You are on page 1of 28

1.

Cechy metali i stopw: dua sztywno, Cigliwo (zdolno do


odksztace trwaych),Odporno na obcienia dynamiczne, Dobre
przewodnictwo cieplne, Dobre przewodnictwo elektryczne, Poysk
metaliczny wypolerowanej powierzchni. Czyste metale maj nisk
wytrzymao, natomiast stopy mog mie bardzo wysok wytrzymao.
Wysoka wytrzymao i zadowalajca cigliwo powoduje, e stopy metali
s szeroko stosowane do budowy maszyn, urzdze i konstrukcji
przenoszcych znaczne obcienia. Wad metali jest ich maa odporno
chemiczna i atwo korozji.
2. Struktura atomu: Atom skada si z jdra i zewntznej warstwy
elektronowej; Proton-1.6x10-19C, 1.672x10-24g; Neutron 1.675x10-24g;
Elektron 1/1836 masy protonu. Izotopy ta sama liczba atomowa, Z, ale
rna liczba masowa, A. Rni si liczb neutronw w jdrze Ze wzrostem
liczby atomowej ronie stosunek liczby neutronw do protonw w jdrze
do 1.4. Atomowa jednostka masy, u, 1/12 masy izotopu 612C
1g=6.023x1023u, Gramoatom masa liczby atomw rwna liczbie
Avogadry.
Wizania jonowe: elektrostatyczne przyciganie jonw odmiennego
znaku przez wymian elektronw. liczba koordynacyjne - liczba
najbliszych atomw lub jonw w krysztale
dla struktury krystalicznej NaCl lk=6; W krysztaach jonowych zaley ona
od r/R; W krysztaach jonowych zmienia si ona od 2 do 12. Krysztay,
zwane jonowymi, cechuje dua wytrzymao i twardo oraz wysoka T.
Wykazuj tendencj do upliwoci wzdu okrelonych paszczyzn.
Wizania kowalencyjne: Tworzenie par elektronw nalecych do dwu
atomw; Liczba par: 8-N. Wizania s bardzo silne. Krysztay s bardzo
trwae wykazuj wysok Tt i du RM. Nie przewodz prdu elektrycznego
lub maj wasnoci pprzewodnikowe.
Wizania metaliczne: Chmura swobodnych elektronw gaz
elektronowy, stanowicy lepiszcze wice jony na zasadzie
elektrostatycznego przycigania. Cechuje je stosunkowo dua energia, s
bezkierunkowe.
Wizania wtrne: Rodzaje: Dipole chwilowe; Dipole trwae; Wizania te
s 103-104 razy sabsze, w porwnaniu z atomowymi; Powoduj np.
skraplanie gazw szlachetnych
Wystpuj czsto obok wiza atomowych, np. midzy acuchami
polimerw.
3. Energia wiza midzy atomami: Wizanie-jonowe 600-1550 kJ/mol;
kowalencyjne 500- 1220Kj/mol; metaliczne 100- 850kJ/mol; wtrne <40
kJ/mol. Wytrzymao mechaniczna cia staych jest wynikiem dziaania
midzy atomami si odpychajcych i przycigajcych
Siy te rwnowa si gdy atomy zajmuj pozycje rwnowagowe w
krysztaach
Pozycjom tym odpowiadaj minimalne energie potencjalne. Std wynikaj
okrelone odlegoci midzyatomowe, ro.
Wizania w poszczeglnych rodzajach materiau: Metale maj du
plastyczno, gdy przemieszczanie si czci krysztaw wzgldem siebie
zachodzi bez wikszych zaburze struktury krystalicznej
W krysztaach jonowych przemieszczanie si czci krysztau wzgldem
siebie na niektrych paszczyznach zachodzi atwo, na innych trudno
Przemieszczanie si czci krysztau o wizaniu atomowym jest trudne. Ze
wzgldu na kierunkowo wiza materiay z takimi wizaniami s kruche.
4. Ukady krystalograficzne: W strukturach krystalicznych atomy s
uoone w periodycznie powtarzajcych si odstpach w co najmniej 3
nierwnolegych kierunkach. Do opisu struktury wybiera si najprostszy
element, zwany komrk elementarn. Dugoci krawdzi s nazywane
staymi sieciowymi lub parametrami sieciowymi. Powtarzanie komrki w
trzech wymiarach generuje struktur krystaliczn. Przy opisie struktur
krystalicznych pomocne jest rozpatrywanie zbioru punktw zwizanych z
atomami a nie atomw.
Sieci Bravais ego: Przy opisie struktur krystalicznych bardzo pomocne
jest rozpatrywanie zbioru punktw, nazywanych czsto wzami
sieciowymi, a nie atomw tworzcych kryszta Cech charakterystyczn
takich punktw jest to, e kady punkt ma takie samo otoczenie.
Utworzona przez takie punkty sie jest nazywana sieci Bravaisego;
ukady sieci B.: trjskony, jednoskony, rombowy, tetragonalny,
heksagonalny, romboedryczny, regularny.
5. Pooenia sieciowe: Okrelanie pooe sieciowych jest wyraane w
jednostkach dugoci krawdzi elementarnej a, b, v, uwaanych za wektory
jednostkowe odpowiednio wzdu osi x, y, z. Pooenia s oznaczane przez
uvw.
Kierunki sieciowe: Wskanikowanie kierunkw prowadzi si prost do
niej rwnoleg, przechodzc przez pocztek ukadu i poda wsprzdne
dowolnego punktu prostej [uvw]. Wsprzdne [uvw] s wskanikami
kierunku. Wartoci uvw s zawsze sprowadzane do zbioru najmniejszych
liczb cakowitych. Zbir kierunkw krystalograficznie takich samych
nazywamy rodzin kierunkw <uvw>.
Paszczyzny sieciowe: Wskaniki paszczyzn s zbiorem najmniejszych
liczb cakowitych i s nazywane wskanikami Millera. S one
odwrotnociami dugoci odcinkw, odcitych na osiach ukadu, gdy
dugoci odcinkw s wyraone parametrami sieci. W oglnym przypadku
wskaniki oznacza si (hkl). Ekwiwalentne paszczyzny tworz rodzin
paszczyzn {hkl}.W ukadzie heksagonalnym stosowany jest system
czterowskanikowy zapisu (hkil). W celu ustalenia wskanikw paszczyzny
naley: okreli dugo odcinkw odcitych na osiach ukadu
wsprzdnych przez rozpatrywana paszczyzn; poda odwrotno tych
odcinkw; zredukowa odwrotno tych odcinkw do najmniejszych liczb
cakowitych.
8. Defekty sieci krystalograficznej- oglny podzia i
charakterystyka: Niedoskonaoci w uoeniu atomw nazywamy
defektami sieciowymi; Rozrniamy: Defekty punktowe, Defekty liniowe,
Defekty powierzchniowe. defekty punktowe powstaj pod wpywem drga
cieplnych atomw; Dwoma podstawowymi defektami punktowymi s
wakacje i atomy rodzime w pooeniach midzy wzowych. Wakancja to
puste miejsce w strukturze krystalicznej. Z warunku zachowania lokalnej
elektroobojtnoci rozrniamy- defekt Frenkla - atom z pozycji wzowej
przechodzi w midzywzow, powstaj dwa defekty; Defekt Schotkyego -
atom z pozycji wzowej przemieszcza si na powierzchni; Miejscami
generowania wakancji - oprcz powierzchni krysztau s granice ziarn i
inne defekty. Dyslokacje wprowadzono w roku 1934 dla wyjanienia
mechanizmu odksztacenia plastycznego a zwaszcza rozbienoci
pomidzy teoretyczn i rzeczywist granic plastycznoci. Teoretyczna
wytrzymao materiau na naprenia styczne. Materiay krystaliczne s
agregatami duej liczby krysztaw (zwykle 10-100um) rnicych si
przestrzenn orientacj krystalograficzn polikrysztay. Poszczeglne
krysztay nazywamy ziarnami, a powierzchnie styku ziarn granicami
ziarn. Granice ziarn dzielimy na
Granice szerokoktowe. Granice wskoktowe. Zaburzony obszar krysztau
w okolicy granicy rni si wasnociami od wntrza ziarn. Granice ziarn s
czynnikiem umacniajcym w niszych temperaturach. W wysokich
temperaturach korzystniejsze wasnoci maj materiay gruboziarniste.
Granice ziarn stanowi przeszkod dla ruchu dyslokacji
W niektrych materiaach wystpuje tendencja do ustawienia ziarn w
podobny sposb. Takie uprzywilejowane orientacje tekstury. Tekstury
odksztacenia; Tekstury wyarzania; Tekstury powoduj anizotropi
wasnoci. Anizotropia jest czsto zjawiskiem niekorzystnym w blachach
gbokotocznych niejednakowe wyduenia powoduj ole uszy
W blachach transformatorowych tekstury s korzystne, bo poprawiaj
wasnoci magnetyczne.
9. Roztwory substytucyjne: roztwr stay, w ktrym atomy skadnika
rozpuszczanego zastpuj atomy rozpuszczalnika(zajmuj pooenia
atomw rodzimych).
Roztwory midzywzowe: Gdy atomy rozpuszczone maj o wiele
mniejszy promie wwczas tworz w metalu rozpuszczalniku roztwory
midzywzowe.
W elazie takie roztwory mog tworzy pierwiastki: H, N, C, O i w
ograniczonym zakresie B
W roztworach midzywzowych atomy domieszki s umieszczone w
lukach midzywzowych. Jeli rednica atomu skadnika rozpuszczonego
jest duo mniejsza od rednicy atomu skadnika podstawowego, to moe
si okaza, e zajcie przez taki atom pooenia atomowego w strukturze
krystalicznej osnowy moe by energetycznie niestabilne. W tym
przypadku energetycznie korzystnie bdzie, gdy mae atomy zajmuj
miejsca w lukach znajdujcych si midzy atomami skadnika
podstawowego.
7. Rodzaje luk w sieci A2 i A1: A2- Luki tetraedryczne; Liczba atomw
na 1 komrk: 1+8*1/8=2; Liczba luk tetraedrycznych: 6*4*1/2=12;
Liczba luk oktaedrycznych: 6*1/2+12*1/4=6; A1- Liczba atomw na 1
komrk: 6*1/2+8*1/8=4; Liczba luk tetraedrycznych: 8*1=8; Liczba luk
oktaedrycznych: 1+12*1/4=4;
8. DEFEKTY SIECI KRYSTALICZNEJ OGLNY PODZIA I
CHARAKTERYSTYKA
9. Defekty liniowe a wytrzymao teoretyczna materiau:
Rozwaajc dwa ssiednie i rwnolege rzdy atomw poddane
napreniom stycznym

moemy zauway, e podczas przemieszczania


si z grnego rzdu atomw wzgldem dolnego, pod wpywem
przyoonych napre, atomy przechodz przez kolejne pooenia, w
ktrych naprenie jest rwne zero. Naprenie zmienia si zatem
cyklicznie. Po wprowadzeniu pewnych wzorw dojdziemy do nastpujcych
zalenoci:
b
x
d
Gb

2
sin
2

,
d
Gb

2
max
,
30
max
G
; Dla

Fe
w kierunku
<111> G=61000MPa. Czyste Fe odksztaca si przy napreniach o ponad
3 rzdy wielkoci mniejszych. Przyczyn tego jest obecno dyslokacji.
Dyslokacje krawdziowe i rubowe: Dyslokacja krawdziowa ma
b(wektor zaburzenia, Burgersa) prostopady do linii dyslokacji. Dyslokacja
rubowa ma b rwnolegy do linii dyslokacji. Dyslokacje krawdziowe
przemieszczaj si pod wpywem napre stycznych w paszczynie
polizgu prostopadych do linii dyslokacji, natomiast dyslokacje rubowe
pod wpywem napre rwnolegych do linii dyslokacji. Przemieszczenie
dyslokacji przez cay kryszta przesuwa cz krysztau powyej
paszczyzny polizgu wzgldem pozostaej czci w kierunku b o warto
rwn wektorowi Burgersa dyslokacji. Wektor Burgersa i linia dyslokacji
le w paszczynie polizgu. Paszczyzna polizgu dyslokacji krawdziowej
jest zatem jednoznacznie okrelona. Dyslokacje rubowe mog si lizga
we wszystkich kierunkach rwnolegych do b. Jeli wektor Burgersa tworzy
z lini dyslokacji kt rny od 0 i 90o to mamy dyslokacj mieszan.
10. Systemy polizgu: Polizg- ruch dyslokacji po paszczyznach polizgu
pod wpywem napre stycznych. Wspinanie dyfuzyjny ruch dyslokacji.
Polizg nastpuje pod wpywem napre stycznych. Wspinanie w
wyniku napre normalnych (do ekstrapaszczyzny).. Polizg zachodzi
atwiej po paszczynie gadkiej ni chropowatej. Gadko paszczyzn
atomowych ronie ze wzrostem gstoci uoenia w nich atomw.
Paszczyznami polizgu s paszczyzny krystalograficzne o moliwie
gstym uoeniu atomw. Paszczyzn polizgu i lecy w niej kierunek
polizgu okrelony przez b nazywamy systemem polizgu. RSC - <110>
{111}. Liczba systemw: 3*4=12. RPC - <111>, {110}, {112}, {123}.
Liczba systemw 2*6=12+12*1+24*1=48 HZ - <11-20> (0001)
Liczba systemw: 3*1=3.Podczas odksztacenia plastycznego przez polizg
dyslokacji geometria ksztatu nie ulega zmianie, gdy wektor Burgersa jest
wektorem sieciowym, zatem atomy podczas takiego polizgu s
przemieszczane w pooenia rwnowane.
11. Zaleno

od siy rozcigajcej: Prawo Schmida-Boasa- warto


napre stycznych dziaajcych w paszczynie i kierunku polizgu jest
okrelona zalenoci

cos cos cos cos


cos /
cos

S
F
S
F
. Naprenie
styczne koniecznie do wystpienia odksztacenia wskutek polizgu
dyslokacji jest nazwane napreniem krytycznym
cos cos
k k
, gdzie
k

-
naprenie, jakie naley przyoy, aby spowodowa odksztacenie
plastyczne.
12.Defekty powierzchniowe: Materiay krystaliczne s agregatami
duej liczby krysztaw (zwykle 10-100um) rnicych si przestrzenn
orientacj krystalograficzn polikrysztay
Poszczeglne krysztay nazywamy ziarnami, a powierzchnie styku ziarn
granicami ziarn. Granice ziarn dzielimy na: Granice szerokoktowe;
Granice wskoktowe. Zaburzony obszar krysztau w okolicy granicy rni
si wasnociami od wntrza ziarn. Granice ziarn s czynnikiem
umacniajcym w niszych temperaturach. W wysokich temperaturach
korzystniejsze wasnoci maj materiay gruboziarniste. Granice ziarn
stanowi przeszkod dla ruchu dyslokacji. W niektrych materiaach
wystpuje tendencja do ustawienia ziarn w podobny sposb. Takie
uprzywilejowane orientacje tekstury.
13. Mechanizmy umocnienia- oglny podzia i charakterystyka:
Materiay krystaliczne zawsze zawieraj dyslokacje. Polizg dyslokacji
prowadzi do odksztacenia plastycznego
Naprenie dziaajce w systemie polizgu wywiera na jednostk dugoci
dyslokacji si

b
Naprenie do wygicia dyslokacji w uk
/ Gb
;

=3.06t; Mamy
mechanizmy umocnienia
Roztworowi; Dyslokacyjne; Wydzieleniowe; Przez rozdrobnienie ziarna.
Przyjmujc addytywno umocnie od poszczeglnych mechanizmw
granic plastycznoci mona opisa rwnaniem:
2
1
0

+ + + + d k
p w d r e

. Umocnienie roztworowi- Mechanizm
skuteczny, ale trudno uzyskuje si wiksze efekty ze wzgldu na
ograniczon rozpuszczalno pierwiastkw. Duy efekt umocnienia
uzyskuje si przy wykorzystaniu przemiany martenzytycznej. Umocnienie
dyslokacyjne- Mechanizm skuteczny w wyrobach przerabianych
plastycznie. Podczas eksploatacji temperatura nie moe wzrosn powyej
0.3 Tt. Umocnienie wydzieleniowe- Mechanizm wykorzystywany w
stopach, w ktrych rozpuszczalno domieszki maleje ze wzrostem
temperatury a wydzielane czstki s koherentne lub czciowo koherentne
z osnow i charakteryzuj si du dyspersj. temperatura eksploatacji
musi by nisza od temperatury koagulacji lub rozpuszczania czstek.
Mechanizm wykorzystywany w stopach, w ktrych rozpuszczalno
domieszki maleje ze wzrostem temperatury a wydzielane czstki s
koherentne lub czciowo koherentne z osnow i charakteryzuj si du
dyspersj.
Temperatura eksploatacji musi by nisza od temperatury koagulacji lub
rozpuszczania czstek. Rozdrobnienie ziarn- Najkorzystniejszy mechanizm
umocnienia gdy oprcz wzrostu wytrzymaoci powoduje spadek
temperatury przejcia w stan kruchy.
Mechanizm skuteczny w metalach i stopach stosowanych przy niszych
temperaturach. Szeroko stosowany w stalach mikroskopowych.
14. Naprenia rozcigajce i styczne: W sytuacji, w ktrej sia F nie
jest prostopada do powierzchni tak si mona podzieli na dwie
skadowe, jedn normaln do powierzchni a drug do niej rwnoleg.
Naprenie rozcigajce sia prostopada do paszczyzny przekroju;
s=Fn/S; Naprenie styczne-skadowa styczna; t=Fs/S; Warto napre
jest zawsze rwna wartoci siy podzielonej przez pole powierzchni, na
ktra dziaa sia.
Odksztacenie: Jest to zmiana ksztatu ciaa staego. Nominalne
odksztacenie liniowe-stosunek przyrostu dugoci pod wpywem
obcienia do dugoci pocztkowej;
0 0 0
/ ) ( / l l l l l e
n

,
Odksztacenie poprzeczne- w miar wyduania materiau zwykle
nastpuje zmniejszenie przekroju poprzecznego; 0 0 0
/ ) ( / a a a a a e
p

;
Liczba Poissona-ujemny stosunek odksztacenia poprzecznego do
odksztacenia liniowego w zakresie odksztace sprystych n p
v /
.
Odksztacenie postaciowe-tangens kta cicia pod wpywem powstaych
napre stycznych.
tg l w
0
/
. Odksztacenie rzeczywiste-


l
l
r
l
l
l
dl
0
0
ln
. Odksztacenie spryste- Przy zachowaniu sprystym
materiau odksztacenie ma charakter przemijajcy zanika po zdjciu
obcienia. Takie odwracalne odksztacenie nazywamy sprystym.
Odksztacenie jest bezwymiarowe, poniewa jest stosunkiem dwch
dugoci.
Moduy sprystoci: Moduy sprystoci s zdefiniowane prawem
Hooka, bdcym jedynie opisem dowiadczalnej obserwacji,
stwierdzajcym, e w wielu materiaach w przypadku maych odksztace
warto odksztacenia jest wprost proporcjonalna do naprenia. E ,
E- modu Younga lub wspczynnik sprystoci. Taka sama zaleno w
przypadku ciskania. E jest proporcjonalny do pochylenia krzywej
zalenoci siy wizania od odlegoci midzy atomami w punkcie
rwnowagi. Zestawienie moduw Younga i temperatury dla niektrych
metali:Pb-327stop. C, 14 GPa; Zn -420, 43;Mg-649, 45; Fe- 1538, 196; Cu-
1085, 124; Moduy sprystoci i temperatury topnienia rosn ze
wzrostem si wiza
G
; G modu Kirchoffa lub wsp. sprystoci
poprzecznej(przy maych odksztaceniach odksztacenie postaciowe jest
wprost proporcjonalne do naprenia stycznego, a wspczynnik
proporcjonalnoci jest nazywany m. K.). Dla wikszoci metali G~(3/8)E,
v=0,33.
15. Statyczna prba rozcigania: Umoliwia okrelenie podstawowych
charakterystyk wytrzymaociowych i plastycznych. Sprzt do jej realizacji:
maszyna wytrzymaociowa, umoliwiajca rejestracj zmiany dugoci
pomiarowej prbki (Dl)i siy (F). Wymiary prbek, definicje parametrw s
znormalizowane. Prbki stosowane w prbie rozcigania nazywamy
prbkami wytrzymaociowymi. Bezporedni wynik prby rozcigania
wykres F w funkcji l . Dla lepszego scharakteryzowania materiau
normalizuje si wykres prby ze wzgldu na wymiary prbki. Normalizacja
polega na tym, e obcienie (F) zastpuje si napreniem nominalnym(
n

)
0
/ S F
n

, wyduenie ( l ) zastpuje si odksztaceniem nominalnym(
n

)
0
/ l l
n

. Ksztat krzywej
n n

jest identyczny z l F . Wykresy
n n

pozwalaj na porwnywanie danych prbek majcych rne, cho
znormalizowane wymiary. Pocztkowo prbka rozciga si sprycie,
pniej plastycznie (trwale). Jeli usuniemy naprenie to prbka bdzie
dusza. Do obcienia maksymalnego zmniejszenie przekroju jest
rwnomierne na caej dugoci. Przy obcieniu maksymalnym zaczyna
tworzy si przewenie (szyjka). Nastpnie zachodzi szybkie zmniejszanie
przekroju w szyjce i spadek siy, a do zerwania. Po utworzeniu szyjki
odksztacenie nastpuje jedynie w jej obszarze. Parametry okrelane w
prbie rozcigania
Umowna granica sprystoci R0.05=F0.05/So; umowna granica
plastycznoci R0.2=F0.2/So
Wytrzymao na rozciganie Rm=Fm/So; Wyduenie wzgldne A=(lu-
lo)/lo; Przewenie wzgldne Z=(So-Su)/So. R0.2 i Rm - miary
wytrzymaoci materiau. A, Z - miary cigliwoci. Ze wzrostem
temperatury wasnoci wytrzymaociowe malej, A i Z - rosn
Wykorzystuje si to podczas przerbki plastycznej metali - na gorco.
16. Twardo- miara odpornoci materiau( opr materiau) na penetracj
lub zarysowanie przez twardy, ostry przedmiot; istnieje wiele oglnie
stosowanych metod pomiaru twardoci, np.statyczne; Brinella(HB=F/S;
F=KD2; D=10, 5, 2.5, 2, 1 mm; K=30 (HB=96-650); K=15 (50-325HB);
K=10 (32-200HB); K=5 (16-100HB); K=2.5 (8-50HB); rednica odcisku:
0.25D<d<0.6D; Zakres: 450HB (kulka stalowa), 650HB (wgliki spiekane)),
Rockwella(Kulka stalowa, F=100kG, HRB=130-h/0.002; Stoek
diamentowy, F=150kG, HRC=100-h/0.002),
Vickersa(HV=F/S=1854.4.F/d2); dynamiczne: Shorea, motek Poldi.
17. Udarno: odporno na dziaanie trjosiowych napre
dynamicznych; miar udarnoci jest warto energii koniecznej do
zniszczenia prbki obcionej udarowo. Dynamiczne zginanie prbki z
karbem; prbki Charpy V; Prbki Mesnagera U. Stopy o strukturze RSC
maj cigliwy przeom niezalenie od strukturze. Stopy o strukturze HZ s
kruche. Stopy o strukturze RPC charakteryzuj si du zalenoci
mechanizmu pkania od T. Temperatura przejcia od przeomu
plastycznego do kruchego zaley od skadu chemicznego i od wielkoci
ziarna.
18. Odporno na zmczenie: Pkanie materiau pod wpywem
zmieniajcych si cyklicznie napre. 90 % zniszczonych podczas
eksploatacji ruchomych czci maszyn ma charakter zmczeniowy. Wynik
pojedynczego badania liczba cykli obcie N do zniszczenia
Wyniki wielu prbek su do okrelenia zalenoci N od s
W przypadku stali, poniej pewnej amplitudy napre prbka nie ulegnie
zniszczeniu wytrzymao zmczeniowa w przypadku innych stopw
amplituda napre maleje ze wzrostem liczby cykli powodujcych
zniszczenie. Wytrzymao zmczeniowa zwykle wynosi 1/4 do 1/2 Rm.
Pkaniu zmczeniowemu sprzyjaj koncentratory karby, ostre podcicia
itp. Zwikszenie wytrzymaoci zmczeniowej osiga si przez eliminacj
lub ograniczenie miejsc zarodkowania pkni Inny sposb: wprowadzenie
do warstwy powierzchniowej napre ciskajcych lub jej umocnienie.
19. Pezanie: Zwikszajce si z upywem czasu odksztacenie plastyczne
pod wpywem staego obcienia. Temperatury, od ktrych pezanie staje
si istotne wynosz 0.3 do 0.5Tt
Wiele polimerw ulega pezaniu ju w temperaturze otoczenia. Jest ono
istotne w konstrukcjach eksploatowanych w wysokich temperaturach
(turbiny, reaktory jdrowe, aparatura przemysu chemicznego i
petrochemicznego). Przy wysokich temperaturach mog zachodzi
procesy: dyfuzyjna migracja atomw, przemieszczanie dyslokacji, polizg
po granicach ziarn, zdrowienie, rekrystalizacja i rozrost ziarn, koagulacja
czstek fazy umacniajcej. Krzywa pezania 3 zakresy: I szybki spadek
szybkoci odksztacenia z upywem czasu (wzrost gstoci dyslokacji) -
pezanie nieustalone; II szybko odksztacenia staa rwnowaga
dynamiczna midzy czynnikami wzmacniajcymi i osabiajcymi - pezanie
ustalone; III szybki wzrost szybkoci odksztacenia zmiana przekroju
poprzecznego, tworzenie si szyjki - pezanie przyspieszone. Zmiana
ksztatu krzywej pezania jest spowodowana zmian- obcienia lub
temperatury.
20. Wykresy fazowe( definicje podstawowe): Faza cz ukadu
oddzielona granic, na ktrej niektre wasnoci makroskopowe ulegaj
skokowej zmianie; skadnik: pierwiastki lub zwizki chemiczne, niezbdne
do utworzenia wszystkich faz; ukad-zbir faz w stanie rwnowagi
termodynamicznej (ukady jednoskadnikowe, wieloskadnikowe). Liczba
stopni swobody, s liczba moliwych w ukadzie zmiennych niezalenych,
ktrych zmiana nie spowoduje zmiany liczby faz (T, p, skad).
21. Regua faz: W warunkach rwnowagi fazowej midzy liczb stopni
swobody, s, liczb skadnikw, n, i liczb faz, f, istnieje zaleno wyraona
regu faz Gibbsa. Regua faz okrela za pomoc formuy matematycznej
warunki wspistnienia faz w ukadach o dowolnej liczbie skadnikw;
ujmuje zaleno pomidzy liczb swobody s, liczb skadnikw n, liczb
faz f oraz T i p. s=X - R, X - liczba zmiennych, R - liczba rwna
ograniczajcych; x=f(n-1)+2 (stenia w kadej fazie +T, p); R=n(f-1)
(stenia w kadej fazie s od siebie zalene); s=f(n-1)+2-n(f-1)=n-f+2;
przy staym cinieniu s = n-f+1; s=0 - Oznacza to, e adnej zmiennej
niezalenej nie mona zmieni, aby nie zmieni liczby faz w ukadzie s=1
oznacza, e zmiana temperatury nie powoduje zmiany liczby faz. W
ukadach wieloskadnikowych zmienia si skad chemiczny faz.
22. Ukady wieloskadnikowe: tu niestety kady sam dziaa Stenie
skadnikw podawane jest zwykle w procentach masowych lub
atomowych. W ukadzie dwuskadnikowym wystarczy podawa zawarto
jednego ze skadnikw. Przy wikszej liczbie skadnikw liczba zmiennych
jest wiksza od dwch. Dla takich ukadw w dwu wymiarach mona
przedstawi jedynie przekroje przez wielowymiarowe wykresy fazowe, np.
przy staej T lub staym steniu jednego ze skadnikw. Dwuwymiarowe
mapy przedstawiajce obszary poszczeglnych faz we wsprzdnych T-c.
Umoliwiaj okrelenie tworzcych si w stopach mikrostruktur oraz
przemian zachodzcych pod wpywem tworzcych. Naley podkreli, e
wykresy fazowe dotycz warunkw rwnowagi fazowej. W stopach w
warunkach odbiegajcych od rwnowagi powstaj struktury, ktrych stan
rwnowagi nie przewiduje.
23. PRZEMIANY W UKADACH WIELOSKADNIKOWYCH
24. Regua dwigni: rwnanie suce do okrelenia skadu i udziau
poszczeglnych faz w mieszaninie faz znajdujcej si w stanie rwnowagi.
Przy temperaturze T stop o skadzie c skada si z N atomw; x - uamek
roztworu staego o skadzie ca ; 1-x uamek roztworu staego o skadzie cb;
Bilans: N.c=N.x.

c
+N.(1-x).
c
; x.

c
+(1-x).
c
=c; x.(
c c
)=c-
c
;

c c
c c
x

c c
c c
x

1
; Zastosowanie reguy dwigni - do przewidywania
skadu fazowego i strukturalnego stopu o znanym skadzie i przy danej
temperaturze.
25. WYKRES FAZOWY I STRUKTURALNY Fe-
C Fe
3
.
26. Podzia dyfuzji w stanie staym: Dyfuzja sieciowa; Dyfuzja
objtociowa; Dyfuzja wzdu dyslokacji; Dyfuzja granicami ziarn; Dyfuzja
powierzchniowa. Heterodyfuzja (ruch atomw domieszek). Samodyfuzja
(ruch atomw tego samego rodzaju).
Mechanizmy dyfuzji:
Mechanizm wakancyjny
Tym mechanizmem dyfuzja zachodzi w roztworach rnowzowych. jak
rwnie w przypadku samodyfuzji.
Polega na wymianie pozycji atomu z wakancj. Koncentracja wakancji
zaley od temperatury
Mechanizm midzywzowy
Dotyczy pierwiastkw tworzcych roztwory midzywzowe, a wic o
maym promieniu atomowym w stosunku do promienia atomu
rozpuszczalnika
27.
Matematyczny opis dyfuzji I i II Prawo Ficka
I prawo Ficka
Wspczynnik D zaley od rodzaju roztworu jaki tworzy pierwiastek
dyfundujcy oraz od temperatury
J
x1->x2
=a.(c
A
)
x1
/(6t)
J
x2->x1
=a.[(c
A
)
x1
+a.dc
A
/dx

/(6t)]
II prawo Ficka
Rozwizanie powyszego rwnania jest moliwe metodami analitycznymi
(dla prostych ksztatw) lub metodami numerycznymi
Rozwizanie dostarcza nam informacji o zmianach koncentracji
pierwiastkw, gdy znana jest temperatura i czas obrbki cieplnej i gdy
znany jest stan pocztkowy
W obrbce cieplnej wykorzystuje si rozwizania analityczne rwnania
Ficka dla dyfuzji niestacjonarnej
trzy przypadki maj najwiksze znaczenie praktyczne
rozwizanie dla cienkiej warstwy
rozwizanie dla pary pnieskoczonych prbek (para dyfuzyjna)
rozwizanie dla D=f(c)
Wspczynnik dyfuzji
porwnanie wspczynnikw dyfuzji wgla w elazie i samodyfuzji elaza
[cm
2
/s]
x
c
D J

,
`

.
|

RT
Q
D D
o
exp
2
2
x
c
D
t
c

rednia droga dyfuzji


x=a
1
a
2
a
3
...a
n

51) Rozwizanie II prawa Ficka dla czasw krtkich
cienka warstwa
dla x>0 i x<0 c=0 jeli t=0
dla x=0 i t=0 c=1
rozwizanie mona stosowa do wyznaczania wartoci wspczynnika
dyfuzji D, jeli mamy rozkad koncentracji pierwiastka po wyarzaniu
prbki przy danych parametrach temperatury T i czasu t
para dyfuzyjna
nWarunki pocztkowe
nt=0, x<0 c=0
nx>0, c=c2
Zawarto pierwiastka w odlegoci x po czasie t jest rwna
Zastosowanie rozwizania dla pary dyfuzyjnej
Przypadek odwglania


t
n
i
n
i
n
k
k i i
x
1 1 1
2 2

Dt t n x 2
3
1
2 2 2

Dt x 2

,
`

.
|

Dt
x
Dt
M
t x c
4
exp
2
) , (
2

( )

,
`

.
|


n
i
i
Dt
x
Dt
c
t x c
1
2
2
4
exp
2
) , (

( )
]
]
]
]

y
d
c
t x c
0
2 2
exp
2
1
2
) , (

,
`

.
|

,
`

.
|
+
Dt
x
erf
c
t x c
2
1
2
) , (
2

,
`

.
|

Dt
x
erf c t x c
o
2
) , (
Przypadek nawglania
dla stali nie zawierajcej C
dla stali o zawartoci wgla rwnej c
o
29. Siy pdne zmian strukturalnych
W celu uzyskania jakichkolwiek zmian strukturalnych musz wystpi
odpowiednie czynniki powodujce te zmiany, zwane siami pdnymi
Aby zaszy zmiany strukturalne, musi istnie droga, po ktrej proces moe
zaj (przykad nawglania)
Szybko zmian strukturalnych jest funkcj siy pdnej i kinetyki dla danej
drogi procesu
Dla zmian strukturalnych zachodzcych przy staych T i p fukcj
okrelajc si pdn jest energia swobodna Gibbsa, G:
G=H-TS
Zmniejszenie G w wyniku przemiany fazowej jest si pdn przemiany
Stan termodynamiczny materiau, podobnie jak stan statycznych ukadw
mechanicznych moe by niestabilny, metastabilny lub stabilny
Sia pdna krystalizacji
Przejcie ze stanu ciekego w stan krystaliczny stay jest zwizane z
uwolnieniem energii cieplnej (ciepa topnienia)
uporzdkowanie rozmieszczenia atomw ma wpyw na wasnoci
zalene od struktury:
objto maleje 1-6%,
przewodno elektryczna ronie,
zdolno atomw do migracji maleje
Zmiany energii swobodnej G podczas krzepnicia
DG=DH-TDS
DS=DH/T
t
DH - ciepo topnienia
T
t
- temperatura topnienia
DG=DH.DT/T
t
30. Wzrost dyfuzyjny podczas krystalizacji
Sia pdna procesu krystalizacji ronie prawie liniowo z przechodzeniem
]
]
]

,
`

.
|

Dt
x
erf c t x c
2
1 ) , (
1

,
`

.
|

Dt
x
erf
c c
c t x c
o
o
2
1
) , (
1
aby atom przemieci si od cieczy do krysztau musi posiada energi do
pokonania bariery energetycznej G
m

31. Szybko wzrostu
zPrawdopodobiestwo,e atom ma energi wiksz, ni G
m

zLiczba atomw na jednostk powierzchni midzyfazowej o energii
wikszej, ni G
m

Liczba atomw przechodzcych z cieczy do fazy staej w cigu sekundy
Liczba atomw przechodzcych z fazy staej do cieczy w cigu sekundy
Wypadkowa liczba atomw przechodzcych z cieczy do krysztau w cigu
sekundy
Zakadajc: n
A
=n
B
Przy maych wartociach x: e
x ~
1+x
Szybko migracji granicy, v:
32. Zarodkowanie homogeniczne
Zmiana energii swobodnej

,
`

.
|

kT
G
p
m
exp

,
`

.
|

kT
G
n p n
m
B B
exp

,
`

.
|

kT
G
n
m
B
exp
6

,
`

.
| +

,
`

.
|

kT
G G
n
kT
G
n n
m
A
m
B w
exp
6
exp
6

,
`

.
|

,
`

.
|

,
`

.
|

kT
G
kT
G
n n
m
w
exp 1 exp
6

,
`

.
|

kT
G
kT
G
n n
m
w
exp
6

Promie krytyczny i praca zarodkowania


Zarodkowanie homogeniczne jest moliwe przy przechodzeniach
T~0.2T
t
Zarodkowanie heterogeniczne
Zarodkowanie niejednorodne
zPrzy maym jest uatwione zarodkowanie, jest on may, gdy
zp
jest mae
33. Kinetyka zarodkowania
zNieznacznie poniej T
t
szybko zarodkowania jest maa a szybko
wzrostu do dua. Powstaje struktura grubokrystaliczna
zPrzy duym przechodzeniu struktura drobnokrystaliczna
34. Krystalizacja rwnowagowa
Zmiany skadu faz podczas krzepnicia

2 3
4
3
4
r G r G
v
+
T H
T
G
r
v
t
v


2 2
*
( )
2
3
*
3
16
v
G
G



cz
zp cp


) cos(

,
`

.
|

kT
G
N n
r
r
exp

,
`

.
|

kT
G
N n
*
*
exp

,
`

.
| +

kT
G G
A J
m
*
*
exp
Krystalizacja nierwnowagowa
Warunki rnice si od rwnowagi
Wzrost krysztaw podczas krzepnicia
Zaburzenia na granicy midzyfazowej - paski front krystalizacji
Przechodzenie steniowe
64)Przechodzenie steniowe
35. Struktura odlewu
36. WYKRESY CTP
37. PRZEMIANY PRZECHODZONEGO AUSTENITU (bainityczna,
martenzytyczna, perlityczna)
38. Stopy Fe oglny podzia
Stopy Fe dzielimy na 2 grupy:
Stale i staliwa do 2.11%C
eliwa i surwki powyej 2.11%C
71) Pierwiastki w stali
Pierwiastki w stali dzielimy na 3 grupy:
Domieszki zwyke, konieczne ze wzgldw metalurgicznych (Mn, Si, Al),
dodawane w celu odtlenienia stali
Zanieczyszczenia (S, P, N, O, H)
Dodatki stopowe, wprowadzane celowo dla nadania okrelonych wasnoci
(Mn, Si, Cr, Mo, W, V, Cu, B)
Zanieczyszczenia
S z koksu i rudy. Tworzy wtrcenia niemetaliczne
Grna zaw. do 0.05%. W stalach o duej udarnoci <0.02%, w niektrych
zastosowaniach do 0.002%
Siarka powoduje krucho na gorco, bo eutektyki siarczkowe maj
temperatur topnienia 988
o
C
Dla zapobieenia kruchoci dodaje si Mn, ktry tworzy trudno
rozpuszczalny MnS
Wywouje jednak anizotropi wasnoci mechanicznych
Anizotropii zapobiega dodatek ziem rzadkich i Ca, Ti, Zr
S moe by dodawana celowo do stali automatowych, do 0.35%
Stale automatowe mog zawiera do 0.15%C, mog zawiera do 0.15%P,
nie wicej ni 1.2%Mn, mao Si i nie mog by odtleniane Al
P z rudy.
Zaw. ograniczona do 0.05%, bo powoduje krucho na zimno, utwardza
ferryt
W stalach wysokiej jakoci do 0.02%
Stosowany w niektrych stalach przeznaczonych na blachy oraz w stalach
automatowych
Tlen w postaci wtrce tlenkowych
Zmniejszaj one udarno i cigliwo
Azot z powietrza. Wystpuje w wydzieleniach lub w roztworze
Korzystny wpyw na wielko ziarna
W roztworze niepodany, bo wywouje starzenie po zgniocie
Dodawany w stalach odpornych na korozj i do narzdziowych
Wodr szkodliwy. Dostaje si z pary wodnej. Na defektach struktury
krystalicznej atomy cz si w czsteczki tworzce gaz o bardzo duym
cinieniu
Powoduje to tworzenie mikropkni (patki) i krucho stali
Zaw. W stali 2 do 8 ppm. Ju 1 do 2 ppm powoduje wzrost kruchoci
Aby zmniejszy ilo stosuje si odgazowanie ciekej stali w prni lub jej
powolne chodzenie
Pierwiastki stopowe
Wystpuj w stali w postaci
Roztworw w i
Tworz wgliki i azotki
Tworz fazy midzymetaliczne
Wystpuj w stanie wolnym fazy obce
W stanie staym H, N, C, O, B tworz roztwory midzywzowe,
pozostae - rnowzowe
Pierwiastki stopowe wpywaj na zakres wystpowania pola
Pierwiastki obniajce A
3
i podnoszce A
4
rozszerzaj pole austenitu Ni,
Mn, Co , C,N,Cu
Pierwiastki podnoszce A
3
i obniajce A
4
wykres z zamknitym lub
zwonym polem wikszo pierwiastkw Al., Si, P, Cr, Mo, W, Ti, V oraz B,
S, Zr i Nb, Ta
Wpyw pierwiastkw na wasnoci
Wgiel zawsze obecny w stali podnosi wasnoci wytrzymaociowe,
obnia cigliwo i spawalno
Ograniczeniem wikszego zastosowania stali niestopowych jest ich maa
hartowno i szybkie miknicie ze wzrostem T
Mn
do 0.8% dodawany w celu odtlenienia stali lub zwizania S
W ilociach 1-1.5% - w celu umocnienia roztworowego, zwikszenia
hartownoi
Si
do 0.5% - jako odtleniacz
0.5-1% - dla umocnienia ferrytu
0.5-4.5% - zwikszenie oporu elektrycznego i zmniejszenia stratnoci stali
magnetycznie mikkich
Zwiksza aroodporno stali
stabilizuje ferryt, pow. 3% ferryt stabilny do temperatury solidusu
Ni
0.5-1% wzrost hartownoci stali
3-9% dla obnienia temperatury przejcia w stan kruchy
>8% stabilizuje w stalach odpornych na korozj i aroodpornych
Cr
0.2-2% - zwikszenie hartownoci
Przy wikszych ilociach wgliki zwikszajce odporno na cieranie
>10.5% wzrost odpornoci na korozj, oraz utlenianie
Podstawowy pierwiastek w stalach odpornych na korozj, aroodpornych i
arowytrzymaych
Mo
Do 2.5% - wzrost hartownoci i uzyskanie twardoci wtrnej
odpornoci na cieranie dziki wglikowi M
6
C
Zwiksza odporno na korozj w obecnoci Cl
-
i opnienie miknicia
przy wzrocie T
W
Tworzenie wglikw M
6
C zapewniajcych wzrost odpornoci na cieranie
W
2
C powoduje twardo wtrn
V
Do 0.2% - wzrost hartownoci i rozdrobnienie ziarna
Wiksze iloci wzrost odpornoci na cieranie
Cu
0.2-0.5% - zwiksza odporno na korozj atmosferyczn
Dodatki 1-1.5% dla uzyskania efektu umocnienia wydzieleniowego
B
0.0003-0.003% - poprawa hartownoci
40-41. Podzia stali
Ze wzgldu na skad chemiczny
Wglowe (niestopowe)
Stopowe
W zalenoci od czystoci
Stale niestopowe
Podstawowe
Jakociowe
Specjalne
Stale stopowe
Jakociowe
specjalne
W zalenoci od przeznaczenia:
Stale konstrukcyjne
Wglowe
Niskostopowe
Do obrbki cieplno-chemicznej (C, N)
Do ulepszania cieplnego
Sprynowe;
oyskowe
W stalach konstrukcyjnych zaw. pierwiastkw stopowych do kilku procent.
Zazwyczaj niska zaw. C (na og do 0.3%) wyjtek stale oyskowe
Narzdziowe
Niestopowe
Stopowe
Do pracy na zimno
Na gorco
Szybkotnce
O szczeglnych wasnociach
odporne na korozj
aroodporne
arowytrzymae
Zaworowe
Na opory grzewcze
O szczeglnych wasnociach magnetycznych
42. Oznaczenia stali wg PN-EN 10027-1
Dwie grupy znakw
Zawierajce symbole wskazujce na skad chemiczny
Wskazujce na zastosowanie oraz wasnoci fizyczne
W staliwach znak gatunku poprzedza G
W oznaczeniach 4 podgrupy:
Stale niestopowe (bez automatowych) o zaw. Mn<1% - C i liczba
bdca 100-krotn zaw. C
Stale niestopowe (bez automatowych) o zaw. Mn>1%, automatowe i
stopowe (bez szybkotncych), o zaw kadego pierwiastka<5% -
100krotna wymagana zaw. C, symbole pierwiastkw skadnikw
stopowych w kolejnoci malejcej oraz liczb oznaczajcych zaw.
Pierwiastka pomnoonych przez wspczynnik oddzielone kresk poziom
Np. 55NiCrMoV6-2-2 0.55%C, 1.5%Ni, 0.6%Cr, 0.2%Mo i poniej0.1%V
tab. 8.3
Stale stopowe (bez szybkotncych) zawierajce przynajmniej 1
pierwiastek>5%:
X, liczba 100-krotna zaw. C, symbole pierwiastkw i liczby zawartoci
pierwiastkw oddzielone kreskami, np. X5CrNiMo17-12-2
Stale szybkotnce: HS oraz liczby zaw. Pierwiastkw W, Mo, V, Co, np.
HS18-0-1, odpowiada SW18 0.8%C, 18%W, 1.25%V
43. Stale konstrukcyjne : wglowe, Niskostopowe, Do obrbki cieplno-
chemicznej (C, N),Do ulepszania cieplnego, Sprynowe; oyskowe W
stalach konstrukcyjnych zaw. pierwiastkw stopowych do kilku procent.
Zazwyczaj niska zaw. C (na og do 0.3%) wyjtek stale oyskowe Przy
czeniu elementw konstrukcyjnych przez spawanie wana jest
spawalno stali, czyli podatno do tworzenia zcz spawanych o
wasnociach zblionych do materiau rodzimegoBez problemw
zwizanych z wasnociami zcz mona spawa stale do 0.22%C, gdy
grubo elementw nie przekracza 25 mm
44. Stale narzdziowe Do produkcji narzdzi do ksztatowania
materiaw przez skrawanie i przerbk plastyczn. Wymagane wasnoci:
dua twardo odporno na cieranie w niektrych stalach wysoka
twardo w podwyszonych temperaturach Dobr twardo i odporno na
cieranie w temperaturze otoczenia wykazuj stale niestopowe o duej
zaw. C
Ich wasnoci malej ze wzrostem temp Przy wzrocie temperatury, np.
podczas skrawania, narzdzie musi zachowywa wysokie wasnoci
zapewniaj je dodatki pierwiastkw takich jak W, Mo, V, Cr, tworzce MC,
M6C i M23C6 Dzielimy je na 3 grupy : do pracy na zimno(Na narzdzia
do pracy w T<250oC, Gwne pierwiastki: Cr, W, V; Wikszo stali zawiera
ok. 1%C ale s stale zawierajce 0.5 lub 2%C, czna zaw. Pierwiastkw
na og<3%, cho zdarzaj si wyjtki), do pracy na gorco(Na
narzdzia do ksztatowania materiaw w wysokich temperaturach (walce,
matryce),Narzdzia mog nagrzewa si nawet do 700C, naraone s na
zmczenie cieplne, Zaw.: C: 0.3-0.55%, Cr: 0.65-5%, V:0.1-1%, Mo: 0.25-
3%), szybkotnce.
45. Stale o szczeglnych wasnociach :Odporne na korozj, odporne
na cieranie, aroodporne i arowytrzymae ,O szczeglnych wasnociach
magnetycznych
Stale odporne na korozj :Na dziaanie agresywnych rodowisk
Zawieraj powyej 10.5%Cr bo Cr odznacza si skonnoci do pasywacji i
przenosi to na stal przy takiej zaw.
Ze wzrostem zaw. Cr ronie odporno stali na korozj Podzia:
Ferrytyczne 10.5-30%Cr, max. 0.08%C i do 4.5%Mo Austenityczne: 17-
25%Cr, 8-30%Ni, max. 0.15%C i do 7%Mo Martenzytyczne 11-18%Cr,
0.08-1.2%CFerrytyczno-austenityczne 12-28%Cr, 4-27%Ni, max. 0.15%C i
do 3.5%MoW stalach martenzytycznych zaw. C i Cr s tak dobrane, by w
temp. 1000-1100C uzyska austenit. Podczas chodzenia na powietrzu
uzyskuje si martenzyt
Znajduj one zastosowane na wysokiej jakoci noe, oyska toczne i
zawory silnikw
Stale ferrytyczne maj du Rm, umiarkowan cigliwo i umiarkowanie
si umacniaj podczas odsztacania plastycznego na zimno. Maj du
odporno na korozj i s wzgldnie tanie Austenityczne stale maj bardzo
dobr cigliwo, formowalno i odporno na korozj. Mona je umocni
przez odksztacenie na plastyczne na zimno
Charakteryzuj si bardzo du udarnoci w niskich temperaturach S
niemagnetyczne. S drogie W stalach chromowych moe wystpowa
korozja midzykrystaliczna po granicach ziarn. Dla jej zapobieenia musi
by zwizany C przez Ti lub Nb
Stale aroodporne i arowytrzymae aroodporno odporno na
dziaanie gazw utleniajcych w wysokich temperaturach
arowytrzymao zdolno do przenoszenia napre mechanicznych w
wysokich temperaturach. aroodporno zapewniaj dodatki Cr, Si, Al.
Im wyszy zakres temperatur tym wiksza zawarto dodatkw. Do 10%Cr
stal aroodporna do 900C, 20-25%Cr do 1100C Stale aroodporne nie
mog doznawa przemian alotropowych w temperaturze pracy, Stale
arowytrzymae musz by odporne na pezanie W zakresie 350-500C
stale stopowe ferrytyczne lub ferrytyczno - perlityczne
500-650C stale austenityczne 650-900C stopy na osnowie Ni i Co
Powyej 900C stopy metali trudnotopliwych (Mo, Cr)
Stale o szczeglnych wasnociach magnetycznych Zaleno
natenia pola magnetycznego B wzbudzonego w materiale od natenia
pola magnesujcego H
Materiay magnetycznie mikkie (wska ptla histerezy)Materiay
magnetycznie twarde (szeroka ptla) Pole powierzchni ptli histerezy jest
proporcjonalne do energii niezbdnej do przemagnesowania materiau
Energia ta jest rozpraszana w postaci ciepa W transformatorach,
prdnicach i silnikach elektrycznych stosujemy materiay magnetycznie
mikkie Na magnesy trwae stosuje si materiay magnetycznie twarde
Blachy z magnetycznie mikkich stopw Fe blach elektrotechniczne
dzieli si na 2 grupy: Materiay prdnicowe 0.4-3.4%Si Materiay
transformatorowe 3.5-4.5%Si
Ksztat ptli histerezy zaley od tego, w jakim kierunku krystalograficznym
jest przykadane pole magnesujce Najwsz ptl histerezy wykazuje
kierunek <100> -
tekstura Gossa (paszczyzny {011} s rwnolege do paszczyzny blachy,
a kierunki <100> rwnolege do kierunku walcowania Stopy magnetycznie
twarde: ok.. 1%C. Do 10%Cr, %W i 16%Co
46. eliwa Stopy odlewnicze zaw.>2.11%C oraz pierwiastki (Si, Mn, P i S)
nazywamy eliwami Skad eliw: 2.11-3.8%C,0.5-3.5%Si,0.2-1%Mn,0.05-
0.8%P,0.02-0.15%S
Szare: cz wgla wystpuje w postaci grafitu, Biae: wgiel zwizany w
postaci Fe3C
Si sprzyja grafityzacji, Mn i S stabilizuj cementyt rzadko stosowane ze
wzgldu na du krucho i twardo Zazwyczaj s pproduktem do
wytwarzania eliwa cigliwego
47. eliwa szare Struktura skada si z osnowy metalicznej i fazy
grafitowej W zalenoci od ksztatu grafitu rozrniamy: eliwo szare z
grafitem patkowym ,eliwa szare z grafitem kulistym (sferoidalne),eliwa
szare z grafitem kaczkowym, Najczciej stosowane eliwo szare z
grafitem patkowym. Przy staej szybkoci chodzenia struktura eliwa
szarego zaley od zawartoci C i Si Wpyw C i Si (rys) Wpyw gruboci
cianki(rys)
Klasyfikacja eliwa szarego oparta jest na Rm, 6 gatunkw eliwa: 100,
150, 200, 250, 300, 350 Liczby oznaczaj minimaln Rm Wytrzymao na
ciskanie jest 4 razy wiksza
Wyduenie nie przekracza 1%
48. eliwo szare sferoidalne Powstaje przez dodanie do ciekego eliwa
0.03-0.08%Mg lub Ce Osnow eliwa moe stanowi ferryt lub
ferryt+perlit Klasyfikacja oparta na wasnociach mechanicznych; 3 cyfry
na pocztku minimalna Rm Dwie na kocu minimalne A np 350-22
Minimalna Rm: 350-950MPa A 2-22% Ze wzrostem Rm maleje A
49. eliwo cigliwe Powstaje z eliwa biaego przez obrbk ciepln. Ze
wzgldu na struktur dzieli si na : Biae, Czarne, Perlityczne.
Biae - Wyarzanie odleww z eliwa biaego w atmosferze odwglajcej
Oznaczane symbolami: W, B, P i liczbowymi: dwucyfrowa Rm/10,
nastpne dwie wyduenie, np. W35-04 Czarne w atmosferze
obojtnej, przez rozkad cementytu grafit w ksztacie praonej kukurydzy
Struktura: ferryt + grafit lub ferryt + grafit + perlit Perlityczne
podobnie jak czarne, grafityzacji ulega cementyt pierwotny i wtrny
50. Wasnoci eliw
Zale od: struktury osnowy, od ksztatu iloci i rozmieszczenia grafitu,
najwikszy wpyw na wasnoci plastyczne i odporno na pkanie ma
grafit jego wydzielenia podobne do porw i pustek Dlatego najmniejsze
wasnoci ma eliwo z grafitem o ostrych krawdziach (karby)
Najlepsze wasnoci plastyczne ma eliwo sferoidalne Wasnoci
wytrzymaociowe na ciskanie s znacznie lepsze ni na rozciganie
Wasnoci wytrzymaociowe rosn ze wzrostem iloci wgla zwizanego a
plastyczne malej Twardo i wytrzymao na ciskanie w maym stopniu
zale od ksztatu czstek grafitu Zalety:Dobra wytrzymao na ciskanie
Zdolno tumienia drga Dobra skrawalno (szarych) Dobra odporno
na ciskanie Dobre wasnoci odlewniczeNiski koszt wytwarzania Do eliw
mona dodawa dodatki stopowe (eliwa stopowe)
51. Obrbka cieplna dziedzina technologii obejmujca zesp zabiegw
wywoujcych polepszenie wasnoci mechanicznych i fizykochemicznych
metali i stopw powodowane zmianami struktury w stanie staym w
wyniku dziaania temperatury, czasu oraz dziaania orodka
Rodzaje:Obrbka cieplna zwyka,Obrbka cieplno-chemiczna,Obrbka
cieplno-mechaniczna, Obrbka cieplno-magnetyczna. W przypadku
obrbki cieplnej zwykej zmiany struktury i wasnoci s spowodowane
zmianami temperatury i czasu Podczas obrbki cieplno-chemicznej istotny
wpyw na skad chemiczny, struktur i wasnoci warstwy wierzchniej
wpywa take orodek, w ktrym zachodzi obrbka.
52. Operacja obrbki cieplnej-cz procesu technologicznego
wykonywanego w sposb cigy, przewanie na jednym stanowisku
roboczym (np. Hartowanie, odpuszczanie, wyarzanie)
Czciami operacji obrbki cieplnej s zabiegi obrbki cieplnej:
nagrzewanie, wygrzewanie, chodzenie
53. Rodzaje wyarza Wyarzanie nagrzanie do okrelonej
temperatury, wygrzanie w tej temperaturze i chodzenie z szybkoci
umoliwiajc otrzymanie struktury bardziej zblionej do stanu
rwnowagowego
Cele wyarza: Zmniejszenie twardoci i tym samym uatwienie obrbki
skrawaniem lub obrbki plastycznej na zimno,Uzyskanie struktury bardziej
waciwej z punktu widzenia dalszych operacji obrbki cieplnej lub innych
operacji technologicznych, Zmniejszenie napre wasnych
Oglny podzia wyarza:Zakres temperatur 400 1250oC,Wyarzanie z
przekrystalizowaniem
Wyarzanie bez przekrystalizowania
54. Wyarzanie ujednoradniajce Homogenizowanie dugotrwae
wyarzanie kilka do kilkudziesiciu godzin w wysokich temperaturach
(1000-1250oC) w celu zmniejszenia niejednorodnoci chemicznej
krysztaw pierwotnych i nastpne powolne chodzenie do temperatur
podkrytycznych. Skuteczno operacji w duym stopniu zaley od skadu
chemicznego stali
Wyarzanie to jest kosztowne, w zasadzie ogranicza si do wlewkw stali
stopowych i niekiedy odleww staliwnych. Powoduje znaczny rozrost
ziarna ktre mona rozdrobni drog przerbki plastycznej (wlewki) lub
normalizowania albo ulepszania (odlewy). Gwny cel wyarzania w stalach
stopowych konstrukcyjnych jest poprawa wasnoci mechanicznych
(wyduenia, przewenia, udarno) w kierunku poprzecznym
zmniejszenie anizotropii. W stalach nadeutektoidalnch (np. oyskowych)
zmniejszenie segregacji wglikw i pasmowoci struktury.
Skuteczno homogenizowania poprawia si drog wstpnej przerbki
plastycznej
55. Normalizowanie Polega na nagrzaniu stali do temperatury zazwyczaj
30-do 50oC powyej Ac3 lub Acm i nastpnie spokojnym chodzeniu do
temperatur podkrytycznych.
Czynnikiem decydujcym o strukturze jest dwukrotne przekrystalizowanie
materiau podczas grzania i chodzenia. Nastpuje rozdrobnienie ziarna
pod warunkiem, e szybko grzania w zakresie przemian fazowych jest
dostatecznie dua ( nie mniejsza ni 4o/min.) a szybko chodzenia jest
wiksza ni przy wyarzaniu zupenym ale mniejsza od krytycznej
Normalizowanie jest celowe w nastpujcych przypadkach:Gdy struktura
jest gruboziarnista i niejednorodna,Nastpi rekrystalizacyjny rozrost
ziarna po krytycznym odksztaceniu plastycznym,Dla struktur po
pierwotnej krystalizacji (np. spoiny, odlewy),Dla czci wykazujcych
krucho wskutek procesw starzenia,Dla wyrobw z drobnoziarnistych
stali odtlenianych za pomoc Al, w celu zwikszenia odpornoci na
starzenie,Dla wszystkich czci ze stali konstrukcyjnych, ktre maj
niedostateczn cigliwo lub zbyt nisk granic plastycznoci, ktre nie
bd ulepszane cieplnie,Przed hartowaniem. Celem normalizowania stali
nadeutektoidalnych jest wyeliminowanie lub zmniejszenie siatki wlikw
oraz przygotowanie struktur dla pniejszego wyarzania sferodyzujcego
i otrzymania sferoidytu wysokodyspersyjnego
56. Wyarzanie zupene i izotermiczne Wyarzanie zupene -
krtkotrwae austenityzowanie (1 - 2 h) w temperaturach 30 - 50 oC
powyej Ac3 , Acm i powolnym chodzeniu (z piecem) w zakresie
przemiany perlitycznej. Cel: obnienie twardoci i poprawa cigliwoci dla
dalszych operacji technologicznych, (np. obrbka skrawaniem, obrbka
plastyczna na zimno) a ponadto rozdrobnienie ziarna i ujednorodnienie
struktury W celu skrcenia cyklu wyarzania zupenego stosuje si
wyarzanie niezupene, w zakresie temperatur Ac1 a Ac3 lub Acm.
Otrzymana struktura jest jednak niejednorodna i twardo wysza ni po
wyarzaniu zupenym. Stosowane wic do podrzdnych celw, np dla
uatwienia cicia na piach prtw przeznaczonych do kucia na gorco
Wyarzanie izotermiczne - odmiana chodzenia cigego z kontrolowan
szybkoci chodzenia. W porwnaniu z wyarzaniem zupenym skraca si
czas 2 do 3 razy a struktura cechuje si lepsz obrabialnoci i nisz
twardoci, szczeglnie dla czci maszyn ze stali stopowych do
nawglania i ulepszania cieplnego.Temperatura - w zalenoci od skadu
chemicznego i wielkoci przekroju. Przy duych przekrojach wysze
temperatury. Czas wytrzymania ok 1.5 razy duszy od wynikajcego z
wykresu CTPi
57. Wyarzanie sferoidyzujce Cel: Nadanie postaci sferoidalnej
wglikom i w wyniku tego uzyskanie: minimalnej twardoci, dobrej
skrawalnoci, dobrej podatnoci do przerbki plastycznej na zimno W
stalach nadeutektoidalnych stopowych jednym z gwnych celw
sferoidyzowania jest optymalizacja wasnoci uytkowych po hartowaniu i
niskim odpuszczaniu. Od postaci i stopnia dyspersji wglikw zaley: skad
chemiczny austenitu, ilo i posta wglikw po hartowaniu
58. Wyarzanie rekrystalizujce Celem wyarzania jest przywrcenie
wasnoci plastycznych metalu po przerbce plastycznej na zimno.
Odksztacenie plastyczne na zimno powoduje umocnienie metalu: wzrost
twardoci i wasnoci wytrzymaociowych, spadek plastycznych.
Przyczyn umocnienia jest wzrost defektw sieciowych (dyslokacji i
wakansw). Grzanie metalu umocnionego zmniejsza jego energi
wewntrzn i przywraca stopniowo jego wasnoci, ktre mia przed
odksztaceniem. Proces ten przebiega w dwu stadiach: zdrowienie,
rekrystalizacja Zdrowienie - poniej temperatury rekrystalizacji. W stalach
mikkich zachodzi w zakresie 200-300oC. Maleje gsto defektw
punktowych i nastpuje przegrupowanie dyslokacji. Podczas zdrowienia
malej naprenia wasne natomiast nie zmieniaj si wasnoci
mechaniczne Rekrystalizacja zachodzi przy temperaturze rekrystalizacji,
Tr=0.4Tt Polega na odbudowie struktury drog powstawania zarodkw
nowych nieodksztaconych ziarn i ich wzrocie. Rekrystalizacja likwiduje
skutki zgniotu a gsto dyslokacji zmniejsza si do poziomu przed
odksztaceniem. W stali temperatura rekrystalizacji ronie ze wzrostem
zawartoci wgla i pierwiastkw stopowych Wygrzewanie w temperaturach
przekraczajcych Tr powoduje rozrost ziarn, zaleny od skadu
chemicznego i stopnia zgniotu szczeglnie, jeli stopie odksztacenia by
zbliony do zgniotu krytycznego. Dla elaza i mikkich stali zgniot
krytyczny wynosi 5 do 15 %. W stali w temperaturach powyej 650oC
zachodzi gwatowny rozrost ziarn, powodujcy krucho. Temperatura i
szybko rekrystalizacji zale od:
skad chemiczny i struktura wyjciowa, stopie zgniotu i jego warunki
(temperatura , rodzaj i szybko odksztacenia)
59. Wyarzanie odprajce W szeregu procesach technologicznych,
takich jak: spawanie, przerbka plastyczna na zimno, szlifowanie, obrbka
cieplna, odlewanie powstaj naprenia wasne, jedno- lub wieloosiowe.W
konstrukcjach stalowych szczeglnie niebezpieczne sa trjosiowe
naprenia wasne, gdy sprzyjaj pkaniu kruchemu nawet w materiaach
o wysokich wasnociach plastycznych. W procesach obrbki cieplnej
naprenia wasne mog powodowa odksztacenia lub spadek wasnoci
wytrzymaociowych.Dla usunicia napre wasnych stosuje si
wyarzanie odprajce, polegajce na nagrzaniu w zakresie 400 - 650oC i
powolnym chodzeniu (zazwyczaj z piecem) do temperatury
otoczenia.Istot odprenia cieplnego jest obnienia granicy plastycznoci
lub pezania w podwyszonych temperaturach i umoliwienie zajcia
odksztace plastycznych w obszarach, gdzie naprenia te granice
przekraczaj. Dla wikszoci stali granica pezania w temperaturaze 600-
650oC wynosi 2 - 6 kG/mm2. Do tego wic rzdu mona obniy warto
napre wasnych. Wyarzanie to nie powinno zmienia struktury i
wasnoci, wic temperatura wyarzania zaley od poprzednich operacji.
Zazwyczaj stosuje si nastpujce temperatury odprania:odlewy 500 -
650oC, po przerbce plastycznej na gorco 600 - 650oC, czci spawane
ze stali wglowych 500 - 650oC, czci spawane ze stali stopowych 650 -
700oC, po odksztaceniu plastycznym na zimno 400 - 450oC,po obrbce
cieplnej 400 - 500oC. Czas wygrzewania wynosi zwykle ok. 2 min. na 1mm
przekroju
60. Rodzaje hartowania Podczas przemiany martenzytycznej powstaj
due naprenia strukturalne powodujce odksztacenia a nawet
pknicia. Stale o duej szybkoci krytycznej chodzi si w wodzie, o
mniejszej za w olejach lub innych orodkach Hartowanie ma na celu
uzyskanie maksymalnej twardoci stali. Polega na nagrzaniu stali do
temperatury hartowania, wygrzaniu w tej temperaturze i nastpnym
chodzeniu z szybkoci pozwalajc uzyska struktur martenzytyczn
lub bainityczn. W zalenoci od tego, jaka objto elementu
hartowanego jest nagrzana do temperatury hartowania, rozrniamy
:hartowanie objtociowe, hartowanie powierzchniowe
61. Temperatura hartowania W zalenoci od zaw. C.(rys) Aby
zahartowa stal, naley przedmiot chodzi z szybkoci wiksz od
krytycznej, ktra zaley od hartownoci staliOrientacyjnie przyjmuje si, e
krytyczne szybkoci chodzenia dla stali wglowych wynosz 1000
100oC/s w zalenoci od skadu chemicznego, dla stali stopowych ok. 100
10oC/s Krytyczna szybko chodzenia jest tylko jednym z kryteriw
doboru orodka chodzcego. Inny wany czynnik to wielko i zoono
ksztatu przedmiotu i wynikajce naprenia cieplne i strukturalne.
Jeli wybrany ze wzgldu na krytyczn szybko chodzenia orodek
powoduje nadmierne odksztacenia lub pknicia, to naley zmieni
gatunek stali na inny o wikszej hartownoci, co umoliwi zastosowanie
orodka o mniejszej intensywnoci chodzenia. Zasada idealnego
hartowania:krytyczn szybko chodzenia naley osign w zakresie
najmniejszej trwaoci austenitu. W pozostaych zakresach temperatur, a
zwaszcza w czasie przemiany martenzytycznej szybko ta powinna by
znacznie mniejsza
62. HARTOWNO STALI, CZYNNIKI WPYWAJCE NA
HARTOWNO, PARAMETRY, METODY OCENY
63. Rodzaje hartowania objtociowego Hartowanie martenzytyczne
zwyke ( z chodzeniem cigym) Twardo zahartowanych stali
podeutektoidalnych prawie wycznie zaley od zawartoci wgla
Hartowanie martenzytyczne stopniowe Hartowanie stopniowe
przeprowadza si stosujc jako orodek chodzcy olej hartowniczy lub sl
azotanowo-azotynow. Oleje s stosowane do 200 230oC,natomiast sole
mog by stosowane w zakresie 180-400oC Hartowanie bainityczne z
przemian izotermiczn Po tym rodzaju hartowania otrzymuje si struktur
wycznie lub w przewaajcym stopniu bainityczn. Hartowanie to skada
si z nastpujcych zabiegw: Austenityzowanie, Chodzenie szybkie do
odpowiedniej temperatury, Wytrzymanie w kpieli chodzcej o
temperaturze wyszej od Ms (zwykle 200 do 400oC) do zakoczenia
przemiany bainitycznej, Dochadzanie do temperatury otoczenia z dowoln
szybkoci Gwny cel hartowania izotermicznego jest osignicie
wyszych wasnoci plastycznych i udarnoci ni to jest moliwe po
ulepszaniu cieplnym. Struktura bainityczna ma wysze wyduenie,
przewenie i udarno w porwnaniu z sorbitem o tej samej twardoci.
Ponadto cechuje si mniejsz wraliwoci na dziaanie karbu. Kolejna
korzystna cecha hartowania izotermicznego to minimalne zmiany
wymiarowe, mniejsze naprenia wasne i odksztacenia
64. Hartowanie powierzchniowe Polega na szybkim nagrzaniu to
temperatury hartowania tylko warstwy wierzchniej i nastpnym szybkim
jej ochodzeniu Waniejsze cechy: Nagrzewanie cienkiej warstwy w
miejscach, gdzie to jest wymagane, Zmniejszenie odksztace
hartowniczych, Krtki czas obrbki, Minimalne utlenianie powierzchni,
Moliwo zastpowania stali stopowych przez wglowe i niskostopowe.
Sposoby: Hartowanie indukcyjne Przy zastosowaniu prdu zmiennego
wielkiej czstotliwociGrubo warstwy, [cm]=5030*pierw z (/*f) -
oporno waciwa, - przenikalno magnetyczna, f-czstotliwo prdu
Do wytwarzania pola magnetycznego w ktrym nagrzewa si przedmioty
uywa si specjalnych cewek, tzw. wzbudnikw, w ktrych pynie prd
dostarczany przez generator prdu zmiennego. Stosuje si czstoci prdu
od 100 do 1000kHz,
umoliwia uzyskanie gruboci warstwy zahartowanej 1 do 3 mm.
Hartowanie pomieniowe Nagrzanie powierzchni przedmiotu stalowego za
pomoc pomienia uzyskanego ze spalania gazw i nastpnie szybkim
ozibianiu natryskiem wodnyma) jednoczesne b) cige. Hartowanie
kpielowe, Hartowanie kontaktowe, Hartowanie elektrolityczne
65. WPYW WGLA NA TWARDO PO HARTOWANIU
66. Naprenia hartownicze Powodem pkni i odksztace przy
hartowaniu stali s zmiany objtociowe przy grzaniu i chodzeniu.
Podczas przemiany martenzytycznej objto wzrasta o 3%.
Naprenia cieplne schemat powstawania napre. Naprenia
strukturalne powstaj wskutek przemian fazowych .
67. Odpuszczanie stali Polega na wygrzewaniu stali zahartowanej w
zakresie temperatur od 120stC do poniej A1 oraz nastpne chodzenie,
czasami z wiksz szybkoci. Cel odpuszczania nadanie stali
optymalnych wasnoci a zwaszcza zmniejszenie kruchoci i
niekorzystnego stanu napre wasnych. Rodzaje: Niskie 150 250oC,
rednie 250 500oC, Wysokie 500 A1
Szybko chodzenia po odpuszczaniu zaley od wraliwoci na krucho
odpuszczania.
Krucho odpuszczania: Nieodwracalna 250 400oC, Odwracalna 400
600oC. Krucho odpuszczania nieodwracalna zwizana z wydzielaniem
wglikw przejciowych a w stalach wyej wglowych z przemian
austenitu szcztkowego. Obnienie udarnoci wskutek wzrostu napre
wasnych
Przemiany podczas odpuszczania:gwn i najistotniejsz przemin
jaka zachodzi w zahartowanej stali jest rozkad martenzytu w mieszanin
faz zoon z ferrytu i wglikw Mieszanina taka ma nisz energi
swobodn ni martenzyt co jest si napdow przemiany. Rozkad
martenzytu jest nazywany czwart przemian podstawow. Podczas
nagrzewania zahartowanej stali obserwuje si rwnie inne zmiany ktre
maj istotny wpyw na wasnoci stali jak: rozkad austenitu szcztkowego,
przemian wglika w cementyt i koagulacj cementytu. Intensywno tych
zmian jest zalezna od temperatury. Mona podzielic proces odpuszczania
na pewne stadia w ktrych przewaa okrelony typ przemiany. Poniewa
rznym zmianom strukturalnym majcym miejsce podczas odpuszczania
towarzyszy okrelona zmiana objtoci stali (martenzyt cechuje
najwiksza a austenit najmniejsza objtoc waciwa) mona proces
odpuszczania ledzi za pomoc dylatometru.
69. Stopy metali nieelaznych Najbardziej popularne stopy to: Miedzi
- brzy i mosidze; Aluminium durale i siluminy; Niklu;Tytanu
70. Stopy aluminium w stosunku do czystego aluminium cechuj si
znacznie wyszymi wasnociami wytrzymaociowymi i dobrymi
wasnociami plastycznymi Gwnymi skadnikami stopow sa: mied-
najbardziej korzystnie wpywa na wasnoci wytrzymaociowe
jednoczenie obniajc wasnoci plastyczne, ponadto obniza skurcz
odlewow Krzem- podnosi wasnoci plastyczne tylko nieznacznie
podwyszajc wasnoci wytrzymaociowe elazo- zwieksza nieco
wasnoci wytrzymaociowe bez pywu na wasnoci plastyczne Cynk nie
wywiera prawie zadnego wpywu na wasnoci wytrzymaociowe i
plastyczne Z wyjtkiem cyny wszystkie pierwiastki podwyszaj twardo
aluminium ale w niejednakowym stopniu Najmocniej wpywaj tytan chrom
mied magnez kobalt nikiel mangan w mniejszym stopniu wolfram
molibden wanad elazo cynk i krzem Magnez i mangan podwyszaj
wasnoci mechaniczne i odporno na korozje Wasnoci mechaniczne
podnosza rowniez nikiel i kobalt nikiel ponadto zwieksza zdolno stopow
do polerowania Tytan i chrom rozdrabniaja ziarno Wasnoci fizyczne: niski
ciezar waciwy, duza przewodno cieplna, wysoka przewodnosc
elektryczna, dobre wasnoci mechaniczne, dobra odporno chemiczna,
niezdolno do iskrzenie i niepalnoci, paramagnetyzm Zanjduja
zastosowanie we wszelkiego rodzaju urzdzeniach transportowych, w
budowie samolotw samochodw wagonw okrtw W budowie maszyn w
ktrych zaley na szybkiej wymianie ciepa z otoczeniem, w
elektrotechnice na przewody, wpremysle chemicznym na budow
aparatw i zbiornikw Podzia: stopy odlewnicze(siluminy, stopy z miedzi i
magnezem) do przerbki plastycznej(stopy z miedzi), odlewnicze i do
przerbk plastycznej
71.Stopy miedzi- mied stanowi gwny skadnik w mosidzach ,
brzach, nowych srebrach lub skadnik stopowy w stalach, staliwach,
eliwach, stopach aluminium, cynku, oyskowych, cennych ze zotem i
srebrem, dentystycznych ze zotem, spiekach. Stopy miedzi z tlenem- tlen
do miedzi dostaje si podczas tpnienia i sabo si w niej rozpuszcza, jego
zawarto waha nie 0,02-0,08% powyej 0,1% zmniejsza si udarno
miedzi Struktura miedzi utlenionej zaley od zawartoci tlenu W stopie
podeutektycznym obserwujemy jasne krysztay miedzi na tle ciemniejszej
eutektyki (Cu+O)Stop eutektyczny skada si z jasnych krysztaw Cu na
tle ktrych wystpuj drobne ciemne krysztaki CuO W stopie
nadeutektycznym wystpuj due ciemne krysztay CuO o charakterze
dendrytycznym na tle. Tlen w miedzi wywouje chorob wodorow powyej
380stC tlen wystpuje w postaci tlenku miedziowegoCu2O a poniej w
postaci tlenku miedziowego CuO Wyarzanie miedzi zawierajcej tlen w
rodowisku redukcyjnym zawierajcym wodr powoduje jej krucho
Wodr dyfunduje w gb miedzi i reaguje z tlenkami Cu2O:
Cu2O+H2=2Cu+H2O Powstajca para wodna nie moe dyfundowa w
sieci krystalicznej miedzi znajduje si pod bardzo wysokim cinieniem i
podczas przerbki plastycznej na gorco powoduje powstawanie
mikropkni.
Brzy to stopy miedzi z innymi metalami za wyjtkiem cynku i niklu, maj
wieksza odporno korozyjn , wytrzymao, odpornoc na cieranie,
lepsze wasnoci lizgowe ni mosidze, dobre wasnoci odlewnicze. Beryl
i aluminium dodane do brzw podnosza ich wasnoci wytrzymaociowe
a w mniejszym stopniu dziaaj elazo mangan nikiel, cyna, krzem Ow
chocia pogarsza wasnoci wytrzymaociowe polepsza wasnoci
przeciwcierne to polepsza lejno Cyna powoduje znaczn odpornoc na
cieranie i polepsza wasnoci przeciwcierne ktre si znacznie
zwikszaj przez dodanie nieznacznej iloci fosforu Szkodliwe dodatki:
antymon arsen kadm magnez siarka selen tellur bizmut Podzia ze wzgldu
na przeznaczenie: odlewnicze i przerobione plastycznie W zalenoci od
gwnego skadnika stopowego: cynowe aluminiowe berylowe, cynowo
cynkowe - oowiowe
Mosidze to stopy miedzi z cynkiem o barwie zmieniajcej si wraz ze
wzrostem zawartoci cynku od czerwonej do prawie tej. Cynk jest tu
skadnikiem gwnym powodujcych wzrost wasnoci
wytrzymaociowych, charakteryzuj si dobr plastycznoci, odpornoci
na korozje. Ow wystpuje w mosidzach jako zanieczyszczenie pogarsza
wasnoci wytrzymaociowe i plastyczne Ze wzgldu na popraw
skrawalnoci dodawany jest do mosidzw do obrbki na automatach
iloci 1-2%. elazo dziaa rozdrabniajco na struktur i nieznacznie
podwysza wasnoci wytrzymaociowe. Mangan wpywa na zwikszenie
granicy plastycznoci i wyduenie nie powinno go by wicej ni 1%
stosuje si go w mosidzach specjalnych. Nikiel podwysza wyduenie,
udarno i wytrzymao w podwyszonych temperaturach. Cyny nie
powinno by wicej ni 1-1,2% dziaa korzystnie bdc w roztworze a
wiksza ilo podwysza twardo lecz obnia wyduenie, przewenie,
udarno i zdolno do przerbki plastycznej. Krzem wpywa korzystnie na
lejno mosidzu, w mosidzach odlewniczych do 4%. Skadniki
zwikszajce krucho a przez to szkodliwe to: antymon, arsen, kadm,
magnez, fosfor, siarka, selen tellur i bizmut Mosidze ulegaj korozji:
Odcynkowanie- w odpowiednich warunkach np. w elektrolicie szczeglnie
zawierajcym chlor zarwno mied jak cynk przechodz do roztworu
ciekego, z ktrego wytrca si czciowo mied w postaci gbczastej, po
wytrceniu miedzi korozja si wzmaga ale nie ujawnia si na zewntrz, w
jej wyniku gwatownie obnia si wytrzymao Sezonowe pkanie- polega
na nagym pkaniu przedmiotw mosinych bez widocznego powodu,
umocnienie przez zgniot powoduje zawsze powstanie w materiale
napre wasnych prowadzcych do korozji midzykrystalicznej i pkania
pproduktw lub nawet gotowych materiaw, szczeglnie niebezpiecznie
wpywa amoniak i jego roztwory, dlatego naley unika skadowania
mosidzw na wolnym powietrzu, skonno do sezonowego pkania
mona zmniejszy odprajc zgniecione przedmioty w temp 200-300C
Podzia mosidzw ze wzgldu na przeznaczenie: odlewnicze i przerobione
plastycznie. Ze wzgldu na skad chemiczny: zwyke i stopowe. Ze wzgldu
na struktur: mosidze jednofazowe () i dwufazowe (+)
72. STOPY NI
NADSTOPY
Stopy Ti- gwnymi skadnikami stopowymi tytanu s najczciej: Al, Sn,
Mo, V, Mn, Fe, Cr przy czym aluminium wystpuje prawie zawsze w iloci
3-6%. Pierwiastki stopowe rozpuszczajce si w tytanie zwikszaj jego
wytrzymao przy czym najwikszy efekt umacniajcy daj: Fe, Cr i Al.
Wpywaj rwnie na pooenie temperatury przemiany alotropowej .
Niektre np. Cr, Mn, Fe, Al wykazuj ograniczon rozpuszczalno i tworz
zwizki midzymetaliczne, umoliwiajc utwardzanie wydzieleniowe stopu
jednak efekt jest niewielki. W stopach tytanu moliwa jest bezdyfuzyjna
przemiana beta -> alfa (typu martenzytycznego). W wyniku powstaje
struktura iglasta (alfa prim) nie wykazujca jednak tak dobrych wasnoci
jak martenzyt w stalach. Temperatura MS zaley od skadu stopu najsilniej
obnia j Fe, Mn, Cr, najsabiej Ta, Nb, W. Dua zwarto pierwiastkw
stopowych powoduje obnienie MS poniej 0stC i przemiana beta -> alfa
prim nie zachodzi. Jeli temp pokojowa jest zawarta midzy MS i Mf
wwczas na powolnym chodzeniu przemiana beta -> alfa nie zachodzi do
koca i struktura jest zoona z (alfa + beta). Niektrych stopach faza beta
moe ulega rozkadowi izotermicznemu na alfa lub przy niszych
temperaturach na alfa i omega. Pojawienie si fazy omega silnie utwardza
stop ale obnia jego plastyczno. Faza ta jest jednak przejciowa i po
odpowiednio dugim czasie rozkada si.
Stopy oyskowe przeznaczone na panewki oysk lizgowych,
najczciej stopy cyny i oowiu Powinny cechowa si dobr
smarowalnoci, wysok odpornoci na korozje, niewraliwoci na
zacieranie si, dobrym przewodnictwem cieplnym, odpornoci na
cieranie i maym wspczynnikiem tarcia, dobr plastycznoci i
wytrzymaoci na ciskanie, odpornoci na zmczenie i du udarnoci,
dobrymi wasnociami plastycznymi Typowymi stopami oyskowymi s
babbity w stanie lanym cechuj si struktur: mikka drobnoziarnista
osnowa skadajca si z eutektyki bogatej w cyn w ktrej rozmieszczone
s twarde krysztay Sn3Sb2 i iglaste krysztay Cu6Sn5 taka struktura
zapewnia wymagane wasnoci

You might also like