You are on page 1of 90

Katedra Ekonomii

Arkadiusz T

POLITYKA INTERREGIONALNA UNII EUROPEJSKIEJ NA PRZYKADZIE WYMIARU WSCHODNIEGO

Praca napisana pod kierunkiem Dr Jacka S

Rzeszw 2011
1

SPIS TRECI
WSTP...................................................................................................................................... 3 Rozdzia 1. RDA POLITYKI INTERREGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ ... 8 1.1. Geneza Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa ............................................. 8 1.2. Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa a Traktaty Unii Europejskiej ........... 14 1.3. Instrumenty i finansowanie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa........... 20 1.4. Kompetencje i rola organw Unii Europejskiej w procesie realizacji Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa......................................................................... 26 Rozdzia 2. WYMIAR WSCHODNI POLITYKI UE A WPZiB...................................... 31 2.1. Pojcie i Geneza Wymiaru Wschodniego Polityki UE .................................................. 31 2.2. Wymiar Wschodni jako element Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej............................................................................................................ 37 2.3. Unijne koncepcje Wymiaru Wschodniego ..................................................................... 40 2.4. Znaczenie Wymiaru Wschodniego w Polityce Interregionalnej UE.............................. 45 Rozdzia 3. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC PASTW WYMIARU WSCHODNIEGO .................................................................................................................. 47 3.1. Partnerstwo Wschodnie Nowa inicjatywa dla Ukrainy, Biaorusi i Modawii .......... 47 3.2. Relacje Unii Europejskiej z Rosj .................................................................................. 57 ZAKOCZENIE.................................................................................................................... 68 BIBLIOGRAFIA.................................................................................................................... 72 ZACZNIKI........................................................................................................................ 76

WSTP
Uni Europejsk jest szczeglnym uczestnikiem stosunkw midzynrodowych. Histori nigdy wczeniej nie mi do czynieni z tk specyficznym tworem, czcym cechy organizcji midzynrodowej, federcji, czy konfedercji, zrzeszjcym 500 milionw ludzi orz wytwarzjcym jedn trzeci witowego PKB. Uni to jednk nie tylko njwiksz gospodrk wiata, specyficzne s take jej dziaania o charakterze zewntrznym, ktrych wyrazem jest Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa. Rol Unii Europejskiej w stosunkch midzynrodowych systematycznie wzrst. Relcje zewntrzne o chrkterze ekonomicznym w naturlny sposb spowodowy zangowanie politycznie w innych obszrch wit. Uni, gwnie poprzez WPZiB, realizuje cel, jakim jest zpewnienie sobie jak njwikszego wpywu na globln polityk orz umcninie swej globalnej pozycji. Obecnie realizowana polityka zewntrzna Unii Europejskiej koncentruje si gwnie na kilku wanych Obszrach kuli ziemskiej. Obok Partnerstwa Transtlantyckiego, polityki stabilizacyjnej w Europie rodkowej, prowdzonej w latach 90. oraz aktywnych dziaa ssiedzkich w rejonie Basenu Morza rdziemnego, najwaniejszym regionem oddziaywania UE jest Europa Wschodnia. Po rozszerzeniu Wsplnoty o 10 pastw w 2004 r. i pniejszej akcesji Bugarii i Rumunii w 2007 r., a w zwizku z tym radykalnej zmianie granic UE, zaistniaa potrzeba zrewidowania polityki wschodniej, ktrego wyrazem jest tzw. Wymiar Wschodni polityki Unii Europejskiej. Powodw podjcia tematyki unijnej polityki zewntrznej w oparciu o przykad relacji ze wschodnimi ssiadmi jest kilka. Po pierwsze, dziaania zagraniczne, interregionlne, Unii Europejskiej cigle ewoluuj, zarwno od strony instytucjonalnej, jak i prktycznej. Traktat Lizboski, ktry wszed w ycie 1 grudnia 2009 roku, wprowadzi istotne
3

zminy w funkcjonowaniu polityki zgranicznej UE, ktrych najwaniejszym wyrazem s stanowiska Prezydenta Rady Europejskiej oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii Europejskiej ds. Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa. Po drugie, Wymiar Wschodni to zjawisko stosunkowo nowe, nie do koca jeszcze okrelone oraz dynamicznie si rozwijjce. Sprzyja to powstawaniu nowych koncepcji, takich jak Wider Europe, Europejsk Polityka Ssiedzka, czy te nowa, stworzona przy ogromnym udziale Polski, idea Partnerstwa Wschodniego. Po trzecie, Europa Wschodnia to, obok typowych dla wikszoci rejonw relacji gospodarczych, region najwikszego zaangaowania politycznego Unii Europejskiej. Izolowany przez kilkadziesit lat komunizmu wschd Europy jest obszarem, w ktrym Unia aktywnie wspiera procesy zapewnienia bezpieczestwa, demokratyzacji, stabilizacji, respektowania praw czowieka. Ponadto, wsppraca z trudnym partnerem, jakim niewtpliwie jest Rosja, w najlepszy sposb ukazuje efektywno rozwiza unijnych w kwestii polityki zagranicznej. Celem niniejszej pracy jest ukazanie historycznego rozwoju, sposobw funkcjonowania, a take efektywnoci Unii Europejskiej w jej dziaaniach zewntrznych na przykadzie dziaa na wschodzie, ktrych wyrazem jest Wymiar Wschodni. Nie sposb zrozumie istoty UE bez ukazania przyczyn, dla ktrych Europa zdecydowaa si stworzy tak specyficzn organizacj oraz bez wskazania idei lecych u podstaw integracji. Niemniej istotnym wydaje si ukazanie traktatowych rozwiza, zapewniajcych Unii instrumenty oddziaywania na arenie midzynarodowej oraz okrelenie ich efektywnoci. Cel pracy wskazuje na podstawowe problemy badawcze, na ktre trzeba znale odpowiedzi: Jaki jest stan obecny polityki interregionalnej Unii Europejskiej w rejonie okrelonym pojciem Wymiaru Wschodniego? Jaka jest geneza oraz podstawy instytucjonalne tej polityki? Jakie instytucje odgrywaj najwiksz rol i jakie s ich kompetencje w prowadzeniu polityki zagranicznej UE? Czym jest Wymiar Wschodni, jaka jest jego geneza, cele? Na czym polega specyfika Wymiaru Wschodniego? Jakie s podobiestwa i rnice Wymiarw Pnocnego i Wschodniego? Jakie koncepcje Wymiaru Wschodniego dominuj w Europie?
4

Jakie znaczenie dla Unii Europejskiej ma Wymiar Wschodni? Jaki jest ksztat relacji Unii z krajami Wymiaru Wschodniego: Biaorusi, Modawi, Ukrain oraz strategicznym partnerem Rosj? Jakie s perspektywy Wymiaru Wschodniego Unii Europejskiej? Dla zrozumienia istoty niniejszej pracy niezbdnym jest zrozumienie jej podstawo-

wych poj. Polityka interregionalna, w kontekcie tej pracy, jest polityk wobec konkretnych obszarw wiata, prowadzon w przez Uni Europejsk w oparciu o instrumenty dotychczasowego II filaru (Traktat z Lizbony znis system filarowy, pozostawiajc jednak WPZiB). Regionem, w ktrym UE realizuje sw polityk interregionaln, jest, zatem w kontekcie pracy obszar pastw Wymiaru Wschodniego. Unia Europejska za to powstay wskutek wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i spoecznej zapocztkowanej po drugiej wojnie wiatowej gospodarczo-polityczny zwizek demokratycznych krajw europejskich (dwudziestu siedmiu od 1 stycznia 2007 r.). Z kolei pojcie wymiar wschodni nie jest sprecyzowane i stanowi przedmiot dyskusji. Beata Piskorska przedstawia nastpujc interpretacj pojcia: jest on czci zewntrznej, transgranicznej polityki Unii Europejskiej (a dokadniej jej Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa), ktrej specyficznym celem jest zwrcenie uwagi na Europ Wschodni Mimo, i Wymiar Wschodni to pojcie sformuowane w pierwszych latach XXI wieku, obszar czasowy pracy to gwnie okres od pocztku lat 90. XX wieku do dnia dzisiejszego. Pocztek ostatniej dekady minionego stulecia to koniec zimnowojennego adu midzynarodowego zwizany z rozpadem Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Kres Imperium Sowieckiego spowodowa zwrot krajw pozostajcych przez ponad 40 lat pod jego wpywem w stron Europy Zachodniej. Okres ten to take powstanie UE 7 lutego 1992 r. podpisano w Maastricht Traktat o Unii Europejskiej. To wanie wtedy zapocztkowano relacje na linii Unia-kraje obecnego Wymiaru Wschodniego. Poczwszy od 1994 roku podpisywano tzw. Umowy o Partnerstwie i Wsppracy (Partnership & Cooperation Agreement, PCA) z Rosj i Ukrain w czerwcu 1994 roku, z Modawi w listopadzie tego samego roku, natomiast z Biaorusi w marcu 1995 roku. Nie sposb jednak mwi o zagranicznej polityce Unii Europejskiej bez ukazania jej genezy. Dlatego te obszar czasowy zosta rozszerzony o lata 1945-1990, kiedy to rozpoczta zostaa integracja, ktrej wynikiem jest Unia Europejska ze Wspln Polityk
5

Zagraniczn i Bezpieczestwa. Wskazano take na unikatowy charakter integracji zapocztkowanej po II wojnie wiatowej poprzez porwnanie jej z wczeniejszymi prbami zintegrowania Starego Kontynentu. Badana przestrze terytorialna to kraje Unii Europejskiej oraz cztery konkretne pastwa Europy Wschodniej Rosja, Biaoru, Ukraina, Modawia. O ile pojcie Wymiar Wschodni nie jest sprecyzowane terytorialnie, to w jego koncepcjach wyranie doprecyzowany zosta obszar tych czterech pastw. Do unijnej koncepcji Europejskiej Polityki Ssiedztwa wczono, prcz Ukrainy, Biaorusi i Modawii take kraje Basenu Morza rdziemnego, zatem przestrze ta jest rozszerzona take o te kraje (Izrael, Jordania, Maroko, Algieria, Egipt, Liban, Libia, Syria, Tunezja i Autonomia Palestyska). Wymiar Wschodni, jako zjawisko nowe, jest sabo zbadane. Najobszerniejsz pozycj, dotyczc Wymiaru Wschodniego w polskiej literaturze jest praca Beaty Piskorskiej . Stanowi ona kompleksow analiz zjawiska, jego genez i funkcjonowanie, jednak jej obszar czasowy zamyka si na przeomie lat 2007 i 2008. Wizje Wymiaru Wschodniego zostay ukazane w publikacji Instytutu Studiw Strategicznych pt. Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, pod redakcj M. Zamarlik . Publikacja ta zostaa jednak wydana jeszcze przed rozszerzeniem UE z 2004 roku, a wic nakrelono tu jedynie perspektywy rozwoju Wymiaru po akcesji 10 pastw Europy rodkowo-Wschodniej. Istnieje take szereg publikacji opisujcej stosunki dwustronne Unii Europejskiej z krajami Europy Wschodniej (M. Kaczmarski, A. Podraza) . Problematyka Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa jest szeroko opisana w literaturze (prace R. Ziby, J. Zajczkowskiego, B. Chmiel), wikszo z nich jednak nie obejmuje zmian, ktre wprowadzi Traktat Lizboski . Podstaw rdow pracy s publikacje ww. autorw oraz liczne artykuy i publikacje, m.in. Orodka Studiw Wschodnich, Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych. W pracy posuono si take literatur zagraniczn. Przy analizie Traktatw wykorzystano take ich teksty w formie elektronicznej.
4 3 2 1

1 2

B. Piskorska, Wymiar Wschodni Polityki Unii Europejskiej, Toru 2008 Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik, Krakw 2004 3 M. Kaczmarski, Rosja na rozdrou. Polityka zagraniczna Wadimira Putina, Warszawa 2006; A. Podraza, Unia Europejska a Europa rodkowa i Wschodnia, Lublin 1997 4 R. Ziba, Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Warszawa 2007; J. Zajczkowski, Unia Europejska w Stosunkach Midzynarodowych, Warszawa 2006; B. Chmiel, Instytucjonaliza-

cja Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Toru 2004

Zastosowane w pracy metody badawcze to gwnie: analiza dokumentw UE (teksty traktatw) oraz publikacji nt. Wymiaru Wschodniego i WPZiB, analiza porwnawcza (porwnanie koncepcji Wymiaru Wschodniego oraz ukazanie podobiestw i rnic wymiarw Pnocnego i Wschodniego), a take statystyka (analiza unijnych dokumentw statystycznych, ukazujcych relacje ekonomiczne UE z FR, Ukrain, Modawi i Biaorusi). Praca podzielona jest na trzy rozdziay. W pierwszym ukazana jest geneza Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, jako instrumentu dziaa zewntrznych Unii Europejskiej. Opisano take podstawy traktatowe WPZiB, z uwzgldnieniem najnowszych regulacji, wprowadzonych Traktatem Lizboskim, kompetencje gwnych organw Unii w zakresie dziaa zagranicznych, a take instrumenty i finansowanie WPZiB. Wszystkie te czynniki maj due znaczenie dla funkcjonowania Wymiaru Wschodniego. Rozdzia drugi stanowi szczegowe przedstawienie koncepcji Wymiaru Wschodniego, wyjanienie pojcia, jego genez. Ukazuje take sposb, w jaki Wymiar Wschodni wpisuje si w koncepcje WPZiB. Przedstawia take unijne koncepcje, z ktrych narodzi si Wymiar Wschodni. Wreszcie, porwnano tu Wymiar Wschodni z Pnocnym, ktry stanowi swego rodzaju wzr przy formuowaniu koncepcji. Rozdzia trzeci to szczegowa analiza relacji Unii Europejskiej z Rosj, Ukrain, Modawi i Biaorusi, poczwszy od podpisania Umw o Partnerstwie i Wsppracy, skoczywszy na pierwszych miesicach 2010 roku. Jednoczenie rozdzia podzielono tak, by ukaza odrbnie relacje z pastwami EPS - Ukrain, Modawi i Biaorusi oraz strategicznym partnerem, ktry stanowczo odmwi uczestnictwa w Europejskiej Polityce Ssiedztwa Rosj.

Rozdzia 1. RDA POLITYKI INTERREGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ


1.1. Geneza Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa

Proces integracji europejskiej zosta zapocztkowany w latach pidziesitych XX w. Wtedy to sze pastw Europy Zachodniej uznao za niezbdny warunek pokojowego rozwoju tworzenie coraz to cilejszych wzajemnych powiza. Integracja, czyli, jak podaje Kopaliski, proces tworzenia caoci z czci , bya pocztkowo realizowana w sferze gospodarczej, dopiero potem obejmujc kolejne dziedziny ycia, w tym polityk. Pocztkw europejskiej myli integracyjnej moemy doszukiwa si jednak znacznie wczeniej. Integracja europejska, a wic czenie si ze sob krajw wchodzcych do europejskiego zwizku integracyjnego, ktre doprowadzi do tego, e zwizek ten w relacji do otoczenia krajw nieczonkowskich stanie si pewn caoci, a kraje czonkowskie jego czciami , bazuje na trwaym dorobku cywilizacyjnym Europy, uksztatowanym gwnie przez kultur greck, prawo rzymskie, uniwersalizm chrzecijaski i bogaty dorobek pastw narodowych . Wikszo dziaa na rzecz scalania obszarw Europy wie si jednak nierozerwalnie z pojciem ekspansji. W historii Europy znane s liczne przypadki, kiedy co pewien czas rni wadcy starali si pokojowo lub na drodze podboju skupi pod swym pa5 6

W. Kopaliski, Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych z almanachem, Warszawa 1994. A. Marszaek, Wprowadzenie do teorii suwerennoci i integracji midzynarodowej, d 2001, s. 19.

K. astawski, Od idei do integracji europejskiej, Warszawa 2004, s.391.

10

nowaniem terytoria (obecnych) pastw europejskich . Pragnienie zintegrowania Europy przywiecao m.in. staroytnym Rzymianom. W ich przypadku bya to jednak normalna tendencja kadego pastwa do powikszania swojego terytorium . Z kolei na pocztku XIX wieku na ksztat Europy wpyny dziaania Napoleona I Bonaparte, ktry nawizujc do ekspansjonistycznych dziaa cesarstwa rzymskiego, si wprowadza zmiany w Europie. Innym przykadem integracji poprzez ekspansj mog by niemieckie koncepcje Mitteleuropy, ktre mimo swej rnorodnoci miay one wsplny mianownik Europa niemiecka. Ponadto wszystkie wykorzystyway motywy ekspansji i zagroenia . Warto zaznaczy, i w przeciwiestwie do nurtu integracji pokojowej, wszystkie prby siowego jednoczenia (w tym wspomniane wyej), koczyy si niepowodzeniem. Dobrowolna integracja pastw to najmodsza forma ksztatowania midzynarodowego bezpieczestwa . Wspczesne dziaania integracyjne nierzadko nawizuj do planw zapewnienia Europie pokoju poprzez utworzenie organizacji integracyjnych. W przeszoci rozwiny si m.in. idee Ligi Europejskiej, Stanw Zjednoczonych Europy, czy Unii Paneuropejskiej , teorii, ktr wzito za wzr przy podejmowaniu powojennych dziaa integracyjnych i ktra dominowaa w okresie midzywojennym. Jej autor, Richard Coudenhove-Kalergi, idee wywodzi z tradycji rzymskiego uniwersalizmu, dowiadcze ponadnarodowych narodu ydowskiego oraz dorobku idei humanistycznych. W ksice pt. Paneuropa mwi m.in. o powstaniu Stanw Zjednoczonych Europy. Kalergi wskaza na dwa niebezpieczestwa dla Europy, ktrych nie uda si przezwyciy, jeli Europa bdzie skcona i niezintegrowana: zewntrzne (imperializm, totalitaryzm oraz konkurencja gospodarki amerykaskiej) oraz wewntrzne (nacjonalizm Europejczykw). Ratunek dla trudnej sytuacji europejskiej upatrywa w doprowadzeniu do zjednoczenia caego kontynentu . Koncepcja ta zyskaa spor popularno wrd elit wczesnej Europy. Zasugi Coudenhove-Kalergiego w dziele jednoczenia Europy s ogromne. Oprcz wkadu w dorobek europejski w dziedzinie doktryny integracji midzynarodowej, zainspirowa on wielu wybitnych intelektualistw i politykw europejskich, ktrzy po II
8

10

11

12

13

D. Guszkiewicz, Historia integracji europejskiej, Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, I/2002, Informacja Nr 870. 9 Ibidem. 10 A. Marszaek, Z historii europejskiej idei integracji midzynarodowej, d 1996, s. 52. 11 B. Chmiel, Instytucjonalizacja Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Toru 2004, s. 27

11

12 13

K. astawski, op. cit., s.16. Ibidem, s.61

12

wojnie wiatowej przystpili do praktycznej realizacji jego wizji zjednoczonej Europy. Ruch paneuropejski Coudenhove-Kalergiego wyrnia spord dotychczasowych, bowiem przybra form instytucjonaln . Ruch na rzecz unifikacji Europy zosta zahamowany przez Wielki Kryzys Gospodarczy, rozwj faszyzmu oraz wybuch II wojny wiatowej. Powojenne dyskusje nad integracj byy prowadzone w skrajnie odmiennych warunkach ni dotychczas. Ze wzgldu na ogrom zniszcze i konsekwencji wojny silniejsza staa si determinacja elit do wdroenia idei integracyjnych. Istotnym by rwnie fakt wczesnego pooenia Europy w stosunkach midzynarodowych bya to Europa upokorzona i podzielona na strefy wpyww przez faktycznych zwycizcw USA i ZSRR. Pierwsz istotn dat w powojennym kalendarium integracji byo wezwanie W. Churchilla do pojednania francusko-niemieckiego podczas przemwienia w Zurichu 19 IX 1946 r. Gdyby Europa kiedy si zjednoczya (...) byoby to bezgraniczne szczcie, dobrobyt, chwaa, ktrymi cieszyoby si trzysta lub czterysta milionw ludzi. (...) Pierwszym krokiem ku odrodzeniu rodziny europejskiej musi by partnerstwo midzy Francj a Niemcami . Konkretne wydarzenia przynis jednak dopiero rok 1948. 17 marca w Brukseli kraje Beneluksu, Francja oraz Wielka Brytania podpisay traktat o wsppracy w sprawach gospodarczych, spoecznych i kulturalnych oraz zbiorowej obronie. Traktat rozpoczyna proces integracji europejskiej w zakresie wsplnej polityki obronnej, bdc pierwszym paktem w Europie po 1945 r. dotyczcy kwestii obronnoci. Uwaa si take, e przetar on cieki dla powstaej rok pniej NATO. W 1951 r. kraje Beneluksu, Francja, Niemcy, Holandia i Wochy podpisay w Paryu traktat o powoaniu Europejskiej Wsplnoty Wgla i Stali. Traktat poprzedzony by oficjaln deklaracj Ministra Spraw Zagranicznych Francji, Roberta Schumana, w ktrej zaproponowa budowanie federacji europejskiej spojonej pojednaniem francuskoniemieckim. Fakt podjcia wsppracy Francji i Niemiec mia ogromne znaczenie dla integracji Europy we wszystkich dziedzinach, mimo i EWWiS bya branow organizacj. Bez tego wielkiego i pocztkowo trudnego gestu historycznego nie byaby moliwa integracja midzynarodowa w tym regionie. Rwnie politycy krajw Beneluksu odegrali
14

14

15

W 1926 r. utworzono Uni Paneuropejsk z oddziaami krajowymi w poszczeglnych pastwach konty- nentu. 15 I. Popiuk-Rysiska, Unia Europejska. Geneza, ksztat i konsekwencje integracji, Warszawa 1998, s. 138.

wybitn rol w tworzeniu konkretnych planw nowych organizacji i struktur integracyjnych w Europie Zachodniej oraz w samej realizacji integracji midzynarodowej . Nie bez znaczenia by tutaj widoczny nacisk ze strony realizujcych tzw. Plan Marshalla wsppracy, zwaszcza w dziedzinie obrony. W padzierniku 1950 r. Francja przedstawia Plan Plevena . Przewidywa on utworzenie Europejskiej Wsplnoty Obronnej. Miaa ona kontrolowa proces remilitaryzacji RFN. W jej ramach miaa zosta take zbudowana europejska armia pod midzynarodowym dowdztwem. EWO miaa by take struktur obronn Europy na wypadek ataku ZSRR. Z powstaniem Wsplnoty wizano wielkie nadzieje, miaa by pierwszym krokiem na drodze do politycznej integracji Europy. Mimo to traktat nigdy nie wszed w ycie, poniewa francuski parlament w lecie 1954 r. nie zgodzi si na jego ratyfikacj . Rwnoczenie zaprzestano prac nad projektem Europejskiej Wsplnoty Politycznej, przedstawionym po raz pierwszy w marcu 1953 r. Tym samym nastpi zastj w dziedzinie integracji politycznej, Europa za skupia si na zagadnieniach zwizanych ze wspln polityk gospodarcz. Wznowienie aktywnoci na gruncie politycznej integracji nastpio w latach 60. Prace rozpocza seria nieformalnych spotka, inicjowanych ponownie przez Francj. Jednak ju w padzierniku 1961 r. grupa studyjna, zoona z dyplomatw 6 pastw, przedstawia I Plan Foucheta . Plan ten nawizywa do lansowanej w latach 1953-1954 idei Europejskiej Wsplnoty Politycznej, lecz odrzuca model integracji ponadnarodowej . Plan zakada stworzenie Unii Pastw, ktra prowadziaby wspln polityk zagraniczn. Zastrzeenia wysuny jednak kraje Beneluksu, ktre obawiay si, e realizacja planu osabi NATO. Nowy projekt, przedstawiony w styczniu 1962 r., uwzgldnia wikszo zastrzee, jednak w wyniku poprawek naniesionych osobicie przez de Gaullea, kompromis nie zosta osignity.
21 20 19 18 17 16

Stanw Zjednoczonych, pragncych skoni pastwa europejskie do podjcia efektywnej

16 17

A. Marszaek, op. cit., s. 224. Plan Marshalla - plan USA majcy suy odbudowie krajw Europy zachodniej, jak rwnie odpiera komunizm po II wojnie wiatowej. Nazwa inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu USA gen. George'a Marshalla. Szerzej: E. Szatlach, Plan Marshalla. Amerykaska wizja integracji europejskiej, Bydgoszcz 2008. 18 Rene Pleven premier Francji w latach 1950-1951 i 19511952. 19 I. Popiuk-Rysiska, op. cit., s. 10. 20 Ch. Fouchet wczesny ambasador Francji w Kopenhadze. 21 R. Ziba, Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 21.

18 stycznia 1962 roku przedstawiony zosta Drugi plan Foucheta. Stwierdza on bardziej jednoznacznie, i celem Unii miao by zblienie i unifikowanie polityki jej czonkw w zakresie polityki zagranicznej, gospodarki, kultury i obronnoci. Proponowa take zmiany w strukturze instytucjonalnej. Plan odzwierciedla lansowan przez Francj koncepcj Europy Ojczyzn. Wywoa konsternacj wrd pozostaych czonkw Wsplnot. Gwnymi jego przeciwnikami byy Belgia i Holandia, wspierane przez Wochy. Plan charakteryzowaa niekonsekwencja w propozycjach. Innymi czynnikami, ktre zdecydoway o odrzuceniu planu w kwietniu 1962 roku, byy: polityka francuska, ktra miaa na celu uczynienie z Europy Zachodniej jednej z trzech gwnych si wczesnego wiata oraz zblianie si Francji i RFN, co w krajach Beneluksu i Woszech wywoywao obawy o moliwo zachwiania rwnoci praw pastw w obrbie EWG. Po kilku latach kryzysu instytucjonalnego w integracji europejskiej, spowodowanego gwnie polityk francusk, nastpi przeom w rozwoju idei. W padzierniku 1970 r. na spotkaniu Rady Ministrw Wsplnot Europejskich przyjto tzw. Raport Luksemburski, ktrego najwaniejszym skutkiem byo powstanie Europejskiej Wsppracy Politycznej. W jej ramach prowadzono konsultacje polityczne. Za jeden z gwnych celw przyjto wwczas uksztatowanie unii politycznej, za podstawow metod realizacji celw mia by stopniowy postp. Mechanizmem EWP byy spotkania ministrw spraw zagranicznych. W 1972 r. rozpoczto dyskusj nad moliwymi reformami EWP, czego efektem byo przyjcie Raportu Kopenhaskiego, ktry usprawnia dziaanie EWP m.in. poprzez podwojenie liczby spotka. Due znaczenie w procesie unifikacji politycznej Europy Zachodniej mia Dokument o tosamoci europejskiej, zaaprobowany w grudniu 1973 r. Stwierdzono, e podstaw tosamoci europejskiej ma by jedno. Europa powinna si jednoczy i mwi jednym gosem . Od strony instytucjonalnej krokiem naprzd byo za, pocztkowo krytykowane, utworzenie Rady Europejskiej w grudniu 1974 r., co doprowadzio do przeamania impasu w budowaniu unii politycznej. W styczniu 1976 r. natomiast opublikowano Raport Tindermansa, ktry zawiera szereg propozycji, ktre miay przybliy stworzenie Unii Europejskiej. Ostatecznie doprowadzi on jedynie do zaistnienia obowizku przed22

22

R. Ziba, op. cit., s. 31.

stawiania Radzie Europejskiej rocznych sprawozda o postpach prac nad tworzeniem Unii przez ministrw spraw zagranicznych i Komisj. Wydarzenia midzynarodowe oraz fakt problemu z zaistnieniem wsplnego stanowiska Europy wobec nich doprowadziy do powstania silnej potrzeby przeamania stagnacji w budowaniu Unii, obecnej w latach 70. Niezbdnym stao si take wprowadzenie usprawnie mechanizmu wsppracy politycznej. Efektem debat by Raport londyski, przyjty 13 padziernika 1981 r. Sankcjonowa on procedury wprowadzone w poprzednich latach. Wczono w peni Komisj WE do EWP, zwikszono take rol prezydencji we Wsplnotach, zwaszcza w relacjach z krajami trzecimi. Rwnolegle z kolejnymi reformami EWP wdraano projekty utworzenia Unii Europejskiej. Jednym z nich bya Uroczysta Deklaracja o Unii Europejskiej, podpisana przez szefw rzdw w Stuttgarcie w 1983 r. Podkrelaa ona znaczenie zwikszenia spjnoci i koordynacji midzy strukturami Wsplnoty i EWP. Wanym wydarzeniem lat 80. w kwestii wsppracy politycznej byo podpisanie w lutym 1986 r. Jednolitego Aktu Europejskiego,. Europa za cel przyja przeksztacenie stosunkw midzy pastwami w zapowiadan od lat Uni Europejsk. W kwestiach polityki zagranicznej najwaniejszymi reguami ustanowi zgodno i solidarno dziaa, ktre miay chroni wsplne interesy Europy, a take obron pokoju, demokracji i praw czowieka na wiecie. Instrumentami EWP uczyniono wsplne stanowiska i wsplne dziaania. Miay by one punktem odniesienia dla narodowych polityk zagranicznych. Wan zmian w sferze instytucjonalnej EWP byo wprowadzenie staego sekretariatu z siedzib w Brukseli. Jego zadaniem stao si wspomaganie prezydencji w dziaalnoci w ramach EWP oraz w sprawach administracyjnych. Rozwj wydarze na arenie midzynarodowej na przeomie lat 80. i 90. postawi Wsplnoty przed kolejnymi wyzwaniami. Niezbdnym stao si umocnienie EWP, co wpyno na tempo prac nad utworzeniem Unii Europejskiej. W grudniu 1990 r. w Rzymie rozpoczto konferencj ws. utworzenia Unii Europejskiej. Na spotkaniu w Vianden 27 czerwca 1991 r. ustalono, e sprawy obrony powinny by wczone do zakresu dziaania UE. W kwietniu 1991 r. Luksemburg przedstawi projekt zbudowania Unii Europejskiej w oparciu o 3 filary, z ktrych drugi miaa stanowi Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa. W grudniu ustalono ostateczn wersj Traktatu o Unii Europejskiej.

Ustanowi on Wspln Polityk Zagraniczn i Bezpieczestwa jednym z III filarw Unii Europejskiej.

1.2.

Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa a Traktaty Unii Europejskiej


Traktat z Maastricht, ktry wszed w ycie 1 listopada 1993 r., nada wczeniejszym

przedsiwziciom w zakresie Europejskiej Wsppracy Politycznej ramy statutowe. Jako jeden z gwnych celw Unia postawia potwierdzanie swej tosamoci na arenie midzynarodowej, zwaszcza poprzez realizacj Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, w tym stopniowe okrelanie wsplnej polityki obronnej, ktra zgodnie z artykuem 17 mogaby prowadzi do wsplnej obrony . Szczegowe postanowienia odnonie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa zostay omwione w Tytule V Traktatu. Przedstawiono w nim cele WPZiB, do ktrych naleay: ochrona wsplnych wartoci i podstawowych interesw czonkw, umacnianie bezpieczestwa Unii Europejskiej i pastw czonkowskich, rozwijanie i wspieranie wsppracy midzynarodowej, rozwijanie poszanowania praw czowieka i demokratycznych procedur . Cele te miay by realizowane poprzez: okrelanie zasad i oglnych wytycznych WPZiB, wsplne strategie, dziaania i stanowiska, a take umacnianie systematycznej wsppracy midzy Pastwami Czonkowskimi w prowadzeniu ich polityki. Jednoczenie w Traktacie znalaz si zapis o nieingerencji w polityk zagraniczn i bezpieczestwa pastw czonkowskich, mwicy, i Polityka Unii () nie uchybia specyficznemu charakterowi polityki bezpieczestwa i obronnej niektrych Pastw Czonkowskich. Szanuje ona wynikajce z Traktatu Pnocnoatlantyckiego zobowizania Pastw Czonkowskich . Nietrudno zauway kilku sabych stron II filaru. Zdaniem Adama Marszaka zapisy Traktatu z Maastricht dotyczce WPZiB byy oglnymi deklaracjami, pozostawiaj23

23

24

25

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, [w:] http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:115:0047:019:pl:PDF 24 A. Marszaek, Z historii europejskiej.., op. cit., s. 283. 25 Traktat o Unii Europejskiej, [w:] http://www.futurum.gov.pl/dokumenty/Traktat_o_Unii_Europejskiej.pdf

cymi du swobod interpretacji. Ponadto w traktacie zaoycielskim dokonano wyranego rozrnienia midzy sprawami bezpieczestwa i obrony , a Unia Zachodnioeuropejska, (ktra bya traktowana, jako cz skadowa Unii Europejskiej) pozostaa wykonawc polityki obronnej. Traktat o Unii Europejskiej nie speni oczekiwa awangardy wsplnej europejskiej obrony. Nie wyposay wsplnej polityki bezpieczestwa w niezbdne do jej prowadzenia instrumenty, szczeglnie dotyczce podejmowania decyzji operacyjnych i organu wykonawczego . Istotnym jest take fakt zrnicowania interesw pastw czonkowskich w owym czasie oraz wyrane problemy z jednogonym stanowiskiem, co na pewno nie prowadzio do ucilania wsppracy politycznej w Europie. O ile wsppraca w ramach I filaru () miaa charakter integracyjny, o tyle w odniesieniu do wsplnej polityki zagranicznej miaa charakter przede wszystkim koordynacyjny . Faktyczna sabo Unii zostaa obnaona ju w kilkanacie dni po uzgodnieniu w Maastricht Traktatu, kiedy to podczas konfliktu jugosowiaskiego Niemcy uznay niepodlego Chorwacji i Sowenii, wyamujc si ze wsplnego stanowiska Dwunastki. Ten krok dyplomacji Niemiec osabi spoisto Wsplnoty Europejskiej oraz wiarygodno Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa. Zgodnie z artykuem J.4.6. i J.10 Tytuu V w cigu piciu lat miaa zosta zwoana konferencja majca zrewidowa postanowienia z Maastricht. Odbya si ona w latach 1996-1997 w Turynie. Podczas konferencji stary si dwie koncepcje zwolennikw pogbienia integracji politycznej oraz zadowolonych z obecnego stanu rzeczy. Punktami zapalnymi stay si m.in. kwestia poszerzenia zakresu WPZiB, czy stosunki UE z Uni Zachodnioeuropejsk. Uzgodniona w Turynie nowelizacja, tzw. Traktat Amsterdamski, zmieniaa tekst traktatu, jednak nie dokonaa wielkiego postpu w dziedzinie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa. Traktat powtarza, e Unia Zachodnioeuropejska stanowi integraln cz rozwoju UE . UZE otrzymaa ponadto moliwo zapewniania zdolnoci operacyjnej w zakresie misji petersberskich . Najwaniejsze zmiany w II filarze to: usta26 27

26

27

28

29

30

R. Ziba, op.cit, s. 49 Unia Europejska Wsplna Polityka Bezpieczestwa i Obrony, [w:] http://www.cie.gov.pl/ HLP/files.nsf/0/39DC136D1ECF4171C1256E7B00480CB8/$file/BEZPIECZ.PDF 28 J. Zajczkowski, Unia Europejska w Stosunkach Midzynarodowych, Warszawa 2006, s. 76. 29 R. Ziba, op.cit., s. 51. 30 Misje petersberskie to operacje humanitarne oraz pokojowe podejmowane do 1999 r. przez Uni Zachodnioeuropejsk. Po jej wygaszeniu prowadzeniem misji zajy si organy UE. Celem zada petersberskich jest opanowywanie sytuacji kryzysowych oraz przywracanie pokoju.

nowienie Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa i poczenie go z funkcj Sekretarza Generalnego Rady, ustanowienie Komrki Planowania i Wczesnego Ostrzegania, ktrej wyznaczono zadania monitorowania i analizy wydarze z zakresu WPZiB, szacowania interesw UE w zakresie WPZiB oraz dostarczania oceny wydarze na arenie midzynarodowej. Z kolei wsplne strategie stay si instrumentem WPZiB. Istotnym by zapis Artykuu J.7.1, ktry by przejawem objcia kierunku uwsplnotowienia i poszerzania II filaru stanowic, i Wsplna polityka zagraniczna i bezpieczestwa obejmuje wszystkie kwestie zwizane z bezpieczestwem Unii, wcznie z ostatecznym okreleniem wsplnej polityki obronnej, zgodnie z drugim akapitem, ktra z czasem moe doprowadzi do wsplnej obronnoci . Formalne wzmocnienie II filaru Unii Europejskiej nie wpyno, zdaniem Ryszarda Ziby, na skuteczno Pitnastki w tej dziedzinie. Ju przed wejciem Traktatu w ycie (1 maja 1999r.) okazao si, e nowe rozwizania s niewystarczajce. Rnice zda, w wietle przyjtej ju w traktacie z Maastricht zasady jednomylnoci, ponownie uniemoliwiy wynegocjowanie warunkw cisej wsppracy. Z kolei kwestie wyposaenia UE w zdolnoci wojskowe nadal byy pomijane. Francuskim i niemieckim projektom rozwoju unijnych si zbrojnych sprzeciwiay si gwnie Wielka Brytania oraz pastwa neutralne: Austria, Finlandia, Irlandia i Szwecja . Zdajc sobie spraw z niedoskonaoci Traktatu, Rada Europejska w czerwcu 1999 r. potwierdzia zamiar zwoania kolejnej Konferencji ws. Rozwizania problemw II filaru. Obradujca od 14 lutego 2000 roku w Brukseli konferencja, ktrej rezultatem jest Traktat z Nicei, przyniosa zasadnicze reformy instytucjonalne. Wprowadzono zmiany w Tytule V, zwaszcza w art. 17. Znosiy one zwizki funkcjonalne Unii Europejskiej z UZE. Odtd zadania humanitarne i dziaania w zakresie ratownictwa, misje utrzymania pokoju oraz zarzdzania kryzysami, w tym przywracania pokoju
33 32 31

znalazy si w kompe-

tencjach UE. Traktat utrzyma postanowienie, i przepisy art. 17 nie s przeszkod dla rozwijania przez czonkw Unii stosunkw bilateralnych. Ponadto sankcjonowa powstanie Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa organu wspomagajcego Rad w prowadzeniu WPZiB, a take rozszerza na II filar istniejc od wejcia w ycie Traktatu Am31

Traktat Amsterdamski Zmieniajcy Trakta o Unii Europejskiej, [w:] http://www.europolityka.pl/doc/ do- cuments/TraktatAmsterdamskizmieniajacyTraktatoUniiEuropejskiej.doc 32 Unia Europejska Wsplna Polityka Bezpieczestwa i Obrony, [w:] http://www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/39DC136D1ECF4171C1256E7B00480CB8/$file/BEZPIECZ.PDF 33 Traktat z Nicei, [w:]

http://www.futurum.gov.pl/dokumenty/traktat_niceiski.pdf

sterdamskiego w pozostaych filarach zasad cilejszej wsppracy, ktr jednoczenie przemianowano na wzmocnion wspprac. W ramach niej Wysoki Przedstawiciel uzyska kompetencje, zapewnienia penego poinformowania Parlamentu Europejskiego i pastw czonkowskich o realizacji wzmocnionej wsppracy. Niezwykle istotnym, w wietle wczeniejszych problemw z jednomylnoci Unii, byo wprowadzenie moliwoci podejmowania decyzji kwalifikowan wikszoci gosw przy zawieraniu porozumie midzynarodowych. Zmiany wprowadzone w Traktacie Nicejskim, mimo braku przeomowego charakteru, stanowiy wany krok w kierunku uwsplnotowiania polityki bezpieczestwa UE . Do rzeczywistego wzrostu znaczenia Unii na arenie midzynarodowej niezbdne byy jednak dalsze reformy, zwaszcza biorc pod uwag fakt, i WPZiB nadal miaa midzyrzdowy charakter. Due nadzieje wizano z przyjtym w czerwcu 2004 r. Traktatem Konstytucyjnym Unii Europejskiej. Przyjcie Konstytucji stanowio powany krok w kierunku zdynamizowania politycznej integracji Europy . W projekcie przewidywano obdarzenie Unii osobowoci prawn, co czynioby z niej podmiot stosunkw midzynarodowych. Konstytucja miaa znie system filarowy, a take wprowadzi urzd Ministra Spraw Zagranicznych, bezporednio odpowiedzialnego za ksztatowanie tej polityki. Ponadto precyzowaa i uszczegawiaa rozwizania dotyczce Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa . Konstytucja jednak w zwizku ze sprzeciwem spoeczestw francuskiego i holenderskiego, zgoszonym w referendum, nie wesza w ycie. Krytycy Konstytucji twierdzili, i nie dokonuje przeomu. Krytykowano poza tym brak rozstrzygnicia, czy WPZiB ma mie nadal charakter midzyrzdowy, czy zwrci si w kierunku rozwijania ponadnarodowych struktur oraz umacniania kompetencji wsplnotowych. Czste s rwnie opinie, jakoby traktat zosta odrzucony ze wzgldu na niezbyt trafn nazw konstytucja unijna wzbudzia obawy o moliwo ograniczenia suwerennoci i tosamoci narodowej .
37 36 35 34

34 35

J. Zajczkowski, op. cit., s. 130 W. Gizicki, Bezpieczestwo europejskie w wybranych dokumentach Unii Europejskiej, [w:] http://znze. wsiz.rzeszow.pl/z10/5_Wojciech_Gizicki_Bezpieczenstwo.pdf 36 Ibidem 37 P. Lenkiewicz, Traktat reformujcy Uni Europejsk, [w:] Unia Europejska: od Traktatw Rzymskich do

Traktatu Lizboskiego, red. T. Wasilewski, Toru 2008, s. 154

Zasadnicze zmiany w funkcjonowaniu Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa wprowadza take, budzcy skrajne emocje, Traktat Lizboski. Jego podpisanie 13 grudnia 2007 r. byo prb przeamania instytucjonalnego i decyzyjnego kryzysu Unii. Wikszo postanowie Traktatu zostaa przeniesiona z Konstytucji Europejskiej. Traktat znosi system filarowy, pozostawiajc jednak oraz wzmacniajc WPZiB. Unia Europejska zyskuje dziki niemu osobowo prawn, stajc si podmiotem stosunkw midzynarodowych. Traktat wprowadza nowe uregulowania, ktre maj wzmocni bezpieczestwo obywateli. Wprowadzona zostaje klauzula wzajemnej obrony. Jeeli jedno z pastw czonkowskich Unii Europejskiej stanie si ofiar zbrojnej agresji, pozostae pastwa s zobowizane do udzielenia mu pomocy . Ponadto wprowadza klauzul nakazujc analogiczne zachowanie w przypadku klsk ywioowych. Jedn z podstawowych zmian jest stworzenie urzdu Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa, ktry poczy w sobie dwie funkcje, ktre do tej pory istniay osobno - Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz Komisarza ds. Zewntrznych Unii . Zrezygnowano z wprowadzenia funkcji Ministra Spraw Zagranicznych, jednak kompetencje wysokiego przedstawiciela pokrywaj si z tymi, ktre przewidziane byy wczeniej dla Ministra. Wspln Polityk Zagraniczn i Bezpieczestwa realizuj Wysoki Przedstawiciel oraz pastwa czonkowskie, stosujc rodki krajowe i unijne . Z wprowadzeniem urzdu Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa (nazywanego powszechnie, mimo oficjalnej rezygnacji z tego okrelenia, Ministrem Spraw Zagranicznych) Europa wizaa due nadzieje. Mia on umoliwi Unii mwienie jednym gosem, uatwi i przyspieszy jej prace oraz posiada niezwyky wpyw na unijn polityk . 19 listopada 2009 roku, na szczycie w Brukseli, zdecydowano o obsadzie tego stanowiska. Wysokim Przedstawicielem ds. Stosunkw Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa zostaa, nieposiadajca dowiadczenia w sprawach zagranicznych, Catherine Ashton z Wielkiej Brytanii, od roku Komisarz UE ds. Handlu.
38

38

39

40

41

Polski Kalendarz Europejski, nr 116/2008, [w:] http://www.schuman.pl/component/joomdoc/ doc_download/39-polski-kalendarz-europejski-nr-1162008 39 R. Kownacki, Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa w Traktacie Lizboskim - realne wzmocnienie czy nieistotny lifting? [w:] http://www.sdpl.fc.pl/WPZiB_Traktat_Lizbonski.pdf dostp xx-x-xxx 40 Art. 11 ust. 1 Traktatu 41 P. Lenkiewicz, op.cit., s. 156

Tego samego dnia dokonano rwnie wyboru na stanowisko Prezydenta Rady Europejskiej (nieoficjalnie nazywanego prezydentem Unii). Wbrew kuluarowym propozycjom, ktre wskazyway midzy innymi na T. Blaira, czy A. Kwaniewskiego, na 2,5letni kadencj, z moliwoci reelekcji, wybrano belgijskiego premiera, Hermana Van Rompuya. Prezydent ma przewodniczy obradom Rady Europejskiej oraz reprezentowa Uni na zewntrz w sprawach polityki zagranicznej i bezpieczestwa, w bliskiej wsppracy z Wysokim Przedstawicielem. Oba nowe stanowiska miay wzmocni Uni na arenie midzynarodowej. Ashton i Van Rompuy to jednak osoby mao znane (brytyjka nawet we wasnym kraju) oraz mao wpywowe, a wic ich nominacje stoj w sprzecznoci z zaoeniami lizboskimi. Unia obiera wic kierunek, w ktrym polityka zagraniczna i bezpieczestwa bdzie w maym stopniu, uwsplnotowiona, a rzdy najwikszych pastw czonkowskich nadal bd miay decydujcy gos w kluczowych decyzjach . Potwierdzeniem tego jest rozczarowanie i ostr krytyka, z jakimi spotka si z w wielu rodowiskach europejskich owy wybr. Szwedzki Minister Spraw Zagranicznych okreli wybr historyczn stracon szans , premier Donald Tusk mao ambitnym, ale dla Polski bezpiecznym . Dr Krzysztof Szczerski z Uniwersytetu Jagielloskiego stwierdzi za, i mielimy wybra prezydenta Unii i Ministra Spraw Zagranicznych UE a wybrano kelnera i goca . Dalej posza prasa europejska: Europa wybiera nikogo (Der Spiegel), nowy prezydent i szef polityki zagranicznej bd sugami narodowych stolic (Financial Times), pan i pani Nikt na czele Unii (Corriere Della Sera), w Brukseli wygrali Merkel i Arkozy (La Stampa) . Traktat Lizboski wzmacnia unijn Polityk Zagraniczn i Bezpieczestwa w stosunku do polityk pastw czonkowskich, czego wyrazem jest artyku 24, stwierdzajcy, i w ramach zasad i celw swoich dziaa zewntrznych Unia Europejska prowadzi, okrela i realizuje wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa, opart na rozwoju wzajemnej solidarnoci politycznej midzy Pastwami Czonkowskimi, okrelaniu kwestii stanowi46 45 43 44 42

42 43

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2009-11-25/niemiecka-strategia-personalna-w-ue http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,538,Nowe_stanowiska_przywodcze_w_Unii_Europejs kiej_?_q_and_a 44 http://fakty.interia.pl/swiat/news/tusk-wybor-malo-ambitny-ale-dla-nas-bezpieczny,1399573; dostp 27.02.2011 r. 45 http://czateria.interia.pl/goscie-czaterii,czat,2037,Krzysztof%20Szczerski; dostp 27.02.2011 r. 46 http://www.tvn24.pl/12691,1629596,0,1,pan-i-pani-nikt-na-czele-unii,wiadomosc.html; http://fakty.interia.pl/prasa/na_swiecie/news/miazdzaca-krytyka-pan-i-pani-nikt-na-czeleunii,1399758,3346; dostp 02.04.2011 r.

cych przedmiot oglnego zainteresowania i osiganiu coraz wikszego stopnia zbienoci dziaa Pastw Czonkowskich . W traktacie podkrelono konieczno zapewnienia WPZiB odpowiednich rodkw budetowych, ktre maj by wykorzystywane m.in. do realizacji misji humanitarnych, czy pokojowych. Wzmocniona zostaje rola Europejskiej Agencji Obrony. Bdzie ona odpowiedzialna za wspprac wojskow w ramach UE i monitorowanie poziomu zdolnoci militarnych/obronnych w pastwach czonkowskich. Moliwa stanie si, wic pogbiona wsppraca UE i pastw czonkowskich w obszarze wykorzystywania potencjaw obronnych, prowadzenia misji pokojowych i humanitarnych oraz innych koniecznych dziaa w zakresie WPZiB . Traktat Reformujcy wszed w ycie 1 grudnia 2009 r., po ostatecznym zatwierdzeniu przez Irlandi (w drugim referendum, 2 padziernika) oraz zoeniu ostatniego podpisu - przez prezydenta Czech, Vaclava Klausa, 3 listopada. Zdaniem Wojciecha Gizickiego Traktat Lizboski stanowi du szans systemowego uporzdkowania Unii a take daje nadziej wzrostu jej roli na arenie midzynarodowej. Traktat jest jednak przedmiotem krytyki. Zarzuca si, i jedynie systematyzuje Wspln Polityk Zagraniczn i Bezpieczestwa, nie dokonujc przeomu, czy rewolucji. Traktat faktycznie wzmacnia oraz tworzy nowe instrumenty WPZiB, nie jest jednak pewne, czy bd one w stanie doprowadzi do jednomylnoci Unii.
48 47

1.3.

Instrumenty i finansowanie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa

Do realizacji wyznaczonych w Traktacie o UE celw Unii su okrelone instrumenty. Zostay one ustanowione w Maastricht, nastpnie zmodyfikowane w Traktacie Amsterdamskim. Zgodnie z nim instrumentami Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa s:
47

zasady i oglne wytyczne

http://bookshop.europa.eu/is-bin/INTERSHOP.enfinity/WFS/EU-Bookshop-Site/pl_PL//EUR/ViewPDFFile-OpenPDFFile?FileName=FXAC07306PLC_002.pdf&SKU=FXAC07306PLC_PDF; dostp 02.04.2011 r. 48 W. Gizicki, op.cit.

uzgadnianie wsplnych strategii wsplne dziaania przyjcie wsplnych stanowisk rozwijanie systematycznej wsppracy midzy pastwami czonkowskimi
50 49

Oprcz wymienionych w Traktatach za instrumenty uznawane s wsplne owiadczenia i deklaracje polityczne, ktre su Unii w polityce zagranicznej . Jest to klasyczna forma wsppracy midzyrzdowej, znana z praktyki EWP. Wsplne owiadczenia i deklaracje nie s prawnie wice i nie dotycz zwykle spraw najistotniejszych, lecz s wydawane w imieniu Unii Europejskiej, co powoduje, e pastwa czonkowskie uwzgldniaj je w prowadzeniu krajowej polityki zagranicznej. Zasady i oglne wytyczne WPZiB okrela jednomylnie Rada Europejska. Formalnie nie maj mocy prawnie wicej, stanowi jednake podstaw do dziaalnoci prawotwrczej innych organw UE, w szczeglnoci podejmowania przez Rad decyzji niezbdnych do okrelenia lub prowadzenia spraw z zakresu WPZiB . Rada programuje aktywno dyplomatyczn, w sferze bezpieczestwa oraz, po rozszerzeniu w Traktacie Amsterdamskim, w kwestiach obronnych. Zasady i oglne wytyczne okrelaj ksztat i charakter oraz nadaj dynamiczny charakter WPZiB. Wsplne strategie zostay wczone do instrumentw Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Traktatem Amsterdamskim. Mogy by realizowane przez Uni w obszarach, gdzie pastwa czonkowskie miay wane, wsplne interesy. We wsplnych strategiach okrelane byy: cel, czas trwania i rodki, jakie maj by przekazane do dyspozycji przez Uni i pastwa czonkowskie. Decyzje odnonie wsplnych strategii podejmowaa jednomylnie Rada Europejska (art. 13.2) . Ich rekomendowaniem za zajmowaa si Rada Unii Europejskiej. Odpowiadaa ona take za ich realizacj. W Traktacie Lizboskim zrezygnowano z instrumentu wsplnych strategii. Od czasu wejcia w ycie Traktatu Amsterdamskiego, Rada Europejska podja decyzj o wprowadzeniu wsplnych strategii wobec: Rosji (4 czerwca 1999 r.), Ukrainy (11
52 51

49

T. Kso, Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej od Rzymu do Lizbony, [w:] http://www.osrodekbadania.waw.pl/?site=strategia_i_bezpieczenstwo_4&lang=pl, dostp 7.01.2011 r. 50 R. Ziba, op. cit., s. 56. 51 M. Talasiewicz, Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa, [w:] http://www.zpsb.szczecin.pl/ uploads/jean_monnet/wspolna%20polityka%20zagraniczna%20i%20bezpieczenstwa%20%20mtalasiewicz.pdf, dostp 6.01.2011 r. 52 Traktat Amsterdamski Zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej, op.cit

grudnia 1999 r.) oraz regionu rdziemnomorskiego (20 czerwca 2000 r.) . W czerwcu 2004 roku Rada Europejska zatwierdzia strategie Unii Europejskiej dotyczc broni masowego raenia. Wsplne dziaania to istotny instrument WPZiB, zapewniajcy spjno dziaa Unii i pastw czonkowskich. S gwn form realizowania WPZiB na podstawie zapisu Artykuu J.1.3 Traktatu z Maastricht, ktry stwierdza, i Unia osiga cele poprzez stopniowe wprowadzanie (...) wsplnego dziaania w dziedzinach, w ktrych pastwa czonkowskie maj istotne wsplne interesy. Gwnym organem uchwalania wsplnych dziaa jest Rada Unii Europejskiej. S one przyjmowane na podstawie wsplnych strategii i dotycz sytuacji, w ktrych dziaania operacyjne zostay uznane za niezbdne. Rada okrela cel i zakres dziaa, rodki do dyspozycji Unii, a take czas trwania i warunki wprowadzenia dziaa w ycie . Od wejcia w ycie Traktatu z Maastricht Unia podja ponad 100 wsplnych dziaa . Ich wzrost nastpi jednak dopiero po Traktacie Amsterdamskim, co ma zwizek z brakiem klarownego okrelenia istoty tego instrumentu w Traktacie z 1992 roku. Wsplne dziaania dotycz najczciej terytoriw, na ktrych tocz si konflikty. Inne przykady wsplnych dziaa: w sprawie poparcia dla procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie (1994), w sprawie wysania obserwatorw na wybory, np. w Rosji (1993) i Ukrainie (2004), w sprawie Instytutu Studiw nad Bezpieczestwem (2001), w sprawie operacji wojskowych UE w Boni i Hercegowinie (2004) . Wsplne stanowiska zostay wprowadzone na mocy Traktatu z Maastricht, zgodnie, z ktrym okrela je i jest za nie odpowiedzialna Rada UE. Instrument ten zosta zdefiniowany dopiero w Traktacie Amsterdamskim, ktrego artyku 15 stanowi, i wsplne stanowiska okrelaj nastawienie Unii do okrelonego problemu o charakterze geograficznym lub przedmiotowym. Wsplne stanowiska przybieraj form jednogonie przyjmowanych deklaracji politycznych lub sui generis decyzji Rady Europejskiej . Pastwa nie maj obowizku osignicia wsplnego stanowiska, lecz przyjte stanowisko jest dla nich wice, musz, wic dostosowa do niego sw polityk.
57 56 55 54

53

53 54 55 56

J. Zajczkowski, op. cit., s. 93 M. Talasiewicz, op. cit. J. Zajczkowski, op.cit, s. 91 M. Talasiewicz, op. cit.

Od roku 1993 Unia przyja ponad 100 wsplnych stanowisk, m.in. w sprawie ustanowienia embarga na dostawy broni do Sudanu (1994), w sprawie ograniczenia stosunkw gospodarczych z Libi i Haiti (1993), w sprawie wykonania rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ w zwizku z embargiem przeciw Serbii (1994), w sprawie odnowienia rodkw wspierajcych skuteczne wykonanie mandatu Midzynarodowego Trybunau Karnego dla byej Jugosawii (2004) . Wsplne stanowiska stanowi wany instrument WPZiB, ich liczba ronie z roku na rok. Mimo to midzy czonkami Unii a jej organami wci widoczne s rnice zda dotyczce zakresu owego instrumentu. Traktat z Maastricht wprowadzi, jako instrument WPZiB take systematyczn wspprac. Ma on dug tradycj, sigajc EWP. Systematyczna wsppraca nie ma formalnego charakteru, jest czsto traktowana, jako oglna metoda osigania celw. Instrument ten zobowizuje pastwa czonkowskie do wzajemnego informowania i uzgadniania kwestii polityki zagranicznej i bezpieczestwa w celu zapewnienia najskuteczniejszego wpywu Unii przez zgodne dziaania. Traktat Lizboski reformuje rodki, za pomoc, ktrych realizowana jest, WPZiB. Praktyczny wymiar tej reformy to uproszczenie i usystematyzowanie oraz rewizja dotychczas obowizujcych rodkw prawnych. Rada okrela strategiczne interesy Unii, ustala cele oraz okrela oglne wytyczne, a take przyjmuje niezbdne decyzje. Przewodniczcy Rady Europejskiej moe za zwoa nadzwyczajne posiedzenie Rady Europejskiej w celu okrelenia strategicznych kierunkw polityki Unii. Jednoczenie wyposaono Rad w nowy rodek, ktrym jest przyjmowanie decyzji okrelajcych zasady wykonania dziaa oraz stanowisk. Zamiast wsplnych dziaa i wsplnych stanowisk, Traktat przewiduje odpowiednio dziaania i stanowiska, ktre powinny by podjte przez Uni . Finansowanie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa ma istotne znaczenie dla funkcjonowania organizacji, stanowic jednoczenie powany problem dla Unii. Wie si to z cigym wzrostem wydatkw w tej dziedzinie, a take z faktem, i to gwnie od szybkiego znajdowania funduszy zaley skuteczno WPZiB. Zgodnie z art. 28 Traktatu o Unii Europejskiej wydatki zwizane z WPZiB s umieszczone w budecie
59 58

58 59

M. Talasiewicz, op. cit. R. Kownacki Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa w Traktacie Lizboskim - realne wzmocnienie czy nieistotny lifting?, [w:] http://www.sdpl.fc.pl/WPZiB_Traktat_Lizbonski.pdf dostp 06.11.2011 r.

oglnym Wsplnoty, z wyjtkiem tych, ktre wynikaj z operacji majcych skutki wojskowe i polityczno-obronne, oraz tych, co, do ktrych Rada UE zdecyduje inaczej . Wydatki operacyjne mog by rwnie pokrywane z budetw pastw czonkowskich. Zapobiega to wydatkowaniu pienidzy na operacje nieaprobowane przez niektre pastwa. Jeeli wydatki te w caoci miayby by finansowane z kasy unijnej, to doszoby do tego, e pastwa, ktre nie zgadzaj si z aktualnym kursem WPZiB, musiayby ponosi wydatki na prowadzenie tej polityki. Zatem pienidze z budetu pastwa byyby wydatkowane niezgodnie z interesem pastwowym niektrych pastw Unii. W konsekwencji suwerenno tych pastw mogaby by zagroona . Brak jednoznacznego okrelenia w Traktacie z Maastricht, co jest wydatkami administracyjnymi, a co operacyjnymi, spowodowa, e Rada UE stosowaa rozszerzajc interpretacj pierwszej grupy wydatkw. Problem pogbiay konflikty Rady z Parlamentem Europejskim. Parlament zobowiza si na podstawie dentelmeskiej umowy do nieingerowania w wydatki administracyjne Rady UE, rwnoczenie dajc, by konsultowano z nim wydatki. Powodowao to opnienia, co przecigao czas trwania wsplnych dziaa. Zasady finansowania WPZiB ulegy zmianie na mocy Traktatu Amsterdamskiego. Wprowadzi on zasad pokrywania wydatkw operacyjnych take z budetu WE, z wyjtkiem wydatkw na operacje majce implikacje wojskowe lub obronne . Ponadto budet wsplnotowy nie jest obciany kosztami operacji, jeeli w wyniku jednomylnego gosowania Rada ustali odmienne zasady finansowania. Zwikszono rwnie uprawnienia kontrolne Parlamentu w stosunku do wszystkich wydatkw operacyjnych, likwidujc moliwoci konfliktw z Rad UE. Kryterium wkadu w przypadku nie pokrywania dziaa z budetu staa si wysoko PKB. Za realizacj wydatkw z budetu odpowiedzialna jest Komisja Europejska, ktra ma prawo przedkadania propozycji w tym wzgldzie. W Amsterdamie stworzono rwnie nowy rozdzia budetu unijnego. Dzieli on wydatki na wynikajce z decyzji przyjtych, przewidywanych, ale nieprzyjtych, oraz nieprzewidywanych i nieprzyjtych. Wprowadzono take struktur wydatkw, ktra obejmuje koszty:
60

60

61

62

U. Kurczewska, Budet Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, [w:] http://www.pism.pl/files/?id_plik=172, dostp 15.11.2011 r., 61 K. Czubocha, M. Paszkowska, Finansowanie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, [w:]

http://www.e-finanse.com/artykuly/70.pdf, dostp 20.03.2011 r.

obserwowania i organizowania wolnych wyborw i innych dziaa zwizanych z procesem demokratycznej tranzycji, funkcjonowania dyplomatycznych przedstawicielstw Unii, zapobiegania konfliktom, umacniania pokoju i bezpieczestwa, wspierania procesw rozbrojeniowych, uczestniczenia w konferencjach midzynarodowych, koszty dziaa nieprzewidywalnych i pilnych - te ostatnie nie mog jednak przekracza jednej pitej caoci wydatkw . Zasady finansowania operacji majcych implikacje wojskowe lub obronne zostay
63

przyjte 17 lipca 2002 r. przez Rad do Spraw Oglnych i Stosunkw Zewntrznych. Dziel one wydatki na dwa typy: a) koszty wsplne, ktrymi nie mona obciy indywidualnych pastw, biorcych udzia w misjach zarzdzania kryzysami i koszty wsparcia wysyanych si; b) wszystkie inne koszty, ktre bd uwaane za indywidualne wydatki i ktre bd finansowane na zasadzie pokrywania tam, gdzie powstaj. Decyzje o wsplnym finansowaniu Rada podejmowa bdzie w odniesieniu do indywidualnych przypadkw . Nowe problemy zwizane z finansowaniem WPZiB powstay na pocztku 2003 r., gdy Unia podja si prowadzenia misji petersberskich. Wzrost kosztw operacji, ktrych nie mona byo pokrywa z budetu UE, sta si zagroeniem dla ich skutecznoci. W zwizku z tym w lutym 2004 r. Rada UE stworzya mechanizm ATHENA. Jego zadaniem jest administracja finansowania wsplnych kosztw operacji majcych implikacje wojskowe lub obronne we wszystkich ich fazach. ATHENA ma sta struktur i osobowo prawn, kieruje nim, powoywany kadorazowo przez pastwa biorce udzia w operacji, Komitet Specjalny. Koszty mog by pokrywane rwnie przez pastwa trzecie. rodki na WPZiB s niewielkie, w latach 2000-2006 stanowiy may odsetek wydatkw budetowych Unii. Wielko rodkw na realizacj WPZiB miaa jednak w tym czasie tendencj wzrostow. W nowej perspektywie, do 2013 r. wydatki na WPZiB maj wzrosn do 6% budetu Unii Europejskiej (ok. 50 mld euro w latach 2007-2013). Pozornie wydaje si zatem, e mamy do czynienia ze znacznymi wzrostami, jednak, jeeli
63 64

64

K. Czubocha, M. Paszkowska, op.cit. R. Ziba, op.cit., s. 74

wemiemy pod uwag mocarstwowe ambicje Unii Europejskiej, sumy te nie wydaj si ani znaczce, ani wystarczajce . Unia ponadto unika udziau w zbrojnych konfliktach, ograniczajc si najczciej si do misji policyjnych i udziau w odbudowie zniszczonych wojn pastw. Ciar prowadzenia wojen spada na NATO lub Stany Zjednoczone. Brakuje woli politycznej odnonie zaangaowania Unii Europejskiej w konflikty zbrojne, co ma zwizek z tym, e rodki musz by wydatkowane z budetw pastw czonkowskich, a nie z budetu unijnego.
65

1.4.

Kompetencje i rola organw Unii Europejskiej w procesie realizacji Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa
Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa jest prowadzona przez organy

kompetentne w sprawach wszystkich filarw Unii Europejskiej. Procedura podejmowania decyzji w II filarze charakteryzuje si szczeglnym naciskiem na formy wsppracy, majce zapewni mu midzyrzdowy charakter, czego skutkiem jest uzalenienie skutecznoci WPZiB od woli pastw czonkowskich Unii. Rada Europejska jest organem pozastatutowym Unii. Stanowi forum spotka szefw i rzdw pastw czonkowskich oraz przewodniczcego Komisji Europejskiej, wyksztacone w praktyce tzw. konferencji na szczycie Wsplnot Europejskich, ktre odbyway si, pocztkowo sporadycznie, od 1961 r. . Decyzj podjt na spotkaniu w Sewilli 26 czerwca 2002 roku Rada ma si zbiera na rutynowych spotkaniach cztery razy w roku . W razie potrzeby Rada zbiera si take na posiedzeniach nadzwyczajnych. Obradom przewodniczy pastwo aktualnie sprawujce urzd prezydencji. Decyzje rady podejmowane s na zasadzie konsensusu. Rada Europejska staa si gwn instytucj unijn, majc pierwszorzdne znaczenie w Unii na podstawie zapisu artykuu D Traktatu z Maastricht, ktry stanowi, i Rada Europejska nadaje Unii impulsy niezbdne do jej rozwoju i okrela w tej mierze oglne
67 66

65 66

K. Czubocha, M. Paszkowska, op.cit. Konferencje Szefw Pastw i Rzdw Pastw Czonkowskich od 1969 r. miay miejsce raz w roku. W 1974 r. zdecydowano o podniesieniu czstotliwoci spotka do trzech w roku. 67 R. Ziba, op. cit., s. 62

26

kierunki polityczne . Rada Europejska ma w zwizku z tym decydujc rol w procesie podejmowania decyzji w ramach WPZiB. Kompetencje Rady, oraz szczebel, na ktrym obraduje, sytuuj j jako organ o charakterze zarzdzajcym w tej dziedzinie . Rada okrela zasady i oglne wytyczne (wice dla Rady Unii Europejskiej), a take, od wejcia w ycie Traktatu Amsterdamskiego, wsplne strategie. Programuje i decyduje take o wsplnej polityce obronnej. Jej programujcy i kontrolujcy charakter dziaania w ramach WPZiB sprawia, i odgrywa ona kluczow rol w rozwoju Unii. Istotn reform, wprowadzon w Traktacie Lizboskim, jest wprowadzenie stanowiska staego Przewodniczcego Rady Europejskiej. Celem ustanowienia staego Przewodniczcego ma by zapewnienie wikszej stabilnoci prac Rady Europejskiej, a przez to zwikszenie cigoci zewntrznych dziaa UE . Wprowadzenie przez Traktat Lizboski staego Przewodniczcego Rady Europejskiej zapewne pozostanie rozwizaniem neutralnym dla samej Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa . Biorc, bowiem pod uwag fakt pozostania przy midzyrzdowym charakterze, WPZiB, wtpliwym jest wzmocnienie jej wsplnotowego elementu dziki istnieniu instytucji Przewodniczcego Rady. Na mocy traktatu z Maastricht Rada Unii Europejskiej staa si gwnym organem decyzyjnym w zakresie wszystkich trzech filarw, ponoszcym odpowiedzialno za ich funkcjonowanie. Rada UE jest jednoczenie gwnym organem legislacyjnym oraz midzyrzdowym forum wsppracy w ramach WPZiB. Rada w oglnych sprawach politycznych oraz dotyczcych kwestii polityki zewntrznej zbiera si, co najmniej raz w miesicu w skadzie Ministrw Spraw Zagranicznych. W posiedzeniach tych bierze take udzia reprezentant Komisji Europejskiej Komisarz ds. Stosunkw Zewntrznych. Spotkania te nosz nazw Rady do Spraw Oglnych i Stosunkw Zewntrznych . W przypadku podejmowania kwestii obronnych, Rada obraduje w skadzie ministrw obrony. Rada odgrywa wiele istotnych rl w procesie decyzyjnym II filaru. Nale do nich:
68

68

69

70

71

72

Traktat o Unii Europejskiej, [w:] http://www.futurum.gov.pl/dokumenty/Traktat_o_Unii_Europejskiej.pdf dostp 14.12.2011 r. 69 J. Zajczkowski, op. cit., s. 96. 70 P. Wrbel, Polityka zagraniczna i dyplomacja Unii Europejskiej w kontekcie zapisw traktatowych, [w:] http://www.psz.pl/tekst-8932/Pawel-Wrobel-Polityka-zagraniczna-i-dyplomacja-Unii-Europejskiej-wkontekscie-zapisow-traktatowych, dostp 17.12.2011 r. 71 R. Kownacki, Wsplna Polityka Zagraniczna... op. cit., dostp 14.12.2009 r. 72 Nazwa zostaa wprowadzona na posiedzeniu w Sewilli w 2002 r. Wczeniejsza nazwa Rada do

27

Spraw Oglnych.

28

Podejmowanie decyzji niezbdnych do realizacji WPZiB na podstawie wytycznych Rady Europejskiej Inicjowanie uchwalania przez Rad Europejsk wsplnych strategii Uchwalanie wsplnych stanowisk i zarzdzanie wsplnych dziaa Zapewnianie jednolitoci, spjnoci i skutecznoci dziaa Unii Umoliwienie wymiany pogldw i informacji midzy pastwami czonkowskimi Zawieranie umw midzynarodowych Rada moe zdecydowa o pokryciu wydatkw operacyjnych z budetu UE . Decyzje w Radzie UE podejmowane s na zasadzie jednomylnoci, co pomaga to
74 73

zachowa midzyrzdowy charakter WPZiB . Traktat z Maastricht przewidywa dwa wyjtki od tej reguy. Pierwszy dotyczy kwestii proceduralnych, ktre zapadaj zwyk wikszoci gosw. Drugi z kolei stanowi, i jakkolwiek decyzje o wsplnym dziaaniu Rada podejmuje jednomylnie, to na kadym etapie ich realizacji okrela, ktre decyzje powinny by podejmowane kwalifikowan wikszoci gosw . Traktat Amsterdamski zmodyfikowa nieco zasady podejmowania decyzji w Radzie, wprowadzajc instytucj konstruktywnego wstrzymania si od gosu, ktre moe zgosi pastwo, ktre nie chce, by dana decyzja je obowizywaa i ktre rwnoczenie akceptuje fakt, e decyzja wie Uni i nie chce utrudnia dziaa Wsplnoty. Rada posiada kompetencje zawierania umw z pastwami i organizacjami midzynarodowymi. W tym celu, dziaajc jednomylnie, upowania Urzd Przewodniczcego do podjcia rokowa. Po ich zakoczeniu Rada akceptuje, ponownie zgodnie z zasad jednomylnoci, zawart umow. Zawarcie umowy nie musi wiza wszystkich czonkw: pastwo moe odmwi przyjcia zobowiza w zwizku z kwestiami konstytucyjnymi. Wwczas pozostali czonkowie Rady mog zwolni to pastwo od przestrzegania umowy lub przyj j tymczasowo. Rad wspiera wiele organw pomocniczych, m.in.: Komitet Staych Przedstawicieli i Komitet Polityczny i Bezpieczestwa. Poza tym w jej strukturze funkcjonuj m.in.: Grupa Polityczno-Wojskowa, Komitet Wojskowy i Komitet do Spraw Cywilnych Aspektw Zarzdzania Kryzysowego. Due znaczenie maj rwnie agencje ds. WPZiB, powoane przez Rad: Instytut Unii Europejskiej Studiw nad Bezpieczestwem, Centrum Sa73 74

75

R. Ziba, op. cit., s. 63 Ibidem, s. 63

29

75

J. Zajczkowski, op. cit., s. 100

30

telitarne Unii Europejskiej i Europejska Agencja Obrony. Z Rad wsppracuj take Specjalni Przedstawiciele i Europejscy Korespondenci (COREU). Urzd Wysokiego Przedstawiciela UE ds. WPZiB zosta powoany na mocy znowelizowanego w Amsterdamie Traktatu o Unii Europejskiej i powierzony Sekretarzowi Generalnemu Rady UE. Stanowisko to miao spenia funkcj szefa dyplomacji UE. Kompetencje Wysokiego Przedstawiciela zostay w traktacie okrelone, jako przyczynianie si do formuowania, opracowywania i wprowadzania w ycie decyzji politycznych, a w stosownych przypadkach prowadzenie dialogu politycznego ze stronami trzecimi . Instytucja Wysokiego Przedstawiciela UE ds. WPZiB znika wraz z wejciem w ycie Traktatu Lizboskiego. W zamian powsta urzd Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa, ktry czy w sobie funkcje Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz Komisarza ds. Zewntrznych Unii . Podstawow kompetencj Wysokiego Przedstawiciela stanowi realizacja WPZiB w oparciu o dziaania z upowanienia Rady. Poprzez swoje propozycje przyczynia si rwnie do opracowania tej polityki . Jest on mianowany na odnawialn, 5-letni kadencj. bdzie przewodniczy spotkaniom ministrw spraw zagranicznych UE. Wysoki Przedstawiciel wchodzi take, jako wiceprezydent, w skad Komisji Europejskiej, ktrej nowy skad mianowany zosta decyzj Rady Europejskiej z 9 lutego 2010 r.
79 78 77 76

Traktat z Maastricht zapewni Komisji nieco ograniczone, w stosunku do pozostaych gwnych organw Unii, kompetencje w polityce zagranicznej i bezpieczestwa stwierdzajc jedynie, i jest ona w peni wczona w prace w tej dziedzinie . Gwnym zadaniem Komisji jest zapewnianie spjnoci unijnej polityki w WPZiB. Komisja ponadto pomaga prezydencji w reprezentowaniu Unii oraz realizacji decyzji podjtych w ramach WPZiB, ma take prawo inicjatywy ustawodawczej i poruszania na forum Rady UE kwestii zwizanych z II filarem. Ma take moliwo wnioskowania o zwoanie nadzwyczajnego posiedzenia Rady. Komisja odgrywa take istotn rol w realizacji WPZiB, wspomaga bowiem stanowiska polityczne poprzez stosowanie pozytywnych bd negatywnych rodkw ekonomicznych. Odgrywa take istotn rol w procesie rozszerzania
76 77

80

R. Ziba, op. cit., s. 67 Szerzej podrozdzia 1.2. niniejszej pracy. 78 R. Kownacki, Wsplna Polityka Zagraniczna..., op. cit.,, dostp 14.12.2009 r. 79 Decyzja Rady Europejskiej z dnia 9 lutego 2010 r. w sprawie mianowania Komisji Europejskiej, [w:] http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:038:0007:0008:PL:PDF; dostp 27.03.2011r.

31

80

Art. 27 Traktatu

32

Unii Europejskiej, formuujc opini o zdolnoci pastwa kandydujcego do sprostania wymogom, jakim winny odpowiada pastwa czonkowskie UE . Kompetencje Przewodniczcego Komisji w ramach II filaru sprowadzaj si do uczestniczenia w posiedzeniach Rady UE, towarzyszenia szefom pastw i rzdw w czasie spotka Rady Europejskiej. Rola Parlamentu Europejskiego w prawach WPZiB jest wyranie ograniczona, sprowadza si gwnie do funkcji kontrolnych. Tytu V Traktatu z Maastricht zapewni Parlamentowi jedynie bycie informowanym przez Przewodniczcego oraz Komisj o rozwoju polityki zagranicznej i bezpieczestwa. Jej Przewodniczcy ma ponadto obowizek konsultowania z Parlamentem najwaniejszych kwestii i kierunkw WPZiB oraz naleytego uwzgldniania jego stanowisk. W listopadzie 2002 r. Parlament w wyniku porozumienia z Rad uzyska dostp do wielu informacji z zakresu Europejskiej Polityki Bezpieczestwa i Obrony, cho Rada UE zachowaa sobie prawo do nieudzielania czonkom Parlamentu wszystkich informacji. Traktat Lizboski rozszerzy uprawnienia kontrolne Parlamentu na urzd Wysokiego Przedstawiciela, ktry zobowizany zosta do regularnego konsultowania z Parlamentem gwnych aspektw wsplnej polityki zagranicznej. Wsppraca z Parlamentem polega ma rwnie na informowaniu go o rozwoju tych polityk. Zadaniem Wysokiego Przedstawiciela jest rwnie czuwanie nad tym, by pogldy PE zostay naleycie uwzgldnione .
82 81

81 82

J. Zajczkowski, op. cit., s. 104 R. Kownacki, op.cit., s. 7

33

Rozdzia 2. WYMIAR WSCHODNI POLITYKI UE A WPZiB


2.1. Pojcie i Geneza Wymiaru Wschodniego Polityki UE
Wymiar wschodni polityki Unii Europejskiej jest z jednej strony zjawiskiem stosunkowo nowym i nie do koca okrelonym, z drugiej za stanowi jeden z najistotniejszych kierunkw unijnej polityki zagranicznej oraz nowe oblicze WPZiB . Wie si to z dokonanym w 2004 r. rozszerzeniem Unii o 10 nowych pastw, ktre wymusio zmian polityki Unii wobec tej czci wiata, do tej pory nastawionej gwnie na przygotowanie pastw Europy Wschodniej do czonkostwa w Unii. Obecnie realizowana polityka wschodnia jest rwnoprawnym, w stosunku do innych, kierunkiem dziaania UE. Wymiar wschodni rni si jednak jakociowo od innych kierunkw polityki unijnej, co wynika gwnie ze specyfiki owego regionu oraz z faktu, i w realizacji wymiaru stosowane s instrumenty charakterystyczne dla wszystkich filarw Unii Europejskiej. Nie sposb podj rozwaa nt. Wymiaru Wschodniego polityki UE bez zrozumienia samego pojcia oraz ukazania jego genezy. Powszechnie przyjtym jest, i wschodni kres Europy wyznacza pasmo gr Ural. Jednak samo pojcie Europa Wschodnia budzi wiele kontrowersji. Czsto stosuje si je zamiennie z okreleniami takimi, jak Europa Centralna, Europa rodkowa. Termin Europa Wschodnia do I wojny wiatowej oznacza
83

83

Kraje WE przypisyway rozwojowi stosunkw z Europ Wschodni szczeglne znaczenie. Wyrazem tego byo m.in. wskazanie tego regionu, jako gwnego kierunku realizacji WPZiB ju w 1992 r. na szczycie w Lizbonie.

34

przede wszystkim Rosj. W czasie zimnej wojny z pojciem tym utosamiano europejsk cz bloku pastw komunistycznych, znajdujcych si pod dominacj ZSRR . Istotne jest take znalezienie granicy midzy Europ Wschodni i Zachodni. Spord mniej i bardziej oczywistych najtrwalszym jest podzia na chrzecijastwo katolickie (zachd) oraz prawosawne (wschd). Wobec trudnoci z jednoznacznym okreleniem granic Europy Wschodniej naley zawzi obszar do pastw objtych Europejsk Polityka Ssiedztwa. Poprzez Polityk Wschodni Unii Europejskiej rozumiemy, zatem wszystkie podejmowane przez UE akcje skierowane wycznie do jej wschodnich ssiadw: Rosji, Biaorusi i Ukrainy (a po integracji Rumunii take Modawii) . W polityce wschodniej Unii Europejskiej wane jest rozrnienie na polityk wobec pastw partnerskich w ramach EPS (Ukraina, Modawia, Biaoru w ograniczonym zakresie) oraz relacje z Rosj oparte o tzw. partnerstwo strategiczne. Podobnie, jak termin Europa Wschodnia, pojcie wymiar wschodni nie jest sprecyzowane i stanowi przedmiot dyskusji. Wymiar w geopolityce oznacza punkt cikoci o wsplnych cechach oraz parametrach inicjatywy midzynarodowej, ktre wynikaj ze wsplnego spoiwa (wsppraca w regionie) lub ze wsplnych powiza kulturowych. Beata Piskorska przedstawia nastpujc interpretacj pojcia: jest on czci zewntrznej, transgranicznej polityki Unii Europejskiej (a dokadniej jej wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa), ktrej specyficznym celem jest zwrcenie uwagi na Europ Wschodni . W tworzeniu Wymiaru Wschodniego szczegln rol odgrywa Polska. Stosunki ze wschodnimi ssiadami to jeden z priorytetw polskiej polityki zagranicznej, dlatego pomys stworzenia Wymiaru Wschodniego jest Polsce bardzo bliski. Wedug Polski (...) Wymiar wschodni UE powinien by pakietem powizanych ze sob propozycji dziaa politycznych, gospodarczych i spoecznych Unii oraz pastw czonkowskich, skierowanych do wybranych pastw graniczcych z Uni Europejsk . Inicjatywa jego rozwoju pojawia si po raz pierwszy w opublikowanym w lipcu 2001 r. przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej dokumentu Non-paper z polskimi propo84 85

84

85

86

87

B. Piskorska, Wymiar Wschodni Polityki Unii Europejskiej, Toru 2008, s. 38. Polityka Wschodnia Unii Europejskiej Perspektywa krajw Wyszehradzkich, [w:] http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/punkt_widzenia4.pdf, dostp 10.01.2011 r. 86 B. Piskorska, op. cit., s. 43, 59. 87 Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik, Krakw 2004, s. 9.

35

zycjami w sprawie przyszego ksztatu rozszerzonej Unii Europejskiej wobec wschodnich ssiadw . Prcz Polski do najbardziej zainteresowanych (i przejawiajcych najwiksze ambicje wpywania na polityk wschodni UE) nale: pastwa batyckie, Niemcy, pozostae kraje Europy rodkowej (w relatywnie mniejszym stopniu ni Polska i kraje batyckie), Francja, kraje skandynawskie (Szwecja i Finlandia) oraz Komisja Europejska . Wymiar wschodni realizowany jest na czterech paszczyznach: Gospodarczej, w ktrej dziaania opieraj si gwnie na reformie prawa gospodarczego, modernizacji infrastruktury oraz ulepszaniu relacji gospodarczych z Uni i jej czonkami, Politycznej wg ktrej demokratyzacja, gwarancje poszanowania praw mniejszoci narodowych i religijnych, rozwj mediw s podstawowymi warunkami rozwoju pastw, Spoecznej rozwj sektora pozarzdowego i samorzdowego, wymiana dowiadcze z dziedzin spoecznych w formie szkole, stypendium, staw, Bezpieczestwa zapewnienie prze Uni stabilnoci i bezpieczestwa regionu, ochrona granic, walka z nielegaln migracj, przemytem. Ukazanie przeszych relacji Unii Europejskiej, a wczeniej take Wsplnot Europejskich, z pastwami Europy Wschodniej wydaje si by niezbdne do uchwycenia istoty ich wspczesnych relacji. Zmiany zarwno w Unii, jak i na arenie midzynarodowej, zachodzce na przestrzeni lat, nie pozostaway bez wpywu na stosunki z tym regionem. Szczeglnego znaczenia nabieraj tutaj wydarzenia takie, jak rozpad Zwizku Radzieckiego, a wraz z nim bipolarnego adu midzynarodowego, kolejne rozszerzenia Unii Europejskiej, czy te ewolucja unijnej polityki zagranicznej. W stosunkach Wsplnot Europejskich ze Wschodni Europ w okresie dwubiegunowego adu zimnowojennego wyrnia si trzy etapy . Pierwszy z nich datowany jest na okres od powstania WE do 1971 r. i charakteryzuje si nie uznawaniem przez ZSRR istnienia tworu, jakim bya Wsplnota Europejska. W zwizku z tym w owym czasie nie doszo do nawizania stosunkw, na co wpyw niewtpliwie miay take kwestie ideolo88 89

88

89

90

B. Piskorska, op. cit., s. 43 Polska Polityka Wschodnia na tle Polityki Wschodniej Unii Europejskiej, [w:] http://csm.org.pl/fileadmin/files/Biblioteka_CSM/Raporty_i_analizy/2009/Marcin%20Kaczmarski_POLSK A%20POLITYKA%20WSCHODNIA%20NA%20TLE%20POLIT.pdf, dostp 15.01.2011 r. 90 B. Piskorska, op. cit., s. 103-105

36

giczne. ZSRR nie uznawa istnienia zachodnich organizacji gospodarczych, wymiana handlowa bya natomiast bardzo ograniczona. Drugi etap datuje si na lata 1972-1985. Jego pocztek wi si z uznaniem przez L. Breniewa Wsplnoty Europejskiej za organizacj, ktrej nie sposb ignorowa, gdy nie jest zjawiskiem przejciowym. W zwizku z tym w lipcu 1973 r. nawizano nieoficjalne kontakty ZSRR z Komisj Europejsk . Popraw stosunkw miaa przynie konferencja KBWE, w ktrej uczestniczya take Komisja Europejska. Wschd wykaza ch wsppracy w dziedzinie gospodarki, technologii, nauki. W wyniku konferencji Wsplnota Europejska zgosia RWPG gotowo zawarcia umw handlowych, ktra zostaa zignorowana. Doprowadzio to do kilkuletniego zamroenia negocjacji. Pocztek tzw. etapu wsppracy nastpi dopiero w roku 1985. Negocjacje na linii ZSRR-WE trway w latach 1986-1988. 25 czerwca 1988 roku podpisano w Luksemburgu wspln deklaracj o ustanowieniu oficjalnych stosunkw midzy EWG a RWPG . Umowa umoliwia take WE podpisywanie umw z pastwami-czonkami RWPG, co zaowocowao podpisaniem umw z szecioma spord siedmiu pastw Rady. Zawarcie umw nie doprowadzio jednak do konkretnych dziaa, stosunki handlowe pozostaway ograniczone, na co wpyw miay naoone przez WE na pastwa RWPG ograniczenia ilociowe w imporcie. W grudniu 1989 r. EWG i ZSRR zawary umow o handlu i wsppracy, ktra stanowia podstaw umw z poszczeglnymi pastwami RWPG . Tym samym rozpocz si proces instytucjonalizacji stosunkw. Koniec zimnej wojny stworzy nie tylko nowe uwarunkowania dla rozwoju wsppracy politycznej, ale sprawi rwnie, e nowego wymiaru i znaczenia nabray takie kwestie, jak wsppraca i partnerstwo WE, a pniej UE, z pastwami tego regionu . Rozpad Zwizku Radzieckiego oraz przemiany polityczne i gospodarcze w pastwach Europy Wschodniej umoliwiy nawizanie bliszych stosunkw z WE. Z drugiej strony niestabilno polityczna tego regionu pogbiaa sceptycyzm i powcigliwo. Celem
94 93 92 91

91

Ibidem P. urawski vel Grajewski, Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 1991-2004, Orodek Myli Politycznej, Centrum Europejskie Natolin, Krakw-Warszawa 2008, s. 20-33 93 http://eup.wse.krakow.pl/?page_id=232; dostp 10.03.2011 r. 94 J. Zajczkowski, op. cit., s. 151.

37

Unii na pocztku lat 90. byo gwnie wspieranie demokratyzacji oraz reform gospodarczych, czego wyrazem by program TACIS . W tym czasie podstaw wsppracy midzy Uni Europejsk a Europ Wschodni stanowiy dwa dokumenty. Pierwszym z nich bya umowa o utworzeniu Wsplnoty Niepodlegych Pastw, podpisana 8 grudnia 1991 roku w Biaowiey przez Federacj Rosyjsk, Ukrain i Biaoru. Strony podkreliy, e wraz z utworzeniem WNP Zwizek Radziecki przestaje istnie, a take zobowizay si przestrzega zasad i respektowa cele i obowizki wynikajce z Karty ONZ, dokumentw KBWE. Drugim dokumentem byo owiadczenie o zasadach uznania nowych pastw w Europie Wschodniej, uchwalone 16 grudnia 1991 roku na nadzwyczajnym spotkaniu ministrw spraw zagranicznych EWG . Owiadczenie byo formalna podstaw uznania pastw takich, jak Rosja, Ukraina, Biaoru, czy Modawia. W grudniu 1991 r. WE zgodzia si na przyjcie przez Rosj staego miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ, wyrazia take ch utrzymywania przyjacielskich stosunkw z Rosj. 31 grudnia tego samego roku pastwa WE owiadczyy uznanie pastw powstaych na gruzach republik sowieckich. Grudzie 1991 r. stanowi istotn cezur w rozwoju stosunkw miedzy Uni Europejsk a pastwami Europy rodkowej i Wschodniej. Wpyw na to miay zarwno wydarzenia zwizane z procesem pogbiania i poszerzania integracji europejskiej, ale rwnie wyzwania midzynarodowe wczesnej Dwunastki. Unia musiaa pogodzi zrnicowane interesy pastw czonkowskich, prbujc wypracowa jednolit strategi wobec pastw Europy rodkowej i Wschodniej . Unia Europejska dya do rozwijania wsppracy z pastwami byego ZSRR. Pozytywnie oceniaa integrujc dziaalno Rosji na terenie WNP, jako rodek zapewnienia spokoju i bezpieczestwa na terenie byych republik radzieckich .
98 97 96 95

95

TACIS (Technical Assistance Commonwealth for Independent States) - Program Pomocy Technicznej Wsplnot Europejskich dla Wsplnoty Niepodlegych Pastw przyjty w grudniu 1990 i uruchomiony w 1991. TACIS mia wspiera reformy demokratyczne i prorynkowe w pastwach wschodniej Europy i centralnej Azji. W programie brao udzia 12 pastw regionu: Armenia, Azerbejdan, Biaoru, Gruzja, Kazachstan, Kirgistan, Modawia, Rosja, Tadykistan, Turkmenistan, Ukraina, Uzbekistan, a take, w latach 1991-2003, Mongolia. W latach 1991-1999 udzielono pomocy na kwot 4,2213 mld euro (w tym dla Rosji 1,3016 mld). Alokacja pomocy na lata 2000-2006 wynosi 3,138 mld euro. W perspektywie finansowej UE na lata 2007-2013, program TACIS zosta zastpiony Europejsk Polityk Ssiedztwa oraz Europejskim Instrumentem Ssiedztwa i Partnerstwa (wobec Rosji). Mimo to projekty programu TACIS z 2006 r. bd realizowane do koca dekady. 96 B. Piskorska, op. cit., s. 108 97 A. Podraza, Unia Europejska a Europa Srodkowa i Wschodnia, Lublin 1997, s. 9

38

98

K. astawski, Od idei..., op. cit., Warszawa 2004, s.311

39

Charakterystycznym dla pocztku lat 90. jest rwnie przyspieszenie kooperacji oraz obustronne dziaania na rzecz szybkiego okrelenia zasad wsppracy. Istot dziaa byo denie do podpisania bilateralnych umw Unii z pastwami byego ZSRR. Poczwszy od roku 1994 UE rozpocza podpisywanie tzw. Umw o Partnerstwie i Wsppracy z pastwami WNP . Pierwszym w historii wsplnym dziaaniem w ramach WPZiB byo podjte w 1993 r. decyzj Rady UE wysanie obserwatorw monitorujcych wybory parlamentarne oraz kampanie wyborcz w Rosji
100 99

. Wsplne stanowiska wobec wschodu w tym okresie to:

w sprawie okrelenia celw i priorytetw wsppracy z Ukrain w 1994 r. oraz wsplne stanowisko odnonie wycofania dyplomatw UE z Biaorusi. Biaoru bya trudnym partnerem Unii. Wzajemne relacje pogarszay si od czasu przejcia wadzy przez Aleksandra ukaszenk. Wadze unijne wielokrotnie krytykoway niedemokratyczne i autorytarne dziaania prezydenta Biaorusi, zwaszcza po naruszeniu w 1998 r. przez wadze biaoruskie eksterytorialnego statusu misji dyplomatycznych pastw czonkowskich UE w Misku
101

. W 1999 r. Unia Europejska przyja dwie wsplne strategie wobec Rosji (czer102

wiec), oraz Ukrainy (grudzie)

. Odpowiedzi Rosji bya redniookresowa strategia

wojskowa na lata 2000-2010, oparta na cisym partnerstwie, Ukraina za stworzya do 2002 r. Program integracji Ukrainy z Uni Europejsk, w ktrym zawara swoje cele i oczekiwania wobec UE. W dotychczasowej polityce Unii wobec ssiadw europejskich dominuje podejcie regionalne, zwane wymiarami. Obecnie UE realizuje wymiar pnocny oraz partnerstwo (wymiar) rdziemnomorskie. Polityka Pitnastki do 2004 r. wobec Europy Wschodniej i rodkowej nastawiona bya gwnie na rozszerzenie Unii o kraje tego obszaru. Dopiero akcesja 10 pastw Europy rodkowej doprowadzia do powstania wymiaru wschodniego. Tym samym wzmocniona zostaa tendencja denia do wielowymiarowoci Unii, ktr potwierdzi raport Hiski Haukkali z Fiskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych pt. Towards the Multidimensional Union
103

99

W czerwcu 1994 roku podpisano porozumienia z Ukrain oraz Rosj. Zob. B. Chmiel, op.cit., s. 117-122 B. Piskorska, op.cit., s.112 101 Ibidem, s.312 102 Zob. B. Chmiel, op.cit., s. 119; http://www.infoukes.com/ukremb/pr000101e.shtml; dostp 11.04.2011 r. 103 H. Haukalla, Succeding Without Success? The Northern Dimension of the European Union, Northern Dimension. Yearbook 2001 The Finish Institute of International Affairs, Helsinki 2001, s. 37. cyt. Za B.
100

40

Piskorska, Wymiar Wschodni..., s. 59

41

2.2. Wymiar Wschodni jako element Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej
W zwizku ze zmian granic Unii Europejskiej po jej rozszerzeniu o 10 pastw Europy rodkowej, zaistniaa potrzeba zwikszenia aktywnoci Wsplnoty na wschodzie. W porwnaniu z innymi, w polityce UE wobec tego regionu ogromn rol odgrywaj kwestie polityczne. Dlatego zrozumienie uwarunkowa i dynamiki owej polityki moliwe jest tylko poprzez uwzgldnienie nakadania si na siebie polityki Unii oraz polityk pastw czonkowskich, czego wyrazem jest Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa
104

II filar Unii ewoluowa wraz z rozwojem relacji na linii UE - pastwa postradzieckie. Charakterystyczne byo przechodzenie od Porozumie o Partnerstwie i Wsppracy, poprzez unijne wsplne dziaania i strategie, do kreowania i dziaalnoci instytucji WPZiB. W samej Unii za, w cigu ostatniej dekady wyksztaciy si rne stanowiska do polityki wobec najbliszego ssiedztwa. Najwaniejszymi s jednak: a) b) podejcie oparte na kwestii stabilizacji doprowadzenia do wsppracy regionalnej i partnerstwa (regionalizm), integracja wczenie bezporednio ssiadujcych pastw do UE, poprzez bilateralny proces oparty na zasadzie cakowitej warunkowoci, uzupeniajce lub zastpujce stabilizacj
105

Abstrahujc od podejcia, stwierdzi naley, i polityka wschodnia jest wyrazem WPZiB wobec specyficznego obszaru Europy Wschodniej. Co za tym idzie, WPZiB tworzy ramy instytucjonalne i koncepcyjne dla realizacji wymiaru wschodniego zewntrzna nie jest jednak prowadzona wycznie w ramach II filaru
107 106

. Polityka

. Wykorzystywane

do jej prowadzenia instrumenty I filaru UE wzmacniaj jej efektywno, zwaszcza w obszarze ekonomicznym. Natomiast zasada jednomylnoci, na ktrej opiera swe funkcjo104 105

B. Piskorska, op. cit., s. 26 A. Missiroli , The EU and its changing neighbourhoods: stabilisation, integration, partnership [w:] http://books.google.pl/books?id=H0HA0T-X1z8C&printsec=frontcover#v=onepage&q=&f=false, s. 12, dostp 16.01.2011 r. 106 B. Piskorska, op. cit., s. 27 107 Polityk zewntrzn Unii Europejskiej dzieli si z reguy na stosunki zewntrzne o charakterze ekonomicznym (obejmujce ukady i stosunki handlowe z innymi podmiotami; majce implikacje ekonomiczne i polityczne; czce instrumenty I i II filaru) oraz polityk zagraniczn i bezpieczestwa (funkcjonujc na

42

zasadzie wsppracy midzyrzdowej w ramach II filaru).

43

nowanie WPZiB powoduje, i czsto dochodzi do rnicy zda wewntrz UE, czego powodem s zrnicowane interesy pastw czonkowskich. Nie pozostaje to bez znaczenia dla realizacji polityki zagranicznej, w tym Wymiaru Wschodniego. W praktyce nadal wiksze znaczenie, ni relacje unijno-rosyjskie maj bilateralne stosunki pomidzy np. Rosj i Francj, czy Niemcami. Przykadami problemw zwizanych z brakiem jednomylnoci s: fiasko Traktatu Konstytucyjnego, czy brak konsensusu ws. budetu UE na lata 2007-2013, ktry niewtpliwie oddali perspektyw akcesji Ukrainy
108

Instrumenty WPZiB wykorzystywane w polityce wschodniej pozwalaj na dziaanie w nastpujcych dziedzinach: propagowanie europejskich norm i wartoci, umacnianie pokoju i bezpieczestwa w regionie, wspieranie procesw integracyjnych midzy pastwami regionu, pomoc w rozwizywaniu konfliktw, zapobieganie kryzysom i napiciom, dziaania prewencyjne na rzecz rozszerzenia terytorialnego dziaania umw midzynarodowych
109

Opracowany w 2001 roku raport Fiskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych pt. Towards the Multidimensional Union przewidywa zwrot w polityce Unii w kierunku wielowymiarowoci
110

. W roku 2004 podjto si realizacji wymiaru wschodniego, ktry

stanowi trzeci wymiar polityki zewntrznej UE, obok pnocnego oraz rdziemnomorskiego. Gwny inicjator otwarcia Wsplnoty na wschd, Polska, promuje ide wymiaru wschodniego, jako komplementarnego do wymiaru pnocnego i procesu barceloskiego, poszukujc poparcia dla tej inicjatywy. W ostatniej dekadzie XX wieku w obszarze Europy Pnocnej, prcz wielu wizji, instytucji i organizacji (midzy innymi Rada Pastw Morza Batyckiego, Rada Batycka, Nordycka Rada Ministrw, Rada Arktyczna czy Rada Regionu Euroarktycznego Morza Barentsa) powstaa take koncepcja wymiaru pnocnego, ktrej inicjatorem bya Finlandia. Pierwsze gosy o wymiarze pnocnym day si usysze w przemwieniach prezydenta Finlandii i premiera Estonii w 1994 r. na estoskim Uniwersytecie w Tartu. Wysunite zostay wwczas argumenty, i poszerzenie Unii na pnoc moe zwikszy znaczenie wymiaru nordyckiego w ramach UE, a czonkostwo krajw nordyckich w UE bdzie stale rozwija wymiar pnocny Unii, co stworzy moliwo wczenia Rosji w pro108 109 110

B. Piskorska, op. cit., s. 30 Ibidem, s. 33 Ibidem, s. 59

44

ces integracji z Europ. Z do oglnej, nordyckiej koncepcji, inicjatywa wymiaru pnocnego stopniowo zmienia si w fisk propozycj zawierajc szereg konkretnych celw i planw wsppracy
111

Propozycja ustanowienia wymiaru pnocnego UE zostaa przedstawiona Radzie Europejskiej w grudniu 1997 r. na spotkaniu w Luksemburgu i spotkaa si z pozytywnym odbiorem zarwno w Unii, jak i poza ni. Po trwajcej kilka lat dyskusji nt. ksztatu wymiaru pnocnego podczas szczytu Unii Europejskiej w Feirze w czerwcu 2000 r. przyjty zosta Plan dziaa na lata 2000-2003, pozwalajcy na realizacj projektu. Cztery miesice pniej przyjto w Luksemburgu plan na lata 2004-2006
112

Wymiar pnocny obecnie stanowi oficjaln polityk Unii Europejskiej dla obszaru od Islandii do pnocno-zachodniej Rosji. Zaoenia wymiaru pnocnego Unii Europejskiej to gwnie koordynacja polityki Unii Europejskiej w Europie Pnocnej oraz niwelowanie rnic w rozwoju gospodarczym, szczeglnie midzy krajami Unii Europejskiej a Rosj i krajami byego bloku wschodniego. Midzy wymiarami pnocnym i wschodnim zauway mona kilka analogii. Po pierwsze, w obu przypadkach inicjatywa wysza od rzdu pastw majcych wej do Unii w rok przed ich akcesj (w przypadku Polskiej propozycji nie pado, co prawda okrelenie wymiar). Po drugie, gwnym partnerem obu wymiarw jest Rosja, zatem zakres przedmiotowy obydwu wymiarw zazbia si. Po trzecie, cele zarwno pnocnego, jak i wschodniego wymiaru, s podobne. W obu przypadkach podkrela si potrzeb zapewnienia stabilnoci i bezpieczestwa w Europie, ochrony praw czowieka, umacniania demokracji, praworzdnoci, wdroenia zasad wolnego rynku, wzrostu dobrobytu
113

Istnieje take szereg rnic, charakteryzujcych oba wymiary. Dotyczy to zarwno rnic w funkcjonowaniu, jak i w interesach. W zwizku z rozszerzeniem Unii w 2004 r. przesunity zosta obszar zainteresowania UE, a w Finlandii wzrosy obawy o stracenie pozycji, jako jedynego pastwa graniczcego z Rosj
114

. Ponadto wsparcie dla nowych

ssiadw, oparte na funduszach europejskich, stanowi konkurencj dla wymiaru pnoc-

111

A. Mazur-Baraska, http://julia.univ.gda.pl/~musial/docs/ mazur.html; dostp 18.03.2011 r. 112 Ibidem; dostp 27.02.2010 r.

Wymiar

pnocny

Unii

Europejskiej,

[w:]

45

113 114

B. Piskorska, op. cit., s. 64 Ibidem, s. 64

46

nego. Fiskie rodowisko eksperckie jasno podkrela, i rozszerzenie Unii podcina inicjatyw wymiaru pnocnego
115

Rne s gwne cele wymiarw: wschodni ma na celu stworzenie strefy dobrego ssiedztwa, politycznym celem pnocnego byo za przygotowanie Unii i Regionu Batyckiego do nowej tury rozszerzenia. Bardzo wan rnic jest rwnie fakt, i wymiar pnocny stanowczo odcina si od kwestii zwizanych z militarnym bezpieczestwem, co rwnoczenie podkrela wyjtkowy charakter wymiaru wschodniego, stawiajcego t kwesti na pierwszym planie. Wreszcie, w odrnieniu od wymiaru pnocnego, wschodni wymiar charakteryzuje brak instrumentw finansowych na realizacj, saba instytucjonalizacja, brak organizacji koordynujcej dziaania. Niezmiernie wanym, zwaszcza dla Polski, jako inicjatora i znajcego realia wschodnie koordynatora wymiaru wschodniego, jest wzicie przykadu i wymiana dowiadcze, pyncych ze Skandynawii przy podejmowaniu dziaa na wschodniej granicy Unii.

2.3.

Unijne koncepcje Wymiaru Wschodniego

Pierwsze dziaania na rzecz utworzenia polityki wsplnotowej wobec nowych ssiadw datuje si na lata 2002-2003. Wtedy te powstay kolejne koncepcje prowadzenia tej polityki, wrd ktrych najwaniejszymi s: koncepcja Wider Europe oraz koncepcje polityki ssiedzkiej lub polityki nowego ssiedztwa. Wanymi gosami w debacie nt. ksztatu polityki wobec ssiadw Unii s stanowiska pastw czonkowskich, zarwno przyjtych w 2004 r., jak i starych czonkw UE. Istotnym dla wymiaru wschodniego jest polskie wyobraenie tej polityki, wyraone w dokumencie Non-paper z polskimi propozycjami w sprawie przyszego ksztatu rozszerzonej Unii Europejskiej wobec wschodnich ssiadw
116

Koncepty pastw czonkowskich s uwzgldniane przez Komisj Europejsk i Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB przy opracowywaniu stanowisk unijnych, natomiast

115 116

H. Haukkala, Turun Sanoimat z 4 listopada 2003 r., cyt. za B. Piskorska, Wymiar Wschodni..., s. 67 Non-paper z polskimi propozycjami w sprawie przyszego ksztatu polityki rozszerzonej UE wobec no- wych wschodnich ssiadw, Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP, [w:] http://www.batory.org.pl/doc/nowi_s.pdf, s. 93; dostp 19.03.2011 r.

47

organem nadzorujcym opracowywanie koncepcji jest Rada ds. Oglnych i Stosunkw Zewntrznych. Koncepcja Wider Europe zostaa opracowana przez Komisj Europejsk na zlecenie Rady Europejskiej. Koncepcja znajduje pocztek w dokumencie pt. Wider Europe Neighbourhood: a new Framework for Relations with our Eastern and Southern Neighbours, przedstawionym Radzie UE i Parlamentowi Europejskiemu
117

. Dotyczy ona poli-

tyki Unii Europejskiej wobec: Federacji Rosyjskiej, Ukrainy, Biaorusi i Modowy oraz pastw basenu Morza rdziemnego (Algierii, Egiptu, Izraela, Jordanii, Libanu, Libii, Maroka, Syrii, Tunezji) i Autonomii Palestyskiej. Koncepcja ma na celu rozwj wsppracy z tymi pastwami, uznawanymi s za ssiadujce z UE oraz umoliwienie ich udziau w niektrych etapach integracji gospodarczej, co ma si przyczyni do rozwoju gospodarczego oraz reform politycznych opartych na wartociach demokratycznych
118

Inicjatywa rozwijana jest w ramach szerszej polityki zagranicznej, stanowic budulec dalszej dyskusji nt. zakresu zewntrznych dziaa Unii. Wider Europe jest rozwijana z dwch powodw. Po pierwsze, wraz z rozszerzeniem UE w 2004 r., przed ktrym Pitnastka dya do przeciwdziaania nowemu podziaowi w Europie, poszerzony zosta zakres spraw, jakimi Wsplnota powinna si zajmowa, zwaszcza w relacjach z nowymi pastwami czonkowskimi i ssiadujcymi. Szersza Europa zakada, bowiem rozwj wsppracy z ssiadami i wczenie ich w proces integracji europejskiej, jednoczenie zmniejszajc ryzyko pozostawienia ssiadw Unii poza procesem jednoczenia Europy, co moe prowadzi do ich destabilizacji, z niebezpiecznymi dla UE konsekwencjami
119

Po drugie, inicjatywa jest odpowiedzi na postulaty wikszego zaangaowania Unii w dziaania na rzecz stabilizacji oraz zmiany mao efektywnej polityki wobec pastw Europy Wschodniej i Basenu Morza rdziemnego. Unia ma za zadanie, poprzez wzmocnienie dziaa w ssiedztwie, zwikszenie obszaru dobrobytu i stabilnoci
120

Wider Europe rozszerza zakres spraw, podejmowanych w relacjach z ssiadami, m.in. o kwestie zwizane z kontrol granic, nielegaln imigracj, ochron rodowiska. W koncepcji przedstawiony jest szeroki zakres moliwej wsppracy UE z pastwami ssiadujcymi. (preferencje handlowe, denie do stworzenia strefy wolnego handlu, in117 118

http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/com03_104_en.pdf; dostp 21.03.2011 M. Krzysztofowicz, Koncepcja Szersza Europa, [w:] http://www.pism.pl/ files/? id_plik=104; dostp 24.03.2011 119 Ibidem 120 B. Piskorska, op. cit., s. 121

strumenty wspierania i ochrony inwestycji zagranicznych, integracja infrastruktury transportowej, energetycznej i telekomunikacyjnej, rozszerzenie Europejskiego Obszaru Badawczego oraz poparcie dla stara pastw kandydujcych do WTO - Rosji, Ukrainy, Algierii, Libanu, Syrii). Wider Europe deklaruje rozszerzenie zakresu programw pomocowych i popraw ich efektywnoci. W dziedzinie spraw wewntrznych podkrelono potrzeb kooperacji w walce ze wsplnymi zagroeniami (terroryzm, zorganizowana przestpczo, przemyt, zanieczyszczenie rodowiska, choroby zakane). Wskazano rwnie na potrzeb wikszego zaangaowania politycznego UE w mediacj i rozwizywanie konfliktw na Bliskim Wschodzie, w Naddniestrzu oraz Saharze Zachodniej. W koncepcji nie przewidziano zaoferowania pastwom ssiadujcym perspektywy czonkostwa, oferuje ona jednak ssiadom UE udzia w wybranych etapach integracji gospodarczej lub politycznej. Szersza Europa nie precyzuje, jak rol powinny odgrywa pastwa czonkowskie w jej realizacji, co moe przyczyni si do braku komplementarnoci polityki zewntrznej UE i zagranicznej pastw czonkowskich. Problem ley w potrzebie zwrcenia uwagi przez ca Uni na zagadnienia zwizane z danym regionem. Obecnie polityka wschodnia jest obszarem zainteresowania gwnie pastw przyjtych w 2004 r. oraz Niemiec i Finlandii, natomiast wsppraca rdziemnomorska jest z kolei waniejsza dla Hiszpanii, Francji, Woch, czy Grecji. W zaoenia Wider Europe wpisuje si niejako polska koncepcja Wymiaru Wschodniego, wyraona w dokumencie Non-paper z polskimi propozycjami w sprawie przyszego ksztatu rozszerzonej Unii Europejskiej wobec wschodnich ssiadw
121

. Polska

wraz z przystpieniem do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r. otrzymaa nowe moliwoci ksztatowania stosunkw midzynarodowych we wschodniej czci Starego Kontynentu. Propozycje polskie zakaday stworzenie Wymiaru Wschodniego, obejmujcego Rosje, Ukrain, Biaoru i Modawi. Zasadniczym celem polskiego non-paper jest przycignicie uwagi Brukseli na rejon przyszej granicy Unii z Rosj. Rzd Rzeczypospolitej, wysuwajc swe propozycje, liczy na uwzgldnienie polskich dowiadcze i wiedzy dotyczcej tego regionu.

121

M. Kazana, Rola Polski w moliwoci kreowania Wymiaru Wschodniego, [w:] Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik,Toru 2004

Non-paper wskazuje na kilka fundamentalnych zasad, ktrymi powinna si kierowa polityka wschodnia rozszerzonej Unii: Zrnicowania i warunkowoci relacji UE-kraj ssiadujcy uzalenienie kontaktw od postpu w procesie reform, przestrzegania praw czowieka, fundamentalnych wartoci UE i stopnia zgodnoci z wartociami polityki zagranicznej Unii. Bdem jest ujednolicanie polityki wobec caego regionu, Stworzenia wsplnych ram oglnych dla pastw objtych Wymiarem Wschodnim, w obszarze, ktrych nastpowayby dziaania pomocowe, Komplementarnoci z Wymiarem Pnocnym, Trjfilarowoci Wymiar Wschodni UE powinien skada si z trzech filarw: wsplnotowego (WPZiB oraz stosunki zewntrzne UE), rzdowego (wsppraca bilateralna pastw oraz wielostronna przez rzdy czonkw Unii), pozarzdowego (dziaalno NGOs), Stopniowego zbliania ssiadw do Unii
122

Naley nadmieni, i Polska sw uwag koncentruje na Ukrainie, w zwizku, z czym usilnie prbuje zrwna stosunki Unii z Kijowem ze stosunkami z Federacj Rosyjsk. Stosunki z Biaorusi uzalenia od postpu w demokratyzacji w tym kraju. Polityka na linii UE - Rosja potraktowana jest w Non-paper skrtowo. Dokument opisuje dialog Moskwa - Bruksela, jako dobrze rozwinity i sprawny, wskazuje jedynie na potrzeb przeoenia oficjalnych ustale na konkrety. Wsppraca UE z ssiadami powinna obejmowa: wzmocniony dialog polityczny, wsparcie dla transformacji ustrojowej, handel, bezpieczestwo, wymiar sprawiedliwoci, kontakty midzyludzkie
123

Z jednej strony czonkowie UE pragn uczestniczy w realizacji Wymiaru Wschodniego, z drugiej za adne z pastw batyckich, oprcz Polski, nie zaprezentowao spjnej, konkretnej i nieoglnikowej wizji stosunkw z ssiadami na wschodzie. Naturalnym sojusznikiem Polski wydaj si by pastwa skandynawskie i batyckie, czego dowodem jest zainicjowane w 2008 roku przez Polsk i Szwecj Partnerstwo Wschodnie. Europejska Polityka Ssiedztwa stanowi rozwinicie koncepcji Wider Europe. Zaoenia komunikatu pt. Szersza Europa z marca 2003 roku, zostay powtrzone i rozsze122

P. urawski vel Grajewski, Wymiar Wschodni w aspekcie realizacji Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa UE, [w:] Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik, Krakw 2004, s. 68-71 123 Zob. Wymiar Wschodni Unii Europejskiejop. cit., s. 68-83.

rzone w strategicznym dokumencie pt. Europejska Polityka Ssiedztwa, opublikowanym w maju 2004
124

. EPS zostaa za ustanowiona miesic pniej przez Rad do Spraw

Oglnych i Stosunkw Zewntrznych. EPS, oprcz Ukrainy, Biaorusi, Modawii i Rosji obja take Kaukaz Poudniowy: Gruzj, Armeni i Azerbejdan (wczone 16 czerwca 2004 roku) oraz basen Morza rdziemnego (Izrael, Jordani, Maroko, Algieri, Egipt, Liban, Libi, Syri, Tunezj i Autonomi Palestysk) pejsk. EPS ma na celu stworzenie strefy dobrego ssiedztwa, wzmacnianie bezpieczestwa, stabilnoci i dobrobytu UE i jej ssiadw oraz zapobieenie stworzeniu nowych linii podziau w Europie, w oparciu o pogbion wspprac ekonomiczn, dialog polityczny, poszanowanie wsplnych wartoci. Do chwili zniesienia struktury filarowej UE wraz z wejciem w ycie Traktatu Lizboskiego Polityka ta czya elementy wszystkich filarw. Benita Ferrero-Waldner, unijna Komisarz ds. Stosunkw Zewntrznych i Europejskiej Polityki Ssiedztwa w latach 2004-2009, zdefiniowaa EPS jako zarwno: Polityk bezpieczestwa (z instrumentami zwalczania terroryzmu, przestpczoci midzynarodow i przemytem) Polityk stabilnoci (promowanie demokracji, rzdw prawa i reform) Polityk dobrobytu (pogbianie powiza handlowych, wprowadzanie instrumentw ekonomicznych oraz stworzenie, w perspektywie dugoterminowej, wewntrznego rynku) Polityk mdr i nowoczesn (wyniesienie relacji poza tradycyjn dyplomacj, wykorzystanie szerokiej palety unijnych instrumentw celem stworzenia silnych powiza)
126 125

. Powstanie EPS wie si

z przekonaniem o koniecznoci zmiany relacji z pastwami graniczcymi z Uni Euro-

Do najwaniejszych problemw, w ktre poprzez EPS angauje si Unia, to kwestie wsppracy energetycznej (integracja rynku energetycznego, tworzenie instytucji nadzorujcych ochron rodowiska), zarzdzanie polityk migracyjn, stabilnoci politycznej w krajach ssiedzkich.
124 125

R. Ziba, op. cit., s.159 K. Peczyska-Nacz, EPS w praktyce - Unia Europejska wobec Rosji, Ukrainy, Biaorusi i Modawii rok po publikacji Dokumentu Strategicznego, [w:] http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/punkt_widzenia_10.pdf, dostp 15.03.2010r. 126 B. Piskorska, op.cit, s.152

Instrumentami realizacji EPS pocztkowo byy gwnie istniejce wczeniej formuy, takie jak Porozumienia o Partnerstwie i Wsppracy, szczyty bilateralne, czy Rady Wsppracy, ale take nowy instrument, czyli 3-5-letnie Plany Dziaania, realizowane osobno dla kadego kraju, przy uwzgldnieniu jego moliwoci, potencjau, a nastpnie akceptowane przez obie strony. Realizacj Planw nadzoruj powoane na podstawie umw organy. Od roku 2007 realizacj EPS wspiera Europejski Instrument Ssiedztwa i Partnerstwa (ENPI). Zastpi on fundusze pomocowe dla pastw ssiedzkich, takie jak TACIS, INTERREG, czy PHARE. Plany jego utworzenia zasygnalizowano w marcu 2003 roku, natomiast ju miesic pniej Rada zatwierdzia ow ide pod nazw Nowy Instrument Ssiedzki. Zgodnie z decyzj Rady, Komisja Europejska w lipcu przedstawia komunikat, w ktrego ramach zaproponowano tzw. programy ssiedztwa, koordynujce dziaania istniejcych programw
127

. Po 2006 r. utworzono tzw. Nowy Instrument Ssiedztwa. Prze-

widziano tam m.in. zwikszenie bezzwrotnej pomocy dla pastw Europy Wschodniej. Budet Instrumentu na lata 2007-2013 to docelowo niemal 15 mld Euro, czyli ok. 60 % wicej ni w latach 2004-2006
128

. rodki te maj by wydatkowane na programy infra-

strukturalne, wspprac trangraniczn, istotne wyzwania wsplne dla kilku partnerw, pogbienie dialogu politycznego, intensyfikacj wymiany handlowej. Gwny cel ENPI to sprzyjanie integracji ekonomicznej i pogbianie wsppracy politycznej na linii UEpastwa ssiedzkie oraz sprostanie wynikajcym z bliskoci geograficznej wyzwaniom.

2.4.

Znaczenie Wymiaru Wschodniego w Polityce Interregionalnej UE

Wymiar Wschodni, mimo i jest zjawiskiem stosunkowo modym i nie do koca okrelonym oraz wci si rozwijajcym, ma ogromne znaczenie w polityce unijnej. Stanowisko to potwierdza szereg argumentw. Po pierwsze, od stabilizacji i bezpieczestwa Europy jako caoci zaley bezpieczestwo i stabilno Unii Europejskiej. Celem zapewnienia powyszych, Unia prowa127 128

Ibidem, s.165 K. Peczyska-Nacz, EPS w praktyce, op. cit.

dzi musi aktywn polityk wobec ssiadw, zwaszcza wschodnich, nadal nie do koca stabilnych i zdemokratyzowanych. Wydaje si by to szczeglnie istotne, gdy wemie si pod uwag, i czonkostwo tych pastw w UE nie jest niemoliwe. Po drugie, ssiedzi z Europy Wschodniej posiadaj duy potencja surowcowy, wojskowy i ludnociowy oraz s dobrze rokujcym rynkiem gospodarczym. Za najistotniejsze uwaane s stosunki energetyczne z krajami Wymiaru Wschodniego. Dla przykadu, ok. 50 % eksportu rosyjskiej ropy naftowej oraz ok. 60% gazu ziemnego importuje Unia, przy czym handel z Uni to ok. 35 % rosyjskiego handlu zagranicznego. Z kolei np. eksport UE na Ukrain wynis w 2005 roku ok. 1,3 mld Euro. Po trzecie, wschodni wymiar jest dopenieniem polityki prowadzonej w wymiarze pnocnym i partnerstwie rdziemnomorskim. Czyni, zatem, przynajmniej teoretycznie, dziaania zagraniczne Unii Europejskiej kompletnymi, zorientowanymi na wszystkich ssiadw oraz uwzgldniajcymi specyfik kadego z obszarw. Podkreli naley, i znaczenie, jakie w poszczeglnych krajach czonkowskich Unii ma wymiar wschodni, jest rne. O ile w kwestii Wymiaru Wschodniego najwiksze zainteresowanie przejawiaj Szwecja, Polska, czy inne kraje, wczone do Unii w 2004 r., to np. aktywna polityka wobec ssiadw rdziemnomorskich jest domen raczej Hiszpanii, czy Woch. Dziaa UE nadal nie charakteryzuje wic ponadnarodowo oraz jednomylno. Wydaje si, i wzrost zainteresowania Unii, jako jednego ciaa, mona datowa na rok 2011, w ktrym to proczn prezydencj w UE sprawowa bdzie Polska.

Rozdzia 3. POLITYKA UNII EUROPEJSKIEJ WOBEC PASTW WYMIARU WSCHODNIEGO


3.1. Partnerstwo Wschodnie Nowa inicjatywa dla Ukrainy, Biaorusi i Modawii
Inicjatorami Partnerstwa Wschodniego, ktre zostao zainaugurowane 7 maja 2009 roku na nieformalnym szczycie UE w Pradze, s Polska i Szwecja. Pastwa te w maju 2008 r. zaproponoway pogbienie relacji ze wschodnimi ssiadami, objtymi Europejsk Polityk Ssiedztwa. Na ksztat projektu zoyy si dziaania wielu czonkw UE konieczno intensyfikacji relacji ze wschodnimi ssiadami konsekwentnie podkrelay wszystkie pastwa Grupy Wyszehradzkiej, jak rwnie Litwa, otwa, Estonia, czy Niemcy. W ostatnich latach coraz bardziej widoczne byy ograniczenia EPS. Coraz wicej pastw przyznawao, e konieczne jest specjalne podejcie do europejskich ssiadw UE z Europy Wschodniej. Borykaj si one, bowiem z odmiennymi problemami ni odlege jej kulturowo i politycznie kraje Afryki Pnocnej i Bliskiego Wschodu. Partnerstwu sprzyjaa take zmiana polityki Francji oraz powstanie Unii dla Morza rdziemnego. W UE wzrosa rwnie wiadomo wyzwa i zagroe istniejcych w Europie Wschodniej - std przyspieszenie prac nad PW po wojnie rosyjsko-gruziskiej. Dziki zaangaowaniu Szwecji rozwj samodzielnej polityki wschodniej UE przesta by postrzegany, jako obszar zainteresowania gwnie nowych pastw czonkowskich. Do uruchomienia

PW znaczco przyczynia si czeska prezydencja, ktra uczynia go swoim priorytetem


129

Ponadto dzi Europa Wschodnia w sposb szczeglnie dotkliwy odczuwa skutki kryzysu gospodarczego. Ukraina znajduje si na krawdzi niewypacalnoci, problemy dotykaj Biaoru i Modawi, ktre mog zosta zmuszone do pjcia za przykadem Kirgistanu i wyprzedania relacji z Zachodem za rosyjsk pomoc finansow. Pastwa wschodnioeuropejskie potrzebuj wzmocnienia swych zwizkw z Uni, aby stabilizowa swoje gospodarki, a w duszej perspektywie generowa bodce dla ekonomicznego i politycznego rozwoju w kierunku demokratycznej gospodarki rynkowej
130

Partnerstwo Wschodnie to plan rozwoju relacji midzy Uni a pastwami Europy Wschodniej, ktry umoliwia im stopniowe wczanie si do polityk i programw unijnych oraz integracj ze wsplnym rynkiem. W wymiarze dwustronnym zakada podpisanie umw stowarzyszeniowych oraz utworzenie szeroko zakrojonych i kompleksowych stref wolnego handlu. PW umoliwia take wielostronn wspprac wschodnich ssiadw UE objtych EPS. Do gwnych celw Partnerstwa Wschodniego nale m.in.: doprowadzenie do ustanowienia politycznego stowarzyszenia; stworzenie pogbionych i kompleksowych stref wolnego handlu pastw partnerskich z UE; postpujca liberalizacja reimu wizowego, z ustanowieniem reimu bezwizowego, jako celu dugoterminowego Partnerstwa; unifikacja prawna (w tym wartoci, normy, standardy); wzmocnienie wsppracy w zakresie bezpieczestwa energetycznego
131

Susznym wydaje si by twierdzenie, i projekt Partnerstwa Wschodniego pojawi si w najlepszym dla niego momencie. Prezydencja Czech, a po niej Szwecji, zapewniaj, bowiem kontynuacj projektu
132

Biaoru jest specyficznym i trudnym partnerem Unii Europejskiej. W pierwszej poowie lat 90. stosunki obydwu podmiotw charakteryzowaa dua dynamika. Jednak na Biaorusi, w przeciwiestwie do innych pastw tego regionu, po pocztkowym okresie reform (1991-1994) nastpi nie tylko zastj, lecz wyrany regres. Wraz z wyborem w 1994
129

B. Wojna, M.Gniazdowski, Partnerstwo Wschodnie: geneza, moliwoci i wyzwania, [w:] http://www.pism.pl/files/?id_plik=731 130 S.Dbski, S.E. Cornell, Najwyszy czas na Partnerstwo Wschodnie, [w:] http://wyborcza.pl/ 1,75515,6573778,Najwyzszy_czas_na_Partnerstwo_Wschodnie_.html 131 http://www.msz.gov.pl/Partnerstwo,Wschodnie,19887.html; dostp 23.01.2010 132 P. Marcinkowska, Partnerstwo Wschodnie i jego potencja, [w:] http://www.mojeopinie.pl/ partnerstwo_wschodnie_i_jego_potencjal,3,1246890290

roku Aleksandra ukaszenki na prezydenta zostay zahamowane demokratyczne przemiany, rozpoczte w 1991 roku, a niepodlego i suwerenno Biaorusi zacza by coraz bardziej ograniczana
133

Unia Europejska z jednej strony wyraaa ostr krytyk praktyk prezydenta. Z drugiej jednak gotowa bya wspiera wadze Biaorusi w budowie demokratycznego systemu rzdw. W tym celu Unia podpisaa 6 marca 1995 r. z rzdem w Misku Porozumienie o partnerstwie i wsppracy
134

. Ukad ten wobec dziaa ukaszenki nie wszed w ycie.

Prezydent po wygranym referendum w listopadzie 1996 roku zmieni konstytucj, przeduy sw kadencj, rozszerzy kompetencje prezydenta kosztem parlamentu, ograniczy niezawiso sdw, uprawnienia administracji oraz wolno mediw
135

. Unia w zwizku

z tym w roku 1997 naoya na Biaoru sankcje, dotyczce m.in. zerwania kontaktw na szczeblu ministerialnym. Kryzys pogbia sprawa naruszenia eksterytorialnego charakteru misji dyplomatycznych czonkw UE w Misku z roku nastpnego, po ktrej wyjanieniu Rada UE uzalenia znoszenie restrykcji na Biaoru od wypenienia przez to pastwo zalece OBWE, ktre miay zapewni demokratyzacj kraju. Do czasu wyborw prezydenckich w 2001 r. dawa zauway si niewielki postp w dziaaniach wedug zalece OBWE. Wyborczy sukces ukaszenki przymia fala krytyki midzynarodowej, zwizana z organizacj wyborw. wczesne prby prezydenta celem przeamania izolacji Biaorusi uznane zostay przez Uni za niewystarczajce. Standardy midzynarodowe zostay ponownie pogwacone w wyborach wadz lokalnych z roku 2003 oraz parlamentarnych z 2004. Ograniczono swobod dziaania partii, mediw, organizacji pozarzdowych, uczestnicy demonstracji natomiast byli atakowani przez milicj. ukaszenka wykorzysta za wybory do zapewnienia sobie w drodze referendum sprawowania prezydentury bez ograniczenia liczby kadencji. Skutkowao to kolejnymi restrykcjami ze strony UE ograniczono kontakty dyplomatyczne oraz programy pomocowe. Sytuacja niejako powtrzya si w wyborach prezydenckich w marcu 2006 r. Rada UE potpia, wykorzystujc raport obserwatorw OBWE, niedemokratyczny sposb wyborw oraz represje wobec opozycji. Wobec ukaszenki oraz wysokich urzdnikw bia-

133

B. Klich, Biaoru midzy wschodem a Zachodem, [w:] Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik, Krakw 2004, s. 99 134 J. Zajczkowski, op. cit., s. 170 135 R. Ziba, op.cit., s. 172

oruskich naoono sankcje personalne zakaz udzielania wiz, zamroenie ich aktyww. Zastosowane rodki w zaoeniu miay nie dotkn ludnoci biaoruskiej. Zniesienie sankcji uniemoliwione zostao kolejnym ograniczeniem swobd wyborczych w wyborach lokalnych na pocztku roku 2007
136

Biaoru na przestrzeni lat jednoczenie uniemozliwiaa Unii stosowanie Europejskiej Polityki Ssiedztwa, zakadajcej respektowanie demokracji i rzdw prawa. UE wielokrotnie uzaleniaa rozwj stosunkw z Biaorusi od wymienionych czynnikw. W 2006 r. ukase sir union Non-Paper What the European Union could bring to Belarus? Dokument wskazywa na korzyci, jakie Biaoru otrzyma, stajc si partnerem Unii w ramach EPS, m.in. swoboda podrowania obywateli wewntrz UE, rozwj maych i rednich przedsibiorstw, rozwj rynku pracy, wzmocnienie edukacji i opieki zdrowotnej, reforma sdw, modernizacja infrastruktury drogowej i elektronicznej, partycypacja w europejskiej kooperacji na rzecz rodowiska, zdrowia, warunkw pracy, rozwj kontaktw na linii UE-Biaoru - wsppraca miast partnerskich, wymiana studentw, wzrost znaczenia Biaorusi na arenie midzynarodowej, zaangaowanie biaoruskiej inteligencji w dziaania unijne. W dokumencie jednoznacznie okrelono, i w sytuacji, w ktrej rzd odmawia poszanowania praw swych obywateli, Unia nie moe pogbi relacji z Miskiem. Konkretne warunki, jakie postawiono, to: poszanowanie prawa obywateli Biaorusi do demokratycznych wyborw, poszanowanie prawa obywateli Biaorusi do niezalenych informacji, a take swobodnego wypowiadania si, poszanowania praw organizacji pozarzdowych, uwolnienia wszystkich winiw politycznych, zapewnienie prawa obywateli Biaorusi do niezalenego i bezstronnego sdownictwa
137

Sytuacja zmienia si w 2008 r. Wadze biaoruskie, wiadome pogbiajcych si problemw gospodarczych Biaorusi oraz koniecznoci pozyskania kredytw na modernizacj gospodarki i przycignicie zagranicznych inwestycji, podjy dziaania na rzecz poprawy stosunkw z UE. Ich zaniepokojenie, szczeglnie po wojnie w Gruzji, wzbudzao rwnie due uzalenienie polityczne oraz gospodarcze Biaorusi od Rosji. W maju 2009 roku ukaszenka niemale otwarcie zapowiedzia, e Biaoru jest gotowa speni dalsze oczekiwania UE, o ile ich realizacja nie zagrozi podstawom jej systemu politycz136 137

R. Ziba, op.cit., s. 174 Non-Paper What the European Union could bring to Belarus [w:] http://eeas.europa.eu/delegations/ belarus/documents/eu_belarus/non_paper_1106.pdf; dostp 23.01.2010

nego. Dziki PW UE chce przede wszystkim uzyska realne instrumenty wpywu na sytuacj na Biaorusi. Ta natomiast jest nastawiona gwnie na korzyci ekonomiczne
138

Wydaje si jednak, i gwarancj poprawy standardw ycia na Biaorusi, wprowadzenia zasad demokracji oraz praworzdnoci a take integracj z Uni moe przynie tylko odejcie od wadzy ukaszenki oraz uksztatowanie si na Biaorusi spoeczestwa obywatelskiego. Dowodem na to, i na Biaorusi nadal niewiele si zmienio, s represje na aktywistach opozycyjnych z grudnia 2009 roku, ktre spotkay si z siln reakcj wysokich urzdnikw Unii, m.in. przewodniczcego Parlamentu Europejskiego, Jerzego Buzka
139

Kolejnym dowodem autorytarnej polityki Biaorusi byy dokonane w lutym 2010 roku represje na Polakach, zrzeszonych w Zwizku Polakw na Biaorusi. Protest by wynikiem siowego przejcia przez Milicj Domu Polskiego. Zatrzymano wwczas ok. 40 czonkw Zwizku, za trzech aresztowano. Represyjne dziaania wadz biaoruskich spotkay si z potpieniem ze strony Parlamentu Europejskiego. W przyjtej rezolucji Parlament zagrozi przywrceniem sankcji w przypadku dalszego naruszania praw czowieka i praworzdnoci Polakw. Rozszerzenie Unii Europejskiej o Rumuni przynioso bezporednie ssiedztwo Modawii z UE. Zwikszyo to znaczenie stosunkw unijno-modawskich, dotychczas zaniedbywanych przez Bruksel. Unia prowadzi polityk przy zaoeniu, e Modawia nie stanie si czonkiem UE, chocia teoretycznie tego nie wyklucza. Z kolei Kiszyniw, jako cel strategiczny deklaruje przystpienie do UE Unii wanym partnerem, zostaa objta EPS. Podstaw traktatow stosunkw politycznych Unii Europejskiej i Modawii jest Ukad o partnerstwie i wsppracy (Partnership & Cooperation Agreement, PCA), podpisany 28 listopada 1994 r. Wszed on w ycie 1 lipca 1998 r. na 10 lat
142 141 140

. Wezwano take Biaoru do ponownej legalizacji Zwizku

. Modawia, mimo e nie jest dla

. PCA okreli

nowy model relacji midzy UE a Modawi, ktry mona okreli, jako stosunki dobros138

.Adamski, Partnerstwo Wschodnie a polityka UE wobec Biaorusi, [w:] http://www.pism.pl/files/ ?id_plik=734 139 http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-12-16/ue-reaguje-na-nasilenierepresji-wobec-bialoruskich-opozy 140 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P7-TA-20100055&format=XML&language=PL; dostp 28.03.2010 r. 141 J.Wrbel, Unia Europejska a Modawia, [w:] http://www.osw.waw.pl/sites/default/files/PRACE_13.pdf, s. 16, dostp 23.10.2010 142 R. Ziba, op.cit., s. 175

siedzkie z elementem pomocy Unii. Podstaw relacji mia by dialog polityczny oparty na wartociach demokratycznych, na tematy wzajemnego zainteresowania, ze szczeglnym uwzgldnieniem przestrzegania zasad demokracji, praw czowieka i stabilnoci w regionie. Wsppraca realizowana jest take w obszarze zagadnie zwizanych z III filarem UE wymiarem sprawiedliwoci. Do koca lat 90. W polityce Modawii nie wyklarowa si proeuropejski kierunek, czego powodem bya polityka kolejnych wadz kraju. Krtkotrway pro unijny zwrot mia miejsce w 1999 roku, kiedy to rzd Iona Sturzy za priorytet polityki zagranicznej na lata 1999-2002 uzna integracj z Uni. Szybka dymisja owego rzdu zatrzymaa jednak dziaania na rzecz wzmacniania kontaktw z UE. We wrzeniu 2003 r. Modawia przedoya Unii dokument zawierajcy koncepcj integracji z Uni. Na posiedzeniu Rady Wsppracy
143

w lutym 2004 r. UE obja Mo-

dow Europejsk Polityk Ssiedztwa. Nastpnie strony uzgodniy tzw. Plan dziaania, przyjty przez Rad Wsppracy 22 lutego 2005 roku na trzy lata. Plan mia pomc wypeni dysproporcje ukadu o wsppracy i pomc Modowie w przyszej w przyszej integracji np. W zakresie dostosowania prawa do standardw unijnych. 15 lutego 2008 r. unijna Komisarz ds. Stosunkw Zewntrznych i EPS, Benita Ferrero Waldner, podczas wizyty w Kiszyniowie uprzedzia prezydenta Wadimira Woronina, e dalsza polityka Unii Europejskiej wobec Modawii bdzie zalee od rezultatw realizacji Planu Dziaania Modawia-UE
144

. 3 kwietnia tego samego roku Komisja Euro-

pejska opublikowaa ocen realizacji przez wadze w Kiszyniowie Planu. Opublikowane oceny byy generalnie pozytywne, co stoi w sprzecznoci tak z ocenami niezalenych ekspertw modawskich, jak i krytycznymi opiniami wyraanymi wczeniej przez instancje unijne. Komisja wyranie odstpia od przestrzegania zasady warunkowoci, a jej opinia mijaa si z prawd w podstawowych kwestiach, np. respektowania demokratycznych standardw
145

W listopadzie 2008 r. Unia Europejska wyrazia gotowo otwarcia negocjacji nad nowym porozumieniem o wsppracy z Modawi. Dla rzdzcej ekipy prezydenta Wadimira Woronina otwarcie przez UE formalnych negocjacji byo "prezentem" przed ma143 144

Organ bilateralny stworzony w PCA, dziaajcy na szczeblu ministerialnym. http://www.osw.waw.pl/pl/print/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-02-20/ue-uzaleznia-relacje-zmoldawia-od-realizacji-bilateralne; dostp 23.10.2010r. 145 http://www.osw.waw.pl/pl/print/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-04-09/ocena-realizacji-planudzialan-ue-moldawia; dostp 23.10.2010r.

jcymi si odby w marcu 2009 roku wyborami parlamentarnymi, otrzymanym mimo duych wtpliwoci odnonie wykonania Planu Dziaa. Na posiedzeniu 15 czerwca 2009 r. Rada UE wysuna wobec Modawii dania dotyczce przeprowadzenia uczciwych wyborw oraz poszanowania praw czowieka. Rada postawia te Kiszyniowowi faktyczne ultimatum w kwestii zniesienia wiz dla obywateli Rumunii, uzaleniajc od tego rozpoczcie negocjacji nad nowym porozumieniem Unia EuropejskaModawia. Perspektywa Partnerstwa Wschodniego spotkaa si niejednokrotnie z krytyk prezydenta Woronina. Natomiast Andrei Stratan, wicepremier i minister spraw zagranicznych Modawii stwierdzi w Pradze, e integracja europejska jest "staym i nieodwracalnym priorytetem" Kiszyniowa, jednak Modawia oczekuje podjcia rozmw w sprawie umowy stowarzyszeniowej. Wikszo ekspertw uwaa, e Partnerstwo Wschodnie przyniesie pewien postp na drodze zblienia Modawii do UE, jednoczenie wyraajc rozczarowanie brakiem wyranego zapisu o perspektywie czonkostwa w Unii
146

Istotn rol odgrywa Unia Europejska we wspieraniu mediacji OBWE ws. separatystycznego Naddniestrza. Modawia zdaje sobie spraw, i nie rozwizawszy konfliktu w Naddniestrzu, nie osignie peni rozwoju. Trwajcy konflikt jest, bowiem gwn przyczyn ubstwa w tym regionie. Unia za wspiera kwestie tzw. mikkiego bezpieczestwa, bierze udzia w negocjacjach oraz zapewnia kontyngent o sile gwarantujcej rozwizanie konfliktu. Od padziernika 2005 roku Unia bierze wraz z USA jako obserwator udzia w rozmowach pokojowych w formacie 5+2 (Modowa, Naddniestrze, Rosja, Ukraina, OBWE + UE, USA)
147

Kontakty handlowe Unii i Modawii ewoluuj powoli. Obecnie UE jest najwikszym partnerem Modawii 36 % udziau w eksporcie. W 2005 roku import z UE stanowi 1/3 ogu. Modawia dla UE nie jest ju jednak silnym partnerem gospodarczym. Import w cigu ostatnich lat wynis zaledwie 0,3 % ogu importowanych produktw, eksport natomiast 0,06%. Poziom handlu na linii UE-Modowa w 2005 roku wynis 1,1 biliona euro
148

146

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-05-13/reakcje-na-szczytinauguracyjny-partnerstwa-wschodniego; dostp 23.10.2010r. 147 B. Piskorska, op.cit., s. 336-346. 148 Ibidem, s. 382-384.

Ukraina jest dla Unii Europejskiej partnerem numer dwa, zaraz po Rosji, spord krajw WNP. W odrnieniu jednak od Moskwy, Kijw wyranie deklaruje ch czonkostwa w UE
149

. Obecnie Unia nie prezentuje jednak jednoznacznego stanowiska wobec

wczenia Ukrainy do UE, a jej stanowisko dobrze podsumowuje wypowied Komisarz ds. Stosunkw Zewntrznych, B. Ferrero-Waldner ze stycznia 2005 roku: drzwi nie s ani zamknite, ani otwarte. Podobnie, jak w przypadku Modowy, Ukraina podpisaa z Uni Europejsk ukad o partnerstwie i wsppracy w 1994 roku. Pi miesicy pniej Rada UE sformuowaa wsplne stanowisko odnonie celw i priorytetw wsppracy z tym krajem
150

. Ukad

wszed w ycie 1 marca 1998 r., a ustanowiona nim Rada Wsppracy UE-Ukraina zebraa si po raz pierwszy 9 czerwca, przyjmujc plan dziaa na lata 1998-1999. 16 padziernika 1998 roku miao miejsce pierwsze spotkanie na szczycie, na ktrym strony podkreliy, i czy je szczeglne partnerstwo. Przejawem podniesienia rangi Ukrainy byo przyjcie na posiedzeniu przywdcw Pitnastki wsplna strategia wobec tego pastwa. Zadeklarowano w niej wspieranie demokracji i gospodarki rynkowej na Ukrainie oraz udzia w umacnianiu jej stabilnoci i bezpieczestwa. Podkrelono potrzeb rozwijania wsppracy gospodarczej, politycznej i kulturalnej. Zdefiniowano take gwne cele i instrumenty realizacji strategii. Jednym z celw by rozwj wsppracy UE z Ukrain w kontekcie rozszerzenia Unii. Wan bya take deklaracja udzielenia pomocy w integrowaniu gospodarki ukraiskiej z unijn. W latach 2001-2003 parlament ukraiski uchwali szereg doniosych ustaw dostosowujcych prawodawstwo ukraiskie do standardw unijnych, m.in. Mniejsza Reforma Prawna z 29 czerwca 2001, zawierajca zmiany w prawie sdowniczym
151

. Duy wpyw

na polityk Unii Europejskiej wobec Ukrainy miaa niestabilno wewntrzna tego kraju. W latach 2001-2005 trwa konflikt prezydenta L. Kuczmy z opozycj, zarzucajc amanie zasad demokracji oraz prawa. Unia apelowaa o pokojowe zakoczenie sporu oraz umacnianie wymiaru sprawiedliwoci, wolnoci mediw. Kryzys podkopywa wiarygodno Ukrainy na arenie midzynarodowej, tym samym ograniczajc zaangaowanie UE.

149 150

Ibidem, s. 323 R. Ziba, op.cit., s. 167 151 I. Pankevych, Wschodnie rozszerzenie Unii Europejskiej w ramach perspektywy Ukrainy, [w:] Wymiar Wschodni..., red. M. Zamarlik, s. 110-111

W zwizku z perspektyw rozszerzenia Unii, przed Ukrain stany nowe moliwoci, ale i wyzwania. Na spotkaniu dwustronnym w Kopenhadze w 2002 r. uzgodniono, i najlepsz metod bdzie przystosowanie przez Ukrain prawodawstwa, norm i standardw Unii oraz rozwijaniu wsppracy transgranicznej
152

. Na kolejnej sesji Rady ds.

Wsppracy Ukraina-UE, w marcu 2003 r., punktem zapalnym staa sie kwestia wprowadzenia wiz dla Ukraicw przez pastwa majce sta si czonkami Unii Polsk i Wgry
153

Unia wspiera program reform rynkowych na Ukrainie i zachca j do wstpienia do WTO. Rozwija si wsppraca w zakresie energetyki. W grudniu 2005 roku ustalono memorandum, w ktrym ustalono strategi integrowania rynku energii Ukrainy z unijnym. Niecay rok pniej strony porozumiay si ws. zasad gromadzenia rodkw z Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Trwaj prace nad korytarzem transportu ropy z regionu kaspijskiego do Polski. W czerwcu 2004 r. Ukraina zostaa wczona do Europejskiej Polityki Ssiedztwa, jako priorytetowy partner. Unia wspieraa take pomaraczow rewolucj, doprowadzajc m.in. z Polsk i USA do okrgego stou, w wyniku, ktrego powtrzono druga tur, wygran przez prozachodniego W. Juszczenk. Unia kontynuowaa jednak polityk wsppracy, nie uznajc Ukrain, jako kraj kwalifikujcy si do czonkowstwa. Konflikt wewntrz obozu rzdzcego z roku 2006 potwierdzi zasadno polityki Unii wobec Kijowa, ktry nie dokona jeszcze jednoznacznego zwrotu na zachd. Ukraina jednak chciaa zwrotu z stosunkach z Uni, ktry mia si opiera na dwch kwestiach: konstruowania polityki UE w oparciu o zasad integracji, nie za wsppracy, oraz zrnicowanie podejcia do pastw w ramach Wymiaru Wschodniego wobec zupenie innych problemw, z jakimi kraje te si borykaj
154

W marcu 2007 r. rozpoczto negocjacje w sprawie nowego ukadu, majcego zbliy Ukrain i Uni poprzez rozwj dialogu politycznego, moliwe utworzenie strefy wolnego handlu, pogbienia wsppracy w sprawach ekonomicznych. Poczwszy od roku 2008 Ukraina otrzymuje wsparcie z Midzynarodowego Funduszu Walutowego. MFW zatwierdzi w listopadzie 2008 r. dwuletni program pomocowy,

152 153

R. Ziba, op.cit., s. 169 I. Pankevych, op.cit, s. 113 154 I. Solenko, Wschodni wymiar Unii Europejskiej spojrzenie Ukrainy, [w:] Wymiar Wschodni..., red. M. Zamarlik, s. 48-49

aby wesprze Ukrain w walce z kryzysem finansowym kredytem o cznej wysokoci 16,4 mld dolarw (11,6 mld euro). Wwczas udostpniona zostaa pierwsza transza kredytu w wysokoci 4,5 mld dolarw. 12 maja 2009 Kijw otrzyma drug transz kredytu w wysokoci 2,8 mld dolarw. Wraz z transz z 28 lipca 2009 r. kredyt funduszu dla Ukrainy urs ju do 10,9 mld dolarw (okoo 7,7 mld euro). 15 listopada 2009 r. dyrektor zarzdzajcy Midzynarodowego Funduszu Walutowego ogosi, e Ukraina, ktrej wadze nie wspdziaaj w realizacji uzgodnionego z Funduszem programu, nie otrzyma zaplanowanej na listopad kolejnej transzy kredytu stand by (3,8 mld USD). Wznowienie programu wsppracy bdzie moliwe dopiero po wyborach prezydenckich
155

4 grudnia w Kijowie odby si Szczyt UkrainaUnia Europejska, ktry nie wnis nic nowego do relacji Kijowa i Brukseli. Przed szczytem Ukraina spotkaa si z ostr krytyk przedstawicieli Unii, m.in. za niedotrzymywanie obietnic reformowania kraju. Krytyka jest wyrazem zniechcenia Brukseli wobec Ukrainy po piciu latach od pomaraczowej rewolucji. Inicjatywa Partnerstwa Wschodniego zostaa oceniana prze Juszczenk pozytywnie. Jego zdaniem, deklaracja PW to pierwszy dokument, co, do ktrego Ukraina nie ma zastrzee, a gwne cele Partnerstwa - polityczne stowarzyszenie i integracja gospodarcza - odpowiadaj interesom Ukrainy. Podkrelano, e by to dopiero szczyt inauguracyjny i e naley poczeka na konkretne projekty. Ukraina jest w szczeglnoci zainteresowana wspprac w dziedzinie energetyki. Wedug niektrych ekspertw, Partnerstwo daje Ukrainie moliwo zdobycia pozycji regionalnego lidera, jednak wyraano wtpliwo, czy uda si wykorzysta t szans. Wikszo komentatorw bya zdania, e poziom finansowania Partnerstwa jest niedostateczny
156

Duy wpyw na stosunki na linii Unia Europejska-Ukraina w przyszoci mog mie zmiany, jakie dokonay si na najwyszych stanowiskach pastwowych w Ukrainie z pocztkiem roku 2010. Nowowybrany prezydent, Wiktor Janukowycz, na cel swojej pierwszej wizyty zagranicznej wybra Bruksel. Spotkanie z przywdcami UE odbyo si 1 marca. Ukraiski prezydent podkreli priorytetowy charakter integracji europejskiej

155

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-11-18/ukrainski-budzet-bezwsparcia-mfw; dostp 23.01.2010 r. 156 http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-05-13/reakcje-na-szczytinauguracyjny-partnerstwa-wschodniego; dostp 23.01.2010 r.

oraz zapowiedzia szybkie podpisanie Umowy Stowarzyszeniowej. Naley jednak zaznaczy, i dziaania te stanowi m.in. prb przeamania powszechnego na zachodzie wizerunku Janukowycza, jako polityka prorosyjskiego. Podstawowym interesem Ukrainy na zachodzie s jednak wznowienie wsppracy z MFW oraz uruchomienie pakietu pomocowego UE. 3 marca upad gabinet Julii Tymoszenko, a 11 marca powoano nowy rzd, na czele, ktrego stan Mykoa Azarow. Nowy premier, etniczny Rosjanin, z jednej strony uwaany jest za polityka prorosyjskiego. Z drugiej jednak Azarow kilka dni po objciu urzdu poinformowa, i osobicie zajmie si koordynacj stosunkw UE - Ukraina, ze wzgldu na ich wielkie znaczenie dla Ukrainy. Zwrci take uwag na zainteresowanie Ukrainy intensyfikacj rozmw o powoaniu strefy wolnego handlu z UE. Ciko oceni rozwj stosunkw Ukrainy z Uni Europejsk, zwaszcza wobec faktu, i zarwno premier, jak i prezydent s postrzegani jako prorosyjscy. Zdaniem ekspertw Ukraina bdzie balansowa midzy Moskw a Bruksel. Pewne jest natomiast, i nowy rzd pozostawa bdzie w cisej wsppracy z prezydentem Janukowyczem.

3.2. Relacje Unii Europejskiej z Rosj


Rosja zajmuje szczegln pozycj wrd krajw Europy Wschodniej, w stosunku, do ktrych realizowana jest WPZiB Unii Europejskiej, a rozwj konstruktywnych stosunkw z Moskw postrzegany by zawsze, jako jeden z podstawowych warunkw rozwoju Wsplnot Europejskich
157

. Relacje Unii z Rosj stale ulegaj ewolucji, co zwizane

jest ze zmianami wewntrz Rosji (ksztatowanie si spoeczestwa obywatelskiego, pastwa prawa) oraz z ewolucj Unii oraz jej polityki zagranicznej. Podstaw stosunkw UE-Rosja jest podpisany 24 czerwca 1994 r. na wyspie Korfu ukad o partnerstwie i wsppracy (Partnership and Cooperation Agreement PCA) strzeenia UE do polityki rosyjskiej w kontekcie pierwszej wojny czeczeskiej
159 158

Ukad wszed w ycie dopiero w grudniu 1997 roku, czego gwnym powodem byy za. Na podstawie PCA powoano instytucje wsppracy, a take ustalono coroczne spotkania na
157 158

J. Zajczkowski, op. cit., s. 157 M. Kaczmarski, Rosja na rozdrou. Polityka zagraniczna Wadimira Putina, Warszawa 2006, s. 74 159 M. Menkiszak, Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji, [w:] Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik, Krakw 2004, s. 9

szczycie obu stron, na ktrych Uni reprezentuje przywdca pastwa sprawujcego przewodnictwo w Unii wraz z przewodniczcym Komisji Europejskiej oraz Wysokim Przedstawicielem ds. WPZiB (obecnie Wysoki Przedstawiciel Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa). Od 1998 roku zbiera si take Rada Wsppracy UE-FR na szczeblu ministerialnym
160

Przeomowym dla rozwoju wzajemnych stosunkw okaza si rok 1999. W czerwcu na szczycie w Kolonii Pitnastka ogosia pierwsz w historii WPZiB wspln strategi, wanie wobec Rosji, natomiast w padzierniku Moskwa ogosia strategi rozwoju stosunkw z Uni Europejsk w perspektywie rednioterminowej (lata 2000-2010). Cele okrelone we wsplnej strategii UE z czerwca 1999 roku to rozwj stabilnej, otwartej i pluralistycznej demokracji w Rosji, rzdzonej w zgodzie z prawem i podtrzymujcej rozwijajc si gospodark rynkow, utrzymywanie stabilnoci w Europie, promocja globalnego bezpieczestwa i podejmowanie wsplnych wyzwa na kontynencie poprzez zintensyfikowanie wsppracy z Rosj
161

. Ponadto strategia jasno okrelia ob-

szary wsppracy oraz zapowiedziano intensyfikacj dziaa w sprawie bezpieczestwa. Unia zaoya take wspprac z Federacj Rosyjsk na rzecz zapobiegania rozprzestrzeniania si broni masowego raenia. Strategia rozwoju stosunkw z Uni zostaa przyjta niejako w odpowiedzi na strategi unijn. Jej najwaniejsze aspekty to: wskazanie na konieczno rozwoju strategicznego partnerstwa Rosji i UE, zwikszenie efektywnoci dialogu politycznego, rozwj inwestycji i wymiany handlowej. W padzierniku 2000 roku strony ustanowiy tzw. dialog energetyczny. Jego przedmiotem s gwnie kwestie zapewnienia bezpieczestwa dostaw surowcw do Unii oraz zagadnienia handlu materiaami rozszczepialnymi. We wstpnej fazie rozmw wyksztaciy si cztery grupy tematw: strategie i rwnowaga energetyczna, inwestycje, technologia przesyu i infrastruktura energetyczna, wydajno energetyczna i rodowisko naturalne
162

Wraz z kolejnymi szczytami UE-FE wzajemne relacje z jednej strony rozszerzay si na inne dziedziny, z drugiej za przybieray formy konsultacji politycznych. Jednoczenie wzrastao znaczenie kwestii bezpieczestwa. Na szczycie w Moskwie w maju 2000 r.
160 161 162

R. Ziba, op. cit., s. 159-160 Ibidem B. Piskorska, op. cit., s. 365

prezydent Putin zasygnalizowa ch wsppracy na polu bezpieczestwa i obrony. Pi miesicy pniej, na szczycie w Paryu, strony zapowiedziay wzmocnienie wsppracy w obszarze bezpieczestwa, intensyfikacj dialogu oraz sprawdzenie mechanizmu dla udziau Rosji w operacjach zarzdzania kryzysowego
163

. W kwietniu 2001 roku podpisa-

no ukad o wsppracy w dziedzinie nauki i technologii, natomiast na syczcie w Brukseli w padzierniku tego samego roku zadecydowano o rozcigniciu dialogu na kwestie polityczne i bezpieczestwa. W tym celu ustanowiono comiesiczne spotkania Unia-Rosja w ramach Komitetu Politycznego i Bezpieczestwa. Wraz ze zbliajcym si rozszerzeniem Unii Europejskiej podjta zostaa kwestia regulacji ruchu i tranzytu midzy Obwodem Kaliningradzkim a pozosta czci Rosji. Kilkumiesiczne negocjacje zakoczono w listopadzie 2002 r. uzgodniwszy, i od 1 stycznia 2003 roku uproszczone dokumenty podry bd wane z wewntrznymi paszportami rosyjskimi, ale od 1 stycznia 2005 roku obywatele Rosji przekraczajcy granic litewsk bd musieli mie dodatkowo wane paszporty midzynarodowe. Nie wprowadzono obowizku posiadania wiz
164

Istotnym dla rozwoju relacji UE-Rosja byo spotkanie w Sankt-Petersburgu 31 maja 2003 r. z okazji 300. rocznicy zaoenia miasta. Wzili w nim udzia, na zaproszenie Putina, przywdcy wszystkich pastw czonkowskich oraz krajw przystpujcych. Na spotkaniu postanowiono wzmocni partnerstwo poprzez stworzenie czterech wsplnych przestrzeni: gospodarczej (w oparciu o Wspln Europejsk Przestrze Gospodarcz CEES); wolnoci, bezpieczestwa i spraw wewntrznych; wsppracy w dziedzinie bezpieczestwa zewntrznego; bada naukowych, edukacji i kultury. Przestrzenie te miay by tworzone stopniowe zgodnie z zaoeniami PCA. Uzgodniono take rozpoczcie prac nad stopniowym znoszeniem wiz przy przekraczaniu granicy oraz wczenie Rosji do operacji w Boni i Hercegowinie. Kolejny szczyt UE-Rosja odby si w Rzymie 6 listopada 2003 r. Strony ograniczyy si do wydania wsplnej deklaracji o umacnianiu dialogu i wsppracy, co niewtpliwie byo przejawem impasu i kryzysu we wzajemnych stosunkach. Dokumenty nt. koncepcji CEES nie odpowiedziay na podstawowe pytania odnonie formy wsppracy,

163 164

Ibidem, s. 316 R. Ziba, op.cit., s. 163

strony postrzegay rwnie odmiennie sam koncepcj. Sporn kwesti stao si z kolei rozszerzenie PCA na nowe kraje Unii
165

Do 2004 roku dziaania na linii Unia Europejska Federacja Rosyjska opieray si gwnie na deklaracjach przyszego rozszerzania wsppracy. Wysanie jedynie 4 milicjantw na misj w Boni i Hercegowinie oraz wycofanie si rosyjskich z operacji stabilizacyjnych na Bakanach podwayo status Rosji, jako partnera wanego dla realizacji polityki bezpieczestwa w regionie. Bezporednio po szczycie rzymskim pady gosy o zbytniej pobaliwoci i nieskutecznoci polityki unijnej. W doktrynie pojawia si jednoznaczne stwierdzenie, i Unia ponosi fiasko wobec Rosji. Za powody podaje si rozbieno w postrzeganiu problemw (czego dowodem s choby strategie z 1999 r.), sprzecznoci interesw (np. w kwestiach energetycznych), niekonsekwencja w stanowisku Unii (w kwestii Czeczenii UE wykazywaa przejawy zarwno twardej polityki, jak i pobaliwoci) a take problem braku jednomylnoci wewntrz Unii Europejskiej. W kwietniu 2004 r. podpisany zosta protok o rozcigniciu ukadu z 1994 r. na poszerzon Uni, natomiast w maju strony porozumiay si ws. poparcia UE dla akcesji Rosji do wiatowej Organizacji Handlu. Strony podjy te prby rozwizywania przeszkd na drodze budowy czterech przestrzeni. Jednoczenie Rosja odmwia uczestnictwa w EPS, oczekujc traktowania odmiennego i niechcc by stawian na rwni z innymi ssiadami Unii. Moskwa ponadto wyrazia krytyk koncepcji EPS jako konkurencji dla jej wpyww w regionie Wsplnoty Niepodlegych Pastw. Najwikszy problem w politycznych stosunkach UE-Rosja stanowi kwestie energetyczne. Rosja, ktrej eksport do Unii, w 2004 r. wynosi 59% caego eksportu, (z czego wikszo stanowiy surowce energetyczne gaz ziemny i ropa naftowa), natomiast import z UE poow sprowadzanych produktw, z czasem zacza wykorzystywa sw pozycj. Pierwszym tego przejawem byo odrzucenie Europejskiej Karty Energetycznej
166

Dbajca o swoj monopolistyczn pozycj Rosja konsekwentnie sprzeciwia si podpisaniu Karty, gdy uniemoliwioby jej to wywieranie naciskw (gwnie finansowych) na kraje, do ktrych dostarcza surowcw. Jednoczenie Moskwa nie dopuszcza zachodnich firm do eksploatacji swoich z.
165 166

M. Menkiszak, op.cit., s. 11 Podstawowym aktem Unii Europejskiej dotyczcym rynku energii jest Europejska Karta Energetyczna podpisana w Hadze, w grudniu 1991 r. przez 46 pastw, w tym przez Polsk oraz wadze UE. Karta ma charakter deklaracji gospodarczo politycznej. Zob. http://www.cire.pl/UE/odcinki.html?d_id=387&d_typ=5

Pierwszym ostrzeeniem i wyrazem tego, i surowce stanowi swego rodzaju przeduenie rosyjskiej dyplomacji, by konflikt rzdu biaoruskiego z kontrolowanym przez rosyjski rzd gigantem paliwowym Gazprom. 18 lutego 2004 roku Rosja przerwaa dostawy gazu ziemnego na Biaoru. Za oficjaln przyczyn konfliktu podano spr o cen rosyjskiego gazu. Wstrzymanie dostaw spotkao si z nik reakcj Unii, oraz samych Niemiec, do ktrych pynie gaz z Biaorusi. Niemcy zyskali nawet argumenty przemawiajce za rosyjskim projektem budowy gazocigu batyckiego czcego bezporednio Rosj z Niemcami. W 2005 roku doszo do polsko-rosyjskiego konfliktu na tle energetycznym. Polska odmwia budowy na swym terenie gazocigu, czcego Rosj z pastwami Europy Zachodniej. W wyniku tego podpisana zostaa umowa niemiecko-rosyjska o budowie tzw. gazocigu pnocnego, omijajcego Polsk. Spotkao si to ze sprzeciwem ze strony Polskiej, chccej uniezalenienia od Rosji. Polskie stanowisko nie zostao jednak wsparte przez partnerw z Unii. Przypadek ten, podobnie jak sprawa Biaorusi oraz pniejsza Ukrainy, stanowiy jednak podstaw do ustanowienia przez Rad Europejsk zintegrowanej polityki klimatycznej i energetycznej. Kryzys w relacjach, o ktrym mwiono w roku 2004, pogbi si w roku 2005. Przyczynami bya wzajemna krytyka stron. W maju Parlament Europejski wyrazi surow krytyk Moskwy w raporcie o stosunkach unijno-rosyjskich, m.in. w kwestiach przestrzegania praw czowieka, wolnoci mediw, praworzdnoci. Rosja z kolei wyraaa krytyk Europejskiej Polityki Ssiedztwa (wypowiedzi odpowiedzialnego za stosunki z UE wiceministra spraw zagranicznych Wadimira Cziowa) isko-rosyjski kryzys z pocztku roku 2006. Rnica zda w kwestii Ukrainy pojawia si ju pod koniec 2004 roku. Mimo deklarowanych zbienych celw co do Ukrainy, gdzie w ostatnich dwch miesicach 2004 roku odbyway si wybory, midzy Uni Europejsk a Rosj zarysoway si wyrane rozbienoci. Pastwa czonkowskie UE nie uznay wyniku wyborw ze wzgldu na skal naduy i faszerstw i zaangaoway si w proces mediacji. Parlament Europejski skrytykowa ponadto Rosj za ingerowanie w sprawy wewntrzne Ukrainy i otwarte wspiera167

. Najwaniejszym prze-

jawem kryzysu, majcym istotny wpyw na relacje stron, by jednak w owym czasie ukra-

167

M. Menkiszak, Rosja wobec Unii Europejskiej: kryzys Strategicznego partnerstwa, [w:] http://www. osw.waw.pl/sites/default/files/PRACE_22.pdf; dostp 31.01.2010r.

nie kampanii wyborczej premiera Janukowycza. Rosja z kolei sformuowaa podobne zarzuty wobec UE, a wybory uznaa za wolne i uczciwe. Ostatecznie Rosja zmodyfikowaa stanowisko i wczya si do rozmw mediacyjnych
168

. Mimo to w Moskwie panowao

przekonanie, i dziaania Unii w kwestii Ukrainy s skierowane przeciwko Rosji. Wobec braku powodzenia we wsparciu prorosyjskich politykw na Ukrainie, Rosja postanowia po raz kolejny wykorzysta swoj pozycj w dziedzinie energetyki. 1 stycznia 2006 r. Gazprom wstrzyma dostawy gazu ziemnego dla Ukrainy w odpowiedzi na jej sprzeciw wobec dania prawie piciokrotnej podwyki (z 50 USD do 230 USD za 1000 m ) cen surowca
3 169

. Ultymatywne stanowisko Gazpromu wynikao gwnie z chci mak-

symalizacji zyskw finansowych. Przebieg sporu wskazuje jednak, i Rosja usiowaa rwnie zwikszy swoje szanse na przejcie gazocigw tranzytowych, osabi pozycj proeuropejskich wadz Ukrainy na trzy miesice przed wyborami parlamentarnymi oraz sprowokowa kryzys w ich stosunkach z pastwami zachodnimi
170

Kryzys spowodowa szereg konsekwencji na linii UE-FR. Europejscy politycy oraz media, nieprzekonane argumentacj o przesankach wycznie ekonomicznych, win za spowodowanie kryzysu obarczyli Rosj. Sytuacja z pocztku roku 2006 podwaya take pozycj Moskwy, jako wiarygodnego dostawcy surowcw. Konflikt spowodowa take wzmocnienie gosw podwaajcych zasadno budowania gazocigu pnocnego. Reakcja zachodu wymusia zawarcie kompromisu midzy Ukrain i Rosj (ostatecznie cena gazu wyniosa rednio 95 USD za 1000m ), co odebrano z kolei, jako przejaw saboci polityki rosyjskiej. Wszystko to spowodowao, i w doktrynie pojawiy si gosy o wirtualizacji partnerstwa, polegajcej na deklarowaniu kolejnych sukcesw przy faktycznym ograniczeniu postpw dialogu i wsppracy lub ich braku
171 3

W lutym 2006 roku Francja wezwaa Rosj do ratyfikowania Europejskiej Karty Energetycznej, jednoczenie podkrelajc, e kraje UE s gotowe rozway moliwo wniesienia poprawek i uzupenie do tego dokumentu w ramach negocjacji z Rosj
172

Unia za podstaw dobrych relacji na gruncie energetycznym uwaaa podpisanie przez Rosj Karty. Z kolei posiedzenie Staej Rady Wsppracy UE-Rosja powicone wsp168

Ernest Wyciszkiewicz, Kryzys polityczny na Ukrainie w kontekcie relacji Unia Europejska Federacja Rosyjska, [w:] http://www.pism.pl/files/?id_plik=38; dostp 31.01.2010r. 169 Rosja chciaa natychmiastowej zmiany cen, Ukraina za domagaa si okresu przejciowego, 170 A. Eberhardt, Konsekwencje rosyjsko-ukraiskiego konfliktu gazowego, [w:] http://www.pism.pl/files/ ?id_plik=396; dostp 31.01.2010 r. 171 M. Menkiszak, Rosja wobec Unii Europejskiej..., op.cit.

172

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,53621,3159322.html

pracy energetycznej 8 grudnia 2006 roku potwierdzio tendencje stron do deklarowania wzmacniania wsppracy. Niewielki postp odnotowano w kwestii dopuszczenia zachodnich firm do rosyjskich z zagospodarowanie zoa Sztorman na Morzu Barentsa przez zachodnich inwestorw nie zostao wykluczone
173

W maju 2007 roku rosyjski penomocnik ds. Unii Europejskiej Siergiej Jastrzembski zdecydowanie odrzuci moliwo przyjcia przez Rosj Europejskiej Karty Energetycznej, tumaczc, i jest ona dla Rosji niekorzystna. Jastrzembski podkreli take, i nikt nie zabroni zagranicznym firmom wydobywa surowce w Rosji, dopki odbywa si to bdzie we wsppracy z Gazpromem i na rosyjskich warunkach. Kolejnym przejawem impasu by szczyt w Mafrze (Portugalia) 26 padziernika 2007 roku. Jedynym skutkiem szczytu byo memorandum w sprawie walki z przestpczoci narkotykow oraz umowy o zwikszeniu kwot na import stali z Rosji. Brak porozumienia w zasadniczych kwestiach spornych potwierdzi wyczerpanie si formuy relacji Unia-Rosja
174

23 kwietnia 2007 roku na spotkaniu Staej Rady Partnerstwa przedstawiciele Rosji i Unii Europejskiej podpisali protok rozszerzajcy dziaanie Porozumienia o Partnerstwie i Wsppracy na Bugari i Rumuni. W maju za odby si szczyt UE-Rosja w Samarze, na ktrym po raz kolejny ukazany zosta kryzys we wzajemnych relacjach oraz istnienie zasadniczych rozbienoci. Udokumentowaniem tego by brak wsplnego komunikatu oraz brak faktycznych rezultatw porozumiano si tylko w sprawie utrzymania obecnego systemu tranzytu z Federacji Rosyjskiej do Kaliningradu po przystpieniu Litwy do systemu Schengen oraz zapowiedziano dalsze rozmowy. Gwnym punktem spornym pozostawaa moskiewska polityka energetyczna, stosowana, jako narzdzie politycznego nacisku, zamykanie rosyjskiego rynku dla europejskich koncernw oraz brak gwarancji niezakconych dostaw nonikw energii. Wzrosa rwnie krytyka Unii wobec rosyjskiej polityki nacisku gospodarczego (embargo na polskie miso, przerwanie dostaw ropy na Litw)
175

W grudniu tego samego roku Unia postanowia o rozpoczciu misji w Kosowie bez zgody Rady Bezpieczestwa ONZ. Moskwa zapowiedziaa uznanie misji za nielegaln.

173 174

B. Piskorska, op.cit., s. 370 http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2007-11-07/dwudziesty-szczyt-ue-rosja 175 http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2007-05-23/szczyt-rosyjsko-unijny-wsamarze-0

Mimo to Unia jest zdecydowana j przeprowadzi, co z pewnoci doprowadzi do kryzysu w relacjach z Rosj i Serbi. Stanowiska stron w kwestiach energetycznych w kolejnych miesicach pozostay niezmienne. 25 maja 2008 r. na midzynarodowej konferencji "Dialog energetyczny Rosja-Unia Europejska: aspekt gazowy" w Berlinie Rosja wyrazia niezadowolenie z warunkw wsppracy z Europ w sferze gazowej i ostrzega przed moliwoci negatywnych dla UE skutkw tej sytuacji. Skrytykowana zostaa "dyskryminacyjna" polityka Unii wobec Gazpromu. Zakwestionowano take planowane wprowadzenie tzw. pakietu energetycznego, majcego zapobiega dominacji pojedynczych podmiotw (w tym Gazpromu) na unijnym rynku
176

Nadziej na przeamanie panujcej od kilku lat patowej sytuacji we wzajemnych stosunkach przynis szczyt Rosja-Unia Europejska w syberyjskim Chanty-Mansyjsku 26-28 czerwca 2008 r. W przeciwiestwie do wczeniejszych szczytw, tym razem realizacji inicjatywy nowego porozumienia nie blokowao adne z pastw UE glnych obszarw rozmw oraz kalendarz spotka. 8 wrzenia 2008 r. delegacja Unii z Nicolasem Sarkozym na czele porozumiaa si z przedstawicielami Rosji w sprawie konfliktu w Gruzji. Unia uzyskaa obietnic wycofania rosyjskich wojsk z Gruzji. Porozumienie to umoliwio powrt do negocjacji w sprawie nowego porozumienia o partnerstwie i wsppracy, zawieszonych w wyniku konfliktu (co byo jedyn sankcj ze strony Unii). Rozmowy wznowiono 14 listopada na szczycie UE-Rosja w Nicei. Ponadto N. Sarkozy popar Rosj w kwestii uregulowania kwestii systemu europejskiego bezpieczestwa, krytykujc jednoczenie projekt tarczy antyrakietowej oraz zapowiedzi rozmieszczenia rakiet krtkiego zasigu typu Iskander w obwodzie kaliningradzkim
178 177

. Negocjacje

rozpoczy si 4 lipca w Brukseli. Ustalono oglny plan negocjacji, agenda dla poszcze-

Szczyt w Nicei zwiastowa mg popraw na linii Unia-Rosja. Jednak ju w marcu 2009 roku Rosja wyrazia ostr krytyk w zwizku z podpisaniem ukraisko-unijnej deklaracji o reformach ukraiskiego rynku gazowego. Rosyjski minister energetyki Siergiej
176

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-05-28/rosja-niezadowolona-z-relacjigazowych-z-ue 177 Rozmowy ws. nowego porozumienia, ktrych inicjacja wizaa si ze zbliajcym kocem obowizy- wania PCA, blokowane byy od jesieni 2006 roku: pocztkowo przez Polsk protestujc przeciwko prowadzonej wobec niej przez Rosj dyskryminacyjnej polityce handlowej, a nastpnie od kwietnia 2008 roku przez Litw, domagajc si m.in. wznowienia dostaw rosyjskiej ropy do rafinerii w Moejkach. 178 http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-11-19/rosyjski-sukces-w-nicei

Szmatko uzna, i deklaracja jest rwnoczenie ignorowaniem interesw rosyjskich i naruszenie jej praw do wspdecydowania w istotnych sprawach na obszarze WNP. Brutaln rzeczywisto obnay szczyt w Chabarowsku (21-22 maja 2009 r.). Byo to kolejne spotkanie bez wikszych rezultatw, pokazujce, i relacje s nadal zdominowane przez kwestie energetyczne. Rosja nadal dy do narzucenia Unii swojej wizji stosunkw w tej dziedzinie, a tym samym utrwalenia swej monopolitycznej pozycji w Europie w dugoterminowej perspektywie, gwnie poprzez nakonienie UE do tworzenia podstaw prawnych korzystnych dla Moskwy. W Chabarowsku prezydent Dmitrij Miedwiediew podkreli, e Rosja nie zamierza stosowa si do regu Traktatu Karty Energetycznej (TKE) w jej obecnej postaci (umow Federacja Rosyjska podpisaa, ale nie ratyfikowaa)
179

Rosja nie chce take dopuci do instytucjonalizacji wsppracy energetycznej Ukrainy i Unii, jako godzcej w rosyjskie interesy. Rosja domaga si take uznania swych projektw gazocigowych priorytetowe projekty UE i zamierza uzyska dla wniosku w tej sprawie poparcie europejskich koncernw energetycznych. Jako instrument nacisku Rosja wykorzystuje groby kolejnego kryzysu gazowego. UE jest gotowa do rozmowy o rosyjskich propozycjach w kwestii zasad wsppracy energetycznej, ale w ramach TKE, nie tworzc nowych podstaw prawnych, ani nowych regu. Ponadto Unia chce wczy zasady Karty do rozdziau energetycznego negocjowanego nowego porozumienia o ramach prawnych stosunkw UE-Rosja, zastpujcego traktat PCA. Jednoczenie Rosja definitywnie odrzuca udzia w Traktacie Karty Energetycznej - w sierpniu 2009 r. Premier Wadimir Putin wyda zarzdzenie odrzucajce udzia Rosji w Traktacie
180

W listopadzie 2009 roku Siergiej Szmatko oraz komisarz UE ds. energetyki Andris Piebalgs podpisali memorandum w sprawie zapowiadanego od czasu szczytu w Samarze mechanizmu wczesnego ostrzegania w przypadku przerw w dostawach zasobw energetycznych. 18 listopada w Sztokholmie mia miejsce kolejny szczyt, ktrego rezultatem znw byo jedynie potwierdzenie, i w podstawowych kwestiach wsppracy stanowiska stron s nadal na tyle sprzeczne, i o kompromisie nie ma, co marzy. Podpisano jedynie

179

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-05-27/szczyt-rosyjsko-unijny-zukraina-w-tle 180 http://gospodarka.gazeta.pl/gospodarka/1,33207,6903087,Putin_odrzuca_Karte_Energetyczna.html; dostp 02.04.2010r.

porozumienia finansowe, ktre umoliwia wejcie w ycie unijno-rosyjskie programy wsppracy transgranicznej, ktrych czny budet programw wynosi 437 mln euro. Wsppraca gospodarcza jest podstawow kwesti w stosunkach na linii UE-FR. Wzajemne relacje Unii z Rosj o charakterze ekonomicznym cechuje zarwno wyrana wspzaleno, jak i asymetria
181

. Z jednej strony, bowiem, w roku 2008 import produk-

tw rosyjskich do UE wynis 173,617 mln (11,2% caego importu Unii), za eksport UE do Federacji Rosyjskiej 105,153 mln (8% caego eksportu Unii), z drugiej jednak import, FR z UE osign poziom 85,397 mln (45,6% caego importu rosyjskiego), natomiast eksport do UE uksztatowa si na poziomie 171,474 mln (54,8% caego eksportu FR)
182

. Dla Rosji, zatem Unia to gwny rynek zbytu, dla Unii z kolei Rosja jest

partnerem mniejszym, lecz jej znaczenie wzrasta w 2004 r. zajmowaa czwarte miejsce w handlu zagranicznym Unii, w roku 2008 byo to ju miejsce trzecie, po Stanach Zjednoczonych i Chinach. Importowane przez Uni produkty (dane na rok 2008) to gwnie surowce energetyczne (72,7%), stal i elazo (3,8%), chemikalia (3%), produkty rolne (1,9%) oraz pprodukty (1,4%). Z kolei Unia eksportuje do Unii gwnie sprzt maszynowy i transportowy (50,8%), chemikalia (13%) i pprodukty (8,5%)
183

.
184

Istotn rol we wzajemnych stosunkach odgrywaj unijne inwestycje zagraniczne w Rosji. Unia Europejska jest najwikszym inwestorem w Rosji mys, handel, transport i telekomunikacj
185

- wielko inwestycji

w 2004 roku to ok. 40 mld USD, przy czym wikszo rodkw woono w rosyjski prze.

Rosja to obszar coraz bardziej atrakcyjny do lokacji kapitau, co potwierdza chociaby wzrost bezporednich inwestycji z 1,3 mld w 2002 roku do 8,1 mld w roku nastpnym. Unijni inwestorzy to gwne rdo technologii oraz ekonomicznego knowhow
186

. Perspektywy inwestycyjne Rosji wydaj si by obiecujce, zwaszcza w wietle

rankingw najatrakcyjniejszych miejsc lokowania inwestycji, w ktrych Rosja zajmuje wysokie pozycje. Jednak pomimo ywotnego dziaania Unii Europejskiej o charakterze
181

B. Barnahzi, EU-Russia Relations In Light of the 2004 Enlargement, [w:] http://web.ceu.hu/cens/ as- sets/files/russia, s.30; dostp 02.04.2010 r. 182 http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/september/tradoc_113440.pdf; dostp 02.04.2010 r. 183 Ibidem 184 L. V. De Souza, Foreign investments in Russia, [w:] http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/ publication10969_en.pdf; dostp 02.04.2010 r. 185 K. Kobrochenko, EU-Russia economic relations, [w:] http://web.ceu.hu/cens/assets/files/russia, s.30; dostp 02.04.2010 r. 186 Ibidem

inwestycyjnym, wszelkie kroki podejmowane na terenie Rosji s bardzo ostrone oraz poprzedzane dogbn analiz
187

Due znaczenie dla rozwoju relacji UE-FR miaoby wstpienie Rosji do wiatowej Organizacji Handlu. Obie strony dostrzegaj i podkrelaj znaczenie tego faktu. Rosja, najwiksza gospodarka spoza WTO, ubiega si o czonkostwo w organizacji od 1993 roku. Proces akcesyjny przyspieszono w czasie prezydentury Wadimira Putina. Negocjacji jednak nie zakoczono, gdy po pierwsze Rosja poczwszy od roku 2006 usztywnia swe stanowisko w negocjacjach, po drugie, ustalone w unijno-rosyjskim porozumieniu z maja 2004 roku warunki przyjcia Rosji do WTO, jak chociaby dostosowanie prawa do standardw UE, liberalizacja rynku ubezpiecze, czy pomoc pastwa dla rolnictwa, wydaj si by duym utrudnieniem dla Rosji. W czerwcu 2009 roku premier Putin wyrazi zamiar utworzenia unii celnej z Kazachstanem i Biaorusi oraz wsplnego wstpienia do WTO. W praktyce oznaczaoby to rezygnacj z akcesji Rosji na kilka lat. W padzierniku tego samego roku gwny negocjator rosyjskiego wstpienia do WTO, M. Miedwiedkow poinformowa o wznowieniu bilateralnych rozmw w tej sprawie. Mimo to, Rosja wraz z Biaorusi i Kazachstanem zapowiadaj synchronizacj negocjacji oraz przystpienie do WTO w tym samym czasie. Czonkostwo Rosji w WTO umoliwi podjcie dalszych krokw na drodze tworzenia Wsplnej Europejskiej Przestrzeni Ekonomicznej (CEES). Idea stworzenia CEES pojawia si na szczycie w Moskwie w 2001 r. Przedstawiona w listopadzie 2003 r. koncepcja, nad ktr pracowano dwa lata, ukazaa diametraln rnic stanowisk, wskutek czego nowy model relacji gospodarczych nie zosta okrelony. Oglnikowym celem, jaki wyznaczono, to stworzenie otwartego i zintegrowanego rynku, opartego na wsplnych zasadach i regulacjach prawnych
188

. W 2005 roku stworzono map drogow realizacji CE-

ES, uznajc za najistotniejsze kwestie standaryzacja artykuw przemysowych, ochrona wasnoci intelektualnej, rozwj usug finansowych, harmonizowanie ustawodawstwa celnego ze standardami midzynarodowymi, energetyka. Nie zdefiniowano jednak metod, instrumentw oraz kalendarzy realizacji celw.

187 188

B. Piskorska, op. cit., s. 362 Ibidem, s. 354

ZAKOCZENIE
Unia Europejska, jej powstanie i funkcjonowanie to efekt dugoletniej integracji, zapocztkowanej po II wojnie wiatowej. Doszcztnie zniszczona, upokorzona, ale i bogata w dowiadczenia dwch najwikszych konfliktw w historii ludzkoci z pierwszej poowy XX wieku Europa wyznaczya cel, jakim byo niedopuszczenie do kolejnego konfliktu na skal wiatow. Mia on by zrealizowany poprzez stoponiowe wdraanie idei integracyjnych, pocztkowo w gospodarce, pniej take w sferze polityki. Celem pracy byo przedstawienie genezy integracji politycznej oraz wsplnych dziaa zagranicznych Unii Europejskiej, rozwiza instytucjonalnych, ktrych wyrazem jest Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa, a take ukazanie jej stanu obecnego oraz zastanowienie si nad efektywnoci tych rozwiza oraz dziaa. Zilustrowa to mia przykad Wymiaru Wschodniego, a wic dziaa wobec jednego z najistotniejszych dla zjednoczonej Europy obszarw wiata. Zasadniczo cel pracy zosta osignity. Ukazano zarwno histori integracji Europejskiej, ksztat Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, nadany przez kolejne traktaty Unii Europejskiej, jak i kompetencje gwnych organw UE Rady Europejskiej, Rady UE, Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa, Komisji Europejskiej oraz Parlamentu Europejskiego. Ukazano take genez i wyjaniono pojcie Wymiaru Wschodniego, w tym porwnujc ten Wymiar z realizowanym wczeniej Wymiarem Pnocnym. Wreszcie, przedstawione zostay relacje Unii z krajami Wymiaru Wschodniego Rosj, Ukrain, Biaorusi, Modawi poczwszy od Porozumie o Partnerstwie i Wsppracy, do stanu tych stosunkw na pocztku roku 2010. Naley jednak podkreli, i Wymiar Wschodni to zjawisko nowe, jeszcze nieuksztatowane i rozwijajce si. Dlatego te, ze wzgldu na sw dynamik, wymaga b-

dzie dalszych bada. Jednoczenie nadal mamy do czynienia z nowymi rozwizaniami instytucjonalnymi w Unii, ktre nie pozostaj bez wpywu na ksztat unijnej polityki zagranicznej. Dowodem tego s ostatnie zmiany, wprowadzone wraz z Traktatem Lizboskim, wrd ktrych najwaniejsze to nowe stanowiska: Przewodniczcego Rady Europy oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa. Na pewno, zatem zmiany z Lizbony wymagaj zbadania, a czas pokae, czy okazay si suszne. Realizowana obecnie polityka UE to efekt dugoletnich dziaa pastw Europy na rzecz stworzenia unikatowego podmiotu stosunkw midzynarodowych. W poowie XX wieku doszo do bezprecedensowych w dziejach wydarze dobrowolnego integrowania si pastw. Idea zjednoczenia caego Starego Kontynentu przywiecaa wielu postaciom, zawsze jednak instrumentem jej realizacji miaa by zbrojna ekspansja. Pocztkowo mao konkretne prby zapewnienia Europie wsplnej obronnoci, podjte pod koniec lat 40. XX wieku przerodziy si w obszern koncepcj, znan, jako Plan Plevena, zakadajcy utworzenie Europejskiej Wsplnoty Obronnej, ktry ostatecznie nie zosta zrealizowany. Przez lata trwaa dyskusja nad ksztatem zintegrowanej politycznie Europy, ktrej efektem byo powstanie w 1970 r. Europejskiej Wsppracy Politycznej, jako orodka konsultacji politycznej. Jednak EWP zostaa wyposaona w konkretne instrumenty dopiero w 1986 roku, wraz z podpisaniem Jednolitego Aktu Europejskiego. Rozwj wydarze na arenie midzynarodowej oraz sceptyczne nastawienie, do EWP wymusi jednak dalsze dziaania na rzecz wzmocnienia integracji politycznej, ktrych efektem jest Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa, utworzona na mocy Traktatu z Maastricht, jako II filar Unii Europejskiej. Ustanowiona w Maastricht WPZiB miaa wzmocni integracj Europy w kwestii dziaa zagranicznych. Jednak w praktyce nie nastpi przeom oglnikowe cele, pozostawiajce swobod interpretacji, nieingerencja w zagraniczne polityki pastw czonkowskich, brak skutecznych instrumentw oraz koordynacyjny charakter wskazyway na sabo WPZiB. Postpu nie zapewni Traktat Amsterdamski. Wprowadzenie urzdu Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa oraz instrumentu wsplnych strategii okazay si rozwizaniami pozostajcymi bez wpywu na efektywno Unii. Krokiem naprzd by Traktat Nicejski, ktrego rozwizania stanowiy baz do kolejnych, tym razem znaczcych reform. Odwane propozycje, zawarte w Traktacie Konstytucyjnym, w tym wprowadzenie unijnego Ministra Spraw Zagranicznych, nie

zostay jednak zaaprobowane przez spoeczestwa Francji i Holandii. Due, jednak nie radykalne zmiany wprowadzi Traktat Lizboski. Najwaniejsze rozwizania to wyposaenie Unii w osobowo prawn, ustanowienie klauzuli wzajemnej obrony, ale przede wszystkim stanowisk Prezydenta Rady Europejskiej (nieoficjalnie nazywanego prezydentem Unii) oraz Wysokiego Przedstawiciela Unii ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczestwa (nazywanego powszechnie, mimo oficjalnej rezygnacji z tego okrelenia, Ministrem Spraw Zagranicznych). Obsadzenie tych stanowisk osobami nieznanymi i mao wpywowymi kae jednak twierdzi, i Unia nie chce pozbywa si midzyrzdowego charakteru w polityce zagranicznej, co pozostawia j w uzalenieniu od pastw czonkowskich. WPZiB prowadzona jest, bowiem wci gwnie przez organy odpowiedzialne za funkcjonowanie Wsplnoty, jako caoci. Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa wyposaona jest w szereg instrumentw, do ktrych zalicza si zasady i oglne wytyczne, wsplne strategie, wsplne dziaania, wsplne stanowiska. Zasady i oglne wytyczne maj okrela ksztat i charakter oraz nada dynamiczny charakter WPZiB. Rzadko stosowane Wsplne strategie (wprowadzono tylko 4) przestay by wraz z wejciem w ycie Traktatu Lizboskiego instrumentem WPZiB. Znacznie czciej podejmowane s wsplne dziaania oraz wsplne stanowiska. Czste konflikty wrd pastw czonkowskich w kwestii uycia instrumentw wskazuj jednak, i nawet najlepsze rozwizania instytucjonalne nie zagwarantuj efektywnoci polityki zagranicznej bez woli pastw czonkowskich, skutecznie wykorzystujcych dla realizacji wasnych celw fakt, i dla podjcia jakichkolwiek dziaa przez Uni potrzebna jest jednomylno. Z kolei ilo rodkw finansowych na WPZiB systematycznie wzrasta. Wydaje si jednak, i wydatki te nie s adekwatne do mocarstwowych ambicji Unii Europejskiej. Wymiar Wschodni jest stosunkowo nowym tworem, Jego powstanie zbiega si w czasie z rozszerzeniem Unii na wschd z 2004 roku. Wtedy te nastpia radykalna zamiana granic Unii, a Rosja, Ukraina, Biaoru stay si ssiadami Unii. Po akcesji Rumunii i Bugarii w 2007 roku Unia dzieli granic take z Modawi. Umoliwio to Unii odgrywanie wikszej roli w tej czci wiata. Wymiar Wschodni jest, zatem wyrazem zwikszenia aktywnoci Unii na wschodzie. UE dy do wielowymiarowoci (Wymiar Pnocy i Poudniowy partnerstwo rdziemnomorskie), musi przy tym pamita, i

specyfika kadego z trzech wymiarw jest rna, wymaga odmiennego podejcia oraz zastosowania innych instrumentw. Bezpieczestwo krajw Unii Europejskiej w duej mierze zaley od bezpieczestwa w krajach ssiedzkich, zwaszcza na wschodzie. Pastwa te to take baza surowcowa dla UE. S to gwne powody, w zwizku, z ktrymi rozwj Wymiaru Wschodniego jest tak istotny. Poprzez dziaania takie, jak programy pomocowe, wprowadzenie udogodnie handlowych (np. strefy wolnego handlu), dziaania na rzecz demokratyzacji i wzrostu bezpieczestwa, ktre stanowi teoretyczne podstawy unijnych koncepcji wsppracy (Wider Europe, Europejska Polityka Ssiedztwa), ma zosta stworzony obszar dobrego ssiedztwa pomidzy Uni a krajami z ni graniczcymi. Jak pokazuj jednak fakty, kraje Europy Wschodniej to trudni partnerzy. Niezwykle trudny jest dialog energetyczny z Rosj, Biaoru to nadal kraj autorytarnego reimu, ktremu daleko do wstpienia na ciek demokracji, Ukraina, ktra otwarcie przyznaje, i dy do wstpienia do Unii Europejskiej, raczej jeszcze przez dugi czas nie bdzie na to gotowa. Zagadk jest take rozwj stosunkw UE z Modawi, niejednokrotnie dajc wyraz niechci wobec Partnerstwa Wschodniego. Wymiar Wschodni polityki Unii Europejskiej to wyraz wsplnych dziaa zjednoczonej Europy na wschodzie. Niezbdnym wydaje si wzmocnienie jego bada, jako nowego, raczkujcego zjawiska. Jego rozwj uzaleniony jest od dziaa z dwch stron. Unia Europejska nadal, bowiem nie mwi jednym gosem, wyranie widoczne s wewntrzunijne podziay. Pastwa czonkowskie nie wykazuj jednakowego zainteresowania relacjami na wschodzie. Dla krajw takich, jak Wochy, czy Hiszpania, waniejszym wydaje si wsppraca rdziemnomorska. W zwizku z tym efektywno dziaa zaley od jednomylnoci Unii w tej kwestii. W stosunkach z krajami Europy Wschodniej Unia bdzie, bowiem musiaa mwi jednym gosem, w przeciwnym razie nie bdzie mwi wcale. Z drugiej strony, pastwa Wymiaru Wschodniego musz by partnerami aktywnymi. Unia, bowiem stawia twarde warunki, uzaleniajc np. programy pomocowe od stopnia demokratyzacji i poszanowania praw czowieka. Obecna sytuacja choby na Biaorusi, wobec takich warunkw, kae powtpiewa w szybki rozwj wsppracy obu podmiotw.

BIBLIOGRAFIA
rda:
Non-Paper What the European Union could bring to Belarus [w:] http://eeas.europa.eu/delegations/belarus/documents/eu_belarus/non_paper_1106.pdf Traktat o Unii Europejskiej, [w:] http://www.futurum.gov.pl/dokumenty/Traktat_o_Unii_Europejskiej.pdf Traktat Amsterdamski Zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej, [w:] http://www.europolityka.pl/doc/documents/TraktatAmsterdamskizmieniajacyTraktat oUniiEuropejskiej.doc, [w:] http://www.cie.gov.pl/HLP/files.nsf/0/39DC136D1ECF4171C1256E7B00480CB8/$ file/BEZPIECZ.PDF Traktat z Nicei, [w:] http://www.futurum.gov.pl/dokumenty/traktat_niceiski.pdf Traktat Amsterdamski Zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej, [w:] http://www.europolityka.pl/doc/ documents/TraktatAmsterdamskizmieniajacyTraktatoUniiEuropejskiej.doc Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, [w:] http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2008:115:0047:019:pl:PDF

Wydawnictwa zwarte:
Barnahzi B., Korobchenko K., EU-Russia Relations With Special Emphasis on Economic Cooperation, Center for EU Enlargement Studies, Budapest 2006 Chmiel B., Instytucjonalizacja Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Toru 2004, European Union Foreign and Security Policy, red. R. Dannreuther, Londyn 2004 Kaczmarski M., Rosja na rozdrou. Polityka zagraniczna Wadimira Putina, Warszawa 2006 Kopaliski W., Sownik wyrazw obcych i zwrotw obcojzycznych z almanachem, Warszawa 1994. astawski K., Od idei do integracji europejskiej, Warszawa 2004

Marszaek A., Wprowadzenie do teorii suwerennoci i integracji midzynarodowej, d 2001 Marszaek A., Z historii europejskiej idei integracji midzynarodowej, d 1996 Mazur-Baraska E., W. Stanisawski W., Polityka rozszerzonej Unii Europejskiej wobec nowych ssiadw, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2003 Peczyska-Nacz K., EPS w praktyce - Unia Europejska wobec Rosji, Ukrainy, Biaorusi i Modawii rok po publikacji Dokumentu Strategicznego, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 2005

Peczyska-Nacz K., Polityka Wschodnia Unii Europejskiej Perspektywa krajw Wyszehradzkich, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 2003 Podraza G., Unia Europejska a Europa rodkowa i Wschodnia, Lublin 1997 Popiuk-Rysiska I., Unia Europejska. Geneza, ksztat i konsekwencje integracji, Warszawa 1998 Szatlach E., Plan Marshalla. Amerykaska wizja integracji europejskiej, Bydgoszcz 2008. Unia Europejska: od Traktatw Rzymskich do Traktatu Lizboskiego, red. T. Wasilewski, Toru 2008 Wrbel J., Unia Europejska a Modawia, Orodek Studiw Wschodnich, Warszawa 2004 Zajczkowski J., Unia Europejska w Stosunkach Midzynarodowych, Warszawa 2006 Wymiar Wschodni Unii Europejskiej, red. M. Zamarlik, Krakw 2004 Ziba R., Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej, Warszawa 2007 urawski vel Grajewski P., Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 1991-2004, Orodek Myli Politycznej, Centrum Europejskie Natolin, KrakwWarszawa 2008

Artykuy:
Adamski , Partnerstwo Wschodnie a polityka UE wobec Biaorusi, Biuletyn PISM nr 27/2009 (559) Czubocha K., Paszkowska M., Finansowanie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, Kwartalnik "e-Finanse", numer 2/2007 De Souza L.V., Foreign investments in Russia, Economic analysis from the European Commissions Directorate-General for Economic and Financial Affairs, Volume 5, Issue 1, 2008 Eberhardt K., Konsekwencje rosyjsko-ukraiskiego konfliktu gazowego, Biuletyn PISM nr 3/2006 (343) Gizicki W., Bezpieczestwo europejskie w wybranych dokumentach Unii Europejskiej, Zeszyty Naukowe Zakadu Europeistyki Wyszej Szkoy Informatyki i Zarzdzania w Rzeszowie, nr 2/2009 (10), ISSN 1689-9229, s. 90-108 Guszkiewicz D., Historia integracji europejskiej, Biuro Studiw i Ekspertyz Kancelarii Sejmu, I/2002, Informacja Nr 870. Kso T., Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa Unii Europejskiej od Rzymu do Lizbony, [w:] http://www.osrodekbadania.waw.pl/? site=strategia_i_bezpieczenstwo_4&lang=pl Kownacki T., Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa w Traktacie Lizboskim - realne wzmocnienie czy nieistotny lifting? [w:] http://www.sdpl.fc.pl/WPZiB_Traktat_Lizbonski.pdf Krzysztofowicz M., Koncepcja Szersza Europa, Biuletyn PISM nr 66/2003 (170) Kurczewska U., Finansowanie Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa, Biuletyn PISM nr 12/2005 (257) Kaczmarski M., Polska Polityka Wschodnia na tle Polityki Wschodniej Unii Europejskiej, [w:] http://csm.org.pl/fileadmin/files/Biblioteka_CSM/Raporty_i_analizy/2009/Marcin %20Kaczmar-ski_POLSKA%20POLITYKA%20WSCHODNIA%20NA%20TLE %20POLIT.pdf Marcinkowska P, Partnerstwo Wschodnie i jego potencja, [w:] http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,434,Partnerstwo_Wschodnie_i_jeg o_potencjal

Mazur-Baraska I., Wymiar pnocny Unii Europejskiej, [w:] http://julia.univ.gda.pl/~musial/docs/mazur.html Talasiewicz M., Wsplna Polityka Zagraniczna i Bezpieczestwa, [w:] http://www.zpsb.szczecin.pl/uploads/jean_monnet/wspolna%20polityka%20zagrani czna%20i%20bezpieczenstwa%20-%20mtalasiewicz.pdf

Traktat z Lizbony - Kompendium wiedzy, Polski Kalendarz Europejski, nr 116/2008 Unia Europejska Wsplna Polityka Bezpieczestwa i Obrony, Biuletyn Urzdu Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003 Wojna K., Gniazdowski M., Partnerstwo Wschodnie: geneza, moliwoci i wyzwania, Biuletyn PISM nr 24/2009 (556) Wrbel P., Polityka zagraniczna i dyplomacja Unii Europejskiej w kontekcie zapisw traktatowych, [w:] http://www.psz.pl/tekst-8932/Pawel-Wrobel-Politykazagraniczna-i-dyplomacja-Unii-Europejskiej-w-kontekscie-zapisow-traktatowych

Wyciszkiewicz E., Kryzys polityczny na Ukrainie w kontekcie relacji Unia Europejska Federacja Rosyjska, Biuletyn PISM nr 56/2004 (244)

Witryny internetowe:
http://www.europarl.europa.eu http://fakty.interia.pl/ http://czateria.interia.pl/ http://www.msz.gov.pl/ http://www.osw.waw.pl/ http://www.stosunkimiedzynarodowe.info http://www.tvn24.pl/ http://wyborcza.pl/

You might also like