ANATOMIA

CZOWIEKA


Zofia Ignasiak
Antoni Janusz









ANATOMIA CZOWIEKA
LvLu: "AnaLomla Czowleka" SL8lA nAukl 8lCLCClCZnL
auLor: Zofla lanaslak, AnLonl !anusz, Anlela !aroslnska


AkAuLMlA W?CPCWAnlA llZ?CZnLCC WL W8CCAWlu
SERIA A NAUKI BIOLOGICZNE
Zofla lanaslak, AnLonl !anusz, Anlela !aroslnska

AnA1CMlA CZCWlLkA



















ANATOMIA CZOWIEKA
SkrLv l svmbole

a. arLerla (LLnlca)
aa. arLerlae (LLnlce)
C szyjny
Co guziczny
al. aladula (aruczo)
all. aladulae (aruczov)
lig. ligamentum (wlzado)
llaa. llaamenLa (wlzada)
L ldc wiowy
m. musculus (mlslen)
mm. muscull (mlnle)
n. nervus (nerw)
nn. nervi (nerwy)
r. ramus (aac )
rr. raml (aazle)
s. seu, sive (albo, lub)
S krzvowv
L. LLnlca
LL. LLnlce
Th piersiowy
v. vena (va)
vv. venae (vv)
. va
. vv


ANATOMIA CZOWIEKA

PRZEDMOWA


MoLvwem skanla[cvm nas do szczealneao przeredaaowanla l uzupenlenla wczenle[szvch
Lrzech Lomw skrvpLu [esL dosLarczenle sLudenLom AWl Lakleao zasobu wledzv z anaLomll, kLrv
przvczvnlbv sl do poablenla wladomocl o budowle claa ludzkleao w klerunku rozumienia jego
funkc[l. Ckrelonv zasb wledzv z dzledzlnv anaLomll czowleka pozwoll absolwenLom wvchowanla
flzvczneao l rehablllLac[l na pode[mowanle okrelonvch dzlaan poprzez c wlczenla flzvczne, kLre
bd wspomaaav prawldowv rozw[ modeao pokolenla, promowav nawvkl akLvwneao vcla, a
Lake w przvpadkach paLoloalcznvch pozwol na przvwrcenle prawldowvch funkc[l oraanlzmu po
urazie lub chorobie. odrcznlk zosLa opracowanv zaodnle z proaramem wvkadw l c wlczen z
anaLomll czowleka prowadzonvch dla sLudenLw AWl, a zakres [esL dosLosowanv do wvmaaan
proaramu sLudlw. lerwszv Lom obe[mu[e ukad blernv l czvnnv ruchu, l [esL zaodnv z Lreclaml
programowymi pierwszego semestru. urual Lom zawlera wladomocl, kLre wvpenla[ proaram ll
semestru: o budowle Lrzew, ukadu naczvnloweao l nerwoweao. Opanowanie wiedzy z anatomii
czowleka [esL nlezbdnvm warunklem przvaoLowanla do lnnvch dzledzln wledzv, ob[Lvch
proaramem sLudlw: flz[oloall, blochemll, blomechanlkl, anLropoloall, psvcholoall, medvcyny sportu,
itp. Sdzlmv, e Lak poprawlona l uzupenlona kslka spenl swo[e zadanle [ako pomoc dla
sLudenLw w zdobvwanlu wledzv w Lvm obszernvm l Lrudnvm przedmlocle. Mamv nadzle[, e
zosLanle ona przv[La vczllwle przez spoecznoc sLudenck. AuLorzy














ANATOMIA CZOWIEKA
WSTP


Wrd nauk bloloalcznvch, za[mu[cvch sl wszelklml formaml vcla, wvrnla sl dwa
podsLawowe dzlav: morfoloal l flz[oloal. Morfoloala za[mu[e sl poznanlem budowv, kszLaLu l
rozwo[u oraanlzmw vwvch. naLomlasL flz[oloala [esL nauk o czvnnoclach vweao oraanlzmu l
mechanlzmach, decvdu[cvch o przvsLosowanlu sl oraanlzmw do zmlennvch warunkw rodowlska
zewnLrzneao. odsLawowvm l na[sLarszvm dzlaem morfoloall [esL anaLomla, LrakLu[ca o budowle
vweao oraanlzmu. nazwa La pochodzl od areckleao sowa anaLemne[ - rozcinac , rozczonkowvwac -
podsLawowe[ meLodv sLosowane[ do poznanla budowv oraanlzmu. Wvrnla sl anaLoml rolln,
anaLoml zwlerzL l anaLoml czowleka. AnaLomla makroskopowa posuau[e sl meLod rozclnanla,
preparowanla, opuklwanla, oaldanla l renLaenoarafll, l na Le[ podsLawle dosLarcza lnformac[l o
prawldowe[ budowle oraanlzmu ludzkleao. AnaLoml makroskopow uzupenla anaLomla
mlkroskopowa. osuau[e sl ona lnsLrumenLaml opLvcznvml l llcznvml meLodaml fizykochemicznymi
do dokadne[ anallzv l poznanla budowv drobnowldowe[ oraanlzmu. W skad anaLomll
mlkroskopowe[ wchodzl hlsLoloala, za[mu[ca sl badanlem Lkanek l narzdw oraz cvLoloala
bada[ca sLrukLur komrkl. W zalenocl od sposobu przedsLawlanla poszczealnvch skadnlkw
usLro[u mona podzielic anaLoml czowleka na nasLpu[ce rodza[e:
anaLoml svsLemaLvczn (oplsow),
anaLoml Lvpoaraflczn,
anaLoml plasLvczn.
AnaLomla svsLemaLvczna l Lopoaraflczna wchodzl w zakres anaLomll oplsowe[, adv meLod
poznanla w obu przvpadkach [esL opls budowv claa wedua ukadw narzdw. AnaLomla
svsLemaLvczna [esL nauk anallLvczn l przedsLawla budow claa ludzkleao wedua pewne[ kole[nocl
ukadw narzdw. AnaLomla Lopoaraflczna zwana Lake anaLoml chlruralczn [esL nauk
svnLeLvczn. Za[mu[e sl ona przesLrzennvm pooenlem narzdw l ukadw oraz oplsu[e wza[emne
sLosunkl mldzv narzdaml w odnleslenlu do poszczealnvch okollc claa. Anatomia plastyczna,
nleodzowna dla arLvsLv plasLvka w [eao Lwrczocl, zapozna[e z kszLaLem claa ludzkleao, okrela
proporc[e mldzv poszczealnvml czclaml claa. Za[mu[e sl w szczealnocl Lvml ukadaml, kLre z
powodu ruchu zmlenla[ kszLaLv l uoenle okrelonvch czcl claa ludzkleao. urualm dzlaem
morfologii jest morfoaeneza, kLra obe[mu[e onLoaenez l flloaenez. CnLoaeneza bada rozw[
osobnlczv od chwlll zapodnlenla poprzez wszvsLkle sLadla l eLapv rozwo[owe a do sLarocl. 1en dzla
onLoaenezv, kLrv ledzl rozw[ [ednosLkl od chwlll zapodnlenla do momenLu urodzenia nazywamy
embrloloal. naLomlasL ledzenle [ednosLkl od chwlll urodzenla poprzez wszvsLkle sLadla rozwo[owe
a do formv do[rzae[ wraz z oplsem procesw zanlkowvch w okresle sLarzenla sl obe[mu[e dzla
zwanv posLembrloloal lub eazoaenez. Filogeneza za[mu[e sl hlsLorl rozwo[u rodoweao l
wvkorzvsLu[e wvnlkl badan anaLomll porwnawcze[, sLara[c sl poznac pokrewlensLwo rodowe
oraanlzmw zwlerzL nlszvch l wvszvch z czowleklem. SposLrzeenla l wladomocl z poznanla
rozwoju osobniczego (ontogenezv) l rozwo[u rodoweao (flloaenezv) uzupenla[ sl, a fakLv Le
posuvv do sformuowanla Lzw. prawa bloaeneLvczneao (prawo Paeckla), czvll prawa rekaplLulac[l,
kLre mwl, e rozw[ osobnlczv przedsLawla nle[ako skrcone powLrzenle rozwo[u rodoweao.

ANATOMIA CZOWIEKA
l. LAn 8uuCW? ClAA LuuZklLCC


Czowlek [esL zbudowanv svmeLrvcznle, paszczvzna porodkowa claa, Lzw. paszczvzna
svmeLrll dzlell usLr[ na dwle svmeLrvczne poowv zwane anLvmeraml (anLv - przeciw, meros - czc ),
z kLrvch [edna [esL zwvkle zwierciadlanym odblclem druale[. nle oznacza Lo [ednak, e kada poowa
claa [esL ldenLvczna pod wzaldem masv l wlelkocl. Clao czowleka wvkazu[e na oa asvmeLrl
(prawa poowa Lwarzv [esL wlksza od lewe[, konczvna arna prawa [esL nleco dusza l sllnle[sza od
lewe[ lLd.). aszczvznv svmeLrll nle s do konca wv[anlone, przvpuszczalnle [esL Lo zwlzane z
morfodvnamlk rozwo[u onLoaeneLvczneao. lnacze[ przedsLawla sl zrnlcowanle wzdu awne[
osl claa. SLwlerdza sl Lu budow seamenLaln claa, budow meLameLrvczn. 8udowa
meLameLrvczna wvsLpu[e [u we wczesnvch sLadlach rozwo[u osobnlczeao zarodka w posLacl
praczonw prawle we wszvsLklch ukadach narzdw (z wv[Lklem ukadu pokarmoweao): w
szklelecle, w mlnlach, w ukadzle naczvnlowvm l nerwowvm, naweL w skrze. W dalszvm rozwo[u
budowa seamenLalna zaclera sl, dobrze [esL zachowana [edvnle na Luowlu (kral, ebra, mlnle
mldzvebrowe).

CkCLlCL ClAA LuuZklLCC

na powlerzchnl claa mona wvrnlc poszczealne pola, kLre w anaLomll nazvwamv
okollcaml claa (realones corporls). Cranlce Lvch realonw okrela awnle szkleleL czowleka wraz z
ukadem mlnlowvm. Ckrelenle okollc claa ludzkleao ma due znaczenle prakLvczne dla Lopoarafll
powlerzchnl claa l narzdw wewnLrznvch. Zrnlcowanle claa ludzkleao doLvczv aowv, szvl,
Luowla l konczvn. kada z wve[ wvmlenlonvch czcl dzlell sl na okollce mnle[sze.na aowle
wvrnla Lrzv awne okollce pooone porodkowo: okollc czoow (realo fronLalls), okollc
clemlenlow (realo parleLalls) l okollc poLvllczn (realo occlplLalls) oraz bocznle pooone czLerv
svmeLrvczne okollce: skronlow (realo Lemporalls), podskronlow (realo lnfraLemporalls), uszn
(realo aurlcularls) l suLkow (realo masLoldea).na Lwarzv mona wvodrbnlc nieparzyste okolice:
nosow (realo nasalls), usLn (realo oralls) l brdkow (realo menLalls) oraz parzvsLe: oczodoow
(realo orblLalls), podoczodoow (realo lnfraorblLalls), [arzmow (realo zvaomaLlca), pollczkow (realo
buccalis) i przyuszniczo-waczow (realo paroLldeomasseLerlca).Szv[ dzlell sl na okollc przednl
czvll szv[ waclw (realo colll) l Lvln, czvll okollc karkow (realo colll posLerlor s. realo nuchae).
Skonle przez szv[ bleanle mlslen mosLkowo-obojczykowo-suLkowv prawv l lewv, dzlelc okollc
szv[n waclw na nleparzvsL okollc przednl szvl (realo colll anLerlor) l okollce boczne szvl
(realones colll laLerales). Ckollce Le nazvwa sl Lake Lr[kLaml szvl, przednlm l bocznvml. W skad
Luowla (Lruncus) wchodz: klaLka plerslowa, arzbleL, brzuch l miednica wraz z dnem (tzw. okolice
krocza). 1uw dzlell sl na pole przednle l Lvlne, w przednlm wvrnlamv czc arn - okolice klatki
piersiowej i czc doln - okolice brzucha. Do okolic klatki piersiowej (regiones pectorales) zaliczamy:
nleparzvsL rodkow okollc mosLkow (realo sLernalls), svmeLrvczne okollce: obo[czvkow (realo
clavlcularls), podobo[czvkow (realo lnfraclavlcularls), suLkow (realo mammarla), pachow (realo
axlllarls) l podsuLkow (realo lnframammarla) oraz okollc boczn klaLkl piersiowej (regio pectoris
lateralis).Okolice brzucha (regiones abdominales) dzielimy na trzy poprzeczne pasy, oddzielone od
sleble dwlema pozlomvml llnlaml aranlcznvml. Crna llnla poprzeczna brzucha czv na[nlsze punkLv
ANATOMIA CZOWIEKA
dzleslLvch eber, dolna za bleanle przez na[wvsze punkLv arzeblenl blodrowvch. owve[ llnll
arne[ [esL pooone nadbrzusze (eplaasLrlum), kLre skada sl z okollc podebrowvch (realones
hypochondriacae) prawej i lewej oraz okolicy nadppcza (realo eplaasLrlca). rdbrzusze
(mesogasLrlum) zawarLe mldzv llnl pozlom arn l doln obe[mu[e dwle okollce boczne brzucha
(realones abdomlnls laLerales) l okollc ppkow (realo umblllcalls). odbrzusze (hvpoaasLrlum)
pooone ponle[ llnll pozlome[ dolne[ skada sl z dwch okollc pachwlnowych (regiones inguinales) i
okollcv onowe[ (realo publca).Ckollce arzbleLu (realones dorsl) dzlellmv na okollc kraow (realo
verLebralls), kLra ku doowl przechodzl w okollc krzvow (realo sacralls) oraz na parzvsLe okollce
boczne (regiones dorsi laLerales). W skad okollcv boczne[ wchodz nasLpu[ce okollce:
nadopaLkowa (realo suprascapularls), opaLkowa (realo scapularls), podopaLkowa (realo
lnfrascapularls) l ldc wlowa (realo lumballs).Ckollca kroczowa (realo perlnealls) skada sl z czcl
przedniej, tj. okolicy moczowo-pclowe[ (realo uroaenlLalls) oraz z czcl Lvlne[ - zwane[ okollc
odbvLow (realo analls), w kLre[ lev odbvL. Czc okolicy moczowo-pclowe[, w kLre[ zna[du[ sl
czcl pclowe zewnLrzne ma nazw okollcv sromowe[ (realo pudendalls).na konczvnle arne[
wvrnlamv okollce: barkow (realo acromlalls), naramlenn (realo delLoldea), ramlenlow przednl,
Lvln przvrodkow l boczn (realo brachlalls anLerlor, posLerlor, medlalls eL laLeralls), okclow
przednl l Lvln (realo cublLalls anLerlor eL posLerlor), przedramlenlow przednl, Lvln przvrodkow
l boczn (realo anLebrachlalls anLerlor, posLerlor, medlalls eL laLeralls), arzbleL rkl (dorsum manus) l
don (palma manus) oraz okollce donlowe l arzbleLowe palcw (realones digitorum palmares et
dorsales).na konczvnle dolne[ wvrnlamv nasLpu[ce okollce: mlednlczn (realo coxae),
poladkow (realo aluLea), podpachwlnow (realo sublnaulnalls), krLarzow (realo LrochanLerlca),
uda przednl, Lvln, przvrodkow l boczn (realo femoralis anterior, posterior, medialis et lateralis),
kolanow przednl l Lvln (realo aenualls anLerlor eL posLerlor), aolenlow przednl, Lvln,
przvrodkow l boczn (realo cruralls anLerlor, posLerlor, medlalls eL laLeralls), vdkow (realo
suralis), plLow (realo calcanea), kosLkow przvrodkow l boczn (realo malleolarls medlalls eL
laLeralls), zakosLkow przvrodkow l boczn (realo reLromalleolarls medlalls eL laLeralls), arzbleL
sLopv (dorsum pedls), podeszw (planLa pedls) oraz okollce palcw (regiones digitorum).

ukAu? nA8ZuCW

WszvsLkle narzdv claa czowleka zbudowane z Lkanek cz sl w wlksze [ednosLkl - ukadv
narzdw, kLre s rozpaLrvwane svsLemaLvcznle. AnaLomla oplsowa - svsLemaLvczna wvrnla
nasLpu[ce ukadv narzdw: ukad kostny, zwany szkieletowym (systema skeletale) zbudowany z
kocl sLanowl blernv aparaL ruchu, suv za oson l podpor czcl mlkklch claa. SLanowl on
plerwszv dzla anaLomll svsLemaLvczne[ - osLeoloal. ukad poczen kocl (svsLema [uncLurae
ossium). 1en dzla anaLomll [esL zallczanv rwnle do narzdu blerneao ruchu l za[mu[e sl
poczenlaml kocl, wvsLpu[cvml pod posLacl sLaww (arLroloala) l wlzade (svndesmoloala).
ukad mlnlowv (svsLema musculorum) obe[mu[e narzdv o podobne[ czvnnocl, L[. mlnle oraz lch
narzdv pomocnlcze, [ak clana, powlzle, kaleLkl mazlowe. ukad mlnlowv [esL zallczanv do
czvnneao narzdu ruchu, a nauk o mlnlach szkleleLowvch nazvwamv mloloal. ukad Lrawlennv -
pokarmowv (svsLema dlaesLorlum). Zadanlem ukadu pokarmowego jest przerabianie pobranego
pokarmu na subsLanc[e nlezbdne do przemlanv maLerll. W skad ukadu pokarmoweao wchodz:
[ama usLna, aardo, przevk, odek, [ellLa oraz wlelkle aruczov Lrawlenne - wLroba l LrzusLka. ukad
oddechowy (systema resplraLorlum). W skad ukadu oddechoweao wchodz droal oddechowe ([ama
nosowa, aardo, krLan, Lchawlca, oskrzela) oraz waclwv narzd oddechowv - puca. Zadanlem
ANATOMIA CZOWIEKA
ukadu oddechoweao [esL doprowadzenle Llenu do krwl l usunlcle z nle[ szkodllweao dla usLroju
dwuLlenku wala. ukad moczowo - pclowv (svsLema uroaenlLale). narzdv ukadu moczoweao l
pcloweao ma[ wsplne pochodzenle oraz nlekLre wsplne czcl, z Leao wzaldu mona [e czvc
w [eden ukad, naLomlasL pod wzaldem funkc[l rnl sl zdecvdowanle. narzdv moczowe wvdala[
szkodllwe produkLv przemlanv maLerll. W skad ukadu moczoweao wchodz: nerkl l droal
odprowadza[ce mocz - moczowodv, pcherz moczowv oraz cewka moczowa. Zadanlem narzdw
pclowvch [esL uLrzvmanle aaLunku. Wchodzce w skad narzdw pclowvch aruczov pclowe
produku[ u mczvzn komrkl pclowe mskle (plemnlkl), u kobleL - komrkl pclowe enskle ([a[a).
narzdv pclowe s zaLem [edvnvm ukadem usLro[u o charakLerze alLrulsLvcznvm w przeclwlensLwle
do lnnvch ukadw usLro[u, kLrvch funkc[a poleaa na uLrzvmanlu vcla osobnlczeao. W skad
narzdw pclowvch ensklch wchodz: [a[nlkl, [a[owodv, maclca, pochwa oraz narzdv pclowe
zewnLrzne. narzdv pclowe mskle Lo: [dra, na[drza, naslenlowodv, pcherzvkl naslenne oraz
narzdv pclowe zewnLrzne. ukad wewnLrzwvdzlelnlczv, czvll dokrewnv (svsLema endocrlnum). uo
Leao ukadu zallczamv aruczov wewnLrzwvdzlelnlcze: Larczvc, przvsadk mzaow, nadnercza l
lnne. Cruczov dokrewne produku[ hormonv przedosLa[ce sl bezporednlo do krwl l chonkl.
Wvwlera[ one duv wpvw na prawldowe funkc[onowanle usLro[u. ukad naczvnlowv (svsLema
vasorum) skada sl z ukadu krwlononeao (serce l naczvnla krwlonone - LLnlce, vv, naczvnla
wosowaLe) oraz ukadu chonneao (naczvnla chonne, ledzlona l narzdv chonne). ukad
krwlononv doprowadza do poszczealnvch narzdw krew, zawlera[c skadnlkl odvwcze, Llen l
hormonv, a usuwa z nlch produkLv przemlanv maLerll l dwuLlenek wala. ukad chonnv zblera
nadmlar pvnw Lkankowvch l odprowadza nlekLre skadnlkl odvwcze z ukadu pokarmoweao do
krwl. ukad nerwowv (svsLema nervosum). W skad ukadu nerwoweao wchodzl: ukad nerwowv
orodkowv (svsLema nervosum cenLrale), czvll mzaowle l rdzen kraowv, oraz ukad nerwowv
obwodowy (systema nervosum perlpherlcum), L[. 12 par nerww czaszkowvch oraz 31 par nerww
rdzenlowvch wraz z lch zwo[aml l sploLaml. Z punkLu wldzenla czvnnocloweao ukad nerwowv
dzlellmv na ukad somaLvcznv, kLrv reaulu[e sLosunek osobnlka do wlaLa zewnLrzneao (np. praca
mlnl szkleleLowvch) oraz na ukad auLonomlcznv, czvll weaeLaLvwnv, sLanowlcv drua skadow
czc ukadu nerwoweao, kLra kleru[e czvnnoclaml narzdw wewnLrznvch (np. wvdzlelanle
aruczow, praca mlnl aadklch Lrzew). ukad auLonomlcznv (svstema nervosum autonomicum)
dzlell sl na czc wspczuln (pars svmpaLhlca) l czc przvwspczuln (pars parasvmpaLhlca).
Cbvdwle czcl charakLervzu[ sl przeclwnvm dzlaanlem. narzdv zmvsw (oraana sensuum) l
powoka wsplna (lnLeaumenLum communae). narzdv zmvsw odblera[ wraenla l bodce ze
wlaLa zewnLrzneao dzlkl czemu powsLa[e nasz wlaL po[c . owoka wsplna skada sl ze skrv l
[e[ wvLworw: wosw, paznokcl oraz aruczow skrv. S Lo awnle aruczov poLowe, o[owe l
aruczo suLkowv, czvll mlekowv. Zadanlem skrv [esL: bloloalczna l mechanlczna ochrona Lkanek l
narzdw claa, odbleranle l przewodzenle bodcw ze rodowlska zewnLrzneao poprzez recepLorv,
wspdzlaanle w aospodarce cleplne[ l wodne[ usLro[u, czvnnoc wydzielnicza, resorpcyjn, oraz
wspdzlaanle w procesach odpornoclowvch.





ANATOMIA CZOWIEKA
I. OKRELENIE ORIENTACYJNE W PRZESTRZENI

Celem okrelenla wza[emneao pooenla narzdw posuau[emv sl w anaLomll umownvml
paszczvznaml l oslaml claa.

Csle claa

Wvrnlamv Lrzv rodza[e osl awnvch, kLre przeclna[ sl wza[emnle pod kLem prosLvm:
osle plonowe lub duale (axes verLlcales s. lonalLudlnales) - przebleaa[ z arv w d, na[dusza ze
wszvsLklch osl dualch bleanca od szczvLu aowv do podsLawv claa nazvwa sl osl awn, osie
poprzeczne lub poziome (axes transversales s. horizontales) - przebleaa[ prosLopadle do osl dualch
z prawe[ ku lewe[ sLronle claa, osle sLrzakowe (axes saalLLales) - s prosLopade do obu poprzednlch,
blean pozlomo w klerunku od przodu ku Lvowl.

aszczvznv claa

aszczvznv sLrzakowe (plana saalLLalla) okrelone przez o sLrzakow l plonow blean
plonowo od przodu do Lvu dzlelc clao ludzkle na czc praw l lew. !edna z paszczvzn
sLrzakowvch bleanca przez o awn zwana [esL paszczvzn porodkow lub Le paszczvzn
svmeLrll, adv dzlell clao na dwle svmeLrvczne poowv: praw l lew. aszczvznv czoowe (plana
fronLalla) s okrelane przez o poprzeczn l plonow blean rwnoleale do czoa, dzlelc clao
ludzkie na czc przednl l Lvln. aszczvznv poprzeczne lub pozlome (plana Lransversalla s.
horlzonLalla), okrelone przez o poprzeczn l sLrzakow, blean pozlomo l pod kLem prosLvm do
obu poprzednlch. uzlel one clao na czc arn l doln. Wza[emne pooenle narzdw [esL
okrelane w zalenocl od lch sLosunku do wvmlenlonvch paszczvzn. W sLosunku do paszczvznv
porodkowe[ klerunek moe bvc przvrodkowv (medlalls) l bocznv (laLelarls). Z dwch narzdw
[eden moe leec bardzle[ przvrodkowo, a drual bardzle[ bocznle l kadv moe mlec np.
powlerzchnl przvrodkow l boczn. narzd, kLrv lev w paszczvnle porodkowe[, bdzle
zajmowac pooenle porodkowe (medlanus).W sLosunku do paszczvzn czoowvch okrelamv
kierunek jako przedni (anterior) i tylny (posterior). naLomlasL na Luowlu okrelenla Le moa bvc
zasLplone nazw klerunku brzuszneao (venLralls) l arzbleLoweao (dorsalls).W sLosunku do paszczvzn
pozlomvch klerunek, [esL okrelonv [ako arnv (superlor) l dolnv (lnferlor). na Luowlu klerunkl Le
okrelac mona [ako czaszkowv (cranlalls) l oaonowv (caudalls).ooenle bllsze zewnLrzne[
powlerzchnl claa nazvwamv powlerzchnlowvm lub zewnLrznvm (superflclalls s. exLernus), za
pooenle bardzle[ oddalone od zewnLrzne[ powlerzchnl claa - pooenlem abokim lub
wewnLrznvm (profundus s. lnLernus).na konczvnach klerunek, kLrv [esL zwrconv ku arze (do
przvczepu konczvnv), nosl nazw bllszeao (proxlmalls), ku koncowl - nosl nazw dalszeao (dlsLalls).
8rzeal wvsLpu[ce na przedramlenlu l rce oraz podudziu i stopie nazywamy: brzegiem bocznym
(marao laLeralls) l przvrodkowvm (marao medlalls) lub Le nazw blerzemv od nazwv kocl
przedramlenla czv podudzla: promlenlowv (radlalls) l okclowv (ulnarls) oraz plszczelowv (Llblalls) l
ANATOMIA CZOWIEKA
sLrzakowv (flbularls). na rce l sLople mamv klerunek arzbleLowv (dorsalls) l przeclwnv klerunek
donlowv (palmarls) na rce, a podeszwowv (planLarls) na sLople.


























ANATOMIA CZOWIEKA
II. KOCl l lCP CCZENIA


CCLnA 8uuCWA kCCI

1kankl szkleleLowe: chrzesLna l kosLna s zallczane do arupv Lkanek cznvch. 1kanka
chrzsLna powsLa[e z mezenchvmv w plLvm Lvaodnlu vcla zarodka. W oraanlzmle do[rzavm Lkanka
chrzsLna wvsLpu[e pod Lrzema posLaclaml: [ako chrzsLka szkllsLa, sprvsLa l wknlsLa. ChrzsLka
szkllsLa wvsLpu[e na powlerzchnlach sLawowvch kocl, wchodzl w skad eber chrzsLnvch, [esL
obecna w clanach dra oddechowvch. 1kanka La wvkazu[e sLosunkowo du alLkoc l sprvsLoc .
Z wv[Lklem chrzsLek sLawowvch chrzsLka szkllsLa [esL pokrvLa ochrzsLn, zbudowan z Lkankl
czne[ zblLe[. onlewa chrzsLka szkllsLa nle poslada wasnvch naczvn anl nerww, [e[ wzrosL l
reaenerac[ umollwla pokrvwa[ca [ ochrzsLna. ChrzsLka sprvsLa wvsLpu[e w maowlnle
uszne[, Lrbce suchowe[ l w nlekLrvch chrzsLkach krLanl. ChrzsLka wknlsLa wchodzl w skad
budowv krkw mldzvkraowvch, chrzsLkl spo[enla onoweao l chrzsLek rdsLawowvch.

8ozw[ kocl

roces Lworzenla sl szkleleLu kosLneao u czowleka Lrwa duao, do okoo 12-30 roku vcla.
kocl rozwl[a[ sl na podou Lkankl cznej (mezenchymy) - kosLnlenle bezporednle, bd na
podou chrzsLnvm - kosLnlenle porednle. 8ozw[ kocl na podou cznoLkankowvm rozpoczvna
sl od po[awlenla sl punkLw kosLnlenla. W Len sposb powsLa[ przede wszvsLklm kocl czaszkl. W
pierwszym okresle rozwo[u zarodka wvsLpu[e szkleleL bonlasLv, [ednak [u w plerwszvch Lvaodnlach
vcla (4-6 Lvaodnl) powsLa[ w nlm oanlska chrzsLne. W kole[nvch Lvaodnlach nasLpu[e sLopnlowe
lch zasLpowanle przez oanlska kosLnlenla. roces kosLnlenla na podou chrzsLnvm moe
przebiegac wewnLrz chrzsLkl - kosLnlenle rdchrzsLne, bd na obwodzle chrzsLkl - kostnienie
chrzsLne. W koclach krLklch spoLvkamv kosLnlenle rdchrzsLne. naLomlasL w koclach dualch
wvsLpu[ dwa rodza[e kosLnlenla - chrzsLne l rdchrzsLne. kosLnlenle ochrzsLne rozpoczvna sl
wczenle[ - koc ronle na aruboc . WkrLce po uLworzenlu mankleLu kosLneao wok Lrzonu
rozpoczvna sl kosLnlenle rdchrzsLne w rodkowe[ czcl Lrzonu l posLpu[e ku nasadom.
8wnoczenle ze z[awlskaml kocloLwrczvml po[awla[ sl procesv kocloaubne, poleaa[ce na
zanlkanlu kocl od wewnLrz. W wvnlku Leao procesu powsLa[e [ama szplkowa. W koclach dualch
mldzv nasadaml a Lrzonem wvsLpu[ chrzsLkl nasadowe, kLre s mle[scem wzrosLu kocl na
duaoc .CsLaLecznle u doroseao czowleka wvsLpu[e odpornv l Lwardv szkleleL kosLnv, na kLrv
skada sl przeszo 200 kocl. SzkleleL kosLnv Lworzv ruszLowanle claa, dzlkl czemu czcl mlkkle
ma[ ochron l oparcle. SzkleleL decvdu[e Lake o kszLacle l wlelkocl osobnlka. l wreszcle kocl
sLanowl dwlanle, do kLrvch przvmocowu[ sl mlnle, s wlc lsLoLnvml skadnlkaml narzdu
ruchu. oza Lvm w szplku kosLnvm powsLa[ ervLrocvLv, aranulocvLv l pvLkl krwl.


ANATOMIA CZOWIEKA
8udowa wewnLrzna kocl

Tkanka kostna [esL podsLawowvm skadnlklem szkleleLu osobnlka. CharakLervzu[e sl du
Lwardocl, zawlera 70 skadnlkw mlneralnvch, awnle sole wapnla l fosforu. Cdznacza sl du
wvLrzvmaocl mechanlczn na zanlaLanle l rozclaanle. uo[rza Lkanka kosLna skada sl z blaszek
kosLnvch, kLre czc sl ze sob Lworz dwo[akleao rodza[u sLrukLurv: lsLoL kosLn abczasL
(subsLanLla sponalosa) l lsLoL kosLn zblL (subsLanLla compacLa). 8laszkl kosLne Lkankl abczasLe[
cz sl Lworzc arubsze beleczkl kosLne, kLre ukada[ sl w slecl o sLrukLurze uwarunkowane[
dzlaanlem sl mechanlcznvch. klerunkl przebleau beleczek kosLnvch w lsLocle abczasLe[ s rne w
poszczealnvch koclach l clle uzalenlone od klerunku sl dzlaa[cvch na okrelon koc . W
jamkach isLoLv abczasLe[ zna[du[e sl szplk kosLnv czerwonv. 1kanka kosLna zblLa, w odrnlenlu od
abczasLe[, poslada zwarLv ukad blaszek kosLnvch. W mle[scach [amek szplkowvch le kanav
Paversa, przez kLre przechodz naczvnla krwlonone odvwla[ce kocl. kadv kana [esL oLoczonv
uoonvml wsprodkowo, clle ze sob zespolonvml blaszkaml kosLnvml l Lworzv Lzw. osLeon.
na[czcle[ lsLoLa zblLa wvsLpu[e na powlerzchnl kocl, lsLoLa abczasLa - wewnLrz kocl. 1rzon kocl
dualch budu[e prawle wvcznle Lkanka kosLna zblLa. WewnLrz Lrzonu wvsLpu[e [ama szplkowa,
wvpenlona szplklem kosLnvm Lvm. 8udowa kocl [esL sllnle zwlzana z slaml clnlenla l
rozclaanla, dzlaa[cvml na koc . rzv dzlaanlu sl zewnLrznvch na dowoln belk, w [e[ warsLwach
powierzchnlowvch od sLronv przvoenla slv, powsLa[e naplcle o charakLerze rozclaanla. na sLronle
przeclwleae[, rwnle w warsLwle powlerzchnlowe[, wvsLpu[e naplcle o charakLerze clskanla. W
zwlzku z Lvm wewnLrz belkl powsLa[e sLrefa mechanlcznle obo[Lna. W Lrzonle kocl duale[ w
obszarze sLrefv mechanlcznle obo[Lne[ dzlaa[ komrkl kocloaubne (osLeoblasLv), l w mlar
rozwo[u kocl wvLwarza[ [am szplkow. 1ak wlc kocl zbudowane s na zasadzle "mlnlmum -
makslmum" Lzn. zvsku[ znacznle na lekkocl przez zaoszczdzenle maLerlau, nlc nle Lracc na
wvLrzvmaocl.omlmo odmlenne[ posLacl lsLoLv zblLe[ l abczasLe[ zasadnlczo anl budow anl
czvnnocl nle rnl sl od sleble, lsLoLa zblLa [esL zaaszczon lsLoL abczasL.

Okostna

kad koc pokrvwa bona zwana okosLn (perlosLeum). CkosLna ochranla koc , odvwla l
odpowlada za [e[ wzrasLanle na aruboc l za [e[ reaenerac[. W budowle okosLne[ wvsLpu[ dwle
warsLwv: zewnLrzna wknlsLa l wewnLrzna rozrodcza. Wkna Sharpeva z warsLwv zewnLrznej
wnlka[ w koc clle sl z nl czc. WarsLwa La [esL rne[ arubocl. Zdolnocl reaeneracv[ne kocl
zale w due[ mlerze od boaaLo unerwlone[ l unaczvnlone[ warsLwv wewnLrzne[ okosLne[. W Le[
warsLwle zna[du[ sl komrkl kocloLwrcze (osLeoblasLv), kLre w przvpadku zamanla kocl
wvLwarza[ now lsLoL kosLn. na[aLwle[ reaeneru[ sl Lrzonv kocl dualch, kocl paskle l czcl
abczasLe reaeneru[ sl Lrudnle[.



ANATOMIA CZOWIEKA
kszLaL kocl

Ze wzaldu na kszLaL kocl dzlel sl na: duale, paskle, krLkle l pneumaLvczne. kocl duale
(ossa lonaa) s Lo Le kocl, w kLrvch [eden z Lrzech wvmlarw przewvsza dwa pozosLae. kocl
duale wvsLpu[ w budowle szkleleLu konczvn. W kade[ kocl duale[ wvrnla sl dwa zarublae
konce, zwane nasadaml (eplphvses) oraz czcv Le nasadv Lrzon kocl (corpus), kLrv zawlera [am
szplkow wvpenlon szplklem kosLnvm. nasada kocl duale[ zna[du[ca sl blle[ Luowla nosl nazw
nasadv bllsze[ (eplphvsls proxlmalls), za konlec przeclwnv Lo nasada dalsza (eplphvsls dlsLalls). kocl
paskle (ossa plana), np. opaLka czv kocl skleplenla czaszkl, s wvduone w dwch klerunkach,
wvblLnle spaszczone za w klerunku Lrzeclm. kocl krLkle lub rnokszLaLne (ossa brevla s.
mulLlformla), np. kocl nadaarsLka czv sLpu, s mnle[ wlce[ rwnomlernle rozwlnlLe we wszvsLklch
Lrzech klerunkach. kocl pneumaLvczne (ossa pneumaLlca), np. koc slLowa, kllnowa, szczka,
zawlera[ przesLrzenle wvsane bon luzow l wvpenlone powleLrzem. kszLaL kocl w znacznvm
stopniu jest spowodowanv funkc[, [ak penl. 8wnle narzdv sslednle, np. mlnle wvwlera[
wpvw na kszLaL kocl. Clav uclsk mlnl powodu[e zaablenla w koclach, a sla clanca wvwou[e
powsLawanle wvnlosocl ma[cvch rne kszLaLv, [ak wvrosLkl, kolce, arzebienie, guzki, guzy i
auzowaLocl.lsLnle[e pewne rnlcowanle w obrble kocl w zalenocl od pcl. kocl mskle s na
oa wlksze, masvwnle[sze, sllnle[ wvmodelowane l clsze od ensklch. o kszLacle l wlelkocl
dane[ kocl mona wnloskowac Lake o wvsokocl claa, wleku, pcl l budowle osobnlka. Csobnlcv
zallczanl do lepLosomaLvczneao Lvpu budowv poslada[ kocl bardzle[ smuke, dellkaLnle[sze,
osobnlcv zallczanl do Lvpu pvknlczneao charakLervzu[ sl koc mi grubymi i masywniejszymi. Clar
niemacerowaneao koc ca wraz ze szplklem kosLnvm wvnosl rednlo u mczvznv 12 ka, u kobleLv 10
ka. WvLrzvmaoc kocl na rozclaanle [esL mnle[sza od wvLrzvmaocl na clskanle. lerwsza rwna
sl wvLrzvmaocl mosldzu, druaa zblla sl do wvLrzvmaocl elaza kutego.


RODZAJE POCZEN KOCI

oczenla kocl ([uncLurae osslum) dzlellmv na dwa rodza[e poczenle clae - clse,
poczenla przervwane - mazlowe, czvll sLawv. oczenla clae odznacza[ sl braklem ruchomocl
lub pozwala[ na nleznaczne ruchv, naLomlasL sLawv s ruchomvml poczenlaml kocl.

oczenla clae

oczenla clale (svnarLhroses) w zalenocl od rodza[u Lkankl czne[ zespala[ce[ kocl
dzlel sl na: wlzozrosLv, chrzsLkozrosLv l koclozrosLv. WlzozrosLv (svndesmoses), zwane Lake
poczenlaml wknlsLvml ([uncLurae flbrosae), moa wvsLpowac pod czterema postaciami, jako: a)
wlzozrosLv wknlsLe (wlzada l bonv), b) wlzozrosLv sprvsLe, c) szwv, d) wkllnowanla. Wlzada
(llaamenLa) na[czcle[ spoLvkamv [ako dodaLkowe wzmocnlenla Lorebkl sLawowe[, s one wanvm,
lecz nlekonlecznvm skadnlklem sLawu. lch obecnoc przvczvnla sl do sllnle[szeao przvleaanla
ANATOMIA CZOWIEKA
powlerzchnl sLawowvch, ponadLo s czvnnlklem oaranlcza[cvm l hamu[cvm nadmlerne ruchv w
sLawach. Cprcz wlzade zbudowanvch z Lkankl czne[ wknlsLe[ spoLvkamv wlzada zbudowane z
Lkankl czne[ sprvsLe[ (np. wlzada Le oraz nlekLre wlzada krLanl), kLre odznacza[ sl
znaczn elasLvcznocl. Szwv (suLurae) s Lo poczenla clae wknlsLe spoLvkane w obrble kocl
czaszkl, w zalenocl od kszLaLu czcvch sl brzeaw kocl wvrnlamv: a) szew paskl (suLura
plana) - np. poczenle pomldzv koc ml nosowvml, b) szew uskowv (suLura squamosa) - np.
poczenle uskl kocl skronlowe[ z kocl clemlenlow, c) szew plowaLv (suLura serraLa) - np. mldzv
koc ml skleplenla czaszkl. Wkllnowanle (aomphosls) [esL Lo umocowanle korzenl zbw do clan
zbodow. ChrzsLkozrosLv (svnchondroses) cz zazwvcza[ dwle kocl za pomoc Lkankl chrzsLne[
szkllsLe[ lub wknlsLe[. uo chrzsLkozrosLw szkllsLvch zallczane s chrzsLkl ebrowe oraz w modvm
wleku poczenla Lrzonw z nasadaml. u doroseao osobnlka na[llcznle[ wvsLpu[ chrzsLkozrosLv
wknlsLe (np. poczenla mldzv Lrzonaml kraw w posLacl krkw mldzvkraowych).
ChrzsLkozrosL poslada[cv wewnLrz [am wvpenlon mazl nosl nazw spo[enla (svmphvsls), np.
spo[enle onowe, spo[enle mosLka. koclozrosLv (svnosLoses) s Lo bardzo mocne poczenla
pozbawlone zupenle mollwocl ruchu, powsLa[ w sLarszvm wleku na skutek kostnienia
wlzozrosLw l chrzsLkozrosLw (np. kosLnlenle chrzsLek nasadowvch oraz szww czaszkl).

oczenla mazlowe, czvll sLawv

oczenla mazlowe, czvll sLawv ([uncLurae svnovlales s. arLlculaLlones) sLanowl poczenla
odznacza[ce sl znaczn mollwocl ruchu. W kadvm sLawle odrnlamv Lrzv zasadnlcze skadnlkl:
powlerzchnle sLawowe (facles arLlculares) pokrvLe chrzsLk sLawow (carLllaao arLlcularls), Lorebk
sLawow (capsula arLlcularls),
[am sLawow (cavum arLlculare).
na oa powlerzchnle sLawowe s pokrvLe chrzsLk szkllsL [ednak w nlellcznvch sLawach, w
kLrvch wvsLpu[e krek sLawowv (dlscus arLlcularls), mle[sce chrzsLkl szkllsLe[ za[mu[e chrzsLka
wknlsLa (np. sLaw mosLkowo-obojczykowy, staw skroniowo-uchwowv). kszLaL powlerzchnl
sLawowvch pokrvLvch chrzsLk sLawow uzalenlonv [esL od funkc[l sLawu. Moa one przvblerac
kszLaL wvclnka kull, dou, panewkl, moa bvc ellpLvczne, slodekowaLe lub paskle. Zazwvcza[
przvleaa[ce do sleble powlerzchnle sLawowe s dobrze dopasowane, tzn. jedna jest negatywem
druale[. Znaczne rozszerzenla nasad kosLnvch, blorcvch udzla w budowle sLawu, szczealnle w
obrble konczvn, ma zasadnlcze znaczenle w mechanlce sLawu. 1worz one warunkl zwlksza[ce kL
clanowo-kosLnv, lm wlksza [esL warLoc kLa, Lvm wlkszv [esL momenL slv mlnlowe[. onadLo
wlksze powlerzchnle sLawowe wl sl z mnle[sz wlelkocl slv naclsku, przvpada[c na
[ednosLk powlerzchnl. ChrzsLka sLawowa pokrvwa[ca powlerzchnle sLawowe kocl [esL bardzo
aadka l sprvsLa, [e[ aruboc rnl sl naweL w obrble [edneao sLawu. Najgrubsza warstwa
chrzsLkl sLawowe[ wvsLpu[e w Lvch okollcach powlerzchnl sLawowvch, kLre s naraone na
na[wlksze Larcle, a Lake w mle[scach na[bardzle[ obclonvch. na oa wszvsLkle chrzsLkl sLawowe
s pozbawlone naczvn krwlononvch l nerww. onlewa chrzsLka sLawowa nle poslada
ochrzsLne[, reaenerac[a [e[ nle [esL w zasadzle mollwa. W mle[scu ubvLku chrzsLkl sLawowe[
wvLwarza sl zasLpcza Lkanka wknlsLo-chrzsLna. Torebka stawowa (capsula articularis) otacza
cav sLaw, lzolu[c ao od oLoczenla oraz przvczvnla sl do przvleaanla powlerzchnl sLawowvch.
1orebka sLawowa [esL zbudowana z dwch warsLw. ZewnLrzna warsLwa, zazwvcza[ aruba l mocna,
ANATOMIA CZOWIEKA
nosl nazw bonv wknlsLe[ (membrana flbrosa), za warsLwa wewnLrzna, dellkaLna, sLosunkowo
clenka, Lo bona mazlowa (membrana svnovlalls).8ona wknlsLa [esL zbudowana awnle z wklen
kolaaenowvch, kLre przebleaa[ rwnoleale lub krzvu[ sl mldzv sob przechodzc w mle[scach
przvczepu Lorebkl w okosLn. Cruboc bonv wknlsLe[ [esL zrnlcowana zarwno w rnvch
sLawach, [ak l w obrble Leao sameao sLawu. W nlekLrvch mle[scach bona wknlsLa znacznle
aruble[e, Lworzc mocne pasma, zwane wlzadaml. Zrnlcowanle w arubocl l naplclu bonv
wknlsLe[ [esL powlzane z funkc[ okreloneao sLawu. W [ednvch sLawach Lorebka [esL luna, co
zezwala na du ruchomoc w danvm sLawle, w lnnvch sLawach [esL sllna l naplLa, co [esL czvnnlklem
hamu[cvm ruchv. 8ona mazlowa [esL clenk, mlkk, przesuwaln bon cznoLkankow, kLra
zawlera wkna sprvsLe, komrkl Luszczowe l [esL boaaLo unaczvnlona l unerwlona. owlerzchnla
wewnLrzna bonv mazlowe[ [esL pozbawlona nabonka, a w zamlan [esL pokrvLa warsLw komrek
cznoLkankowvch. Wvpuklenla bonv mazlowe[ do wewnLrz [amv sLawowe[ Lworz fadv mazlowe l
kosmkl mazlowe. uwvpuklenla bonv mazlowe[ poza sLaw sLanowl kaleLkl mazlowe, uaLwla[ce
llzaanle sl clalen l mlnl. 8ona mazlowa wvLwarza mac (svnovla), kLra aromadzl sl w jamie
stawowej. Mac sLawowa [esL Lo pvn o barwle blado-Le[, zawlera[cv mucvn l kuleczkl Luszczu.
Mac wvpenla cakowlcle przesLrzen mldzv powlerzchnlaml sLawowvml, powodu[c lch przvlepnoc
wzaldem sleble oraz zmnle[sza[c Larcle powlerzchnl podczas wvkonvwanla ruchw w sLawle. W
sLanach zapalnvch bona mazlowa wvdzlela znaczne llocl pvnu surowlczeao, naLomlasL Lvlko w
nleznacznvm sLopnlu poslada zdolnoc wchanlanla ao, zaLem resorpc[a przebleaa znacznle szvbcle[,
adv bona mazlowa [esL przerwana. !ama sLawowa (cavum arLlculare) [esL po[clem LeoreLvcznvm,
adv w prawldowvm sLanle [esL ona szczellnowaL przesLrzenl cakowlcle wvpenlon mazl
sLawow. uoplero w sLanach paLoloalcznvch ma wvald [amv. W normalnvch warunkach
powierzchnie stawowe przvleaa[ clle do sleble ze wzaldu na: a) clnlenle aLmosfervczne
wvwlerane na nasze clao, b) przvlepnoc powlerzchnl sLawowvch l c) naplcle mlnl
przebleaa[cvch na wvsokocl daneao sLawu. Wlelkoc [amv sLawowe[ w poszczealnvch sLawach [esL
bardzo zrnlcowana. oza oplsanvml wve[ Lrzema sLavml elemenLaml budowv sLawu mona w
poszczealnvch sLawach spoLkac nlesLae skadnlkl, Lakle [ak: wlzada, krkl rdsLawowe, koLkl l
obrbkl sLawowe. Wlzada sLawowe (llaamenLa arLlcularla) s zbudowane analoalcznle do clalen
mlnlowvch, Lzn. z Lkankl czne[ wknlsLe[ zblLe[. Wlzada moa przebleaac wewnLrz lub na
zewnLrz sLawu. Zadanle lch poleaa na wzmocnlenlu Lorebkl sLawowe[, uLrzvmanlu kocl w
prawldowvm pooenlu, hamowanlu zbvL obszernvch ruchw l ochronle sLawu przed
zwlchnlclem.Cbrbkl sLawowe (labra alenoldalla) s zbudowane na[czcle[ z chrzsLkl wknlsLe[.
Cbrbkl sLawowe poabla[ l powlksza[ powlerzchnle sLawowe .krkl sLawowe (dlscl arLlculares)
podobnle do obrbkw sLawowvch s zbudowane z chrzsLkl wknlsLe[, ma[ kszLaL okrav l dzlel
[am sLawow na dwle czcl. krkl wvrwnu[ l dopasowu[ do sleble powlerzchnle sLawowe.
koLkl sLawowe (menlscl arLlculares) Lake le w [amle sLawowe[, lecz Lvlko czclowo dzlel [ na
dwa plLra. kszLaL koLkl [esL podobnv do pkslvca, a na przekro[u poprzecznvm do kllna.
Zadanlem koLek [esL poablenle powlerzchnl sLawowvch, ponadLo su one [ako przesuwalne
powlerzchnle sLawowe oraz w pewnvm sLopnlu przvczvnla[ sl do amorLvzac[l wsLrzsw.

odzla sLaww
lsLnle[ Lrzv krvLerla podzlau sLaww:
1. ze wzaldu na llczb kocl wchodzcvch w skad sLawu,
2. ze wzaldu na ukszLaLowanle powlerzchnl sLawowvch
ANATOMIA CZOWIEKA
z uwaal na llczb osl, dookoa kLrvch wvkonu[e sl ruchv. Ze wzaldu na llczb powlerzchnl
sLawowvch Lworzcvch sLaw wvrnla sl sLawv prosLe l zoone. SLaw prosLv (arLlculaLlo slmplex)
[esL sLawem uLworzonvm przez dwle kocl (np. sLaw ramlennv), naLomlasL w skad sLawu zooneao
(arLlculaLlo composlLa) wchodzl wlce[ anlell dwle kocl (np. sLaw okclowv). Z uwaal na
zrnlcowanle kszLaLu powlerzchnl sLawowvch wvrnla sl nasLpu[ce rodza[e sLaww: sLaw
kullsLv (arLlculaLlo spheroldea) poslada [edn powlerzchnl sLawow wvpuk w kszLacle aowv,
sLanowlc wvclnek kull, kLre[ odpowlada druaa wklsa powlerzchnla, zwana panewk lub
wvdrenlem (np. sLaw ramlennv). SLaw kullsLv [esL sLawem wlelooslowvm l mona w nlm
wykonywac ruchy we wszystkich kierunkach; staw kulisto-panewkowy (articulatio cotylica) jest
odmlan sLawu kullsLeao, rnlca poleaa na Lvm, e aowa wchodzl able[ w panewk sLawow poza
rwnlk. anewka [esL wlksza, absza l obe[mu[e ponad 30 powlerzchnl aowv. SLaw kullsLo-
panewkowv [esL Lake sLawem wlelooslowvm, rnl sl [ednak od sLawu kullsLeao Lvm, e ma
oaranlczonv zakres ruchw (np. sLaw blodrowv), sLaw kvkclowv, czvll ellpLvcznv (arLlcularlo
condvlarls) poslada [edn powlerzchnl sLawow wvpuk w oslach duale[ l krLkle[, naLomlasL druaa
[esL w obu oslach wklsa. SLaw kvkclowv [esL sLawem dwuoslowvm. rzvkadem sLawu kvkcloweao
[esL sLaw promlenlowonadaarsLkowv, sLaw slodekowv (arLlculaLlo sellarls) ma oble powlerzchnle
sLawowe wklso-wvpuke, przvpomlna[ce kszLaL sloda. 8uchv w sLawle slodekowvm odbvwa[ sl
wok dwch osl, (ruch przvwodzenia i odwodzenia oraz przeciwstawiania i odprowadzania. Z
poczenla Lvch ruchw oLrzvmu[emv ruch obwodzenla). 1eao Lvpu sLawem [esL sLaw nadaarsLkowo-
rdrcznv kcluka, sLaw zawlasowv (arLlculaLlo alnalvmus). W sLawle zawlasowvm aowa sLawowa ma
postac bloczka, naLomlasL panewka [esL neaaLvwem aowv. SLaw zawlasowv [esL sLawem
[ednooslowvm, ruchv odbvwa[ sl wok osl poprzeczne[ l poleaa[ na zalnanlu l prosLowanlu. !ako
przvkad sLawu zawlasoweao moa suvc sLawv mldzvpallczkowe, sLaw obroLowv (articulatio
Lrocholdea). W sLawle obroLowvm wvpuka powlerzchnla sLawowa [esL pooona na obwodzle walca,
za wklsa powlerzchnla pokrvwa wclcle kocl sslednle[ l przvleaa Lvlko do nledueao odclnka
obwodowej powierzchni stawowej. Staw obrotowy jest stawem [ednooslowvm, o ruchu bleanle
rwnoleale do duale[ osl kocl. rzvkadem sLawu obroLoweao [esL sLaw promlenlowo-okclowv
bllszv, sLaw rubowv (arLlculaLlo cochlearls) zallczamv do sLaww [ednooslowvch, [ednak ruch w Lvm
sLawle odbvwa sl w dwu paszczvznach prosLopadvch do sleble. 8uch Len skada sl ze skrLu
dookoa osl podune[ l przesuwanla sl wzdu Le[ osl. !ako przvkad sLawu ruboweao moe suvc
staw szczytowo-obroLowv porodkowv, sLaw paskl (arLlculaLlo plana) poslada dwle powlerzchnle
sLawowe paskle, np. sLaw krzvowo-blodrowv, sLawv kocl nadaarsLka. 8uchomoc w sLawle pasklm
[esL nleznaczna, co [esL w duvm sLopnlu spowodowane sllnvm naplclem Lorebkl sLawowe[ oraz
wlzade ze wzaldu na llczb osl ruchu sLawv dzlellmv na: [ednoosiowe, dwuosiowe i trzyosiowe,
czyli wieloosiowe sLawle [ednooslowvm ruchv odbvwa[ sl wok [edne[ osl, L[. osl poprzeczne[ lub
podune[. rzvkadem sLawu [ednoosloweao o osl poprzeczne[ moe byc sLaw mldzvpallczkowv.
8uchv w nlm poleaa[ na zalnanlu (flexlo) l prosLowanlu (exLenslo) palcw. SLawem [ednooslowvm o
podune[ osl ruchu [esL sLaw Lvpu obroLoweao, np. sLaw promlenlowo-okclowv bllszv l dalszv.
8uchv odbvwa[ce sl w Leao rodza[u sLawach nazvwamv obroLowvml (roLaLlo), wvkonvwane s w
paszczvnle poprzeczne[, a w zalenocl od klerunku nazvwamv [e nawracanlem (pronaLlo) l
odwracanlem (suplnaLlo).W sLawle dwuoslowvm ruchv odbvwa[ sl wok dwch osl: poprzeczne[ l
sLrzakowe[. !ako przvkad sLawu dwuosloweao moe suvc staw promieniowo-nadgarstkowy. Ruch
w Lvm sLawle wok osl poprzeczne[ poleaa na zalnanlu donlowvm rkl (flexlo palmarls manus) l
zalnanlu arzbleLowvm rkl (flexlo dorsalls manus). 8uch wok osl sLrzakowe[ poleaa na odwodzenlu
promlenlowvm rkl (abducLlo radlalls manus) oraz odwodzenlu okclowvm rkl (abducLlo ulnarls
manus).W sLawle wlelooslowvm ruchv odbvwa[ sl wok Lrzech osl, a z komblnac[l ruchw wok
Lrzech osl mona wykonywac ruchv we wszvsLklch klerunkach. !ako przvkad sLawu wleloosloweao
moe suvc staw ramienny? W sLawle Lvm ruchv wvkonu[e sl wok osl poprzeczne[, sLrzakowe[ l
ANATOMIA CZOWIEKA
plonowe[. 8uch wok osl poprzeczne[ poleaa na przodozalclu l Lvozalclu (anLeverslo eL
retroversio) - ruchv wahadowe. 8uch wok osl sLrzakowe[ poleaa na odwodzenlu l przvwodzenlu
konczvnv (abducLlo eL adducLlo). 8uch wok osl plonowe[ poleaa na obracanlu konczvnv (roLaLlo). Z
komblnac[l wszvsLklch ruchw mona wykonywac obwodzenle (clrcumducLlo).oszczealne sLawv
czce kocl Lworz Lzw. ancuchv sLawowe, kLre wraz z odpowlada[cvml lm mlnlaml nazvwamv
ancuchaml klnemaLvcznvml. 8uchomoc poszczealnvch oanlw Lakleao ancucha sumu[e sl, dzlkl
czemu konlec dalszv oslaa znacznle wlksz ruchomoc nl konlec bllszv. W ukadzle ruchu
czowleka wvrnla sl ancuch szv[no-Luowlowv, parzvsLv ancuch konczvnv arne[ l parzvsLv
ancuch konczvnv dolne[.


CuZlA kCCCA

koclec ludzkl dzlell sl na:
1. koclec osiowy,
2. kocl czaszki,
3. koclec konczvnv arne[,
4. koclec konczvnv dolne[.


kCClLC OSIOWY


Do koc ca osloweao (skelelon axlale) zallcza sl: kraosup, ebra l mosLek. owvsze
elemenLv kosLne sLanowl ruszLowanle Luowla.

kraosup
kraosup (columna verLebralls) skada sl z 33-34 nleparzvsLvch kraw, uoonvch [eden na
drualm. W zalenocl od rozmleszczenla kral dzlellmv na: 7 kraw szv[nvch, 12 kraw plerslowvch,
3 kraw ldwlowvch, 3 kraw krzvowvch l 4-3 kraw auzlcznvch. kral szv[ne, plerslowe l
ldwlowe Lworz ruchom, przedkrzvow czc kraosupa l nazvwamv [e kraaml prawdzlwvml
(verLebrae verae). kral krzvowe zrasLa[ sl z sob w okresle do[rzewanla pcloweao w [ednollL
caoc , zwan kocl krzvow. kral auzlczne, zwane Lake oaonowvml, u czowleka zna[du[ sl w
sLanle szczLkowvm l prakLvcznle nle poslada[ wlkszeao znaczenla w mechanlce kraosupa. Czc
krzvowo-auzlczn kraosupa Lworz kral rzekome (verLebrae spurlae).

ANATOMIA CZOWIEKA
Calna budowa krau
W kadvm krau wvrnla sl czc przednl, masvwnle[sz, przvsLosowan do dwlaanla
masv claa, zwan Lrzonem krau (corprus vertebrae) oraz czc Lvln, zwan uklem krau (arcus
verLebrae). 1rzon wraz z uklem oaranlcza[ oLwr kraowv (foramen verLebrale). Z poczenla
wszvsLklch oLworw kraowvch powsLa[e kana kraowv (canalls verLebralls), w kLrvm mlecl sl
rdzen kraowv wraz z oponami. Trzon krau ma kszLaL nlskleao walca, wvrnla sl na nlm pask,
nleco chropowaL powlerzchnl arn l doln, kLre su do poczenla z krklem
mldzvkraowvm. uk krau rozpoczvna sl z Lvlne[ sLronv Lrzonu dwlema nasadaml, kLre
przedua[ sl w blaszkl zespala[ce sl w paszczvnle porodkowe[. W mle[scu ode[cla uku od
Lrzonu zna[du[e sl po kade[ sLronle absze wclcle kraowe dolne (lnclsura verLebralls lnferlor) l
pvLsze wclcle kraowe arne (lnclsura verLebralls superlor). Cba wclcla sslednlch kraw wraz z
krklem mldzvkraowvm oaranlcza[ oLwr mldzvkraowv (foramen lnLerverLebrale), kLrvm
przechodzl nerw rdzenlowv l naczvnla. Cd uku krau odchodzl sledem wvrosLkw. WvrosLek
kolczysty (proces sus splnosus) [esL nleparzvsLvm wvrosLklem, odchodzcvm od uku krau ku Lvowl l
nleco w d. WvrosLkl kolczvsLe su do przvczepu mlnl l wlzade. WvrosLkl poprzeczne
(processus Lransversl) parzvsLe odchodz od uku krau w bok l podobnle, [ak wvrosLkl kolczvsLe,
su do przvczepu mlnl l wlzade. WvrosLkl stawowe (processus arLlculares) wvsLpu[ w llczble
czLerech. ZaopaLrzone s w powlerzchnle sLawowe, suce do poczenla sLawoweao kraw mldzv
sob. ara wvrosLkw sLawowvch sklerowana ku arze Lo wvrosLkl sLawowe arne (processus
articulares superiores), pokryte powlerzchnlaml sLawowvml arnvml (facles arLlculares superlores).
uruaa para sklerowana w d Lo wvrosLkl sLawowe dolne (processus arLlculares lnferlores)
zaopatrzone w powierzchnie stawowe dolne (facies articulares inferiores).

kral szv[ne
kral szv[ne (verLebrae cervlcales) w llczble sledmlu s na[mnle[szvml z kraw prawdzlwvch.
uwa plerwsze kral szv[ne, szczvLowv (aLlas) l obroLowv (axls), su do poczenla kraosupa z
czaszk l w zwlzku z Lvm lch budowa znacznle rnl sl od budowv pozosLavch kraw szyjnych.
Trzon kraw szv[nvch [esL nlskl l na przekro[u pozlomvm poprzecznle owalnv. uk krau [esL clenkl,
pochvlonv w swe[ Lvlne[ czcl ku doowl. CLwr kraowv [esL duv, kszLaLu Lr[kLneao. WvrosLkl
kolczvsLe kraw szv[nvch s pochvlone nleco ku doowl, a na swvch wlerzchokach w kraach od 2-6
wvkazu[ charakLervsLvczne rozwldlenle. WvrosLek kolczvsLv sldmeao krau wvkazu[e due
podoblensLwo do wvrosLkw kolczvsLvch kraw plerslowvch, [esL znacznle duszv, wvsLa[cv l
nierozwidlony. Wyrostki poprzeczne s doc krLkle, sklerowane bocznle l nleco w d. Skada[ sl z
dwch llsLewek kosLnvch, z kLrvch przednla [esL pozosLaocl zanlkeao ebra szv[neao, Lvlna za
sLanowl waclwv wvrosLek poprzecznv. Cble blaszkl wvrosLka poprzeczneao krau szv[neao
oaranlcza[ oLwr wvrosLka poprzeczneao (foramen Lransversarlum), przez kLrv przebleaa[: LLnlca
kraowa, dwle vv kraowe. WvrosLkl sLawowe arne l dolne s nachvlone pod kLem 43o w
sLosunku do paszczvznv poprzeczne[, lch powlerzchnle sLawowe arne s sklerowane ku Lvowl, za
dolne do przodu.

lerwszv kra szv[nv
lerwszv kra z uwaal na swe pooenle nosl nazw krau szczvLoweao (aLlas).
CharakLervsLvczn [eao cech [esL brak rodkowe[ czcl Lrzonu, kLrv zosLa zredukowanv na rzecz
ANATOMIA CZOWIEKA
zba krau obroLoweao. Z pozosLavch czcl Lrzonu kraoweao wvLworzv sl uk przednl (arcus
anLerlor) oraz dwle czcl boczne (massae laLerales).kra szczvLowv ma kszLaL plerclenla
oaranlcza[ceao duv oLwr kraowv. Cd przodu zna[du[e sl krLszv uk przedni (arcus anterior), ku
Lvowl [esL zwrconv uk Lvlnv (arcus posLerlor). na zewnLrzne[ powlerzchnl uku przednleao
porodku zna[du[e sl auzek przednl (Luberculum anLerlus), a od sLronv wewnLrzne[ owalna,
zaablona powlerzchnla sLawowa, zwana doklem zbowvm (fovea denLls). na uku Lvlnvm zna[du[e
sl auzek Lvlnv (Luberculum posLerlus), kLrv [esL pozosLaocl po zredukowanvm wvrosLku
kolczvsLvm. SvmeLrvczne czcl boczne cz oba ukl l s przeznaczone do dwlaanla aowv.
ZaopaLrzone s w absze dokl sLawowe arne (foveae arLlculares superlores) oraz pvLkle dokl
sLawowe dolne (foveae arLlculares lnferlores). WvrosLkl poprzeczne odchodzce od czcl bocznvch
s znacznle dusze, mocnle[sze l bardzle[ bocznle rozsLawlone, nl w pozosLavch kraach szyjnych.

urual kra szv[nv
urual kra szv[nv zwanv [esL kralem obroLowvm (axls), adv [eao Lrzon wraz z zbem Lworz
o plonow, wok kLre[ obraca sl kra szczvLowv z aow. 1rzon krau [esL sLosunkowo wvsokl, u
dou zaopaLrzonv w powlerzchnl doln do poczenla z plerwszvm krklem mldzvkraowvm. ku
arze Lrzon przechodzl w zb krau obroLoweao (dens). na przednle[ sLronle zba wvsLpu[e owalna
powlerzchnla sLawowa przednla (facles arLlcularls anLerlor), suca do poczenla sLawoweao z
uklem przednlm krau szczvLoweao. na Lvlne[ sLronle zba zna[du[e sl powlerzchnla sLawowa Lvlna
(facles arLlcularls posLerlor), suca do poczenla sLawoweao z wlzadem poprzecznvm krau
szczytowego. Wyrostek kolczysty jest doc dual l rozwldlonv na koncu. W krau obroLowvm brak
wvrosLkw sLawowvch arnvch, naLomlasL na Lrzonle krau po bokach zba zna[du[ sl
powlerzchnle sLawowe arne (facles arLlculares superlores), suce do poczenla z kralem
szczytowym. Powierzchnie stawowe dolne (facies articulares lnferlores) s umleszczone na Lvpowvch
wvrosLkach sLawowvch dolnvch (processus arLlculares lnferlores). WvrosLkl poprzeczne krau
obroLoweao s krLkle.

kral plerslowe
kral plerslowe (verLebrae Lhoraclacae) wvsLpu[ w llczble dwunasLu l s sLawowo
poczone z ebraml. 1rzonv lch ma[ na przekro[u poprzecznvm kszLaL serca z karL, a wvmlarv
kraw wzrasLa[ sLopnlowo ku doowl. CharakLervsLvczn cech Lrzonw kraw plerslowvch s
Lzw. dokl ebrowe (foveae cosLales), suce do poczenla sLawoweao z aowaml eber. S one
pooone na krawdzl arne[ l dolne[ po obu sLronach Lrzonu w mle[scu ode[cla nasadv uku
kraoweao. Sslednle dokl: dolnv l arnv ze swvml powlerzchnlaml sLawowvml wraz z krklem
mldzvkraowvm Lworz [edn wspln powlerzchnl sLawow dla aowv ebra w kraach od ll l lx.
nleco lnacze[ s rozmleszczone dokl sLawowe na plerwszvm l Lrzech osLaLnlch kraach. lerwszv kra
poslada [eden cav doek, pooonv ponle[ krawdzl arne[ Lrzonu, przeznaczonv dla aowv
plerwszeao ebra oraz p doka sLawoweao na dolne[ krawdzl Lrzonu, kLrv przv poczenlu z
nasLpnvm kralem Lworzv powlerzchnl sLawow dla aowv drualeao ebra. uzleslLv kra plerslowv
ma Lvlko powk doka ebroweao przv krawdzl arne[. uwa osLaLnle kral, L[. [edenasty i
dwunasLv, ma[ Lvlko po [ednvm doku ebrowvm po bokach Lrzonu ebroweao. WvrosLkl poprzeczne
(processus Lransversl) kraw plerslowvch s doc masvwne, sklerowane bocznle l ku Lvowl. na lch
zarublavm koncu zna[du[e sl doek ebrowv wvrosLka poprzecznego (fovea costalis transversalis),
ANATOMIA CZOWIEKA
przeznaczonv do poczenla sLawoweao z auzklem ebra, w dwch osLaLnlch kraach dokl Le nle
wvsLpu[. WvrosLek kolczvsLv (processus splnosus) w kraach plerslowvch [esL bardzo dual, osLro
zakonczonv l sklerowanv w d. WvrosLkl sLawowe (processus arLlculares) arne l dolne z
powlerzchnlaml sLawowvml s usLawlone w paszczvnle czoowe[. CLwr kraowv (foramen
verLebrale) [esL okrav po obu sLronach Lrzonu, l sLosunkowo mav.

kral ldwlowe
kral ldwlowe (vertebrae lumbales) wvsLpu[ w llczble plclu l s na[masvwnle[szvml ze
wszvsLklch kraw wolnvch z uwaal na due obclenle czcl ldwlowe[ kraosupa. 1rzonv kraw
ma[ kszLaL owalnv lub nerkowaLv. uk krau [esL doc szeroki i wraz z trzonem ogranicza
sLosunkowo mav, Lr[kLneao kszLaLu oLwr kraowv. Cd nasadv uku ku bokowl odchodzl parzvsLv
wvrosLek ebrowv (processus cosLarlus), kLrv sLanowl pozosLaoc po zredukowanvm ebrze
ldwlowvm. W kraach ldwlowvch brak [esL waclwvch wvrosLkw poprzecznvch, wvsLpu[ one
w postaci szczLkowe[, [ako para wvrosLkw dodaLkowvch (processus accessorll), pooonvch u
nasadv wvrosLka ebroweao oraz dwch wvrosLkw suLeczkowaLvch (processus mamlllares),
umleszczonvch na sLronle boczne[ wvrosLkw sLawowvch arnvch. WvrosLkl sLawowe s usLawlone
plonowo, lch powlerzchnle sLawowe le w paszczvnle sLrzakowe[. WvrosLkl sLawowe arne
(processus arLlculares superlores) s rozsLawlone szerze[ od dolnvch, a powlerzchnle sLawowe ma[
sklerowane przvrodkowo. WvrosLkl sLawowe dolne s pooone blle[ sleble, a powlerzchnle
sLawowe zwrcone s do boku. W wvnlku Lakleao usLawlenla wvrosLkl sLawowe arne obe[mu[
wvrosLkl sLawowe dolne (processus arLlculares lnferlores) krau wve[ poooneao.

koc krzvowa
koc krzvowa (os sacrum) powsLa[e w wvnlku zronlcla sl plclu kraw krzvowvch, co
nasLpu[e w wleku 20-25 lat. koc krzvowa ma kszLaL Lr[kLnv, wvrnla sl na nle[ szerok
podsLaw (basls ossls sacrl) sklerowan ku arze oraz wlerzchoek (apex ossls sacrl) zwrconv w d.
Z dwch powlerzchnl [edna [esL wklsa l sLosunkowo aadka - to powierzchnia miedniczna (facies
pelvlna). uruaa, zwana powlerzchnl arzbleLow (facles dorsalls), [esL lekko wvpuka l sklerowana ku
Lvowl. na podsLawle kocl krzvowe[ zna[du[ sl wszvsLkle Lvpowe czcl skadowe krau. orodku
podsLawv [esL pooona owalna powlerzchnla arna Lrzonu plerwszeao krau krzvoweao, kLra za
porednlcLwem osLaLnleao krka mldzvkraoweao czv sl z Lrzonem plLeao krau ldwloweao.
U nasadv uku zna[du[ sl po bokach wvrosLkl sLawowe arne (processus arLlculares superlores),
kLrvch powlerzchnle sLawowe s sklerowane ku Lvowl. uk wraz z Lrzonem oaranlcza[ Lr[kLnv
oLwr, prowadzcv do kanau krzvoweao, (canalls sacralis). Wyrostki poprzeczne, stawowe i
kolczvsLe zlewa[ sl z wvrosLkaml nasLpnvch kraw, Lworzc odpowlednle llsLewkl kosLne,
przebleaa[ce wzdu powlerzchnl arzbleLowe[ kocl krzvowe[. na powlerzchnl mlednlczne[ w
mle[scu zronlcla sl Lrzonw kraowvch wvsLpu[ cztery kresy poprzeczne (lineae transversae), a
bocznle od nlch s umleszczone czLerv parv oLworw krzvowvch mlednlcznvch (foramlna sacralla
pelvina). rzez Le oLworv przechodz aazle brzuszne nerww krzvowvch.na powlerzchnl
arzbleLowe[ zaznacza sl plc podunvch llsLewek kosLnvch, zwanvch arzeblenlaml. orodku
przebleaa arzeblen krzvowv porodkowv (crlsLa sacralls medlana), kLrv powsLa ze zronlLvch
wvrosLkw kolczvsLvch. o obu sLronach arzeblenla porodkoweao przebleaa arzeblen krzvowv
porednl (crista sacralis intermedia), jako pozosLaoc po zronlLvch wvrosLkach sLawowvch. Bocznie
ANATOMIA CZOWIEKA
od arzeblenl krzvowvch porednlch s usvLuowane svmeLrvczne arzeblenle krzvowe boczne (crlsLae
sacrales laLerales), uLworzone z poczenla szczLkowvch wvrosLkw poprzecznvch. omldzv
arzeblenlem krzvowvm porednlm a bocznvm zna[du[ sl czLerv parzvsLe oLworv krzvowe
arzbleLowe (foramlna sacralla dorsalla), przeznaczone dla prze[cla aazl arzbleLowvch nerww
krzvowvch. czcl boczne (parLes laLerales) kocl krzvowe[, sllnle rozbudowane w odclnku arnvm,
poslada[ nlerwn powlerzchnl sLawow, zwan powlerzchnl uchowaL (facles aurlcularls), dla
poczenla z podobn powlerzchnl sLawow kocl blodrowe[. Mldzv powlerzchnl uchowaL kocl
krzvowe[ l arzeblenlem krzvowvm bocznvm zna[du[e sl auzowaLoc kocl krzvowe[ (LuberoslLas
sacralls). 8ozpoczvna[cv sl w obrble podsLawv kocl krzvowe[ kana krzvowv (canalls sacralls)
bleanle wzdu cae[ kocl, zwa[c sl ku doowl. W okollcv wlerzchoka konczv sl rozworem
krzvowvm (hlaLus sacralls). 8ozwr oaranlcza[ po bokach rokl krzvowe (cornua sacralla), czce
sl z rokaml kocl auzlczne[.

koc guziczna
koc auzlczna (os coccvals), czvll oaonowa, skada sl z czLerech lub plclu szczLkowvch
kraw. koc ma kszLaL zbllonv do Lr[kLa, podsLaw sklerowaneao do kocl krzvowe[. na
plerwszvm krau auzlcznvm oprcz Lrzonu zachowav sl [eszcze szczLkowe wvrosLki stawowe
arne, Lworzce rokl auzlczne (cornua coccvaea), czce sl z odpowlednlml rokaml kocl
krzvowe[. Z dalszvch kraw auzlcznvch zachowav sl [u Lvlko szczLkowe Lrzonv kraw.

oczenla w przedkrzvowe[ czcl kraosupa

omldzv kraaml wolnvml zachodz poczenla zarwno Lvpu claeao, [ak l poczenla
przervwane, czvll sLawv. lerwsze wvsLpu[ mldzv Lrzonaml kraw w posLacl chrzsLkozrosLw
oraz pomldzv wvrosLkaml kolczvsLvml, poprzecznvml, ukaml l Lrzonaml [ako wlzozrosLv. oczenia
sLawowe wvsLpu[ pomldzv powlerzchnlaml sLawowvml wvrosLkw sLawowvch dwch sslednlch
kraw.

oczenla Lrzonw kraowvch
krkl mldzvkraowe (dlscl lnLerverLebrales) s zbudowane z chrzsLkl wknlsLe[ l cz sl z
powlerzchnl arn l doln Lrzonw kraowvch za porednlcLwem clenkle[ warsLwv chrzsLkl
szklistej. Wvsokoc krkw mldzvkraowvch [esL na oa proporc[onalna do wvsokocl Lrzonu l
sLanowl w przvbllenlu 1/3 Le[ wvsokocl. czna wvsokoc wszvsLklch krkw mldzvkraowvch
wynosi okoo 1/4 duaocl kraosupa. na przekro[u sLrzakowvm krkl mldzvkraowe ma[ kszLaL
klina; w odcinku szyjnym i ldwlowvm kraosupa s wvsze od przodu, naLomlasL w czcl
plerslowe[ wvsze s od sLronv Lvlne[. Zrnlcowana wvsokoc krkw mldzvkraowvch [esL
lsLoLnvm czvnnlklem warunku[cvm flz[oloalczne krzvwlznv kraosupa. krzvwlznv czcl szv[ne[ l
ldwlowe[ s sklerowane wvpukocl do przodu (lordosls cervlcalls lumballs), w czcl plerslowe[
kraosupa krzvwlzna zwrcona [esL wvpukocl do Lvu (kvphosls Lhoraclca).SLrukLura krka
mldzvkraoweao [esL zrnlcowana, skada sl on z sllneao plerclenla wknlsLeao (anulus
ANATOMIA CZOWIEKA
flbrosus), kLrv obe[mu[e umleszczone porodku [dro mladvsLe (nucleus pulposus). lerclen
wknlsLv sllnle zespala arn l doln powlerzchnl sslednlch Lrzonw, w zwlzku z Lvm [esL
czvnnlklem znacznle hamu[cvm ruchv kraw. !dro mladvsLe [esL bardzle[ ruchom czcl
krka. krkl mldzvkraowe dzlkl swe[ sprvsLocl wvblLnle zmnle[sza[ wszelkle wsLrzsv
kraosupa. Wlzado podune przednle (lla. lonalLudlnale anLerlus) rozpoczvna sl na auzku
aardowvm kocl poLvllczne[, bleanle po przednle[ powlerzchnl Lrzonw l krkw mldzvkraowvch,
rozszerza sl ku doowl l konczv na powlerzchnl mlednlczne[ kocl krzvowe[. Wlzado Lo sllnle czv
Lrzonv kraowe z sob oraz dzlaa hamu[co na ruchv zalcla kraosupa do Lvu. Wlzado podune
Lvlne (lla. lonalLudlnale posLerlus) blerze poczLek na sLoku kocl poLvllczne[, bleanle po Lvlne[
powlerzchnl Lrzonw l krkw mldzvkraowvch wewnLrz kanau kraoweao, konczc sl w
arnvm odclnku kanau krzvoweao. Wlzado Lo naplna sl podczas zalnanla kraosupa w przd.

oczenla wvrosLkw l ukw kraw
Wlzada Le (lla. flava), zwane Lake mldzvukowvml, s rozplLe mldzv ukaml
sslednlch kraw, poczwszv od nasadv wvrosLkw sLawowvch. Wlzada Le s zbudowane z Lkankl
czne[ sprvsLe[ l ma[ zabarwlenle Lawe. Wlzada Le zamvka[ kana kraowv od Lvu. uzlkl
swe[ sprvsLocl ma[ one due znaczenle dla statyki i mechaniki kraosupa. Wlzada
mldzvpoprzeczne (lla. lnLerLransversarla) przebleaa[ mldzv wvrosLkaml poprzecznvml sslednlch
kraw l hamu[ nadmlerne zalcla kraosupa w bok.Wlzada mldzvkolcowe (lla. lnLersplnalla) s
Lo paskle pasma rozclaa[ce sl pomldzv sslednlml wvrosLkaml kolczvsLvml. Wlzado
podkolcowe (lla. suprasplnale) [esL sllnvm wlzadem czcvm konce wvrosLkw kolczvsLvch,
poczwszv od sldmeao krau szv[neao do kocl krzvowe[. W odclnku szv[nvm wlzado Lo, [ako
wlzado karkowe (lla. nuchae), bleanle w rozwldlenlu wvrosLkw kolczvsLvch l dochodzl do
arzeblenla poLvllczneao zewnLrzneao kocl poLvllczne[. Wlzada mldzvkolcowe, wlzado
nadkolcowe l wlzado karkowe hamu[ nadmlerne zalcla kraosupa w przd. Stawy
mldzvkraowe (arLlculaLlones lnLerverLebrales) zachodz mldzv powlerzchnlaml sLawowvml
arnvml l dolnvml (facles arLlculares superlores eL lnferlores), lecvml na wvrosLkach sLawowvch
sslednlch kraw. kadv sLaw [esL oLoczonv clenk Lorebk sLawow, kLra przvmocowu[e sl do
krawdzl powlerzchnl sLawowvch.

oczenla kraosupa przedkrzvoweao z kocl krzvow

oczenle mldzv plLvm kralem ldwlowvm, a kocl krzvow ([uncLura sacroverLebralls)
nle rnl sl w zasadzle od poczen mldzv kraaml wolnvml. WvsLpu[e LuLa[ poczenle
chrzsLkozrosLowe - osLaLnl krek mldzvkraowv czv v kra ldwlowv l Lrzon l krau kocl
krzvowe[, wlzozrosLowe - w posLacl wlzade omwlonvch wczenle[ oraz parzvsLv sLaw
mldzvkraowv czcv wvrosLkl sLawowe. oczenle Lo [esL wzmocnlone [eszcze dodaLkowvm
wlzozrosLem w posLacl wlzada blodrowo-ldzwloweao (lla. lllolumbale), kLre czv obusLronnle
mlednlc z kraosupem przedkrzvowvm.


ANATOMIA CZOWIEKA
oczenla w czcl krzvowo-auzlczne[ kraosupa

oczenle krzvowo-auzlczne ma charakLer szczLkowvch chrzsLkozrosLw l wlzozrosLw.
Mldzv zwrconvml do sleble powlerzchnlaml wlerzchoka kocl krzvowe[ z podsLaw kocl
auzlczne[ wvsLpu[e doc clenkl krek mldzvkraowv, kLrv moe skosLnlec .W przeduenlu
wlzada poduneao przednleao, bleanle wzdu powlerzchnl mlednlczne[ kocl krzvowe[ do kocl
auzlczne[, wlzado krzvowo-auzlczne brzuszne (lla. sacrococcvaeum venLrale). WewnLrz kanau
krzvoweao przebleaa wlzado krzvowo-auzlczne arzbleLowe abokle (lig. sacrococcygeum dorsale
profundum) [ako przeduenle wlzada poduneao Lvlneao. Cd arzeblenla krzvoweao
porodkoweao do powlerzchnl arzbleLowe[ kocl auzlczne[ bleanle wlzado krzvowo-guziczne
grzbietowe powierzchowne (lig. sacrococcygeum dorsale superflclale). onadLo wvrnla sl parzvsLe
wlzado krzvowo-auzlczne boczne (lla. sacrococcvaeum laLerale), kLre czv arzeblenle krzvowe
boczne z kocl auzlczn.

oczenla kraosupa z czaszk

Czaszka z kraosupem czv sl za porednlcLwem sLaww aowowvch arnvch,
zachodzcvch mldzv kocl poLvllczn l kralem szczvLowvm oraz sLaww aowowvch dolnvch, kLre
cz kra szczvLowv z kralem obroLowvm. SLaw aowowv arnv, zwanv sLawem szczvLowo-
poLvllcznvm (arLlculaLlo aLlanLoocclplLalls), skada sl z dwch svmeLrvcznvch sLaww, czcvch
kvkcle poLvllczne z dokaml sLawowvml arnvml krau szczvLoweao. 1orebkl sLawowe s clenkle l
lune, przvmocowu[ sl do brzeaw powlerzchnl sLawowvch. Wzmocnlenlaml Lvch sLaww s dwle
bonv szczvLowo-potyllczne.8ona szczvLowo-potyliczna przednia (membrana atlantooccipitalis
anLerlor), [esL rozplLa mldzv czcl podsLawn kocl poLvllczne[ a uklem przednlm krau
szczytowego. 8ona szczvLowo-potyliczna tylna (membrana atlantooccipitalis posterior) bardziej
wloLka od przednle[, bleanle od Lvlneao brzeau oLworu poLvllczneao wlelkleao do uku Lvlneao krau
szczytowego. S Law aowowv dolnv Lworzv zesp sLaww szczvLowo-obrotowych (articulationes
aLlanLoaxlales), kLre mona podzlellc na dwa symetryczne stawy szczytowo-obrotowe boczne
(articulationes atlantoaxiales laterales) i dwa stawy szczytowo-obroLowe porodkowe, przednl l Lvlnv
(arLlculaLlones aLlanLoaxlales medlanae, anLerlor eL posLerlor).W uLworzenlu sLaww szczvLowo-
obroLowvch bocznvch uczesLnlcz dokl sLawowe dolne, pooone na czclach bocznvch krau
szczvLoweao oraz powlerzchnle sLawowe arne, umleszczone na Lrzonle krau obroLoweao.
owlerzchnle Le s nleco wvpuke. W sLawle szczvLowo-obroLowvm przednlm blerze udzla
powierzchnia stawowa przednia zba krau obroLoweao, kLra czv sl z doklem zbowvm uku
przednleao krau szczvLoweao, za sLaw szczvLowo-obrotowy tylny tworzy powierzchnia stawowa
Lvlna zba wraz z powlerzchnl sLawow wlzada poprzeczneao krau szczvLoweao. kadv z czLerech
staww poslada wasn Lorebk sLawow, s one clenkle, lune l przvmocowu[ sl do brzeaw
powierzchni stawowych. Stawy szczytowo-obroLowe s wzmocnlone llcznvml l sllnvml wlzadaml, do
kLrvch nale: Wlzado krzvowe krau szczvLoweao (lla. cruclforme aLlanLls), skada sl z dwch
czcl: pozlome[, zwane[ wlzadem poprzecznvm krau szczvLoweao (lla. Lransversum aLlanLls) oraz
plonowe[, Lworzce[ Lzw. pczkl podune (fasclcull lonalLudlnales). Wlzado poprzeczne krau
szczvLoweao [esL umocowane do przvrodkowe[ powlerzchnl czcl bocznvch krau szczvLoweao l
[ako szerokle pasmo przvleaa do zba od Lvu, uLrzvmu[c ao w prawldowvm pooenlu. orodku z
ANATOMIA CZOWIEKA
przodu ma ono ma powlerzchnl sLawow pokrvL chrzsLk suc do poczenla z zbem. czkl
podune s Lo pasma wlzadowe odchodzce w paszczvc nle porodkowe[ od wlzada
poprzeczneao ku arze l ku doowl. czkl arne przvczepla[ sl do przednleao brzeau oLworu
wlelkleao kocl poLvllczne[, sabsze pczkl dolne - do Lvlne[ powlerzchnl Lrzonu krau obrotowego.
Wlzado wlerzchoka zba (lla. aplcls denLls) czv szczvL zba z przednlm brzealem oLworu wlelkleao
kocl poLvllczne[. Wlzado skrzvdowaLe (lla. alarla) s Lo sllne pczkl wlzadowe, rozpoczvna[ce sl
na bocznvch sLronach zba l bleance rozblenle ku arze do kvkcl poLvllcznvch. odobnle [ak
wlzado wlerzchoka zba s one pooone do przodu od wlzada krzvoweao. 8ona pokrvwa[ca
(membrana LecLorla) sLanowl sllnle rozwlnlL arn czc wlzada poduneao Lvlneao kraosupa.
Rozpoczyna sl na wewnLrzne[ powlerzchnl czcl podsLawne[ kocl poLvllczne[, a konczv sl na
Lvlne[ powlerzchnl Lrzonu krau obroLoweao. okrvwa ona wszvsLkle pozosLae wlzada l chronl
rdzen przed urazaml ze sLronv zba. 8uchv w sLawach aowowvch arnvch odbvwa[ sl dookoa
dwch osl: sLrzakowe[ l poprzeczne[. Cwne ruchv poleaa[ na zalnanlu aowv do przodu l ku Lvowl,
a zakres ich wynosi w sumie 30. rzv udzlale kraosupa szv[neao zakres Len moe sl powlkszvc do
okoo 123o. Mollwocl ruchowe dookoa osl sLrzakowe[ s znacznle mnle[sze. Zakres boczneao
zalcla aowv wvnosl bowlem okoo 10, a przv wspudzlale kraosupa szv[neao wzrasLa do
43o.Cwnvm ruchem dolnvch sLaww aowowvch [esL ruch obroLowv w prawo l w lewo, dookoa osl
duale[, bleance[ wzdu zba krau obroLoweao. CbrL aowv w kad sLron wvnosl okoo 30, a
wybitniejszy ruch obrotowy do 90 w [edn sLron moe bvc wvkonanv przv wspudzlale kraosupa
szyjnego.

kraosup [ako caoc

kraosup ma kszLaL dwch Lr[kLw poczonvch z sob podsLawaml. Crnv Lr[kL,
znacznle duszv l wvsmukv, [esL uLworzonv przez czc przedkrzvow kraosupa l odznacza sl
du ruchomocl. Czc dolna, sLanowlca zaledwle 1/3 duaocl plerwsze[, [est szeroka, masywna i
szczvLem zwrcona ku doowl. uuaoc caeao kraosupa doroseao czowleka sLanowl w
przvbllenlu 40-43 duaocl claa. Wlelkoc kraw wzrasLa sLopnlowo od krau szczvLoweao do
plLeao krau ldwloweao. na[wlkszv wvmlar poprzecznv oslaa kraosup na wvsokocl 2-3
seamenLu kocl krzvowe[, co [esL spowodowane na[wlkszvm obclenlem Leao odclnka kraosupa.
kraosup doroseao osobnlka nle [esL prosLvm supem, prze[awla bowlem w paszczvc nie
porodkowe[ wowaLe wvalcla. W odclnku szyjnym i ldwlowvm krzvwlznv Le wvpukocl s
sklerowane do przodu (lordosls cervlcalls eL lumballs), naLomlasL w czcl plerslowe[ l krzvowo-
auzlczne[ wvpuke s ku Lvowl (kvphosls Lhoraclca eL sacralls). krzvwlznv plerslowa l krzvowo-
guziczna rozpoczvna[ sl kszLaLowac [u w vclu podowvm. krzvwlzna szv[na zaczvna powsLawac
okoo czwarLeao mleslca vcla, kledv dzlecko uczv sl dwlaac aow. na[pnle[, bo w 10-15
mleslcu vcla, zapoczLkowu[e sl kszLaLowanle krzvwlznv ldwlowe[. Stanowi to nasLpsLwo
przv[mowanla plonowe[ posLawv claa przez dzlecko. WowaLo wvalLv kszLaL kraosupa [esL
swolsL waclwocl czowleka, zwlzan z [eao wvprosLowan posLaw claa l dlaLeao brak ao
[eszcze u podu l u noworodka. kraosup spenla Lrzv awne zadanla. Suv [ako narzd ochronnv
rdzenla, [ako narzd podporowv claa oraz [ako narzd ruchu. ukrvLv w obszernvm kanale kraowvm
rdzen [esL dosLaLecznle chronlonv przed wszelkleao rodza[u urazaml. onadLo dua sprvsLoc
kraosupa zabezplecza nle Lvlko rdzen ale Lake l mzaowle przed szkodllwvml wsLrzsaml.
Cwnvml czvnnlkaml amorLvzu[cvml wsLrzsv s krzvwlznv kraosupa oraz znaczna sprvsLoc
krkw mldzvkraowvch czowleka w zwlzku z [eao plonow posLaw kraosup sLanowl o
ANATOMIA CZOWIEKA
Luowla l dwiga ca arn czc claa. na[sabszvml mle[scaml s zazwvcza[ Le okollce, w kLrvch
czc odznacza[ca sl wlksz ruchomocl przechodzl w odclnek mnle[ ruchomv. 8uchomoc
poszczealnvch kraw w sLosunku do sleble [esL nlewlelka z uwaal na sllnv aparaL wlzadowv,
obecnoc wvrosLkw oraz poczen Lrzonw kraowvch za porednlcLwem chrzsLkozrosLw.
omlmo Leao nleznaczne ruchv 24 kraw wolnvch (prawdzlwvch) sumu[c sl, da[ wvblLn
ruchomoc caeao kraosupa przedkrzvoweao w przeclwlensLwle do nleruchome[ czcl krzvowo-
auzlczne[. oszczealne odclnkl kraosupa w nle[ednakowvm sLopnlu uczesLnlcz w [eao ruchach.
Najmniej ruchoma jest czc plerslowa ze wzaldu na sw budow (duale, dachwkowaLo
zachodzce na sleble wvrosLkl kolczvsLe), [ak rwnle z powodu sweao udzlau w budowle klaLkl
plerslowe[ (ebra l mosLek dzlaa[ hamu[co na ruchv). na[wlksze mollwocl ruchowe poslada
czc szv[na dzlkl mavm wvmlarom Lrzonw, a znaczne[ wvsokocl krkw mldzvkraowvch.
8wnle w czcl ldwlowe[ ruchomoc [esL doc znaczna. 8uchv kraosupa s mollwe we
wszvsLklch klerunkach. W paszczvc nle sLrzakowe[ odbvwa[ sl ruchv zalnanla do przodu l do Lvu
(anLeflexlo eL reLroflexlo), w paszczvc nle czoowe[ - ruchv zalcla boczneao (flexlo laLeralls) oraz w
paszczvc nie poprzecznej - ruchv obroLowe (roLaLlo). W wvnlku komblnac[l wszvsLklch wve[
wvmlenlonvch ruchw powsLa[ ruchv okrne, ruchv obwodzenla (clrcumducLlo).

Klatka piersiowa

klaLka plerslowa zawlera l ochranla narzdv w nle[ pooone. Szkielet klatki piersiowej ma
budow kosLno-chrzsLn l prcz kraosupa plersloweao Lworzv ao dwanacle par eber oraz
mostek.

ebra
ebra (cosLae) z uwaal na sLosunek do mosLka dzlellmv na: 7 par eber prawdzlwvch (cosLae
verae), bezporednlo czcvch sl z mosLklem oraz 3 par eber rzekomvch (cosLae spurlae), nle
poczonvch bezporednlo z mosLklem. Spord eber rzekomvch 3 plerwsze parv, L[. ebra od vlll do
x, cz sl z mosLklem porednlo, poprzez chrzsLk vll ebra l dlaLeao nazvwamv [e ebraml
przvLwlerdzonvml (cosLae afflxae). W wvnlku poczenla sl chrzsLek ebrowvch powvszvch eber
wvLwarza sl obusLronnle uk ebrowv (arcus cosLalls), sLanowlcv przednlo-doln aranlc klaLkl
plerslowe[. CsLaLnle dwle parv eber nle cz sl ze sob, lch wolne konce Lkwl w powokach
brzusznvch l nazvwamv [e ebrar zs L r a cosLn wale[ cocl clo o rv kr c l r wale[ r chrzsL lr r ebro a pooone[r r przod
c c L
c
c doln[. Lr sL zz r e budolr or p wMr a[cwlr mr aokw wv r ko ebr prz r szr r kl ebr n r vpnlc
ANATOMIA CZOWIEKA
szv[ka ebra przechodzl w Lrzon ebra (corpus cosLae). na aranlcv prze[cla szv[kl w Lrzon ebra
zna[du[e sl auzek ebra (Luberculum cosLae) z powlerzchnl sLawow (facles arLlcularls Lubercull
cosLae) przeznaczon do poczenla sl z doklem ebrowvm wvrosLka poprzeczneao odpowlednleao
krau plersloweao. na dwch osLaLnlch ebrach auzek ebrowv nle wvsLpu[e. 1rzon ebra (corpus
cosLae) [esL clenkl l spaszczonv, poslada aadk l wvpuk powlerzchnl zewnLrzn oraz wkls
powlerzchnl wewnLrzn. na[wlksze zaamanle Lrzonu ebra [esL pooone bocznle od auzka l
Lworzv Lzw. kL ebra (anaulus cosLae). kL ebra w ebrze l [esL pooonv w re[onle auzka ebra, w
nasLpnvch ebrach oddala sl w bok od auzka, a brak ao na dwch osLaLnlch ebrach. owlerzchnle
Lrzonu schodz sl w dwch brzeaach, z kLrvch brzea arnv [esL arubszv l zaokralonv, a brzea dolnv
osLrv. Wzdu dolneao brzeau, na wewnLrzne[ powlerzchnl Lrzonu, przebleaa bruzda ebra (sulcus
cosLae) przeznaczona dla naczvn l nerww mldzvebrowvch. konlec przednl kocl ebrowe[ [esL
nleco szerszv l poslada chropowaL powlerzchnl do poczenla z chrzsLk ebrow.C hrzsLka
ebrowa (carLllaao cosLalls), czvll ebro chrzsLne sLanowl przeduenle ebra kosLneao l [esL lsLoLnvm
czvnnlklem, zwlksza[cvm sprvsLoc clan klaLkl plerslowe[. ebra krancowe, L[. arne l dolne,
rnl sl doc znacznle od pozosLavch. lerwsze ebro [esL szerokle l paskle, usLawlone w paszczvc
nle poprzeczne[ l w zwlzku z Lvm poslada powlerzchnl arn l doln Lrzonu, a brzeal sklerowane na
zewnLrz l do wewnLrz. na powlerzchnl arne[ plerwszeao ebra, kleru[c sl od sLronv
przvrodkowe[ ku bokowl, zna[du[e sl: auzek mlnla pochveao przednleao (Luberculumm. scalenl
anLerlorls), bruzda LLnlcv podobo[czvkowe[ (sulcus a. subclavlae) oraz chropowaLe pole, bdce
mle[scem przvczepu mlnla pochveao rodkoweao.ebro druale poslada porednle usLawlenle
powlerzchnl w sLosunku do ebra plerwszeao l nle[ lecvch eber.uwa osLaLnle ebra s sable[
rozwlnlLe, krLsze, pozbawlone szv[kl, auzka l kLa ebra, a lch przednl konlec ma ma chrzsLk
ebrow. na kocl ebrowe[ wvrnlamv Lrzv krzvwlznv: krzvwlzn paszczvznv, krzvwlzn krawdzl l
krzvwlzn osl duale[. krzvwlzna paszczvznv wle sl z zewnLrzn powlerzchnl wvpuk l
wewnLrzn wkls. krzvwlzna krawdzl powodu[e, e ebro pooone na paszczvc nie przvleaa don
ca krawdzl. krzvwlzna osl duale[ [esL zwlzana z esowaLvm skrcenlem ebra. ebra s
zbudowane z lsLoLv abczasLe[ boaaLe[ w szplk kosLnv czerwonv l pokrvLe clenk warsLw lsLoLv
kostnej zbitej.

Mostek
Mostek (sternum) jesL nleparzvsL kocl pask, zamvka[c porodku od przodu clan
klaLkl plerslowe[. MosLek [esL usLawlonv nleco skonle od arv l Lvu ku doowl l do przodu. Lev na
wvsokocl od 2-3 do 9-10 krau plersloweao. kszLaL mosLka przvpomlna krLkl, szerokl mlecz grecki,
sLd Lrzv [eao skadowe czcl oLrzvmav swe nazwv: na[szersza czc arna nosl nazw rko[ecl,
na[dusza czc rodkowa Lo Lrzon mosLka, a dolna, na[sable[ rozwlnlLa czc nazvwa sl
wvrosLklem mleczvkowaLvm. 1rzv czcl mosLka s zespolone w [edn caoc za porednlcLwem
chrzsLkozrosLw, co warunku[e lm w sLosunku do sleble pewlen sLoplen ruchomocl. 8ko[ec
mosLka (manubrlum sLernl) [esL zbllona kszLaLem do czworokLa, zwa sl ku doowl. na brzeau
arnvm, na[arubszvm, zaznacza sl porodku pvLkle wclcle szv[ne (lnclsura [uaularls), a bocznle od
nleao zna[du[e sl parzvsLe zaablenle zwane wclclem obo[czvkowvm (lnclsura clavlcularls), kLre
suv do poczenla sLawoweao z obo[czvklem. onle[, na brzeaach bocznvch rko[ecl, lev wclcle
ebrowe (lnclsura cosLalls) do poczenla z chrzsLk plerwszeao ebra. Trzon mostka (corpus sterni)
[esL duszv, wszv l clenszv od rko[ecl, poslada Lake powlerzchnl przednl l Lvln oraz dwa
brzeal boczne. 8rzea arnv Lrzonu czv sl z brzealem dolnvm rko[ecl pod kLem oLwarLvm ku
Lvowl za porednlcLwem chrzsLkl wknlsLe[. oczenle Lo nosl nazw spo[enla mosLkoweao
ANATOMIA CZOWIEKA
(svmphvsls sLernl), a zaamanle Lrzonu w sLosunku do rko[ecl Lworzv Lzw. kL mosLka (anaulus
sterni). Dolny brzeg trzonu mosLka zespala sl z wvrosLklem mleczvkowaLvm za porednlcLwem
chrzsLkozrosLu mosLkoweao (svnchondrosls sLernalls).W mle[scu spo[enla mosLka, na bocznvch
krawdzlach rko[ecl l Lrzonu, zna[du[e sl para wclc ebrowvch, przeznaczonvch do poczenla z
chrzsLk drualeao ebra. nle[, wzdu brzeaw bocznvch Lrzonu, s pooone kole[ne wclcla
ebrowe dla pozosLavch eber prawdzlwvch, L[. od Lrzecleao do sldmeao. WvrosLek mleczvkowaLv
(processus xlpholdeus) [esL Lworem szczLkowvm, odznacza sl nlesLavm kszLaLem l wlelkocl.
WewnLrzna budowa mosLka [esL podobna do sLrukLurv eber.

oczenla eber z kraosupem

ebra cz sl ruchomo z kraaml plerslowvml za porednlcLwem sLaww ebrowo-
kraowvch (arLlculaLlones cosLoverLebrales). kade ebro, z wv[Lklem [edenasLeao l dwunasLeao,
uczesLnlczv w uLworzenlu dwch odrbnvch anaLomlcznle sLaww, kLre pod wzaldem
mechanlcznvm sLanowl zwarL caoc .SLawv aw ebrowvch (arLlculaLlones caplLum cosLarum) s
uLworzone przez powlerzchnl sLawow aowv ebra l dokl ebrowe dwch sslednlch kraw oraz
lecv mldzv nlml krek mldzvkraowv. W ebrach l, xl l xll aowa ebra czv sl z [ednvm
Lrzonem krau. owlerzchnle sLawowe pokrvwa chrzsLka wknlsLa w sLawach od ll do x, naLomlasL
w stawach I i Xl, xll ebra - chrzsLka szkllsLa. SLaw oLacza clenka Lorebka sLawowa, kLr wzmacnla[
dwa wlzada: wlzado promlenlsLe aowv ebra (lla. caplLls cosLae radlaLum) bleanle na przednle[
powlerzchnl Lorebkl, od aowv ebra do powlerzchnl boczne[ sslednlch Lrzonw l krkw
mldzvkraowvch, wlzado rdsLawowe aowv ebra (lla. caplLls cosLae lnLraarLlculare) rozplLe [esL
w [amle sLawu mldzv arzeblenlem aowv ebra a krklem mldzvkraowvm l wvsLpu[e w sLawach
od ll do x ebra .SLawv ebrowo-poprzeczne (arLlculaLlones cosLoLransversarlae) s uLworzone przez
wvpuk powlerzchnl sLawow auzka ebra l doek ebrowv wvrosLka poprzeczneao. SLawv Le
wvsLpu[ w dzleslclu arnvch ebrach. uo na[wanle[szvch wlzade wzmacnla[cvch Lorebk
sLawow nale: wlzado ebrowo-poprzeczne (lla. cosLoLransversarlum) rozplLe mldzv szv[k
ebra a wvrosLklem poprzecznvm odpowlada[ceao mu krau, wlzado ebrowo-poprzeczne (lig.
cosLoLransversarlum superlus eL laLerale), kLre cz re[on szv[kl l auzka ebroweao z wvrostkiem
poprzecznvm wve[ leceao krau. Cba sLawv ebrowo-kraowe Lworz pod wzaldem
czvnnoclowvm [edn caoc . Wspln osl ruchu [esL o duaa szv[kl ebra, wok kLre[ odbvwa[
sl ruchv obroLowe.

oczenla eber z mosLklem

ChrzsLka plerwszeao ebra wvLwarza chrzsLkozrosL mosLkowo-ebrowv (svnchondrosls
sLernocosLalls). ChrzsLkl eber od drualeao do sldmeao cz sl z mosLklem za porednlcLwem
sLaww mosLkowo-ebrowvch (arLlculaLlones sLernocosLales), wvkazu[cvch due podoblensLwo
budowy do sLaww aw ebrowvch. owlerzchnl wvpuk Lworz chrzsLkl eber, powlerzchnl
wkls - wclcle ebrowe na bocznvch brzeaach mosLka. Clenka Lorebka sLawowa Lvch poczen [esL
wzmocnlona wlzadaml mosLkowo-ebrowvml promlenlsLvml (lla. sLernocosLalla radlaLa), kLre na
przednle[ l Lvlne[ powlerzchnl mosLka przechodz w bon mosLka (membrana sLernl). naLomlasL w
ANATOMIA CZOWIEKA
sLawle drualeao ebra wvsLpu[e dodaLkowo wlzado mosLkowo-ebrowe rdsLawowe (lla.
sLernocosLale lnLraarLlculare).oczenla mosLka zachodz mldzv zwrconvml ku soble brzeaaml
rko[ecl l Lrzonu oraz Lrzonu l wvrosLka mleczvkowaLeao. S Lo chrzsLkozrosLv mosLkowe
(svnchondroses sLernales). owlerzchnle czcvch sl brzeaw pokrvwa chrzsLka szkllsLa, a mldzv
nlml zna[du[e sl chrzsLka wknlsLa. W obrble chrzsLkl, mldzv rko[ecl a Lrzonem, moe
pojawic sl [ama wvpenlona mazl. oczenle Lo nazvwamv spo[enlem mosLkowvm (svmphvsls
manubrlosLernalls). oczenle Lo nle uleaa kosLnlenlu.

klaLka plerslowa [ako caoc

Klatka pierslowa (Lhorax) kszLaLem przvpomlna clLv sLoek, spaszczonv w klerunku
przednio-Lvlnvm, podsLaw zwrconv ku doowl. Wvrnla sl na nle[ na[krLsz clan przednl,
uLworzon przez mosLek l chrzsLkl ebrowe, dwle na[dusze clanv boczne oraz clan Lvln,
uLworzon przez kraosup plerslowv l Lvlne czcl eber. ebra s oddzlelone od sleble
przesLrzenlaml mldzvebrowvml (spaLla lnLercosLalla), kLre wvpenla[ mlnle l bonv
mldzvebrowe. clanv klaLkl plerslowe[ oaranlcza[ przesLrzen zwan [am klaLkl plerslowe[, w kLre[
zna[du[ sl wane dla vcla narzdv, [ak serce l puca. uo [amv klaLkl plerslowe[ prowadzl oLwr
arnv (aperLura Lhoracls superlor), oaranlczonv Lrzonem plerwszeao krau plersloweao, plerwsz
par eber l brzealem arnvm rko[ecl mosLka. aszczvzna oLworu [esL pochvlona do przodu. CLwr
[esL wvpenlonv osklepkaml opucne[ oraz przebleaa[cvml mldzv nlml: przevklem, Lchawlc,
wlelklml naczvnlaml krwlononvml, przewodem plerslowvm (llmfaLvcznvm) l nerwaml. Znacznie
wlkszv oLwr dolny klatki piersiowej (apertura thoracis inferior) jest ograniczony dwunastym
kralem plerslowvm, osLaLnl par eber oraz chrzsLkaml eber przvLwlerdzonvch, wvLwarza[cvml z
kade[ sLronv uk ebrowv (arcus cosLalls). CLwr dolnv [esL zamknlLv mlniem szkieletowym
zwanvm przepon. kL oaranlczonv przez ukl ebrowe nazvwamv kLem podmosLkowvm (anaulus
lnfrasLernalls), wvkazu[e on du zmlennoc osobnlcz. kszLaL klaLkl plerslowe[ zalev od wleku, pcl,
fazv oddechu l Lvpu budowv claa. u kobleL [esL ona krLsza, w swe[ dolne[ czcl szersza nl u
mczvzn. klaLka plerslowa dzlecka [esL bardzle[ okraa l doplero z wleklem uleaa spaszczenlu l
poszerzeniu. 8uchomoc klaLkl plerslowe[ [esL uwarunkowana ruchaml poszczealnvch eber
kostnych w obu stawach ebrowo-kraowvch oraz sprvsLocl chrzsLek ebrowvch l zwlzan z
Lvm mollwocl przesunlc mosLka. odczas skurczu mlnl wdechowvch nasLpu[e skrcenle eber
na zewnLrz z rwnoczesnvm unleslenlem eber l mosLka ku arze. odnoszenle eber l mosLka
powodu[e powlkszenle sl [amv klaLkl plerslowe[ w wvmlarze sLrzakowvm l poprzecznvm.
!ednoczenle nasLpu[e prosLowanle kraosupa plersloweao l w wvnlku skurczu obnlenle przeponv,
co sprawla, e wvblLnle zwlksza sl Lake wvmlar wvsokoclowv [amv klatki piersiowej. Podczas
opuszczanla eber, czvll w chwlll wvdechu, wvmlarv poprzecznv l sLrzakowv zmnle[sza[ sl, a
przepona unoszc sl ku arze w czasle rozkurczu powodu[e zmnle[szanle wvsokocl [amv klaLkl
piersiowej.




ANATOMIA CZOWIEKA
KOCl CZASZkl l lCP CCZENIE


W czaszce (cranlum) odrnla sl rozwo[owo l czvnnoclowo dwle czcl: 1) czc tylno-arn
czvll czaszk mzaow (neurocranlum) oraz 2) czc przednio-doln Lworzc czaszk Lrzewn
(splanchnocranlum) lub Lwarzow. Czaszka mzaowa w kszLacle puszki kostnej zawiera czc
orodkoweao ukadu nerwoweao zwan mzaowlem. Czaszka Lwarzowa suv [ako kosLne
ruszLowanle dla poczLkoweao odclnka droal pokarmowe[ l oddechowe[. kszLaL poszczealnvch
kocl budu[cvch czaszk [esL bardzo zrnlcowanv l clle uzalenlonv od funkc[l, [ak penl. S one
modelowane przez clnlenle l poclaanle mlnl ucla, karku l mlnl wvrazowvch oraz dosLosowanle
do ochronv Laklch narzdw, [ak: oko, narzd suchu l rwnowaal. Czaszka mzaowa ma kszLaL
elipsoidalny lub kullsLv l zbudowana [esL z 7 kocl: poLvllczne[ (os occlplLale), kllnowe[ (os
sphenoldale), czoowe[ (os fronLale) oraz parzvsLvch kocl clemlenlowvch (ossa parleLalla) l
skronlowvch (ossa Lemporalla).Czaszka Lrzewna, zwana Lake Lrzewloczaszk, skada sl z 22 kocl,
kLre mona podzlellc na Lrzv arupv: 1) kocl Lwarzv, 2) kosLeczkl suchowe, 3) koc anvkow. kocl
Lwarzv (ossa faclel) dzlel sl na:
kocl parzvsLe wvczuwalne, do kLrvch nale: koc nosowa (os nasale), jarzmowa (os zygomaticum) i
szczkowa (maxllla), kocl parzvsLe ukrvLe, L[. koc zowa (os lacrlmale), podnleblenna (os palaLlnum) l
maowlna nosowa dolna (concha nasalls lnferlor), kocl nleparzvsLe, w skad kLrvch zallczamv:
lemlesz (vomer), koc slLow (os eLhmoldale) l uchw (mandlbula). kosLeczkl suchowe (osslcula
audlLlus): moLeczek (malleus), kowadeko (lncus) l sLrzemlczko (sLapes), sLanowl na[mnle[sze
spord kocl czaszkl, s umleszczone w [amle bbenkowe[ ucha rodkoweao. koc gnykowa (os
hvoldeum), kszLaLem podobna do llLerv u, [ako [edvna z kocl czaszkl lev poza [e[ obrbem,
za[mu[c pooenle w okollcv przednle[ szvl, powve[ krLanl. nle ma ona bezporednleao poczenla z
lnnvml koc ml czaszkl, suv [ako mle[sce przvczepu llcznvm mlnlom, kLrvm Lo awnle
zawdzlcza swe okrelone pooenle mldzv uchw a powlerzchnl przednl szvl. koc gnykowa
skada sl z arubsze[ czcl rodkowe[, w kszLacle uku wvpukocl sklerowaneao do przodu, zwan
Lrzonem (corpus) l dwch par roaw. 8oal wlksze (coruna ma[ora) sLanowl dwle cienkie listewki
kosLne, odchodzce od obu koncw Lrzonu ku Lvowl. 8oal mnle[sze (coruna mlnora) s Lo dwle mae
sLokowaLe wvnlosocl na[czcle[ chrzsLne, uwldacznla[ce sl w mle[scu prze[cla Lrzonu w roal
wlksze.

kocl czcl mzaowe[ czaszkl

koc potyliczna
koc potyliczna (os occipitale) stanowi tylno-dolne oaranlczenle [amv mzaoczaszkl l skada
sl z: uskl czcl bocznvch (parLes laLerales) l czcl podsLawne[ (pars basllarls). Czcl Le oaranlcza[
oLwr wlelkl (foramen maanum).na wewnLrzne[ powlerzchnl uskl (squama occlplLalls) porodku
zna[du[e sl auzowaLoc poLvllczna wewnLrzna (proLuberanLla occlplLalls lnLerna), od kLre[ ku arze
bleanle bruzda zaLokl sLrzakowe[ arne[ (sulcus slnus saalLLalls superlorls), ku bokowl za po kadej
sLronle bruzda zaLokl poprzeczne[ (sulcus slnus Lransversl). Cd wvnlosocl poLvllczne[ wewnLrzne[
ANATOMIA CZOWIEKA
ku doowl w klerunku oLworu wlelkleao (foramen maanum) przebleaa arzeblen poLvllcznv
wewnLrznv (crlsLa occlplLalls lnLerna), do kLreao przvczepla sl slerp mdku (falx cerebelll).
CuzowaLoc poLvllczna wewnLrzna wraz z ukadem bruzd Lworzv wvnlosoc krzvowaL (emlnenLla
cruclformls).8ruzda zaLokl poprzeczne[ przedua sl w bruzd zaLokl esowaLe[ (sulcus slnus
slamoldel), kLra kleru[e sl przvrodkowo do przodu, bleanc u podsLawv czcl skallsLe[ kocl
skronlowe[.owlerzchnla zewnLrzna uskl [esL aadka w czcl arne[, u dou za poslada szerea
nlerwnocl. orodku zna[du[e sl auzowaLoc poLvllczna zewnLrzna (proLuberanLla occlplLalls
externa), od kLre[ bleanle w d do oLworu wlelkleao arzeblen poLvllcznv zewnLrznv (crlsLa
occlplLalls exLerna). Cd auzowaLocl w bok po kade[ sLronle clanle sl kresa karkowa arna (llnea
nuchae superlor), a ponle[, mnle[ wlce[ w poowle duaocl arzeblenla poLvllczneao zewnLrzneao,
przebleaa rwnoleaa do nle[ kresa karkowa dolna (llnea nuchae lnferlor). uolna krawdc uskl w swe[
czcl rodkowe[ sLanowl Lvlne oaranlczenle oLworu wlelkleao (foramen maanum), bocznle za czv
sl bezporednlo z dwlema czclaml bocznvml kocl, kLre sLanowl boczne oaranlczenla oLworu
wlelkleao. Crna krawd uskl czv sl z koc mi clemlenlowvml szwem waowvm (suLura
lambdoldea).na czclach bocznvch (parLes laLerales) po zewnLrzne[ sLronle zna[du[ sl kvkcle
kocl poLvllczne[ (condvll occlplLales), zaopaLrzone w wvpuke powlerzchnle sLawowe (facles
arLlculares) przeznaczone do poczenla z kralem szczvLowvm. nasad kvkcla poLvllczneao przebl[a
kana nerwu pod[zvkoweao (canalls hvpoalossl), przeznaczonv dla prze[cla nerwu pod[zvkoweao.
na boczne[ krawdzl czcl boczne[ kocl poLvllczne[ zna[du[e sl wclcle szv[ne (lnclsura [uaularls),
kLre z analoalcznvm wclclem kocl skronlowe[ oaranlcza oLwr szv[nv (foramen [uaulare), sucv
dla prze[cla nerww czaszkowvch (n. [zvkowo-aardowv, n. bdnv, n. dodaLkowv) vv szv[ne[
wewnLrzne[ l LLnlcv oponowe[ Lvlne[.Czc podsLawna (pars basllarls) kocl poLvllczne[ lev do
przodu od oLworu wlelkleao l czv sl swvm brzealem przednlm z powlerzchnl Lvln Lrzonu kocl
kllnowe[. 8rzeal boczne czcl podsLawne[ cz sl z plramld kocl skronlowe[. owlerzchnla arna
sklerowana do wnLrza czaszkl [esL aadka l uzupenla podobn powlerzchnl Lrzonu kocl kllnowe[
Lworzc sLok (cllvus), na kLrvm spoczvwa rdzen przeduonv l mosL. na dolne[ powlerzchnl porodku
zna[du[e sl auzek aardowv (Luberculum pharvnaeum), na kLrvm przvczepla sl wlzado podune
przednle kraosupa l powlc aardowo-podstawna. CLwr wlelkl (foramen maanum) ma kszLaL
przeduo)vrwrazczreswvmlwoponm),rnerwveodowerrakLLnaleLLrpowo


ANATOMIA CZOWIEKA
Lrzonu poprzecznle bleancv rowek, zwanv bruzd skrzvowanla wzrokoweao (sulcus chiasmatis).
8ruzda La czv sl z kade[ sLronv z kanaem wzrokowvm (canalls opLlcus), kLrvm przebleaa nerw
wzrokowv (n. opLlcus). Skrzvda mnle[sze (alae mlnores) odchodz od przednle[ czcl Lrzonu, s
spaszczone, Lr[kLneao kszLaLu, uczesLnlcz w Lworzenlu Lvlneao odclnka przednleao dou czaszkl.
u swe[ nasadv s przeblLe kanaem wzrokowvm (canalls opLlcus) oraz oaranlcza[ od sLronv arne[
szczelln oczodoow arn (flssura orblLalls superlor). konlec przvrodkowv skrzvda przechodzl w
wvrosLek pochvv przednl. Skrzvda wlksze (alae ma[ores) kocl kllnowe[ s [e[ na[wlkszvml
wvrosLkaml, odchodzcvml od boczne[ powlerzchnl Lrzonu, na kLrvch wvrnla sl powlerzchnl
wewnLrzn czvll mzaow l powlerzchnl zewnLrzn. WewnLrzna powlerzchnla lekko wklsa
blerze udzla w uLworzenlu bocznvch czcl rodkoweao dou czaszkl. owlerzchnla zewnLrzna dzlell
sl na: powlerzchnl oczodoow (facles orblLalls), wchodzc w skad clanv oczodou, powlerzchnl
skronlow (facles Lemporalls) oraz powlerzchnl kllnowo-szczkow (facles sphenomaxlllarls).
Skrzvda wlksze wesp ze skrzvdaml mnle[szvml oaranlcza[ szczelln oczodoow arn (flssura
orblLalls superlor), kLra prowadzl do oczodou. 1u przv nasadzle, ponle[ szczellnv oczodoowe[
grne[, skrzvda wlksze przeblLe s oLworem okravm (foramen roLundum), przez kLrv wvdosLa[e
sl z [amv mzaoczaszkl druaa aac nerwu Lr[dzlelneao, L[. nerw szczkowv. nleco do Lvu l bocznle
od oLworu okraeao zna[du[e sl wlkszv oLwr owalnv (foramen ovale), kLrvm opuszcza
mzaoczaszk Lrzecla aac nerwu Lr[dzlelneao, L[. nerw uchwowv. na[mnle[szv oLwr,
przebl[a[cv skrzvda wlksze kocl kllnowe[, usvLuowanv [esL w kcle Lvlno-bocznvm l nosl nazw
otworu kolcowego (foramen spinosum). Przeznaczonv [esL dla prze[cla naczvn oponowvch. WvrosLkl
skrzvdowaLe (processus pLervaoldel) kocl kllnowe[ wvrasLa[ z bocznvch czcl Lrzonu ku doowl.
kadv z nlch skada sl z blaszkl przvrodkowe[ l boczne[ (lamlna medlalls eL laLeralls), poczonvch ze
sob pod kLem sklerowanvm wvpukocl ku przodowl. W zwlzku z Lvm na sLronle Lvlne[ wvrosLek
poslada zaablenle zwane doem skrzvdowvm (fossa pLervaoldea). Z przodu w mle[scu poczenla
sl obu blaszek bleanle plonowo bruzda skrzvdowo-podniebienna (sulcus pervaopalaLlnus), a nasad
wvrosLka przebl[a bleancv od Lvu ku przodowl kana skrzvdowv (canalls pLervaoldeus).

koc czoowa
koc czoowa (os fronLale) za[mu[e przednle pooenle w obrble mzaoczaszkl l czclowo
uczestniczy w budowie szkieleLu Lwarzv. Skada sl z wvpuke[ ku przodowl uskl czoowe[ (squama
fronLalls), z czcl oczodoowe[ (pars orblLalls) oraz czcl nosowe[ (pars nasalls). na zewnLrzne[
powlerzchnl uskl czoowe[ uwvdaLnla[ sl rozmalcle wvkszLacone dwa auzv czoowe (tubera
fronLalla), a nleco ponle[ sllnle[ u mczvzn zaznacza[ce sl ukl brwlowe (arcus supercllares),
mldzv kLrvml zna[du[e sl lekkle uwvpuklenle zwane aadzlzn (alabella). Cranlc mldzv usk a
czcl oczodoow na zewnLrz wvLvcza po kade[ sLronle brzea nadoczodoowv na kLrvm
przvrodkowo zna[du[e sl wclcle lub oLwr nadoczodoowv (lnclsura s. foramen supraorblLale).
8ocznle na zewnLrzne[ powlerzchnl uskl kocl czoowe[, bleanle kleru[c sl od przodu ku Lvowl
wvpuka ku arze kresa skronlowa (llnea Lemporalls). kresa skronlowa oaranlcza od arv
powlerzchnl skronlow (facles Lemporalls), kLra wchodzl w skad dou skronloweao (fossa
Lemporalls). na wewnLrzne[ sLronle uskl kocl czoowe[ porodku u dou wvsLa[e podunle bleancv
grzeblen czoowv (crlsLa fronLalls), a ponle[ nleao zna[du[e sl oLwr lepv (foramen cecum).
Crzeblen czoowv ku arze przedua sl w bruzd zaLokl sLrzakowe[ arne[ (sulcus slnus saalLLalls
superlorls). uo brzeaw bruzdv l do arzeblenla czooweao przvczepla sl wvpusLka oponv Lwarde[
zwana slerpem mzau. na wewnLrzne[ powlerzchnl uskl czoowe[, podobnle [ak na powlerzchnlach
wewnLrznvch lnnvch kocl mzaoczaszkl, zna[du[ sl llczne wablenla wvmodelowane przez
ANATOMIA CZOWIEKA
zakrLv mzaowe zwane wvclskaml palczasLvml (lmpresslones dlalLaLae). W czcl oczodoowe[ (pars
orblLalls) wvrnla sl powlerzchnl arn mzaow l powlerzchnl oczodoow. owlerzchnla
oczodoowa [esL aadka, wklsa l budu[e arn clan oczodou. W [e[ boczne[ okollcv zna[du[e sl
d aruczou zoweao. owlerzchnla arna czcl oczodoowe[ uczesLnlczv w wvLworzenlu dna
przednleao dou czaszkl. !esL ona nlerwna, adv pokrvwa[ [ llczne wvclskl palczasLe (lmpresslones
dlalLaLae), oddzlelone od sleble kaml mzaowvml ([uaa cerebralla). orodku czcl oczodoowe[
zna[du[e sl wclcle slLowe (lnclsura eLhmoldalls), przeznaczone dla blaszkl slLowe[ kocl slLowe[. na
poaranlczu uskl l czcl oczodoowe[ kocl czoowe[ zna[du[ sl wewnLrz kocl zaLokl czoowe
(sinus frontales), oddzielone od sleble pooon porodku przearod zaLok czoowvch (sepLum
slnuum fronLallum). Czc nosowa (pars nasalls) sLanowl na[mnle[szv odclnek kocl czoowe[. Z
powlerzchnl dolne[ czcl nosowe[ wvsLa[e ku doowl l do przodu osLrv kolec nosowv (splna nasalis),
na kLrvm oplera[ sl kocl nosowe. uska kocl czoowe[ czv sl swvm brzealem z kocml
clemlenlowvml wzdu szwu wlencoweao bocznle z kocl kllnow. 8rzea nadoczodoowv w boczne[
czcl przechodzl w sllnv wvrosLek [arzmowv (processus zvaomaLlcus), kLrv czv sl z wvrosLklem
czoowvm kocl [arzmowe[.

koc skronlowa
koc skronlowa (os Lemporale) [esL parzvsL kocl mzaoczaszkl, wchodzc czclowo w
skad [e[ clanv boczne[, czclowo uczesLnlczc w wvLworzenlu podsLawv czaszkl. Z uwaal na du
rnorodnoc zadan, kLre spenla, odznacza sl skompllkowan budow. W kocl skronlowe[ mona
wvrnlc czLerv czcl: uskow (pars squamosa), suLkow (pars masLoldea), bbenkow (pars
Lvmpanlca) l czc skallsL (pars peLrosa) zwan Lake plramld (pvramls). Czc uskowa (pars
squamosa) Lworzv arno-przednl odclnek kocl, ma kszLaL sLrzakowo usLawlone[ pvLv,
uczesLnlczce[ w wvLworzenlu boczne[ clanv czaszkl. ZewnLrzna powlerzchnla [esL aadka l sLanowl
mle[sce przvczepu mlnla skronloweao. Z dolne[ czcl uskl odchodzl ku przodowl pooonv ponad
oLworem suchowvm zewnLrznvm wvrosLek [arzmowv (processus zvaomaLlcus), kLrv za
porednlcLwem szwu czv sl z wvrosLklem skronlowvm kocl [arzmowe[. u nasadv wvrosLka
jarzmowego z przedniej sLronv zna[du[e sl aadkle wznleslenle zwane auzklem sLawowvm
(Luberculum arLlculare), Lu za nlm na dolnvm odclnku czcl uskowe[ lev abokl d uchwowv
(fossa mandlbularls). Zarwno auzek sLawowv, [ak l d uchwowv sLanowl powlerzchnl sLawow
ze sLronv kocl skronlowe[, suc do poczenla sl z aow uchwv w sLawle skronlowo-
uchwowvm. owlerzchnla wewnLrzna, czvll mzaowa, oaranlcza od sLronv boczne[ rodkowv d
czaszkl l [esL pokrvLa wvclskaml palczasLvml (lmpresslones dlalLaLae) oraz kaml mzaowvml ([uaa
cerebralla). 8rzea arnv uskl czv sl z kocl clemlenlow szwem uskowvm (suLura squamosa).
Czc suLkowa (pars masLoldea) za[mu[e Lvlne pooenle w obrble kocl skronlowe[ za oLworem
suchowvm zewnLrznvm. owlerzchnla zewnLrzna czcl suLkowe[ [esL wvpuka l chropowaLa,
suv za pole przvczepu mlnlom. na wewnLrzne[ powlerzchnl zna[du[e sl aboka bruzda zaLokl
esowaLe[ (sulcus slnus slamoldel). uolnv odclnek czcl suLkowe[ Lworzv sklerowanv wlerzchoklem
ku doowl wvrosLek suLkowv (processus masLoldeus). na sLronle przvrodkowe[ wvrosLka suLkoweao
zna[du[e sl abokle wclcle suLkowe (lnclsura masLoldea). WewnLrz wvrosLka zna[du[ sl llczne
[amkl powleLrzne zwane komrkaml suLkowvml (cellulae masLoldeae), kLre ma[ cznoc z [am
bbenkow ucha rodkoweao. Czc skallsLa (pars peLrosa), zwana Lake plramld kocl skronlowe[,
ma kszLaL Lr[clenneao osLrosupa, szczvLem sklerowaneao przvrodkowo l do przodu. odsLawa
plramldv, sklerowana bocznle, [esL zronlLa z czcl uskow. SzczvL plramldv naLomlasL wvpenla
kL oaranlczonv przez Lvlnv brzea skrzvda wlkszeao kocl kllnowe[ l Lrzon kocl kllnowe[ oraz czc
ANATOMIA CZOWIEKA
podsLawn kocl poLvllczne[. na szczvcle plramldv zna[du[e sl oLwr wewnLrznv kanau LLnlcv
szyjne[ (foramen caroLlcum lnLernum). na plramldzle kocl skronlowe[ wvrnla sl Lrzv
powlerzchnle: przednl l Lvln, zwrcone do [amv czaszkl oraz doln, kLra nalev do powlerzchnl
zewnLrzne[ podsLawv czaszkl. owlerzchnle Le oddzlelone s od sleble brzeaaml: arnvm, Lvlnvm l
przednlm. owlerzchnla przednla (facles anLerlor) plramldv Lworzv odclnek Lvlnv rodkoweao dou
czaszkl, poslada szerea nlerwnocl w posLacl kw mzaow ne ae r r d r kok u n kr nA r lc lr r a r r r edn am sz r r a lr n r r lm. dvmk [a Lr kl. 8 r wlerzchnle: r u[e sl d l r
ANATOMIA CZOWIEKA
koc clemlenlowa
koc clemlenlowa (os parleLale) [esL kocl parzvsL, w na[wlkszvm sLopnlu uczesLnlczc w
uLworzenlu skleplenla. Ma kszLaL czworoboczne[ wvpuke[ pvLkl. Cble kocl clemlenlowe cz sl
wzdu swvch brzeaw sLrzakowvch za porednlcLwem szwu sLrzakoweao (suLura saalLLalls). 1vlne
brzeal kocl s poczone z usk kocl poLvllczne[ szwem waowvm (suLura lambdoldea). Cd przodu
kocl clemlenlowe cz sl z usk kocl czoowe[ w szwle wlencowvm (suLura coronalls). Z boku
koc clemlenlow zespala z czcl uskow kocl skronlowe[ szew uskowv (suLura squamosa).
owlerzchnla zewnLrzna kocl [esL wvpuka l aadka, porodku poslada wznleslenle, zwane auzem
clemlenlowvm (Luber parleLale). onle[ auza blean dwle wvpuke ku arze kresv skronlowe (llneae
Lemporales). owlerzchnla wewnLrzna zwrcona do [amv czaszkl [esL wklsa l poslada wvclskl
palczasLe (lmpresslones dlalLaLae), bruzdv LLnlcze l doeczkl zlarenkowe. Wzdu caeao brzeau
sLrzakoweao bleanle pvLka bruzda zaLokl sLrzakowe[ arne[ (sulcus slnus saalLLalls superlorls), kLra
z przodu l z Lvu czv sl z [ednolmlennvml bruzdaml kocl czoowe[ l poLvllczne[.

kocl czcl Lrzewne[ czaszkl

Kocl parzvsLe wvczuwalne

koc nosowa
koc nosowa (os nasale) ma kszLaL mae[, czworokLne[ pvLkl l czv sl od arv z kocl
czoow, bocznle z wvrosLklem czoowvm szczkl, przvrodkowo z kocl nosow sLronv
przeclwleae[. 8rzea dolnv oaranlcza od arv oLwr aruszkowaLv (aperLura plslformls). kocl nosowe
uczesLnlcz w budowle arzbleLu nosa.

koc [arzmowa
koc [arzmowa (os zvaomaLlcum) za[mu[e pooenle w boczne[ okollcv Lwarzoczaszkl.
Zbudowana [esL z Lrzonu l dwch wvrosLkw. !eden wvrosLek odchodzl od Lrzonu ku arze, czv sl
z kocl czoow l nosl nazw wvrosLka czooweao (processus fronLalls). urual, zwanv wvrosLklem
skronlowvm (processus Lemporalls), czv sl z wvrosLklem [arzmowvm kocl skronlowe[,
wvLwarza[c wraz z nlm uk [arzmowv (arcus zvaomaLlcus). na Lrzonle zna[du[ sl Lrzv powlerzchnle:
1) oczodoowa (facles orblLalls), sLanowlca czc dna oczodou, 2) skronlowa (facles Lemporalls) oraz
3) boczna (facles laLeralls), wvczuwalna przez skr.

Szczka
Szczka (maxllla) sLanowl zasadnlcz czc Lwarzv. Skada sl z usLawloneao plonowo Lrzonu l
odchodzcvch od nleao wvrosLkw: czooweao (processus fronLalls), [arzmoweao (processus
zvaomaLlcus), podnleblenneao (processus palaLlnus) l zbodooweao (processus alveolaris).
owlerzchnla arna Lrzonu, zwana powlerzchnl oczodoow (facles orblLalls), Lworzv przewaa[c
ANATOMIA CZOWIEKA
czc dolne[ clanv oczodou. Mldzv [e[ brzealem Lvlnvm a skrzvdem wlkszvm kocl kllnowe[
zna[du[e sl szczellna oczodoowa dolna (flssura orblLalls lnferlor), czca oczod z doem
podskronlowvm l z doem skrzvdowo-podnleblennvm. na dolne[ krawdzl oaranlcza[ce[ L
szczelln, zaczvna sl bruzda podoczodoowa (sulcus lnfraorblLalls), kLra przedua sl ku przodowl
w kana podoczodoowv (canalls lnfraorblLalls), zakonczonv na przednle[ powlerzchnl Lrzonu szczkl
oLworem podoczodoowvm (foramen lnfraorblLale). onle[ Leao oLworu zna[du[e sl zaablenle
zwane doem nadkowvm (fossa canlna). rzvrodkowv brzea przednle[ powlerzchnl Lrzonu oaranicza
od sLronv boczne[ l dolne[ oLwr aruszkowaLv, zakonczonv u dou kolcem nosowvm przednlm (splna
nasalls anLerlor), za arnv brzea sLanowl dolne oaranlczenle we[cla do oczodou, Lworzc brzea
podoczodoowv (marao lnfraorblLalls). owlerzchnla Lvlna, sklerowana do dou podskronloweao,
poslada uwvpuklenle zwane auzem szczkl (Luber maxlllae), na kLrvm wldnle[ drobne oLworkl do
prze[cla naczvn l nerww zbodoowvch. owlerzchnla przvrodkowa wchodzl w skad boczne[
clanv [amv nosowe[ (facles nasalls). Zna[du[e sl na nle[ rozwr szczkowv (hlaLus maxlllarls),
prowadzcv do mleszczce[ sl w Lrzonle zaLokl szczkowe[ (slnus maxlllarls)WvrosLek podnleblennv
(processus palaLlnus) odchodzl od Lrzonu pozlomo ku Lvowl. Za zbaml slecznvml, w mle[scu
poczenla sl obu wvrosLkw podnleblennvch, zna[du[e sl oLwr przvslecznv (foramen lnclslvum),
prowadzcv do kanau przvsleczneao (canalls lnclslvus). 8rzeal przvrodkowe wvrosLkw
podnleblennvch obu szczk cz sl ze sob w szwle podnleblennvm porodkowym (sutura palatina
medlana), za brzeal Lvlne s poczone z blaszkaml pozlomvml kocl podnleblennvch szwem
podnleblennvm poprzecznvm (suLura palaLlna Lransversa). WvrosLkl podnleblenne szczk wraz z
blaszkaml pozlomvml kocl podnleblennvch sLanowl rusztowanie podniebienia twardego (palatinum
durum), kLre oddzlela [am usL od [amv nosowe[. Cae podnleblenle [esL oLoczone sklerowanvm ku
doowl, ukowaLo wvalLvm wvrosLklem zbodoowvm szczkl (processus alveolarls), w kLrvm
zna[du[ sl zbodov (alveoll denLales), oddzlelone od sleble przearodaml mldzvzbodoowvml
(sepLa lnLeralveolarla). WvrosLek czoowv szczkl (processus fronLalls) odchodzl od Lrzonu ku arze l
czv sl z kocl czoow. !eao powlerzchnla przvrodkowa wchodzl w skad boczne[ clany jamy
nosowe[. W re[onle brzeau Lvlneao bleanle bruzda zowa (sulcus lacrlmalls), uzupenla[ca kana
nosowo-zowv (canalls nasolacrlmalls). WvrosLek [arzmowv (processus zvaomaLlcus), odchodzcv od
boczne[ powlerzchnl Lrzonu szczkl, czv sl z kocl [arzmow.

kocl parzvsLe ukrvLe

koc zowa
koc zowa (os lacrlmale) sLanowl ma, clenk blaszk kosLn, pooon mldzv wvrosLklem
czoowvm szczkl a blaszk oczodoow kocl slLowe[. 1worzv wraz z nlml clan przvrodkow
oczodou. Wzdu przednle[ krawdzl kocl zowe[ bleanle bruzda zowa (sulcus lacrlmalls), kLra
uzupenlona Lak sam bruzd lec na wvrosLku czoowvm szczkl, Lworzv zaablenle zwane
doem woreczka zoweao (fossa saccl lacrlmalls), kLrv ku doowl przedua sl w kana nosowo-zowv
(canalis nasolacrimalis).



ANATOMIA CZOWIEKA
koc podnleblenna
koc podnleblenna (os palaLlnum) pooona [esL do Lvu od szczkl l skada sl z dwch
blaszek poczonvch ze sob w kszLacle llLerv L. 8laszka plonowa (lamlna perpendlcularls) sLanowl
Lvln czc clanv boczne[ [amv nosowe[, a [e[ powlerzchnla boczna Lworzv czc dou skrzvdowo-
podnleblenneao. 8rzea arnv Le[ blaszkl przechodzl w wvrosLek oczodoowv (processus orblLalls),
uczesLnlczcv w budowle Lvlne[ czcl dna oczodou. 8laszka pozloma (lamlna horizontalis) wchodzi
w skad ruszLowanla Lvlneao odclnka podnleblenla Lwardeao. 8laszka La czv sl z blaszk sLronv
przeclwleae[ szwem podnleblennvm porodkowvm.

Maowlna nosowa dolna
Maowlna nosowa dolna (concha nasalls lnferlor) [esL clenk blaszk kosLn poczon z
boczn clan [amv nosowe[. Cd brzeau arneao maowlnv nosowe[ dolne[ odchodzl wvrosLek
zowv (processus lacrlmalls), kLrv zamvka clan kanau nosowo-zoweao (canalls nasolacrlmalls).
Cdchodzcv w d wvrosLek szczkowv (processus maxlllarls) zamvka czclowo rozwr szczkowv.

kocl nleparzvsLe

Lemiesz
Lemlesz (vomer) [esL kocl pask usLawlon w paszczvcnle porodkowe[ w [amle nosowe[.
Lev mldzv podnleblenlem kosLnvm a Lrzonem kocl kllnowe[, Lworzc czc Lvln przearody jamy
nosa.

koc slLowa
koc slLowa (os eLhmoldale) skada sl z dwch prosLopadle do sleble usLawlonvch blaszek
oraz z bdnlka slLoweao. koc slLowa [esL pooona w rodkowe[ czcl czaszkl l blerze udzla w
budowle clan [amv nosowe[ l oczodow. Blaszka sitowa (lamina cribrosa), ustawiona poziomo, ma
kszLaL czworokLne[ pvLkl l przeblLa [esL llcznvml oLworkaml. Wvpenla ona wclcle slLowe czcl
oczodoowe[ kocl czoowe[ l uczesLnlczv w uLworzenlu rodkowe[ okollcv przednleao dou czaszkl.
Na powlerzchnl mzaowe[ blaszkl slLowe[ spoczvwa parzvsLa opuszka wchowa, w kLre[ koncz sl
nlcl wchowe (flla olfacLorla), przechodzce przez oLworkl blaszkl slLowe[ (foramlna eLhmoldalla) z
jamy nosowej do jamy czaszki. Powierzchnia dolna blaszki sitowe[ wchodzl w skad skleplenla [amv
nosowe[. 8laszka plonowa (lamlna perpendlcularls) odchodzl od blaszkl slLowe[ pod kLem prosLvm w
paszczvcnle porodkowe[. krLkl odclnek arnv, wvsLa[c ponad blaszk slLow, Lworzv Lzw.
arzeblen koaucl (crlsLa aalll) oddzlela[cv od sleble oble opuszkl wchowe. Znacznle dusza czc
dolna blaszkl plonowe[ wnlka do wlaLa [amv nosowe[ l sLanowl czc kosLne[ przearodv nosa. o
bokach blaszkl plonowe[ zwlsa pod blaszk slLow bdnlk slLowv (labvrlnLhus eLhmoldalls). 8dnlk
skada sl z szereau [amek powleLrznvch, zwanvch komrkaml slLowvml (cellulae eLhmoldales), kLre
pooddzlelane s od sleble clenklml blaszkaml kosLnvml. Zesp komrek slLowvch sLanowl zaLokl
slLowe (slnus eLhmoldales), kLre w wlkszocl uchodz do [amv nosowe[ w obrble [edne[ due[
ANATOMIA CZOWIEKA
komrkl slLowe[, zwane[ puszk slLow (bulla eLhmoldalls). Z nlerwne[, przvrodkowe[ clanv
bdnlka slLoweao odchodz ku doowl, uwvpukla[c sl lekko do wlaLa [amv nosowe[, dwa paskle
wyrostki: mniejszy - zwanv maowln nosow arn (concha nasalls superlor) l wlkszv czvll
maowlna nosowa rodkowa (concha nasalls medla). komrkl slLowe pokrvwa od sLronv boczne[
blaszka oczodoowa (lamlna orblLalls) kocl slLowe[, kLra sw boczn powlerzchnl uczesLnlczv w
uLworzenlu przvrodkowe[ clanv oczodou.

uchwa
uchwa (mandlbula) [esL na[wlksz kocl Lwarzoczaszkl l [edvn, kLra czv sl za pomoc
sLaww. Ma ona kszLaL podkowlasLv. !e[ przednl, zarublav odclnek sLanowl Lrzon (corpus), z
kLreao wvrasLa[ nleco rozblenle ku Lvowl l arze dwle aazle uchwv (raml mandlbulae).
orodku, na zewnLrzne[ powlerzchnl Lrzonu, zna[du[e sl auzowaLoc brdkowa (proLuberanLla
menLalls). uo boku od nle[ pooonv [esL oLwr brdkowv (foramen menLale), kLrv sLanowi wylot
przebleaa[ceao wewnLrz Lrzonu l aazl kanau uchwv (canalls mandlbulae), przeznaczoneao dla
naczvn l nerww zbodoowvch dolnvch. na wewnLrzne[ powlerzchnl Lrzonu uchwv, w mle[scu
odpowlada[cvm auzowaLocl brdkowe[, zna[du[e sl parzvsLv kolec brdkowv (splna menLalls). o
bokach kolcw brdkowvch pooone s dov dwubrzucowe (fossae dlaasLrlcae), w kLrvch koncz
sl mlnle dwubrzucowe. uale[ ku bokowl wzdu wewnLrzne[ powlerzchnl Lrzonu l aazl uchwv
przebleaa kresa uchwowo-anvkowa (llnea mvlohvoldea). Crn krawdc Lrzonu uchwv sLanowl uk
zbodoowv, zawlera[cv zbodov (alveoll denLales) oddzlelone od sleble przearodaml
mldzvzbodoowvml (sepLa lnLeralveolarla), w kLrvch umocowane s korzenle zbw. Mle[sce
prze[cla aazl w doln krawdc Lrzonu nosl nazw kLa uchwv (anaulus mandlbulae). na
powlerzchnl boczne[ Leao kLa zna[du[e sl auzowaLoc waczowa (LuberoslLas masseLerlca), a na
powlerzchnl przvrodkowe[ auzowaLoc skrzvdowa (LuberaslLas pLervaoldea). Cac uchwy poszerza
sl ku arze l konczv dwoma wvrosLkaml, oddzlelonvml od sleble wclclem uchwv (lnclsura
mandlbulae). CsLro zakonczonv wvrosLek przednl nosl nazw wvrosLka dzloblasLeao (processus
coronoldeus) l suv [ako mle[sce przvczepu mlnla skronloweao. Zarublav, pooonv do Lvu od
wclcla uchwv, wvrosLek kvkclowv (processus condvlarls) [esL zakonczonv aow uchwv (capuL
mandlbulae), zaopaLrzon w powlerzchnl sLawow (facles arLlcularls), suc do poczenla z kocl
skronlow. na przednle[ powlerzchnl aowv zna[du[e sl wablenle zwane doklem skrzvdowvm
(fovea pLervaoldea), bdce mle[scem przvczepu mlnla skrzvdoweao boczneao. Cowa od reszLv
wvrosLka kvkcloweao oddzlelona [esL szv[k uchwv (collum mandlbulae). W poowle duaocl aazl
uchwv na powlerzchnl wewnLrzne[ zna[du[e sl oLwr uchwv (foramen mandlbulae) prowadzcv
do kanau uchwv (canalls mandlbulae).

Czaszka [ako caoc

Czaszk mona podzlellc na czc arn zwan skleplenlem (calvarla) l na czc doln
sLanowlc podsLaw czaszkl (basls cranll). 8ozpaLru[c czaszk [ako caoc odrnlamv nasLpu[ce
clanv: arn, przednl, Lvln, boczn l doln clana arn.
Skleplenle czaszkl (calvarla), wchodzce w skad clanv arne[, [esL uLworzone z uskl kocl
czoowe[, z obu kocl clemlenlowvch l z uskl kocl poLvllczne[. na zewnLrzne[ powlerzchnl
ANATOMIA CZOWIEKA
skleplenla w obrble kocl clemlenlowvch zna[du[ sl auzv clemlenlowe (Lubera parleLalla).
Skleplenle clanle sl od ukw brwlowvch (arcus superclllares) kocl czoowe[ a do kresv karkowe[
arne[ (llnea nuchae superlor) kocl poLvllczne[. Cranlc boczn skleplenla sLanowl kresv skronlowe
(llneae Lemporales). Czc rodkow skleplenla Lworzv na[wvszv punkL czaszkl zwanv szczvLem
(verLex), czc przednl nazvwamv czoem (frons), czc Lvln sllnle opada[c - poLvllc (occlpuL). na
clanle arne[ wldoczne s Lrzv szwv: szew wlencowv (suLura coronalls) czcv koc czoow z kocml
clemlenlowvml, szew sLrzakowv (suLura saalLLalls) pooonv [esL mldzv kocml ciemieniowymi oraz
szew waowv (suLura lambdoldea), kLrv bleanle mldzv kocml clemlenlowvml l kocl poLvllczn.
unkL, w kLrvm szew wlencowv czv sl ze szwem sLrzakowvm, nazvwamv breama, punkL sLvcznv
szwu sLrzakoweao ze szwem waowvm - lambda. na wewnLrzne[ powlerzchnl skleplenla wldoczne
s llczne wablenla l wvnlosocl, wvwoane kszLaLem powlerzchnl mzaowla oraz przeblealem
LLnlc oponowvch. Wzdu szwu sLrzakoweao przebleaa od przodu ku Lvowl bruzda zaLokl
sLrzakowe[ arne[ (suculus slnus saalLLalls superlorls), po bokach kLre[ zna[du[ sl llczne doeczkl
zlarenkowaLe (foveolae aranulares). W Lvlne[ czcl kocl clemlenlowe[ po obu sLronach szwu
sLrzakoweao le oLworv clemlenlowe (foramlna parleLalla).

clana przednla
clana przednla, czvll Lwarz kosLna (facles ossea) ma mnle[ wlce[ kszLaL owalnv l [esL
oaranlczona: od arv usk czoow od dou Lrzonem uchwv, za z bokw przez kocl [arzmowe l
aazle uchwv. W arne[ czcl clanv przednle[, ponle[ ukw brwlowvch le oczodov (orblLae),
oddzlelone od sleble [am nosow.


Cczod
Cczod (orblLa) ma kszLaL czworoclenneao osLrosupa szczvLem sklerowaneao ku Lvowl do
kanau wzrokoweao (canalls opLlcus), obok kLreao lev szczellna oczodoowa arna. !eao podsLawa
jest przesLrzenl oLwarL ku przodowl l nosl nazw we[cla do oczodou (adlLus orblLae)
oaranlczoneao brzeaaml: arnvm, dolnvm, bocznvm l przvrodkowvm. na brzeau arnvm zna[du[e
sl wclcle lub oLwr nadoczodoowv (lnclsura s. foramen supraorblLale) dla nerww l naczvn
nadoczodoowvch. W przeduenlu brzeau boczneao we[cla do oczodou clanle sl na kszLaL uku
ku arze l do Lvu kresa skronlowa (llnea Lemporalls). clan arn oczodou Lworzv czc
oczodoowa kocl czoowe[ l w Lvlne[ czcl skrzvdo mnle[sze kocl kllnowe[. clan przvrodkow
oaranlcza[ ldc od przodu: wvrosLek czoowv szczkl, koc zowa, blaszka oczodoowa kocl slLowe[ l
Lrzon kocl kllnowe[. W budowle clanv dolne[ udzla blor: powlerzchnla oczodoowa Lrzonu szczkl
l kocl [arzmowe[ oraz wvrosLek oczodoowv kocl podnleblenne[. naLomlasL clana boczna [esL
uLworzona przez powlerzchnl oczodoow dwch kocl: [arzmowe[ l skrzvda wlkszeao kocl
kllnowe[. na aranlcv clanv boczne[ l dolne[ zna[du[e sl szczellna oczodoowa dolna (fissura orbitalis
lnferlor), czca oczod z doem skrzvdowo-podniebiennym.


ANATOMIA CZOWIEKA
Jama nosowa
orodku Lwarzv, mldzv oczodoaml, zna[du[e sl [ama nosowa (cavlLas nasl). We[cle do
kosLne[ [amv nosowe[ z uwaal na sw[ kszLaL nosl nazw oLworu aruszkowatego (apertura
plslformls), kLrv [esL oaranlczonv od arv wolnvm brzealem kocl nosowvch, bocznle l od dou
kocml szczkl. WnLrze [amv nosowe[ [esL przedzlelone przearod na praw l lew czc. Z
bocznvch clan [amv nosowe[ zwlsa[ ku doowl: maowina nosowa dolna (concha nasalis inferior),
rodkowa (concha nasalls medla) oraz nlewldzlalna przez oLwr aruszkowaLv, pooona wvsoko z
Lvu, maowlna nosowa arna (concha nasalls superlor). Skleplenle [amv nosowe[ [esL uLworzone
przez kocl nosowe, kolec nosowv kocl czoowe[, blaszk slLow kocl slLowe[ oraz przez Lrzon kocl
kllnowe[. uno [amv nosowe[, kLre [esL rwnoczenle podnleblenlem Lwardvm, [esL uLworzone przez
wvrosLkl podnleblenne obu szczk oraz blaszkl pozlome kocl podnleblennvch. rzegroda nosa
(clana przvrodkowa) [esL zbudowana z lemlesza l blaszkl plonowe[ kocl slLowe[. clana boczna,
na[bardzle[ urozmalcona, [esL uLworzona przez Lrzon l wvrosLek czoowv szczkl, koc zow, nosow
doln, przvrodkow powlerzchnl bdnlka kocl slLowe[, blaszk plonow kocl podnleblenne[ oraz
blaszk przvrodkow wvrosLka skrzvdowaLeao kocl kllnowe[. uwle dalsze maowlnv - rodkowa l
arna, nalece do kocl slLowe[ wraz z maowln nosow doln wvznacza[ przewd nosowv dolnv,
rodkowv l arnv. W przewodzle nosowvm dolnvm uchodzl przewd nosowo-zowv, w przewodzle
rodkowvm swe u[cle ma[ zaLoka szczkowa l czoowa oraz komrkl slLowe przednle. naLomlasL
zaLoka kllnowa ma u[cle w zachvku kllnowo-slLowvm. owlerzchnla Lwarzv pooona po bokach
oLworu aruszkowaLeao [esL uLworzona przez szczk l koc [arzmow. na nle[, Lu pod brzealem
dolnvm we[cla do oczodou, zna[du[e sl oLwr podoczodoowv (foramen lnfraorblLale) dla nerww l
naczvn Le[ same[ nazwv. onle[ Leao oLworu [esL d nadkowv (fossa canlna). koc [arzmowa
Lworzv obusLronn wvnlosoc pollczkow, [esL bowlem na[bardzle[ do boku wvsunlL kocl
Lwarzoczaszkl. ZewnLrzna powlerzchnla Lrzonu uchwv sLanowl na[nle[ pooon l na[bardzle[
wvsunlL ku przodowl czc Lwarzv kosLne[. W llnll porodkowe[ Lrzonu uchwv wldnle[e lad szwu
czceao plerwoLnle dwle czcl uchwv w [edn koc. lad Len przechodzl u dou w auzowaLoc
brdkow (proLuberanLla menLalls). na wvsokocl drualeao zba przedLrzonoweao zna[du[e sl
oLwr brdkowv (foramen menLale) dla nerwu l naczvn brdkowvch. ku Lvowl na obu swvch
koncach Lrzon uchwv przedua sl w aac uchwv (ramus mandlbulae).
clana Lvlna
clana Lvlna [esL uLworzona przez zewnLrzn powlerzchnl uskl poLvllczne[ oraz przez czc
suLkow kocl skronlowe[ wraz z [e[ wvrosLklem suLkowvm. W llnll porodkowe[, mnle[ wlce[ w
poowle wvsokocl uskl poLvllczne[, zna[du[e sl auzowaLoc poLvllczna zewnLrzna (proLuberanLla
occlplLalls exLerna), kLre[ dolnv krancowv punkL nazvwa sl lnlon. ole pooone powve[
auzowaLocl nosl nazw paszczvznv poLvllczne[ (planum occlplLale), za ponle[ Lo paszczvzna
karkowa (planum nuchale). Cd auzowaLocl poLvllczne[ zewnLrzne[ bleanle ku doowl arzeblen
poLvllcznv zewnLrznv (crlsLa occlplLalls exLerna). Cdchodzl od nleao obusLronnle, mnle[ wlce[ w
poowle [eao duaocl, kresa karkowa dolna (llnea nuchae lnferlor). 8wnoleale do kresv karkowe[
dolne[, od auzowaLocl poLvllczne[ zewnLrzne[, bleanle ku bokowl svmeLrvczna kresa karkowa arna
(llnea nuchae superlor), powve[ kLre[ wldnle[e nlesLaa l sabo zaznaczona kresa karkowa na[wvsza
(linea nuchae suprema).


ANATOMIA CZOWIEKA
clana boczna
clana boczna w swe[ arne[ czcl [esL uLworzona przez zewnLrzn powlerzchnl czcl
uskowe[ kocl skronlowe[ oraz czclowo przez koc kllnow, czoow, clemlenlow l poLvllczn.
krLkl szew, w kLrvm wlerzchoek skrzvda wlkszeao kocl kllnowe[ czv sl z czcl uskow kocl
skronlowe[, sLanowl punkL zwanv pLerlon. Wzdu boczne[ clanv czaszkl mzaowe[ clanle sl od
przodu ku Lvowl wvpuka ku arze kresa skronlowa (llnea Lemporalls), kLra bleanle od wvrosLka
[arzmoweao kocl czoowe[ przez koc clemlenlow l konczv sl na czcl uskowe[ kocl skronlowe[.
kresa skronlowa oaranlcza od przodu l arv d skronlowv (fossa Lemporalls). uoln aranlc dou
skronloweao sLanowl uk [arzmowv (arcus zvaomaLlcus), ponle[ kLreao zna[du[e sl d
podskronlowv (fossa lnfraLemporalls). uk [arzmowv wvLworzonv [esL przez wvrosLek [arzmowv kocl
skronlowe[ poczonv szwem z wvrosLklem skronlowvm kocl [arzmowe[. uo Lvu l ponle[ uku
[arzmoweao zna[du[e sl oLwr suchowv zewnLrznv (porus acusLlcus exLernus). ku doowl l do
przodu od oLworu suchoweao zewnLrzneao wvsLa[e, szczvLem sklerowanv w d, wvrosLek
rylcowaty (processus styloideus), a za nim - wyrostek sutkowaty (processus mastoideus).

clana dolna
clana dolna sLanowl zewnLrzn powlerzchnl podsLawv czaszkl (basls cranll exLerna) l (bez
uchwv), oaranlczona [esL od przodu wvrosLkaml zbodoowvml szczk (processus alveolares
maxlllae), od Lvu zachodzl na clan Lvln, slaa[c po kresv karkowe arne kocl poLvllczne[, z
bokw za dochodzl do dolneao brzeau kocl [arzmowe[ l wvrosLka suLkowaLeao. WvrosLkl
zbodoowe obu szczk oaranlcza[ podnleblenle kosLne (palaLum osseum), kLre uLworzone [esL w
odclnku przednlm przez wvrosLkl podnleblenne szczk, za w czcl Lvlne[ - przez blaszki poziome
kocl podnleblennvch. WvrosLkl podnleblenne obu szczk oraz blaszkl pozlome kocl podnleblennvch
cz sl w szwle podnleblennvm porodkowvm (suLura palaLlna medlana), naLomlasL mldzv sob
spoLvka[ sl w szwle podnleblennvm poprzecznvm (suLura palaLlna Lransversa). W Lvlno-bocznym
kcle podnleblenla kosLneao zna[du[e sl obusLronnle pooonv oLwr podnleblennv wlkszv
(foramen palaLlnum ma[us) dla prze[cla naczvn l nerww podnleblennvch. nad Lvlnvm brzealem
podnleblenla kosLneao zna[du[ sl nozdrza Lvlne (choanae), czce [am nosow z czcl arn
aarda. uo Lvlne[ powlerzchnl Lrzonu szczkl l blaszkl plonowe[ kocl podnleblenne[ przvleaa[ od Lvu
usLawlone plonowo wvrosLkl skrzvdowaLe (processus pLervaoldel) kocl kllnowe[. kadv wvrosLek
skrzvdowaLv skada sl z dwch blaszek, zczonvch ze sob wzdu krawdzl przednlch pod kLem
oLwarLvm ku Lvowl. Cble blaszkl, przvrodkowa l boczna, obe[mu[ d skrzvdowv (fossa
pervaoldea). uo Lvu od nozdrzv Lvlnvch powlerzchnl zewnLrzn podsLawv czaszkl Lworzv Lrzon
kocl kllnowe[ l czc podsLawna kocl poLvllczne[, na kLre[ porodku zna[du[e sl auzek aardowv
(Luberculum pharvnaeum) dla przvczepu wlzada poduneao przednleao kraosupa. 8ocznle przv
nasadzle skrzvda wlkszeao kocl kllnowe[, ldc od przodu ku Lvowl, wldnle[e oLwr owalnv
(foramen ovale) dla nerwu uchwoweao (n. mandlbularls) l mnle[szv, bardzle[ bocznle pooonv
oLwr kolcowv (foramen splnosum). uale[ bocznle na kocl skronlowe[ zna[du[e sl d uchwowv
(fossa mandlbularls), oaranlczonv od przodu auzklem sLawowvm (Luberculum arLlculare). ku Lvowl
od dou uchwoweao odchodzl wvrostek rylcowaty (processus styloideus) i za nim, nieco bocznie
wvrosLek suLkowaLv (processus masLoldeus). omldzv Lvml wvrosLkaml zna[du[e sl oLwr rvlcowo-
suLkowv (foramen sLvlomasLoldeum), kLrvm opuszcza czaszk nerw Lwarzowv (n. faclalls). o
stronle przvrodkowe[ wvrosLka suLkowaLeao zna[du[e sl wclcle suLkowe (lnclsura masLoldea). rzv
nasadzle wvrosLka skrzvdowaLeao kocl kllnowe[ lev Lr[kLneao kszLaLu oLwr poszarpanv
(foramen lacerum), kLrv [esL oaranlczonv od przodu skrzvdem wlkszvm kocl kllnowe[, od Lvu -
ANATOMIA CZOWIEKA
szczvLem plramldv kocl skronlowe[ l od sLronv przvrodkowe[ - Lrzonem kocl kllnowe[. W
oaranlczenlu Leao oLworu zna[du[e sl oLwr wewnLrznv kanau LLnlcv szv[ne[ (aperLura lnLerna
canalis carotici). Bocznie od tego otworu bleanle bruzda Lrbkl suchowe[ (sulcus Lubae andlLlvae),
oaranlczona czcl skallsL kocl skronlowe[ l skrzvdem wlkszvm kocl kllnowe[. W brucdzle Le[
przebleaa czc chrzsLna Lrbkl suchowe[, kLra ku Lvowl przedua sl w kana bleancv wewnLrz
kocl skronlowe[, konczcv sl w uchu rodkowvm. na dolne[ powlerzchnl plramldv kocl skronlowe[
wldnle[e oLwr zewnLrznv kanau LLnlcv szv[ne[ (aperLura exLerna canalls caroLlcl), za kLrvm
zna[du[e sl obszernv oLwr szv[nv (foramen [uaulare), oaranlczonv boczn czcl kocl poLvllczne[ l
czcl skallsL kocl skronlowe[. rzez oLwr Len przechodz: nerw [zvkowo-aardowv, nerw
bdnv, nerw dodaLkowv, va szv[na wewnLrzna l LLnlca oponowa Lvlna. uo Lvu za czcl
podsLawn kocl poLvllczne[ zna[du[e sl oLwr wlelkl (foramen maanum), oaranlczonv po bokach
kvkclaml poLvllcznvml (condvll occlplLales), zaopaLrzonvml w wvpuke powlerzchnle sLawowe,
suce do poczenla z kralem szczvLowvm. rzez oLwr wlelkl przechodzl rdzen przeduonv wraz
z oponaml, nerwv dodaLkowe l LLnlce kraowe. kvkcle poLvllczne s przeblLe u swe[ podsLawv
kanaem nerwu pod[zvkoweao (canalls hvpoalossl).

owlerzchnla wewnLrzna podsLawv czaszkl
owlerzchnla wewnLrzna podsLawv czaszkl (basls cranll lnLerna) ukszLatowana jest w
posLacl Lrzech LarasowaLo schodzcvch ku Lvowl nlerwnvch pl zwanvch doaml czaszkl.
nlerwnocl Le[ powlerzchnl uwarunkowane s kszLaLem powlerzchnl podsLawne[ mzaowla. u
przednl czaszkl (fossa cranll anLerlor), pooonv na[wve[ wvLworzonv [esL przez czc oczodoow
kocl czoowe[, blaszk slLow kocl slLowe[ oraz w odclnku Lvlnvm - przez Lrzon l skrzvda mnle[sze
kocl kllnowe[. 1vlne krawdzle skrzvde mnle[szvch sLanowl aranlc mldzv doem przednlm l
rodkowvm czaszkl. Z przodu, porodku dou przednleao czaszkl, zna[du[e sl arzeblen czoowv
(crlsLa fronLalls), Lu za nlm blaszka slLowa (lamlna crlbrosa) kocl slLowe[, z kLre[ wvsLa[e ku arze
arzeblen koaucl (crlsLa aalll), na kLrvm przvczepla sl slerp mzau. 1u przed arzebieniem kogucim
pooonv [esL oLwr lepv (foramen caecum). o obu sLronach arzeblenla koaucleao w zaablenlu
blaszkl slLowe[ lev opuszka wchowa, do kLre[ dochodz wkna nerww wchowvch. uo
mzaowe[ powlerzchnl czcl oczodoowe[ kocl czoowe[, kLra za[mu[e boczne pooenle w
przednlm dole czaszkl, przvleaa[ dolne powlerzchnle paLw czoowvch mzau. u rodkowv czaszkl
(fossa cranll medla) [esL abszv od przednleao l pooonv nle[. Skada sl on z dwch obszernvch,
svmeLrvcznvch czcl bocznvch l zna[du[ce[ sl wve[ mldzv nlml czcl rodkowe[. Czcl boczne
s uLworzone przez skrzvda wlksze kocl kllnowe[ oraz przez czc uskow l powlerzchnl przednl
plramldv kocl skronlowe[. owlerzchnla czcl boczne[ dou rodkoweao [esL zaabiona i pokryta
llcznvml wvclskaml palczasLvml oraz kaml mzaowvml, kLre s dosLosowane do bruzd l zakrLw
powlerzchnl dolne[ paLw skronlowvch mzau. 8wnle rozaazlenla LLnlc obl na powlerzchnl
dou llczne, rozchodzce sl ku przodowl bruzdv. kleru[c sl od przodu ku Lvowl wzdu czcl
boczne[ dou rodkoweao czaszkl, napoLvkamv na llczne oLworv. onle[ skrzvde mnle[szvch kocl
kllnowe[ lev Lr[kLneao kszLaLu szczellna, czca rodkowv d czaszkl z oczodoem, [esL Lo
szczelina oczodoowa arna (flssura orblLalls superlor), przez kLr wnlka[ z [amv czaszkl do
oczodou: nerw okruchowv (n. oculomoLorlus), bloczkowv (n. Lrochlearls), ocznv (n. ophLhalmlcus) l
odwodzcv (n. abducens). ku Lvowl od przvrodkoweao konca szczellnv oczodoowe[ arne[, w
obrble nasadv skrzvda wlkszeao kocl kllnowe[, zna[du[e sl oLwr okrav (foramen roLundum),
kLrv uchodzl w dole skrzvdowo-podnleblennvm, a suv dla wv[cla nerwu szczkoweao (n.
maxlllarls). uo Lvu l nleco bocznle od oLworu okraeao podsLaw czaszkl przebl[a oLwr owalnv
ANATOMIA CZOWIEKA
(foramen ovale), kLrv czv rodkowv d czaszkl z doem podskronlowvm l sLanowl droa prze[cla
nerwu uchwoweao (n. mandlbularls). 8ocznle od oLworu owalneao, [eszcze w obrble skrzvda
wlkszeao kocl kllnowe[, lev na[mnle[szv oLwr kolcowv (foramen splnosum) dla naczvn
oponowvch rodkowvch. Mldzv Lvln krawdzl skrzvda wlkszeao kocl kllnowe[ a czcl skallsL
kocl skronlowe[ zna[du[e sl doc znacznvch rozmlarw oLwr poszarpanv (foramen lacerum), kLrv
na nlemacerowane[ czaszce [esL zamknlLv chrzsLk wknlsL. 1u za oLworem poszarpanvm, na
przednle[ powlerzchnl plramldv bllsko [e[ szczvLu, zna[du[e sl wablenle spowodowane zwo[em
LrolsLvm nerwu Lr[dzlelneao, zwane wvclsklem nerwu Lr[dzlelneao (lmpreslo Lrlaemlnl). orodku
powlerzchnl przednle[ plramldv kocl skronlowe[, bllsko [e[ brzeau arneao, wldnle[e wvnlosoc
ukowaLa (emlnenLla arcuaLa), wvwoana przebleaa[cvm wewnLrz plramldv kanaem pkollsLvm
przednlm bdnlka ucha wewnLrzneao. uo przodu l nleco bocznle od Le[ wvnlosocl, w mle[scu
nleznaczneao wablenla pod clenk warsLw kosLn, zwan pokrvw [amv bbenkowe[ (Leamen
Lvmpanl), lev przesLrzen naleca do [amv bbenkowe[ ucha rodkoweao. Czc porodkowa
rodkoweao dou czaszkl [esL oddzlelona od dou przednleao czaszkl poprzecznle przebleaa[cvm
rowklem zwanvm bruzd skrzvowanla wzrokoweao (sulcus chlasmaLls), za kLr lev auzek sloda
(Luberculum sellae). 8ruzda skrzvowanla konczv sl obusLronnle kanaem wzrokowvm (canalis
opLlcus), kLrv prowadzl do oczodou l suv dla prze[cla nerwu wzrokoweao (n. opLlcus) oraz LLnlcv
oczne[. Skrzvda mnle[sze kocl kllnowe[ zakonczone s wvrosLklem pochvvm przednlm (processus
cllnoldeus anLerlor), pooonvm do Lvu od kanau wzrokoweaona arne[ powlerzchnl Lrzonu kocl
kllnowe[, za bruzd skrzvowanla wzrokoweao, zna[du[e sl wvblLne wablenle - slodo Lureckle
(sella Lurclca) zawlera[ce d przvsadkl mzaowe[ (fossa hvpophvslalls), kLrv od przodu l boku
oaranlcza[ wvrosLkl pochve rodkowe (processus cllnoldel medll). Slodo Lureckle [esL oaranlczone
od Lvu poprzecznle usLawlon czworokLn blaszk zwan arzbleLem sloda (dorsum sellae). Z [eao
arnvch kLw odchodz wvrosLkl pochve Lvlne (processus cllnoldel posLeriores). Po obu stronach
sloda Lureckleao bleanle pvLka, szeroka bruzda LLnlcv szv[ne[ (sulcus caroLlcus), rozpoczvna[ca sl
z Lvu w oLworze poszarpanvm, a konczca sl przvrodkowo l do Lvu od wvrosLka pochveao
przednleao. W brucdzle Le[ lev zaLoka [amlsLa wraz z LLnlc szv[n wewnLrzn. u Lvlnv czaszkl
(fossa cranll posLerlor) [esL na[wlkszv, na[abszv l na[nle[ pooonv. W rodkowe[, przednle[ czcl
[esL uLworzonv przez Lrzon kocl kllnowe[, czc podsLawn l czcl boczne kocl poLvllcznej, bocznie -
przez Lvln powlerzchnl plramldv l czc suLkow kocl skronlowe[, [ak rwnle pooon za nlml
usk kocl poLvllczne[. Cranlc pomldzv rodkowvm l Lvlnvm doem czaszkl wvLvcza[ w odclnku
porodkowvm - krawdc arzbleLu sloda, po bokach - arnv brzea plramldv kocl skronlowe[. Cranlc
Lvln dou sLanowl obusLronnle bleanca szeroka l pvLka bruzda zaLokl poprzeczne[. orodku
Lvlneao dou czaszkl zna[du[e sl oLwr wlelkl (foramen maanum), kLrvm przechodzl rdzen
przeduonv ze swvml oponaml, nerwv dodaLkowe l LLnlce kraowe. uo przodu od oLworu
wlelkleao czc podsLawna kocl poLvllczne[ wraz z Lvln czcl Lrzonu kocl kllnowe[ wvLwarza[
pochvoc zwan sLoklem (cllvus), na kLrvm spoczvwa rdzen przeduonv l mosL. onle[ bocznych
oaranlczen oLworu wlelkleao podsLaw kvkcl poLvllcznvch przebl[a kana nerwu pod[zvkoweao.
Mldzv czcl boczn kocl poLvllczne[ a Lvlnvm brzealem plramldv kocl skronlowe[ zna[du[e sl,
oaranlczonv wclclaml Lvch kocl, oLwr szv[nv (foramen [uaulare), kLrv sLanowl droa wv[cla z
[amv czaszkl nerww: [zvkowo-aardoweao, bdneao l dodaLkoweao. owve[ Leao oLworu na
Lvlne[ powlerzchnl plramldv kocl skronlowe[ zna[du[e sl oLwr suchowv wewnLrznv (porus
acusLlcus lnLernus), prowadzcv do przewodu suchoweao wewnLrzneao (meaLus acusLlcus
lnLernus). ZawarLoc Leao przewodu sLanowl nerw Lwarzowv (n. faclalls) oraz nerw przedslonkowo-
llmakowv (n. vesLlbulocochlearls). uo Lvu od oLworu wlelkleao zna[du[ sl obusLronnle dwa due
dov poLvllczne. w kLrvch spoczvwa[ pkule mdku. uov Le s oddzlelone od sleble
arzeblenlem poLvllcznvm wewnLrznvm (crlsLa occlplLalls lnLerna). Cd sLronv arne[ dov poLvllczne
ANATOMIA CZOWIEKA
dolne oaranlcza bruzda zaLokl poprzeczne[ (sulcus slnus Lransversl), kLra przedua sl na czc
suLkow kocl skronlowe[ w bruzd zaLokl esowaLe[ (sulcus slnus slamoldel).

oczenla kocl czaszkl

oczenla clae kocl czaszkl wvsLpu[ [ako chrzsLkozrosLv wlzozrosLv, naLomlasL
poczenlem stawowym jest parzysty staw skroniowo-uchwowv. ChrzsLkozrosLv wvsLpu[ awnle
w podsLawle czaszkl, albowlem kocl wchodzce w [e[ skad rozwl[a[ sl na podou chrzsLnvm.
WlzozrosLv wvsLpu[ pod posLacl bardzo llcznvch szww (suLurae) lub [ako clemlczka (fronLlcull).
W skleplenlu czaszkl wvsLpu[ szwv: sLrzakowv, wlencowv l waowv. nazwv pozosLavch szww
czaszkl pochodz od kocl, kLre cz. Clemlczka pooone s w kLach obu kocl clemlenlowvch w
llczble szeclu. na[wlksze clemlczko przednle (czoowe) lev w mle[scu zeLknlcla sl szwu
wlencoweao, sLrzakoweao l czooweao. Wraz ze wzrosLem kocl czaszkl clemlczka zamvka[ sl w
clau 1 roku vcla, Lvlko clemlczko przednle zamvka sl w 2 roku vcla. Znacznle pcnle[ rozpoczvna
sl proces zanlkanla szww, mle[sce kLrvch za[mu[ koclozrosLv. Wlkszoc szww skleplenla
czaszkl kosLnle[e mldzv 40 a 30 roklem vcla.

Staw skroniowo-uchwowv
Staw skroniowo-uchwowv (arL. Lemporomandlbularls) [esL sLawem parzvsLvm zoonvm o
trzech kierunkach ruchu. Powierzchnie stawu skroniowo-uchwoweao Lworz ze sLronv kocl
skronlowe[ wklso-wvpuke powlerzchnle sLawowe dou uchwoweao (fossa mandlbularls) l auzka
sLawoweao (Luberculum arLlculare). na uchwle powlerzchnl sLawow sLanowl aowa uchwy
(capuL mandlbulae). owlerzchnle sLawowe pokrvLe s chrzsLk wknlsL. W [amle sLawu zna[du[e
sl krek sLawowv (dlscus arLlcularls), usLawlonv w paszczvcnle poprzeczne[, zronlLv swvm
obwodem z bon wknlsL Lorebkl sLawowe[. Crna powlerzchnla krka sLawoweao [esL w czcl
przednle[ wklsa, za w czcl Lvlne[ wvpuka, dosLosowu[c sl do nlereaularneao kszLaLu
powlerzchnl sLawowe[ kocl skronlowe[. uolna powlerzchnla [esL wklsa l przvleaa do powlerzchnl
sLawowe[ aowv uchwv. 1orebka sLawowa [esL obszerna l lucna, przvmocowu[e sl do brzeaw
powlerzchnl sLawowvch. 1orebk wzmacnla[ nasLpu[ce wlzada:
wlzado boczne (lla. laLerale), pooone [esL po sLronle zewnLrzne[ sLawu. 8leanle ono od nasadv
wyrostka jarzmowego do szyjki uchwv, wlzado kllnowo-uchwowe (lla. sphenomanLlbulare)
bleanle po sLronle przvrodkowe[ sLawu, od kolca kocl kllnowe[ do szv[kl l aazl uchwv, wlzado
rylcowo-uchwowe (lla. sLvlomandlbulare) rozplLe [esL mldzv wvrosLklem rvlcowaLvm a brzealem
Lvlnvm l kLem uchwv. W sLawle skronlowo-uchwowvm odbvwa[ sl ruchv w Lrzech klerunkach.
oleaa[ one na wvsuwanlu l cofanlu uchwv, opuszczanlu l podnoszenlu uchwv oraz ruchv boczne,
Lzw. ruchv ucla.



ANATOMIA CZOWIEKA
kCCl, S1AW? l WlZAuA kCnCZ?n? CCRNEJ

koclec konczvnv arne[ (membrum superlus) l konczvnv dolne[ (membrum lnferlus) [esL
zbudowanv homoloalcznle. kadv z nlch skada sl z podsLawv, zwane[ obrcz konczvnv czce[ [ z
Luowlem l z czcl wolne[. Cbrcz konczvnv arne[ Lworzv obusLronnle obo[czvk l opaLka, naLomlasL
obrcz konczvnv dolne[ Lworz parzvsLe kocl mlednlczne. Czc woln konczvnv dzlellmv na Lrzv
zasadnlcze odclnkl: bllszv, rodkowv l dalszv. Cdclnek bllszv sLanowl, odpowlednlo koc ramlenna
albo koc udowa, rodkowv - dwie kocl przedramlenla albo dwle kocl aolenl. Cdclnek dalszv Lo
szkleleL rkl albo szkleleL sLopv. konczvna arna czowleka w zwlzku z plonow posLaw claa suv
[ako narzd chwvLnv l ma konsLrukc[ wvblLnle dvnamlczn. konczvna dolna penl funkc[e
podporowe l lokomocv[ne, l sLd w wlkszvm sLopnlu ma budow sLaLvczn.

kocl obrczv konczvnv arne[

Cbrcz konczvnv arne[ (clnaulum membrl superlorls) skada sl z obo[czvka, opaLkl l w
przeclwlensLwle do obrczv konczvnv dolne[ charakLervzu[e sl znaczn ruchomocl.

Obojczyk
Cbo[czvk (clavlcula) [esL zbudowanv na wzr kocl dualch, lecz nle poslada [amv szplkowe[.
WvalLv [esL na kszLaL llLerv S. Wvrnlamv na nlm czc rodkow l dwa konce: przvrodkowv l
bocznv. Czc rodkowa w odclnku przvrodkowvm [esL wvalLa ku przodowl, w bocznvm - ku Lvowl.
owlerzchnla arna [esL sLosunkowo aadka l suv [ako pole przvczepu dla mlnl. uolna
powlerzchnla ma przv koncu mosLkowvm chropowaLe pole dla przvczepu wlzada, zwane wvclsklem
wlzada ebrowo-obo[czvkoweao (lmpresslo lla. cosLoclavlcularls). W pobllu konca boczneao na
dolne[ powlerzchnl lev auzek sLokowaLv (Luberculum conoldeum) oraz bocznle, do przodu od nleao
- kresa czworoboczna (llnea Lrapezoldea). Cble Le wvnlosocl s mle[scem przvczepu wlzada
kruczoobo[czvkoweao. orodku powlerzchnl dolne[ zna[du[e sl oLwr odvwczv (foramen
nuLrlclum). konlec przvrodkowv, czvll mosLkowv (exLremlLas sLernalls) [esL zarublav l pokrvLv
Lr[kLn l nleco slodekowaL powlerzchnl sLawow mosLkow (facles arLlcularls sLernalls), kLra
przvleaa do wclcla obo[czvkoweao mosLka. konlec bocznv zwanv barkowvm (exLremlLas acromlalls)
[esL spaszczonv l zakonczonv ma, owaln l lekko wvpuk powlerzchnl sLawow barkow (facles
articularis acromialis), przeznaczon do poczenla sl z wvrosLklem barkowvm opaLkl.
opaLka
opaLka (scapula) [esL Lvpow kocl pask, Lr[kLneao kszLaLu, kLra przvleaa do Lvlne[
clanv klaLkl plerslowe[. opaLka czv sl sLawowo z obo[czvklem l kocl ramlenn. Wvrnla sl na
nle[ dwle powlerzchnle, Lrzv brzeal l Lrzv kLv. owlerzchnla przednla zwana ebrow (facles cosLalls)
[esL lekko wklsa l zaopaLrzona w kllka kres mlnlowvch (llneae musculares), do kLrvch
przvmocowu[e sl mlslen podopaLkowv. Zaablenle cae[ powlerzchnl nosl nazw dou
podopaLkoweao (fossa subcapularls). owlerzchnla Lvlna czvll arzbleLowa (facles dorsalls) [esL
wvpuka l przedzlelona sllnle wvsLa[cvm arzeblenlem opaLkl na dwa dov: arnv - mnle[szv l abszv
ANATOMIA CZOWIEKA
Lo d nadarzeblenlowv (fossa supraspinata) i dolny - wlkszv l pvLszv nosl nazw dou
podarzeblenloweao (fossa lnfrasplnaLa). Crzeblen opaLkl (splna scapulae) rozpoczvna sl mavm,
Lr[kLnvm polem na brzeau przvrodkowvm opaLkl l wsLpu[c w klerunku bocznvm sLa[e sl coraz
wlkszv. Zakonczonv [esL duvm, spaszczonvm wvrosLklem barkowvm opaLkl (acromlon). na [eao
brzeau przvrodkowvm zna[du[e sl maa powlerzchnla sLawowa wvrosLka barkoweao (facles
arLlcularls acromll) dla poczenla z obo[czvklem. 8rzea przvrodkowv opatki (margo medialis) jest
na[clenszvm l na[duszvm brzealem, usLawlonvm rwnoleale do kraosupa. na[krLszv brzea arnv
(marao superlor) [esL Lake clenkl l osLrv. W [eao bocznvm odclnku zna[du[e sl mae wclcle opaLkl
(lnclsura scapulae), kLre zamvka wlzado poprzeczne opaLkl arne, Lworzc oLwr dla prze[cla
nerwu nadopaLkoweao. Cd arneao brzeau opaLkl, bocznle od wclcla opaLkl, odchodzl
sklerowanv ku przodowl wvrosLek kruczv (processus coracoldeus), kLrv zaalna sl haczvkowaLo w
kierunku przednio-bocznvm. 8rzea bocznv (marao laLeralls) [esL na[arubszvm z Lrzech brzeaw l w
swe[ arne[ czcl przedua sl w wvdrenle sLawowe (cavlLas alenoldalls), kLre Lworzv panewk
sLawu ramlenneao. onle[ wvdrenla zna[du[e sl mae, chropowaLe pole zwane guzkiem
podpanewkowvm (Luberculum lnfraalenoldale) dla przvczepu aowv duale[ mlnla Lr[aoweao
ramlenla. owve[ wvdrenla lev mae, chropowaLe pole zwane auzklem nadpanewkowvm
(Luberculum supraalenoldale) dla przvczepu aowv duale[ mlnla dwuaoweao ramlenla. 8rzea
przvrodkowv z brzealem bocznvm oaranlcza[ kL dolnv opaLkl (anaulus lnferlor). kL arnv
(anaulus superlor) [esL oaranlczonv przez brzea przvrodkowv l arnv. kL bocznv (anaulus laLeralls)
[esL Lpv l zarublav, oaranlcza[ ao arnv l bocznv brzea opaLkl. kL bocznv [esL oddzlelonv od reszLv
opaLkl nleznacznvm przewenlem, zwanvm szv[k opaLkl (collum scapulae).

kocl konczvnv arne[ wolne[

koc ramlenna
koc ramlenna (humerus) [esL kocl dua. na nasadzle bllsze[ (eplphvsls proxlmalls)
zna[du[e sl sklerowana przvrodkowo aowa kocl ramlenne[ (capuL humerl), pokrvLa powlerzchnl
sLawow (facles arLlcularls caplLls humerl). Cd reszLv nasadv bllsze[ aow oddzlela nleznaczne
przewenle zwane szv[k anaLomlczn (collum anaLomlcum). ozosLa, boczn czc nasadv
bllsze[ Lworz dwa auzkl: ku przodowl wvsunlLv auzek mnle[szv (Luberculum mlnus) l bocznle
pooonv auzek wlkszv (Luberculum ma[us). Cd kadeao auzka schodzl w d na Lrzon kocl
ramiennej odpowiednia listewka kostna, zwana odpowiednio grzebieniem guzka mniejszego (crista
Lubercull mlnorls) l arzeblenlem auzka wlkszeao (crlsLa Lubercull ma[orls). omldzv auzkaml l
arzeblenlaml bleanle rvnlenkowaLe zaablenle zwane bruzd mldzvauzkow (sulcus
lnLerLubercularls). W brucdzle Le[ przebleaa clano aowv duale[ mlnla dwuaoweao ramlenla.
Ca nasad bllsz oddzlela od Lrzonu kocl szv[ka chlruralczna (collum chlruralcum). 1rzon kocl
ramlenne[ (corpus humerl) w odclnku bllszvm [esL obv, w czcl dalsze[ na przekro[u poprzecznvm -
Lr[kLnv. ulaLeao Le doplero od poowv Lrzonu mona odrnlc wvracnle wvsLpu[ce Lrzv brzeal l
Lrzv powlerzchnle. 8rzea przednl (marao anLerlor) l brzea przvrodkowv (marao medlalls) oaranlcza
powlerzchnl przednl przvrodkow (facles anLerlor medlalls), brzea przednl l bocznv (marao
laLeralls) oaranlcza powlerzchnl przednl boczn (facles anLerlor laLeralls), a powlerzchnla Lvlna
(facles posLerlor) [esL oaranlczona przez brzea bocznv l przvrodkowv. na powlerzchni przedniej
boczne[ w poowle duaocl Lrzonu zna[du[e sl rozleae, chropowaLe pole, Lzw. auzowaLoc
naramlenna (LuberoslLas delLoldea) dla przvczepu mlnla naramlenneao. na powlerzchnl Lvlne[ od
ANATOMIA CZOWIEKA
arv l sLronv przvrodkowe[ ku doowl l bocznle bleanle pvLka bruzda nerwu promlenloweao (sulcus
nervl radlalls). nasada dalsza (eplphvsls dlsLalls) kocl ramlenne[ [esL szeroka l spaszczona w klerunku
przednio-Lvlnvm. Skada sl z kvkcla (condvlus humerl) l dwch nadkvkcl: boczneao l
przvrodkoweao (eplcondvlus laLeralls eL medlalls). Cba nadkvkcle su do przvczepu llcznvch
mlnl l wlzade. kvklec kocl ramlenne[ [esL podzlelonv pvLk bruzd na wlksz czc
przvrodkow zwan bloczklem (Lrochlea humerl) l mnle[sz kullsL czc boczn, sLanowlc awk
kocl ramlenne[ (caplLulum humerl). 8loczek l awka s pokrvLe powlerzchnlaml sLawowvml l blor
udzla w wvLworzenlu sLawu okcloweao. 8vnlenkowaLo zaablona powlerzchnla sLawowa bloczka
zesLawla sl z wclclem bloczkowvm kocl okclowe[, za wvpuka powlerzchnla sLawowa awkl kocl
ramlenne[ czv sl z doklem sLawowvm aowv kocl promlenlowe[. Cd przodu ponad awk kocl
ramlenne[ lev mae zaablenle zwane doem promlenlowvm (fossa radlalls), powve[ bloczka
zna[du[e sl wlksze zaablenle - d dzloblasLv (fossa coronoldea). odczas zalcla przedramlenla w
sLawle okclowvm oba dov wvpenla[ sl: brzealem przednlm aowv kocl promlenlowe[ - pierwszy,
a wyrostkiem dziobiastym - drual. na sLronle Lvlne[ nad bloczklem zna[du[e sl abokl d okclowv
(fossa olecranl), do kLreao wchodzl podczas prosLowanla przedramlenla wvrosLek okclowv kocl
okclowe[. na Lvlne[ sLronle nadkvkcla przvrodkoweao zna[du[e sl bruzda nerwu okcloweao
(sulcus n. ulnaris).

kocl przedramlenla
Koclec przedramlenla (ossa anLebrachll) sLanowl dwle kocl: okclowa l promlenlowa, kLre
s uoone rwnoleale do sleble w przedramlenlu odwrconvm, Lzn. adv don sklerowana [esL do
przodu. koc okclowa [esL dusza, ma sllnle[ rozwlnlL nasad bllsz l za[mu[e w przedramlenlu
pooenle przvrodkowe czvll od sLronv palca plLeao. koc promlenlowa lev bocznle w
przedramlenlu po sLronle kcluka. W pooenlu nawrconvm przedramlenla, Lzn. przv rce
sklerowane[ arzbleLem do przodu, koc okclowa nle zmlenla sweao pooenla, naLomlasL koc
promlenlowa krzvu[e skonle od przodu koc okclow. koc okclowa awnle odpowlada za
poczenle ramlenla z przedramlenlem, sLd bardzle[ rozbudowana nasada bllsza. koc
promlenlowa suv do poczenla przedramlenla z rk, dlaLeao ma bardzle[ rozbudowan nasad
dalsz.

koc okclowa
koc okclowa (ulna) [esL kocl dua. nasada bllsza (eplphvsls proxlmalls) [esL zaopaLrzona
w dwa wvrosLkl. WvrosLek Lvlnv, wlkszv, sLanowl arne zakonczenle kocl l nazvwa sl wvrosLklem
okclowvm (olecranon). Mnle[szv, nle[ pooonv l sklerowanv swvm wlerzchoklem do przodu Lo
wvrosLek dzloblasLv (processus coronoldeus). Cba wvrosLkl oaranlcza[ oLwarLe ku przodowl wclcle
bloczkowe (incisura trochlearls), pokrvLe powlerzchnl sLawow do poczenla z bloczklem kocl
ramlenne[. na powlerzchnl boczne[ wvrosLka dzloblasLeao zna[du[e sl wclcle promlenlowe
(lnclsura radlalls), suce do poczenla sLawoweao z obwodem sLawowvm aowv kocl
promieniowe[. od wvrosLklem dzloblasLvm [esL pooona auzowaLoc okclowa (LurberoslLas ulnae),
bdca polem koncoweao przvczepu dla mlnla ramlenneao. 1rzon kocl okclowe[ (corpus ulnae)
ma w przekro[u poprzecznvm kszLaL Lr[kLnv. Wvrnlamv Lrzv brzeal oaranlcza[ce Lrzv
powlerzchnle: przednl (facles anLerlor), przvrodkow (facles medlalls) l Lvln (facles posLerlor).
8rzea przednl (marao anLerlor), lekko zaokralonv, oddzlela powlerzchnl przednl od
ANATOMIA CZOWIEKA
przvrodkowe[, brzea Lvlnv (marao posLerlor) przebleaa pomldzv powlerzchnl przvrodkow l Lvln,
na[osLrze[szv brzea mldzvkosLnv (marao lnLerosseus), sklerowanv bocznle, oddzlela powlerzchnl
Lvln od przednle[ l sLanowl mle[sce przvczepu bonv mldzvkosLne[ czce[ Lrzonv obu kocl
przedramienia. Nasad dalsz (eplphvsls dlsLalls) sLanowl aowa kocl okclowe[ (capuL ulnae),
przedua[ca sl po sLronle przvrodkowe[ w wvrosLek rvlcowaLv (processus sLvloldeus). Czc
przednio-boczn aowv pokrvwa obwd sLawowv (clrcumferenLla arLlcularls), kLrv suv do
poczenla z wclclem okclowvm kocl promlenlowe[. Cowa kocl okclowe[ [esL zakonczona
powlerzchnl dla poczenla z Lr[kLn chrzsLk, oddzlela[c L koc od nadaarsLka.

koc promlenlowa
koc promlenlowa (radlus) [esL kocl dua o sllnle rozwlnlLe[ nasadzle dalsze[, bowlem
Lvlko ona z obu kocl przedramlenla bezporednlo uczesLnlczv w poczenlu sLawowvm
przedramlenla z rk. nasad bllsz (eplphvsls proxlmalls) kocl sLanowl aowa (capuL radll), na
kLre[ s pooone dwle powlerzchnle sLawowe. !edna wklsa, sklerowana ku arze - Lo doek
sLawowv aowv (fovea arLlcularls caplLls), zesLawla[cv sl z awk kocl ramlenne[. urua
powlerzchnl Lworzv obwd sLawowv aowv kocl promlenlowe[ (clrcumferenLla arLlcularls caplLls
radii), przeznaczonv do poczenla z wclclem promlenlowvm kocl okclowe[. Cowa oddzlelona [esL
od Lrzonu szv[k (colum radll). onle[ szv[kl, od sLronv przednle[ zna[du[e sl auzowaLoc kocl
promlenlowe[ (LuberoslLas radll), do kLre[ przvmocowu[e sl clano koncowe mlnla dwuaoweao
ramlenla. 1rzon (corpus radll), podobnle [ak w kocl okclowe[, [esL na przekro[u Lr[kLnv l poslada
analoalczne brzeal: przednl (marao anLerlor), Lvlnv (marao posLerlor) l mldzvkosLnv (marao
lnLerosseus), sklerowanv w sLron przvrodkow, kLrv [esL mle[scem przvczepu bonv
mldzvkosLne[. 8rzeal Le oaranlcza[ nasLpu[ce powlerzchnle: przednl (facles anLerlor) - brzeg
przednl l mldzvkosLnv, boczn (facles laLeralls) - brzea przednl l Lvlnv oraz Lvln (facles posLerlor) -
brzeg Lvlnv l mldzvkosLnv. orodku powlerzchnl boczne[ zna[du[e sl nlerwnoc zwana
auzowaLocl mlnla nawroLneao (LuberoslLas pronaLorla)nasada dalsza (eplphvsls dlsLalls) kocl
promlenlowe[ [esL sllnle[ rozwlnlLa od nasadv bllsze[ l nleco spaszczona w kierunku przednio-
Lvlnvm. W swe[ czcl boczne[ wvdua sl ku doowl w wvrosLek rvlcowaLv (processus sLvloldeus),
sLanowlcv na[nle[ pooonv punkL przedramlenla. Cd sLronv przvrodkowe[ nasada dalsza kocl
promlenlowe[ [esL zaopaLrzona we wclcle okclowe (lnclsura ulnarls), suce do poczenla z
obwodem sLawowvm aowv kocl okclowe[. uolna powlerzchnla ma kszLaL czworokLnv, [esL lekko
zaablona l pokrvLa dwudzleln powlerzchnl nadaarsLkow (facles arLlcularls carpea). Czc boczna
tej powierzchnl zesLawla sl z kocl deczkowaL, czc przvrodkowa z kocl kslvcowaL
nadgarstka.

kocl rkl
SzkleleL rkl (ossa manus) dzlell sl na Lrzv odclnkl: kocl nadaarsLka, rdrcza l palcw,
obe[mu[e on dwadzlecla sledem kocl.



ANATOMIA CZOWIEKA
kocl nadaarsLka
kocl nadaarsLka (ossa carpl) s uoone w dwu szereaach, po czLerv w kadvm. W szereau
bllszvm (ordo proxlmalls), ldc od kcluka, zna[du[ sl kole[no nasLpu[ce kocl: koc deczkowaLa
(os scapholdeum), kslvcowaLa (os lunaLum), Lr[aranlasLa (os LrlqueLrum) l leca na [e[
powlerzchnl donlowe[ koc arochowaLa (os plslforme). Szerea dalszv (ordo dlsLalls) uLworzonv [esL
przez pooon bocznle koc czworoboczn wlksz (os Lrapezlum), nasLpnle kleru[c sl w sLron
przvrodkow spoLvkamv koc czworoboczn mnle[sz (os Lrapezoldeum), koc awkowaL (os
caplLaLum) l koc haczvkowaL (os hamaLum). WszvsLkle kocl nadaarsLka s kocml krLklml l na
kade[ z nlch,- z wv[Lklem kocl arochowaLe[, wvrnla sl szec powlerzchnl: bllsz, dalsz,
przvrodkow, boczn, donlow l arzbleLow. W powlerzchnle sLawowe s zaopaLrzone Le spord
nlch, kLre s zwrcone do sslednlch kocl. ozosLae powlerzchnle s nlerwne l sLanowl pola
przvczepw wlzade. kocl nadaarsLka w caocl ukada[ sl w Lakl sposb, e Lworz uk
wvpukocl zwrconv w klerunku arzbleLu rkl. o sLronle donlowe[ powsLa[e w wvnlku Leao
bruzda nadaarsLka (sulcus carpl). !esL ona poablona dwlema wvnlosoclaml: wzdu brzeau
boczneao nadaarsLka przebleaa wvnlosoc boczna czvli promieniowa (eminentia carpi radialis),
uLworzona przez auzek kocl deczkowaLe[ l auzek kocl czworoboczne[ wlksze[, za wvnlosoc
przvrodkow czvll okclow (emlnenLla carpl ulnarls) Lworz koc arochowaLa l haczvk kocl
haczykowatej. Do obu tych wvnlosocl umocowu[e sl poprzecznle bleance wlzado zwane
Lroczklem zalnaczv, kLre zamvka bruzd nadaarsLka w kana nadaarsLka (canalls carpl). rzez kana
nadaarsLka przebleaa[ clana mlnl zalnaczv palcw, nerwv l naczvnla krwlonone.

kocl rdrcza
kocl rdrcza (ossa meLacarpalla) [esL plc l nale do Lvpu kocl dualch. na kade[ z nlch
wvrnla sl nasad bllsz zwan podsLaw kocl (basls), Lrzon (corpus) l nasad dalsz, czvll aow
(capuL). na podsLawle kade[ kocl zna[du[e sl powlerzchnla sLawowa zwrcona w klerunku
bllszvm, suca do poczenla sLawoweao z odpowlednl kocl nadaarsLka. na podsLawach kocl
od ll do v wvsLpu[ powlerzchnle sLawowe boczne dla poczenla z sslednlml podsLawaml kocl
rdrcza. 1rzonv kocl rdrcza s przewone l nleznacznle wvalLe, wvpukocl sklerowane do
arzbleLu rkl. CzLerv przesLrzenle mledzvkosLne rdrcza (spaLla lnLerossea meLacarpl) s
wvpenlone mlnlaml mldzvkosLnvml. nasada dalsza zwana aow [esL pokrvLa powlerzchnl
sLawow, blerze ona udzla w wvLworzenlu poczenla sLawoweao z pallczklem bllszvm
odpowiedniego palca.

kocl palcw
kocl palcw (ossa dlalLorum manus) sLanowl Lzw. pallczkl (phalanaes). kcluk, czvll palec l,
poslada Lvlko dwa pallczkl, L[. bllszv (phalanx proxlmalls) l dalszv (phalanx dlsLalls). ozosLae palce,
od ll do v, s zbudowane z Lrzech pallczkw: bllszeao, rodkoweao l dalszeao (phalanx proxlmalls,
medla eL dlsLalls). kadv pallczek zbudowanv [esL z podsLawv (basls phalanals) bdce[ nasad bllsz
kocl, Lrzonu (corpus phalanals) l nasadv dalsze[, wvLwarza[ce[ w pallczkach bllszvch l rodkowvch
aow (capuL phalanals), za w pallczkach dalszvch - auzowaLoc pallczka dalszeao (LuberoslLas
phalanals dlsLalls). na podsLawach l aowach s umleszczone powlerzchnle sLawowe, suce do
poczen sLawowvch mldzv pallczkaml kadeao palca oraz do poczenla bllszeao pallczka z
odpowlada[c mu kocl rdrcza. oszczealne palce ma[ nasLpu[ce nazwv: palec l - kciuk
ANATOMIA CZOWIEKA
(pollex), palec II - wskazu[cv (lndex), palec lll- rodkowv (dlalLus medlus), palec lv - obrczkowv
(digitus anularis), palec V - mav (dlalLus mlnlmus). 1rzeszczkl (ossa sesamoldea manus) sLanowl
mae kosLeczkl, wvsLpu[ce w zmlenne[ llczble. uo sLavch Lrzeszczek rkl zallcza sl dwle,
wvsLpu[ce po sLronle promlenlowe[ l okclowe[ aowv l kocl rdrcza.

oczenla konczvnv arne[

oczenla konczvnv arne[ dzlellmv na poczenla obrczv konczvnv arne[ ([uncLuare clnaull
membrl superlorls) l poczenla konczvnv arnej wolnej (junctuare membri superioris liberi). Z obu
kocl obrczv Lvlko obo[czvk czv sl ze szkleleLem oslowvm w sLawle mosLkowo-obojczykowym.
Cble kocl obrczv cz sl w sLawle barkowo-obo[czvkowvm. oczenla konczvnv arne[ wolne[ s
utworzone przez sLaw ramlennv, sLaw okclowv, poczenla kocl przedramlenla l sLawv rkl.

SLawv l wlzozrosLv obrczv konczvnv arne[

Staw mostkowo-obojczykowy
Staw mostkowo-obo[czvkowv (arLlculaLlo sLernoclavlcularls) [esL [edvnvm sLawem czcvm
obrcz konczvnv arne[ z koccem oslowvm. owlerzchnle sLawowe Leao sLawu Lworz:
powlerzchnla sLawowa konca mosLkoweao obo[czvka (facles arLlcularls sLernalls) oraz wclcle
obo[czvkowe (lnclsura clavlcularls) mosLka wraz z przvleaa[c czcl chrzsLkl plerwszeao ebra.
ukszLaLowanle powlerzchnl sLawowvch [esL osobnlczo bardzo zmlenne. Zazwvcza[ [ednak oble
powlerzchnle ma[ kszLaL slodekowaLv l nle przvleaa[ clle do sleble. Mldzv obu powlerzchnlaml
sLawowvml zna[du[e sl krek rdsLawowv (dlscus arLlcularls) zbudowanv z chrzsLkl wknlsLe[,
kLrv dzlell [am sLawow na czc arno-boczn l dolno-przvrodkow. krek swvm obwodem
zrasLa sl z czcl wknlsL Lorebkl sLawowe[ l chrzsLk l ebra. 1orebka sLawowa [esL lucna, ale
gruba i odporna na rozerwanle. rzvmocowu[e sl ona do kocl wzdu brzeaw powlerzchnl
sLawowvch. Wlzada sLawowe s sllne l wzmacnla[ Lorebk z wszvsLklch sLron z wv[Lklem kLa
przednio-dolneao. Wlzado mosLkowo-obojczykowe przednie i tylne (lig. sternoclaviculare anterius
eL posLerlus) przebleaa od konca mosLkoweao obo[czvka - z przodu l z Lvu - do arne[ czcl
rko[ecl mosLka. Wlzada Le hamu[ nadmlerne ruchv obo[czvka do przodu l do Lvu. Wlzado
mldzvobo[czvkowe (lla. lnLerclavlculare) [esL nleparzvsLvm wlzadem, rozplLvm nad wclclem
szv[nvm mosLka. rzvmocowu[e sl ono do koncw mosLkowvch obu obo[czvkw. Wlzado Lo
hamu[e ruchv obo[czvka w d. Wlzado ebrowo-obojczykowe (lig. costoclaviculare) biegnie od
chrzsLkl l ebra ku arze l bocznle do wvclsku Leao wlzada na powlerzchnl dolne[ obo[czvka.
uzlaa hamu[co na ruchv obo[czvka ku arze, do przodu l do Lvu. SLaw mosLkowo-obojczykowy jest
sLawem kullsLvm, wlelooslowvm. Mona w nlm wvkonac ruch obo[czvka do przodu, ku Lvowl, w
ar l w d, a Lake obrL dookoa duale[ osl obo[czvka. Zakres ruchw [esL [ednak doc oaranlczonv
z uwaal na: 1) umocowanle boczneao czvll barkoweao konca obo[czvka do opaLkl, 2) bllskle
ssledzLwo arnvch eber, 3) sllne wlzada wzmacnla[ce Lorebk sLawow.

ANATOMIA CZOWIEKA
Staw barkowo-obojczykowy
Staw barkowo-obo[czvkowv (arLlculaLlo acromloclavlcularls) czv obo[czvk z opaLk.
uLworzonv [esL przez lekko wvpuk powlerzchnl sLawow barkow obo[czvka (facles arLlcularls
acromlalls) oraz przez odpowlednlo do nle[ ukszLaLowan, wkls powlerzchnl sLawow wvrosLka
barkoweao opaLkl (facles arLlcularls acromalls). W [amle sLawu czsLo wvsLpu[e krek sLawowv
(dlscus arLlcularls) zbudowanv z chrzsLkl wknlsLe[. 1orebka sLawowa [esL doc lucna, arubsza z
przodu i przymocowu[e sl do kocl wzdu aranlc powlerzchnl sLawowvch. Crn powlerzchnl
Lorebkl sLawowe[ wzmacnla szerokle, arube wlzado barkowo-obojczykowe (lig.
acromloclavlculare), rozplLe mldzv powlerzchnl arn konca barkoweao obo[czvka a wvrosLklem
barkowym. Wlzado kruczo-obo[czvkowe (lla. coracoclavlculare) skada sl z dwch sllnvch pasm, L[.
wlzada czworoboczneao (lla. Lrapezoldeum) odchodzceao od kresv czworoboczne[ obo[czvka l
wlzada sLokowaLeao (lla. conoldeum) odchodzceao od auzka sLokowatego obojczyka. Oba
koncz sl na wvrosLku kruczvm opaLkl. 8uchv w sLawle barkowo-obo[czvkowvm s sprzone z
ruchami obojczyka w stawie mostkowo-obo[czvkowvm. umollwla[ one unoszenle l obnlanle,
wysuwanie do przodu i cofanie oraz nieznaczne ruchy obroLowe. Calnle blorc zakres powvszvch
ruchw [esL bardzo oaranlczonv. Cba sLawv obo[czvkowe znacznle zwlksza[ zakres ruchu ramlenla
we wszystkich kierunkach.

WlzozrosLv opaLkl
Wlzado kruczo-barkowe (lig. coracoacromiale) [esL sllnvm, szeroklm, czworokLnvm
pasmem, rozplLvm nad sLawem ramlennvm, a czcvm wvrosLek barkowv l kruczv opaLkl.
Wlzado Lo wraz z dwoma wvrosLkaml, do kLrvch [esL umocowane, wvLwarza Lzw. skleplenle sLawu
ramlenneao (fornlx humerl), chronlce sLaw przed urazaml l koc ramlenn przed wvwlchnlclem ku
arze. Wlzado poprzeczne opaLkl arne (lla. Lransversum scapulae superlus) [esL rozplLe nad
wclclem opaLkl, zamvka[c [e w oLwr, przez kLrv bleanle nerw nadopaLkowv.

oczenla konczvnv arne[

Staw ramienny
SLaw ramlennv (arLlculaLlo humerl) czv konczvn arn woln z [e[ obrcz. Wvpuk
powlerzchnl Lworzv powlerzchnla sLawowa aowv kocl ramlenne[ (facles arLlcularls caplLls humerl),
pokrvLa chrzsLk szkllsL. SLanowl ona prawle 1/2 powlerzchnl kull o promlenlu okoo 2,3 cm.
anewka sLawowa [esL uLworzona przez [a[owaLeao kszLaLu wvdrenle sLawowe (cavlLas
alenoldalls) opaLkl, pokrvLe chrzsLk szkllsL. ChrzsLka La na obwodzle [esL arubsza l przechodzl w
obrbek sLawowv (labrum alenoldale) zbudowanv z chrzsLkl wknlsLe[. Cbrbek sLawowv
powlksza l poabla powlerzchnl sLawow, a Lvm samvm uLrwala ruchv w sLawle. SLosunek
powlerzchnl sLawowe[ aowv do panewkl ma sl [ak 4:1 l Lvlko 1/3 powlerzchnl sLawowe[ aowv
przyleaa do panewkl. Ma Lo due prakLvczne znaczenle dla mollwocl wvkonvwanla obszernvch
ruchw. W zwlzku ze znaczn rnlc mldzv wlelkocl aowv oraz panewkl l du ruchomocl
sLawu Lorebka sLawowa [esL lucna l bardzo obszerna. Cdv raml [esL opuszczone, dolna czc Lorebkl
Lworzv fad sklerowanv do [amv pachowe[, naLomlasL w odwledzlonvm pooenlu ramlenla fad Len
ANATOMIA CZOWIEKA
wvaadza sl l nasLpu[e uwvpuklenle sl czcl arne[ Lorebkl sLawowe[. 1orebka sLawowa
przvmocowu[e sl na opaLce do obrbka sLawoweao, [edvnle w czcl arne[ przekracza L llnl,
dochodzc a do nasadv wvrosLka kruczeao. W Len sposb auzek nadpanewkowv zosLa[e wczonv
do [amv sLawu, a clano poczLkowe aowv duale[ mlnla dwuaoweao ramlenla, przvmocowane
do guzka nadpanewkowego, w swvm poczLkowvm odclnku przebleaa wewnLrz [amv sLawowe[. na
kocl ramlenne[ Lorebka sLawowa przvczepla sl do szv[kl anaLomlczne[. na wvsokocl bruzdv
mldzvauzkowe[ w warsLwle wknlsLe[ Lorebkl zna[du[e sl oLwr, kLrvm opuszcza [am sLawu
clano poczLkowe aowv duale[ mlnla dwuaoweao ramlenla. 1orebk sLawow wzmacnla[ dwa
wlzada.
Wlzado kruczo-ramlenne (lla. coracohumerale) [esL sllnvm, pasklm pasmem, bleancvm od
podsLawv wvrosLka kruczeao do obu auzkw kocl ramlenne[. Wlzado Lo wzmacnla arn clan
Lorebkl l dcwlaa clar zwlsa[ceao ramlenla, przeclwdzlaa[c zsuwanlu sl aowv kocl ramlenne[ z
panewkl sLawu. Wlzado obrbkowo-ramlenne (lla. alenohumerale) przebleaa w abokle[ warsLwle
Lorebkl sLawowe[, w [e[ clanle arne[ l przednle[, w zwlzku z czvm [esL nlewldoczne od zewnLrz.
Zazwvcza[ skada sl z Lrzech pasm rozplLvch mldzv obrbklem sLawowvm opaLkl a szv[k
anaLomlczn l oaranlcza awnle ruchv obroLowe ramlenla na zewnLrz. oza Lvm Lorebk sLawow
wzmacnia[ clana mlnl przvczepla[cvch sl do obu auzkw kocl ramlenne[. SLaw ramlennv [esL
sLawem prosLvm, kullsLvm l wlelooslowvm. W sLawle Lvm mona wvkonac ruchv dookoa Lrzech osl:
1) odwodzenie (abductio) i przywodzenie (adductio) - wok osl sLrzakowej, 2) unoszenie ramienia
do przodu (anLeverslo humerl) czvll zalnanle l unoszenle ramlenla do Lvu (reLroverslo humerl) czvll
prostowanie - wok osl poprzeczne[, 3) nawracanle (pronaLlo) l odwracanle (suplnaLlo) dookoa osl
podune[. W nasLpsLwle poczenla ruchw zalcla l prosLowanla z odwodzenlem l przvwodzenlem
powsLa[ ruchv obwodzenla (clrcumducLlo), w czasle kLrvch wolnv konlec ramlenla zaLacza na swe[
drodze poprzecznle owaln ellps. W sLawle ruch odwodzenla mona wvkonac Lvlko do pozlomu
(90), bowlem dalsze unoszenle unlemollwla Lzw. skleplenle sLawu ramlenneao (paLrz wve[), o
kLre oplera sl auzek wlkszv kocl ramlenne[. unoszenle ramlenla (elevaLlo humerl) powve[
pozlomu odbvwa sl przv wspudzlale obu sLaww obo[czvkowvch l roLac[l opaLkl.

SLaw okclowv
SLaw okclowv (arLlculaLlo cublLl) [esL sLawem zoonvm. Skada sl z Lrzech poczen,
ob[Lvch wspln Lorebk sLawow. uwa poczenla, L[. czc ramlenno-okclowa l ramlenno-
promlenlowa sLawu okcloweao, sLanowl funkc[onalnle [edn caoc, a ruch odbvwa sl w nlch
wok wsplne[, poprzeczne[ osl sLawu. S Lo ruchv zalnanla l prosLowanla. 1rzecl czc sLawu
okcloweao Lworzv poczenle promlenlowo-okclowe, zwane sLawem promlenlowo-okclowvm
bllszvm (arLlculaLlo radloulnarls proxlmalls), kLrv nalev do sLaww Lvpu obroLoweao. 8uchv
obroLowe przedramlenla, L[. nawracanle l odwracanle, moa sl odbvwac w Lvm sLawle przv
wspudzlale sLawu promlenlowo-okcloweao dalszeao. W uLworzenlu sLawu okcloweao uczesLnlcz
trzy parv powlerzchnl sLawowvch: 1) czc ramlenno-okclow Lworzv powlerzchnla sLawowa bloczka
kocl ramlenne[ (Lrochlea humerl) l wclcle bloczkowe kocl okclowe[ (lnclsura Lrochlearls), 2) czc
ramienno-promlenlowa uLworzona [esL przez powlerzchnl sLawow awkl kocl ramlenne[
(caplLulum humerl) l doek sLawowv aowv kocl promlenlowe[ (fovea arLlcularls caplLls radll), 3) czc
promieniowo-okclow Lworzv wclcle promlenlowe kocl okclowe[ (clrcumferenLla arLlcularls).
1orebka sLawowa [esL doc obszerna l clenka od przodu l Lvu, za aruba l naplLa po sLronle boczne[ l
przvrodkowe[, adzle [esL wzmocnlona sllnvml wlzadaml. na kocl ramlenne[ Lorebka sLawowa
przvmocowu[e sl ponle[ obu nadkvkcl, z przodu l z Lvu wzdu arnvch aranlc dou dzloblasLeao,
ANATOMIA CZOWIEKA
promlenloweao l dou wvrosLka okcloweao. na kocl okclowe[ przvczep Lorebkl bleanle wzdu
brzeaw wclcla bloczkoweao l wclcla promlenloweao z wv[Lklem wlerzchokw wvrosLkw:
okcloweao l dzloblasLeao, kLre s ob[Le Lorebk l le wewnLrz [amv sLawowe[. na kocl
promlenlowe[ llnla przvczepu Lorebkl przebleaa dookoa szv[kl. uwa sllne wlzada sLanowl
wzmocnlenle czcl ramlenno-okclowe[ l ramlenno-promlenlowe[ sLawu okcloweao, s Lo: wlzado
poboczne okclowe l promlenlowe. Wlzado poboczne okclowe (lla. collaLerale ulnare) skada sl z
Lrzech czcl, czcvch sl ze sob na kszLaL Lr[kLa. Wlzado poboczne okclowe czv nadkvklec
przvrodkowv kocl ramlenne[ z wclclem bloczkowvm (blle[ wvrosLka okcloweao) l wvrosLklem
dziobiasLvm kocl okclowe[. Czc poprzeczna Leao wlzada, pooona na[nle[, Lworzv wlzado
Coopera. Wlzado poboczne promlenlowe (lla. collaLerale radlale) rozpoczvna sl na nadkvkclu
bocznvm kocl ramlenne[, bleanc w d rozdzlela sl na dwa pasma, z kLrvch [edno przvmocowu[e
sl na przednle[, druale na Lvlne[ krawdzl wclcla promlenloweao kocl okclowe[ na wvsokocl szv[kl
kocl promlenlowe[. rzesLrzen mldzv dwoma powvszvml pasmaml wvpenla[ pozosLae wkna,
bleance od nadkvkcla boczneao do wlzada plerclenlowaLeao. uzlkl Lemu, e koc promlenlowa
[esL wolna od przvczepw wlzade, zachowu[e swobod ruchw obroLowvch. uo wzmocnlen sLawu
promieniowo-okcloweao bllszeao nalev wlzado plerclenlowaLe l czworokLne. Wlzado
plerclenlowaLe (lla. anulare radll) przvczepla sl do przednleao l Lvlneao brzeau wclcla
promlenloweao kocl okclowe[. Cbe[mu[e ono w swvm przebleau obwd sLawowv aowv kocl
promlenlowe[ l nle pozwala na oddalenle sl aowv od wclcla oraz unlemollwla przesuwanle sl
kocl promlenlowe[ wzaldem kocl okclowe[. Wlzado czworokLne (lla. quadraLum) [esL rozplLe
pozlomo mldzv dolnvm brzealem wclcla promlenloweao kocl okclowe[, a odpowlada[c mu
czcl szv[kl kocl promlenlowe[. Wlzado Lo naplna sl podczas ruchw nawracanla l odwracanla
przedramlenla. SLaw okclowv [ako caoc mona zakwallflkowac do Lvpu sLawu zawlasowo-
obroLoweao o dwch oslach ruchu, a clle[ mwlc sLanowl on sLaw rubowo-obroLowv. C
poprzeczna przebleaa przez bloczek l awk kocl ramlenne[, [esL zaLem wspln osl dla poczenla
ramienno-okcloweao l ramlenno-promlenloweao. Wok Le[ osl wvkonu[e sl ruch zalnanla (flexlo) l
prosLowanla (exLenslo). W zasadzle ruchv zalnanla l prosLowanla zakrela[ wvclnek ruchu
ruboweao. uruaa o ruchu przebleaa przez rodek aowv kocl promlenlowe[, dale[ bleanle skonle
przez bon mldzvkosLn l u dou przez aow kocl okclowe[. !ak z Leao wvnlka o ruchu
obroLoweao [esL wsplna dla obu sLaww promlenlowo-okclowvch: bllszeao l dalszeao. Stawy
promieniowo-okclowe s sLawaml sprzonvml, ruchv odbvwa[ sl w nlch rwnoczenle. S Lo
ruchv nawracanla (pronaLlo) l odwracanla przedramlenla (suplnaLlo). Cdv sLaw okclowv [esL
wvprosLowanv, o ruchu obroLoweao przedua sl ku arze przechodzc przez rodek aowv kocl
ramlenne[. WskuLek Leao mona dookoa Le[ same[ osl wvkonac ruch obroLowv cae[ konczvnv arne[
w stawie ramiennym.

8ona mldzvkosLna przedramlenla
8ona mldzvkosLna przedramlenla (membrana lnLerossea anLebrachll) sLanowl mocn
blaszk wknlsL rozplL mldzv brzeaaml mldzvkosLnvml kocl promlenlowe[ l okclowe[. W
czcl rodkowe[ [esL ona na[sllnle[sza, za w czcl arne[ oraz dolne[ Lracl [ednollLv przeblea l
zawlera oLworv przeznaczone do prze[cla naczvn krwlononvch. W arne[ czcl bona
mldzvkosLna konczv sl slln sLrun skon (chorda obllqua). 8ona mldzvkosLna [esL sllnle naplLa
w porednlm pooenlu przedramlenla, L[. mldzv ruchem nawracanla l odwracanla. Ma ona due
znaczenle [ako czvnnlk hamu[cv podune przesuwanle sl kocl promlenlowe[ w sLosunku do kocl
okclowe[. 8ona mldzvkosLna sLanowl Lake pole przvczepw llcznvch mlnl.
ANATOMIA CZOWIEKA
Staw promieniowo-okclowv dalszv
Staw promieniowo-okclowv dalszv (arLlculaLlo radloulnarls dlsLalls) [esL zbudowany podobnie
do stawu promieniowo-okcloweao bllszeao, z L [ednak rnlc, e koc promlenlowa l okclowa
zamlenlv sl rolaml. anewka sLawu [esL uLworzona przez wclcle okclowe (lnclsura urnalls) kocl
promlenlowe[, za wvpuk powlerzchnl sLawow Lworzv obwd sLawowv aowv kocl okclowe[
(clrcumferenLla arLlcularls caplLls ulnae), kLrv nle bleanle [ednak dookoa cae[ aowv, Lak [ak na
kocl promlenlowe[, lecz za[mu[e [edvnle okoo poowv powlerzchnl obwodowe[ aowv. uo sLawu
promieniowo-okcloweao dalszeao nalev krek sLawowv (dlscus arLlcularls), kLrv przvleaa do
dolne[ powlerzchnl aowv kocl okclowe[. !esL on przvmocowanv od sLronv przvrodkowe[ do
wvrosLka rvlcowaLeao kocl okclowe[, bocznle - do krawdzl mldzv wclclem okclowvm a
powlerzchnl sLawow nadaarsLkow kocl promlenlowe[. krek sLawowv [esL dwuwklsv, sw
arn powlerzchnl [esL zwrconv do aowv kocl okclowe[, doln za - do kocl Lr[aranlasLe[
nadaarsLka. krek Len oddzlela [am sLawu promlenlowo-okcloweao dalszego od jamy stawu
promieniowo-nadaarsLkoweao. 1orebka sLawowa (capsula arLlcularls) [esL lucna, lecz mocna l
na[arubsza po sLronle arzbleLowe[, ze wzaldu na obecnoc krka [ama sLawowa nle sLanowl
przesLrzenl [ednokszLaLne[. Zaamana [esL pod kLem prosLvm w Len sposb, e czc arna zawarLa
mldzv kocl promlenlow l okclow [esL usLawlona w paszczvcnle sLrzakowe[, naLomlasL czc
dolna, oaranlczona doln powlerzchnl aowv l krklem sLawowvm, przebleaa pozlomo.
Czvnnoclowo sLaw promlenlowo-okclowv dalszv [esL sprzonv ze sLawem promlenlowo-okclowvm
bllszvm (o czvm bva mowa wve[) l nalev do sLaww Lvpu obroLoweao.

SLawv rkl
8ka (manus) zawdzlcza sw ruchomoc llcznvm sLawom, do kLrvch nale:
staw promieniowo-nadgarstkowy,
staw rdnadaarsLkowv,
poczenla sLawowe szereau bllszeao nadaarsLka,
poczenla sLawowe szereau dalszeao nadaarsLka,
sLawv mldzv szerealem dalszvm nadaarsLka l kocml rdrcza, sLawv mldzv
kocml rdrcza,
sLawv rdrczno-paliczkowe,
sLawv mldzvpallczkowe.
Staw promieniowo-nadgarstkowy
Staw promieniowo-nadaarsLkowv (arLlculaLlo radlocarpea) zwanv [esL Lake sLawem bllszvm
rkl. czv on koc promlenlow l krek sLawu promlenlowo-okcloweao dalszeao z Lrzema kocml
szereau bllszeao nadaarsLka. anewka sLawowa [esL uLworzona przez powlerzchnl sLawow
nadaarsLkow kocl promlenlowe[ (facles arLlcularls carpea), kLr od sLronv okclowe[ uzupenla
powlerzchnla sLawowa krka sLawoweao (dlscus arLlcularls). owlerzchnla wvpuka ma kszLaL
jajowaty l z wv[Lklem kocl arochowaLe[ [esL uLworzona przez wszvsLkle kocl szereau bllszeao
nadaarsLka, L[. koc deczkowaL, kslvcowaL l Lr[aranlasL. kocl Le s sllnle zczone ze sob za
porednlcLwem wlzade mldzvkosLnvch nadaarsLka. 1orebka sLawowa [esL obszerna l lucna,
przvczepla sl do brzeaw powlerzchnl sLawowvch. !esL ona wzmocnlona llcznvml l sllnvml
wlzadaml, kLre s wsplne dla sLawu promlenlowo-nadaarsLkoweao l dalszvch sLaww
nadgarstka. Staw promieniowo-nadaarsLkowv [esL sLawem zoonvm, ellpLvcznvm o dwch oslach
ANATOMIA CZOWIEKA
ruchu. Cwna o sLawu bleanle poprzecznle l dookoa nle[ wvkonu[e sl ruchv zalnanla donloweao
rkl (flexlo palmarls manus) l zalnanla arzbleLoweao rkl (flexlo dorsalls manus). uookoa osl
donlowo-arzbleLowe[ mona rk odwodzlc w klerunku okclowvm (abducLlo ulnarls manus) l w
klerunku promlenlowvm (abducLlo radlalls manus). W nasLpsLwle komblnac[l ruchw wvkonu[e sl
ruch obwodzenla rkl (clrcumducLlo manus).

SLaw rdnadaarsLkowv
Staw rdnadaarsLkowv (arLlculaLlo medlocarpea), czvll sLaw dalszv rkl, [esL sLawem
czcvm szerea bllszv z szerealem dalszvm kocl nadaarsLka. kszLaL szczellnv sLawowe[ [esL bardzo
nlereaularnv, upodabnla sl do pozlomo uoone[ llLerv S. 1orebka sLawowa [esL naplLa po sLronle
donlowe[, lucna po sLronle arzbleLowe[. kocl w obu szereaach nadaarsLka s poczone ze sob
wlzadaml mldzvnadaarsLkowvml mldzvkosLnvml (lla. lnLercarpea lnLerossea).

SLawv mldzvnadaarsLkowe
SLawv mldzvnadaarsLkowe (arLlculaLlones lnLercarpeae) wvsLpu[ w obrble szereau
bllszeao l dalszeao nadaarsLka, cz przvleaa[ce do sleble kocl. !amv Lvch sLaww oLwlera[ sl
do sLawu rdnadaarsLkoweao. SLaw kocl arochowaLe[ (arLlculaLlo ossls plslformls) [esL na[bardzle[
ruchomvm z wszvsLklch mldzvnadaarsLkowvch sLaww, ponlewa ma bardzo lucn Lorebk
sLawow. SLaw Len czv koc arochowaL z kocl Lr[aranlasL.

Stawy nadgarstkowo-rdrczne
Stawy nadgarstkowo-rdrczne (arLlculaLlones carpomeLacarpeae) s uLworzone przez
powlerzchnle sLawowe dalsze kade[ kocl szereau dalszeao nadaarsLka oraz przez powlerzchnle
sLawowe bllsze podsLaw kocl rdrcza. SLawv mldzvrdrczne (arLlculaLlones lnLermeLacarpeae)
wvsLpu[ w llczble Lrzech sLaww, a Lworz [e zwrcone ku sobie powierzchnie stawowe podstaw
od ll do v kocl rdrcza. SLawv nadaarsLkowo-rdrczne l mldzvrdrczne, z wv[Lklem sLawu
nadgarstkowo-rdrczneao kcluka, s sLawaml pasklml, z wvblLnle naplLvml Lorebkaml sLawowvml
l wlzadaml. Z Leao wzaldu kocl szereau dalszeao nadaarsLka l kocl rdrcza sLanowl zwarL
caoc, kLra porusza sl nleznacznle w sLosunku do szereau bllszeao l do przedramlenla. SLaw
nadgarstkowo-rdrcznv kcluka (arLlculaLlo carpomeLacarpea polllcls) sLanowl cakowlcle odrbnv
sLaw. nalev on do sLaww Lvpu slodekowaLeao, kLrv w Lak czvsLe[ formle nladzle lndzle[ w usLro[u
nle wvsLpu[e. owlerzchnla sLawowa kocl czworoboczne[ wlksze[ l powlerzchnla sLawowa
podsLawv l kocl rdrcza s ukszLaLowane slodekowaLo i dopasowane do siebie. Torebka
sLawowa [esL obszerna l lucna. 8uchv w sLawle nadaarsLkowo-rdrcznvm kcluka odbvwa[ sl
wok dwch awnvch osl. !edna o [esL usLawlona w klerunku donlowo-grzbietowym; w stosunku
do nle[ odbvwa[ sl ruchv odwodzenla (abductio pollicis) i przywodzenia kciuka (adductio pollicis).
uruaa o bleanle w klerunku promlenlowo-okclowvm czvll poprzecznle, dookoa nle[ odbvwa[ sl
ruchv przeclwsLawlanla kcluka (opposlLlo polllcls) l powroLu do wv[cloweao pooenla czvll
odprowadzenla (reposlLlo polllcls). komblnac[a ruchw odwodzenla l przvwodzenla z ruchaml
przeclwsLawlanla l odprowadzanla prowadzl do ruchw obwodzenla (clrcumducLlo). 8uchv kcluka s
zaLem wlelosLronne, a ruch przeclwsLawlanla kcluka umollwla [eao wspprac z pozosLavml
ANATOMIA CZOWIEKA
palcaml, dzlkl czemu aden lnnv palec nle moe zasLplc kcluka w [eao czvnnocl chwvLne[. Cplsane
wve[ sLawv bllsze[ czcl rkl ma[ w zasadzle wsplnv aparaL wlzadowv, adv szerea spord
przebleaa[cvch Lu wlzade doLvczv zazwvcza[ nle [edneao lecz wlksze[ llczbv sLaww. asma
wlzadowe czce poszczealne kocl na oa nle da[ sl odaranlczvc od sleble. rcz wlzade
czvnnlklem ochronnvm sLaww rkl s llczne l bardzo sllne clana mlnl, kLre zsLpu[c z
przedramienia na rk pokrvwa[ l oLacza[ sLawv. konce dalsze obu kocl przedramlenla s
zespolone z kocml szereau bllszeao nadaarsLka znacznle sllnle[ po sLronle promlenlowe[. uo
wlzade wzmacnla[cvch sLawv rkl nale: Wlzado poboczne promlenlowe nadaarsLka (llg.
collaLerale carpl radlale), rozplLe mldzv wvrosLklem rvlcowaLvm kocl promlenlowe[ a kocl
deczkowaL hamu[e ono ruchv odwodzenla okcloweao rkl. Wlzado poboczne okclowe
nadgarstka (lig. collaterale carpi ulnare) biegnie od wyrostka rylcowateao kocl okclowe[ do kocl
arochowaLe[ l Lr[aranlasLe[, hamu[e ono ruchv odwodzenla promlenloweao rkl. Wlzado
promieniowo-nadaarsLkowe donlowe (lla. radlocarpeum palmare) rozpoczvna sl na brzeau
donlowvm powlerzchnl sLawowe[ nadaarsLkowe[ kocl promieniowej i wyrostku rylcowatym, i
pasmaml dochodzl do kocl kslvcowaLe[, Lr[aranlasLe[ l awkowaLe[. Wlzado promlenlowo-
nadgarstkowe grzbietowe (lig. radiocarpeum dorsale) odchodzi od brzegu powierzchni stawowej
kocl promlenlowe[ po sLronle arzbleLowe[ l konczv sl na powlerzchnl arzbleLowe[ kocl szereau
bllszeao nadaarsLka. Wlzado okclowo-nadaarsLkowe donlowe (lla. ulnocarpeum palmare)
rozpoczvna sl na wvrosLku rvlcowaLvm kocl okclowe[, a konczv sl na kocl kslvcowaLe[ l
Lr[aranlasLe[. Wlzada Le naplna[ sl w ruchach zalcla arzbleLoweao bdc donloweao rkl. kocl
szereau bllszeao nadaarsLka s poczone ze sob za porednlcLwem: Wlzada ukowaLeao
arzbleLoweao l donloweao nadaarsLka (lla. arcuaLum carpl dorsale eL palmare). Wlzade
nadaarsLkowvch donlowvch, arzbleLowvch l mldzvkosLnvch (llaa. lnLercarpea palmarla, dorsalla eL
lnLerossea). 1rzecl arup Lworz wlzada wzmacnla[ce, awnle sLawv nadaarsLkowo-rdrczne l
mldzvrdrczne. nale do nlch: Wlzada nadgarstkowo-rdrczne donlowe l arzbleLowe (llaa.
arpomeLacarpea palmarla eL dorsalla). Wlzada rdrczne donlowe, arzbleLowe l mldzvkosLne
(llaa. eLacarpea palmarla, dorsalla eL lnLerossea), kLre wzmacnla[ Lorebkl sLaww
mldzvrdrcznvch. na szczealn uwaa zasuau[e:
Wlzado rozplLe mldzv wvnlosocl promlenlow l okclow nadaarsLka, zwane Lroczklem
zginaczy (retinaculum flexorum), dawniej - wlzadem poprzecznvm nadaarsLka. Wlzado Lo zamvka
bruzd nadaarsLka (sulcus carpl) w kana nadaarsLka (canalls carpl) l chronl przebleaa[ce w nlm
clana mlnl, naczvnla krwlonone l nerwv przed mollwocl urazu.


SLawv rdrczno-paliczkowe
SLawv rdrczno-paliczkowe II-v (arLlculaLlones meLacarpophalanaeae) czvnnoclowo
odpowlada[ sLawom kullsLvm. Wvpuk powlerzchnl sLawow Lworz aowv kocl rdrcza,
wkls - dokl sLawowe pooone na podsLawle pallczkw czonw bllszvch palcw. 1orebka
sLawowa [esL lucna l clenka, wzmocnlona po sLronle promlenlowe[ l okclowe[ wlzadaml
pobocznvml (llaa. collaLeralla), kLre naplna[ sl sllnle w pooenlu zalcla sLawu l przeclwdzlaa[
wLedv ruchom bocznvm palcw. onadLo mldzv aowaml kocl rdrcza (od ll do v) przebleaa
wlzado poprzeczne abokle rdrcza (lla. meLacarpeum Lransversum profundum), kLre
oaranlcza nadmlerne odwodzenle palcw. W sLawach rdrczno-pallczkowvch mona wvkonac
ruchv zalnanla (flexlo) l prosLowanla (exLenslo) wok osl poprzeczne[ oraz ruch odwodzenla
ANATOMIA CZOWIEKA
(abducLlo) l przvwodzenla (adducLlo) dookoa osl arzbletowo-donlowe[. Zakres ruchw odwodzenla
[esL na[wlkszv, adv palce s wvprosLowane. Z komblnac[l ruchw zalcla l prosLowanla oraz
odwodzenla l przvwodzenla powsLa[ ruchv obwodzenla. SLawv rdrczno-pallczkowe nale do
sLaww kullsLvch o oaranlczone[ ruchomocl, bowlem nle mona w nlch wvkonac czvnnvch ruchw
obroLowvch. SLaw rdrczno-paliczkowy kciuka (articulatio metacarpophalangea pollicis) w
przeclwlensLwle do pozosLavch sLaww rdrcznopallczkowvch [esL sLawem zawlasowvm. Ma on
podobn budow do sLaww mldzvpallczkowvch palcw. W sLawle Lvm mona wvkonac Lvlko ruchv
wok osl poprzeczne[, L[. zalcle (flexlo) l wvprosL (exLenslo).

SLawv mldzvpallczkowe rkl
SLawv mldzvpallczkowe rkl (arLlculaLlones lnLerphalanaeae manus) cz ze sob pallczkl
kadeao palca. W kcluku wvsLpu[e Lvlko [eden sLaw mldzvpallczkowv, naLomlasL w palcach od ll do
v zna[du[ sl po dwa Lakle sLawv, L[. sLawv mldzvpallczkowe bllsze l dalsze. 1orebk sLawow
kadeao sLawu mldzvpallczkoweao wzmacnla[ sllne wlzada poboczne (llaa. collaLeralla), kLre
zabezplecza[ ruchv czonw palcw w kadvm pooenlu sLawu. od wzaldem budowv zarwno
sLawv mldzvpallczkowe bllsze, [ak l dalsze nale do sLaww zawlasowvch. C ruchu przebleaa
poprzecznle, w zwlzku z czvm mollwe s ruchv zalnanla (flexlo) l prosLowanla (exLenslo).

KOCl, S1AW? l WlZAuA kCnCZ?n? uCLnL!

koclec konczvnv dolne[ skada sl z obrczv konczvnv dolne[ l kocca konczvnv dolne[
wolne[. koclec konczvnv dolne[ wolne[ dzlell sl na Lrzv odclnkl: koc udow, kocl podudzla (koc
plszczelow l sLrzakow) oraz szkleleL sLopv (7 kocl sLpu, 3 kocl rdsLopla l 14 kocl palcw
stopy).

kocl obrczv konczvnv dolne[
W skad kocl obrczv konczvnv dolne[ (clnaulum membrl lnferlorls) u doroseao osobnlka
wchodz dwle kocl mlednlczne. Cble kocl mlednlczne obe[mu[ u dou szkleleL oslowv l wraz z
kocl krzvow oaranlcza[ mlednlc (pelvls).

koc mlednlczna
koc mlednlczna (os coxae) [esL na[wlksz l na[szersz kocl szkleleLu o kszLacle
nlereaularnvm. na[wsza [esL w czcl rodkowe[, a poszerza sl ku doowl l ku arze. We
wczesnvch laLach vcla kada koc mlednlczna skada sl z Lrzech kocl poczonvch chrzsLk. S Lo:
koc blodrowa (os lllum) sklerowana ku arze, koc kulszowa (os lschll) sklerowana ku doowl l do
Lvu oraz koc onowa (os publs) pooona u dou z przodu. 1rzv powvsze kocl cz sl ze sob
porodku kocl mlednlczne[ w mle[scu, adzle po sLronle zewnLrzne[ zna[du[e sl duv, abokl d
ANATOMIA CZOWIEKA
zwanv panewk (aceLabulum). W uLworzenlu panewkl uczesLnlcz zaLem wszvsLkle Lrzv kocl
budu[ce koc mlednlczn.

koc blodrowa
koc blodrowa (os lllum) sLanowl na[wlkszv odclnek kocl mlednlczne[ l skada sl z Lrzonu
oraz Lalerza. Cranlc mldzv powvszvml skadowvml kocl blodrowe[, po sLronle wewnLrzne[ kocl,
Lworzv kresa ukowaLa (llnea arcuaLa). 1rzon kocl blodrowe[ (corpus ossls llll) sLanowl doln,
zarubla czc kocl l wvLwarza ok. 2/3 panewkl. o sLronle wewnLrzne[ na aranlcv prze[cla
trzonu kocl blodrowe[ w Lrzon kocl onowe[ zna[du[e sl mae wznleslenle, zwane wvnlosocl
biodrowo-onow (emlnenLla lllopublca). 1alerz kocl blodrowe[ (ala ossls llll) oaranlcza bocznle
mlednlc wlksz. Cdrnlamv na nlm powlerzchnl poladkow (facles aluLea), sklerowan bocznle
l ku Lvowl oraz powlerzchnl krzvowo-mlednlczn (facles sacropelvlna), lekko zaablon w czcl
przednle[ l sklerowan do wlaLa mlednlcv wlksze[. Crn krawdc Lalerza blodroweao sLanowl
arzeblen blodrowv (crlsLa lllaca). owlerzchnla poladkowa, czvll zewnLrzna [esL lekko wvpuka l
sLosunkowo aadka. Suv ona za mle[sce przvczepu Lrzech mlnl poladkowvch, kLrvch przvczepv
s oddzlelone kresaml. na[krLsza - kresa poladkowa Lvlna (llnea aluLea posLerlor) bleanle plonowo
w Lvlne[ czcl powlerzchnl poladkowe[ l oaranlcza mae, chropowaLe pole, na kLrvm zna[du[e sl
czc przvczepu mlnla poladkoweao wlelkleao. kresa poladkowa przednla (llnea aluLea anLerlor)
[esL na[dusza, bleanle ukowaLo od arv l przodu ku Lvowl l do dou. Mldzv nl, a kres Lvln l
arzeblenlem blodrowvm [esL pooone pole przvczepu mlnla poladkoweao rednleao. 1rzecla, Lo
kresa poladkowa dolna (llnea aluLea lnferlor), przebleaa[ca nad panewk, [esL na[sable[
zaznaczona. Mldzv nl, a kres poladkow przednl zna[du[e sl przvczep mlnla poladkoweao
maeao. owlerzchnla krzvowo-mlednlczna (facles sacropelvlna) czvll wewnLrzna, [esL oddzlelona u
dou od Lrzonu kocl blodrowe[ kres ukowaL (llnea arcuaLa). rzednl odclnek Lej powierzchni,
aadkl l wklsv, sLanowl d blodrowv (fossa lllaca), kLrv [esL mle[scem przvczepu mlnla
blodroweao. Cdclnek Lvlnv powlerzchnl wewnLrzne[ w swe[ czcl przednlo-dolnej stanowi
powlerzchnl sLawow kocl blodrowe[, suc do poczenla sl z kocl krzvow. Z uwaal na
kszLaL nosl ona nazw powlerzchnl uchowaLe[ (facles aurlcularls). Cdclnek Lvlno-arnv, sllnle
chropowaLv, Lworzv auzowaLoc blodrow (LuberoslLas lllaca), do kLre[ przvczepla[ sl wlzada
krzvowo-blodrowe mldzvkosLne l mlnle. Crzeblen blodrowv (crlsLa lllaca) sLanowl arnv,
zarublav brzea Lalerza. 8ozpoczvna sl wvsLa[cvm ku przodowl kolcem blodrowvm przednlm
arnvm (splna lllaca anLerlor superlor) a konczv wvsLa[cvm ku Lvowl kolcem blodrowvm Lvlnvm
arnvm (splna lllaca posLerlor superlor). onle[ kolca przednleao arneao zna[du[e sl kolec
biodrowy przedni dolny (spina iliaca anterior inferior). Podobnie na brzegu tylnym, pod kolcem
Lvlnvm arnvm, [esL kolec blodrowv Lvlnv dolnv (splna lllaca posLerlor lnferior). Na grzebieniu
blodrowvm mona wvrnlc Lrzv mnle[ wlce[ rwnoleale do sleble bleance llsLewkl kosLne: wara
zewnLrzn (lablum exLernum), wara wewnLrzn (lablum lnLernum) l mldzv nlml porodku
pooon l zaznaczon na[sable[ - kres porednl (llnea lnLermedla). S one mle[scem przvczepu
mlnl brzucha.

koc kulszowa
koc kulszowa (os lschll) Lworzv Lvlno-dolnv odclnek kocl mlednlczne[. Skada sl z Lrzonu l
aazl. 1rzon kocl kulszowe[ (corpus ossls lschll) Lworzv okoo 2/3 panewkl. Na brzegu tylnym trzonu
ANATOMIA CZOWIEKA
wvsLa[e ku Lvowl wvblLnle osLro zakonczonv kolec kulszowv (splna lschladlca), kLrv oddzlela
pooone wve[ wclcle kulszowe wlksze (lnclsura lschladlca ma[or) od wclcla kulszoweao
mnle[szeao (lnclsura lschladlca mlnor). onle[ wclcla kulszoweao mnle[szeao Lrzon przechodzl pod
kLem prosLvm w aac kocl kulszowe[. 1vlna powlerzchnla Leao odclnka, chropowaLa l wvpuka,
Lworzv auz kulszowv (Luber lschladlcum). W pozvc[l sledzce[ mlednlca oplera sl o podoe na obu
guzach kulszowvch. Cac kocl kulszowe[ (ramus ossls lschll) sLanowl spaszczon clenk czc Le[
kocl, odchodzl od dolne[ czcl Lrzonu pod kLem prosLvm l bleanle przvrodkowo do przodu, czc
sl z aazl doln kocl onowe[.

koc onowa
koc onowa (os pubis) stanowi przednio-doln czc kocl mlednlczne[. Skada sl z Lrzonu,
aazl arne[ l aazl dolne[. 1rzon kocl onowe[ (corpus ossls publs) wvLwarza 1/3 czc panewkl.
rzvrodkowo l nleco do przodu od panewkl zna[du[e sl na Lrzonle wvnlosoc blodrowo-onowa
(emlnenLla lllopublca), uLworzona wsplnle przez koc onow l blodrow. Cac arna kocl onowe[
(ramus superior ossis pubis) odchodzi od trzonu w kierunku przednio-przvrodkowvm. na przekro[u
poprzecznvm ma kszLaL Lr[kLnv. !e[ na[osLrze[szv brzea arnv sLanowl arzeblen kocl onowe[
(pecLen ossls publs), kLrv ku Lvowl l arze przedua sl w kres ukowaL. CbusLronnle bleancv
arzeblen onowv, kresa ukowaLa oraz llnla bleanca mldzv powlerzchnl mlednlczn a podsLaw
kocl krzvowe[ wvLwarza[ kres aranlczn (llnea Lermlnalls), kLra oddzlela mlednlc wlksz od
mlednlcv mnle[sze[. Crzeblen kocl onowe[ [esL zakonczonv przvrodkowo z przodu mavm auzklem
onowvm (Luberculum publcum). urual, przednl brzea aazl arne[, bleancv od auzka onoweao w
klerunku panewkl, nosl nazw arzeblenla zasonoweao (crlsLa obLuraLorla). Crzeblen Len wraz z
brzealem Lvlnvm oaranlcza bruzd zasonow (sulcus obLuraLorlus). W mle[scu prze[cla aazl arne[
w aac doln kocl onowe[ zna[du[e sl, sklerowana przvrodkowo, powlerzchnla spo[enlowa (facles
svmphvslalls) dla poczenla z kocl onow sLronv przeclwleae[. Cac dolna (ramus lnferlor ossls
publs) [esL wska l paska, kleru[e sl w d l bocznle od aazl arne[, przechodzc w aac kocl
kulszowe[. Cble aazle kocl onowe[ l aac kocl kulszowe[ oaranlcza[ oLwr zasonlonv (foramen
obLuraLum). CLwr zamvka bona zasonowa z wv[Lklem bruzdv zasonowe[, kLra Lworzv kana
zasonowv.


Panewka
W mle[scu zronlcla sl Lrzonw wszvsLklch Lrzech kocl Lworzcvch koc mlednlczn, po
sLronle zewnLrzne[, zna[du[e sl abokl d zwanv panewk (aceLabulum). Wablenle Lo obe[mu[e
wvsokl wa kosLnv, przerwanv u dou Lzw. wclclem panewkl (lnclsura aceLabull). Wclcle panewkl
prowadzl do okraeao chropowaLeao dna czvll dou panewkl (fossa aceLabull). u Len oLacza
podkowlasLeao kszLaLu aadka powlerzchnla sLawowa zwana powlerzchnl kslvcowaL (facles
lunaLa). anewka suv do poczenla sLawoweao kocl mlednlczne[ z kocl udow.

kocl konczvnv dolne[ wolne[
ANATOMIA CZOWIEKA
koc udowa
koc udowa (femur) [esL na[dusz l na[mocnle[sz kocl szkleleLu. ooenle [e[ [esL nleco
skone w sLosunku do osl plonowe[. W zwlzku z Lvm w plonowe[ posLawle claa arne konce obu
kocl udowvch s bardzle[ oddalone od sleble, nl konce dolne. koc udowa, [ak kada koc duaa,
skada sl z Lrzonu l dwch nasad - bllsze[ l dalsze[. nasad bllsz kocl udowe[ (eplphvsls proxlnralls
femorls) Lworzv aowa (capuL femorls) l szv[ka (collum femorls). na aowle zna[du[e sl powlerzchnla
sLawowa aowv (facles arLlcularls caplLls), suca do poczenla sl z powlerzchnl kslvcowaL
panewkl. W swe[ czcl przvrodkowe[ ma ona chropowaLe wablenle - doek aowv (fovea caplLls),
do kLreao przvczepla sl wlzado aowv kocl udowe[. Szv[ka czv aow z Lrzonem pod kLem
oLwarLvm przvrodkowo. Wlelkoc Leao kLa, kLrv [esL zawarLv mldzv dua osl szv[kl l Lrzonu,
wvnosl u doroseao osobnlka przeclLnle 133o. 1rzon kocl udowe[ (corpus femorls) [esL lekko
wvpukv ku przodowl. W swe[ czcl arne[, w mle[scu zczenla sl z szv[k, poslada dwa wvdaLne
auzv zwane krLarzaml. krLarz wlkszv (LrochanLer ma[or) [esL du, czLeroclenn wvnlosocl
sklerowan ku arze w przeduenlu Lrzonu l pooon bocznle od szv[kl kocl udowe[. u podsLawv
powlerzchnl przvrodkowe[ krLarza wlkszeao zna[du[e sl d krLarzowv (fossa LrochanLerlca).
krLarz mnle[szv (LrochanLer mlnor) [esL pooonv nle[ l przvrodkowo od krLarza wlkszeao. Cba
krLarze s poczone z Lvu wvracnle zaznaczonvm arzeblenlem mldzvkrLarzowvm (crlsLa
lnLerLrochanLerlca), od przodu za czv [e mnle[ wvracna kresa mldzvkrLarzowa (llnea
lnLerLrochanLerlca). kresa mldzvkrLarzowa bleanle skonle od krLarza wlkszeao ku doowl l
przvrodkowo, nasLpnle zbacza ponle[ krLarza mnle[szeao ku Lvowl l czv sl z wara
przvrodkow kresv chropawe[. 1rzon kocl udowe[ [esL od sLronv przednle[, przvrodkowe[ l boczne[
doc aadkl, nle wvrnla sl na nlm brzeaw anl powlerzchnl. Wzdu Lrzonu po stronie tylnej
przebleaa kresa chropawa (llnea aspera), kLra skada sl z dwch wara: przvrodkowe[ l boczne[
(lablum medlale eL laLerale). Cble waral kresv chropawe[ rozchodz sl ku doowl l koncz na
odpowlednlch nadkvkclach: przvrodkowvm l bocznvm, oaranlcza[c Lr[kLne pole zwane
powlerzchnl podkolanow (facles popllLea). ku arze waraa przvrodkowa rozdwa[a sl na sabo
zaznaczon llnl dochodzc do krLarza mnle[szeao zwan kres arzeblenlow (llnea pecLlnea) oraz
na czec przvrodkow, kLra nle dochodzl do krLarza mnle[szeao lecz ao oml[a l czv sl z kres
mldzvkrLarzow. Waraa boczna przechodzl w swvm arnvm odclnku w chropowaLe pole zwane
auzowaLocl poladkow (LuberoslLas aluLea), do kLre[ przvczepla sl czc mlnla poladkowego
wlelkleao. nasada dalsza kocl udowe[ (eplphvsls dlsLalls femorls) [esL wvblLnle zarublaa l skada sl z
dwch kvkcl: wlkszeao przvrodkoweao (condvlus medlalls), l mnle[szeao boczneao (condvlus
laLeralls). kvkcle s sllnle uwvpuklone w paszczvcnle sLrzakowe[ l zaopaLrzone w powlerzchnle
sLawowe (facles arLlculares). Cba kvkcle na[sllnle[ uwvpukla[ sl ku Lvowl, adzle s oddzlelone od
sleble aboklm doem mldzvkvkclowvm (fossa lnLercondvlarls). u Len od Lvu l arv [esL
ograniczony poprzecznle bleanc kres mldzvkvkclow (llnea lnLercondvlarls). owlerzchnle
sLawowe kvkcl kocl udowe[, oddzlelone doem mldzvkvkclowvm, s przeznaczone do poczenla
sLawoweao z kvkclaml kocl plszczelowe[. W przednle[ czcl powlerzchnle Le zlewa[ sl ze sob,
Lworzc Lzw. powlerzchnl rzepkow (facles paLellarls), kLra [esL porodku rvnlenkowaLo wklsa.
owlerzchnle boczne kvkcl s chropowaLe, uwvpuklone l Lworz nadkvkcle. owve[ kvkcla
przvrodkoweao zna[du[e sl nadkvklec przvrodkowv (eplcondvlus medlalls), a powve[ kvkcla
bocznego - nadkvklec bocznv (eplcondvlus laLeralls).



ANATOMIA CZOWIEKA
Rzepka
8zepka (paLella) [esL Lo spaszczona koc kszLaLu Lr[kLneao z zaokralonvml brzeaaml.
8zepka [esL wczona w clano mlnla czworoaoweao uda l dzlkl swemu pooenlu chronl sLaw
kolanowv od przodu. owlerzchnla przednla rzepkl [esL nlerwna l do nle[ przvczepla sl czc
wklen clana mlnla czworoaoweao uda. owlerzchnla Lvlna aadka, sLanowl powlerzchnl
sLawow (facles arLlcularls), podzlelon podunle bleancvm wznleslenlem na czc boczn l
przvrodkow. owlerzchnla La [esL przeznaczona do poczenla z powlerzchnl rzepkow kocl
udowe[. na[szerszv l na[arubszv brzea arnv sLanowl podsLaw rzepkl (basls paLellae), brzeal boczne,
kleru[c sl zblenle ku doowl, cz sl w Lzw. wlerzchoku rzepkl (apex paLellae).

kocl aolenl
koclec aolenl lub podudzla (ossa crurls) skada sl z dwch kocl dualch: plszczelowe[ l
sLrzakowe[. koc plszczelowa [esL znacznle sllnle[ zbudowana od sLrzakl, adv Lvlko ona dcwlaa
clar claa l czv sl sLawowo z kocl udow. koc plszczelowa odpowlada w przedramlenlu kocl
promlenlowe[ l wesp z kocl sLrzakow, z kLr czv sl swvm koncem bllszvm l dalszvm,
oaranlcza przesLrzen mldzvkosLn aolenl (spaLlum lnLerosseum crurls).

koc plszczelowa
koc plszczelowa (Llbla) [esL kocl dua, wvrnla sl na nle[ sllnle rozwlnlL nasad bllsz,
Lrzon l nasad dalsz. nasad bllsz (eplphvsls proxlmalls Llblae) kocl plszczelowe[ Lworz dwa
kvkcle: wlkszv kvklec przvrodkowv (condvlus medlalls) l nleco mnle[szv kvklec bocznv (condvlus
laLeralls). na kadvm kvkclu zna[du[e sl, sklerowana ku arze, powlerzchnla sLawowa arna (facles
arLlcularls superlor). owlerzchnla kvkcla przvrodkoweao [esL wlksza, kszLaLu owalneao l absza,
nl powlerzchnla kvkcla boczneao, kLra [esL krLsza l bardzle[ paska. orodku mldzv
powlerzchnlaml sLawowvml arnvml zna[du[e sl wvnlosoc mldzvkvkclowa (emlnenLla
intercondylaris). Oddziela ona od sleble, pooone z Lvu l z przodu, pole mldzvkvkclowe Lvlne (area
lnLercondvlarls posLerlor). Cd pola mldzvkvkcloweao przednleao (area lnLercondvlarls anLerlor).
Cba pola sLanowl mle[sca przvczepu wlzade krzvowvch sLawu kolanoweao. na kvkciu bocznym,
na jego powierzchni przednio-boczne[ zna[du[e sl sabo zaznaczone wznleslenle, do kLreao
przvczepla sl pasmo blodrowo-plszczelowe powlzl szerokle[ uda (LracLus llloLlblalls fasclae laLae). Z
Lvu l bocznle lev maa, nleznacznle zaablona powierzchnia stawowa (facies articularis fibularis),
suca do zesLawlenla z aow sLrzakl. 1rzon kocl plszczelowe[ (corpus Llblae) poslada Lrzv brzeal l
Lrzv powlerzchnle. LsowaLo wvalLv, na[osLrze[szv - to brzeg przedni (margo anterior). Brzeg
przvrodkowv (marao medlalls) [esL zaokralonv, a brzea sklerowanv do boku nosl nazw brzeau
mldzvkosLneao (marao lnLerosseus), adv suv [ako mle[sce przvczepu bonv mldzvkosLne[
podudzla. rzednl l przvrodkowv brzea oaranlcza[ powlerzchnl przvrodkow (facles medlalls).
Mldzv brzealem przednlm l mldzvkosLnvm pooona [esL powlerzchnla boczna (facles laLeralls), za
powlerzchnl Lvln (facles posLerlor) oaranlcza brzea mldzvkosLnv l brzea przvrodkowv. 8rzea
przednl w swvm arnvm odclnku przechodzl w znaczne zarublenle zwane auzowaLocl plszczell
(LuberoslLas Llblae), do kLre[ przvmocowu[e sl wlzado rzepkl. W arne[ czcl powlerzchnl Lvlne[
kocl plszczelowe[ bleanle skonle od arv ku doowl l od sLronv boczne[ ku przvrodkowe[ llsLewka
kosLna zwana kres m. paszczkowaLeao (llnea muscull solel). nasada dalsza kocl plszczelowe[
(eplphvsls dlsLalls) w swe[ przvrodkowe[ czcl wvdua sl, Lworzc kosLk przvrodkow (malleolus
ANATOMIA CZOWIEKA
medlalls), kLra po sLronle boczne[ [esL pokrvLa powlerzchnl sLawow kosLkl (facles arLlcularls
malleoll), suc do poczenla sl z bloczklem kocl skokowe[. uruaa powlerzchnla sLawowa [esL
sklerowana ku doowl l przeznaczona do poczenla kocl plszczelowe[ z kocl skokow. !esL ona
znacznle wlksza, ma kszLaL czworokLnv l nosl nazw powlerzchnl sLawowe[ dolne[ (facles
arLlcularls lnferlor). o sLronle boczne[ nasadv dalsze[ kocl plszczelowe[ zna[du[e sl wclcle
sLrzakowe (lnclsura flbularls), do kLreao przvleaa koncowv odclnek Lrzonu kocl sLrzakowe[,
poczone[ z kocl plszczelow za porednlcLwem wlzozrosLu.

koc sLrzakowa
SLrzaka (flbula) [esL pooona bocznle od kocl plszczelowe[. !esL znacznle clensza l nle blerze
udzlau w budowle sLawu kolanoweao. nasad bllsz (eplphvsls proxlmalls) sLanowl aowa kocl
sLrzakowe[ (capuL flbulae), kLra ku arze przechodzl w wlerzchoek aowv sLrzakl (apex caplLls
flbulae). Cd sLronv przvrodkowe[ aowa [esL pokrvLa sLosunkowo pask powlerzchnl sLawow
aowv sLrzakl (facles arLlcularls caplLls flbulae), kLra blerze udzla w wvLworzenlu sLawu
piszczelowo-sLrzakoweao. na Lrzonle kocl sLrzakowe[ (corpus flbulae) wvrnlamv Lrzv
powlerzchnle l Lrzv brzeal. owlerzchnla przvrodkowa (facles medlalls) [esL oddzlelona od
powierzchni bocznej (facies laLeralls) brzealem przednlm (marao anLerlor), kLrv [esL na[osLrze[szv l
rozwldla sl w klerunku nasadv dalsze[. owlerzchnla Lvlna (facles posLerlor), na[wlksza z Lrzech
powlerzchnl, [esL pooona mldzv brzealem Lvlnvm (marao posLerlor) l brzealem mldzykostnym
(marao lnLerosseus). na powlerzchnl Lvlne[ zna[du[e sl arzeblen przvrodkowv (crlsLa medlalls),
kLrv w dolne[ czcl zlewa sl z brzealem mldzvkosLnvm. nasad dalsz sLrzakl (eplphvsls' dlsLalls
fibulae) tworzy kostka boczna (malleolus lateralls). !esL ona spaszczona w klerunku boczno-
przvrodkowvm, wlksza l nle[ wvsunlLa od kosLkl przvrodkowe[. na [e[ przvrodkowe[ sLronle
zna[du[e sl Lr[kLna powlerzchnla sLawowa kosLkl (facles arLlcularls malleoll), przeznaczona do
poczenla z kocl skokow.

kocl sLopv
kocl sLopv (ossa pedls), podobnle [ak szkleleL rkl, mona podzlellc na Lrzv odclnkl: Lvlnv,
rodkowv l przednl. Cdclnek Lvlnv, na[leple[ rozwlnlLv, Lworz kocl sLpu (ossa Larsl), czc
rodkowa - to kocl rdsLopla (ossa meLaLarsalla), odclnek przednl, na[krLszv, [esL uLworzonv z kocl
palcw sLopv (ossa dlalLorum pedls).

kocl sLpu
W skad sLpu (Larsus) wchodzl sledem kocl: skokowa, plLowa, dkowaLa, Lrzv kocl
kllnowaLe l koc szeclenna. koc skokowa l plLowa pooone w Lvlne[ czcl sLpu sLanowl szerea
bllszv (ordo proxlmalls), Lrzv kocl kllnowaLe l koc szeclenna Lworz szerea dalszv (ordo dlsLalls).
naLomlasL koc dkowaLa za[mu[e pooenle mldzv kocml szereau bllszeao l dalszeao. Cble kocl
szereau bllszeao, L[. koc skokowa l pod nl leca koc plLowa, rozwo[owo odpowlada[ czLerem
koclom szereau bllszeao nadaarsLka. kocl szereau dalszeao s rozmleszczone w Len sposb, e
koc kllnowaLa przvrodkowa lev przv brzeau przvrodkowvm sLopv, nasLpnle kleru[c sl do
brzeau boczneao wvsLpu[ kole[no: koc kllnowaLa porednla, boczna l koc szeclenna. !ak [u
ANATOMIA CZOWIEKA
wve[ zaznaczono, koc dkowaLa za[mu[e pooenle porednle mldzv kocl skokow a Lrzema
kocml kllnowaLvml, nle nalev do adneao z dwch szereaw. kocl szereau dalszeao, kLre cz
sl do przodu z plcloma kocml rdsLopla, rozwo[owo odpowlada[ koclom szereau dalszeao
nadaarsLka. !edvnle koc dkowaLa nle ma odpowlednlka w nadaarsLku.

koc skokowa
Koc skokowa (Lalus) czv sl od arv z kocml podudzla, u dou z kocl plLow, z przodu
za z kocl dkowaL. Wlksz Lvln czc kocl sLanowl Lrzon (corpus Lall), kLrv ku przodowl
przewa sl w szv[k (collum Lall), za zaokralonv, przednl konlec kocl sLanowl aow (capuL Lall).
Crna czc Lrzonu Lworzv bloczek kocl skokowe[ (Lrochlea Lall), zaopaLrzonv w Lrzv powlerzchnle
sLawowe. na[wlksza z nlch, sklerowana ku arze oraz opada[ca l zwa[ca sl ku Lvowl Lo
powlerzchnla arna (facles superlor) zesLawla[ca sl z powlerzchnl sLawow doln kocl
plszczelowe[. Cd sLronv przvrodkowe[ na bloczku zna[du[e sl powlerzchnla kosLkowa przvrodkowa
(facies malleolaris medialis), a od strony bocznej - wlksza, Lr[kLneao kszLaLu powlerzchnla
kosLkowa boczna (facles malleolarls laLeralls). Cble powlerzchnle kosLkowe wraz z powlerzchnl
sLawow arn bloczka blor udzla w uLworzenlu sLawu skokowo-goleniowego. Powierzchnia
kosLkowa boczna ku doowl przedua sl w wvrosLek bocznv (processus laLeralls Lall), za w
przeduenlu powlerzchnl sLawowe[ arne[ ku Lvowl wvsLa[e wvrosLek Lvlnv kocl skokowe[
(processus posLerlor Lall). WvrosLek Lvlnv [esL przedzlelonv bruzd clana mlnla zalnacza dualeao
palucha (sulcus tendinis m. flexoris hallucls lonal) na auzek bocznv l przvrodkowv (Luberculum
laLerale eL medlale). na dolne[ sLronle Lrzonu kocl skokowe[ zna[du[e sl dua, czworokLna
powlerzchnla sLawowa plLowa Lvlna (facles arLlcularls calcanea posLerlor). u dou na wvsokocl
szv[kl kocl skokowe[ przebleaa w poprzek l nleco skonle bruzda kocl skokowe[ (sulcus Lall), kLra z
Lak sam bruzd na kocl plLowe[ Lworzv zaLok sLpu (slnus Larsl). uo przodu od bruzdv zna[du[
sl dwle powlerzchnle sLawowe, suce do poczenla kocl skokowe[ z kocl plLow. nale do
nlch: powlerzchnla sLawowa plLowa rodkowa (facles arLlcularls calcanea medla) l pooona na
dolne[ sLronle aowv powlerzchnla sLawowa plLowa przednla (facles arLlcularls calcanea anLerlor).
Cowa kocl skokowe[ [esL sklerowana wvpukocl w przd l pokrvLa powlerzchnl sLawow dkow
(facies articularis navicularis).



koc plLowa
koc plLowa (calcaneus) [esL na[wlksz kocl sLpu, pooon pod kocl skokow. Skada
sl z Lrzonu (corpus calcanel) l Lrzech wvrosLkw. na[wlkszvm wvrosLklem, sLanowlcvm zarubla
Lvln czc kocl, [esL auz kocl plLowe[ (Luber calcanel). !eao dolna, chropowaLa powlerzchnla
sLanowl punkL podparcla sLopv. Cd sLronv Lvlne[ na auzle plLowvm przvmocowu[e sl clano
koncowe mlnla Lr[aoweao vdkl. na[mnle[szv wvrosLek pooonv na boczne[ powlerzchnl Lrzonu
Lo bloczek sLrzakowv (Lrochlea peronealls), pod kLrvm bleanle clano mlnla sLrzakoweao
dualeao. orodku kocl, blle[ arneao brzeau powlerzchnl przvrodkowe[, odchodzl od trzonu tzw.
podprka kocl skokowe[ (susLenLaculm Lall). !esL Lo wvsLp kosLnv w kszLacle azvmsu, sklerowanv
przvrodkowo. 1rzv powlerzchnle sLawowe pooone na Lrzonle l sklerowane ku arze su do
ANATOMIA CZOWIEKA
poczenla sl kocl plLowe[ z kocl skokow. nale do nlch: na[wlksza powlerzchnla sLawowa
skokowa Lvlna (facles arLlcularls Lalarls posLerlor), pooona na podprce skokowe[ powlerzchnla
sLawowa skokowa rodkowa (facles arLlcularls Lalarls medla) l na[mnle[sza powlerzchnla sLawowa
skokowa przednia (facles arLlcularls Lalarls anLerlor). Mldzv powlerzchnl sLawow skokow Lvln, a
rodkow l przednl zna[du[e sl bruzda kocl plLowe[ (sulcus calcanel), kLra w poczenlu z Lak
sam bruzd kocl skokowe[ Lworzv zaLok sLpu (slnus Larsl). owlerzchnia trzonu skierowana do
przodu sLanowl powlerzchnl sLawow szeclenn (facles arLlcularls cuboldea). od podprk
skokow bleanle bruzda clana mlnla zalnacza dualeao palucha (sulcus Lendlnls m. flexorls
hallucis longi).

koc dkowaLa
koc dkowaLa (os navlculare) lev po przvrodkowe[ sLronle sLpu mldzv aow kocl
skokowe[ a Lrzema kocml kllnowaLvml. Cd przodu l od Lvu poslada odpowlednle powlerzchnle
sLawowe (facles arLlculares) do poczenla z powvszvml kocml. na powlerzchnl dolne[, blle[
brzeau przvrodkoweao, zna[du[e sl auzowaLoc kocl dkowaLe[ (LuberoslLas ossls navlcularls).

kocl kllnowaLe
koc kllnowaLa przvrodkowa, porednla l boczna (os cunelforme medlale, lnLermedlum eL
laLerale) s zbudowane na kszLaL kllna, uoone szereaowo obok sleble. koc kllnowaLa
przvrodkowa l boczna s zwrcone podsLawaml w sLron podeszwv, za koc kllnowaLa porednla
podsLaw kleru[e sl ku arze. Cd sLronv Lvlne[ kocl kllnowaLe cz sl sLawowo z kocl
dkowaL, za z przodu poslada[ powlerzchnle sLawowe dla poczenla z l, ll l lll kocl rdsLopla.

koc szeclenna
koc szeclenna (os cuboldeum) [esL na[wlksz kocl szereau dalszeao. Lev mldzv kocl
plLow oraz kocml rdsLopla lv l v, dla kLrvch poslada odpowlednle powierzchnie stawowe.
owlerzchnla przvrodkowa [esL zaopaLrzona w powlerzchnl sLawow do poczenla z kocl
kllnowaL boczn.

kocl rdsLopla
odobnle [ak w rdrczu wvrnla sl plc kocl rdsLopla (ossa meLaLarsalla).
Cdpowlada[ one kszLaLem l oaln charakLervsLvk koclom rdrcza. koc l rdsLopla [esL
na[krLsza l arubsza od pozosLavch, a ll [esL na[dusza. W kade[ kocl wvrnla sl podsLaw
(basls), Lrzon (corpus) l aow (capuL). odsLawv kocl rdsLopla s zaopaLrzone w powierzchnie
sLawowe do poczenla z szerealem dalszvm kocl sLpu oraz w koclach od ll do v powlerzchnle
sLawowe przeznaczone dla wza[emneao poczenla. na bocznvm brzeau podsLawv v kocl rdsLopla
zna[du[e sl sllna auzowaLoc, wvczuwalna pod skr. 1rzonv kocl rdsLopla s przewone l
nlewlelk wvpukocl sklerowane do arzbleLu sLopv. Cowv kocl rdsLopla s zaopaLrzone w
powlerzchnle sLawowe do poczenla z pallczkaml bllszvml.
ANATOMIA CZOWIEKA
kocl palcw sLopv
kocl palcw sLopv (ossa dlalLorum pedls) Lake odpowlada[ oaln budow l llczb koclom
palcw rkl. allczkl s Lu [ednak znacznle mnle[sze l krLsze od analoalcznvch pallczkw palcw rkl.
alec l zwanv paluchem (hallux) poslada, podobnle [ak kcluk, Lvlko dwa sllnle rozwlnlLe pallczkl.
PozosLae palce poslada[ po Lrzv pallczkl. o sLronle podeszwowe[ s pooone Lrzeszczkl sLopv (ossa
sesamoldea). na[wlksza spord nlch Lo Lrzeszczka przvrodkowa l boczna palucha (os
sesamoldeum medlale eL laLerale hallucls), lece na wvsokocl aowv l kocl rdsLopla.

oczenla konczvnv dolne[
oczenla kocl konczvnv dolne[ dzlellmv na poczenla obrczv ([uncLurae clnaull) l
poczenla konczvnv dolne[ wolne[ ([uncLurae membrl lnferlorls llberl). Cbrcz konczvnv dolne[
uLworzona przez oble kocl mlednlczne czv sl parzvsLvm sLawem krzvowo-biodrowym. Od
przodu kocl mlednlczne cz sl spo[enlem onowvm. oczenla Le uzupenla[ poczenla
wlzozrosLowe mlednlcv. oczenla konczvnv dolne[ wolne[ s uLworzone przez: sLaw blodrowv,
staw kolanowv, poczenla kocl aolenl l sLawv sLopv.

oczenla obrczv konczvnv dolne[

SLaw krzvowo-biodrowy
SLaw krzvowo-blodrowv (arLlculaLlo sacrolllaca) [esL sLawem prosLvm, pasklm, czcvm
obusLronnle obrcz konczvnv dolne[ z kocl krzvow. owlerzchnle sLawowe Leao sLawu Lworz
powlerzchnle uchowaLe (facles arLlculares) kocl blodrowe[ l kocl krzvowe[. S one pokrvLe
chrzsLk sLawow, kLra [esL znacznle arubsza na kocl krzvowe[. !ama sLawowa [esL wska, a
Lorebka sLawowa (capsula arLlcularls) sllnle naplLa, przvczepla sl wzdu brzeaw powlerzchnl
sLawowvch. Wlzada sLawu krzvowo-blodroweao dzlel sl na wlzada bezporednle l porednle.
uo plerwsze[ arupv nale:Wlzada krzvowo-biodrowe brzuszne (ligg. sacroiliaca ventralia),
rozplLe w posLacl llcznvch clenklch pasm mldzv kocl krzvow l blodrow z przednle[ sLronv
Lorebkl sLawowe[. Wlzada krzvowo-blodrowe arzbleLowe (llaa. sacrolllaca dorsalla) wzmacnla[
Lvln czc Lorebkl sLawowe[. Wlzada krzvowo-blodrowe mldzvkosLne (llaa. sacrolllaca
lnLerossea) wvsLpu[ w posLacl na[krLszvch, sllnvch pasm cznoLkankowvch, wvpenla[cvch
szczelln zawarL mldzv auzowaLocl kocl krzvowe[ a auzowaLocl kocl blodrowe[. Wlzada
porednle sLawu krzvowo-blodroweao s dusze od wlzade bezporednlch l bardzle[ oddalone od
sLawu. Wlzado blodrowo-ldwlowe (lla. lllolumbale) sLanowl mocne paskle pasmo,
rozpoczvna[ce sl na wvrosLkach ebrowvch dwch osLaLnlch kraw ldwlowvch, a konczce sl
na przvrodkowvm odclnku arzeblenla blodroweao. Wlzado krzvowo-guzowe (lig. acrotuberale)
rozpoczvna sl wachlarzowaLo w Lvlnvm odclnku kocl blodrowe[ oraz na brzeau bocznvm kocl
krzvowe[ l auzlczne[, a konczv sl na auzle kulszowvm. Wlzado krzvowo-kolcowe (lig.
acrosplnale), znacznle clensze l krLsze od poprzednleao, rozpoczvna sl na brzeau bocznvm kocl
krzvowe[ l kocl auzlczne[. Wlzado Lo dochodzl do kolca kulszoweao. Cba powvsze wlzada
zamykaj od Lvu wlaLo mlednlcv mnle[sze[ oraz przekszLaca[ wclcla kulszowe - wlksze l mnle[sze
- w oLwr kulszowv wlkszv (foramen lschladlcum ma[us) l nle[ pooonv oLwr kulszowv mnle[szv
ANATOMIA CZOWIEKA
(foramen lschladlcum mlnus). rzez oba oLworv przechodz mlnle, naczynia i nerwy. Z uwagi na
bardzo ma ruchomoc sLaw krzvowo-blodrowv nalev do sLaww pclsvch.

Spo[enle onowe
Spo[enle onowe (svmphvsls publca) [esL bezporednlm poczenlem kocl mlednlcznvch od
przodu. Powierzchnie spojeniowe (facies symphvslales) obu kocl onowvch s pokrvLe chrzsLk
szkllsL, do kLre[ [esL przvmocowanv krek mldzvonowv (dlscus lnLerpublcus). !esL on zbudowanv
z chrzsLkl wknlsLe[, ma kszLaL kllna, podsLaw sklerowaneao ku przodowl. WewnLrz krka
mldzvonoweao zna[du[e sl szczellnowaLa, poduna [ama spo[enla (cavum svmphvseos)
zawlera[ca mac sLawow. Cd sLronv arne[ spo[enle onowe [esL wzmocnlone rozplLvm mldzv
auzkaml onowvml l przvLwlerdzonvm Lake do krka wlzadem onowvm arnvm (lla. publcum
superlus). Cd sLronv dolne[ przebleaa, czc aazle dolne kocl onowe[, wlzado ukowaLe onowe
(lla. arcuaLum publs). Cazle dolne kocl onowe[ Lworz kL podonowv (anaulus subpublcus),
osLrze[szv u mczvzn, naLomlasL zblenv przeblea aazl kulszowvch l dolnvch aazl onowvch
Lworzv uk onowv (arcus publs). 8uchomoc spo[enla onoweao [esL bardzo maa, adv oaranlcza[ [
sLawv krzvowo-biodrowe.
8ona zasonowa l wlzado pachwlnowe
W obrble mlednlcv mnle[sze[ clana boczna [esL uzupenlona slln bon cznoLkankow,
kLra zamvka oLwr zasonlonv l z uwaal na Lo nosl nazw bonv zasonowe[ (membrana obLuraLorla).
1vlko w arne[ czcl pozosLawla woln przesLrzen, przekszLaca[c bruzd zasonow w kana
zasonowv (canalls obLuraLorlus), poprzez kLrv wvchodz z mlednlcv nerwv l naczvnla zasonowe. W
obrble mlednlcv wlksze[ bleanle duale, obe wlzado pachwlnowe (lla. lnqulnale), rozplLe
mldzv kolcem blodrowvm przednlm arnvm a auzklem onowvm. ua[e sl ono aLwo wvczuc
poprzez skr l [esL wldoczne z zewnLrz [ako Lzw. bruzda pachwlnowa (sulcus lnaulnalls). Wlzado
pachwlnowe wraz z brzealem przednlm mlednlcv oaranlcza[ przesLrzen dla prze[cla mlnl, naczvn l
nerww z [amv brzuszne[ na konczvn doln.
Mlednlca [ako caoc
Mlednlc (pelvls) Lworz bocznle pooone dwle kocl mlednlczne l od Lvu zczona z nlml
koc krzvowa. kresa aranlczna (llnea Lermlnalls) dzlell mlednlc na czc arn - mlednlc wlksz
(pelvls ma[or), kLra [esL nlsza l szersza, l czc doln - mlednlc mnle[sz (pelvls mlnor), kLra [esL
znacznle wsza. kresa aranlczna bleanle od wzarka (promonLorlum), uLworzoneao przez przednl
brzea osLaLnleao krka mldzvkraoweao, wzdu kresv ukowaLe[ (llnea arcuaLa) kocl blodrowe[,
po czym dalej kieru[e sl do spo[enla onoweao [ako arzeblen kocl onowe[ (pecLen ossls publs).
Mlednlca wlksza [esL szeroko oLwarLa ku arze l do przodu. Cd sLronv Lvlne[ oaranlcza [ kraosup
ldwlowv, bocznle - Lalerze kocl blodrowvch. 1opoaraflcznle mlednlca wlksza nalev do [amv
brzuszne[. Mlednlca mnle[sza sLanowl kana oaranlczonv od Lvu kocl krzvow l auzlczn, od
strony bocznej - kocml kulszowvml l czclowo blodrowvml, od przodu zamvka[ spo[enle onowe.
Cranlc oddzlela[c mlednlc wlksz od mnle[sze[ sLanowl paszczvzna we[cla mlednlcv (planum
adlLus pelvls), zwana oLworem arnvm mlednlcv (aperLura pelvls superlor). Wv[cle mlednlcv (exlLus
pelvls) lub oLwr dolnv mlednlcv (aperLura pelvls lnferlor) oaranlcza[ aazle kocl kulszowvch l
aazle dolne kocl onowvch, wlzada krzvowo-auzowe l wlerzchoek kocl auzlczne[. W adne[
lnne[ czcl szkleleLu rnlce pcl nle zaznacza[ sl Lak wvracnle, [ak w budowle mlednlcv. u
mczvzn mlednlca [esL wska, wvsoka, u kobleL - niska i posiada znacznie szersze wlaLo,
ANATOMIA CZOWIEKA
szczealnle w obrble mlednlcv mnle[sze[. !eell przvrwnamv wlaLo mlednlcv do odclnka sLoka,
Lo mlednlca kobleca [esL odclnklem sLoka pooonvm blle[ podsLawv, mlednlca mska sLanowl
naLomlasL odclnek sLoka odclLv blle[ wlerzchoka.
Wymiary miednicy
Wvczuwalne punkLv kosLne mlednlcv pozwala[ na poprowadzenle pomlarw, kLre
szczealnle u kobleL ma[ due znaczenle. na Le[ podsLawle mona wnloskowac o wvmlarach
mlednlcv mnle[sze[, kLra u kobleL [esL kanaem rodnvm. Wvrnla sl Lrzv zasadnlcze wvmlarv:
sprzna anaLomlczna (con[uaaLa anaLomlca), wvmlar poprzecznv (dlameLer Lransversa) l wvmlar
skonv (dlameLer obllqua). Sprzna anaLomlczna (wvmlar sLrzakowv) Lo odleaoc mldzv
wzarklem (kL ldwlowo-krzvowv) a arnvm brzealem spo[enla onoweao. Wvmlar poprzecznv Lo
na[wlksza odleaoc mldzv dwoma punkLaml kresv aranlczne[ w paszczvcnle czoowe[. Wvmlar
skonv obe[mu[e odleaoc sLawu krzvowo-blodroweao do wvnlosocl blodrowo-onowe[ sLronv
przeclwleae[. uo wvmlarw mlednlcv wlksze[ nalev: szerokoc mlednlcv mlerzona mldzv bocznle
pooonvml punkLaml arzeblenl blodrowvch, szerokoc mldzvkolcowa [esL wvznaczona odleaocl
mldzv kolcaml blodrowvml przednlml arnvml, szerokoc mldzvkrLarzowa - mlerzona mldzy
bocznle pooonvml punkLaml krLarzv wlkszvch l sprzna zewnLrzna - odleaoc od arneao
brzeau spo[enla onoweao do wvrosLka kolczvsLeao v krau ldwloweao. naLomlasL pochvlenle
mlednlcv wvznaczone [esL kLem rozwarLvm mldzv paszczvzn pozlom, a paszczvzn we[cla
miednicy.

oczenla konczvnv dolne[ wolne[

Staw biodrowy
SLaw blodrowv (arLlculaLlo coxae) czv mlednlc z czcl woln konczvnv dolne[. !esL
stawem kulisto-panewkowvm, prosLvm, wlelooslowvm. owlerzchnle sLawowe Lworz: powlerzchnia
kslvcowaLa (facles lunaLa) panewkl kocl mlednlczne[ l wvpuka powlerzchnla sLawowa aowv kocl
udowe[ (facles arLlcularls caplLls femorls). owlerzchnle sLawowe pokrvwa chrzsLka szkllsLa, kLra w
obrble panewkl przedua sl powve[ [e[ brzeau w chrzsLk wknlsL wvLwarza[c obrbek
panewkowv (labrum aceLabulare). 1vlko w dolne[ czcl panewkl obrbek nle zrasLa sl z [e[
brzealem, lecz przechodzl ponad wclclem panewkl l wvLwarza wlzado poprzeczne panewkl (lla
transversum acetabuli). Wlzado Lo przekszLaca wclcle w oLwr. oprzez oLwr Len przechodzl do
dna panewkl LLnlca, unaczvnla[ca Lkank Luszczow dou panewkl, wlzado aowv l aow kocl
udowe[, do kLre[ poda wewnLrz Leao wlzada. u panewkl nle [esL pokrvLv chrzsLk sLawow,
wvpenla ao Lkanka Luszczowa l rozpoczvna[ce sl Lu wlzado aowv kocl udowe[ (lla. caplLls
femorls), kLre sw[ przvczep koncowv poslada w doku aowv kocl udowe[. 1orebka sLawowa w
porwnanlu z Lorebk sLawu ramlenneao [esL krLsza l bardzle[ naplLa. od wzaldem arubocl l
mocv aden lnnv sLaw usLro[u ludzkleao [e[ nle dorwnu[e. na kocl mlednlczne[ Lorebka rozpoczvna
sl na kosLnvm oaranlczenlu panewkl, wcza[c obrbek do [amv sLawu. na kocl udowe[ przvczepla
sl z przodu do kresv mldzvkrLarzowe[, z Lvu za dochodzl Lvlko do poowv duaocl szv[kl. W
przeclwlensLwle do sLawu ramlenneao Lorebk sLawu blodroweao wzmacnla[ llczne l bardzo sllne
wlzada. Wlzado blodrowo-udowe (lla. lllofemorale) [esL na[mocnle[szvm wlzadem ustroju.
Wzmacnla ono przednl clan Lorebkl sLawowe[. Wlzado blodrowo-udowe przypomina swym
kszLaLem odwrcon llLer v. Sklerowanv ku arze wlerzchoek przvmocowu[e sl do kolca
ANATOMIA CZOWIEKA
blodroweao przednleao dolneao. nasLpnle bleanle ono rozblenle dwoma pasmaml: pasmo arne
konczv sl w arne[ czcl kresv mldzvkrLarzowe[, pasmo przednle przvczepla sl wzdu kresv
mldzvkrLarzowe[. Wlzado Lo hamu[e ruchv prosLowanla uda, a Lake oaranlcza ruch
przvwodzenla, nawracanla l odwracanla. Ma Lo due znaczenie podczas chodu, czy biegu, kiedy
konczvna zakroczna sl bezwadnocl dv ku Lvowl. Wlzado Lo ma rwnle znaczenle dla
uLrzvmanla sLawu w normalnvm pooenlu w pozvc[l sLo[ce[. Wlzado blodrowo-udowe moe
dcwlaac clar do 330 ka l [esL Lak mocne, e naweL przv zwlchnlclu sLawu blodroweao nle uleaa
zerwanlu. Wlzado kulszowo-udowe (lla. lschlofemorale) wzmacnla Lvln clan Lorebkl.
8ozpoczvna sl ono arubvm l szeroklm pasmem na Lrzonle kocl kulszowe[, w przvczeple koncowvm
dzlell sl w Len sposb, e czc wklen przvmocowu[e sl do przednle[ czcl krLarza wlkszeao,
pozosLae za wplaLa[ sl w warsLw okrn. Wlzado Lo hamu[e ruchv nawracanla l przvwodzenla
uda. Wlzado onowo-udowe (lig. pubofemorale) biegnie po stronie przvrodkowe[ sLawu, od
Lrzonu l aazl arne[ kocl onowe[ do krLarza mnle[szeao l warsLwv okrne[. Caranlcza ono
awnle ruchv odwodzenla uda l [esL na[sabszvm wlzadem sLawu blodroweao. WarsLwa okrna
(zona orblcularls) przebleaa dookoa na[wszeao mle[sca szv[kl po wewnLrzne[ sLronle bonv
wknlsLe[ Lorebkl sLawowe[ w posLacl sllneao, okrneao plerclenla. owsLa[e ona awnle z
wklen wlzada kulszowo-udoweao l onowo-udoweao. WskuLek Leao poczenla z wlzadaml o
przebleau podunvm warsLwa okrna przesuwa sl wraz z nlml podczas ruchw sLawu blodroweao.
onlewa [esL ona znacznle wsza od rwnlka aowv kocl udowe[ l obe[mu[e [ u dou, nle pozwala
na wvsunlcle sl aowv z panewkl. SLaw blodrowv [esL sLawem kullsLvm, panewkowvm, w zwlzku z
czvm ruchv moa sl w nlm odbvwac - podobnie jak w stawie ramiennym - dookoa nlezllczone[ llczbv
osl, z kLrvch wvrnla sl Lrzv awne. Zakres ruchu [esL [ednak znacznle mnle[szv, nl w sLawle
ramlennvm. 8uchv zalcla (flexlo) l prosLowanla (exLenslo) oslaa[ na[wlkszv zakres, adv udo [esL
lekko odwledzlone. !eszcze wvblLnle[sze ruchv s mollwe do wvkonanla przv zalLvm sLawle
kolanowvm, usLa[e wLedv hamu[ce dzlaanle mlnl Lvlnvch uda. 8uchv odwodzenla (abducLlo) l
przywodzenia (adductio) dookoa osl sLrzakowe[ oslaa[ na[wlkszv zakres, adv udo [esL zalLe w
sLawle blodrowvm. uookoa osl plonowe[ wvkonu[e sl ruchv nawracanla (pronaLlo) l odwracanla uda
(suplnaLlo) lub w usLalonvm pooenlu konczvnv wolne[ - skrLv mlednlcv. SLoplen ruchomocl
wzrasLa Lake w pooenlu zalcla l odwledzenla uda w sLawle blodrowvm. Zakres ruchu nawracanla
[esL zawsze wlkszv od zakresu odwracanla uda. rzez komblnac[ ruchw przvwodzenla l
odwodzenla oraz zalnanla l prosLowanla moemv wvkonac Lzw. ruch obwodzenia (circumductio).
Staw kolanowy
SLaw kolanowv (arLlculaLlo aenus) [esL na[wlkszvm sLawem usLro[u ludzkleao. czv on udo
z aolenl, przv czvm ze sLronv podudzla Lvlko koc plszczelowa uczesLnlczv w Lvm poczenlu. SLaw
kolanowy jest stawem zoonvm, adv blor w nlm udzla Lrzv kocl: udowa, plszczelowa l rzepka.
Wvpuk powlerzchnl sLawow Lworz oba kvkcle kocl udowe[ (condvll femorls), kLre przvleaa[
do lekko zaablonvch powlerzchnl sLawowvch arnvch kvkcl kocl plszczelowe[ (facies articulares
superlores), Cd przodu przvleaa do kvkcl kocl udowe[ rzepka (paLella), uzupenla[c nle[ako
panewk sLawow. owlerzchnl sLawow pokrvwa aruba warsLwa chrzsLkl szkllsLe[, wskuLek czeao
zwlksza sl sprvsLoc sLawu, a wsLrzsv powsLa[ce podczas chodzenla, bleaw l skokw zosLa[
wvblLnle zmnle[szone. W [amle sLawu zna[du[ sl ruchome uzupenlenla panewkl w posLacl dwch
przesuwalnvch, pkslvcowaLvch Lworw wknlsLo-chrzsLnvch, zwanvch koLkaml. koLka
boczna (meniscus lateralls) [esL krLsza l sllnle[ zakrzvwlona od koLkl przvrodkowe[ (menlscus
medlalls). W kade[ koLce mona wvrnlc ra przednl umocowanv w polu mldzvkvkclowvm
przednlm l ra Lvlnv konczcv sl w polu mldzvkvkclowvm Lvlnvm kocl plszczelowe[. 8rzeal koLek
sklerowane obwodowo s arubsze l zrasLa[ sl z warsLw wknlsL Lorebkl sLawowe[. na przekro[u
ANATOMIA CZOWIEKA
plonowvm kada koLka ma kszLaL kllna, osLrzem zwrconeao do wnLrza sLawu. uzlkl Lakle[
budowle l odpowlednlemu uoenlu koLkl znacznle poabla[ panewk sLawow oraz dzlel
obwodowe czcl [amv sLawowe[ na dwa plLra: arne koLkowo-udowe l dolne koLkowo-
plszczelowe. W plLrze arnvm odbvwa[ sl awnle ruchv zalcla l prosLowanla, za w plLrze
dolnym ruchy obrotowe. Torebka stawu kolanoweao ma przeblea doc zawlv, szczealnle adv chodzl
o [e[ warsLw mazlow. 8ona wknlsLa zna[du[e sl w zasadzle z Lvu l po bokach sLawu,
przvmocowu[c sl do brzeaw powlerzchnl sLawowvch. Z przodu [esL ona w duvm sLopnlu
zasLplona przez clano koncowe mlnla czworoaoweao uda. 8ona mazlowa z przodu slaa
powve[ powlerzchnl sLawowe[ rzepkowe[ kocl udowe[, nasLpnle obusLronnle sLromo opada l
ponle[ obu nadkvkcl clle przvleaa do bonv wknlsLe[. W dole mldzvkvkclowvm oble bonv
torebki ponownle oddzlela[ sl od sleble, bona wknlsLa przebleaa nad doem, bona mazlowa
naLomlasL bleanle wzdu brzeaw chrzsLkl sLawowe[ obu kvkcl, obe[mu[c wlzada krzvowe
kolana z bokw l od przodu. na plszczell przvczep bonv mazlowe[ Lorebkl sLawowej przebiega mniej
wlce[ wzdu brzeau powlerzchnl sLawowvch kadeao kvkcla. na obu koLkach bona mazlowa
przvczepla sl do lch brzeaw bocznvch zarwno od arv, [ak l dou, Lak e brzea obwodowv kade[
koLkl zrasLa sl z bon wknlsL Lorebkl sLawowe[. na rzepce przvczep bonv mazlowe[ bleanle
wzdu brzeaw chrzsLkl sLawowe[. onle[ rzepkl zna[du[e sl clao Luszczowe podrzepkowe, kLre
nle dopuszcza do fadowanla sl Lorebkl sLawowe[ w czasle ruchw w sLawle. !ama sLawowa nle [esL
przestrzenl [ednollL. ooone wewnLrz sLawu, mnle[ wlce[ w paszczvcnle porodkowe[,
wlzada krzvowe kolana oraz oLacza[ca [e bona mazlowa wvLwarza[ nlezupen przearod, kLra
dzlell [am sLawu na poow praw l lew. urua przearod, Lake nlezupen, Lworz poprzecznle
uoone koLkl sLawowe, dzlelc [am sLawu na plLro arne l dolne. onlewa oble przearodv s
nlezupene, wszvsLkle czLerv komorv [amv sLawowe[ cz sl ze sob porednlo lub bezporednlo.
Wlzada sLawu kolanoweao dzlellmv na zewnLrzne l wewnLrzne.
Wlzada wewnLrzne
Wlzada krzvowe kolana (llaa. cruclaLa aenus), sLanowl pozosLaoc plonowe[ przearodv
sLawu. Wlzado krzvowe przednle (lla. cruclaLum anLerlus) bleanle od pola mldzvkvkcloweao
przednleao do przvrodkowe[ powlerzchnl kvkcla boczneao kocl udowe[. Wlzado krzvowe Lvlne
(lla. cruclaLum posLerlus) [esL rozplLe mldzv polem mldzvkvkclowvm Lvlnvm a boczn
powlerzchnl kvkcla przvrodkoweao kocl udowe[. rcz wlzade krzvowvch wewnLrz sLawu
zna[du[e sl wlzado poprzeczne kolana (lla. Lransversum aenus), kLre czv roal przednle obu
koLek.

Wlzada zewnLrzne
Wlzado poboczne plszczelowe (lla. collaLerale Llblale) bleanle od nadkvkcla
przvrodkoweao kocl udowe[ do kocl plszczelowe[, zrasLa[c sl z Lorebk sLawow l koLk
przvrodkow. Wlzado poboczne sLrzakowe (lla. collaLerale flbulare) rozpoczvna sl na nadkvkclu
bocznvm kocl udowe[, a konczv na aowle sLrzakl. Wlzado rzepkl (lla. paLellae) sLanowl
przeduenle czcl rodkowe[ clana mlnla czworoaoweao uda l bleanle od rzepkl do
auzowaLocl plszczell. Czc wklen clana koncoweao mlnla czworoaoweao, pooonvch
bocznle l przvrodkowo od wlzada rzepkl, bleanle rozblenle ku doowl do kvkcl kocl plszczelowej,
Lworzc Lroczek rzepkl przvrodkowv l bocznv (reLlnaculum paLellae medlale eL laLerale). Wlzado
podkolanowe skone (lla. popllLeum obllquum) wzmacnla Lvln powlerzchnl Lorebkl sLawowe[.
8leanle ono od arv z okollcv kvkcla boczneao kocl udowe[ skonle ku doowl l przvrodkowo,
ANATOMIA CZOWIEKA
aublc sl. po czcl w Lorebce sLawowe[, czclowo przechodzl w clano koncowe mlnla
pbonlasLeao. Wlzado Lo hamu[e nadmlerne prosLowanle kolana l ruchv obroLowe. Wlzado
podkolanowe ukowaLe (lla. popllLeum arcuaLum) rozpoczvna sl Lake w okollcv kvkcla boczneao
kocl udowe[, a konczv w rodkowe[ okollcv Lvlne[ clanv Lorebkl sLawowe[. od wzaldem budowv
sLaw kolanowv mona zallczvc do sLaww Lvpu zawlasowo-obroLoweao o dwch oslach ruchu, L[.
poprzecznej i p r we[ wv o r e prosLwv we c r r or a bkor u c bc r csLaw ko o
ANATOMIA CZOWIEKA
konczce sl na koclach: dkowaLe[, skokowe[ l plLowe[. o sLronle boczne[ sLaw skokowo-
aolenlowv [esL wzmocnlonv przez Lrzv wlzada. Wlzada Le odchodz od kosLkl boczne[ l
przvczepla[ sl do kocl skokowe[ l plLowe[. S Lo: wlzado skokowo-sLrzakowe przednle (lla.
Laloflbulare anLerlus), wlzado skokowo-sLrzakowe Lvlne (lla. Laloflbulare posLerlus) l wlzado
plLowo-sLrzakowe (lla. calcaneoflbulare). Wlzada Le s bardzo mocne l zabezplecza[ sLaw przed
zwlchnlclem. SLaw skokowv arnv [esL sLawem zoonvm, bloczkowvm, o [edne[ poprzeczne[ osl
ruchu. uookoa Le[ osl mona wvkonvwac ruchv zalcla arzbleLoweao (flexlo dorsalls pedls) l zalcla
podeszwowego stopy (flexio plantaris pedis).
Staw skokowo-plLowv
Staw skokowo-plLowv (arLlculaLlo subLalarls), zwanv Lake sLawem skokowvm Lvlnvm,
sLanowl poczenle mldzv powlerzchnl sLawow plLow Lvln (facles arLlcularls calcanea
posLerlor) kocl skokowe[, a powlerzchnl sLawow skokow Lvln (facles arLlcularls Lalarls posLerlor)
kocl plLowe[. 1orebka sLawowa przvmocowu[e sl wzdu brzeaw powlerzchnl sLawowvch l
wzmacnla[ [ nasLpu[ce wlzada: wlzado skokowo-plLowe boczne (lla. calcaneum laLerale),
wlzado skokowo-plLowe przvrodkowe (lla. calcaneum medlale) oraz bardzo sllne wlzado
skokowo-plLowe mldzvkosLne (lla. Lalocalcaneum lnLerosseum), kLre wvpenla zaLok sLpu l
oddziela staw skokowo-plLowv od leceao przed nlm sLawu skokowo-plLowo-dkoweao.
Czvnnoc Leao sLawu [esL zwlzana z czvnnocl sLawu skokowo-plLowo-dkoweao.
Staw skokowo-plLowo-dkowv
Staw skokowo-plLowo-dkowv (arLiculatio talocalcaneonaviulnaris), jak wynika z nazwy,
czv Lrzv kocl sLpu - [esL sLawem zoonvm. Ze sLronv kocl skokowe[ blor udzla Lrzv
powlerzchnle sLawowe. uwle z nlch, sklerowane ku Lvowl, przeznaczone s do poczenla z kocl
plLow, s Lo: powlerzchnla sLawowa plLowa rodkowa l przednla (facles arLlcularls calcanea medla
eL anLerlor). na kocl plLowe[ odpowlada[ lm: powlerzchnla sLawowa skokowa rodkowa l przednla
(facles arLlcularls Lalarls medla eL anLerlor). 1rzecl powlerzchnl kocl skokowe[ sLanowl wvpuka
powlerzchnla sLawowa dkowa aowv (facles arLlcularls navlcularls), kLra przvleaa do bllsze[
powlerzchnl kocl dkowaLe[. 1orebka sLawowa przvczepla sl wzdu powlerzchnl sLawowvch. Cd
strony grzbietowej jest wzmocniona przez czc plszczelowo-dkow wlzada przvrodkoweao
(pars Llbonavlcularls lla. medlale), wlzado skokowo-dkowe (lla. Lalonavlculare) oraz przez
wlzado plLowo-dkowe (lla. calcaneonavlculare), bdce przvrodkow czcl wlzada
rozdwojonego (lla. blfurcaLum). Cd sLronv dolne[ na wvsokocl omawlaneao sLawu przebleaa
wlzado plLowo-dkowe podeszwowe (lla. calcaneonavlculare planLare) oraz wlzado
podeszwowe duale (lla. planLare lonaum), kLre rozprzesLrzenla sl od okollcv auza plLowego do
kocl szeclenne[ l podsLaw kocl rdsLopla. uo wzmocnlen Leao sLawu nalev rwnle oplsane
wve[ wlzado skokowo-plLowe mldzvkosLne (lla. Lalocalcaneum lnLerosseum). SLaw skokowo-
plLowv l sLaw skokowo-plLowo-dkowv zwane s Lake sLawem skokowvm dolnvm, adv pod
wzaldem czvnnoclowvm s ze sob clle powlzane. Wvkonu[e sl w nlch ruchv dolne[ czcl
sLpu l rdsLopla wraz z palcaml w sLosunku do podudzla l kocl skokowe[. 8uch sLopv w sLawle
skokowvm dolnvm odbvwa sl dookoa osl nleLvpowe[, Lzw. "kompromlsowe[", usLawlone[ skonle
pod osLrvm kLem do duale[ osl sLopv. !esL ona wvpadkow Lrzech awnvch osl ruchu l przebleaa
od Lvu, dou l sLronv boczne[ z okollcv auza plLoweao do przodu, w ar l przvrodkowo. Wok Le[
osl mona wvkonac ruch odwracanla (suplnaLlo pedls) l nawracanla sLopv (pronaLlo pedls), przv czvm
z czvnnocl odwracanla [esL zwlzanv rwnoczesnv ruch przvwodzenla (adducLlo pedls) l zalcla
podeszwowego (flexio plantaris pedis), podczas gdy nawracaniu towarzyszy zawsze odwodzenie
(abducLlo pedls) l zalcle arzbleLowe sLopv (flexlo dorsalls pedls). uzlkl wspdzlaanlu sLawu
ANATOMIA CZOWIEKA
skokoweao dolneao ze sLawem skokowvm arnvm sLopa odznacza sl swobod ruchu Lrzech sLopnl.
8uchv w sLawle skokowvm arnvm wvsLpu[ podczas chodzenia, natomiast staw skokowy dolny
dosLosowu[e sLop do nlerwnocl podoa.
ozosLae sLawv sLopv
SLaw plLowo-szeclennv (arLlculaLlo calcaneocuboldea) [esL uLworzonv przez slodekowaL
powlerzchnl sLawow szeclenn kocl plLowe[ l odpowlada[c [e[ kszLaLem powlerzchnl
sLawow bllsz kocl szeclenne[. 1orebk sLawow wzmacnla[ nasLpu[ce wlzada: wlzado
plLowo-szeclenne podeszwowe (lla. calcaneocuboldeum planLare), wlzado podeszwowe duale
(lla. planLare lonaum) l wlzado plLowo-szeclenne (lla. calcaneocuboldeum), bdce boczn
czcl wlzada rozdwo[oneao (lla. blfurcaLum). W sLawle plLowo-szeclennvm odbvwa[ sl ruchv
dookoa osl sLrzakowe[ (o rwnoleaa do duale[ osl sLopv), kLre zwlksza[ zakres ruchw
nawracanla l odwracanla w sLawach skokowvch dolnvch. uwa wve[ oplsane sLawv ze wzaldw
prakLvcznvch okrela sl w chlrurall mlanem sLawu poprzeczneao sLpu (arLlculaLlo Larsl Lransversa),
zwanvm rwnle sLawem ChoparLa. Llnla Leao sLawu [esL uLworzona z poczenia jamy stawu
plLowo-szeclenneao od sLronv boczne[ oraz przvrodkowo przez czc [amv sLawu skokowo-
plLowo-dkoweao, pooon mldzv aow kocl skokowe[ a kocl dkowaL. Wlzado
rozdwo[one, czce koc plLow dkow l szeclenn, zosLao nazwane kluczem do stawu
poprzeczneao sLpu. Llnla ChoparLa [esL wvkorzvsLvwana przv ampuLac[l przednle[ czcl sLopv. SLaw
klinowo-dkowv (arLlculaLlo cuneonavlcularls) czv Lrzv kocl kllnowaLe z kocl dkowaL.
Torebka stawowa (capsula articularis) [esL sllna, przvczepla sl do brzeaw powlerzchnl sLawowvch l
obe[mu[e zazwvcza[ Lake powlerzchnle sLawowe kocl kllnowaLvch zwrcone ku soble oraz
powlerzchnl kocl szeclenne[ sklerowan do kocl kllnowaLe[ boczne[ l kocl dkowaLe[. SLaw Len
ma ogranlczone mollwocl ruchu z uwaal na paskle powlerzchnle sLawowe oraz llczne sllne l krLkle
wlzada zespala[ce kocl ze sob. SLawv sLpowo-rdsLopne (arLlculaLlones LarsmeLaLarseae) cz
Lrzv kocl kllnowaLe l koc szeclenn z podsLawaml l-v kocl rdsLopla. 1orebk sLawow
wzmacnla[ llczne wlzada. na wvsokocl [amv sLaww sLpowo-rdsLopnvch przebleaa druaa
poprzeczna llnla, zwana llnl Llsfranca. Wzdu Le[ llnll wvkonu[e sl ampuLac[ dalszvch czcl
kostnych stopy.
SLawv mldzvrdsLopne (arLlculaLlones lnLermeLaLarseae) wvsLpu[ w llczble Lrzech
sLaww l cz sklerowane do sleble powlerzchnle sLawowe podsLaw kocl rdsLopla ll-v. Zarwno
sLawv sLpowo-rdsLopne, [ak l mldzvrdsLopne nale do sLaww pasklch o mlnlmalnvch
mollwoclach ruchowvch. 8uchv w Lvch sLawach Lo nleznaczne ruchv llzaowe.
SLawv palcw sLopv
SLawv rdsLopno-pallczkowe (arLlculaLlones meLaLarsophalanaeae) cz aowv kocl
rdsLopla z podsLawaml pallczkw bllszvch palcw. 1orebkl sLawowe s doc wloLkle, szczealnle
od sLronv podeszwowe[ l wzmacnla[ [e nasLpu[ce wlzada: wlzada poboczne (llaa. collaLeralla),
wlzada podeszwowe (llaa. planLarla) oraz wlzada poprzeczne abokle rdsLopla (llaa.
metatarsea transversa profuda). W stawach tych mollwe s ruchv zalcla podeszwoweao l
arzbleLoweao oraz w sLanle zalcla arzbleLoweao ruchv odwodzenla l przvwodzenla palcw sLopv.
SLawv mldzvpallczkowe sLopv (arLlculaLlones lnLerphalanaeae) wvkazu[ due podoblensLwo do
analoalcznvch sLaww rkl zarwno pod wzaldem budowv, [ak l czvnnocl. 1orebkl sLawowe
wzmacnla[ wlzada poboczne (llaa. collaLeralla). W sLawach Lvch wvsLpu[ ruchv zalcla
podeszwoweao l arzbleLoweao palcw sLopv. Mlmo nlewlelkle[ ruchomocl palce sLopv ma[ due
ANATOMIA CZOWIEKA
znaczenie przv ruchach lokomocv[nvch. Zwlksza[ one powlerzchnl podporu oraz sLanowl czc
ramlenla dcwlanl poLrzebne[ do odbl[anla sl od podoa.
Sklepienie stopy
SLopa [ako narzd podporowo-nonv ma charakLervsLvczn konsLrukc[, kLra decvdu[e o [e[
due[ sprvsLocl. Skleplenle sLopv [esL uLworzone przez ukl podune l poprzeczne. Z plcl s [
podunvce Lrr r prz rod c br dn r prz a r ko r r or sL r koc r od or s r r r dr c bocznc
prz d przez koez r snk u podune r b r a[ r do u
podunsLopv sv oonrdnvm uemv wldrm sLoprorazmlcrh o onrd
prz r ,- r r
ANATOMIA CZOWIEKA
1kanka mlnlowa poprzecznle prkowana serca. Wkna mlnla sercoweao, w
przeclwlensLwle do wklen mlnl szkleleLowvch, Lworz charakLervsLvczne
rozwldlenla, kLre su do poczenla sl z sslednlml wknaml. nle s Lo
poczenla za pomoc zesplnl (svncvLlum), [ak dawnle[ przvpuszczano, ale za
pomoc Lzw. wsLawek, kLre s oddzlelone od sleble podw[nvml bonkaml
poprzecznvml. !dro [esL umleszczone porodku wkna mlnloweao. W
sarkoplazmle, podobnle [ak we wknach szkleleLowvch, mloflbrvle skada[ sl z
odclnkw lzo- l anlzoLropowvch, a bonkl aranlczne oddzlela[ce sarkomerv,
przvczepla[ sl do nleco clensze[ nl w mlnlach szkleleLowvch sarkolemv.
Mlslen serca [esL zbudowanv z wklen poprzecznle prkowanvch, kLrvch
czvnnoc [esL nlezalena od nasze[ woll.
1kanka mlnlowa poprzecznle prkowana szkleleLowa funkc[onalnle [esL zalena
od nasze[ woll. Wkna mlnlowe poprzecznle prkowane ma[ doc znaczne
wvmlarv: aruboc wklen waha sl w aranlcach 10-100 mlkromeLrw, duaoc za
od 1 mlllmeLra do kllkunasLu cenLvmeLrw. Wkno mlnla poprzecznle
prkowaneao [esL oLoczone clenk bon - sarkolem. W cvLoplazmle
(sarkoplazmle) poza oraanaml, wnLrze wkna za[mu[ wklenka kurczllwe -
mloflbrvle. Mloflbrvle ma[ bardzo zoon budow, skada[ sl z na przemlan
uoonvch odclnkw [anle[szvch, lzoLropowvch, zaamu[cvch wlaLo po[edvnczo
l clemnle[szvch, anlzoLropowvch, zaamu[cvch wlaLo podw[nle. Cdclnkl Le le
we wszvsLklch mloflbrvlach na Lvch samvch pozlomach da[c obraz [asnvch l
clemnvch prkw pooonvch w poprzek wkna mlnloweao. W zalenocl od
liczbv mloflbrvll, poszczealne wkna mlnlowe moa bvc uboale w sarkoplazm
(wkna blae) lub Le boaaLe w nl (wkna czerwone). Sarkoplazma wklen
czerwonvch [esL zaopaLrzona w wlksz llczb mloaloblnv, w zwlzku z Lvm
wkna czerwone pracu[ wolnle[ ale Le wolnle[ sl mcz l odwroLnle wkna
blae zawlera[ce mnle[sz lloc mloaloblnv pracu[ szvbcle[ l szvbcle[ sl mcz.

8udowa l czvnnocl mlnl szkleleLowvch
Mlnle szkleleLowe nazw sw zawdzlcza[ przvczepom, kLre w przewaa[ce[ mlerze
zna[du[ sl na koclach szkleleLu. S one zbudowane z wklen mlnlowvch poprzecznle
prkowanvch, kurcz sl szvbko, a czvnnoc lch [esL uzalenlona od nasze[ woll, unerwlone s
bowlem przez ukad nerwowv somaLvcznv. uzlkl swvm kosLnvm przvczepom mlnle szkieletowe
podczas skurczu powodu[ ruchv kocca lub Le usLala[ pooenle [ednvch kocl wzaldem drualch.
Mlnle Le Lworz wlc czvnnv ukad ruchu. oszczealne wkna mlnlowe s zespolone ze sob
lucn Lkank czn, Lzw. rdmlsn (endomvslum) w pczkl mlnlowe. 1kanka czna wlca
pczkl mlnlowe Lo omlsna wewnLrzna (perlmvslum lnLernum). W wlkszvch mlnlach
wvsLpu[e [eszcze omlsna zewnLrzna (perlmvslum exLernum), Lworzca arubsze przearodv mldzv
pczkaml mlnlowvml, w kLrvch rozaazla[ sl wlksze naczvnla l nerwv. Cav mlslen, a wlc
wszvsLkle pczkl mlnlowe nalece do nleao, obe[mu[e wknlsLa bona mlsna (eplmvslum), kLr
czsLo pokrvwa od zewnLrz cznoLkankowa bona zwana powlzl (fascla). lloc mlnl
szkieleLowvch nle [esL clle okrelona anl sLaa. rzeclLnle przv[mu[e sl, e w skad czvnneao
narzdu ruchu wchodzl od 300 do 300 mlnl. WszvsLkle mlnle szkleleLowe, z wv[Lklem przeponv
ANATOMIA CZOWIEKA
l mlnl mldzvkolcowvch ldwl, s mlnlaml parzvsLvml, a lch czna masa u doroseao osobnlka
sLanowl okoo 38 cakowlLe[ masv claa. u sporLowcw wvsokle[ klasv wlelkoc masv mlnlowe[
moe przekraczac naweL 30"/o masv claa. kszLaL mlnl szkleleLowvch [esL bardzo zrnlcowanv.
Mona wvrnlc mlnle duale, krLkle l paskle. Mlnle duale s zlokallzowane awnle na
konczvnach, mlnle paskle na Luowlu, a mlnle krLkle zna[du[ sl wszdzle Lam, adzle zakres
ruchw [esL nleduv, a rwnoczenle [esL wvmaaana znaczna sla (np. mlnle wok kraosupa).
kadv mlslen przvczepla sl co na[mnle[ dwoma przvczepaml, sLd wvrnla sl Lzw. przvczep
poczLkowv (orlao) l przvczep koncowv mlnla (lnserLlo). rzvczep poczLkowv lev blle[ awne[
osl claa, za przvczep koncowv za[mu[e pooenle bardzle[ pervferv[ne. CzsLo [ako przvczep
poczLkowv okrela sl punkL bardzle[ sLav (puncLum flxum), naLomlasL punkL bardzle[ ruchomv
przvczepu (puncLum moblle) przv[mu[e sl za przvczep koncowv. na[czcle[ mlslen [esL
przymocowany do miejsca swego przyczepu za pomoc clana. clano (Lendo) [esL bardzo wanvm
skadowvm elemenLem mlnla, dzlkl nlemu bowlem zosLa[e przenleslona praca mlnla na czcl
szkleleLu. clana mlnl przvblera[ rnv kszLaL w obrble poszczealnvch mlnl, moa mlec
kszLaL walcowaLv, wvduonvch Lam lub szeroklch pasklch bon, zwanvch rozclanaml
(aponeuroses). clana zbudowane s z Lkankl czne[ wknlsLe[ zblLe[, zabarwlenle lch [esL blao-
srebrzvsLe. clana s bardzo wvLrzvmae, a lch sprvsLoc [esL oaranlczona, moa sl wvduac nle
wlce[ nl do 4 swe[ duaocl plerwoLne[. kadv mlslen skada sl zaLem z czcl kurczllwe[ o
clemnoczerwonvm zabarwlenlu, zbudowane[ z wklen mlnlowvch poprzecznle prkowanvch
zwane[ brzucem (venLer) oraz z umleszczoneao na [ednvm lub na obu koncach clana (Lendo),
kLre czv mlslen z koccem. Czc poczLkow mlnla mona nazvwac Lake aow (capuL). S
mlnle, kLre rozpoczvna[ sl kllkoma aowaml, w zalenocl od lch llczbv nazvwamv Lakle mlnle:
dwuaowvm (m. blceps), Lr[aowvm (m. Lrlceps) lub czworoaowvm (m. quadrlceps). W
poszczealnvch mlnlach sLosunek masv mlnlowe[ do clalen bvwa bardzo rnv, co ma due
znaczenle dla pracv mlnla. W mlnlach o kszLacle pasklm l wrzeclonowaLvm wkna mlnlowe
ukada[ sl rwnoleale do sleble l blean w przeduenlu wklen clanlsLvch. uuale l nlezbvL
llczne wkna Laklch mlnl moa wvkonvwac rozleae ruchv, lecz doc sabe, albowlem sla mlnla
zalev od llczbv wklen. Mlnle charakLervzu[ce sl znaczn sl ma[ zupenle odmlennv ukad
wklen mlnlowvch. S Lo Lzw. mlnle plerzasLe (mm. blpennaLl) l pplerzasLe (mm.
unlpennaLl). Zarwno w [ednvm, [ak l w drualm Lvple mlnl wkna mlnlowe dochodz skonle do
clana, s bardzo llczne lecz sLosunkowo krLkle. W mlnlu pplerzasLvm wkna mlnlowe cz
sl ze clanem Lvlko z [edne[ sLronv, naLomlasL w mlnlu plerzasLvm dochodz do nleao skonle z
obu sLron. S mlnle, kLre prcz clana poczLkoweao l koncoweao poslada[ dodaLkowo Lzw.
clano porednle (Lendo lnLermedlus), dzlelce mlslen na dwa po soble nasLpu[ce brzuce (m.
dwubrzucowv). SpoLvka sl Lake mlnle (np. m. prosLv brzucha), kLre s czclowo lub
cakowlcle podzlelone na odclnkl przez krLkle smual clanlsLe (lnLersecLlones Lendlneae). rzekr[
anaLomlcznv mlnla [esL Lo przekr[ przeprowadzonv prosLopadle do duale[ osl mlnla w mle[scu
[eao na[wlkszeao obwodu. rzekr[ flz[oloalcznv [esL Lo przekr[, a racze[ suma przekro[w,
przeprowadzonych prostopadle do wszvsLklch wklen mlnlowvch. uzlkl skonemu przebleaowl
wklen w mlnlu pplerzasLvm l plerzasLvm bdzle w nlch zawarLa znacznle wlksza llczba wklen
mlnlowvch. nl w mlnlu wrzeclonowaLvm o Laklm samvm przekro[u anaLomlcznvm Wkna
mlnlowe bd [ednak znacznle krLsze w swolm przebleau. W zwlzku z Lvm mlnle o
analoalcznvm przekro[u anaLomlcznvm moa zdecvdowanle rnlc sl pod wzaldem rozleaocl
wvkonvwanvch ruchw, [ak l slv. Sla mlnla [esL bowlem proporc[onalna do llczbv zawartych w nim
wklen mlnlowvch, czvll do przekro[u flz[oloalczneao. Mlnle plerzasLe l pplerzasLe bd zaLem
reprezenLowav znacznle wlksz sl od mlnl wrzeclonowaLvch, za Le osLaLnle bd zdolne do
wvkonvwanla obszernle[szvch ruchw. rzeclLna sla mlnl wvnosl rednlo okoo l00 n na 1 cm
powlerzchnl przekro[u flz[oloalczneao. Wlelkoc La nosl nazw bezwzaldne[ slv mlnlowe[, zwane[
ANATOMIA CZOWIEKA
Lake [ednosLk slv mlnl. Zdolnoc skracanla sl mlnla [esL proporc[onalna do duaocl
zawartych w nim wklen mlnlowvch. na oa przv[mu[e sl, e mlslen moe sl skurczvc o
poow swe[ duaocl plerwoLne[.

narzdv pomocnlcze mlnl
narzdv pomocnlcze mlnl wvsLpu[ pod rnvml posLaclaml [ako: powlzle, kaleLkl
mazlowe, pochewkl clalen, bloczkl clalen l Lrzeszczkl. owlzle (fasclae) s Lo sllne bonv
zbudowane z Lkankl czne[ wknlsLe[, oLacza[ce po[edvnczv mlslen lub arup mlnlow. owlc
po[edvnczeao mlnla Lworzv nleruchomv kana, w kLrvm mlslen przesuwa sl [ak w ovsku.
owlc suv zaLem do usLalenla pooenla mlnla (np. m. krawleckl), arup mlnlowvch l wreszcle
cae[ masv mlnlowe[ (powlc powlerzchowna claa). Wkna w powlzl przebleaa[ rwnoleale do
sleble, a prosLopadle do klerunku wklen mlnlowvch. W okollcach sLaww rkl l sLopv powlzle s
sllnle rozwlnlLe l wzmocnlone llcznvml wknaml o przebleau poprzecznvm. 1kanka czna powlzl
czsLo zawlera rwnle wkna sprvsLe. owlzle obe[mu[ w swvm przebleau Lake clana
mlnl, kLre czsLo przvLwlerdza[ sl do nlch swvml dodaLkowvml przvczepaml. kaleLkl mazlowe
(bursae svnovlales) na[czcle[ wvsLpu[ mldzv kocl a skr, pomldzv kocl a mlnlem lub
clanem, mldzv Lorebk sLawow a cl3nem, Lzn. wszdzle Lam, adzle podczas pracv mlnl moe
nasLplc Larcle lub uclsk. Zadanle lch poleaa na zmnle[szenlu do mlnlmum Larcla, dzlkl czemu
uaLwla[ przesuwanle sl narzdw wzaldem sleble. kaleLka mazlowa ma podobn budow do
Lorebkl sLawowe[. kszLaLem przvpomlna pcherzvk rne[ wlelkocl, wvpenlonv mazl. clana
pcherzvka skada sl z zewnLrzne[ warsLwv zbudowane[ z Lkankl czne[ wknlsLe[ l wewnLrzne[,
sLanowlce[ bon mazlow. ochewkl clalen (vaalnae Lendlnum) sLanowl odmlan kaleLek
mazlowvch. ochewkl ma[ kszLaL cewv l obe[mu[ clana mlnl. odobnle [ak w kaleLce wvrnla
sl zewnLrzn bon wknlsL oraz wewnLrzn - mazlow, kLra wvsLpu[e Lu [ednak w dwu
warsLwach. lerwsza warsLwa Lzw. clenna przvleaa do bonv wknlsLe[, druaa - trzewna
bezporednlo pokrvwa clano mlnla l [esL przeduenlem plerwsze[, oble blaszkl cz sl poprzez
Lzw. krezk clana. rzesLrzen mledzv dwlema warsLwaml bonv mazlowe[ [esL wvpenlona clecz
mazlow, co zmnle[sza Larcle uaLwla[c llzaanle sl clana na kocl. 8loczkl mlnl (Lrochleae
musculares) sLanowl urzdzenla suce do zmlanv klerunku dzlaanla mlnl. Wvrnla sl bloczkl
wlzadowe, chrzsLne l kosLne. uzlaa[ one mechanlcznle [ako punkLv podparcla (hvpomochllon#),
dookoa kLrvch przewl[a[ sl clana mlnl zmlenla[c klerunek przebleau. 1rzeszczkl (ossa
sesamoldea) penl podobn funkc[ do bloczkw mlnl. 1rzeszczkl s Lo mae kosLkl wczone w
clana mlnl bllsko lch przvczepu. SLanowl one ruchome bloczkl, adv zalenle od swe[ wlelkocl
w mniejszvm lub wlkszvm sLopnlu zmlenla[ klerunek przebleau clana, usLawla[c [e skonle lub
naweL poprzecznle do duale[ osl kocl.

8loloalczne waclwocl mlnl
WszvsLkle mlnle charakLervzu[ sl pewn sprvsLocl, mona [e bowlem rozclaac l
wraca[ pcnle[ do swe[ wv[clowe[ duaocl. SprvsLoc mlnl zmnle[sza sl [ednak w czasle pracv,
adv mlslen [esL zmczonv. SprvsLoc mlnl w due[ mlerze [esL uzalenlona od wleku osobnlka.
u dzlecl [esL sLosunkowo dua, zmnle[sza sl z wleklem, w zwlzku z czvm u osb sLarvch na skuLek
bardzo mae[ sprvsLocl moe nasLplc zerwanle mlnla. kade vwe wkno mlnlowe oprcz
sprvsLocl poslada odpowlednle naplcle spoczvnkowe (Lonus). naplcle Lo [esL konLrolowane
ANATOMIA CZOWIEKA
przez ukad nerwowv auLonomlcznv czvll nlezalenle od nasze[ woll. SLan naplcla mlnloweao [esL
Lake uzalenlonv od wleku, w modocl naplcle [esL wlksze nl w wleku do[rzavm, a Lvm bardzle[
w sLarczvm. W czasle snu naplcle mlnlowe zmnle[sza sl. 8wnle psvchlczne czvnnlkl wvwlera[
wpvw na sLan naplcla mlnloweao, kLrv uzewnLrznla sl w posLawle claa osobnlka l nalev do
waclwocl konsLvLucv[nvch [ednosLkl. !ak wladomo, wkna mlnlowe ma[ zdolnoc skracanla sl
pod wpvwem zadzlaanla dosLaLecznle sllneao bodcca. 8odcce Le moa bvc naLurv chemlczne[,
mechanlczne[, Lermlczne[ czv elekLrvczne[. W warunkach normalnvch skurcz mlnla nasLpu[e
zazwvcza[ pod wpvwem bodcca pochodzceao z orodkoweao ukadu nerwoweao, kLrv doclera do
mlnla za porednlcLwem nerwu ruchoweao. 1vlko czc enerall mlnla zosLa[e przemlenlona w
prac mechanlczn reszLa enerall uwalnla sl w posLacl clepa. Wvzwolona enerala cleplna, kLra
powsLaa dzlkl pracv mlnla, [esL bardzo wanvm crdem clepa w usLro[u ludzklm. odczas pracv
mlnla powsLa[e ponadLo dwuLlenek wala l kwas mlekowv, kLre Lo zwlzkl zmnle[sza[ sprawnoc
mlnla powodu[c [eao zmczenle. o duaoLrwae[ pracv [esL on Lwardv l bolesnv, a ob[awv Le
moe usunc masa, kLrv pobudza krenle krwl w mlnlu, dzlkl czemu szvbcle[ moa zosLac
usunlLe szkodllwe produkLv. SLenle pomlerLne (rlaor morLls), wvsLpu[ce w par aodzln po
mlercl, powsLa[e w wvnlku zmlan flzvkochemlcznvch blaek mlnla l wvLwarzanla sl kwasu
mlekoweao. SLenle rozpoczvna sl w mlnlach uchwv l rozszerza sl na cae clao. W Le[ same[
kole[nocl po kllku dnlach sLenle usLpu[e.

Mechanlka mlnl
Mlnle mona podzlellc na: [ednosLawowe, dwusLawowe l wlelosLawowe, w zalenocl od
Leao, lle sLaww mlslen ml[a w swolm przebleau. Mlnle wlelosLawowe zazwvcza[ le bardzle[
powlerzchownle od [ednosLawowvch. uzlaanle mlnl wlelosLawowvch moe sl ob[awlac w rnv
sposb, moa one dzlaac [ednoklerunkowo na wszvsLkle sLawv, nad kLrvml przebleaa[, lub Le
odmiennie, np. na jeden sLaw [ako zalnacze, za na drual [ako prosLownlkl. klerunek dzlaanla
mlnla [esL uzalenlonv od pooenla mlnla w sLosunku do osl ruchu sLawu. Mlnle dzlaa[ [ako:
zalna[ce, prosLu[ce, odwodzce l przvwodzce. Mlnle przebleaa[ce skonle lub poprzecznie do
podune[ osl sLawu wvkonu[ ruchv obroLowe, L[. nawracanle lub odwracanle. Mlslen podczas
skurczu dzlaa na punkLv przvczepu, zblla[c [e do sleble. 1eao rodza[u dzlaanle nosl nazw pracv
dvnamlczne[, w odrnlenlu od pracv sLaLvczne[, w czasle kLre[, mlmo e mlslen pracu[e, nle
zmlenla [ednak pooenla punkLw przvczepw (mlslen nle pokonu[e droal). raca sLaLvczna [esL
szeclokroLnle bardzle[ uclllwa od pracv dvnamlczne[, adv mlslen nle wvpoczvwa (nle ma przerw
w pracy) i w zwlzku z Lvm przepvw krwl [esL bardzo uLrudnlonv. oszczealne ruchv claa
na[czcle[ s wvkonvwane przez wlele mlnl rwnoczenle. naweL na[prosLszv nlch [esL udzlaem
cae[ arupv mlnlowe[ a czsLo ancucha mlnloweao. Zesp mlnl, wvkonu[cvch okrelone
ruchv w danvm sLawle, np. zalnanle, nazvwamv mlnlaml wspdzlaa[cvml czvll svneralsLvcznvml,
naLomlasL arup mlnl, kLre wvkonu[ ruch przeclwnv, w omawlanvm przvpadku prosLowanle
sLawu, nazvwamv mlnlaml przeclwdzlaa[cvml, anLaaonlsLvcznymi. Podczas wykonywania ruchu
zalcla w sLawle blor udzla zarwno mlnle zalnacze, [ak l mlnle arupv anLaaonlsLvczne[ czvll
prosLownlkl, z Lvm [ednak, e zalnacze pracu[ znacznle sllnle[ od prosLownlkw, kLrvch zadanle
polega na hamowaniu ruchu zalnanla po Lo, bv ma bvc on wvkonanv w sposb precvzv[nv. 8uch
harmonl[nv [esL wvnlklem wsppracv arup svneralsLvcznvch l anLaaonlsLvcznvch. nle[ednokroLnle
poszczealne czcl Leao sameao mlnla dzlaa[ anLaaonlsLvcznle wzaldem sleble. 8uch wvkonany
celowo l dokadnle [esL ruchem skoordvnowanvm, a sLoplen koordvnac[l [esL clle uzalenlonv od
sprawneao funkc[onowanla ukadu nerwoweao. Czowlek musl sl wvuczvc prawle wszvsLklch
ANATOMIA CZOWIEKA
ruchw skoordvnowanvch, [edvnle ruchv oddvchanla, povkanla, ssanla l obronne s wrodzone.
WszvsLkle lnne koordvnac[e ruchowe musz bvc sLopnlowo wvuczone, czvll nabvLe droa wasnvch
dowladczen. W zwlzku z Lvm lm czcle[ powLarzanv bdzle ruch, Lvm sprawnle[ przebleaa [eao
kombinacja unerwienia, a co za tym idzie ruch sLa[e sl bardzle[ harmonl[nv l dokadnv. !eell ruch
[esL czsLo powLarzanv nasLpu[e [eao auLomaLvzac[a. Llnla dzlaanla slv mlnl w czasle lch skurczu
sLanowl llnl prosL, bleanc od przvczepu poczLkoweao do przvczepu koncoweao naLuralnle Lvlko
w Lvch przvpadkach, adv mlslen ma przeblea prosLollnl[nv. na[czcle[ [ednak mlslen czv [eao
clano, napoLvka[c na swe[ drodze na rneao rodza[u wvrosLkl, auzkl czv bloczkl owl[a sl dookoa
nich i zmienia kierunek przebiegu w stosunku do kierunku poczLkoweao. W Laklch przvpadkach llnl
dzlaanla mlnla wvznacza Len odclnek, kLrv zawarLv [esL mldzv przvczepem koncowvm, a
wvrosLklem czv bloczklem l wvcznle La czc decvdu[e o klerunku dzlaanla mlnla. raca mlnla
wvraa sl w dulach l [esL uzalenlona od slv mlnl l wlelkocl skurczu. raca [esL lloczvnem slv l
droal, rwna sl zaLem [eao slle pomnoone[ przez wlelkoc skurczu. np. mlslen o przekro[u
flz[oloalcznvm rwnvm 3 cm ma sl okoo 300 n (3 x 100), przv zaoenlu, e Lakl mlslen w ruchu
odwracanla oslanle maksvmalne skrcenle 3 cm = 0,03 m, praca [eao [ako odwracacza w
na[doaodnle[szvch warunkach wvnlesle: 300 n x 0,03 m = 23 !. Cznacza Lo, e mlslen Len moe
podnlec clar 23 n na wvsokoc 1 m lub odwroLnle -10 N na wvsokoc 2,3 m. na[wlksz sl moe
wvkazac mlslen, adv [eao skurcz [esL poprzedzonv rozclanlclem.

unaczvnlenle l unerwlenle mlnl
Mlnle [ako narzdv bardzo akLvwne s boaaLo unaczvnlone. na[czcle[ dochodzl do
mlnla kllka aazek LLnlczvch, a kade[ z nlch Lowarzvsz dwle vv. 1Lnlce rozaazla[ sl w
omlsne[ na dellkaLne slecl, od kLrvch drobne LLnlczkl blean prosLopadle do wklen mlnlowvch,
oplaLa[c [e asL slecl naczvn wosowaLvch. odczas spoczvnku mlnla wlkszoc naczvn
wosowaLvch [esL zamknlLa, oLwlera[ sl one, adv mlslen pracu[e. odczas pracv mlnla
przepvwa przez nleao okoo plclokroLnle wlce[ krwl nl w spoczvnku. Zwlkszona lloc krwl
zaopaLru[e mlslen w poLrzebnv mu podczas pracv Llen l allkoaen. Cbok naczvn krwlononvch
przebleaa[ naczvnla #chonne. unerwlenle mlnl [esL Lake bardzo obflLe. uo wklen
mlnlowvch dochodz zarwno bezrdzenne wkna nerwowe z ukadu auLonomlczneao
Lowarzvszce naczvnlom krwlononvm, [ak l llczne ruchowe l czuclowe wkna rdzenne ukadu
nerwoweao somaLvczneao, nalece do nerww rdzenlowvch lub czaszkowvch. o[edvnczv neurvL
ruchowe[ komrkl nerwowe[ moe unerwlac do 130 wklen mlnlowvch, Lworzc z nlml [ednosLk
moLorvczn. W mlnlach przeznaczonvch do czvnnocl bardzo precvzv[nvch (np. mm. aakl oczne[)
poszczealne [ednosLkl moLorvczne s znacznle mnle[sze, nl w mlnlach wvkonu[cvch obszerne
ruchv, nle wvmaaa[ce due[ dokadnocl (np. mm. konczvn dolnvch). naczvnla l nerwv wchodz do
mlnla w clle okrelonvm mle[scu. Mle[sce Lo nosl nazw wnkl (hllus) l zna[du[e sl na[czcle[ w
rodkowe[, Lrzecle[ czcl duaocl mlnla.

MlnlL C8Z8lL1u

Mlnle arzbleLu (mm. dorsl) pod wzaldem pochodzenla l rozmleszczenla dzlel sl na
mlnle powlerzchowne l abokle. Waclw mlnlwk arzbleLu sLanowl mlnle abokle, kLre
ANATOMIA CZOWIEKA
rdzenlowvch (raml dorsales nervorum splnallum). Czvnnoclowo nale do mlnl oddzlavwa[cvch
na kraosup. Mlnle powlerzchowne arzbleLu s mlnlaml pasklml, pokrvwa[ mlnle abokle
na cae[ powlerzchnl Luowla, a rozwo[owo nale do mlnlwkl brzuszne[, o czvm wladczv mldzv
lnnvml crdo lch unerwlenla, s unerwlone przez aazle brzuszne nerww rdzenlowvch (raml
venLrales nervorum splnallum). Czvnnoclowo nale do mlnl dzlaa[cvch na konczvn arn l
ebra.

owlerzchowne mlnle arzbleLu

owlerzchowne mlnle arzbleLu (mm. dorsl superflclales) z uwaal na swe przvczepv dzlel sl na
dwle arupv: mlnle kolcowo-ramienne (mm. spinohumerales) i kolcowo-ebrowe (mm.
splnocosLales). W skad mlnl kolcowo-ramlennvch wchodz:
mlslen czworobocznv,
mlslen na[szerszv arzbleLu,
mlnle rwnoleaoboczne,
mlslen dcwlaacz opaLkl.
W skad mlnl kolcowo-ebrowvch wchodz:
mlslen zbaLv Lvlnv arnv,
mlslen zbaLv Lvlnv dolnv.
Mlnle kolcowo-ramienne

Mlslen czworobocznv (m. Lrapezlus) [esL mlnlem pasklm, szeroklm, kszLaLu Lr[kLneao,
podsLaw sklerowanv do kraosupa, swvm wlerzchoklem zwraca sl do okollcv barku. okrvwa on
okollc karku l arn czc arzbleLu, lec na[bardzle[ powlerzchownle ze wszvsLklch mlnl Le[ arupv.
rzvczep poczLkowv mlnla [esL rozleav, clanle sl bowlem od kocl poLvllczne[ do xll krau
plersloweao. na kocl poLvllczne[ przvmocowu[e sl do kresv karkowe[ arne[ l auzowaLocl
poLvllczne[ zewnLrzne[. W odclnku szv[nvm bleanle wzdu wlzada karkoweao, przvczepla sl do
wvrosLka kolczvsLeao vll krau szv[neao l wlzada karkoweao, za w odclnku plerslowvm - do
wszvsLklch wvrosLkw kolczvsLvch l wlzada nadkolcoweao. rzvczep koncowv oraz klerunek
przebleau pczkw mlnlowvch pozwala na wvodrbnlenle w Lvm mlnlu Lrzech czcl:
arne[ - zsLpu[ce[ (pars descendens), przvczepla[ce[ sl do konca barkoweao obo[czvka,
rodkowe[ - poprzeczne[ (pars Lransversa), konczce[ sl na wvrosLku barkowvm opaLkl,
dolnej - wsLpu[ce[ (pars ascendens), zakonczone[ na arzeblenlu opaLkl.
Czvnnoc. CbusLronnv skurcz caeao mlnla cofa barkl, zblla opaLkl do kraosupa, Lak [ak Lo
sl czvnl w posLawle "na bacznoc". Skurcz czcl zsLpu[ce[ dcwlaa bark ku arze, a przv usLalone[
obrczv zalna aow w bok w czasle [ednosLronneao dzlaanla, za podczas skurczu obusLronneao
pochyla gow do Lvu. Czc wsLpu[ca obnla bark lub przv usLalone[ obrczv konczvnv arne[
unosl Luw np. podczas zwlsu. Czc poprzeczna zblla opaLk do kraosupa. unerwlenle.
ANATOMIA CZOWIEKA
ochodzl od nerwu dodaLkoweao (n. accessorlus xl) l aazl sploLu szv[neao (plexus cervicalis).
Spadek naplcla mlnla lub [eao poraenle prowadzl do obnlenla obo[czvka, wvsunlcla wvrosLka
barkoweao ku przodowl l oddalenlu sl brzeau przvrodkoweao opaLkl od kraosupa. uLrudnlonv
jest ruch odwodzenia ramienia do poziomu w paszczvcnle czoowe[. Mlslen na[szerszv arzbleLu (m.
laLlsslmus dorsl) pokrvwa doln okollc arzbleLu l boczn klaLkl plerslowe[. kszLaLem [esL zbllonv do
Lr[kLa zwrconeao podsLaw do kraosupa, a wlerzchoklem do dou pachoweao. Mlslen Len
za[mu[e na[wlksz powlerzchnl ze wszvsLklch mlnl. rzvczep poczLkowv dzlell sl na czLerv
czcl:
czc kraowa (pars verLebralls) rozpoczvna sl na wvrosLkach kolczvsLvch szeclu dolnvch
kraw plerslowvch, wszvsLklch ldwlowvch l na arzeblenlu krzvowvm porodkowvm,
czc blodrowa (pars lllaca) blerze poczLek na wardze zewnLrzne[ czcl przvrodkowe[
arzeblenla blodroweao, czc ebrowa (pars cosLalls) odchodzl od zewnLrzne[ powlerzchnl
Lrzech lub czLerech osLaLnlch eber
czc opaLkowa (pars scapularls) odchodzl od zewnLrzne[ powlerzchnl kLa dolneao opaLkl.
rzvczep koncowv. WszvsLkle pczkl wklen mlnlowvch blean zblenle w klerunku dou
pachoweao, przechodz w krLkle clano, kLre owl[a[c sl po sLronle przvrodkowe[ ramlenla
przvczepla sl do arzeblenla auzka mnle[szeao kocl ramlenne[. Czvnnoc. rzv usLalonvm
kraosuple mlslen opuszcza unleslone raml, przvwodzl l Lvozalna oraz sllnle nawraca. rzv
usLalone[ konczvnle unosl dolne ebra, dzlaa[c [ako pomocnlczv mlslen wdechowy. W
przeclwlensLwle do Le[ czvnnocl bocznv brzea mlnla podczas skurczu uclska uk ebrowv l dzlaa
podczas wvdechu, a clle[ podczas kaszlu l odkrzLuszanla. unerwlenle. ochodzl od nerwu
piersiowo-arzbleLoweao (n. Lhoracodorsalls), naleceao do sploLu ramlenneao. Mlnle
rwnoleaoboczne (mm. rhomboldel) s pooone w dolne[ okollcv karku l arne[ okollcv arzbleLu, a
nazw zawdzlcza[ swemu kszLaLowl. uzlel sl na: rwnoleaobocznv mnle[szv l wlkszv - (m.
rhomboideus minor et major). rzvczep poczLkowv Lvch mlnl zna[du[e sl na wlzadle karkowvm l
wvrosLkach kolczvsLvch dwch dolnvch kraw szv[nvch oraz na wlzadle nadkolcowvm l wvrosLkach
kolczvsLvch czLerech plerwszvch kraw plerslowvch. rzvczep koncowv. Wkna mlnl kleru[ sl
skonle w d l ku bokowl, konczc sl na brzeau przvrodkowvm opaLkl na przesLrzenl od arzeblenla
do kLa dolneao. Czvnnoc. Mlnle zblla[ opaLk do kraosupa, unoszc [ rwnoczenle ku
arze. Mlnle Le wraz z mlnlem zbaLvm przednlm (m. serratus anterior) i czworobocznym
arzbleLu (m. Lrapezlus) przvclska[ opaLk do klaLkl plerslowe[. unerwlenle. ochodzl od n.
arzbleLoweao opaLkl (n. dorsalls scapulae) odchodzceao od sploLu ramlenneao. oraenle mlnla
powoduje oddalenie kLa dolneao opaLkl od kraosupa, a brzeau przvrodkoweao od Luowla.
Cbserwu[e sl wwczas Lzw. opaLk skrzvdowaL (scapula alaLa). Mlslen dcwlaacz opaLkl (m.
levaLor scapulae) ma kszLaL wvduoneao Lr[kLa l lev w boczne[ okollcv szvl. rzvczep poczLkowv
sLanowl wvrosLkl poprzeczne czLerech plerwszvch kraw szv[nvch. W swolm przebleau mlslen
kleru[e sl ku doowl, do Lvu nleco bocznle. rzvczep koncowv. kL arnv opaLkl l arnv odclnek
brzeau przvrodkoweao opaLkl. Czvnnoc. Mlslen Len wsppracu[e z czcl zsLpu[c m.
czworoboczneao arzbleLu, poclaa[c opaLk ku arze l przvrodkowo. rzv usLalone[ obrczv
barkowe[ zalna kraosup szv[nv bocznle, przv skurczu obusLronnvm, ku Lvowl. unerwlenle.
Pochodzi od n. grzbietoweao opaLkl (n. dorsalls scapulae), odchodzceao od sploLu ramlenneao l
aazek sploLu szv[neao.

Mlnle kolcowo-ebrowe
ANATOMIA CZOWIEKA

Mlslen zbaLv Lvlnv arnv (m. serraLus posLerlor superlor) [esL pooonv w arne[ czcl
arzbleLu pod mlnlem rwnoleaobocznvm. rzvczep poczLkowv lev na poaranlczu kraosupa
szv[neao l plersloweao. Mlslen Len odchodzl od wlzada karkoweao l wvrosLkw kolczvsLvch
dwch osLaLnlch kraw szv[nvch oraz od wlzada nadkolcoweao l wvrosLkw kolczvsLvch dwch
plerwszvch kraw plerslowvch. Wkna mlnla blean bocznle ku doowl. rzvczep koncowv.
Mlslen konczv sl czLerema pasmaml na zewnLrzne[ powlerzchnl od ll do v ebra. Czvnnoc.
Mlslen Len unosl arne ebra, [esL mlnlem wdechowvm. Mlslen zbaLv Lvlnv dolnv (m. serratus
posLerlor lnferlor) lev pod mlnlem na[szerszvm arzbleLu, w dolnvm odclnku klaLkl plerslowe[.
rzvczep poczLkowv Leao mlnla zna[du[e sl na powlzl plerslowo-ldwlowe[ l wvrosLkach
kolczvsLvch dwch osLaLnlch kraw plerslowvch l dwch plerwszvch kraw ldwlowvch. rzvczep
koncowv zna[du[e sl na dolnvm brzeau czLerech osLaLnlch eber. Czvnnoc. uzlaanle [eao [esL
anLaaonlsLvczne do m. zbaLeao Lvlneao arneao, poclaa on osLaLnle ebra w d, dzlkl czemu [esL
zallczanv do mlnl wvdechowvch. unerwlenle obu mm. zbaLvch nalev do odpowlednlch nn.
mldzvebrowvch (nn. lnLercosLales) l-IV i IX-xl oraz n. podebroweao (n. subcosLalls).

Cbokle mlnle arzbleLu

Mlnle abokle arzbleLu (mm. dorsl profundl) slaa[ od mlednlcv do czaszkl l przebleaa[ w
brucdzle po obu sLronach kraosupa, kLr zamvka cznoLkankowa blaszka powlzlowa. Mona [e
podzlellc na dwle arupv, L[. pasmo przvrodkowe l boczne. asmo przvrodkowe lev able[ od
boczneao, wvpenla[c bruzd oaranlczon od sLronv boczne[ wvrosLkaml poprzecznvml kraw, a od
sLronv przvrodkowe[ - wvrosLkaml kolczvsLvml. Mlnle pasma boczneao za[mu[ przesLrzen
oaranlczon wvrosLkaml poprzecznvml l nle przekracza[ llnll plonowe[, przebleaa[ce[ wzdu
przvrodkoweao brzeau opaLkl. Mlnle pasma boczneao le bardzle[ powlerzchownle od mlnl
pasma przvrodkoweao, a lch wkna s zazwvcza[ dusze l przebleaa[ bardzle[ plonowo. lm able[
s pooone mlnle, Lvm odznacza[ sl krLszvm l bardzle[ skonvm przeblealem wklen w
sLosunku do podune[ llnll kraosupa. Calnle blorc aboka mlnlwka arzbleLu suv awnle do
uLrzvmanla kraosupa w pozvc[l plonowe[ l do prosLowanla kraosupa, a [e[ anLaaonlsLvczn arup
sLanowl mlnle brzucha. Mlnle abokle arzbleLu s unerwlone przez aazle arzbleLowe nerww
rdzeniowych (rami dorsales nervorum spinalium). Mlnle arzbleLu obu pasm Lworz Lrzv arupv:
mlnle duale arzbleLu,
mlnle krLkle arzbleLu,
mlnle podpoLvllczne.

W skad dualch mlnl arzbleLu wchodz:
pasmo boczne:
mlslen paLowaLv,
mlslen prosLownlk arzbleLu,
ANATOMIA CZOWIEKA
pasmo przvrodkowe:
mlslen kolcowv,
mlslen pkolcowv,
mlslen wlelodzlelnv,
mlnle skrca[ce.
W skad krLklch mlnl arzbleLu wchodz:
mlnle mldzv ow r r ur r l C r e.
r
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen blodrowo-ebrowv klaLkl plerslowe[ (m. lllocosLalls Lhoracls), kLrv rozpoczvna sl na
kLach szeclu dolnvch eber a konczv na kLach szeclu eber arnvch,
mlslen blodrowo-ebrowv szvl (m. lllocosLalls cervlcls), mlslen blerze poczLek na kLach
eber, od lll do vl l konczv sl na wvrosLkach poprzecznvch kraw szv[nvch od lll do vl.
Mlslen na[duszv (m. lonalsslmus), sLanowlcv pasmo przvrodkowe prosLownlka arzbleLu,
przebleaa w zasadzle mldzv wvrosLkaml poprzecznvml lub lch odpowiednikami. Ma on
bardzle[ skompllkowan budow l przeblea od m. blodrowo-ebroweao (m. iliocostalis).
uzlell sl on na Lrzv czcl:
mlslen na[duszv klaLkl plerslowe[ (m. lonalsslmus Lhoracls), blorcv Lake
poczLek od wsplne[ masv mlnlowe[, kleru[e sl ku arze, boczne wlzkl Leao
mlnla koncz sl na wvrosLkach ebrowvch kraw ldwlowvch oraz w odclnku
plerslowvm na kLach eber, wlzkl przvrodkowe - na wyrostkach dodatkowych
kraw ldwlowvch oraz na wvrosLkach poprzecznvch wszvsLklch kraw
piersiowych,
mlslen na[duszv szvl (m. lonalsslmus cervlcls) zaczvna sl na wvrosLkach
poprzecznvch od l do vl krau plersloweao, a konczv - na wyrostkach poprzecznych
od ll do v krau szv[neao,
mlslen na[duszv aowv (m. lonalsslmus caplLls), blerze poczLek na wvrosLkach
poprzecznvch kraw plerslowvch od l do lll l kraw szv[nvch od lll do vll.
rzvczep koncowv mlslen Len oslaa na wvrosLku suLkowvm kocl skronlowe[. Czvnnoc.
Mlslen blodrowo-ebrowv dzlaa[c [ednosLronnle, dzlkl swvm przvczepom do eber, sllnle zalna
kraosup w klerunku bocznvm. Mlslen na[duszv aowv przv skurczu [ednosLronnvm zalna l
pochvla aow bocznle w L sam sLron. CbusLronnv skurcz caeao m. prosLownlka arzbleLu
prosLu[e kraosup l zalna ku Lvowl. onadLo m. na[duszv aowv pochvla aow do Lvu. Mlslen
prosLownlk arzbleLu uLrzvmu[e rwnowaa Luowla a Lake [esL pomocnlczvm mlnlem
wdechowvm, adv dzlkl prosLowanlu kraosupa plersloweao przvczvnla sl do zwlkszenla
wvmlarw klaLkl plersiowej.

uuale mlnle arzbleLu - pasmo przvrodkowe
Mlslen kolcowv (m. splnalls) [esL Lo clenkl, svmeLrvcznv mlslen, bleancv po bokach
wvrosLkw kolczvsLvch, kLre sLanowl [eao mle[sca poczLkowvch l koncowvch przvczepw. Dzieli
sl na Lrzv czci:
mlslen kolcowv klaLkl plerslowe[ (m. splnalls Lhoracls) rozpoczvna sl na
wvrosLkach kolczvsLvch arnvch kraw ldwlowvch l dolnvch kraw
plerslowvch, a konczv sl na wvrosLkach kolczvsLvch od ll do vll krau plersloweao,
mlslen kolcowv szvl (m. splnalls cervlcls) rozpoczvna sl na wvrosLkach kolczvsLvch
arnvch kraw plerslowvch l dolnvch kraw szv[nvch a konczv sl na wvrosLkach
kolczvsLvch od ll do lv krau szv[neao,
mlslen kolcowv aowv (m. splnalls caplLls) rozpoczvna sl na wvrostkach
kolczvsLvch arnvch kraw plerslowvch l dolnvch szv[nvch, a konczv sl na kocl
poLvllczne[ w ssledzLwle auzowaLocl poLvllczne[ zewnLrzne[.
ANATOMIA CZOWIEKA
Czvnnoc. rzv dzlaanlu [ednosLronnvm blerze udzla w bocznvch zalclach kraosupa,
kurczc sl obustronnie wspomaga m. prostownik grzbietu (m. erector spinae) przy prostowaniu
kraosupa l pochvlanlu aowv ku Lvowl. Mlnle poprzeczno-kolcowe Lworz sllne pasmo
mlnlowe, clance sl od mlednlcv do czaszkl, wvpenla[c bruzd mldzv wvrosLkaml
poprzecznvml l kolczvsLvml kraw. Wkna mlnlowe Le[ arupv blean zawsze od wvrosLkw
poprzecznvch do wvrosLkw kolczvsLvch. Mlnle pooone na powlerzchnl ma[ bardzle[ sLromv
klerunek przebleau wklen od mlnl lecvch able[. WarsLw powlerzchown Lworzv m.
pkolcowv (m. semlsplnalls), kLreao wkna przeskaku[ od 4 do 6 kraw. nle wvsLpu[e on w
odclnku ldwlowvm kraosupa. WarsLw rodkow sLanowl m. wlelodzlelnv (m. mulLlfldus), kLrv
bleanle wzdu caeao kraosupa, a [eao wkna ml[a[ Lvlko od 2 do 4 kraw. W warsLwle
abokle[ pooone s mlnle skrca[ce (mm. roLaLores), kLre Lake clan sl od kocl krzvowe[
do krau obroLoweao l skada[ sl z na[krLszvch wlzek mlnlowvch, ml[a[cvch 1 lub na[wve[ 2
kral. Czvnnoc. Zasadnlcz funkc[ Le[ arupv mlnl [esL skrcanle kraosupa w sLron przeclwn w
sLosunku do kurczcvch sl mlnl. uzlaa[c obusLronnle wspomaaa[ pozosLae abokle mlnle
arzbleLu w prosLowanlu kraosupa.

krLkle mlnle arzbleLu
Mlnle mldzvkolcowe (mm. lnLersplnales) wvsLpu[ w przesLrzenlach mldzv sslednlml
wvrosLkaml kolczvsLvml w szv[ne[ l ldwlowe[ czcl kraosupa, przv czvm w czcl ldwlowe[ s
one mlnlaml nleparzvsLvml. Mlnle mldzvkolcowe blor udzla w prosLowanlu kraosupa
szv[neao l ldwloweao. Mlnle mldzvpoprzeczne (mm. lnLerLransversarll) s Lo mae mlnle
wvsLpu[ce w okollcv szvl l ldwl. cz one wvrosLkl poprzeczne lub ebrowe dwch sslednlch
kraw. Wvrnla sl:
mlnle mldzvpoprzeczne przednie i tylne szyi (mm. intertransversarii anteriores
et posteriores cervicis),
mlnle mldzvpoprzeczne boczne l przvrodkowe ldwl (mm. lnLerLransversarll
laLerales eL medlales lumborum). Czvnnoc. Mlnle mldzvpoprzeczne blor
udzla w bocznvch zalclach kraosupa szv[neao l ldwloweao.

Mlnle podpoLvllczne
Mlslen prosLv Lvlnv wlkszv aowv (m. recLus caplLls posLerlor ma[or) [esL Lo mlslen
rozpoczvna[cv sl na wvrosLku kolczvsLvm krau obroLoweao, a konczcv sl w rodkowvm odclnku
kresv karkowe[ dolne[ kocl poLvllczne[. Mlslen prosLv Lvlnv mnle[szv aowv (m. recLus caplLls
posLerlor mlnor) bleanle od auzka Lvlneao krau szczvLoweao, konczc sl ponle[ kresv karkowe[
dolne[ kocl poLvllczne[. Mlslen skonv dolnv aowv (m. obllquus capitis inferior) przebiega od
wvrosLka kolczvsLeao krau obroLoweao do wvrosLka poprzeczneao krau szczvLoweao. Mlslen
skonv arnv aowv (m. obllquus caplLls superlor) rozpoczvna sl na wvrosLku poprzecznvm krau
szczvLoweao. Wkna [eao blean przvrodkowo l koncz sl ponle[ boczneao odclnka kresv
karkowe[ dolne[ kocl poLvllczne[. Czvnnoc. 1rzv plerwsze mlnle podczas obusLronneao dzlaanla
poclaa[ aow ku Lvowl, za przv skurczu [ednosLronnvm obraca[ aow kleru[c [ Lwarz w L
sam sLron. Mlslen skonv arnv aowv kurczc sl [ednosLronnle skrca aow w sLron
przeclwn, przv obusLronnvm skurczu poclaa aow ku Lvowl.
ANATOMIA CZOWIEKA
owlzle arzbleLu
owlc powlerzchowna arzbleLu (fascla superflclalls dorsl) [esL czcl oalne[ powlzl
powlerzchowne[ l pokrvwa mlslen czworobocznv l na[szerszv arzbleLu.
owlc plerslowo-ldwlowa (fascla Lhoracolumballs) Lworzv wraz z kraosupem kana
kostno-wknlsLv dla mlnl aboklch arzbleLu.
owlc karku (fascla nuchae) [esL pooona pod mlnlem czworobocznym i
rwnoleaobocznvm l pokrvwa mlnle paLowaLe. ku doowl przedua sl w powlc
piersiowo-ldwlow.

MlnlL CCW?

Mlnle aowv (muscull caplLls) dzlel sl na Lrzv arupv
mlnle mlmlczne, czvll wvrazowe Lwarzv, kLre nada[ [e[ charakterystyczny wyraz, a
przvczepla[ sl co na[mnle[ [ednvm przvczepem do czcl mlkklch,
mlnle uchwv, kLrvch przvczepv zna[du[ sl na czaszce l uchwle, a czvnnoc Lvch mlnl
oaranlcza sl do poruszanla uchw,
mlnle [zvka, aakl oczne[ l narzdu suchu, kLre zosLan omwlone przv oplsle
odpowlednlch ukadw.

Mlnle mlmlczne
Mlnle mlmlczne rnl sl Lvm od pozosLavch mlnl szkleleLowvch, e albo w oale nle s
przvLwlerdzone do kocl, albo Le Lvlko [ednvm przvczepem s przvmocowane do szkleleLu. Z
wv[Lklem mlnla pollczkoweao wszvsLkle mlnle mlmlczne nle poslada[ powlzl, bowlem
przvczepla[ sl awnle do skrv lub bonv luzowe[, zaLem kurczc sl wvwou[ ruchv skrv:
Mlnle mlmlczne porusza[c skr Lwarzv nada[ [e[ okrelonv wvraz. Mlnle wvrazowe s
na[leple[ rozwlnlLe u czowleka, a mlmlka Lwarzv pozosLa[e w clsvm zwlzku ze sLanem
psychicznym osobnika - radocl, smuLklem, clerplenlem, spoko[em, skuplenlem uwaal, nlepoko[em,
lLp. u osb sLarszvch, adv sprvsLoc skrv [esL mnle[sza, fadv nle wvaadza[ sl Lworzc
charakLervsLvczne zmarszczkl (ruaae). Mlnle mlmlczne ukada[ sl awnle wok naLuralnvch
oLworw Lwarzv wvkonu[c rne czvnnocl, [ak: mruaanle, oLwleranle i zamykanie szpary ust,
wvLwarzanle dcwlkw, lLp. Mlnle mlmlczne dzlel sl na kllka arup Lopoaraflcznvch :

Mlnle skleplenla czaszkl

Mlslen naczasznv (m. eplcranlus), skada sl z : m. poLvllczno-czooweao (m. occlplLo
frontalis) i m. skroniowo-clemlenloweao (m. LemporoparleLalls), mldzv kLrvml [esL rozplLe
szerokle, paskle rozclano zwane czepcem clanlsLvm (aalea aponeuroLlca). Czeplec clanlsLv
ANATOMIA CZOWIEKA
przvkrvwa kocl clemlenlowe, [esL lucno zczonv z okosLn, naLomlasL bardzo sllnle zrasLa sl ze
skr aowv. Z Lvu czv sl z nlm parzvsLv brzuslec poLvllcznv (venLer occlplLalls), z przodu za
parzvsLv brzuslec czoowv (venLer fronLalls) mlnla poLvllczno-czooweao. o obu sLronach
bocznvch czepca clanlsLeao blerze poczLek parzvsLv mlslen skronlowo-clemlenlowv, kLrv konczv
sl na chrzsLce maowlnv uszne[. Skurcz mlnla poLvllczno-czooweao wvwou[e poprzeczne
zmarszczkl na czole nada[c Lwarzv wvraz uwaal.

Mlnle szparv powlek
Mlnle szparv powlek sLanowl ochron oka l zallczamv do nlch m. okrnv oka, m.
marszczcv brwl l m. podunv. Mlslen okrnv oka (m. orblcularls ocull) skada sl z Lrzech czcl:
oczodoowe[, powlekowe[ l zowe[. Czc oczodoowa [esL na[sllnle[sza, pooona obwodowo
dookoa we[cla do oczodou, zachodzl na czoo, skron l pollczek. Czc powlekowa [esL pooona
dorodkowo od poprzednle[ a [e[ wkna przebleaa[ w obu powlekach. Czc zowa [esL na[mnle[sza
l pooona na[able[, do Lvu od woreczka zoweao. Czvnnoc. Czc oczodoowa zaclska powieki,
poclaa brwl przvrodkowo l ku doowl, czc powlekowa spoko[nle zwlera szpar powlek
(mruaanle), czc zowa rozwlera woreczek zowv. Mlslen marszczcv brwl (m. corruaaLor
supercllll) [esL mavm mlnlem, lev obok nasadv nosa, skd bleanle do skrv brwl. WvLwarza on 2-3
plonowe fadv mldzv brwlaml. Mlslen podunv (m. procerus) [esL rwnle mavm mlnlem,
pooonv [esL w okollcv mldzvbrwlowe[, wvwou[e poprzeczne fadv u nasadv nosa.

Mlnle szparv usL
Mlnle szparv usL w zalenocl od klerunku przebleau wklen l lch czvnnocl mona
podzlellc na mlnle okrne (zwleracze) l mlnle dochodzce do usL promlenlcle. uo plerwszvch
nalev mlslen okrnv usL, kLrv sLanowl ruszLowanle obu wara. ozosLae mlnle s bardzo llczne
i dochodz do wara od dou, od arv l od bokw. Mlslen okrnv usL (m. orblcularls orls) oLacza
szpar usL l nada[e waraom charakLervsLvcznv kszLaL. Skada sl z czcl brzene[, pooone[ blle[
szparv usL oraz czcl waraowe[ pooone[ obwodowo. W re[onach kLw usL z mlnlem Lvm
przeplaLa[ sl llczne mlnle bleance promlenlcle do szparv usL. Czvnnoc. Mlslen zwlera szpar
usL, blerze udzla w [edzenlu. Skurcz czcl brzene[ zwa czerwlen waraow l zwraca waral do
wewnLrz. rzv skurczu czcl waraowe[ poszerza czerwlen waraow l wvwl[a waral na zewnLrz, np.
: podczas awlzdanla czv pocaunku. Mlslen obnlacz waral dolne[ (m. depressor labll lnferlorls) [esL
pooonv ponle[ szparv usL, kszLaLu czworokLneao. Mlslen Len bleanle do skry wargi dolnej.
odczas skurczu obnla l uwvpukla wara doln. Mlslen brdkowv (m. menLalls) [esL uoonv
sLrzakowo, przvrodkowo od mlnla poprzednleao. uwvpukla brdk l nada[e Lwarzv wvraz
nadsanv. Mlslen obnlacz kLa usL (m. depressor anaull orls) [esL mlnlem pasklm, Lr[kLnvm.
8ozclaa sl od uchwv do kLa usL. !eao skurcz obnla kL usL, nada[c Lwarzv wvraz smuLku,
clerplenla lub nlesmaku. Mlslen mlechowv (m. rlsorlus) osobnlczo zmlennv, bleanle poprzecznle z
okolicy policzka do kLa usL. Mlslen poclaa kL usL do boku, poszerza[c szpar usL. Moe
wvwovwac w skrze pollczka Lzw. "doek mlechowv". Czasaml m. mlechowv wvsLpu[e
[ednosLronnle. Mlslen [arzmowv wlkszv l mnle[szv (m. zvaomaLlcus ma[or eL mlnor). Cba mlnle
blean z okollcv kocl [arzmowe[. Mlslen [arzmowv wlkszv konczv sl w okollcv kLa usL l [esL
waclwvm mlnlem mlechu. Mlslen [arzmowv mnle[szv dochodzl do skrv bruzdv nosowo-
waraowe[, kLr poabla. Mlslen Len poclaa wara arn ku arze l do boku. Mlslen dcwlaacz
ANATOMIA CZOWIEKA
waral arne[ l skrzvda nosa (m. levaLor labll superlorls alaeque nasl) [esL pooonv bocznle od nosa l
konczv sl w skrze bruzdv nosowo-waraowe[. W czasle skurczu unosl skrzvda nosa, rozwlera
nozdrza. Mlslen dcwlaacz waral arne[ (m. levaLor labll superlorls) [esL pooonv bocznle od
poprzednleao. 8leanle z okollcv podoczodoowe[ do skrv bruzdv nosowo-waraowe[. Mlslen
powodu[e unleslenle waral arne[ l odsonlcle arnvch slekaczv. Mlslen dcwlaacz kLa usL (m.
levaLor anaull orls) bleanle z dou nadkoweao do skrv kLa usL, unoszc kL usL w czasle skurczu.
Mlslen pollczkowv (m. bucclnaLor) pooonv [esL w clanle pollczka. Mlslen rozpoczvna sl na
wvrosLkach zbodoowvch szczkl l uchwv na wvsokocl zbw Lrzonowvch, a konczv sl w skrze l
bonle luzowe[ kLa usL l obu wara. Wkna mlnlowe bleanc ku przodowl krzvu[ sl w okollcv
kLa usL. Czvnnoc mlnla poleaa na przvclskanlu pollczkw do zbw, wvdmuchlwanlu powleLrza z
jamy ustnej. Poza tym poclaa kL usL do boku, blerze udzla podczas ruchu ucla pokarmu.

Mlnle oLoczenla nozdrzv
Mlnle nozdrzv s pooone dookoa nosa zewnLrzneao, a lch czvnnoc poleaa na zwleranlu
l rozwleranlu nozdrzv. nale do nlch: Mlslen nosowv (m. nasalls) rozpoczvna sl na szczce na
wvsokocl ka l slekacza boczneao. oslada dwle czcl: czc poprzeczna bleanle wachlarzowaLo do
arzbleLu nosa, czc skrzvdowa konczv sl na boczno-Lvlnvm brzeau skrzvda nosa. Czvnnoc czcl
poprzeczne[ poleaa na zwanlu nozdrzv, czcl skrzvdowe rozwlera[ nozdrza. Mlslen obnlacz
przearodv (m. depressor sepLl) [esL pooonv ponle[ nosa od wvsokocl boczneao slekacza szczkl
do czcl bonlasLe[ przearodv nosa. Czvnnoc poleaa na poclaanlu przearodv ku doowl.

Minle ucha zewnLrzneao
Mlnle maowlnv uszne[, przvczeplone mldzv maowln uszn l sslednlml powlzlaml, s
u czowleka w sLanle zanlku, suvv bowlem do poruszanla maowln uszn. Zallczamv do nlch Lrzv
mlnle uszne: przednl, arnv l Lvlnv (m. auricularis anterior, superior et posterior). Unerwienie
ruchowe mlnl mlmlcznvch pochodzl od n. Lwarzoweao (n. faclalls - vll n. czaszkowv), wkna
czuclowe oLrzvmu[ droa n. Lr[dzlelneao (n. Lrlaemlnus - v n. czaszkowv). oraenle n.
twarzoweao na[wvracnle[ uzewnLrznla sl w nlemonocl zamknlcla szparv powlek l szparv usL,
obnlenlu kLa usL l w zwlzku z Lvm - sczenlu sl llnv. Cbserwu[e sl rwnle wvaadzenle
zmarszczek skrv Lwarzv po sLronle poraone[ oraz wvsLplenle asvmeLrll Lwarzy.
Mlnle uchwv
uo arupv Le[ nale czLerv parv mlnl, kLrvch skurcze powodu[ ruchv obnlanla l unoszenla
uchwv, wvsuwanla l cofanla oraz boczne ruchv uchwv. Mlnle ucla s anLaaonlsLaml mlnl
nadanvkowvch. S unerwlone przez Lrzecl aac nerwu Lr[dzlelneao, czvll n. uchwowv - n.
mandlbularls (v3). W skad mlnl uchwv wchodz mlnle: skronlowv, wacz, skrzvdowv bocznv l
skrzvdowv przvrodkowv: Mlslen skronlowv (m. Lemporalls) [esL na[wlkszvm l na[sllnle[szvm
mlnlem Le[ arupv, wvpenla cav d skronlowv (fossa Lemporalls). Mlslen Len rozpoczvna sl na
cae[ powlerzchnl dou skronloweao l na powlzl skronlowe[, slaa[c u arv do kresv skronlowe[
dolne[, za u dou do uku [arzmoweao l arzeblenla podskronloweao. rzednle wkna Leao mlnla
blean plonowo, Lvlne pozlomo. Mlslen konczv sl pasklm clanem na wvrosLku dzloblasLvm
uchwv. Mlslen skronlowv ma duv przekr[ flz[oloalcznv, adv [esL mlnlem Lvpu plerzasLeao.
Czvnnoc. Skurcz caeao mlnla unosl uchw, obraca[c [ nleco na zewnLrz oraz zaclska zbv.
ANATOMIA CZOWIEKA
Skurcz czcl pozlome[ cofa wvsunlL uchw. Mlslen wacz (m. masseLer) [esL krLklm l arubvm
mlnlem o kszLacle czworoboku. rzvkrvwa on powlerzchnl boczn aazl uchwv. rzvczep
poczLkowv Leao mlnla zna[du[e sl na kocl [arzmowe[ l uku [arzmowvm. rzvczep koncowv
mlnla [esL usvLuowanv na boczne[ powlerzchnl dolne[ czcl aazl uchwv oraz na kcle uchwv.
Wkna przednle[, powlerzchowne[ czcl Leao mlnla przebleaa[ skonle w d l ku Lvowl, za
czcl Lvlne[ - abokle[ kleru[ sl z arv prosLo w d. Czvnnoc. Mlslen wacz wspdzlaa z m.
skronlowvm w unoszenlu l obracanlu uchwv na zewnLrz. Czc powlerzchowna z uwaal na skonv
przeblea wklen mlnlowvch blerze udzla w wvsuwanlu uchwv ku przodowl. Mlslen skrzvdowv
przvrodkowv (m. pLervaoldeus medlalls) [esL pooonv po wewnLrzne[ sLronle aazl uchwv.
rzvczep poczLkowv zna[du[e sl w dole skrzvdowvm kocl kllnowe[ l przvleaa[cvm do nle[ mavm
odclnku kocl podnleblenne[ l kocl szczkowe[. rzvczep koncowv Leao mlnla zna[du[e sl na
powlerzchnl przvrodkowe[ kLa uchwv na Lzw. auzowaLocl skrzvdowe[. Czvnnoc. Mlslen
skrzvdowv przvrodkowv wspdzlaa z m. skronlowvm l m. waczowvm. Mlslen skrzvdowy
bocznv (m. pLervaoldeus laLeralls) ma kszLaL Lr[clenneao aranlasLosupa, podsLaw sklerowaneao
do czaszkl, a wlerzchoklem do sLawu skronlowo-uchwoweao. rzvczep poczLkowv mlnla ma
dwle aowv: arn l doln. Cowa arna przvczepla sl na powlerzchnl podskronlowe[ skrzvda
wlkszeao kocl kllnowe[, aowa dolna na boczne[ powlerzchnl wvrosLka skrzvdowaLeao l na
powlerzchnl podskronlowe[ szczkl. Wkna blean pozlomo l zblenle ku Lvowl, do dou l w bok.
rzvczep koncowv zna[du[e sl w doku skrzvdowvm wvrosLka kvkcloweao uchwv oraz w Lorebce
stawu skroniowo-uchwoweao. Czvnnoc. CbusLronnv skurcz mlnla wvsuwa uchw do przodu.
Skurcz [ednosLronnv skrca uchw do wewnLrz.

owlzle aowv
na aowle wvrnla sl czLerv powlzle (fasclae capitis): policzkowo-aardow, skronlow,
przvusznlcz l waczow. owlc pollczkowo-aardowa (fascla buccopharvnaea) [esL bardzo clenka l
oddzlela mlslen pollczkowv od Lzw. poduszkl Luszczowe[ pollczka (corpus adlposum buccae).
Mlslen pollczkowv [esL spord wszvsLklch mlnl wvrazowvch, kLrv poslada wasn powlc. ku
Lvowl l doowl powlc La pokrvwa zewnLrzn powlerzchnl mlnl aarda. owlc skronlowa (fascla
Lemporalls) zamvka od sLronv boczne[ d skronlowv (fossa Lemporalls), w kLrvm [esL pooonv
mlslen skronlowv. !esL ona bardzo mocna l rozplLa mldzv kres skronlow arn a uklem
[arzmowvm. owlc przvusznlcza l powlc waczowa (fascla paroLldea eL fascla masseLerlca) s Lo
dwle powlzle rozpoczvna[ce sl na uku [arzmowvm, a przedua[ce sl u dou w blaszk
powlerzchown powlzl szvl. owlc przvusznlcza pokrvwa llnlank przvuszn, a powlc waczowa
mlslen wacz.

MlnlL SZ?l

1opoaraflcznle mlnle szvl (muscull colll) dzlellmv na Lrzv arupv powlerzchown, rodkow l
abok. W skad arupv powlerzchowne[ wchodz mlnle: m. szerokl szvl l m. mosLkowo-
obojczykowo-suLkowv. W skad arupv rodkowe[ wchodz mlnle podanvkowe: mm. mosLkowo-
gnykowy, mostkowo-tarczowy, tarczowo-anvkowv l opaLkowo-anvkowv oraz mlnle nadanykowe:
mm. dwubrzucowv, rvlcowo-anvkowv l brdkowo-anvkowv. W skad arupv abokle[ wchodz
mlnle: mm. pochvv przednl, pochvv rodkowv l pochvv Lvlnv oraz mlnle przedkraowe.
ANATOMIA CZOWIEKA
owlerzchowne mlnle szvl
Mlslen szerokl szvl (m. plaLvsma) lev ponad powlzl powlerzchown szvl l slaa u dou
poza aranlc szvl, schodzc na przednl clan klaLkl plerslowe[ do wvsokocl ll ebra, adzle
przvczepla sl do Lkankl podskrne[. rzvczep koncowv. Wkna mlnla blean ku arze l
przymocowu[ sl do zewnLrzne[ powlerzchnl Lrzonu uchwv, okollcv kLa usL oraz bocznle do
powlzl przvusznlcze[ l waczowe[. Czvnnoc. Mlslen Len unosl skr szvl, przez co zmnle[sza uclsk
na v szv[n zewnLrzn, a z uwaal na swe przvczepv w skrze nalev do mlnl wvrazowvch:
poclaa kLv usL w d l do boku nada[c Lwarzv wvraz sLrachu. unerwlenle. ochodzl od aazl n.
Lwarzoweao (n. faclalls). Mlslen mosLkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus)
[esL charakLervsLvcznvm mlnlem szvl. uzlell on szv[ waclw na dwle okollce: przvrodkow l
boczn. rzvczep poczLkowv. Cowa przvrodkowa rozpoczvna sl na rko[ecl mosLka. Cowa
boczna rozpoczvna sl na koncu mosLkowvm obo[czvka. rzvczep koncowv. Cble czcl mlnla
kleru[ sl ku arze l do Lvu, cz sl ze sob w poowle wvsokocl szvl l przvczepla[ sl do wvrosLka
suLkoweao kocl skronlowe[ l kresv karkowe[ arne[ kocl poLvllczne[. Czvnnoc. Skurcz
[ednosLronnv mlnla przv usLalone[ klaLce plerslowe[ powodu[e pochvlenle aowv w L sam sLron
z [ednoczesnvm obroLem aowv w przeclwn sLron l unleslenlem Lwarzv ku arze. !ednoczesnv
skurcz obu mlnl zwraca Lwarz ku arze l poabla lordoz szv[n. W pozvc[l lece[ mlslen unosl
aow. rzv usLalone[ aowle mlslen unosl mosLek, dzlaa wlc [ako pomocnlczv mlslen wdechowv.
unerwlenle. nerw dodaLkowv (n. accessorlus) l aazkl sploLu szv[neao.

Mlnle rodkowe szvl
Mlnle rodkowe z uwaal na swe pooenle w sLosunku do kocl anvkowe[ dzlel sl na
mlnle podanvkowe i nadgnykowe.

Mlnle podanvkowe
Mlslen mosLkowo-anvkowv (m. sLernohvoldeus) rozplLv [esL mldzv arn czcl mosLka l
kocl anvkow. Mlslen mosLkowo-Larczowv (m. sLernoLhvroldeus) rozclaa sl od mosLka do
chrzsLkl LarczowaLe[. Mlslen Larczowo-anvkowv (m. Lhvrohvoldeus) bleanle w przeduenlu
poprzednleao mlnla l dochodzl do kocl anvkowe[. Mlslen opaLkowo-gnykowy (m. omohyoideus)
przvczepla sl na arnvm brzeau opaLkl l dochodzl do kocl anvkowe[. Mlslen Len ma w rodkowe[
czcl clano porednle, kLre dzlell ao na brzuslec dolnv l arnv. Czvnnoc mlnl poleaa na
poclaanlu kocl anvkowe[ ku doowl, dzlaa[ zaLem awnle w czasle ucla l przevkanla. Mlnle Le
usLala[ koc anvkow umollwla[c prac lnnvch mlnl, przvczepla[cvch sl do kocl anvkowe[.
clano porednle m. opaLkowo-anvkoweao zrasLa sl z bon zewnLrzn vv szv[ne[ wewnLrzne[ l
w czasle skurczu rozszerza wlaLo Le[ vv. unerwlenle. ochodzl w przewaa[ce[ mlerze ze sploLu
szv[neao, droa aazek pLll szv[ne[.

Mlnle nadanvkowe
Mlnle nadanvkowe rozplLe s mldzv kocl anvkow, uchw l podsLaw czaszkl.
uzlaa[ one zarwno na koc anvkow, poclaa[c [ ku arze, [ak l na uchw - opuszcza[c [ w d
ANATOMIA CZOWIEKA
w zalenocl od Leao, kLra koc [esL usLalona w swvm pooenlu. Mlslen dwubrzucowv (m.
dlaasLrlcus) skada sl z dwch brzucw, przednleao l Lvlneao (venLer anLerlor eL posLerlor),
poczonvch clanem porednlm (Lendo lnLermedlus). 8rzuslec Lvlnv rozpoczvna sl we wclclu
suLkowvm kocl skronlowe[, bleanle ukonle ku doowl l przvrodkowo, przvLwlerdza[c sl clanem
porednlm do kocl anvkowe[, skd blerze poczLek brzuslec przednl, kLrv konczv sl w dole
dwubrzucowvm uchwv. Czvnnoc. rzv usLalone[ uchwle mlslen Len unosl koc anvkow, a przv
usLalone[ kocl anvkowe[ obnla uchw. unerwlenle. 1vlnv brzuslec przez aac n. Lwarzoweao (n.
facialis), brzusiec przedni - aac n. Lr[dzlelneao (Lrlaemlnus). Mlslen rvlcowo-gnykowy (m.
stylohyoideus) przebiega od wyrostka rylcowaLeao kocl skronlowe[ do kocl anvkowe[. Czvnnoc.
Mlslen Len poclaa koc anvkow ku arze l do Lvu. unerwlenle. ochodzl od n. Lwarzoweao (n.
facialis).
Mlslen uchwowo-anvkowv (m. mvlohvoldeus) wvLwarza dno [amv usLne[ l sLd nosl nazw
przeponv [amv usLne[. 8ozpoczvna sl na wewnLrzne[ sLronle Lrzonu uchwv, bleanle w d
przvrodkowo l konczv sl na Lrzonle kocl anvkowe[ oraz na szwle clanlsLvm. Szew Len czv
porodku mlnle obu sLron l clanle sl od kolca brdkoweao do Lrzonu kocl anvkowe[. Czvnnoc.
rzv usLalone[ uchwle unosl koc anvkow, naplna dno [amv usLne[ l unosl [zvk. rzv usLalone[
kocl anvkowe[ obnla uchw. unerwlenle. ochodzl od n. Lr[dzlelneao (n. Lrlaemlnus). Mlslen
brdkowo-gnykowy (m. geniohyoldeus) bleanle od kolca brdkoweao uchwv do kocl anvkowe[.
Czvnnoc. Mlslen Len poclaa koc anvkow ku arze l do przodu, za przv usLalone[ kocl anvkowe[
obnla uchw. unerwlenle. Wkna sploLu szv[neao dochodz do mlnla poprzez n. pod[zvkowy
(n. hypoglossus).

Mlnle abokle szvl
Mlnle abokle szvl mona podzlellc na mlnle boczne, do kLrvch zallczane s mlnle
pochve oraz mlnle lece przvrodkowo, bezporednlo przed kraosupem szv[nvm, czvll Lzw.
mlnle przedkraowe.
Mlnle pochve
Mlslen pochvv przednl (m. scalenus anLerlor) rozpoczvna sl na wvrosLkach poprzecznvch
kraw szv[nvch od lll do vl, bleanle w d l nleco do przodu, konczc sl na auzku mlnla pochveao
przednleao l ebra. Mlslen pochvv rodkowv (m. scalenus medlus) [esL na[wlkszvm z Lrzech
mlnl pochvvch, rozpoczvna sl na wvrosLkach poprzecznvch wszvsLklch kraw szv[nvch, a konczv
sl na arne[ powlerzchnl l ebra, do boku od bruzdv LLnlcv podobo[czvkowe[. Mlslen pochvv
tylny (m. scalenus posLerlor) odchodzl od wvrosLkw poprzecznvch dwch, Lrzech osLaLnlch kraw
szv[nvch, a konczv sl na brzeau arnvm drualeao ebra. Czvnnoc. Skurcz [ednosLronnv wszvsLklch
Lrzech mlnl pochvvch zalna kraosup szv[nv w bok. Cba mlnle pochve przednle przy
obusLronnvm skurczu blor udzla w zalnanlu szvl ku przodowl. rzv usLalonvm kraosuple szv[nvm
skurcz mm. pochvvch powodu[e unoszenle arnvch eber, sLd s zallczane do pomocnlczvch mlnl
wdechowvch. unerwlenle. Mlnl pochvvch pochodzl od aazek ze sploLu szv[neao l ramlenneao.
Mldzv mlnlem pochvvm przednlm a rodkowvm zna[du[e sl szczellna, przez kLr przechodzl
splot ramienny i t. podobojczykowa.

Mlnle przedkraowe
ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle przedkraowe pooone s na przednle[ powlerzchnl kraosupa szv[neao. Mlnle
Le blean wzdu Lrzonw kraowvch, bd Le od Lrzonw do wvrosLkw poprzecznvch l podsLawv
czaszki. uo arupv Le[ nale:
mlslen dual szvl (m. lonaus colll),
mlslen dual aowv (m. lonaus caplLls),
mlslen prosLv aowv przedni (m. rectus capitis anterior),
mlslen prosLv aowv bocznv (m. rectus capitis lateralis).
owvsze mlnle podczas skurczu [ednosLronneao zalna[ kraosup szv[nv w bok. Skurcz
obusLronnv mlnl powodu[e zalcle kraosupa oraz aowv do przodu. unerwlenle. Cazkl sploLu
szyjnego i ramiennego.

owlc szvl
owlc szvl (fascla cervlcalls) [esL zoona z blaszek, kLre oddzlela[ mlnle, due naczvnla l
nerwv. oza Lvm mldzv blaszkaml powlzlowvml porusza[ sl koc: anvkowa l krLan podczas
mowv, povkanla l kaszlu. owlc szvl ma Lrzv blaszkl:
blaszka powlerzchowna rozclaa sl od uchwv do mosLka l obo[czvka l dochodzl do okollcv
barku, a ku Lvowl przechodzl w powlc karku,
blaszka przedLchawlcza [esL mocna, rozclaa sl od kocl anvkowej do obojczyka i mostka, i
obe[mu[e mlnle podanvkowe,
blaszka przedkraowa pokrvwa mlnle abokle szvl l clanle sl od podsLawv czaszkl do
arnvch kraw plerslowvch.

1r[kLv szvl
Mlslen mosLkowo-obojczykowo-suLkowv dzlell szv[ na okollc przednl l parzvsL okollc
boczn szvl, kLr od Lvu, czvll karku, oddzlela brzea mlnla czworoboczneao. W okolicy przedniej
szvl, w Lr[kcle przednlm szvl wvrnlamv:
1r[kL poduchwowv (Lrlaonum submandlbulare) pooonv w czcl arne[ mldzv
brzucaml m. dwubrzucoweao l uchw. 1r[kL Len zawlera llnlank poduchwow, wzv
chonne, naczvnla l nerwv.
1r[kL LLnlcv szv[ne[ (Lrlaonum caroLlcum) [esL oaranlczonv brzealem przednlm m.
mostkowo-obojczykowo-suLkoweao, brzucem arnvm m. opaLkowo-gnykowego i
brzucem Lvlnvm m. dwubrzucoweao. 1r[kL zawlera LLnlc szv[n wspln, (kLra dzlell
sl na LLnlc szv[n wewnLrzn l zewnLrzn oraz v szv[n wewnLrzn) l nerwv.

1r[kL bocznv szvl zawlera dwa dalsze Lr[kLv:

ANATOMIA CZOWIEKA
1r[kL opaLkowo-obo[czvkowv (Lrlaonum omoclavlculare) [esL dnem dou
nadobo[czvkoweao wlkszeao. !esL on oaranlczonv przez obo[czvk, dolnv brzuslec m.
opaLkowo-gnykowego oraz tylny brzeg m. mostkowo-obojczykowo-suLkoweao. W Lr[kcle
Lvm zna[du[ sl naczvnla podobojczykowe i splot ramienny.
1r[kL opaLkowo-czworobocznv (Lrlaonum omoLrapezoldeum) wvznacza[: m. mosLkowo-
obojczykowo-suLkowv, m. czworobocznv l opaLkowo-anvkowv. 1r[kL zawlera czc
nerww sploLu szv[neao l aac zewnLrzn n. dodatkowego.

MlnlL kLA1kl lL8SlCWL!

Mlnle klaLkl plerslowe[ (muscull Lhoracls) sLanowl pochodn mlnlwkl brzuszne[ Luowla l s
unerwlone przez aazle brzuszne nerww rdzenlowvch (raml venLrales nn. splnallum). uzlel sl na
trzy grupy:
mlnle powlerzchowne konczce sl w obrble kocca konczvnv arne[,
mlnle abokle bdce waclw mlnlwk clan klaLkl plerslowe[,
przepon, kLra [esL nleparzvsLvm mlnlem oddzlela[cvm [am klaLkl plerslowe[ od [amv
brzusznej.
owlerzchowne mlnle klatki piersiowej
W skad powlerzchownvch mlnl klaLkl plerslowe[ wchodz:
mlslen plerslowv wlkszv,
mlslen plerslowv mnle[szv,
mlslen podobo[czvkowv,
mlslen zbaLv przednl.
Mlslen plerslowv wlkszv (m. pecLoralls ma[or) kszLaLem zbllonv do Lr[kta jest
na[bardzle[ powlerzchownvm mlnlem klaLkl plerslowe[. odsLawa [eao [esL zwrcona do mosLka,
wlerzchoek do dou pachoweao. rzvczep poczLkowv Leao mlnla dzlell sl na Lrzv czcl:
obo[czvkow, mosLkowo-ebrow l brzuszn. Czc obo[czvkowa (pars clavicularis) przymocowuje
sl do konca mosLkoweao obo[czvka, czc mosLkowo-ebrowa (pars sLernocosLalls) - na powierzchni
przednle[ mosLka l chrzsLek eber prawdzlwvch, czc brzuszna (pars abdomlnalls) odchodzl od
przednle[ blaszkl pochewkl mlnla prosLeao brzucha. rzvczep koncowv caeao mlnla zna[du[e sl
na arzeblenlu auzka wlkszeao kocl ramlenne[. Wkna czcl obo[czvkowe[ przebleaa[ w bok l ku
doowl, l koncz sl w dolnvm odclnku arzeblenla auzka wlkszeao. Czc mosLkowo-ebrowa
przebleaa na[bardzle[ zblenle w klerunku kocl ramlenne[ l swvm przvczepem koncowvm rozkada
sl wzdu arzeblenla auzka wlkszeao w Len sposb, e pczkl wklen rozpoczvna[ce sl na[wve[
koncz sl u dou l przeclwnle, wkna mlnlowe odchodzce od dolne[ czcl mosLka l chrzsLek
ebrowvch zachodz na[wve[ w swvm przvczeple koncowvm. clano koncowe mlnla plersloweao
wlkszeao skada sl zaLem z dwch warsLw: arubsze[ - przednle[, uLworzone[ przez wkna cae[
czcl obo[czvkowe[ l arnvch pczkw czcl mosLkowo-ebrowe[ oraz clensze[ czcl Lvlne[, kLr
sLanowl wkna odchodzce od dolneao odclnka czcl mosLkowo-ebrowe[ l cae[ czcl brzuszne[.
ANATOMIA CZOWIEKA
W nasLpsLwle Lakleao rozmleszczenla pczkw mlnlowvch wvLwarza sl w obrble clana
koncoweao rodza[ "kleszonkl" oLwarLe[ ku arze, kLr wvpenla Lkanka czna l Luszczowa.
Czvnnoc. 8wnoczesnv skurcz wszvsLklch Lrzech czcl mlnla przvclaa raml przvrodkowo do
przodu, czvll przvwodzl (adducLlo) do przednle[ clanv klaLkl plerslowe[, a Lake nawraca raml
(pronaLlo). unleslone raml opuszcza l w Le[ czvnnocl [esL on na[sllnle[szv. Cdv za raml [esL
usLalone, dcwlaa cae clao ku arze, np. podczas wsplnanla sl na llnle. rzv usLalone[ konczvnle [esL
Lake pomocnlczvm mlnlem wdechowvm. Samodzlelnv skurcz czcl obo[czvkowe[ wvsuwa raml
w przd (anLerverslo), czvll przodozalna. Mlslen plerslowv wlkszv, wspdzlaa[c z m. na[szerszvm
arzbleLu, przvwodzl raml w paszczvcnle czoowe[. unerwlenle. ochodzl od sploLu ramlenneao -
nn. plerslowe(nn. pecLorales). Mlslen plerslowv mnle[szv (m. pecLoralls mlnor) lev na przednle[
clanle klaLkl plerslowe[ pod mlnlem plerslowvm wlkszvm. rzvczep poczLkowv Leao mlnla
zna[du[e sl na zewnLrzne[ powlerzchnl przednlch koncw eber kostnych od III do V. Przyczep
koncowv. Mlslen konczv sl krLklm, pasklm clanem na wvrosLku kruczvm opaLkl. Czvnnoc.
Mlslen obnla obrcz konczvnv arne[ oraz poclaa [ przvrodkowo l do przodu. Wsppracu[c z
m. rwnoleaobocznvm l m. dcwlaaczem opaLkl obraca opaLk dookoa osl sLrzakowe[, obnla[c
bocznv kL opaLkl. rzv usLalone[ konczvnle arne[ dzlaa [ako pomocnlczv mlslen wdechowv.
unerwlenle. nerwv plerslowe (nn. pecLorales) sploLu ramlenneao. Mlslen podobo[czvkowv (m.
subclavlus) [esL Lo mav mlslen, rozplLv poprzecznle do duale[ osl claa mldzv chrzsLk
plerwszeao ebra a doln powlerzchnl konca barkoweao obo[czvka. Czvnnoc. Mlslen Len poclaa
obo[czvk ku doowl l do przodu. unerwlenle. nerw podobo[czvkowy (n. subclavius) ze splotu
ramlenneao. Mlslen zbaLv przednl (m. serraLus anLerlor) [esL mlnlem pasklm o duvch
rozmlarach, pooonvm na boczne[ clanle klaLkl plerslowe[. rzvczep poczLkowv mlnla zbaLeao
przednleao zna[du[e sl na zewnLrzne[ powlerzchnl dzlewlclu arnvch eber. rzvczep koncowv
Cav mlslen kleru[e sl w swvm przebleau ku Lvowl, przvleaa[c do boczne[ clanv klaLkl plerslowe[.
Czc arna mlnla konczv sl na kcle arnvm opaLkl, czc rodkowa - na jej brzegu
przvrodkowvm, za czc dolna na kcle dolnvm opaLkl od sLronv ebrowe[. Czvnnoc. Cav m.
zbaLv przednl przvclska opaLk do clanv klaLkl plerslowe[, przeclwdzlaa[c odsLawanlu brzeau
przvrodkoweao od Luowla l przesuwa opaLk bocznle l do przodu. rzv usLalone[ konczvnle arne[
unosl ebra, [esL wlc pomocnlczvm mlnlem wdechowvm. Samodzlelnv skurcz czcl arne[
poclaa bark do przodu, a czcl dolne[ ku - doowl. Czc dolna spenla bardzo wan funkc[ w
czasle unoszenla ramlenla powve[ pozlomu. oclaa bowlem dolnv kL opaLkl do przodu, a kL
bocznv zawlera[cv wvdrenle sLawowe przesuwa ku arze. uzlkl Lemu raml moe bvc
odwledzlone ponad pozlom. W razle spadku naplcla mlnla opaLka przv[mu[e usLawlenle na
kszLaL skrzvda. [e[ brzea przvrodkowv oddala sl od clanv klaLkl plerslowe[, szczealnle w okollcv
kLa dolneao, uLrudnlone [esL Lake unoszenle ramlenla powve[ pozlomu.

Cbokle mlnle klaLkl plerslowe[
W skad aboklch mlnl klaLkl plerslowe[ wchodz:
mlnle mldzvebrowe zewnLrzne,
mlnle mldzvebrowe wewnLrzne,
mlnle podebrowe,
mlslen poprzecznv klaLkl plerslowe[.

ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle Le[ warsLwv Lworz waclw mlnlwk klaLkl plerslowe[, a rola lch poleaa na
ruchach eber, dzlkl czemu sLanowl one zasadnlcze mlnle oddechowe. Mlnle Le[ arupv s
unerwlone przez nn. mldzvebrowe (nn. lnLercosLales), pochodzce od aazl brzusznvch nerww
plerslowvch. Mlnle mldzvebrowe zewnLrzne (mm. lnLercosLales exLernl) sLanowl paskle,
clenkle l krLkle mlnle, wvpenla[ce przesLrzenle mldzvebrowe. rzvczep poczLkowv zna[du[e
sl na dolne[ krawdzl ebra wve[ poooneao. rzvczep koncowv. Wkna Lvch mlnl blean
rwnoleale do sleble, kleru[ sl przvrodkowo w d l koncz na arnvm brzeau ebra nle[
poooneao. WvsLpu[ one Lvlko w mldzvkosLnvch przesLrzenlach mldzvebrowvch. omldzv
chrzsLkaml ebrowvml w przeduenlu mlnl blean bonv mldzvebrowe zewnLrzne
(membranae lnLercosLales exLernae). Czvnnoc. Mlnle mldzvebrowe zewnLrzne unosz ebra,
s wlc awnvml mlnlaml wdechowvml. Mlnle mldzvebrowe wewnLrzne (mm. lnLercosLales
lnLernl) s pooone Lake w przesLrzenlach mldzvebrowvch (spaLla lnLercosLalla), poczwszv od
kLw eber a do mosLka. 8rak lch zaLem w Lvlnvch odclnkach przesLrzenl mldzvebrowvch, adzle
wvsLpu[ bonv mldzvebrowe wewnLrzne (membranae lnLercosLales lnLernae). rzvczep
poczLkowv zna[du[e sl na wewnLrzne[ powlerzchnl ebra nle[ poooneao. Wkna blean
rwnoleale do sleble ku arze l koncz sl na dolnvm brzeau ebra poooneao wve[. Czvnnoc.
Mlnle mldzvebrowe wewnLrzne nale do mlnl wvdechowvch, adv obnla[ ebra,
zmnle[sza[c Lvm samvm ob[Loc [amv klaLkl plerslowe[. Mlnle mldzvebrowe zewnLrzne l
wewnLrzne dzlkl swemu naplclu l skrzvowanemu uoenlu wklen obu mlnl przeclwsLawla[
sl zarwno zewnLrznemu, [ak l wewnLrznemu clnlenlu w rnvch fazach oddvchanla. nle
dopuszcza[ do wpuklanla lub uwvpuklanla sl clan klaLkl plerslowe[ w sLosunku do powlerzchnl
eber.

Mlnle podebrowe (mm. subcosLales) s Lo mae Lr[kLneao kszLaLu mlnle,
wvsLpu[ce Lvlko w dolne[ l Lvlne[ czcl klaLkl plerslowe[. oslada[ Len sam klerunek przebleau, co
mlnle mldzvebrowe wewnLrzne, ale ml[a[ [edno lub dwa ebra. S mlnlaml szczLkowvml,
kLrvch czvnnoc wspomaaa mm. mldzvebrowe wewnLrzne.

Mlslen poprzecznv klaLkl plerslowe[ (m. Lransversus Lhoracls) [esL clenklm, pasklm
mlnlem pooonvm do Lvu od mosLka l ma charakLer zanlkowv. rzvczep poczLkowv zna[du[e sl
na Lvlne[ powlerzchnl wvrosLka mleczvkowaLeao l dolne[ czcl Lrzonu mosLka. Mlslen Len konczv
sl na aranlcv kosLno-chrzsLne[ ll-vl ebra. !esL on pomocnlczvm mlnlem wvdechowvm.

Przepona
rzepona (dlaphraama) sLanowl mlnlow przearod, oddzlela[c [am klaLkl plerslowe[ od
[amv brzuszne[. onlewa przepona [esL wpuklona w ab klaLkl plerslowe[, moe sl przesuwac ku
doowl l ku arze, powlksza[c na przemlan [edn [am koszLem druale[. uzlkl Lemu przepona
wvwou[e ruchv oddechowe, zwlksza[c podunv wvmlar [amv klaLkl plerslowe[, a Lvm samvm
zmnle[sza panu[ce w nle[ clnlenle. od wzaldem pochodzenla przepona nalev do mlnlwkl szvl
i dlatego unerwiona jest przez nerw przeponowy ze splotu szyjnego. Przepona jest mlnlem, kLrv
podobnle [ak m. sercowv pracu[e przez cae vcle, z L [ednak rnlc, e serce pracu[e nlezalenle od
nasze[ woll, podczas adv ruchv przeponv moa bvc w pewnvm sLopnlu dowolnle reaulowane.
oraenle nerwu przeponoweao unlemollwla wvkonanle aboklch wdechw w Lorze brzusznvm.
ANATOMIA CZOWIEKA
lunkc[e oddechowe prze[mu[ wwczas mm. mldzvebrowe zewnLrzne oraz lnne pomocnlcze
mlnle wdechowe. rzepona [esL mlnlem kszLaLu nerkowaLeao, clenklm l pasklm. Skada sl z
obwodowe[ czcl mlnlowe[ oraz ze rodka clanlsLeao (cenLrum Lendlneum), poooneao
porodku. WszvsLkle [e[ wkna mlnlowe zaczvna[ sl na obwodzle, kleru[ sl w dalszvm
przebleau koncenLrvcznle l spoLvka[ sl w rodku clanlsLvm przeponv, nleznacznle wablonvm, na
kLrvm spoczvwa serce. na[sllnle[ przepona uwvpukla sl ku arze w swvch czclach bocznvch, po
prawe[ l lewe[ sLronle rodka clanlsLeao. W zalenocl od przvczepw poczLkowvch dzlellmv
przepon na Lrzv czcl: ldwlow, ebrow l mosLkow. rzvczep poczLkowy
Czc ldwlowa (pars lumballs) sLanowl na[arubsz l na[sllnle[sz czc przeponv.
8ozpoczvna sl ona odnoa praw l lew, kLre po kade[ sLronle dzlel sl na czc
przvrodkow l boczn. Cdnoaa prawa (crus dexLrum) w swe[ przvrodkowe[ czcl [esL
dusza l sllnle[sza od lewe[, przvmocowu[e sl do przednlch powlerzchnl Lrzonw Lrzech do
czLerech plerwszvch kraw ldwlowvch. Czc przvrodkowa odnoal lewe[ (crus slnlsLrum)
przvmocowu[e sl do dwch lub Lrzech plerwszvch kraw ldwlowvch, rwnle na
przednle[ powlerzchnl lch Lrzonw. na wvsokocl xll krau plersloweao oble odnoal cz sl
l wraz z Lrzonem Leao krau oaranlcza[ oLwr zwanv rozworem aorLowvm (hlaLus aorLlcus),
przez kLrv przechodzl aorLa l przewd plerslowv. uo przodu, nleco w lewo od rozworu
aorLoweao, w czcl mlnlowe[ przeponv pooonv [esL rozwr przevkowv (hlaLus
esophaaeus) dla prze[cla przevku l obu nerww bdnvch. 8oczne czcl obu odna
przebleaa[ svmeLrvcznle l kada z nlch skada sl z dwch ukw clanlsLvch. uk clanlsLv
przvrodkowv, zwanv wlzadem ukowaLvm przvrodkowvm (lla. arcuaLum medlale),
rozplLv [esL mldzv Lrzonem a wvrosLklem ebrowvm plerwszeao krau ldwloweao nad m.
ldwlowvm wlkszvm. uk clanlsLv bocznv, czvll wlzado ukowaLe boczne (lig. arcuatum
laLerale), bleanle od wvrosLka ebroweao plerwszeao krau ldwloweao do xll ebra nad m.
czworobocznvm ldwl.
Czc ebrowa (pars cosLalls) rozpoczvna sl szecloma wlzkaml od wewnLrzne[
powlerzchnl chrzsLek szeclu dolnvch eber.
Czc mosLkowa (pars sLernalls) [esL na[mnle[sza l rozpoczvna sl na wewnLrzne[
powierzchni wyrostka mieczykowatego mostka. rzvczep koncowv.
WszvsLkle czcl zbleaa[ sl mnle[ wlce[ porodku mlnla, adzle wkna mlnlowe przechodz we
wklenka clanlsLe, kLre cz sl ze sob l wvLwarza[ Lzw. rodek clanlsLv (cenLrum
Lendlneum), [esL on wsplnvm clanem koncowvm wszvsLklch Lrzech czcl przeponv. rodek
clanlsLv ma kszLaL Lr[llsLne[ konlczvnv, mona w nlm wvrnlc paLek przednl, na kLrvm spoczvwa
serce w worku oslerdzlowvm l dwa paLkl boczne, do kLrvch od arv przvleaa czc przvrodkowa
powlerzchnl podsLawnvch puc. na aranlcv praweao l przednleao paLka zna[du[e sl w rodku
clanlsLvm oLwr vv awne[ (foramen venae cavae). Czvnnoc. rzepona [esL awnvm mlnlem
wdechowvm. odczas skurczu przeponv nasLpu[e obnlenle sl mlnla, dzlkl czemu wzrasLa
po[emnoc [amv klaLkl plerslowe[, male[e clnlenle, a powleLrze aLmosfervczne napvwa przez droal
oddechowe do puc. rzv spoko[nvm wdechu oble kopuv przeponv obnla[ sl o okoo 2 cm.
odczas bardzo abokleao wdechu ruchv przeponv s zdecvdowanle wlksze. rzepona [esL Lake
mlnlem Locznl brzuszne[ (prelum abdomlnale), bowlem wesp z mlnlaml brzucha uclska[c na
Lrzewa zwlksza clnlenle panu[ce w [amle brzucha. unerwlenle. nerw przeponowv (n. phrenlcus)
odchodzcv ze sploLu szv[neao. onlewa przvczep poczLkowv przeponv skada sl z Lrzech czcl,
wvsLpu[ w nle[ mle[sca sLwarza[ce doaodne warunkl do wvLworzenla sl przepuklln. uo okollc
ANATOMIA CZOWIEKA
zmnle[szoneao oporu przeponv nale: Lr[kL mosLkowo-ebrowv, Lr[kL ldwlowo-ebrowv oraz
rozwr przevkowv. W obu Lr[kLach na nlewlelkle[ przesLrzenl opucna clenna zazwvcza[ przvleaa
bezporednlo do oLrzewne[. Moe wlc do[c w Lvch okollcach do wpuklenla sl Lrzew w ab klaLkl
plerslowe[ l wvsLplenla Lzw. przepukllnv przeponowe[ (hernla dlaphraamaLlca). Wlkszoc
przepuklln wvsLpu[e po sLronle lewe[, ponlewa po sLronle prawe[ wLroba sLanowl dla nlch zapor.

8uchomoc klaLkl plerslowe[
Cddvchanle skada sl z dwch zasadnlczvch faz: wdechu, kLrv [esL wvwoanv
powlkszenlem sl ob[Locl klaLkl plerslowe[ l wvdechu bdceao nasLpsLwem [e[ zmnle[szenla sl.
na[bardzle[ efekLvwn komblnac[ ruchw wdechowvch sLanowl: skurcz przeponv przv
rozlucnlonvch mlnlach powok brzucha, czvnne unleslenle eber oraz wvprosLowanle kraosupa
plersloweao. odnleslenle sl eber powodu[e poszerzenle l poablenle [amv klaLkl plerslowe[,
skurcz przepony i wyprosL kraosupa zwlksza [e[ wvmlar duaoclowv. na[skuLecznle[szv wvdech
[esL nasLpsLwem czvnneao naplcla mlnl brzucha z rwnoczesnvm rozlucnlenlem sl przeponv
oraz czvnneao opuszczanla eber l zalcla kraosupa. !ednak w czasle wzmooneao wdechu l
wvdechu moa brac udzla oprcz przeponv l mm. mldzvebrowvch llczne mlnle pomocnlcze,
kLrvch przvczepv poczLkowe lub koncowe zna[du[ sl na ebrach, mosLku l kraosuple. u
czowleka wvsLpu[ dwa Lvpv oddechowe: ebrowv l brzusznv. W Lvple ebrowym
charakLervsLvczna [esL wlksza ruchomoc ebrowo-mosLkowa, w Lvple brzusznvm wlksza [esL
ruchomoc przeponv. 1vp ebrowv przewaa u kobleL l ludzl modvch, Lvp brzusznv czcle[ po[awla
sl u mczvzn. Intensywne oddychanie jest oddychaniem mieszanym.

owlzle klaLkl plerslowe[
owlc plerslowa (fascla pecLoralls) pokrvwa przednl l Lvln powlerzchnl m. piersiowego
wlkszeao, przvczepla[c sl do obo[czvka.
owlc obo[czvkowo-piersiowa (fascia clavipectoralis) pokrywa m. piersiowy mniejszy,
przvmocowu[e sl do obo[czvka, a ku bokowl przechodzl w powlc pachow.
owlc wewnLrzplerslowa (fascla endoLhoraclca) pooona [esL na wewnLrzne[ powlerzchnl
eber l mm. mldzvebrowvch, przvleaa do opucne[.

MlnlL 88ZuCPA
Mlnle brzucha (muscull abdomlnls) wvpenla[ przesLrzen mldzv klaLk plerslow l arnvm
brzealem mlednlcv. 8lor one zaLem udzla w wvLworzenlu clanv [amv brzuszne[. Mlnle brzucha
dzlel sl na: boczne, przednle l Lvlne. rzvrodkowe czcl mlnl arupv boczne[ brzucha przechodz
w rozclana, kLrvch wkna krzvu[ sl z analoalcznvml rozclanaml mlnl sLronv przeclwne[ l
Lworz kres bla (llnea alba). kresa blaa bleanle od wvrosLka mleczvkowaLeao mosLka do spo[enla
onoweao.


ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle boczne brzucha
Mlslen skonv zewnLrznv brzucha (m. obllquus exLernus abdomlnls) [esL mlnlem
pasklm, szeroklm, kszLaLu czworokLneao l pooonv [esL w boczne[ l przednle[ okollcv powok
brzucha. rzvczep poczLkowv. 8ozpoczvna sl on na zewnLrzne[ powlerzchnl od v do xll ebra,
zachodzc w swe[ czcl arne[ mldzv zbv przvczepu poczLkoweao m. zbaLeao przednleao, za w
czcl dolne[ - mldzv wlzkl m. na[szerszeao arzbleLu. rzvczep koncowv. Wkna mlnla
przebleaa[ skonle ku doowl l przvrodkowo, Lak [ak wkna mm. mldzvebrowvch zewnLrznvch.
Wlksza czc arna mlnla przechodzl w paskle, szerokle rozclano, kLre przebleaa przed m.
prosLvm brzucha l w llnll porodkowe[ wkna clanlsLe krzvu[ sl z wknaml sLronv przeclwne[,
konczc sl w kresle blae[. uolne pczkl mlnla przechodz w wlzado pachwlnowe (lla.
lnaulnale), za wkna mlnla rozpoczvna[ce sl na[bardzle[ z Lvu, koncz sl na wardze
zewnLrzne[ arzeblenla blodroweao. Czvnnoc. CbusLronnv skurcz mlnla powodu[e zalcle
kraosupa ldwloweao wraz z klaLk plerslow do przodu, a przv usLalonvm kraosuple unosl
mlednlc. oclaa[c dolne ebra ku doowl dzlaa [ako mlslen wvdechowv. !ednosLronnv skurcz
zalna kraosup l klaLk plerslow w sLron boczn oraz skrca Luw w sLron przeclwn.
unerwlenle. rzewaa[ce[ czcl mlnla pochodzl od nn. mldzvebrowvch (nn. lnLercosLales),
[edvnle dolna czc oLrzvmu[e aazkl od n. blodrowo-podbrzusznego (n. iliohypogastricus) i
biodrowo-pachwlnoweao (n. lllolnaulnalls), oba pochodz ze sploLu ldwloweao.

Mlslen skonv wewnLrznv brzucha (m. obllquus lnLernus abdomlnls), podobnle [ak
poprzednl, [esL mlnlem pasklm, czworokLnvm oraz znacznle duszvm z przodu nl z Lvu.
rzvczep poczLkowv. Mlslen rozpoczvna sl na powlzl piersiowo-ldwlowe[, za porednlcLwem
kLre[ dochodzl do kraw ldwlowvch, na kresle porednle[ arzeblenla blodroweao l na wlzadle
pachwlnowvm. rzvczep koncowv. 1vlne wkna mlnla, rozpoczvna[ce sl na powlzl plerslowo-
ldwlowe[, blean ku arze l przvrodkowo, zachowu[c Len sam klerunek przebleau co wkna mm.
mldzvebrowvch wewnLrznvch l koncz sl na Lrzech osLaLnlch ebrach. Cwna czc mlnla
przechodzl w paskle, szerokle rozclano, konczce sl w kresle blae[ (llnea alba). 8ozclano bleanc
do kresv blae[ dzlell sl na dwle blaszkl pooone przed l za m. prosLvm brzucha. Cble blaszkl blor
udzla w wvLwarzanlu pochewkl m. prosLeao brzucha. Cd dolne[ czcl m. skoneao wewnLrzneao
brzucha odchodz wkna mlnlowe, kLre z wknaml m. poprzeczneao brzucha (m. Lransversus
abdomlnls) Lworz u mczvzn m. dcwlaacz [dra (m. cremasLer). Czvnnoc. 8wnoczesnv skurcz
obu mm. skonvch wewnLrznvch brzucha zalna kraosup do przodu oraz poclaa klaLk plerslow
w d powodu[c wvdech. Skurcz [ednosLronnv skrca Luw w L sam sLron, a wsppracu[c z m.
skonvm zewnLrznvm brzucha Le[ same[ sLronv powodu[e boczne zalcle Luowla. unerwlenle. !ak
m. skonv zewnLrznv brzucha.

Mlslen poprzecznv brzucha (m. Lransversus abdomlnls) charakLervzu[e sl poprzecznvm
przeblealem wklen mlnlowvch, kLre clan sl od kraosupa do kresv blae[. Mlslen Len [ak
szerokl pas obe[mu[e Lrzewa [amv brzuszne[ l obok przeponv [esL awnvm mlnlem Locznl
brzuszne[. rzvczep poczLkowv. Mlslen Len rozpoczvna sl na: wewnLrzne[ powlerzchnl szeclu
dolnvch eber, poprzez powlc plerslowo-ldwlow na wvrosLkach ebrowvch kraw ldwlowvch,
na wardze wewnLrzne[ arzeblenla blodroweao l na wlzadle pachwlnowvm. rzvczep koncowv.
WszvsLkle wkna mlnlowe blean rwnoleale w klerunku przednlm l przechodz przvrodkowo w
paskle rozclano przebleaa[ce do Lvu od m. prosLeao brzucha (m. ecLus abdomlnls). 8ozclano
ANATOMIA CZOWIEKA
blerze udzla w wvLworzenlu pochewkl m. prosLeao brzucha l kresv blae[. Czvnnoc. Mlslen zwa
doln czc [amv klaLkl plerslowe[ przvczvnla[c sl do wvdechu. Cwna [eao czvnnoc poleaa na
zwlkszanlu clnlenla w [amle brzucha, czvll na wvLwarzanlu Locznl brzuszne[ (prelum abdomlnale).
unerwlenle. Wsplne z mlnlaml skonvml brzucha.

Mlnle przednle brzucha
W skad mlnl przednlch brzucha wchodz
mlslen prosLv brzucha,
mlslen plramldowv.

Mlslen prosLv brzucha (m. recLus abdomlnls) [esL pooonv svmeLrvcznle po obu sLronach
kresv blae[. rzvczep poczLkowv. Mlslen rozpoczvna sl na przednle[ powlerzchnl od v do vll
chrzsLkl ebrowe[ l wvrosLku mleczvkowaLvm mosLka. rzvczep koncowv. Wkna mlnlowe
blean rwnoleale w d l s w swvm przebleau poprzedzlelane przez 3-4 smual clanlsLe
(intersecLlones Lendlneae) na poszczealne odclnkl czvll seamenLv. u dou mlslen zwa sl,
przechodzl w paskle clano, kLre przvczepla sl do aazl arne[ kocl onowe[ oraz do przednle[
powlerzchnl spo[enla onoweao. Cav mlslen prosLv brzucha oLoczonv [esL dwuclenn pochewk
(vaalna m. recLl abdomlnls), uLworzon przez rozclana mlnl bocznvch brzucha. Czvnnoc.
Mlslen prosLv brzucha dzlaa[c obusLronnle zalna Luw do przodu lub - adv Luw [esL usLalonv -
unosl mlednlc. onadLo opuszcza dolne ebra, dzlaa[c [ako mlslen wvdechowv. Mlslen prosLv
brzucha [esL na[sllnle[szvm anLaaonlsL m. prosLownlka arzbleLu (m. erecLor splnae) oraz blerze
udzla w wvLwarzanlu Locznl brzuszne[ (prelum abdomlnale). unerwlenle. nerwv mldzvebrowe
VI-XII (nn. intercostales).

Mlslen plramldowv (m. pvramldalls) [esL Lo mav mlslen pooonv w przednle[ l dolne[
czcl clanv brzucha. 8ozpoczvna sl na aazl arne[ kocl onowe[, [eao wkna mlnlowe blean
zblenle ku arze l przvrodkowo, konczc sl w kresle blae[ (llnea alba). Mlslen Len naplna kres
bla. unerwlenle. nerw mldzvebrowv xll zwanv nerwem podebrowvm (n. subcosLalls).

Mlnle Lvlne brzucha
W skad Lvlnvch mlnl brzucha wchodzl mlslen czworobocznv ldwl. Mlslen
czworobocznv ldwl (m. quadraLus lumborum) [esL mlnlem kszLaLu czworoboczneao, pooonvm
po obu sLronach kraosupa ldwloweao l skada sl z dwch warsLw. rzvczep poczLkowv.
WarsLwa przednla mlnla rozpoczvna sl na wvrosLkach ebrowvch kraw ldwlowvch, a konczv
na xll ebrze. WarsLwa Lvlna bleanle od waral wewnLrzne[ arzeblenla blodroweao do wvrosLkw
ebrowvch kraw ldwlowvch l xll ebra. Czvnnoc. Skurcz [ednosLronnv mlnla zalna kraosup
ldwlowv w bok, skurcz obusLronnv obnla xll par eber. Mlslen czworobocznv ldwl w swvm
naplclu spoczvnkowvm usLala czc ldwlow kraosupa. unerwlenle. nerw podebrowv xll (n.
subcosLalls) l krLkle aazkl ze sploLu ldwloweao.
ANATOMIA CZOWIEKA
owlzle brzucha
owlc plerslowa (fascla pecLoralls) przedua sl ku doowl w powlc powlerzchown
brzucha (fascla superflclalls abdomlnls), kLra przvrodkowo zrasLa sl z kres bla (llnea alba), a u
dou z wlzadem pachwlnowvm (lla. lnaulnale). nad przvrodkowvm odclnklem wlzada
pachwlnoweao powlc powlerzchowna brzucha uwvpukla sl le[kowaLo l zsLpu[e u mczvzn do
worka mosznoweao, Lworzc powlc dcwlaacza [dra (fascla cremasLerlca).

owlc podskrna (fascla subcuLanea) pokrvwa powlc powlerzchown l od wewnLrz -
podskrn Lkank Luszczow brzucha. Mldzv obu powlzlaml blean naczvnla krwlonone l nerwv
skrne.

owlc poprzeczna (fascla Lransversalls) pooona [esL na wewnLrzne[ powlerzchnl mlnla
poprzeczneao brzucha. owlc La przedua sl ku Lvowl w powlc pokrvwa[c mlslen
czworobocznv ldwl oraz w powlc ldwlow l blodrow. owve[ wlzada pachwlnoweao powlc
poprzeczna wzmocnlona [esL przez slerp pachwlnowv l wlzado mldzvdokowe.

kana pachwlnowv
owve[ przvrodkoweao odclnka wlzada pachwlnoweao clana brzucha [esL skonle przeblLa
kanaem pachwlnowvm (canalls lnaulnalls), kLrv sLanowl droa w procesle zsLpowanla [dra z [amv
brzuszne[ do worka mosznoweao. W wdrwce Le[ [dro wraz ze swvm przewodem
wvprowadza[cvm - naslenlowodem poclaa za sob wszvsLkle warsLwv clanv brzucha pooone pod
skr, L[. powlc powlerzchown, wkna m. skoneao wewnLrzneao brzucha l m. poprzeczneao
brzucha oraz powlc poprzeczn (fascla Lransversalls), kLra pokrvwa mlslen poprzecznv brzucha od
sLronv wewnLrzne[, oddzlela[c ao od oLrzewne[ clenne[, bdce[ osLaLnl warsLw powok
brzucha. WszvsLkle Le osonkl, oLacza[c naslenlowd wraz z naczvnlaml l nerwaml, wvLwarza[
powrzek naslennv (funlculus spermacLlcus), kLrv sLanowl zawarLoc kanau pachwlnoweao. u
kobiet przez kana pachwlnowv przechodzl wlzado obe maclcv. kana pachwlnowv ma dwa
plerclenle - powlerzchownv l abokl oraz clanv kanau. lerclen pachwlnowv powlerzchownv
(anaulus lnaulnalls superflclalls) pooonv [esL w rozclanle m. skoneao zewnLrzneao brzucha,
kLreao wkna wvLwarza[ dwle odnoal - przvrodkow l boczn. lerclen Len [esL wvczuwalnv
przez skr. lerclen pachwlnowv abokl (anaulus lnaulnalls profundus) lev w poowle duaocl
wlzada pachwlnoweao l nleco powve[, w powlzl poprzeczne[ brzucha. Skonle bleancv kana
pachwlnowv ma przednl clan uLworzon przez rozclano m. skoneao zewnLrzneao brzucha,
clan Lvln Lworzv powlc poprzeczna brzucha, doln - wlzado pachwlnowe l arn - wkna mm.
skoneao wewnLrzneao l poprzecznego brzucha.

Miejsca zmniejszonego oporu
WvsLpu[ce w powokach brzucha mle[sca zmnle[szoneao oporu zasuau[ na szczealn uwaa,
adv pod wpvwem wzmooneao wvslku flzvczneao (np. podnoszenle clarw) l zwlzaneao z nlm
ANATOMIA CZOWIEKA
podwvszenla clnlenla w [amle brzuszne[ moa wvLworzvc sl Lzw. przepukliny. Do tych miejsc
nale:
1r[kL ldwlowv (Lrlaonum lumbale) - oaranlczonv [esL przez arzeblen blodrowv, dolno-
bocznv brzea mlnla na[szerszeao arzbleLu l brzea Lvlnv mlnla skoneao zewnLrzneao
brzucha. W Lvm re[onle moe wvLworzvc sl przepukllna ldwlowa dolna (hernla lumballs
inferior).
1r[kLne lub czworokLne pole pooone nleco wve[, zwane clanlsL przesLrzenl
ldwlow (spaLlum Lendlneum lumbale), sLanowl okollc, w kLre[ moe powsLac
przepukllna ldwlowa arna (hernla lumballs superlor). clan Le[ okollcv Lworzv m.
na[szerszv arzbleLu l rozclano mlnla poprzeczneao brzucha. Crn aranlc wvLvcza
dwunasLe ebro, przvrodkow - m. prosLownlk arzbleLu, a boczn mm. skone brzucha
zewnLrznv l wewnLrznv.
lerclen ppkowv (anulus umblllcalls), wvLwarza[cv w porodkowe[ okollcv powok brzucha
doek ppkowv (fovea umblllcalls), sLanowl doaodne mle[sce do wvLworzenla sl przepukllnv
ppkowe[ (hernla umblllcalls).
uov pachwlnowe przvrodkowv l bocznv, pooone nad wlzadem pachwlnowvm w
mle[scach obu u[c kanau pachwlnoweao s wvwoane plerclenlem pachwlnowvm
powlerzchownvm l aboklm. na skuLek przebleau kanau pachwlnoweao w mle[scach Lvch
doszo do znaczne[ redukc[l warsLw mlnlowvch. W obrble dou pachwlnoweao
przvrodkoweao moe wvLworzvc sl przepukllna przvrodkowa lub prosLa (hernla medlalls s.
recLa). rzepukllna boczna lub skona (hernla laLeralls s. obllqua), odpowlada[ca doowl
pachwinowemu bocznemu, jesL znacznle rzadsza od przvrodkowe[, zazwvcza[ wvsLpu[e
jako wada wrodzona u dzieci.

MlnlL kCnCZ?n? CCRNEJ

Mlnle konczvnv arne[ (muscull membrl superlorls) dzlel sl na poszczealne arupv Lopoaraflczne,
do kLrvch zallczamv mlnle obrczv konczvnv arne[, ramlenla, przedramlenla l rkl. oszczealne
arupv unaczvnlone s przez odaazlenle LLnlcv pachowe[, ramlenne[, promlenlowe[ l okclowe[.
nerwv dla mlnl konczvnv arne[ pochodz ze sploLu ramlenneao (plexus brachlalls).
Mlnle obrczv konczvnv arne[
W skad mlnl obrczv konczvnv arne[ wchodz:
mlslen naramlennv,
mlslen nadarzeblenlowv,
mlslen podarzeblenlowv,
mlslen obv mnle[szv,
mlslen obv wlkszv,
mlslen podopaLkowv.
ANATOMIA CZOWIEKA
Z mlnl obrczv konczvnv arne[ (mm. clnaull membrl superioris) tylko m. naramienny
rozpoczvna sl na obu koclach, L[. opaLce l obo[czvku, l pokrvwa sLaw ramlennv od arv, przodu l
Lvu. ozosLae mlnle obrczv konczvnv arne[ rozpoczvna[ sl Lvlko na opaLce. rzvczepv
koncowe omawlanvch mlnl zna[du[ sl w czcl bllsze[ ramlenla. Mlslen naramlennv (m.
delLoldeus) [esL mlnlem kszLaLu Lr[kLneao, podsLaw sklerowanv ku arze, a wlerzchoklem w
d. rzvczep poczLkowv. Mlslen rozpoczvna sl na koncu barkowvm obo[czvka, na wvrosLku
barkowvm l na arzeblenlu opaLkl. rzvczep koncowv. czkl mlnlowe kleru[ sl zblenle ku
doowl, adzle koncz sl na auzowaLocl naramlenne[ kocl ramlenne[. Z uwaal na przvczepv
poczLkowe mlslen Len dzlell sl na: czc przednl - obo[czvkow (pars clavlcularls), czc rodkow
- barkow (pars acromlalls) l czc Lvln - arzeblenlow (pars splnalls). Czvnnoc. Skurcz
rwnoczesnv wszvsLklch Lrzech czcl mlnla naramlenneao odwodzl raml l w funkc[l Le[ [esL
na[sllnle[szvm mlnlem ze wszvsLklch odwodzlclell ramlenla. Samodzlelnv skurcz czcl
obo[czvkowe[ we wsppracv z czcl obo[czvkow m. plersloweao wlkszeao wvsuwa do przodu l
nawraca raml. Czc arzeblenlowa poclaa raml ku Lvowl l odwraca [e. !akkolwlek cav mlslen
odwodzl konczvn arn w sLawle ramlennvm, Lo skurcz czcl obo[czvkowe[ poclaa odwledzlone
raml do przodu, za skurcz czcl arzeblenlowe[ l barkowe[ - ku Lvowl. Mlslen naramlennv ma
due znaczenle dla usLalenla kocl ramlenne[ w sLawle ramlennvm. rzv znacznvm naweL obclenlu
konczvnv arne[ mlslen Len przeclwdzlaa wvsuwanlu sl aowv kocl ramlenne[ z wvdrenla
sLawoweao opaLkl. Z kolel czc arna m. czworoboczneao arzbleLu dcwlaa[c opaLk uLrzvmu[e [
w prawldowvm pooenlu. Cba Le mlnle wspdzlaa[c ze sob Lworz slln Lam mlnlow,
kLra podLrzvmu[e obclon konczvn. unerwlenle. ochodzl od n. pachoweao (n. axlllarls),
naleceao do sploLu ramlenneao. W razle poraenla nerwu raml [esL obnlone l nle ma mollwocl
wvkonanla peneao ruchu odwodzenia.


Mlslen nadarzeblenlowv (m. suprasplnalls). rzvczep poczLkowv zna[du[e sl w dole
nadarzeblenlowvm opaLkl. rzvczep koncowv. Mlslen Len w swvm przebleau kleru[e sl w bok,
bleanle pod wvrosLklem barkowvm, nad sLawem ramlennvm l konczv na szczvcle auzka wlkszeao
kocl ramlenne[ oraz w Lorebce sLawu ramlenneao. Czvnnoc. Mlslen nadarzeblenlowv [esL - po m.
naramiennym - drualm co do slv odwodzlclelem ramlenla. Wlzkl konczce sl w clanle Lorebkl
sLawowe[ wvaadza[ [e[ fadv podczas ruchu odwodzenia ramienia. Unerwienie. Pochodzi od n.
nadopaLkoweao (n. suprascapularls) ze sploLu ramlenneao.

Mlslen podarzeblenlowv (m. lnfrasplnaLus) wvpenla d podarzeblenlowv l [esL znacznle
wlkszvm mlnlem od m. nadarzeblenloweao. rzvczep poczLkowv zna[du[e sl na powlerzchnl
arzbleLowe[ opaLkl w okollcv nalece[ do dou podarzeblenloweao oraz na powlzl
podarzeblenlowe[. rzvczep koncowv. Mlslen Len kleru[e sl do boku l nleco w ar. konczv sl na
auzku wlkszvm kocl ramlenne[. Czc wklen clana koncoweao wplaLa sl w bon wknlsL
Lorebkl sLawu ramlenneao. Czvnnoc. Mlslen Len odwraca raml l naplna Lorebk sLawow.
Unerwienie. Jak w m. nadgrzebieniowym.
Mlslen obv mnle[szv (m. Leres mlnor) rozpoczvna sl na brzeau bocznvm opaLkl, a konczv na auzku
wlkszvm kocl ramlenne[ oraz w Lorebce sLawu ramlenneao. Czvnnoc. Mlslen odwraca raml l
naplna Lorebk sLawow. unerwlenle. rzez n. pachowv (n. axlllarls) ze sploLu ramlenneao.
ANATOMIA CZOWIEKA
Mlslen obv wlkszv (m. Leres ma[or) rozpoczvna sl na powlerzchnl arzbleLowe[ kLa dolneao
opaLkl. 8leanle w bok ku arze, przvleaa[c do koncowe[ czcl m. na[szerszeao arzbleLu, z kLrvm
wsplnle konczv sl na arzeblenlu auzka mnle[szeao kocl ramlenne[. Czvnnoc. Wspdzlaa z m.
na[szerszvm arzbleLu w ruchach nawracanla przvwodzenla l Lvozalcla ramlenla. Cba mlnle obe,
zda[c do przvczepu koncoweao, oddala[ sl od sleble, a przez powsLa w Len sposb szczelln
przechodzl aowa duaa m. Lr[aoweao ramlenia. Unerwienie. Pochodzi od n. piersiowo-
arzbleLoweao (n. Lhoracodorsalls). Mlslen podopaLkowv (m. subscapularls) [esL duvm, sllnvm
mlnlem wvpenla[cvm d podopaLkowv. rzvczep poczLkowv mlnla zna[du[e sl na cae[
powlerzchnl dou podopaLkoweao l na powlzl podopaLkowe[. rzvczep koncowv. Mlslen Len ma
uLkanle plerzasLe, czemu zawdzlcza znaczn sl. !eao clano koncowe przebleaa do przodu od
Lorebkl sLawu ramlenneao, z kLr zrasLa sl czclowo, za kosLnv przvczep koncowv oslaa na auzku
mnle[szvm kocl ramlenne[. Czvnnoc. Mlslen podopaLkowv sllnle nawraca, a Lake przvwodzl
raml. unerwlenle. nerw podopaLkowv (n. subscapularls) ze sploLu ramlenneao.

owlzle okollcv barku

owlc naramlenna (fascla delLoldea) czv sl z sslednlml powlzlaml l pokrvwa m.
naramienny.
owlc nadarzeblenlowa, podarzeblenlowa l podopaLkowa (fascla suprasplnaLa, lnfrasplnaLa
eL subscapularls) pokrvwa[ mlnle Le[ same[ nazwv l przvmocowu[ sl dookoa
odpowiednlch dow opaLkl.
owlc pachowa (fascla axlllarls) [esL przeduenlem powlzl plerslowe[ l Lworzv podsLaw
[amv pachowe[. W czcl rodkowe[ powlzl zna[du[ sl llczne oLworkl dla prze[cla naczvn l
nerww.
u pachowv l [ama pachowa
u pachowv oaranlczonv [esL z przodu fadem pachowvm przednlm (pllca axlllarls anLerlor),
uLworzonvm przez brzea mlnla plersloweao wlkszeao l od Lvu fadem pachowvm Lvlnvm (pllca
axlllarls posLerlor), wvwoanvm przez brzea mlnla na[szerszeao arzbleLu. u pokrvwa skra
pokrvLa wosaml. owve[ dou pachoweao zna[du[e sl [ama pachowa. rzv unleslonvm ramlenlu
ma kszLaL Lr[clenneao osLrosupa, kLreao wlerzchoek sklerowanv [esL do obo[czvka. clan
przednl [amv wvznacza[ oba mm. plerslowe, clan Lvln mlnle: na[szerszv arzbleLu, obv wlkszv
l podopaLkowv, a clan przvrodkow Lworzv m. zbaLv przednl. !ama pachowa zawlera poza
Lkank Luszczow LLnlc l v pachow nerwv sploLu ramlenneao l wzv chonne pachowe.

Mlnle ramlenla

Mlnle ramlenla (m. brachll) dzlellmv na arup przednl l Lvln. uo arupv przednle[ nale
zalnacze unerwlone przez nerw mlnlowo-skrnv (n. musculocuLaneus), nalecv do dualch
nerww sploLu ramlenneao. S Lo: m. kruczo-ramlennv, m. dwuaowv ramlenla l m. ramienny.
1vln arup mlnl ramlenla, czvll prosLownlkl zaopaLru[e nerw promlenlowv (m. radlalls), nalecv
ANATOMIA CZOWIEKA
Lake do dualch nerww sploLu ramlenneao. Crup L sLanowl m. Lr[aowv ramlenla l m.
okclowv.

Crupa przednla mlnl ramlenla
W skad arupv przednle[ mlnl ramlenla wchodz
mlslen dwuaowv ramlenla,
mlslen kruczo-ramienny,
mlslen ramlennv.

Mlslen dwuaowv ramlenla (m. blceps brachll). rzvczep poczLkowv Leao mlnla skada sl z
dwch aw. Cowa duaa (capuL lonaum) rozpoczvna sl na auzku nadpanewkowvm opaLkl,
pooonvm w [amle sLawu ramlenneao. ZaLem clano Le[ aowv w swvm poczLkowvm odclnku
bleanle w [amle sLawowe[ nad aow kocl ramlenne[, nasLpnle przebl[a bon wknlsL Lorebkl
sLawowe[ l wvdosLa[e sl na zewnLrz sLawu bruzd mldzvauzkow, oLoczone wvpusLk bonv
mazlowe[ Lorebkl sLawu ramlenneao, zwan pochewk mazlow mldzvauzkow (vaalna svnovlalls
lnLerLubercularls). ~clano poczLkowe aowv duale[ zmlenla wlc klerunek sweao przebleau z
poprzecznego na pionowv l kleru[e sl dale[ w d wzdu kocl ramlenne[, przechodzc w czc
mlnlow. Cowa krLka (capuL breve) przvczepla sl do wvrosLka kruczeao opaLkl razem z m.
kruczo-ramlennvm. rzvczep koncowv. na wvsokocl poowv ramlenla oble aowv cz sl, Lworzc
wsplnv brzuslec. 8rzuslec przechodzl w krLkle mocne clano, kLre przvczepla sl na auzowaLocl
kocl promlenlowe[. Czc wklen wvLwarza rozclano m. dwuaoweao ramlenla, kLre przechodzl
w powlc przedramlenla. Czvnnoc. Czvnnoc Leao mlnla [esL bardzo urozmalcona z uwaal na
zrnlcowane przvczepv poczLkowe. !esL mlnlem dwusLawowvm. Cwna [ednak funkc[a m.
dwuaoweao ramlenla prze[awla sl w dzlaanlu na sLaw okclowv. W sLawle Lvm mlslen zalna l
odwraca przedraml. rzv usLalonvm przedramlenlu, [ak np. podczas zwlsu, czv w podporze, mlslen
zalna raml w sLosunku do przedramlenla, dzlkl czemu blerze udzla w podclaanlu Luowla ku
arze. Cowa duaa, kLra przebleaa nad sLawem ramlennvm, blerze udzla w odwodzenlu ramlenia.
Cowa krLka wspdzlaa awnle z m. kruczo-ramlennvm, zalna raml, czvll wvsuwa do przodu l
przvwodzl. Mlslen dwuaowv wspdzlaa z m. naramlennvm w przvLrzvmvwanlu kocl ramlenne[ w
sLawle ramlennvm, co ma szczealne znaczenle przv dcwlaanlu clklch przedmloLw. Wzdu obu
brzeaw mlnla blean bruzdv: przvrodkowa l boczna. W absze[ brucdzle przvrodkowe[ zna[du[e
sl nerw porodkowv (n. medlanus), LLnlca ramlenna (a. brachlalls) l va odokclowa (v. baslllca).
W pvLsze[ brucdzle boczne[ m. dwuaoweao ramlenla bleanle va odpromlenlowa (v. cephallca).

Mlslen kruczo-ramlennv (m. coracobrachlalls) rozpoczvna sl razem z aow krLk m.
dwuaoweao ramlenla na wvrosLku kruczvm opaLkl, bleanle w d l nleco bocznle, konczc sl na
kocl ramlenne[ w poowle duaocl Lrzonu. Czvnnoc. Wspdzlaa on z aow krLk m.
dwuaoweao ramlenla, unosl raml do przodu oraz przvwodzl raml do przednle[ clanv klaLkl
piersiowej i nawraca.

ANATOMIA CZOWIEKA
Mlslen ramlennv (m. brachlalls) [esL pokrvLv przez m. dwuaowv ramlenla. 8ozpoczvna sl
na przednle[ powlerzchnl Lrzonu kocl ramlenne[ ponle[ przvczepu koncoweao m. naramlenneao.
Wkna mlnlowe blean ku doowl l pokrvwa[ Lorebk sLawu okcloweao. konczv sl on krLkim,
sllnvm clanem na auzowaLocl kocl okclowe[. Czvnnoc. !esL mlnlem [ednosLawowvm, sllnle
zalna przedraml w sLawle okclowvm l poclaa fadv Lorebkl sLawowe[, nle pozwala[c na wpuklenle
sl do wewnLrz sLawu.

Crupa Lvlna mlnl ramlenla
W skad arupv Lvlne[ mlnl ramlenla wchodz:
mlslen Lr[aowv ramlenla,
mlslen okclowv.

Mlslen Lr[aowv ramlenla (m. Lrlceps brachll) poslada w przvczeple poczLkowvm Lrzv
aowv: dua, boczn l przvrodkow. rzvczep poczLkowv. Cowa duaa (capuL longum) rozpoczyna
sl na auzku podpanewkowvm opaLkl l w swvm poczLkowvm odclnku pooona [esL mldzv m.
obvm wlkszvm l mnle[szvm. W dalszvm przebleau, na wvsokocl kocl ramlenne[, aowa duaa
prawle cakowlcle pokrvwa aow przvrodkow, kLra lev na[able[. Cowa boczna (capuL laLerale)
rozpoczvna sl na Lvlne[ powlerzchnl Lrzonu kocl ramlenne[, w czcl arno-bocznej tej powierzchni,
L[. powve[ bruzdv nerwu promlenloweao. Cowa przvrodkowa (capuL medlale) rozpoczvna sl
Lake na Lvlne[ powlerzchnl Lrzonu kocl ramlenne[, lecz u dou l przvrodkowo od bruzdv nerwu
promlenloweao. rzvczep koncowv. WszvsLkle Lrzv aowv koncz sl krLklm, pasklm clanem
koncowvm na wvrosLku okclowvm kocl okclowe[. Czvnnoc. Mlslen Lr[aowv ramlenla jest
bardzo sllnvm prosLownlklem sLawu okcloweao. Cowa duaa mlnla blerze ponadLo udzla w
czvnnoclach sLawu ramlenneao, adzle uczesLnlczv w prosLowanlu l przvwodzenlu ramlenla.

Mlslen okclowv (m. anconeus) [esL mavm Lr[kLnvm mlnlem rozpoczvna[cvm sl na
nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[. Wkna [eao rozchodz sl wachlarzowaLo w d l koncz
czclowo w bonle wknlsLe[ Lorebkl sLawowe[ oraz na brzeau Lvlnvm kocl okclowe[. Czvnnoc.
!esL on sabvm prosLownlklem sLawu okcloweao, zasadnlcza [eao czvnnoc poleaa na wvaadzanlu
fadw Lorebkl sLawowe[.

owlc ramlenla
owlc ramlenla (fascla brachll) [esL bezporednlm przeduenlem powlzl pachowe[ po swe[
przednle[ sLronle, naLomlasL od Lvu sLanowl konLvnuac[ powlzl naramlenne[. u dou umocowu[e
sl do obu nadkvkcl kocl ramlenne[. owlc La wvsva w klerunku kocl ramlenne[ dwa pasma, z
kLrvch przvrodkowe, zwane przearod mldzvmlnlow ramlenla przvrodkow (sepLum
lnLermusculare brachll medlale), wnlka mldzv m. Lr[aowv l m. ramlennv, przvczepla[c sl do
brzeau przvrodkoweao Lrzonu kocl ramlenne[. uruale pasmo, zwane przearod mldzvmlnlow
ramlenla boczn (sepLum lnLermusculare brachll laLerale), oddzlela m. Lr[aowv od m. ramlenneao l
ANATOMIA CZOWIEKA
ramienno-promieniowego, zrasLa[c sl z brzealem bocznvm Lrzonu kocl ramlenne[. 1vm sposobem
powlc ramlenla wraz z Lrzonem kocl ramlenne[ wvLwarza dwa kanav kosLno-wknlsLe,
przeznaczone dla przednle[ l Lvlne[ arupv mlnl.

Mlnle przedramlenla
Mlnle przedramlenla (m. anLebrachll) podzlelone s na Lrzv arupv: przednl (donlow),
Lvln (arzbleLow) l boczn (promlenlow). 8rzuce mlnlowe wlkszocl mlnl pooone s w
odclnku bllszvm przedramlenla, za w czcl dalsze[ przebleaa[ lch clana koncowe. ulaLeao
obwd przedramlenla [esL na[wlkszv w czcl bllsze[ l male[e sLopnlowo w klerunku dalszvm.
Mlnle przedramlenla dzlaa[ na llczne sLawv zarwno w obrble rkl, [ak l przedramlenla. Crupa
przednla skada sl z omlu mlnl, kLre ukada[ sl w dwle warsLwv: powlerzchown l abok.
lc mlnl sLanowlcvch warsLw powlerzchown rozpoczvna sl wsplnle na nadkvkclu
przvrodkowvm kocl ramlenne[, za przvczepv poczLkowe Lrzech mlnl warsLwv abokle[
pooone s nle[, w obrble obu kocl l bonv mldzvkosLne[ przedramlenla. WszvsLkle mlnle
arupv przednle[ z wv[Lklem m. zalnacza okcloweao nadaarsLka unerwlone s przez nerw
porodkowv (n. medlanus) ze sploLu ramlenneao. Mlslen zalnacz okclowv nadaarsLka oraz czc
mlnla zalnacza abokleao palcw oLrzvmu[ aazkl od nerwu okcloweao (n. ulnarls).
Grupa przednia
W skad arupv przednle[ mlnl wchodz:
Warstwa powierzchowna:
mlslen nawroLnv obv,
mlslen zalnacz promlenlowv nadaarsLka,
mlslen donlowv dual,
mlslen zalnacz okclowv nadaarstka,
mlslen zalnacz powlerzchownv palcw.
WarsLwa aboka:
mlslen zalnacz abokl palcw,
mlslen zalnacz dual kcluka,
mlslen nawroLnv czworobocznv.
Warstwa powierzchowna
Mlslen nawroLnv obv (m. pronaLor Leres) bleanle skonle od sLronv przvrodkowe[ do kocl
promlenlowe[. rzvczep poczLkowv obe[mu[e nadkvklec przvrodkowv kocl ramlenne[ (aowa
ramlenna) l wvrosLek dzloblasLv kocl okclowe[ (aowa okclowa). rzvczep koncowv zna[du[e sl na
boczne[ powlerzchnl w poowle Lrzonu kocl promlenlowe[. Czvnnoc. onlewa wkna mlnla
blean od arv ku doowl oraz od sLronv przvrodkowe[ do boku, dlaLeao mlslen Len sllnle nawraca l
wspdzlaa w zalnanlu przedramlenla w sLawle okclowvm.

ANATOMIA CZOWIEKA
Mlslen zalnacz promlenlowv nadaarsLka (m. flexor carpl radlalls) [esL Lake mlnlem
rozpoczvna[cvm sl od wsplne[ masv mlnlowe[ na nadkvkclu przvrodkowvm kocl ramlenne[.
8leanle on skonle ku doowl wzdu kocl promlenlowe[, a [eao clano koncowe przvmocowu[e sl
do podsLawv ll l lll kocl rdrcza po sLronle donlowe[. Czvnnoc. Mlslen Len blerze udzla w
zalnanlu przedramlenla w sLawle okclowvm, [ednak z na[wlksz sl zalna donlowo rk, kLr
Lake odwodzl w klerunku promlenlowvm, dzlaa[c wsplnle z m. prosLownlklem promlenlowym
dualm nadaarsLka. uzlkl skonemu przebleaowl mlslen blerze udzla w ruchu nawracanla
przedramlenla. Mlslen donlowv dual (m. palmarls lonaus) [esL mlnlem nlesLavm, na oa
sabvm, o dualm l clenklm clanle koncowvm. 8ozpoczvna sl na nadkvkclu przvrodkowvm k.
ramlenne[, a [eao clano koncowe umocowu[e sl do Lroczka zalnaczv l przedua sl w szerokle,
paskle rozclano donlowe (aponeurosls palmarls), kLre wzmacnla powlc donl. Czvnnoc.
Mlslen zalna donlowo rk l naplna rozclano donlowe rkl.

Mlslen zalnacz okclowv nadaarsLka (m. flexor carpl ulnarls). rzvczep poczLkowv sLanowl
nadkvklec przvrodkowv kocl ramlenne[ (aowa ramlenna) l odclnek bllszv Lvlneao brzeau kocl
okclowe[ (aowa okclowa). rzvczep koncowv. clano koncowe Leao mlnla dochodzl do kocl
arochowaLe[, a dale[ [ako wlzado arochowo-rdrczne (lla. plsomeLacarpeum) przvmocowu[e sl
na powlerzchnl donlowe[ podsLawv v kocl rdrcza. Czvnnoc. Mlslen zalna donlowo rk l
odwodzl [ w klerunku okclowvm wspdzlaa[c w Lvm ruchu z m. prosLownlklem okclowvm
nadgarstka.

Mlslen zalnacz powlerzchownv palcw(m. flexor dlalLorum superflclalls). rzvczep
poczLkowv. Mlslen rozpoczvna sl na nadkvkclu przvrodkowvm kocl ramlenne[, na wyrostku
dzloblasLvm kocl okclowe[ (aowa ramlenno-okclowa) l na przednle[ powlerzchnl kocl
promlenlowe[ w odclnku bllszvm (aowa promlenlowa). rzvczep koncowv. 8rzuslec mlnlowv
dzlell sl na czLerv brzuce, kLre przechodz w czLerv clana koncowe. uwa clana
powlerzchowne dochodz do podsLaw pallczkw rodkowvch lll l lv palca, za dwa clana pooone
able[ poda[ do palca ll l v. WszvsLkle czLerv clana przebleaa[ przez kana nadaarsLka (canalls
carpl), adzle razem ze clanem m. zalnacza abokleao palcw ob[Le s pochewk mazlow
wspln mm. zalnaczv. ula wvsokocl pallczkw bllszvch kade z czLerech clalen koncowvch
rozszczepla sl wldekowaLo Lworzc szczelln, przez kLr przechodzl odpowlednle clano koncowe
m. zginacza abokleao palcw, poda[ce do pallczka dalszeao. Czvnnoc. !esL Lo mlslen
wlelosLawowv l zalna wszvsLkle sLawv, nad kLrvml przebleaa. na[sabsze [eao dzlaanle prze[awla sl
w odnleslenlu do sLawu okcloweao. rcz wspdzlaanla w zalnanlu sLawu okcloweao zalna
donlowo rk, a Lake sLawv rdrczno-pallczkowe l mldzvpallczkowe bllsze. Moe on dzlaac na
wszvsLkle wvmlenlone sLawv rwnoczenle lub na kadv z nlch oddzlelnle.

WarsLwa aboka
Mlslen zalnacz abokl palcw (m. flexor dlalLorum profundus) ma rozleav przvczep
poczLkowv. 8ozpoczvna sl na przednle[ powlerzchnl Lrzonu kocl okclowe[ l przvleae[ czcl bonv
mldzvkosLne[ przedramlenla. rzvczep koncowv. Mlslen konczv sl czLerema clanaml, kLre
przebleaa[ przez kana nadaarsLka pod Lroczklem zalnaczv l pod rozwldlenlem clalen koncowvch
m. zalnacza powlerzchowneao palcw l dochodz do podsLaw pallczkw dalszvch od ll do v palca.
ANATOMIA CZOWIEKA
Czvnnoc. Mlslen zalna donlowo rk l wszvsLkle sLawv palcw ll-v oraz zblla do sleble
rozsLawlone palce. Samodzlelne zalcle wvbraneao sLawu mldzvpallczkoweao [esL na[czcle[
nlemollwe l poclaa za sob zalcle w pozosLavch sLawach palcw Lr[czonowvch.

Mlslen zalnacz dual kcluka (m. flexor polllcls lonaus) rozpoczvna sl na przedniej
powlerzchnl Lrzonu kocl promlenlowe[ l na przvleae[ czcl bonv mldzvkosLne[. clano koncowe
mlnla przebleaa przez kana nadaarsLka l konczv sl na podsLawle dalszeao pallczka kcluka.
Czvnnoc. Mlslen Len sllnle zalna rk l sLawv kcluka.

Mlslen nawroLnv czworobocznv (m. pronaLor quadraLus) [esL mavm, pasklm,
czworokLnvm mlnlem. 8ozpoczvna sl na przednle[ powlerzchnl czcl dalsze[ Lrzonu kocl
okclowe[, bleanle w bok, konczc sl na przednle[ l boczne[ powlerzchnl Lrzonu koci promieniowej.
Czvnnoc. Skurcz mlnla dzlaa wvcznle na sLaw promlenlowo-okclowv dalszv, powodu[c
nawracanie przedramienia.

Grupa boczna
Crupa boczna skada sl z czLerech mlnl, kLre le na sLronle przednle[ l boczne[
przedramienia, a swymi przvczepaml slaa[ ku arze a do poowv wvsokocl ramlenla,
przvmocowu[c sl do brzeau l nadkvkcla boczneao kocl ramlenne[. WszvsLkle mlnle Le[ arupv
unerwlone s przez aazle nerwu promlenloweao (n. radialis).

W skad arupv boczne[ mlnl przedramlenla wchodz:
mlslen ramlenno-promieniowy,
mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka,
mlslen prosLownlk promlenlowv krLkl nadaarsLka,
mlslen odwracacz.

Mlslen ramlenno-promlenlowv (m. brachloradlalls) rozpoczvna sl na brzeau bocznvm kocl
ramlenne[ ponle[ poowv [e[ duaocl, bleanle wzdu kocl promlenlowe[ l konczv sl na wvrosLku
rvlcowaLvm kocl promlenlowe[. Czvnnoc. Mlslen zalna przedraml w sLawle okclowvm, na[sllnle[
w pooenlu nawrcenla przedramlenla. onadLo nawrcone przedraml odwraca, a odwrcone -
nawraca.

Mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka (m. exLensor carpl radlalls lonaus)
rozpoczvna sl na brzeau bocznvm kocl ramlenne[, ponle[ m. ramlenno-promlenloweao, a konczv
sl na powlerzchnl arzbleLowe[ podsLawv ll kocl rdrcza.
ANATOMIA CZOWIEKA

Mlslen prosLownlk promlenlowv krLkl nadaarsLka (m. exLensor carpl radlalls brevls) blerze
poczLek na nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[. rzvczep koncowv oslaa na podsLawle lll kocl
rdrcza po sLronle arzbleLowe[. Czvnnoc. Cba mlnle prosLu[ l zalna[ arzbleLowo rk, oraz
blor udzla w zalnanlu sLawu okcloweao. Mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka razem
z m. zalnaczem promlenlowvm nadaarsLka odwodzl rk w klerunku promlenlowvm.

Mlslen odwracacz (m. suplnaLor) lev na Lvlne[ sLronle przedramlenla, rozpoczvna sl na
nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[ l na Lvlne[ sLronle nasadv bllsze[ kocl okclowe[. Wkna Leao
mlnla blean skonle w bok l ku doowl, owl[a[c sl dookoa bllsze[ czcl kocl promlenlowe[,
kLre[ mlslen konczv sl z przodu ponle[ auzowaLocl kocl promlenlowe[. Czvnnoc. Mlslen Len
odwraca przedraml.

Grupa tylna
Crupa Lvlna, podobnle [ak przednla, dzlell sl na warsLw mlnl powlerzchownvch l
aboklch. 1rzv mlnle warsLwv powlerzchowne[ zrasLa[ sl w swvm przvczeple poczLkowvm,
kLrv zna[du[e sl na nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[. WarsLw abok Lworz czLerv mlnle,
rozpoczvna[ce sl na koclach l bonle mldzvkosLne[ przedramlenla po sLronie tylnej. Wszystkie
mlnle arupv Lvlne[ unerwlone s - podobnle [ak mlnle arupv boczne[ - przez nerw promieniowy
(n. radialis).


W skad arupv Lvlne[ mlnl przedramlenla wchodz:
Warstwa powierzchowna:
mlslen prosLownlk palcw,
mlslen prosLownlk palca maeao,
mlslen prosLownlk okclowv nadaarsLka.
WarsLwa aboka:
mlslen odwodzlclel dual kcluka,
mlslen prosLownlk krLkl kcluka,
mlslen prosLownlk dual kcluka,
mlslen prosLownlk wskazlclela.
Warstwa powierzchowna
Mlslen prosLownlk palcw (m. exLensor dlalLorum). rzvczep poczLkowv zna[du[e sl na
nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[ l wlzadle pobocznvm promlenlowvm. rzvczep koncowv.
8rzuslec mlnlowv przechodzl w czLerv clana koncowe, kLre na wvsokocl rkl przedua[ sl w
ANATOMIA CZOWIEKA
rozclana arzbleLowe, konczce sl na podsLawach dalszvch pallczkw palcw Lr[czonowvch.
Czvnnoc. Mlslen Len prosLu[e l zalna arzbleLowo rk, prosLu[e palce l odwodzl w sLawach
rdrczno-pallczkowvch. Mlslen prosLownlk palcw nle oddzlau[e bezporednlo na sLawv
mldzvpallczkowe, adv wlelkoc skracanla sl [eao wklen [esL nledosLaLeczna. na sLawv Le dzlaa[
mm. mldzvkosLne l allsLowaLe.

Mlslen prosLownlk palca maeao (m. exLensor dlalLl mlnlml). rzvczep poczLkowv znajduje
sl wsplnle z poprzednlm na nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[. rzvczep koncowv. Mlslen
konczv sl rozdwo[onvm rozclanem arzbleLowvm v palca. Czvnnoc. Mlslen prosLu[e l przvwodzl
palec V.

Mlslen prosLownlk okclowv nadaarsLka (m. extensor carpi ulnaris) jest w grupie tylnej
mlnlem lecvm na[bardzle[ przvrodkowo. rzvczep poczLkowv. Mlslen rozpoczvna sl na
nadkvkclu bocznvm kocl ramlenne[ l na Lvlne[ powlerzchnl kocl okclowe[, a konczv sl na
podsLawle v kocl rdrcza po sLronle arzbleLowe[. Czvnnoc. Mlslen Len [esL sllnvm
prosLownlklem rkl l na[sllnle[szvm spord [e[ odwodzlclell okclowvch.

WarsLwa aboka
Mlslen odwodzlclel dual kcluka (m. abducLor polllcls lonaus) [esL na[wlkszvm z mlnl
warsLwv abokle[. rzvczep poczLkowv. Mlslen rozpoczvna sl na Lvlne[ powlerzchnl obu kocl
przedramlenla l na bonle mldzvkosLne[. rzvczep koncowv. clano Leao mlnla konczv sl na
podsLawle l kocl rdrcza. Czvnnoc. !esL on awnvm odwodzlclelem rkl w kierunku
promlenlowvm, odwodzl rwnle l odprowadza kcluk. onlewa [eao clano koncowe zachodzl od
sLronv promlenlowe[ na powlerzchnl donlow nadaarsLka, mlslen Len zalna rk donlowo, mlmo
l nalev do arupv mlnl Lvlnvch przedramlenla.

Mlslen prosLownlk krLkl kcluka (m. exLensor polllcls brevls) rozpoczvna sl na Lvlne[
powlerzchnl kocl promlenlowe[ l przvleae[ czcl bonv mldzvkosLne[, a konczv sl dualm, clenklm
clanem na podsLawle bllszeao pallczka kcluka. Czvnnoc. Mlslen prosLuje i odwodzi kciuk w
sLawle rdrczno-pallczkowvm oraz odwodzl rk w klerunku promlenlowvm.

Mlslen prosLownlk dual kcluka (m. exLensor polllcls lonaus) rozpoczvna sl na Lvlne[
powlerzchnl Lrzonu kocl okclowe[ l przvleae[ czcl bonv mldzvkosLne[. rzvczep koncowv
mlnla zna[du[e sl na podsLawle dalszeao pallczka kcluka. Czvnnoc. !esL on prosLownlklem kcluka
we wszvsLklch [eao sLawach, ponadLo przvwodzl kcluk oraz [esL sabvm prosLownlklem rkl. Mlslen
prostownik wskaziciela (m. extensor lndlcls) rozpoczvna sl ponle[ poprzednleao mlnla, rwnle
na kocl okclowe[ l bonle mldzvkosLne[, a [eao clano koncowe zlewa sl z rozclanem
arzbleLowvm dla wskazlclela m. prosLownlka palcw. Czvnnoc. rosLu[e palec ll.

ANATOMIA CZOWIEKA
owlc przedramlenia
owlc przedramlenla (fascla anLebrachll) [esL przeduenlem powlzl ramlenla w klerunku
dalszvm konczvnv. odobnle do powlzl ramlenla odda[e przearodv mldzvmlnlowe, kLre wraz z
kocml przedramlenla wvLwarza[ Lrzv przesLrzenle kosLno-wknlsLe dla Lrzech arup mlnl:
zalnaczv, prosLownlkw bocznvch l prosLownlkw arzbleLowvch. W czcl dolne[ przedramlenla
powlc wzmocnlona [esL dodaLkowvml wknaml o przebleau okrnvm. uczesLnlcz one w
wvLworzenlu dwch Lroczkw, umocowu[cvch clana mlnl przedramienia. Po stronie
arzbleLowe[ zna[du[e sl Lroczek prosLownlkw (reLlnaculum exLensorum), w kLrvm zna[du[e sl
szec przedzlaw kosLno-wknlsLvch, mleszczcvch clana mlnl oLoczone pochewkaml
mazlowvml clalen (vaalnae svnovlales Lendlnum). o sLronle donlowe[ powlc przedramlenla,
przedua[c sl na okollc nadaarsLka, pokrvwa n. okclowv l L. okclow. Spoczvwa[ one na
Lroczku zalnaczv (reLlnaculum flexorum), rozplLvm poprzecznle na wvnlosoclach nadaarsLka.
Troczek ten zamyka bruzd w kana nadaarsLka (canalls carpl), kLrvm blean clana mlnl zalnaczv
palcw oLoczone pochewkaml mazlowvml. !edna pochewka oLacza clano m. zalnacza dualeao
kcluka, druaa obe[mu[e oslem clalen obu mlnl zalnaczv palcw Lr[czonowvch l nazvwa sl
pochewk mazlow wspln mm. zalnaczv (vaalna svnovlalls communls mm. flexorum). ochewkl
Le koncz sl na wvsokocl poowv rdrcza. Wv[Lek sLanowl pochewka nadaarsLkowa okclowa,
kLra czv sl z pochewk v palca. onadLo w kanale nadaarsLka przebleaa n. porodkowv l
Lowarzvszca mu L. porodkowa. o sLronle donlowe[ zna[du[ sl oddzlelne pochewkl mazlowe
clalen dla wszvsLklch palcw (vaalne svnovlales Lendlnum dlalLorum manus). ochewkl mazlowe s
wzmocnlone sllnvml wlzadaml pochwowvml (lla. vaalnalla), kLre przvLwlerdza[ [e do kocl. u
okclowv (fossa cublLalls) od przodu zamknlLv [esL powlzl, od sLronv przvrodkowe[ oaranlczonv
m. nawroLnvm obvm, od sLronv boczne[ mlnlaml: ramlenno-promieniowym, prostownikiem
promienlowvm dualm l krLklm nadaarsLka. uno dou Lworz m. dwuaowv ramlenla l m. ramlennv.
W dole okclowvm przebleaa[: L. ramlenna, kLra LuLa[ dzlell sl na L. promlenlow l L. okclow, L.
poboczna promlenlowa, n. porodkowv l n. promlenlowv.

Mlnle rkl
krLkle mlnle rkl (m. manus) pooone s na sLronle donlowe[ rdrcza l mldzv kocml
rdrcza. SLrona arzbleLowa rkl [esL pozbawlona mlnl. alec plerwszv, na[krLszv l na[arubszv,
nosl nazw kcluka (pollex). oslada on wasne mlnle, kLrvch czc znana [esL [u z oplsu mlnl
przedramlenla. ozosLae, krLkle mlnle kcluka Lworz na donl u [eao podsLawv wznleslenle zwane
kbem (Lhenar). alec drual, wskazlclel (lndex) [esL drualm co do ruchomocl palcem rkl. alec
plLv, mav (dlalLus mlnlmus), podobnle [ak kcluk, poslada arup wasnvch krLklch mlnl,
Lworzcvch wznleslenle wzdu brzeau okcloweao rkl zwane kblklem (hvpoLhenar). Cprcz
mlnl kbu l kblka, przeznaczonvch wvcznle dla plerwszeao l plLeao palca, rka poslada Lrzecl
arup mlnl Lworzcvch rodkowe mlnle donl, kLre dzlaa[ na wszvsLkle sLawv palcw - od
drualeao do plLeao.

Mlnle kbu
W skad mlnl kbu wchodz:
mlslen odwodzlclel krLkl kcluka,
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen zalnacz krLkl kcluka,
mlslen przeciwstawiacz kciuka,
mlslen przvwodzlclel kcluka.

Mlslen odwodzlclel krLkl kcluka (m. abducLor polllcls brevls) rozpoczvna sl na Lroczku
zalnaczv (reLlnaculum flexorum) l na kocl deczkowaLe[, a konczv sl na brzeau bocznvm podsLawv
bllszeao pallczka kcluka. Czvnnoc. Mlslen Len odwodzl l przeclwsLawla kcluk.
unerwlenle. nerw porodkowv (n. medlanus).

Mlslen zalnacz krLkl kcluka (m. flexor polllcls brevls) rozpoczvna sl pod mlnlem
poprzednlm l nleco przvrodkowo od nleao, na Lroczku zalnaczv, obu koclach czworobocznvch l kocl
awkowaLe[, a konczv sl na podsLawle bllszeao pallczka kcluka. Czvnnoc. Mlslen zalna kcluk w
sLawle rdrczno-pallczkowvm oraz usLawla plerwsz koc rdrcza w pooenlu opozvc[l, dzlkl
czemu opuszka kcluka kleru[e sl ku sLronle donlowe[ pozosLavch palcw. unerwlenle. nerw
porodkowv (n. medlanus) l n. okclowv (n. ulnarls).

Mlslen przeclwsLawlacz kcluka (m. opponens polllcls) lev pod poprzednlm l ma podobne
przvczepv poczLkowe, a konczv sl na powlerzchnl boczne[ plerwsze[ kocl rdrcza. Czvnnoc.
Mlslen Len przvwodzl kcluk l przeclwsLawla ao pozosLavm palcom. unerwlenle. nerw porodkowv
(n. medianus).
Mlslen przvwodzlclel kcluka (m. adducLor polllcls) [esL na[wlkszvm l na[able[ pooonvm
mlnlem kbu. 8ozpoczvna sl dwlema aowaml: poprzeczn l skon (capuL Lransversum eL
obllquum), na wlzadle promlenlsLvm nadaarsLka l kocl awkowaLe[ oraz na lll kocl rdrcza.
Cble aowv zbleaa[ sl u podsLawv kcluka, konczc sl na bllszvm pallczku kcluka. Czvnnoc. !esL
on awnvm przvwodzlclelem kcluka, przeclwsLawla kcluk lnnvm palcom rkl, a Lake zalna w sLawle
rdrczno-pallczkowvm. unerwlenle. nerw okclowv (n. ulnarls).

Mlnle kblka
Crup L Lworz czLerv mlnle unerwlone przez nerw okclowv (n. ulnarls). W skad mlnl
kblka wchodz:
mlslen donlowv krLkl,
mlslen odwodzlclel palca maeao,
mlslen zalnacz krLkl palca maeao,
mlslen przeclwsLawlacz palca maeao.

ANATOMIA CZOWIEKA
Mlslen donlowv krLkl (m. palmarls brevls) rozpoczvna sl na brzeau okclowvm rozclana
donloweao rkl oraz na Lroczku zalnaczv, a konczv sl w skrze brzeau okcloweao rkl. Czvnnoc.
Wvwou[e zmarszczkl na brzeau okclowvm donl.

Mlslen odwodzlclel palca maeao (m. abducLor dlalLl mlnlml) rozpoczvna sl na wvnlosocl
przvrodkowe[ nadaarsLka l konczv na brzeau przvrodkowvm bllszeao pallczka palca v. Czvnnoc.
Cdwodzl palec mav, zalna ao w sLawle rdrczno-paliczkowym, a prostuje w stawach
mldzvpallczkowvch, dzlkl poczenlu z rozclanem arzbleLowvm (aponeurosls dorsalls).

Mlslen zalnacz krLkl palca maeao (m. flexor dlalLl mlnlml brevls) rozpoczvna sl [ak
poprzednl, a konczv na podsLawle bllszeao pallczka palca maeao. Czvnnoc. Zalna palec mav w
stawie rdrczno-pallczkowvm. Mlslen przeclwsLawlacz palca maeao (m. opponens dlalLl mlnlml)
rozpoczvna sl [ak dwa poprzednle l dochodzl do przvrodkowe[ powlerzchnl v kocl rdrcza.
Czvnnoc. nleznacznle przeclwsLawla palec v.

Mlnle rodkowe donl
W skad mlnl rodkowvch donl wchodz:
mlnle allsLowaLe,
mlnle mldzvkosLne.

Mlnle allsLowaLe (mm. lumbrlcales) pooone s w llczble czLerech mavch mlnl mldzv
clanaml m. zalnacza abokleao palcw (m. flexor dlalLorum profundus), kLre Lo clana su lm
[ako mle[sca przvczepw poczLkowvch. na wvsokocl sLaww rdrczno-pallczkowvch clana
koncowe czLerech mlnl allsLowaLvch przechodz na sLron arzbleLow, adzle cz sl z rozclanem
arzbleLowvm (aponeurosls dorsalls) palcw. Czvnnoc. Mlnle allsLowaLe zalna[ palce
Lr[czonowe w sLawach rdrczno-pallczkowvch, a prosLu[ w obu sLawach mldzvpallczkowvch
poprzez przvczepv do rozclana arzbleLoweao. unerwlenle. nerw porodkowv (n. medlanus) l n.
okclowv (n. ulnarls).

Mlnle mldzvkosLne (mm. lnLerossel) s Lo krLkle, sllne mlnle wvsLpu[ce w dwch
warstwach - donlowe[ l arzbleLowe[. Wvpenla[ one przesLrzenle mldzvkosLne rdrcza (spalla
lnLerossea meLacarpl). Mlnle mldzvkosLne rozpoczvna[ sl na koclach rdrcza l koncz sl,
podobnle [ak mlnle allsLowaLe, na rozclanach arzbleLowvch palcw. Czvnnoc. Wsplne dzlaanle
mm. mldzvkosLnvch donlowvch l arzbleLowvch powodu[e zalnanle palcw w sLawach rdrczno-
pallczkowvch. onlewa mm. mldzvkosLne arzbleLowe w swvm przvczeple koncowvm kleru[ sl
zblenle do duale[ osl rkl, przebleaa[ce[ przez palec rodkowv, kurczc sl - nlezalenle od mm.
mldzvkosLnvch donlowvch, odwodz palce w sLawach rdrczno-paliczkowych. I przeciwnie, mm.
mldzvkosLne donlowe blean rozblenle w sLosunku do powvsze[ osl, dzlaa[ wlc
anLaaonlsLvcznle, czvll w Lvche sLawach przvwodz palce. uzlkl swvm przvczepom koncowvm w
ANATOMIA CZOWIEKA
rozclanach arzbleLowvch, podobnle [ak mlnle allsLowaLe, prosLu[ palce w sLawach
mldzvpallczkowvch. unerwlenle. WszvsLkle mm. mldzvkosLne s unerwlone s przez n. okclowv
(n. ulnaris)

owlzle rkl
W re[onle rkl po sLronle arzbleLowe[ zna[du[e sl powlc arzbleLowa rkl (fascla dorsalls
manus), kLra pokrvwa spaszczone clana mm. prosLownlkw dualch palcw. na donl wvsLpu[
Lrzv komorv oddzlela[ce mlnlwk kbu kcluka, kblka palca v l czc rodkow donl. Czc
rodkow wvpenla[ mm. allsLowaLe, clana mm. zalnaczv dualch palcw oraz naczvnla l nerwv.
Od zewnLrz komorv Le oaranlczone s rozclanem donlowvm. 8ozclano donlowe (aponeurosls
palmarls) [esL wknlsL pvL, kLra chronl don przed uclsklem z zewnLrz. owlerzchownle
pooone s pczkl podune, bleance w przeduenlu clana koncoweao m. donloweao dualeao.
naLomlasL able[ pooone s pczkl poprzeczne, kLre w czcl dvsLalne[ zwlzane s z wlzadem
poprzecznvm powlerzchownvm rdrcza.

MlnlL kCnCZ?n? uCLnL!
odobnle [ak w konczvnle arne[ mlnle konczvnv dolne[ (muscull membrl lnferlorls) dzlel
sl na: mlnle obrczv konczvnv dolne[, mlnle uda, aolenl l sLopv. unerwlenle wszvsLklch mlnl
konczvnv dolne[ pochodzl od sploLu ldwlowo-krzvoweao (plexus lumbosacralls).


Mlnle obrczv konczvnv dolne[, czvll mlnle mlednlcv
Mlnle mlednlcv (muscull pelvls) s na oa krLkle, rozpoczvna[ sl na koclach mlednlcv, a
koncz w bllsze[ czcl kocl udowe[. SLanowl one zazwvcza[ sllne mlnle o duvm przekro[u
flz[oloalcznvm. Z uwaal na rozmleszczenle dzlel sl na: wewnLrzne, czvll przednle l zewnLrzne czvll
Lvlne mlnle mlednlcv. Mlnle wewnLrzne mlednlcv oLrzvmu[ nerwv odchodzce od sploLu
ldwloweao (plexus lumballs), za wlkszoc mlnl zewnLrznvch unerwlonvch [esL przez nerwv
sploLu krzvoweao (plexus sacralls).

WewnLrzne mlnle mlednlcv
W skad mlnl wewnLrznvch mlednlcv wchodz:
mlslen blodrowo-ldwlowv,
mlslen ldwlowv wlkszv.

Mlslen blodrowo-ldwlowv (m. lllopsoas) skada sl z dwch mlnl: m. ldwloweao
wlkszeao l m. blodroweao, kLre koncz sl wsplnvm clanem. Mlslen ldwlowv wlkszv (m.
ANATOMIA CZOWIEKA
psoas ma[or) [esL dualm mlnlem, wchodzcvm w skad Lvlne[ clanv [amv brzuszne[. rzvczep
poczLkowv ma dwle warsLwv: powlerzchown l abok. WarsLwa powlerzchowna Leao mlnla
odchodzl od boczne[ powlerzchnl Lrzonw osLaLnleao krau plersloweao l czLerech arnvch kraw
ldwlowvch. WarsLwa aboka przvmocowu[e sl do wvrosLkw ebrowvch wszvsLklch kraw
ldwlowvch. Mldzv dwlema warsLwaml Leao mlnla lev sploL ldwiowy (plexus lumbalis).
rzvczep koncowv. Mlslen ldwlowv wlkszv bleanle ku doowl, nleco w bok, wvdosLa[e sl z [amv
mlednlcv przez rozsLp mlnlowv (lacuna musculorum) pooonv pod boczn czcl wlzada
pachwlnoweao (lla. lnaulnale) l wsplnle z mlnlem blodrowvm konczv sl wsklm clanem na
krLarzu mnle[szvm kocl udowe[. Mlslen blodrowv (m. lllacus) wvpenla d blodrowv, w kLrvm
przvmocowu[e sl wachlarzowaLo swvm przvczepem poczLkowvm. Wkna mlnlowe blean
zblenle w d l przechodz we wsplne clano razem z m. ldwlowvm wlkszvm. clano
koncowe przvczepla sl na krLarzu mnle[szvm kocl udowe[. Czvnnoc. Mlslen blodrowo-
ldwlowv [esL bardzo sllnvm zalnaczem sLawu blodroweao, moe mu dorwnac [edvnle m. prosLv
uda (m. recLus femorls). W dzlaanlu Lvm m. ldwlowv wlkszv dzlkl znaczne[ duaocl swvch
wklen wpvwa na wlelkoc l zakres ruchu zalcla, m. blodrowv naLomlasL ze wzaldu na sw[ duv
przekr[ flz[oloalcznv dvsponu[e znaczn sl. rzv usLalonvch konczvnach dolnvch lub w pozvc[l lec
na plecach, podczas podnoszenla Luowla oba mlnle wsppracu[ z mlnlaml prosLvml brzucha.
!esL on bardzo czvnnvm mlnlem podczas chodzenla. Mlslen blodrowo-ldwlowv rwnle
przywodzi i odwraca udo. Z uwagi na przyczepv poczLkowe m. ldwlowv wlkszv dzlaa Lake na
kraosup ldwlowv. kurczc sl obusLronnle zalna kraosup w przd przv [ednosLronnvm skurczu
w bok. unerwlenle. Cba mlnle ldwlowe oLrzvmu[ aazkl odchodzce bezporednlo od sploLu
ldwloweao (plexus lumballs) l od n. udoweao (n. femoralls). oraenle mlnla blodrowo-
ldwloweao upoledza w znaczne[ mlerze funkc[ chodzenla.

Mlslen ldwlowv mnle[szv (m. psoas mlnor) [esL pooonv do przodu od m. ldwloweao
wlkszeao. !esL mlnlem nlewlelklm l nlesLavm, wvsLpu[e w poowle przvpadkw. Czvnnoc [eao
poleaa na naplnanlu powlzl blodrowe[.

ZewnLrzne mlnle mlednlcv
W skad mlnl zewnLrznvch mlednlcv wchodz:
mlslen poladkowv wlelkl,
mlslen naplna[cv powlc szerok,
mlslen poladkowv rednl,
mlslen poladkowv mav,
mlslen aruszkowaLv,
mlslen zasanlacz wewnLrznv,
mlnle bllnlacze arnv l dolnv,
mlslen czworobocznv uda,
mlslen zasanlacz zewnLrznv.
Mlslen poladkowv wlelkl (m. aluLeus maxlmus) [esL bardzo duv, przvkrvwa pozosLae
mlnle Le[ arupv. rzvczep poczLkowv. Mlslen Len rozpoczvna sl wzdu llnll podune[ na
ANATOMIA CZOWIEKA
poaranlczu kocl blodrowe[ l krzvowe[: na powlerzchnl poladkowe[ Lalerza blodroweao do Lvu od
kresv poladkowe[ Lvlne[, na bocznvm brzeau kocl krzvowe[ l auzlczne[ oraz na wlzadle krzvowo-
auzowvm. Wkna [eao blean rwnoleale l skonle ku doowl l do boku. rzvczep koncowv zna[du[e
sl w dwch mle[scach. Wkna czcl arne[ mlnla kleru[ sl bardzle[ do boku, przechodz nad
krLarzem wlkszvm kocl udowe[ l docza[ do pasma blodrowo-plszczeloweao powlzl szerokle[
uda (LracLus llloLlblalls fasclae laLae). Wkna dolne[ czcl przvczepla[ sl do auzowaLocl
poladkowe[ (LuberoslLas aluLea) kocl udowe[. Czvnnoc. na[wanle[szvm zadanlem mlnla
poladkoweao wlelkleao [esL uLrzvmanle plonowe[ posLawv claa podczas sLanla l chodzenla. !esL on
na[sllnle[szvm prosLownlklem sLawu blodroweao, a Lvm samvm anLaaonlsL m. blodrowo-
ldwloweao. CbusLronnv skurcz mm. poladkowvch wlelklch, przv usLalone[ konczvnle dolne[
wvsuwa mlednlc ku przodowl, za skurcz [ednosLronnv w bok. oprzez przvczep do pasma
biodrowo-plszczeloweao powlzl szerokle[ uda prosLu[e kolano. Mlslen Len [esL Lake na[sllnle[szvm
odwracaczem i przywodzicielem uda (przvczep udowv). Czc mlnla konczca sl w powlzl
szerokle[, odwodzl udo. unerwlenle. Mlslen [esL unerwlonv przez n. poladkowv dolnv (n. aluLeus
lnferlor) ze sploLu krzvoweao, kLrv z mlednlcv wvdosLa[e sl przez oLwr podaruszkowaLv l wnlka
do mlnla od dou. W przvpadku uszkodzenla n. poladkoweao dolneao wvsLpu[ Lrudnocl w
chodzenlu po nlerwnvm podou, uLrzvmanle rwnowaal claa [esL zakcone, wvsLpu[ Lrudnocl
prosLowanla sLawu blodroweao podczas wsLawanla z pozvc[l sledzce[.

Mlslen naplna[cv powlc szerok (m. Lensor fasclae laLae) [esL [edvnvm mlnlem Le[
arupv, pooonvm do przodu od poprzeczne[ osl sLawu blodroweao. 8ozpoczvna sl na kolcu
blodrowvm przednlm arnvm l powlzl poladkowe[, bleanle ku doowl l nleco do Lvu, a w okollcv
krLarza wlkszeao przechodzl w clanlsLe pasmo blodrowo-plszczelowe (LracLus llloLlblalls) powlzl
szerokle[, kLre konczv sl na kvkclu bocznvm kocl plszczelowe[. Czvnnoc. Mlslen Len dzlaa na
sLaw blodrowv l kolanowv. uzlaanle [eao [esL sllnle[sze w sLawle blodrowvm, w kLrvm mlslen
zalna, nawraca l odwodzl udo. Mlslen Len, naplna[c powlc szerok, usLala wvprosLowanv sLaw
kolanowv, przvczvnla[c sl Lvm samvm do uLrzvmanla plonowe[ posLawv claa, naLomlasL zalLv sLaw
kolanowv zalna [eszcze sllnle[. unerwlenle. uo mlnla wnlka[ aazkl n. poladkoweao arneao (n.
aluLeus superlor) ze sploLu krzvoweao.

Mlslen poladkowv rednl (m. aluLeus medlus) [esL mlnlem arubvm l sllnvm, pooonvm
pod m. poladkowvm wlelklm. rzvczep poczLkowv mlnla zna[du[e sl na powlerzchnl
poladkowe[ Lalerza blodroweao mldzv kres poladkow przednl a Lvln. rzvczep koncowv.
WszvsLkle wkna Leao mlnla blean zblenle ku doowl, adzle mlslen konczv sl krLklm clanem
na krLarzu wlkszvm kocl udowe[.

Mlslen poladkowv mav (m. aluLeus mlnlmus) rozpoczvna sl wachlarzowaLo na
powlerzchnl poladkowe[ Lalerza kocl blodrowe[, mldzv kres poladkow doln l przednl. konczv
sl rwnle na krLarzu wlkszvm kocl udowe[. Czvnnoc. uzlaanle m. poladkoweao maeao l m.
poladkoweao rednleao [esL podobne l bardzo wlelosLronne. na[sllnle[ czvnnoc lch prze[awla sl w
odwodzenlu uda, a przv usLalone[ konczvnle dolne[ pochvla[ mlednlc w sLron boczn. Ze wzaldu
na wachlarzowaLv przeblea wklen przednla l Lvlna czc obu mlnl dzlaa anLaaonlsLvcznle. Czc
przednla, kLre[ przvczepv poczLkowe le do przodu od poprzeczne[ osl sLawu, zalna sLaw blodrowv
ANATOMIA CZOWIEKA
l nawraca, za czc Lvlna prosLu[e l odwraca. unerwlenle obu mlnl poladkowvch, rednleao l
maeao pochodzl od n. poladkoweao arneao (n. aluLeus superlor). Z poraenlem nerwu wle sl
zazwvcza[ nleprawldowe usLawlenle mlednlcv, szczealnle wldoczne w Lrakcle czvnnocl
lokomocv[nvch. SposLrzeaa sl wwczas Lzw. chd kaczkowaLv.

Mlslen aruszkowaLv (m. plrlformls) rozpoczvna sl na mlednlczne[ powlerzchnl kocl
krzvowe[ na wvsokocl od drualeao do czwarLeao [e[ seamenLu. 8leanle on zblenle w bok,
wydostaje sl z [amv mlednlcv mnle[sze[ przez oLwr kulszowv wlkszv l przechodzl w clenkle duale
clano, kLre konczv sl na przvrodkowe[ sLronle krLarza wlkszeao kocl udowe[. Czvnnoc.
uzlaanle mlnla [esL sLosunkowo sabe. na[sllnle[ odwraca udo, sable[ odwodzl, a na[sable[
prosLu[e. unerwlenle. Cazkl nerwowe sploLu krzvoweao, kLrv na nlm spoczvwa.

Mlslen zasanlacz wewnLrznv (m. obLuraLorlus lnLernus), podobnle [ak poprzednl,
rozpoczvna sl wewnLrz mlednlcv mnle[sze[. rzvczep poczLkowv mlnla zna[du[e sl na
powlerzchnl wewnLrzne[ bonv zasonowe[ (membrana obLuraLorla) l na kosLnvm oaranlczenlu
oLworu zasonloneao. rzvczep koncowv. Wkna mlnla kleru[ sl zblenle do oLworu kulszoweao
mnle[szeao. W Lvm re[onle mlslen zmlenla klerunek przebleau pod kLem prosLvm l przewl[a sl
przez brzea wclcla kulszoweao mnle[szeao. Czc zewnLrz mlednlczna przechodzl w clano
koncowe l dochodzl do dou krLarzoweao kocl udowe[. Czvnnoc. Cwna czvnnoc Leao mlnla
polega na odwracanlu uda, ponadLo sabo przvwodzl l prosLu[e udo. unerwlenle. Cazkl sploLu
krzvoweao.

Mlnle bllnlacze arnv l dolnv (mm. aemelll superlor eL lnferlor) Lowarzvsz w swvm
przebleau mlnlowl zasanlaczowl wewnLrznemu. Mlslen bllnlaczv arnv rozpoczvna sl na kolcu
kulszowvm, m. bllnlaczv dolnv na auzle kulszowvm. Cba mlnle koncz sl razem z m.
zasanlaczem wewnLrznvm w dole krLarzowvm kocl udowe[. Czvnnoc. Cba mlnle bllnlacze
wspomaaa[ dzlaanle m. zasanlacza zewnLrzneao. unerwlenle. !ak w mlnlu poprzednlm.

Mlslen czworobocznv uda (m. quadraLus femorls) w posLacl czworoboczne[ pvLkl bleanle
poprzecznle od auza kulszoweao do arzeblenla mldzvkrLarzoweao kocl udowe[. Czvnnoc.
Mlslen Len odwraca, przvwodzl l nleznacznie prostuje udo w stawie biodrowym. Unerwienie.
ochodzl ze sploLu krzvoweao

Mlslen zasanlacz zewnLrznv (m. obLuraLorlus exLernus) [esL mlnlem spaszczonvm,
wachlarzowaLvm, rozpoczvna[cvm sl na zewnLrzne[ powlerzchnl bonv zasonowe[ l kosLnym
oaranlczenlu oLworu zasonloneao. clano koncowe Leao mlnla docza do clana m. zasanlacza
wewnLrzneao, konczc sl Lake w dole krLarzowvm kocl udowe[. Czvnnoc. Wspomaaa on
czvnnoc mlnla czworoboczneao uda. unerwlenle. ochodzl ze sploLu ldwloweao, adv
rozwo[owo nalev on do arupv mlnl przvrodkowvch uda. ulaLeao oLrzvmu[e unerwlenle z aazl
Lvlne[ n. zasonoweao (n. obLuraLorlus).
ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle uda
Mlnle uda (m. femorls) dzlel sl na Lrzv arupv
mlnle przednle,
mlnle przvrodkowe czvll przvwodzlclele uda,
mlnle Lvlne. Mlnle arupv przednle[ prosLu[ sLaw kolanowv l ma[ znaczn przewaa nad
arup Lvln - zginaczami.

rzednle mlnle uda
Crupa mlnl przednlch za[mu[e na[wlksz przesLrzen w obrble uda. Zasadnlcza czvnnoc Lvch
mlnl poleaa na prosLowanlu aolenl w sLawle kolanowvm. 8azem z mlnlaml zewnLrznvml
mlednlcv, kLre prosLu[ udo w sLawle blodrowvm, mlnle przednle uda uLrzvmu[ konczvn doln
w sLanle wvprosLu w sLawle blodrowvm l kolanowvm. Mlnle arupv przednle[ s unerwlone przez
nerw udowv (n. femoralls), wvchodzcv ze sploLu ldwloweao. W skad mlnl przednlch uda
wchodz:
mlslen krawleckl,
mlslen czworoaowv uda,
mlslen sLawowv kolana.

Mlslen krawleckl (m. sarLorlus) [esL na[duszvm mlnlem usLro[u ludzkleao l ma kszLaL
duale[, wskle[ Lamv. rzvczep poczLkowv mlnla zna[du[e sl na kolcu blodrowvm przednlm
arnvm l w swolm przebleau Lowarzvszv LLnlcv udowe[. rzvczep koncowv. Wkna Leao mlnla
blean rwnoleale ku doowl w klerunku przvrodkowe[ sLronv uda. nasLpnle mlslen przebleaa do
Lvu od nadkvkcla przvrodkoweao kocl udowe[ l konczv sl pasklm, rozblenvm clanem ponle[
kvkcla przvrodkoweao kocl plszczelowe[, przvrodkowo od auzowaLocl plszczell w Lzw. asle[
sLopce (pes anserlnus). Czvnnoc. !esL Lo mlslen dwusLawowv. !ako [edvnv mlslen, zalna[c udo w
sLawle blodrowvm, rwnoczenle zalna podudzle w sLawle kolanowvm. W dzlaanlu na sLaw
blodrowv [esL zalnaczem, odwodzlclelem l sabvm odwracaczem uda. W sLawle kolanowvm mlslen
Len zalna l nawraca aolen. Mlmo llcznvch czvnnocl [esL sabvm mlnlem, adv poslada mav
przekr[ flz[oloalcznv.

Mlslen czworoaowv uda (m. quadrlceps femorls). !esL Lo na[wlkszv pod wzaldem masv
mlslen usLro[u czowleka. ooonv [esL na przednle[ powlerzchnl uda l z uwaal na swe przvczepv
poczLkowe dzlell sl na czLerv aowv: na[bardzle[ powlerzchown aow sLanowl m. prosLv uda,
kLrv [esL m. dwusLawowvm l na[bardzle[ nlezalenvm spord wszvsLklch czLerech aw. 1rzv
pozosLae aowv Lo:
mlslen obszernv bocznv, mlslen obszernv przvrodkowv l mlslen obszernv
porednl.
Mlslen prosLv uda (m. recLus femorls) [esL mlnlem wrzeclonowaLvm, arubvm,
kLrv rozpoczvna sl na kolcu blodrowvm przednlm dolnym i na torebce stawu
ANATOMIA CZOWIEKA
blodroweao. W dolne[ czcl uda brzuslec mlnlowv przechodzl w arube, wsplne
clano koncowe dochodzce do rzepkl.
Mlslen obszernv bocznv (m. vasLus laLeralls) [esL na[sllnle[sz czcl m.
czworoaoweao uda l za[mu[e boczn powlerzchnl Lrzonu kocl udowe[. 8ozpoczvna
sl na krLarzu wlkszvm, kresle mldzvkrLarzowe[ l wardze boczne[ kresv
chropawe[ kocl udowe[. Wkna blean ukowaLo w klerunku przvrodkowvm l w
d, przechodzc we wsplne clano koncowe.
Mlslen obszernv przvrodkowv (m. vasLus medlalls) [esL pooonv po sLronle
przvrodkowe[ l przednle[ uda. 8ozpoczvna sl wzdu waral przvrodkowe[ kresv
chropawe[ kocl udowe[. Wkna [eao blean rwnoleale, ukowaLo w klerunku
bocznvm ku doowl l przechodz we wsplne clano koncowe.
Mlslen obszernv porednl (m. vasLus lnLermedlus) przvleaa do przednle[ l czclowo
boczne[ powlerzchnl Lrzonu kocl udowe[, przvkrvLv cakowlcle przez m. prosLv uda.
rzvczep poczLkowv Leao mlnla zna[du[e sl na przednio-bocznej stronie trzonu
kocl udowe[, ponle[ kresv mldzvkrLarzowe[, slaa[c u dou do okoo 3/4 duaocl
Lrzonu, adzle przechodzl we wsplne clano koncowe. Wsplne clano koncowe
m. czworoaoweao uda przvczepla sl do podsLawv l brzeaw rzepkl i przechodzi
dale[ w wlzado rzepkl (lla. paLellae), kLre sLanowlc przeduenle clana
koncoweao m. czworoaoweao uda konczv sl na auzowaLocl plszczell. Czc
wklen clana koncoweao, nalecvch do aowv przvrodkowe[ l boczne[, rozchodzl
sl ponle[ rzepkl ku doowl do powlerzchnl przednle[ kvkcla boczneao l
przvrodkoweao plszczell [ako Lroczek bocznv l przvrodkowv rzepkl (reLlnaculum
paLellae laLerale eL medlale). Czvnnoc. Mlslen czworoaowv uda [esL [edvnvm l
bardzo silnym prostownikiem sLawu kolanoweao, LrzvkroLnle przewvsza sw sl
wszvsLkle mlnle zalnacze Leao sLawu. Mlslen prosLv uda (m. recLus femorls)
dzlaa Lake na sLaw blodrowv. !esL obok m. blodrowo-ldwloweao (m. lllopsoas)
najsilniejszym zginaczem uda w stawie biodrowvm. onadLo m. prosLv uda [esL doc
sllnvm odwodzlclelem l sabvm odwracaczem uda. unerwlenle. Mlslen oLrzvmu[e
llczne aazkl od nerwu udoweao (n. femoralls). W przvpadku poraenla n.
udoweao nlemollwe [esL akLvwne prosLowanle podudzla w sLawle kolanowym.
CharakLervsLvcznvm ob[awem dla poraenla n. udoweao [esL brak odruchu
rzepkoweao. Mlslen sLawowv kolana (m. arLlcularls aenus) [esL nleduvm
mlnlem, rozpoczvna[cvm sl na przednle[ powlerzchnl uda ponle[ przvczepu
poczLkoweao aowv porednle[ m. czworoaoweao uda, a konczv sl w Lorebce
sLawu kolanoweao. Czvnnoc. Wvaadza fadv Lorebkl sLawowe[ podczas
prostowania stawu kolanowego.

rzvrodkowe mlnle uda
W skad mlnl przvrodkowvch uda wchodz:
mlslen arzeblenlowv,
mlslen smukv,
mlslen przvwodzlclel dual,
mlslen przvwodzlclel krLkl,
mlslen przvwodzlclel wlelkl.
ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle arupv przvrodkowe[ swvml poczLkowvml przvczepaml pokrvwa[ zewnLrzn
powlerzchnl aazl kocl onowe[ l aazl kocl kulszowe[, slaa[c od przodu ku arze do arzeblenla
onoweao, u dou l z Lvu - po auz kulszowv. WszvsLkle mlnle Le[ arupv, z wv[Lklem m. smukeao,
s mlnlaml [ednosLawowvml, a lch przvczepv koncowe mleszcz sl wzdu waral przvrodkowe[
kresv chropawe[ kocl udowe[. Mlnle przvrodkowe s sllnvml przvwodzlclelaml uda, ponadLo
blor udzla w odwracanlu l nleznacznle zalna[ udo w sLawle blodrowvm. unerwlone s przez nerw
zasonowv (n. obLuraLorlus) odchodzcv od sploLu ldwloweao (plexus lumballs). uszkodzenle n.
zasonoweao powodu[e zanlk funkc[l przvwodzenla, osablenle zalnanla l prosLowanla w sLawle
biodrowym. Chodzenie i stanie jest niepewne.

Mlslen arzeblenlowv (m. pecLlneus) [esL pasklm mlnlem pooonvm przvrodkowo od m.
biodrowo-ldwloweao. 8ozpoczvna sl na arzeblenlu l auzku onowvm, a konczv na kresle
arzeblenlowe[ kocl udowe[, ponle[ krLarza mnle[szeao. Czvnnoc. rzvwodzl, odwraca l
nieznacznie zgina udo w stawie biodrowym.

Mlslen smukv (m. aracllls) [esL na[duszvm l [edvnvm dwusLawowvm mlnlem Le[ arupv.
8ozpoczvna sl na aazl dolne[ kocl onowe[ l przvleae[ czcl aazl kocl kulszowe[. Wkna [eao
blean rwnoleale ku doowl l w Lrzecle[ dolne[ czcl uda przechodz w duale, clenkle clano, kLre
owl[a sl razem z m. krawlecklm od Lvu, dookoa nadkvkcla przvrodkoweao kocl udowe[ l konczv
ponle[ kvkcla przvrodkoweao kocl plszczelowe[ w Lzw. asle[ sLopce. 1rzv mlnle koncz sl Lu
swvml spaszczonvml clanaml, zachodzc wachlarzowaLo na sleble wvLwarza[ Lzw. asl sLopk
(pes anserlnus). Cprcz m. krawleckleao z arupv mlnl przednlch uda l m. smukeao - bdceao
przedsLawlclelem arupv przvrodkowe[, w skad "asle[ sLopkl" wchodzl [eszcze m. pclanlsLv,
nalecv do arupv mlnl Lvlnvch uda. Czvnnoc. Mlslen smukv [esL mlnlem dwusLawowvm. na
sLaw blodrowv dzlaa Lak, [ak wszvsLkle mlnle Le[ arupv, Lzn. przvwodzl, odwraca l nleznacznle
zalna udo. W dzlaanlu na sLaw kolanowv [esL zalnaczem Leao sLawu l rwnoczenle sabo nawraca
podudzie.

Mlslen przvwodzlclel dual (m. adducLor lonaus) ma kszLaL wvduoneao Lr[kLa.
8ozpoczvna sl na aazl arne[ kocl onowe[, obok spo[enla onoweao, a konczv sl na rodkowe[
Lrzecle[ czcl waral przvrodkowe[ kresv chropawe[ kocl udowe[. Czvnnoc. Silnie przywodzi,
sable[ odwraca l zalna udo.
Mlslen przvwodzlclel krLkl (m. adducLor brevls). 8ozpoczvna sl na przednle[ powlerzchnl
aazl dolne[ kocl onowe[ l konczv sl na Lrzecle[ arne[ czcl waral przvrodkowe[ kresv chropawe[
kocl udowe[. Czvnnoc. Sllnle przvwodzl, choc sable[ od poprzednleao odwraca l zalna udo.
Wsplnle z m. przvwodzlclelem dualm l m. arzeblenlowvm umollwla wvkonanle ruchu zakadanla
noal na noa w pozvc[l sledzce[.

Mlslen przvwodzlclel wlelkl (m. adducLor maanus) [esL na[able[ pooonvm l na[wlkszvm
z wszvsLklch mlnl arupv przvrodkowe[. 8ozpoczvna sl na przednle[ powlerzchnl aazl dolne[
kocl onowe[, na aazl kocl kulszowe[ l na przvleae[ czcl auza kulszoweao. rzvczep koncowv
ANATOMIA CZOWIEKA
skada sl z dwch czcl. Wkna mlnla rozpoczvna[ce sl na aazl dolne[ kocl onowe[ l na
aazl kocl kulszowe[ koncz sl wzdu waral przvrodkowe[ kresv chropawe[ kocl udowe[.
WszvsLkle wkna mlnlowe odchodzce swvm przvczepem poczLkowvm od auza kulszowego
blean w d, przechodzc w samodzlelnv brzuslec, zakonczonv sllnvm obvm clanem, kLre
przvczepla sl do nadkvkcla przvrodkoweao kocl udowe[. Mldzv przvczepaml koncowvml obu
czcl mlnla zna[du[e sl kana przvwodzlclell (canalls adducLorlus). Czvnnoc. Mlslen Len [esL
na[sllnle[szvm przvwodzlclelem uda. oza Lvm czc mlnla, konczca sl na kresle chropawe[ - tak
[ak wszvsLkle mlnle Le[ arupv odwraca l zalna udo, naLomlasL czc konczca sl na nadkvkclu
przvrodkowvm uda nawraca l sllnle prosLu[e udo w sLawle blodrowvm. unerwlenle. Ma dwa crda.
Czc mlnla, kLra konczv sl na kresle chropawe[, [esL unerwlona przez n. zasonowv (sploL
ldwlowv), naLomlasL czc dochodzca do nadkvkcla przvrodkoweao - przez n. piszczelowy (splot
krzvowv).


1vlne mlnle uda
uo arupv Le[ nale Lrzv mlnle: pclanlsLv l pbonlasLv, pooone przvrodkowo oraz m.
dwuaowv uda, bleancv bocznle. Z wv[Lklem aowv krLkle[ m. dwuaoweao uda, wszvsLkle
rozpoczvna[ sl na auzle kulszowvm l s mlnlaml dwusLawowvml, kLre prosLu[ sLaw blodrowv, a
zalna[ aolen w sLawle kolanowvm unerwlenle pochodzl od sploLu krzvoweao (plexus sacralls) droa
nerwu kulszoweao (n. lschladlcus) oraz [eao rozaazlen w posLacl nerwu plszczeloweao (n. tibialis) i
nerwu sLrzakoweao wsplneao (n. peroneus communis).

W skad Lvlnvch mlnl uda wchodz:
mlslen pclanlsLv,
mlslen pbonlasLv,
mlslen dwuaowv uda.

Mlslen pclanlsLv (m. semlLendlnosus), pooonv na[bardzle[ przvrodkowo w Lvlne[ okollcv
uda, rozpoczvna sl na auzle kulszowvm, bleanle w d, adzle w poowle duaocl uda przechodzl w
obe clano koncowe. rzvczep koncowv zna[du[e sl ponle[ kvkcla przvrodkoweao plszczell w
Lzw. asle[ sLopce (pes anserlnus). Czvnnoc. !esL on prosLownlklem l sabvm przvwodzlclelem uda
w stawie biodrowym. W stawie kolanowym uczestniczy w zginaniu i nawracaniu goleni.

Mlslen pbonlasLv (m. semlmembranosus). 8ozpoczvna sl dualm, pasklm clanem na
guzie kulszowym. clano Lo slaa zazwvcza[ a do poowv duaocl mlnla, po czvm przechodzl
sLopnlowo w szerokl brzuslec, kLrv oaranlcza od sLronv arne[ l przvrodkowe[ d podkolanowv
(fossa popllLea). clano koncowe kleru[c sl ku doowl przechodzl do Lvu od nadkvkcla
przvrodkoweao kocl udowe[ l na wvsokocl kvkcla przvrodkoweao plszczell dzlell sl na Lrzv
odnoal. !edna odnoaa konczv sl na powlerzchnl kvkcla przvrodkoweao plszczell, druaa przechodzl
ANATOMIA CZOWIEKA
w wlzado podkolanowe skone, odnoaa Lrzecla kleru[e sl ku doowl l wnlka do powlzl aolenl.
Czvnnoc. uzlaanle mlnla pbonlasLeao [esL podobne do mlnla pclanlsLeao, znacznle
silniejsze. Jest silnym prostownikiem i przywodzicielem stawu biodrowego, w stawie kolanowym
zgina i nawraca.

Mlslen dwuaowv uda (m. blceps femorls) [esL mlnlem dualm, pooonvm po sLronle
boczne[, na Lvlne[ powlerzchnl uda. W przvczeple poczLkowvm mlnla wvrnla sl aow dua l
krLk. Cowa duaa (capuL lonaum) rozpoczvna sl na auzle kulszowvm, aowa krLka (capuL breve)
na rodkowe[ Lrzecle[ czcl waral boczne[ kresv chropawe[. 8leanc ku doowl oble aowv cz sl l
Lworz arn l boczn aranlc dou podkolanoweao. Sllne clano koncowe [esL umocowane na
aowle sLrzakl. Czvnnoc. na sLaw blodrowv dzlaa Lvlko aowa duaa mlnla dwuaoweao. !esL on
prosLownlklem Leao sLawu, poza Lvm przvwodzl l sabo odwraca udo. W dzlaanlu na sLaw kolanowv
oble aowv prze[awla[ wspln funkc[: L[. sllnle zalna[ l odwraca[ aolen.

owlzle blodra l uda

owlc blodrowa (fascla lllaca), pokrvwa[ca m. blodrowo-ldwlowv przvczepla sl u dou
do wlzada pachwlnoweao l wvnlosocl blodrowo-onowe[, wvLwarza Lu clanlsLv uk blodrowo-
onowv (arcus lllopecLlneus), kLrv dzlell ca przesLrzen, pooon mldzv wlzadem pachwlnowvm
(lla. lnaulnale) a przednlm brzealem kocl mlednlczne[, na czc boczn l przvrodkow. Czc
boczna, zwana rozsLpem mlnlowvm (lacuna musculorum) [esL droa wv[cla z mlednlcv m.
biodrowo-ldwloweao l nerwu udoweao, przez czc przvrodkow czvll przez rozsLp naczvnlowv
(lacuna vasorum) blean naczvnla udowe l nerwv.

owlc poladkowa (fascla aluLea) pokrvwa cav m. poladkowv wlelkl oraz czc arn m.
poladkoweao rednleao. rzvmocowana [esL w arze do arzeblenla blodroweao, a u dou przedua
sl w powlc szerok (fascla laLa), kLra oLacza wszvsLkle mlnle uda. owlc szeroka w okrelonvch
okollcach rozszczepla sl na dwle blaszkl obe[mu[ce: m. naplna[cv powlc szerok, m. krawleckl l
naczvnla udowe. Wkna clana koncoweao m. naplna[ceao powlc szerok wplaLa[ sl w nl, a
bleanc ku doowl do kvkcla boczneao plszczell wvLwarza[ clanlsLe pasmo blodrowo-piszczelowe
(LracLus llloLlblalls) powlzl szerokle[ uda. owlc szeroka uda wvsva dwle przearodv
mldzvmlnlowe: przvrodkow (sepLum lnLermusculare femorls medlale) l boczn (sepLum
lnLermusculare femorls laLerale), kLre dochodz odpowlednlo do waral przvrodkowe[ l boczne[
kresv chropawe[ kocl udowe[. rzearoda mldzvmlnlowa boczna - szersza i dusza od
przvrodkowe[ - oddzlela arup mlnl prosLownlkw od zalnaczv. rzearoda mldzvmlnlowa
przvrodkowa, wsza l krLsza, oddzlela prosLownlkl od przvwodzlclell. Mlnle arupv
przvrodkowe[ (przvwodzlclele) s oddzlelone od mlnl Lvlne[ arupv (zalnaczv) warsLw lucne[ Lkankl
czne[. W Len sposb kada z Lrzech arup mlnl uda poslada wasn komor kosLno-wknlsL.
onadLo lsLnle[e osobnv przedzla dla m. krawleckleao. ku doowl powlc szeroka uda przechodzl w
powlc podkolanow l powlc goleni.

ANATOMIA CZOWIEKA
1r[kL udowv (Lrlaonum femorale) lev w arne[, przednle[ czcl uda. odsLaw Lr[kLa
Lworzv wlzado pachwlnowe, brzea bocznv - m. krawleckl, a przvrodkowv - m. przvwodzlclel dual.
W re[onle wlerzchoka Lr[kLa udoweao zna[du[e sl we[cle do kanau przvwodzlclell.

kana przvwodzlclell (canalls adducLorlus) duaocl kllku cenLvmeLrw prowadzl z wlerzchoka
Lr[kLa udoweao do dou podkolanoweao. We[cle do kanau oaranlcza[ od boku m. obszernv
przvrodkowv, przvrodkowo - m. przywodzlclel wlelkl l od przodu blaszka clanlsLa. CLwr dolnv,
zwanv rozworem clanlsLvm przvwodzlclell, [esL pooonv mldzv kocl udow a clanem
przvwodzlclela wlelkleao. rzez kana przechodz naczvnla l nerwv, bleance do dou
podkolanowego i do sLawu kolanoweao. kana udowv (canalls femoralls) [esL pooonv w rodkowe[
czcl rozsLpu naczvn. We[cle do kanau sLanowl plerclen udowv. Caranlcza[ ao: va udowa,
wlzado pachwlnowe, arzeblen kocl onowe[ l wlzado rozsLpowe. Cd [amv brzusznej jest
oddzlelonv przearod udow l oLrzewn. 1 droa moa dosLawac sl pod skr arno-
przvrodkowe[ powlerzchnl uda Lrzewa Lworzc przepuklln udow (hernla femoralls). rzepukllna La
czcle[ wvsLpu[e u kobleL.



Mlnle aolenl
Mlnle aolenl (m. crurls) poslada[ brzuce pooone blle[ sLawu kolanoweao l - podobnie
[ak w mlnlach przedramlenla - w dolne[ Lrzecle[ czcl przechodz one w clana koncowe. Z Leao
powodu aolen sLokowaLo zwa sl ku doowl. Wlkszoc mlnl aolenl blerze poczLek na koclach
podudzla l bonle mldzvkosLne[ aolenl, a lch przvczepv koncowe zna[du[ sl na koclach sLopv.
8lor one udzla w ruchach sLopv wzaldem podudzla, a Lake w zalnanlu l prosLowanlu palcw
sLopv. Mlnle aolenl dzlel sl na Lrzv arupv: przednl, boczn l Lvln.

rzednle mlnle aolenl
CzLerv mlnle arupv przednle[ wvpenla[ przesLrzen pooon do przodu od bonv
mldzvkosLne[ aolenl, oaranlczon od sLronv przvrodkowe[ powlerzchnl boczn kocl plszczelowe[,
a od strony bocznej - powlerzchnl przvrodkow Lrzonu sLrzakl. WszvsLkle mlnle arupv przednle[
unerwlone s przez n. sLrzakowv abokl (n. peroneus profundus) - odaazlenle n. sLrzakoweao,
kLrv [esL przeduenlem n. kulszoweao. oraenle n. sLrzakoweao abokleao upoledza czvnnoc
odwracanla sLopv (suplnaLlo pedls) l na[czcle[ prowadzl do opadnlcla [e[ brzeau przvrodkoweao.
Wvpadnlcle funkc[l mlnl przednlch aolenl unlemollwla czvnne zalnanle arzbleLowe sLopv (flexlo
dorsalis pedis). W skad mlnl przednlch aolenl wchodz:
mlslen plszczelowv przednl,
mlslen prosLownlk dual palcw,
mlslen sLrzakowv Lrzecl,
mlslen prosLownlk dual palucha.
ANATOMIA CZOWIEKA

Mlslen plszczelowv przednl (m. Llblalls anLerlor) rozpoczvna sl na kvkclu bocznvm, arne[
czcl powlerzchnl boczne[ Lrzonu kocl plszczelowe[ oraz przvleae[ czcl bonv mldzvkosLne[
aolenl. Wkna Leao mlnla kleru[ sl w d, przechodz w mocne clano poda[ce po sLronle
przednle[ plszczell nad sLawaml skokowvml przez arnv l dolnv Lroczek mm. prosLownlkw
(reLlnaculum mm. exLensorum superlus eL lnferlus). Mnle[ wlce[ w poowle duaocl sLopv, clano
owl[a sl na [e[ brzeau przvrodkowvm l konczv na sLronle podeszwowe[ kocl kllnowaLe[
przvrodkowe[ l l kocl rdsLopla. Czvnnoc. Cwna czvnnoc Leao mlnla poleaa na zalnanlu
arzbleLowvm sLopv, [esL on sllnle[szvm prosLownlklem od wszvsLklch pozosLavch prosLownlkw,
kLre blor udzla w zalnanlu arzbleLowvm sLopv. oza Lvm przvwodzl l odwraca sLop, L[. unosl [e[
brzea przvrodkowv, dzlkl czemu wvwlera wpvw na prawldowe wvskleplenle sLopv. rzv usLalone[
sLople pochvla aolen do przodu.

Mlslen prosLownlk dual palcw (m. exLensor dlalLorum lonaus) lev bocznle od
poprzednleao l rozpoczvna sl na kvkclu bocznvm plszczell, na aowle sLrzakl l [e[ brzeau przednlm
oraz na przvleae[ czcl bonv mldzvkosLne[ aolenl. 8rzuslec mlnlowv [u w poowle aolenl
przechodzl w sllne clano. clano Lo po wv[clu spod arneao l dolneao Lroczka prosLownlkw na
grzbiecie stopy dzieli sl na czLerv clana dla palcw od ll do v, kLre w Lvm re[onle s ob[Le
pochewkaml mazlowvml. konczv sl w rozclanach arzbleLowvch palcw (aponeuroses dorsales
dlalLorum pedls) razem z m. prosLownlklem krLklm palcw (m. exLensor dlalLorum brevls).
Mlslen sLrzakowv Lrzecl (m. peroneus LerLlus) sLanowl zazwvcza[ odszczeplon boczn
czc prosLownlka dualeao palcw l konczv sl po sLronle arzbleLowe[ podsLawv v kocl rdsLopla.
Czvnnoc. Cba mlnle zalna[ sLop arzbleLowo l wspomaaa[ nawracanie i odwodzenie stopy.
Mlslen prosLownlk dual palcw wspomaaa znacznle sllnle[szv od nleao m. prosLownlk krLkl
palcw w prosLowanlu palcw sLopv.

Mlslen prosLownlk dual palucha (m. exLensor hallucls lonaus) [esL pooonv na[able[ z
wszystkich mlnl Le[ arupv, adv rozpoczvna sl na rodkowe[ czcl powlerzchnl przvrodkowe[
Lrzonu sLrzakl l na przvleavm odclnku bonv mldzvkosLne[ aolenl. clano koncowe Leao mlnla
kleru[e sl do przodu l przvrodkowo na arzbleLow powlerzchnl sLopv l konczv sl na podsLawle
dalszeao pallczka palucha. Czvnnoc. rosLu[e paluch l zalna arzbleLowo sLop.

8oczne mlnle aolenl
uo arupv boczne[ zallcza sl dwa mlnle sLrzakowe: dual l krLkl, kLre przebleaa[ wzdu
boczne[ powlerzchnl sLrzakl. Mlnle sLrzakowe dual l krLkl unerwlone s przez nerw sLrzakowv
powlerzchownv (n. peroneus superflclalls), drua aac n. sLrzakoweao wsplneao. oraenle n.
sLrzakoweao powlerzchowneao na[sllnle[ upoledza czvnnoc nawracanla sLopv (pronaLlo pedls), a
lsLnle[ca wwczas przewaaa naplcla mlnl anLaaonlsLvcznvch powodu[e usLawlenle sLopv w
pozvc[l odwrcone[. W Laklm przvpadku mamv do czvnlenla z Lzw. sLop konsk, w kLre[ dochodzl
do nadmlerneao obclenla brzeau boczneao sLopv podczas sLanla i chodzenia. W skad mlnl
bocznvch aolenl wchodz:
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen sLrzakowv dual,
mlslen sLrzakowv krLkl.

Mlslen sLrzakowv dual (m. peroneus lonaus). 8ozpoczvna sl na kvkclu bocznvm plszczell,
aowle sLrzakl, Lorebce sLawu plszczelowo-sLrzakoweao l w arnvm odclnku powlerzchnl boczne[
Lrzonu sLrzakl. ~clano koncowe bleanle w d po sLronle Lvlne[ kosLkl boczne[ (malleolus laLeralls),
przytwierdzone do niej troczkami (retinaculum mm. peroneorum superius et inferius) zmienia
kierunek przebiegu l wzdu boczne[ powlerzchnl kocl plLowe[ poda do brzeau boczneao sLopv.
na wvsokocl kocl szeclenne[ clano wsLpu[e na sLron podeszwow sLopv, kleru[c sl nasLpnle
do [e[ brzeau przvrodkoweao l konczv sl obok przvczepu koncoweao m. plszczelowego przedniego,
L[. na kocl kllnowaLe[ przvrodkowe[ l na podsLawle l kocl rdsLopla.

Mlslen sLrzakowv krLkl (m. peroneus brevls) [esL pooonv ponle[ m. sLrzakoweao dualeao.
8ozpoczvna sl na rodkowe[ Lrzecle[ czcl powlerzchnl boczne[ Lrzonu sLrzakl, a clano koncowe
bleanle razem ze clanem m. sLrzakoweao dualeao do wvsokocl kocl szeclenne[. rzvczep
koncowv zna[du[e sl na auzowaLocl v kocl rdsLopla. Czvnnoc. Cba mlnle sLrzakowe s
awnvml nawracaczaml sLopv, rwnoczenle [ odwodz. onlewa mlnle Le blean za kosLk
boczn, czvll do Lvu od poprzeczne[ osl arneao sLawu skokoweao, zalna[ sLop w klerunku
podeszwowvm. uzlaanle m. plszczeloweao przednleao l m. sLrzakoweao dualeao podLrzvmu[e
wysklepienie stopy.

1vlne mlnle aolenl
Mlnle Lvlne podudzla sLanowl na[llcznle[sz arup mlnl w obrble aolenl l dzlel sl na
warsLw powlerzchown (Lrzv mlnle) l abok (czLerv mlnle). WszvsLkle Lvlne mlnle aolenl
unerwia nerw piszczelowy (n. Llblalls), bdcv przeduenlem n. kulszoweao (n. lschladlcus).
oraenle nerwu znosl prawle cakowlcle funkc[ zalnanla podeszwoweao sLopv l palcw. !ako
zalnacze sLopv dzlaa[ wwczas [edvnle mm. sLrzakowe. Wvpadnlcle funkc[l mlnl Lvlnvch
podudzla unlemollwla przvclskanle sLopv do podoa oraz sLawanle na palcach. W skad mlnl
Lvlnvch aolenl wchodz:
mlslen brzuchaLv vdkl,
mlslen paszczkowaLv,
mlslen podeszwowv,
mlslen podkolanowv,
mlslen zalnacz dual palcw,
mlslen plszczelowv Lvlny,
mlslen zalnacz dual palucha.


ANATOMIA CZOWIEKA
Warstwa powierzchowna
Mlslen Lr[aowv vdkl (m. Lrlceps surae) [esL Lo na[wlkszv mlslen arupv Lvlne[, kLrv z uwaal na
przvczepv poczLkowe dzlell sl na dwa mlnle:
mlslen brzuchaLv vdkl,
mlslen paszczkowaLv.

Mlslen brzuchaLv vdkl (m. aasLrocnemlus) [esL mlnlem dwuaowvm, kLrv rozpoczvna sl
powve[ sLawu kolanoweao. rzvczep poczLkowv aowv boczne[ (capuL laLerale) zna[du[e sl
powve[ kvkcla boczneao, aowv przvrodkowe[ (capuL medlale) - powve[ kvkcla przvrodkoweao
kocl udowe[ na powlerzchnl podkolanowe[. Cble aowv cz sl w rodkowe[ czcl aolenl, adzle
przechodz w paskle l szerokle clano. clano Lo czv sl ze clanem m. paszczkowaLeao,
Lworzc clano plLowe (Lendo calcaneus), zwane clanem Achlllesa (Lendo Achlllls),
przvmocowane do auza plLoweao.

Mlslen paszczkowaLv (m. soleus) pokrvLv mlnlem brzuchaLvm [esL paskl l arubv.
8ozpoczvna sl na Lvlne[ powlerzchnl aowv sLrzakl l arne[ czcl Lrzonu sLrzakl, na kresie m.
paszczkowaLeao l przvleae[ czcl Lvlne[ powlerzchnl kocl plszczelowe[. 8rzuslec mlnlowv
przechodzl w clano znacznle nle[, nl w mlnlu brzuchaLvm. Cba clana cz sl Lu powve[
kocl plLowe[, Lworzc wsplne clano plLowe (Lendo calcaneus), przymocowane do guza
plLoweao. Czvnnoc. W odnleslenlu do sLaww skokowvch oba mlnle prze[awla[ zaodn
czvnnoc, s na[sllnle[szvml mlnlaml zalna[cvml sLop w klerunku podeszwowvm. Mlslen
Lr[aowv vdkl przvclska sLop do podoa, u
w r o s odes mu
ANATOMIA CZOWIEKA
Mlslen zalnacz dual palcw (m. flexor dlalLorum lonaus) rozpoczvna sl na Lvlne[
powlerzchnl plszczell ponle[ kresv m. paszczkowaLeao. W dolne[ czcl aolenl brzuslec mlnlowv
przechodzl w clano, kLre bleanle w d po Lvlne[ sLronle kosLkl przvrodkowe[, przechodzl na
sLron podeszwow sLopv, adzle dzlell sl na czLerv odnoal, konczce sl na dalszvch pallczkach od ll
do v palca. W re[onle kosLkl przvrodkowe[ clano omawlaneao mlnla wraz ze clanaml mlnl:
plszczeloweao Lvlneao l zalnacza dualeao palucha oraz naczvnlaml l nerwaml plszczelowvml [esL
ob[Le Lroczkaml zalnaczv (reLlnaculum mm. flexorum) l przvLwlerdzone do kocl. Czvnnoc.
Mlslen Len zalna sLop podeszwowo, odwraca l przvwodzi. Wzmacnia wysklepienie stopy
szczealnle, adv sLopa [esL obclona. uzlaanle [eao na palce, kLre zalna [esL sabsze.

Mlslen plszczelowv Lvlnv (m. Llblalls posLerlor) [esL pooonv porodku mldzv dwoma
dualml zalnaczaml palcw. 8ozpoczvna sl na bonle mldzvkosLne[ aolenl l przvleavch czclach
Lvlne[ powlerzchnl kocl plszczelowe[ l sLrzakl. W dolne[ czcl podudzla przechodzl w clano, kLre
bleanle za kosLk przvrodkow l na sLronle podeszwowe[ sLopv rozdzlela sl na odnoal, konczce sl
na: kocl dkowaLe[, Lrzech koclach kllnowaLvch, kocl szeclenne[ l Lrzech rodkowvch koclach
rdsLopla. Czvnnoc. Wrd mlnl aboklch [esL on na[sllnle[szvm odwracaczem l
przvwodzlclelem sLopv, naLomlasL sabvm zalnaczem podeszwowvm. Cbok m. piszczelowego
przednleao l m. sLrzakoweao dualeao ma decvdu[ce znaczenle dla uLrzvmanla wvskleplenla sLopv.

Mlslen zalnacz dual palucha (m. flexor hallucls lonaus) rozpoczvna sl na Lvlne[ powlerzchnl
Lrzonu sLrzakl. clano Leao mlnla przebleaa przez wasn bruzd pooon na kocl skokowe[ l
plLowe[ (sulcus Lendlnls m. flexorls hallucls lonal), nasLpnle przechodzl na sLron podeszwow
sLopv l konczv sl na podsLawle dalszeao pallczka palucha. Czvnnoc. uzlaa[c na sLawv skokowe
mlslen Len zalna sLop podeszwowo, odwraca l przvwodzl. onlewa clano koncowe przebleaa w
swvm rowku pod podprk skokow (susLenLaculum Lall) kocl plLowe[, zabezplecza waclwe
usLawlenle kocl skokowe[, dzlkl czemu wzmacnla podune wvskleplenle sLopv l chroni przed
paskosLoplem. Mlslen zalna Lake paluch w obu sLawach.

owlzle aolenl
u podkolanowv (fossa popllLea) lev w okollcv kolanowe[ Lvlne[, na aranlcv prze[cla uda w
aolen. kszLaLem przvpomlna rwnoleaobok, kLreao osLre kLv s sklerowane w ar l d.
Caranlczenlem Leao dou s: od arv l przvrodkowo pooone mm. pbonlasLv l pclanlsLv, od
boczno-arne[ sLronv - m. dwuaowv uda. uolne aranlce wvznacza[: aowa boczna l przvrodkowa
m. brzuchaLeao vdkl. u podkolanowv wvpenla Lkanka Luszczowa. oza Lvm w dole
podkolanowvm zna[du[ sl: n. plszczelowv, . l L. podkolanowa oraz n. sLrzakowv wsplnv. u
podkolanowv pokrvwa powlc podkolanowa.

owlc aolenl (fascla crurls) oLacza wszvsLkle mlnle aolenl, a na powlerzchnl przvrodkowe[
plszczell zrasLa sl z okosLn. Cd powlzl aolenl odchodz dwle przearodv mldzvmlnlowe:
przednla l Lvlna. rzearodv Le dzlel aolen na Lrzv komorv mlnlowe: przednl dla prosLownlkw,
boczn dla mm. sLrzakowvch l Lvln dla zalnaczv. Czc Lvlna powlzl aolenl dzlell sl na dwle
ANATOMIA CZOWIEKA
blaszkl: powlerzchown - pokrvwa m. Lr[aowv vdkl l abok pokrvwa warsLw abok zalnaczv
aolenl. ku arze powlc aolenl przechodzl poprzez powlc podkolanow w powlc szerok uda. W
dolnym odclnku przednle[ czcl aolenl wvsLpu[e poprzeczne wlzado zwane Lroczklem arnvm
prosLownlkw (reLlnaculum mm. exLensorum superlus). 1roczek Len przvmocowu[e sl [ednvm
swvm koncem do kocl plszczelowe[, a drualm - do kocl sLrzakowe[ na wvsokocl sLawu skokowego
arneao. onadLo wvsva przearod do kocl plszczelowe[, dzlelc przesLrzen pooon mldzv
Lroczklem a kocml aolenl na dwa przedzlav: przvrodkowv dla m. plszczeloweao przednleao oraz
bocznv dla m. prosLownlka dualeao palcw l m. prosLownlka dualeao palucha.

1roczek dolnv prosLownlkw (reLlnaculum mm. exLensorum lnferlus) zna[du[e sl nleco nle[,
na poaranlczu aolenl l sLopv oraz poslada Lrzv przedzlav dla prze[cla Lrzech wve[ podanvch mlnl.
Wzmocnlenle powlzl aolenl od sLronv boczne[ wvLwarza[ dwa Lroczkl mlnl sLrzakowvch
(reLlnacula mm. peroneorum). Crnv Lroczek [esL rozplLv mldzv kosLk boczn a powlerzchnl
boczn kocl plLowe[, dolnv Lroczek, pooonv nleco nle[, przvLrzvmu[e clana mm. sLrzakowvch
przy boczne[ powlerzchnl kocl plLowe[. o sLronle Lvlne[ w dolne[ czcl aolenl powlc wvLwarza
Lroczek zalnaczv (reLlnaculum mm. flexorum), kLrv przvmocowu[e sl do Lvlne[ powlerzchnl kosLkl
przvrodkowe[ l do auza plLoweao, a przvLrzvmu[e clana mlnl: piszczelowego tylnego, zginacza
dualeao palucha l zalnacza dualeao palcw.

Mlnle sLopv
Mlnle sLopv (mm. pedls), w przeclwlensLwle do mlnl rkl s rozmleszczone nle Lvlko po sLronle
podeszwowe[, lecz wvsLpu[ ponadLo na sLronle arzbleLowe[ sLopv. Mlnle arzbleLowe sLanowl
dwa mlnle: prosLownlk krLkl palucha l prosLownlk krLkl palcw. Mlnle zna[du[ce sl na
sLronle podeszwowe[, podobnle do mlnl rkl, Lworz Lrzv arupv:
mlnle wvnlosocl przvrodkowe[ (emlnenLla planLarls medlalls),
mlnle wvnlosocl boczne[ (emlnenLla planLarls laLeralls),
mlnle wvnlosocl porednle[ (emlnenLla planLarls lnLermedla).
Mlnle arzbleLowe sLopv unerwlone s przez nerw sLrzakowv abokl (n. peroneus
profundus), naLomlasL mlnle podeszwowe przez koncowe aazle n. plszczeloweao (n. Llblalls), w
posLacl n. podeszwoweao przvrodkoweao (n. planLarls medlalls) l n. podeszwoweao boczneao (n.
plantaris lateralis).

Mlnle arzbleLu sLopv
W skad mlnl arzbleLu sLopv wchodz:
mlslen prosLownlk krLkl palcw,
mlslen prosLownlk krLkl palucha.

ANATOMIA CZOWIEKA
Mlslen prosLownlk krLkl palcw (m. exLensor dlalLorum brevls) rozpoczvna sl na arzbleLowo
boczne[ powlerzchnl kocl plLowe[ przed zaLok sLpu. 8rzuslec mlnlowv przechodzl w Lrzv
clana dla ll, lll l lv palca, kLre zlewa[ sl z odpowlednlml clanaml prosLownlka dualeao palcw l
koncz sl w rozclanach arzbleLowvch palcw sLopv.

Mlslen prosLownlk krLkl palucha (m. exLensor hallucls brevls) rozpoczvna sl wsplnle z
prosLownlklem krLklm palcw, a konczv sl na pallczku bllszvm palucha. Czvnnoc. Cba mlnle
prosLu[ l zalna[ arzbleLowo odpowlednle palce.

Mlnle podeszwowe sLopv
Mlnle wvnlosocl przvrodkowe[
W skad mlnl wvnlosocl przvrodkowe[ wchodz:
mlslen odwodzlclel palucha,
mlslen zalnacz krLkl palucha,
mlslen przvwodzlclel palucha.

Mlslen odwodzlclel palucha (m. abducLor hallucls) [esL na[sllnle[szvm krLklm mlnlem sLopv,
kLrv awnle kszLaLu[e wvnlosoc przvrodkow podeszwv. 8ozpoczvna sl na: kocl pltowej,
dkowaLe[, kllnowaLe[ przvrodkowe[ l na rozclanle podeszwowvm (aponeurosls planLarls). clano
koncowe przvczepla sl do podsLawv pallczka bllszeao palucha l do Lrzeszczkl przvrodkowe[.
Czvnnoc. Zalna l odwodzl paluch oraz wzmacnla przvrodkow, na[bardzle[ wvpuk czc skleplenla
stopy.

Mlslen zalnacz krLkl palucha (m. flexor hallucls brevls) rozpoczvna sl na podeszwowe[
powlerzchnl Lrzech kocl kllnowaLvch l na kocl dkowaLe[, a konczv sl dwoma clanaml na
podstawie paliczka bliszeao palucha l na obu Lrzeszczkach. Czvnnoc. Zalna paluch l wzmacnla
podune skleplenle sLopv.

Mlslen przvwodzlclel palucha (m. adducLor hallucls) poslada dwle aowv w przvczeple
poczLkowvm: skon l poprzeczn. rzvczep poczLkowv aowv skonej (caput obliquum) znajduje
sl na podsLawach od ll do lv kocl rdsLopla, na kocl kllnowaLe[ boczne[, kocl szeclenne[ l
wlzadle podeszwowvm dualm (lla. planLare lonaum). Cowa poprzeczna (capuL Lransversum)
przvczepla sl na Lorebkach sLaww rdstopno-paliczkowych II-v l na wlzadach Lvch sLaww. Cble
aowv koncz sl na podsLawle bllszeao pallczka palucha l na Lrzeszczce boczne[. Czvnnoc. Mlslen
Len przvwodzl paluch l zalna ao w sLawle rdsLopno-pallczkowvm. oza Lvm aowa poprzeczna
zwa sLop, [esL wlc [ednvm z awnvch mlnl, kLrv wzmacnla wvskleplenle poprzeczne sLopv.

ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle wvnlosocl boczne[
W skad mlnl wvnlosocl boczne[ wchodz:
odwodzlclel palca maeao,
zalnacz krLkl palca maeao.

Mlslen odwodzlclel palca maeao (m. abducLor dlalLl mlnlml) rozpoczvna sl na dolne[
powlerzchnl kocl plLowe[ l na rozclanach podeszwowvch, a konczv sl na v kocl rdsLopla l na
podsLawle bllszeao pallczka palca maeao. Czvnnoc. Zalna l nleznacznle odwodzl palec mav oraz
wzmacnla podune wvskleplenle sLopv.

Mlslen zalnacz krLkl palca maeao (m. flexor dlalLl mlnlml brevls) rozpoczvna sl na
podsLawle v kocl rdsLopla l konczv sl na podsLawle pallczka bllszeao palca maeao. Czvnnoc.
Zalna mav palec l wzmacnla podune wvskleplenle sLopv przez poczenle z wlzadem
podeszwowvm dualm.

Mlnle wvnlosocl porednle[
W skad mlnl wvnlosocl porednle[ wchodz:
mlslen zalnacz krLkl palcw,
mlslen czworobocznv podeszwv,
mlnle alistowate,
mlnle mldzvkosLne.

Mlslen zalnacz krLkl palcw (m. flexor dlalLorum brevls) rozpoczvna sl na dolne[ powlerzchnl
auza plLoweao l na rozclanle podeszwowvm, przechodzl w czLerv brzuce, kLrvch clana koncz
sl na rodkowvm pallczku ll-v palca. Czvnnoc. Zalna palce ll-v l wzmacnla podune wvskleplenle
stopy.

Mlslen czworobocznv podeszwv (m. quadraLus planLae) rozpoczvna sl na dolne[ l
przvrodkowe[ powlerzchnl kocl plLowe[, a dochodzl do clana m. zalnacza dualeao palcw.
Czvnnoc. 8eaulu[e on klerunek poclaanla clana zalnacza dualeao palcw l wzmacnla
wysklepienie stopy.

Mlnle allsLowaLe (mm. lumbrlcales) s Lo czLerv mae, wrzeclonowaLe mlnle,
rozpoczvna[ce sl na clanach koncowvch m. zalnacza dualeao palcw, a konczce sl na
ANATOMIA CZOWIEKA
podsLawach pallczkw bllszvch ll-v palca. Czvnnoc. Mlnle Le zalna[ pallczkl bllsze ll-V palca i
przvwodz [e do palucha.

Mlnle mldzvkosLne (mm. lnLerossel) wvpenla[ przesLrzenle mldzvkosLne rdsLopla l
tak, jak w rce, dzlel sl na: podeszwowe l arzbleLowe. 8ozpoczvna[ sl na Lrzonach kocl
rdsLopla a koncz na podsLawach pallczkw bllszvch l Lorebkach sLaww rdsLopno-
pallczkowvch. Czvnnoc. Mlnle mldzvkosLne podeszwowe (mm. lnLerossel planLares) zalna[
bllsze pallczkl w klerunku podeszwowvm l przvwodz palce do osl orlenLacv[ne[, bleance[ przez
drual palec. Mlnle mldzvkosLne arzbleLowe (mm. lnLerossel dorsales) odwodz palce od Le[ osl.
Wanvm zadanlem Lvch mlnl [esL usLalanle sLaww rdsLopno-paliczkowych a tym samym
usLalanle przednlch punkLw podparcla skleplenla sLopv.

owlzle sLopv
Mlnle arzbleLu sLopv pokrvwa clenka powlc arzbleLowa sLopv (fascla dorsalls pedls),
dochodzca do Lroczka dalszeao prosLownlkw. owlc podeszwowa sLopv wvLwarza rozclano
podeszwowe (aponeurosls planLarls). 8ozpoczvna sl ona na auzle plLowvm, poda do przodu l
dzlell sl na plc odna dla plclu palcw, slaa[c do aw rdsLopla. 8ozclano Lo sLanowl sllne,
bierne wzmocnienie wvskleplenla sLopv. Cd brzeaw rozclana podeszwoweao w ab do kocca
przebleaa[ przearodv, kLre oddzlela[ od sleble Lrzv arupv mlnl podeszwowvch. odobnle [ak w
dualch clanach, mm. przedramlenla Lake wszvsLkle duale clana mm. aolenl s ob[Le w swvm
przebleau pochewkaml mazlowvml clalen (vaalnae Lendlnum). ochewkl Le rozpoczvna[ sl w
okollcv odpowlednlch Lroczkw, uLrzvmu[c clana przv szklelecle sLopv. o sLronle arzbleLowe[
wvsLpu[ Lrzv pochewkl clalen, osobno dla kadeao mlnla (plszczeloweao przednleao,
prosLownlka dualeao palcw l prosLownlka dualeao palucha). o sLronle boczne[ clana obu mlnl
sLrzakowvch s oLoczone wspln pochewk, za kade clano Lrzech Lvlnvch mlnl aboklch
poslada wasn pochewk mazlow. na wvsokocl palcw sLopv clana zalnaczv, podobnle [ak na
palcach rkl, ob[Le s pochewkaml clalen.

SLopa [ako caoc
SLopa [ako narzd podporowv claa odznacza sl du odpornocl, a dzlkl llcznvm sLawom l
charakterystycznemu sklepieniu jesL rwnle bardzo sprvsLa. Wvskleplenle sLopv skada sl z
plclu podunvch ukw kosLnvch l ukw poprzecznvch. 1rzv przvrodkowe ukl podune blean od
przodu ku Lvowl przez Lrzv kocl kllnowaLe, koc dkowaL do kocl skokowe[, za dwa boczne uki
podune przechodz przez koc szeclenn do kocl plLowe[. na[wvszv [esL plerwszv uk
przvrodkowv. W klerunku boczneao brzeau sLopv wvsokoc kole[nvch ukw podunvch sLopnlowo
male[e. odune wvskleplenle sLopv [esL wzmocnlone l ubezpleczone llcznvml wlzadaml, w
szczealnocl za rozclanem podeszwowvm sLopv (aponeurosls planLarls pedls), wlzadem
podeszwowvm dualm (lla. planLare lonaum) l llcznvml mlnlaml. oprzeczne ukl skleplenla s
cakowlLe w Lvlne[ czcl rdsLopla l przednle[ sLpu, [ednak dale[ ku Lvowl nle s [u pene l kleru[
sl wklsocl ku doowl l przvrodkowo. S one Lake wzmocnlone wlzadaml podeszwowvml l
mlnlaml. SLopa poslada Lrzv awne punkLv podparcla: podpor Lvln sLanowl auz plLowv,
przednimi punktaml podparcla s aowv l l v kocl rdsLopla. SLopa [esL odpowledzlalna za
ANATOMIA CZOWIEKA
dwlaanle masv caeao claa, zaLem konsLrukc[a [e[ przvsLosowana [esL do funkc[l, [aka na nle[
spoczywa. Sama konstrukcja kostno-wlzadowa nle bvabv [ednak w sLanle podoac Lak duemu
naclskowl (obclenlu), [akl wvwleranv [esL na sLop. nlepolednl rol dla uLrzvmanla prawldoweao
skleplenla sLopv odarvwa[ zarwno llczne krLkle mlnle podeszwowe, [ak l nlekLre spord
dualch mlnl aolenl. uokadnv opls przebleau l funkc[l mlnl, kLre s czvnnle zaanaaowane w
uLrzvmanlu skleplenla sLopv, przedsLawlono w rozdzlaach zawlera[cvch szczeaowv opls mlnl l
aolenl. odkrellc Lu [ednak nalev, e poprzeczne wvskleplenle [esL zawleszone nle[ako na pLll
clanlsLe[, wvLworzone[ przez clana koncowe m. plszczeloweao przednleao l m. sLrzakoweao
dualeao, kLr Lo pLl uzupenla l wzmacnla m. plszczelowv Lvlnv l m. sLrzakowv krLkl. Spord
krLklch mlnl sLopv na[lsLoLnle[sz rol odarvwa Lu aowa poprzeczna m. przywodziciela palucha,
kLra zwa sLop w [e[ czcl dalsze[, L[. na wvsokocl sLaww rdsLopno-pallczkowvch. odune
wvskleplenle sLopv uLrzvmu[e awnle m. zalnacz dual palucha, kLreao clano koncowe,
przebleaa[c pod podprk skokow kocl plLowe[, unosl czc przednl Le[ kocl, usLawla[c [
bardzle[ sLromo. uzlkl Lemu koc skokowa zachowu[e swe waclwe pooenle. W uLrzvmanlu
przvrodkowe[, na[bardzle[ wvpuke[ czcl poduneao uku, m. zalnacz dual palucha [esL na[sllnle[
wspomagany przez m. odwodzlclel l m. zalnacz krLkl palucha oraz przez aow skon m.
przvwodzlclela palucha. Skurcz oplsanvch mlnl, kLreao sla [esL reaulowana odruchowo przv
sLawlanlu sLopv, dzlaa [ako sla clanca skleplenle ku arze. uzlkl Lemu naweL przv zwlkszonvm
obclenlu sLopa nle uleaa spaszczenlu, a Lvm samvm nle nasLpu[e oddalenle sl od sleble
poszczealnvch punkLw [e[ podparcla. W prawldowvch warunkach obserwu[e sl racze[ z[awlsko
przeclwne, Lzn. skrcenle sl sLopv a Lvm samvm sllnle[sze uwvpuklenle sl [e[ skleplenla pod
wpvwem naclsku. lsLoLne znaczenle dla podLrzvmanla poduneao wvskleplenla sLopv ma rozclano
podeszwowe (aponeurosls planLarls), kLre [esL zarubla l sllnle rozwlnlL rodkow czcl
powlerzchowne[ powlzl podeszwowe[ sLopv. 8ozclano podeszwowe rozpoczvna sl na auzle
plLowvm, bleanle do przodu, pokrvwa[c m. zalnacz krLkl palcw l w poowle duaocl podeszwv
dzlell sl na plc odna clanlsLvch, kLre umocowu[ sl do Lorebek sLaww rdsLopno-
paliczkowych. asma podune s zespolone w czcl przednle[ poprzecznvml pczkaml clanlsLvml.
odunv ukad wklen rozclana podeszwoweao sllnle spa[a koclec sLopv, przeclwdzlaa[c
spaszczenlu podunemu wvskleplenla sLopv. rzv paskle[ sLople wvskleplenle [e[ [esL obnlone do
Leao sLopnla, e przvrodkowv brzea przvleaa do podoa, sLopa przvblera pooenle pronac[l.
8wnoczenle kocl sLpu zmlenla[ nle Lvlko swe pooenle, ale z czasem naweL kszLaL. WLedv
doplero mona sl przekonac, [ak wan rol odarvwa prawldowe wvskleplenle sLopv, kLre
zabezplecza przed uclsklem nerwv l naczvnla krwlonone oraz sLanowl bardzo wanv czvnnlk,
amorLvzu[cv wsLrzsv.

lv. CPA8Ak1L8?S1?kA MLCPAnlkl S1AWCW l ZLS1AWlLnlL CZ?nnCClCWL Mlnl

ZLS1AWlLnlL CZ?nnCClCWL Mlnl k8CCSuA l CCW?

Czc przedkrzvowa kraosupa sLanowl ancuch elemenLw kosLnvch, kLreao ruchomoc [esL
rna w poszczealnvch odclnkach: na[wlksza w odclnku arnvm, w odclnku dolnvm zmnle[sza sl
wskuLek obclenla. SLosunkowo na[mnle[ ruchoma [esL czc plerslowa zarwno ze wzaldu na
budow kraw plerslowvch, [ak l udzla w budowle klaLkl plerslowe[. Cwne ruchv kraosupa Lo:
ANATOMIA CZOWIEKA
ruchv zalcla l prosLowanla w paszczvnle porodkowe[ (sLrzakowe[), ruchv zalcla boczneao w
paszczvnle czoowe[ l ruchv obroLowe.
8uchv zalcla l prosLowanla kraosupa (flexlo eL exLenslo), zwane Lake zalclem do przodu l
zalclem w Lv (anLeflexlo eL reLroflexlo), s ruchaml svmeLrvcznvml, odbvwa[cvml sl wok
osl poprzeczne[. cznv zakres obu Lvch ruchw wvnosl u czowleka 170-250 przy czym
zakres zalcla do przodu [esL wlkszv nl ku Lvowl. 8uchv zalcla do przodu l ku Lvowl
zachodz awnle w czcl szv[ne[ l ldwlowe[ kraosupa. odczas zalcla do przodu
rozlunla[ sl wlzada kraosupa, czcl plerclenl wknlsLvch krkw mldzvkraowvch l
czcl Lorebek sLawowvch pooone do przodu od poprzeczne[ osl ruchu, naLomlasL naplclu
uleaa[ analoalczne elemenLv, przebleaa[ce do Lvu od Le[ osl, hamu[c nadmlerne
wvchvlenle. odczas zalcla kraosupa do Lvu sLosunkl Le przedsLawla[ sl odwroLnle.
Sllnvm czvnnlklem hamu[cvm ruchv s Lake mlnle anLaaonlsLvczne, Lzn. w zalclu do
przodu rozclaanlu uleaa[ mlnle abokle arzbleLu sLawla[c opr mlnlom brzucha, kLre
kurczc sl powodu[ Lo zalcle, l przeclwnle - w Lrakcle prosLowanla l Lvozalcla opr
sLawla[ mlnle brzucha. 8uch zalcla l prosLowanla aowv (flexlo eL exLenslo caplLls), zwanv
Lake ruchem poLaklwanla odbvwa sl w sLawach aowowvch arnvch wok wsplne[ osl
poprzeczne[, przebleaa[ce[ przez oba kvkcle kocl poLvllczne[. cznv zakres Leao ruchu [esL
niewielki - wvnosl bowlem okoo 30. 8uch Len moe bvc [ednak znacznle obszernle[szv l
dochodzlc do 123o, adv blerze w nlm udzla kraosup szv[nv.
Mlnle zalna[ce aow l kraosup do przodu:
a) w sLawach aowv:
mlslen dual aowv (m. lonaus caplLls),
mlslen dual szvl (m. lonaus coll),
mlslen prosLv aowv przednl (m. recLus caplLls anLerlor),
mlslen prosLv aowv bocznv (m. recLus caplLls laLeralls), b) w czcl szv[ne[:
mlslen dual szvl (m. lonaus coll),
mlslen dual aowv (m. lonaus caplLls),
mlslen pochvv przednl (m. scalenus anLerlor),
c) w czcl plerslowo-ldwlowe[:
mlslen prosLv brzucha (m. recLus abdomlnls),
mlslen skonv zewnLrzny brzucha (m. obliquus externus abdominis),
mlslen skonv wewnLrznv brzucha (m. obliquus internus abdominis),
mlslen ldwlowv wlkszv (m. psoas ma[or).

Mlnle prosLu[ce aow l kraosup oraz zalna[ce do Lvu: a) w sLawach aowv:
mlslen czworobocznv (m. Lrapezlus), czc arna,
mlslen paLowaLv aowv (m. splenlus caplLls),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae) - m. na[duszv aowv (m. lonalsslmus
capitis),
mlslen pkolcowv aowv (m. semlsplnalls caplLls),
mlslen prosLv Lvlnv wlkszv aowv (m. rectus capitis posterior major),
mlslen prosLv Lvlnv mnle[szv aowv (m. irectus capitis posterior minor),
mlslen skonv arnv aowv (m. obllquus caplLls superlor),
mlslen mosLkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus),
b) w czcl szv[ne[:
mlslen paLowaLv (m. splenlus),
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae) - czc szv[na m. blodrowo-ebroweao (m.
lllocosLalls cervlcls) oraz na[duszv szvl l aowv (m. longissimus cervicis et capitis),
mlslen kolcowy szyi (m. spinalis cervicis),
mlnle mldzvkolcowe (mm. lnLersplnales),
mlslen wlelodzlelnv (m. mulLlfldus),
c) w czcl plerslowo-ldwlowe[:
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae) - czc ldwlowa l plerslowa m. blodrowo-
ebroweao (m. lllocosLalls lumborum eL Lhoracls) l m. na[duszv klaLkl plerslowe[ (m.
longissimus thoracis),
mlslen kolcowv klaLkl plerslowe[ (m. spinalis thoracis),
mlnle mldzvkolcowe (mm. lnLersplnales),
mlslen pkolcowv (m. semlsplnalls),
mlslen wielodzielny (m. multifidus).

8uchv zalnanla boczneao kraosupa (flexlo laLeralls) s ruchaml asvmeLrvcznvml dookoa osl
sLrzakowe[. u czowleka cznv zakres ruchw bocznvch kraosupa wvnosl okoo 110. W
zalclu bocznvm, podobnle [ak uprzednlo, czvnnlkaml hamu[cvml s zarwno wlzada,
czcl plerclenl wknlsLvch krkw mldzvkraowvch l Lorebkl sLawowe[ przeclwne[
sLronv, [ak l mlnle anLaaonlsLvczne. W odclnku plerslowvm dodaLkowvm czvnnlklem
hamu[cvm s zachodzce na sleble ebra po sLronie wykonywanego ruchu. W ruchach
zalcla boczneao na[czcle[ uczesLnlcz zarwno zalnacze, [ak l prosLownlkl kraosupa oraz
aowv, kurczc sl [ednosLronnle (po sLronle wvkonvwaneao ruchu).

Mlnle zalna[ce aow l kraosup w bok:
a) w sLawach aowv:
mlslen paLowaLv aowv (m. splenlus caplLls),
mlslen mosLkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae), m. na[duszv aowv (m. lonalsslmus
capitis)
mlslen skonv arnv aowy (m. obliquus capitis superior),
mlslen pkolcowv aowv (m. semlsplnalls caplLls),
b) w czcl szv[ne[:
mlslen pochvv przednl, rodkowv l Lvlnv (m. scalenus anterior, medius et posterior),
mlslen paLowaLv aowv l szvl (m. splenius capitis et cervicis),
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae) czc szv[na m. blodrowo-ebrowv (m.
lllocosLalls cervlcls) oraz m. na[duszv szvl l aowv (m. longissimus cervicis et capitis),
mlslen dcwlaacz opaLkl (m. levaLor scapulae) przv usLalonvm pooenlu opaLkl,
mlslen czworobocznv arzbleLu (m. Lrapezlus) - czc arna przv usLalonvm pooenlu
obrczv konczvnv arne[,
mlslen mosLkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus),
c) w czcl plerslowo-ldwlowe[:
mlslen skonv zewnLrznv brzucha (m. obliquus externus abdominis),
mlslen skonv wewnLrznv brzucha (m. obliquus internus abdominis),
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae) m. blodrowo-ebrowv (m. lllocosLalls
lumborum et thoracis) oraz m. na[duszv klaLki piersiowej (m. longissimus thoracis),
mlslen czworobocznv ldwl (m. quadraLus lumborum),
mlslen ldwlowv wlkszv (m. psoas ma[or).

8uchv skrcanla kraosupa s ruchaml asvmeLrvcznvml wok osl plonowe[ przebleaa[ce[
przez rodek [dra mladvsLeao krkw mldzvkraowvch l przez wlerzchoek zba krau
obroLoweao w sLawle aowowvm dolnvm. cznv zakres ruchw obroLowvch kraosupa w
prawo l w lewo wvnosl okoo 160, a w sLawle aowowvm dolnvm okoo 60. 8uch roLacv[nv
kraosupa zwlksza sl w kierunku doczaszkowym. Podczas ruchu obrotowego w stawach
aowowvch dolnvch, kLre czvnnoclowo sLanowl [eden sLaw, kra szczvLowv obraca sl
wraz z czaszk dookoa zba krau obroLoweao. onlewa ruch Len nle odbvwa sl wvcznle
w stawach szczytowo-obroLowvch porodkowvch (przednlm l Lvlnvm), lecz rwnoczenle w
symetrycznych stawach szczytowo-obrotowych bocznych, nie przedstawia on czystej formy
ruchu obroLoweao. Lece bowlem na Lrzonle krau obroLoweao powlerzchnle sLawowe
arne s pochvlone lekko ku doowl, LoLe w czasle obroLu nasLpu[e nleznaczne obnlenle
sl aowv wraz z kralem szczvLowvm. uokonu[cv sl zaLem ruch w sLawach aowowvch
dolnvch skada sl z ruchu obroLoweao dookoa osl podune[ zba z rwnoczesnvm ruchem
wzdu Le[ osl, co w efekcle da[e ruch rubowv. 8uch roLacv[nv kraosupa l aowv w sLron
praw lub lew [esL nasLpsLwem [ednosLronneao skurczu okrelonvch mlnl.


ANATOMIA CZOWIEKA
Mlnle skrca[ce kraosup l aow w prawo
a) w sLawach aowv:
mlslen mostkowo-obojczykowo-sutkowy lewy (m. sternocleidomastoideus),
mlslen paLowaLv aowv prawv (m. splenius capitis),
mlslen skonv dolnv prawv aowv (m. obliquus capitis inferior),
mlslen prosLv Lvlnv wlkszv aowv prawv (m. rectus capitis posterior major),
mlslen czworobocznv arzbleLu lewv (m. Lrapezlus), czc arna,
mlslen pkolcowv lewv (m. semlsplnalls),
b) w czcl szv[ne[:
mlslen mosLkowo-obojczykowo-sutkowy lewy (m. sternocleidomastoideus),
mlslen paLowaLv prawv (m. splenlus),
mlslen pkolcowv lewv (m. semlsplnalls),
mlslen wlelodzlelnv lewv (m. mulLlfldus),
mlnle skrca[ce lewe (mm. roLaLores),
c) w czcl plerslowo-ldwlowe[:
mlslen skonv zewnLrznv brzucha lewv (m. obliquus externus abdominis),
mlslen skonv wewnLrznv brzucha prawv (m. obliquus internus abdominis),
mlslen pkolcowv lewv (m. semlsplnalls),
mlslen wlelodzlelnv lewv (m. mulLlfldus),
mlnle skrca[ce lewe (mm. roLaLores).

8uch obwodzenla (clrcumducLlo), czvll krenle kraosupa l aowv, [esL mollwv do
wvkonanla dzlkl sumowanlu sl wszvsLklch Lrzech wve[ oplsanvch posLacl ruchu.

kLA1kA lL8SlCWA MlnlL CuuLCPCWL
odczas spoko[neao oddvchanla w obu pozvc[ach: wdechu l wvdechu udzla blor mlnle
awne (waclwe), L[. mlnle mldzvebrowe zewnLrzne l przepona oraz mldzvebrowe
wewnLrzne. naLomlasL w czasle lnLensvwneao oddvchanla nlezbdna [esL wlksza sla mlnl Lzw.
pomocnlczvch, czvll Lvch, kLre przvczepla[ sl do eber l kraw lub Le Lworz powokl brzuszne.
na[skuLecznle[szv wdech wvsLpu[e wwczas, adv kurczv sl przepona przv rozlucnlonvch powokach
brzusznvch, ebra unosz sl l nasLpu[e prosLowanle kraosupa. rzeclwnv ruch, wvdech, zwlzanv
[esL z rozlucnlenlem przeponv przv naplLvch mlnlach brzucha z rwnoczesnvm opuszczenlem
eber l zalclem kraosupa.


ANATOMIA CZOWIEKA
l. Mlnle wdechowe
Waclwe (awne):
przepona (diaphragma),
mlnle mldzvebrowe zewnLrzne (mm. lnLercosLales exLernl). Pomocnicze:
mlslen pochvv przednl (m. scalenus anLerlor),
mislen pochvv rodkowv (m. scalenus medlus),
mlslen pochvv Lvlnv (m. scalenus posLerlor),
mlslen mosLkowo-obojczykowo-sutkowy (m. sternocleidomastoideus),
mlslen zbaLv Lvlnv arnv (m. serratus posterior superior),
mlslen plerslowv wlkszv (m. pectoralis major),
mlslen plerslowv mnle[szv (m. pecLoralls mlnor),
mlslen zbaLv przednl (m. serraLus anLerlor),
mlslen prosLownlk arzbleLu (m. erecLor splnae),
mlslen na[szerszv arzbleLu (m. laLlsslmus dorsl).

ll. Mlnle wvdechowe
Waclwe (awne)
mlnle mldzvebrowe wewnLrzne (mm. lnLercosLales lnLernl),
mlslen poprzecznv klaLkl plerslowe[ (m. transversus thoracis). Pomocnicze:
mlslen prosLv brzucha (m. recLus abdomlnls),
mlslen skonv zewnLrznv brzucha (m. obliquus externus abdominis),
mlslen skonv wewnLrznv brzucha (m. obliquus internus abdominis),
mlslen poprzecznv brzucha (m. Lransversus abdomlnls),
mlslen czworobocznv ldwl (m. quadraLus lumborum),
mlslen zbaLv Lvlnv dolnv (m. serratus posterior inferior),
mlnle podebrowe (mm. subcostales),
mlslen na[szerszv arzbleLu (m. laLlsslmus dorsl) - w czasie kaszlu lub odkrztuszania.

MlnlL 1CCZnl 88ZuSZnL!
8wnoczesnv skurcz przeponv wraz z mlnlaml powok brzucha wvLwarza Locznl brzuszn
(prelum abdominls), kLra powodu[e zmnle[szenle ob[Locl Lrzew oraz wzrosL clnlenla w [amle
brzucha, co ma wane znaczenle w podsLawowvch czvnnoclach flz[oloalcznvch, Laklch [ak:
oddawanle moczu l sLolca oraz w czasle porodu, wvmloLw, kaszlu. uo na[sllnle[szvch mlnl Locznl
brzuszne[ nale:
mlslen przepona (dlaphraama),
mlslen poprzecznv brzucha (m. Lransversus abdomlnls),
mlslen skonv zewnLrznv brzucha (m. obliquus externus abdominis),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen skonv wewnLrznv brzucha (m. obliquus internus abdominis),
mlslen prosLv brzucha (m. recLus abdomlnls),
mlnle krocza, Lworzce przepon mlednlcv (dlaphraama pelvls).


ZLS1AWlLnlL CZ?nnCClCWL Mlnl kCnCZ?n? CC8nL!

Staw ramienny i staw obojczyka

8uchv konczvnv arne[ [ako caocl odbvwa[ sl w sLawach: ramiennym, barkowo-
obojczykowym i mostkowo-obojczykowym. Staw ramienny jest stawem kulistym, wieloosiowym i w
zwlzku z Lvm mona w nlm wvkonvwac ruchv wok nlezllczone[ llczbv osl. WszvsLklm [ednak
ruchom konczvnv arne[ w sLawle ramlennvm, zwaszcza powve[ pozlomu, Lowarzvsz ruchv
obo[czvka l opaLkl. SLaw ramlennv odznacza sl szczealnle du swobod ruchu dzlkl Lemu, e:
wvdrenle sLawowe [esL sLosunkowo pvLkle l mae w porwnanlu z du aow sLawow,
torebka stawowa [esL bardzo obszerna, luna l aruba.
WlelosLronne ruchv w sLawle ramlennvm mona sprowadzlc do czLerech zasadnlczvch:
ruchv zalcla l prosLowanla lnacze[ zwane przodozalclem (anLeverslo) l Lvozalclem
(retroversio),
odwodzenia (abductio) i przywodzenia (adductio),
nawracania (pronatio) i odwracania (supinatio),
obwodzenia (circumductio).
8uchv zalcla l prosLowanla, zwane przodozalclem l Lvozalclem ramlenla, sLanowl ruchv
wahadowe konczvnv arne[. W ruchach Lvch ramlona porusza[ sl skonle do przodu i w kierunku
przvrodkowvm lub do Lvu l bocznle. W caocl wvnosz one okoo 113.

8uch przodozalcla wvkonu[:
mlslen naramlennv - czc obo[czvkowa (m. deltoideus - pars clavicularis),
mlslen plerslowv wlkszv (- czc obo[czvkowa (m. mectoralis major - pars clavicularis),
mlslen dwuaowv ramlenla - aowa krLka (m. biceps brachii - caput breve),
kruczo-ramienny (m. coracobrachialis).

8uch Lvozalcla wvkonu[:
mlslen naramlennv - czc arzeblenlowa (m. deltoideus - pars spinalis),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen na[szerszv arzbleLu (m. laLlsslmus dorsl),
mlslen obv wlkszv ( m. Leres ma[or eL mlnor),
mlslen obv mnle[szv (m. Leres ma[or eL mlnor),
mlslen Lr[aowv ramlenla - aowa duaa ( m. triceps brachii - caput longum).

Ruchy odwodzenia i przvwodzenla. W paszczvnle czoowe[ claa dookoa osl sLrzakowe[ ruch
odwodzenla wvnosl okoo 700. !eell naLomlasL ruch Len wvkonu[emv w paszczvnle opaLkl, mona
wwczas unlec raml do pozlomu (900).

8uch odwodzenla wvkonu[:
mlslen naramlennv (m. deltoideus),
mlslen nadarzeblenlowv (m. suprasplnaLus),
mlslen dwuaowv ramlenla - aowa duaa ( m. biceps brachii - caput longum),
mlslen podarzeblenlowv (m. lnfrasplnaLus) - czc arna.

8uchv przvwodzenla wvkonu[:
mlslen plerslowv wlkszy (m. pectoralis major),
mlslen na[szerszv arzbleLu (m. laLlsslmus dorsl),
mlslen obv wlkszv ( m. Leres ma[or),
mlslen Lr[aowv ramlenla - aowa duaa (m. triceps brachii - caput longum),
mlslen naramlennv - czc obo[czvkowa l arzeblenlowa (m. deltoideus - pars clavicularis et
spinalis),
mlslen dwuaowv ramlenla - aowa krLka (m blceps brachll - caput breve)
mlslen kruczo-ramienny (m. coracobrachialis).

8uch nawracanla l odwracanla ramlenla w caocl wvnosl okoo 90. !ednak przv wspudzlale
sLaww promlenlowo-okclowvch (wzrasLa do okoo 120) l obu sLaww obo[czvka mona wvkonac
prawle penv obrL rkl, Lzn. okoo 360.

8uch nawracanla wvkonu[:
mlslen podopaLkowv (m. subscapularls),
mlslen plerslowv wlkszv (m. pecLoralls major),
mlslen naramlennv - czc obo[czvkowa (m. deltoideus - pars clavicularis),
mlslen na[szerszv arzbleLu (m. laLlsslmus dorsl),
mlslen obv wlkszv (m. Leres ma[or).
ANATOMIA CZOWIEKA
8uch odwracanla wvkonu[:
mlslen podarzeblenlowv (m. lnfrasplnaLus),
mlslen obv mnle[szv (m. Leres mlnor),
mlslen naramlennv - czc arzeblenlowa (m. deltoideus - pars spinalis).

8uch obwodzenla w sLawle ramlennvm powsLa[e w wvnlku poczenla ruchw zalcla l
prostowania z odwodzeniem i przywodzeniem. Ruch obwodzenia (clrcumducLlo) czvll krenla
mollwv [esL do wvkonanla przv wspudzlale sLaww obo[czvka, w samvm Lvlko sLawle ramlennvm
ruch Len [esL nlepenv.

Czcl skadow ruchu obwodzenla [esL Lzw. ruch unoszenla (elevaLlo brachll) ramlenla powve[
poziomu, kLrv moe nasLplc doplero wLedv, adv zmlenl sl pooenle opaLkl. 8uch odwodzenla w
sLawle ramlennvm mollwv [esL bowlem do wvkonanla Lvlko w zakresle 90; dalszy ruch ramienia ku
arze [esL hamowanv na skuLek oparcla sl auzka wlkszeao kocl ramlennej o tzw. sklepienie barku
(wvrosLek barkowv), wvrosLek kruczv l rozplLe mldzv nlml wlzado kruczo-barkowe, sLanowlce
ochron sLawu ramlenneao. Aebv wvkonac ruch unoszenla powve[ pozlomu l dzlkl Lemu penv
ruch obwodzenla, musl nasLplc skrL opaLkl dookoa [e[ osl sLrzakowe[, co spowodu[e unleslenle
kLa boczneao opaLkl (wvdrenla sLawoweao) ku arze, a kLa dolneao do boku. W ruchu Lvm blor
udzla:

mlslen zbaLv przednl (m. serraLus anLerlor),
mlslen czworobocznv arzbleLu - czc arna l dolna (m. trapezius),
mlslen naramlennv (m. delLoldeus),
mlslen dcwlaacz opaLkl (m. levaLor scapulae),
mlnle rwnoleaoboczne (mm. rhomboldel).

SLaw okclowv l sLaw promlenlowo-okclowv dalszv
od wzaldem czvnnoclowvm w sLawle okclowvm mona wvodrbnlc dwle czcl skadowe:
1. poczenle mldzv kocl ramlenn a dwlema kocml przedramlenla (czc ramlenno-okclowa l
czc ramlenno-promlenlowa sLawu) oraz 2. poczenle mldzv kocl promlenlow l okclow (sLaw
promieniowo-okclowv bllszv). 1. C plerwsze[ czcl sLawu okcloweao [esL poprzeczn osl ruchu,
kLra bleanle ponle[ nadkvkcl, przechodzc przez rodek bloczka l awkl kocl ramlenne[. uookoa
Le[ osl wvkonu[emv zalcle l prosLowanle przedramlenla (flexlo eL exLenslo). W pooenlu
wvprosLowanvm raml l przedraml Lworz u mczvzn kL okoo 173o, u kobleL - 180. W pooenlu
maksvmalneao zalcla raml l przedraml Lworz kL okoo 40. Nadmierne prostowanie w stawie
okclowvm wvsLpu[e czcle[ u kobleL l dzlecl, nl u mczvzn, adv wvrosLek okclowv l dzloblasLv s
u nlch sable[ rozwlnlLe. Zahamowanle ruchu prosLowanla nasLpu[e w momencle oparcla sl
wvrosLka okcloweao o dno dou Leao wvrosLka. 8uch zalnanla [esL hamowanv przez naplcle Lvlne[
clanv Lorebkl sLawowe[ l mlnl prosLu[cvch, a osLaLecznle przez zeLknlcle sl wvrosLka
ANATOMIA CZOWIEKA
dzloblasLeao z doem Leao wvrosLka. oczenle sLawowe ramlenla z przedramlenlem Lworzv sLaw
zawlasowv. !ednak o obroLu nle [esL Lu Lvpow osl poprzeczn adv czc ramlenno-okclowa
sLawu okcloweao [esL sLawem rubowvm. Cdchvlenla od czvsLeao ruchu zawlasoweao s [ednak
bardzo nleznaczne l prakLvcznle powodowane s przede wszvsLklm ukadem mlnl. !edvnle m.
ramlennv [esL wvcznle mlnlem zalna[cvm, wszvsLkle pozosLae rwnoczenle ze zalclem
wvkonu[ nawracanle lub odwracanle przedramlenla. 2. Czc promlenlowo-okclowa sLawu
okcloweao (sLaw promlenlowo-okclowv bllszv) sLanowl poczenle sLawowe Lvpu obroLoweao.
Wsplna o ruchu dla Leao sLawu l dla sLawu promlenlowo-okcloweao dalszeao bleanle przez rodek
aowv kocl promlenlowe[, skonle przez bon mldzvkosLn przedramlenla oraz przez aow kocl
okclowe[. odczas ruchu nawracanla (pronaLlo anLebrachll) koc promlenlowa krzvu[e od przodu
koc okclow. W sLawle promieniowo-okclowvm bllszvm aowa kocl promlenlowe[, oLoczona
wlzadem plerclenlowvm l wclclem promlenlowvm kocl okclowe[, obraca sl dookoa wasne[
osl, za w sLawle promlenlowo-okclowvm dalszvm nasada dalsza kocl promlenlowe[ wraz z rk
wykonu[e ruch obroLowv wok aowv kocl okclowe[. Zakres ruchw obroLowvch przedramlenla
waha sl w aranlcach 120-140. Cdv sLaw okclowv [esL wvprosLowanv, o ruchw obroLowvch
przedua sl w klerunku arnvm na koc ramlenn l przechodzl przez [e[ aow, dzlkl czemu mona
dookoa Le[ same[ osl wvkonac ruch obroLowv w sLawle ramlennvm.

8uch zalcla sLawu okclowe wvkonu[:
mlslen dwuaowv ramlenla (m. blceps brachll),
mlslen ramlennv (m. brachlalls),
mlslen ramlenno-promieniowy (m. brachioradialis),
mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka (m. extensor carpi radialis longus),
mlslen nawroLnv obv (m. pronaLor Leres),
mlslen zalnacz promlenlowv nadaarsLka (m. flexor carpi radialis),
mlslen donlowv dual (m. palmarls lonaus).

8uch prosLowanla sLawu okcloweao wvkonu[e:
mlslen Lr[aowv ramlenla (m. Lrlceps brachll).

8uch odwracanla przedramlenla wvkonu[:
mlslen dwuaowv ramlenla (m. blceps brachll),
mlslen odwracacz (m. suplnaLor),
mlslen ramlenno-promieniowy (m. brachloradlalls), odwraca Lvlko w pooenlu porednlm l
podczas prostowania przedramienia,
mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka (m. exLensor carpl radlalls lonaus) przv
prostowaniu przedramienia.

ANATOMIA CZOWIEKA
8uch nawracanla przedramlenla wvkonu[:
mlslen nawroLnv obv (m. pronaLor Leres),
mlslen nawroLnv czworobocznv (m. pronaLor quadraLus),
mlslen zalnacz promlenlowv nadaarsLka (m. flexor carpi radialis),
mlslen ramlenno-promieniowy (m. brachioradialis) podczas zginania przedramienia,
mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka (m. exLensor carpl radlalls lonaus)
podczas zginania przedramienia.

SLawv rkl
Staw promieniowo-nadaarsLkowv nalev do sLaww zoonvch o dwch oslach ruchu:
poprzeczne[, wok kLre[ wvkonu[emv zalcle donlowe l arzbleLowe rkl (flexlo palmarls eL dorsalls
manus) oraz sLrzakowe[ (donlowo-arzbleLowe), dookoa kLre[ odwodzlmv rk w klerunku
promlenlowvm l okclowvm (abducLlo radlalls eL ulnarls manus). Zakres zalcla donloweao rkl [esL
wvda[nle[szv l rednlo wvnosl okoo 80, podczas adv zakres zalcla arzbleLoweao slaa 60. Zakres
ruchu odwodzenla okcloweao wvnosl okoo 43o, a odwodzenla promlenloweao 20-30.

8uch zalnanla donloweao rkl nadaarsLka wvkonu[:
mlslen zalnacz promlenlowv nadaarsLka (m. flexor carpi radialis),
mlslen zalnacz okclowv nadaarsLka (m. flexor carpi ulnaris),
mlslen donlowv dual (m. palmarls lonaus),
mlslen zalnacz powlerzchownv palcw (m. flexor digitorum superficialis),
mlslen zalnacz abokl palcw (m. flexor digitorum profundus),
mlslen zalnacz dual kcluka (m. flexor pollicis longus),
mlslen odwodzlclel dual kcluka (m. abductor pollicis longus).

8uch zalnanla arzbleLoweao rkl wvkonu[:
mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka (m. extensor carpi radialis longus),
mlslen prosLownlk promlenlowv krLkl nadaarsLka (m. extensor carpi radialis brevis),
mlslen prosLownlk okclowv nadaarsLka (m. extensor carpi ulnaris),
mlslen prosLownlk palcw (m. exLensor dlalLorum),
mlslen prosLownlk wskaziciela (m. extensor indicis),
mlslen prosLownlk palca maeao (m. extensor digiti minimi).

8uch odwodzenla promlenloweao rkl wvkonu[:
mlslen zalnacz promlenlowv nadaarsLka (m. flexor carpi radialis),
mlslen prosLownlk promlenlowv dual nadaarsLka (m. extensor carpi radialis longus),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen prosLownlk promlenlowv krLkl nadaarsLka (m. extensor carpi radialis brevis),
mlslen odwodzlclel dual kcluka (m. abductor pollicis longus),
mlslen zalnacz dual kcluka (m. flexor pollicis longus).

8uch odwodzenla okcloweao rkl wvkonu[:
mlslen zalnacz okclowv nadaarsLka (m. flexor carpi ulnaris),
mlslen prosLownlk okclowv nadaarsLka (m. extensor carpi ulnaris),
mlslen zalnacz abokl palcw (m. flexor digitorum profundus),
mlslen prosLownik wskaziciela (m. extensor indicis),
mlslen prosLownlk palca maeao (m. extensor digiti minimi).

Staw nadgarstkowo-rdrcznv kcluka [esL sLawem prosLvm Lvpu slodekowaLeao. uzlkl
kszLaLowl powlerzchnl sLawowvch kcluk moe doLknc prawle kadeao punkLu pozosLavch palcw
rkl. Cble awne osle sLawu nle le w Lvch samvch paszczvznach, [ak w pozosLavch sLawach
rdrczno-pallczkowvch, lecz Lworz z nlml kL prawle 43o. !esL Lo spowodowane wvskleplenlem
nadaarsLka w klerunku arzbleLu rkl l dlaLeao ruch kcluka, odpowlada[cv zalclu donlowemu l
arzbleLowemu, ma Lu charakLer przeclwsLawlanla (opposlLo) l odprowadzanla (reposlLlo). uzlkl Le[
wanle zdolnocl przeclwsLawlanla kcluka rka poslada zdolnocl chwvLne l w Le[ czvnnocl aden
inny palec nle moe zasLplc kcluka. uruaa o ruchu Leao sLawu bleanle w klerunku donlowo-
grzbietowym i w stosunku do niej kciuk wykonuje ruchy odwodzenia (abductio pollicis) i
przvwodzenla (adducLlo polllcls). komblnac[a ruchw odwodzenla l przvwodzenla z ruchami
przeclwsLawlanla l odprowadzanla umollwla ruch obwodzenla, w kLrvm kcluk zakrela sLoek o
owalne[ podsLawle. WlelosLronna czvnnoc kcluka nle moe bvc zasLplona przez lnnv palec l dlaLeao
[esL on na[wanle[szvm palcem rkl.

Ruch przeciwstawianla kcluka wvkonu[:
mlslen przeclwsLawlacz kcluka (m. opponens polllcls),
mlslen przvwodzlclel kcluka (m. adducLor polllcls),
mlslen zalnacz krLkl l dual kcluka (m. flexor pollicis brevis et longus).

8uch odprowadzanla kcluka wvkonu[:
mlslen odwodzlclel dual kcluka (m. abductor pollicis longus),
mlslen prosLownlk dual kcluka (m. extensor pollicis longus),
mlslen prosLownlk krLkl kcluka (m. extensor pollicis brevis).

8uch odwodzenla kcluka wvkonu[:
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen odwodzlclel dual kcluka (m. abductor pollicis longus),
mlslen odwodzlclel krLkl kcluka (m. abductor pollicis brevis),
mlslen prosLownlk krLkl kcluk (m. extensor pollicis brevis).

8uch przvwodzenla kcluka wvkonu[:
mlslen przvwodzlclel kcluka (m. adducLor polllcls),
mlslen mldzvkosLnv arzbleLowv l (m. interosseus dorsalis I),
mlslen prosLownlk dual kcluka (m. extensor pollicis longus),
mlslen przeclwsLawlacz kcluka (opponens polllcls).

SLawv rdrczno-pallczkowe palcw Lr[czonowvch. SLawv Le odpowlada[ stawom kulistym z
uwaal na kszLaL powlerzchnl sLawowvch. rzeblea l przvczep wlzade l clalen mlnl
wvellmlnowa [ednak z Lvch sLaww ruchv obroLowe. Zakres ruchu zalcla l prosLowanla (flexlo eL
exLenslo) wvnosl okoo 110. Ruchy odwodzenia i przvwodzenla (abducLlo eL adducLlo) wok osl
grzbietowo-donlowe[ mona wvkonvwac Lvlko wLedv, adv palce s wvprosLowane. Zakres Lvch
ruchw zmnle[sza sl w mlar zalnanla palcw, a naweL cakowlcle zanlka, adv s one usLawlone w
sLosunku do rdrcza pod kLem prosLvm. alec wskazu[cv odznacza sl na[wlksz ruchomocl
(60), nleco mnle[sz ruchomoc ma palec v (30), a na[mnle[sz palec lll l lv (40).

8uchv zalnanla wvkonu[:
mlslen zalnacz powlerzchownv palcw (m. flexor digitorum superficialis),
mlslen zalnacz abokl palcw (m. flexor digitorum profundus),
mlnle mldzvkosLne (mm. lnLerossel),
mlnle allsLowaLe (mm. lumbrlcales)
mlslen zalnacz krLkl palca maeao (m. flexor digiti minimi brevis).

8uchv prosLowanla wvkonu[:
mlslen prosLownlk palcw (m. exLensor dlalLorum),
mlslen prosLownlk wskazlclela (m. exLensor lndlcls),
mlslen prosLownlk palca maeao (m. extensor digiti minimi).

8uchv odwodzenla palcw wvkonu[:
mlnle mldzvkosLne arzbleLowe (mm. lnLerossel dorsales),
mlslen prosLownlk palcw (m. exLensor dlalLorum),
mlslen odwodzlclel palca maeao (m. abductor digiti minimi).
ANATOMIA CZOWIEKA
8uchv przvwodzenla palcw wvkonu[:
mlnle mldzvkosLne donlowe (mm. lnLerossel palmares),
mlslen zalnacz powlerzchownv palcw (m. flexor digitorum superficialis),
mlslen zalnacz abokl palcw (m. flexor digitorum profundus),
mlslen prosLownlk wskazlclela (m. exLensor lndlcls),
mlslen prosLownlk palca maeao (m. extensor digiti minimi).

SLaw rdrczno-pallczkowv l mldzvpallczkowv kcluka. Cba powvsze sLawv s Lvpowvml
sLawaml zawlasowvml, o poprzeczne[ osl ruchu. Zakres ruchu l sLawu rdrczno-paliczkowego jest
nleduv, wvnosl okoo 30-70, podczas adv w sLawle mldzvpallczkowvm slaa okoo 90. Zginanie
obu sLaww [esL wvkonywane przez:
mlslen zalnacz dual kcluka (m. flexor pollicis longus),
mlslen zalnacz krLkl kcluka (m. flexor pollicis brevis). rosLowanle moe odbvwac sl dla
kadeao sLawu oddzlelnle, sLaw rdrczno-pallczkowv prosLu[e m. prosLownlk krLkl kciuka
(m. exLensor polllcls brevls), sLaw mldzvpallczkowv - m. prosLownlk dual kcluka (m.
extensor pollicis longus).

SLawv mldzvpallczkowe palcw Lr[czonowvch. Zarwno sLawv mldzvpallczkowe bllsze,
[ak l dalsze s sLawaml zawlasowvml o [edne[ poprzeczne[ osl ruchu. W sLawach Lvch mona zaLem
wvkonvwac zalnanle l prosLowanle, przv czvm zakres ruchu w sLawle bllszvm wvnosl okoo 120, w
dalszym tylko 70. Samodzlelne zalnanle dalszeao sLawu mldzvpallczkoweao nle [esL w zasadzle
mollwe, [ednak poprzez wvcwlczenle zalnacza abokleao palcw mona doprowadzlc do Le[
umle[Lnocl.

8uch zalnanla palcw wvkonu[:
mlslen zalnacz powlerzchownv palcw (m. flexor dlalLorum superflclalls) - zalna wvcznle
sLawv bllsze,
mlslen zalnacz abokl palcw (m. flexor digitorum profundus).

8uch prosLowanla palcw wvkonu[:
mlnle allsLowaLe (mm. lumbrlcales),
mlnle mldzvkosLne (mm. lnLerossel),
mlslen prosLownlk palcw (m. exLensor dlalLorum),
mlslen prosLownlk palca maeao (m. extensor digiti minimi),
mlslen prosLownlk wskazlclela (m. exLensor lndlcls).

ANATOMIA CZOWIEKA
ZLS1AWlLnlL CZ?nnCCl Mlnl kCnCZ?n? uCLnL!

Staw biodrowy
Staw biodrowy jest stawem prostym, kulisto-panewkowvm, kLreao panewka obe[mu[e ponad
poow powlerzchnl kull, czvll aowv kocl udowe[. uzlkl Lemu, e aowa kocl udowe[ zaablona
[esL ponad rwnlk, clnlenle aLmosfervczne moe doc sllnle uLrzvmvwac w zwarclu powlerzchnle
sLawowe. od wzaldem llczbv osl ruchu sLaw blodrowv, podobnle [ak sLaw ramlennv, [esL sLawem
wlelooslowvm, w kLrvm wvrnla sl Lrzv zasadnlcze osle ruchu: poprzeczn, sLrzakow l podun.
8nlce funkc[onalne pomldzv sLawem ramlennvm l blodrowvm poleaa[ na Lvm, e Len osLaLnl ma
oaranlczone mollwocl pod wzaldem zakresu ruchu. Czynnikaml, kLre oaranlcza[ swobod ruchu
w sLawle blodrowvm s:
bardzo abokle osadzenle aowv w panewce,
sllna, aruba l sLosunkowo naplLa Lorebka sLawowa,
llczne l mocne wlzada sLawowe.
8uchv zalcla (flexlo) l prosLowanla (exLenslo) odbvwa[ sl wok poprzeczne[ osl, kLra
przebleaa przez rodkowe punkLv aw kocl udowvch. 8uchv Le doLvcz uda lub mlednlcv, przv
usLalone[ mlednlcv zalnamv l prosLu[emv udo, za przv usLalonvm udzle moemv zalnac l prosLowac
mlednlc. W paszczvnle sLrzakowe[ ruch zalcla dochodzl do 120, podczas gdy zakres ruchu
prosLowanla, czvll zalcla do Lvu, wvnosl zaledwle 13o. W pooenlu lekkleao odwledzenla uda
zakres ruchu zalcla l prosLowanla powlksza sl do 163o. 1ak wvblLne ruchv sLawu blodroweao w
paszczvnle sLrzakowe[ l przv lekko odwledzlonvm udzle s mollwe [edvnle wLedv, adv sLaw
kolanowv [esL zalLv l usLa[e w zwlzku z Lvm hamu[ce dzlaanle mlnl Lvlnvch uda. rzv usLalonvch
udach, adv ruch zalcla lub prosLowanla odbvwa sl rwnoczenle w obu sLawach biodrowych,
mlednlca pochvla sl do przodu lub do Lvu. 8uchv zalcla l prosLowanla hamowane s przez
wlzada l mlnle. 8uch prosLowanla hamu[e awnle wlzado blodrowo-udowe. Natomiast ruchy
zalcla hamu[ wvcznle mlnle anLaaonlsLvczne, czvll prosLu[ce sLaw blodrowv.

8uch zalnanla uda w sLawle blodrowvm wvkonu[:
mlslen blodrowo-ldwlowv (m. lllopsoas),
mlslen prosLv uda (m. recLus femorls),
mlslen napracz powlzl szerokle[ (m. tensor fasciae latae),
mlslen krawleckl (m. sarLorlus),
mlslen przvwodzlclel dual (m. adducLor lonaus),
mlslen przvwodzlclel krLkl (m. adducLor brevls),
mlslen arzeblenlowv (m. pecLlneus),
mlslen przvwodzlclel wlelkl (m. adducLor maanus) - czc przednla,
mlslen smukv (m. aracllls),
mlslen poladkowv rednl (m. aluLeus medlalls) - czc przednla,
mlslen poladkowv mav (m. aluLeus mlnlmus) - czc przednla.
ANATOMIA CZOWIEKA
8uch prosLowanla uda w sLawle blodrowvm wvkonu[:
mlslen poladkowv wlelkl (m. aluLeus maxlmus),
mlslen przvwodzlclel wlelkl (m. adductor magnus) - czc Lvlna,
mlslen pbonlasLv (m. semlmembranosus),
mlslen dwuaowv uda (m. blceps femorls, capuL lonaus) - aowa duaa,
mlslen pclanlsLv (m. semlLendlnosus),
mlslen poladkowv rednl (m. aluLeus medlus) - czc Lvlna,
mlslen poladkowv mav (m. aluLeus mlnlmus) - czc Lvlna,
mlslen aruszkowaLv (m. plrlformls),
mlslen zasanlacz wewnLrznv l zewnLrznv (m. obturatorius internus et externus),
mlnle bllnlacze, arnv l dolnv (mm. gemelli superior et inferior).

8uch odwodzenla (abducLlo) l przvwodzenla (adducLlo) w wvprosLowane[ posLawle claa s
mollwe w kad sLron w zakresle okoo 40. odczas zalcla sLawu blodroweao, kledv nasLpu[e
rozlucnlenle wlzada blodrowo-udoweao, rozleaoc ruchu odwodzenla wzrasta nawet do 90. W
odnleslenlu do mlednlcv, ruchv odbvwa[ce sl wok osl sLrzakowe[ przv usLalonvm udzle
nazvwamv bocznvm pochvlenlem mlednlcv. 8uchv odwodzenla hamowane s awnle przez naplcle
wlzada onowo-udowego, przywodzenia - przez czc poprzeczn wlzada blodrowo-udowego oraz
przez wlzado aowv kocl udowe[. Sla mlnl odwodzcvch [esL znacznle mnle[sza nl mlnl
przvwodzcvch.

8uchv odwodzenla uda wvkonu[:
mlslen poladkowv rednl (m. aluLeus medlus),
mlslen poladkowv mav (m. gluteus minimus),
mlslen aruszkowaLv (m. plrlformls),
mlslen napracz powlzl szerokle[ (m. tensor fasciae latae),
mlslen prosLv uda (m. recLus femorls),
mlslen krawleckl (m. sarLorlus).

8uchv przvwodzenla uda wvkonu[:
mlslen przywodziciel wielki (m. adductor magnus),
mlslen poladkowv wlelkl (m. aluLeus maxlmus),
mlslen blodrowo-ldwlowv (m. lllopsoas),
mlslen przvwodzlclel krLkl (m. adducLor brevls),
mlslen przvwodzlclel dual (m. adducLor lonaus),
mlslen czworoboczny uda (m. quadratus femoris),
mlslen zasanlacz zewnLrznv (m. obLuraLorlus exLernus),
mlslen smukv (m. aracllls),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen arzeblenlowv (m. pecLlneus),
mlslen pclanlsLv (m. semlLendlnosus),
mlslen pbonlasLv (m. semlmembranosus),
mlslen zasanlacz wewnLrznv (m. obLuraLorlus lnLernus),
mlnle bllnlacze (mm. aemelll),
mlslen dwuaowv uda (m. blceps femorls) - aowa duaa.

8uch nawracanla (pronaLlo) l odwracanla (suplnaLlo) uda odbvwa sl wok osl plonowe[, kLra
odpowiada linii none[ konczvnv dolne[, czce[ rodkowe punkLv sLawu blodroweao, kolanoweao l
skokoweao. W posLawle prawldowe[ zakres ruchu odwracanla wvnosl okoo 13o, nawracanla 33o.
8uchv roLacv[ne kocl udowe[ Lowarzvsz zazwvcza[ ruchom zalnanla l prosLowanla. Spowodowane
[esL Lo Lvm, e o szv[kl kocl udowe[ nle [esL usLawlona w Le[ same[ paszczvcnle, wobec kLre[
obraca[ sl kvkcle kocl udowe[ w sLawle kolanowvm. W zwlzku z Lvm w czasle zalnanla uda w
sLawle blodrowvm nasLpu[e rwnoczesnv [eao obrL do boku (suplnaLlo), za z prosLowanlem czv
sl ruch nawracanla (pronaLlo). 1umaczv Lo znacznle wlksz sl mlnl odwraca[cvch udo. W
czasle zalnanla uda w sLawle blodrowvm wvmaaana [esL wlksza sla, anlell podczas [e[ prosLowanla,
co w duvm sLopnlu [esL akLem blernvm (konczvna opada pod wpvwem claru wasneao), wLedv
Lake roLac[a [esL ruchem blernvm, nle wvmaaa[cvm znaczne[ slv mlnl.


8uch odwracanla uda wvkonu[:
mlslen poladkowv wlelkl (m. aluLeus maxlmus),
mlslen poladkowv rednl - czc Lvlna (m. gluteus medius),
mlslen poladkowv mav - czc Lvlna (m. gluteus minimus),
mlslen zasanlacz wewnLrznv (m. obLuraLorlus lnLernus),
mlslen blodrowo-ldwlowv (m. lllopsoas),
mlslen krawleckl (m. sarLorlus),
mlslen prosLv uda (m. rectus femoris),
mlslen przvwodzlclel krLkl (m. adducLor brevls),
mlslen przvwodzlclel dual (m. adducLor lonaus),
mlslen przvwodzlclel wlelkl (m. adducLor maanus) - czc przednla,
mlslen arzeblenlowv (m. pecLlneus),
mlslen zasanlacz zewnLrznv (m. obLuraLorlus exLernus),
mlslen dwuaowv uda (m. blceps femorls) - aowa duaa,
mlslen czworobocznv uda (m. quadraLus femorls),
mlslen bllnlaczv arnv l dolnv (m. gemellus superior et inferior),
mlslen aruszkowaLv (m. piriformis).


ANATOMIA CZOWIEKA
Ruch nawracanla uda wvkonu[:
mlslen poladkowv rednl (m. aluLeus medlus) - czc przednla,
mlslen poladkowv mav (m. aluLeus mlnlmus) - czc przednla,
mlslen pclanlsLv (m. semlLendlnosus),
mlslen pbonlasLv (m. semlmembranosus),
mlslen napracz powlzl szerokle[ (m. tensor fasciae latae),
mlslen smukv (m. aracllls).



Staw kolanowy
8uchv zalcla (flexlo) l prosLowanla (exLenslo) w sLawle kolanowvm odbvwa[ sl wok osl
poprzeczne[ w paszczvcnle sLrzakowe[ l sLanowl komblnac[ Loczenla l llzaanla. W poczLkowe[
fazle zalcla (20) kvkcle kocl udowe[ Locz sl po powlerzchnlach sLawowvch kvkcl plszczell l
koLek podobnle do k wozu po zleml. ualsze Loczenle [esL [ednak nlemollwe z uwaal na naplcle
wlzade krzvowvch, kLre przeszkadza[ w Lvm ruchu. W nasLpne[ fazle zalcla wvsLpu[e wlc
ruch przesuwanla (llzaanla), podczas kLreao lnne punkLv kvkcl kocl udowe[ sLvka[ sl z Lvml
samvml punkLaml plszczell l koLek. W czasle zalnanla koLkl przesuwa[ sl do Lvu, przy
prostowaniu - do przodu. 8wnle l rzepka zmlenla swe pooenle przv ruchach zalnanla sLawu
kolanoweao, w Lrakcle zalcla przesuwa sl w d, podczas prosLowanla - ku arze. Zakres ruchu
zalcla w sLawle kolanowvm [esL duv l wvnosl 160-170. Zaznaczvc [ednak nalev, e mlnle s w
sLanle wvkonac ruch zalcla Lvlko w zakresle do okoo 130, dalszv bowlem ruch a do momenLu
zeLknlcla sl plLv z poladklem moe bvc wvkonanv Lvlko wLedv, adv zadzlaa[ slv zewnLrzne.
Maksymalne prostowanie stawu kolanoweao doprowadza do pooenla uda l podudzla w [edne[ llnll
prosLe[. 8uch zalnanla [esL hamowanv przez naplcle mlnl prosLownlkw sLawu oraz przez
uwvpuklanle sl zalnaczv w okollcv podkolanowe[, a Lake przez naplcle wlzade krzvowvch
kolana. Z kolel prosLowanle hamowane [esL przez naplcle zalnaczv Lvlne[ czcl Lorebkl sLawowe[
oraz wlzada podkolanowe, krzvowe kolana l wlzada poboczne.

8uch zalnanla podudzla w sLawle kolanowvm wvkonu[:
mlslen pbonlasLv (m. semlmembranosus),
mlslen pclanlsLv (m. semlLendlnosus),
mlslen dwuaowv uda (m. blceps femorls),
mlslen smukv (m. aracllls),
mlslen krawleckl (m. sarLorlus),
mlslen brzuchaLv vdkl (m. aasLrocnemlus),
mlslen podkolanowv (m. popllLeus),
mlslen podeszwowv (m. plantaris).

ANATOMIA CZOWIEKA
8uch prosLowanla podudzla w sLawle kolanowvm wvkonu[:
mlslen czworoaowv uda (m. quadrlceps femorls),
mlslen napracz powlzl szerokle[ uda (m. tensor fasciae latae).

8uchv roLacv[ne mona wvkonac Lvlko przv zalLvm sLawle kolanowvm. W stanie wyprostu, a
Lake podczas maksvmalneao zalcla, ruchv obroLowe s nlemollwe do wvkonanla. Wvczenle
ruchu obroLoweao w krancowvm pooenlu wvprosLnvm sLawu kolanoweao wzmaaa sLaLvcznoc
wvprosLowane[ konczvnv podporowe[ l zabezplecza [ w sLanle na[wlkszeao obclenla. Zakres
ruchw obroLowvch lndvwldualnle [esL bardzo zrnlcowanv. 8uch obroLowv do wewnLrz, a wlc
nawracanle (pronaLlo), wvkonac mona w zakresle 3- 10, podczas gdy ruch odwracania (supinatio),
czvll obrL na zewnLrz - do 32o. Czvnnlklem hamu[cvm ruch odwracanla s wlzada poboczne,
ruch nawracanla hamowanv [esL przez wlzada krzvowe sLawu kolanoweao. Z uwaal na Lo, e ruchv
obroLowe odbvwa[ sl Lvlko przv zalLvm sLawle kolanowvm, wszvsLkle mlnle zalnacze sLawu s
rwnoczenle mlnlaml wvkonu[cvml ruchv obroLowe.

8uch odwracanla podudzla w sLawle kolanowvm wvkonu[:
mlslen dwuaowv uda (m. blceps femorls),
mlslen napracz powlzl szerokle[ (m. tensor fasciae late),
mlslen brzuchaLv vdkl - aowa przvrodkowa (m. gastrocnemius).

8uch nawracanla podudzla w sLawle kolanowvm wvkonu[:
mlslen pbonlasLv (m. semlmembranosus),
mlslen pclanlsLv (m. semlLendlnosus),
mlslen smukv (m. aracllls),
mlslen krawleckl (m. sarLorlus),
mlslen podkolanowv (m. popliteus),
mlslen brzuchaLv vdkl - aowa boczna (m. gastrocnemius).

Stawy stopy

Stawy skokowe
1rzv anaLomlczne sLawv Lworz zesp sLaww skokowvch, kLre z uwaal na funkc[e rnlcu[emv
na: sLaw skokowv arnv l sLaw skokowv dolnv. SLaw skokowv arnv, czvll sLaw skokowo-goleniowy,
[esL sLawem zoonvm, bloczkowvm, o poprzeczne[ osl ruchu. rzebleaa ona przez kosLk boczn,
przez rodek bloczka kocl skokowe[ l nleco ponle[ kosLkl przvrodkowe[. 8uchv w sLawle skokowvm
arnvm umollwla[ zalcle sLopv ku arze l ku doowl. 8uch zalcla ku arze nazvwamv zalclem
ANATOMIA CZOWIEKA
arzbleLowvm sLopv (flexlo dorsalls pedls). 8uch zalcla ku doowl nazvwamv zalclem podeszwowvm
sLopv (flexlo planLarls pedls). cznv zakres zalcla arzbleLoweao l podeszwoweao w stawie
skokowvm arnvm wvnosl okoo 40-50. Zakres ruchw zalcla sLopv moe bvc doc znacznle
powlkszonv przv wspudzlale sLaww skokowvch dolnvch l w zwlzku z Lvm zalcle arzbleLowe
sLopv oslaa zakres 43o, za zalcle podeszwowe 60. 8uch zalcla sLopy w obu kierunkach wynosi
zaLem w caocl okoo 100. Zalcle arzbleLowe sLopv [esL oaranlczone przez naplcle mlnl vdkl l
naplcle Lvlne[ clanv Lorebkl sLawowe[ oraz przez wlzada pooone do Lvu od poprzeczne[ osl
sLawu. 8uch zalcla podeszwoweao [esL hamowanv naplclem przednlch mlnl aolenl, przednl
czc Lorebkl sLawowe[ l wlzadaml lecvml przed poprzeczn osl sLawu. SLaw skokowv dolnv
skada sl z dwch odrbnvch anaLomlcznle sLaww:
stawu skokowego tylnego, czyli stawu skokowo-plLowego,
stawu skokowego przedniego, czyli skokowo-plLowo-dkoweao.
!akkolwlek sLaw skokowv dolnv anaLomlcznle skada sl z dwch sLaww, mechanlcznle Lworzv
[edn caoc o wsplne[ osl ruchu. 1a wsplna o ruchu dla obu sLaww skokowvch dolnvch [esL
usLawlona skonle do duale[ osl sLopv, nazvwa sl osl "kompromlsow" l bleanle od Lvu ku
przodowl, od boku w klerunku przvrodkowvm l od dou ku arze. rzechodzl ona poczvna[c od Lvu
- przez koc plLow, zaLok sLpu l przez koc skokow, opuszcza[c [ w czcl przednlo-
przvrodkowe[. W sLawle skokowvm dolnvm wvkonu[e sl:
ruch zalcla arzbleLoweao l podeszwoweao sLopv,
przywodzenie i odwodzenie,
odwracanie i nawracanie stopy.
8uch zalcla arzbleLoweao l podeszwoweao o cznvm zakresle 20-43o poabia analogiczne
ruchv sLawu skokoweao arneao. 8uchv nawracanla (pronaLlo) l odwracanla (suplnaLlo) s sprzone
z ruchem odwodzenla (abducLlo) l przvwodzenla (adducLlo). na[czcle[ wvkonu[e sl zalcle
podeszwowe z rwnoczesnvm przvwodzenlem l odwrceniem stopy; i przeciwnie - zalclu
arzbleLowemu Lowarzvszv odwodzenle l nawrcenle sLopv. Zakres ruchw odwodzenla l
przvwodzenla [esL nleduv l wvnosl w kad sLron okoo 300. Wlelkoc ruchw obroLowvch Lake
nie przekracza 30 w kad sLron, kledv odbvwa[ sl one wvcznle w sLawle skokowvm dolnvm.
!ednak poablenle Leao ruchu moe nasLplc, adv udzla blor rwnle sLawv poprzeczne sLpu.
Mlnle przebleaa[ce do przodu od osl poprzeczne[ sLaww skokowvch zalna[ sLop arzbleLowo,
natomiast zginacze podeszwowe le do Lvu od Le[ osl. odkrellc nalev, e sla zalnaczv
podeszwowvch [esL przeszo czLerokroLnle wlksza od slv arupv mlnl anLaaonlsLvcznvch z uwaal na
Lo, e mlnle zalna[ce arzbleLowo sLop nle blor wlkszeao udzlau podczas chodzenia.

8uch podeszwoweao zalnanla sLopv wvkonu[:
mlslen Lr[aowv vdkl (m. Lrlceps surae),
mlslen zalnacz dual palucha (m. flexor hallucis longus),
mlslen zalnacz dual palcw (m. flexor digitorum longus),
mlslen plszczelowv Lvlnv (m. Llblalis posterior),
mlslen sLrzakowv dual (m. peroneus lonaus),
mlslen sLrzakowv krLkl (m. peroneus brevls),
ANATOMIA CZOWIEKA
mlslen podeszwowv (m. planLarls).

8uchv arzbleLoweao zalnanla sLopv wvkonu[:
mlslen plszczelowv przednl (m. Llblalls anLerlor),
mlslen prosLownlk dual palcw (m. extensor digitorum longus),
mlslen prosLownlk dual palucha (m. extensor hallucis longus),
mlslen sLrzakowv Lrzecl (m. peroneus LerLlus).

8uch odwracanla l przvwodzenla sLopv wvkonu[:
mlslen Lr[aowv vdkl (m. triceps surae),
mlslen plszczelowv przednl (m. Llblalls anLerlor),
mlslen plszczelowv Lvlnv (m. Llblalls posLerlor),
mlslen podeszwowv (m. planLarls),
mlslen zalnacz dual palcw (m. flexor digitorum longus),
mlslen zalnacz dual palucha (m. flexor hallucis longus).

8uch nawracanla l odwodzenla sLopv wvkonu[:
mlslen sLrzakowv dual (m. peroneus lonaus),
mlslen sLrzakowv krLkl (m. peroneus brevls),
mlslen sLrzakowv Lrzecl (m. peroneus LerLlus),
mlslen prosLownlk dual palcw (m. extensor digitorum longus),
mlslen prosLownlk dual palucha (m. extensor hallucis longus).

ozosLae sLawv sLpu
W porwnanlu do oplsanvch wczenle[ sLaww, czcvch kocl Lvlne[ czcl sLpu, sLawv
przednleao odclnka sLpu oraz l sLawv sLpowo-rdsLopne s sLawaml o bardzo nlewlelkle[
ruchomocl. askle powlerzchnle sLawowe oraz bardzo sllnv aparaL wlzadowv Le[ okollcv
powodu[e, e ruchv poleaa[ na nleznacznvch przesunlclach sl kocl wzaldem sleble. uzlkl Lemu
jednak sLopa sLanowl sllnv, a rwnoczenle sprvsLv narzd podporowv claa.

SLawv palcw sLopv
Mechanlka sLaww rdsLopno-pallczkowvch l sLaww mldzvpallczkowvch [esL na oa
analoalczna do mechanlkl odpowlednlch sLaww rkl. !ednak w sLawach rdsLopno-paliczkowych
moemv wvkonac prcz wvprosLu doc znaczne zalcle arzbleLowe palcw (okoo 30). W stawach
ANATOMIA CZOWIEKA
mldzvpallczkowvch zakres ruchw zalcla [esL Lake mnle[szv od zakresu [ednolmlennvch sLaww
rkl. onadLo paluch nle moe wvkonvwac samodzlelnle czvnnvch ruchw bocznvch.

8uch zalnanla palcw w klerunku podeszwowvm wvkonu[:
mlslen zalnacz dual palcw (m. flexor dlalLorum lonaus) - osLaLnle czonv palcw ll-V,
mlslen zalnacz dual palucha (m. flexor hallucls lonaus) - osLaLnl czon palca l,
mlslen zalnacz krLkl palcw (m. flexor dlalLorum brevls) - rodkowe czonv ll-V,
mlnle mldzvkosLne (mm. lnLerossel), - plerwsze czonv palcw ll-V,
mlnle allsLowaLe (m. lumbrlcales) - plerwsze czonv palcw ll-V,
mlslen zalnacz krLkl palucha (m. flexor hallucis brevis) - plerwszv czon palucha,
mlslen czworobocznv podeszwv (m. quadraLus planLae) - docza do clalen m. zginacza
dualeao palcw.

8uch zalnanla palcw w klerunku arzbleLowvm wvkonu[:
mlslen prosLownlk dual palcw (m. extensor digitorum longus),
mlslen prosLownlk krLkl palcw (m. extensor digitorum brevis),
mlslen prosLownlk dual palucha (m. extensor hallucis longus),
mlslen prosLownlk krLkl palucha (m. extensor hallucis brevis).

8uch odwodzenla palcw sLopv wvkonu[:
mlnle mldzvkosLne arzbleLowe (mm. lnLerossel dorsales),
mlslen odwodzlclel palucha (m. abducLor hallucls),
mlslen odwodzlclel palca v (m. abductor digiti V).

8uch przvwodzenla palcw sLopv wvkonu[:
mlnle mldzvkosLne podeszwowe (mm. lnLerossel planLares),
mlslen przvwodzlclel palucha (m. adducLor hallucls),
mlslen przvwodzlclel palca v (m. adductor digiti V),
mlnle allsLowaLe (mm. lumbrlcales).