Professional Documents
Culture Documents
Gii Nobel v Khoa hc Kinh t nm 2005 c trao cho Robert Aumann v Thomas Schelling v nhng ng gp ca hai ng trong vic nng cao hiu bit ca chng ta v cc hnh vi xung t v hp tc thng qua cc phn tch ca l thuyt tr chi
Thomas Schelling
m phn trong ni m nh ca chin tranh lnh Cc nghin cu ca Thomas Schelling, c tng kt trong cun sch kinh in Chin lc ca xung t (The Strategy of Conflict) hnh thnh trong bi cnh ca cuc chy ua ht nhn vo nhng nm 1950 gia hai cng quc th gii lc by gi l Lin X v M. ng rt ngc nhin v thch th khi pht hin ra rng u th ca mi bn trn bn m phn chu nh hng bi nhiu yu t, c bit l cc la chn kh hu ca mi bn cng nhng kh nng ch ng thay i nhng la chn ny ca h. Bng cc cng c ton hc, ng chng minh c mt nghch l rng, trc mt tnh hung xung t vi i th, mt bn c th chim u th bng cch ph b mt s la chn angc ca mnh. Kt lun ny lm chng ta nh li cu t vo ch cht th sng, t vo ch mt th cn" trong binh php Tn T hay tch qua sng t thuyn ca Hn Tn. Trong thi i ngy nay, nhng chin lc nh th ny vn tip tc c vn dng mt cch linh hot. Bill Gates ni ting ca nc M cng thng ni: "Chng ta t cc c cng ty vo Internet!" Cn bn cu bn kia ca tri t, Triu T Dng kin quyt t buc chnh ph Trung Quc vo nhng cam kt nghim ngt vi cng ng th gii khi gia nhp WTO y mnh ci cch trong nc v ng hiu r rng, kh khn ln nht ca Trung Quc khng phi l trn bn m phn m l cc th lc chng i ca cc
V Thnh T Anh 11.10.2005 1
nhm li ch trong nc. Th mi thy trc gic ca ngi xa v tr tu thi ny dng nh c mt s tng thng tuyt ho, ch khc l ngy nay cc nh khoa hc s dng nhng cng c phn tch thng qua cc m hnh ton ngy cng tinh vi v cht ch hn. Schelling cng ch ra rng trong cc tnh hung c xung t, chnh kh nng tr a (ch khng phi l kh nng khng c hay tn cng) mi l iu quan trng. Hn th, ng cn cho rng tr a xut k bt s lm cho i th ngn hn nhiu, v v vy gip tng cng tin cy v hiu qu cho cc bin php tr a. iu ny lm chng ta nh ti ti cm qun xut qu nhp thn ca Gia Ct Lng thi Tam Quc. Khng ch quan tm ti xung t, Schelling cn nghin cu cc qu trnh thit lp mi trng cho s tin cy, nh s hp tc trong di hn tc c th c duy tr. Trong qu trnh hp tc ny, cc bn cng s nhn thy v lu v di h cng c th c li nu nh ban u h chu hy sinh mt phn quyn li ca mnh. Schelling cng quan tm ti kh nng hp tc ca cc c nhn trong hon cnh khng tn ti xung t ng k v li ch gia cc bn, nhng tt c cc bn s cng phi tr mt gi kh t khi s hp tc b ph v. Trong nghin cu ca mnh, c bit l trong nhng th nghim trn lp vi sinh vin, Schelling pht hin ra rng cc kt cc hp tc (m ng gi l tiu im) thng xy ra nhiu hn so vi d on ca l thuyt. Nng lc hp tc xem ra ph thuc vo khung quy chiu chung ca cc bn. Cc quy c v chun mc x hi (tc l, tp qun, quan nim v o c v.v.) l mt b phn hu c ca khung quy chiu chung ny. Cng trnh ca Schelling trong lnh vc ny l ngun cm hng cho nh trit hc David Lewis (mc d khng phi l ngi u tin) i n tng cho rng ngn ng c hnh thnh nh l phng tin phi hp cc hot ng c tnh tp th ca cng ng. Ti sao ny sinh hin tng c lp gia cc nhm ngi? Mt ch lp i lp li trong cc nghin cu ca Schelling l cu hi iu g s xy ra khi k hoch v m thc hnh vi ca cc c nhn va chm vi nhau trong cc bi cnh x hi v y cng l ch chnh trong cun sch ni ting nht ca Schelling, ng c vi m v hnh vi v m (Micromotives and Macrobehavior) xut bn nm 1978. Trong cun sch ny tc gi cung cp nhng li gii thch ht sc l th v m thc (pattern) xut hin cc hin tng v m l h qu ca nhng tng tc vi m dng nh hon ton ngu nhin. Dng l thuyt ca mnh, Schelling c th l gii ti sao phn b v khu vc sinh sng gia ngi giu v ngi ngho nhiu thnh ph chu u v M li xy ra theo mt m thc nht nh no , hay cch thc mt ngi chn gh ngi trong mt rp ht hay sn vn ng, cng nh cc vn v phn bit chng tc v gii tnh v.v.
Robert Aumann
Nu nh Schelling xut thn l mt nh kinh t hc th Robert Aumann li c o to tr thnh mt nh ton hc. Cng v l do ngun gc ngh nghip khc nhau nh th nn mc d hai ng chia s nhiu quan im chung nhng cch tip cn ca Schelling thin v trc gic, trong khi Auman li say sa vi nhng m hnh ton hc tinh vi v cht ch. Hp tc lu di Mt trong nhng quan tm ch yu ca Aumann l kh nng duy tr hp tc gia cc bn (ngay c khi chng c mu thun v li ch) nh nhng tng tc lp i lp li trong mt khong thi gian di. Theo Aumann, trong nhng quan h nh th ny, ch cn mt bn tht tn th bn kia c th trng pht mt cch c hiu qu v khi tng tc c tnh lp i lp li th sc nng ca n trng pht s cao hn nhiu. V vy, chnh s lp i lp li ca nhng tng tc ny trong mt khong thi gian di l c s duy tr s hp tc t nguyn ca cc bn v mi bn u tin rng bn kia khng c ng c tht tn. c n y c gi c th t nh: Khoan , th l thuyt ca Aumann gii thch s kin in k in t va qua nh th no? R rng l quan h gia cng ty in lc TP. H Ch Minh v ngi dn s dng in l mt tng tc lp, ko di trong mt khong thi gian di v khng bit trc im dng. Theo l thuyt th y l mt hon cnh l tng hai bn th tn vi nhau, c bit l v pha cng ty in lc lun phi c ng c chm sc khch hng tht chu o mi ng. y th m trn thc t iu ngc li xy ra, vy l thuyt ca Aumann khng p dng c Vit Nam sao? Thc ra th khng phi vy. Trong l thuyt ca Aumann, ng gi nh rng c hai bn u c nhng phng tin nht nh trng pht bn kia mt khi b bi tn, trong phng tin trng pht ti thiu nht l khng chi vi k bi tn na m i tm i tc khc v nht tht tn, vn s bt tin. Ngi tiu dng in ca Vit Nam, ng tic, li khng c la chn ny v v vy ch cn bit ku ln nh nc. Ch khi no c mt mi trng cnh tranh lnh mnh hn th ngi dn mi c kh nng t bo v mnh (d l ti thiu) trc nhng hnh vi lm dng quyn lc th trng ca cc cng ty c quyn m khng cn phi cu cu s can thip ca nh nc. T nhng kt qu thu c v kh nng duy tr hp tc nh nhng tng tc lp i lp li m ta c th gii thch nhng hin thc khc ca cuc sng. Chng hn nh ti sao trong giai on u ca thi k i mi v cho n tn ngy nay ngi ta ni nhiu n hnh vi kinh doanh chp git ca nhiu doanh nghip. Mt nguyn nhn c bn l nu giao dch gia cc bn thng ch xy ra mt ln v nu kh nng ch ti ca h thng lut php yu th ng x ti u ca nhiu doanh nghip t nhn khi y l nh qu ri . bay chy cao xa! T mt gc khc, chng ta cng c th gii thch ti sao trn thc t tn ti cc phng hi kinh doanh v ti sao cc mi quan h bn hng li quan trng n nh vy. y l mt v d v vic trong
V Thnh T Anh 11.10.2005 3
bi cnh lut php cha tin cy th cc th ch phi chnh thc (phng hi) s ra i thay th cc th ch chnh thc (lut) nhm iu chnh hnh vi ca nhng ngi trong cuc. V tng tc gia cc thnh vin trong cng mt phng hi lp i lp li v gn nh mi ngi u bit danh tnh ca nhng thnh vin cn li, ch cn mt ngi tht tn th sc mnh ca phng hi s pht huy tc dng thng qua c ch hi ng tng cc - tc l trng pht tp th. Mt ln na, chnh bn cht ca tng tc lp gip c ch trng pht tr nn ng tin cy. Qua nhng v d trn chng ta cng thy khung thi gian ca tng tc ng vai tr ht sc quan trng trong vic nh hng ti hnh vi ca cc bn. Chng hn nu ai cng bit l giao dch ch ko di trong mt thi gian nht nh th h c th hp tc trong giai on u, nhng gn n khi giao dch kt thc, nu c iu kin (v d khi h thng lut php yu km) th ti a ha li ch ca mnh, cc bn s c ng c bi c v h bit rng bn kia khng cn c hi trng pht mnh na. C th thy iu ny trong cc hnh vi h cnh an ton Vit Nam, triu chng 59 tui Trung Quc hay cc chu k chnh tr ph bin nhiu ni trn th gii. Hiu bit chung (common knowledge) v cc cn bng tng quan (correlated equilibria) Mt ng gp quan trng na ca Aumann l v c s nhn thc (cognitive foundation) ca l thuyt tr chi, c th l thng tin (information) hay hiu bit (knowledge) ca cc bn c nh hng th no n kt cc ca cuc chi. y hiu bit ny khng ch l hiu bit ca cc bn v chnh mnh, m cn bao gm hiu bit ca cc bn v hiu bit ca cc bn cn li theo kiu ti bit rng anh bit ti bit Trong bui bnh minh ca l thuyt tr chi, cc bi ton thng gi nh mt cch n gin thi qu rng tt c cc bn tham gia tr chi bit mi kha cnh v tr chi, bao gm c nim tin hay cc thng tin c nhn khc ca tt c cc bn cn li. iu ny c v ging nh trong th gii ca vt l hc khi ta gi s rng cc vt chuyn ng trong mi trng chn khng v khng h c ma st. Th nhng cuc sng th sinh ng v phc tp hn th nhiu. Hiu bit khng ng u cng l mt ngun gc ca s bt bnh ng trong th gii ny. Nhng thua thit ca cc nh sn xut tm c ca Vit Nam trc cc i th cnh tranh M trong thi gian qua l mt v d in hnh. R rng mt s hip hi M khi bit rng chng ta khng hiu ht nhng iu lt lo trong lut php ca nc M v lut thng mi quc t tn dng hiu bit ny p chng ta. Th nhng cng khng nn ng nhn rng c nhiu thng tin hn bao gi cng tt. Dn gian c cu khut mt trng coi qu khng sai. Nu ai trong chng ta tng ri vo hon cnh th rng chng bit th thi th s hiu nguyn l ny mt cch thm tha Trn nn l thuyt ny Aumann pht trin mt khi nim cn bng mi, l cn bng tng quan, yu hn khi nim cn bng ca John Nash, nh ton hc danh ting ca trng i hc Princeton c gii Nobel kinh t nm 1994. (C l Nash cn ni ting hn qua b phim The beautiful mind ca o din Ron Howard. Vai John Nash do nam din vin Russel Crowe, cn v Nash do n din
V Thnh T Anh 11.10.2005 4
vin Jennifer Connely ng, c hai u rt t.) Khi nim cn bng tng quan c th gii thch ti sao mt s bn li mun nh mt bn trung gian khch quan ni chuyn vi cc bn cn li, c th ring r hoc vi s c mt ca mnh. iu ny lm ta lin tng ngay ti cc cuc ngoi giao con thoi v hp bn 6 bn v vn v kh ht nhn trn bn o Triu Tin cng nh cc cuc hi m lin quan ti s phn ca hai dn tc Palestin v Israel trong thi gian qua. Gii hn ca tnh duy l Liu con ngi c phi l mt ng vt thun l? Liu c gii hn i vi nng lc duy l ca con ngi? V liu c tn ti mt li gii thch duy l cho nhng hnh ng phi l, hay ni mt cch khc, liu c tn ti logic ca iu khng th ? Robert Aumann v Thomas Schelling cng chia s mi quan tm su sc i vi mt s kha cnh ang b cc l thuyt hin c b qun. Thng qua vic pht trin cc khi nim v cng c phc v cho vic nghin cu cc vn ny, Robert Aumann v Thomas Schelling gp phn m rng phm vi phn tch. Mt kt qu gt hi c t n lc vt bc ny ca h l ngy nay khi nim duy l c din gii vi ngha rng ri hn trc nhiu. Mt s hnh vi trc y b coi l phi l (irrational) nay tr thnh duy l (rational) v c th hiu c. Nhng nghin cu ca hai hc gi t gii Nobel ny gp phn to ln trong vic thu hp li khong cch vn rt ln gia kinh t hc vi cc khoa hc x hi v hnh vi khc.