prot' dr

politech

.1a'
l-,i

inz. ANToNI B|EGUS

!ra Wroctawst(a

rubwedlug 8bliczanie nonoci

Czs 1-8 Eurokodu 3: Projektowanie konstrukcji sta|owych Projekiowanie wzow [8] ma od 14 |istopada 2006 roku status Po|skiej Normy. Podano w niej informacje dotyczce: ob|irub i sworzni (rozdzial 3), spoin (rozdzia| 4), czania nonoci wmocje|owania w ana|izie statycznej szVwnocii nonoci z|w (rozdzia 5), oceny nonoci i sfywnociwzlow z elementcw dwuteowych (rozdzia| 6) oraz wzlow ksztatownikw rurowych (rozdzial 7). W rozdziale'1. podano powolania normatywne i oznaczenia przyjtych symboli, w rozdzia|e 2. za omwiono podstawy projektowania. Norma ta dotyczy projektowania wzlw konstrukcji ze sta|i 5235' s275' S355 i 5460 (z wy|czeniem konstrukcji z ksztatownikow i b|ach profi|owaw nych na zimno) oraz sprawdzania ich nonoci warunkach przew anie statycznych' Zasady oceny nonoci rubpodane w normie europejskiej PN-EN 1993-1-8 [8] oraz w normie polskiej PN-90/B03200 [4] rzni si czsto w przyjtych mode|ach ob|iczeniowych i szczeglowych pro pozycjach dotyczqcych p roj ektowania wztow. Celem artyku|u jest wykazanie tych roznic, a take omowienie merytorycznych podstaw przyjtych mode|i obrub'Podano tez wnioski og|liczeniowych oceny nonoci rubob|iczone wedtug [8], ktre mone oraz tab|ice nonoci g by przydatne w projektowaniu po|cze konstrukcji stalowycn.

PI'|.EJ'|

1993.1.8

kroju trzpienia ruby A, po|e przekroju rdzenia ruby A", powierzchnia docisku ruby do ciankie|ementu df itp.)' a' - wsplczynnik korygujcy (uwzg|dniajcy mode| wytzef,

- czciowywsp|czynnik nonoci' Zgodnie z przyjt w Eurokodach [6' 7' 8] konwencj, we wzorach doczcych oceny Wytrzymaloci konstrukcji cz.
7M'

nia), _ parametr wytrzymaociowy (np. granica p|astycznoci sta|i czonego e|ementu fn |ub rubyf,6, wytrzymaio sta|i na rozciganie czonego e|ementu fu Iub ruby f,o),

niowych parametrach wytrzyma|ociowych stali (np. wytrzyma|oci ob|iczeniowej stali fo) |ub we wspczynnikach korygujcych a,. Przyjte w zalczniku krajowym normy europejskiej [8] czciowe wsplczynniki doczce obliczania wzlw podano

ciowewsp|czynniki nonoci wystpuj w sposb ,,jaw. 7", ny''' W normie polskiej [4] czciowe wspoczynniki nonoci nie wystpujq w sposb ,,jawny'' i s uwzg|dnione w ob|icze-

w tabl. 1. W przypadku wzlow narazonych na zmczenie

A_
A"

Oznaczenia: po|e przekroju trzpienia ruby przy rozciganiu (por. tab|.

powinny byc spe|nione wymagania okre|one w PN-EN .|9931-e [e]. Bezporednieporwnywanie nonoci rub ob|iczonych wedlug normy europejskiej [8] i normy polskiej [4] nie jest mozliwe, gdyz w ana|izie bezpieczestwa po|cze konstrukcji na|ezy uwzg|dni rznice midzy wspolczynnikami obcizenia y, przyjtymi w obu normach.

d-

(por. tabl. 2),

pole przekroju czynnego rdzenia rubyprzy rozciganiu

Tablica
Nono e|ementw i pzekrojw

Wspczynniki czciowe dotycz4ce wzlw wed|ug

[8]

rednica trzpienia ruby, do _ rednicaotworu przejciowego na rub, f, - wytrzyma|ona rozciganie sta|i czonego e|ementu, f,o - wytrzyma|o na rozciganie sta|i ruby, fn - granica plastycznocista|i |czonego e|ementu, fyo 9ranica p|astycznoci sta|i ruby,

Nono rub'nitw, sworzni, spoin, b|ach na docisk

- wo PN-EN fn= 1,25

/m= 1,25

fffi, fffi, fw

993-1 -1

grubociankilqczonego e|ementu, t' - sumaryczna grubo ciankipodIegajcej dociskowi w zlczu o tym samym kierunku przekazywania obcizenia, (por. tab|. 1). 7", - czciowywsplczynnik nonoci Wsp|czynniki czciowedotyczqce wz|w
W metodzie stanw granicznych warunek bezpieczestwa nonoci (cznika, polczenia, przekroju, e|ementu konstruk. cji) [6] sprawdza si Ze Wzoru
tr. -. .l,Eo 4 l.

Nono rub na po|izg (kategoria c) W stanie granicznym nonoci _ W stanie qranicznvm uytkowalnoci(kateqoria B)

Nono na docisk rub z iniekcia

lw= 1,0
fffi= 1,0

Nono wzw kratownic z ksztatownikw rurowych

Nonoswozni W stanie oranicznvm uvtkowaInoci

Sia sprania w rubacho wysokiej wytzymaoci Nono betonu

1"-wg PN-EN 1992

Nono ob|iczeniowa rub

rubna docisk do cianki 1gdy f,olf ,o < 0,765) oraz nono

rubna rozciganie Wedlug normy po|skiej [4] nono

w ktrym:

->

, i.Rd

(1)

F,.o

z uwzg|dnieniem wspoczynnikow obcize yr [6D, _ nono ob|iczeniowa e|ementu, ktor wyznacza si ze ,no, wzofu
_ ' t,Ko aiviti tMi (2)

(np. si|a poprzeczna Faea, Sila rozcigajca

_ ob|iczeniowy efekt dzia|ania obcie obliczeniowych F,,,o-wyznaczone

w ktorvm: C, .- carakterystyka geometryczna elementu (np. po|e przeINZYNtERTA I

przekroju netto s obliczane na podotworu, atakze nonoc stawie granicy p|astycznoci stali (odpowiednio rubyfno lub rub na rozcigalczonego e|ementu f,). W ocenie nonoci nie oraz nonoci rubna docisk wed|ug postanowie normy europejskiej [8] przyjmie si wytrzymalo stali na rozciganie (odpowiednio rubyf,o oraz |czonego e|ementu fu). W przypadku nonoci rubna cinanie podstaw jej okre|ania,zarwno wedlug [a]' jak i [8], jest wytrzymalo sta|i na rozciqganie fuo. Zgodnie Z norm europejskq [8] w po|czeniach na|ey stosowa rubyk|as 4'6,4.8' 5.6' 5.B' 6.8' 8.8 i 10.9. Norma polska [4] umo|iwia stosowanie dodatkowo rubklasy 3.6' 6.6 i 12.9. Granic p|astycznoci stali fuo iwytrzyma|ona rozci-

BUDowNlcrwo

NH 3/2oog

113

ganie sta|i f,o rub roznych k|as wedlug [8] podano W gornych gdy piaszczyzna cinania nie przechodzi przez gwintov|.rn Wierszach tabl. 2. W przypadku rubk|as 4.8, 5'8 i 10.9 s czcrubyAi= A oraz a; = Q,$' okolo 4*6% mniejsze od przyjtych w normie [4]. Parametry ob|iczone Wed|ug [8] nonoci rubM12*M36 (rz::ych Wytrzymalociowe Sta|i rubklas 4.6, 5'6, 6.8 i 8.8 przy1to k|as) na cinanie, gdy p|aszczyzna cinanianie przech,dzi kiesameWnormach t4] it8] przezczcgwintowan F,,,ooraz gdy plaszczyzna cinani przechodzi p(zez Czgwintowan Tablica 2 Fu.''o, podano w tab|. 2. Rwniez w iyrn

one

ta-

Waoci granicy plastycznoci f,6iwytrzyma|oci na rozciqganie fuo stali ruboraz nonoci ob|iczeniowe rub(kN) z warunku ciciatrzpienia FvFd, ciciardzenia Fu",Fd i rozciqgania FLRd wyznaczone wedug [8]
Powiezchnia
Sruba pekroju mm' Klasa
ll Ih\/

4.6

4.8

5.6 300 500

5.8

6.8

8.8 640 800

10.9 900
1

fyt,

MPa MPa

240 400
21.70
16.1

320 400
21,70 13,45

400
500

480 600
32,54 20,23 36,42

f,t,

000

A= 113
M12
A" = 84,3

F,.na F^.na

43,39
32,37 48,56 77.18

54,24

20,23 30,35 48,24 J/ 'o 56,52

16,86 30,35 48.24 31,40 56,52

aa 7)
60,70 96,48 62,80 113,04 150,72 98,00 176,40 182,40 121.20 218,16 216,96 141,20

24,28
Fv,Rt E
F,,d

)4 ?A
38,60 25,12
45,21

A=201
M16

38,60
30,1

31,68 67,82 90.43

60,29 90,43 120,57 94,08 141,12 145,92 116,35 174,53 173,57

45.21

A=314
M20 A"= 245

ob|iczone wedug normy polskiej [zi; .u o okolo 6% mniejsze od nonoci w1'2n. czanych wedug normy europejskiej [8.l (zgodnie z [4] w (4) parametr r,lTlt,lz = 0,45, wed|ug [8] zao,lyy2 = 0,48), W umownie nazwanej nonoci ruby na docisk ana|izuje si nie ty|ko wyczeipanie wytrzymaoci z warunku docisku trzpienia ruby do otworu (up|astycznienia blachy _ rys' 1a), a|e rwniez cicie b|achy midzy otworami na kierunku ob. cizenia (rys. 1b)' cicie b|achy midzy otworem i brzegiem blachy na kierunku w kierunku prostopad|ym do osiwyienia (rys. 1d) I1]. Bezporedni wp|yw na

przypadku nonoci rub na cinanie

Fv,aa
Fre.Pa

60,29 47,04 70,56 72.96

58,1 7

60,29 39,20 70,56 72.96 48,48 87,26 86,72 56,48

101 ,66

obcienia (rys. 1c)' rozenruanie

b|achy

58,80 88,20 91,20 72,72 109,08 108,48 84.72 127,08 137,52

1

49,00
88,20 91,20 60,60 109,08 108,48 70,60 127,08 137,52 91,80 165.24 169,69

58,80 105,84 109.44 72,72 130,90 130.17 84.72 152,50 165,02

1

Ftna
Fv.pd tr F,.na Fv.na
Fvs,Pd

A=380
M22 A.= 303

87,26 86,78 67,78

101 ,66

A=452
M24
A" = 353

postac wyczerpania nonoci w wyniku ciciaIub rozerwania b|achy ma rozmie. szczenie rub w poczeniu (rys. 2). Zgodnie z [8] najmniejsze i najwiksze

Ft.ru E E

203,33 220,03 176,25 264,38 271,49 215,42 323.14 'on ol 313,73 470,59

254,16 275,04 183,60 330,48 339,36 224,40 403,92 488,64 326,80 588,24

A=573
M27
A" = 459

110,02
88,1 3

110,02 73,4 132,19 135,74 89,76 161,57 195,46 130,72 235,30

rozstawy oraz od|egtoci czotowe i boczne rub(rys. 2), w po|czeniu wykona. nym Ze sta|i wed|ug EN 10025 (z wyj| kiem staliwediug EN 10025.5), Wynosz:
1,2dge1<4f +40

10,16

10,16

FBa
E
F,s.Rd Ft,na Fv,na Fre.na

32,19 35,74 07.72 61.57 95,46 56,86

235,1

165.24 169,69 134,64 201,96 244,32 196,08 294,12

198.27 203,62 134,64 242,35

293.1

A
M30

--

707

1,2dge,<4t+40

mm, mm,
mm), 200 mm).

(5) (6) (7) (8)

A"= 561 A = '1018

1't)

201,96 244,32 163,40 294,12

2,2dr<p,<min(14t, 200 2,4do<p,<min(14,

M36

As-- 817

196,08 352,94

sr
v

na

W normie europejskiej [8] najmniejsze rozstawy i od|egoci rubuzalezniono od

. cicie b|achy

ro
Jv.

io,

okre|asie ze Wzoru

ob|iczeniow nonoc rubyna rozciganie wedtug

_ I tRd--,

[8]
1a\

a)

nir

sti
iltr

tr

klfrbA"
TM2

by

kz 0,9 _ ruby z bem szecioktnym, kz = 0,63 - ruby z |bem Wpuszczanym.

w ktrym:

o"l

Nonoci rozciganie rubz tbem szecioktnym na M'|2*M36 (rnych k|as), ob|iczone zgodnie z [8], podano w tab|. 2. S one wiksze o 29,1% w przypadku rubk|asy 4,6 i 5.6; 9'6% - rubk|asy 6.8 oraz okolo 5+67" _ rub k|asy 4.8, 5.8, 8.8 i 10.9 od wyznaczonych wedlug [a] (gdyz zgodnie z [4] F.^.,, = min(0,65f"o, 0,85fya) A", wedug [8] zaFt,na,ec =
= O,72frrA"). ob|iczeniowq nono ruby na cinanie wedlug [8] wyznacza si ze wzoru
cicie b|achy

uplastycznrenie blachy

(1'

Pc

I
.
INZYNIERIA
I

rur
a|

sic
nr UW

prc

i:
9

Za
licz

nol
re

,*o=W
A : A" oraz., a": 0,6 - w przypadku klas 4.6, 5.6 i 8.8, o = 0,5 - w przypadku k|as 4.8, 5.8, 6.8 i 10.9,

(4)

zgi
Rys. 1' Mechanizmy zniszczenia poqczenia zakladkowego: a) up|astycznienie b|achy w wyniku docisku tzpienia rubydo cianki, b) cicieb|achy ml. dzy otworami na rubyna kierunku zgodnym z kierunkiem obc'enla' c) cicieblachy midzy otvvorem i baegiem b|achy, d) rozerwanie blacnY w kierunku prostopad|ym do osi Wytenia do(
SKfi

We wzorze (4), gdy cinana]li, n*'n.o*ana czc ruby

nio'

114

BUDOWNICTWO NB

S/ZOOt

7
-L>2.4dn
e.
-+

'

b)

I-o
.,
e',,

++ e. 1

?2>1.2d"

lo o
lt,

- o,
,e:

P2'

"-i

,'( ",.. e lQ.. e e e e

w poiczeniu zakladkowym wedlug [8] W ukladzie: Hvs. 2, 3ozstaw rub a) prostoktnym, b) przestawionym

polskiej rednicy otworow przejciowych na rubydo, w normie d. Wed|ug [4j miA1zaza|eione od rednicytrzpienia ruby nima|ne cd|egociod czo|a blachy w kierunku obcienia e. od krawdzi bocznej e2 = 1 ,5d s wik= 1,5d oraz od|eg|oci ad minima|nych wartoci tyche (5) i (6) wedlug [8] (e. = sze 1,Zdo)' Wedlug [4] minima|ne rozstawy rub w sze= 1,2d6, ez= regu (w kierunku obcizenia) p, = 2,5d i s wiksze od za|eca2,2do), Minimalny rozstaw szeregow nvir 1z1 wedug [8] (P' pz = 2,5d - wedf ug 14) oraz p, = 2,4d0 - zgodnie z [8] . wynosi: rubyna docisk wediug [8] okre|a obiiczeniow nono

.10 docisk Fo,"o'. do ciankj gruboci mm, ze sta|i 5235' 5275 i S355, wyznaczone wedfug [8]. Obliczono ie przy zalozeniu usytuowania rubw minima|nych rozstawach i od|eglociach e l : az= 1,2do, p, = 2,2d6i p,: 2,4do (w otworach okrglych norma|nych)' Takie rozmieszczenie rub moe nie byc ekono. miczne, gdy wowczas nonoc ob|iczeniowa rub na docisk jest najmniejsza i wynosi 26,55y. - w przypadku skrajnych maksy. i 3.1,85% - w przypadku rubporednichich nonoci ma|nej. Maksyma|n nonoc rubna docisk, ktor rowniez podano w tab|. 3' uzyskuje si' gdy ich rozstawy Wynosz e1 >

Nono rubna docisk Fo'aa W otworach powikszonych wynosi 0,8 nonoci rub zwyklych' Nonoc rubna docisk Fo,aaw otworach owalnych, wydfuzonych prostopadle do kiena runku obcienia, wynosi 0,6 nonoci docisk rubw otwo. ruby na rozciganie na|ezy weoprcz oceny nonoci ukadu z|ozonego z ruby i b|achy' d|ug [8] usta|ic nono w ktorej moze wystpi przeciganie rubyprzez otwor w b|asze (przebicie ze ciciem). Ten warunek wytzenia pocze rubowych nie jest ujiy w normie po|skiej [4]' ob|iczeniow nonoc rubna przeciganie wedlug [8] ob|icza si ze wzoru
- p,Ra

3,0d0, e, > 1,5d0,

p,

>

3,75d0 oraz pz

>

3.0d0

rach okrg|ych normalnych.

si ze wzoru

rb.Rd.i

=-,

kua6.,fdt,
Tuz

(e)

nA] ^'=-

tf

(14)

w kicrym przyjmuje si:

IM2

_ ruby

skrajne,

w ktrym:
(10)
to

." =..i.[[zaff_r,zJ; z,s],

d- - wartoc rednia ze rednic

(11)

- 9rubo b|achy czo|owej pod |bem

|ub pod nakrtk ruby, ko|a wpisanego oraz opisane-

a6,,=minlf;
\""0
_ rubyporednie,

lo

f; 'u

f .

t,o

]
1,

go na obrysie |ba |ub nakrtki (przyjmuje si warto mniejszq). lnterakcyjne wytzenie rubjednoczenie cinanych i roz. ciganych sprawdza si wedlug [8] ze wzoru

k,,=.i.[[i4ff-,,'J'

"1

(12)

Ftr v,Ed

Fv,na

+ 't,Ed <1,0.
1,4'Rd

(15)

""='"'.[[#-+)
ruby z warunku docisku za|ey od wy. trzymaloci stali |czonego e|ementu na rozcignie f,, a wedlug normy po|skiej [4] jest ona funkcj wytrzyma|oci ob|iczeniowej sta|i fo, ktor Wyznaczono na pod-

W normie europejskiej [8] nono

T "]
Sruba

(13)

dlug normy europejskiej [8] jest odcinkowo Iiniowa' Wedug

Za|eznoc interakcyjna rubrozciganych i cinanych we.

Tablica
Fb. Rd. 1

ob|iczeniowe rubna docisk Nonoci

i 5355, wyznaczone wedfug [8]

.|0 mm, ze sta|i s235' s275 do cianki o gruboci

M12
12 13

Ml6
lo
18

M20
20

M22
22

M24

M27
27

M30 30 33

M36
36 39

rednica tzpienia ruby d Srednica otworu d"

et MinimaIne odIegoci i rozstawy rub

stawie granicy p|astycznoci stali czonego elementu fn. W [4] wymaga si, aby wytrzyma|ocna rozciganie rubf,o nie bya mniejsza od granicy plascznoci fn czci|czonych. Tego warunku nie ma w postanowieniach [8], gdyz we wzorach (11) i (13) uwzg|dnia si parametr f,o/,. Ponadto w [8] nonoc rubyna docisk zalezy od rozstawu rubnie tylko w kierunku obcizenia po|czenia e', oraz p., ale rwniez od od|eg|oci w kierunku propz. We wzorach na nonorubyna docisk wedug [4] nie uwzg|dnia si rozstawu rubw kierunku

zt
27

24
29 29

lo
JZ

30 JO JO

1,2 d.
do do

16 16

22 22

40 40
73

47 47
86

e2* 1,2 tu =2,2

27

32 58

29
z

40 44
30,58 36,52 43,32 36,69 43,82 51,98
A

49
53 38,25 45,66
54,1 6

oo 72
51,61

Nono na docisk
Fo,pa,r skrajnych rub

Pz-2,4 s 235 s 355 s 235

s 275 s 355
e1 =

d"

58

OJ

80

94
68,82 82.20 97,50 82,55 98,60 116,9
117

22.95 27,40 32,50 27.52 32,87 38,98 39 20

42,05
50.23

45,88 54,80 65,00

o minimalnych roz-

6't,64
73,11 61,91

68,50 81,24 68,80 82,18 97,46

100

stawach

na Nono docisk Fo'nr porednich rub o minimalnych

45,86 54.78 64,97 oo

JJ

50,44 60,25 71,45 72

JO

55,04 65,74 77,97 78

7 o 87,70 90 45

stopadlym ez

rozstawach

prostopadtym

Z ana|izy wzorow

do

kierunku obcizenia.

(9) + (13)

|iczone wedug normy europejskiej [4] nonoci docisk rubskrajnych i pona

wynika, e ob-

rub, przy ktrych wystpu'je maksyma|na na nono docisk MaksymaIna nono na docisk F6,p6'1 rub skrajnych i porednich
1

od|egocii rozsiawy

3,0d6

e2=1,sdo

27 68 54

50
124

cv
147 117

h*3,75do
p2=

49
86,4 103,2 122,4

83 66 144,0 172,0 204,0

90

98 78

113

3,ldo
1

90
194,4

100 216,0 258,0 306,0

s 235 s 275

15,0

158,4 189,2 224,4

172,8 206,4 244.8

259.2 309,6 367,2

rednich mog byc rozne, a Wyznaczone na zgodnie Z norm polsk [4] nonoci docisk s takie same W przypadku rub

137,6 163,2

zJz,z
275'

skrajnych i porednich. ob|iczeW tablicy 3 podano nonoci niowe rubM12+M36 (roznych k|as) na
INZ./NIEBIA
I

ob|iczeniowa rub na docisk do ciankio gruboci f [mm] Wynosi F66 =F5go',]6 Nonoc
<

Fna ob|iczono d|a gruboci b|ach t 2. Nonoci " 3. .' - d|a rub klasy 5.6, 5.8' 6.8' 8'8 i 10'9. 4. _ d|a rub k|asv 6.8, 8.8 i 10.9'

40 mm.

BUDOWNICTWO NR 3/2OOB

l1

normy po|skiej [4] ten stan Wytzenia rubopisuje krzywo|inio. wa za|enoCinterakcyjna. Porownanie tych funkcji pokazano na rvs. 3.

gozre: Frp =0,7f

utAs,

'

9)

1,0
tnt.Ed

Wedlug PN-EN 1993-1-8 EE , t,Ed _, n 'v,Ed

_ wspolczynnik p - wspolczynnik

n - liczba stykow ciernych,

kszta|tu otworow na ruby wedtug tab|. , tarcia wedfug tabl. 5.

'oa

1,4F!.Fd

Tablica
Opis
Sruby w otworach normalnych

Wsp|czynniki ksztaltu otworw na rubyk" wed|ug [8]

k

1,00

Rys' 3. |nterakcyjne nonoci rubcinanych i rozciganych wedlug [a] i

[8]

normy [10]+[15] doczce zestawW rubowych przeznaczonych do stosowania w budow|anych konstrukcjach stalowych W po|czeniach sprzonych. Do tych polcze na|ey stosowa zestawy ruby i nakrtki systemu HR, k|asy 8'8 i 10.9 wedlug PNEN 14399-3 |12] oraz rubyi nakrtki systemu HV, k|asy 10.9 Wedug PN-EN 14399-4 [13]' a takze podktadki wedug PN-EN 14399-5 [14] i PN-EN 14399-6 [15]. Wymagania dotyczce zapewnienia jakoci,znakowania, identyfikacji i bada przydatnociwyrobw rubowych okre|aj normy PN-EN 14399-1 [10] i PN-EN 14399-2 [1 1]' Na producentw zostao naoone wymaganie bada nie |ko zestaww rubowych w ce|u potwierdzenia cech wytrzymalociowych, a|e rwnie wymaganie okre|enia parametrw dokrcenia rubw po|czeniach sprzanych. Norma PN-EN 14399-1 [10] przewiduje trzy klasy ze-

od 2005 r. S W Po|sce ustanowione europejskie

Sruby W otworach powikszonych lub owaInych krtkich wyduonych DrostoDadle do kierunku obciazenia Sruby w otworach owa|nych dugich wyduonychprostopad|e do kierunku obciazenia Sruby w otworach owaInych krtkich wyduonychrwno|eg|e do kierunku obciaenia sruby W otworach owalnych dugich Wyduonych rwnolegle do kierunku obciaenia

0.85 0,70 0,76 0,53

K|asy|ikacia powierzchni ciernych za|enie od wsplczynnika tarcia p i przygotowania powierzchni wedfug PN-B-06200:2002 [5] powiezchni
ciemei Klasa Najmniejszy
wspczynnik tarcia u

Tablica

sposb obrbki powierzchni

a4
0,3 0.2

stawow rubowych (K0'

sobu okre|enia wspczynnika dokrcenia. W przypadku

(z gwintem smarowanym przez producenta), zaleznie od spo-

K1

, i rc) do polcze sprzanych

c
D

produktem cynkowym (po 0.5) - rutowanie lub piaskowanie i meta|izowanie farb krzemianow aIkaIiczno.cynkoWa o oruboci0.5+0.8 um _ czyszczenie szczotk drucian |ub opala. nie bez |adw rdzv

rutowanie lub rdzy iwerw rutowanie |ub nie natryskowe rutowanie |ub nie natryskowe

piaskowanie bez ladral piaskowanie i metalizowa. piaskowanie i meta|izowa.

aluminium

badaniach

l>

dywidua|nego smarowania gwintu rubklasy powyzej K0 jest konieczne okre|enie wsp|czynnika dokrcenia na podstawie bada wed|ug PN-EN 14399-2 [11]. uzytkowa|noci zalezy od siy sprzenia (w zakiadkowych ciernych |ub w doczoowych obcizonych dynamicznie), za|eca si stosowanie zestaww rubk|asy K2 wedlug [10] oraz odpowrednich procedur kontroli wedlug normy europejskiej EN 1090-2 [3] (dotyczcejwykonawstwa i odbioru konstrukcji sta|owych). Do czasu uznania [3] przez PKN nie bdzie dokumen. tu normatywnego, dotyczcego wykonania pocze sprzanych z zastosowaniem rub wedlug norm europejskich' W tym

in-

- bez obrbki

W po|czeniach, w ktorych stan graniczny nonoci czy

Na|ezy zwroci uwag, e w normie polskiej [4] we wzorze na nono rubyz WarUnkU po|izgupoczenia przyjmuje si si| sprania rwn nonoci rubyna rozciganie. Wedlug normy europejskiej [8] we wzorze (18) przyjto si| sprzania 0,7f,6A,lypg|ub 0,7f,gA"ly^rg,"u., ktra jest mniejsza od nonoci ruby na rozciganie Ft,na 0,9f,y"lyy2. Stosunek nonoci ruby na rozciganie do si|y sprzenia vrrynosi 0193 wed|ug [4l oraz 1,13 wedlug [8]. W polczeniach ciernych, w ktrych oprcz siy cinajcej Fn.o |ub Fv,Ed,sep dziaa rwnoczenie si|a rozcigajca F,,uo|ub

okresie mozna pos|ugiwa si norm PN-B-06200:2002 orazzaleceniamiw [2].

F,.Ed.""n

[5]

wzorw:

obliczeniow nono rubyna po|izg okre|asi

ze

wzoru

obliczeniowq sil sprzania rubywedug [8] ob|icza si ze

stanie granicznym uytkowa|noci (po|czenie katego-

rii B)

F,,co=o,7L
IM7

(16)

Stan graniczny po|czenia ciernego objawia si po|izgiem graniczn ruby ze wzg|du na z|cza. ob|iczeniow nono polizgwed|ug [8] ob|icza si ze wzorw: (poczenie kategorii C) - w stanie granicznym nonoci

' Tra,* w stanie granicznym nonoci (polczenie kategorii C)

* ' s,Rd

'sRdser-

k"np(Fp,c -0,8,eo'"u,

(9n|

\E-l

k"n1t(F,, _0,&Ft5a)

(21)

F"oo=|F,6,
_
rii B)
r".p4 IM3

W)

w stanie granicznym uytkowa|noci(po|czenie katego-

w strefie ciskanej rwnowazy sil rozcigajc, redukcja no. noci nie jest Wymagana. Zana|izy wzorw (20) i (21)wynika, ze w przypadku cinaprzyjmuje si ze wsp|czynnikiem zmniejszajcym 0,8. W normie polskiej [4] w rozpatrywanym przypadku WytZenia ewen. tua|n sil rozcigajc F,,,o na|ezy przyj bez 20-procentoWel
redukcji.
|NN|ERIA l BUDoWN|CTWo NR
s/zoog

W polczeniach doczotowych, w i

Tus

ktrych si|a docisku

nia

rozcigania po|czenia ciernego si rozcigaj4c4

Ft,a

=-l-^4, T M3'", ''-

k.nu

(18)

116

zglna,|ch i cinanych na|ezy sprawdzic rozerwanie blokowe Iii' Ta forma wyczerpania nonoci przekroju oslabionego fuoiami nastpuje w wyniku jednoczesnego ciciaprzekroiu neiio A,, wzd|uz kierunku obcizenia oraz rozerwania prze,kro!L:
netio

;: poiczeniach zakladkowych

e|ementow rozciganych,

lJr- wspolczynniki redukcyjne zalezne od rozstawu srub p, wedug tab|' 6; w przypadku porednich waoci odIegloci p., wartoci B"oraz B,mona interpolowac.
F",

A,,w poprzek kierunku obcienia (rys.

4).

Tablica
Rozstaw
2 ruby 3 ruby i Wicej

Wsp|czynniki redukcyine
pt <2,5da
Bz = 0,4

i
pr > 5,0d0 Fz= 0'7
Ba = 0'7

<=
1-1
IJ

t'1
I

lv

F(

IV

A,..- #E
Iv L-::

t+ u_!t r=reil ''.j:'

#;
.;
,i

I
L

2-:-

| -----l-.i Lr

':A^,

Ktowniki wzowe (rys. 6)' Iczce element z ktownika z b|ach wzlow |ub inn czcikonstrukcji, wymiaruje si
na obcizenie 1 ,2 razy wiksze od si|y W odstajcym ramieniu |czonego elem entu. czniki m idzy ktown kiem wzlowym a odstajcyrh ramieniem elementu z ktownika wymiaruje si na obcizenie 1,4 razy wiksze od si|y W odstajcym ramieniu |czonego eIementu, a ich Iiczba nie moze by mniejsza niz
i

--l.J' Rys. 4' Schemat rozerwanla b|okowego polczenia be|ki z podcigiem

rozerwanie b|okowe przekroju os|abionego wyznacza si ze

wzorow

na \/edug normy europejskiej [8] ob|iczeniow nonoc

owa.

w przypadku symetrycznej grupy rubobcizonej osiowo

-'ts

verr,t,, *o-

frAr,

y*-E y^'
Tuz 3 Tuo

, 1 fvAr,

(22)

w przypadku grupy rub obcizonej mimorodowo

vetr,2,Rd=o'?l:A''

'= :oo
\

uuul_{ IL tl

l,i

i r

_**oV/n|XWz|owy

:=' ' =
E

*lf'-1"

-\l

(23)

Rys. 6. Polczenie z ktownikiem wz|owym

gdzie:

A,, _ przekroj netto cinany (rys' 4)'

An,_ przekroj netto rozcigany (rys. 4),

W przypadku elementw niesymetrycznych oraz e|ementw symetrycznych obcizonych symetrycznie (np. ktowni-

kw polczonych jednym ramieniem) na|ezy w ocenie nonociuwzgldnic mimorody oraz Wp|yW rozstawu i od|egloci rubod brzegu. Wedlug [8] pojedynczy rozcigany ktownik moze byc traktowany jak obcizony osiowo, przy czym jego

dzwigni (e|i taki efekt moze Wystpic). Si|y efektu dwigni naleiy obliczac wedfug zasad szczegofowych podanych w 6.2.4 normy [8].

W po|czeniach doczo|owych ruby ob|icza si z uwzg|d. nieniem dodatkowej sily rozcigajcej' wynikajcej Z efektu

Kategorie polqcze rubowych

moz|iwe, midzy innymi przezwybr rodzaju cznikow i odpo.

Uzyskanie wymaganych cech polcze rubowych jest

nono obIiczeniow okrela si Ze WZorow: _ przy jednej rubie(rys. 5a)

N,,,,^o=K2_9!ilo

Tuz

(24)

przy dwoch rubach (rys. 5b)

tru2.Rd _ --,

wiedniej kategorii poiczenia. Podzia| polcze na kategorie W normach 14] i t8] ulatwia precyzowanie wymaga bezpie. czestwa, odpowiednio do rodzaju obcize konstrukcji i kry. teriw uytkowych - w za|eznoci od ob|iczeniowego stanu granicznego. Nalezy je traktowac jako wytyczne doboru zW za|eznociod rodzaju obcizenia (statyczne, dynamiczne) |ub ograniczenia, wynikajcego Z rozpatrywanego stanu granicznego uzytkowalnoci, dobiera si rodzaj polczenia (za. k|adkowe, doczo|owe), jego konstrukcj (zebra, grubo blach) oraz stosowne lczniki (zgrubne, rednio dokladne, paSowane, niesprzane, sprzane). Wed|ug [8] mozna stosowac poczenia zakladkowe kategorii A, B i C oraz po|czenia doczoowe kategorii D (niesprzane) i F (sprzane). |ch charakterystyk i kryteria oceny stanw granicznych podano w tabl. 7. Norma [4] przewiduje stosowanie 3 kategorii polczen zak|adkowych (A' B i c) i 3 kategorii poicze doczotowych (D - niesprzane oraz E i F_sprzane). Po|czenia zakladkowe kategorii A s po|czeniami typu dociskowego, w ktorych stosuje si rubyk|asy od 4.6 do 10.9. czy, ktre s pomocne w podejmowaniu decyz1i projektowych.

^,

FzAnu,fu

yuz

(25)

przy trzech rubach(rys. 5c)

'YuS,AA -

^r -

FzAr"tf ,
,*

(26)

A,", _ po|e przekroju netto ktownika; w przypadku ktownikow niei.ownoramien nych |czonych WZsZym ramieniem przyjmuje

gdzie:

si A,", rwne po|u przekroju netto Zastpczego k4townika o szerokoci obu ramion rwnej szerokociramienia Wzszego,

Po|czenia te nie wymagaj sprania i przygotowania powierzchni stykw. Jednak zgodnie z arkuszem krajowym normy [8]' w celu zwikszenia szcze|noci i sztywnoci poczenia, gdy stosuje si ruby klasy 8.8 i 10.9 mozna je sprzyc si. | 0,5Fo.o. W po|czeniach kategorii A ob|iczeniowe obcize-

Rys. 5. Ktowniki polczone jednym ramieniem: a) na jedn rub, b) na dwie

nie cinajce nie powinno przekraczac nonoci rubna cinarub na docisk, nie i nonoci W po|czeniach ciernych kategorii B stosuje si ruby k|asy

ruby' c) na trzy ruby

8.8

i 10.9' ktre sq sprzane zgodnie z

[3]. W tych pocze-

INZYiIIEBIA

BUDOWNICTWO NR 3i2OO8

117

-lF

Tabiica
Kategoria Kryteria

7
[8]

Kategorie polcze rubowych WedIug

Uwagi

Poczenia zakadkowe
Poczenia typu dociskowego
B

F,,56 F,'6 F,,p6

F6

p6

Poczenia crerne w stanie granicznym

uzytkoWalnoci (,

Fcpo'"e, F,.Ex

F,,6 F,'pa

,p,*,

F6.pa

Poczenia cierne w stanie granicznym nonoci

F,,g6,5q

F,'Ed
Fy,E4

F3,p6 Fb,Rd Fn,6

ruby k|asy od 4.6 do '10.9 _ sprenie poczenia nie jest Wymagang* - obliczeniowe obcizenle cinajcenie moze przekracza nonoci rub: na cinanie i na docisk - naley stosowa ruby k|asy 8.8 i 1 0.9 _ poczenie na|ey sprzy siFp,ca - Wymagana jest odporno poczenia na po|izg W stanie granicznym uzytkowaInoci oraz obIiczeniowe obcizenie cinajce nie moze przekracza nonoci rub na cina. nie i nonoci rub na docisk _ na|ey stosowa ruby oraz sprenie jak W poczeniu kategorii B - Wymagana jest odporno poczenia na poIizg W stanie granicznym nonoci oraz Warunek nieprzekroczenia nonoci rub na docisk i p|astycznej przekroju netto z otworami na rubv

- mozna stosowa

--**-.

tegorii D nie powinny byc stosovrrans przy Wie|okrotnie zmiennych obci.ze. niach rozcigajcych. Mog one ry stosowane do przenoszenia zwykiy;1 gorii D ob|iczeniowe obcizenie ro:tia. gajce nie moze przekraczal nor::li
obcize Wiatrem. W po|czeniach kate.

ne nie jest Za|ecane Stosowanie rubl|a. sy 6.8' 8'8 i 10.9. Ponadto polczenia .{a-

Poczenia doczoowe
Poczenia
nIesprzane
F1,E6

W po|czeniach kategorii E stcsuig si rubyk|asy 8.8 i 10.9, ktre s Spr;zane (Zgodnie Z norm t3]) W takich po|czeniach ob|iczeniowe obcizenie :.oz. cigajce nie moe przekraczac nonocirubna rozciganie oraz noncCi rubna przeciganie.
P|MlENNlcTWo
[1] 8legus A.: Polczenia rubowe. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Wrocfaw 1 997. [2] aguna J.: Dokrcanie rubocynkowai]ych

rub na rozciganie i przeciganie.

Po.qczenia

F4p6

F4pa Bp,p6

sprzane

Fv'ra, Ft,ex Fn56"".- odpowiednio ob|iczeniowa si' W stanie granicznym nonoci lub uzytkowaInoci;
F,,Rd, Fb,Rd, F",Rd, Fs'aa'en Ft,na, Bpna

_ mozna stosowa ruby k|asy od 4.6 do 10.9-_ sprenje poczenia nie jest Wymagane - obIiczeniowe obcienie rozcigajce nie moe pekracza nonoci rub na rozciaqanie i oeciaoanie - mozna stosowa ruby klasy 8.8 i 10.9 _ poczenie naley spry _ ob|iczeniowe obcizenie rozcigajce nie moe przekracza nonoci rub na rozciaoanie i oeciaoanie

w polczeniach

polizgu(1 7),

nicznym nonoci. Ponadto ob|iczeniowe obcizenie cinajce nie powinno przekroczyc nonoci obliczeniowej rubna docisk p|astycznej przekroju netto Z otworami na ruby. i nonoci Po|czenia doczotowe kategorii D stosuje si na rubyklasy od 4.6 do .l0.9, ktre nie s sprzane. W po|czeniach tej kategorii narazonych na oddziaywanie udarowe |ub wibracyj-

Polczenia cierne kategorii C (ze sprzonymi rubami k|asy 8.8 i 10.9) projektuje Si tak, aby nie Wystpi| po|izgW stanie gra-

kowa|noci, a Wic charakterystyczne obcienie cinajcenie powinno przekroczyc nonoci obliczeniowej na po|izg' Ponadto obliczeniowe obcizenie cinajcenie powinn o przekra. cza nonoci rub na cinaniei nonoci rubna docisk.

[4] PN-90/B-03200 Konstrukcje statowe Jbliczenia statyczne i projektowanie. 2. sruby obcione siami rozciga,icymi i cinajcymi powinny spenia kryterium (.15). [5] PN-B-6200:2002 Konstrukcle stalowe buclow* 3. W ce|u zwikszenia szcze|noci i sztywnoci w poczeniach zakadkowych kategorii A na ruby klasy 8. lane - Wymagania i badania - Wymagania '10.9 mozna stosowac sprenie i sl0,5Fo'66. podstawowe. 4. -- W poczeniach doczoowych kategorii D narazonych na oddziaywanie Udarowe lub Wibracyjne [6] PN-EN 1990:2004 Eurokod: Podstawy prcjekstosowanie rub k|asy 6.8, 8.8 i 10.9 nie iest za|ecane. towania konstrukcji. [7] PN-EN 1993-1-1:2006 Eurokod 3: projekrowaniach po|izg nie powinien nastpi W stanie granicznym uzytnie konstrukcji sta|owych. Cz1-1: Reguy og|ne i reguly d|a budyn[8]

(1 8)' (2o), (21), rozciganie (3) oraz na peciganie (1 4) w stanie granicznym nonoci i uytkowalnoci. 1. ob|iczeniowa sia rozcigajca Ed powinna uwzg|dnia si efektu dwigni.

rubyna cinanie (4), docisk - odpowiednio nono

(9), z warunxu

[3] EN 1090-2:2007-08 Execution of steel ski-ictures and aluminium structures - part 2: Techni_
cal requirements for steel structures - Staoe 49.

Stalowe". nr 4l2OO4.

spronych.,'Konstrukcie

[9] PN-EN 1993-1-9:2007. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalourych. czJ.9: Zmczenie. [10] PN.EN 14399-1 :2007 Zestawy rubowewysokiej Wytrzymaloci do polcze spranych. Cz'1 : Wymagania og|ne. [1 1] PN-EN 14399-2|2007 Czc 2: Badania przydatnoci do polcze spr' [12] PN-EN 14399.3:2007 krtki szecioktnej. [13j PN.EN 14399-4:2007 krtki szecioktnej. [14] PN-EN 14399.5:2007 .l4399.6:2007 [15] PN-EN

PN-EN 1993-l-8:2006 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji statovrych, Cz.1-B: Projektowanie wz|w.

l(ow.

zanych.

Cz3: System HR. Zestawy rubyz |bem i Cz4: System HV' ZeStaWy ruby z lbem i Cz 5: Podkladki okrgte. Cz6: Podk|adki okrgie ze ciciem'

na. na-

tego ayku|u: sfanle ,,Gazeta Wyborcza" z 17 grudnia 2OOZ

Zamiezamy zbudowac budynek, ktry

r.

i u|. Cha|ubiskiego), naprzeciwko Dworca Centra|nego. |nwestorem jest sp|ka Li. lium, za|oona przez izrae|ski koncern de. weloperski BSR i fundusze inwestycyjne z Luksemburga i Holandii. Oto fragmenty

Michal Wojtczuk w artykule pt. ,,Cafa Po|ska idzie w gr'' przedstawia koncepcj Wiezowca Li|ium, ktry ma miec Wyso. koc 250 m i stanc W Warszawie, tuz obok hotelu Marriot (naroznik Alei Jerozolimskich

jon nie ma tzw. planu

eby to by budynek wybitny. Dlatego zdecydowalimy si na wsplprac z Zahq Hadid' ona projektuje wyqcznie budynki niebanalne _ powiedzia| menedzer ztirmy Lilium. S7-letniaZaha Hadrd jest jednym z najwybitniejszych wspot czesnych architektw' W 2004 r. Zostala |aureatk nagrody Pritzkera - architektonicznego Nobla. Wieowiec ten to ob|y czteroskrzydlowy gmach z podwjnq Szk|an elewacj. Przypomina Sterowiec wbity pionowo W ziemi. |nwestycji nie wyk|uczaj przepisy - ten reZaIery nam na tym,

s znakiem rozpoznawA/m

miasta.

a z obowizujcego studium zagospocjarowania miasta wynika, e w tym miejscu rno-

okrelona jest |ko dolna granica Wysoko. ci* 30 metrW' Inwestor dopiero niedawno zloyWniosek o wydanie WarunkI'l zabudowy' By niekompletny, poprosi|in| o uzupetnienie go _ mwi Marek Mikos, pe|
Warszawy.

g powsta budynki o dowolnej

funkcji.

nicy obowizki naczelnego architekta

J&rL +++

miejscowego,

o projekcie krytycznie Wypowiadaj si architekci: Stefan Kurylowicz, Jerzy SkrzypCzak i Andrzei Cho,ldz1ski'
Hn

118

INZYNIERIA

BUDOWNICTWO NB 3/20C6