JakoϾ zasilania - poradnik

www.lpqi.org

Generacja rozproszona
i odnawialne źródła energii
8.1

Wprowadzenie do zagadnień GR
i odnawialnych źródeł energii
 Generacja rozproszona i odnawialne źródła energii
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii
Rob van Gerwen
KEMA Nederland B.V.
Listopad 2006

Niniejszy Poradnik został opracowany jako część europejskiego programu edukacyjnego i szkoleniowego Jakość
Zasilania Inicjatywa Leonardo (LPQI), wspieranego przez Komisję Europejską (w ramach Programu Leonardo da
Vinci) i Międzynarodowe Stowarzyszenie Miedzi. Dla uzyskania bliższych informacji odwiedź stronę LPQI www.lpqi.org.

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. (PCPM)

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. jest organizacją non-profit, finansowaną przez dostawców miedzi oraz
producentów pragnących zachęcić odbiorców do stosowania miedzi i jej stopów oraz promujących ich prawidłowe i
efektywne zastosowanie. Działalność Centrum obejmuje zapewnienie technicznego doradztwa i informacji tym, którzy są zainteresowani
wykorzystaniem miedzi w jej wszystkich aspektach. Centrum również zapewnia łączność między jednostkami badawczymi a
przemysłem wykorzystującym miedź w produkcji oraz utrzymuje bliską łączność z innymi organizacjami zajmującymi się rozwojem
miedzi na całym świecie.

Europejski Instytut Miedzi (ECI)

Europejski Instytut Miedzi jest spółką joint venture Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Miedzi
(ICA) i IWCC. ECI, dzięki swoim członkom, zajmuje się w imieniu największych producentów miedzi
na świecie i czołowych europejskich producentów - promocją miedzi w Europie. Powstały w styczniu
1996 roku Europejski Instytut Miedzi jest wspierany dzięki sieci dziesięciu Towarzystw Rozwoju Miedzi (CDA) w krajach Beneluksu,
we Francji, w Niemczech, Grecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Polsce, Skandynawii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Towarzystwo rozwija
swoją działalność podjętą przez CDA powstałą w 1959 roku oraz dzięki INCRA (Międzynarodowemu Towarzystwu Badań Miedzi)
powstałemu w 1961 roku.

Zrzeczenie się odpowiedzialności

Niniejszy projekt nie musi odzwierciedlać stanowiska Komisji Europejskiej ani nie nakłada na Komisję Europejską żadnej
odpowiedzialności.

Europejski Instytut Miedzi, Deutsches Kupferinstitut i Polskie Centrum Promocji Miedzi zrzekają się wszelkiej odpowiedzialności za
wszelkie bezpośrednie lub pośrednie skutki jak również nie przewidziane szkody, które mogą być poniesione w wyniku użycia informacji
lub nieumiejętnego użycia informacji lub danych zawartych w niniejszej publikacji.

Copyright© European Copper Institute, Deutsches Kupferinstitut and Polskie Centrum Promocji Miedzi.
Reprodukcja materiału zawartego w niniejszej publikacji jest legalna pod warunkiem reprodukcji w całości i po dania jej źródła.

Promocja LPQI w Polsce prowadzona jest w ramach Polskiego Partnerstwa Jakości Zasilania:

Politechnika Wrocławska Akademia Górniczo-Hutnicza Instytut Szkoleniowy Schneider Electric Polska Medcom Sp. z o.o.
 Generacja rozproszona i odnawialne źródła energii

Wprowadzenie do zagadnień generacji rozproszonej

i odnawialnych źródeł energii
Streszczenie
Generacja rozproszona (GR) i odnawialne źródła energii (OZE) są w Europie przedmiotem znacznego zainteresowania
i uważane za bardzo istotne ze względu na swoje znaczenie, zarówno dla poprawy bezpieczeństwa dostaw energii przez
zmniejszenie zależności od importowanych paliw kopalnych, jak i dla redukcji emisji gazów cieplarnianych. Przez gene-
rację rozproszoną rozumie się lokalne wytwarzanie energii elektrycznej, a w przypadku systemów kogeneracji, również
ciepła dla celów procesów przemysłowych, ogrzewania pomieszczeń itp. Ekonomika generacji rozproszonej i odnawial-
nych źródeł energii zależy od wielu czynników. Głównymi składnikami kosztów są początkowe nakłady inwestycyjne,
koszty paliwa, ceny energii (elektrycznej i cieplnej) oraz koszt przyłączenia do sieci. Ze wszystkich możliwości wytwa-
rzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, najniższe są koszty energii uzyskiwanej z biomasy, na drugim
miejscu plasują się lądowe elektrownie wiatrowe i hydroelektrownie, a najdroższą opcją są ogniwa fotowoltaiczne. Wiele
krajów posiada jednak środki zachęty do stosowania systemów opartych na odnawialnych źródłach energii, w tym także
ogniw fotowoltaicznych. Rentowność generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii zależy w znacznej mierze od
regulacji i bodźców, które są sprawą decyzji politycznych, zarówno Unii Europejskiej jak i na szczeblu krajowym. Dla
pobudzenia podmiotów gospodarczych do poważnych inwestycji w dziedzinie generacji rozproszonej i odnawialnych
źródeł energii, konieczna jest stabilna polityka zachęt ekonomicznych.

Wstęp
Generacja rozproszona (GR) i odnawialne źródła energii (OZE) są w Europie przedmiotem znacznego zainteresowania
i są uważane za istotne dla osiągnięcia dwóch celów:
♦ zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Europy przez zmniejszenie zależności od importowanych paliw ko-
palnych, takich jak ropa naftowa, gaz ziemny i węgiel;
♦ redukcji emisji gazów cieplarnianych, a szczególnie dwutlenku węgla, ze spalania paliw kopalnych.
Racjonalne użytkowanie energii i jej oszczędność są bardziej szczegółowo omówione w Części 7 Poradnika. Niniejszy
Zeszyt stanowi obszerne wprowadzenie w tematykę generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii. Niektóre
aspekty generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii będą omawiane szczegółowo w innych Zeszytach niniej-
szej Części.
Najpierw należy zdefiniować terminy „generacja rozproszona” (GR) i „odnawialne źródła energii” (OZE) oraz wprowa-
dzić terminy „skojarzone wytwarzanie ciepła i energii elektrycznej” (CHP) i „rozproszone źródła energii” (DER), często
używane w kontekście GR i OZE.
Termin „odnawialne źródła energii” odnosi się do „wiecznotrwałych” naturalnych źródeł energii, takich jak słońce lub
wiatr. Systemy wykorzystania energii odnawialnej przetwarzają energię z tych naturalnych źródeł na energię użyteczną
– elektryczną i cieplną. Pojęcie odnawialnych źródeł energii (OZE) jest często wiązane z wytwarzaniem energii elek-
trycznej, ale wytwarzanie ciepła dla celów ogrzewania pomieszczeń (energia geotermalna, kolektory słoneczne itp.) jest
również opłacalne ekonomicznie. Niniejszy Zeszyt dotyczy tylko odnawialnych źródeł energii związanych z generacją
energii elektrycznej (OZEE). Zgodnie z dyrektywą 2001/77/WE [1], do odnawialnych źródeł energii zaliczane są:
♦ energia wodna (duże i małe jednostki),
♦ biomasa (biomasa stała, biopaliwa, gaz wysypiskowy, gaz z zakładów oczyszczania ścieków i biogazy),
♦ energia wiatru,
♦ energia słoneczna (ogniwa fotowoltaiczne, elektrownie cieplne),
♦ energia geotermalna,
♦ energia falowania i pływów morskich,
♦ odpady biodegradowalne.
Istnieje wiele definicji generacji rozproszonej [2, 3, 4]. Podobnie jak w przypadku odnawialnych źródeł energii, pojęcie
generacji rozproszonej odnosi się głównie do systemów wytwarzania energii elektrycznej, z możliwością wytwarzania

www.lpqi.org 1
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

także ciepła. W niniejszym dokumencie ograniczymy się do generacji rozproszonej związanej z wytwarzaniem energii
elektrycznej. Instalacje generacji rozproszonej są zwykle lokowane w pobliżu miejsca użytkowania energii elektrycznej.
Ponadto, generację rozproszoną charakteryzują następujące cechy:
♦ Generacja rozproszona nie jest centralnie planowana i zwykle jest eksploatowana przez niezależnych producentów
energii elektrycznej lub użytkowników.
♦ Generacja rozproszona nie jest centralnie dysponowana, chociaż rozwój elektrowni wirtualnych, gdzie wiele zde-
centralizowanych jednostek GR jest kontrolowanych jako jedna jednostka wytwórcza, narusza tę definicję.
♦ Jednostki wytwórcze generacji rozproszonej są zazwyczaj mniejsze niż 50 MW (chociaż wg niektórych źródeł
systemy do 300 MW są klasyfikowane jako GR).
♦ Jednostki GR są przyłączone do sieci rozdzielczej o napięciu od 240/400 V do 110 kV, w zależności od kraju.
Systemy wykorzystujące energię odnawialną są w większości systemami generacji rozproszonej, wyjątkiem są duże elektrow-
nie wodne, szelfowe elektrownie wiatrowe i współspalanie biomasy w konwencjonalnych elektrowniach na paliwa kopalne.
Termin „rozproszone źródła energii” (DER) [5] odnosi się do rozproszonego wytwarzania i magazynowania energii elek-
trycznej (w pobliżu odbioru), o wartościach większych niż moc sieci (np. moc awaryjna). Magazynowanie energii elek-
trycznej nie będzie rozważane w niniejszym Zeszycie Poradnika.
Skojarzona produkcja ciepła i energii elektrycznej (CHP), określana także jako kogeneracja, oznacza równoczesne wy-
twarzanie i użytkowanie energii elektrycznej i ciepła. Zwykle część wytworzonej energii elektrycznej jest zużywana
lokalnie, a pozostała energia jest oddawana do sieci. Ciepło, natomiast, jest zawsze użytkowane lokalnie ponieważ jego
przesyłanie jest kosztowne i pociąga za sobą stosunkowo duże straty. Zazwyczaj generacja rozproszona oparta na pali-
wach kopalnych jest produkcją kogeneracyjną, gdyż lokalne użytkowanie „odpadowego” ciepła jest istotną korzyścią
z GR. Bardziej szczegółowo kogeneracja jest omawiana w Zeszycie 8.3.1.
Typowymi zastosowaniami generacji rozproszonej są:
♦ generacja na użytek własny gospodarstw (mikrogeneracja: energia elektryczna i ciepło),
♦ zastosowania komercyjne (w budynkach: energia elektryczna i ciepło),
♦ cieplarnie (zastosowania związane z procesem: energia elektryczna, ciepło i dwutlenek węgla dla nawożenia upraw),
♦ zastosowania przemysłowe (związane z procesem: energia elektryczna i para),
♦ ciepłownictwo (zastosowania w budynkach: energia elektryczna i ciepło dostarczane przez sieć ciepłowniczą),
♦ energia elektryczna dostarczana do sieci.
Rysunek 1 przedstawia przegląd typowych źródeł GR i zastosowań wytworzonej energii.

Zalety i wady generacji rozproszonej i rozproszonych źródeł energii

Głównymi przyczynami, dla których scentralizowana generacja, a nie rozproszona, dominuje wytwarzanie energii elek-
trycznej, są: ekonomia skali, sprawność, możliwość wykorzystania istniejących zasobów paliwowych i czas życia [6].
Zwiększenie mocy jednostek wytwórczych powoduje wzrost sprawności i zmniejszenie jednostkowego kosztu energii
na MW mocy zainstalowanej. Nawet w przypadku, gdy duża elektrownia jest oparta na kilku jednostkach o mniejszych
mocach, to koszt jednostkowy w skali całego zakładu będzie niższy.
Jednak zalety ekonomii skali zmniejszają się; ciągły rozwój technologiczny działa na korzyść małych jednostek wy-
twórczych, podczas gdy duże jednostki osiągnęły już szczyt swojego rozwoju. Innym powodem kontynuowania budowy
dużych elektrowni jest ich zdolność do wykorzystywania istniejących zasobów paliwowych. Szczególnie węgiel nie jest
odpowiednim paliwem dla jednostek generacji rozproszonej, jednak nadal jest paliwem kopalnym występującym w naj-
większej obfitości na całym świecie przy stałych dostawach i stabilnych cenach, a przynajmniej bardziej stabilnych niż
ceny ropy i gazu ziemnego. Ponadto, przy czasie użytkowania obiektu 25-50 lat, duże elektrownie jeszcze przez długie
lata pozostaną głównym źródłem energii elektrycznej.
Powstaje więc pytanie czy warto rozwijać generację rozproszoną? Głównym powodem jest wykorzystanie ciepła, które
zawsze powstaje przy wytwarzaniu energii elektrycznej. Zwiększa to znacznie całkowitą sprawność wykorzystania pa-
liwa w układach kogeneracji, jak przedstawiono w Zeszycie 8.3.1. Ponieważ ciepło musi być wykorzystywane lokalnie,
konieczność sytuowania generacji rozproszonej w pobliżu miejsca zapotrzebowania ciepła jest oczywista.

2 www.lpqi.org
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Energia dostarczana z sieci

Ciepłownictwo miejskie
Generacja na użytek
własny gospodarstw

Przemysłowe
Komercyjne
Cieplarnie
Energia z paliw kopalnych
Konwencjonalna turbina gazowa
Silnik gazowy
Mikroturbina
Silnik Stirlinga
Niskotemperaturowe ogniwo paliwowe
Wysokotemperaturowe ogniwo paliwowe
Energia ze źródeł odnawialnych
Mikro hydroelektrownie
Małe hydroelektrownie
Turbina wiatrowa
Energia z biomasy
Ogniwa fotowoltaiczne
Systemy geotermalne
Systemy wykorzystujące energię falowania i pływów

100 W 1 kW 10 kW 100 kW 1 MW 10 MW 100 MW

Zakres mocy *)
Rys. 1 Przegląd generacji rozproszonej i jej typowych zastosowań (na podstawie [2, 3])

Inne zalety generacji rozproszonej [4] to dodatkowe korzyści związane z energią elektryczną (poprawa pewności zasila-
nia, uniknięcie nadmiernej mocy zainstalowanej, zmniejszenie obciążenia szczytowego, zmniejszenie strat sieciowych)
oraz korzyści związane z siecią (odroczenie kosztów infrastruktury sieci rozdzielczej, poprawa jakości energii, zwiększe-
nie niezawodności). Niekorzystne cechy generacji rozproszonej, oprócz już wcześniej wymienionych, to koszty przyłą-
czenia, pomiarów energii i bilansowania. Rysunek 1 ilustruje wpływ poziomu udziału generacji rozproszonej na wielkość
straty sieciowych.
Główną zaletą systemów wykorzystania energii od-
nawialnej jest samoistny brak emisji gazów cieplar-
nianych, gdyż ich działanie nie jest oparte na paliwach
kopalnych. Dodatkową zaletą jest niewrażliwość na
ceny paliw („słońce świeci za darmo”). Zmniejsza
to koszty operacyjne systemów wykorzystania
Straty sieciowe

energii odnawialnej i redukuje ryzyko operacyjne.

Największą wadą są początkowe koszty inwestycyj-
ne, które dla systemów energii odnawialnej są często
większe niż dla systemów energii ze źródeł nieod-
nawialnych. Przykładowo, budowa sytemu z tur-
biną gazową pociąga za sobą koszt 500 EUR/KW,
podczas gdy turbina wiatrowa wymaga nakładów in-
westycyjnych większych niż 900 EUR/KW. Poziom udziału GR

Inne wady systemów wykorzystania energii odna- Rys. 2 Straty sieciowe w zależności
wialnej to specyficzne wymagania dotyczące lo- od poziomu udziału generacji rozproszonej [4]
kalizacji i nieprzewidywalność produkcji energii. Dostępność energii odnawialnej (słońca, wiatru, wody) w znacznym
stopniu determinuje wykonalność systemu wykorzystania energii odnawialnej, co z kolei może pociągać za sobą proble-

www.lpqi.org 3
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

my związane z ochroną środowiska. Nieprzewidywalność odnawialnych źródeł energii oznacza również wyższe kosz-
ty bilansowania systemu energetycznego i utrzymywania rezerw mocy na wypadek np. zaniku lub wzrostu siły wiatru
powyżej zakresu eksploatacji turbin wiatrowych. Z problemem tym spotkano się już na obszarach o dużej liczbie turbin
wiatrowych, np. w Niemczech i Danii.
Podsumowując, generacja rozproszona i odnawialne źródła energii mają zalety i wady, które mogą wiązać się z energią,
systemem energetycznym lub środowiskiem naturalnym, należy je zatem oceniać indywidualnie.

Stan obecny
W roku 2005 całkowita moc wytwórcza elektrowni w krajach UE-151 wynosiła 643 GW. Około 15% tej mocy (96 GW)
pochodziło z kogeneracji (CHP), 19% (122 GW) stanowiła moc elektrowni wodnych, a 8% (53 GW) przypadało na inne
systemy wykorzystania energii odnawialnej [7]. W przybliżeniu połowa mocy CHP znajdowała się w posiadaniu przed-
siębiorstw energetycznych, a połowa była własnością producentów niezależnych. Rys. 3 przedstawia podział mocy wy-
twórczych dla każdego z krajów UE-15.
90 000 90 %
Elektrownie jądrowe
80 000 Konwencjonalne cieplne 80 %
Wodne
Moc zainstalowana (MW)

70 000 Inne OZR 70 %

% CHP
60 000 60 %

% CHP
50 000 50 %

40 000 40 %

30 000 30 %

20 000 20 %

10 000 10 %

0%
ria

ia

ia

cy

rg

lia

ia

ja

ia
ch
di

cj

cj

di

di
lg

an

an

ec

an
bu
m

ga
st

an

re
an

an

an
Be

ło
ie

w
Au

zp

yt
em

rtu
G

W
Fr
nl

Irl

ol

Sz
N

Br
is
Fi

Po
ks

a
Lu

lk
ie
W

Rys. 3 Moce wytwórcze w krajach UE-15 w roku 2005 [7]

Na podstawie danych Unii Europejskiej [8], produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w roku 2004 była
szacowana na 400 TWh, z czego więcej niż 70% przypadało na energię wodną (co widać z rys. 3). Rys. 4 przedstawia
podział produkowanej energii elektrycznej wg rodzajów źródeł odnawialnych.
Dyrektywa 2001/77/WE ustala do- Duże
celowy udział energii elektrycznej elektrownie
wodne Małe elektrownie wodne
wytwarzanej ze źródeł odnawialnych
(OZEE), jako procent całkowitego
Elektrownie wiatrowe lądowe
zużycia energii brutto dla poszczegól-
Elektrownie wiatrowe nawodne
nych krajów członkowskich UE-15.
Są to cele indykatywne na rok 2010, Biogaz
oparte na wartościach bazowych z ro-
ku 1997. Ponieważ cele te są oparte Biomasa stała
na rzeczywistym zużyciu, a docelowa Bioodpady
produkcja OZEE jest określona jako
stała wartość procentowa, bezwzględ- Energia elektr. geotermalna
na wartość energii elektrycznej wy-
twarzanej ze źródeł odnawialnych Rys. 4 Podział energii elektrycznej produkowanej ze źródeł odnawialnych
musi zwiększać się wraz ze wzrostem w krajach UE-15 w roku 2004; udział energii wytwarzanej fotowoltaicznie,
całkowitego zużycia. energii fal i pływów morskich oraz solarnej energii cieplnej, jest pomijalny [8]
1
UE-15 ― 15 krajów tworzących Unię Europejską przed jej rozszerzaniem.

4 www.lpqi.org
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Rysunek 5 przedstawia stan bazowy (1997), stan docelowy (2010) i wzrost produkcji energii elektrycznej ze źródeł od-
nawialnych, wymagany dla osiągnięcia tego celu. Dla krajów UE-15, jako całości, bazowy udział energii elektrycznej ze
źródeł odnawialnych wynosi 13,9% całkowitego zużycia energii elektrycznej 2440 TWh, co odpowiada 340 TWh OZEE.
Ponieważ oczekiwany jest wzrost całkowitego zużycia energii elektrycznej do 2930 TWh w roku 2010 [7], cel określony
na rok 2010 będzie równoważny 650 TWh energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych. Oznacza to blisko podwojenie
produkcji energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w roku 2010 w stosunku do roku 1997.
Obecna (2005) produkcja 400 TWh energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych (14,4% całkowitego zużycia) wskazuje,
że cel postawiony w dyrektywie 2001/77/WE będzie trudny do osiągnięcia. Do docelowego roku 2010 pozostało zale-
dwie pięć lat. Co więcej, potencjał „łatwych” hydroelektrowni został już wyczerpany, tak więc wzrost musi pochodzić
z „trudniejszych” źródeł, takich jak biomasa i energia wiatru i, być może, energia słoneczna.
80 % 800 %
Udział OZEE (1997) w %
Udział OZEE (2010) w %
w zużyciu energii brutto (%)

Wzrost OZEE (1997―2010) w %

Względny udział OZEE

60 % 600 %

OZEE 1997-2010 (%)

Wymagany wzrost
40 % 400 %

20 % 200 %

0% 0%
ria

ia

ia

cy

rg

lia

ia

ja

ia

15
ch
di

cj

cj

di

di
lg

an

an

ec

an
bu
m

ga
st

E-
an

re
an

an

an
Be

ło
ie

w
Au

zp

yt
em

rtu

U
G

W
Fr
nl

Irl

ol

Sz
N

Br
is
Fi

Po
ks

a
Lu

lk
ie
W

Rys. 5 Udział całkowitego zużycia brutto energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych (OZEE)
wg dyrektywy 2001/77/WE; jako bazowy przyjęto stan z roku 1997, stan docelowy jest określony dla roku 2010 [1]

Ekonomika generacji rozproszonej i rozproszonych źródeł energii

Opłacalność ekonomiczna generacji rozproszonej i systemów wykorzystania energii odnawialnej zależy od wielu czyn-
ników. Istotnym elementem są tu inwestycje, a także ceny paliw kopalnych i rynkowa cena energii elektrycznej, które,
oczywiście, są wzajemnie powiązane. Rynkowa cena energii elektrycznej będzie silnie zależała od cen paliw, tak długo,
jak długo rynek będzie zdominowany przez konwencjonalne elektrownie na paliwa kopalne (obecnie ich udział przekra-
cza 50% mocy zainstalowanej w krajach UE-15).
Koszty można podzielić na: koszty początkowe (przed rozpoczęciem eksploatacji) i koszty ciągłe (w czasie eksploatacji)
oraz na koszty stałe (niezależne od sposobu eksploatacji) i koszty zmienne (zależne od sposobu eksploatacji) [6]. Tabela 1
podaje przegląd kosztów generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii, z rozbiciem na typy kosztów. Koszty
przyłączenia do sieci (zarówno jednorazowy koszt przyłączenia jak i opłaty sieciowe) stanowią istotną pozycję w kalku-
lacji kosztu całkowitego, szczególnie dla generacji rozproszonej.
Dochody z generacji rozproszonej i z odnawialnych źródeł energii są związane głównie ze sprzedażą energii elektrycz-
nej oraz, w przypadku kogeneracji ― ciepła. Dodatkowymi korzyściami kosztowymi mogą być usługi związane z sie-
cią (np. bilansowanie, odłożenie inwestycji w sieci, uniknięcie strat sieciowych) lub subsydia proekologiczne i podatki.
Głównym celem tego rodzaju subsydiów i podatków jest stymulowanie produkcji czystej energii. Przykładem mogą być
zielone certyfikaty lub wyższe taryfy zakupu energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych, ulgi podatkowe na inwestycje
w GR i OZR, opodatkowanie emisji dwutlenku węgla i prawa do emisji CO2 (kredyty emisji).
Koszt energii elektrycznej z generacji rozproszonej i z odnawialnych źródeł energii jest kalkulowany metodą aktualizo-
wanej wartości netto (NPV) [6]. Kalkulacja taka uwzględnia wartość pieniądza w okresie czasu przez zastosowanie stopy
dyskontowej do wyceny przyszłych dochodów lub wydatków.

www.lpqi.org 5
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Stopa dyskontowa zawiera normalną stopę oprocentowania kredytu oraz składkę ubezpieczeniową zależną od profilu
ryzyka projektu. Źródłem ryzyka są wahania cen paliwa oraz fluktuacje na rynku energii elektrycznej, a także warunki
atmosferyczne (np. dla elektrowni wiatrowych będzie to szybkość wiatru). Jeszcze innym elementem ryzyka jest długo-
trwałość subsydiowania odnawialnych źródeł energii.

Rodzaj Początkowe Ciągłe

wydatków
Koszty techniczne Taryfy dystrybucyjne zależne od mocy
Inwestycje Podatki stałe
Stałe Koszt licencji Remonty planowe
Koszt przyłączenia zależny od mocy Ubezpieczenie
Pomiar energii
Koszt przyłączenia zależny od zużycia Remonty nieplanowane
energii Koszty paliwa
Zmienne Podatek paliwowy
Taryfy dystrybucyjne zależne od
zużycia energii

Tabela 1 Charakterystyka kosztów GR i OZE ― podział nakładów w czasie

Zakres cen energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii przedstawiono na rysunku 6.

Cena energii elektrycznej wytwarzanej

przez konwencjonalną
energetykę zawodową

Elektrownie wiatrowe lądowe

Wiatrowe nawodne

Falowe i pływowe

Solarne elektrownie cieplne

Energia fotowoltaiczna

Małe hydroelektrownie

Duże hydroelektrownie

Energia elektr. ze źródeł geotermalnych

Bioodpady

Biomasa stała

Współspalanie biomasy (stałej)

Biogaz

0 50 100 150 200

Koszt energii elektrycznej (EUR/MWh)

Rys. 6 Koszt energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii [8] i zakres cen energii elektrycznej
wytwarzanej przez konwencjonalną energetykę zawodową w roku 2004 w krajach UE-15 [9]

Rysunek 6 pokazuje, że większość opcji wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii plasuje się (czę-
ściowo) w zakresie cen energii elektrycznej z dużych elektrowni konwencjonalnych. Energia elektryczna wytwarzana
z energii solarnej jest nadal droga, przy cenie energii ze źródeł fotowoltaicznych ciągle przewyższającej 200 EUR/MWh.
W zależności od zachęt ekonomicznych, dotyczących albo inwestycji, albo wytwarzanej energii, instalowanie systemów
fotowoltaicznych może być ekonomicznie opłacalne.

6 www.lpqi.org
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Przyłączenie do sieci
Przyłączenie jednostek generacji rozproszonej (w tym wytwarzających energię elektryczną z OZE) do sieci jest ważnym
zagadnieniem, będącym przedmiotem wielu obecnych lub ostatnio realizowanych projektów Unii Europejskiej [10].
Liberalizacja rynku energii elektrycznej i rozdział dostawcy energii od operatora sieci w Unii Europejskiej, gdzie dostaw-
ca energii działa na rynku zliberalizowanym, a operator sieci na rynku regulowanym, kieruje uwagę na takie zagadnienia
związane przyłączeniem jednostek GR do sieci, jak koszty, bariery i korzyści.
Ze względu na dominujący udział zcentralizowanego wytwarzania energii, sieci elektroenergetyczne w Europie są bu-
dowane podobnie, i mają postać hierarchicznego („top-down”) systemu zasilania. Sieć przesyłowa, eksploatowana przez
operatora systemu przesyłowego (OSP), jest siecią wysokiego napięcia z dużymi przepływami mocy. Napięcie znamio-
nowe sieci przesyłowej jest zwykle wyższe niż 110 kV, co zmniejsza straty sieciowe. Połączenia między systemami
krajów UE są realizowane na poziomie sieci przesyłowych; duże elektrownie są przyłączone bezpośrednio do sieci prze-
syłowej.
Wartości napięć, które definiują podział napięć na wysokie, średnie i niskie, różnią się w zależności od kraju, stąd
w niniejszym opisie przyjęto wartości typowe. Sieci rozdzielcze można podzielić na sieci rozdzielcze wysokiego
napięcia (zwykle 60―110 kV), średniego napięcia (zwykle 10―50 kV) i niskiego napięcia (240/400 V). Sieci roz-
dzielcze są eksploatowane przez operatorów systemów dystrybucyjnych (OSD). Większość systemów generacji
rozproszonej i wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, jest przyłączanych do sieci rozdzielczej. Podział ten
ilustruje rys. 7.

Duże elektrownie centralne

Sieć przesyłowa > 110 kV Współspalanie biomasy
Połączenia z systemami innych krajów

Duże przemysłowe systemy CHP

60-110 kV Duże hydroelektrownie
Farmy wiatrowe nawodne

Farmy wiatrowe lądowe

Małe hydroelektrownie
Inne systemy spalania biomasy
Sieć rozdzielcza Systemy wykorzystania energii fal i pływów
10-60 kV Systemy CHP komercyjne i dla cieplarń
Systemy solarne cieplne i systemy geotermalne
Duże zespoły paneli fotowoltaicznych
Małe przemysłowe systemy CHP

Indywidualne panele fotowoltaiczne

240/400 V Systemy mikro-kogeneracji

Rys. 7 Schemat struktury typowej europejskiej sieci elektroenergetycznej i poziomów przyłączenia GR i OZR; poziomy
napięć mogą się różnić w zależności od kraju

Operatorzy systemów dystrybucyjnych mają obowiązek przyłączenia odbiorców do sieci i zapewnienia im bez-
pieczeństwa dostawy; są także odpowiedzialni za jakość energii dostarczanej z sieci. Kraje europejskie posiadają
kodeks sieci, który określa obowiązki zarówno operatorów systemów dystrybucyjnych, jak i wytwórców przyłą-
czonych do sieci (np. charakterystyki regulacji, udział w prądzie zwarciowym itp.). Ogólnie, operator systemu
dystrybucyjnego ma obowiązek przyłączenia wytwórcy spełniającego warunki przyłączenia, który o to wystąpi. W
zależności od mocy systemu GR/OZR, operator systemu dystrybucyjnego może wymagać przyłączenia na określo-
nym poziomie napięcia.
Opłaty za przyłączenie mogą być „płytkie”, „głębokie” lub pośrednie. Przy stosowaniu głębokich opłat za przy-
łączenie, właściciel jednostki wytwórczej ponosi wszystkie koszty związane z przyłączeniem, łącznie z kosz-
tami wzmocnienia sieci. W przypadku stosowania płytkich opłat za przyłączenie, opłata jest pobierana tylko
za wykonanie połączenia do najbliższego punktu dostępu do sieci. Przepisy dotyczące przyłączenia i opłaty za
przyłączenie w krajach Unii Europejskiej są zróżnicowane, dlatego należy je starannie analizować już w fazie
inwestycyjnej.

www.lpqi.org 7
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Polityka i regulacje
Polityka na poziomie Unii Europejskiej jest obecnie bardzo korzystna dla stosowania generacji rozproszonej i odna-
wialnych źródeł energii; istnieje także wiele regulacji stymulujących wykorzystanie kogeneracji i odnawialnych źródeł
energii [11, 12], np.:
♦ Dyrektywa CHP (dyrektywa 2004/8/WE) w sprawie promocji kogeneracji,
♦ Dyrektywa ustanawiająca system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych (dyrektywa 2003/87/WE),
♦ Dyrektywa w sprawie restrukturyzacji opodatkowania produktów energetycznych i energii elektrycznej (dyrekty-
wa 2003/96/WE),
♦ Dyrektywa RES, wyznaczająca cele udziału energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych dla poszcze-
gólnych krajów (Dyrektywa 2001/77/WE).
Zgodnie z powyższymi dyrektywami, w poszczególnych krajach są wprowadzane zachęty dla rozwoju CHP i OZE.
Tabela 2 podaje przykłady zachęt dla rozwoju odnawialnych źródeł energii w Unii Europejskiej [13].

Cenowe
Dostawa Taryfy zakupu energii elektrycznej / ceny
zielonej energii (Austria, Finlandia, Francja,
Hiszpania, Niemcy, Portugalia)
Zapotrze-bowanie Podtrzymywanie cen rynkowych (Holandia)
Ilościowe
Procedury przetargowe (Irlandia)
Zobowiązania ilościowe dla producentów
(Włochy)
Zobowiązania ilościowe [%] dla użytkowników
lub dostawców (Austria (małe hydroelektrownie)
Belgia, Dania, Szwecja, Wielka Brytania)

Tabela 2 Przykłady zachęt dla rozwoju odnawialnych źródeł energii w Unii Europejskiej [13]

Inne uregulowania, które mogą mieć zastosowanie w związku z GR i OZE, obejmują:

♦ Regulacje dotyczące przyłączenia do sieci (kodeksy sieci); omawiane w innych Zeszytach Poradnika.
♦ Regulacje dotyczące charakterystyk systemów GR/OZR, takich jak sprawność energetyczna i kompatybilność
elektromagnetyczna 14].
♦ Regulacje środowiskowe: emisja gazów cieplarnianych i innych szkodliwych gazów, takich jak SO2, NOX i zanie-
czyszczeń pyłowych, emisja hałasu, zeszpecenie krajobrazu (turbiny wiatrowe), oddziaływanie na lokalną faunę
i florę.
♦ Regulacje dotyczące bezpieczeństwa i bezpiecznej eksploatacji.

Scenariusze dla generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii

Scenariusze są ważnym narzędziem prognozowania przyszłości generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii
oraz wyznaczania możliwych działań w zakresie związanej z nimi polityki. W ramach projektu SUSTELNET opraco-
wano cztery generyczne scenariusze dla rozproszonego wytwarzania energii elektrycznej w przyszłości [14]. Ich celem
jest określenie możliwych wariantów rozwoju w horyzoncie czasowym co najmniej do roku 2020, poczynając od chwili
obecnej.
Scenariusze te charakteryzuje połączenie dwóch głównych sił napędowych:
♦ stopień harmonizacji polityki w Unii Europejskiej,
♦ stopień zachęt dla operatorów generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii.
Taki wybór sił napędowych ilustruje, jak ważne jest znaczenie polityki regulacyjnej dla dalszego rozwoju GR i OZE.
Tabela 3 podsumowuje te cztery scenariusze w ujęciu jakościowym.

8 www.lpqi.org
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Silne zachęty dla GR i OZR Umiarkowane zachęty dla GR i OZR

Pełna Możliwości GR na w pełni Trudna sytuacja GR na w pełni
harmonizacja zharmonizowanym rynku UE zharmonizowanym rynku UE
polityki UE • Skuteczna regulacja • Skuteczna regulacja
(Europejski Regulator Energii) (Europejski Regulator Energii)
• Koncentracja rynku • Koncentracja rynku
• Niedyskryminacyjne zasady • zasady dostępu do sieci
dostępu do sieci są niekorzystne dla małych jednostek
• Ambitne cele dla GR i OZE • Niski stopień harmonizacji OZE
w całej UE i poparcia dla GR
• Programy wspierające • Programy wspierające
w całej UE (obrót certyfikatami) w całej UE (obrót certyfikatami)

Niepełna Możliwości GR na rynkach krajowych Trudna sytuacja GR na rynkach krajowych

harmonizacja • Brak zharmonizowanych regulacji • Brak zharmonizowanych regulacji
polityki UE (ukierunkowanie na cele krajowe) (ukierunkowanie na cele krajowe)
• Niektóre państwa członkowskie • Brak poprawy w dostępie do sieci
UE wprowadzają uczciwe i • Krajowe programy wspierające
niedyskryminacyjne zasady częściowo zredukowane
dostępu do sieci • Brak rekompensat za niedostatki w
• Ambitne cele dla GR zakresie regulacji
i OZE w całej UE
• Różnorodność krajowych
programów wspierających
• Silne poparcie dla OZE i GR
kompensuje braki w regulacji

Tabela 3 Przegląd scenariuszy dla generacji rozproszonej wg [14]

Przykład kwantyfikacji skutków polityki Unii Europejskiej w zakresie GR i OZE, oparty na scenariuszach opisanych w [15],
przedstawiono na rysunku 8. Scenariusz bazowy zakłada ciągły wzrost gospodarczy i znaczną poprawę intensywności energe-
tycznej; scenariusz ten jest oparty na sytuacji z roku 2000, kiedy dyrektywa RES i handel emisjami CO2 jeszcze nie funkcjo-
nowały. Scenariusze dla opcji „pełnej polityki” zakładają nowe zasady postępowania dla odnawialnych źródeł energii i efek-
tywności energetycznej, stosowanie instrumentów ekonomicznych, takich jak opodatkowanie energii i handel emisjami, oraz
akceptację nowych technologii jądrowych. W scenariuszu tym całkowita moc wytwórcza maleje, a zwiększa się sumaryczny
udział energii wiatru, wodnej i jądrowej. Nadal dominować będzie wytwarzanie energii elektrycznej w elektrowniach cieplnych
(także w kogeneracji), jednakże część energii będzie uzyskiwana ze spalania biomasy zamiast paliw kopalnych.

Elektrownie: Cieplne Jądrowe Wodne Wiatrowe

cieplne kogeneracyjne i solarne
1000 1000

800 800
Moc wytwórcza (GWe)

600 600

400 400

200 200

0 0
2000 2010 2020 2030 2000 2010 2020 2030
Scenariusz bazowy Opcje „pełnej polityki”\

Rys. 8 Przykłady scenariuszy rozwoju mocy wytwórczych w Unii Europejskiej [15]

www.lpqi.org 9
Wprowadzenie do zagadnień GR i odnawialnych źródeł energii

Uwagi końcowe
Generacja rozproszona oferuje wiele korzyści, które obejmują również ważne zagadnienia polityczne, jak zwiększenie
bezpieczeństwa zasilania i redukcję emisji gazów cieplarnianych. Chociaż korzyści te, jak również inne dodatkowe ko-
rzyści, są jasno określone, to generacja rozproszona i produkcja energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych nie zawsze
są ekonomicznie opłacalne. Ich rentowność silnie zależy od cen energii i bodźców ze strony Komisji Europejskiej a także
rządów poszczególnych krajów. Stabilna polityka stymulowania generacji rozproszonej i odnawialnych źródeł energii
jest niezbędna aby zachęcić uczestników rynku do inwestowania w dodatkowe moce wytwórcze GR i OZE.

Bibliografia i źródła
[1] Dyrektywa 2001/77/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 września 2001 r. w sprawie wspierania produkcji na rynku
wewnętrznym energii elektrycznej wytwarzanej ze źródeł odnawialnych.
[2] Ackerman T., Andersson G., Söder L.: Distributed Generation: A Definition, Electric Power System Research 57 (2001) 195-204.
[3] Van Werven M.J.N., Scheepers M.J.J.: DISPOWER, The Changing Role of Energy Suppliers and Distribution System Operators
in the Deployment of Distributed Generation in Liberalised Electricity Markets, Report ECN-C—05-048, June 2005
(http://www.ecn.nl/library/reports/index.html).
[4] Scheepers M.J.J., Wals A.F.,: SUSTELNET, Policy and Regulatory Roadmaps for the Integration of Distributed Generation and the
Development of Sustainable Electricity Networks, New Approach in Electricity Network Regulation, An Issue on Effective Integration
of Distributed Generation in Electricity Supply Systems, ECN-C-03-107, September 2003 (http://www.ecn.nl/library/reports/index.
html).
[5] CADER, California Alliance For Distributed Energy Resources (http://www.cader.org).
[6] Willis H.L., Scott W.G.: Distributed Power Generation, Planning and Evaluation, Marcel Dekker Inc, 2000, ISBN 0-8247-0336-7.
[7] EURELECTRIC, Statistics and Prospects for the European Electricity Sector (1980-1990, 2000-2020), EURPROG Network
of Experts, October 2005, Report 2005–5420004.
[8] Commission of the European Communities, Communication from the Commission. The Support of Electricity from Renewable
Energy Sources, Brussels, 7 December 2005, Report COM(2005) 627 Final.
[9] Energy in the Netherlands, facts and figures, EnergieNed, 2005.
[10] Projekty Unii Europejskiej: DISPOWER, ELEP, CODGUNET, DECENT i SUSTELNET.
[11] European Forum for Renewable Energy Sources, overview renewables legislation, http://www.euroforest.org, May 2006.
[12] COGEN Europe, EU Legislation and Policy Documents relevant to Cogeneration, http://www.cogen.org, May 2006.
[13] DECENT-project, Decentralised Generation, Development of an EU Policy, Report ECNC—02-075, October 2002
(http://www.ecn.nl/library/reports/index.html).
[14] Timpe C., Scheepers M.J.J.: SUSTELNET, Policy and Regulatory Roadmaps for the Integration of Distributed Generation and
the Development of Sustainable Electricity Networks, A Look into the Future: Scenarios for DistributedGeneration in Europe,
Report ECN-C—04-012, December 2003 (http://www.ecn.nl/library/reports/index.html).
[15] European Energy and Transport Scenarios on Key Drivers, September 2004, ISBN 92894-6684-7, European Communities, 2004.
(http://ec.europa.eu/dgs/energy_transport/figures/scenarios/index_en.htm).

10 www.lpqi.org
 Notatki

www.lpqi.org 11
Notatki

12 www.lpqi.org
Partnerzy główni i referencyjni
European Copper Institute (ECI) ETSII - Universidad Politécnica de Madrid LEM Instruments
www.eurocopper.org www.etsii.upm.es www.lem.com

Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) Fluke Europe MGE UPS Systems

www.agh.edu.pl www.fluke.com www.mgeups.com

Centre d’Innovació Tecnològica en Convertidors Hochschule für Technik und Wirtschaft (HTW) Polskie Centrum Promocji Miedzi (PCPM)
Estàtics i Accionaments (CITCEA) www.htw-saarland.de www.miedz.org.pl
www-citcea.upc.es
Comitato Elettrotecnico Italiano (CEI) Hogeschool West-Vlaanderen University of Bath
www.ceiuni.it Departement PIH www.bath.ac.uk
www.pih.be
Copper Benelux Istituto Italiano del Rame (IIR) Università di Bergamo
www.copperbenelux.org www.iir.it www.unibg.it

Copper Development Association (CDA UK) International Union for Electricity Applications (UIE) Utto-Von-Guericke-Universität Magdeburg
www.cda.org.uk www.uie.org www.uni-magdeburg.de

Deutsches Kupferinstitut (DKI) ISR - Universidade de Coimbra University of Manchester Institute of Science and
www.kupferinstitut.de www.isr.uc.pt Technology (UMIST)
www.umist.ac.uk
Engineering Consulting & Design (ECD) Katholieke Universiteit Leuven Politechnika Wrocławska
www.ecd.it (KU Leuven) www.pwr.wroc.pl
www.kuleuven.ac.be
EPRI PEAC Corporation Laborelec
www.epri-peac.com www.laborelec.com

Zespół redakcyjny
David Chapman (Chief Editor) CDA UK david.chapman@copperdev.co.uk
Prof Angelo Baggini Università di Bergamo angelo.baggini@unibg.it
Dr Araceli Hernández Bayo ETSII - Universidad Politécnica de Madrid ahernandez@etsii.upm.es
Prof Ronnie Belmans UIE ronnie.belmans@esat.kuleuven.ac.be
Dr Franco Bua ECD franco.bua@ecd.it
Jean-Francois Christin MGE UPS Systems jean-francois.christin@mgeups.com
Prof Anibal de Almeida ISR - Universidade de Coimbra adealmeida@isr.uc.pt
Hans De Keulenaer ECI hdk@eurocopper.org
Gregory Delaere Lemkco gregory.delaere@howest.be
Prof Jan Desmet Hogeschool West-Vlaanderen jan.desmet@howest.be
Dr ir Marcel Didden Laborelec marcel.didden@laborelec.com
Dr Johan Driesen KU Leuven johan.driesen@esat.kuleuven.ac.be
Stefan Fassbinder DKI sfassbinder@kupferinstitut.de
Prof Zbigniew Hanzelka Akademia Górniczo-Hutnicza hanzel@uci.agh.edu.pl
Stephanie Horton LEM Instruments sho@lem.com
Dr Antoni Klajn Politechnika Wrocławska antoni.klajn@pwr.wroc.pl
Prof Wolfgang Langguth HTW wlang@htw-saarland.de
Jonathan Manson Gorham & Partners Ltd jonathanm@gorham.org
Prof Henryk Markiewicz Politechnika Wrocławska henryk.markiewicz@pwr.wroc.pl
Carlo Masetti CEI masetti@ceiuni.it
Mark McGranaghan EPRI PEAC Corporation mmcgranaghan@epri-peac.com
Dr Jovica Milanovic UMIST jovica.milanovic@umist.ac.uk
Dr Miles Redfern University of Bath eesmar@bath.ac.uk
Dr ir Tom Sels KU Leuven tom.sels@esat.kuleuven.ac.be
Prof Zbigniew Styczynski Universität Magdeburg sty@E-Technik.Uni-Magdeburg.de
Andreas Sumper CITCEA sumper@citcea.upc.es
Roman Targosz PCPM cem@miedz.org.pl
Hans van den Brink Fluke Europe hans.van.den.brink@fluke.nl
 www.lpqi.org

KEMA Nederland B.V.

Utrechtseweg 310
6812 AR Arnhem
P.O. Box 9035
6800 Et Arnhem
The Netherlands
Tel: 00 31 26 356 3527
Fax: 00 31 26 351 3683
Email: Rob.vanGerwen@kema.com
Web: www.kema.com
Rob van Gerwen

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. European Copper Institute

50-136 Wrocław 168 Avenue de Tervueren
Plac Jana Pawła II, nr 1 B-1150 Brussels
Polska Belgium

Tel: 00 48 71 78 12 502 Tel: 00 32 2 777 70 70

Fax: 00 48 71 78 12 504 Fax: 00 32 2 777 70 79
e-mail: pcpm@miedz.org.pl Email: eci@eurocopper.org
Website: www.miedz.org.pl Website: www.eurocopper.org