Professional Documents
Culture Documents
Zastosowanie odpowiednich rkoczynw pozwala na usprawnienie krenia limfy przeciwdziaajc powstawaniu chorb wywoanych jej zastojem, jak rwnie likwidujc jej obrzki zastoinowe, zapalne, onkotyczne i chonne. Pozwala take na usprawnienie przepywu limfy po przebytych chorobach zakanych i nowotworowych, przyspieszajc powrt do zdrowia. Twrc drenau limfatycznego jest duski lekarz Emil Vodder. Opracowana przez Voddera metoda masau bya efektem 25 lat studiw i bada klinicznych. Z zapisw historycznych dowiadujemy si, e na dugo przed Vodderem ukad limfatyczny by przedmiotem bada. Jednym z najsynniejszych badaczy limfy by duski anatom Bartholin - autor rozprawy na temat ukadu limfatycznego. W licie do krla Fryderyka III pisa "...Podobnie jak dolina Nilu zostaje kadego roku zalana wod, ktra j uynia i odprowadza odpadki, organizm ludzki posiada przesczajcy go system...". Na pocztku naszego stulecia amerykanin Harrison doprowadzi do wzrostu tkanki nerwowej poprzez odwieanie limfy. W 1912 r. Alexis Carrel otrzyma Nagrod Nobla za hodowl yjcych komrek. W jego dowiadczeniu komrki serca kurczcia mogy y, jeeli tylko limfa bya stale odnawiana. Carrel wykaza, e limfa, a raczej jej przepyw warunkuje stan zdrowotny organizmu, e komrki przez odnawianie limfy mog y bardzo dugo i e zastoje limfy powoduj degeneracj i mier komrek. Vodder w swojej pracy styka si z zaburzeniami gospodarki wodnej w miniach, ze zmianami skrnymi, z zaburzeniami w wydzielaniu bon luzowych, zapaleniami zatok i in. Zastosowanie drenau limfatycznego w tych schorzeniach bardzo szybko prowadzio do poprawy stanu zdrowia i w wikszoci przypadkw trwaego wyleczenia. Opublikowany w 1934 roku przez Voddera drena limfatyczny bardzo szybko zyska uznanie i stosowany jest do dnia dzisiejszego zarwno jako masa oglny, jak i metoda pielgnacji twarzy. W ostatnich latach drena limfatyczny przeywa swj renesans. Obecnie jest jednym z najczciej wykonywanych zabiegw masau, szczeglnie w Europie Zachodniej. To wielkie zainteresowanie drenaem spowodowao powstanie wielu technik i sposobw postpowania, jednak sam mechanizm oddziaywania na ukad limfatyczny pozostaje nie zmieniony. Z przykroci naley stwierdzi, e na polskim rynku ksigarskim nie byo i nadal nie ma pozycji, ktre omawiayby drena limfatyczny. Std te wszystkie informacje dotyczce masau zawarte w tej ksice s efektem moich wieloletnich dowiadcze jako masaysty i nauczyciela masau oraz moich kontaktw z masaystami pracujcymi od wielu lat w krajach zachodnich, zwaszcza na terenie Niemiec. Adam Zborowski
A. Cz teoretyczna I. Podstawy anatomiczne i fizjologiczne drenau limfatycznego Oprcz ukadu naczy krwiononych w organimie ludzkim wystpuje drugi ukad naczy. Jest to ukad naczy chonnych, czyli limfatycznych. Wedug dzisiejszych pogldw do ukadu chonnego zaliczamy: - naczynia chonne wosowate, - odprowadzajce naczynia chonne zbiorcze, - wielkie pnie limfatyczne, - wzy chonne. Dawniej jako narzdy regeneracyjne do ukadu chonnego zaliczano rwnie migdaki, grasic, ledzion i szpik kostny. Jako twory paralimfatyczne do ukadu chonnego zaliczane byy rwnie jamy surowicze: osierdzia, opucnej, otrzewnej i moszny oraz jamy orodkowego ukadu nerwowego (jama podtwardwkowa i podpajczynwkowa, komory mzgowia i kana rodkowy rdzenia krgowego) jak rwnie przestrzenie oka i ucha wypenione pynem surowiczym. Powysze jamy nie cz si jednak bezporednio z ukadem chonnym i zgodnie z dzisiejszymi pogldami nie s jego czci, mimo e zawieraj pyn podobny do chonki. W ukadzie limfatycznym kry pyn zwany limf lub chonk. W odrnieniu od krwi chonka jest zasadniczo bezbarwna. Zarwno krew, jak i chonka zawieraj komrki zawieszone w pynie wypeniajcym naczynia. Wszystkie ciaka chonki utraciy zdolno podziau. Maj rwnie ograniczony okres ycia i dlatego musz by cigle zastpowane przez nowo wytworzone. Ze skadnikw morfatycznych w chonce wystpuje tylko jeden rodzaj krwinek, limfocyty, czyli bezziarniste krwinki biae, ktre stanowi okoo 25% wszystkich krwinek biaych. Powstaj one bezporednio w ukadzie chonnym. Poniewa chonka uchodzi do ukadu krwiononego, wic limfocyty znajduj si zarwno w chonce, jak i we krwi. Limfocyty, podobnie jak wiele komrek organizmu ludzkiego, posiadaj zdolno pezania. Zjawisko to jest niezbdnym warunkiem naszego przeycia. Bez tego zjawiska nie goiyby si rany, krew by nie krzepa, a ciaa odpornociowe nie mogyby zwalcza infekcji. Zjawisku pezania towarzysz zmiany fizyczne w komrce. Przejcie komrki ze stanu spoczynku w stan pezania okrela si jako przejcie z zolu w el. Zaobserwowanie tych zmian pomogo w wyodrbnieniu molekularnych skadnikw komrki. Niestety, zjawisko to przyczynia si rwnie do powstawania pewnych procesw chorobowych, a szczeglnie odpowiada za rozprzestrzenianie si chorb zakanych, pytek arteriosklerotycznych i komrek nowotworowych. Wskutek pezania dua cz limfocytw wywdrowuje do tkanek, zwaszcza tam gdzie tocz si przewleke procesy zapalne. Osocze chonki jest znacznie ubosze od osocza krwi. Posiada ono mniejsz ilo cia biakowych i wglowodanw, natomiast bogatsze jest w tuszcze. Naczynia chonne jelit prowadz bowiem wchonite w czasie trawienia tuszcze w postaci mtnej, mlecznej zawiesiny zwanej mleczem. Caa ilo chonki, ktra w cigu doby odpywa do krwi, wynosi 1 do 27litrw, przy czym w stanach zapalnych wytwarzanie si chonki znacznie wzrasta.
1. Narzdy chonne Limfocyty powstaj w tkance wszystkich narzdw chonnych. Narzdy chonne zbudowane s z tkanki siateczkowatej, ktrej oczka prawie wycznie wypenione s limfocytami. Rozbudowa tkanki chonnej w narzdy chonne osiga rny stopie organizacji. Do najniszych postaci zaliczy mona skupienia limfocytw, ktre wystpuj przewanie w bonach luzowych. Twory te mog wytwarza chonne grudki wtrne. S to koncentryczne zagszczenia tkanki chonnej. Grudki wtrne nie s tworami staymi i nie s zwizane z okrelonym miejscem, lecz powstaj w przebiegu przewlekych stanw zapalnych, po czym znikaj i powstaj na nowo w innym miejscu. Do niszych postaci narzdw chonnych zaliczy mona: plamy mleczne, grudki samotne, grudki skupione i migdaki. Plamy mleczne s to biaawe obszary przypominajce plamy rozlanego mleka. Wystpuj one w sieci wikszej i mniejszej (wizadle wtrobowo-dwunastniczym). S to skupienia limfocytw zawieszone w tkance siateczkowatej, obficie zaopatrzone w naczynia krwionone. Nie s to twory stae. Jeeli limfocyty wywdruj z nich, mog wypenia si tuszczem i przeksztaca w komrki tuszczowe, a po zaniku tuszczu z tworu tuszczowego na nowo moe powsta plama mleczna. Znaczenie plam mlecznych polega na obronie organizmu przed bakteriami i ich toksynami. Grudki chonne samotne s to mae nagromadzenia tkanki limfatycznej. W rodku grudki limfocyty s rozmieszczone rzadziej, za na obwodzie gciej, co sprawia, e w rodku wida pola janiejsze, zwane ogniskami rozmnaania albo reakcji. Grudki chonne skupione s nagromadzeniem grudek samotnych uoonych bardzo gsto koo siebie. Zarwno nad grudkami samotnymi, jak i skupionymi nabonek bony luzowej nie posiada adnych przerw. Naczynia krwionone rozgaziaj si silnie dookoa grudek i wysyaj do ich wntrza delikatne naczynia wosowate. Naczynia chonne nie wchodz do rodka grudek, rozgaziaj si jednak bardzo obficie na ich powierzchni, tworzc zatokowate rozszerzenia i otaczajc grudki dookoa. Migdaki stanowi odmienn posta tkanki limfatycznej. S zbudowane podobnie jak grudki chonne skupione. Rni si tym, e naczynia limfatyczne nie dochodz do nich tak blisko do poszczeglnych grudek, jak w grudkach skupionych. Do wyszych postaci narzdw chonnych zaliczamy wzy chonne. S to narzdy zamknite, otoczone torebk i wczone w przebieg naczy chonnych. Chonka wpywa do nich przez naczynia doprowadzajce, przepywa przez tkank siateczkowat, porywa wytworzone limfocyty oraz zostaje przecedzona i odpywa z wzw przez naczynia odprowadzajce. Ksztat wzw chonnych jest bardzo rny: okrgawy, spaszczony, nerkowaty, owalny lub w ksztacie ziarna fasoli. Z jednej strony znajduje si wgbienie zwane wnk. Barwa wza jest zalena od jego czynnoci, stopnia ukrwienia i jego pooenia. Wzy pooone przy wnce puca czsto maj granatowo-stalowe zabarwienie wywoane zawartoci pyu wglowego. Wzy pooone w krezce, w zwizku z przepywem przez nie chonki obfitujcej w tuszcze, maj zabarwienie mleczne. Wzy pooone w pobliu ledziony i wtroby maj zabarwienie brzowe z powodu obecnoci barwnika krwi. Wielko wzw chonnych waha si w granicach od mikroskopowej do okoo 37cm rednicy. Ukadaj si one w grupy od 2 do 15, chocia mog wystpowa rwnie pojedynczo. Kady narzd i kada cz ciaa wysyaj w swoj chonk do jednej lub kilku grup wzw. Wzy przynalene do jednego narzdu lub jednej czci ciaa nazywamy wzami regionalnymi. Wzy chonne objte s cznotkankow torebk, od ktrej odchodz do wewntrz beleczki. Tworz one gruby zrb wza, natomiast siateczka tkanki siateczkowatej wytwarza delikatny zrb pooony obok pierwszego. Cz obwodow, czyli kor narzdu, tworz grudki chonne. Cz rodkow - czyli rdze - tworz limfocyty skupione w bardziej lune pasma rdzeniowe. Na obwodzie narzdu bezporednio pod torebk tkank chonn obejmuje tak zwana zatoka brzena, od niej za w kierunku wnki biegn zatoki porednie. Do zatoki brzenej dochodz naczynia chonne doprowadzajce, za z wnki wyprowadzaj limf znacznie mniej liczne, ale grubsze naczynia chonne odprowadzajce. Do narzdw chonnych najwyszego rzdu naley zaliczy bia miazg ledziony i grasic. ledziona jest narzdem nieparzystym utworzonym z tkanki siateczkowatej, pooonym w jamie brzusznej. O ile wzy chonne s wczone do
ukadu chonnego, to ledziona, mimo podobnej budowy, wczona jest do ukadu krwiononego. Znaczenie ledziony jest wielorakie: - jest magazynem krwi, ktry wycza pewn ilo ciaek z krwioobiegu i dopiero przy wzmoonym zapotrzebowaniu na tlen oddaje je z powrotem; - jest narzdem rozkadu niektrych krwinek, zwaszcza erytrocytw; - wytwarza limfocyty i oddaje je do krwi; - wytwarza pewne substancje wzmagajce funkcj ochronn ustroju i jego odporno. Grasica skada si z dwch patw: prawego i lewego, najczciej asymetrycznych. Ley ona porodkowo poniej gruczou tarczowego i do przodu od tchawicy. Ksztat i wielko grasicy s osobniczo bardzo zmienne. W peni rozwoju jest ona tylko w wieku dziecicym. Wzrasta do 2-3 roku ycia i t wielko zachowuje do okresu pokwitania. W miar starzenia si organizmu misz grasicy stopniowo zanika na rzecz tkanki tuszczowej. W wieku 21-25 lat oba skadniki s mniej wicej tej samej wagi. Pniej nastpuje coraz wikszy przyrost tkanki tuszczowej. Grasica rni si od innych narzdw chonnych istnieniem tzw. bariery immunologicznej. Jest ona narzdem chonnym nadrzdnym. Wszystkie narzdy chonne s przez ni kierowane. W okresie zarodkowym limfocyty produkowane w szpiku kostnym dostaj si do grasicy, gdzie "ucz si" rozpoznawania obcych tkanek, a nastpnie wywdrowuj do innych narzdw chonnych, ktre dopiero w yciu pozapodowym przejmuj funkcj wytwarzania tych ciaek. Znaczenie narzdw chonnych polega przede wszystkim na wytwarzaniu limfocytw. Rwnoczenie speniaj one rol filtrw dla przesczajcych si przez ich tkank sokw tkankowych i chonki. Mona powiedzie, e narzdy chonne s ochron "rodowiska wewntrznego" ustroju przed wpywami zewntrznymi (zakaenie), reguluj stosunek organizmu do otoczenia, a zwaszcza chroni jego skad humoralny. U dorosego czowieka wszystkie narzdy chonne podobnie jak grasica ulegaj redukcji, ktra zwiksza si z wiekiem. Limfocyty, bardzo liczne we krwi i chonce w wieku dziecicym, w miar starzenia si organizmu staj si coraz mniej liczne i w czci narzdw chonnych zanikaj prawie zupenie. Orodki reakcji wytwarzaj si znacznie rzadziej, a w starszym wieku w ogle przestaj powstawa. To samo dzieje si w czasie dugotrwaych chorb wyniszczajcych organizm. U czowieka zdolno regeneracyjna przejawia si bardzo sabo i zwykle prowadzi do utworzenia tkanki bliznowatej. Po cakowitym usuniciu wza wytwarzanie si nowej tkanki chonnej nie jest moliwe. Regeneracja moe nastpi tylko z pozostaych szcztkw.
2. Drogi chonki Naczynia chonne wosowate Podobnie jak naczynia wosowate krwionone, naczynia wosowate chonne zbudowane s ze rdbonka, bardzo cienkiej bony podstawowej oraz wkien kratkowych. Naczynia chonne wosowate, z reguy szersze i mniej regularne ni naczynia wosowate krwionone, tworz zamknite cewy nie wyposaone w zastawki. Rozpoczynaj si lepymi uchykami i dalej, licznie zespalajc si z sob, tworz sie naczy wosowatych, ktre z kolei przechodz w wiksze, waciwe naczynia zbiorcze odprowadzajce, rwnie tworzc obfite sieci. Liczne zespolenia wystpuj nawet midzy duymi naczyniami i waciwo ta, znacznie silniej rozwinita ni w ukadzie ylnym, ma due znaczenie czynnociowe, zwaszcza w patologii (zamknicie naczy chonnych, zakaenie, szerzenie si nowotworw itp.). Kolejn cech charakterystyczn naczy chonnych wosowatych jest ich ogromna elastyczno. Mog poszerza si nawet trzykrotnie. Naczynia chonne wosowate wystpuj prawie w kadym narzdzie i w kadej tkance, ktra posiada sie naczy wosowatych krwiononych. Wyjtek stanowi: - oysko, - mzgowie, - rdze krgowy, ktre mimo obfitego ukrwienia nie posiadaj naczy chonnych. Tak wic naczynia chonne wosowate nie wystpuj: - w warstwie nabonkowej skry i bon luzowych, - w tkance chrzstnej, - w twardwce, rogwce i ciele szklistym oka. Naczynia chonne zbiorcze Zbiorczymi naczyniami chonnymi nazywamy delikatne cewki, w ktrych chonka przez wzy chonne odprowadzana jest do wielkich pni i wreszcie do ukadu ylnego. Naczynia chonne s bardzo cienkie, a poniewa prawie nie przyjmuj gazi bocznych, zachowuj sw grubo na caym przebiegu a do wza chonnego. O ile naczynia wosowate chonne s grubsze od naczy wosowatych krwiononych, o tyle naczynia zbiorcze limfatyczne s o wiele ciesze od odpowiednich naczy krwiononych. W cianie maych naczy chonnych wychodzcych z sieci wosowatej oprcz rdbonka wystpuj ju wkna spryste i klejodajne oraz pojedyncze komrki miniowe gadkie. Naczynia te s wyposaone w zastawki. W naczyniach wikszych mona wyrni budow trjwarstwow. rednie i wielkie naczynia chonne maj budow podobn do budowy yy redniej wielkoci z licznymi okrnie i skonie biegncymi pasmami miniwki gadkiej. Liczba naczy wosowatych uchodzcych do jednego na czynia zbiorczego jest rna i waha si od 2 do 9. Wewntrz narzdw naczynia cz si w sieci. Z poszczeglnych narzdw chonka zwykle odpywa nie jednym, lecz kilkoma naczyniami biegncymi wzdu naczy krwiononych do regionalnych wzw chonnych. Naczynia wychodzce z jednego narzdu kieruj si do rnych wzw chonnych. Naczynia wychodzce z jednego narzdu kieruj si do rnych wzw. Na drodze do przewodu piersiowego i naczy ylnych chonka z narzdw wewntrznych przepywa przynajmniej przez jeden, a najczciej przez osiem do dziesiciu wzw. Wyjtek stanowi naczynia chonne wtroby, przeyku, tarczycy, serca i nadnerczy, ktre mog uchodzi bezporednio do przewodu piersiowego, omijajc wzy chonne. W przeciwiestwie do naczy krwiononych naczynia chonne nie rozgaziaj si. Wiksze naczynia chonne powstaj nie ze zlania si kilku mniejszych jak w ukadzie ylnym, lecz dlatego e wzy chonne przyjmuj liczne naczynia doprowadzajce, natomiast oddaj nieliczne, ale wiksze odprowadzajce. W zwizku z tym mimo licznych zespole grubo naczynia nie zmienia si. Przebieg wikszych naczy chonnych jest zbliony do przebiegu y. Wyrniamy naczynia chonne powierzchowne (skrne) oraz naczynia chonne gbokie (odpowiziowe). Pierwsze przebiegaj w tkance tuszczowej podskrnej i w stanach zapalnych widoczne s w postaci czerwonych prg. Drugie - naczynia chonne gbokie - biegn z obwodowymi ttnicami i odpowiadaj yom towarzyszcym. Zespolenia naczy chonnych nie tylko tworz naczynia poszczeglnych narzdw, ale rwnie cz ze sob
naczynia chonne obu pow ciaa. Zastawki wystpujce w naczyniach chonnych s znacznie liczniejsze ni zastawki ylne. Zastawki te, ukadajc si w regularnych odlegociach, nadaj specyficzny ksztat naczyniom chonnym. Jeeli s one wypenione chonk, przypominaj raniec. Zastawki umoliwiaj przepyw chonki w kierunku dorodkowym i zapobiegaj cofaniu si limfy. Jeeli w warunkach chorobowych na skutek zastoju limfy naczynia silnie si rozszerzaj, dochodzi do nieszczelnoci zastawek, co sprzyja cofaniu si limfy. Naczynia chonne, podobnie jak krwionone, maj wasne naczynia zaopatrzeniowe. Maym naczyniom towarzyszy jedno naczynie wosowate krwionone; wikszym - dwa, ktre zespalaj si ze sob i tworz wok naczynia chonnego gst siatk. Wiksze naczynia chonne, oprcz naczy wosowatych krwiononych, maj rwnie ma yk. Rwnie przewd piersiowy ma swoje naczynia krwionone i wasne unerwienie. Nerwy dochodzce do brzusznej czci przewodu piersiowego pochodz z nerwu bdnego oraz ze splotu aortowego brzusznego. Wzdu caego przebiegu posiada on rwnie sie nerwow okoonaczyniow, zawierajc drobne zwoje. W czci piersiowej przewodu w sieci tej biegn wkna ukadu autonomicznego, jak rwnie gazki nerww midzyebrowych. W cianie przewodu piersiowego oraz w cianie wikszych pni chonnych rozrnia si cztery sploty nerwowe: przydankowy, nadminiowy, wewntrzminiowy i podrdbonkowy. W bonie zewntrznej i rodkowej le zakoczenia czuciowe; bona rodkowa oprcz nich ma take zakoczenia ruchowe. Na prd chonki decydujcy wpyw maj te same czynniki, ktre wpywaj na powrt ylny krwi do serca. Gwne pnie chonne Pie chonny, przewanie krtki, poprzedzony jest nieraz splotem. Dzieje si tak dlatego, e naczynia odprowadzajce jednego wza mog uchodzi nie tylko do nastpnego, lecz do dwch lub nawet wikszej iloci wzw. Wytwarza si w ten sposb ukad naczy podobnych do splotu. Do gwnych pni splotu zaliczamy: Pnie ldwiowe. Pnie ldwiowe prawy i lewy wychodz ze splotw ldwiowych, ktre przechodz wzdu aorty brzusznej i yy gwnej dolnej ku grze. Pnie ldwiowe cz si ze sob, wytwarzajc zbiornik mleczu. Odbieraj one chonk z koczyn dolnych, ze ciany i narzdw miednicy, z parzystych narzdw jamy brzusznej i czciowo ze ciany brzucha. Grubo pnia ldwiowego, podobnie jak innych pni chonnych, wynosi okoo 27mm. - Pnie jelitowe. Pnie jelitowe powstaj z bardzo obfitego splotu trzewnego znajdujcego si w otoczeniu ttnicy krezkowej i ttniczego pnia trzewnego. Splot trzewny utworzony jest przez naczynia chonne nieparzystych narzdw jamy brzusznej i naczy odprowadzajcych biegncych w krezkach jelit. - Pnie rdpiersiowe. W rdpiersiu powstaj dwa pnie chonne po stronie prawej i dwa po stronie lewej. Z naczy odprowadzajcych, wychodzcych z wzw rdpiersiowych przednich, powstaje krtki pie rdpiersiowy przedni, zwany rwnie pniem oskrzelowo-rdpiersiowym przednim. Kieruje si on do przodu od yy podobojczykowej i uchodzi do kta ylnego. Z naczy odprowadzajcych rdpiersiowych tylnych powstaje pie rdpiersiowy tylny, zwany take pniem oskrzelowo-rdpiersiowym tylnym. Po stronie prawej uchodzi do kta ylnego prawego lub do przewodu chonnego prawego. Po stronie lewej uchodzi przewanie do przewodu piersiowego. - Pnie podobojczykowe. Odprowadzaj limf z bocznej okolicy szyi, z przednio-bocznej ciany klatki piersiowej i z koczyny grnej. Po stronie lewej uchodzi przewanie do przewodu piersiowego, po stronie prawej albo bezporednio do kta ylnego, albo do przewodu chonnego prawego. - Pnie szyjne. Powstaj w poczeniu dolnych gbokich wzw szyjnych. Biegn wzdu bocznego obwodu yy szyjnej wewntrznej i uchodz do ktw ylnych. Dugo ich nie przekracza 207mm, s one wyposaone w par domykalnych zastawek. Pnie szyjne odprowadzaj chonk z gowy i szyi. - Przewd chonny prawy. Pie podobojczykowy prawy, pie szyjny prawy oraz prawe pnie rdpiersiowe tworz w okolicy prawego kta ylnego przewd chonny prawy. Dugo przewodu piersiowego prawego nie przekracza zwykle 1,57cm. Wlewa si do niego chonka z prawej koczyny grnej, z prawej poowy gowy i szyi oraz z prawej poowy klatki piersiowej. Zbiera chonk z 25% ciaa i wlewa do prawego kta ylnego.
- Przewd piersiowy. Jest najwikszym pniem chonnym. Jego dugo wynosi 38457cm, szeroko 2-47mm. Powstaje z poczenia obu pni ldwiowych przy rozworze aortowym na zmiennym poziomie od 12. krgu piersiowego do 2. a nawet 3. krgu ldwiowego. Bakowato poszerzone miejsce poczenia nosi nazw zbiornika mleczu. Przewd piersiowy zbiera chonk z 75% ciaa, a wic z obu koczyn dolnych, wszystkich narzdw jamy brzusznej i miednicy, z caej ciany brzucha, z lewej poowy klatki piersiowej, lewej koczyny grnej, lewej poowy szyi i gowy.
3. Naczynia i wzy chonne gowy i szyi Wikszo limfy gowy i szyi obustronnie dopywa do wzw chonnych szyjnych gbokich, ukadajc si wzdu powrzka naczyniowo-nerwowego szyi i dalej do pnia chonnego szyjnego. Tylko niewielka ilo chonki dochodzi do wzw nadobojczykowych i dalej czciowo do pnia podobojczykowego, czciowo do pnia szyjnego. Obydwie drogi odprowadzaj chonk za porednictwem regionalnych grup wzw. Naczynia i wzy chonne gowy - Wzy potyliczne. W liczbie 2 - 3 usytuowane s na kresie karkowej grnej. Do wzw tych dochodz naczynia doprowadzajce z okolicy potylicznej i z grnej czci karku. Naczynia odprowadzajce zdaj do gbokich wzw szyjnych grnych. Tylko cz chonki kieruje si do wzw szyjnych powierzchownych i dalej do wzw nadobojczykowych lub do grnych wzw szyjnych gbokich. - Wzy zamaowinowe. Le ku tyowi od maowiny usznej, na cignie minia mostkowo-obojczykowo-sutkowego w liczbie 1 - 3. Naczynia doprowadzajce prowadz chonk z przyrodkowej powierzchni maowiny usznej, z ucha rodkowego i z komrek sutkowych oraz z tylnej czci okolicy skroniowej. Naczynia odprowadzajce uchodz tak, jak poprzednie. - Wzy przyusznicze. Le w komorze linianki przyusznej do przodu od maowiny usznej. Ukadaj si w dwch warstwach. Wzy powierzchowne le na liniance przyusznej, gbokie - wewntrz gruczou. Przyjmuj chonk z bocznej czci powiek i spojwek oka, z nosa zewntrznego, linianki przyusznej, z przewodu suchowego zewntrznego i bocznej powierzchni maowiny usznej oraz ze rodkowej i przedniej czci okolicy skroniowej. Naczynia odprowadzajce uchodz gwnie do grnej grupy wzw szyjnych gbokich. Nieliczne mog wpada do wzw szyjnych powierzchownych, a nawet do tylnych wzw poduchwowych. - Wzy policzkowe. Le przyrodkowo od uchwy na powizi minia policzkowego. Czsto wczone s w naczynia doprowadzajce wzw poduchwowych. Przyjmuj chonk czciowo z twarzy, oczodou, jamy nosowej, z dou podskroniowego, grnej czci garda i podniebienia. Naczynia odprowadzajce uchodz do tylnych wzw chonnych poduchwowych oraz do grnych wzw szyjnych gbokich. Naczynia i wzy chonne szyi Wyrniamy trzy grupy wzw chonnych szyi. Wzy szyjne przednie Zalicza si tu wzy lub grupy wzw, ktre przesczaj chonk wzw pooonych na dnie jamy ustnej (poduchwowe, podbrdkowe), na krtani (wzy podgnykowe i wze przedkrtaniowy), na tchawicy i przeyku (wzy przedtchawicze i przytchawicze) oraz wzy przedniej okolicy szyi (wzy nadmostkowe). - Wzy chonne poduchwowe. Le w trjkcie poduchwowym na torebce gruczou poduchwowego wzdu brzegu uchwy. Zwykle jest ich 3 - 8 i dziel si na cztery grupy: przedni, rodkow, tyln i grup wzw przyuchwowych. Wzy poduchwowe zbieraj limf z warg, nosa zewntrznego i jamy nosowej, policzkw, przyrodkowych czci powiek, zbw, dzise, jzyka i dna jamy ustnej. Wszystkie wzy chonne poduchwowe s ze sob poczone naczyniami zespolonymi. W duej trwajcych procesach chorobowych naley oczekiwa, e nie tylko najblisze przynalene wzy bd zajte, ale, poprzez te poczenia, wszystkie czony acucha poduchwowego. Zespolenia takie wystpuj rwnie pomidzy tyln grup wzw poduchwowych a wzami przyuszniczymi tworzc tzw. pasmo ktowe, biegnce wzdu tylnego brzegu kta uchwy. T drog procesy chorobowe mog wnika do komory linianki przyusznej. Naczynia odprowadzajce tych wzw uchodz do wzw szyjnych gbokich.
- Wzy chonne podbrdkowe. Le w okolicy podbrdkowej przykryte miniem szerokim szyi. Przewanie wystpuj w liczbie 2 - 3, chocia moe ich by nawet osiem. Im jest ich wicej, tym s mniejsze. Zwykle rozrnia si wzy przednie i tylne. Zasig wzw podbrdkowych, oprcz okolicy podbrdkowej, obejmuje brdk, cz rodkow wargi dolnej, przednie zby uchwy oraz koniec jzyka. Naczynia doprowadzajce zstpuj zarwno po stronie zewntrznej, jak i wewntrznej uchwy, przy czym czsto uchodz do wzw podbrdkowych przeciwlegych. Naczynia odprowadzajce tych wzw uchodz do wzw szyjnych gbokich (czasami po stronie przeciwlegej). - Wzy chonne zagardowe. Le do przodu od przedniego uku krgu szczytowego lub trzonu krgu obrotowego, od ktrych oddziela je misie dugi gowy, i do tyu od grnej czci garda. Wystpuj w liczbie 1 - 3. Naczynia doprowadzajce wiod chonk z jamy nosowej, nosowej czci garda i trbki suchowej. Naczynia odprowadzajce uchodz do grnych wzw szyjnych gbokich. - Wzy chonne podgnykowe. Le poniej trzonu koci gnykowej, pod miniami podgnykowymi. Naczynia doprowadzajce wiod chonk z przedsionka krtani i zachyku gruszkowatego oraz przylegajcej czci krtaniowej garda. Naczynia odprowadzajce uchodz do grnych wzw szyjnych gbokich. - Wze chonny przedkrtaniowy. Najczciej wystpuje jako wze nieparzysty. Ley w pobliu linii porodkowej na wizadle piercienno-tarczowym lub na uku chrzstki piercieniowatej. W przypadku kiedy jest parzysty, ukada si bardziej bocznie na miniu piercienno-tarczowym. Przyjmuje chonk gwnie z dolnej czci krtani i odprowadza j do wzw szyjnych gbokich grnych. - Wzy chonne przedtchawicze. Umiejscowione s do przodu od tchawicy poniej wziny gruczou tarczowego. Odprowadzaj chonk z gruczou tarczowego oraz tchawicy i doprowadzaj j albo do wzw przytchawiczych, albo do wzw rdpiersiowych przednich. - Wzy chonne przytchawicze. Skadaj si z 5 - 6 wzw po kadej stronie uoonych w acuch, znajdujcy si w rowku pomidzy tchawic a przeykiem. Pobieraj one chonk z krtaniowej czci garda, z przeyku, krtani, tchawicy i patw bocznych gruczou tarczowego oraz chonk odprowadzan za porednictwem wzw przedkrtaniowego i przedtchawiczych. Naczynia odprowadzajce uchodz czciowo do dolnych wzw szyjnych gbokich, czciowo za porednictwem pnia oskrzelowo-rdpiersiowego tylnego do kta ylnego. - Wzy chonne nadmostkowe. Wystpuj w iloci 1 do 2 wzw w przestrzeni nadmostkowej. Przykryte s blaszk powierzchown powizi szyi, za od trzewi szyi oddziela je blaszka przedtchawicza tej powizi. Wzy te przyjmuj chonk z warstw skrnych przedniej okolicy szyi i odprowadzaj j wzdu uku szyi do kta ylnego. Wzy szyjne gbokie Zaliczamy tu wszystkie wzy usytuowane wzdu yy szyjnej wewntrznej. Wzy te zbieraj chonk z gowy i szyi. W zwizku z ich bardzo duym zasigiem maj wielkie znaczenie. Wzy szyjne gbokie dziel si na grne i dolne. Wzy szyjne gbokie grne zbieraj prawie ca chonk z gowy, chocia nie bezporednio, lecz jako druga lub trzecia stacja za wzami regionalnymi gowy. Wzy szyjne gbokie dolne stanowi kolejn i ostatni ju stacj dla chonki gowy przed jej ujciem do krwiobiegu. Wzy szyjne powierzchowne (tylno-boczne) Zaliczamy tu wszystkie wzy bocznego trjkta potylicy i karku. Grupa w iloci 4 - 6 wzw, bocznego trjkta szyi, przykryta jest blaszk zwizku ze swym powierzchownym pooeniem jest szyi, ktre przyjmuj chonk z pooonych w grnej poowie powierzchown powizi szyi. W dostpna dla badania i drenau
limfatycznego. Naczynia odprowadzajce kieruj si dwiema drogami. Gwna droga poda do wzw nadobojczykowych, natomiast cz chonki odpywa poprzecznymi poczeniami do wzw szyjnych gbokich. - Wzy chonne nadobojczykowe. Wzy nadobojczykowe oraz cz kocowa pnia podobojczykowego, ktry uchodzi do kta ylnego, tworz nadobojczykow drog limfy. Biegnie ona wzdu obojczyka na podstawie bocznego trjkta szyi i gwnie odprowadza chonk z koczyny grnej, z okolicy karku i potylicy oraz czciowo ze ciany klatki piersiowej. Wystpuj w liczbie 8 - 12. Wielkie znaczenie, jakie maj wzy nadobojczykowe w diagnostyce i terapii, polega na ich dopywach pachowych i piersiowych (gwnie z okolicy sutkowej), dla ktrych s one ostatni stacj przed ujciem do kta ylnego. W gbi dou nadobojczykowego s one atwo wyczuwalne, a w stanach zapalnych przy powikszeniu wzw s widoczne goym okiem. Naczynia odprowadzajce kieruj si zarwno do pnia szyjnego, jak i do pnia podobojczykowego.
4. Naczynia i wzy chonne koczyny grnej Wzy chonne koczyny grnej grupuj si gwnie w jamie pachowej. Zbieraj one chonk z caej koczyny grnej, ze ciany klatki piersiowej i opucnej ciennej oraz z okolicy grzbietowej tuowia. Znacznie mniejsze skupisko wzw chonnych znajduje si w okolicy okciowej. Wzy chonne koczyny grnej ukadaj si w wzy powierzchowne i wzy gbokie. Wzy chonne powierzchowne Wystpuj przewanie w trzech grupach. - Wze chonny okciowy powierzchowny. Z reguy wystpuje pojedynczo, rzadziej w grupie dwch lub trzech. Uoony jest w tkance podskrnej, na przyrodkowej stronie ramienia okoo 3 - 4cm powyej nadkykcia przyrodkowego, i przylega do yy odokciowej. Naczynia doprowadzajce pochodz z trzech ostatnich palcw rki i przyrodkowego brzegu przedramienia. Naczynia odprowadzajce przebiegaj obok yy odokciowej, przechodz przez powi ramienia, a nastpnie z naczyniami zbiorczymi gbokimi uchodz do wzw chonnych jamy pachowej. Wzy chonne ramienno-piersiowe. Przewanie w liczbie dwch umiejscowione s obok obojczyka w trjkcie ramienno-piersiowym. Wzy te s wczone w przebieg powierzchownego naczynia chonnego, pooonego w brudzie naramienno-piersiowej. Naczynie to towarzyszy yle odpromieniowej i uchodzi do jednego z wzw podobojczykowych. - Wzy chonne tylne powierzchowne barku. S to wzy skrne na przebiegu naczy powierzchownych barku, uchodzcych do wzw pachowych. Wyrnia si tu trzy wzy: - wze tylny grny umiejscowiony w pobliu grnego kta opatki, wze obojczykowy usytuowany w okolicy koca barkowego obojczyka, - wze tylny dolny pooony w okolicy dolnego kta opatki. Wzy chonne gbokie W skad wzw gbokich wchodz wzy przedramienia i ramienia, wzy jamy pachowej oraz wzy nadopatkowe. Wzy chonne przedramienia i ramienia S maymi wzami o zmiennej liczbie i pooeniu. Wczone s w przebieg naczy zbiorczych gbokich, biegncych wzdu y i ttnic przedramienia i ramienia. Wyrniamy tu: - wze okciowy gboki pooony w gbi dou okciowego, wzy promieniowe pooone wzdu ttnicy promieniowej tu powyej rki, - wzy midzykostne, z ktrych jeden ley w kcie rozdwojenia ttnicy midzykostnej wsplnej, a drugi przylega do ttnicy midzykostnej tylnej nieco poniej odwracacza, - wzy ramienne w liczbie 2 - 5 pooone wzdu naczy krwiononych ramiennych. Wzy chonne jamy pachowej Wyrniamy pi grup wzw pachowych: - Wzy pachowe boczne. bocznego jamy pachowej, Naczynia doprowadzajce Naczynia odprowadzajce Uoone s w iloci 3 - 5 powierzchownie, wzdu brzegu przyrodkowo i do tyu od czci dolnej yy pachowej. zbieraj chonk prawie z caej koczyny grnej. biegn do wzw pachowych rodkowych i szczytowych.
- Wzy pachowe piersiowe. Przylegaj do przyrodkowej ciany jamy pachowej. W iloci 4 - 5 ukadaj si na miniu zbatym przednim wzdu brzegu minia piersiowego wikszego. S to wzy powierzchowne. Grna cz tych wzw nosi nazw wzw SORGIUSA i s one miejscem pierwszych przerzutw raka sutka. Naczynia doprowadzajce biegn z przednio-bocznej ciany klatki piersiowej, z
bocznej czci gruczou sutkowego oraz z czci nadppkowej ciany brzusznej. Naczynia odprowadzajce dochodz do rodkowych wzw jamy pachowej. - Wzy pachowe podopatkowe. Nale do wzw pachowych gbokich. Wystpuj w liczbie 4 - 6, przylegaj do tylnej ciany jamy pachowej i towarzysz naczyniom piersiowo-grzbietowym i podopatkowym. Od tyu przez otwory pachowe dochodz do nich naczynia chonne z okolicy grzbietowej tuowia. Naczynia odprowadzajce dochodz do wzw pachowych rodkowych. - Wzy pachowe rodkowe. Nale do wzw gbokich. S to due wzy chonne, ktre w liczbie 3 - 5 znajduj si w tkance tuszczowej rodkowej czci jamy pachowej. Naczynia doprowadzajce wiod chonk z wszystkich trzech poprzednich wzw. Dodatkowo moe tu dochodzi chonka z gruczou sutkowego. Naczynia odprowadzajce wpadaj do wzw szczytowych. - Wzy pachowe szczytowe (podobojczykowe). Wystpuj w zmiennej liczbie od 6 do 8 i s wzami gbokimi. Pooone s poniej obojczyka, przyrodkowo od yy pachowej. Przejmuj one chonk z wzw rodkowych pachy, z grnej czci gruczou sutkowego oraz z naczy towarzyszcych yle odpromieniowej. Naczynia odprowadzajce wzw szczytowych tworz pie podobojczykowy. Poszczeglne wzy pachowe posiadaj liczne poczenia midzy sob, tworzc splot chonny pachowy. Wzy chonne nadopatkowe Wystpuj w liczbie 3 - 4. Pooone s w dole nadgrzebieniowym opatki wzdu naczy nadopatkowych. Naczynia doprowadzajce wiod limf z mini: nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego. Naczynia odprowadzajce dochodz do wzw pooonych dookoa wnki naczyniowo-nerwowej minia czworobocznego. Naczynia chonne koczyny grnej dzielimy na naczynia powierzchowne i naczynia gbokie. Naczynia chonne powierzchowne Naczynia chonne powierzchowne zbieraj chonk z warstw skrnych, biegn w tkance cznej podskrnej i le bardziej powierzchownie ni nerwy.
1. Palce Sie chonna uchodzi do dwch lub trzech naczy zbiorczych, uoonych wzdu bocznych brzegw kadego palca. U nasady palcw naczynia przechodz na grzbietow stron rki.
2. rdrcze W ukadzie naczy chonnych sieci powierzchownej po stronie doniowej pod wzgldem kierunku przebiegu wyrnia si naczynia: promieniowe, okciowe, dolne i grne. - Naczynia promieniowe kieruj si ku grze i w stron promieniow. Przecinaj kb i na grzbiecie rki cz si z naczyniami kciuka. - Naczynia okciowe biegn poprzecznie do brzegu okciowego, przecinaj kbik i na grzbiecie rki cz si z naczyniami V palca. - Naczynia dolne zbieraj chonk z dolnej jednej trzeciej czci doni, wchodz midzy nasady palcw i wpadaj do naczy bocznych palcw. - Naczynia grne kieruj si z dou do gry i po dojciu do doniowej strony przedramienia zlewaj si stopniowo w 4 do 5 pni. Po stronie grzbietowej rdrcza z przestrzeni midzypalcowych naczynia chonne kieruj si ku grze, przebiegajc niemal rwnolegle do siebie. Czciowo tylko biegn skonie, krzyuj si i zespalaj.
3. Przedrami Naczynia grne doni przechodz dalej rodkiem doniowej strony przedramienia. Po stronie grzbietowej, naczynia posuwajc si ku grze, przybliaj si do brzegw przedramienia tworzc grup promieniow i okciow. - Grupa promieniowa towarzyszy yle odpromieniowej przedramienia i jest przedueniem naczy chonnych I i Ii oraz strony promieniowej Iii palca. - Grupa okciowa biegnie wzdu brzegu okciowego przedramienia. Jest przedueniem naczy zbiorczych wychodzcych z Iv i V palca i strony okciowej Iii palca.
4. Rami Po stronie przedniej naczynia powierzchowne przebiegaj ku grze. Nieliczne naczynia grupy tylnej przechodz skonie przez stron przyrodkow i boczn, krzyujc si z naczyniami strony przyrodkowej i bocznej dochodz do naczy strony przedniej. Naczynia przednie maj rny przebieg. Niektre przerwane s wzem okciowym powierzchownym, towarzysz yle odokciowej i po przebiciu powizi ramienia biegn z naczyniami chonnymi gbokimi. Inne biegn w kierunku pachy i po przebiciu powizi pachowej, podobnie jak poprzednie, uchodz do wzw pachowych bocznych i rodkowych. Najbardziej bocznie pooone naczynie powierzchni przedniej biegnie w brudzie naramienno-piersiowej, moe by przerwane przez wzy naramienno-piersiowe, i uchodzi do jednego z wzw szczytowych. Liczba naczy na ramieniu jest mniej wicej o poow mniejsza ni na przedramieniu.
5. Bark Wyrniamy tu naczynia chonne przednie i tylne. Kocz si one w wzach pachowych podopatkowych i rodkowych, a niektre wpadaj bezporednio do jednego z wzw naramienno-piersiowych. Naczynia chonne gbokie Krenie chonne koci, mini, powizi, staww i nerww koczyny grnej realizowane jest za porednictwem naczy chonnych gbokich. Cech charakterystyczn tych naczy jest to, e s znacznie mniej liczne i towarzysz naczyniom krwiononym. Na palcach i rdrczu naczynia limfatyczne towarzysz ttnicom. Po przejciu przez rdrcze powstaj z nich naczynia promieniowe i okciowe. Na przedramieniu dwa naczynia chonne promieniowe dochodz do zgicia okciowego. Tam cz si, tworzc boczne naczynie ramienia, albo uchodz do jednego z wzw promieniowych. Naczynia chonne okciowe - rwnie dwa towarzyszc ttnicy okciowej, po dojciu do zgicia okciowego uchodz do wza okciowego gbokiego. Naczynia chonne midzykostne przednie i tylne biegn na przedramieniu wzdu odpowiednich ttnic i kocz si na poziomie zgicia okciowego, uchodzc do wza okciowego gbokiego lub do jednego z naczy okciowych. Naczynia chonne ramienne przejmuj krenie chonne gbokie przedramienia, kieruj si ku grze i przez wzy ramienne kocz si w grupie bocznej lub rodkowej wzw pachowych. Jedno z trzech naczy moe nawet wpada bezporednio do ktrego z wzw szczytowych.
6. Naczynia i wzy chonne klatki piersiowej, przepony i grzbietu W obrbie klatki piersiowej wyrniamy naczynia i wzy chonne trzewne oraz naczynia i wzy chonne cienne. Poniewa naczynia i wzy trzewne nie s dostpne, ich znaczenie przy wykonywaniu drenau limfatycznego jest mniejsze. Naczynia i wzy cienne dziel si na: gbiej pooone naczynia i wzy klatki piersiowej i przepony oraz naczynia i wzy chonne powierzchowne, do ktrych zaliczamy rwnie naczynia i wzy sutka. Naczynia i wzy chonne klatki piersiowej - Wzy chonne pachowe piersiowe. Naczynia doprowadzajce zbieraj chonk z przednio-bocznej ciany klatki piersiowej, z bocznej czci gruczou sutkowego oraz z czci nadppkowej ciany brzusznej. Naczynia odprowadzajce wpadaj przewanie do wzw pachowych rodkowych. Wzy te nale do wzw powierzchownych. - Wzy chonne piersiowo-nadbrzuszne. Podobnie jak poprzednie, s wzami powierzchownymi. W iloci 2 - 6 uoone s na powizi minia zbatego przedniego. Filtruj one chonk z dolnych czci gruczou sutkowego, bocznej ciany tuowia i z grnej czci skrnych warstw brzucha. Naczynia odprowadzajce uchodz do wzw pachowych rodkowych. Oprcz gwnego odpywu chonki z tych wzw do wzw pachowych istniej liczne zespolenia z ssiednimi okolicami. Cz chonki uchodzi do wzw nadobojczykowych, cz do wzw gbokich klatki piersiowej. Istniej rwnie poczenia pomidzy wzami strony przeciwlegej. - Splot chonny otoczki brodawki sutkowej. Wytworzony jest z naczy rodkowej czci gruczou. Odpyw chonki jest tu moliwy we wszystkich kierunkach. Wyrniamy cztery gwne drogi odpywu: - pachow, - midzyebrow tyln, - midzyebrow przedni, - midzyminiow. Znaczenie kliniczne ma przede wszystkim droga pachowa i midzyminiowa. Naczynia gbiej pooone ciany klatki piersiowej Naczynia chonne mini piersiowych wnikaj do przestrzeni midzyebrowych i uchodz do wzw mostkowych. Naczynia chonne grnej czci mini piersiowego wikszego i piersiowego mniejszego uchodz do wzw midzypiersiowych i dalej do wzw pachowych rodkowych. W przestrzeniach midzyebrowych naczynia chonne odprowadzaj chonk zarwno do przodu, jak i do tyu, tworzc piercie naczyniowy podobnie jak ukad naczy krwiononych. Do przodu - poprzez naczynia midzyebrowe przednie - chonka dopywa do wzw mostkowych. Wzy te pooone s w przednich odcinkach przestrzeni midzyebrowych wzdu naczy piersiowych wewntrznych. cz si one z wzami rdpiersiowymi przednimi i przyjmuj rwnie chonk z wtroby, przepony i gruczou sutkowego. Naczynia odprowadzajce tworz pie mostkowy. W pobliu stawu mostkowo-obojczykowego pie mostkowy kieruje si do przodu od yy podobojczykowej i uchodzi do wzw nadobojczykowych lub podobojczykowych, ewentualnie po stronie prawej do przewodu chonnego prawego, a po stronie lewej do przewodu piersiowego. Naczynia i wzy chonne trzewne klatki piersiowej Zaliczamy tu obustronne wzy rdpiersiowe przednie, tylne i rodkowe. Naczynia odprowadzajce uchodz do przewodu piersiowego oraz do przewodu chonnego prawego obustronnie za porednictwem pni chonnych rdpiersiowych przedniego i tylnego. Naczynia i wzy chonne przepony Naczynia chonne przepony wytwarzaj dwa silnie rozwinite sploty: jeden na grnej, drugi na dolnej powierzchni. Z czci przedniej powierzchni grnej przepony naczynia uchodz do wzw mostkowych i do pnia mostkowego. Cz tylna grnej powierzchni przepony wysya chonk do dolnych wzw rdpiersiowych
tylnych i do pnia rdpiersiowego tylnego. Z bocznych czci przepony chonka przechodzi do naczy chonnych midzyebrowych przednich i tylnych oraz do wzw mostkowych i krgowych. Z powierzchni dolnej chonka odprowadzana jest do wzw trzewnych, pooonych przy wejciu aorty do jamy brzusznej. Naczynia chonne trzewi klatki piersiowej drenuj puca i opucn, serce i osierdzie, tchawic, oskrzela gwne, przeyk i grasic. Naczynia i wzy chonne grzbietu Naczynia chonne podskrne pooone s w polu mini czworobocznego i najszerszego grzbietu. Biegn do przodu, cz si w 10-12 pni uchodzcych do wzw pachowych podopatkowych. Z przestrzeni midzyebrowych po stronie tylnej, z naczy midzyebrowych tylnych chonka przechodzi do wzw krgowych pooonych w tylnych odcinkach przestrzeni midzyebrowych midzy gowami eber. Naczynia te przyjmuj przez otwory midzykrgowe chonk z kanau krgowego. Naczynia odprowadzajce po obydwu stronach uchodz do przewodu piersiowego, a niewielka cz do wzw rdpiersiowych tylnych. Z dolnej czci grzbietu (poniej ppka) naczynia chonne odprowadzaj chonk do wzw pachwinowych powierzchownych i uchodz do bocznego wza pasma poziomego.
7. Naczynia i wzy chonne brzucha i miednicy W brzuchu i miednicy wyrniamy: - Naczynia i wzy chonne powierzchowne wraz z naczyniami i wzami krocza i narzdw pciowych zewntrznych. - Naczynia i wzy chonne gbokie ciany brzucha. - Naczynia i wzy chonne zaotrzewnowe. - Naczynia i wzy chonne trzewne. Naczynia i wzy chonne powierzchowne Zaznacza si podzia na czci nadppkow i podppkow. Z czci nadppkowej wzdu yy piersiowo-nadbrzusznej chonka prowadzona jest ku grze do wzw pachowych piersiowych. Z czci podppkowej chonka przechodzi ku doowi wzdu yy nadbrzusznej do pasma poziomego wzw pachwinowych powierzchownych. Niezalenie od tego cz naczy chonnych skrnych przednio-bocznej czci brzucha poda z naczyniami krwiononymi powierzchownymi okalajcymi biodro i naczynia te przebiegaj wzdu grzebienia biodrowego. Dziki istniejcym zespoleniom cz chonki moe dostawa si: ku grze do wzw mostkowych i do pnia mostkowego, ku doowi do wzw nadbrzusznych. Naczynia chonne krocza uchodz czciowo do pasma poziomego wzw pachwinowych powierzchownych, czciowo do wzw pachwinowych gbokich. Due znaczenie maj poczenia dziki ktrym chonka z narzdw miednicy mniejszej moe przechodzi do powierzchownych wzw pachwinowych i odwrotnie - z powierzchni do wzw miednicy i brzucha. Naczynia i wzy chonne gbokie ciany brzucha W dolnej czci yy nadbrzusznej dolnej grupuj si 3 - 4 wzy w tzw. wzy chonne nadbrzuszne. Dalszymi wzami s wzy okolicy pachowej i pachwinowej. Wzami regionalnymi naczy chonnych warstw miniowych tylnej ciany brzucha s wzy ldwiowe, pooone zaotrzewnowo po obu stronach aorty brzusznej. Naczynia i wzy chonne zaotrzewnowe W przestrzeni zaotrzewnowej zbieraj si drogi chonne odprowadzajce chonk z koczyn dolnych, miednicy, jamy brzusznej i ciany brzucha. Naczynia chonne z koczyny dolnej poprzez wzy chonne biodrowe cz si z naczyniami chonnymi miednicy, tworzc splot limfatyczny ldwiowy z wzami ldwiowymi. Naczynia odprowadzajce wzw ldwiowych tworz obustronnie pie ldwiowy. Poczenie pnia ldwiowego prawego i lewego tworzy przewd piersiowy. Naczynia i wzy chonne trzewne Wzy nieparzystych narzdw jamy brzusznej stanowi wzy regionalne. Naczynia odprowadzajce tych wzw uchodz do wzw trzewnych waciwych. Wzy chonne narzdw miednicy wysyaj naczynia odprowadzajce do wzw biodrowych wewntrznych.
8. Naczynia i wzy chonne koczyny dolnej Podobnie jak na koczynie grnej, ukad chonny na koczynie dolnej skada si z warstw powierzchownej i gbokiej. Naczynia gbokie s znacznie mniej liczne ni naczynia powierzchowne. Na koczynie dolnej wyrniamy dwa skupiska wzw chonnych. S to wzy podkolanowe (wycznie gbokie) i wzy pachwinowe, ktre wystpuj zarwno w warstwie gbokiej, jak i powierzchownej. Wzy chonne podkolanowe Nale do wzw gbokich. Niewielkie i przewanie w liczbie 4 - 7 umiejscowione s w tkance tuszczowej. Wyrniamy tu trzy grupy wzw: - Grupa tylna ley najbardziej powierzchownie. Umiejscowiona jest bocznie od uku yy odstrzakowej. - Grupa rodkowa skada si z 3-4 wzw, z ktrych cz usytuowana jest przyrodkowo, a cz bocznie do naczy podkolanowych. - Grupa przednia. Przewanie jest to pojedynczy wze, pooony gboko midzy ttnic podkolanow a torebk stawu kolanowego. Wszystkie wzy podkolanowe poczone s ze sob krtkimi przewodami chonnymi. Naczynia doprowadzajce wiod chonk ze stopy, podudzia i stawu kolanowego. Naczynia odprowadzajce tworz 4 - 6 pni zbiorczych, ktre ukadaj si w dwie grupy: powierzchown i gbok. Grupa powierzchowna (tylna) skada si z 2 lub 3 naczy towarzyszcych powierzchownej yle udowo-podkolanowej. Naczynia te uchodz do pasma pionowego wzw pachwinowych powierzchownych. Grupa gboka stanowi gwn drog odprowadzajc chonk z wzw podkolanowych. Skada si z 3 - 4 naczy przebiegajcych obok yy udowej jako naczynia gbokie. Uchodz one do gbokich wzw pachwinowych. Wzy chonne pachwinowe Wzy pachwinowe dzielimy na wzy powierzchowne i gbokie. Wzy chonne pachwinowe powierzchowne Le w okolicy podpachwinowej. Wystpuj w iloci 10 -15 tu pod skr. Ze wzgldu na ukad dzielimy je na pasmo pionowe i pasmo poziome. Naczynia doprowadzajce pasma pionowego kieruj si wzdhz yy odpiszczelowej i prowadz chonk z powierzchownych naczy koczyny dolnej. Pasmo poziome otrzymuje dopywy: - z czci zewntrznych narzdw pciowych, - z krocza, - z przyrodkowej czci okolicy poladkowej, przedniobocznej ciany brzucha (poniej ppka), - z powierzchownej bocznej czci okolicy poladkowej, - z dna macicy. Naczynia odprowadzajce w wikszoci uchodz do wzw pachwinowych gbokich. Niewielka cz naczy chonnych prowadzi limf do wzw biodrowych. Wzy pachwinowe gbokie Wzy pachwinowe gbokie s mniejsze i mniej liczne ni wzy pachwinowe powierzchowne. W liczbie 1 - 7 pooone s przyrodkowo od yy udowej. Do wzw pachwinowych gbokich dochodzi chonka z naczy gbokich oraz z wzw pachwinowych powierzchownych, a take z naczy chonnych prcia i echtaczki. Naczynia chonne powierzchowne Sie chonna jest najbardziej rozwinita na stronie podeszwowej stopy. Naczynia wychodzce z tej sieci biegn w kierunku pachwin, wzdu yy odpiszczelowej i yy odstrzakowej. Naczynia te wpadaj czciowo do wzw podkolanowych, czciowo do wzw pachwinowych powierzchownych. Naczynia uchodzce do wzw podkolanowych w liczbie 3 - 4 zbieraj chonk z bocznej czci stopy, okolicy kostki bocznej i tylnej powierzchni podudzia. Wikszo naczy dochodzi do wzw podkolanowych. Mniejsza cz uchodzi bezporednio do wzw pachwinowych. Pozostaa cz stopy i podudzia drenowana jest przez znacznie liczniejsze naczynia, ktre rozpoczynaj si sieci chonn palcw i kostki przyrodkowej. Naczynia chonne, omijajc kostk przyrodkow po stronie
przedniej i tylnej, podaj wzdu yy odpiszczelowej, cz si z naczyniami powierzchownymi poladkw i w liczbie 8 -10 pni uchodz do pasma pionowego wzw pachwinowych powierzchownych. Naczynia chonne powierzchowne cz si ze sob licznymi zespoleniami na caym przebiegu. Naczynia chonne gbokie Naczynia chonne gbokie poczone s z sieci naczy powierzchownych licznymi zespoleniami. Liczba zespole najwiksza jest w obrbie stopy i maleje w miar wstpowania naczy chonnych. Wyrniamy tu dwie grupy naczy chonnych. Tworz one drog gwn i drogi dodatkowe. Droga gwna, przerwana przez wzy podkolanowe grupy rodkowej, biegnie jako naczynia udowe i uchodzi do wzw pachwinowych gbokich. Czasami jedno lub dwa naczynia kieruj si przez piercie udowy do wzw biodrowych, omijajc wzy pachwinowe. Drogi dodatkowe s trzy: - naczynia chonne zasonowe, - naczynia chonne poladkowe grne, - naczynia chonne poladkowe dolne. Naczynia te uchodz do wzw biodrowych wewntrznych.
9. Przepyw chonki Objto pynu powracajcego do wiata naczy jest zazwyczaj mniejsza ni objto pynu wypywajcego przez ciany naczy wosowatych. Ten nadmiar pynu przedostaje si do naczy chonnych i t drog powraca do krwi. Mechanizm ten kontroluje cinienie pynu tkankowego i powoduje jego cig wymian. Przepyw chonki w cigu doby waha si w granicach midzy 2 a 4 litry. Przepyw chonki moliwy jest dziki: - ujemnemu cinieniu wewntrz klatki piersiowej w czasie wdechu, - rytmicznym skurczom duych naczy chonnych, - skurczom mini szkieletowych, - sscemu dziaaniu prdu krwi w yach w miejscach uj naczy chonnych, istnieniu zastawek, ktre zapewniaj jednokierunkowy przepyw chonki, pulsacyjnym ruchom ttnic w ssiedztwie naczy chonnych, - substancjom, ktre zwikszaj przepuszczalno cian naczy wosowatych, - substancjom, ktre powoduj skurcz mini gadkich i nasilaj wypyw chonki z jelit. Na drodze przepywu chonki znajduj si wzy chonne. Liczba wzw chonnych u czowieka jest zmienna i waha si w granicach 330 do 450. Przepyw chonki w wle jest zmniejszony. Wzy stanowi filtr zarwno biologiczny, jak i mechaniczny, magazynuj chonk i wzbogacaj w limfocyty. Filtr mechaniczny zwizany jest z budow drg przepywu wza, a filtr biologiczny polega na dziaalnoci fagocytarnej ukadu siateczkowo-rdbonkowego zawartego w wle. Wzy zatrzymuj bakterie transportowane przez chonk, natomiast nie stanowi zapory dla wirusw.
10. Limfocyty Stanowi 25% do 40% wszystkich krwinek biaych. Wiksza cz limfocytw wytwarzana jest w wzach chonnych i ledzionie, niewielka - w szpiku kostnym. S one komrkami zdolnymi do wytwarzania przeciwcia. Istnieje dua wymiana dobowa limfocytw. Ulegaj one rozpadowi w tkankach ukadu chonnego i we krwi. W czasie rozpadu z limfocytw uwalnia si globulina, ktra zasila osocze krwi. Okres ycia limfocytw waha si od 50 do 200 dni, jednak okoo 20% spord nich yje tylko 3 do 4 dni. Spord limfocytw dugo yjcych wyrniamy limfocyty grasiczozalene, czyli limfocyty T pochodzce ze strefy przykorowej wzw chonnych, i limfocyty szpikozalene, czyli limfocyty B wytwarzane w strefie podtorebkowej wzw chonnych. Limfocyty T maj redni czas przeycia okoo 130 dni. S to komrki odpowiedzialne gwnie za reakcje immunologiczne typu komrkowego: - reakcja odrzucania przeszczepu, - reakcja pnej nadwraliwoci, - reakcja przeszczepu przeciw komrkom biorcy. Limfocyty T zawieraj immunogeny, ktre stymuluj wytwarzanie antygenu, czyli biaka, ktre wie i unieczynnia obce dla organizmu zwizki chemiczne. Pod wpywem nieznacznych iloci antygenu znajdujcego si we krwi recyrkulujce limfocyty T zatrzymuj si w strefie przykorowej wzw chonnych. Tam powikszaj swoje wymiary i dziel si oraz przeksztacaj w limfoblasty. Maksymalna odpowied limfoblastyczna wystpuje ju po 4 dniach od pojawienia si antygenu we krwi. Limfocyty B maj redni czas przeycia 50 dni, a wic krtszy w porwnaniu z limfocytami T. S one odpowiedzialne za humoralny mechanizm odpowiedzi immunologicznej, czyli za syntez immunoglobulin. Odpowied na antygen zachodzi wolno, osigajc maksimum po okoo 50 do 60 dni. Recyrkulujce limfocyty B zatrzymuj si w strefie podtorebkowej wzw chonnych, dziel si i przeksztacaj w due zasadochonne plazmoblasty, ktre z kolei przeksztacaj si w dojrzae komrki plazmatyczne intensywnie syntetyzujce immunoglobuliny. Limfocyty transportuj na swojej bonie komrkowej, poza immunoglobulinami, rwnie hormony zwizane z biakami osocza, czyli hormony sterydowe. Wikszo reakcji immunologicznych typu komrkowego zachodzi przy udziale czynnikw uwalnianych przez limfocyty T, zwanych limfokinami. S to: - czynnik mitogenny MF, - czynnik zapalny - IF, - czynnik cytotoksyczny powodujcy niszczenie komrek - LT, - czynnik hamujcy migracj makrofagw - MIF, - czynnik przenoszenia reakcji immunologicznej - TF, - czynnik przepuszczalnoci naczy chonnych - PF.
11. Mechanizmy powstawania obrzku Obrzkiem nazywamy nadmierne patologiczne gromadzenie si pynu w przestrzeni zewntrzkomrkowej. Wprawdzie dosy czsto w warunkach prawidowych obserwujemy due wahania objtoci przestrzeni zewntrznaczyniowej i zewntrzkomrkowej, jednak nie dochodzi do obrzku. Zapobiegaj temu dwa mechanizmy: - odprowadzanie zwikszonych objtoci przesczu przez naczynia chonne, - bardzo maa podatno przestrzeni zewntrznaczyniowej i zewntrzkomrkowej. Z obrzkiem patologicznym mamy do czynienia, kiedy wzrost objtoci danego obszaru przekroczy 30%. Nastpuje wtedy gwatowne zwikszenie podatnoci przestrzeni zewntrzkomrkowej. Do przyczyn wzrostu objtoci pynu tkankowego i powstania obrzku zaliczamy: 1. Wzrost cinienia filtracyjnego: - rozszerzenie ttniczek, - zwenie yek, - wzrost cinienia ylnego (niewydolno krenia, niedomykalno zastawek, wpyw siy cienia). 2. Zmniejszenie gradientu cinienia osmotycznego: - obnienie stenia biaek w osoczu, - nagromadzenie substancji czynnych osmotycznie w przestrzeni wypenionej przez pyn zewntrzkomrkowy. 3. Wzrost przepuszczalnoci naczy wosowatych: - substancja P, - histamina i substancje pochodne, - kininy. 4. Niedostateczny przepyw chonki.
12.Rola ukadu chonnego Cigle prowadzone badania kliniczne potwierdzaj ogromn rol ukadu chonnego w organimie czowieka. Badania wykazuj, e dua grupa chorb narzdw wewntrznych jest spowodowana zaburzeniami w kreniu limfy. Funkcje, jakie peni ten ukad, mona usystematyzowa w czterech grupach: 1. Warunkowanie powrotu biaka z przestrzeni pozanaczyniowej do krwiobiegu. 2. Transport wody i soli mineralnych oraz drena tkanek. 3. Usuwanie substancji obcych (np. bakterii). 4. Uczestniczenie w procesach immunologicznych ustroju.
13. Choroby przebiegajce z powikszeniem wzw chonnych Istnieje cay szereg procesw chorobowych oraz innych stanw stymulacji antygenowej, w przebiegu ktrych dochodzi do zlokalizowanego bd te uoglnionego powikszenia wzw chonnych. Mona je usystematyzowa w osiem grup: 1. choroby zakane, 2. sarkoidoza, 3. szczepienia ochronne, 4. limfadenopatie polekowe, 5. choroby kolagenowe, 6. choroby skry, 7. choroby nowotworowe ukadu chonnego, 8. przerzuty nowotworowe. Dodatkowo naley uwzgldni dugotrwae stany zapalne jako czynniki, ktre mog powodowa powikszenie wzw chonnych. Grupy 7. i 8. stanowi przeciwwskazania do stosowania drenau limfatycznego.
B. Cz praktyczna Po zapoznaniu si z podstawami anatomicznymi i fizjologicznymi drenau limfatycznego moemy przystpi do opanowania trudnej sztuki masau. Drena limfatyczny wymaga bardzo duej precyzji i pynnoci ruchw. Jednoczenie, stosowane w drenau techniki rni si znacznie od wykorzystywanych w masau klasycznym czy segmentarnym, a ustalony sposb postpowania nie moe by zmieniany. Stosowany w rnych krajach drena limfatyczny przeszed wiele modyfikacji w stosunku do metody podanej przez E. Voddera. Spowodowao to powstanie rnych metod drenau limfatycznego. Polska metoda opiera si na technikach zblionych do oryginalnych podanych przez Voddera. Coraz czciej jednak stosuje si w Polsce niemiecki model drenau. Aby da czytelnikowi moliwo porwnania i wyboru metody, przedstawi w kolejnoci: - technik drenau limfatycznego stosowan w Polsce, - technik drenau limfatycznego stosowan w Niemczech. Naley zaznaczy, e obydwie metody s rwnie skuteczne. Poniewa dziaanie drenau jest czysto mechaniczne, a polega na przepychaniu chonki i udronianiu wzw chonnych, wic niezalenie od wykonywanej metody zasady stosowania drenau s takie same. Aby drena limfatyczny by skuteczny, naley ich cile przestrzega. I. Zasady stosowania drenau limfatycznego 1. Drena limfatyczny stosujemy zgodnie ze wskazaniami i przeciwwskazaniami. Niezmiernie istotne jest ustalenie z lekarzem prowadzcym moliwoci i sposobu (drena cakowity lub czciowy) wykonywania zabiegu. Dotyczy to szczeglnie zabiegw wykonywanych po przebytych przez pacjenta chorobach zakanych, podostrych stanach zapalnych przebiegajcych z obrzkami oraz po amputacjach i resekcjach w przebiegu leczenia chorb nowotworowych. Zbyt wczesne wkroczenie z zabiegiem moe doprowadzi do remisji choroby bd przeniesienia jej na siebie i innych pacjentw. W stanach zapalnych moe doprowadzi do ponownego zaostrzenia, a w przypadku chorb nowotworowych przy braku ustalenia zoliwoci nowotworu drena limfatyczny moe by przyczyn powstawania przerzutw. Ustalenia z lekarzem prowadzcym s niezbdne rwnie w przypadku obrzkw wynikajcych z zaburze pracy serca czy nerek. W tych przypadkach, podobnie jak poprzednio, drena wykonujemy tylko za zgod i na zlecenie lekarza. Wiksz swobod dysponuje masaysta w przypadku leczenia obrzkw pourazowych (skrcenia, zamania, zwichnicia, amputacje pourazowe). W tych jednostkach chorobowych drena wykazuje bardzo du skuteczno. Wskazaniami do stosowania drenau limfatycznego s wszystkie wskazania do wykonywania masau klasycznego, ktrym towarzysz wysiki, obrzki bd zmiany skrne wynikajce z zaburzenia krenia limfy. Przeciwwskazaniami do stosowania drenau limfatycznego s obrzki i wysiki w przebiegu ostrych stanw zapalnych, nie wyleczonych chorb zakanych oraz w przebiegu chorb nowotworowych, jeeli istnieje ryzyko powstawania przerzutw. 2. Drena limfatyczny wykonujemy od obwodu w kierunku uj ylnych. Zasada ta wymaga dodatkowego omwienia. Oczywicie, ustalony tu kierunek drenau jest suszny, jednak musimy rozpocz od wzw i naczy limfatycznych znajdujcych si jak najbliej uj ylnych i stopniowo, zachowujc kierunek, opracowywa czci dalsze. Nie mona przecie przepchn limfy z obwodu, jeeli jej dopyw do uj ylnych bdzie znacznie ograniczony. Musimy najpierw udroni wiksze pnie limfatyczne i wzy chonne usytuowane bliej ujcia, a dopiero potem przepycha chonk z obwodu. Takie udronienie nie tylko uatwi odpyw chonki do ukadu krwiononego, ale umoliwi zadziaanie mechanizmw warunkujcych jej przepyw. Tak wic dla przykadu - przy drenau koczyny grnej opracowujemy w kolejnoci: - wzy pachowe, - wzy w obrbie stawu ramiennego, - naczynia chonne na ramieniu w kierunku od stawu okciowego do stawu ramiennego, - wzy chonne w obrbie stawu okciowego,
- naczynia chonne przedramienia w kierunku od stawu nadgarstkowego do stawu okciowego, - wzy chonne w obrbie stawu nadgarstkowego, - naczynia chonne palcw i rdrcza w kierunku od kocw palcw do stawu nadgarstkowego. 3. Pacjent powinien znajdowa si w pozycji drenaowej, a wic uatwiajcej odpyw chonki. Zasada ta dotyczy szczeglnie koczyn. Gdy pacjent uoony jest w pozycji lecej na grzbiecie, zagwek kozetki musi by do znacznie uniesiony, co uatwia odpyw chonki z gowy i twarzy. Jeeli dysponujemy kozetk z oparciami na nogi i rce o regulowanej wysokoci, naley je ustawi w pozycji gwarantujcej odpyw chonki, a wic powyej tuowia. Istotne jest rwnie, aby przy wykonywaniu zabiegu zachowa niewielkie zgicie w stawach: okciowym, biodrowym i kolanowym, co poprzez zmniejszenie napi miniowych uatwi odpyw. Przy wykonywaniu drenau po stronie grzbietowej ukadamy pacjenta pasko na kozetce, podkadajc pod stopy niewielki waeczek zapewniajcy zgicie w stawach kolanowych. Wskazane jest, aby kozetka posiadaa wycity otwr, w ktrym pacjent umieszcza twarz. Otwr ten gwarantuje wygodne uoenie i umoliwia pacjentowi prawidowe oddychanie. 4. Bardzo wolny prd chonki wymusza wolne tempo wykonywania drenau limfatycznego. Wszystkie techniki stosowane w drenau limfatycznym wykonujemy bardzo wolno, tzn. okoo 10 do 15 ruchw na minut. Jednoczenie wymagana jest wiksza ni w innych technikach masau ilo powtrze. Drena jest najskuteczniejszy, jeeli kad technik powtarzamy 3 do 5 razy. 5. Wszystkie stosowane techniki naley wykonywa pynnie i mikko. Pynne stosowanie chwytw i mikko ich wykonania zapewniaj relaksacyjny rozluniajcy wpyw na miniwk gadk naczy i minie szkieletowe. agodne dranienie zakocze nerwowych skry musi mie uspokajajcy i rozluniajcy wpyw na ukad nerwowy. 6. Wszystkie stosowane techniki musz mie charakter przepychajcy. Zasada ta wie si bezporednio z efektem, jakiego oczekujemy po prawidowo wykonanym drenau limfatycznym. W myl tej zasady gaskania wykonujemy zawsze od czci dystalnych do czci proksymalnych. Rozcierania, niezalenie od stosowanej metody drenau, charakteryzuj si stopniowym zwikszaniem nacisku na tkanki przy posuwaniu si w kierunku wykonywanego chwytu i zwolnieniem nacisku przy powrocie lub poruszaniu si w kierunku dystalnym. Stosowane w drenau limfatycznym uciski naleaoby okreli jako "przetaczanie palca, palcw czy doni masaysty" w kierunku wykonywanego chwytu. 7. Wszystkie techniki stosujemy z umiarkowan si, aby nie doprowadzi do zbytniego rozgrzania tkanek. Rozgrzanie tkanek moe prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia pacjenta. 8. Czas trwania zabiegu wynosi dla drenau czciowego maksymalnie 20 min, dla drenau oglnego maksymalnie 60 min i moe zosta skrcony. Decyzj o skrceniu czasu trwania zabiegu podejmuje masaysta w zalenoci od tego, ktry z kolei jest to zabieg, a take na podstawie obserwacji reakcji pacjenta na zabieg. Reakcja pacjenta uzaleniona jest od wielu czynnikw, a przede wszystkim od stanu zdrowia.
9. W czasie wykonywania zabiegu przynajmniej dwukrotnie opracowujemy wiksze wzy chonne. Przy wykonywaniu drenau metod stosowan w Polsce zasada ta polega na podwjnym opracowaniu staww. Przy wykonywaniu zabiegu metod stosowan w Niemczech zasada ta nie jest uwzgldniana. Czsto jednak opracowuje si due wzy przynajmniej dwukrotnie w czasie wykonywania zabiegu. 10. Drena limfatyczny mona wykonywa codziennie. Czstotliwo zabiegw ustala lekarz w porozumieniu z masayst w zalenoci od reakcji pacjenta oraz przy uwzgldnieniu chorb towarzyszcych. W planowanym duszym leczeniu ze wzgldu na efekt leczniczy i moliwo utrwalenia si korzystnych zmian ustala si trzy, a nawet dwa zabiegi tygodniowo. 11. Ilo zabiegw w serii. Ilo zabiegw w serii jest nieograniczona i zaley od postpw w leczeniu oraz schorzenia. W niektrych schorzeniach, np. w sklerodermii leczenie moe trwa kilka miesicy, a nawet kilka lat. 12. Obszar ciaa objty drenaem. Uzaleniony jest od stanu chorobowego i jednostki chorobowej oraz od pacjenta na zabieg. W niektrych schorzeniach przy duej wraliwoci zaleca si przez pierwsze trzy do siedmiu zabiegw opracowanie tylko proksymalnych wzw chonnych, a dopiero potem stopniowo obejmujemy czci dystalne.
13. Nie zaleca si czenia chwytw drenau limfatycznego z technikami silnie rozgrzewajcymi innych metod masau. Silnemu rozgrzaniu towarzyszy due przekrwienie tkanek na skutek rozszerzenia si naczy krwiononych i wzrostu iloci przepywajcej krwi, co nie tylko nie uatwia usuwania obrzkw limfatycznych, ale dodatkowo obcia ukad limfatyczny poprzez wzmoenie ultrafiltracji. Przestrzeganie powyszych zasad jest warunkiem koniecznym dla osignicia efektu leczniczego.
II. Drena limfatyczny metod polsk Polska metoda drenau limfatycznego opiera si na technikach stosowanych przez E. Voddera i obejmuje: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie (tylko w niektrych opracowaniach), - uciski. Gaskanie Wyrniamy tu dwa rodzaje gaska: Gaskanie oglne, ktrego celem jest przygotowanie czci ciaa lub duego obszaru do wykonywania zabiegu (np. gaskanie caej koczyny grnej), Gaskanie miejscowe, stosowane w miejscu wykonywanego w danym momencie zabiegu (np. gaskanie przedramienia). Wchodzi ono w skad technik zabiegu. Rozcieranie koliste Technika wykonania tego rozcierania jest zbliona do techniki z masau segmentarnego. Po trzykrotnym roztarciu w miejscu (uwzgldniajc zasad zwikszania nacisku przy poruszaniu si w kierunku wykonywanego drenau) ruchem posuwistym przesuwamy palce w kierunku proksymalnym, a nastpnie po zmniejszeniu nacisku powracamy nieznacznie w kierunku miejsca, w ktrym wykonywalimy rozcieranie koliste. Teraz ponownie wykonujemy trzykrotne rozcieranie w miejscu, przepychamy limf i powracamy nieznacznie w kierunku miejsca, w ktrym wykonywalimy ruchy okrne. Tak postpujc posuwamy si w kierunku wykonywanego drenau. Rozcieranie spiralne Rozcieranie spiralne wykonujemy podobnie jak w masau klasycznym. Rnica polega na tym, e w drenau limfatycznym tempo wykonania tego chwytu jest o wiele wolniejsze oraz naley uwzgldni zwikszanie nacisku przy wykonywaniu czci ruchu w kierunku proksymalnym i zmniejszanie - przy wykonywaniu czci ruchu w kierunku dystalnym. Ugniatania i uciski W drenau limfatycznym stosujemy tylko ugniatanie podune, ktrego dziaanie jest rozluniajce i przepychajce. W odrnieniu od ugniata podunych masau klasycznego stosowane w drenau wykonujemy bardzo wolno. Odmian ugniatania podunego jest ugniatanie "szczypcowe" stosowane na twarzy. Polega ono na wykonaniu ugniatania tkanek ujtych pomidzy palce wskazujcy i rodkowy. Zastosowane uciski, jedn lub dwoma rkami, rwnie wykonywane s bardzo wolno i musz mie charakter " wyciskajcy". Jak mona zauway, ucisk polega na "przetaczaniu" doni po masowanej okolicy. Podobnie wyglda technika uciskw wykonywanych dwoma rkami. Praktyczne wykonanie drenau limfatycznego t metod przedstawi omawiajc w kolejnoci opracowanie: - twarzy, - karku i gowy, - grzbietu, - klatki piersiowej, - brzucha, - koczyny grnej, - koczyny dolnej. Drena limfatyczny twarzy Pacjent uoony jest na kozetce na grzbiecie. Podgwek kozetki jest uniesiony pod ktem 30 do 45 stopni. Masaysta stoi za gow pacjenta. 1. Drena dow nadobojczykowych. Na opracowanie dow nadobojczykowych skadaj si cztery techniki w kolejnoci: - gaskanie dow nadobojczykowych, - rozcieranie koliste dow nadobojczykowych, - rozcieranie spiralne dow nadobojczykowych, - uciski w doach nadobojczykowych.
We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy staww mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych. Rce masaysty pracuj jednoczenie. 2. Drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. W kierunku drenau wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 3. Drena okolicy poduchwowej. Opracowanie skada si z dwch etapw. Pierwszy etap polega na opracowaniu okolicy poduchwowej od rodka uchwy na boki do ktw uchwy, w drugim etapie opracowujemy tkanki od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. W obydwu etapach stosujemy techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 4. Drena wzdu krawdzi uchwy od rodka do ktw uchwy. Wzdu linii uchwy wykonujemy drena limfatyczny z zastosowaniem: - gaskania, - rozcierania kolistego, - rozcierania spiralnego, - ugniatania "szczypcowego", - uciskw. 5. Drena od rodka wargi dolnej do dow nadobojczykowych. Opracowanie skada si z dwch faz. W fazie pierwszej stosujc: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski, opracowujemy tkanki od rodka wargi dolnej przez policzki do ktw uchwy. W drugiej fazie wykonujemy drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. W kierunku drenau wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 6. Drena od kcikw ust do dow nadobojczykowych. Opracowanie skada si z dwch faz. W pierwszej fazie wykonujemy: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski od kcikw ust przez policzki do ktw uchwy. W drugiej fazie w kierunku drenau wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. 7. Drena od rodka wargi grnej do dow nadobojczykowych. Opracowanie skada si z dwch faz. W fazie pierwszej wykonujemy: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski
w linii przebiegajcej od rodka wargi grnej przez policzki do ktw uchwy. W fazie drugiej w kierunku drenau wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. 8. Drena dow nadobojczykowych. Na opracowanie dow nadobojczykowych skadaj si cztery techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy staww mostkowo-obojczykowych i posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych. 9. Drena od skrzydeek nosa do skroni. W liniach zaznaczonych od skrzydeek nosa do skroni, stosujemy: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski opracowujemy tkanki od skrzydeek nosa do skroni. 10. Drena od skrzydeek nosa do ktw ucbwy. W liniach od skrzydeek nosa do ktw uchwy, stosujemy: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski opracowujemy tkanki od skrzydeek nosa do ktw uchwy. 11. Drena od wewntrznych kcikw oczu do dow nadobojczykowych. Opracowanie skada si z trzech faz. W fazie pierwszej stosujc: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski opracowujemy tkanki od wewntrznych kcikw oczu wzdu bocznych brzegw nosa do skrzydeek nosa i dalej do skroni. W fazie drugiej stosujc: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski, posuwamy si wzdu linii od skroni do ktw uchwy, opracowujc tkanki. W fazie trzeciej opracowujemy tkanki wg opisanego ju schematu, posuwajc si od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. 12. Drena od zewntrznych kcikw oczu do dow nadobojczykowych. Opracowanie skada si z dwch faz. W fazie pierwszej stosujc: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie "szczypcowe", - uciski, opracowujemy tkanki od zewntrznych ktw oczu do skroni i dalej do ktw uchwy. W fazie drugiej ponownie opracowujemy tkanki od ktw uchwy do dow nadobojczykowych, stosujc: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski.
13. Drena od wewntrznych kcikw oczu do ktw uchwy. Rozpoczynajc od wewntrznych kcikw oczu posuwamy si w kierunku czoa, dalej wzdu ukw brwiowych przez skronie do ktw uchwy. Przy opracowaniu stosujemy techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 14. Drena od rodka czoa do skroni. Stosujc techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, wykonujemy drena limfatyczny od rodka czoa do skroni. 15. Drena od rodka czoa do dow nadobojczykowych. Rozpoczynajc od rodka czoa powyej pasma poprzedniego (w linii owosienia), posuwamy si przez skronie do ktw uchwy, stosujc techniki: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. W drugiej fazie opracowujemy tkanki od ktw uchwy do dow nadobojczykowych stosujc te same techniki. 16. Drena dow nadobojczykowych. Na opracowanie dow nadobojczykowych skadaj si cztery techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy staww mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych. Drena limfatyczny karku i gowy Przy opracowywaniu karku i gowy uoenie pacjenta nie zmienia si, a wic ley on na grzbiecie z uniesion gow opart o podgwek kozetki. Masaysta stoi z boku pacjenta. 1. Drena dow nadobojczykowych. Na opracowanie dow nadobojczykowych skadaj si cztery techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy staww mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych. 2. Drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. W kierunku drenau wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 3. Drena od drugiego i pierwszego krgu piersiowego do dow nadobojczykowych. W pasmach wykonujemy: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne,
- uciski, posuwajc si od wyrostka kolczystego (najpierw drugiego krgu piersiowego, a potem pierwszego krgu piersiowego) do dow nadobojczykowych. 4. Drena od wyrostkw kolczystych krgw szyjnych do dow nadobojczykowych. Rozpoczynajc od wyrostka kolczystego sidmego krgu szyjnego, posuwamy si w kierunku dow nadobojczykowych. Kolejne pasma rozpoczynaj si od wyrostka kolczystego szstego, pitego, czwartego i trzeciego krgu szyjnego. Kade pasmo opracowujemy stosujc cztery techniki: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 5. Drena od otworu potylicznego do dow nadobojczykowycb. W pierwszej fazie opracowania stosujemy techniki: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski i posuwamy si od otworu potylicznego po kresach karkowych dolnych do wyrostkw sutkowatych i ktw uchwy. Drug cz opracowania stanowi drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych z zastosowaniem tych samych technik. 6. Drena od guzowatoci koci potylicznej do dow nadobojczykowych. Pasmo przebiega nieco wyej od poprzedniego. Stosujc techniki w kolejnoci: gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski posuwamy si od guzowatoci potylicznej po kresach karkowych grnych za uszy i dalej do ktw uchwy. Druga faza polega na wykonaniu: - gaskania, rozcierania kolistego, - rozcierania spiralnego, - uciskw od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. 6. Drena po szwach koci potylicznej do dow nadobojczykowych. Rozpoczynajc od miejsca poczenia koci ciemieniowych i potylicznej posuwamy si po szwach czaszki do uszu, a nastpnie do ktw uchwy stosujc w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. W drugiej fazie wykonujemy drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych z wykorzystaniem tych samych technik. 7. Drena od czubka gowy do dow nadobojczykowych. Wykorzystujc techniki: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, posuwamy si od czubka gowy po kociach ciemieniowych za uszami i dalej do ktw uchwy. W drugiej fazie, stosujc te same techniki, opracowujemy miejsca od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. Drena limfatyczny grzbietu Pacjent ley na brzuchu. Rce pacjenta s odwiedzione w stawach ramiennych, aby umoliwi opracowanie dow pachowych, i zgite w stawach okciowych. Pod stopami umieszczamy niewielki waek, aby rozluni napicia w koczynach dolnych. Masaysta stoi z boku kozetki. Jeeli rozpoczynamy drena limfatyczny od opracowania grzbietu, naley najpierw - w uoeniu pacjenta na grzbiecie -
opracowa doy nadobojczykowe, a dopiero pniej przystpujemy do opracowania grzbietu. Drena limfatyczny grzbietu wykonujemy w dwch fazach. Faza I 1. Drena dow pachowych. Opracowanie dow pachowych polega na wykonaniu technik drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Opracowujemy kady d pachowy osobno. 2. Drena w kierunku rwnolegym do krgosupa. Wyrniamy tu cztery pasma po stronie lewej i cztery po prawej. Przy opracowywaniu pasm kada rka opracowuje inn stron (lewa-lew, prawa-praw). Rce, pracujc jednoczenie, wykonuj kolejno: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatania podune, - uciski. Szczeglnie duo uwagi powicamy okolicom dolnych ktw opatek i miniom nadgrzebieniowym. Na zakoczenie tej fazy wykonujemy ponownie: 3. Drena dow pachowych. Faza II W fazie drugiej opracowania grzbietu stosujemy tylko cztery techniki drenau limfatycznego: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 4. Drena w kierunku prostopadym do krgosupa. Rozpoczynajc od koci ogonowej, dwoma rkami jednoczenie w pasmach wykonujemy kolejno przedstawione wyej cztery techniki drenau. W kolejnych pasmach posuwamy si w kierunku dogowowym. W odcinku piersiowym przebieg pasm jest zgodny z przebiegiem eber. 5. Drena w liniach pachowych. Po opracowaniu w pasmach poprzecznych do krgosupa, stosujc: - gaskanie, rozcieranie koliste, - ugniatanie podune, - rozcieranie spiralne, - uciski, wykonujemy drena w liniach pachowych (lewa po lewej stronie, prawa - po prawej). Na zakoczenie tej fazy wykonujemy ponownie: 6. Drena dow pachowych. Drena limfatyczny klatki piersiowej Pacjent ley na grzbiecie. Koczyny grne s lekko odwiedzione w stawach ramiennych i zgite w stawach okciowych. Pod kolana pacjenta podkadamy waeczek, aby poprzez ugicie kolan rozluni napicia w obrbie mini brzucha. Masaysta stoi z boku kozetki. Opracowanie klatki piersiowej rozpoczynamy od wykonania gaska oglnych dwoma rkami jednoczenie. 1. Drena dow nadobojczykowych. Stosujc w kolejnoci:
- gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, opracowujemy doy nadobojczykowe. Dalsze postpowanie skada si (podobnie jak przy opracowaniu grzbietu) z dwch faz. Faza I 2. Drena dow pachowych. Opracowanie dow pachowych polega na wykonaniu technik drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Opracowujemy kady d pachowy osobno. 3. Drena w kierunku rwnolegym do mostka. Wyrniamy tu cztery pasma po stronie lewej i cztery po prawej. Przy opracowywaniu pasma po mostku drena wykonujemy jedn rk, za przy opracowywaniu pozostaych pasm kada rka opracowuje inn stron (lewa-lew, prawa-praw). Rce, pracujc jednoczenie, wykonuj kolejno: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 4. Drena dow nadobojczykowych. Stosujc w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, opracowujemy doy nadobojczykowe. Na zakoczenie tej fazy wykonujemy ponownie: 5. Drena dow pachowych. Faza Ii W fazie drugiej opracowania klatki piersiowej stosujemy rwnie cztery techniki drenau limfatycznego: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 6. Drena wzdu przebiegu eber. Rozpoczynajc od trzonu mostka, jedn rk (najpierw po jednej stronie, a potem po drugiej) w pasmach wykonujemy przedstawione wyej cztery techniki drenau.W kolejnych pasmach posuwamy si w kierunku dogowowym. 7. Drena w liniach pachowych. Po opracowaniu w pasmach poprzecznych, stosujc: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, wykonujemy drena w liniach pachowych. 8. Drena dow nadobojczykowych. Stosujc w kolejnoci: - gaskanie,
- rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski opracowujemy doy nadobojczykowe. 9. Drena dow pachowych. 10. Oglne gaskanie klatki piersiowej. Oglne przegaskanie koczy drena klatki piersiowej. Drena limfatyczny brzucha Pacjent uoony jest jak przy drenau klatki piersiowej. Naley zwrci szczegln uwag, aby koczyny dolne byy zgite w stawach kolanowych pod ktem zblionym do 90 stopni, co gwarantuje rozlunienie powok brzusznych. W zwizku z podziaem drenowania tego obszaru na cz nadppkow i podppkow wyrniamy dwa kierunki opracowania. Obszar znajdujcy si powyej linii ppka opracowujemy w kierunku dogowowym, za obszar poniej linii ppka do wzw pachwinowych. Przy opracowaniu obydwu obszarw stosujemy te same techniki: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Przy opracowywaniu okolicy nadppkowej rozpoczynamy od pasm znajdujcych si w liniach pachowych. W kolejnych pasmach posuwamy si w kierunku linii biaej. Przy opracowywaniu okolicy podppkowej masaysta staje tyem do pacjenta i dwoma rkami jednoczenie, z wykorzystaniem opisanych technik, wykonuje drena limfatyczny. Rozpoczynajc od linii bocznych, w kolejnych pasmach posuwamy si w kierunku do linii biaej. Drena limfatyczny koczyny grnej Pacjent ley na grzbiecie z lekko ugitymi w kolanach nogami. Rce pacjenta uoone s luno po bokach tuowia. Drena limfatyczny koczyny grnej rozpoczynamy od oglnego przegaskania koczyny. W dalszej kolejnoci wykonujemy: 1. Drena dow pachowych. Stosujc techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, opracowujemy d pachowy. Opracowanie to wykonujemy jedn rk przy odpowiednim uoeniu koczyny pacjenta. 2. Drena stawu ramiennego. Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy drena stosujc: - Gaskanie podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego. - Gaskanie poprzeczne gaskanie wykonujemy zarwno po stronie przedniej, jak i tylnej stawu ramiennego. - Rozcieranie koliste podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego. Rozcieranie koliste poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do minia naramiennego w kierunku dou pachowego jedn rk po stronie tylnej, a drug po stronie przedniej stawu ramiennego. - Rozcieranie spiralne podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego. - Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do
minia naramiennego w kierunku dou pachowego jedn rk po stronie tylnej, a drug po stronie przedniej stawu ramiennego. - Uciski. 3. Drena ramienia. Drena ramienia wykonujemy w czterech pasmach: - pasmo boczne, - pasmo przednie, - pasmo tylne, - pasmo przyrodkowe. W kadym z tych pasm stosujemy techniki drenau w kolejnoci: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie podune, - uciski. Drena wykonujemy jedn rk (ugniatanie dwoma), a jego kierunek - od stawu okciowego do stawu ramiennego. 4. Drena stawu okciowego. Drena skada si z opracowania dou okciowego i stawu okciowego. Przy opracowywaniu dou okciowego stosujemy: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Przy opracowywaniu stawu okciowego do podanych technik dochodzi opracowanie w kierunku dou okciowego i tak w kolejnoci wykonujemy: - Gaskanie podune rozpoczynamy na przedramieniu poniej stawu okciowego, a koczymy na ramieniu tu powyej stawu okciowego. - Gaskanie poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego. Gaskanie wykonujemy zarwno po stronie przyrodkowej, jak i bocznej. - Rozcieranie koliste podune (z przedramienia na rami). Rozcieranie koliste poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego stronami: przyrodkow i boczn. - Rozcieranie spiralne podune (z przedramienia na rami). - Rozcieranie spiralne poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego stronami: przyrodkow i boczn. - Uciski. Po opracowaniu stawu okciowego ponownie opracowujemy staw ramienny. W metodzie polskiej obowizuje bowiem zasada podwjnego opracowania staww (patrz "Zasady stosowania drenau limfatycznego"). 5. Drena stawu ramiennego. Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy drena stosujc: - Gaskanie podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego. - Gaskanie poprzeczne gaskanie wykonujemy zarwno po stronie przedniej, jak i tylnej stawu ramiennego. - Rozcieranie koliste podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego. Rozcieranie koliste poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do minia naramiennego w kierunku dou pachowego jedn rk po stronie tylnej, a drug po stronie przedniej stawu ramiennego. - Rozcieranie spiralne podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego. - Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do minia naramiennego w kierunku dou pachowego jedn rk po stronie tylnej, a drug po stronie przedniej stawu ramiennego. - Uciski. 6. Drena przedramienia. Stosujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie podune,
- uciski, opracowujemy kolejno strony: - grzbietow, - promieniow, - okciow, - doniow. Opracowanie kadego pasma rozpoczynamy od stawu nadgarstkowego i koczymy w okolicy stawu okciowego. 7. Drena stawu nadgarstkowego. Przy opracowywaniu stawu nadgarstkowego wykorzystujemy w kolejnoci: - Gaskanie - wykonujemy go podunie rozpoczynajc poniej stawu na rdrczu, a koczc na przedramieniu tu powyej stawu. Tak postpujc gaszczemy cay staw zarwno po stronie grzbietowej, promieniowej, doniowej, jak i okciowej. - Rozcieranie koliste - wykonujemy rwnie podunie w pasmach. - Rozcieranie spiralne podune - wykonujemy w pasmach opisanych wyej. - Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy go w stawie posuwajc si od strony promieniowej stawu do strony okciowej i z powrotem, najpierw po stronie grzbietowej, potem po stronie doniowej. - Uciski - podobnie jak na przedramieniu czy stawie okciowym wykonujemy uciski podune. Po opracowaniu stawu nadgarstkowego przystpujemy do powtrnego opracowania stawu okciowego. 8. Drena stawu okciowego. Opracowanie to skada si z opracowania dou okciowego i stawu okciowego. Przy opracowywaniu dou okciowego stosujemy: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Przy opracowywaniu stawu okciowego do podanych technik dochodzi opracowanie w kierunku dou okciowego i tak w kolejnoci wykonujemy: - Gaskanie podune rozpoczynamy na przedramieniu poniej stawu okciowego, a koczymy na ramieniu tu powyej stawu okciowego. - Gaskanie poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego. Gaskanie wykonujemy zarwno po stronie przyrodkowej, jak i bocznej. - Rozcieranie koliste podune (z przedramienia na rami). Rozcieranie koliste poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego stronami: przyrodkow i boczn. - Rozcieranie spiralne podune (z przedramienia na rami). - Rozcieranie spiralne poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego stronami: przyrodkow i boczn. - Uciski. 9. Drena rdrcza. Przy opracowywaniu rdrcza stosujemy techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne. Drena wykonujemy po stronie grzbietowej i po stronie doniowej rdrcza, w kierunku od palcw do stawu nadgarstkowego. 10. Drena palcw. Przy drenau palcw wykorzystujemy tylko trzy techniki drenau limfatycznego: Gaskanie palcw ca doni po stronie grzbietowej i doniowej. - Rozcieranie spiralne kciukami naprzemiennie technik zblion do rozcierania kciukami w masau klasycznym. Rnica polega na tym, e w drenau rozcieranie to wykonujemy bardzo wolno. - Uciski piercieniowe znane czytelnikowi rwnie z masau klasycznego. 11. Drena stawu nadgarstkowego. Przy opracowywaniu stawu nadgarstkowego wykorzystujemy w kolejnoci: - Gaskanie - wykonujemy go podunie, rozpoczynajc poniej stawu na rdrczu, a koczc na przedramieniu tu powyej stawu. Tak postpujc gaszczemy cay staw zarwno po stronie grzbietowej, promieniowej, doniowej, jak i okciowej. - Rozcieranie koliste - wykonujemy rwnie podunie w pasmach. - Rozcieranie spiralne podune - wykonujemy w pasmach opisanych wyej. - Rozcieranie spiralne
poprzeczne - wykonujemy go w stawie, posuwajc si od strony promieniowej stawu do strony okciowej i z powrotem, najpierw po stronie grzbietowej, potem po stronie doniowej. - Uciski - podobnie jak na przedramieniu czy stawie okciowym wykonujemy uciski podune. 12. Oglne gaskanie caej koczyny grnej. Na zakoczenie drenau wykonujemy oglne gaskanie caej koczyny rozpoczynajc od palcw, a koczc na stawie ramiennym. Drena limfatyczny koczyny dolnej Koczyna dolna, w odrnieniu od koczyny grnej, przy zachowaniu pozycji lecej pacjenta jest dostpna od strony przyrodkowej, bocznej i przedniej w uoeniu na grzbiecie i od strony przyrodkowej, bocznej i tylnej w uoeniu pacjenta na brzuchu. Drena limfatyczny koczyny dolnej wykonujemy zatem w dwch fazach: - faza I - w uoeniu pacjenta na grzbiecie, - faza Ii - w uoeniu pacjenta na brzuchu. Takie postpowanie pozwoli na dokadne opracowanie caej koczyny dolnej. Faza I Rozpoczynamy od oglnego przegaskania caej koczyny. Rozpoczynamy od palcw, a koczymy w okolicy stawu biodrowego. Po kilkakrotnym przegaskaniu przystpujemy do opracowania poszczeglnych czci koczyny dolnej. 1. Drena pachwiny. Celem tego opracowania jest udronienie wzw chonnych pachwinowych (zwaszcza powierzchownych) zarwno pasma pionowego, jak i poziomego. Stosujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, opracowujemy przyrodkow stron grnej czci uda, a nastpnie od zewntrznej strony pachwiny w kierunku przyrodkowej strony uda. 2. Drena uda. Wykorzystujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie podune, - uciski, opracowujemy stron boczn, nastpnie przedni i przyrodkow uda. Opracowanie rozpoczynamy od okolicy stawu kolanowego, a koczymy w okolicy stawu biodrowego. 3. Drena stawu kolanowego. Opracowanie stawu kolanowego, podobnie jak okciowego, dzielimy na: opracowanie w pasmach podunych rozpoczynajcych si poniej stawu (na podudziu), a koczcych si powyej stawu (na udzie) oraz opracowanie w pasmach poprzecznych w kierunku dou podkolanowego. Drena moemy wykonywa jedn lub dwoma rkami. Wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie podune, - gaskanie poprzeczne, - rozcieranie koliste podune, - rozcieranie koliste poprzeczne, - rozcieranie spiralne podune, - rozcieranie spiralne poprzeczne, - uciski. Uwzgldniajc zasad podwjnego opracowania staww (w polskiej metodzie drenau limfatycznego) przystpujemy teraz ponownie do opracowania wzw pachwinowych. 4. Drena pachwiny. Stosujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski opracowujemy przyrodkow stron grnej czci uda, a nastpnie od zewntrznej strony pachwiny w kierunku przyrodkowej strony uda. 5. Drena podudzia.
Na podudziu opracowujemy stron boczn, przedni i przyrodkow. Stosujemy techniki drenau w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Opracowanie rozpoczynamy od okolicy stawu skokowego, a koczymy w okolicy stawu kolanowego. Drena moemy wykonywa jedn lub dwoma rkami. 6. Drena stawu skokowego. Drena limfatyczny stawu skokowego wykonujemy w pasmach podunych i w pasmach poprzecznych. Pasma podune rozpoczynaj si na rdstopiu, a kocz si na podudziu. Pasma poprzeczne rozpoczynaj si na grzbietowej stronie stawu skokowego, a kocz w okolicy cigna Achillesa. W odrnieniu od innych staww koczyny dolnej opracowaniu podlegaj wszystkie strony stawu skokowego. W kolejnoci wykonujemy: - gaskanie podune, - gaskanie poprzeczne, - rozcieranie koliste podune, - rozcieranie koliste poprzeczne, - rozcieranie spiralne podune, - rozcieranie spiralne poprzeczne, - uciski. Po opracowaniu stawu skokowego wracamy do stawu kolanowego. 7. Drena stawu kolanowego. Opracowanie stawu kolanowego dzielimy na: opracowanie w pasmach podunych rozpoczynajcych si poniej stawu (na podudziu), a koczcych si powyej stawu (na udzie) oraz opracowanie w pasmach poprzecznych w kierunku dou podkolanowego. Drena moemy wykonywa jedn lub dwoma rkami. Wykonujemy w kolejnoci: - gaskanie podune, - gaskanie poprzeczne, - rozcieranie koliste podune, - rozcieranie koliste poprzeczne, - rozcieranie spiralne podune, - rozcieranie spiralne poprzeczne, - uciski. 8. Drena rdstopia. W tej fazie drenau ograniczymy si do opracowania grzbietowej strony stopy. Wykonujemy tu tylko pasma podune rozpoczynajc od nasady palcw, a koczc w okolicy stawu skokowego. Drena wykonujemy jedn lub dwoma rkami stosujc: gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. 9. Drena palcw. Przy drenau palcw wykorzystujemy tylko trzy techniki drenau limfatycznego: Gaskanie palcw ca doni po stronie grzbietowej i podeszwowej. - Rozcieranie spiralne kciukiem i palcem wskazujcym po stronie grzbietowej i podeszwowej oraz po stronach bocznych naprzemiennie, technik zblion do rozcierania w masau klasycznym. Rnica polega na tym, e w drenau rozcieranie to wykonujemy bardzo wolno. - Uciski piercieniowe znane czytelnikowi rwnie z masau klasycznego. 10. Drena stawu skokowego. Drena limfatyczny stawu skokowego wykonujemy w pasmach podunych i w pasmach poprzecznych. Pasma podune rozpoczynaj si na rdstopiu, a kocz si na podudziu. Pasma poprzeczne rozpoczynaj si na grzbietowej stronie stawu skokowego, a kocz w okolicy cigna Achillesa. W odrnieniu od innych staww koczyny dolnej opracowaniu podlegaj wszystkie strony stawu skokowego. W kolejnoci wykonujemy: - gaskanie podune, - gaskanie poprzeczne, - rozcieranie koliste podune, - rozcieranie koliste poprzeczne, - rozcieranie spiralne podune,
- rozcieranie spiralne poprzeczne, - uciski. Po opracowaniu stawu skokowego przystpujemy do oglnego przegaskania koczyny dolnej. Faza Ii Ukadamy pacjenta na brzuchu. Pod stopy podkadamy waeczek, aby rozluni napicia w obrbie koczyny. W drugiej fazie drenau koczyny dolnej skupimy si na opracowaniu tylnej strony niedostpnej w uoeniu na grzbiecie. Rozpoczynamy od oglnego przegaskania caej koczyny dolnej. 11. Drena pasma pionowego wzw pachwinowych. Stosujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski opracowujemy grn cz przyrodkowej strony uda. 12. Drena uda. Opracowujemy tyln stron uda, stosujc w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste - rozcieranie spiralne, - ugniatanie podune, - uciski. 13. Drena dou podkolanowego. W tym uoeniu pacjenta stosujemy tylko pasma podune. I tak wykonamy: gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Rozpoczynamy na podudziu, czyli poniej dou podkolanowego, a koczymy na udzie tu powyej dou. 14. Drena pasma pionowego wzw pachwinowych. Po opracowaniu dou podkolanowego, zgodnie z zasad podwjnego opracowania staww, przystpujemy do drenau okolicy pachwinowej. Stosujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, opracowujemy grn cz przyrodkowej strony uda. 15. Drena podudzia. Rozpoczynajc od okolicy stawu skokowego, a koczc w okolicy dou podkolanowego w pasmach, wykonujemy: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - ugniatanie podune, - uciski. 16. Drena stawu skokowego. W opracowaniu tym stosujemy techniki podune w kolejnoci: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Opracowaniu podlegaj tutaj okolice kostek i cigno Achillesa. 17. Drena dou podkolanowego. W tym uoeniu pacjenta stosujemy tylko pasma podune. I tak wykonamy: gaskanie, - rozcieranie koliste,
- rozcieranie spiralne, - uciski. Rozpoczynamy na podudziu, czyli poniej dou podkolanowego, a koczymy na udzie tu powyej dou. 18. Drena strony podeszwowej stopy. Ze wzgldu na twardo skry na podeszwowej stronie stopy wszystkie stosowane rozcierania wykonujemy kciukami. Stosujc techniki w kolejnoci: - gaskanie, - rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski, opracowujemy stron podeszwow stopy (od palcw do pity). 19. Drena palcw. Opracowanie palcw jest identyczne jak w fazie I. Wykorzystujemy tu tylko trzy techniki: - gaskanie, - rozcieranie spiralne, - uciski. 20. Drena stawu skokowego. W opracowaniu tym stosujemy techniki podune w kolejnoci: - gaskanie, rozcieranie koliste, - rozcieranie spiralne, - uciski. Opracowaniu podlegaj okolice kostek i cigno Achillesa. Drena limfatyczny koczyny dolnej koczymy oglnym przegaskaniem caej koczyny.
III. Drena limfatyczny metod niemieck Niemiecka metoda drenau limfatycznego opiera si na nastpujcych technikach: Gaskanie. Sposb wykonania gaskania jest identyczny jak w metodzie polskiej. Gaskania wykonujemy (w zalenoci od miejsca drenau) caymi domi, omioma palcami, czterema palcami, palcami wskazujcymi i rodkowymi lub tylko palcami wskazujcymi. Kierunek wykonywania gaska jest zgodny z kierunkiem drenau limfatycznego. Gaskania powtarzamy dwu lub trzykrotnie. Rozcieranie koliste. Polega ono na wykonywaniu czterech do piciu keczek w miejscu, zwikszajc si nacisku przy poruszaniu si w kierunku drenau (podobnie jak w metodzie polskiej). Istotna rnica polega na tym, e w metodzie niemieckiej po wykonaniu rozciera w miejscu nie stosujemy przepychania, a potem powrotu do poowy uprzednio wykonanego rozcierania, lecz odrywamy rce i opracowujemy nastpne miejsce. Kolejne miejsca rozcierania wyznaczaj lini drenau limfatycznego. Rozcieranie posuwiste. Wyrniamy tu kilka technik, ktrych stosowanie uzalenione jest od miejsca wykonywania drenau limfatycznego. Techniki te zostan omwione w trakcie omawiania drenau poszczeglnych czci ciaa. Rozcieranie spiralne. Wykonywane jest z reguy kciukami, na przykad na rdrczu. Uciski. Wyrniamy dwa sposoby wykonywania uciskw: - uciski posuwiste wykonywane w linii prostej, - uciski okrne wykonywane np. na brzuchu, - uciski w miejscu (przetaczanie) wykonywane np. na klatce piersiowej. Sposb wykonywania tych uciskw bdzie przedstawiony przy omawianiu drenau poszczeglnych czci ciaa. Drena limfatyczny twarzy Pacjent ley na plecach. Gowa oparta jest o lekko uniesiony zagwek. Masaysta stoi za gow pacjenta. 1. Gaskanie twarzy. Omioma palcami wykonujemy gaskania, powtarzajc kade trzykrotnie w nastpujcych pasmach: - od rodka brody pod uchw do ktw uchwy, - od rodka brody po krawdzi uchwy do ktw uchwy, - od kcikw ust do ktw uchwy, - od skrzydeek nosa do ktw uchwy, - od rodka czoa do skroni. 2. Rozcieranie koliste okolicy poduchwowej. Zgitymi palcami obu rk jednoczenie rozcieramy okolic poduchwow. Po piciokrotnym roztarciu w jednym miejscu przestawiamy rce bliej ktw uchwy. Tak postpujc, posuwamy si do ktw uchwy. Przy wykonywaniu ruchw okrnych zwikszamy nacisk poruszajc si w kierunku do ktw uchwy, a zmniejszamy przy poruszaniu si w kierunku rodka brody. Zgodnie z zasadami drenau limfatycznego rozcierania wykonujemy w bardzo wolnym tempie. 3. Rozcieranie koliste krawdzi uchwy. Omioma prostymi palcami, jednoczenie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach po kadej stronie. Rozpoczynamy od rodka brody i przechodzc do kolejnych punktw, posuwamy si do ktw uchwy. Zwikszenie nacisku nastpuje przy posuwaniu si w kierunku krawdzi uchwy. 4. Rozcieranie koliste od kcikw ust do ktw uchwy. W sposb opisany przy opracowaniu krawdzi uchwy rozcieramy od kcikw ust w czterech punktach po kadej stronie. Ostatnie punkty znajduj si na ktach uchwy. Zaakcentowany jest ruch w kierunku uchwy, czyli wykonujc okrne rozcierania, zwikszamy nacisk w fazie poruszania si w kierunku uchwy. 5. Rozcieranie koliste od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. Omioma prostymi palcami, jednoczenie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach po kadej stronie. Rozpoczynamy od ktw uchwy. Po piciokrotnym roztarciu
kolistym w miejscu (zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w kierunku dow nadobojczykowych) przestawiamy rce na punkty znajdujce si bliej dou nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak postpujc, dochodzimy do dow nadobojczykowych. 6. Rozcieranie posuwiste w doach nadobojczykowych. Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazujcymi. Pozostae palce stabilizuj donie masaysty. Rozcierajc zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku do boku i do obojczyka. Rozcieranie posuwiste charakteryzuje si tym, e w odrnieniu od rozcierania kolistego droga jest odcinkiem prostym. Po wykonaniu gbokiego gaskania odrywamy palec i przenosimy do pozycji wyjciowej. 7. Opracowanie nosa. Stosujc technik rozcierania kolistego, dwoma palcami wskazujcymi jednoczenie opracowujemy punkty w podanej kolejnoci: 1) czubek nosa 2) na skrzydeku nosa 3) na przejciu skrzydeka nosa w policzek 4) na grzbiecie nosa w poowie jego dugoci 5) znajduje si w bok od punktu 4 6) na przejciu skrzydeka nosa w policzek 7) poniej nasady nosa 8) znajduje si w bok od punktu 4 9) na przejciu skrzydeka nosa w policzek Rozcierajc zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku podstawy nosa. W dalszej kolejnoci palcem rodkowym wykonujemy drena przegrody nosowej. Zwikszamy nacisk przy poruszaniu si od czubka nosa do podstawy przegrody nosowej. Teraz po tej samej stronie tym samym palcem opracowujemy wewntrzny brzeg skrzydeek nosa. Zwikszamy nacisk przy poruszaniu si od czubka nosa do podstawy skrzydeka nosa. Nastpnie opracowujemy drug stron w tej samej kolejnoci, a wic najpierw przegrod nosow, a potem skrzydeko nosa. 8. Rozcieranie koliste od koci jarzmowej do uchwy. Prostymi palcami obu rk jednoczenie po obu stronach, wykonujemy rozcieranie koliste w trzech punktach. Rozpoczynamy od rozcierania na kociach jarzmowych. Kolejne punkty znajduj si poniej (na wysokoci kcikw ust), a ostatnie jeszcze niej, a wic przy krawdzi uchwy. Rozcierajc zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku uchwy. 9. Rozcieranie koliste okolicy poduchwowej. Zgitymi palcami obu rk jednoczenie rozcieramy okolic poduchwow. Po piciokrotnym roztarciu w jednym miejscu przestawiamy rce bliej ktw uchwy. Tak postpujc, posuwamy si do ktw uchwy. Przy wykonywaniu ruchw okrnych zwikszamy nacisk poruszajc si w kierunku do ktw uchwy, a zmniejszamy przy poruszaniu si w kierunku rodka brody. Zgodnie z zasadami drenau limfatycznego rozcierania wykonujemy w bardzo wolnym tempie. 10. Rozcieranie koliste od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. Omioma prostymi palcami, jednoczenie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach po kadej stronie. Rozpoczynamy od ktw uchwy. Po piciokrotnym roztarciu kolistym w miejscu (zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w kierunku dow nadobojczykowych) przestawiamy rce na punkty znajdujce si bliej dou nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak postpujc, dochodzimy do dow nadobojczykowych. 11. Rozcieranie posuwiste w doach nadobojczykowych. Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazujcymi. Pozostae palce stabilizuj donie masaysty. Rozcierajc zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku do boku i do obojczyka. 12. Rozcieranie koliste po koci jarzmowej od nasady nosa do skroni. Zgitymi palcami obu rk, jednoczenie po dwch stronach, rozpoczynajc od nasady nosa w
trzech kolejnych punktach posuwamy si w kierunku skroni. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku skroni. 13. Rozcieranie koliste wewntrznych kcikw oczu i nasady nosa. Palcami wskazujcymi obu rk jednoczenie opracowujemy trzy punkty (po kadej stronie) znajdujce si: 1) przy wewntrznym kciku oka 2) boczna powierzchnia nosa 3) przy nasadzie nosa Przy rozcieraniu zwikszamy nacisk, poruszajc si w kierunku czubka nosa. 14. Rozcieranie koliste po krawdzi oczodou. Palcem wskazujcym rozcieramy kolicie, zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w kierunku skroni. Zaczynamy od punktu znajdujcego si w zewntrznym kciku oka, kolejne dwa punkty znajduj si na uku brwiowym, nastpny - w kciku wewntrznym oka i dwa punkty na brzegu podoczodoowym. 15. Rozcieranie koliste powieki grnej. Opuszk pasko uoonego palca wskazujcego opracowujemy nastpujce miejsca na powiece grnej: A - kcik wewntrzny oka B - rodek powieki grnej C - kcik zewntrzny oka Opracowywanie rozpoczynamy od zewntrznego kcika oka i w kolejnych punktach zbliamy si do wewntrznego kcika oka. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku skroni. 16. Specyficzne opracowanie wewntrznych kcikw oczu i powiek grnych. Ustawiamy kciuki na nasadzie nosa. Ruchem gaszczcym przesuwamy kciuki do wewntrznych kcikw oczu. Opierajc donie na kciukach, przekrcamy rce i kadc donie na boki, bocznymi brzegami kciukw wykonujemy uciskanie na powieki grne. 17. Rozcieranie koliste czoa. Rozcieranie koliste czoa wykonujemy dwoma rkami jednoczenie, rozpoczynajc od rodka czoa. Rozcierajc kolejne miejsca, zbliamy si do skroni. Po opracowaniu pasma dolnego umiejscowionego tu nad ukami brwiowymi przystpujemy do opracowania pasma grnego (na linii owosienia). Przy wykonywaniu rozciera zwikszamy nacisk, poruszajc si w kierunku skroni. 18. Rozcieranie koliste od szczytu gowy do uszu. Stajemy z boku pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie, wykonujemy rozcieranie koliste. Rozcierajc w czterech do piciu miejscach, posuwamy si do uszu. Nacisk zwikszamy przy wykonywaniu czci rozcierania w kierunku uszu. 19. Rozcieranie koliste od uszu do ktw uchwy. Stajemy ponownie za gow pacjenta. Dwoma rkami, jednoczenie po obu stronach, rozcieramy w trzech miejscach. Pierwsze miejsce znajduje si po obu stronach uszu std specyficzne uoenie rk. Drugie miejsce rozcierania usytuowane jest pomidzy uchem a ktem uchwy. Trzecie miejsce znajduje si pod ktem uchwy. Przy rozcieraniu zwikszamy nacisk, poruszajc si w kierunku kta uchwy. 20. Rozcieranie koliste od ktw uchwy do dow nadobojczykowych. Omioma prostymi palcami, jednoczenie po obu stronach, rozcieramy w czterech punktach po kadej stronie. Rozpoczynamy od ktw uchwy. Po piciokrotnym roztarciu kolistym w miejscu (zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w kierunku dow nadobojczykowych) przestawiamy rce na punkty znajdujce si bliej dou nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak postpujc, dochodzimy do dow nadobojczykowych. 21. Rozcieranie posuwiste w doach nadobojczykowych.
Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazujcymi. Pozostae palce stabilizuj donie masaysty. Rozcierajc zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku do boku i do obojczyka. 22. Gaskanie twarzy. Omioma palcami jednoczenie, wykonujemy gaskania powtarzajc kade trzykrotnie w nastpujcych pasmach: - od rodka brody pod uchw do ktw uchwy, - od rodka brody po krawdzi uchwy do ktw uchwy, - od kcikw ust do ktw uchwy, - od skrzydeek nosa do ktw uchwy, - od rodka czoa do skroni. Gaskanie oglne koczy drena limfatyczny twarzy. Drena limfatyczny karku i gowy Ukadamy pacjenta na brzuchu z domi uoonymi pod czoem. Stajemy z boku pacjenta. 1. Gaskanie minia czworobocznego. Dwoma rkami jednoczenie, kada po innej stronie, wykonujemy gaskanie minia czworobocznego od wysokoci dwunastego krgu piersiowego, po bocznych brzegach minia, do wyrostkw barkowych. 2. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi. Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi i ustawionymi prostopadle do krgosupa, rozpoczynajc od okolicy wyrostkw sutkowatych, w kolejnych punktach przesuwamy si do koca szyi. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dow nadobojczykowych. 3. Rozcieranie koliste dow nadobojczykowych. Stojc z boku pacjenta, opracowujemy doy nadobojczykowe. Rozcieranie wykonujemy dwoma rkami jednoczenie, kada po swojej stronie. 4. Rozcieranie koliste kres karkowych dolnych. Stajemy za gow pacjenta i zgitymi palcami obu rk, jednoczenie po obu stronach, opracowujemy kres karkow doln praw i lew. Rozcierajc w kolejnych punktach, dochodzimy do wyrostkw sutkowatych. 5. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi. Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi rozcieramy rozpoczynajc od okolicy wyrostkw sutkowatych, w kolejnych punktach przesuwamy si do koca szyi. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dow nadobojczykowych. 6. Rozcieranie posuwiste.W punktach znajdujcych si w dole szyi pomidzy miniem czworobocznym a miniami mostkowo-obojczykowo-sutkowymi (po obu stronach jednoczenie) wykonujemy rozcieranie posuwiste kciukami. 7. Opracowanie tylnej powierzchni gowy. Opracowanie skada si z czterech pasm. Pierwsze pasmo znajduje si na kresie karkowej dolnej, drugie - na kresie karkowej grnej, trzecie - powyej kresy karkowej grnej, czwarte - w linii rodkowej gowy. Masaysta ustawia rce palcami skierowanymi w stron karku. Rozcieranie wykonujemy dwoma rkami jednoczenie po obu stronach gowy. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku szyi. 8. Rozcieranie koliste okolicy uszu. Domi wykonujemy rozcieranie koliste okolicy uszu. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku szyi. 9. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi.
Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi rozcieramy rozpoczynajc od okolicy wyrostkw sutkowatych. W kolejnych punktach przesuwamy si do koca szyi. 10. Rozcieranie posuwiste. W punktach znajdujcych si w dole szyi pomidzy miniem czworobocznym a miniami mostkowo-obojczykowo-sutkowymi (po obu stronach jednoczenie) wykonujemy rozcieranie posuwiste kciukami. 11. Rozcieranie posuwiste ramion. Rozpoczynajc od staww okciowych obu rk jednoczenie, wykonujemy rozcieranie posuwiste chwytem obejmujcym (z jednej strony kciuk, a po przeciwnej pozostae palce). Istotna jest tutaj praca staww nadgarstkowych masaysty, co sprawia, e rozcieranie jest wykonywane mikko i pynnie. Po dojciu do staww ramiennych przechodzimy kciukami do dow nadobojczykowych, za pozostaymi palcami na opatki. 12. Rozcieranie koliste okolicy mini nadgrzebieniowych. Stajemy z boku pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie po obu stronach rozcieramy minie nadgrzebieniowe. Rozpoczynamy od okolicy wyrostka barkowego prawego i lewego. Przy wykonywaniu opracowania w kolejnych punktach posuwamy si do podstawy szyi. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku krgosupa. Palce masaysty s cay czas wyprostowane. 13. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi. Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi i ustawionymi prostopadle do krgosupa, rozpoczynajc od okolicy wyrostkw sutkowatych, w kolejnych punktach przesuwamy si do podstawy szyi. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dow nadobojczykowych. 14. Rozcieranie koliste dow nadobojczykowych. Rozcieranie wykonujemy dwoma rkami jednoczenie, kada po swojej stronie. 15. Rozcieranie koliste okolicy wyrostkw poprzecznych krgw szyjnych i grnych piersiowych. Dwoma rkami uoonymi obok siebie na wyrostkach poprzecznych najpierw po jednej, a potem po drugiej stronie wykonujemy rozcieranie koliste w miejscu, krcc keczka do gry i do krgosupa a wic po lewej stronie zgodnie z ruchem wskazwek zegara, a po prawej stronie przeciwnie do ruchu wskazwek zegara. 16. Rozcieranie koliste kciukami. Stajemy za gow pacjenta. Kciukami jednoczenie po przeciwnych stronach wykonujemy rozcierania w punktach, schodzc do podstawy szyi. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku podstawy szyi. 17. Oglne przegaskanie. Stajemy z boku pacjenta. Rozpoczynajc od wysokoci dwunastego krgu piersiowego gaszczemy wzdu krgosupa do otworu potylicznego. Cofamy si do podstawy szyi i po waach minia czworobocznego gaszczemy do wyrostkw barkowych. Drena limfatyczny grzbietu Pacjent ley na brzuchu z doniami wsunitymi pod czoo. Masaysta stoi z boku pacjenta. 1. Gaskanie grzbietu. Dwoma rkami, jednoczenie po obu stronach wykonujemy gaskanie grzbietu w pasmach. 2. Rozcieranie koliste dou pachowego. Opracowanie skada si z trzech etapw.
W etapie pierwszym domi uoonymi obok siebie wykonujemy rozcieranie koliste w trzech miejscach. Opracowujc kolejne miejsca, zbliamy si do dou pachowego. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dou pachowego. W tym etapie opracowujemy dolny i tylny brzeg dou pachowego. W etapie drugim, stosujc t sam technik, opracowujemy d pachowy. W trzecim etapie rozcieranie koliste wykonujemy jedn rk, opracowujc przedni brzeg dou pachowego. 3. Opracowanie minia czworobocznego. Dwoma rkami naprzemiennie (raz jedna, raz druga) wykonujemy przepychanie chonki w kierunku od krgosupa do okolicy dou pachowego. Rce uoone poprzecznie na wysokoci Th 12. Opracowujemy misie czworoboczny w czterech pasmach: pierwsze - od dolnych krgw piersiowych do dou pachowego; drugie wyej - pod dolnym ktem opatki do dou pachowego; trzecie - przez rodek opatki do dou pachowego; czwarte - od C7 do dou pachowego. Jedn rk wykonujemy ruch posuwisty w kierunku dou pachowego, pozostawiajc opuszk kciuka w miejscu. Przy wykonywaniu tej fazy ruchu do oderwie si od podoa. Nie odrywajc ani kciuka, ani pozostaych palcw, ruchem skonym kadziemy do. Teraz wykonujemy skrt na czubkach palcw od 2. do 5., przysuwajc jednoczenie kciuk do doni. Do znajduje si w uoeniu jak na pocztku opracowania, jednak przesunita w kierunku dou pachowego. Stosujc t sam technik, wykonujemy teraz chwyt drug rk. Po jego wykonaniu donie znajduj si znw obok siebie tak jak na pocztku chwytu. Tak postpujc, dochodzimy do dou pachowego, a nastpnie przystpujemy do opracowania kolejnych pasm. 4. Opracowanie linii pachowej. Opracowanie to wykonujemy dwoma rkami naprzemiennie, przy czym kada rka wykonuje inn czynno. Rk znajdujc si bliej biodra wykonujemy ruch przepychania. Po wykonaniu takiego cyklu druga rka (znajdujca si bliej dou pachowego) wykonuje pojedyncze przegaskanie. Opisany sposb postpowania realizujemy dochodzc do dou pachowego. 5. Rozcieranie koliste przyrodkowego brzegu i dolnego kta opatki. Rozcieranie to skada si z dwch faz. W fazie pierwszej prostymi palcami obu rk jednoczenie wykonujemy rozcieranie koliste przyrodkowego brzegu opatki, a nastpnie dolnego kta opatki. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku dou pachowego. W fazie drugiej omioma zgitymi palcami jednoczenie rozcieramy przyrodkowy brzeg opatki. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku gowy i krgosupa. Po opracowaniu przyrodkowego brzegu opatki przystpujemy do opracowania w ten sam sposb dolnego kta opatki. Stajemy z drugiej strony kozetki i przystpujemy do opracowywania drenaem, wykonujc w kolejnoci: 6. Rozcieranie koliste dou pachowego. 7. Opracowanie minia czworobocznego. 8. Opracowanie linii pachowej. 9. Rozcieranie koliste przyrodkowego brzegu i dolnego kta opatki. 10. Rozcieranie koliste w liniach pachowych. Prostymi palcami obu rk jednoczenie (praw rk po prawej, lew po lewej stronie) wykonujemy rozcieranie koliste. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku dow pachowych. 11. Uciski w przestrzeniach midzyebrowych. Donie masaysty z wyprostowanymi i lekko rozstawionymi palcami. Stosujc technik przepychania, opracowujemy przestrzenie midzyebrowe. Przepychanie rozpoczynamy w okolicy linii pachowej i w jej kierunku. Kolejne miejsca opracowywania znajduj si na przebiegu eber i prowadz do krgosupa. Po dojciu do krgosupa wracamy, stosujc t sam technik i w tych samych miejscach, i dochodzimy do punktu wyjcia, czyli do linii pachowej. W ten sam
sposb postpujemy przy opracowywaniu przestrzeni midzyebrowych po drugiej stronie. 12. Rozcieranie koliste okolicy krgosupa. Omioma zgitymi palcami jednoczenie wykonujemy rozcierania koliste po bokach krgosupa. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku do gry i do krgosupa. Po opracowaniu dolnej czci odcinka piersiowego krgosupa przestawiamy rce na odcinek grny i wykonujemy rozcieranie koliste. Po opracowaniu jednej strony przystpujemy do wykonania rozciera po drugiej stronie krgosupa. 13. Gaskanie grzbietu. Na zakoczenie drenau limfatycznego grzbietu, podobnie jak na pocztku - dwoma rkami, jednoczenie po obu stronach wykonujemy gaskanie grzbietu w pasmach. Drena limfatyczny odcinka ldwiowo - krzyowego krgosupa i okolicy biodrowej Pacjent znajduje si w uoeniu na brzuchu z lekko rozstawionymi nogami, aby umoliwi opracowanie przyrodkowej powierzchni uda w okolicy pachwiny. 1. Gaskanie. Dwoma rkami jednoczenie (lewa rka po lewej, prawa po prawej stronie) wykonujemy gaskanie w pasmach. 2. Rozcieranie posuwiste wzdu grzebienia talerza koci biodrowej. Jedn rk z prostymi palcami ukadamy na boku pacjenta tak, e palce znajduj si na wysokoci przedniego grnego kolca biodrowego. Palcami: wskazujcym, rodkowym i serdecznym drugiej rki obciamy palce rodkowy i serdeczny rki ju pooonej. Wykonujc rozcieranie posuwiste, zwikszamy nacisk przy posuwaniu si w kierunku krgosupa. Przy opracowywaniu kolejnych punktw dochodzimy do krgosupa, a nastpnie t sam drog wracamy do punktu wyjcia. 3. Rozcieranie koliste okolicy przedniego grnego kolca biodrowego i przyrodkowej strony uda. Jedn rk uoon nad przednim grnym kolcem biodrowym wykonujemy rozcieranie koliste w miejscu, zwikszajc nacisk przy poruszaniu si w kierunku do linii rodkowej i do gowy. Podczas wykonywania rozcierania rka pozostaje niezmiennie w tym samym miejscu. W tym samym czasie drug rk wykonujemy rozcieranie koliste przyrodkowej strony uda w okolicy pachwiny. Po kilkakrotnym roztarciu (zwikszajc si nacisku przy posuwaniu si w kierunku dogowowym) przestawiamy rk nieco niej (w kierunku stawu kolanowego). Po kilkakrotnym roztarciu ponownie przestawiamy rk, tym razem do miejsca, w ktrym rozpoczynalimy opracowywanie. Podczas wykonywania rozcierania obie rce pracuj jednoczenie. 4. Opracowanie mini poladkowych. Rce uoone poprzecznie na miniu poladkowym, palcami zwrcone na zewntrz. Pierwsze pasmo opracowujemy na wysokoci koci guzicznej, drugie - od koci krzyowej na zewntrz, trzecie - wzdu talerza biodrowego. Jedn rk wykonujemy ruch posuwisty w kierunku przedniego grnego kolca biodrowego, pozostawiajc opuszk kciuka w miejscu. Przy wykonywaniu tej fazy ruchu do oderwie si od podoa. Nie odrywajc ani kciuka, ani pozostaych palcw, ruchem skonym kadziemy do. Teraz wykonujemy skrt na czubkach palcw od 2. do 5., przysuwajc jednoczenie kciuk do doni. Do znajduje si w uoeniu jak na pocztku opracowania, jednak przesunita w kierunku przedniego grnego kolca biodrowego. Stosujc t sam technik, wykonujemy teraz chwyt drug rk. Po jego wykonaniu donie znajduj si znw obok siebie, tak jak na pocztku chwytu. Tak postpujc, dochodzimy do przedniego grnego kolca biodrowego, a nastpnie przystpujemy do opracowania kolejnych pasm. 5. Rozcieranie koliste bocznej powierzchni stawu biodrowego. Pasko uoon do z wyprostowanymi palcami kadziemy na bocznej powierzchni stawu biodrowego tu
poniej przedniego grnego kolca biodrowego. Drug rk obciamy rk ju uoon i wykonujemy rozcieranie koliste. Po kilkakrotnym roztarciu przestawiamy rce na miejsce znajdujce si poniej (bliej krtarza wikszego) i ponownie wykonujemy rozcieranie koliste. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku dogowowym. 6. Rozcieranie koliste mini poladkowych. Do uoona podunie z obcieniem na miniu poladkowym, palcami zwrconymi w kierunku pity. Wykonujemy rozcieranie koliste na guzie kulszowym i pod fadem poladkowym. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku ng i do szpary midzypoladkowej. Przechodzimy na drug stron kozetki i przystpujemy do wykonywania drenau po stronie przeciwnej, stosujc opracowania w kolejnoci: 7. Rozcieranie posuwiste wzdu grzebienia talerza koci biodrowej. 8. Rozcieranie koliste okolicy przedniego grnego kolca biodrowego i przyrodkowej strony uda. 9. Opracowanie mini poladkowych. 10. Rozcieranie koliste bocznej powierzchni stawu biodrowego. 11. Rozcieranie koliste mini poladkowych. 12. Rozcieranie spiralne koci krzyowej. Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy spiralnie: najpierw wzdu grzebienia krzyowego porodkowego, a nastpnie wzdu brzegu bocznego koci krzyowej. Po opracowaniu jednej strony przystpujemy do opracowania drugiej strony koci krzyowej. 13. Rozcieranie koliste koci krzyowej. Rozcieranie to wykonujemy rwnie po obu stronach na koci krzyowej. Rk uoon pasko na koci krzyowej wykonujemy rozcieranie koliste, zwikszajc nacisk przy poruszaniu si w kierunku dogowowym i do boku. 14. Rozcieranie koliste okolicy krgosupa ldwiowego i krzyowego. Zgitymi palcami obu rk uoonymi obok siebie z jednej strony krgosupa wykonujemy rozcierania koliste: najpierw na czci krzyowej, potem na czci ldwiowej. Nastpnie przystpujemy do wykonania rozcierania kolistego po przeciwnej stronie krgosupa. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dogowowym i dokrgosupowym. 15. Gaskanie. Na zakoczenie drenau tej okolicy - podobnie jak na pocztku - wykonujemy gaskanie dwoma rkami jednoczenie (lewa rka po lewej, prawa po prawej stronie) w pasmach. Drena limfatyczny klatki piersiowej Pacjent ley na grzbiecie z rkami lekko odwiedzionymi w stawach ramiennych i zgitymi w stawach okciowych. Takie uoenie rk zapewnia dostp do wzw pachowych. 1. Gaskanie. Gaskanie to wykonujemy dwoma rkami jednoczenie. Rozpoczynamy na wysokoci wyrostka mieczykowatego mostka. Gaszczemy po bokach mostka, dochodzc do staww mostkowo - obojczykowych, a nastpnie wzdu obojczykw posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych. 2. Rozcieranie koliste okolicy dou pachowego.
Prostymi palcami zczonych rk wykonujemy rozcieranie koliste w linii pachowej w dwch punktach: w okolicy 8 ebra oraz 5 ebra. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku plecw i dou pachowego. Nastpnie jedn rk wykonujemy rozcieranie koliste pomidzy miniem naramiennym a miniem piersiowym wikszym. 3. Opracowanie gruczou piersiowego. Przy tym opracowaniu rce pracuj naprzemiennie i wykonuj rne czynnoci na zmian. Jedn rk z mocno odwiedzionym kciukiem wykonujemy rozcieranie posuwiste. Po wykonaniu jednego cyklu rozcierania posuwistego kciukiem drugiej rki wykonujemy przepychanie chonki z grnobocznej czci gruczou piersiowego w kierunku dou pachowego. 4. Opracowanie linii pachowej. Opracowanie to wykonujemy dwoma rkami naprzemiennie. Kada rka wykonuje inn czynno. Rozpoczynajc od wysokoci dolnych eber w linii pachowej, jedn rk wykonujemy rozcieranie posuwiste technik opisan przy opracowaniu gruczou piersiowego, a drug gaskanie w kierunku linii pachowej bezporednio przed rk przepychajc. Tak postpujc, dochodzimy do dou pachowego. 5. Opracowanie przedniej powierzchni klatki piersiowej. W pasmach: 1 - od wyrostka mieczykowatego, wzdu eber do linii pachowej, 2 - od mostka, pod gruczoem piersiowym do linii pachowej, 3 - od mostka, nad gruczoem piersiowym do dou pachowego stosujemy technik opisan ju przy opracowywaniu minia czworobocznego oraz mini poladkowych. Przechodzimy na drug stron pacjenta i wykonujemy w kolejnoci: 6. Rozcieranie koliste okolicy dou pachowego. 7. Opracowanie gruczou piersiowego. 8. Opracowanie linii pachowej. 9. Opracowanie przedniej powierzchni klatki piersiowej. 10. Rozcieranie koliste w liniach pachowych. Dwoma rkami jednoczenie, kada po innej stronie, prostymi palcami wykonujemy rozcieranie koliste. Rozpoczynamy od dolnych eber i w kolejnych punktach dochodzimy do dow pachowych. 11. Uciski w przestrzeniach midzyebrowych. Jedn rk wykonujemy uciski w przestrzeniach midzyebrowych. Opracowanie rozpoczynamy od linii pachowej i w kolejnych punktach posuwamy si w kierunku mostka i z powrotem. Przepychanie chonki odbywa si w kierunku od mostka do linii pachowej. Odmian tego chwytu jest opracowanie z obcieniem. Po opracowaniu jednej strony klatki piersiowej przystpujemy do opracowania strony drugiej. 12. Gaskanie. Na zakoczenie drenau limfatycznego klatki piersiowej wykonujemy, podobnie jak na pocztku, gaskanie dwoma rkami jednoczenie. Rozpoczynamy na wysokoci wyrostka mieczykowatego mostka. Gaszczemy po bokach mostka, dochodzc do staww mostkowo - obojczykowych, a nastpnie wzdu obojczykw posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych. Drena limfatyczny brzucha Pacjent ley na plecach z nogami ugitymi w kolanach i podoonym pod nie wakiem celem rozlunienia mini brzucha. Uciski okrne musz by wykonywane w rytmie oddechowym pacjenta. Przy wdechu zwalniamy ucisk, natomiast uciskamy w kocowej fazie wydechu. 1. Gaskanie okolicy nadppkowej. Dwoma rkami jednoczenie, kada po innej stronie, wykonujemy gaskania w kierunku dogowowym w pasmach. 2. Uciski wzdu ukw ebrowych.
Ruchem podpychajcym wykonujemy w kocowej fazie wydechu pacjenta uciski ca doni - na przepon, dwa uciski pod lewymi ukami ebrowymi, dwa uciski pod prawymi ukami ebrowymi. 3. Rozcieranie koliste przestrzeni midzyebrowych. Masaysta staje tyem do pacjenta i zgitymi palcami obu rk jednoczenie wykonuje rozcierania koliste pod ukiem ebrowym oraz w dwch ostatnich przestrzeniach midzyebrowych. Po opracowaniu jednej strony opracowujemy przestrzenie midzyebrowe i uk ebrowy po stronie drugiej. 4. Gaskanie okolicy podppkowej. Dwoma rkami jednoczenie (kada po innej stronie) wykonujemy gaskanie od spojenia onowego na boki do przednich grnych kolcw biodrowych. 5. Uciski powyej pachwiny. Rk wykonujemy ucisk posuwisty brzegiem doni, przekrcajc nieznacznie rk i podpychajc jednoczenie tkanki. Po opracowaniu jednej strony przystpujemy do opracowania strony drugiej. 6. Rozcieranie koliste wzw pachwinowych. Dwoma rkami jednoczenie, uoonymi jedna nad drug na wizadle pachwinowym wykonujemy rozcieranie koliste pasma poziomego wzw pachwinowych w piciu punktach, zaczynajc od grnego przedniego kolca biodrowego. Po dojciu do pasma pionowego, ukadamy poprzecznie rce na przyrodkowej stronie uda dwa punkty. Teraz t sam drog, stosujc te same techniki, wracamy do punktu wyjcia. Po opracowaniu jednej strony przechodzimy do opracowania strony drugiej. 7. Opracowanie okolicy podppkowej. Dwoma rkami naprzemiennie, stosujc technik opisan przy opracowywaniu minia czworobocznego, posuwamy si wzdu linii: 1. od ppka do grnego przedniego kolca biodrowego, 2. od ppka do wizada pachwinowego, 3. od ppka do spojenia onowego. 8. Rozcieranie koliste okrnicy. Rozcieranie wykonujemy pasko uoon doni z obcieniem, zaczynajc od zstpnicy i rozcierajc w kierunku odbytnicy, nastpnie opracowujemy wstpnic w kierunku poprzecznicy, oraz poprzecznic - rozcierajc w kierunku zstpnicy. W zalenoci od opracowywanego odcinka zwikszenie nacisku nastpuje w rnych kierunkach. - Przy opracowywaniu zstpnicy nacisk zwikszamy posuwajc si w kierunku odbytnicy. - Przy opracowywaniu wstpnicy nacisk zwikszamy posuwajc si w kierunku poprzecznicy. - Przy opracowywaniu poprzecznicy nacisk zwikszamy posuwajc si w kierunku zstpnicy. 9. Generalny ucisk na narzdy jamy brzusznej. Pozycja wyjciowa: czwrki obejmuj boki pacjenta, kciuki znajduj si w okolicy ppka. W trakcie wykonywania przez pacjenta wdechu, donie przesuwaj si po bokach na przedni powierzchni jamy brzusznej. W chwili kiedy pacjent wykonuje wydech wspomagamy go, delikatnie uciskajc pasko uoonymi domi na cay obszar brzucha. 10. Uciski na okrnicy. Uciski wykonujemy zaczynajc od wstpnicy, przez poprzecznic i do zstpnicy wedug opisanej niej metody. Uciski te musz by zsynchronizowane z oddechami pacjenta. Zwikszamy nacisk w kocowej fazie wydechu, a zwalniamy przy wdechu. Technika tego chwytu polega na wykonaniu ucisku brzegiem doni od strony palca maego, przy czym miejsce najwikszego ucisku przesuwa si w trakcie jego trwania od kbika do kocw palcw przy opracowywaniu zstpnicy oraz od kocw palcw do kbika przy opracowywaniu pozostaej czci okrnicy. Uciski przepychajce na okrnicy kocz drena limfatyczny brzucha. Drena limfatyczny koczyny grnej
Pacjent ley na plecach. Na pocztku zabiegu rce s uoone wzdu ciaa pacjenta. 1. Gaskanie caej koczyny. Stajemy przy gowie pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy gaskanie caej koczyny grnej na zasadzie cignicia rk. W ten sposb opracowujemy ca koczyn poczwszy od palcw, a skoczywszy na stawie ramiennym. 2. Rozcieranie koliste w dole pachowym. Chwytamy rk pacjenta powyej stawu okciowego i odwodzimy j w stawie ramiennym. Drug rk wykonujemy rozcieranie koliste w dole pachowym w dwch punktach - po stronie wewntrznej i zewntrznej dou pachowego. 3. Rozcieranie posuwiste minia naramiennego jedn rk. Palce jednej rki tworz wideki, ktrymi opracowujemy misie naramienny. 4. Rozcieranie posuwiste minia naramiennego z doczeniem drugiej rki. Rce masaysty pracuj naprzemiennie i kada wykonuje inn czynno. Jedna rka wykonuje rozcieranie posuwiste minia naramiennego, a drug zgaskuje zaczynajc od przyczepu na obojczyku do przyczepu na opatce. Jak wspomniano, rce pracuj naprzemiennie, a wic kiedy jedna wykonuje przepychanie uchwytem widekowym, druga pozostaje w bezruchu i wykona gaskanie dopiero po skoczeniu cyklu ruchu przez pierwsz rk. 5. Rozcieranie posuwiste ramienia dwoma rkami. Wykonywana tu technika jest identyczna jak omwiona w pkt.3. (Rozcieranie posuwiste minia naramiennego jedn rk). Rnica polega na tym, e w tym rozcieraniu opracowujemy cae rami - od stawu okciowego do stawu ramiennego dwoma rkami, ktre wykonuj na przemian przepychanie t wanie technik. Kciuki obu rk uoone s na stronie przedniej ramienia, za pozostae palce na stronie tylnej. Aby rce nie przeszkadzay sobie wzajemnie, jedna rka uoona jest powyej drugiej. 6. Rozcieranie posuwiste ramienia z doczeniem drugiej rki. Stosujc technik opisan w pkt.4., opracowujemy rami w trzech pasmach: - po stronie bocznej ramienia, - po stronie przedniej ramienia, - po stronie przyrodkowej ramienia. 7. Rozcieranie posuwiste stawu okciowego. Jedn rk chwytamy za przedrami tak, e rka pacjenta jest lekko zgita w stawie okciowym. Drug rk, stosujc technik rozcierania posuwistego, opracowujemy staw okciowy. Kciuk uoony jest na stronie bocznej, za pozostae palce na stronie przyrodkowej. Opracowanie rozpoczynamy w poowie przedramienia, a koczymy w poowie ramienia. 8. Rozcieranie spiralne dou okciowego. Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy spiralnie d okciowy. Opracowanie dou skada si z trzech pasm. Pierwsze od strony przyrodkowej dou okciowego, drugie porodku i trzecie od strony bocznej. Rozcieranie rozpoczynamy poniej stawu okciowego, a koczymy powyej. 9. Opracowanie przedramienia. Opracowanie przedramienia polega na wykonaniu specyficznej techniki drenau. Zaczynamy od chwytu widekowego, nastpnie wykonujemy obrt do dou przepychajc chonk (rka ze strony grzbietowej przedramienia przesuna si na stron doniow przedramienia). Teraz przekrcamy rk w stron przeciwn ni poprzednio, przepychajc jednoczenie chonk palcami od 2 do 5. Teraz wykonujc ruch w nadgarstku w kierunku drenau doprowadzilimy do uoenia rki w pozycji wyjciowej, jednak nieco wyej ni poprzednio. Tak postpujc, dochodzimy do stawu okciowego. Po opracowaniu strony doniowej przystpujemy do opracowania strony grzbietowej przedramienia. 10. Rozcieranie spiralne stawu nadgarstkowego. Podobnie jak w dole okciowym opracowujemy dwoma kciukami naprzemiennie staw nadgarstkowy z wszystkich stron, a wic po stronie okciowej, grzbietowej, promieniowej i doniowej. Rozcieranie przy kadym pamie rozpoczynamy poniej, a
koczymy powyej stawu nadgarstkowego. 11. Rozcieranie spiralne grzbietowej strony rdrcza. Stosujc t sam technik, a wic dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy grzbietow stron rdrcza. Cao rdrcza opracowujemy w kilku pasmach. Ich ilo zalena jest od wielkoci doni pacjenta. Kade pasmo zaczynamy u nasady palcw, a koczymy w okolicy stawu nadgarstkowego. 12. Rozcieranie spiralne przestrzeni pomidzy I i Ii koci rdrcza. Palcami od 2. do 5. ujmujemy kciuk pacjenta. Wasnym kciukiem rozcieramy spiralnie przestrze pomidzy I i Ii koci rdrcza. 13. Rozcieranie spiralne grzbietowej strony palcw. Kciukiem jednej rki rozcieramy spiralnie grzbietow stron wszystkich palcw po kolei. Przy pewnej wprawie mona wykonywa rozcieranie dwoma kciukami, przy czym kada rka opracowuje inny palec. Tak wic moemy jednoczenie rozciera palce V i Iii lub Ii i Iv. 14. Rozcieranie spiralne doniowej strony palcw. Stosujc opisan w pkt. 13. technik, opracowujemy doniowe strony wszystkich palcw. 15. Rozcieranie spiralne doniowej strony rdrcza. Stosujc technik opisan przy rozcieraniu spiralnym grzbietowej strony rdrcza, opracowujemy doniow stron rdrcza. 17. Gaskanie caej koczyny. Na zakoczenie drenau koczyny grnej, podobnie jak na pocztku, stajemy przy gowie pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy gaskanie caej koczyny grnej na zasadzie cignicia rk. W ten sposb opracowujemy ca koczyn poczwszy od palcw, a skoczywszy na stawie ramiennym. Drena limfatyczny koczyny dolnej Drena limfatyczny koczyny dolnej skada si z dwch faz: - faza I - w uoeniu pacjenta na plecach, - faza Ii - w uoeniu pacjenta na brzuchu. Faza I Pod kolano masowanej nogi podkadamy niewielki waeczek, aby przez ugicie w kolanie doprowadzi do rozlunienia napi w koczynie dolnej. Nogi pacjenta musz by lekko odwiedzione, aby umoliwi opracowanie przyrodkowej strony uda. 1. Gaskanie oglne. Masaysta, stojc z boku pacjenta, dwoma rkami jednoczenie wykonuje gaskanie caej koczyny dolnej od palcw do stawu biodrowego. 2. Rozcieranie koliste pasma poziomego wzw pachwinowych. Dwoma rkami jednoczenie, uoonymi jedna nad drug na wizade pachwinowym, wykonujemy rozcieranie koliste w 4 punktach zaczynajc od strony bocznej do strony przyrodkowej pachwiny. 3. Rozcieranie koliste pasma pionowego wzw pachwinowych. Jedn lub dwoma rkami jednoczenie, rozcieramy pasmo pionowe wzw pachwinowych (przyrodkowa powierzchnia uda) w trzech punktach: 1. na przyrodkowej stronie uda, w poowie jego dugoci, 2. na przyrodkowej stronie uda, pomidzy punktem 1 i 3, 3. w dole pachwinowym. Rozcieranie wykonujemy kolejno w punktach 1, 2, 3, 2, 1. 4. Rozcieranie posuwiste uda dwoma rkami. Stosujemy tu technik opisan przy rozcieraniu posuwistym minia naramiennego jedn rk. Rnica polega na tym, e na udzie pracuj naprzemiennie obie rce w uoeniu "rka za rk". Kciuki masaysty posuwaj si po przedniej stronie uda. W ten sposb opracowujemy udo od stawu kolanowego do stawu biodrowego.
5. Rozcieranie posuwiste uda jedn rk. Jedna rka wykonuje rozcieranie posuwiste w sposb opisany przy rozcieraniu posuwistym minia naramiennego. Druga rka (pracujc na zmian z pierwsz) wykonuje gaskanie. Rozcieranie to wykonujemy w trzech pasmach: - po stronie przyrodkowej uda, - po stronie przedniej uda, - po zamianie czynnoci rk rozcieramy po stronie bocznej uda. Jak mona zauway, rka gaszczca po stronie przyrodkowej i pniej bocznej wykonuje ruch posuwisty. Natomiast rka gaszczca po stronie przedniej uda wykonuje ruch obrotowy. 6. Rozcieranie posuwiste stawu kolanowego. Staw kolanowy chwytamy midzy kciuk a pozostae palce i wykonujemy rozcieranie posuwiste rozpoczynajc na podudziu a koczc na udzie. 7. Rozcieranie koliste po bokach stawu kolanowego. Wyprostowanymi palcami obu rk jednoczenie (po obu stronach stawu kolanowego) wykonujemy rozcieranie koliste w miejscach zaczynajc poniej stawu kolanowego, nastpnie po bokach stawu i powyej stawu kolanowego. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku uda. 8. Rozcieranie koliste dou podkolanowego. Proste palce obu rk ukadamy w dole podkolanowym. Palce jednej rki wsuwamy od strony przyrodkowej, a palce drugiej rki od strony bocznej dou podkolanowego. Rozcieranie koliste wykonujemy obydwiema rkami jednoczenie, zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w kierunku uda. Rozpoczynamy od opracowania dolnej czci dou podkolanowego, potem rozcieramy cz rodkow, a nastpnie cz grn. 9. Opracowanie podudzia. Zginamy nog pacjenta w stawie kolanowym pod ktem 90 stopni. Stosujc technik opisan przy opracowywaniu przedramienia, dwoma rkami naprzemiennie rozcieramy podudzie. Rce uoone s jedna nad drug, a kciuki posuwaj si po stronie przedniej podudzia. Druga cz opracowania polega na poczeniu dwch technik. Jedna rka, opracowuje stron boczn, przedni i przyrodkow, a druga w tym czasie, opracowuje stron tyln podudzia. Rce, pracujc naprzemiennie, posuwaj si od stawu skokowego do stawu kolanowego. 10. Rozcieranie spiralne stawu skokowego. Kciukami obu rk naprzemiennie rozcieramy staw skokowy w trzech pasmach, na obszarze zawartym midzy kostk przyrodkow i boczn. 11. Rozcieranie spiralne rdstopia. Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy stron grzbietow rdstopie, posuwajc si od nasady palcw do stawu skokowego w czterech pasmach. 12. Rozcieranie posuwiste staww rdstopno-paliczkowych. Ustawiamy obydwa kciuki naprzeciwko siebie na stawie rdstopno-paliczkowym palucha i wykonujemy skrt doni na kciukach tak aby kciucki znalazy si obok siebie. W ten sposb postpujemy na wszystkich stawach rdstopno-paliczkowych. 13. Rozcieranie koliste cigna Achillesa. Prostymi palcami obu rk jednoczenie wykonujemy rozcieranie koliste po obu stronach cigna Achillesa w trzech kolejnych punktach: pierwszy przy guzie pitowym i dwa kolejne powyej. 14. Gaskanie oglne. Na zakoczenie pierwszej fazy drenau limfatycznego koczyny dolnej masaysta, stojc z boku pacjenta, dwoma rkami jednoczenie wykonuje gaskanie caej koczyny od palcw do stawu biodrowego. Faza II
W fazie drugiej drenau limfatycznego koczyny dolnej ukadamy pacjenta na brzuchu. Pod stopy podkadamy niewielki waeczek celem rozlunienia napicia w koczynie. Nogi pacjenta musz by odwiedzione, aby umoliwi opracowanie strony przyrodkowej uda. 15. Gaskanie oglne. Masaysta, stojc z boku pacjenta, dwoma rkami jednoczenie wykonuje gaskanie caej koczyny od palcw do stawu biodrowego. 16. Rozcieranie koliste okolicy przedniego grnego kolca biodrowego i przyrodkowej strony uda. Jedn rk uoon nad przednim grnym kolcem biodrowym wykonujemy rozcieranie koliste w miejscu, zwikszajc nacisk przy poruszaniu si w kierunku do linii rdpalcowej i do gowy. W czasie wykonywania rozcierania rka pozostaje niezmiennie w tym samym miejscu. W tym samym czasie drug rk wykonujemy rozcieranie koliste przyrodkowej strony uda w okolicy pachwiny. Po kilkakrotnym roztarciu (zwikszajc si nacisku przy posuwaniu si w kierunku dogowowym) przestawiamy rk nieco niej (w kierunku stawu kolanowego). Po kilkakrotnym roztarciu ponownie przestawiamy rk, tym razem powyej, czyli do miejsca w ktrym rozpoczynalimy opracowywanie. Podczas wykonywania opracowania obie rce pracuj jednoczenie. 17. Rozcieranie posuwiste uda dwoma rkami. Stosujemy tu technik opisan na stronie 231???? przy rozcieraniu posuwistym minia naramiennego jedn rk. Rnica polega na tym, e na udzie pracuj naprzemiennie obie rce w uoeniu "rka za rk". Kciuki masaysty posuwaj si po tylnej stronie uda (podobnie jak po przedniej). W ten sposb opracowujemy udo od stawu kolanowego do stawu biodrowego. 18. Rozcieranie posuwiste uda jedn rk. Jedna rka wykonuje rozcieranie w sposb opisany przy rozcieraniu posuwistym minia naramiennego (str. 231 ????). Druga rka (pracujc na zmian z pierwsz) wykonuje przegaskanie. Rozcieranie to wykonujemy w trzech pasmach: - po stronie przyrodkowej uda, - po stronie tylnej uda (tak jak po przedniej), - po zamianie czynnoci rk rozcieramy po stronie bocznej uda. 19. Rozcieranie spiralne dou podkolanowego. Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy d podkolanowy w trzech pasmach: wzdu krawdzi zewntrznej, przez rodek dou podkolanowego, wzdu krawdzi wewntrznej. Rozcieranie rozpoczynamy pod doem, a koczymy nad doem podkolanowym. 20. Rozcieranie koliste dou podkolanowego. Poprzecznie uoon rk z obcieniem rozcieramy kolicie d podkolanowy w trzech punktach: na krawdzi zewntrznej dou podkolanowego, w rodku dou podkolanowego, na krawdzi wewntrznej dou podkolanowego. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku dogowowym. 21. Rozcieranie koliste po bokach dou podkolanowego. Prostymi palcami obu rk jednoczenie wykonujemy rozcieranie koliste poniej stawu na stawie i powyej. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku uda. 22. Opracowanie podudzia. Stosujemy tu technik opisan przy rozcieraniu przepychajcym minia naramiennego jedn rk. Rnica polega na tym, e na podudziu, podobnie jak i na udzie, pracuj naprzemiennie obie rce w uoeniu "rka za rk". Kciuki masaysty posuwaj si po tylnej stronie podudzia. W ten sposb opracowujemy podudzie od stawu skokowego do stawu kolanowego. Nastpnie jedn rk kontynujemy opisan technik, za drug rk przepychamy limf, wykonujc skrt z lekkim podepchniciem w kierunku dogowowym. Po kilkakrotnym opracowaniu
zamieniamy czynnoci rk. Tak wic jeeli przedtem rozcieranie przepychajce wykonywaa rka lewa, to teraz wykonuje je rka prawa. 23. Rozcieranie spiralne cigna Achillesa. Dwoma kciukami: jednym po stronie przyrodkowej, a drugim po stronie bocznej rozcieramy naprzemiennie lub jednoczenie cigno Achillesa. 24. Gaskanie oglne. Podobnie jak na pocztku drenau, tak teraz na zakoczenie wykonujemy gaskanie oglne caej koczyny dolnej. KONIEC