Historia Komunistycznej Partii Polski w wietle faktw i dokumentw

Jan Alfred Regua

Witold Pronobis Kim by Jan Alfred Regua?

Przekazujemy czytelnikom ksik, nie tylko niezwyk w treci. Jest ona przecie pierwsz i - na dobr spraw - jedyn dotd udokumentowan histori polskiego ruchu komunistycznego do roku 1934. Tak liczne wydania powojenne - peerelowskie - prac historykw komunistycznych na ten sam temat, nie maj wikszej wartoci poznawczej, pisane byy bowiem z wyranym celem zafaszowania wszystkich kompromitujcych szczegw obciajcych polski komunizm i jego organizacje. W rezultacie dzieje polskiego ruchu robotniczego pozostaj do dzisiaj najbardziej zakamanym fragmentem polskiej historii. Mamy wic ksik pisan z niewielkiej wprawdzie historycznej perspektywy, ale pisan przez czowieka, ktry partyjne struktury Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP) - pniej, od 1925 r., Komunistycznej Partii Polski (KPP) zna od tzw. podszewki. Ksika wydana w Warszawie w 1934 r. zostaa natychmiast wykupiona i jeszcze w tym samym roku doczekaa si drugiego, rozszerzonego wydania. Jej autorem by nikomu nieznany, niejaki Jan Alfred Regua. Sposb, w jaki ksik napisano, a take ogromna liczba szczegw dotyczcych partii i jej dziaaczy wskazywad mogy, i by on nie tylko dociekliwym badaczem, e musia tkwid, i to na bardzo wysokim szczeblu, w zakonspirowanych strukturach Komunistycznej Partii Polski. Dla wnikliwego czytelnika nie ulegao wtpliwoci, i pod pseudonimem Jan Alfred Regua ukrywa si autor, penicy odpowiedzialne funkcje partyjne lub majcy bezporedni dostp do cisego kierownictwa tej partii. Wydanie Historii KPP w takim ksztacie wywoao w gronie tego kierownictwa, a take zapewne w Moskwie i Kominternie niesychan konsternacj. Sprawa Alfreda Reguy i jego ksiki staa si, mimo i w dotychczasowej literaturze przedmiotu nigdy o tym nie wspominano, zasadniczym powodem dla ktrego Jzef Stalin straci zaufanie do polskich komunistw, decydujc si na rozwizanie ich partii i wymordowanie czoowych dziaaczy. Oficjalnie rozwizania tego dokonano, decyzj Komitetu Wykonawczego Kominternu, wiosn 1938 r. pod zarzutem przeniknicia do kierownictwa KPP agentw polskiego wywiadu. Trudno do dzi rozstrzygnd, na ile by to zarzut zasadny. Z ca pewnoci wikszod czonkw tego kierownictwa bya absolutnie lojalna wobec Stalina i dyrektyw Kominternu. Sprawa Alfreda Reguy stanowia jednak dla orzeczenia tej decyzji dowd koronny. Alfred Regua by z ca pewnoci, oczywicie pod innym, nieznanym wwczas nikomu nazwiskiem, jednym z nich. Rozwizanie tej tajemnicy zaprztao wic myli i prowokowao do poszukiwao wielu polskich komunistw w ostatnich latach przed wojn. Stalin nie da im jednak tej szansy, tracc wszystkich bardziej znaczcych w egzekucjach, po sfingowanych procesach. Jeszcze w sierpniu 1937 r. cignito z Francji do Moskwy i natychmiast aresztowano sekretarza generalnego KPP Juliana Leoskiego-Leszczyoskiego, ktrego wkrtce potem zamordowano. Jego los podzielili Adolf Warszawski-Warski, Maksymilian Horwitz-Walecki, Edward Prchniak, Stanisaw Bobioski, Wera Koszutska-Kostrzewa, Jzef Unszlicht, Tomasz Dbal i tysice innych. Naley zaoyd, e gdy w cigu 1938 r. przybyli do Polski likwidowad komrki KPP tajni wysannicy Kominternu, pniejszy minister bezpieczeostwa publicznego w Polsce, Stanisaw Radkiewicz

i pniejszy czonek Biura Politycznego PPR-u, odpowiedzialny za sprawy bezpieczeostwa, Jakub Berman - mogli oni ywid przekonanie, e kto ukrywajcy si pod pseudonimem Alfred Regua, zosta ju zlikwidowany przez plutony egzekucyjne w Zwizku Sowieckim. Pewnoci jednak nie mieli. Std te, ju po wojnie i podporzdkowaniu Polski Moskwie, ten sam Stanisaw Radkiewicz, inspirowany przez Bolesawa Bieruta, intensywnie kontynuowa ledztwo w sprawie Alfreda Reguy i jego ksiki o KPP. Jej zreszt take intensywnie poszukiwano, wyuskujc poszczeglne egzemplarze z bibliotek i prywatnych zbiorw. Wiele osb trafio do wizieo polskiej bezpieki jedynie z tego powodu, i posiadali t ksik w swoim mieszkaniu. Gdy po zakooczeniu II wojny wiatowej komunici dysponowali peni wadzy w Polsce, rozwikanie tajemnicy Alfreda Reguy byo tylko kwesti czasu. W pocztkach 1948 r. specjalna ekipa funkcjonariuszy bezpieczeostwa udaa si do Wrocawia by aresztowad niejakiego Stanisawa Rokowskiego, ktry okaza si byd kolejnym wcieleniem Jana Alfreda Reguy, a w rzeczywistoci, uywajcego jeszcze kilku innych nazwisk - Jzefa Mitzenmachera, ktry oficjalnie nie y od 1933 r. Tym razem nie y naprawd. Zmar na kilka tygodni przed przybyciem chccych go aresztowad funkcjonariuszy. Urzd Bezpieczeostwa Publicznego pod kierownictwem Stanisawa Radkiewicza przeszukiwa przedwojenne archiwa polskiego kontrwywiadu i policji. Przeprowadzi szczegowe ledztwo, przesuchujc setki osb, ktre miay z nim kiedykolwiek stycznod. Wiele z nich aresztowano, wielu zagino w tajemniczych okolicznociach. Jak wspomniaem, wytrwale te poszukiwano i niszczono poszczeglne egzemplarze ksiki Jana Alfreda Reguy. Nazwisko Jzefa Mitzenmachera znikno z oficjalnie publikowanych tekstw dotyczcych historii polskiego ruchu robotniczego i nigdy wicej miao si w nich nie pojawid. Historycy partyjni, pod okiem cenzury, przestrzegali skrupulatnie tej decyzji i pewnie niewielu ludzi w Polsce wiedziaoby o Mitzenmacherze-Regule i jego ksice, gdyby nie zbiegy w koocu 1953 r. na Zachd wicedyrektor X Departamentu Bezpieczeostwa Publicznego ppk. Jzef wiato. W nastpnym roku przed mikrofonami Rozgoni Polskiej Radia Wolna Europa (wwczas Gos Wolnej Polski) ten wysoki funkcjonariusz bezpieki ujawni, wrd wielu innych tajemnic partii i swego resortu, take tajemnic Jana Alfreda Reguy vel Jzefa Mitzenmachera. Oto co Jzef wiato zezna przed mikrofonami RWE wiosn 1954 r., zwracajc si, wobec rzesz suchaczy tej Rozgoni, osobicie do Bolesawa Bieruta: Oto jeden z najbardziej fantastycznych wypadkw w historii KPP i PPR. Sprawa MitzenmacheraReguy i rwnoczenie sprawa Ferszta. Leon Ferszt, stary komunista znany doskonale w szeregach partyjnych, gwny skarbnik Komitetu Centralnego KPP, zosta z polecenia Bieruta aresztowany kilka lat temu i siedzi w wizieniu bez sdu i bez procesu. Aresztowano go jako podejrzanego o prowokacje i o to, e by powizany z Janem Alfredem Regu, autorem jedynej ksiki dajcej prawdziw histori KPP do roku 1934. Ferszt zostawi on i syna chorego na padaczk. Kontaktowaem si z on i dostarczaem lekarstw synowi. Ale c, syn Ferszta zawsze mwi, e jednym lekarstwem dla niego jest zwolnienie ojca i jedynym lekarzem mog byd wobec tego - ja. Przedstawiem to Romkowskiemu, powiedziaem, e nie mog si z nimi dalej kontaktowad, bo nie mog dad tego lekarstwa, to jest wolnoci ojca. I wobec tego Fejgin zosta odtd przydzielony do tego kontaktu. Mitzenmacher by ideowym i wybitnym komunist, uywajcym pseudonimu Redyko. Pseudonim przybra sobie od skrtu sw, rewolucja, dyktatura, komunizm. By jednym z najczynniejszych czonkw KPP na dugie lata przed wojn. A w latach trzydziestych, rozpracowany i dokadnie

przepatrzany przez KPP, wydelegowany zosta jako jeden z najwybitniejszych i najinteligentniejszych czonkw, mimo e samouk, na szko konminternowsk pod Moskw. Tam zreszt y przez dugie miesice z obecn on Jzefa Raoskiego, dyrektora departamentu ledczego Ministerstwa Bezpieczeostwa. By on wtedy razem z Mitzenmacherem na szkole kominternowskiej pod Moskw. Po powrocie do Polski z Rosji Mitzenmacher-Redyko by w kontakcie z Alfredem Lampe, starym komunist i razem z nim zachodzi do Komitetu Centralnego krajowej KPP. I tutaj zaszed tajemniczy wypadek. Idc na spotkanie z Alfredem Lampe, Mitzenmacher-Redyko zagin. W jaki czas potem w Warszawie, w gliniance, znaleziono trupa zamordowanego dziaacza komunistycznego. Jego ojciec go zidentyfikowa i polska policja przedwojenna ogosia, e to jest wanie Mitzenmacher-Redyko. Nielegalna gazeta komunistyczna w Polsce ogosia nekrolog, w ktrym Komintern wychwala go jako bohatera i ofiar polskiej policji. A tymczasem okazao si, e Mitzenmacher-Redyko nie tylko nie zgin, ale y do roku 1947. Okazao si, e by po prostu agentem polskiej dwjki. Przypatrzy si z bliska komunizmowi, pozna go, przeszed na wiar chrzecijaosk i wszed do suby przedwojennego oddziau drugiego. Policja polska zrobia mu po prostu fikcyjn mierd i Mitzenmacher, ju jako Kwiatkowski, pracowa w polskim przedwojennym Ministerstwie Spraw Wewntrznych. Pracowa z naczelnikiem Wydziau Spoeczno-Politycznego, Bachem i wiceministrem Kaweckim. Mitzenmacher, ju teraz Kwiatkowski, by niewtpliwie najlepszym i najwikszym znawc komunizmu w Polsce. I wtedy to wanie, przed wojn, w Poznaniu, napisa pod pseudonimem Jan Alfred Regua najlepsz i jedyn prawdziw histori KPP, przeszo 300-stronicow, pt. Historia Komunistycznej Partii Polski w wietle faktw i dokumentw.

Ksika ta wywoaa sensacj i jej pierwsze wydanie zostao wyczerpane w cigu kilku tygodni. Wkrtce ukazao si wydanie drugie - rozszerzone i uzupenione. Autor zastrzega si, e piszc o ruchu w Polsce zakonspirowanym i posiadajcym sw central poza jej granicami - napotyka na wielkie trudnoci w zebraniu materiaw. Mimo to poda on w swej pracy ogromn ilod nieznanych dotd szczegw, zarwno o organizacji partyjnej, jak te o jej dziaaczach i wzajemnych stosunkach midzy nimi. Ksika wykazywaa doskona orientacj autora w szczegach ruchu komunistycznego w Polsce. W przedmowie autor podkrela, e chce wypenid pewn luk. Szkicuje wic prawdziw histori ruchu, ktry rozwija si w Polsce pod ziemi, a ktrego historia jest celowo faszowana przez jego kierownictwo. Ksika przeznaczona bya - jak to pisa autor w przedmowie - dla tych robotnikw, chopw i inteligentw, ktrzy si uwaaj za komunistw i wysuguj si ich celom. Przeznaczona bya dla tych robotnikw, chopw i inteligentw, ktrzy w gruncie rzeczy nie maj pojcia czym jest KPP, jak ma histori i ktrzy ca sw wiedz o komunizmie czerpi z reklamowych, propagandowych reportay ze Zwizku Sowieckiego. Pod tym wzgldem ksika spenia swe zadanie. Bya szeroko czytana przez sympatykw komunistycznych, ktrzy z niej tylko dowiadywali si o szczegach ukrywanych przed nimi i o sprawach kompromitujcych komunistw. Ale studiowali j te ludzie zajmujcy si komunizmem teoretycznie i badajcy to zagadnienie na podstawie wszystkich dostpnych w Polsce materiaw. Ksika Reguy staa si szybko rdowym i klasycznym niemal materiaem do nauki o komunizmie w Polsce. Do dzi mwi si midzy towarzyszami, e jest to jedyna prawdziwa ksika o Komunistycznej Partii Polski do roku 1934. Dzi ksika ta jest oczywicie

oficjalnie wyklta i nikt nie ma do niej dostpu, bo autor jej by tym ideowym komunist, ktry przesta wierzyd w komunizm i zacz z nim walczyd. W czasie okupacji Regua-Kwiatkowski pracowa w wywiadzie Delegatury Rzdu pod pseudonimem Doktor. Nie by szefem wywiadu, ale by jego pracownikiem i mona byo go znaled w mieszkaniu na ulicy Koszykowej i Mazowieckiej. Po wojnie wrci do Poznania, pniej by w Krakowie jako pracownik kolei paostwowych. W koocu wyldowa jako kierownik wydziau personalnego w Dyrekcji Kolei we Wrocawiu. Tylko, e teraz nazywa si ju Rokowski. I jako Rokowski, czoowy aktywista PPR-u, zosta w roku 1947 odznaczony przez parti zotym krzyem zasugi w kolejnictwie. W czasie pracy mojej w dziesitym departamencie bezpieczeostwa grzebaem si dugo w dokumentach, aby dojd do tego, kto jest autorem tej najlepszej ksiki o KPP, wydanej pod pseudonimem Jan Alfred Regua. I stwierdziem, po dugich dochodzeniach, e jest to wanie Rokowski, dawniejszy Mitzenmacher-Redyko, wzgldnie Kwiatkowski, ktry kiedy by przed wojn rzekomo zamordowany w Warszawie. Kiedy na mj wniosek pracownicy bezpieczeostwa wyjechali do Wrocawia, aby go aresztowad, okazao si, e na szed tygodni przedtem, w 1947 r. zmar na grulic, odznaczony zotym krzyem zasugi przez parti.

Dlaczego o tym przypominam towarzyszowi Bierutowi? Dlatego, przede wszystkim, e na trzecim plenum nie odway si podad szczegw towarzyszom partyjnym. Mwi tylko oglnikowo o prowokatorach, ktrzy przez kilkanacie lat wyrzdzali szkody ruchowi rewolucyjnemu. Ale nie odway si powiedzied im tego, e wanie aresztowano Leona Ferszta, starego komunist, dawnego skarbnika KC KPP. Aresztowano go za tak zwan prowokacj. Oskarono go o to, e wyda on polskiej policji przedwojennej Mitzenmachera-Redyko, czyli wanie Rokowskiego, kiedy ten po powrocie z Rosji szed na spotkanie z Alfredem Lampe. Oskarono go, e wanie dlatego Mitzenmacher zosta zamordowany. A przecie partii i Bierutowi byo wiadomo, e Mitzenmacher nigdy nie zosta zamordowany i e jako Rokowski by odznaczony w roku 1947 przez parti zotym krzyem zasugi. Ale mimo to Leon Ferszt siedzi w wizieniu, bo taka jest praworzdnod towarzysza Bieruta.

Tyle Jzef wiato, ktry byd moe myli si w kilku szczegach, jako, e odtwarza je z pamici, w wiele miesicy po opuszczeniu kierowanego przez siebie urzdu. Tajemnica Jzefa Mitzenmachera, tajemnica ksiki o dziejach KPP i wreszcie powojenne prby komunistw z PPR i pniej PZPR ukrycia prawdy na ich temat zostay wic ujawnione. Komunici w Polsce jednak milczeli nadal. Milczeli te partyjni historycy. Milczenie na temat Jzefa Mitzenmachera przerwane zostao tylko na chwil w pierwszym okresie stanu wojennego w Polsce, gdy prasa znajdowaa si pod totaln kontrol rzdzcej generalicji i nikt nie by w stanie oficjalnie prostowad kolejnych kamstw i propagandowych zabiegw. Prasa podziemna nie interesowaa si dziejami komunistw i nie zabieraa na og gosu w ich sprawach. Wwczas to w tygodniku Rzeczywistod pojawiy si w kolejnych kilku wydaniach archiwalne rzekomo dokumenty majce przedstawid Jzefa Mitzenmachera jako jednego z najbardziej cynicznych i zbrodniczych zdrajcw, zaprzedanego hitlerowcom, ktry wyda w rce Gestapo dziesitki polskich patriotw. Ta prba zdyskredytowania Mitzenmachera, miaa w intencji autora z tygodnika Rzeczywistod jeszcze

bardziej zniechcid historykw do sigania po te egzemplarze Historii KPP J. A. Reguy, ktre przetrway po bierutowsko-radkiewiczowskich czystkach. Przed rozpoczciem lektury, obecnej, pierwszej po szeddziesiciu latach reedycji tej ksiki, sprbujmy jednak przeledzid ycie i dziaalnod jej autora w sposb bardziej uporzdkowany i szczegowy, ni uczyni to Jzef wiato. Pamitad przy tym naley, i postad Jzefa Mitzenmachera otoczona jest cigle nieprzebytym murem tajemnicy. Wpywa na to zarwno jego dziaalnod w konspiracyjnych organizacjach i tajnych subach, jak rwnie koniecznod cigego zmieniania yciorysu, ktry zapewne nawet dla najbliszych mu osb pozostawa nieznany. Wikszod dokumentw, ktre mogyby dopomc w ustaleniu jego tosamoci i kolejnych etapw ycia, dostaa si w rce bierutowskiego Urzdu Bezpieczeostwa i lad po wielu z nich zagin. Te za, ktre pozostay przemieszane s ze spreparowanymi faszywkami. Jzef Mitzenmacher urodzi si w 1903 r. w Mawie, w rodzinie ydowskiego fornala. Jako 15-letni chopiec rozpocz prac w zakadzie tapicerskim. Byo to w roku 1918, gdy kooczca si I wojna wiatowa przyniosa Polsce niepodlegod, a jednoczenie roku, w ktrym toczca si w Rosji bolszewicka rewolucja rozszerzaa sw wadz na obszary wchodzce kiedy w skad imperium carskiego. Polscy komunici skupieni w organizacji noszcej nazw Socjaldemokracja Krlestwa Polskiego i Litwy przygotowywali si na zwycistwo rewolucji i wcielenie ziem polskich w granice bolszewickiego paostwa. Zapewne ju wwczas mia Mitzenmacher jakie kontakty z miejscowymi komunistami, skoro w 1919 r. znalaz si w szeregach nowopowstaej (z poczenia SDKPiL i PPSLewicy) Komunistycznej Partii Robotniczej Polski i mimo tak modego wieku peni ju funkcje w Sekretariacie Komitetu Mawskiego tej partii. Gdy bolszewicy wkroczyli na krtko do Mawy, w lipcu 1920 r., Mitzenmacher wita ich jako sekretarz miejscowej, samozwaoczej Milicji Ludowej. Po wyparciu bolszewikw z miasta zosta aresztowany przez polsk andarmeri polow. W areszcie, mimo cicych na nim powanych zarzutw zdrady ojczyzny, przesiedzia jedynie 6 tygodni. Byd moe zbieg, gdy w dwa miesice pniej figurowa ju w pruskich kartotekach policyjnych jako czonek Komunistycznej Partii Niemiec (KPD) na terenie Prus Wschodnich. Tam te szybko zyska zaufanie miejscowych komunistw, penic w 1921 r. funkcj instruktora Krajowego Komitetu Prus Wschodnich KPD. Aresztowany wkrtce potem przez policj prusk zosta wydalony poza granic paostwa, nie do Polski jednak, lecz na stron bolszewick. Z rekomendacj niemieckich komunistw, z Prus Wschodnich uda si do Moskwy i zgosi ochotniczo w szeregi Armii Czerwonej. Walczy na frontach rosyjskiej wojny domowej, gdzie wykazad musia niezwyky zapa rewolucyjny. Fakt, i we wrzeniu 1922 r. skierowany zosta z frontu na moskiewski tzw. Komunistyczny Uniwersytet Zachodu, na ktrego czele sta Julian Marchlewski - jest na to wymownym dowodem. Rwnoczenie, jako student tego Uniwersytetu sta si czonkiem biura polskiego przy Komitecie Centralnym Komunistycznego Zwizku Modziey w Moskwie. Polscy komunici w Zwizku Sowieckim wysoko ocenili jego talenty i moliwoci, nakazujc mu powrt do Polski i pomoc przy tworzeniu komunistycznego ruchu modzieowego. Nie wiemy jakie piastowa w nim funkcje. W kadym razie w 1925 r. uczestniczy jako delegat Polski na tajnej midzynarodowej konferencji modziey komunistycznej, ktra zwoana zostaa w Morawskiej Ostrawie. Posugiwa si ju wwczas konspiracyjnym nazwiskiem Mieczysaw Redyko. Czeska policja, ktra wpada na lad tej inicjatywy, aresztowaa wrd wielu innych przybyych do Morawskiej Ostrawy, take Jzefa Mitzenmachera-Redyko. Kosztowao go to 8 miesicy czeskiego wizienia.

Wydalony do Polski, w obawie przed kolejnym aresztowaniem, tym razem przez polsk policj, skierowany zosta przez Komitet Centralny KPRP z powrotem do Moskwy jako delegat Polski w kierownictwie Midzynarodwki Komunistycznej Modziey. Po kilku miesicach wrci jednak do Polski. W padzierniku 1926 r. peni ju odpowiedzialne funkcje w Krajowym Sekretariacie Komunistycznego Zwizku Modziey Polskiej (KZMP). Przez jaki czas sta na czele zagbiowskiej organizacji KZMP, pod przybranym nazwiskiem Urban. W 1927 r. przebywajc w partyjnej misji w Warszawie zosta aresztowany. Znalezione przy nim dokumenty wiadczyy, i naley do cisego kierownictwa partii komunistycznej, co wpyno na stosunkowo wysoki wyrok, jaki otrzyma w toczcej si przeciwko niemu sprawie - 6 lat wizienia. Byd moe wzito te pod uwag jego dziaalnod w Mawie w czasie ofensywy bolszewickiej. Przeszed przez Pawiak, Rawicz i Wronki. Wizienie opuci jednak wczeniej, ju po 4 latach, wiosn 1931 r. I znw, jak dwukrotnie poprzednio, po zwolnieniu z wizienia, natychmiast opuci Polsk, udajc si, po raz trzeci, do Moskwy. W uznaniu jego wiedzy ideowej i dowiadczeo, kierownictwo KPP w Moskwie zaproponowao mu prowadzenie wykadw na szkoleniach partyjnych dla KPP-owskiego aktywu, przeznaczonego do agenturalnej pracy w kraju. W czerwcu 1932 r. uczestniczy w obradach ostatniego, VI Zjazdu KPP, ktry, jak wszystkie poprzednie, odbywa si w stolicy sowieckiego paostwa. Zaraz potem powrci do kraju. Ten niezwykle aktywny - jak widad - dziaacz komunistyczny rozpocz jednak w tym czasie wspprac z polsk policj (cilej z Departamentem Politycznym przedwojennego MSW). Jak do tego doszo i jakie byy motywy Mitzenmachera, do dzisiaj nie wiadomo i prawdopodobnie nigdy si tego nie dowiemy. Jego pniejsza dziaalnod wiadczy, i zwrotu dokona raczej z pobudek ideowych, ni finansowych. Najwyraniej zraony do komunizmu zdecydowa si oddad swoj bogat wiedz na rzecz walki z nim. Odmwi jednak dziaalnoci agenturalnej, tzn. pozostawania w ruchu komunistycznym i jednoczesnej wsppracy z policj. W tej sytuacji policja przygotowaa jego fikcyjn mierd. We wrzeniu 1933 r. znaleziono w gliniankach, we Wochach pod Warszaw, spreparowane zwoki - ktre oficjalnie zidentyfikowano jako ciao Mieczysawa Redyki, czyli Jzefa Mitzenmachera. Mistyfikacja powioda si, a komunistyczna prasa - jak wspomina o tym Jzef wiato, zamiecia nekrologi informujce o tragicznym zgonie swego wybitnego dziaacza. On sam tymczasem, z nowowyrobionymi dokumentami na nazwisko Jzef Kamioski, osiad w Bydgoszczy i nominalnie rozpocz prac w Dyrekcji Kolejki Wskotorowej. W rzeczywistoci niemal cay swj czas przeznaczy na pisanie udokumentowanych dziejw partii, ktr wanie opuci, a ktr pozna a nadto dobrze. W kwietniu 1934 r. odda gotow ksik do druku. Pierwsze jej egzemplarze trafiy na pki ksigarskie ju po dwch miesicach. W cigu nastpnych tygodni nakad zosta cakowicie wyczerpany. Jzef Mitzenmacher pracowa ju jednak nad kolejnym, rozszerzonym i poprawionym drugim wydaniem, ktre ukazao si w koocu 1934 r. i podobnie jak pierwsze szybko znikno z ksigaro. W szeregach KPP, zwaszcza w onie kierownictwa partii, przebywajcego w Moskwie - zawrzao. Podobnie w centrali Midzynarodwki Komunistycznej i wrd czonkw Biura Politycznego Wszechzwizkowej Komunistycznej Partii Bolszewikw, na czele z Jzefem Stalinem. Ksika J. A. Reguy odsaniaa najcilej skrywane tajemnice nie tylko KPP, take caego midzynarodowego ruchu komunistycznego, godzc go w najbardziej czue miejsce. Nikt jednak nie czy nazwiska Regua z Jzefem Mitzenmacherem, ktry - jak przecie sdzono - nie y od wielu miesicy.

Kolejne lata ycia Jzefa Mitzenmachera, wczenie Jzefa Kamioskiego, trudno odtworzyd. Wiadomo, e naby niewielkie gospodarstwo rolne w Soosku koo Inowrocawia i e powtrnie oeni si z Wiktori Berdych, ktrej rodzice pomagali mu prowadzid wieo zakupione gospodarstwo. Wiadomo te, e otwarcie wwczas manifestowa sw religijnod i przywizanie do Kocioa Rzymsko-Katolickiego. Byd moe oficjalnie zmieni wyznanie, chod nie wykluczone, e czyni to jedynie dla lepszego zakonspirowania swojej tosamoci. Kupno gospodarstwa mogo wiadczyd o jego woli ostatecznej rezygnacji z aktywnoci politycznej, po wypenieniu swoistej misji, za jak musia uwaad napisanie historii KPP. Dla policji by jednak zbyt cennym ekspertem od spraw komunistycznych by pozostawiono go w spokoju. W 1937 r., gdy Stalin przystpi do metodycznego mordowania polskich komunistw w Rosji i przygotowywa si do cakowitego rozwizania komrek partyjnych w Polsce, Jzef MitzenmacherKamioski cignity zosta do Warszawy. Chodzio o to, by na miejscu suyd mg swym dowiadczeniem tajnym polskim subom, ktre przygotowad si musiay do nowych zadao w zwizku ze zmianami w Rosji i knowaniami Stalina. Wiadomo, i zamieszka w kamienicy przy ul. Grochowskiej 69 i e aktywnie dziaa w Stowarzyszeniu Mw Akcji Katolickiej przy parafii Boego Ciaa na Grochowie. Fakt, i zgodzi si zamieszkad w Warszawie, gdzie potencjalnie przebywao te wielu jego dawnych partyjnych towarzyszy, wiadczy, i starannie zmienid musia swoj powierzchownod. Byd moe przeszed rodzaj operacji plastycznej - chod nie ma na to dowodw. Wydaje si jednak mao prawdopodobne, by bez takiej radykalnej zmiany pozostawa przez kolejne lata nierozpoznany i to mieszkajc na stae w Warszawie. Hitlerowski najazd na Polsk i sowiecko-niemiecka okupacja kraju znw pchna go do dziaalnoci konspiracyjnej. Nie wiemy dokadnie od kiedy. Z pewnoci jednak w poowie 1942 r. czynny by w subach specjalnych Delegatury Rzdu RP i Armii Krajowej. W styczniu tego roku, na polecenie Moskwy, reaktywowano parti komunistyczn na ziemiach polskich, pod nazw Polskiej Partii Robotniczej, ktrej jednym z kierunkw dziaalnoci byo denuncjowanie na Gestapo najaktywniejszych dziaaczy i onierzy niepodlegociowego podziemia antyhitlerowskiego. Obrona przed t, zakrojon na szerok skal, akcj musiaa byd szczeglnie uwzgldniona w pracach wywiadu Armii Krajowej - a Jzef Mitzenmacher by bardzo w nich przydatnym ekspertem. Niepotwierdzone wydaj si doniesienia o jego aresztowaniu przez Niemcw i wywiezieniu do wizienia w Biaymstoku. Wiadomo natomiast, i koniec wojny zasta go, pod znw zmienionym nazwiskiem - Roszkowski i w Krakowie. Zaraz po wyzwoleniu pracowa tam w Dyrekcji Okrgowej Kolei Paostwowych i wanie w Krakowie, w koocu 1945 r., zosta aresztowany przez funkcjonariuszy UB. Aresztowanie miao jednak charakter rutynowy i pozostawao bez zwizku z jego zdrad sprawy komunistycznej. Zapewne jednak ze starego nawyku, natychmiast po zwolnieniu z aresztu opuci Krakw i uda si do Wrocawia, gdzie take znalaz zajcie na kolei. I tu zaczyna si ostatni ju, a jednoczenie najmniej konsekwentny etap niezwykego ycia Jzefa Mitzenmachera. Jego nieracjonalne postpowanie w tym okresie trudno bowiem wytumaczyd. Mona zrozumied, i jako bardzo mody czowiek zarazi si komunizmem i postanowi powicid ycie jego ideaom. Jeszcze lepiej mona zrozumied dlaczego po kilkunastu latach porzuci swych towarzyszy i zacz z nimi walczyd, gdy przekona si, jak te ideay odlege s od rzeczywistoci. Brak jednak logicznego wyjanienia postpowania Mitzenmachera po przyjedzie, w koocu 1945 r., do Wrocawia, kiedy to zdecydowa si ponownie na dziaalnod w ruchu komunistycznym. Kci si to bowiem z logik,

ktrej oczekiwad by naleao od wysokiej klasy konspiratora, ktrym przecie - si rzeczy - by. Logika ta za nakazywaaby usunicie si w cieo: zniknicie ludziom - a zwaszcza komunistom - z oczu. Mitzenmacher postpuje jednak inaczej. Zmienia wprawdzie ponownie nazwisko - tym razem na Stanisaw Rokowski, ale natychmiast wstpuje do PPR-u i bez reszty oddaje si pracy w Zwizku Zawodowym Kolejarzy, obejmujc w nim, ju po roku, funkcj sekretarza Zarzdu Okrgowego. Mimo zaawansowanej choroby puc nie rezygnuje te z aktywnoci zawodowej i partyjnej. W pocztkach 1947 r. jest ju zastpc kierownika Wydziau Kadr wrocawskiej Dyrekcji Okrgowej Kolei Paostwowych, przy okazji otrzymujc zoty krzy zasugi, a zaraz potem wybrany zostaje czonkiem egzekutywy Komitetu Miejskiego PPR we Wrocawiu. W tym samym czasie ekipa dochodzeniowa w Ministerstwie Bezpieczeostwa Publicznego pod kierownictwem ppk. Jzefa wiato intensywnie prowadzia dochodzenie w celu ustalenia prawdziwej tosamoci Jana Alfreda Reguy, autora ksiki o KPP. Przesuchania byych oficerw i wysokich urzdnikw przedwojennego MSW-u, m. in. gwnego kontaktu Mitzenmachera w tym resorcie - Dyrektora Departamentu Politycznego MSW, Kaweckiego, pozwoliy na odtworzenie dziaalnoci Mitzenmachera po jego fikcyjnej mierci w 1933 r. i ustalenie kolejnych uywanych przez niego nazwisk - a do momentu gdy, jako Roszkowski, wypuszczony zosta w 1945 r. z krakowskiego aresztu. Powizanie Mitzenmachera-Redyko, J. A. Reguy, Urbana, Jzefa Kamioskiego i Roszkowskiego z pepeerowskim aktywist Rokowskim z Wrocawia, byo ju tylko kwesti czasu. Gdy w lutym 1948 r. grupa funkcjonariuszy bezpieki udaa si z nakazem jego aresztowania do Wrocawia, Jzef Mitzenmacher spoczywa ju jednak na cmentarzu, w kwaterze zasuonych bojownikw polskiego ruchu robotniczego. Zmar na grulic kilka tygodni przedtem - 30 grudnia 1947 r., w wieku 44 lat. Oddajemy wic, po 60 latach, w rce czytelnikw trzecie wydanie ksiki, ktrej autorem jest jedna z najbardziej tajemniczych postaci najnowszych dziejw Polski. Bez wzgldu na moraln ocen jego dziaalnoci nalea on niewtpliwie do ludzi, ktrzy w odczuwalny sposb wpynli na losy kraju, a o ktrego roli wiedzielimy do tej pory tak niewiele. W przeciwieostwie jednak do licznych czytelnikw jego ksiki w poowie lat trzydziestych, przystpid obecnie do jej lektury moemy z wiedz o prawdziwej tosamoci autora. Nawet jeli ta wiedza pozostaje jeszcze daleko niepena. Z ca bowiem pewnoci dziaalnod Jzefa Mitzenmachera winna stad si przedmiotem rzetelnych historycznych badao. Chod sdzid mona, i caej o nim prawdy nie da si ju nigdy ustalid. Przygotowujc do druku obecn edycj ksiki J. A. Reguy opieralimy si na II jej wydaniu z 1934 r. wprowadzajc jedynie drobne poprawki, polegajce na jzykowym uwspczenieniu niektrych terminw.

Przedmowa do drugiego wydania z 1934 r.

Pierwsze wydanie mojej pracy ulego ju w cigu kilku tygodni zupenemu wyczerpaniu, co najlepiej chyba wiadczy o jej wielkiej uytecznoci i celowoci. Mimo, e Komunistyczna Partia Polski liczy ju 15 lat istnienia, dotd nikt jeszcze nie napisa jej historii; nie zdobyli si na to nawet sami komunici, dlatego te pozwoliem sobie nazwad swj zarys, czy przyczynek historyczny, Histori Komunistycznej Partii Polski. Na pewne niedocignicia i nieznaczne luki, jakie mogy powstad przy opracowaniu tego przedmiotu, wpyno szereg przyczyn, czysto technicznych: chodzi przecie o ruch zakonspirowany, przy tym posiadajcy central poza granicami Polski. W pracy swojej staraem si dad czytelnikowi obraz dziejw i dokumentw ruchu komunistycznego w Polsce w takim ujciu, aby stay si one zrozumiaymi dla wszystkich. Napotykaem tu, oczywicie, na wielkie trudnoci, gdy dysponowaem gwnie notatkami i pamitnikami jednego z winiw politycznych - ktry ongi by wybitnym dziaaczem komunistycznym, a ponadto materiaami sprawozdawczymi ze zjazdw, konferencji etc.; KPP bowiem nie zdobya si nawet na powierzchowny a obiektywny szkic swych dziejw. Tumaczy si to przede wszystkim absolutnym brakiem wasnych tradycji w tym ruchu, brakiem samodzielnoci nie tylko organizacyjnej, ale take polityczno-ideologicznej. Komunistyczna Partia Polski bya zawsze tylko odbiciem Midzynarodwki Komunistycznej, a raczej Wszechzwizkowej Komunistycznej Partii bolszewikw. Na koniec, zagbianie si w dzieje swej partii nie jest dla komunistw rzecz przyjemn, bo dzieje te sprowadzaj si do dugiego pasma klsk, urozmaiconego wstrtnymi nieraz w swych metodach walkami zewntrznymi i ktniami. Dotyczy to zreszt wszystkich poza rosyjskich partii Kominternu - Komunistycznej Partii Polski jednak w szczeglnym stopniu. Nadto trzeba przyznad, e jest to historia wyjtkowo nieprzyjemna, historia ruchu, ktry w takich Niemczech na przykad przez szereg lat by dla jednych wcieleniem wszystkich ich ideaw, dla innych - potwornym niebezpieczeostwem, ruchu, ktry toczy krwawe boje o Saksoni, Wgry, Bawari, Wochy, Bugari, Estoni, ruchu, ktry przelewa potoki krwi, lub sam w nich ton, ktry wyprodukowa ciekaw literatur naukow i polityczno-beletrystyczn, a w Polsce tymczasem nie zdoby si waciwie na nic. Caa bojowo-bohaterska dziaalnod Komunistycznej Partii Polski to par bezmylnych wyczynw terrorystycznych, par prb rozruchw, par afer szpiegowskich etc. Pozycja KPP w midzynarodowym komunistycznym wiecie literacko-naukowym jest bardzo nika. Dodajmy jeszcze niesychany brak kontaktu KPP z rdzennie polskim spoeczeostwem, a caa historia tej partii nabierze zabarwienia swoistego. Wiem dobrze, e znaczna czd spraw i sprawek wielkich ludzi z KPP, opisana przeze mnie, bdzie stanowia interesujcy materia nie tylko dla przecitnego obywatela Rzeczypospolitej, ale stanie si czym interesujcym i dla wielu czonkw Komunistycznej Partii Polski, gwnie tych ze sfer robotniczych, ktrzy celowo nie s dopuszczani do rnych tajemnic partyjnych. Znajomod tych niezbyt sawnych dziejw KPP jest mimo wszystko niezbdna dla kadego obywatela interesujcego si polityk. Komunizm polski jest nicoci; spreparowany zosta daleko poza nasz granic i tam oywiany jest sztucznym yciem, czyha on jednak, wraz z komunizmem midzynarodowym i ze sw central w ZSRR, na kady przejaw saboci naszego organizmu

paostwowego. Nadto jest to ruch - o znacznych moliwociach potencjalnych szerzenia si na naszym gruncie - le one w rozmaitych powikaniach gospodarczo-spoecznych, w ciemnocie, w istnieniu wreszcie pewnego odsetka ludnoci bardzo sabo zwizanej z nasz ide paostwow i z kultur europejsk w ogle. Prac sw przeznaczam w znacznej mierze dla tych robotnikw, chopw czy inteligentw, ktrzy s komunistami lub za takich si uwaaj i wysuguj celom KPP, w gruncie rzeczy nie majc o tej ostatniej waciwego pojcia, ca sw wiedz o komunizmie czerpic z reklamowych reportay z ZSRR itp. rde. Ze specjalnym naciskiem polecam prac sw wszelkiego rodzaju dziaaczom obozw lewicowych, ale stojcych przecie na gruncie paostwowoci polskiej, obozw, wrd ktrych na tle kryzysu, jaki przeywaj, poczynay ostatnio koatad si myli o wsppracy z polsk ekspozytur WKPb. Autor Warszawa w sierpniu 1934 r.

Rozdzia I
Tred: Stosunek KPP do przeszoci. Rola marksizmu w Polsce. Rozwj polskiego przemysu a klasa robotnicza. Supremacja dnoci do wyzwolenia narodowego nad wyzwoleniem socjalnym. I

Proletariat i jego charakter polityczny. Przywdcy Proletariatu: Waryoski, Kunicki, Dicksztajn. Prdy narodowe w Proletariacie. Dlaczego komunici zapomnieli o Proletariacie. Zwizek Robotnikw Polskich i jego znaczenie. Wpywy ekonomistw rosyjskich na robotnikw polskich.
Socjal-Demokracja Krlestwa Polskiego i Litwy, jako bezporednia poprzedniczka KPP. Likwidacja przeszoci SDKPiL przez Warskiego i rugowanie luksemburgizmu przez bolszewizm-leninizm. Stalin wbija ostatni gwd w trumn SDKPiL. Popieranie SDKPiL przez Lewic Niemieck S-D. Charakterystyka grupy kierowniczej SDKPiL. Poparcie rozamu w SDKPiL (1913 r.) przez bolszewikw.

Rozamowcy, jako protoplaci obecnego kierownictwa KPP. Przeszczepianie na grunt polski

rosyjskiego bolszewizmu. Walka Warszawskiego i komunistw krajowych z komunistami polskimi w Rosji. Wybielanie SDKPiL przez III Zjazd KPP. Napitnowanie Warskiego, jako renegata. Rewizja luksemburgizmu i przeszoci Lewicy PPS. Nieszczsna rola PPS - Lewicy. Niepodlegod Polski grobem dla Lewicy PPS. Usiowania Warskiego w kierunku poprawienia jej opinii. Socjalistyczne partie mniejszoci narodowych, jako rda zasilajce KPP.

W przedmowie wspomniaem, e Komunistyczna Partia Polski nie posiada wasnych tradycji, szczeglnie tradycji polskich, chocia bynajmniej nie oznacza to, e powstaa ona w dniu 16 grudnia 1918 r. ni std ni zowd i nie miaa ju swoich sawnych lub niesawnych poprzednikw. Z przeszoci historycznej partia ta zatrzymaa tylko te pierwiastki, ktre obecnie potrzebne s dla celw utylitarnych, a w pierwszym rzdzie dla usprawiedliwienia racji istnienia obecnego kierownictwa oraz te, ktre w taki czy inny sposb pozwalaj si nagid do ideologii czystego - leninowskostalinowskiego bolszewizmu. Dla bliszego poznania Komunistycznej Partii Polski nie jest tedy potrzebne szczegowe zagbianie si w histori ruchu, na tle ktrego ona wyrosa, wystarczy bowiem pobiene wejrzenie w histori socjalizmu polskiego i na pewnym odcinku w histori wiatowego komunizmu, a wyjani nam, e polski komunizm nie by pozbawiony nieporozumieo od zarania swego istnienia, z drugiej za strony stworzy nam ciekaw tez, i wspczesny polski ruch komunistyczny przedstawia po prostu koloni rosyjskiego bolszewizmu. Rozwj socjalizmu polskiego szed po innej linii ni socjalizmu w Europie Zachodniej; rnica wypywaa ze specjalnych warunkw politycznych kraju, pozbawionego wasnej paostwowoci, dalej, z odmiennej struktury gospodarczo-spoecznej Polski, wreszcie ze specjalnych tradycji historycznych. Nasz ruch robotniczy w pierwszym rzdzie stan twarz w twarz wobec nie klasowego wroga, lecz obcego wadcy Polski, wyzyskujcego go take materialnie. Dodad musimy, e carat rosyjski odnosi si do wszelkich postulatw robotniczych z wyjtkow brutalnoci i niezrozumieniem. Dlatego gwnymi zagadnieniami, nurtujcymi wiat pracy w Polsce w owych czasach, a do r. 1918, staj si: nie walka klasowa, a denia do wyzwolenia narodowego, walka narodu z potrjnym najedc, w pierwszym rzdzie z najokrutniejszym spord nich - najedc moskiewskim. Dla marksistw doby dzisiejszej brzmi to moe nieco dziwnie, jednak szereg zdarzeo okresu do 1918 r. wskazuje, e

jutrzenka wolnoci mocniej przywiecaa robotnikowi polskiemu, ni klasowe postulaty. Klasycznym zreszt przykadem naleytego doceniania wolnoci politycznej moe byd nawet polityka bolszewikw, tych najkonsekwentniejszych marksistw (co prawda konsekwentnych a do absurdu) w krajach kolonialnych i okupowanych przez mocarstwa imperialistyczne. Tam walka o wyzwolenie narodowe zupenie oficjalnie uznana jest przez doktryn komunistyczn za gwny cel, po zdobyciu ktrego dopiero ma nastpid uporzdkowanie stosunkw spoecznych. Tak polityk prowadzi Stalin w Chinach w latach 1925-1927. Marksici polscy a do czasu powstania Polskiej Partii Socjalistycznej (1892 r.) tego oczywistego faktu nie dostrzegali, albo widzc - nie rozumieli. Pewien refleks rzuca na to dua popularnod Marksa i marksizmu w Polsce tylko wanie z tych przyczyn, e zarwno Marks, jak i Engels ze wzgldw politycznych, bdc wrogami caratu, gwnej wwczas siy reakcyjnej w Europie - byli gorcymi zwolennikami niepodlegoci Polski, tej spod zaboru rosyjskiego. Podkad zjawiska tego typu polega na dod powolnym formowaniu si narodu polskiego, jako wiadomej siebie caoci. Ucisk i wyzysk spada wwczas przewanie na proletariat fizyczny, ktry stanowi ogromny czynnik opozycji i walki z okupantem Priwislinja. Obok proletariatu bardzo ruchliw bya rwnie szlachta, staczajca si do roli inteligencji czy pinteligencji, ziejca wielk nienawici do ciemicw. rodowisko inteligencko-szlacheckie wykazywao wwczas du sympati dla warstw ludowych, przekonane, e dawna Polska upada na skutek ponienia tych warstw. Ju stara demokracja szlachecka z wielk si wysuna postulat wyzwolenia i podniesienia chopa; pniej Jzef Pisudski i jego wsppracownicy, zapoznawszy si z socjalizmem zachodnim, uznali, e na czoo warstw ludowych wysuwa si robotnik z fabryki, jako ich czd najaktywniejsza a koncepcja taka staa si kamieniem wgielnym przy powstaniu w 1892 r. Polskiej Partii Socjalistycznej. Marksizm napyn do Polski z Niemiec, Francji, Szwajcarii i std najczciej pochodzi jego swoiste zabarwienie antypolskie, kultywowane przez pewien odam studentw polskich i ydowskich, studiujcych wwczas na uniwersytetach rosyjskich, gdzie, wobec ohydy reakcyjnej caratu, najskrajniejsze prdy i teorie miay zwolennikw. Duo co prawda z tej polskiej modziey, ktra przeja wiar marksowsk, robio to wiadomie czy podwiadomie, wierzc, e pod naporem socjalizmu carat runie, a z jego upadkiem zawieci jutrzenka swobody dla Polski; wszystko za co do tej wymarzonej polskiej wolnoci prowadzio, byo dla tej bezdomnej - w rozumieniu eromskiego modziey i inteligencji dobre i suszne. Wiele pamitnikw i dokumentw z wczesnego okresu wskazuje na to najdobitniej. Socjalizm polski kooca XIX w. by na najlepszej drodze do przetworzenia si w ruch patriotycznospoeczny, uznajcy istnienie klas spoecznych i ich antagonizmy, jako fakty obiektywne i szkodliwe, ktre naley zlikwidowad drog przebudowy ustroju gospodarczego - to za musi byd dzieem nie jakiego abstrakcyjnego proletariatu, lecz ludzi dobrej woli z rnych warstw i moe byd urzeczywistnione tylko w ramach swego narodowego paostwa. Jednoczenie atoli, rwnolegle do socjalizmu z odcieniem sentymentu narodowego, ugruntowuje si wwczas u nas socjalizm innego typu, ktry ostatecznie krystalizuje si wanie w Komunistycznej Partii Polski - socjalizm niepolski, kosmopolityczny, o terrorystyczno-rewolucyjnym programie przebudowy spoecznej. Ten ostatni znajduje gorcych zwolennikw w rodowisku getta i pewnej czci polskiej inteligencji podlegej wpywom rosyjskiej kultury do tego stopnia, e znalaza si ona waciwie poza nawiasem polskoci.

Pierwsze prby tworzenia organizacji socjalistycznych w Polsce nosiy polski charakter (dziaalnod Bolesawa Limanowskiego), ju jednak w pierwszej organizacji socjalistycznej o szerszym zakresie, uderzaj potne wpywy wczesnego socjalizmu rosyjskiego. Bya to tzw. Polska Partia Socjalistyczna Proletariat I. Powstaje ona w 1882 r. i z punktu nabiera wybitnie marksistowskich cech o midzynarodowej ideologii, odnoszcej si negatywnie do polskiego ruchu niepodlegociowego. Przywdca Proletariatu - Ludwik Waryoski mwi: jest na wiecie nard nieszczliwszy ni polski nard proletariuszy - mimo to nie mona wielu czonkom Proletariatu, nawet spord przywdcw, odmwid pewnego stopnia poczucia narodowego, co take zastosowad mona do Waryoskiego. Ludzie ci uwaali, e jedn ze zdobyczy midzynarodowej rewolucji socjalnej bdzie odbudowa Polski - pogld ten zaczerpnli zreszt z niektrych pism Marksa. I Proletariat przej od wspczesnych ruchw rewolucyjnych rosyjskich terroryzm indywidualny, traktowany podobnie jak przez anarchistw, jako rodek agitacji. Od pocztku swego istnienia I Proletariat znalaz si midzy motem a kowadem, tj. midzy zachodnio-europejskim marksizmem z domieszk anarchizmu z jednej strony, a z drugiej za - rosyjsk Narodn Wol, wielk terrorystyczno-blankistowsk1 organizacj elabowa i Zofii Perowskiej, Kibalczyca i Wiery Figner, organizacj, ktra drog zamachw na cara i drog spiskw chciaa utorowad miejsce dla demokracji w Rosji. Bardzo ciekawy pogld na I Proletariat wyrazia Ra Luksemburg, wedug ktrej wpyw wczesnego rosyjskiego socjalizmu Narodna Wola dziaa na I Proletariat w antymarksistowskim duchu, spychajc go na manowce walki o rosyjsk demokratyczn paostwowod. (Patrz: Pamici Proletariatu). W I Proletariacie groway trzy gwne postacie jego wodzw, reprezentujce zarazem trzy prdy polityczne i taktyczne tej partii. Najpotniejszym z nich bez wtpienia by Ludwik Waryoski, konsekwentny jak na owe czasy marksista, ale tak zalepiony miraem szybkiego zwycistwa socjalizmu w skali wszechwiatowej, a przynajmniej europejskiej, e dla niego sprawa polska stanowia ma, drugorzdn rzecz. By on zwolennikiem ruchu masowego, a nie spisku maej garstki terrorystw; hodowa take idei sojuszu robotnikw z chopami, ktr pniej realizowa Lenin, a ktra do ostatniej chwili niezdarnie naladowana jest przez komunistw. Drug potn postaci Proletariatu by Stanisaw Kunicki, mczennik, powieszony na stokach Cytadeli po wielkim procesie Proletariatu w 1885 r. Kunicki reprezentowa kierunek spiskowoterrorystyczny i najbardziej przejawia tendencje cisej wsppracy z Narodn Wol. Od niego to wanie komunici zaczerpnli ide wsppracy z rosyjskimi rewolucjonistami, ktra pniej doprowadzia do zupenego podporzdkowania si ruchu komunistycznego sowieckiemu paostwu. Trzecim z leaderw Proletariatu by Szymon Dickstein, jeden z bardziej uzdolnionych teoretykw, znany pod pseudonimem partyjnym Jan Mot - postad tragiczna, gdy zgin mierci samobjcz z rozpaczy po upadku ruchu, ktremu oddany by dusz, i z braku wzajemnoci w mioci ze strony Jankowskiej, rwnie czonkini Proletariatu. Dickstein reprezentowa kierunek zbliony do syndykalistycznego anarchizmu, wedug ktrego gwne drogi do wyzwolenia robotnikw prowadz przez walk ekonomiczn, a nie polityczn. Dickstein jest wzorem dla wspczesnych komunistw,
1

Od Blanquiego, francuskiego rewolucjonisty XIX w., ktry uwaa, e rewolucj socjaln dokonad mona tylko za pomoc spiskw dobranych rewolucjonistw, a nie szerokiego ruchu masowego.

jeli chodzi o jego beznarodowod, ktra tak charakterystyczn jest dla ydowskiej inteligencji owych i dzisiejszych czasw. Duo spord czonkw Proletariatu przeszo pniej do obozu niepodlegociowego, szczeglnie do Polskiej Partii Socjalistycznej, nieznaczna za ilod - do Socjal-Demokracji Krlestwa Polskiego i Litwy, a pniej do komunistw. Po dzi dzieo tkwi w Komunistycznej Partii Polski jeden z okazalszych przedstawicieli inteligentw proletariatczykw, Feliks Kon, pytki krzykacz ydowskopolski, czowiek z charakterem w stosunku do caratu, ale zupeny lizus i bez godnoci w stosunku do bolszewikw, zwaszcza w okresie po 1919 r. I tego komunici zdobyli z dod znacznym trudem. Feliks Kon po powrocie z Syberii, gdzie znalaz si jako zesaniec, wszed pocztkowo do PPS, prdko jednak z niej si wyama, biorc udzia w rozamie tzw. PPS-Lewicy (1907-1908), ktra zaja stanowisko antyniepodlegociowe. Z wybuchem wojny wiatowej Kon sta si na chwil patriot i rozpocz propagand za niepodlegoci i Legionami, zwalczajc przewrt bolszewicki. Do 1919 r. Kon wystpuje razem z mieoszewikami przeciwko bolszewikom i dopiero w r. 1920 pogodzi si z nimi, gdy w czasie najazdu Armii Czerwonej na Polsk, bolszewicy mianowali go komisarzem (ministrem) owiaty w groteskowym, tymczasowym rzdzie rewolucyjnym Polski (Rewkom), ktry utworzony zosta w Biaymstoku. Dzi Feliks Kon odgrywa rol raczej marionetki, afiszujcej si sw siw brod i dramatycznymi zdolnociami oratorskimi, ktre komunici skrztnie eksploatuj. Feliks Kon, dodad musimy, jest bodaj jedynym z komunistw polskich, ktry pamita o rocznicach Proletariatu, bo w ogle o I Proletariacie, o tych pierwszych pionierach socjalizmu w Polsce, komunici po prostu zapomnieli. Rocznice stracenia czterech jego przywdcw: Kunickiego, Bardowskiego2, Pietrusioskiego i Ossowskiego (28.I.1886 r.) wituj dzi pepesowcy wszystkich odamw, a wrd PPS (tzw. CKW) kult I Proletariatu jest szczeglnie mocny, gdy natomiast wrd komunistw jest on rzecz obojtn. Tumaczy si to ich arliwym patriotyzmem rosyjskim. Byoby wielkim nietaktem, a moe nawet herezj, wobec proletariatu rosyjskiego, tej awangardy proletariatu wiata, chwalenie si, e polscy robotnicy mieli parti rewolucyjno-socjalistyczn ju wtedy, gdy rosyjski ruch robotniczy by jeszcze w powijakach. Dlatego te o I Proletariacie komunici w okresie lat caych sowem nie pisnli, w obawie, aby nie pomniejszyd zasug historycznych rosyjskich bolszewikw dla polskiego proletariatu. Wicej, czy nie brzmi to wprost paradoksalnie, e komunici, przy swoim zaciciu do produkowania wydawnictw (wystarczy strajk 100 robotnikw w jakiej Pipidwce, aby natychmiast ukazaa si odezwa, zawierajca prawie zawsze te same frazesy), o Proletariacie nie napisali adnej publicznej enuncjacji. Widzimy z tego, e nawet w ocenie historii zalenod komunizmu polskiego od Moskwy wystpuje bardzo mocno. Fakt powstania Proletariatu w czasie, gdy w Rosji partii robotniczej w ogle jeszcze nie byo3, sprawia czsto nie lada kopot komunistycznym quasi historykom. Tumacz to jednak rzekomo wczeniejszym rozwojem przemysu w Kongreswce i brakiem jego w Rosji, co znowu jest w sprzecznoci z prac samego Lenina, ktry przecie udowodni, e rozwj przemysu rosyjskiego datuje si od kooca XVIII w. Historycy ci, jeeli kiedykolwiek zmuszeni s mwid lub pisad o Proletariacie, to pisz wycznie o jego... bdach, bo bez bdw na wiecie jest jedynie
2

Osobistod ciekawa i szlachetna: Rosjanin, sdzia ledczy w Kaliszu, szczerze zyty z krajem, w ktrym si znalaz, ted Waryoskiego, akcentowa on silnie polski charakter swej partii. 3 W Rosji dopiero w r. 1893 powstaje pierwsza konkretna grupa socjalistw-marksistw pod nazw Oswobodienije Truda, w ktrej wsppracowali: W. Zasulicz, P. Akselrod, Dejtz, Plechanow, z modszych wiekiem dziaaczy - Martow-Cederbaum i Lenin.

bolszewizm. W ogle za bardzo potny odsetek komunistw w Polsce dosownie nic nie wie o Proletariacie. I Proletariat pad w koocu 1885 r. pod ciosami rosyjskiej andarmerii; kilku jego wodzw zgino po bohatersku na stokach warszawskiej Cytadeli lub jak Waryoski w kamiennym worku Szlisselburga. Mimo, e nie walczyli oni o niepodleg Polsk, wielu z nich zasuyo sobie na dobre wspomnienia; w okresie okropnego upadku ducha i serwilizmu, mierd ich bya jedynym gosem protestu przeciwko dzikiej tyranii Hurki. Do Waryoskiego mona zastosowad sowa eromskiego z Ry - on nie nasz, dusza jego wasn idzie drog, to wydeptan polsk szos, to szerokim sybirskim gociocem, pozostanie do kooca sam, sam w kadym razie nie w kompanii z dzisiejszymi jurgieltnikami Stalina. Po upadku I Proletariatu historia ruchu socjalistycznego (komunistycznego) w Polsce przez lat kilkanacie do 1887 r. nie obfituje w momenty ciekawe. Ogniskowa si on w tzw. II Proletariacie organizacji raczej uczniowsko-studenckiej i w Zwizku Robotnikw Polskich. Obie byy tylko refleksami wczesnych ruchw rosyjskich, nabierajcych wtedy aktywnoci. Polscy rewolucjonici niesmacznie naladowali wczesnych rosyjskich, nawet - i to gwnie - ich zewntrzn stron, noszc dugie brody, wosy i rubachy bez krawatw. II Proletariat wyda paru uczonych i publicystw nieprzecitnej miary, jak: wielkiego socjologa i antropologa Ludwika Krzywickiego lub Ludwika Kulczyckiego, doskonaego znawc doktryn politycznych Niewiele lepiej od I Proletariatu utrwali si w pamici dzisiejszych komunistw ich drugi poprzednik, ktrym jest Zwizek Robotnikw Polskich, jaki istnia w latach 1889-1892. Bya to organizacja prawie wycznie robotnicza, wystpujca przeciwko spiskom i terrorowi, organizowaa akcje ekonomiczne, stanowice dzisiaj gwny punkt cikoci taktyki komunistycznej. Zwizek Robotnikw Polskich moe by chlubnie zapisany zosta na kartach dziejowych komunizmu polskiego, gdyby nie fakt, e ideologia jego miaa duo wsplnych cech z ideologi rosyjskich tzw. ekonomistw, sprowadzajcych cay program socjalistyczny do programu codziennej walki robotnika o byt i jego uwiadomienie polityczne, odkadajc bezporednie walki polityczne na okres pniejszy. Ekonomici ci stali si pniej, na nieszczcie komunistw polskich, prototypami mieoszewikw, z ktrymi Lenin toczy ostr walk, wyrastajc na wspaniaego, zabjczego polemist4. Z tego te powodu komunici nasi nie lubi wspominad o Zwizku Robotnikw Polskich. O ile znajdzie si stu komunistw w Polsce, ktrzy co o tym Zwizku wiedz, to bdzie cud nie lada, ale i ci dowiedzied si mogli o nim z pracy Perla-Resa lub Mazowieckiego-Kulczyckiego. Zwizek Robotnikw Polskich da komunistom dwch wybitnych wodzw - Juliana Marchlewskiego (Karskiego) i Adolfa Warszawskiego (Warskiego), chocia obaj pniej, pomimo, e odegrali w komunizmie wielk rol, zostali ostatecznie skompromitowani za niezgodnod z czystym bolszewizmem; jeden po cichu, a drugi z trzaskiem i wrzaskiem. Z pamici komunistw i historii KPP, Marchlewski i Warski zostali wykreleni. Dr Julian Marchlewski (umar w 1926 r.) by dod ciekawym typem w ruchu rewolucyjnym. Pochodzi ze zuboaej rodziny szlacheckiej, zdoby wysokie wyksztacenie, w latach modszych pracowa jako
4

e gwny twrca ekonomizmu rosyjskiego Martynow (Pikker) dzi zasiada w redakcji Kommunisticzeskij Internacjona i denuncjuje swoich b. towarzyszy-mieoszewikw oraz kadzi Stalinowi, polskim komunistom ujmy nie przynosi.

prosty robotnik-drukarz. Spod pira jego wyszo powane dzieo o stosunkach gospodarczospoecznych w Poznaoskiem. Lenin, ktry umia oceniad wartod umysow ludzi, gboko go szanowa. Inn natomiast wartod przedstawia osoba Adolfa Warszawskiego (Warskiego), ktry, pomimo wyksztacenia, zawsze by tchrzliwy wobec wadcw Moskwy. Zwizek Robotnikw Polskich ok. 1892 r. zaoy sw ekspozytur w Wilnie, zwan Zwizkiem Robotnikw Litewskich, interesujc nas chyba tylko tym, e w nim pierwsze swe kroki stawia najwikszy pniej czowiek, ktrego polski komunizm wyda - Feliks Dzieryoski. O tyranie tym kry mnstwo legend, ktre wypeniaj rn, tani literatur. W gruncie rzeczy by to typowy azjatycki m stanu, energiczny, brutalny i o cae niebo przewyszajcy sw odwag tchrzliwych towarzyszy partyjnych. W 1893 r. koa socjalistyczne w Warszawie zwizane z socjalistami rosyjskimi i niemieckimi, a znajdujce oparcie w Zwizku Robotnikw Polskich, usioway zorganizowad si w parti pod nazw Socjal-Demokracja Krlestwa Polskiego, lecz przy braku talentw organizatorskich wrd jej kierownikw, policja rosyjska rozbia j z atwoci. Dopiero w 1897 r. szcztki Socjal-Demokracji Krlestwa Polskiego poczywszy si ze Zwizkiem Robotnikw Litewskich, utworzyy SocjalDemokracj Krlestwa Polskiego i Litwy (w skrcie SDKPiL - std nazwa esdekapelowcy, esdecy tytuowali si te czerwonymi - nazw t przejli pniej komunici). W ten sposb ostateczna forma partyjna polskiego marksizmu krystalizuje si w SDKPiL, ktra dziaa do 1918 r. SDKPiL powstaa z niedobitkw czci II Proletariatu i Zw. Robotnikw Polskich przechodzc rne koleje. Z pocztku robotnicy krajowi, dla odrnienia si od wodzw przebywajcych zagranic przewanie w Genewie, nazwali t parti Polsk Parti Socjalistyczn, ale gdy na Paryskim Kongresie w tym samym czasie (r. 1892) zostaa zaoona Polska Partia Socjalistyczna z programem niepodlegociowym, organizacja krajowa, po usilnych staraniach wodzw socjaldemokratycznych, zmienia nazw na SDKP, dodajc pniej i L. Po paru latach aktywnej dziaalnoci partia ta upada i znika na pid lat z areny politycznej, a rodowiska robotnikw polskich zdobywa Polska Partia Socjalistyczna. W 1900 roku SDKPiL zostaje zasilona z zewntrz dziki pomocy socjaldemokratw niemieckich, szczeglnie Fr. Mehringa, Parvusa (Helphand), czciowo i Kautsky'ego, co te znacznie oywia jej dziaalnod; okoo za roku 1905, na tle wzrastajcej fali rosyjskiej rewolucji, SDKPiL osiga swj najwikszy rozkwit. Cech najbardziej charakterystyczn SDKPiL byo jej antyniepodlegociowe stanowisko i silne tendencje do wsppracy z rosyjsk socjaldemokracj. Z tych te przyczyn kadorazowy wzrost fali rewolucyjnej w Rosji w latach 1905,1907, 1912,1914 i 1917 przyczynia si zarazem do wzrostu wpyww SDKPiL i jej siy. Partia ta dziaaa tylko na terenie zaboru rosyjskiego, wychodzc z zaoenia, e w zaborach pruskim i austriackim socjalici powinni wsppracowad w ramach niemieckiej i austriackiej socjaldemokracji, nie tworzc wasnych partii. Z tego te wzgldu SDKPiL cieszya si sympati niemieckiej socjaldemokracji i II-ej Midzynarodwki Socjalistycznej, w ktrej Niemcy dominowali. Program SDKPiL by prost recepcj programu socjalizmu midzynarodowego, cilej socjaldemokracji Niemiec, opracowanego przez Kautsky'ego (tzw. Erfurcki z 1891 roku). Skrajnie midzynarodowe stanowisko polskich esdekw z gry wykluczao jakkolwiek samodzieln przerbk tego programu. W programie tym bardzo powanie ciya teoria organicznego wcielenia Krlestwa Polskiego do Rosji, teoria, twrc ktrej bya dr Ra Luksemburg (1872-1919 r.), gwny teoretyk

SDKPiL, rodem z Zamocia, pochodzca ze rodowiska stojcego cakowicie poza obrbem polskiej i wszelkiej w ogle kultury. Sama Ra Luksemburg bya osobistoci niewtpliwie o duej wiedzy, aczkolwiek bardzo jednostronnej, energiczna, posiadaa cite piro i nad wyraz doktrynerski umys. Wpywy jej w midzynarodowym ruchu socjalistycznym byy wielkie, szczeglnie za w niemieckiej socjaldemokracji, gdzie przez dugie lata przewodniczya skrajnie lewemu skrzydu. Ra Luksemburg przez dugi czas prowadzia walki talmudystyczne z Leninem. Wedug teorii organicznego wcielenia Krlestwa Polskiego do Rosji pojcie Polski, Paostwa Polskiego, jest tylko przeytkiem przedkapitalistycznej epoki - Polska nowoytna, kapitalistyczna, rozwina si i rozwijad moe dalej jedynie, jako czd paostw zaborczych - szczeglnie silnie dotyczy to Kongreswki, cakowicie zalenej od wschodnich, gwnie rosyjskich rynkw zbytu dla swego przemysu. Przynalenod Kongreswki do Rosji bya dla ycia gospodarczego Polski - wedug Ry Luksemburg - dobrodziejstwem, tote ruch socjalistyczny winien raz na zawsze wyrzec si szlacheckich mrzonek o odbudowie Polski, poprzestajc na wsplnej z caym proletariatem Rosji walce o midzynarodowe, socjalistyczne postulaty. W swym przywizaniu do jednoci i niepodzielnoci Imperium, Ra Luksemburg posuna si dalej ni endecy, odrzucajc wszelk myl o autonomii Kongreswki, w granicach chodby autonomii wczesnego Wielkiego Ksistwa Finlandzkiego. SDKPiL miaa dobrze zgran i wykwalifikowan grup kierownicz, skadajc si, oprcz Ry Luksemburg, z Leona Jogichesa (ps. Jan Tyszka), faktycznego dyktatora partii, posiadajcego walory organizacyjne i ambicje typu Stalina; Feliksa Dzieryoskiego (ps. Jzef) - gwna sia organizacyjna w kraju, fanatyk partyjny, dziaacz raczej praktyczny, mao teori zajmujcy si, a nad wyraz ryzykancki i odwany, dugoletni wizieo i zesaniec syberyjski; Juliana Marchlewskiego (ps. Karski) teoretyk i popularyzator Marksa, specjalista od zagadnieo agrarnych, ktry mia jednak nieszczcie z bolszewickiego punktu widzenia - zachowad przez cae ycie nieco samodzielnoci w swoich pogldach. Dodad musimy, e Marchlewski, w tak antypolskiej partii i przy czynnej wsppracy z niemieck i rosyjsk rewolucj, nie pozby si pewnego polskiego sentymentu i odcienia polskiej dumy narodowej, czego na przykad nie mona powiedzied o Dzieryoskim. Krwawa praca w Czeka i GPU wyrway z niego wszystko, co byo w nim polskiego. Poza tym do grupy kierowniczej SDKPiL nalea Adolf Warszawski (ps. Warski) - gwna sia redakcyjno-publicystyczna partii i najzdolniejszy popularyzator idei Ry Luksemburg i Tyszki, sam mao oryginalny i nietwrczy, ale potrafi przy najwikszym upokorzeniu go zachowad sw godnod i nie sprzedawad si duchowo i dalej Bronisaw Wesoowski (ps. Smutny), prawie wycznie krajowy praktyk partyjny, znany ze swej uczciwoci i uwaany za sumienie partyjne; zgin tragicznie w 1919 roku, gdy przyby do Polski jako delegat rosyjsko-sowieckiego Czerwonego Krzya. Wielk saw zdoby pniej galicjanin z Tarnowa, Sobelsohn - Karol Radek, osobistod o ogromnych zdolnociach, wietny publicysta (Werner Sombart nazywa go najgenialniejszym agitatorem wszystkich czasw), przebiegy dyplomata, znajcy kilkanacie jzykw, a zarazem wielki znawca literatury, m.in i polskiej, jednak jednoczenie bezsumienny, chciwy karierowicz; w SDKPiL nazywano go po prostu Kradek. Zacz karier w PPS (w redakcji Naprzodu). Wreszcie z wodzw SDKPiL wielk aureol pokrya bohaterska mierd na szubienicy w Cytadeli w 1905 roku jednego z nich - Marcina Kasprzaka - poznaoczyka z pochodzenia. Po upadku rewolucji w latach 1905-1907 zaczynaj si wewntrz SDKPiL ostre tarcia, ktre w roku 1912 na tle walk organizacji warszawskiej, skierowanych przeciwko gwnemu zarzdowi, doprowadzaj do rozamu. Na czele rozamu (std nazwa rozamowcy) staj: Jzef Unszlicht (ps.

Janowicz), Karol Sobelsohn (ps. Radek), Jakub Firstenberg (ps. Hanecki, pniej wielki dygnitarz gospodarczy w ZSRR), Mieczysaw Warszawski (ps. Brooski), Henryk Stein-Kamioski (pniejszy Domski) i inni. Rozamowcy zarzucali zarzdowcom na czele z Jogichesem-Tyszk, e przebywajc zagranic, przyswoili sobie dyktatorsk wadz, e stworzyli zbyt wielki centralizm partyjny oraz, e w sporach rosyjskich esdekw zajli pozycj chwiejn, a nawet popierali mieoszewikw. Du rol w rozamie SDKPiL odegrali sami bolszewicy, ktrzy nie mogli pogodzid si nawet z drobnymi przejawami samodzielnej polityki SDKPiL, zupena zalenod SDKPiL od rosyjskich bolszewikw bya znowu rdem cigych w niej niepokojw wewntrznych, bo kady spr RSDRP wywoa swj odpowiednik w SDKPiL, spory za te wypeniaj w powanym procencie histori RSDRP lat 1898-1917. Najwaniejszym z nich by rozam na bolszewikw i mieoszewikw (odam bardziej zbliony do socjaldemokracji europejskich), datujcy si od 1903 roku. W rozamie tym wodzowie SDKPiL zajli pozycj istotnie bardzo niejasn; Ra Luksemburg ostro zwalczaa Lenina, jego stanowisko w sprawach narodowociowych, rolnych i w sprawie organizacji partii. Mieoszewikw traktowano w SDKPiL zawsze jako ugodowcw. W ogle, w rnych sporach jakie miay miejsce w RSDRP trudno si czsto poapad, faktem jest, e parokrotnie zwalczajce si midzy sob odamy esdecji rosyjskiej wywoyway rozamy SDKPiL. W roku 1907-1908 niejaki Trusewicz-Zaleski utworzy w niej frakcj mieoszewick, ktra potem trwaa czas jaki, jako organizacja samodzielna pod nazw: Samoobrona Robotnicza. Zreszt Trusewicz wrci potem do partii i umar w 1918 roku, jako redaktor bolszewickich Izwiestii w Moskwie. O wiele waniejszym by rozam w 1912 roku wywoany przez ywioy bardzo cile zwizane z rosyjskimi bolszewikami - rozam, ktrego skutki widzimy w KPP po dzi dzieo. O rozamie tym pisze najbardziej miarodajnie czonek Biura Politycznego Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Polski - Bortnowski (ps. Bronkowski) nastpujco: W okresie, gdy partia bolszewicka na zaraniu nowego wzniesienia rewolucyjnego rozbudowuje i czyci ostatecznie swe szeregi, w Zarzdzie Gwnym SDKPiL rosn raczej tendencje pojednawcze, a nawet tendencje do zblienia z mieoszewizmem. Ale w organizacjach krajowych, zwizanych silniej z ruchem, ujawniaj si ju pod bezporednim wpywem Lenina tendencje odwrotne, ktre znajduj po czci swj wyraz w rozamie SDKPiL w roku 1912. Rozam poparty przez Lenina zblia organizacyjnie SDKPiL (organizacje krajowe) z bolszewikami. Lenin przyjmuje przedstawicielstwo rozamowych organizacji w Biurze Midzynarodwki Socjalistycznej. Lecz rozam, nie baczc na wpyw i krytyk Lenina, nie doprowadzi nawet do prb rewizji luksemburgistowskiej ideologii. (Nowy Przegld, sierpieo 1933 r., nr 8/66, str. 43-44) Odgrzewanie tych sporw w dzisiejszych czasach ma o tyle znaczenie, e w obecnym kierownictwie na piciu czonkw Biura Politycznego KPP (w skrcie Politbiuro, nazwa przyjta od bolszewikw, faktycznie kierownictwo naczelne KPP), jest a czterech b. esdekapelowcw-rozamowcw, tj. Julian Leszczyoski (ps. Leoski), Bortnowski (ps. Bronkowski), Jan Paszyn (ps. Czarny) i Adam Sawioski, a monod wykazania si jak najstarszym wspdziaaniem z rosyjskimi bolszewikami to najbardziej miarodajne i chlubne wiadectwo, uprawniajce do kierowania parti komunistyczn. Rozam, jaki powsta w SDKPiL w roku 1912, przecign si do roku 1916, po czym obie frakcje znowu poczyy si. W koocu 1918 roku, po powstaniu niepodlegego Paostwa Polskiego, niedobitki

Socjal-Demokracji Krlestwa Polskiego i Litwy poczyy si z niedobitkami PPS-Lewicy i utworzyy Komunistyczn Parti Robotnicz Polski. Samo poczenie miao uratowad jednych i drugich od zupenego bankructwa, bo fakt powstania Polski niepodlegej i zjednoczonej sta si naturalnym, chod niesawnym koocem istnienia tych dwch partii, ktre przecie powstay i yy dla walki z sam ide niepodlegoci. Nasuwa si jednak pytanie: czy fuzja tych dwch partii uratowaa je od zagady? Ideologicznie - na pewno nie, bo z ich ideologii i strzpy nie pozostay. Zaraz po powstaniu KPRP rozpocz si proces przeszczepiania na grunt polski ideologii rosyjskiego komunizmu oraz usuwania wszystkiego, co z polskimi warunkami i stosunkami pozostawao w jakiejkolwiek cznoci. W partiach tego typu, co PPS-Lewica i SDKPiL wszelkie rnice programowo-ideologiczne nie przeczyy zasadniczej jednoci ideologicznej rosyjskiego i polskiego marksizmu w zakresie stosunku do paostwowoci buruazyjnej. Nic te dziwnego, e po takim sukcesie Lenina, jak rewolucja padziernikowa, polski marksizm odda si bez zastrzeeo pod komend rosyjskich bolszewikw, zapominajc o rnicach programowych. SDKPiL jest niewtpliwie najbezporedniejsz poprzedniczk KPP, od niej te wywodz si dzisiejsi nasi komunici. Jednake z biegiem czasu bolszewizacja KPP doprowadzia ich wreszcie do wypierania si swej znakomitej poprzedniczki - dla okrelenia jej ideologii ukuto nie zaszczytny w pojciu komunistw termin luksemburgizm. Z drugiej strony, do zaciemniania przeszoci SDKPiL w tradycji KPP przyczyni si walnie b. wdz esdecki - Warski, ktry na stare lata, acz nie formalnie lecz faktycznie, przeszed pod opiekuocze skrzyda PPS-Lewicy. Warski zacz odbrzowywad sw star parti ju za czasw okupacji niemieckiej, a w latach 1922-1923 po prostu denuncjowa R Luksemburg o mieoszewizm. Do reszty pogrzebali opini SDKPiL ci wanie komunici, ktrzy w latach 1922-1923 bronili jej opinii przed Warskim. Sygna do zmiany frontu da im sam Stalin jesieni 1931 roku w wielkim licie pasterskim, atakujc trockistowskie przemytnictwo w bolszewickiej historiografii5, przy czym zaatakowa i luksemburgizm, z ktrego trockici i inni opozycjonici czerpi istotnie duo argumentw przeciwko Stalinowi6. Na skutek tego listu polscy komunici od razu przecignli swego sutana w wymylaniu na SDKPiL tak dalece, e wreszcie musia wyjd z Moskwy nowy nakaz, aby zupenie nie wypierali si caej przeszoci, bo w niej mona jednake odnaled rzeczy godne kultywowania. W ogle caym procesem rugowania przeszoci KPP, a jak to komunici nazywaj przezwyciania spucizny ideologicznej luksemburgizmu w KPP, trzeba bdzie nieco obszerniej zajd si, albowiem uatwi to poznanie myli i niezbyt chlubnych stron oraz cech charakteru wodzw dzisiejszej KPP. Z morza papieru wypisanego w tej sprawie wybraem rzeczy tylko najistotniejsze i najbardziej charakterystyczne i z treci tych pozwol sobie zapoznad czytelnikw. Wspomniaem ju, e zaraz po powstaniu w koocu 1918 roku KPRP rozpoczto przeszczepianie w jej szeregi ideologii rosyjskiego komunizmu, zaciemniajc wszystko, co mogoby stwarzad historyczne podstawy dla KPRP. Bolszewizacj KPRP rozpoczto z takim zapaem, e poczy si odzywad czasem gosy obawy, i zupeny brak tradycji w polskim yciu politycznym moe zaszkodzid.
5

To trockistowskie przemytnictwo polegao na stosowaniu jako tako obiektywnej metody historycznej; bardzo sabo zreszt przebkiwano o bdach bolszewikw, a nawet Stalina. Pozwolono sobie na stawianie Trockiego w gronie twrcw rewolucji 1917 roku, oczywicie Stalin nie mg tego tolerowad. 6 Wydana pomiertnie (przez Paula Levy'ego) praca Ry Luksemburg p.t. Rewolucja rosyjska wesza do elaznego kapitau antykomunistycznej publicystyki socjal-reformistycznej. W pracy tej autorka atakuje front robotniczo-chopski - uznane przez Lenina haso samostanowienia narodw (raczej onglowanie tym hasem) oraz gnbienie przez rzd Sowietw innych partii socjalistycznych.

Zastrzeenia wypowiedziane na II Zjedzie KPP wiosn 1925 roku przez jednego z uczestnikw Stanisawa Budzyoskiego (ps. Tradycja, ps. Ziemniak) - brzmi ju dzi proroczo, gdy, mwic o bolszewizacji KPP, przestrzega: Ale pamitajmy, e musimy zaszczepid bolszewick ponk na pniu dzisiejszego polskiego (podkrelenie autora) komunizmu - - tylko wwczas zdobdziemy owoc zwycistwa komunizmu w Polsce. Gdy za bolszewickie ponki sadzid bdziemy wprost do ziemi, zmarniej one bezpodnie (podkrelenie autora). (Sprawozdanie z III Zjazdu KPP, str. 117) Do przemwienia tego dodad musz, e komunici rosyjscy robili wszystko, by sadzid bolszewickie ponki do ziemi polskiej. Naturalnie, e tak jak Budzyoski przepowiada, zmarniay one, niech wic si dzisiaj nie dziwi, e haniebna ich praca nie wydaa owocw. W pierwszych latach istnienia Komunistycznej Partii Robotniczej Polski o przeszoci jej po prostu starano si nie mwid. Po cichu zdawano sobie spraw z jej bankructwa. Pewien sentyment dla starej SDKPiL zachowali jedynie byli jej czonkowie osiadli w Rosji, przewanie na stanowiskach w administracji rosyjskiej. W roku 1923 wpadli oni nawet na pomys urzdzenia 30-lecia KPRP, liczc od powstania SDKPiL. Skooczyo si to wielk awantur - oto stary polski esdek Bobioski omieli si napisad: Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, zaoona o cae dziesid lat wczeniej od bolszewickiej partii rosyjskiej (1903), bowiem za jej pocztek naley uwaad 1893 r., tj. rok zaoenia Socjal-Demkracji Krlestwa Polskiego, jest bodaj najstarsz parti w III Midzynarodwce. (St. Bobioski: Kalendarz komunistyczny na rok 1922, wydany w Moskwie) A tu w tym samym czasie wanie bolszewicy, obchodzc swoje 25-lecie, licz nie jak Bobioski od powstania Rosyjskiej Socjalno- Demokratycznej Robotniczej Partii bolszewikw w roku 1903, a od 1898, tj. od okresu, w ktrym odby si pierwszy Zjazd tej partii. Urzdzenie wic obchodu 30-lecia KPRP byoby konkurencj wobec bolszewikw. wczesne kierownictwo KPRP orientuje si, i palma pierwszeostwa zawsze naley si proletariatowi rosyjskiemu i za porednictwem swego wodza Warskiego odpowiada odmownie na projekt urzdzenia takiego jubileuszu. W artykule swym Warski z ironi pisze: Moglibymy to zrobid (obchodzid jubileusz 30-lecia) z tym wiksz dum rodow, e w drzewie genealogicznym polska ga komunizmu okazaaby si starsza od rosyjskiej, jeeli nie o par wiekw, to przynajmniej o lat pid. Mona by nawet nie bez susznoci historycznej posund si jeszcze bardziej wstecz i liczyd genez naszego powstania od socjalnorewolucyjnej partii Proletariat (Nowy Przegld, nr 8 z czerwca 1923 r., str. 350, artyku Warskiego p.t. Nauki jubileuszu bolszewickiego) W dalszym cigu tego artykuu, Warski ca si swego publicystycznego talentu wykazuje, e przeszod SDKPiL nie jest wcale przeszoci KPRP, a gwne motywy jego twierdzenia brzmi nastpujco:

Rzecz jasna, jak sooce: bo nie interesowalimy si wcale kwesti wadzy rewolucyjnej, bo nie zajmowalimy si wcale rol partii i rewolucji, bo nie przygotowalimy si wcale do dyktatury, bo nie bylimy wcale parti komunistyczn, jak bolszewicy, bo tkwilimy duchowo w teorii i w praktyce cakowicie w atmosferze II Midzynarodwki, w atmosferze jej lewego skrzyda epoki nieprzerwanego rozwoju kapitalistycznego. Jak mieszn fanfaronad byby wobec tego nasz jubileusz, majcy wykazad wiatu, e jestemy najstarsz parti komunistyczn, starsz od bolszewickiej. (Tame, str. 361) Stanowisko kierownictwa KPRP, a szczeglnie Warskiego, ktry przecie by jednym z twrcw i wodzw SDKPiL, wywoao istn burz w Moskwie w rodowisku komunistw polskich. Obrazili si: Dzieryoski, Unszlicht, Marchlewski, Leszczyoski, Zaks, Bobioski, Dolecki, sowem - caa elita polskiego komunizmu. W moskiewskiej Trybunie Komunistycznej rozpoczto gromid Warskiego za jego renegackie stanowisko; punkt szczytowy tej walki osignito na III Zjedzie KPRP, po bankructwie politycznym wczesnego kierownictwa partyjnego. Tu oficjalnie referent Skulski (prawdziwe nazwisko - Stanisaw Martens) o bolszewizacji stwierdza: Twierdzenie, e tradycje SDKPiL s powan przeszkod na drodze bolszewizacji partii i e tylko mode pokolenie komunistyczne, bez esdekapelowskiej przeszoci, zdolne jest do istotnego zbolszewizowania KPP - twierdzenie to jest bdne... Caa przeszod SDKPiL, cae jej wielkie dowiadczenie walk rewolucyjnych, jej rola kierownicza zawsze na czele walczcego proletariatu, czyniy j najblisz bolszewikom rosyjskim, a dzisiaj esdekapelowska przeszod jest fundamentem i rkojmi dalszego przeksztacenia KPP w parti istotnie bolszewick. (Broszura Sprawozdanie z III Zjazdu KPP, str. 444 i 445) A wystpujcy w dyskusji Leliwa (Bobioski) pieszy dodad: Pogld bolszewikw rosyjskich na SDKPiL i jej stosunek do bolszewizmu jest raczej zgodny, jeli nie identyczny z naszym pogldem i nie ma nic wsplnego z renegackimi artykuami tow. Warskiego o naszej wietnej bolszewickiej przeszoci. (Tame, str. 96) Mona sobie wyobrazid miny tych chwalcw przeszoci SDKPiL pniej, po wspomnianym licie Stalina, skierowanym do redakcji Proletariackiej Rewolucji! Tene Skulski, przeczytawszy list Stalina, od razu odkry, e SDKPiL nawet w swym wiatopogldzie filozoficznym odbiega od Lenina. Bobioski wprost nieprzyzwoicie denuncjowa SDKPiL nie tylko o mieoszewizm ale i o trockizm, wypisujc w okresie niesamowitego samobiczowania si za sw luksemburgistowsk przeszod takie brednie, e nawet Trybuna Radziecka odmwia wydrukowania jego owiadczenia. Wspomniany przez nas list Stalina wywoa cay przewrt w zapatrywaniach wodzw i dziaaczy SDKPiL na sw przeszod. Rozpoczto na gwat przyznawad si do bdw i to takich, ktrych nigdy nie popeniono, pragnc sw gorliwoci przypodobad si bolszewikom. Do roku 1931 komunici polscy yli w przewiadczeniu, e SDKPiL, to polska odmiana bolszewizmu, nagle Moskwa wydaa inn ocen i trzeba byo na gwat dokonad zwrotu o cae 180 stopni. Naturalnie, takie gwatowne skoki, salto mortale, niespodzianki, w ideologii i taktyce komunistw wszystkich krajw s czstym zjawiskiem - wystarczy tylko nakaz z moskiewskiego Kremla.

Komitet Centralny KPP powzi wwczas specjaln rezolucj w sprawie przezwycienia spucizny ideologicznej luksemburgizmu w KPP, a dla rwnowagi jak gdyby, drugi dokument - tezy komisji programowej KC KPP o PPS-Lewicy, jako polskiej odmianie mieoszewizmu. Aby i tu zachowad gorliw samokrytyk, gwnym autorem tez zrobiono Jerzego Herynga (Ryng, Je i Drnik), syna zmarego niedawno prof. Zygmunta Herynga, b. PPS-lewicowca. W pniejszym jeszcze czasie ukazao si szereg dokumentw i innych uchwa, odsdzajcych od czci i bolszewizmu SDKPiL w sposb, ktry wywoa niesmak u wielu wcale niewybrednych bolszewikw. Wszystkich dokumentw nie jestem w stanie zacytowad, w kadym razie dodad musz, e i Stalin przy jakim spotkaniu rzuci mimochodem uwag, i komunici polscy w samobiczowaniu si zatracili poczucie przyzwoitoci. Leaderzy KPP w lot uwag t podchwycili i rozpoczli odwrt na z gry wyznaczone pozycje bolszewizmu. Dokumentami tego zwrotu s poprawki i zmiany w projekcie programu KPP, ogoszone w Nowym Przegldzie Nr 7/65 z lipca 1933 roku oraz artyku Bronkowskiego pt. 30 lat bolszewizmu a SDKPiL. Nowy ten zwrot leaderw KPP polega gwnie na tym, e rwnolegle, obok przeklinania luksemburgistowskiej przeszoci SDKPiL, z ca moc akcentowano, e jedynymi i nieomylnymi byli zawsze i wycznie bolszewicy rosyjscy, a take wylicza kilka dodatnich stron z ideologii i dziaalnoci SDKPiL, szczeglnie w dziedzinie praktycznej. Ale i Bronkowski zaznacza, e: To, co czstokrod byo rezultatem wpyww oglnorosyjskiej rewolucji i jej bolszewickiej awangardy, to co byo wyrazem rewolucyjnego instynktu mas proletariackich - skonilimy byli -poczytywad za zasug partii. (Nowy Przegld nr 8/66 z 1933 r., str. 39) Historia ta przypomina zupenie imd pana Paska, ktry nie lubic Sobieskiego, przypisuje jego zwycistwa, jako hetmana, pobonoci krla Michaa. Tak samo postpili komunici polscy, ktrzy dla ochodzenia zbyt cieszcych si b. esdekw tym zwrotem, zastrzegli, e wszystko, co byo dobrego w SDKPiL, to nie nasza zasuga, a zasuga awangardy bolszewickiej i rewolucyjnego instynktu mas. Jeszcze sabsz w KPP posiada tradycj PPS-Lewica przedwojenna7. Jest to partia, ktrej pamici nikt nie broni; wszyscy jej byli czonkowie, dzi komunici, czy czonkowie PPS, wyraaj si o niej jak najbardziej ujemnie. Brak charakteru w taktyce tej partii, brak jasnej i zdecydowanej linii dziaania mci si na niej po dzi dzieo, niemniej partia ta w rozwoju KPP odegraa pewn rol. PPS-Lewica powstaa z rozamu w PPS w roku 1907, dokonanego przez wczesny Centralny Komitet Robotniczy, zwalczajcy narodowo-niepodlegociowy kierunek organizacji bojowej partii z Jzefem Pisudskim na czele. Niepodlegociowcy (Frakcja Rewolucyjna - std nazwa fracy) nazywali t lewic - ugod lub frakcj umiarkowan. Na czele jej stali: Lewinson-apioski, Horwitz-Walecki, Feliks Kon, Maria Koszutska (Wera Kostrzewa), Bernard Szapiro-Besem, dr Sachs, in. Marian Ciszewski, Falski i inni. Partia ta odznaczaa si zawsze wielk mtnoci programow i oportunizmem: byy tam i elementy patriotyczne, ale oportunistyczne, patrzce na walk Jzefa Pisudskiego oraz jego denia niepodlegociowe jak na szaleostwo. Przewaa wrd czonkw tej partii typ niedokadnie
7

Naley odrnid przedwojenn PPS-Lewic od PPS-Lewicy, ktr komunici tworzyli w latach 1926-1930 na czele z Andrzejem Czum, b. pepesowcem i sekretarzem Zwizku Zawodowego Robotnikw Przemysu Chemicznego, jako swoj legaln agentur i przybudwk.

zasymilowanego inteligenta ydowskiego. W dziejach polskiego ruchu robotniczego PPS-Lewica nie zapisaa ani jednej chlubnej karty - jedynie jeden z jej przywdcw - Tadeusz Rechniewski (Karski) zasuy na dobr pamid podtrzymywaniem polskoci wrd robotnikw Wileoszczyzny i prac nad ogln owiat mas. PPS-Lewica usiowaa wsppracowad z rosyjskimi mieoszewikami najjaowszym i najsabszym odamem rosyjskiego socjalizmu. Ta wsppraca pocigna j take do wsppracy z Bundem8, ta ostatnia za do niezbyt sawnej kombinacji przy wyborach do Dumy w roku 1912, w wyniku ktrej przeprowadzono na posa z Warszawy niejakiego Jagie z Pocka (posa poziomu naszych gawronw i rokw), ktry przez par lat ozdabia pisma humorystyczne. Blok ten - trzeba jeszcze zaznaczyd - stworzy pretekst dla haaliwej hecy antysemickiej. W ogle PPSLewica, jak moga, zwalczaa ruch niepodlegociowy, ale dla apichopstwa nigdy nie wyrzekaa si frazesu pseudopatriotycznego. Teoretycznie propagowaa ona wspprac z rosyjskim ruchem rewolucyjnym, lecz tam nie moga dla siebie znaled miejsca. Przeszod PPS czonkowie PPS-Lewicy zdradzili, lecz sawnej tradycji tej partii pozbyd si nie chcieli. Nic te dziwnego, e zarwno PPSFrakcja Rewolucyjna, jako te i SDKPiL nienawidziy PPS-lewicowcw i wreszcie doszo do tego, e dzi aden z b. wodzw PPS-Lewicy nie ma odwagi bronid swej przeszoci. Po odzyskaniu przez Polsk niepodlegoci PPS-Lewica nie miaa ju nic do roboty - wikszod jej wodzw i czd czonkw przesza do KPRP. Warski - jak wiemy - znalaz si w tej ostatniej. W cytowanym ju artykule o jubileuszu partyjnym prbowa wzid w obron przeszod PPS-Lewicy, piszc: Zasug historyczn Lewicy PPS byo, e jeszcze w onie starej PPS, w bezporedniej, przytaczajcej ducha walki klasowej atmosferze socjalszowinizmu Pisudskich i Wojciechowskich9, podja walk ideow i organizacyjn o wyzwolenie robotnikwpepesowcw z pt ideologii nacjonalistycznej, e potrafia rozszczepid PPS i stopniowo wyprowadzid wiksz czd jej robotnikw na drog wspln z SDKPiL. (Str. 354) Pniej, w roku 1926, zbliony do komunistw Besem (B. Szapiro) prbowa rehabilitowad PPS-Lewic w yciorysie Rechniewskiego, samo jednak wydanie go przez komunistyczn ksigarni Ksik spotkao si z ostr nagan KPP - szczegln irytacj wywoao podkrelenie przez Besema, e Rechniewski by zwolennikiem niepodlegoci Polski. Rwnie niepowodzeniem zakooczyy si prby wybielania tej partii przez jednego z historykw KPP - Eugeniusza Przybyszewskiego, przebywajcego w Rosji i wystpujcego tam pod ps. Czesawa Jasioskiego. Rne uchway KPP wci wzywaj PPSlewicowcw do napisania historii (samokrytyki) swej ekspartii, lecz spord nich zapowiedzia tak prac tylko Max Horwitz (Henryk Walecki), jeden z najniesympatyczniejszych jej przedstawicieli, typowy handees, zdradliwy i obudny - obecnie dygnitarz Kominternu dla spraw bakaoskich. Naturalnie przed napisaniem tej pracy Horwitz zostanie solidnie przerobiony i ton jego rozprawy utrzymany zostanie w takim stylu, jaki najbardziej bdzie odpowiada bolszewikom. Poza tymi dwoma gwnymi prdami ideowymi w KPP z czasem poczy w niej wystpowad inne jeszcze kierunki, przyniesione przez bardzo znaczny napyw czonkw z innych partii. W latach 19198

Oglny Zwizek Robotnikw ydowskich (Algemajner Jidiszer Arbeter Bund), w skrcie Bund, powsta na Litwie w roku 1897 z fuzji kek socjalistycznych, zwizanych poprzednio z PPS, lecz zniechconych do niej pod wpywem swego nacjonalizmu ydowskiego i rusofilstwa. Pniej Bund sta si czci mieoszewizmu rosyjskiego, zawsze jednak silne w nim byy wpywy bolszewickie, w Kongreswce za - esdekapelowskie. 9 Wojciechowskiego czepia si Warski tylko dlatego, e by wwczas Prezydentem Rzeczypospolitej

1922 KPRP pochona wikszod Bundu, czd Poalej-Sjonu, drobnej Zjednoczonej Partii Socjalistw-Sjonistw tzw. Ferajnigte, czd Ukraioskiej Socjal-Demokratycznej Partii, duo eserw biaoruskich; w roku 1920-1921 wywoaa nawet powany rozam w PPS. Jeeli chodzi o wpyw ideowy tych nabytkw, to partie mniejszociowe wniosy do KPRP duo nacjonalizmu: ukraioskie, prcz tego - tendencje terrorystyczne, Poalej-Sjon za - duo intryganctwa i braku charakteru. Wcieleniem tych pecekowskich cnt jest Saul Amsterdam, znany powszechnie w KPP pod ps. Henrykowski, czonek KC i kandydat do Politbiura KPP. Komunici, skaptowani z PPS i Wyzwolenia, nie ciesz si w KPP dobr opini, czsto podobno wyazi z nich, tumiony latami, patriotyzm polski, co najczciej kooczy si tragicznie w lochach stolicy Kominternu. W ogle duo miejsca w dalszych rozdziaach zajmie nam historia unieszkodliwiania elementw w KPP, obcionych orientacj ideow dawnych swych partii.

Rozdzia II
Tred: Sytuacja Polski po zmartwychwstaniu. Powstanie KPRP i jej I Zjazd. Platforma polityczna KPRP. Nieuznawanie Polski niepodlegej. Bojkot wyborw do Sejmu Ustawodawczego. Rosja Sowiecka wzorem dla KPRP. Pierwsza Konferencja KPRP. Wojna sowiecko-polska i rola KPRP w teje. Nadzieje KPRP na pomoc ze strony Armii Czerwonej. Polski Rewkom w Biaymstoku. Przyczyny przegrania wojny przez Armi Czerwon. Wrogi stosunek chopw polskich do komunizmu. Komunici niemieccy i Domski przeciw Armii Czerwonej. Opozycja Landy-arski w PPS. II Konferencja KPRP. Cofanie si fali komunistycznej. Nowa taktyka komunistyczna, jednolity front. Hody dla demokracji. III Konferencja KPRP. Zwycistwo kierunku Kostrzewy-Warskiego. Opozycja lewicowa lusarskiego. Wyjanienie rosyjsko-paostwowych rde zmian taktyki. Strajki 1921 r. Rewizja zagadnienia rolnego. II Zjazd KPRP. Zmiana programu rolnego i narodowociowego. KPRP w roli obrooczyni niepodlegoci Polski. Burzliwy rok 1923. Nadzieje na rewolucj niemieck. Przygotowanie nowego 1920 roku. KPRP uznaje polskod Grnego lska. Oferta KPRP pod adresem PPS co do jednolitego frontu. Szermowanie hasem za nasz i wasz wolnod . Komunici przeciw dzikim strajkom. Nowa poraka komunizmu w 1923 roku. Zapowied nowej zmiany taktyki. Przyczyny nienawici komunistw do PPS. Dyskusja Domski-Brand. Pocztek walki z prawicowym oportunizmem. Czwrka opozycyjna z D omskim i Leoskim na czele.

Komunistyczna partia powstaa z poczenia Socjal-Demokracji Krlestwa Polskiego i Litwy i PPSLewicy na pierwszym tzw. Zjednoczeniowym Zjedzie, jaki odby si 16 grudnia 1918 roku w Warszawie, przybierajc nazw: Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, pniej za dodany zosta podtytu: Sekcja Midzynarodwki Komunistycznej. Nazwa ta rnia si od nazwy rosyjskiej, niemieckiej i innych partii komunistycznych przymiotnikiem robotnicza. Jak pniej sami wodzowie KPRP orzekli, przymiotnik ten wstawiono celowo, by odrnid si od bolszewikw, ktrzy wydawali si im niezbyt proletariaccy, gdy posiadali odchylenie chopskie. W ogle komunici polscy w pocztkach byli o sobie lepszego mniemania; uwaali siebie za co wyszego i kulturalniejszego od bolszewikw. Zreszt Ra Luksemburg niemieckim komunistom rwnie zaproponowaa nazw robotniczej, stawiajc ruch zachodnio-europejski na wyszej paszczynie od na wp azjatyckiego ruchu bolszewickiego. Polska wwczas tylko co zmartwychwstaa. Na Wschodzie burza rewolucyjna zniosa z powierzchni najwikszego wroga Polski carat moskiewski, na gruzach ktrego wyrs nowy grony wrg, prny, mody i awanturniczy - bolszewizm, ktry w imi rewolucji proletariackiej nakreli plan zdobycia caego wiata, a przynajmniej wikszej czci Europy. W planach tych Polska miaa stad si jedn z pierwszych ofiar. Teoretycznie bolszewicy byli jedyn z rosyjskich partii politycznych, ktra uznawaa niepodlegod Polski, ale chcieli mied do czynienia tylko z Polsk o ustroju komunistycznym, a wic w praktyce - zupenie im podleg, nie za z Polsk buruazyjn, a buruazyjny jest dla nich kady kraj - paostwo, w ktrym komunici-bolszewicy nie sprawuj wadzy, tj. kade paostwo niezalene od nich. W ogle bolszewicy staraj si siad zudzenia, jakoby leninizm, ktrego s wyznawcami, nie negowa narodowoci, co jednak w praktyce wyglda wrcz przeciwnie. Socjologicznie biorc, s do pomylenia tylko dwie koncepcje narodowoci: nard - jako organizm, kierujcy sob przez wasne niepodlege paostwo, i nard - - jako niezaleny organizm kulturalny,

mniej lub wicej ekskluzywny; lecz jedno i drugie leninizm wyklucza zupenie, o czym wiadcz pogldy Lenina, wyraone w polemice z Bundem, w kwestii narodowociowej10. Rok 1918 doprowadzi do tego, e wielkie monarchie Hohenzollernw i Habsburgw leay w gruzach. Fale rewolucyjne wstrzsny fundamentami dotychczasowego adu spoecznego na Zachodzie. W Polsce w owym czasie nie dziao si lepiej; rdzennie polskie poacie naszego kraju, jak: Grny lsk, Pomorze, Warmia i Mazury, znajdoway si jeszcze w posiadaniu Niemiec. Przemys polski w okresie wojen, jakie rozgryway si na naszych ziemiach, zosta zrujnowany, maszyny wywiezione zostay przez Rosjan lub Niemcw, rolnictwo obrabowane kolejno przez wszystkich okupantw i zniszczone czteroletnimi dziaaniami wojennymi. Znaczna liczba mczyzn, zdolnych do pracy twrczej, znalaza si w armiach obcych lub poza granicami kraju. Moda paostwowod polska tworzya si jak gdyby z niczego, jedyn trwalsz, jak na owe czasy, rzecz byo wojsko polskie, raczej zrby, zalki armii polskiej, w pierwszym rzdzie - Legiony Jzefa Pisudskiego a poza tym inne formacje organizowane zagranic, ktre powoli, i niestety, z przyczyn niezalenych od siebie, wracay do kraju. Wymarzona przez wiele pokoleo wolnod dziaaa na spoeczeostwo polskie upajajco, tote z trudw i niebezpieczeostw, jakie ju wwczas powstay i groziy niepodlegej Polsce, niewielu zdawao sobie spraw. Ju w pierwszym miesicu niepodlegoci Polski powstaje Komunistyczna Partia Robotnicza Polski. Z jakim programem uszczliwienia ludzkoci partia ta przychodzi i rozpoczyna sw dziaalnod? I Zjazd KPRP odbywa si w atmosferze przekonania, e rewolucja socjalna jest ju w penym toku i niebawem wybuchnie i w Polsce. Dla Zjazdu tego Polska i jej niepodlegod po prostu nie istniej jego platforma polityczna traktuje nie tylko Polsk, ale wszystkie paostwa narodowe, powstae w rezultacie wojny europejskiej, jako sezonowe. Rycha rewolucja zmiecie wszystko z powierzchni, albowiem: Otworzya si era bezporedniej walki o urzeczywistnienie ustroju socjalistycznego, era rewolucji socjalnej... Polska wkracza w okres rewolucji socjalnej.... Pionierem i wzorem tej rewolucji jest oczywicie Rosja Sowiecka, tote I Zjazd KPRP wysuwa po prostu haso inkorporacji Polski do tego orodka budujcego si socjalizmu, deklarujc: Proletariat polski odrzuca wszelkie hasa polityczne, jak: autonomia, usamodzielnienie, samookrelenie.... W ten sposb KPRP przekrela nie tylko haso niepodlegoci Polski, lecz nawet koncepcj autonomii przyznanej Polsce (tj. Kongreswce) przez SDKPiL, ale i usamodzielnienia (co poredniego midzy niepodlegoci a autonomi), askawie udzielanego Polsce przez PPS-Lewic. KPRP odrzuca nawet, wbrew Leninowi, bolszewickie samookrelenie, mimo, e to ostatnie wcale nie przesdza z gry losw kraju, w praktyce za oznacza dobrowolne wczenie do Zwizku Republik Radzieckich z prawem wystpienia (a jake!) na danie... Konsekwencj takiego stanowiska jest, oczywicie, zdecydowanie wrogi stosunek do budujcej si paostwowoci polskiej. Ze szczegln te ostroci wystpuje I Zjazd KPRP przeciwko naszej armii:

10

Wydane po polsku w r. 1927 w Lipsku przez wspomnianego Stacha Tradycj (Budzyoskiego).

Proletariat zwalczad bdzie wszelkie prby stworzenia buruazyjnej, kontrrewolucyjnej armii polskiej... dla midzynarodowego obozu rewolucji socjalnej nie ma kwestii granic.... I Zjazd KPRP odbywa si poza tym w atmosferze przekonania o rychej rewolucji komunistycznej na Zachodzie, a wzrok uczestnikw Zjazdu by ju wwczas mocno zwrcony w kierunku Niemiec, gdzie moliwoci tej rewolucji przesadnie, a do miesznoci, malowano. Wedug platformy Zjazdu, rewolucja: ...poczta w kraju ekonomicznie bardziej dojrzaym, oparta o dowiadczenia rewolucji rosyjskiej - rewolucja niemiecka zmierza z elazn konsekwencj do dyktatury proletariatu. Przesada ta wystpuje jeszcze bardziej w platformie I Zjazdu KPRP, gdzie mwi si, e: Ju wszystkie kraje neutralne... opanowane s rewolucyjnym wrzeniem. Naturalnie, ta elazna konsekwencja wanie w kraju ekonomicznie bardziej dojrzaym posza zgoa w innym kierunku, ni komunici przepowiadali. Ale wwczas wicie w to wierzyli i sakramentalnie zapewniali. Zreszt ten inny kierunek rozwoju Niemiec odby si wanie nie bez winy i dowiadczeo rewolucji rosyjskiej, ktre specjalnie w Niemczech, gdzie Rosja Sowiecka jest stosunkowo dobrze znana, dziaaj wrcz odstraszajco. Oczywicie, o wrzeniach, w owych krajach neutralnych, jak: w Szwajcarii, Holandii, Norwegii, Danii itd. nikt, oprcz komunistw, nie sysza, i te leay w sferze ich dzikich halucynacji, podobnie jak rewolucyjne wrzenia w zwyciskich krajach imperialistycznej koalicji, tj. Ententy. Rzecz ciekawa, e komunici w owym czasie przeceniali siy tej ostatniej, piszc np.: Z ostatecznym przechyleniem si szali militarnego zwycistwa na stron koalicji caa buruazja polska, jak buruazja caego (uwaga autora) wiata znalaza si w jej obozie. O wewntrznych sprzecznociach, panujcych w wiecie cywilizowanym, a jakby komunici nazwali kapitalistycznym, ktre tak po mistrzowsku wygrywaa zagraniczna polityka Rosji bolszewickiej i dziki ktrym wanie Rosja utrzymaa si na powierzchni, naiwni komunici polscy nigdy nic nie syszeli. Podobnie przesadnie w zakamaniu nakreli stosunek I Zjazd KPRP do Polskiej Partii Socjalistycznej, ktra - jak wiemy - w odbudowie Paostwa Polskiego aktywny braa udzia. I Zjazd KPRP twierdzi, e socjal-patriotyzm: Dy on do uwikania ludu polskiego w nieskooczone pasmo wojen nacjonalistycznych ze wszystkimi narodami ociennymi, do podporzdkowania caego ycia spoecznego interesom zaborczego militaryzmu polskiego. za o rzdzie ludowym Jdrzeja Moraczewskiego, jaki stworzony zosta w Lublinie, e: Powsta on nie na gruncie rewolucji mas ludowych, jak rzd Kiereoskiego w Rosji lub Eberta w Niemczech, lecz jako poredni wynik rewolucji w krajach ociennych. Wskutek tego staje si on w wikszym stopniu (podkrelenie autora), ni tamte, przykrywk panowania buruazyjnego.

Najbardziej zaarty, lecz nie pozbawiony logiki, wrg PPS nie mgby z czystym sumieniem co podobnego o tej partii wypisywad. Robienie za z gabinetu Moraczewskiego rzdu bardziej buruazyjnego, ni Eberta-Noskego w Niemczech, wiadczy nie tyle o braku sumiennoci w ocenie zjawisk politycznych, ile o braku zwykego rozsdku. Jak zobaczymy zreszt pniej, komunici radykalnie zmienili swoje pogldy, by ostatnio znw do nich powrcid, chocia ju w mniej przesadnej formie. I Zjazd KPRP nakreli swej partii szereg wskazao agitacyjnej natury. Charakterystyczne w nich jest mnstwo okreleo, odwoujcych si nie do proletariatu, lecz do nieokrelonych mas - wci czytamy, e naley to a to wskazywad masom, wpajad w masy etc. Na pierwszy plan, naturalnie, wysuwa Zjazd haso: caa wadza musi przejd w rce proletariatu miast i wsi zorganizowanego w radach delegatw robotniczych. O sojuszu robotniczo-chopskim nie ma ani sowa - chopw traktuje ten Zjazd jako wrogw; ziemi, na rwni z innymi rodkami produkcji, chce on do razu przekazad na wspln wasnod, tj. wasnod komunistycznej dyktatury. W ogle wszystkie hasa w ostatecznym swym przeznaczeniu miay za cel przeszkadzanie w twrczej pracy modych organw paostwowych odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej, na co wyranie wskazuje fragment rezolucji Zjazdu: ... przygotowywad i organizowad bezporedni walk o wadz polityczn oraz szerzyd wrd mas wiadomod, e walka ta bdzie ostatecznie rozstrzygnita przez orne starcie midzy siami rewolucji i kontrrewolucji. (Wszystkie cytaty dotd z broszurki pt. W sprawach partyjnych, wydanie KPRP z 1922 r., str. 16-22) Nic te dziwnego, e mode Paostwo Polskie, chocia pocztkowo tolerowao KPRP, bardzo rycho musiao rozpoczd z ni najostrzejsz walk a do delegalizacji wcznie i stosowania kary wizienia wzgldem komunistw, jako zdeklarowanych wrogw Polski. Musiano te rozpdzid Rady Delegatw Robotniczych, w duym stopniu opanowane przez komunistw, aby zapobiec rozbiciu przez nich Sejmu Ustawodawczego, do czego przygotowywali si i co uczynili w Rosji z Konstytuant. W Zagbiu Dbrowskim, gdzie byo wwczas najwiksze skupienie proletariatu pracujcego, udao si komunistom na pewien czas opanowad wadz w niektrych dzielnicach Sosnowca; wykazali przy tym wrcz niewiarygodny brak zdolnoci administracyjnych, nawet w bolszewickim sensie. Szybkie i decydujce wystpienia wadz paostwowych zlikwidoway tam wybryki rozpasanych elementw. Politycznie biorc, na I Zjedzie KPRP przewaay elementy z Lewicy PPS, ktrej sztab kierowniczy znajdowa si w kraju. Formalnie istnia parytet: poowa delegatw z SDKPiL i poowa z Lewicy PPS. Wrd delegatw byo wielu takich, ktrzy przysani zostali z Rosji. Szczeglnie odnosi si to do delegatw esdeckich. Kierownictwo wyoniono rwnie parytatywnie, przy czym esdecy demonstracyjnie nie wybrali najwybitniejszego spord nich -Warskiego, ktrego ju wwczas uwaali za czowieka oscylujcego w kierunku PPS-Lewicy. Gros yjcych dziaaczy z SDKPiL robio wtedy w rewolucji rosyjskiej, przewanie w Czeka z Dzieryoskim na czele, lub w organach walki z pozostaociami kulturalno-narodowymi Polakw i Kocioem Katolickim, prowadzonej w pierwszym rzdzie przez synny Komisariat Polski, ktremu przewodniczy Julian Leszczyoski, obecny prowodyr komunizmu w Polsce. Ci wic komunici wpywu na przebieg obrad I Zjazdu KPRP nie mieli.

W kilka miesicy po I Zjedzie, w kwietniu 1919 roku, komunici askawie robi ustpstwo ze swego programu politycznego na rzecz Polski, mianowicie: w projekcie platformy na niedoszy do skutku Zjazd Rad wysuwaj haso Polskiej Republiki Rad Delegatw Robotniczych, aczkolwiek na I Zjednoczeniowym Zjedzie nie mogli si zgodzid na przymiotnik polska, yczc sobie w ogle Republiki Rad - granic przecie nie ma. Jest to po dzi dzieo gwne haso komunistw z pniejszym dodatkiem po Robotniczych - Chopskich i onierskich. W ogle wiele posunid KPRP w tym czasie nosi charakter zwykego mapowania posunid komunizmu niemieckiego, bez adnego wzgldu na odmienn koniunktur polityczn w Polsce. I tak, Rada Partyjna KPRP (dzi nazywa si to Plenum Komitetu Centralnego) w lutym 1919 roku uchwalia bojkot wyborw do Sejmu Ustawodawczego, wbrew wskazaniom bolszewikw i w ten sposb komunici sami zapdzaj si w podziemia. Pniej motywowali oni nierozwany swj krok nastpujco: ...bojkot Sejmu przez KPRP w roku 1919 by usprawiedliwiony, gdy jakkolwiek walki klasowe nie miay jeszcze u nas napicia rewolucyjnego, to jednak, wobec nieistnienia organizacji politycznej buruazji polskiej, wobec panowania Rad w ssiednich Niemczech(?) i Rosji i utworzenia si Rad u nas - istniaa moliwod bezporedniego przejcia do wadzy Rad w Polsce. W tej sytuacji... branie udziau w wyborach do Sejmu przez KPRP byoby przesdzeniem z gry rezultatu walki i nie dyskredytowaniem Sejmu, lecz dodawaniem mu autorytetu. (Broszurka II Konferencja KPRP z 1921 r., str. 20) Pniej komunici potpili wczesny bojkot, jako kardynalny bd wynikajcy z dziecicej choroby lewicowoci, gdy pozbawi ich trybuny, z ktrej mogliby gosid swobodnie swe przewrotne idee. Zdaje mi si, e z punktu widzenia polskiej racji stanu, a przynajmniej pewnych jej wzgldw, lepiej byoby, gdyby komunici znaleli si w Pierwszym Sejmie i asystowali przy uchwalaniu Konstytucji z 17 marca 1921 roku. Konstytucja nasza zapewne wypadaby bardziej yciowo i lepiej dopasowana do polskich warunkw politycznych. Nie szastano by wolnoci na prawo i lewo. Przekonaliby si posowie sejmowi, gdzie znajduje si jeden z najgwniejszych wrogw Polski i dokd zaprowadzid musi bezwad wadzy wykonawczej. Wspomniana Rada Partyjna z lutego 1919 roku uraczya te Polsk caym szeregiem proroctw mwic, e: Niewykonalna jest odbudowa ycia ekonomicznego... Niewykonalne jest uspokojenie burzcych si mas ludowych... Niewykonalne jest zbudowanie wielkiego paostwa itp, itp. Naturalnie, wszystkie te proroctwa bior w eb, a tak wychwalana w wiatku komunistycznym metoda materialistycznego pojmowania dziejw, ktra w ujciu marksistowskim ma dad zdolnod przewidywania, bankrutuje, o czym wiadcz nie tylko fakty, rzeczywistod, ale i pniejsze oceny i uchway samych komunistw. Ta sama Rada Partyjna przesdza przyjao klasy robotniczej do ZSRR, piszc: W Rosji Sowieckiej polska klasa robotnicza widzi swego sprzymierzeoca i dy nie do wojny z ni, lecz do jak najcilejszego sojuszu

(Broszurka W sprawach partyjnych, str. 25) Dzisiaj widzied w ZSRR tylko sprzymierzeoca, to w najwyszym stopniu herezja i bodaj kontrrewolucja socjal-faszystowska - dzisiaj Rosja, to nie sprzymierzeniec, a ojczyzna proletariatu. W tym czasie wojna midzy Rosj Sowieck a Polsk faktycznie ju istniaa. Rosja stawiaa wszystko na jedn kart, pragnc wygrad wojn rewolucyjn, ktra by jednoczenie bya pierwszym aktem rewolucji midzynarodowej. KPRP pieszy tedy z deklaracj, na ktr nie zdobya si dotd adna z zachodnio-europejskich partii komunistycznych, stwierdzajc: ...zbrojna pomoc proletariatu rosyjskiego, gdyby jej potrzebowaa dojrzewajca rewolucja polska, nie byaby najazdem ani te wyrazem tendencji imperialistycznych, nie miaaby nic wsplnego z deniem do podboju pod hasem narodowych wojen, lecz bya po prostu (!) wcieleniem w czyn hase midzynarodowej solidarnoci rewolucyjnego proletariatu. (Tame) Chyba bardziej klasycznego przykadu zdrady gwnej nie da si znaled. Ot, po prostu na rok z gry KPRP zapowiada ofensyw Armii Czerwonej na Polsk i deklaruje swoj dla niej pomoc, neutralizujc naprzd zarzuty midzynarodowej opinii i wtpliwoci sumienia tych polskich robotnikw, ktrzy mieli nieszczcie uwierzyd obudnym obiecankom komunistycznym. W rok pniej, gdy nadzieje na rych rewolucj prysy (chocia, jak twierdzili, w Niemczech zwycistwo rewolucji proletariatu jest nieuniknione w niedugim czasie) - komunici zupenie stracili wiar w swoje wasne siy i obliczenia i opierali si ju wycznie na rosyjskiej Armii Czerwonej. I Konferencja Partyjna, ktrej obrady odbyy si w kwietniu 1920 roku, a wic w okresie najgortszych walk na Ukrainie, daje peny wyraz tym zmianom. Smtnie i faszywie twierdz, e polski proletariat nie dokona rewolucji komunistycznej tylko dlatego, bo: ywnod z Ameryki pozwolia zagodzid gd mas; obawa utraty tej pomocy zahamowaa pd rewolucyjny proletariatu. (Tame, str. 10) Oto jest szczyt materialistycznego pojmowania dziejw! e gsi ocaliy Rzym - wszyscy wiemy, tutaj jako gwna sia, ktra umoliwia Polsce samodzielny byt, wystpuje... smalec z Ameryki. Dziwne, e ci genialni socjolodzy nie zwrcili uwagi, i najbardziej uwiadomiona klasowo czd proletariatu, stanowica o dzisiejszej KPP, w ogle smalcu wioskiego nie jada... Wspomniana Konferencja daje obszern analiz wczesnego pooenia Polski, rn od ocen Zjazdu Zjednoczeniowego: Daleko posunity rozkad gospodarki kapitalistycznej w Polsce sprawia, e polityk jej okrelaj - nie sfery kierownicze buruazji, ktrym rola organizatorw produkcji i wymiany zapewniaa dotychczas posuch i autorytet w warstwach chopw i drobnych mieszczan, lecz ywioy drobnomieszczaosko-inteligenckie zgrupowane wok Pisudskiego i zdobywajce sobie poparcie redniozamonych chopw majakiem reformy rolnej, demokracji i spokoju wewntrznego. (Tame, str. 9) A dalej w teje uchwale:

Podczas gdy wielki kapita i obszarnicy d wiadomie do podporzdkowana polityki polskiej interesom koalicji, widzc w poddaniu si kapitaowi zagranicznemu nieodzowny warunek odbudowy kapitalizmu w Polsce, Pisudski i jego inteligencko-militarna grupa ulegaj zalepieniu co do istotnej siy Polski, chcc uniezalenid polsk polityk od obcych wpyww, ka jej grad awanturnicz rol wielkiego mocarstwa i dyd do zwierzchnictwa nad Wschodem. (Tame, str. 10) Pominwszy obelgi, za jakie uwaane jest w argonie komunistycznym samo okrelenie ywioy drobnomieszczaosko-inteligenckie, KPRP przyznaje tu rzecz niezmiernej wagi dla caoci dziejw wspczesnej Polski: niezalenod i mocarstwowod polityki marsz. Pisudskiego, w odrnieniu od polityki obcych wpyww, reprezentowanej przez ywioy prawicowe. Inna rzecz, e w par lat pniej, ta analiza pisudczyzny zostanie najsurowiej potpiona przez Komintern; poruszone za zagadnienia odegraj wielk rol w walkach wewntrznych KPP. Nastpnie Konferencja Partyjna stwierdza, e klska Polski jest jej koniecznoci, piszc: Rozpocza si wielka ofensywa wojsk polskich na Kijw. Okres ten zakooczyd si musi katastrof organizacji paostwowej buruazji i zdobyciem wadzy przez proletariat. Stworzenie buruazyjnej Ukrainy zmusza (!) Rosj i Ukrain Sowieck do walki na mierd i ycie. W walce tej nie moe zwyciyd buruazja polska. (Tame, str. 11) Wiosn 1920 roku KPRP usiowaa zorganizowad jednodniowy strajk powszechny na znak protestu przeciwko wojnie z Rosj. Strajk ten dozna zupenego niepowodzenia. Pniej, w maju-czerwcu 1920 roku komunici sprowokowali szereg strajkw lokalnych, z ktrych najwaniejszym by strajk pracownikw uytecznoci publicznej w Warszawie. Wreszcie nastpio zaamanie si ofensywy naszej pod Kijowem i pochd Armii Czerwonej na Warszaw. W tym czasie komunici wykazali wielkie natenie swej pracy, by zdemoralizowad siy armii polskiej i uatwid zwycistwo najedcom. Gros pracy KPRP w tym czasie polega na indywidualnej pracy szpiegowskiej i sabotaowej. Na terenach okupowanych przez Armi Czerwon KPRP z miejsca, przy wspudziale wadz bolszewickich, organizowaa komitety rewolucyjne, tzw. rewkomy, lecz przyznad trzeba, e i tu wadza naszych komunistw bya bardzo nika, bo rodowici Rosjanie-bolszewicy traktowali te wyczyny, pozbawione wszelkiej rutyny administracyjnej, lekcewaco. W armii polskiej komunici prbowali te stworzyd komitety rewolucyjne, propagujce przechodzenie z broni w rku na stron wroga. Sowem, siali oni defetyzm, niewiar i panik, pragnc w ten sposb wytworzyd korzystne warunki dla wroga. Wielk pomoc wojskom bolszewickim okazywao wtedy maomiasteczkowe ydostwo, z ktrego to przewanie rekrutoway si rewkomy. Ponadto duy procent tych zdrajcw day niekomunistyczne partie ydowskie, jak Bund i Poalej-Sjon-Lewica. Partie te, dziki swej polityce w roku 1920, w duym stopniu ponosz odpowiedzialnod za antysemityzm, jaki rozwin si wrd naszej inteligencji w latach nastpnych. Polski chop i robotnik, polska modzie akademicka i ze szk rednich, a take modzie robotnicza, wykazaa zupen odpornod na antypolskie hasa komunistw. Zapa i ofiarnod w obronie tylko co odzyskanej ojczyzny, po ptora prawie wiekowej niewoli, ogarny cay nard, co sprawio, e rozpoczty najazd na Warszaw zaama si. Komunici z KPRP jeszcze raz przeliczyli si w niedocenianiu uczud patriotycznych w spoeczeostwie polskim, i dodad musimy i nie po raz ostatni. Jake agodnie obeszy si wtedy z komunistami wadze polskie!

Po zajciu przez Armi Czerwon Biaegostoku utworzono tam Centralny Rewolucyjny Komitet na Polsk pod przewodnictwem Juliana Marchlewskiego, przy wspudziale: Feliksa Dzieryoskiego, Feliksa Kona, Jzefa Unszlichta i Jzefa Prchniaka (obecnie czonek Komitetu Centralnego KPP) i przy wsppracy kandydatw na przyszych komisarzy ludowych (ministrw): Leszczyoskiego, Bobioskiego, Heltmana, Doleckiego i innych. Groteskowy rzd biaostocki stworzono zasadniczo bez porozumienia z kierownictwem krajowym KPRP, ktre w tym czasie byo powanie rozbite i znajdowao si w obozach koncentracyjnych, wyczekujc wybawienia go std przez Armi Czerwon. Niemniej, najazd w roku 1920 i stworzenie Komitetu Rewolucyjnego w Biaymstoku poparto w caej KPRP i rzecz ciekawa, e zapa tej partii do czerwonej interwencji, jako metody rewolucji komunistycznej, po prostu stanowi wwczas unikat nawet w midzynarodowym ruchu komunistycznym, gdzie pochd Armii Czerwonej na Warszaw, wbrew czstemu mniemaniu, bynajmniej nie wywoa zachwytu. Mao znany jest bardzo wymowny fakt, e Frakcja Komunistyczna w niemieckim Reichstagu ogosia w berlioskiej Rote Fahne deklaracj w chwili, gdy Armia Czerwona bya u granic Niemiec, e: Niemiecka klasa robotnicza nie yczy sobie zbrojnej pomocy sowieckiej, bo sama potrafi dokonad swej rewolucji. (Cytat ze wstpnego artykuu Przegldu Komunistycznego, maj 1921 r., str. 10) W samej KPRP przeciwko najazdowi Armii Czerwonej na Polsk wystpi wdz lewicowego kierunku tego czasu - Domski, ogaszajc w Rote Fahne artyku, w ktrym potpi przekroczenie granic etnograficznych Polski, zastrzegajc si przeciwko robieniu rewolucji drog okupacji i wywodzc na podstawie Marksa, e winna ona byd wynikiem procesw rozwojowych w kadym oddzielnym kraju. Ale gos Domskiego by odosobniony. W samej Rosji byli te komunici krytykujcy awanturniczy pochd na Warszaw. Wystpowali przeciw niemu dziaacze zawodowi i niektrzy spord otoczenia Trockiego, chccy jak najprdzej przejd do pracy gospodarczej. Ci dowodzili take, e przez zatrzymanie si Armii Czerwonej u granic etnograficznych Polski uda si osignd korzystniejsze dla Rosji warunki pokoju. Spece za wojskowi susznie przewidywali wojskow niemoliwod pokonania armii polskiej. Ale tych gosw przestrogi nie suchano - Lenin w tym wypadku popar stanowisko Kominternu (Zinowiew, Radek), a Bucharin nawet sformuowa naukowo robienie rewolucji drog wojny rewolucyjno-interwencyjnej (czerwona interwencja). Polsk w roku 1920 ocalio zwycistwo armii, ktra rekrutowaa si ze wszystkich warstw spoeczeostwa, niemniej przyczyniy si do tego i czynniki polityczne. Armia sowiecka, ktra gosia obudne, wyzwoleocze hasa, nie tylko nie znalaza w masach pracujcych Polski poparcia, ale susznie przyjta zostaa, jako okupacyjna armia najedcw-Moskali, z tak wrogoci, na jak wrd polskich mas zasuya. Gdyby nawet w Armii Czerwonej nie byo adnych bdw strategicznych, jej przegrana musiaa nastpid, chodby ze wzgldu na polityk bolszewikw, a szczeglnie ich przyjaci komunistw w Polsce. Zarwno bowiem komunici, jak i bolszewicy, zupenie nie liczyli si z potnym czynnikiem, jaki tkwi w narodzie polskim - jego patriotyzmem i wielkim przywizaniem chopstwa polskiego do ziemi, a dodad musimy, e Rewkom Biaostocki posiada ju gotowe projekty odebrania chopom caej ziemi na rzecz paostwa komunistycznego. Powstaje tu pytanie: dlaczego bolszewicy rosyjscy, ktrzy przecie kierowali ca polityk rewkomu polskiego, nie przeprowadzili w stosunku do chopw w Polsce takiej samej polityki rolnej, jak

u siebie w ZSRR, tj. wpierw pozwolid na rozgrabienie ziemi, by pniej, po latach, odebrad t ziemi pod pretekstem kochozw i sowchozw? Na pytanie prbuje odpowiedzied Zinowiew, kiedy by jeszcze przewodniczcym Kominternu, w swojej mowie na II Zjedzie KPRP: Nie kryj przed Wami, towarzysze, e w czasie wojny rosyjsko-polskiej - wedug oceny naszego Komitetu Centralnego, wedug oceny tow. Lenina i Egzekutywy Kominternu popenilimy bd polityczny w stosunku do chopw. Nie umielimy skorzystad z krtkiego okresu po to, aby kwesti konfiskaty dbr obszarniczych postawid w sposb rewolucyjny. Zoylimy wwczas hojn danin doktrynerstwu marksistowskiemu. Kopotalimy si o to, aby wielkie majtki nie zostay rozgrabione, nie rozumiejc, e zadanie chwili polegao na tym, aby rozpalid nienawid klasow, wojn chopsk przeciwko obszarnikom. (Broszurka Referat G. Zinowiewa na II Zjedzie KPRP 1923 r., str. 4-5) Zwalanie winy na doktrynerw marksistowskich wyglda troch sztucznie. Istotnie, komisarzem politycznym przy Rewkomie w Biaymstoku by teoretyk bolszewizmu, nieyjcy ju redaktor Izwiestij moskiewskich - Stiepanow-Skworcow; obok za faktycznego gwnodowodzcego Tuchaczewskiego sta sam Trocki, komisarz wojny (minister), ktry decydowa bezporednio o wszystkich sprawach politycznych na tzw. froncie zachodnim (dla nas pnocno-wschodnim), Ci mog byd zaliczeni do doktrynerw marksistowskich, ale przecie przy armii Budionnego, na poudniowym froncie, by we wasnej osobie sam Stalin - czyby wic i jego mona byo zaliczyd do doktrynerw marksistowskich? Nie ulega wtpliwoci, e w przyczynach, jakie wysun Zinowiew, jest czd prawdy, ale tylko bardzo maa czd. W rzeczywistoci sprawa ta demaskuje cay program agrarny bolszewizmu i jego antychopsk tred. Waciwym programem jest nacjonalizacja, tj. odebranie caej ziemi na wasnod paostwa; jedynie ze wzgldw taktycznych w roku 1917 Lenin widzc, e chopi na ten program nie pjd, przej program eserw, goszcych podzia ziemi midzy chopw; nada mu nawet kraocowe sformuowanie - grab nagrablionnoje. Oczywicie, rabujcy zrabowane nie spodziewali si, e po pewnym czasie wszystko z kolei bdzie im zrabowane na rzecz wsplnych i paostwowych gospodarstw rolnych, tzw. sowchozw i kochozw, w ktrych chop jest nawet nie najemnikiem, lecz paoszczynianym rabem. Ale sami bolszewicy rozumieli dobrze, e podobne oszukanie chopw jest operacj ryzykown i dlatego naley go unikad. Tam, gdzie mona, postanowili od razu przystpid do socjalizacji ziemi. Wanie w 1920 roku bolszewicy, macajc Europ (wyraenie Lenina: proszczupywat' Ewropu) usiowali realizowad ten uproszczony program rolny. Dodajmy, e pojcia bolszewikw o psychologii chopa s rwnie uproszczone - wyobraali sobie, e skoro w Polsce przemys jest bardziej rozwinity, proletariat liczniejszy, rolnictwo bardziej uprzemysowione, wic dnoci chopa do rozdrapywania paoskiego gruntu musz byd sabsze, ni w Rosji. Przy tym dodad naley, e mimo piknych sw o midzynarodowej solidarnoci proletariatu, bolszewicy traktowali zdobyte ziemie polskie, jak zwykli okupanci, grabic zapasy ywnoci i paszy dla wygodzonej Rosji, nie mwic ju o wyywieniu armii i zwykym rabunku onierstwa, budzcego swym obdartym i wyndzniaym stanem oglne politowanie przeciwnikw. Niepodobna tu byo dopuszczad chopstwa do podziau upw, trzeba byo stawiad stawk na folwarki kierowane przez komisarzy, bo z rozdrobnionych gospodarstw chopskich nie daoby si osignd produktw w tej mierze, jak z duych latyfundiw. Zapewnid musz

czytelnika, e to nie adna hipoteza, a najrzeczywistsza prawda, zaczerpnita z najbardziej miarodajnego rda sowieckiego... Obok tej gwnej przyczyny politycznej istniay take bdy strategiczne kierownictwa wojskowego Armii Czerwonej, nad ktrym nasze Naczelne Dowdztwo growao niewspmiernie, co w czasie wojny ma decydujce znaczenie. Do tego dodad musimy, e w czasie inwazji bolszewickiej byy jeszcze i inne wakie, a niekorzystne dla bolszewikw momenty, jak: parali KPRP, wypywajcy z braku jej dobrego kierownictwa i faszywa polityka tej partii, polegajca na wyczekiwaniu zwycistwa Armii Czerwonej. Wicej przyczyn na ten temat ujawnia przedstawiciel tzw. Razwiedupra, tj. urzdu przy sztabie Armii Czerwonej, kierujcego wywiadem w innych paostwach wspomniany przeze mnie Bronkowski-Bortnowski, ktry w zwizku z 10-leciem najazdu Armii Czerwonej na Polsk, pisze: A jednak nie zmusz i nie wszdzie przejawialimy wystarczajc aktywnod rewolucyjn. Niesychany terror, rozbicie wskutek niezliczonych aresztw i rozproszkowanie, wskutek powszechnej mobilizacji, organizacji partyjnych - nie moe byd jedynym objanieniem niedostatecznej aktywnoci w walce przeciw najazdowi na Kijw, w walce o przyspieszenie poraki buruazji. Na pewnych etapach pewnod zwycistwa Armii Czerwonej, posuwajcej si w niesychanie szybkim tempie, stwarzaa nastrj biernego wyczekiwania, zamiast pobudzad do najaktywniejszej walki... (Nowy Przegld, Nr 4/34 z lipca-sierpnia 1930 r., str. 20) Rok 1920 dla samej KPRP by o tyle korzystny, e na jego przestrzeni zasilia si partia powanie napywem nowych czonkw z rnych partii socjalistycznych, gwnie - ydowskich. Omwiona ju I Konferencja Partyjna KPRP uchwalia przyjcie do partii wczesnej lewicowej opozycji PPS z Adamem Landy i Tadeuszem arskim na czele. Wodzowie jej nie zrobili jednak w wiecie komunistycznym wielkiej kariery: Adam Landy, wystpujcy pniej w partii pod ps. Witkowski, a take ps. Gruby Karol, jest dzi ndznym urzdnikiem Profinternu, tj. Komunistycznej Midzynarodwki Zawodowej i odsunity zosta od prac w KPP za oportunizm prawicowy, za Tadeusz arski, b. pose na Sejm Rzeczypospolitej z listy komunistycznej, obecnie odsunity od wpyww w KPP, jako podejrzany o zdrad i prowokacj. Osiedlony zosta w Moskwie, gdzie uczy si. arski, obiektywnie zaznaczyd wypada, waciwie jest ofiar wewntrznych tard i intryg kliki rzdzcej parti. Przez dugi okres czasu by bardzo czynnym rewolucjonist, wystpujc pod ps. Oskar i Czerwiec. Uchwaa o PPS wwczas brzmiaa: Walka z ideologi PPS za ruchu robotniczym, demaskowanie jej imperialistycznego i kontrrewolucyjnego charakteru, stanowid winny jedno z najpilniejszych zadao politycznych partii. Dzi, w okresie wymylenia teorii o tzw. socjalfaszyzmie, takie skromne zadanie jest uwaane w KPP za rodzaj najgorszego prawicowego oportunizmu, chod - jak si przekonamy w dalszych rozdziaach duo jest w tej teorii zakamania. Po klsce Armii Czerwonej pod Warszaw w 1920 roku, klsce, ktra zarazem staa si porak awangardy komunizmu midzynarodowego, rozpocz si okres, ktry do polowy 1924 roku stanowi

w historii KPRP jedn caod wypenion tymi samymi zagadnieniami. Jest to dla komunizmu wiatowego okres klsk i poraek. Ju w okresie marszu Tuchaczewskiego na Warszaw aktywnod europejskiego proletariatu rewolucyjnego dogasaa, za rok 1921 przynis decydujc klsk kompartii Niemiec w tzw. puczu marcowym, gdy na wezwanie jej stano do zbrojnego powstania przeciwko Republice Weimarskiej niespena 5% robotnikw i to w niektrych tylko okrgach Niemiec rodkowych (Turyngia, Mansfeld). Pewne ywioy komunistyczne wrciy do socjaldemokracji - jak stary, najbliszy wsppracownik Ry Luksemburg i Liebknechta - Paul Levy. Masowy odpyw socjalistw do kompartii w latach 1918-1920 (Cachin, Frossard we Francji, Smeral w Czechosowacji, wikszod tzw. niezalenych w Niemczech z Adolfem Hoffmanem na czele - dzi hitlerowcem, maksymalici woscy, lewica s. d. Szwecji, Norwegii i inni) skooczy si, a po paru latach, w roku 1924, zacz si powany odpyw w przeciwn stron, od komunizmu do socjaldemokracji, odbudowujcej na nowo sw Midzynarodwk, tzw. Il-g. Rewolucja przestaa byd czym bliskim - zacza zamierad. Same kierownictwa partii komunistycznych poczy uwiadamiad sobie, e ich hurra-rewolucyjna polityka lat 1918-1920 cakowicie nie odpowiada nastrojom mas, ktre ju ulegy zmianie i jedynie izoluje ruch komunistyczny od mas, sprowadzajc go do rozmiarw drobnej, chod czasem haaliwej sekty, jednoczenie - co wedug komunistw jest najgroniejsze, przyczynia si do odrodzenia socjaldemokracji. Std te taktyka komunizmu wobec tej ostatniej ulega zmianie; przez cay omawiany okres przewijaj si hasa i zabiegi o jednolity front. Lecz jednolity front mia podoe gbsze, ni interesy rnych partii komunistycznych - podoe w interesach Rosji Sowieckiej. Rok 1921 przynis zaamanie si komunizmu w samej Rosji tak gbokie, e pniej bolszewicy zaprzeczali w ogle, jakoby komunizm ten by pozytywnym budownictwem socjalistycznym - nazwali go wojennym (wojenkom). Wojenkom ten doprowadzi do oglnego wygodzenia i buntw. Wreszcie Lenin rzuca haso neokapitalizmu paostwowego, nazwanego, eby trudniej byo zrozumied o co chodzi - Nepem (nowa ekonomiczna polityka). Sowiety dokonuj szeregu ustpstw na rzecz chopstwa i handlu prywatnego. Ten okres Nepu w caej ponurej historii sowietyzmu jest okresem pewnej wzgldnej, bardzo wzgldnej pomylnoci i swobody - ycie gospodarcze odbudowuje si w duym stopniu. Z drugiej strony jednak ruina Rosji nie moga obejd si bez pomocy kapitau zagranicznego, ktremu Nep przyznaje te szereg ulg (koncesje itp.). Wymaga to znowu innego ni dotychczas traktowania przez Sowiety polityki zagranicznej: poczynaj one gwatownie ubiegad si o nawizanie stosunkw z rnymi paostwami. Inna rzecz, e jest to okres w polityce zagranicznej Sowietw mocno awanturniczy, prowokacyjny, graj one na walce Niemiec z Francj etc., angaujc si po stronie pierwszych, czego znw pniej bardzo aoway. Niemniej przy duych wpywach socjalistw w rnych rzdach trzeba byo dbad o lepsze stosunki z nimi komunistw. O tym, e jednolity front jest przede wszystkim sowieck kombinacj dyplomatyczn stwierdzi zupenie otwarcie referent KC Bieokowski (recte Brun) na III Konferencji KPRP latem 1922 roku, mwic: ...z dwojga zego: gadad z Midzynarodwk II, Drug i p, czy te szkodzid interesom Rosji, wybralimy oczywicie, pierwsze. (Broszurka Sprawozdanie z III Konferencji KPRP, str. 16) Dalej Bieokowski uroczycie stwierdza, e interesy Rosji s identyczne z interesami ruchu midzynarodowego. W roku 1922 - dodad trzeba - odbya si w Berlinie konferencja trzech Midzynarodwek: resztek przedwojennej II-ej z Vanderveldem, troch komunizujcej wiedeoskiej Wsplnoty Pracy, tzw. II i p z Ottonem Bauerem oraz III Komunistycznej (Radek. Rakowski). KPRP

pocztkowo opowiedziaa si przeciwko tej konferencji, a Bieokowski uzasadni to negatywne stanowisko przed III Konferencj Partyjn nastpujcym argumentem: Ale, gdyby Rosji istotnie zaleao na tej konferencji, gdyby dla niej bya to sprawa gardowa obowizkiem naszym byoby zgodzid si na ni. (Tame) Tak wic, jak widzimy, nawet interesy komunizmu wiatowego musz byd podporzdkowywane interesom Rosji! Oto kamieo wgielny ideologii polskiego komunizmu, wedug ktrej, gdy zachodz sprzecznoci midzy interesami ruchu robotniczego a interesami paostwowymi obecnej Rosji, naley powicid interesy pierwsze dla drugich. Lepszego chyba potwierdzenia naszej gwnej tezy w tej pracy yczyd sobie nie mona. Jak ta rosyjska idea paostwowa opanowaa umysy polskich komunistw wiadczy najlepiej niezwykle saby wrd nich oddwik pniejszego trockizmu. Teraz, od roku 1928, komunici zaatwiaj si z tym zagadnieniem o wiele prociej, wrcz twierdzc, e w ogle adnych sprzecznoci midzy interesami robotniczymi a interesem ZSRR nie ma i byd nie moe!11 W tym bezkrytycznym patriotyzmie sowieckim przoduje niewtpliwie KPP. W ogle KPRP wesza w ten okres komunizmu z zasobami o wiele mniejszymi ni kompartia Niemiec czy Francji. Wypadki 1920 roku skompromitoway j straszliwie w oczach szerokich mas. Masowe przechodzenie socjalistw do kompartii prowadzio si u nas tylko do terenu ydowskiego. Wanie w latach 1921-1922 przystpuje do KPRP wielki odam Bundu, tzw. Komunistyszer Bund (Kombund), na czele z Aleksandrem Mincem, Abe Flugiem, Grynbergiem i innymi (dzi znaleli si oni przewanie poza KPP, a wielu - wrd trockistw); dalej, czd Poalej-Sjonu-Lewicy z Amsterdamem Saulem i Alfredem Lampe, wreszcie zgasza akces do KPRP maa, wyrosa na gruncie warszawskim i czstochowskim, partia Ferajnigte z Izaakiem Gordinem, Izraelem Geistem i Fryszmanem Wigdorem na czele (ten ostatni pniej rozczarowa si do komunizmu i tkwi w partii, jako pewnego rodzaju niewolnik - pniej by profesorem w jednej ze szk partyjnych na Biaorusi sowieckiej). Dalej zaczyna si napyw do KPRP socjalistycznych elementw ukraioskich z USD, z Osipem KryykiemWasilkiwym, Stiepanem Woyocem i Turjaoskim; dzi wszyscy oni od dawna ju zerwali z komunizmem. Narybki te wi si z nowym programem narodowociowym KPRP, uznajcym zasad samookrelenia a do oderwania si, wstawion do programu celowo, by osabid Polsk. Z czasem komunici ukraioscy uzyskali samodzielnod organizacyjn, ukonstytuowawszy si od jesieni 1923 roku w tzw. Komunistyczn Parti Zachodniej Ukrainy - pniej zmontowano analogiczn Komunistyczn Parti Zachodniej Biaorusi - obie s waciwie autonomicznymi okrgami KPP. W PPS, po wspomnianym rozamie 1920 r., rozamw komunistycznych ju nie byo. Wicej haasu ni znaczenia miao przejcie w 1921 roku do KPRP posa, kolejarza z PPS - Stanisawa aocuckiego, ktry dzi pdzi ywot rozczarowanego, zapomnianego, podrzdnego urzdniczyny sowieckiego w Moskwie oraz Jerzego Czeszejko-Sochackiego, b. sekretarza CKW PPS, znanego w koach komunistycznych pod ps. Konrad i Bratkowski. Sochacki przez pewien czas by posem komunistycznym na Sejm i czonkiem Komitetu Centralnego KPP oraz przedstawicielem tej partii przy Kominternie w Moskwie; pniej zosta odsunity w cieo wobec braku zaufania politycznego do jego
11

Tym tumacz si takie nonsensy jak reklama komunistw na rzecz dumpingu sowieckiego w latach 19301932 ktry ju dzi zaama si. Jasne jest przecie, e dumping przynosi szkody w pierwszym rzdzie robotnikom i rolnikom innych krajw.

osoby ze strony grupy kierowniczej. Pod koniec 1933 roku zosta aresztowany przez wadze GPU, jako pozostajcy rzekomo na usugach polskich wadz bezpieczeostwa. Ci, ktrzy wierz w nieomylnod KC KPP, wersji tej nie podwa. W organizacjach modzieowych socjalistycznych wikszy rozam wywoali komunici jedynie w istniejcym przy PPS Zwizku Polskiej Modziey Socjalistycznej (ZPMS), ktry sta si zalkiem Zwizku Modziey Komunistycznej w Polsce (dzi: Komunistyczny Zwizek Modziey Polski), zaoycielami ktrego byli Maks Lapon (umar w wizieniu), Leon Toeplitz12 i Tadeusz Oppman. W 1923-1924 opanowali komunici wikszod studenckiej organizacji socjalistycznej, tzw. Zwizek Niezalenej Modziey Socjalistycznej (ZNMS), ktremu nadali nazw ZNMS ycie; ostatnio (1930 r.) przeksztacony zosta na Organizacj Modziey Socjalistycznej ycie (OMS ycie) i nabra zupenie komunistycznego charakteru. W samej PPS szereg lat nie byo adnych tendencji komunistycznych, silnie natomiast wystpiy one w Polskim Stronnictwie Ludowym Wyzwolenie, zwaszcza od roku 1924, o czym jeszcze bdziemy mwili. Byli dziaacze wymienionych przez nas partii, wszedszy do KPP, trzymali si dalej razem, tworzc kliki, mocno chaotyzujce ycie partyjne. Pomimo tego nie mielimy wrd komunistw w Polsce rozamw tak wielkich, jak w Niemczech czy Francji. Tumaczy si to nie masowym charakterem partii oraz specyficzn psychologi uczestnikw roboty konspiracyjnej - kade odejcie od partii traktuje si jako zdrad, dziaalnod na rk polskich wadz bezpieczeostwa (w gwarze partyjnej - defensywy), traktowanej w tym rodowisku ze szczegln nienawici (na odwrt, stosunek do GPU jest entuzjastyczny), chocia aden lojalny obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, w subie policyjnej, przeznaczonej do utrzymania bezpieczeostwa, adu i porzdku Paostwa, nic wzgardliwego nie zauway. T niechd do wadz paostwowych, z przykroci przyznad trzeba, wszczepid zdoali komunici znacznemu odamowi polskiego proletariatu i ciekawe, e przejaw wiadomoci klasowej w postaci nienawici do administracji wystpuje silniej tam, gdzie owiata stoi niej. Pozwalajc sobie na dygresj zaznacz, e w Anglii suba policyjna cieszy si oglnym szacunkiem, podobnie respektowana jest w Niemczech, w Rosji przedwojennej uchodzia za rzecz haobic, obecnie natomiast w ZSRR traktowana jest przez spoeczeostwo komunistyczne, jako suba zaszczytna. Niewspdziaanie przecitnego obywatela w ZSRR z GPU poczytywane jest za objaw kontrrewolucji. W Polsce w szczuciu na wadze bezpieczeostwa du rol gra wpyw...getta, nie lubicego w ogle instytucji wspdziaajcych z wymiarem sprawiedliwoci i robicych konkurencj rnym dintojrom. W lutym 1921 roku odbya si II Konferencja KPRP, a na niej waciwie zapocztkowano okres, ktry nazwiemy okresem politycznego nepu. W czasie tym KPRP usiuje si przystosowad do warunkw bytu w Polsce Odrodzonej, wbrew dotychczasowym swym przepowiedniom. II Konferencja prbuje jeszcze udzid si nadziej na wznowienie wojny z Rosj i sukurs armii sowieckiej. Mwi o tym tezy Konferencji o sytuacji midzynarodowej, mianowicie: Ponowny atak kapitau na Rosj moe byd sygnaem do rewolucji w Europie. Lecz i na odwrt: wybuch rewolucji w Europie bdzie (tego to s pewni - uwaga autora) sygnaem dla

12

Leon Toeplitz w maju 1922 r. zosta uwiziony za agitacj komunistyczn w wojsku i skazany na 6 lat wizienia - odsiadujc kar, wyprosi sobie paczliwym listem amnesti u Prezydenta Wojciechowskiego, wyrzekajc si komunizmu.

czerwonych pukw rosyjskich proletariuszy do marszu na Zachd w imi midzynarodowej solidarnoci proletariatu i jednoci rewolucji w caym wiecie. (Broszurka II Konferencja KPRP, str. 6) Na pierwszy plan jednak wysuwa si nadzieja, e: Napicie uczucia narodowego, ideologia obrony ojczyzny, ktre, jak dugo trwaa wojna, zaciemniay wiadomod klasow proletariatu i staway w poprzek jego walce klasowej, trac duo ze swej siy z chwil zakooczenia wojny. Zakooczenie plebiscytu na Grnym lsku zamknie okres podnieconego nacjonalizmu, udzielajcego si i klasie robotniczej. (Tame, str. 18) Mimochodem wic komunici przyznaj naszej klasie robotniczej patriotyzm, liczc tylko na to, e si... skooczy. W obliczeniach swych pomylili si (jak zwykle) sromotnie, bo ju w rok pniej musieli poczynid temu patriotyzmowi, co prawda na krtko, koncesje zakrawajce wrcz na zdrad komunizmu. Ju II Konferencja KPRP, jeeli nie uznaa aktem formalnym Paostwa Polskiego, to przynajmniej przyja oficjalnie do wiadomoci istnienie jego i jego instytucji, uchwalajc zmienid negatywne nastawienie do parlamentu i wzid udzia w nadchodzcych wyborach (rok 1922) do Sejmu. Uchwaa ta nie przesza bez walki; 18 delegatw na Konferencji opowiedziao si za udziaem, 11 przeciw. Po raz pierwszy wystpia lewicowa opozycja partyjna, z ktr potem wci bdziemy spotykali si. Mniejszod ta, na czele z Grzegorzem lusarskim (ps. Grzech i Kowalski... std nazwa tej lewicy grzechizm; w 1923 r. odsunli go za ultralewicowe odchylenie w pracy KPRP i odtd by urzdnikiem sowieckim zagranic, a ostatnio w Rosji), pozostawaa pod silnym wpywem ultralewicowych rozamowcw z kompartii Niemiec, tzw. kapedowcw (Kommunistische Arbeiter Partei Deutschlands) nie chccych si pogodzid z myl, e generalny odpyw fali rewolucyjnokomunistycznej jest ju w peni. Nadto pod wpywem KAPD grzechici, jak zaraz zobaczymy, przejawiali wiksz samodzielnod wobec Rosji Sowieckiej. Ju wspomniane wystpienie Domskiego w roku 1920 wizao si z wpywami tego kierunku. Antypatriotyczne nastawienie KPP prowadzi do tego, e, jeeli jej czonkowie mog dojd do jakiego rozsdnego stosunku do Polski, to chyba pod wpywem... jakich Niemcw, czy Francuzw. W roku 1921 utworzya KPRP w Sejmie Ustawodawczym Frakcj Komunistyczn, pozyskujc dwch posw: wspomnianego aocuckiego i dr Tomasza Dbala. Ten ostatni jest prawdziwym okazem przedwojennej galicyjsko-chopskiej demagogii - zacz karier polityczn w Chopskim Stronnictwie Radykalnym wraz ze synnym ksidzem Okoniem; jesieni 1918 roku usiowali obaj zaoyd chopsk republik sowieck w Tarnobrzegu, potem razem weszli do Sejmu. Dbal prdko przeszed do KPRP, jeszcze prdzej rnymi awanturami na wiecach w Warszawie narazi si na wyrok 6 lat wizienia. W roku 1923 dosta si na zasadzie wymiany do Rosji i tam awansowa na wysokiego urzdnika; dugi te czas pracowa w Komunistycznej Midzynarodwce Chopskiej (tzw. Kriestinternie). Ostatnio za jest uczonym i to - biaoruskim. O jakiej polityce tej Frakcji trudno mwid - ograniczaa si ona do demagogicznych wrzaskw; Dbal zreszt wola popisywad si swym krasomwstwem na ulicy (czasem z latarni), ni w Sejmie.

Jednake komunici nie trac nadziei, e na tle kryzysu powojennego Polska nie wytrzyma ich szturmu od wewntrz. Przez cay rok 1921 cignie si kontynuacja starej taktyki. KPRP usiuje wyzyskad fal strajkw na tle demobilizacji armii, etc. Ju w lutym tego roku rzucaj inicjatyw strajku kolejarzy i strajku powszechnego, potem poszy strajki robotnikw miejskich, w przemyle chemicznym, metalowym, robotnikw rolnych w Poznaoskiem (latem 1921 roku), wreszcie urwao si to i na wezwanie KPRP do strajku powszechnego w dniu 2 grudnia 1921 roku nikt nie ruszy. Kierownictwo partyjne szybko przerzuca si do ultraprawicowej taktyki porozumienia z socjalistami, taktyki majcej swe rda w III Konferencji KPRP, jaka odbya si latem 1922 roku i w II Zjedzie tej partii, pnym latem 1923 roku. By to okres bardzo burzliwy. Polsk gnbi kryzys inflacyjny wci wzmagajcy si, szczyt ktrego osignlimy w koocu 1923 roku. Droyzna i bieda w kraju przybieraj dod due rozmiary i na tym tle dochodzi do niepokojw. W Niemczech komunici szykuj si zupenie otwarcie do rewolucji i w pewnych momentach wydaje si, e zwycistwo niemieckich komunistw jest rzecz przesdzon. W Rosji Sowieckiej pod wpywem wypadkw niemieckich zapada decyzja rzdu sowieckiego o wojnie rewolucyjnej, ktra ma przyjd z pomoc rewolucji niemieckiej. Wojna ta w pierwszym rzdzie zwrcona byaby przeciwko Polsce, gdyby rzd polski nie pozwoli na przewz przez nasze terytorium aprowizacji, a co najwaniejsze, amunicji i wojska do Niemiec, na co Polska, zwizana umowami midzynarodowymi i dobrze rozumian swoj racj stanu, pozwolid naturalnie nie moga. Przygotowania do tej groniejszej jeszcze wojny, ni w 1920 roku, byy a nadto widoczne. W szybkim tempie przegrupowywano wojska sowieckie ze Wschodu na Zachd; kampania antypolska przyjmuje w Sowietach niesychanie ostre formy. W samym kraju, sztab armii sowieckiej organizuje z wydzielonych przez KPRP (formalnie usunitych z partii, aby nie skompromitowad si na wypadek zdemaskowania) ludzi, bandy dywersyjne i grupy terrorystyczne, celem ktrych jest zdemoralizowanie tyw polskich, osabienie zdolnoci obronnej armii polskiej i wywoanie nastrojw rewolucyjnych w masach. Najbardziej gron bya wwczas organizacja terrorystyczna b. kapitana WP Bagioskiego, czowieka o silnej indywidualnoci i wierzcego w raj sowiecki. Moim zdaniem wielka szkoda, e pniejszy strza Muraszki nie pozwoli Bagioskiemu i Wieczorkiewiczowi, wymienionym przez rzd sowiecki, zobaczyd i skosztowad tego raju. Organizacji tej udao si doprowadzid do skutku szereg zamachw bombowych, z ktrego najsynniejszym by wielki wybuch w Warszawskiej Cytadeli. Jednoczenie Polska przeywa kryzys polityczny, kryzys wadzy wykonawczej wywoany przerostem sejmowadztwa. Latem 1922 roku dochodzi do permanentnego kryzysu gabinetowego; niektre rzdy trwaj po kilka dni. Pewne stronnictwa zaczynaj dyd do ratowania sytuacji drog zagarnicia w swe rce wadzy dyktatorskiej; przoduj w tym narodowi demokraci. PPS i Wyzwolenie gro na wypadek zamachu stanu ze strony prawicy wojn domow. Wybory w listopadzie 1922 roku daj Sejm jeszcze bardziej skcony ni poprzedni - nastpuj skandaliczne sceny w zwizku z wyborem pierwszego Prezydenta R.P. Ostatecznie w roku 1923 do wadzy dochodzi narodowa-demokracja wraz z Piastem - jest to rzd trwalszy, lecz bez siy i autorytetu. Armia ulega w tym okresie osabieniu przez szereg zmian personalnych. Zadaniem KPRP stao si wyzyskiwanie rozgrywajcych si wtedy w Polsce walk wewntrznych dla swych celw. Punktem wyjciowym dla niej staa si ocena pooenia Polski, wypracowana jeszcze przez II Konferencj. Zdaniem jej, Polska ma do wyboru dwie drogi: albo podporzdkowanie si koalicji, jako jej kolonia z ustrojem wewntrznym opartym o panowanie dyktatury kapitau albo polityczno-gospodarczy sojusz z Rosj Sowieck. Nie mona odmwid racji komunistom, e nie nazywaj tego sojuszu koloni, gdy Polska miaaby w nim mniej samodzielnoci, ni pierwsza

lepsza kolonia. W tyme czasie tak drog wybray dobrowolnie (pod presj 400 dzia) Chiwa i Buchara w Azji, ktrym bolszewicy z powodw dyplomatyczno-politycznych zagwarantowali nawet nietykalnod niekomunistycznego, demokratycznego ustroju. W klatach 1926-1927 ukady te zamano bez adnej ceremonii, obie ludowe republiki rozparcelowano midzy ssiednie republiki sowieckie. Innego realnego programu przyszoci Polski komunici nie widz - drog, po ktrej chce j prowadzid Marszaek Pisudski, nazywa II Konferencja utopijn i odpowiadajc jedynie interesom klasy poredniej, tj. drobnomieszczaostwu; jest to droga - wedug Konferencji - niezalena od kapitau zachodnio-europejskiego i komunizmu rosyjskiego. Std wyprowadzili komunici wniosek, e program federacyjny, demokracja spoeczna, reforma rolna i ustawodawstwo pracy s czym koniecznym dla dobra robotnikw. Dodad trzeba, e program ten ju naley do przeszoci - dzi KPRP wrzeszczy, e federalizm jest wyrazem interesw imperializmu polskiego pod komend imperializmu wiatowego, za reformy socjalne s faszystowskim ustawodawstwem pracy, etc; w latach 19221924 poczli po prostu robid z siebie czd obozu walczcego o te faszystowskie postulaty. Zagadnienie wsppracy z obozem polskiej demokracji byo dla KPRP utrudnione jej wrcz niewiarygodnym, naogowym niezrozumieniem stosunkw Polski. Ludzie ci widz w naszym yciu spoecznym, politycznym, etc. jedynie odcinek midzynarodowego wiata kapitalistycznego, ktry przecie wszdzie waciwie jest jednakowy. Gwn rol w tych pseudo-naukowych analizach odgrywa analiza stosunkw niemieckich, poniewa w tym czasie wikszod proletariatu niemieckiego bya zorganizowana w socjaldemokracji, jasne wic, e i w Polsce musia on stad przy PPS, std na pierwszy plan z zagadnienia jednolitego frontu z demokracj, wysuno si dla KPRP zagadnienie wsppracy z PPS. Cay system prac Lenina, ktry dla KPRP by wzorem, sprowadza si do naukowego ujcia walki rewolucjonistw o wadz. Wszelkie zagadnienia rozpatrywa Lenin pod ktem widzenia walki o wadz polityczn i gospodarcz. Jedn z najwaniejszych przeszkd w tej walce - wedug nauk Lenina - stanowi wpyw socjalistw na masy, std dla rozbicia go wysun Lenin system podchwytywania u socjalistw ich dao, przy wmawianiu w proletariat, e jedynie dyktatura proletariatu zdoa je urzeczywistnid. W podobnych wypadkach taktyka komunistw dochodzi do paskudnych oszustw; komunici walcz bowiem o demokracj, o hasa narodowe, jak np. dziao si w Niemczech w okresie okupacji Zagbia Ruhry, nie mwic ju o kolonialnych, czy te naszym kresowym, komunizmo-nacjonalizmach. Jednake w pojciu jednolitego frontu zarysowaa si powana rnica pomidzy dziaaczami komunistycznymi okresu 1921-1924. Dla jednych by on faktycznym, lecz nieszczerym deniem do porozumienia si z socjalistami. Ideaem tego kierunku miao byd doprowadzenie w rnych krajach Europy do rzdw socjalistycznych rnych odamw. Inni za rozumieli to, jako jednolity front z masami, polegajcy na podszywaniu si pod socjaldemokratyczne tendencje przy jednoczesnym staym odseparowywaniu si od wodzw socjalugody.III Konferencja daa temu peny wyraz. Przedstawiony na Konferencji pierwotny projekt rezolucji KC zaznacza: Wszelkie zwracanie si do PPS KPRP uwaa w sytuacji obecnej za wykluczone. W Polsce, bardziej ni gdziekolwiek, taktyka jednolitego frontu musi byd taktyk jednoci samych mas robotniczych w walce, niezalenie od stanowiska przywdcw socjalugody (Sprawozdanie z III Konferencji KPRP, str. 22) Projekt ten wyklucza jakiekolwiek zetknicie si z ludmi innej wiary, co nie odpowiadao wczesnej prawicowej wikszoci na Konferencji. Tote Komitet Centralny ostatecznie wycofa si z tej nieprzejednanej pozycji i zaproponowa formu: KPRP moe w pewnych wypadkach zwracad si

do PPS, ale okazao si, e prawica z Warskim, Waleckim i Kostrzew na czele przygotowaa kraocowo odmienn rezolucj, ktr nastpnie przeforsowaa 26 gosami za, przy 9 - przeciw i 4 wstrzymujcych si od gosowania. Uchwaa w tym najbardziej spornym punkcie brzmi: KPRP winna zwracad si do partii socjalistycznych i klas owych zwizkw zawodowych z propozycj wsplnej walki. (Tame, str. 49) Wera Kostrzewa, jeden z najtszych umysw partii, dzi podrzdna urzdniczka w sowieckim Gospanie, motywowaa t uchwa zgodnie z prawicowym pogldem niemieckiego komunizmu (Brandler, Thalheimer), popieranym przez Radka: W 1918-1919 roku dla walki z fal rewolucyjn sama buruazja oddawaa rzdy socjalugodowcom. Dzisiaj jest inaczej. Dzi nawet socjalugodowy rzd musiaby powstad wbrew buruazji, musiaby prowadzid w konsekwencji do rozwoju rewolucji, do rzdu rad. (Tame, str. 29 Motywacj sw jak wyrazi si jeden z uczestnikw IIl Konferencji - przebiega Kostrzewa wzia na kawa wielu delegatw i ci wypowiedzieli si za poparciem lub ewentualnym udziaem w rzdzie robotniczym-koalicyjnym. Niemniej ten kawa agitacyjny Kostrzewy by wyrazem najgbszej tsknoty za polsk kiereoszczyzn, bez ktrej nie wyobraali sobie komunici monoci zagarnicia wadzy. W tej ofercie jednolitego frontu pod adresem PPS, jak i w szeregu pniejszych, tkwi charakterystyczna dla mentalnoci komunistycznej idea: zrobimy sojusz, pjdziemy kawaek drogi razem (wyraenie Radka), ale pniej... zrobimy porzdek z sojusznikami. Wrd przywdcw komunistycznych bywaj i tacy, ktrzy utrzymuj dobre stosunki z przywdcami socjalugody, lecz ci mimo wszystko ujawniaj wobec swoich wasnych szeregw bezgraniczn, wprost mieszn nienawid do wszystkiego co niekomunistyczne, w pierwszym za rzdzie do - socjalistw. W latach 1922-1923, wanie w toku najgortszych umizgw KPRP do PPS, Jerzy Sochacki opublikowa cztery tomiki Faktw i dokumentw: PPS w subie imperializmu Austrii i Niemiec, PPS w rzdzie Moraczewskiego, PPS w Sejmie i poza Sejmem, PPS a Rady Robotnicze, bdce jednym ordynarnym pamfletem. Pniej uzupeni je Sochacki rwnie pamfleciarsk histori NPR (Narodowej Partii Robotniczej, w ktrej te by za modu). Nic te dziwnego, e PPS przyjmowaa oferty komunistyczne a do ostatnich czasw bardzo niechtnie. Zwrot taktyczny KPRP na III Konferencji w sprawie jednolitego frontu nie tylko wypywa z chci obrony interesw paostwowych ZSRR, co w wielu zasadniczych kwestiach gra najwaniejsz rol. Opierano tu si take na dowiadczeniach partii komunistycznych zachodniej Europy, partii, ktre doszy do przekonania, e ich hurra-rewolucyjna polityka, nie liczca si z nastrojami mas, izoluje ruch komunistyczny, czynic z niego mao znaczc, zamknit sekt, a co najgroniejsze, w mniemaniu komunistw, przyczynia do odradzania si socjaldemokracji. Std te wypyna koniecznod zmiany taktyki w tym duchu, eby KPRP moga wejd w porozumienie z socjalistycznymi partiami i zwizkami zawodowymi, aby nastpnie rozsadzad je od wewntrz i przecignd masy na swoj stron.

Groba izolacji komunistw od mas stana w Polsce w caej okazaoci, gdy na ich wezwanie, do strajku powszechnego na dzieo 2 grudnia 1922 roku nikt nie przystpi i fiasko, jak to przyznaje III Konferencja, byo zupene. Plan wsppracy z polsk demokracj zmusi KPRP do kompletnej zmiany programu w dziedzinie rolnej i narodowociowej. Na III Konferencji Kostrzewa, istotnie powana znawczyni spraw agrarnych, tak sformuowaa stanowisko KPRP wobec programu rolnego: W kraju z tak stosunkowo sab ludnoci robotnicz, jak w Polsce, nie moe byd rewolucji bez rewolucji agrarnej. A c to jest rewolucja agrarna? Powiedzmy to sobie wyranie, nazwijmy rzeczy -po imieniu. Rewolucja agrarna, to zawadnicie ziemi przez chopw. Kosztem najwikszych wysikw, trzeba od razu czd jej ocalid (!) dla uspoecznienia, ale dlatego wanie trzeba te wysiki skoncentrowad tam, gdzie one bd najbardziej owocne, trzeba mied realny, a nie utopijny pogld na perspektywy rewolucji. (Sprawozdanie z III Konferencji KPRP, str. 76) W referacie Kostrzewy mamy stwierdzone dwa wane momenty. Po pierwsze - bez pozyskania chopw rewolucja komunistyczna nie jest moliwa - pozyskad za chopw mona tylko przez oddanie im ziemi, wzgldnie przez zezwolenie na grabie teje. Po drugie - Kostrzewa zdradza si, e KPRP ju wwczas miaa obawy, czy uda jej si w momencie rewolucji uspoecznid ca ziemi, tzn. zabrad na rzecz paostwa komunistycznego i wysuwa plan koncentracji si na odcinkach najbardziej pewnych, wzgldnie na tych terenach, gdzie chopi s wobec komunizmu najbardziej wrogo usposobieni (Poznaoskie i Pomorze nie dawao i nie daje im cigle spad...), by tam ocalid ziemi kosztem najwikszych wysikw, co w ustach komunisty, nawet gdy nosi sukienk i ma taki niewinny, paczliwy gosik, jak Kostrzewa - oznacza ni mniej, ni wicej tylko karne ekspedycje czekistw i krwaw rze bronicych swej chudoby wocian. Zamiary rzeczywiste komunistw zdradza Kostrzewa jeszcze dalej, mwic: Bdziemy mogli wicej ziemi uspoecznid ni w Rosji i uspoeczni ziemi jest w przyszoci jedynym rozwizaniem kwestii rolnej i jedyn drog do socjalizmu. Pamitad naley, e uspoecznienie wedug Kostrzewy oznacza - zabranie ziemi z rk chopw na rzecz paostwa komunistycznego i uczynienie z dotychczasowych posiadaczy teje najemnych pracownikw. Dyskusja w sprawie rolnej bya bardzo gorca: wikszod delegatw przeciwstawia si hasu ziemia dla chopw a motywacja sprzeciww bya dod znamienna. Przytocz tylko dwa bardziej charakterystyczne gosy: Jeeli rewolucja bdzie na Zachodzie, u nas nie znajdzie si siy, ktra byaby zdolna do zmuszenia nas do podziau (ziemi). (Malinowski w dyskusji - str. 85) Inny delegat z Centrali, Gralski, wywodzi: Jeeli rozdrobnimy ziemi, to bdzie rzecz jasn, e na 7 morgach (tyle wedug obliczeo Kostrzewy bdzie mogo wypad na gospodarstwo chopskie w Polsce - uwaga autora) chop sam zje wszystko, a dla miast nie pozostanie nic. Rozdrobnienie folwarkw - to zmniejszenie wydajnoci rolniczej. A z czego wyywimy miasta? Musimy wic wytyd wszystkie siy, aby

folwarki, ktre maj karmid miasta, nam nie przepady. Oprzemy si na proletariacie rolnym, ktry istnieje i stanowi na wsi silny i powany czynnik. (Tame, str. 89) Wobec takiej jasnoci sprawy wszelkie komentarze s zbyteczne. Dodad musz, e sprawa rolna na III Konferencji bya mocno atakowana przez lewicowcw, a znany ju nam lusarski owiadczy wrcz, e dla apichopstwa powica si jedn z podstawowych zasad programu komunistycznego. Ostatecznie jednak Konferencja sprawy tej nie zaatwia, otwierajc dyskusj w partii i pozostawiajc przyszemu Zjazdowi decyzj w tej kwestii. Na marginesie III Konferencji jeszcze dodam, e kierunek Warskiego-Kostrzewy opanowa ca Konferencj i zdoby peni wadzy w KPRP, ktra a do roku 1924 znalaza si w rkach 3 W, tj. Warskiego, Waleckiego i Wery (Kostrzewy). Byo to niewtpliwie najzdolniejsze kierownictwo jakie KPRP miaa kiedykolwiek i w najwyszym stopniu moliwym w komunizmie - samodzielne. Obok Trzech W zasiadali w nim: Prchniak (Sewer - przez pewien czas take W od pseudonimu Weber), dalej mody, utalentowany ekonomista i matematyk Henryk Lauer (ps. Ernest, Brand i apioski), dzi dygnitarz Gospanu, spec od cikiego przemysu oraz szereg pomniejszych figur. W okresie tego kierownictwa nastpia epoka cigego zwracania si KPRP o jednolity front. Bya to raczej prywatna kombinacja 3 W, mocno niepopularna w partii, ktrej stanowisko sformuowa Junosza w referacie politycznym KC na III Konferencji. I on wypowiedzia si za jednolitym frontem, bo kapitalizm na razie ocali swe istnienie, z wielk bied, ale ocali i - na plan pierwszy wysuwaj si dzi hasa przejciowe, walka o minimum egzystencji. Junosza zastrzeg si jednak przeciw konkretnemu zwracaniu si do kierownictwa PPS; wystpi te jako przeciwnik uczestniczenia w rzdach robotniczo-wociaoskich powstaych drog inn, ni sowiecka, tj. zbrojnego powstania. Mona - mwi on - co najwyej rzd taki popierad parlamentarnie, o ile nie ma si widokw na dyktatur proletariatu i pki rzd taki, chod w pewnym stopniu, spenia dania robotnikw13. Charakterystyczne, e Junosza wystpi przeciwko dyrektywom Kominternu, ktre nakazay wwczas zwracad si wszdzie do gr socjaldemokracji. Dzi na pewno nie znajdzie si ju taki miaek w KPP, ktry by mg wystpid z zastrzeeniami co do rozkazu nie tylko Kominternu, ale nawet myli wyraonej przez nieomylnego Stalina. Wdz opozycji lewicowej, lusarski, wygosi na III Konferencji pomienny koreferat, wystpujc przeciwko jakiemukolwiek porozumieniu z socjalugodowcami. Naley przez samodzielny ruch mas, kierowany przez komunistw, wywierad nacisk na socjalistw, zmuszajc ich do walki; naley kontynuowad taktyk rozamow w ruchu zawodowym14; nie wolno te udzielad najlejszego poparcia rzdom ugodowcw. Ponadto potpi on jakiekolwiek odstpstwa od staroesdeckiego programu w kwestii rolnej i narodowociowej, odstpstwa, ktre by zmierzay do apania chopw i buntowania mniejszoci narodowych.

13

Typowe dla komunistw talmudystyczne zamiowanie do zastanawiania si nad sytuacjami zgoa nierealnymi, rozwaao bez adnego praktycznego celu. W owym czasie nikt nie tylko nie zaprasza w Polsce komunistw do rzdu, a caa ich frakcja sejmowa liczya a jednego czowieka to niegrzeszcego rozumem, ktrego gosowanie za tym czy innym rzdem nie miao najmniejszego znaczenia. 14 W owym te czasie komunici wywoali rozam w warszawskich klasowych zwizkach zawodowych i przez krtki okres czasu posiadali wasn Rad Zawodow, rozbit wreszcie przez policj.

Zmiana frontu zaproponowana przez kierownictwo partyjne - wedug lusarskiego - prowadzi do odstpstwa od komunizmu i nastpia ona pod wpywem elementw oportunistycznych, ktre dostay si do KPRP z innych partii socjalistycznych oraz pod wpywem polityki paostwowej ZSRR, rzd ktrego cigle zmuszony jest szukad kompromisw ze swym wewntrznym wrogiem chopstwem. Nim wyjani bieg myli lusarskiego nie mog powstrzymad si od wskazania na jego niezwyk odwag, ktra polegaa na krytyce polityki ZSRR. Gdyby dzi kto odway si ujawnid takie pogldy - a pamitad naley, e wszystkie konferencje i zjazdy KPP odbywaj si na terenie ZSRR zostaby z miejsca nie tylko wyrzucony z partii, ale rwnoczenie aresztowany i oddany pod opiek GPU, ktre w sposb niezawodny zlikwidowaoby takiego miaka raz na zawsze. Zapewniam, e nie ma w tym najmniejszej przesady. Rewolucja rosyjska - wedug lusarskiego - bya od pierwszej chwili zalena od poparcia chopw, ktrzy cigle wywierali swj wpyw na jej utrwalenie. Rzd sowiecki musia wobec tego czynid ustpstwa na rzecz chopw do momentu a przyjdzie z pomoc rewolucji rosyjskiej proletariacka rewolucja na zachodzie Europy. Gdy za ta ostatnia nie nadchodzia rzd sowiecki musia pjd na daleko posunite ustpstwa, stworzy wic Nep, ktry przyzna koncesje dla zagranicznego kapitau. Sam jednak Nep nie wytworzy warunkw zaufania do Sowietw wrd paostw kapitalistycznych na zachodzie Europy, tote w konsekwencji poczto starad si o uznanie ZSRR i cignicie kapitau zagranicznego. W okresie tym na rzdy paostw europejskich wielki wpyw mieli socjalici; trzeba wic byo wykorzystad ten wpyw, nawizad zerwane kontakty i uzyskad w ten sposb poparcie dla Rosji Sowieckiej. Taka polityka - zdaniem lusarskiego - przynosi jednak szkod dla midzynarodowego ruchu rewolucyjnego, a w dalszej konsekwencji i dla ZSRR, bo w rezultacie komunizm w skali wiatowej zostanie osabiony, co z kolei osabi i Rosj Sowieck. Poza lusarskim, ktry ostro wystpowa przeciwko kierownictwu KPRP za pomys zmiany taktyki, rwnie przeciwko Komitetowi Centralnemu KPRP wystpili przedstawiciele emigracji komunistycznej w Rosji, rekrutujcy si z b. esdekapelowcw, na czele z Marchlewskim, Uniszlichtem i Leszczyoskim. Ci zaatakowali znw zmian programu w sprawie rolnej i narodowociowej, w wyniku czego po duszej dyskusji na III Konferencji kwesti roln pozostawiono bez rozstrzygnicia, otwierajc w partii oficjaln dyskusj nad ni; nieoficjalnie za ta dyskusja zapocztkowana zostaa przez seri artykuw Kostrzewy, zamieszczanych w Nowym Przegldzie w 1922 roku. Rewolucja, ktra bya ju tak bliska, nie tylko nie nadesza, ale zacza zanikad. Lenin dostrzeg to pierwszy i on te rzuci haso do odwrotu, ktre w jzyku komunistycznym przybrao formuk do mas i natchno kierownictwo owych czasw, gwnie Warskiego, Kostrzew, Waleckiego i Brandta, do sformuowania nowej taktyki - taktyki jednolitego frontu, z ktr ju zapoznaem czytelnikw. Sytuacja polityczna w Polsce ulegaa wwczas stopniowemu zaostrzaniu si, a wrd komunistw powstay obawy, e moe dojd do dyktatury Narodowej Demokracji. Maria Koszutska w jednym z artykuw pt. Przeciw reakcji, zamieszczonym w Nr 3-4 Nowego Przegldu, obawy te wyraa, kokietujc jednoczenie socjalistw, ktrzy w obliczu niebezpieczeostwa przewrotu faszystowskiego endecji winni si znaled w jednym bloku z komun. W artykule tym Kostrzewa wyraa ubolewania, e klasa robotnicza jest niezorganizowana, rozbita, opanowana apati i letargiem. Wysuwajc koncepcj jednolitego frontu, pisze: Tote, gdy idzie o odparcie niebezpieczeostwa panowania Korfantych i Dmowskich, wszystkie odamy klasy robotniczej musz id w zwartych szeregach, ale najbardziej

rewolucyjna jej czd musi prowadzid masy dalej: do walki rwnie zaartej z reakcj utajon, pielgnowan w onie lewicowego bloku. (Artyku Przeciw reakcji, Nowy Przegld, nr 3-4/1922 r., str. 63) Dalej swj plan taktyczny Kostrzewa rozwija nastpujco: Zburzenie zgody midzy wielk buruazj a przywdcami drobnomieszczaostwa i ugody robotniczej bdzie coraz bardziej uzaleniad blok belwederski od mas robotniczych i chopskich i zmuszad do liczenia si z nimi. Zbudzid w nich wol do narzucania swych dao to najwaniejszy dla nas sens polityczny wydarzeo obecnych. I dalej: ...cay proletariat miast i wsi, wszyscy robotnicy i biedni chopi zrozumied musz, e nie osoba Pisudskiego czy Witosa - jak gosz fracy i ludowcy, ale tylko zbudzenie si do czynu, nieustanna czujnod, solidarna masowa akcja - zapewnid im mog demokratyczne zdobycze, niezbdne w buruazyjnym paostwie. (Tame) Nowoci budzc zdziwienie jest w nowej taktyce komunistycznej nie tylko jednolity front z ugod robotnicz (PPS), ale nawet i z caym obozem belwederskim, a co najwaniejsze - walka o demokracj niezbdn w buruazyjnym paostwie, w obronie ktrej wystpuje take Warski w artykule pt. Demokracja na bacznod, zamieszczonym w Nowym Przegldzie, gdzie pisze, e nie da si uniknd demokracji - tej krtszej lub duszej, ale nie uniknionej fazy przejciowej do rewolucji proletariackiej. Naturalnie, wrd czytelnikw wzbudzi to zdumienie, e komunici z sakramentalnej dyktatury proletariatu obniyli si na piedesta demokracji. Kostrzewa usiuje nawet okrelid, jak dugo na tej pozycji trzeba bdzie pozostad, piszc: Dopki oglny bieg wypadkw nie przygotuje gruntu dla przewrotu i dopki hasa rewolucji socjalnej nie odnios zwycistwa w masach robotniczych i chopskich. (Tame) Z wynurzeo leaderw KPRP widzimy, e rewolucja wwczas stracia w Polsce grunt pod nogami i hasa jej nie znajdoway posuchu w masach. Sam Warski stwierdza w tym czasie: I jeeli w roku 1918-1919 partia nasza koncentrowaa myl swoj na walce o dyktatur proletariatu, to dzi od dwch lat prawie coraz czciej i goniej wzywamy masy do walki o wolnod... A walka o wolnod jest hasem demokratycznym, jak demokratycznymi s wszystkie inne dania czciowe, z ktrymi wystpuje teraz do akcji wyborczej rewolucyjna czd proletariatu. (Artykuy Demokracja i dyktatura w: Nowy Przegld, padziernik 1922, nr 5, str. 154) Oczywicie, tych sw Warskiego nie powstydziby si aden z tzw. ugodowych socjalistw. Jak widzimy, myl komunistyczna w Polsce zacza chadzad swoistymi drogami, zreszt nie tylko w Polsce. W par tygodni pniej nastpiy wybory do Sejmu (listopad 1922 r.). KPRP posza do nich pod nazw: Zwizku Proletariatu Miast i Wsi, organizacji fikcyjnej, ale dziaajcej legalnie. Wybory 1922 roku

wykazay, e komunici w Polsce stanowi pewn si, lecz niepodobna uwaad ich za ruch prawdziwie masowy. Zdobyli niecae 130 tysicy gosw, tj. zaledwie 1/8 tego, co PPS, z tego okoo 27 tysicy gosw przypado na Warszaw, okoo 15 tysicy na Zagbie Dbrowskie. Takie orodki robotnicze, jak: d, Grny lsk, Zagbie Naftowe, day komunistom znikom ilod gosw, a wie jeszcze mniej. Do Sejmu wprowadzili wwczas dwch posw: z Zagbia Dbrowskiego, Stanisawa aocuckiego, ktry we wasnym orodku - Przemylu nic nie wskra, za z Warszawy, Stefana Krlikowskiego (ps. Bartoszewicz, Ogrodniczek, Cyprian). Dziaalnod parlamentarna tych dwch posw polegaa na propagowaniu skrajnego hurra-demokratyzmu, ktry, gdyby go zaczd realizowad, doprowadziby do likwidacji paostwa w cigu tygodnia. Projekt poprawek Krlikowskiego do kodeksu karnego znosi wszystkie artykuy mwice o zdradzie stanu i dziaalnoci antypaostwowej (pozostawi jednak artykuy o szpiegostwie). Wielkiego zgorszenia w KPRP narobi jego projekt poprawek ustawy o subie wojskowej, w ktrym uzna jej koniecznod, domagajc si jedynie skrcenia suby do 6 miesicy. Pnym latem 1923 roku odby si, oczywicie na terenie Rosji, II Zjazd KPRP, ktry stanowi podkrelenie polityki 3 W. Zjazd w wikszym jeszcze stopniu, ni III Konferencja mia charakter przeomowy. Uchway tego Zjazdu byy obowizujce dla KPRP przez cay rok, po czym zostay zmienione jako oportunistyczne. Ze wszystkich Zjazdw KPRP by on najlepiej obesany i wybrany w moliwie demokratycznych warunkach, bo nastpne Zjazdy KPP byy po prostu mianowane przez KC. Najbardziej typowe i bezceremonialne mianowanie delegatw odbyo si na III Zjazd w 1925 roku i na VI Zjazd w 1932 roku. II Zjazd liczy 49 delegatw z gosem decydujcym. Poziom umysowy jego obrad by stosunkowo wysoki. Cay II Zjazd obradowa w blasku zorzy nadchodzcej rewolucji niemieckiej, ktra te wywara swe pitno na jego obradach. Nadzieje ywione dawniej na rewolucj w Polsce, przytumione, a po czci stracone w latach 1921-1922, znowu poczy wracad. W okresie Zjazdu KPRP stawiaa ju stawk nie tylko na Armi Czerwon ale take na uzbrojone sotnie (Zenturien) Brandlera, wczesnego wodza komunistw niemieckich. Pod ktem widzenia tych nadziei przyjte zostay uchway w formie pompatycznej i manifestacyjnej. Zjazd zaszczyci swoj obecnoci sam prezes Kominternu i prezes Sowietu piotrogrodzkiego - Zinowiew, ktry doszed wtedy razem ze Stalinem i Kamieniewem do najwyszej wadzy i znaczenia w Rosji. W pomiennym przemwieniu powitalnym Zinowiew zapowiedzia, e: ...rewolucja niemiecka jest nieunikniona i w najkrtszym zapewne czasie rozegraj si tam wypadki rozstrzygajce. Stanie si to za par miesicy, byd moe wczeniej, raczej wczeniej ni pniej. (Broszurka Referat G. Zinowiewa, 1923 r., str. 13) Naturalnie, Zinowiew mg tak miao przepowiadad, bo na Kremlu ustalono ju terminy rewolucji i miejsca, w ktrych miaa si zaczd: najpierw w Saksonii, pniej w Hamburgu, Berlinie, a wreszcie w caych Niemczech. Jak dalece rzd sowiecki i Komintern stawiali wszystko na rewolucj niemieck i byli pewni jej zwycistwa moe wanie wiadczyd mowa Zinowiewa, w ktrej nie zachowa ju nawet pozorw dyplomatycznych, tj. oddzielania rzdu sowieckiego od Kominternu, ktre - wedug naiwnych twierdzeo komunistw i dyplomatw sowieckich - maj stanowid niezalene od siebie organizacje.

Na II Zjedzie KPRP Zinowiew wrcz zapowiedzia pomoc dla rewolucji niemieckiej nie tylko wszystkich partii komunistycznych wiata, ale i pomoc ZSRR, mwic: W szczeglnoci rosyjska partia komunistyczna, nasza republika radziecka, nawet gdyby tego chciaa (a oczywicie, nigdy tego chcied nie bdzie - uwaga autora) nie mogaby, nie potrafiaby oddzielid swych losw od losw rewolucji niemieckiej. (Tame, str. 16) W owym czasie w sferach rzdowych ZSRR znajdowao si wielu rozsdniejszych politykw, tzw. dziaaczy gospodarczych, ktrzy przeciwni byli uwikaniu Rosji w jakkolwiek awantur wojenn. Zinowiew, wiedzc o tym doskonale, w mowie swej, polemizujc z owymi ukrytymi przeciwnikami, histerycznie wykrzykiwa: jeliby w takiej chwili partia nasza zachwiaa si (mowa o rosyjskiej partii - uwaga autora), jeliby powiedziaa, e my sprbujemy zajd jakie stanowisko neutralne, to oznaczaoby, e partia gnije, e republika nasza kroczy drog przeobraenia si w republik mieszczaosk, buruazyjno-demokratyczn, chopsk. Rczymy wam jednak gow, e si to nie stanie i e ludzie, ktrzy to gosiliby, stan po drugiej stronie barykady. Nie wiem, czy znajd si u nas tacy ludzie, lecz wtpi w to bardzo, jeli byli tacy przemdrzali realni politycy, ktrzy by mwili: My musimy handlowad, ale nie zajmowad si rewolucj, nam trzeba dobijad si o uznanie de jure itd., jeliby pojawili si tacy termidorczycy (likwidatorzy Rewolucji Francuskiej - uwaga autora) - zostaliby odcici od nas bez litoci. (Tame, str. 17) Mwic to biedak nie przewidzia, e takie idee termidoriaoskie zakradn si, co prawda tylko na pewien czas, do samych szczytw wadzy sowieckiej i e zarzuty jego skierowane zostan pniej eo ipso przeciwko Stalinowi, co bdzie miao ten skutek, e zostanie on pniej przez Stalina odsunity nie tylko od czynnej polityki ZSRR, ale take pozbawiony godnoci wodza, pomimo wielokrotnego kajania si. Dlatego uwaam, e za wczenie Zinowiew wwczas deklarowa: ...jest to sto procent pewnoci, e partia nasza i Zwizek Republik Radzieckich niezwocznie dowiod, e czekalimy, gromadzilimy siy, odstpowalimy, manewrowalimy po to, by w decydujcej chwili wszystko co mamy rzucid na szal midzynarodowej rewolucji proletariackiej i rewolucji niemieckiej. (Tame) W deklaracji tej Zinowiew zagalopowa si i powiedzia szczerze, to co myla. Sam jednak zreflektowa si, e powiedzia za duo i dlatego przezornie dalej doda: Powinnimy przekonad kadego robotnika-socjalist, pepesowca, bezpartyjnego, e my jestemy za pokojem. (Tame, str. 20) Oczywicie, nie obeszo si w mowie Zinowiewa bez akcentw, e gwnym wrogiem niemieckiej rewolucji bdzie buruazja polska (sic!). Przewidujc za smutny koniec tej caej awantury dodaje:

Jeliby rewolucja niemiecka poniosa porak, to zdecydowaoby nie tylko o losie Rosji Sowieckiej, ale take o losie robotnikw polskich (czytaj: Komunistycznej Partii Polski - uwaga autora) i wielu innych oddziaw robotniczej armii. (Tame, str. 22) W dziesid lat pniej sowa Zinowiewa nabray proroczego brzmienia, chocia wczesny strach jego, jak widzimy, by mimo wszystko mocno przesadzony. II Zjazd KPRP wyda wielki manifest, bdcy wrd dokumentw komunistycznych dotd chyba najwikszym dziwolgiem. Okazuje si z niego, e KPRP ni std, ni zowd, nagle przemienia si w gorc obrooczyni niepodlegoci Polski i nie tylko stana na gruncie niepodlegoci, ale rozpocza licytacj w patriotyzmie ze wszystkimi polskimi kierunkami politycznymi. Nie ulega wtpliwoci, e ten nagle powstay patriotyzm wrd komunistw by tylko kruczkiem agitacyjnym i manewrem politycznym, jednak nie stanowi on zjawiska odosobnionego. W tym czasie Karol Radek podsuwa niemieckim komunistom inicjatyw tzw. szlageteriady, tj. pjcia kawaek drogi wsplnie z nacjonal-socjalistami (pertraktowa wwczas z hr von Roventloven, wybitnym pniej hitlerowcem) przeciwko Francji i Polsce, do czego wyzyskuje, jako pretekst, rozstrzelanie dywersanta-szpiega niemieckiego Schlagetera przez francuskie wadze okupacyjne w Zagbiu Ruhry. W KPRP propozycje Radka wywoay wielkie zdumienie i przyznad trzeba, chod to brzmi paradoksalnie, e w wczesnych koach kierowniczych KPRP ujawni si pewien sentyment narodowy oraz zrozumienie dla spraw polskich. W wyniku tego powzite zostay tak patriotyczne rezolucje na II Zjedzie. Gdyby wwczas KPRP dziaaa w warunkach nieco wikszej samodzielnoci i niezalenoci od Moskwy, istniaa moliwod dalszego rozwoju jej bardziej rzeczowego stosunku do Polski, co w konsekwencji mogoby si przyczynid do spolszczenia czci partii komunistycznej. Podobn ewolucj przeszy potem znaczne odamy kompartii: Norwegii (Partia Pracy), Szwecji (Hoeglund), Francji (Frossard), obecnie neosocjalista), Czechosowacji (Bubnik). We Woszech i Niemczech znaczna czd komunistw, nawet ze sfer kierowniczych, oderwaa si od swych partii i utona w faszyzmie. Niestety, apa Moskwy w zarodku zdusia sabiutkie jeszcze odruchy samodzielnej myli politycznej, jaka kiekowaa wrd komunistw w Polsce.. W manifecie wydanym na II Zjedzie, KPRP ostro atakuje rzdzcy wwczas w Polsce blok ChjenoPiastowy, oszczdzajc w zupenoci PPS i obz belwederski z tych wzgldw, e nie wypadao z czysto propolskiego stanowiska manifestu szkalowad tych obozw, co do ktrych komunici mieli zudzenia na ewentualne zblienie. W tym, dod jak na wczesne, a jeszcze bardziej na dzisiejsze czasy, oryginalnym dokumencie, czytamy: Armia ma byd oczyszczona ze wszystkich ywiow demokratycznych: ci, ktrzy przelewali krew w tym przewiadczeniu, e walcz o szczcie ojczyzny i jej ludu, tpieni s dzisiaj, jako robactwo szkodliwe i w masowych samobjstwach szukaj rozwizania swej tragedii. Uchway II Zjazdu KPRP, str. 8) Jak zauwayli czytelnicy, na I Zjedzie KPRP wysunito postulat, e jedno z najwaniejszych zadao partii, to walka z armi polsk, na II Zjedzie za komunici broni armii polskiej przed endeckimi zamachami. Nie udmy si szczeroci ich wynurzeo - w gruncie rzeczy celem ostatecznym KPRP byo wwczas dalsze rozkadanie armii, tylko za pomoc innych metod, mianowicie: przez pogbianie

rozterek wewntrznych, tak niebacznie wprowadzonych do armii przez politykw, bdcych w orbicie sfer rzdzcych. W dalszej czci manifest II Zjazdu smaga korumpowanie ycia paostwowego: Ale zamknite i zatkane s wszystkie rda wtedy, gdy chodzi o potrzeby paostwa, o interes spoeczny. Wic dzisiejsi rzdcy polscy jedyne wyjcie znajduj w wezwaniu na pomoc kapitau zagranicznego. Gotowi s sprzedad mu p Polski, oddad w zastaw ca, monopole, koleje, lasy, zaprzedad w niewol siebie i ludnod ca. Polska rzdzona przez Chjeno-Witosa idzie pod jarzmo ekonomicznej dyktatury, pod bat kontroli bankierw midzynarodowych. Ale nie tylko ekonomiczna niewola grozi Polsce w chwili dzisiejszej. Tylko lepi mog nie widzied, e rozgrywa si dzisiaj gra jeszcze wiksza, e stoimy wobec wypadkw, ktre zdecyduj ostatecznie o losach niepodlegego bytu paostwowego Polski (podkrelenie autora). (Uchway, str. 9-10) KPRP, dbajca o potrzeby paostwa, stojca na stray niepodlegego bytu paostwowego Polski - czy to nie paradoks nad paradoksami? Niepodlegod Polski wie KPRP take ze zwycistwem rewolucji niemieckiej ostrzegajc, e w razie upadku tej rewolucji, mielibymy opakane nastpstwa, albowiem: ...midzy Rosj Mikoajw Mikoajewiczw i Niemcami junkrw i hakaty pruskiej nie byoby miejsca dla Polski niepodlegej. W morzu krwi robotniczej, ktra zalaaby Europ rodkow i Wschodni, znalazaby mierd i Polska niepodlega. (Uchway, str. 68) Nieproszeni neofici niepodlegoci Polski zbytnio przejli si jej losem. Rzeczypospolita Polska ju wwczas posiadaa dod siy, aby mc obronid si przed swymi zewntrznymi nieprzyjacimi, a dzi, w roku 1934, miao powiedzied moemy, e nigdy nie bdzie w takiej niemocy, by miaa zgind, nawet przy takiej niekorzystnej konstelacji, jak maluj komunici na swym II Zjedzie. Niemcy Hakaty pruskiej, a dzisiaj Niemcy Hitlera s niewtpliwie potniejsi, ni dawniej, zreszt nie bez winy samych komunistw. A pomimo tego Polska nie tylko nie ginie, ale na odwrt - jest bezsprzecznie potniejsza ni bya przed dziesiciu laty; jej powane znaczenie w polityce midzynarodowej nie ulega adnej kwestii. Ale wystarczyaby chwilka szczeroci i postawienie przed sob dylematu Polski midzy Rosj Stalina a Niemcami Brandlera czy Thlmanna, by ci niepodlegociowcy zrozumieli, e przy takim ukadzie stosunkw mielibymy wojn i na Wschodzie i na Zachodzie nie z winy Polski, interesom ktrej taka wojna nie mogaby odpowiadad. Komunici niemieccy na pewno signliby zbrojn rk po polski Grny lsk i Pomorze; gosili to przecie zupenie jawnie, a znane s fakty, e na przeomie 1918-1919 roku spartakici (komunici) niemieccy z Grnego lska niejednokrotnie robili wypady zbrojne na teren Zagbia Dbrowskiego. wczesnej KPRP, w odrnieniu od obecnej KPP, przyznad wypada jedn rzecz. Ot w specjalnej uchwale II Zjazdu wyranie uznaa ona polski charakter Grnego lska (o Pomorzu w ogle najmniejszej wtpliwoci nie byo) piszc:

Wrogiem miertelnym narodowoci polskiej na Grnym lsku by fabrykant i obszarnik niemiecki. (Uchway, str. 66) By w czasie II Zjazdu KPRP, no i chyba jest nadal. Niemieckiej rewolucji KPRP chciaa dawniej ofiarowad z Grnego lska tylko wgiel oraz pomoc orn bojwek grnolskich, ktrymi nazywano powstaocw, dzi tak okrutnie przez komunistw znienawidzonych. Obecnie KPRP obdarowuje Niemcw caym Grnym lskiem i Pomorzem, jako prowincjami niemieckimi. Jak zobaczymy dalej, w tym rozdawaniu ziem polskich musia pohamowad KPP rzd sowiecki, ktry w midzyczasie zmieni sw polityk w stosunku do Niemiec i nieco w stosunku do Polski. A jak ju wiemy z poprzednich rozdziaw, sprzecznoci midzy polityk KPP a rzdem sowieckim nie ma i byd nie moe. W swoicie pojtym patriotyzmie KPRP spotykamy zreszt szereg sprzecznoci. Gosi ona, e: Jedyn gwarancj jej (Polski) niepodlegoci jest zwycistwo rewolucji w Europie i sojusz robotniczo-chopskiej Polski z bratnimi republikami ociennymi. (Uchway, str. 12) Tymczasem ju na II Zjedzie ci gwaranci niepodlegoci Polski z niesamowitego zdarzenia, witaj niemilkncymi oklaskami nastpujce wyznanie Zinowiewa: Dzielimy wojny na sprawiedliwe i niesprawiedliwe, niezalenie od tego czy s one obronne czy zaczepne. Stosujemy tu kryterium natury spoecznej - chodzi mm o to: kto, jaka klasa i dlaczego wystpuje do walki. Wyobramy sobie np., e niemiecka proletariacka republika - dla zabezpieczenia si przed jutrzejszym atakiem polskiej buruazji -pierwsza wystpuje do walki... taka wojna z punktu widzenia czysto strategicznego zaczepna, faktycznie (?) byaby jednak (!) obronna (podkrelenie autora). (Referat G. Zinowiewa, str. 21) Taki wic los mia spotkad Polsk, w razie zwycistwa rewolucji komunistycznej w Niemczech i to w wypadku, gdyby Polska zupenie nie mieszaa si do spraw niemieckich. Zreszt skdind wiadomo, e Rosja Sowiecka gotowa bya przyjd z pomoc i Niemcom straessemanowskim w razie konfliktu z Polsk; nasi za komunici, przyjmujc oklaskami mow Zinowiewa wystawili sobie ju wwczas wiadectwo przyjaci, przed ktrymi broo nas Boe. W ogle bolszewicy rosyjscy w owym czasie wielkie nadzieje pokadali w rewolucji niemieckiej. Niemcy przedstawiay si jako olbrzymi rezerwuar produkcji przemysowej, nieskooczenie przewyszajcy produkcj rosyjsk rezerwuar, opanowanie ktrego oznaczaoby stanicie na progu opanowania wiata. Kraje w rodzaju Polski ze swym sabszym przemysem nie wchodziy w podobne rachuby, tote dla rosyjskiego polityka bolszewickiego czy te dla Polaka komunisty, mylcego kategoriami rosyjskiego imperializmu, Polska stanowia jedynie pomost pomidzy Rosj a Niemcami i caa dziaalnod kremlowskiego bolszewizmu sprowadzaa si gwnie do zapewnienia sobie tego pomostu bez wzgldu na to, jak drog. Oczywicie, oprcz tych tendencji w rnym czasie przejawiay si i inne. Obecnie jednak Komintern wysuwa bezkompromisow koncepcj wchonicia Polski przez ZSRR pod rnymi pozorami. W rezolucji o sytuacji politycznej II Zjazd owiadcza:

Jeeli nastpi interwencja kontrrewolucyjna, rozgorzeje wojna rewolucyjna, wojna na mierd i ycie, w ktrej Zwizek Republik Radzieckich bdzie musia rzucid na szal wszystkie swe siy, bo przez zwycistwo rewolucji niemieckiej bronid bdzie swego wasnego istnienia. (Uchway II Zjazdu KPRP, str. 18) Wyobramy sobie zupenie realny obraz. W Niemczech wybucha rewolucja komunistyczna; Francja, np. czujc si zagroona w swoich interesach (zerwanie traktatu wersalskiego, zaatakowanie Alzacji, Lotaryngii etc.), interweniuje zbrojnie, czy nawet tylko represjami gospodarczymi. Polska, oceniajc wczesn niekorzystn sytuacj militarn, zajmuje stanowisko neutralne. Armia sowiecka pod pozorem niewypeniania przez Polsk ultimatum o przepuszczeniu wojsk i sprztu wojennego do Niemiec, wkracza do Polski i grzebie raz na zawsze jej niepodlegod. Taki jest istotny sens uchway politycznej II Zjazdu polskich komunistw, deklarujcych si wwczas byd gwarantami (i to najgorliwszymi) niepodlegoci Polski. W osobnej uchwale o sytuacji politycznej Polski II Zjazd rozwija dalej znan nam ju ocen si walczcych w spoeczeostwie polskim, dzielcy to spoeczeostwo na: obz kapitau, prowadzony przez sztab endecki i obz Pisudskiego, skupiajcy wok siebie grupy demokratycznych ideologw drobnomieszczaostwa, chopw, czd klasy robotniczej i inteligencji pracujcej oraz niektre koa buruazyjno-obszarnicze, sowem - prawie cay nard komunici ju wwczas widzieli w obozie Marszaka Pisudskiego. Jednoczenie ta sama rezolucja konstatuje zwycistwo endecji i bankructwo Pisudskiego, z czego wyprowadza wniosek, e dla ruchu rewolucyjnego powstaj nader korzystne momenty, bo do walki z reakcj endeck masy dadz si atwiej porwad. Z tej oceny si wychodzc mamy te w uchwale politycznej, przeznaczonej raczej dla uytku wewntrznopartyjnego (w odrnieniu od manifestu, ktry przeznaczony zosta dla szerokich mas), kokietowanie elementw inteligenckich i patriotycznie nastrojonych chopw oraz robotnikw. Do inteligencji, pierwszy raz chyba od istnienia KPRP, zwraca si ona w manifecie tymi sowami: ...e, jeli chce ona suyd Polsce (na pewno tak, bez przymiotnikw - uwaga autora) nie za jej ciemiycielom i paskarzom, to nie ma dla niej innej przyszoci, jak w sojuszu z robotnikami i chopami, jak w zdecydowanym udziale w walce rewolucyjnej. (Uchway, str. 12) Ale manifest zaznacza, e inteligencja ta podlegad musi kierownictwu proletariatu (czytaj: partii komunistycznej). Broo Boe, eby przyszo komu do gowy, e inteligencja stanowi t warstw narodu, ktra wanie moe nim kierowad. Tote we wspomnianej uchwale znajdujemy tego rodzaju zastrzeenia: Rzdy buruazji w Polsce stanowi miertelne niebezpieczeostwo dla jej niepodlegoci. Trwa niepodlegod paostwow moe dad narodowi polskiemu tylko zwycistwo rewolucji. A troch dalej: W tej historycznej chwili rewolucyjny proletariat Polski wystpid musi na aren wypadkw dziejowych nie tylko jako czynnik reprezentujcy interesy swojej wasnej klasy, ale jako wdz i rzecznik interesw caego narodu. (Uchway, str. 25)

Komunici w roli wodza i rzecznika caego narodu upodobniliby si do potpianego przez nich nacjonalizmu endeckiego. A gdzie podziaa si goszona cigle teoria walki klas? Odkd to u marksistw i leninowcw istnieje cay nard ze swoimi interesami? Wiem, e na te pytania trudno byoby im odpowiedzied, dlatego sam odpowiadam czytelnikowi. KPRP, chcc co realnego zdobyd, musiaa porzucid swoje nierealne zasady ideologiczne, a e zrobia to poowicznie, niekonsekwentnie, a co najwaniejsze - nieszczerze, nie tylko, e nic nie wygraa, ale poniosa sromotn klsk. A wraz z wczesn porak KPRP przegrali z kretesem twrcy uchwa politycznych II Zjazdu z grupy Warskiego-Kostrzewy, ktrzy nieco pniej dostali dymisj i poszli na wygnanie, na chleb ebraczy do Moskwy. W zakresie jednolitego frontu II Zjazd KPRP wynis zalecenia idce dalej, ni uchway III Konferencji. W okresie przedzjazdowym partia pod tym wzgldem zostaa dod solidnie przygotowana; seria artykuw jej wodzw, szczeglnie 3 W zrobia swoje. Z praktyk jednak byo troch gorzej. W kwietniu 1923 roku Komitet Centralny KPRP zwrci si do Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS i kierownictw innych partii socjalistycznych, dziaajcych w Polsce oraz do Komisji Centralnej Klasowych Zwizkw Zawodowych (wpywy PPS) listem otwartym w sprawie utrzymania jednolitego frontu robotniczego oraz z konkretnymi propozycjami zorganizowania wsplnych demonstracji pierwszomajowych. Jednolity front mia na celu spowodowanie walki o tzw. dania czciowe (8godzinny dzieo pracy, zahamowanie droyzny i bezrobocia, zniesienie podatkw i przerzucenie tych na klasy posiadajce oraz walka z faszyzmem endeckim). Podoe ukryte tej oferty komunistycznej stanowia jednak propozycja walki z wojn, skierowana gwnie przeciwko Francji, a w obronie Sowietw. Dla rozpoczcia tej kampanii proponowali komunici jeszcze przed pierwszym maja 1923 r. ogosid tzw. tydzieo walki z militaryzmem i faszyzmem. W sprawie tej komunici wystpili wwczas w formie listu otwartego; taktycznie biorc, by to manewr jednolitego frontu z gry. Aby jednak manewr uda si, trzeba, aby druga strona nie znaa jego istoty. Ale PPS w owym czasie pierwszorzdnie orientowaa si we wszystkich podstpnych posuniciach KPRP i dlatego w Robotniku z dnia 18 kwietnia 1923 roku udzielono odpowiedzi odmownej na ofert panw komunistw. W odpowiedzi tej midzy innymi czytamy: Walka komunistw z militaryzmem to robota wielbicieli sowieckiego zaborczego i napastniczego militaryzmu. Nie ulega najmniejszej wtpliwoci, e PPS miaa po stokrod racj - kady za, kto przejrza machinacje Sowietw i ich polskich agentw, kryjcych si w KPP, zgodzi si na pewno ze stanowiskiem PPS. W obecnej KPP-owskiej historiozofii II Zjazd ma o tyle tylko doniose znaczenie, e da partii leninowskie hasa w kwestii chopskiej i narodowociowej. W kwestii rolnej po mniej namitnej dyskusji, ni na III Konferencji, Zjazd uchwali: damy wywaszczenia wszystkich folwarkw bez wykupu i oddania ich do rozporzdzenia komitetem) rolnych, wybranych przez og chopw i robotnikw z wyjtkiem bogaczy wiejskich. Tam, gdzie nie ma godu ziemi, komitety rolne bd mogy zachowad wzorowo zagospodarowane lub uprzemysowione folwarki w caoci lub w czci, w celu prowadzenia na nich gospodarki zbiorowej. (Uchway II Zjazdu KPRP, str. 25)

Znamienne w owej uchwale jest rzucenie hasa: ziemia dla chopw bez wykupu, co cile wizao si z przewidywan przez komunistw i majc niebawem wybuchnd rewolucj niemieck (w dalszej konsekwencji i polsk) i miao na celu pozyskanie chopw, jako sojusznikw w walce rewolucyjnej. Z drugiej za strony ta sama rewolucja niemiecka wywara wpyw na wstawienie do uchway zastrzeeo o powoaniu swoistych komitetw rolnych dla podziau ziemi, ktre wybieraj wszyscy robotnicy a zatem i robotnicy fabryczni z miast, przy wyczeniu bogaczy wiejskich (okrelenie, jak wiemy chodby z przykadu rewolucji rosyjskiej, zupenie dowolne); a ponadto do wstawienia formuy: tam, gdzie nie ma godu ziemi, co znowu miaa okrelid partia komunistyczna, naturalnie w duchu najbardziej jej odpowiadajcym. Podstpna ta uchwaa wraz z innymi owiadczeniami przywdcw komunistycznych, e gdy nastpi rewolucja na Zachodzie, to u nas nie znajdzie si siy do zmuszenia nas do podziau ziemi wiadczy, e komunici polscy w manewrowaniu hasami przecignli rosyjskich, zwaszcza, jeli chodzi o wytwarzanie zudzeo wrd chopstwa, ktre - jak ycie wykazuje - w istocie rzeczy jest najgroniejszym przeciwnikiem komunizmu. Wyrafinowana gra sw i chytrod wspczesnego komunizmu jest trudna do zdemaskowania, tym bardziej w rodowisku ludu wiejskiego, jednak konfrontacja sw komunistw z ich metodami i czynami w praktyce, daje nam obraz bezgranicznej obudy. W kwestii narodowociowej na II Zjedzie KPRP rzucono stare haso patriotw polskich: za nasz i wasz wolnod wkadajc w nie tred - rzecz jasna - zupenie odmienn. O ile bowiem patriotom polskim chodzio o wyzwolenie Polski, i reszty narodw uciskanych przez Rosj, z zaboru carskiego, to komunistom wrcz przeciwnie - zaleao na wpdzeniu Rzeczypospolitej Polskiej i innych narodw w jarzmo rosyjskie, przemalowane obecnie na czerwone. W uchwale zjazdowej brzmi to, rzecz zrozumiaa, delikatniej: W walce o zdolnod narodw uciskanych partia z ca stanowczoci wystpuje w obronie zasady stanowienia ludw o swoim losie oraz ich prawa do oderwania si od paostwa, do ktrego zostay wcielone gwatem. Proletariat polski w interesie swego wasnego wyzwolenia z niewoli politycznej i spoecznej musi otwarcie, bez wszelkich ogrdek, popierad denia ludw, ujarzmionych przez buruazj, do cakowitego wyzwolenia narodowego oraz zwalczad ucisk narodowy w kadej formie. (Uchway, str. 25-26) Hasa rzucone przez II Zjazd KPRP i jej hojnod dla innych narodw upodobnione s doprawdy do hojnoci Zagoby dla krla szwedzkiego. Jakie to ludy zostay gwatem wcielone do Polski? Moe komunici uwaaj Traktat Ryski, zawarty w roku 1921 przez ZSRR i Rzeczpospolit Polsk, jako wyraz gwatu albo powrt bezspornie polskich, nie tylko z tradycji historycznej ale i absolutnej przewagi skadu narodowociowego ziem Grnego lska, Pomorza, Maopolski Wschodniej?15 W susznod powrotu tych ziem do Rzeczypospolitej Polskiej komunici sami nie wtpi, ale im chodzi o co innego - o zjednoczenie narodowe ludu ukraioskiego i biaoruskiego z Ukrain Radzieck i Biaorusi
15

Inna sprawa, e sowieckie publikacje naukowe czsto faszuj statystyk narodowociow tych ziem, powtarzajc te faszerstwa niemieckie. Tak np. na wielkiej mapie etnograficznej Europy w Wielkiej Sowieckiej Encyklopedii Pomorze figuruje, jako kraj niemiecki. Wilno za jako zamieszkae przez Rusinw (czemu nie Estooczykw?).

Radzieck (Uchway, str. 62-63), a kady za doskonale orientuje si, e maj na myli zabr naszych kresw wschodnich i przyczenie ich do Rosji Sowieckiej. W czasie debat nad tym zagadnieniem na II Zjedzie z ust starego Marchlewskiego wyrwa si okrzyk duszy polskiej, gdy suchajc tych bredni, z oburzeniem zawoa: Czy chcecie z Zagbia Borysawsko-Drohobyckiego zrobid Ukrain, gdy tam robotnicy, to przewanie Polacy! W tej samej uchwale tak hojnie rozdajcej wschodnie poacie naszego kraju (do rozdawania zachodnich ziem jeszcze wwczas sytuacja nie dojrzaa) KPRP usiuje grad na patriotyzmie robotnikw i chopw, niedorzecznie wmawiajc im, e przez oderwanie od Polski terenw zamieszkaych po czci przez Ukraiocw i Biaorusinw i wczenie tych obszarw do ZSRR robotnicy i chopi sami siebie wyzwol (?!). Pomnc za, e w chwili obrad II Zjazdu czynione s gorczkowe przygotowania do wojny przeciwko Polsce, w celu przyjcia z pomoc rewolucji niemieckiej, KPRP apeluje do uczud narodowych: Kada kropla krwi robotnika i chopa przelana w wojnie przeciw rewolucyjnym Niemcom czy rewolucyjnej Rosji - bdzie zbrodni wobec najywotniejszych interesw narodu polskiego. (Uchway, str. 61) Jak widzimy, dziwny ten system makiawelizmu KPRP doskonale wsppracowad i szermowad potrafi najodleglejszymi od siebie, logicznie biorc, ideologiami. Dla KPRP patriotyzm robotnika polskiego w roku 1920 by nieszczciem, bo rozbi nawa bolszewick, za w roku 1923 odwouje si do niego w imi najywotniejszych interesw narodu polskiego. Przykad pynie tu z gry. Wsppraca Kominternu z takimi kierunkami, jak: ghandyzm i inne, nie jest na og obca; w Japonii np., w pewnym okresie wszed Komintern w kontakt z resztkami starego konserwatyzmu redniowiecznego, buntujcego si przeciwko nowoytnej paostwowoci, a jeden z tych bolszewikw, wicehrabia Goto, wyrazi si, e ideay moralne bolszewizmu cile pokrywaj si z ideaem moralnym starojapooskiego rycerstwa. Dla komunistw najzupeniej jest obojtne, czy posuguj si w agitacji frazesem skrajnego socjalizmu, patriotyzmu, czy frazesem Ligi Obrony Praw Czowieka i Obywatela, czy wreszcie - frazesem mocno reakcyjnym. Z innych uchwa II Zjazdu naley jeszcze podkrelid niektre uchway w sprawie zwizkw zawodowych, stojce wyej o cae niebo od dzisiejszego stanowiska KPP i wiadczce, e wwczas komunici w Polsce nie byli dalecy od rozsdku. Przyznad trzeba, e wtedy sprawami zawodowymi w KPRP kierowali ludzie powani, dobrze zorientowani w sprawach zwizkowych, a co najwaniejsze prawdziwi robociarze. Do rzdu tych zaliczyd moemy: Adama Krup, dzi dygnitarz, dyrektor jednej z fabryk metalowych w okrgu moskiewskim, Wacawa Sobonia, Karola Wjcika (dzi poza nawiasem partii), Ulmana vel Urbana (obecnie dyrektor jednej z wielkich piekaro w Moskwie), Adama Lekiewicza, Jana Paszyna, Wadysawa Lisa, znanego pod przybranym nazwiskiem Prszyoskiego i innych. Dzi wikszod z nich, z tych, czy innych wzgldw, odsunita zostaa od pracy partyjnej. II Zjazd podkrela te mocno ide jednoci zwizkw zawodowych i moliwe ich uniezalenienie od partii politycznych; tote potem pewne ywioy zwizkowe dod mocno sprzyjay komunistom. Wewntrz zwizkw zawodowych uchwaa Zjazdu zaleca ostr, ale przyzwoit, krytyk biurokracji zwizkowej. Dla wzmocnienia wpyww komunistycznych zaleca tworzenie frakcji czerwonych. Z uchway tej najciekawsze s nastpujce wskazania taktyczne: Wszelkie akcje ekonomiczne winny byd organizowane przez instancje zwizkowe.

Naley z reguy przeciw dziaad wybuchowi strajkw tzw. dzikich, tj. lokalnych, niezorganizowanych, o ile nie zostay wyczerpane wszystkie rodki nacisku na ugodowe wadze zwizkowe (podkrelenia autora). Tego rodzaju wskazwki s dzi traktowane przez komunistw, jako najgorsza i najhaniebniejsza kontrrewolucja. Ale i wwczas ju obawiano si zarzutw ze strony Kominternu, dlatego autorzy uchwa przezornie dodali: Naley jednak strajki organizowad nawet (!) ponad gowami ugodowych kierownikw zwizkowych, o ile zostay one przygotowane przez szersz kampani nacisku na wadze zwizkowe, jeeli dla szerokich mas potrzeba strajku jest jasn, a ugodowi kierownicy zwizkowi jawnie t niezbdn akcj sabotuj. Z punktu widzenia ortodoksji komunistycznej oczekiwanie na wynik nacisku na wadze zwizkowe jest take oportunizmem; w mniejszym jednak stopniu woa o pomst Kremla, ni fragment uchway nakazujcy przeciwdziaanie wybuchowi strajkw tzw. dzikich. Dorzucid tu jeszcze musz do tej caej wizanki jeden kwiatuszek w postaci wyniesionej uchway taktycznej: Przy wysuwaniu dao ekonomicznych w czasie walki, przed ni komunici powinni brad pod uwag ustosunkowanie si si i monod zrealizowania dao. (Uchway II Zjazdu KPRP, str. 71 - podkrelenia autora) Dzisiaj tego rodzaju wskazwki w KPP zasuyyby na miano rewizjonizmu, zdrady, a nawet faszyzmu. Obecna komunistyczna taktyka zawodowa polega na robieniu strajkw zgoa niezalenie od monoci czy niemonoci realizacji dao. dania te s w ogle tylko rodkiem dla mobilizowania mas przeciw paostwu, bo za istotny rodek walki z buruazj uznaj jedynie rewolucj drog zbrojnego powstania. Komunistyczna akcja ekonomiczna polega jedynie na wmawianiu w masy realnoci niemoliwych do urzeczywistnienia dao. W ostatecznej konsekwencji polityka ta prowadzi, jak zobaczymy, do odrzucenia samej idei zwizkw zawodowych, do prb samodzielnego i samowadnego kierowania walk ekonomiczn proletariatu przez grupy komunistw. Inna sprawa, e polityka podobna zawsze budzia niechd rozsdniejszych komunistwzwizkowcw, ktrzy te przewanie s w staych zatargach z partyjnym kierownictwem. II Zjazd KPRP wybra Komitet Centralny bardzo jednolity ideologicznie. Kierownictwo bezapelacyjnie znalazo si w rkach grupy Warskiego, Kostrzewy etc.; Komintern mia do 3 W zupene zaufanie, czemu da wyraz w czasie swego IV Kongresu (jesieni 1923 roku) na obradujcej wwczas pod przewodnictwem Radka Komisji Polskiej. Na komisji tej jednak przeciwko kierownictwu 3 W podniesione zostay ostre zarzuty, tak ze strony krajowych opozycjonistw ze lusarskim na czele, jak i sowiecko-polskich komunistw, ktrym patronowa Leoski. Delegaci II Zjazdu rozjechali si wwczas zaopatrzeni w Moskwie nie tylko w faszywe paszporty, ale take z zapewnieniami rzdu sowieckiego i Kominternu, e rycho otrzymaj pomoc dla dokonania rewolucji; mwic to byli przewiadczeni, e ju wybia godzina wprowadzajca system komunistyczny w ustrj spoeczny Polski. Jake sromotnie tym razem, jak wiele razy jeszcze i potem, zostali nasi komunici w swych nadziejach zawiedzeni i oszukani. ycie popyno zupenie innym korytem, ni oni sobie wyobraali. W momencie, o ktrym mowa, cay wiat komunistyczny znajdowa si pod wraeniem klski komunizmu niemieckiego, doznanej jesieni 1923 roku. Jedyna nadzieja Kominternu, rzdu ZSRR

i KPRP - niemiecka rewolucja, nie dopisaa; gorzej, bo z winy wanie samych komunistw niemieckich, no i tym razem omylnego, samego Kominternu. Komunici niemieccy, jak: Brandler, obecny wdz Heckert i Boetcher weszli do socjaldemokratycznego rzdu Zeignera w Saksonii, zamiast uzbroid si i walczyd z Reichswehr w imi rewolucji. Zoyli przysig na wiernod konstytucji weimarskiej, odwoali strajk powszechny, pozostawiajc na asce losu, a raczej Schupo (policji niemieckiej), walczc na barykadach awangard hambursk.16 Trudno na tym miejscu przeprowadzid dokadn analiz przyczyn klski komunistw niemieckich w 1923 roku. Komintern pniej przypisywa j faszywemu zastosowaniu taktyki jednolitego frontu z grami socjaldemokracji oraz zdradzie tej ostatniej, ktra, zauwayd naley, zupenie przecie do rewolucji nie dya. Nie ulega wtpliwoci, e gwna przyczyna przegranej waciwie bez boju, bo Hamburg by tylko wyjtkiem, to niechd niemieckiego proletariatu do bolszewickich eksperymentw, absolutnie nie odpowiadajcych jego naturze. Nieprzecitn rol odegra tu rwnie pierwiastek narodowy i poczucie paostwowe robotnika-Niemca. Nawet robotnik-komunista rozumia, e rewolucja komunistyczna w chwili okupacji przez Francj Zagbia Ruhry oznaczaaby rozbicie Niemiec, a wic byaby zdrad interesw narodowych. Na koniec sami komunici nie mieli adnego zaufania co do swej bojowoci i masowoci. Podobne zreszt przyczyny wpyny na wczesn porak puczu hitlerowskiego w Monachium. Nie od rzeczy take bdzie dodad, e klska rewolucji niemieckiej staa si rwnie klsk wielu misternie wypracowanych teorii filozoficznych przez elit komunizmu niemieckiego. Dla Lenina upadek kapitalizmu i rewolucja socjalna musz byd wynikiem wiadomej dziaalnoci awangardy proletariatu, jego rewolucyjnej partii, gdy tymczasem marksowski materializm historyczny w Niemczech opar si na teorii fatalizmu, a wedug tej - cay kapitalizm sam, na mocy wasnych praw rozwoju, zda od ostatecznej katastrofy, ktrej rezultatem bdzie Zusammenbruch buruazyjnego ustroju, doprowadzajcy eo ipso do proletariackiej rewolucji. Nawiasem mwic, koncepcja ta w teorii jest moliwa i niewtpliwie wyrosa na zachodnio-europejskim gruncie. W istocie, gdyby si miaa okazad praktyczna niemonod istnienia dzisiejszego ustroju i gdyby czynniki dzi rzdzce nie miay ju adnego wyjcia z bezgranicznego a trapicego ludzkod kryzysu, spowodowanego fatalistycznym rozwojem kapitalizmu, pozostawaaby, jako jedyny ratunek, zmiana tego ustroju w sposb przemylany, bez gwatownych wstrzsw. Do wyczerpujcych okreleo tych teorii, a tym bardziej ich racji, nie mona pretendowad na tym miejscu, warto jedynie podkrelid, e z teorii elity komunizmu niemieckiego wypywa pewien fatalizm w ujmowaniu zagadnieo i polityki w ogle, sprzeczny bojowemu duchowi bolszewizmu rosyjskiego.17 W innych krajach powodzio si komunistom w owym czasie nie lepiej. Wczesnym latem 1923 roku pomogli oni wielkiej koalicji partii mieszczaoskich i socjalistw w Bugarii w obaleniu rzdu klasowochopskiego Stambulioskiego, gdy jednak z kolei uderzyli na swych sprzymierzeocw, buruazyjny rzd Cankowa zgnit ich z wielk bezwzgldnoci. Jeszcze w koocu 1924 roku Komintern usiowa ratowad swj honor wywoaniem awanturniczego puczu w maleokiej Estonii, rkoma wysanych specjalnie z Rosji bojowcw, lecz i to skooczyo si klsk.
16

Obraz walk komunistw w czasie powstania hamburskiego daje pk Stefan Rowecki w swej ciekawej pracy pt. Walki uliczne. 17 Wyczerpujce rozwinicie tych teorii znajduje si w pracy b. czonka KC KPP, dr H. Grossmana, pniejszego profesora uniwersytetu we Frankfurcie, pt. Zusammenbruchs Theorie. Praca ta stanowi zbir mistycznych po prostu spekulacji na temat upadku kapitalizmu drog wasnego rozwoju.

W Polsce w okresie tym nie zdobyli si komunici na adne powane wystpienie zbrojne. Wielkie nadzieje wzbudziy w nich krwawe wypadki, jakie rozegray si w dniu 6 listopada 1923 roku w Krakowie, gdzie w wyniku nieszczliwej polityki rzdu endecko-piastowego doszo do opakanej walki robotnikw z wojskiem, w ktrej z obu stron pady trupy. Ale KPRP w walce tej nie odegraa adnej roli i o wykrzesaniu przez ni z tego nieszczsnego buntu krakowskiego ognia rewolucyjnego nie byo mowy. Du win za rozruchy krakowskie ponosi jedynie specyficzny quasi komunizm krakowski wyrosy na gruncie PPS i zgrupowany w owym czasie dokoa osoby dr. Drobnera (tzw. Partia Niezalenych Socjalistw w Polsce18). Podobnie i w wielkich strajkach 1923 roku (powszechnym na Grnym lsku, pocztowcw, kolejarzy) KPRP nie wykazaa wikszego wpywu. Dopiero w grudniu 1923 roku Warski w Nowym Przegldzie analizuje wypadki krakowskie, jako pierwszy w Polsce wypadek zbratania si, pierwsza prba sojuszu dwch klas - uwaa bowiem onierzy, ktrzy dali si rozbroid, za przedstawicieli klasy chopskiej (nota bene, byli to przewanie Ukraiocy): Z tego wynika, e Polska waz ze strajkiem powszechnym i pozostaniem zbrojnym w Krakowie wchodzi w nowy okres walk rewolucyjnych, ktre w zwizku z walkami robotnikw niemieckich mog stosunkowo szybko rozwind si w zwycisk rewolucj proletariatu Europy Centralnej. (Od strajkw masowych do powstania zbrojnego, Nowy Przegld, grudzieo 1923) Jeszcze wwczas komunici z Warskim na czele nie rozumieli albo nie chcieli zrozumied, e walki 1923 roku byy ostatnimi podrygami bohaterskiego awanturnictwa Kominternu. Haniebna - wedug komunistw - rola socjalistw, ktrzy i w Niemczech i w Polsce zgoa nie pokwapili si do rewolucji, wywouje nawet u Warskiego zmian taktyki i cofnicie si z pozycji jednolitego frontu. W tyme artykule Warski pisze: Prby porozumienia midzypartyjnego, celem osignicia jednoci frontu dla walki komunistw, pepesowcw, bezpartyjnych, itd. - oto zasadnicza cecha taktyki jednoci frontu w okresie przejciowym. Gdy partia komunistyczna zdobdzie wikszod klasy robotniczej, a do tego suy rwnie taktyka jednolitego front u, jak kada (sic!) taktyka w ogle - wtedy jednod frontu dwch czy wicej patii przeciw buruazji moe si okazad zbyteczna, a nawet szkodliwa dla sprawy rewolucji. Zarwno Komintern, jak poszczeglne sekcje, przystpiy do taktyki jednoci frontu pod hasem: z wodzami socjalugody, jeeli zechc, bez nich, wbrew im, przeciw nim, jeeli nie zechc (podkrelenia autora). (Od strajkw masowych, str. 499) A dalej ju zupenie wyranie: Ale jeeli w Polsce zwracanie si do wodzw PPS z daniem jednoci frontu przeciw buruazji mogoby jeszcze w tej chwili byd poytecznym narzdziem agitacji rewolucyjnej, to jednak z dowiadczeo walk ubiegych i ze zmian sytuacji w kierunku (?) rewolucyjnym
18

Od roku 1924 Niezalena Socjalistyczna Partia Pracy tzw. NSPP, ktra oscylowaa w kierunku KPP, lecz do 1933 roku naleaa do II-ej Socjalistycznej midzynarodwki.

wynika, e w miar zaostrzania si walk klasowych, zwracanie si do wodzw, w miar demaskowania si ich wobec wasnych szeregw i wobec szerokich mas, w ogle sanie si niemoliwe i zbyteczne. Pozostawiajc na boku pobone yczenie Warskiego o rozwoju sytuacji w kierunku rewolucyjnym, mamy tu zapowied wyran, zmiany taktyki i skierowania steru na lewo, ktrego ju dokonaj ci, co usun Warskiego z kierownictwa partii. Drugi z wodzw grupy 3 W - Walecki wpad wrcz we wciekod, odgraajc si PPS w sposb typowy dla dezertera z tej partii: Albowiem trzeba to powiedzied dzi z moc wiksz, ni kiedykolwiek: droga do rewolucji proletariackiej prowadzi przez trupa kierownictwa socjalistycznego, nie moe byd i nie bdzie rewolucji dopki dzisiejsze partie socjalistyczne nie bd wyrzucone poza obrb klasy robotniczej, dopki ich paraliujce, zabjcze wpywy nie zostan zniszczone, dopki olbrzymia wikszod klasy robotniczej nie skupi si pod sztandarami bezwzgldnej walki, to jest - komunizmu. (PPS i jej opozycja, Nowy Przegld, grudzieo 1923, str. 458) Przytoczone wyej cytaty z artykuw Warskiego i Waleckiego charakteryzuj bardzo ciekawy rys w polityce KPRP, poczynajc od 1924 roku - dzik nienawid do socjalizmu. Pynie ona przewanie z dwch rde: primo - dziaaj tu czysto partyjno-konkurencyjne wzgldy; PPS jest najpotniejszym konkurentem w walce o wpywy na masy robotnicze, chocia ostatnio zarwno w Polsce, jak i w szeregu innych krajach, zmienia si to na niekorzyd i socjalistw i komunistw; nadto - wedug Lenina i Bucharina - najgroniejszym wrogiem jest zawsze najbliszy, albo ten, ktry sob zasania gwnego wroga. Tym za gwnym wrogiem dla KPP jest Paostwo Polskie i spoeczeostwo polskie (nard jako caod). Komunistw w ogle, a przynajmniej ich element kierowniczy trudno do tej caoci zaliczyd - sami przecie tego wypieraj si. PPS za, nawet w okresach bezmylnej opozycji ju nie antyrzdowej, lecz antypaostwowej (gosowanie w Sejmie przeciwko poborowi rekruta, akcje OM. TUR-a, antymilitarystyczne z hasami w obronie ZSRR), do tej caoci paostwowej i narodowej naleed chce. Stara gwardia PPS ze swym patriotyzmem, ze swymi tradycjami walk niepodlegociowych, stanowi dla internacjonalistyczno-wywrotowego komunizmu orzech nie do zgryzienia. Dodajmy, e zacieka nienawid duej czci mas komunistycznych do pepesowcw jest po prostu przykrywk nienawici do obcego sobie narodu. Czasami wystpuj i niechci spoeczne: PPS rekrutuje si z robotnikw bardziej owieconych, ustabilizowanych, zwizanych mnstwem nici z inteligencj zawodow, komunici (poza Zagbiem Dbrowskim), erowali zawsze raczej na wielkomiejskim motochu, lumpenproletariacie, rnych niedoukach z ydowskich drobnomieszczaoskich rodzin (dzi gwne filary KPP) itp. ywioach, nie majcych pojcia o pracy fizycznej polskiego robotnika i traktujcych waciwy proletariat wrcz wrogo19. A e socjalici walcz na tym samym terenie co komunici i w gruncie rzeczy o pokrewne ostateczne hasa, std powstaje ta wcieka nienawid komunistw do socjalistw i to ueranie si, budzce czsto a litod.

19

Dziaacze partyjni PPS zapewne znaj szereg wypadkw, gdy na konferencjach midzypartyjnych czy zawodowych robotnikw z KPP reprezentuj ydweczki w wieku at od 15 do 20. Przykadw takich przytoczyd mgbym wiele.

Z koocem 1923 roku Europa, take i Polska, wstpuj w okres stabilizacji gospodarczo-politycznej, zarazem jest to okres ogromnego wzmoenia wpyww socjaldemokratw na rzdy. W styczniu 1924 roku w Anglii dochodzi do wadzy rzd Mac Donalda, nieco pniej we Francji - rzd kartelu lewicy Herriota popierany przez socjalistw, pniej jeszcze socjalici obejmuj wadz we Szwecji i Danii. Stabilizacja wychodzi na zdrowie i ZSRR - do Londynu i Parya wkraczaj posowie sowieccy. Ale Komintern nic na tym nie zyskuje, owszem - jest to okres szybkiego jego zwyrodnienia w sekt, jednoczenie na pierwszy plan wysuwa si w nim hurra-lewica. W tym wanie czasie dotkn cay wiatowy komunizm wielki cios: 25 stycznia 1924 roku umar w paacu w Gorkach pod Moskw najwikszy jego wdz I Wodzimierz Iljicz Lenin. mierd jego niewtpliwie przyspieszya proces degradacji Kominternu z najmiarodajniejszego czynnika ZSRR do roli podrzdnej agentury rzdowej. Po wadz zmarego wycign rce cay szereg wodzw Kominternu z Kamieniewem (Rosenfeld) na czele, a uzyska j ostatecznie czowiek prawie nieznany w sferach midzynarodowego komunizmu - Rykw. Ta dekadencja Kominternu cile wie si ze skrajn jego centralizacj - poszczeglne kompartie staj si po prostu oddziaami centrali. Do niebywaych rozmiarw dochodzi te donosicielstwo. W KPRP rozpocz si w tym czasie kryzys ideologiczny. Zwiastunem jego bya dyskusja Domski Brandt na amach Nowego Przegldu w listopadzie 1923 roku, dyskusja, ktra ujawnia daleko zaawansowane tarcia wewntrzne. Domski, dziaajcy wwczas w Niemczech wraz z lewic komunistyczn Thlmanna, Ruth Fischer, Masowa, Katza etc., zaatakowa bezwzgldnie taktyk nie tylko KPRP, ale i Kominternu. Manewry jednolitego frontu od gry nazywa oszukiwaniem mas uznaje tylko jednolity front od dou i ciekawe, e zgadza si on wwczas na popieranie rzdw socjalistycznych a nawet wstpowanie do nich (!), bo te powstaj z powszechnych wyborw mas20. Dalej Domski wskazuje, e taktyka, jak stosuj bolszewicy rosyjscy, posiadajcy peni wadzy, moe byd suszna i dobra dla nich, ale zgubna dla komunistw walczcych dopiero o wadz: Jeli wic bolszewicy zalecaj towarzyszom zachodnioeuropejskim taktyk manewrowania, to wynika to z ich wasnych picioletnich dowiadczeo, przenoszonych zupenie bdnie na grunt partii nieposiadajcych wadzy politycznej. A podchwytuj te rady bardzo chtnie nasi neomieoszewicy, ktrzy manewrowanie wyzyskuj, jako ucieczk przed konsekwentn akcj rewolucyjn (podkrelenie autora). (Nowy Przegld, listopad 1925, str. 425) Neomieoszewikami nazywa Domski Brandlera i Thlmanna w Niemczech, Warskiego i Kostrzew w Polsce. Domski rozumiejc, e manewry mog dawad pewne dorane korzyci, zgoa rozsdnie przestrzega KPRP: Taktyka manewrowania niekiedy rozszerza wpywy partii, ale czyni je mniej realnymi; w razie zwrotu na drog rewolucyjn, partia moe nagle okazad si opuszczon przez masy, ktrych nie zaprawiaa do walki rewolucyjnej (Nowy Przegld, listopad 1925, str. 432) Istotnie przykad niemieckich komunistw, ktrzy dziki manewrom skupili 6 milionw gosw przy wyborach parlamentarnych, a ktrzy przy wszelkich gortszych okazjach, a do pocztku 1933 roku,
20

Znowu talmudystka przecie socjaldemokracja uznaje jeden tylko sposb wyaniania rzdw sposb demokratyczny, zgodny z obowizujc konstytucja.

okazali si opuszczonymi przez masy potwierdza w duej mierze obawy Domskiego. Wobec Kominternu omiela si Domski na du samodzielnod: Pod wpywem tej taktyki (jednolitego frontu) Midzynarodwka Komunistyczna zaczyna zmieniad si w reformistyczn (Nowy Przegld, listopad 1925, str. 432) i stawia spraw ostro: Albo demagogia jednociowa albo agitacja rewolucyjna (Tame, str. 428) W polemice tej bardzo ostro rozprawi si z Domskim E. Brand. Najpierw przestrzega on, e nie wolno zapominad o sile socjalistw, piszc: W Europie, zwaszcza w Niemczech, musimy byd przygotowani na to, e w chwili zrewolucjonizowania mas socjaldemokracja nie bdzie jeszcze wcale rozbita i pozbawiona wpyww i e pierwszym etapem dyktatury - bdzie wanie rzd koalicyjny socjalistycznokomunistyczny. (Tame, str. 441) Odpowied Branda, ktry podwczas by sekretarzem Komitetu Centralnego KPRP, bya o tyle znamienna, e wyraaa tzw. teori dwch etapw, o ktr pniej toczyd si bd w szeregach partii komunistycznej wprost homeryckie boje. Poza tym Brand powtarza znane ju nam argumenty, przemawiajce za taktyk jednolitego frontu w duchu leaderw Kominternu. W marcu 1924 roku zebra si Komitet Centralny KPRP w penym skadzie (tzw. plenum) dla omwienia sytuacji po klsce 1923 roku, walki z lewicow opozycj i przygotowania si do V Kongresu Midzynarodwki Komunistycznej, ktry mia stad si dla tego KC koocem. Plenum wystpuje jako hurra-lewicowe, za najgroniejsze niebezpieczeostwo dla KPRP uwaa prawicowy oportunizm, zatracenie rewolucyjnej czujnoci i przystosowanie si do dziaalnoci legalnej, co w warunkach politycznych w Polsce stanowi dla komunizmu mierd. Ten zbir frazesw mia osonid KC przed nadchodzcym ciosem. W uchwale plenum czytamy: rdem tych niebezpieczeostw (oportunistycznych) jest przede wszystkim zwolnienie tempa rewolucji, trudnoci, jakie powstaj dla partii komunistycznej wwczas, gdy z dnia na dzieo odsuwa si perspektywa zdobycia wadzy, gdy opada burzliwa fala rewolucyjnych walk masowych, gdy ycie i praktyk partii, zmierzajcej do zdobycia wikszoci w masach i nie chccej stracid z nimi kontaktu, zaczynaj wypeniad codzienne utarczki o drobne i czciowe dania i zjawia si groba, e hasa rewolucji i dyktatury komunizmu stad bd coraz bardziej w odlegym zwizku z codzienn rzeczywistoci. Dalej Komitet Centralny smtnie wywodzi: Po walkach jesiennych buruazja i w Niemczech i w Polsce umocnia si politycznie. W obydwu tych krajach, decydujcych wraz ze Zwizkiem Republik o losie rewolucji socjalnej

w Europie, buruazja umocnia si te gospodarczo, gdy zdoaa poczynid pewne kroki w kierunku uzdrowienia finansw i stabilizacji waluty. Sierpieo i padziernik w Niemczech, listopad w Polsce - dowiody, e partie nasze nie byy jeszcze przygotowane do kierowania wielkimi walkami, e w szczeglnoci idea zbrojnej walki, jako jedynego rodka obalenia buruazji, nie zostaa jeszcze przez parti wszczepiona masom, koniecznod przygotowania si do niej - nie przenikna szeregw partyjnych. (Broszurka Plenarne posiedzenie KC KPRP, marzec 1924, str. 4-5) Dziwnie i niewesoo dla komunistw wyglda to zawodzenie po buoczucznych proroctwach Rady Partyjnej z 1919 roku o niewykonalnoci programu ekonomicznego i politycznego buruazji polskiej. Nadto samobiczujce si Plenum podkrela brak umiejtnoci w manewrowaniu, ktrej wzr niedocigniony stanowi oczywicie bolszewicy; podkrela bdy w stosowaniu jednolitego frontu za wszelk cen, nawet kosztem swego oblicza ideowego; powtarza te frazesy lewicy o tym, e nie trzeba byo listw pisywad, a mobilizowad masy, itp. Plenum, opierajc si na uchwaach II Zjazdu, zezwala na dyskusj w ramach partii na temat: jak naley uchway te realizowad. Jednoczenie Komitet Centralny ju wwczas zdawa sobie spraw, e uchway te nie wytrzymaj prby ycia. Zaraz po klsce niemieckiej zorganizowana za granic czwrka opozycyjna publikuje tezy mocno atakujce Komitet Centralny. Do czwrki tej naleeli: Domski, Zoka Osioska (Unszlichtwna, siostra czonka kolegium GPU, pniejszego szefa floty powietrznej ZSRR) oraz przysani specjalnie przez Komintern dla robienia opozycji w KPRP - Julian Leszczyoski (ps. Leoski) i urzdnik sowieckiego komisariatu spraw zagranicznych i handlu zagranicznego - Damowski (Adamski). Komitet Centralny prbowa z nimi walczyd - specjaln uchwa potpi ich jako dezorganizatorw, wprowadzajcych zamt w szeregi KPRP; oskary ich take o zamanie dyscypliny partyjnej przez wysanie w tajemnicy przed Komitetem Centralnym emisariusza do kraju dla zorganizowania frakcji, ktra jednoczenie bez wiedzy kierowniczych instancji partyjnych kolportowaa swoje tezy w kraju i w caej Midzynarodwce. Ale na rozkaz Kominternu pomoga czwrce partia niemiecka, skd wanie przepdzono Brandlera oraz francuska, te opanowana przez lewic po usuniciu Souverine'a (Liwszyca). Komitet Centralny KPRP usun czwrk od pracy na wszelkich odpowiedzialnych placwkach KPRP, dopki jej czonkowie nie poddadz si dyscyplinie partyjnej i czynami nie dowiod, e wyrzekaj si swojej frakcyjnej roboty. Lecz uchwaa Komitetu Centralnego pozostaa tylko na papierze, bo ju w cztery miesice pniej, ta sama czwrka odebraa Warskiemu wadz nad parti i usuna w cieo czonkw Komitetu Centralnego, stajc si sama jdrem kierowniczym nowego KC. Oczywicie, jak zwykle, i w tym wypadku decydowaa Moskwa - to bowiem stanowi cech charakterystyczn samodzielnoci KPRP.

Rozdzia III
Tred: V Kongres Kominternu. Dalszy spadek fali komunistycznej i zalki faszyzmu. Era demokratyczno-pacyfistyczna. Walka z prawic i socjaldemokracj. Zmiana taktyki partyjnej. Rozbicie delegacji polskiej. Potpienie wodzw KPP za poparcie Trockiego i Brandlera. Detronizacja wodzw i mianowanie nowego kierownictwa przez Komisj Polsk. Msko-tragiczne przemwienie Kostrzewy. Brutalna mowa Stalina. List otwarty Kominternu do KPRP. Dezorientacja komunistw polskich. Platforma polityczna lewicowego kierownictwa. III Zjazd KPP. Przeciwpolskie stanowisko Bucharina, Zinowiewa i Manuilskiego. Narodziny teorii o socjal-faszymie. Potwierdzenie usunicia z KC starych wodzw. Stanowisko ultralewicowej grupy na Zjedzie. Ruch dywersyjny na kresach tzw. powstanie biaoruskie KPP broni polskoci Grnego lska Bolszewizacja partii i jej znaczenie. Zmiana nazwy partii.

Zwrotnym, a raczej przewrotnym momentem dla KPRP sta si V Kongres Kominternu latem (lipiecsierpieo) 1924 roku. By to moment dla tej zacnej instytucji wielce niekorzystny. Ju wiosn 1924 roku sam Zinowiew musia obwiecid, e fala rewolucyjna, ktra narosa w 1923 roku, zaamaa si bardziej jeszcze, ni fala lat 1918-1920 i cofa si gwatownie wstecz. Stabilizacja gospodarcza paostw europejskich powoli pocza ugruntowywad si; rwnie w yciu politycznym wiata nastpuje pewna rwnowaga. O ile cokolwiek wczesnej stabilizacji zagraao i grozi po dzi dzieo, to w adnym razie nie rewolucja komunistyczna, a mniej czy bardziej rewolucyjny ruch nacjonalistyczny, wystpujcy w rnych krajach pod odmiennymi postaciami, popularnie nazwany przez komunistw ruchem faszystowskim. Poza Wochami, ktre s krajem posiadajcym klasyczne formy faszyzmu, ruch ten gdzie indziej wystpowa dopiero w zalkach. Gwnym celem tego ruchu byo przezwycienie moskiewskiej zarazy komunistycznej w swoim wasnym kraju i usunicie niezdrowych przerostw powojennego kapitalizmu, przy pomocy wybitnie wzmocnionej wadzy paostwowej. Narodziny tego ruchu wywouj wrd komunistw paroksyzm strachu. Wielu z powaniejszych dziaaczy komunistycznych z chwil powstania ruchw nacjonalistycznych w paostwach Zachodniej Europy poczo przepowiadad koniec komunizmu; tu wic, gdzie on powstawa, komunici starali si zdusid go w zarodku. Jednake oficjalne sfery Kominternu nie potrafiy wycignd z tego grocego im niebezpieczeostwa adnych wnioskw: z jednej strony nadal lekcewayy one interesy narodowe proletariatu, lepo podporzdkowujc je interesom Rosji, z drugiej za - Komintern by mniemania, e faszyzm przy rozptaniu nienawici do idei spoecznych socjalizmu, ewentualnie komunizmu, sam zlikwiduje si. W rzeczywistoci okazao si, e obok elementw reakcyjnych we wszystkich tych ruchach od pocztku tkwiy ywioy, dce do gbokich reform ustroju spoeczno-gospodarczego. W pewnych wypadkach faszyzm nabiera cech narodowego socjalizmu. Najistotniejsz tred obrad V Kongresu stanowio ustosunkowanie si komunistw Zachodu do nowej konfiguracji w Rosji. W pierwszej poowie 1924 roku dokonywuje si szybkie zaamanie wpyww Trockiego, reprezentujcego wanie kierunek podporzdkowania interesw Rosji interesowi Kominternu. O awanturniczo-prowokacyjnej polityce tego kierunku w roku 1923 ju pisalimy. Gdy widoczna staa si stabilizacja, Trocki pocz gosid porozumienie Kominternu z lewicowymi odamami socjaldemokracji, ktre nie byy zadowolone z tego, e ich wadze kierownicze poczynaj tworzyd czysto buruazyjne rzdy. Jednoczenie rozwija si na terenie Rosji gwatowna kampania na rzecz

Trockiego. W kampanii tej ma jednak Trocki przeciwko sobie now biurokracj sowieck, na czoo ktrej wysuwa si Stalin, przy poparciu Kamieniewa i Radka. V Kongres Kominternu, rozpatrujc sytuacj europejsk, widzia w krtkotrwaej dyktaturze gen. Seckta zwycistwo faszyzmu w Niemczech. Dla okrelenia politycznej sytuacji Europy ustanawia si now terminologi - er demokratyczno-pacyfistyczn albo wyraajc si po bolszewicku demokratyczno-pacyfistycznych oszustw. Co prawda, ta nowa era ginie z dokumentw Kominternu ju po okresie procznym. Oceniajc pooenie z punktu widzenia interesw ZSRR, Komintern z jednej strony boi si zwycistw wyborczych socjalistw i lewicowo-mieszczaoskich partii, bo stanowi one powan konkurencj dla komunizmu, z drugiej za strony - formujce si w wyniku tych wyborw rzdy, jak: Partii Pracy w Anglii, kartelu lewicowego we Francji, itp., budz w Moskwie uzasadnione nadzieje, e przy ich poparciu uda si wytworzyd pokojowe stosunki z ZSRR i w ten sposb da si usund, albo przynajmniej oddalid, interwencj zbrojn przeciwko paostwu proletariackiemu. W tym wanie czasie bolszewicy zainicjowali ostr kampani w skali europejskiej, przeciwstawiajc si rzekomym przygotowaniom wojennym paostw zachodnio-europejskich przeciwko ZSRR. Wrzask o wojnie antysowieckiej da Sowietom t korzyd, e mogy one lepiej utrzymad w ryzach lud rosyjski i inne uciskane przez si narody. Dla partii komunistycznych sta si za bodcem w ich pracach na rzecz obrony ZSRR. Wzrost si socjaldemokracji w Zachodniej Europie daje wwczas V Kongresowi Kominternu pretekst do stworzenia niesamowitej teorii, wedug ktrej buruazja dla utrzymania swego panowania chwycia si chytrych manewrw, lawirujc midzy socjaldemokracj a faszyzmem i oddajc wadz raz tym, raz tamtym. Faszyzm i socjalizm postawione zostay na jednej paszczynie, jako ludowa przykrywka dla dyktatury buruazji; ponadto socjaldemokratw okreli Komintern, jako trzeci parti buruazji (wzite ze stosunkw angielskich), przedtem traktowa ich jako prawicow parti robotnicz. Poza tym V Kongres nie przesadza zgoa w malowaniu perspektyw rewolucyjnych. Referat gospodarczy gwnego ekonomisty Kominternu, yda wgierskiego, Varga'ego przewiduje dwie moliwoci: albo stabilizacj kapitau albo zaamanie si gospodarki kapitalistycznej; podobne wrenie na dwoje znajdujemy w referacie politycznym Zinowiewa: albo przyspieszony rozwj czynnikw rewolucyjnych albo zahamowany. Rezolucje polityczne V Kongresu przywizuj wielk wag do przewidywanych cigych zmian rzdw demokratycznych i faszystowskich, z czego musi wreszcie wyniknd osabienie ustroju kapitalistycznego w rnych paostwach. Std wycigaj autorzy tych rezolucji zudny dla siebie wniosek, e t drog pjdzie wzrost si rewolucji proletariackiej a do jej ostatecznego zwycistwa (Nowy Przegld z lipca 1924 roku, str. 600). Przeywany okres jest okrelony, jako okres pomidzy dwoma falami rewolucji. W okresie tym gwny front walki to umacnianie ruchu komunistycznego, walka z odchyleniami oportunistycznymi wewntrz partii, tj. z wszelkimi przejawami samodzielnoci tych ostatnich, na zewntrz za - walka z socjaldemokracj, tj. z wszelkimi, samodzielnymi ruchami robotnikw europejskich. Na pierwszy plan wysuwa si stopniowo haso walki z prbami zamachu na ZSRR. V Kongres zmieni radykalnie taktyk jednolitego frontu. Nowe sformuowanie tej wci zmieniajcej si taktyki brzmiao:

Taktyka jednolitego frontu bya i pozostanie taktyk rewolucyjnego manewru strategicznego awangardy komunistycznej, otoczonej ze wszech stron przez wrogw w jej walce przede wszystkim przeciw zdradzieckim wodzom kontrrewolucyjnej s. d. - i w adnym wypadku nie taktyk sojuszu z tymi wodzami. (Tame, str. 603) A dalej jeszcze wyraniejsza formua: Taktyka jednolitego frontu bya i pozostaje taktyk stopniowego przecigania na nasz stron robotnikw socjaldemokratycznych i lepszej czci robotnikw bezpartyjnych. W adnym za wypadku nie moe byd taktyk zniania naszych celw do poziomu wiadomoci tych ostatnich. (Str. 603, tame) Tak wic z caej taktyki pozosta tylko frazes, ktrym okrela si taktyk dzikiej walki. Jednolity front z masami sta si synonimem walki dywersyjnej - przenikania agentw kompartii wewntrz organizacji socjalistycznych, gdzie skupiaj dokoa siebie sympatykw komunizmu. Pniejsze dyrektywy KPP z 1929-1930 roku nakazuj wysyad do PPS etc., oprcz wspomnianych agentwdywersantw, take zwykych agentw-wywiadowcw, majcych informowad KPP o stosunkach w innych partiach. Oczywicie, w tych warunkach bardzo prdko doszo midzy partiami komunistycznymi a socjalizmem do stanu, uniemoliwiajcego nawet stosunki osobiste pomidzy ludmi obu tych obozw. V Kongres Kominternu wykluczy te wszelkie porozumienie z socjaldemokracj na platformie programowej, obwieszczajc, e rzd robotniczo-wociaoski komunici pojmuj, jako synonim czy pseudonim hasa dyktatury proletariatu. Od V Kongresu datuje si silne przesunicie orodka wysikw Kominternu na Daleki Wschd, gwnie do Chin i Indii. Przedtem, od 1920 roku dziaa on przewanie na Bliskim Wschodzie w Turcji, Persji, Afganistanie, przejawiajc niebyway oportunizm wobec najfanatyczniejszych odamw mahometanizmu; w Arabii np., bolszewicy weszli w przymierze z dzik sekt Wahabitw, zwalczajc w imi islamu wszelkie przejawy kultury europejskiej, prcz techniki militarnej. Komintern popiera i sawnego Abd-El-Krima w Maroku, dostarczajc jego wojskom sprztu wojennego i wykwalifikowanych dowdcw. Jeden z nich, zastpca gwnodowodzcego Abd-ElKrima - genera sowiecki Jodowski, Polak z Warszawy, mia pniej nieszczcie wpad w rce polskich wadz bezpieczeostwa w Warszawie, gdy spenia tu swoj misj. Agenci Kominternu, zwykle mahometanie rosyjscy, docierali a do Sudanu. To przesunicie orodka dziaalnoci Kominternu szo rwnolegle z takime zwrotem w polityce rzdu Sowietw; rola Kominternu, jako agentury tego rzdu wystpuje tu wyjtkowo jaskrawo. Sprawie narodowociowej w Polsce powici V Kongres specjaln uchwa, w ktrej midzy innymi czytamy: Kongres stwierdza koniecznod wysunicia przez partie komunistyczne Polski, Czechosowacji i Rumunii hasa zjednoczenia rozdartych przez imperializm ziem ukraioskich w robotniczo-chopsk republik sowieck. (Rezolucje V Kongresu Midzynarodwki Komunistycznej - zeszyt II, str. 5) A dalej:

Kongres aprobuje wysunite przez KPRP haso zjednoczenia rozdartych obszarw Biaorusi w robotniczo-chopsk republik radzieck Biaejrusi ...KPRP winna przeprowadzid haso prawa ludnoci litewskiej do samookrelenia, wcznie do oderwania si od Paostwa Polskiego. (Tame, str. 7) Zreszt hojnod Kominternu kosztem Polski ogranicza si jeszcze wwczas tylko na rzecz Sowietw o odebraniu nam Grnego lska nie ma mowy: V Kongres zwraca szczegln uwag partii komunistycznych Polski i Niemiec na koniecznod poczenia i wzmoenia pracy na Grnym lsku, celem pozyskania sobie caego grnolskiego proletariatu w obu paostwach. Obie bratnie partie winny prowadzid wspln walk przeciwko uciskowi narodowociowemu we wszystkich jego formach: w agitacji swej i propagandzie winny brad pod uwag warunki jzykowe niemieckich i polskich robotnikw. (Tame, str. 7) Ogromne znaczenie maj reformy organizacyjne V Kongresu. Do 21 warunkw21, wymaganych od wszelkich kompartii nalecych do Kominternu. Kongres doda 22 warunek: przeprowadzenie bolszewizacji partii, tj. pene przejcie przez nie statutu WKP z jego skrajnym centralizmem, mianowaniem wszystkich wadz przez wysze instancje. Wprowadzono te zasad, e kady czonek partii komunistycznej musi mied okrelony przydzia pracy - praca ta za zabiera niektrym komunistom tyle czasu, e z koniecznoci duy procent ich musi byd utrzymywany przez parti. System ten, wypada nadmienid, daje partii komunistycznej peni wadzy nad poszczeglnymi jej czonkami, ktrzy w zamian za to otrzymuj godnod stania si kkiem w wielkiej maszynie, majcej przebudowad wiat. Za godnod t dziaacze partyjni, z drugiej strony, pacid musz penym podporzdkowaniem si tej maszynie, nawet w swym yciu prywatnym. Nie wdajc si w szczegow analiz poszczeglnych kanonw, do ktrych dosza myl twrcw nowej religii, moemy ustalid jedno, mianowicie: komunici d do wychowania rycerza nowej wiary, niejako poza obrbem wiata, ktry go wyda i w ktrym yje. To stanowi najistotniejsz cech dzisiejszego komunizmu w dziedzinie wychowania czowieka. Komunista dzisiejszy brzydzi si bowiem ju nie ustrojem buruazyjnym, nie wyzyskiem robotnika, lecz caym po prostu wiatem dzisiejszym - buruazyjnym, jego kultur, jego nauk, jego literatur a nawet formami ycia codziennego, nie mwic ju o takich jego waciwociach, jak: religia, moralnod itp. W praktyce

21

II Kongres Kominternu, ktry obradowa w lipcu 1922 roku w Piotrogrodzie, uchwali 21 warunkw, stawianych kadej partii zgaszajcej swj akces do Komunistycznej Midzynarodwki. Warunki te oznaczaj zupene poddanie si pod dyktatur Moskwy; dyktatura obejmuje nawet sprawy personalne - punkt 20 warunkw nakazuje partiom komunistycznym powierzanie stanowisk kierowniczych towarzyszom, ktrzy byli komunistami ju przez II Zjazdem Kominternu; punkt 14 cile wie spraw komunizmu z interesem paostwowym Rosji, nakazujc popieranie sowieckich republik, ktre wwczas posiaday nazw: Rosyjska Socjalistyczna Federacyjna Republika Sowietw (dopiero od 1923 roku zmieniono nazw na: Zwizek Socjalistycznych Republik Radzieckich), bojkotowanie transportw amunicji dla wrogw (byo to w okresie wojny z Polsk); punkt 4 - nakazuje propagand wywrotow w wojsku; a 9 z tych warunkw (1, 2, 6, 7, 9, 10, 11, 13, 21) nakazuje kompartiom jak najbrutalniejszy stosunek do socjalugodowcw - specjalny nacisk kadzie si te na rozbijanie reformistycznych zwizkw zawodowych. Warunki te spotkay si z silnym sprzeciwem czd komunistw niemieckich z Levym na czele od razu zerwaa z Kominternem, za nimi posza czd woskich (Serrati) i francuskich (Frossard); one te zdecydoway o zerwaniu z Kominternem prawicy Bundu (Erlich, Alter) - jedynie w KPRP nie podnis si ani jeden gos protestu.

jednak prowadz sekciarze komunistyczni tryb ycia, jakiego powstydziby si przecitny buruj, tj. oddaj si rnym geszeftom, jednoczenie za gosz fantastyczne teorie jakiego ascetyzmu rewolucyjnego, lc z jednej strony tych, ktrzy prowadz buruazyjny tryb ycia, z drugiej za sami cign z kasy partyjnej ile si da. Znane s przecie wypadki naduyd materialnych i fakty, e komunici z funduszw partyjnych urzdzili sobie wcale wygodny tryb ycia, niektrzy pobudowali wille, a jeszcze inni, dziki rnym operacjom gotwk partyjn, przedziergnli si nastpnie w prawdziwych burujw. Tu mona by wymienid kilku skarbnikw Komitetu Centralnego KPP. Wspomniane przez nas reformy organizacyjne, uchwalone przez V Kongres, zwaszcza o owej bolszewizacji, wzgldnie centralizacji, spotkay si z niezbyt gorcym przyjciem zachodnich komunistw. Komunistyczna Partia Szwecji, Norwegii, czd komunistw angielskich, w ogle uciekli z Kominternu. Natomiast w Polsce bolszewizacja poczya si z przewrotem paacowym: cae kierownictwo komunistycznej partii zostao zastpione innym. Kongres zosta take odpowiednio do tej roli przygotowany. W skad delegacji rosyjskiej wchodzi kilku komunistw polskich wrogo nastawionych do prawicowego kierownictwa KPRP, midzy innymi - Unszlicht, Dzieryoski, Dolecki; z francusk delegacj przyjeda jako delegat, Leoski, poza nim jest tam rwnie drugi delegat Polak, b. esdek apelowiec, yd czstochowski, wystpujcy pod ps. Duret. Z niemieck delegacj zjechali: Gustaw Reicher - yd dzki, znany pod ps. Rwal, Domski i Osioska (Uniszlichtwna), naleca do czwrki lewicowej. W delegacji czechosowackiej znalaz si rwnie Polak, antyprawicowiec, pose na Sejm w Pradze - Karol liwka, zreszt jeden z najbardziej sualczych wobec Moskwy biurokratw KP Czechosowacji, w ogle przejawiajcej pewn samodzielnod22 Wreszcie trzy najwiksze delegacje, jak: rosyjska, niemiecka i francuska, z gry nastawione byy na obalenie kierownictwa KPRP, chocia wystarczyaby sama rosyjska. Delegacja KPRP bya dod liczna: 10 delegatw krajowych i 4 Z zagranicznego Politbiura, nadto - 4 ze Zwizku Modziey Komunistycznej, ktrzy bawili na odbywajcym si w tym czasie Kongresie Komunistycznej Midzynarodwki Modziey, tzw. KIM-a (Kommunisticzeskij Internacjona Moodioy). Pod naciskiem opinii Kongresu delegacja ta, pocztkowo jednolita, rozbia si na czd krajow, na czele z Krajewskim (recte Wadysaw Stein, brat Domskiego i zid Warskiego, znany te pod ps. Wierny i Bronisaw) i Skulskim (Stanisaw Martens), b. komisarzem politycznym baszkirskiej dywizji Czerwonej Armii oraz czd zagraniczn, tj. 3W i Prchniaka. Czd krajowa dosza do wsplnej linii z lewicow czwrk Leoskiego, Domskiego, ktra przeciwstawiaa si grupie kierowniczej. Zaraz na wstpie Kongresu gwny referent, wczesny prezes Kominternu - Zinowiew zaatakowa Komitet Centralny KPRP za nieszczery stosunek do Komitetu Wykonawczego Midzynarodwki Komunistycznej w tzw. sprawach: rosyjskiej i niemieckiej; nieszczerod ta polegad miaa na cichym popieraniu opozycji Trockiego w Rosji i zdymisjonowanego kierownictwa Brandlera w Niemczech. Po tej krytyce Zinowiew zada naprawy pewnych bdnych posunid Komitetu Centralnego KPRP mwic, e naley troch skorygowad bdy wierzchokw polskiego KC (broszurka: Sprawa polska na V Kongresie Kominternu - str. 9). agodnod Zinowiewa oburzya francuskiego delegata Leoskiego, ktry rzek:

22

I z t parti V Kongres zrobi porzdek, obalajc jej kierownictwo i mianujc nowe, skadajce si przewanie ze zbiegw z Wgier. Kierownictwo to doprowadzio do skrajnej kompromitacji: roztrwonio pienidze partyjne, rozpijao swych czonkw, wreszcie za czd partii z Bubnikiem na czele ucieka do socjaldemokratw.

Myli si towarzysz Zinowiew sdzc, e wystarczy cokolwiek (einwenig) naprawid bdy kierownictwa kompartii Polski. Trzeba je radykalnie wykorzenid, trzeba stworzyd w partii zdrowy trzon bolszewicki i rewolucyjne kierownictwo. (Tame, str. 12-13) Poza tym przytacza Leoski szereg przykadw oportunizmu, jak wniosek posa Krlikowskiego w Sejmie o skrcenie suby wojskowej do 6 miesicy, co przecie oznacza - wedug komunistw, uznanie armii polskiej. Albo daje on taki charakterystyczny przykad: Oto w imi utrzymania jednoci organizacyjnej z buruazyjnymi wolnomylicielami przedstawiciele lewicy robotniczej (nasi towarzysze), ktra miaa na Zjedzie Wolnomylicieli (tj. polskich bezbonikw - uwaga autora) wikszod, pozostawili w ich rkach cay aparat ogupiania robotnikw23. (Tame, str. 11) Znaczna czd tych buruazyjnych mylicieli (J. Landau, Dawid Jabooski, Wrooski-Jakiewicz, wybitny pepesowiec Krzesawski-Cynarski) swym wojujcym, haaliwym ateizmem zgoa nie rni si w tym punkcie od komunistw - mimo to ich program uznano za aparat ogupiania robotnikw , pomimo najlepszych chci wsppracy z komun; caa za ich dziaalnod sza i idzie ostatniej bardzo na rk. Spord delegatw polskich usilnie popierali wywody Leoskiego: Rwal, a zwaszcza delegat ZMK Grski (Konstanty Graeser, ps. Alek, odzianin, student), ktry pobi wszystkie rekordy czoobitnoci wobec Kominternu. Krajewski i Grzegorzewski (prawdziwe nazwisko: Franciszek Grzelszczak, uywa te ps. Marcin), stanowili rodzaj centrum: atakowali 3 W, ale nie decydujc si na otwarte poparcie czwrki lewicowcw. Wodzowie KPRP siedzieli jak myszy pod miot; aden z nich nie wystpi na Plenum, woleli oni milczed. Wreszcie Kongres uchwali w rezolucji politycznej specjalny paragraf, aprobujcy uchway II Zjazdu KPRP, ale z takim dopiskiem: W swojej za praktycznej dziaalnoci, szczeglnie w okresie walki masowej w padzierniku, wodzowie partii nie ujawnili istotnej rewolucyjnej aktywnoci. W sprawach rosyjskiej i niemieckiej polski KC popar prawicowe skrzydo i prbowa zdusid we wasnych szeregach wszelk krytyk z lewicy (Tame, str. 15) Tego rodzaju owiadczenie nabrao ju mocy wyroku na polityczn dziaalnod Komitetu Centralnego. Ale na tym nie skooczyo si. Kongres wyania specjaln Komisj Polsk pod przewodnictwem samego Stalina. By to - trzeba zaznaczyd - jego pierwszy wystp na terenie Kominternu, gdy do tego czasu trzyma si on tylko rosyjskiej partii komunistycznej, pozostawiajc teren Kominternu tym bolszewikom, ktrzy znali wicej zagranic, co do ktrej Stalin by zupenym ignorantem. W skad komisji poza Stalinem weszli: Mootow, jako wiceprzewodniczcy (obecny premier rzdu

23

W kwietniu 1925 roku komunici z Janem Hemplem na czele opanowali Stowarzyszenie Wolnomylicieli cakowicie przy czym usunito ze stowarzyszenia wszystkich powaniejszych ludzi: znakomitego lingwist prof. Baudoin de Courteneya, Romualda Minkiewicza, Lubelskiego i in. Stowarzyszenie to zostao w 1928 roku rozwizane przez wadze, usunici zeo pepesowcy stworzyli przedtem Polski Zwizek Myli Wolnej, stale wysawiajcy stosunki sowieckie, mimo to KPP zawsze go zwalczaa, par razy prowokujc w nim drobne rozamy.

sowieckiego), dalej ministrowie policji - Dzieryoski i Unszlicht, przedstawiciel komisariatu wojny, Podwojski, ekonomista Milutin, wreszcie pniejszy sekretarz Kominternu, yd-litwak Piatnicki i b. dygnitarz z Ukrainy, adwokat Manuilski (dzi sekretarz generalny Kominternu). Zaproszono i przedstawicieli rnych narodw: z Ukrainy Sowieckiej - Skrypnika (pniejszy komisarz owiaty, w 1933 r. popeni samobjstwo) i Szumskiego, ktry obecnie siedzi w wizieniu sowieckim za ukraioski nacjonalizm Sekretarzowa komisji zlitwinizowany Polak Mickiewicz-Kapsukas (sic!). Z Niemiec byli: Thlmann - obecnie uwiziony przez Hitlera i histeryczna ydwka wiedeoska Ruth Fischer, zdetronizowana pniej z przywdztwa komunistw niemieckich oraz wspomniany ju Gustaw Reicher. Z innych partii do komisji tej weszo po dwch: z Czechosowacji midzy innymi - pose liwka, ponadto po jednym przedstawicielu kompartii: Anglii, Woch, Ameryki, Litwy, otwy i Finlandii. Byy to figury drobne, wprowadzone do komisji tylko dla zamaskowania jej rosyjskiego charakteru. Obrady komisji, wakujcej sprawy KPRP, trway cae trzy dni. Przebieg ich by tak interesujcy, e zasuguje na obszerniejsze streszczenie. W charakterze gwnego oskaryciela z ramienia czwrki lewicowej wystpi Leoski, denuncjujc Warskiego, jako wroga bolszewizmu. Midzy innymi przytacza przykady, e wraz z Waleckim w 1918 roku wbijali n w plecy walczcego proletariatu, bo wystpowali przeciwko mordowaniu zakadnikw przez czerezwyczajk (to ostatnie jest, oczywicie, rzecz szlachetniejsz, bo polega na wbijaniu nie noa w plecy, lecz kuli w ty gowy), e Kostrzewa wystpowaa przeciwko czerwonemu terrorowi, jako systemowi24, e s reformistami oraz e przeceniali znaczenie demokracji buruazyjnej. Co jednak byo najgwniejszym powodem do zaatakowania Komitetu Centralnego dowiadujemy si ze sw Leoskiego: Najwaniejszym jednak powodem naszego wystpienia przeciwko polityce prawicowych wodzw bya sprawa rosyjska i niemiecka (Str. 18 broszurki pt. Sprawa polska...) Z emfaz, przy chytrym, przytakujcym umiechu cudownego Gruzina - Stalina, woa Leoski: KPRP musi przestad byd barier midzy leninizmem Rosji a Zachodem. (str. 19) Oczywicie, e Stalin musia z ukontentowaniem poznad w tym parafraz partyjn dyplomatycznej formuy stanowiska sowieckiego komisariatu spraw zagranicznych, z ktr p. Wigdor Kopp afiszowa si w 1923 roku. Dla poznania tych strasznych bdw starego kierownictwa KPRP w sprawach rosyjskiej i niemieckiej pozwol sobie przytoczyd obszerniejsze cytaty z niektrych dokumentw. W grudniu 1923 roku Politbiuro Komitetu Centralnego KPRP omielio si napisad do Politbiura Komitetu Centralnego Rosyjskiej Kompartii (a wic Stalina) nastpujce owiadczenie: Centralnym punktem obecnego kryzysu wewntrz RKP s rnice pogldw midzy wikszoci RKP, a towarzyszem Trockim. Wiemy, i rnice te zwizane s ze
24

To samo stanowisko zaja Ra Luksemburg i szereg komunistw francuskich. Sualczy stosunek KPRP do terroryzmu czerezwyczajki jest unikatem. Warto te pamitad, e na czoo tego terroryzmu wysunli si obok otyszw, b. czonkowie SDKPiL: Dzieryoski, Unszlicht, Myoski, Bulioski.

skomplikowanymi zagadnieniami budownictwa socjalistycznego i nie mamy monoci sdzid tych rnic z dziedziny polityki ekonomicznej. Jedno jest dla nas pewne: imi towarzysza Trockiego dla naszej partii, dla caej midzynarodwki, dla caego rewolucyjnego proletariatu wiatowego, zwizane jest nierozerwalnie ze zwycisk rewolucj padziernikow, z Armi Czerwon, z komunizmem i rewolucj wiatow. Nie dopuszczamy moliwoci tego, aby towarzysz Trocki znalaz si poza szeregami wodzw RKP i Midzynarodwki. jednak niepokoi nas myl, e spory mog znacznie przekroczyd granice konkretnych zagadnieo spornych i niektre publiczne wystpienia odpowiedzialnych kierownikw partii daj nam powd do najgorszych obaw. (Tame, str. 19) W styczniu za 1924 roku polscy czonkowie Egzekutywy Kominternu skadaj przez Kostrzew deklaracj w sprawie kryzysu Komunistycznej Partii Niemiec, w ktrej czytamy: Nie ulega wtpliwoci, e tzw. prawica, ktrej bdy i zaniedbania poddane s tak obfitej i czciowo susznej krytyce, stanowi najstarsze, najbardziej wyprbowane i dowiadczone jdro partii. Przeciw tej starej gwardii partii, uprawia lewica od dawna, stale demagogicznoanarchistyczne szczucie wodzw, jaskrawo sprzeczne z duchem bolszewizmu. W takiej sytuacji uwaamy oskarenie o oportunizm wysunite przeciw Radkowi, jednemu z najbardziej zasuonych wodzw MK, nie tylko za niesuszne, lecz rwnie za szkodliwe w najwyszym stopniu dla autorytetu wszystkich wodzw MK. (Tame, str. 19) S to najbardziej charakterystyczne fragmenty z dokumentw, za ktre kierownictwo KPRP musiao pjd w duraki. Wodzowie KPRP, chocia oskarani byli przez Zinowiewa o dyplomacj, okazali si kiepskimi dyplomatami, nie orientujc si, e dni Trockiego s ju policzone, a Komintern by ju opanowany przez klik Stalina w tym stopniu, i najdrobniejsza krytyka jego posunid musiaa si skooczyd co najmniej dymisj; nieco za pniej taka herezja znalazaby fina w GPU. Musz dodad, e o oportunizmie Radka mwi ju zupenie wyranie II Zjazd Rosyjskiej Komunistycznej Partii, czego jednak Komitet Centralny KPRP widocznie nie dostrzeg. Z ramienia wikszoci polskiej delegacji wystpi na komisji wspomniany baszkirski dygnitarz - Skulski, tumaczc, e wikszod ta miaa wci zastrzeenia wobec polityki 3 W (Warski, Wera, Walecki), ale baa si im przeciwstawiad, bo KPRP miaa za mao wodzw: I trzeba byo dyskusji rosyjskiej, sprawy niemieckiej, abymy doszli do wniosku, e dalej id razem nie moemy. (Tame, str. 19) Skulski, podobnie jak Leoski, denuncjuje Kostrzew, e na zamknitym posiedzeniu delegacji polskiej twierdzia, i: ...stosunek rosyjskiego Politbiura do Trockiego oraz stanowisko Kominternu w kwestii niemieckiej, to wielkie bdy historyczne, to katastrofy. (Tame, str. 20)

Jednake Skulski oponuje przeciwko wnioskowi Leoskiego o usunicie 3 W z kierownictwa partii, wystarczy - mwi on - poparcie autorytetem politycznym Kominternu wikszoci KC oraz otwarcie dyskusji w partii. Na tle tych oskareo bardzo opakanie wypada obrona Warskiego. Przemwienie jego nie wyrniao si mstwem; o wiele wicej mstwa wykazaa w dyskusji - jak zobaczymy - kobieta, Kostrzewa. Wspomniany list grudniowy Politbiura tumaczy Warski w nastpujcy sposb: Kierowalimy si wycznie obaw, e nadmierne zaostrzenie dyskusji w partii rosyjskiej moe doprowadzid do utworzenia zwalczajcych si grup i frakcji, to znaczy do rozlunienia jednolitego kierownictwa rewolucji rosyjskiej i wiatowej. W tej obawie nie ma nic oportunistycznego, jest ona godna rewolucjonisty. (Tame, str. 21) W naiwnoci swej powouje si Warski na uchwa CK RKP rwnie z grudnia 1923 roku, w ktrej powiedziane jest, e nie wyobraa sobie (CK RKP) najwyszych placwek kierowniczych w partii i w paostwie bez Trockiego - sdzc, e mu uchwaa ta cokolwiek pomoe. Wreszcie jednak przyznaje si do bdu, jaki mia tkwid w tym, i wyranie nie wypowiedzia si przeciw Trockiemu. Z kolei Warski bierze si do denuncjacji. Zarzuca Domskiemu i Leoskiemu antybolszewizm, cytujc ich pogldy w sprawie narodowociowej i rolnej, oskara Leoskiego za tendencje obsadzania kierowniczych placwek partii tymi dziaaczami, ktrzy naleeli do SDKPiL, nie zalenie od tego, czy maj co w gowie, czy te w niej pusto (str. 22). Dla poparcia swych dowodzeo, e nie tylko on bdzi, przytacza tak pikantn historyjk: Albo wecie obecnego tu na komisji tow. Piotrowskiego, ktry przypadkiem spotka si z obecnym tu tow. Krajewskim, ktry, nie wtpic oczywicie o swoim bolszewizmie, uwiadamia ich, e taktyka jednolitego frontu to humbug, wymylony specjalnie dla polityki Cziczerina przed konferencj genueosk. (Tame, str. 23) Zaznaczyd naley, e wspomniany Piotrowski to nie byle kto. Ongi piastowa mandat czonka Komitetu Centralnego KPRP i by orientacji lewicowej; w czasie za narad V Kongresu sprawowa urzd sekretarza Cziczerina, wczesnego komisarza ludowego spraw zagranicznych ZSRR, mg wic, dziki swemu stanowisku, wicej wiedzied o tajnikach taktyki bolszewickiej, ni wielu wybitniejszych komunistw nierosyjskich; nie wiedzia tylko, biedaczysko, e Krajewski, jako zid Warskiego, pjdzie do swego tecia i mimo rnic politycznych, opowie mu o tym dyplomatycznym sekrecie. Wypadek ten sta si podobno gwn przyczyn dymisji Piotrowskiego ze stanowiska sekretarza w komisariacie spraw zagranicznych; pniej jednak by on posem sowieckim w Estonii, Persji i wreszcie w Austrii. Dla nas, niebdcych w kursie tych wszystkich zakulisowych spraw, dod oryginalnie przedstawia si to wzajemne denuncjowanie si komunistw polskich przed chlebodawcami rosyjskimi Nastpnie zabraa gos Kostrzewa, ktra wygosia najmocniejsze i najbardziej odwane przemwienie. Zwrcia uwag, e podoem walk s wichrzenia kliki b. esdekapelowcwrozamowcw, ktrzy pragn dorwad si do wadzy w KPRP; broni si przed zarzutem popierania Trockiego, cytujc na dowd list Politbiura KC KPRP ze stycznia 1924 roku, w ktrym czytamy:

Trocki nawet nie spostrzegajc tego moe odegrad rol przewodnika obcych nam klas i wrogich spoecznych tendencji. Niebezpieczeostwo powiksza si przez to, e Trocki jest dzisiaj w Rosji jedynym czowiekiem, ktry mgby stad si przedmiotem ubstwiania mas. (Naturalnie, Stalinowi podobne okrelenia nie mogy si podobad - uwaga autora). Wraz ze mierci Lenina zjawid si moe potrzeba znalezienia takiego czowieka, wynika to z rosyjskich tradycji i z ducha epoki (wcale niegupio - uwaga autora). Na Trockiego zwracad si bd oczy mas. W partii za nie moe on byd tym, czym by Lenin, std konflikt. Ale tych niebezpieczeostw nie usunie si przez permanentn walk z Trockim. (Tame, str. 29) Dalej odwanie broni Kostrzewa usunitego kierownictwa niemieckiego z Brandlerem, twierdzc, z wyjtkow na tamtejsze stosunki miaoci, e: ...popenili bdy razem z caym kierownictwem Kominternu (str. 30). Skary si te na niebywa nagonk lewicy przeciwko prawicy, przestrzegajc: Kroki, poczynione w takiej atmosferze, mog byd wobec naszej partii wprost zbrodni. Najmocniejsze jednake akordy mamy w jej drugim przemwieniu, ktre wygosia w odpowiedzi Stalinowi. Z dramatyczno-tragiczn min owiadcza, ta doprawdy wyjtkowa spord dziaaczy KPP niewiasta: Z powodu naszego wystpienia i krytycznej oceny niektrych decyzji Egzekutywy tow. Zinowiew powiedzia nam dawno: pogruchoczemy wam koci, jeli sprbujecie wystpowad przeciwko nam! Tak, towarzysze, moecie to uczynid z atwoci! Wiecie o tym dobrze, e walka z wami jest w danych warunkach niemoliwa. Jelibycie postawili sporne sprawy na ostrzu noa, jelibycie powiedzieli robotnikom w Polsce, aby wybierali: nas lub was, to - jak mylicie? - co uczynilibymy wwczas? Ot nam nie pozostawaoby nic innego do zrobienia, jak powiedzied im, aby szli (!) z wami! Tame, str. 60) Dalej chyba sualczod polskich komunistw w stosunku do Moskwy pjd nie moga. W dalszym cigu Kostrzewa owiadcza: Dlatego te, jeeli wy, z powodu ujawnionej obecnie rnicy zdao, staniecie na stanowisku wojny z nami - to nie moe byd mowy ani o walce, ani o porace, ani o zwycistwie. Taki ju jest nasz specjalny przywilej i wynikajca z niego i cica na was specjalna odpowiedzialnod. Olbrzymi autorytet, jakim si ciesz towarzysze rosyjscy, jest dla nas wszystkich wielkim plusem. Ale byby niebezpiecznym, gdyby go pojmowad bdnie, gdyby zabija wszelk samodzielnod myli. (Tame, str. 61) Pod koniec za mowy dodaje: Najfatalniejszym jednak objawem jest to, e pod wpywem nacisku z zewntrz powstaa w naszej delegacji taka panika, towarzysze do tego stopnia stracili wszelk rwnowag, e zanik w nich cay patriotyzm partyjny i poczucie partyjnej godnoci, bez ktrej nie wart jest grosza czonek partii. (Tame, str. 61-62)

Nic te dziwnego, e po takiej porcji gorzkich sw pod adresem rosyjskich bolszewikw i czonkw delegacji polskiej, los Kostrzewy i jej towarzyszy zosta przesdzony i partyjna kariera skooczona. W ton Kostrzewy prbowa take wpad Walecki, ale zabrako temu wydze partyjnemu charakteru. Pod adresem wikszoci delegacji polskiej rzuci kilka sarkastycznych uwag w rodzaju: Wy, towarzysze, przyznajecie si do takich nawet win, ktrych nigdy nie popenilicie. (Tame, str. 40) Albo potrafi ajad wikszod delegacji, zarzucajc jej, e stracia gow, ulega panice, ogarn j kretynizm kongresowy itp. Dod ciekawie przedstawiaa si take mowa Stalina. Autor przedmowy do broszurki pt. Sprawa polska na V Kongresie Kominternu pisze o tej mowie nastpujco: Punktem szczytowym komisji bya mowa Stalina. Jasno, dobitnie, przejrzycie zobrazowa on istot konfliktu pomidzy wodzami prawicy polskiej a Midzynarodwk, wykaza bankructwo polityczne dotychczasowych wodzw partii, wskaza drog wyjcia w rzeczywistej bolszewizacji partii, jak i jej kierownictwa. Mowa Stalina bya gwodziem zabitym w trumn prawicowych teoretykw, ktrzy - ku oglnemu zdumieniu - wzili udzia w oklaskiwaniu mwcy. (Tame, str. 6) W rzeczywistoci bya to brutalna elukubracja niepozbawiona zreszt pewnej prostackiej dyplomacji. W mowie swej Stalin potraktowa suchaczy z gry, ostro strofujc ich i pouczajc: Sprawa rosyjska ma decydujce znaczenie dla caego ruchu rewolucyjnego zarwno na Zachodzie, jak i na Wschodzie. Dlaczego? Dlatego, e wadza radziecka w Rosji to fundament, to ostoja, to ucieczka (?) dla ruchu rewolucyjnego caego wiata. Zachwianie za wadzy radzieckiej oznacza zachwianie si ruchu rewolucyjnego na caym wiecie. (Tame, str. 53 i 54) Tak wic sekretarz generalny WKP otwarcie przyznaje iunctim wadzy sowieckiej i Kominternu (ruchu rewolucyjnego). Do przemwieo Stalina dodad musz, i ma on racj w punkcie, w ktrym twierdzi, e wadza radziecka w Rosji, to ucieczka dla ruchu rewolucyjnego i nie tyle dla ruchu, ile dla jego bohaterw uciekajcych do ZSRR przed odpowiedzialnoci wobec kodeksu karnego w innych paostwach. Dalej Stalin ostro zarzuca Komitetowi Centralnemu KPRP udzielanie poparcia oportunistycznemu skrzydu RKP, tj. Trockiemu; w sprawie za niemieckiej owiadcza: Po rosyjskiej - ma ona najwaniejsze znaczenie. Po pierwsze dlatego, e ze wszystkich krajw Europy Niemcy najblisze s rewolucji, a po drugie dlatego, e zwycistwo rewolucji w Niemczech jest jej zwycistwem w caej Europie. Od Niemiec rozpocznie si wstrznienie rewolucyjne w Europie. Tylko Niemcy mog wzid na siebie inicjatyw pod tym wzgldem. Zwycistwo rewolucji w Niemczech jest cakowitym zapewnieniem zwycistwa rewolucji midzynarodowej.

(Tame, str. 54) Proroctwa Stalina okazay si wkrtce faszywymi, ale w wczesnych warunkach byy one istotnie gwodziem wbitym w trumn prawicowych teoretykw, ktrzy nota bene nie potrafili wcale mdrzej przewidzied rozwoju wypadkw w Niemczech i poparli grup Brandlera, jaka miaa zaprzepacid t wymarzon rewolucj niemieck. W dalszym wystpieniu Stalin wystpuje jako zwolennik metod silnej rki, ktre sam tak wietnie wyprbowa w swej pracy partyjnej; szydzi te z mikkich metod walki z opozycj i poucza Kostrzew, e historia nie zna takiej walki, ktra nie pocigaaby za sob pewnych ofiar. O Komitecie Centralnym KPRP powiada lekcewaco: jest to nie kierownictwo partii a kpiny z wszelkiego kierownictwa. (Tame, str. 56) We wnioskach, jakie Stalin postawi, wypowiada si przeciw podziaowi czonkw partii na b. esdekapelowcw i b. PPS-lewicowcw. gdy - zdaniem jego - taki podzia mgby przynied zgub dla partii. W pierwszym rzdzie naley - wedug niego - odnied zupene zwycistwo nad oportunistycznym skrzydem, w drugim za wypowiada si przeciwko odciciu z miejsca gwki KC i obudnie, jak na niedoszego popa przystao, dodaje: W ogle naley mied na wzgldzie, e operacja chirurgiczna, przeprowadzona bez wielkiej potrzeby, pozostawia w partii niesmak. (Tame, str. 57) Mwic to, Stalin ma ju w zanadrzu wniosek o usunicie wierzchoka KPRP, zdaje atoli prawdziwy egzamin chytroci i obudy. Postanowi odsund Warskiego, jednake nie grzebic go ostatecznie, bo ju na V Kongresie zauway, e Warski moe mu si jeszcze przydad, chodby w przyszoci; jeeli za go obala, to bynajmniej nie po to, by zrobid z jego partii prezent doywotni dla lewicowej czwrki. Przewidujc rnego rodzaju zastrzeenia pod adresem nowego kierownictwa, Stalin stwierdza: Wypowiedziano tutaj wtpliwoci co do teoretycznej wiedzy i dowiadczenia partyjnego nowych leaderw, sdz, i okolicznod ta nie moe mied decydujcego znaczenia. Bardzo moliwe, i pocztkowo z nowymi leaderami sprawy pjd niezupenie gadko, lecz nie ma w tym nieszczcia - raz, drugi potkn si, a potem naucz si kierowad ruchem rewolucyjnym. Nigdy nowi leaderzy nie spadaj z nieba. Nie doda tylko Stalin, e dla Moskwy lepiej byo nawet mied takich przywdcw KPRP, ktrzy posiadali wtpliw wiedz i dowiadczenie, bo dlatego bardziej uzaleniali si oni od kremlowskich monowadcw i byli im ulegli. Dodad musimy, e triumfujca lewica niezupenie skadaa si z ywiow w stu procentach pewnych dla Moskwy. Obok jednego z najwierniejszych jej sualcw Leoskiego, by tam i Domski-Stein, umys przy caej swej chimerycznoci i absurdalnym doktrynerstwie, samodzielny, o duych ambicjach i umiejtnoci oddziaywania na inteligencj partyjn. Wspominalimy ju o jego niebagonadionym zachowaniu si w czasie ofensywy sowieckiej w 1920 roku. Tote Stalin, oddajc KPRP Domskiemu, zatrzyma 3 W w Moskwie, skd zawsze mogli oni powrcid do dawnego znaczenia.

Leoski w ostatnim sowie wypowiedzia si za szybk zmian kierownictwa KPRP, usprawiedliwiajc swe danie obaw demoralizacji partii, jaka moe powstad wskutek dugotrwaej dyskusji i obaw rozlunienia warunkw konspiracji, niezbdnych przy nielegalnym dziaaniu KPRP. W rezultacie caych narad Komisji delegacja rosyjska przedoya rezolucj, w ktrej ostro potpiona zostaa dziaalnod Komitetu Centralnego KPRP. W rezolucji tej znajduj si nastpujce zarzuty: 1) e kierownictwo KC byo rewolucyjne tylko w sowach i e polityka 3 W pozbawia parti zdolnoci bojowej, 2) e 3 W wprowadzili parti w bd i byli narzdziem prawicowych elementw Kominternu, szczeglnie RKP i KP Niemiec, i 3) e wytworzya si w partii sytuacja o katastrofalnym charakterze. Przyjmujc pod uwag wnioski rosyjskie, Komisja uchwalia: 1) wysad list do KPRP, 2) zwoad nadzwyczajn konferencj, 3) prawicowych wodzw: Warskiego, Kostrzew, Waleckiego i Prchniaka wycofad z zagranicznego Politbiura i wraz z Brandem pozostawid w Moskwie, 4) cae kierownictwo przenied do kraju i wyonid je spord wikszoci delegacji i czonkw czwrki lewicowej, 5) cofnd postanowienia marcowego Plenum KC przeciwko czwrce. Rezolucja ta zostaa pniej zatwierdzona przez Komitet Wykonawczy Midzynarodwki Komunistycznej. Ciekawe, e spord delegatw polskich przeciwko detronizacji prawicowych wodzw wypowiedzieli si: Stefaoski (recte Aleksander Danieluk, kooperatysta z Zagbia Dbrowskiego, czonek KC KPRP i Sekretariatu KC Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi, on-e ps. Olek i ps. Edmund) oraz Kazimierz Cichowski25 (ps. Teofil, Hrabia i Stanisaw, rwnie czonek KC, b. przewodniczcy rzdu sowieckiego Litwy i Biaorusi, wystpujcy jako oskarony w synnym procesie witojurskim we Lwowie w 1923 roku). Zastrzeenia tych dwch dziaaczy nie byy wzite pod uwag i nic one prawicowym wodzom nie pomogy. Wydany nastpnie list otwarty przez Komintern, ogoszony w sierpniu 1924 roku, take ostro potpia 3 W. W licie tym czytamy: ...grupa potrafia dad partii tylko programowe hasa bolszewizmu, lecz nie potrafia - a jak pniej okazao si - nie zechciaa wychowad parti w duchu bolszewickiej, rewolucyjnej taktyki. A dalej rzuca Komintern w prawicowych wodzw najcisz bomb: Nie dod na tym: grupa Warskiego, Kostrzewy i Waleckiego przeniosa swe antybolszewickie tendencje na grunt Zwizku Republik Socjalistycznych i pokusia si zadad cios z tyu bolszewickiemu CK w cikiej chwili odejcia Lenina oraz oportunistycznych prb rosyjskiej opozycji zachwiania podstawami rosyjskiej kompartii.
25

Cichowski wraz ze sw on, wybitn komunistk ukraiosk Olg z Jachimowiczw I-o voto Grosserow i Krlikowskim byli gwnymi bohaterami wielkiego procesu komunistycznego, ktry odby si w Sdzie Okrgowym we Lwowie w wyniku zdemaskowanej konferencji komunistw w katedrze w. Jura.

Widzimy wic, e Komintern traktuje KPRP zupenie otwarcie, jako poddanych ZSRR majcych obowizki obywatelskie wobec tego ostatniego. Wina 3 W polegaa wanie na przekroczeniu zasad lojalnoci obywatelskiej wobec swojego rzdu. Dalej w licie swym Komintern nawouje do gwatownej rewolucji, piszc: Partia powinna przygotowad j (klas robotnicz) pod wzgldem organizacyjnym i technicznym do zbrojnej walki o dyktatur proletariatu. (Str. 75 teje broszury) Przytoczone przeze mnie dokumenty najbardziej oficjalne i zupenie autentyczne wyjaniaj czytelnikowi: jak dalece zazbione s interesy ZSRR w Kominternie i z jak sumiennoci Komintern stoi na stray tych interesw. Jeli kiedykolwiek powstaj zarzuty, e wadze ZSRR mieszaj si do spraw wewntrznych Polski, czy innego paostwa, bolszewicy bezczelnie odpowiadaj, e oni za Komintern odpowiedzialnoci ponosid nie mog, bo jest to instytucja cakowicie niezalena od ZSRR. Tymczasem w opisanej przeze mnie Komisji Polskiej zasiada cay tum policjantw i dyplomatw, a nawet oficer sztabowy Armii Czerwonej ZSRR, a wic ludzi grajcych nieprzecitne role w rzdzie ZSRR. Pomimo tego bolszewicy naiwnie tumacz, e s to wprawdzie obywatele sowieccy, ale jako ludzie prywatni maj pen swobod naleenia do jakich chc organizacji. Naturalnie, istotnej prawdy nie zatuszuj tu swymi pokrtnymi zaprzeczeniami. Po zakooczeniu V Kongresu Kominternu wyonione zostaje nowe kierownictwo KPRP - Komitet Centralny, do ktrego powoano: Juliana Leszczyoskiego (ps. Leoski), Domskiego i Osiosk, z b. czwrki: Skulskiego, Krajewskiego, Leona Purmana (yd z Wocawka, b. czonek PPS-Lewicy, uywa ps. Brunon i Mann - przed paroma miesicami skooczy mierci samobjcz w Moskwie wskutek rozczarowania si do metod KPP) oraz Grzegorzewskiego. Cae to kierownictwo urzdowao w Warszawie. Nim jednak zdyo co konkretnego zrobid, gwny filar Komitetu Centralnego - Julian Leszczyoski, dziki pierwszorzdnej konspiracji partyjnej, wpad w rce policji w Zagbiu Dbrowskim, gdy zamieszkiwa u znanego wadzom policyjnym komunisty Ostrzyga. Dopiero jesieni 1925 roku Leszczyoski, korzystajc z nieuwagi dozoru zbieg z gmachu Warszawskiego Sdu Okrgowego i przy pomocy pewnych czynnikw dosta si via Gdaosk do Rosji. Nowe kierownictwo miao za zadanie przygotowanie III Zjazdu KPRP. Prace przygotowawcze do tego Zjazdu na og trway dod krtko. Ideologicznie poziom tych przygotowao by bardzo niski. Na konferencjach okrgowych i zebraniach dzielnicowych caa dyskusja sprowadzaa si do wymylao na 3 W, Trockiego, Radka i Brandlera, jako oportunistycznych renegatw. Nowych mw opatrznociowych wychwalano, jako bolszewikw bez skazy. Najgorcej i najgoniej, rzecz jasna, sawiono rosyjskich bolszewikw z Zinowiewem i Stalinem na czele; z polskich wodzw najwicej ciepych sw dostao si Domskiemu, z niemieckich za chwalono Masowa i Ruth Fischer, pniejszych ultralewicowych renegatw. Z zagranicznych komunistw wielk popularnod robiono woskiemu komunicie Bordidze, ktry istotnie by postaci oryginaln, o wielkiej dozie indywidualnoci, lecz o wybitnie anarchistyczno-blankistowskim zaciciu, a ktry pniej zerwa zupenie z bolszewizmem. O Bordidze pisa wwczas Domski w Nowym Przegldzie: Wdz lewicy -partii woskiej - Bordiga jest niewtpliwie jedn z najwybitniejszych postaci w Midzynarodwce (Str 680)

Starsi czonkowie partii brali si po prostu za gowy, nic nie rozumiejc. Wczoraj jeszcze uwielbiani wodzowie okazali si renegatami, a potpiani przez parti antybolszewicy-frakcjonici - trzonem bolszewickim. Ale fluktuacja czonkw komunistycznej partii jest tak wielka, e osigna rozmiary nieznane w adnej innej partii - wic tych starych czonkw jest niewielu i gos ich mao znaczy. Zreszt zmiana kierownictwa odbya si po prostu bez wiedzy masy partyjnej. Przyznaj to take sami wodzowie, o czym triumfujco pisze Domski w Nowym Przegldzie - str. 718: Zmienia si partia na razie tylko w swych koach kierowniczych. Aby zmienid j do gruntu potrzeba jeszcze niemao pracy. Bo przewrt w KPRP przyszed z zewntrz i przyszed niespodziewanie. Wodzowie prawicy polskiej przyszli na kongres z rozwianym sztandarem na czele jeszcze karnej delegacji krajowej w aureoli zwycizcw, ktrzy dopiero co rozdeptali eb hydrze opozycyjnej. Wyszli z kongresu osamotnieni, pobici, skompromitowani, utraciwszy wszystko, nie wyczajc honoru. Nowi wodzowie pod hasem bolszewizacji zniszczyli w partii wszelk demokracj. Na og w partii przyjmowani byli dod yczliwie - tam za gdzie natrafiali na opr, amali go bez pardonu. W podobnych warunkach odbyy si wybory delegatw na III Zjazd. Z wyborw tych przytocz jeden autentyczny przykad: moda ydwka, crka zamonego kupca, ktra nie bya w Polsce przez pid lat, a przebywaa w ZSRR, gdzie politycznie popieraa lewicowcw, zostaje przysana w okresie kampanii wyborczej do Polski, z wyznaczon rol delegatki z Okrgowego Komitetu KPRP Zagbia Dbrowskiego, pomimo, e nigdy tam w yciu nie bya. Delegatka owa jedzie do Zagbia, rozmawia tam z 2-3 ludmi, jest obecna na jednym posiedzeniu OK i, jako wybrana, jedzie do Rosji na III Zjazd, skd do Polski wicej ju nie wraca. Jaskrawy, ale wcale nie wyjtkowy przykad wyborw delegatw na komunistyczne zjazdy, gdzie - wedug sw samych komunistw - zbiera si kwiat proletariatu polskiego. Doprawdy, e powiedzeniem tym komunici ubliaj robotnikom polskim, bo identyfikuj ich z rnymi niedoukami ydowskimi, ktrzy przewanie na tych zjazdach zasiadaj. W okresie od wiosny 1924 roku do lata 1925 roku og mniej wanych czonkw partii wrcz nie mia czasu na zajmowanie si tym, co si w niej dzieje, pochonity now wielk akcj antypaostwow, zasugujc na uwag, bo wysza cakowicie z inicjatywy samych Sowietw; KPRP za speniaa w niej jedynie rol pomocnika. W owym czasie posem Sowietw w Paryu mianowany zosta Rakowski, ktry, dziki swemu wyksztaceniu, zdoby w krtkim czasie due stosunki i przy ich pomocy udao mu si sfabrykowad akcj przeciwko Polsce o nazwie: Protestu przeciwko biaemu terrorowi w Polsce, jaki rzekomo mia byd stosowany u nas wobec komunistw. Okoo stu osb ze wiata politycznego i naukowego Francji, nieraz bardzo wybitnych (znakomity psycholog Charles Richet, niemniej wielki pisarz Romain Rolland, inny pisarz George Duhamel, dalej E. Herriot, senator de Mouzie, etc) nie majcych nic wsplnego z bolszewizmem a nawet socjalizmem, protestowao przeciwko niebywaym torturom w wizieniach polskich, etc. Ciekawe, e ani jeden z socjalistw francuskich nie podpisa tych dziww, bo ci, jako dziaacze midzynarodowi, po prostu lepiej orientowali si w stosunkach polskich i wstydzili si zoyd swj podpis pod dokument, ktry w tekcie zawiera tyle blagi. Rola KPRP w tej sprawie polegaa na szerzeniu tego elaboratu w Polsce. Jednoczenie podniosa ona na wasn rk haas w sprawie niejakiego Engla, czonka Organizacji dzkiej Zwizku Modziey Komunistycznej, straconego za zamordowanie niszego funkcjonariusza policyjnego - wyrok ten wywoa istotnie due poruszenie

opinii, jako pierwszy wypadek zastosowania kary mierci za mord na urzdniku paostwowym. Na tej propagandzie erowali jeszcze Ukraiocy, pewne czynniki ydowskie etc. Rzuca si w oczy jej zwizek z wczesn polityk Sowietw: w roku 1923 zgnbiono komunistw bugarskich rzeczywicie z ca srogoci bakaoskiego prawa stanu - ani Sowiety, ani Komintern nie rozwiny w czci tej propagandy, co w rok pniej przeciwko Polsce i jednoczenie Rumunii; po prostu trzeba byo podburzyd opini francusk przeciwko paostwom, bdcym na Wschodzie Europy czci bloku francuskiego. Ze spraw wewntrznych KPRP owego okresu zasuguje na uwag platforma polityczna nowego Komitetu Centralnego, opublikowana w sierpniowym numerze Nowego Przegldu z 1924 roku. Obejmuje ona jedenacie punktw - dwunasty nakazuje rozpoczd w partii dyskusj nad pozostaymi. Esdeckich koncepcji Domskiego w sprawach rolnej i narodowociowej platforma ta nie uwzgldnia. Konkretyzujc platform ow, naley wymienid nastpujce zadania: 1) jednolity front tylko z dou przeciw blokom wyborczym z PPS lub innymi partiami; rzd robotniczo-chopski jest tylko synonimem dla dyktatury proletariatu, 2) zdobycie wikszoci wrd robotnikw - temu celowi suyd maj walki o czciowe dania, jak: walka z bezrobociem, o rozszerzenie ubezpieczeo spoecznych, o kontrol komitetw fabrycznych nad wytwrczoci (dzi Komintern uzna to haso za oportunistyczne i faszystowskie) - akcje te miay byd popierane demonstracjami ulicznymi o charakterze bojowym i zaszczepiad wrd robotnikw koniecznod walki zbrojnej, 3) wzmocnienie rozkadowej pracy w armii wrd poborowych i kolejarzy, 4) wzmocnienie kursu na opanowywanie klasowych zwizkw zawodowych z jednoczesnym przeciwstawianiem si deniom do wystpowania ze zwizkw - zniewalanie instytucji biurokratycznych do wykonywania woli robotnikw (pniej potpione, jako prawicowe haso w Niemczech - Zwingt die Bonzen) - gdy to si nie udaje, przeciwstawiad komitety fabryczne zwizkom zawodowym i wysuwad haso zjazdu robotniczego, jako pocztkowe stadium na drodze do tworzenia rad delegatw robotniczych, 5) wysunicie hasa ziemi dla chopw, ktr mona zdobyd tylko si, przeciw reformie rolnej; podporzdkowad ruch chopski proletariatowi. Ponadto punkt ten da wyrwania Zwizku Zawodowego Robotnikw Rolnych z rk PPS oraz walki przeciw religijnemu terrorowi Kocioa Katolickiego26. Punkt szsty wzywa do poparcia ruchw narodowociowych (tj. rozruchw) na kresach i domaga si przyczenia tych ziem do ssiednich republik radzieckich; dla ydw i Niemcw przyznaje zupene rwnouprawnienie - wzywa do walki z separatyzmem ydowskim wewntrz partii (chodzi tu o wytworzenie warunkw wspdziaania polskich robotnikw z ydowskimi, czemu polscy robotnicy przeciwstawiaj si, a co KPP maskuje walk z ydowskim separatyzmem). Punkt sidmy domaga si wzmocnienia pracy wrd emigracji polskiej we Francji i w Niemczech. Punkt smy - przebudowania KPRP na podstawie k fabrycznych. Punkt dziewity - walki z prawic i przecigania na swoj stron
26

Tu warto przytoczyd owiadczenie dwch delegatw na III Zjedzie KPP: Chopi powiadaj mi raz na kole tak: mamy do Was zaufanie, ale powiedzcie nam, jak to ten wasz socjalizm bdzie wyglda w praktyce: co chcecie zrobid z rodzin, z religi itp! Takie pytania czsto stawiaj na wsi. A to s sprawy, ktre trzeba wyjanid bardzo umiejtnie. Nie mona od razu ganid chopa za to, e mwi pacierz. Trzeba go umiejtnie stopniowo wychowywad (Sprawozdanie z III Zjazdu KPP, str. 55). A inny delegat mwi: Trzeba pjd czasami do kocioa, a potem wyjd z mas i gadad do niej. Wiemy przecie, e na wsi to s jedyne bodaj maswki (Tame, str. 567).

ultralewicowych robotnikw (w onie KPP na terenie m. Warszawy, przewanie na Pradze, istniaa wwczas robotnicza opozycja lewicowa o syndykalistycznym zabarwieniu na czele z Karolem Wjcikiem), prowadzid walk rwnie przeciw centrowym elementom dcym do ugody z prawicowymi wodzami (do wczesnego centrum naleeli: Krajewski-Stein, Cichowski, Paszyn i inni). Punkt dziesity domaga si przywrcenia ideowej cznoci midzy KPRP a rosyjsk komparti i zaleca, e historyczna przeszod i obecna dziaalnod RKP s najlepsz szko leninizmu, wedug ktrego naley wychowywad szerokie koa partyjne, w szczeglnoci modzie. Punkt jedenasty zaleca koordynacj wystpieo z KP Niemiec i zawiera pochway dla zwyciskiej niemieckiej lewicy. O Grnym lsku platforma polityczna mwi niejasno - widzi w nim z jednej strony antyniemieck forpoczt imperializmu polskiego, z drugiej punkt wypadowy niemieckiego faszyzmu. Dopenia t platform jeszcze artyku Skulskiego, zamieszczony w Nowym Przegldzie ze stycznia 1925 roku. Autor wspomnianego artykuu - Skulski w par miesicy pniej doszed - obok Domskiego - do godnoci gwnego wodza partii, co te ju wwczas robio wraenie, e artyku jego stanowi expose przyszego premiera KPRP27. W artykule pisze on: Obecnie, w dzisiejszym stadium odpywu fali rewolucyjnej (a tak jest, nie wolno si udzid ani tumanid partii i jej zwolennikw) taktyka jednoci frontu przestaje byd instrumentem dnia biecego. Rzd robotniczo-chopski, jako haso taktyczne - to jeden z podw oportunistycznego pojmowania taktyki frontu jednolitego. Komunici mog byd odpowiedzialni tylko za rzd dla ktrego sztandarem bdzie - rewolucja socjalna, za rzd dyktatury proletariatu, rzd komunistyczny. Taki rzd i aden inny jest naszym hasem w walce o wadz. (Tame, str. 716 i 717) W sowach tych mamy zasadnicze zaoenia polityki pniejszej kierownictwa ultralewicowego. Skulski atakuje uchway II Zjazdu, jako oportunistyczne, niektre uchway - mwi on - kwalifikuj si jeszcze do naprawy, inne musz byd odrzucone, np. z narodowociowej uchway stawka na caod narodu, a w czci polskiej typowa szlageteriada radkowska, z rolnej za - stawka na caod wsi28 i lekcewaenie roli proletariatu rolnego (Nowy Przegld, str. 714). W marcu 1925 roku zebra si III Zjazd KPRP - znowu w Rosji, w okolicach Mioska Litewskiego na Biaorusi Sowieckiej. W owym czasie kursowaa wersja, e III Zjazd KPRP odby si w Wiedniu i niektrzy, nawet powaniejsi badacze komunizmu, wersj t przyjli za prawdziw29. Przy znanych ju metodach wyborczych delegatw na Zjazd z gry mona byo przewidzied jednomylnod Zjazdu, chocia gestw demokratycznych nie brakowao tam, jak np.: czonkowie Komitetu Centralnego pozbawieni zostali gosu decydujcego, co byo nowoci. Ale ta swoista demokracja bya celowa, bo pozbawia gosw czonkw starego KC (bdcych nimi jeszcze formalnie), a za to pozwolia korzystad
27

Skulski-Martens po V Kongresie znalaz si na Kresach, gdzie uprawia sw wywrotow dziaalnod, wreszcie za wpad w rce polskich wadz bezpieczeostwa na pograniczu polsko-sowieckim i osiad w wizieniu w Stopcach. Gdy jednak dowiedzieli si o tym komunici w Miosku wysali band dywersantw, ktra dokonaa napadu na wizienie i przeprowadzia baszkirskiego dygnitarza do Mioska. 28 Tak silna, e Robotnik jesieni 1923 roku kpi z tego, e komunici przejli program PSL Piast. Komunizm chopski (NPCh) od pocztku przeciwstawia biedot wiejsk kuakom. 29 Bd ten spotykamy w pracy Adama Strapioskiego pn. Wywrotowe Partie Polityczne, Warszawa, 1933 r.

z prawa gosu decydujcego wszystkim czonkom nowego kierownictwa, ktrzy zaopatrzyli si w mandaty, jako delegaci z okrgw. Jeeli chodzi o pochodzenie partyjne delegatw, to na 59 obecnych byo a 26 b. esdekapelowcw, ktrych z Polsk przewanie wizaa tylko przeszod - gdy w owym czasie byli przewanie mieszkaocami Moskwy, dalej: 4 b. PPS-lewicowcw. 7 b. pepesowcw, 6 czonkw RKP, 5 b. ukraioskich socjaldemokratw, 2 pecekw, 1z b. Ferajnigte, 1 z PPSD30 (galicyjskiej), 1 z Biaoruskiej Organizacji Rewolucyjnej, 1 ze Stronnictwa Ludowego, 1 mieoszewik i 3 tylko czonkw KPP, ktrzy nie byli przedtem w innych partiach. Widzimy, jak sabo bya reprezentowana masa partyjna, a jak silnie urzdnicy sowieccy i b. czonkowie partii mniejszociowych. Na og Zjazd by liczniejszy ni poprzedni - zjechao nao 31 delegatw z gosem decydujcym, 18 z doradczym oraz 10 goci. Zjazd zaszczycili sw obecnoci dygnitarze bolszewiccy, a mianowicie: w imieniu Komitetu Centralnego RKP wystpi Bucharin, ktry wygosi referat o trockizmie i leninizmie; z ramienia Kominternu wzi udzia w Zjedzie Zinowiew (oficjalne sprawozdanie zaprzecza jego obecnoci na Zjedzie i podaje, i nadesa tylko obszerny list, co jest nieprawd) oraz Manuilski, ktry wygosi referat o sprawach narodowociowych. Zjazd wita Bucharin, przypominajc nieszczsny 1920 rok: Powstaa Polska i staa si modym szowinistycznym paostwem i wkrtce daa si poznad, gdy Czerwona Armia sza na Warszaw i wyszczerbia o ten szowinizm swe bagnety. A dalej owiadcza: Mam niezomn nadziej, e spotkamy si z Wami, drodzy towarzysze, nie tylko na pokojowych zebraniach, omawiajcych teoretycznie wszelkie zagadnienia, ale i na polu bezporedniej walki, na placu boju, gdzie Wy, nasi najlepsi przyjaciele, i my Wasi bracia w walce, spoem dokonamy tego dziea, w imi ktrego polego tylu naszych wsplnych przyjaci. (Sprawozdanie z III Zjazdu, str. 12-13) Jako drugi referent z ramienia Kominternu wystpi Zinowiew z referatem o sytuacji midzynarodowej. I on zaczyna od przykrych wspomnieo sprzed piciu laty: Polska naley do tych krajw, w ktrych nie moemy naraad si na porak. W Polsce musimy wygrad bj od razu. Ju raz nam spalio na panewce, po raz wtry ryzykowad nie wolno. (Tame, str. 294) W porwnaniu z II Zjazdem Zinowiew mocno zjecha z tonu owiadczajc: Odbya si konsolidacja buruazji , temu zaprzeczyd nie mona; buruazja uporzdkowaa walut, w caym szeregu krajw widzimy wzrost gospodarczy. Wiemy, e kryzys okaza si nie tak wielki, jak przypuszczalimy. Z tego wynika, e tempo rozwoju rewolucji okazao si wolniejsze, faszyzm, to nie krtkotrway epizod, nie niewielka bojwka, lecz symptomat okrelajcy ca epok - to jest tak jasne, jak jasne jest, e po nocy nastpuje ranek.

30

Polska Partia Socjaldemokratyczna przedwojenna PPS galicyjska.

(Tame, str. 282) Przemwienie Zinowiewa na III Zjedzie jest wprost niepodobne do mowy jego, wygoszonej na II Zjedzie KPRP. Tam Zinowiew grzmia rewolucyjnie, zapowiadajc lada dzieo wybuch rewolucji niemieckiej, a nastpnie i polskiej, tu za przyznaje si, e tempo rozwoju rewolucji okazao si wolniejsze. Trzeci wdz bolszewicki, chytry i faszywy Ukrainiec - Manuilski wyraa si o Polsce w ten sposb: Istotna rola wspczesnej Polski polega na tym, aby byd barier uniemoliwiajc przedostanie si idei komunistycznej na Zachd Dlatego obecnie cay proletariat midzynarodowy musi mied za zadanie zdruzgotanie kapitalistycznej Polski buruazyjnej i przeksztacenie jej w Polsk robotniczo-chopsk i radzieck. (Tame, str. 492) Do oceny referatu Manuilskiego powrcimy jeszcze przy omawianiu sprawy narodowociowej. Tu dodad musz, e wszystkie przemwienia kremlowskich prowodyrw witane byy przez Zjazd oklaskami i radosnymi okrzykami ze strony polskich komunistw. Referat polityczny Miaszewicza (Domskiego) rwnie tchnie pesymizmem, gdy ujmuje sytuacj polityczn w Polsce: By czas, gdy Polskie Paostwo buruazyjne oceniane byo jako chwilowa formacja, jako paostwo sezonowe. I my nie ustrzeglimy si tego zudzenia i sdzilimy, e znajdujca si pomidzy rewolucj rosyjsk a niemieck Polska buruazyjna musi rund pod naciskiem proletariatu. Buruazja uporaa si wwczas z tymi zagadnieniami i obronia przed bezporedni zagad. Najostrzejsze stadium kryzysu rewolucyjnego zostao zlikwidowane przy pomocy PPS, ktra daa buruazji rzd. Moraczewskiego,... dzi mamy, jako fakt, odbudow i rolnictwa i przemysu, zwaszcza dobywajcego. (Tame, str. 297-299) Bardzo charakterystyczny jest strach Domskiego ju w marcu 1925 roku przed majem 1926 roku, chod pociesza si, e go nie bdzie: Charakterystyczne dla wzrostu siy buruazji polskiej jest to, e potrafia ona poradzid sobie z pisudczyzn, t kamaryl wojskow - ktra w okresie wojen zagarna wadz i ktra na przykad potrafia przeduad wojn z Rosj Sowieck pod koniec, wbrew woli buruazji. Dzi Pisudski jest odsunity od wadzy, klika wojskowa rozpada si na zwalczajce si koterie i prby powrotu Pisudskiego do armii maj bardzo sabe widoki powodzenia. Wikszod prawicowo-piastowa niewtpliwie nie da Pisudskiemu, nawet w dziedzinie wojskowej, takiej wadzy, jak posiada dawniej. W samej PPS trudno powiedzied, czy wikszod maj zwolennicy Pisudskiego, czy Sikorskiego. Przynajmniej redakcja Robotnika jest w rkach sikorszczykw. (Tame, str. 300)

Wywody Domskiego stanowiy emanacj uchwa V Kongresu Kominternu, ktry wyprorokowa, i drog tard wewntrznych w obozie buruazyjnym - pjdzie na wzrost si rewolucji proletariackiej. To te tak oceniona przez Domskiego sytuacja wewntrzna Polski, ubrana przy tym w szaty pseudonaukowe, stanowia o, wok ktrej miaa si obracad polityka komunistycznej partii. Nieszczcie chciao, e i tym razem Domski omyli si w swych proroctwach, nie spodziewajc si, i spoeczeostwo polskie jest zdolne do zdrowych odruchw, i e w momentach gorcych potrafi wykrzesad z siebie tyle siy, ile wymaga interes Ojczyzny. W ogle Domski na III Zjedzie postawi szereg pomnikw niebywaego frazesowiczostwa. Jednym z nich jest obmylenie ju w owym czasie gupiej, a tak gronie grzmicej pniej, zwaszcza od 1928 roku, teorii o socjalfaszyzmie. wiaty ten m ju wwczas powiedzia: W okresach wzgldnej konsolidacji, gdy otwarcie czarnosecinny faszyzm nie jest na czasie, rol faszystw obejmuj ywioy udrapowane w szaty socjalizmu socjal-faszyci. Tak wic u nas obecnie funkcje faszystw w ruchu robotniczym peni pepesowcy. (Tame, str. 298) Przeciwnikami tezy o konsolidacji politycznej Polski byli wwczas: charkowski dygnitarz - komisarz Ukrainy Sowieckiej, Skrypnik, wystpujcy na Zjedzie, jako lewicowiec (specyficzna waciwod wszelkich opozycji) i Warski. Skrypnik wwczas twierdzi, e: Paostwo, ktre w swym ciele, posiada takie drzazgi jak kresy wschodnie, jak Gdaosk, jak korytarze - nie moe si skonsolidowad. (Tame, str. 333) Na tym Zjedzie KPRP po raz pierwszy mwiono o moliwoci pokojowego wspycia ZSRR z Polsk. Ciekawe dla charakterystyki sowieckiego, nawet nie rzetelnego patriotyzmu, ale awanturniczogeszefciarskiego szowinizmu sowieckiego tych Polakw s wywody jednego z delegatw: Ale czy rzd polski moe dojd do tego porozumienia ze Zwizkiem Sowieckim. Uwaam e nie. Przede wszystkim dlatego, e KPRP jest za silna. Rzdowi polskiemu wygodniej jest izolowad nas, jako czynnik obcy, zwizany ze Zwizkiem Sowieckim, uywad nas jako straszaka bolszewickiego. Ten stan rzeczy musiaby ulec zmianie przy porozumieniu Polski z ZSRR. Ideologiczne uzbrojenie przeciwko KPRP buruazja polska uwaa za rzecz znacznie waniejsz, ni rynki rosyjskie. (Przemwienie wybitnego delegata-okrgowca ps. Szczuka, str. 323-324) Megalomania komunistw dosza tu do szczytu. Niedugo potem rzeczywistod wykazaa, e przy rozwoju stosunkw polsko-rosyjskich Komunistyczna Partia Polski nie odegraa adnej roli; rzd polski, rzecz naturalna, nie mg si liczyd z parti rola ktrej podobna bya do owej przysowiowej aby w czasie kucia konia - za rzd sowiecki doskonale rozumia, e interes paostwowo-polityczny ZSRR postawid naley ponad wszelkimi sentymentami i dogmatami solidarnociowymi. Krtkowzroczna polityka i nieznajomod taktyki swego pana - Rosji, sprawiy KPRP nie lada zawd oraz wpdziy j pniej w impas. Lapidarne i odpowiadajce rzeczywistoci okrelenie wczesnej sytuacji komunizmu polskiego daje w dyskusji delegat Sandecki, on-e Amsterdam Saul, ps. Henrykowski:

Nasze pasywa przewyszaj aktywa. (Str 63) Perspektywy malowane przez III Zjazd KPRP s niemniej mgliste ni perspektywy V Kongresu Kominternu. Zasaniaj one prawdziwy obraz sytuacji mnstwem frazesw o majcym nastpid niedugo zbrojnym powstaniu, zatkniciu sztandaru komunistycznego na Belwederze etc. Taki stan rzeczy znajdujemy w rezolucjach zjazdowych, przeznaczonych przewanie dla szerszego ogu partyjnego, mao w istocie zorientowanego. Leaderzy partyjni ju wwczas podwiadomie zdawali sobie spraw, e przygotowywana przez nich rewolucja przegraa, niemniej nie mieli odwagi do tego przyznad si, pletli wic rne smalone duby. Gwnym celem politycznym III Zjazdu byo ostateczne powalenie wodzw prawicowych, tj. 3 W lub, cilej mwic, formalne przyjcie do wiadomoci ich detronizacji, dokonanej przez Komintern. Zadanie to wykona Zjazd z ca sumiennoci. Starzy wodzowie zostali przyjci z pogardliwym milczeniem - nikt im brawa nie bi tak, jak na II Zjedzie. Niektrzy delegaci mieli co prawda wtpliwoci co do susznoci caej sprawy oraz sposobu rozwizania jej przez Komisj Polsk Kominternu, ktra bezceremonialnie potraktowaa powszechnie cenionych i szanowanych dotd w ruchu rewolucyjnym ludzi. Wszyscy atoli czuli sw bezsilnod wobec olbrzymiego autorytetu Kominternu i rodzcej si nieomylnoci Stalina. Nawet gosy niezadowolenia kooczyy si sualczymi frazesami - np.: Uwaam, e zaatwienie tej sprawy nie byo dobre, ale dobra jest, jak jest i musimy id dalej. (Delegat Biakowski - Jan Paszyn, str. 110) Tak przemawia centrowiec. Lewicowcy za wyli z radoci i podobnie jak na Komisji Polskiej, wymylali obalonym wodzom od renegatw, reformistw, oskarali ich zarwno o popenione, jak i niepopenione winy, wywczyli na wiato dzienne ich listy urzdowe i prywatn korespondencj, aby udowodnid, e prawicowi wodzowie nie byli i nie s bolszewikami. Midzy innymi Domski cytowa list Kostrzewy z lutego 1924 roku w sprawie stosunku bolszewikw do Komunistycznej Partii Niemiec: Mimo wszystkiego, co pisze si w tezach o bliskoci rewolucji niemieckiej, Zinowiew i trjka31, zdaje si, nie wierz zupenie, aby bya ona moliwa w cigu najbliszych miesicy, dlatego sdz, e w tym okresie kierownictwo partii moe ostatecznie obejd si bez ludzi z wikszym autorytetem i dowiadczeniem. Licz na ich (Brandlera i innych) lojalnod, wiedz, e oni i tak bd z oddaniem pracowad w partii, a gdy przyjdzie moment odpowiedni znowu wywinduje si ich w gr. Oczywicie, e Kostrzewa, chod pisaa o KP Niemiec, miaa na myli siebie i swych przyjaci. W duym stopniu trafia w sedno, bo niedugo zobaczymy jak w odpowiednim momencie znowu wywinduje si ich w gr - by nastpnie strcid w d jeszcze gbszy. W ogle wodzowie okazywali wielk pokor, gsto tumaczc si z bdw. Nawet Kostrzewa tym razem zachowywaa si potulniej, ni na Komisji Polskiej, chod z wikszym honorem od swych towarzyszy niedoli. Na zarzut wrogiego stosunku do bolszewikw odpowiada:
31

W Rosji Sowieckiej dzierya wwczas faktyczn wadz trjka, tj. sekretarz generalny WKP, Stalin, prezes Kominternu Zinowiew i zastpca Predsownarkoma - Kamieniew.

Daleka jestem od myli o emancypacji Midzynarodwki z wpyww Rosyjskiej Komunistycznej Partii, od tendencji traktowania partii rosyjskiej, tej przodowniczej partii w Kominternie, jak owej przysowiowej kury, ktra wylga kaczta i musi si pogodzid z faktem, e gdy je odchowa, popyn sobie bez niej na szerokie wody i zaczn odrbne, obce dla niej ycie (Sprawozdania, str. 136) Nie ma obawy! Kura bolszewicka potrafia si tak sprytnie urzdzid, e adna kaczka polska, niemiecka, czy inna, nie odpynie zbyt daleko od korytka z sowieckimi rublami... Niektrzy z uczestnikw Zjazdu zastanawiali si nad tym, e przecie nie tylko wyklci wodzowie, ale i cay Komintern wraz z ca KPRP, mylili si. O Kominternie nikt nie mia mwid gono, ale co do KPRP, to Leon Purman, wystpujcy na Zjedzie pod pseudonimem Mann, wrcz owiadczy: Taka ju jest budowa partii bolszewickiej, e jeeli wodzowie jej wezm lini oportunistyczn, to linia ta amie parti do samego dou. (Tame, str. 151) Bardzo suszna uwaga. Taki ju jest los wszystkich partii politycznych, opartych na bezwzgldnym centralizmie: szkoda tylko, e towarzysz Purman nie doda, i partia taka rwnie dobrze hodowad moe od gry do dou zwariowanemu doktrynerstwu, gdy tylko z aski obcego wadcy dojd do jej kierownictwa ludzie, niezwizani z interesami masy czonkw tej partii. Ostateczn likwidacj prawicy utrudnia na Zjedzie dywersja ultralewicowa czonka Komitetu Centralnego - Stefaoskiego (Danieluk) oraz delegata Zwizku Modziey Komunistycznej Bernarda (Maks Lapon), ktrzy poczli si kcid o sowa i terminy w rezolucjach, dajc wyrzucenia hasa jednolitego frontu i hasa rzd robotniczo-chopski, jako pozostaoci oportunistycznej prawicowej taktyki. Domski i Skulski, chocia pniej gosili otwarcie to samo, co ci ultralewicowcy, ostro wystpili przeciw Stefaoskiemu i Bernardowi, oskarajc ich o utrudnianie Kominternowi walki z prawic. Uchway przeciw prawicy przyjto jednogonie. Jak rwnie mona byo przewidzied, zdetronizowani wodzowie wystpili przy koocu Zjazdu z deklaracjami, w ktrych przyznaj si do bdw, zwaszcza w sprawach rosyjskiej i niemieckiej, i podporzdkowuj si uchwaom Zjazdu. Na tak skruch Zjazd odpowiedzia postanowieniem, e Warski i Prchniak mog byd zuytkowani w pracy partyjnej, za w stosunku do pozostaych - nic nie zmieniono; w ten sposb Kostrzewa i Walecki znaleli si na wygnaniu sowieckim. W pewnej mierze przyczynio si do tego ich pochodzenie partyjne: b. esdecy budzili pewien sentyment, za b. PPS-lewicowcw szczerze nienawidzono. Praktycznie jednak rzecz biorc, caa czwrka prawicowych wodzw usunita zostaa od wszelkiej pracy tak dugo, jak dugo grupa lewicowa sprawowaa w partii wadz. Oywion dyskusj na III Zjedzie wywoaa tzw. sprawa biaoruska. Wspominalimy ju o ruchu dywersyjno-partyzanckim na kresach - inspirowanym z Mioska - szczytowy punkt jego natenia przypad na lato 1924 roku. Gwne rdo tego ruchu znajdowao si po tamtej stronie naszej granicy, skd awanturnicze elementy wojskowe, szowinistyczno-biaoruskie, a komunizujce, wysyay wyszkolone bandy dywersanckie na teren Polski, by za ich porednictwem rozkadad konsolidujce si Paostwo Polskie, a jak komunici mwili, wbijad drzazgi. Komunici w ogle

dywersji tej sprzyjali, jednoczenie za przesadzali jej rozmiary, jako rzekomo szerokiego ruchu wyzwoleoczego mas biaoruskich. Przed KPRP stano pytanie: czy pchad do wielkiego powstania, czy te mitygowad? Najgorcej do awantur pchaa wikszod KPZB, natomiast KPZU bya temu przeciwna, bo wanie w porozumieniu z wojskowo-GPU-owskimi32 sferami Charkowa planowaa powstanie na Woyniu. Przeciwko tej awanturze wypowiada si rwnie prawie cay KC KPRP, prcz Skulskiego, ktry mocno zwizany by ca swoj przeszoci z koami Armii Czerwonej. W doach KPRP i to w tej jej czci, ktra powinna mied w partii najwicej do powiedzenia, przy jej antypolskim nastawieniu, dywersja biaoruska wywoywaa niechd. Na III Zjedzie okazao si, e sam rzd moskiewski, a wic i Komintern, byli przeciwko tej awanturze. Spraw stosunku KC KPRP do powstania biaoruskiego na III Zjedzie referowa Purman, a pniej znw Skulski, ktry - zaznaczyd trzeba - pod naciskiem Moskwy zmieni swe przychylne stanowisko do caej awantury. W referacie swym Purman wykaza niejako Zjazdowi zdradziecki stosunek Kominternu do swych zbrojnych agentw w Nowogrdzkiem. Nie trzeba - mwi on - brad kursu na powstanie, bo ze wzgldu na sytuacj w Polsce i pooenie midzynarodowe, bdzie ono izolowane i zdawione (wic po c byo je wywoywad?). Purman przypomina: konsolidacj gospodarczo-polityczn Polski, wrogi stosunek chopw do bolszewizmu, niezrozumienie przez robotnikw polskich istoty takiego powstania (chocia robotnicy polscy doskonale rozumieli, e jest to ordynarna prowokacja sowiecka, a nie ruch wolnociowy mas biaoruskich). Dalej Purman nadmieni, e ZSRR jest nieprzygotowany do udzielenia zbrojnej pomocy takiej ruchawce na kresach, a tymczasem: Chopi (biaoruscy) licz na pomoc Rosji Sowieckiej, wierz, e wystarczy ruszyd do ataku, a wojska czerwone im pomog (Tame, str. 208) Jeszcze wyraniej wystpili dostojnicy sowieccy. Skrypnik, ktrego pogldy byy miarodajne, owiadczy: Twierdz z ca pewnoci, e dla rewolucji w Polsce byoby szkodliwe liczenie na pomoc Armii Czerwonej. (Tame, str. 337) Zupenie ju jasno spraw t postawi Manuilski w referacie narodowociowym. Wypowiada si on kategorycznie przeciwko powstaniu na tzw. Biaorusi Zachodniej z nastpujcych powodw: 1) Powstanie nie dozna poparcia ze strony chopw polskich, a tym samym pozbawione bdzie moliwoci zwycistwa. Zwycistwo nastpid moe tylko wwczas, gdy uan polski, wychodca ze wsi polskiej, nie tylko nie zechce rozstrzeliwad powstaocw, lecz skieruje broo przeciwko wasnym ciemicom. 2) Robotnik polski, ktry nie wyzby si jeszcze przesdw nacjonalistycznych, nie bdzie patrzy na ruch powstaoczy na kresach, jako na ruch chopski, ale jako na ruch dcy do zburzenia paostwowoci polskiej (w istocie przecie mia on takie zamiary, a nie inne uwaga autora).

32

GPU - Gwny Urzd Polityczny; od 1923 r. nowa nazwa Czerezwyczajki.

3) Udzielenie poparcia oznaczaoby dla ZSRR now wojn, na ktr w chwili obecnej nie mogliby si zgodzid robotnicy i chopi rosyjscy (bolszewicki jzyk dyplomatyczny - uwaga autora). Nadto wspomina Manuilski o niewygodnej sytuacji midzynarodowej, tj. klsce estooskiej, bugarskiej etc. (Sprawozdanie - str. 496). Pomimo tego szczuto analfabetw poleskich dalej. KC KPRP obmyli haso bojkotu podatkw paostwowych rozumiejc, e moe ono suyd w miar potrzeby, do podniecania nastrojw powstaoczych, to znw do ich neutralizowania. KPZU przeciwna powstaniu rozumowaa, e moe ono suyd jedynie do pierwszego celu, std te ostro zwalczaa to haso, wci kcc si na Zjedzie z KC KPRP. Zreszt antypowstaocze stanowisko KPRP nie byo zasadnicze, wypywao tylko z sytuacji - wyjani to Purman: jednoczenie postanowilimy, e jeli powstanie bdzie nieuniknione, to partia bezwzgldnie stanie na jego czele, abymy mogli w tej sytuacji dad mu dostateczn dla zwycistwa pomoc. Gdyby sytuacja midzynarodowa wymagaa tego od nas, to nie baczc na ustosunkowanie si rzucilibymy to haso. (Tame, str. 208) Doprawdy bardzo wakie przyznanie! W imieniu Komitetu Centralnego Purman owiadcza, e, nie baczc na sabod partii i pewn przegran, komunici polscy rzuciliby haso powstania na kresach, gdyby tego wymagaa sytuacja midzynarodowa, tj. wyranie mwic, gdyby Moskwa powzia tak decyzj w swoim interesie. Widzimy z tego, e cae powstanie biaoruskie oparte byo na wymogach aktualnej sowieckiej racji stanu. Puczyzm komunistyczny ujawniono w caej peni. Nie naley jednak udzid si, e w KPRP zwyciy rozsdek, bo dalej ju Manuilski wyjania nam, i to zrezygnowanie z awantury powstaoczej jest tylko kwesti taktyki, ktra obowizuje w chwili obecnej, a nie kwesti zasadnicz. Bardzo rewolucyjnie w sprawie powstania wystpi Warski: Jeli chcemy, by drzazga, tkwica w ciele buruazyjnego paostwa, osabiaa, dezorganizowaa naszego wroga, musimy poprzed walk ludu biaoruskiego. (Tame, str. 335) Trzeba przyznad, e Warski ju w okresie przygotowawczym do III Zjazdu sta na tym rewolucyjnym stanowisku. W jednym z artykuw, zamieszczonym w Nowym Przegldzie, a nastpnie i w rosyjskiej prasie bolszewickiej, zaatakowa nowy Komitet Centralny za jego kontrrewolucyjne stanowisko w sprawie powstania biaoruskiego, cytujc w artykule swym jedn z odezw napisan przez Domskiego, w ktrej ten ruch na kresach nazwa bandytyzmem, anarchi, ruchawk partyzanck itp. Artyku Warskiego wywoa piorunujce wraenie. Towarzysze Warskiego dopatrzyli si w treci jego denuncjacji o niedostateczny patriotyzm sowiecki, tote wielu przyjaci Warskiego odwrcio si od niego, mwic, i za daleko staruszek posun si. Wyjanienia nieporozumieo powstaych w Komitecie Centralnym podj si na Zjedzie Borowski, Wadysaw Stein, mwic:

Rozbienod midzy nami a Skulskim polegaa na rnej ocenie tempa rozwoju wypadkw. Skulskiemu zdawao si, e stoimy ju niemal bezporednio przed powstaniem zbrojnym na Biaorusi, reszta KC za staa przez cay czas i stoi obecnie na stanowisku, e mwic przytoczonymi sowami Lenina - pd musi byd donoszony. Dopucid do izolacji i klski powstania na Biaorusi nie wolno. (Tame, str. 344) Znowu widzimy, e sprawa powstania na naszych wschodnich rubieach, to tylko kwestia czasu, a warunki, o ktrych mwi Manuilski - dojrzej. Tymczasem za komunici postanowili pracowad nad dojrzewaniem tych warunkw, co czytad naley, e otrzymali rozkaz z Moskwy oczekiwania do chwili bardziej odpowiedniej. Obiektywnie zanotowad wypada, e hurra-rewolucyjny III Zjazd w sprawie tzw. biaoruskiej zaj stanowisko wyjtkowo rozsdne, stanowisko antypowstaocze albo mwic argonem komunistycznym, nawet kontrrewolucyjne. Nieporozumienia i tarcia, jakie wywoaa w KPRP sprawa biaoruska, odbiy si w pewnej mierze i w samej Komunistycznej Partii Zachodniej Biaorusi. Wanie w czasie obrad III Zjazdu zacza si w Miosku jedna z tragedii biaoruskich hajdamakw. Elementy narodowo-biaoruskie wyamay si z KPZB pod wodz czonka Sekretariatu KC tej partii, Guryna, wybitnego dziaacza sowieckobiaoruskiego, przysanego do Polski z Mioska, ktrego pniej bolszewicy zamordowali, oskarywszy, jak zwykle, o zdrad partyjn i o wspprac z polskimi wadzami bezpieczeostwa. Rozamowcy ci z pocztku mieli due wpywy - opanowali cay majtek partyjny, drukarni, organizacj grodzieosk etc., lecz prawowierni komunici wyrwali im to wszystko, dziki zdradzie jednego z rozamowcw ohynowicza-Korczyka, ktry zawdzicza sw pniejsz karier w ruchu komunistycznym (stanowisko w KC) wanie temu, i zdradzi swoich przyjaci-rozamowcw. Wiernym sojusznikiem buntujcych si ywiow w KPZB okaza si tylko Warski; jeszcze w koocu 1924 roku wystpi on ostro w Nowym Przegldzie i w rosyjskiej prasie bolszewickiej, o czym ju wspomniaem, przeciwko Domskiemu i innym za niewaciwy stosunek do ruchu biaoruskiego na kresach. W artykule swym, przyznad trzeba, Warski podburza biaoruskich komunistw do zamania dyscypliny partyjnej wobec KC i urzdzenia bolszewickiego buntu w imi bolszewizmu i rewolucji. Kiedy secesja elementw narodowo-biaoruskich z KPZB staa si faktem dokonanym, kierownictwo KPRP zaatakowao Warskiego, i on moralnie popar Guryna i jego grup. Wyprowadzono tu wwczas na wiato dzienne wyjtki z jego artykuu: Jeeli KC nie tylko nie udziela adnych wskazwek i rad, ale wrcz uwaa cay ruch za anarchi, wojn domow, bandytyzm, zdziczenie, co wobec tego maj robid tamtejsi towarzysze. Czy zamad elazn dyscyplin wobec KC, czy wobec bolszewizmu i rewolucji?. ...czy partia ma zachowad wobec swego KC obowizek bolszewickiej dyscypliny, czy bolszewickiego buntu. Oczywicie Warski z oburzeniem odpiera te zarzuty traktujc je jako insynuacje. Wreszcie o prawdziwej osi taktyki w sprawie narodowociowej musia wszystkich pouczad Manuilski: W Polsce mamy do spenienia istotne zadanie w sprawie narodowociowej: po pierwsze winnimy si starad rozluniad szwy narodowociowe wspczesnego Paostwa Polskiego, nie pozwalajc mu ustalid si i nabrad rwnowagi, ale jednoczenie powinnimy to robid w ten sposb, by nie odstrczyd od siebie szerokich mas rdzennej ludnoci polskiej.

(Tame, str. 439) dodajc jeszcze, e: Przesdy nacjonalistyczne robotnikw i chopw nie mog zniknd szybko, jak za dotkniciem rdki czarodziejskiej. Dostaje si te tutaj i ideologii luksemburgizmu, ktr uwaa za najwiksz przeszkod w przeprowadzeniu susznej polityki narodowociowej. Zarazem Manuilski wygaduje si, e bitwa pod Warszaw wcale nie wybia bolszewikom z gowy bucharinowowskiej teorii czerwonej interwencji: Rozmylnie pomijam milczeniem zagadnienie: czy nard, ktry zrzuci jarzmo obszarnikw i kapitalistw w swym kraju, ma prawo ponied na bagnetach wyzwolenie pracujcym innego kraju. Dyskusja na ten temat, ktra wywizaa si w swoim czasie w partiach niemieckiej i polskiej (szpilka przeciw Domskiemu - uwaga autora), nie jest obecnie aktualna. Myl, e Wielka Rewolucja Francuska, ktra na bagnetach niosa wyzwolenie narodom poza granice Francji, nie popenia grzechu historycznego. (Tame, str. 494) Pomijam milczeniem - mwi Manuilski - ale jednoczenie przytacza przykad z Rewolucji Francuskiej, ktry ma byd zacht do robienia rewolucji siami Armii Czerwonej. Z tego rozmylnego pomijania wyszo wcale niedyplomatyczne wygadanie si - panie Manuilski! - zwaszcza w nastpujcym: ...my, komunici, nie tylko uwaamy to za nasze prawo, ale nawet za swj wity obowizek - przy odpowiednim zbiegu okolicznoci oddad swe bagnety na sub europejskich mas pracujcych. Mimo to, spogldajc poza siebie na pochd warszawski, powinnimy teraz wyranie powiedzied, e przyczyn klski rewolucji proletariackiej, ktra latem 1920 roku sza na Zachd, by nacjonalistyczny nastrj chopstwa polskiego. Uciskany w cigu setek lat, oszukiwany przez ksiy katolickich, chop polski widzia w Czerwonej Armii tego tradycyjnego Moskala, ktry dusi go w cigu wielu, wielu lat. Rewolucj proletariack pobi chop polski. Jest to ju obecnie bezsporny fakt historyczny. (Tame) Warto sobie zapamitad te sowa! Komunici z KPRP czsto okrelaj rok 1920 jako dzieo uzbrojonej buruazji polskiej, podtrzymywanej przez kapita francuski, a tu, jeden z najwyszych dostojnikw sowieckich powiada otwarcie, e rewolucj proletariack pobi chop polski. Wobec tego bezspornego faktu historycznego wadcom Kremla nie pozostaje nic innego, jak przekonywad chopw polskich, e Armia Czerwona to nie Moskale, a gdy im si to uda (bardzo dugo, zdaje si musi to trwad), bd mogli przyjd do nas ci nie-Moskale ju bez adnych przeszkd. Manuilski, z ca pewnoci, nie zna wsi polskiej i nie wie, e chop polski posiada na tyle uwiadomienia narodowego, i doskonale orientuje si z jakimi dobrodziejstwami przychodz do niego komunici. Obok sprawy biaoruskiej na III Zjedzie po raz pierwszy w dziejach KPRP wypyna mocniej kwestia niemiecka. Dla wyjanienia dodad trzeba, e Komintern, a przede wszystkim rzd Sowietw, zawsze odnosi si zgoa inaczej do Niemiec i do jej kompartii, ni do Polski z jej ozdob - KPRP. Polska

w obliczu Kominternu bya zawsze paostwem sabym, sezonowym, wic nie potrzeba zbytnio liczyd si z nastrojami nawet jej proletariatu. Rewolucja do Polski przyjdzie jedynie na bagnetach Armii Czerwonej, ktra wszystko zgniecie. Zupenie natomiast inaczej Komintern ocenia Niemcy. Widzia w nich najpotniejsze skupisko proletariatu na wiecie, kraj, ktry sta si kolebk socjalizmu i w ktrym rewolucja komunistyczna stanie si dopenieniem rewolucji rosyjskiej. Std te w Polsce Komintern dy jedynie do wychowania pewnej iloci dywersantw, ktrzy by odegrali swoj rol na wypadek najazdu, w Niemczech za zawsze liczyli si ze skomplikowan psychologi tamtejszego robociarza. Pocztkowo Komintern myli si w pojmowaniu tej psychologii, jednak rok 1923 przekona go ostatecznie, e marksista z huty w Essen bardzo rni si od marksisty z naszego Muranowa i od tej chwili zaczyna si ze strony Kominternu spekulacja na imperialistycznych popdach marksisty z kraju Marksa. Poczyna si reklamowad mu komunizm, jako sztandar, pod ktrym odzyska zagrabione prowincje, jak Poznaoskie, Grny lsk, Strasburg, obali przeklty Traktat Wersalski. KPRP, oczywicie, brad tego pod uwag nie moga, trzeba jej to byo dopiero rozkazad, wic Manuilski ostro atakuje Warskiego za twierdzenie, e w Polsce nie ma zagadnienia niemieckiego: ...nacjonalizm polski niezupenie jeszcze zosta wypleniony, nawet w szeregach starego KC. (Tame, str. 498) Komunistom polskim, przy ich wrodzonym braku zrozumienia dla tych spraw, niewiele brakowao, aby stanowisko Manuilski ego zaakceptowad. Jednak znalazo si kilku delegatw, ktrzy nie dali si zasugerowad delikatnymi napomnieniami Manuilskiego, a w dyskusji Domski wrcz owiadczy: Niemiecki ruch separatystyczny jest przede wszystkim ruchem klas posiadajcych, ktre tskni za dawnymi dobrymi czasami wyzysku i ucisku chopa i robotnika polskiego (Tame, str. 510) Brawo Panie Domski! - sam Marks lepiej by tego nie powiedzia. Szkoda tylko, e Domski zapomnia, i walk przeciwko Polakom na Grnym lsku w latach 1918-1919 kierowali obok junkrw, fabrykantw etc., szczerze solidarni z nimi, socjaldemokrata Hoersing i Heines33. Ten ostatni po latach poleg z rk wasnych towarzyszy, ju jako jeden z wodzw proletariatu niemieckiego narodowosocjalistycznego (hitlerowiec). Jeszcze mocniej w sprawie tej wystpi Tadeusz arski (Czerwiec): ...wysuwanie na polskim lsku hasa samookrelenia - jak tego chce Manuilski - byoby nonsensem. Mogoby to mied tylko to znaczenie, e wystpujemy w obronie interesw buruazji niemieckiej. (Tame, str. 516) Z tego rodzaju zastrzeeniami wystpili sami komunici ju wwczas. Co naleaoby wobec tego powiedzied o uchwaleniu tego samookrelenia dla Grnego lska z prawem oderwania od Polski dzi, gdy wadz w Niemczech sprawuj hitlerowcy. Dzisiaj nie jest to ju nonsensem, czy wystpieniem w obronie buruazji niemieckiej, ale wrcz zbrodni oszalaych z nienawici do Polski moskiewskich agentw, w tym wypadku nawet bardziej moskiewskich od samych wadcw Kremla.
33

Rozstrzelany w czerwcu 1934 r. za udzia w spisku przeciw Hitlerowi.

Jeden z delegatw lskich, Grnicki, oczywicie miejscowy robotnik, odezwa si na Zjedzie: Gdybymy przyszli na Grny lsk z zasad samostanowienia, to bymy narobili srogiej wrzawy. (Tame, str. 552) Przepowiednie Grnickiego sprawdziy si. Po uchwale o tym samookreleniu, nie tylko na Grnym lsku powstaa sroga wrzawa i szybka ruina silnego tam niegdy ruchu komunistycznego, ale w caej Polsce wrd komunistw poczy si odzywad gosy protestu; w samej za Warszawie mwiono midzy robociarzami w KPP, e jest to robota ydowskich towarzyszy z Politbiura KC, ktrzy mog sobie pozwolid na nadanie samookrelenia nie tylko Grnemu lskowi, ale i Warszawie z prawem oderwania i wczenia do ZSRR. Charakterystyczne, e sprzedajny Walecki (Horwitz), chcc przypodobad si monowadcom rosyjskim (by to okres najbliszej wsppracy Moskwy ze sztabem Reichswehry - okres Rapallo), bronic pgbkiem polskoci Grnego lska, powiedzia: Nie moemy bronid tak potwornego dziwolga, jakim jest korytarz gdaoski, ani zaborczoci Paostwa Polskiego w stosunku do samego Gdaoska, dyktowanej przez interesy imperialistycznej buruazji polskiej. (Tame, str. 523) Ostatecznie te Zjazd powtrzy uchwa narodowociow II Zjazdu KPRP, nadajc jej jedynie wiksz praktycznod przez oczyszczenie z wszelkich polskich sentymentw narodowych. Wiele uwagi powici Zjazd tzw. bolszewizacji partii. Teoretyczne podstawy owej bolszewizacji stanowiy koncepcje Lenina, wedug ktrych, jedynym waciwym motorem dziejw, majcym dad wiatu nowy doskonay ustrj, nie moe byd partia polityczna w europejskim sensie, tj. zbiorowisko ludzi wyznajcych te czy inne pogldy, lecz musi byd zwizkiem zawodowcw-rewolucjonistw. Jednake i Lenin ju rozumia niepodobieostwo wprowadzenia nowego ustroju przez gwat garstki oddanych tej idei i zaj stanowisko, e rewolucja musi byd ruchem masowym; std wypyna koniecznod zorganizowania sekty rewolucjonistw w sposb umoliwiajcy jej pociganie za sob w odpowiedniej chwili wielkich mas proletariatu. Konkretnie, ten rewolucyjno-partyjny mistycyzm przejawia si w systemie wskazao organizacyjnych, z trzema zasadniczymi na czele: czonkiem partii moe byd jedynie osoba penica w niej okrelon funkcj (z czego wynika, e partia leninowska nie ma szarego tumu partyjnego, caa bdc zwizkiem ideologw u gry, agitatorw, technikw, szpiegw partyjnych itp. u dou); wszelkie wadze partyjne s mianowane przez swe zwierzchnictwa; podstaw budowy partyjnej jest tzw. jaczejka, tj. grupa ludzi dziaajca na okrelonym terenie. Te trzy punkty nie obejmuj czwartego, mniej cile sformuowanego, niemniej jednak istotnego, zasadniczego i wypywajcego z owych trzech, postulatu wykluczenia z bolszewickiej partii wszelkiego elementu frakcyjnoci, elementu samodzielnoci pogldw poszczeglnych czonkw. Praktycznie biorc, caa ta bolszewizacja sprowadza si do jak najwikszego i najbardziej cisego uzalenienia KPRP od jej wadcw z Moskwy. Dodajmy, e bolszewizacja wie si cile z tzw. lewym kursem, z podkreleniem w caej pracy kompartii zupenego braku ladu cznoci z jakimkolwiek odamem socjal oportunizmu.

Uchwaa III Zjazdu KPRP o bolszewizacji bya do pewnego stopnia programem tej partii i zarazem statutem a do czasu IV Zjazdu KPP, tj. do kooca 1932 roku. W zwizku z bolszewizacj pozostaje te zmiana nazwy partii. III Zjazd uchwali zmienid nazw partii przez usunicie przymiotnika robotniczej. W ten sposb utrzymaa si nazwa w brzmieniu: Komunistyczna Partia Polski, ktra trwa do ostatniej chwili. Usunicie wyrazu robotniczej miao na celu podkrelenie, e dy ona do ogarnicia nie tylko robotnikw, ale i chopw (tak jak gdyby nie robia tego przedtem) - de facto za miao to na celu zatarcie rnicy, ktra rnia j od rosyjskiej kompartii34. III Zjazd KPP w peni utrzyma program rolny. Prby Ziemniaka-Budzyoskiego, zmierzajce do przeforsowania staro-esdeckiego hasa nacjonalizacji ziemi - nie uday si. Przeciwko Budzyoskiemu wystpi Domski w bardzo charakterystyczny sposb: Bdem taktycznym byoby wprowadzenie obecnie do naszego programu hasa nacjonalizacji ziemi, jak tego chc niektrzy towarzysze. W obecnym czasie wzbudzioby to tylko nieufnod wrd mas wiejskich. Haso podziau ziemi na wasnod musi byd stawiane przez nas bez adnych zastrzeeo. (Tame, str. 310) I znowu to obecnie, w obecnym czasie. Waciwie Domski w swojej mioci do chopw idzie dalej ni prawicowcy, rozwizujc zagadnienie rolne drog podziau na wasnod i bez adnych zastrzeeo. Oczywicie, byy to hasa o znaczeniu propagandowym, bo ju na innym miejscu syszelimy zapewnienia, e gdy komunici dorw si do wadzy, to adna sia ich nie zmusi do podziau. Sam referent tej sprawy - Tomasz Dbal zaznaczy na jedzie: Program nasz jest niezmienny - kolektywna uprawa rolna. Do tego celu bdziemy zdad nie po linii prostej. (Tame, str. 552) Dbal, jak wiemy ju, znany by u nas, jako chopski demagog, to te wiedzia on dobrze z czym zdradzi si, e do chopa trzeba pjd krtymi drogami. Powstaje tylko pytanie: czy chop polski nie pozna si na bolszewickich krtactwach? O ile chodzi o dziaalnod KPP na terenie zwizkw zawodowych, to na III Zjedzie wystpiy dod silne tendencje do przeciwstawienia tym zwizkom komitetw fabrycznych, jako atwiejszych do opanowania przez komunistw. Wspominalimy ju o przejawach tych tendencji w dziaalnoci KPRP w roku 1924. Pniej okazao si, e komitety te s czsto odporniejsze na komunizm, ni zwizki. Caa ta taktyka przyczynia si do ogromnego osabienia ruchu zawodowego, kierowanego przez klasowcw - PPS-owcw. Ultralewicowy charakter Zjazdu przejawi si te w pewnych tendencjach bojwkarskich, przebijajcych si ze sw na przykad Domskiego: ...musimy organizacyjnie i technicznie przygotowad masy robotnicze do dokonania powstania zbrojnego.

34

W lutym 1930 roku na II Zjedzie KZMP zmieniono z tego samego powodu nazw Zwizku Modziey Komunistycznej w Polsce na Komunistyczny zwizek Modziey Polski (KZMP).

Musimy stwarzad orodki druyn ochotniczych. Na obronie demonstracji, na rozbrajaniu policji, na usuwaniu prowokatorw musi si dwiczyd samoobrona dla przygotowania do dalszych walk. (Tame, str. 312) Zakooczono Zjazd wybraniem nowego kierownictwa, odpowiadajcego nowemu ukadowi si w faktycznie wyonionym przez Komintern KC zastpiono jedynie uwizionego Leoskiego i zmczonego Krajewskiego - arskim i Cichowskim. W istocie ca parti trzs triumwirat Domskiego, Skulskiego i Purmana. Przewodniczcy Zjazdu, Unszlicht, na zakooczenie wyrazi nadziej, e: Na przyszym Zjedzie naszej partii bdziemy mogli wicej wymagad od KC, ni obecnie, bo nasz IV Zjazd otrzyma lepsz, bogatsz spucizn, ni obecny otrzyma od II Zjazdu. (Tame, str. 609) Niestety, sowa Unszlichta nie speniy si. Wybrany na III Zjedzie Komitet Centralny w ogle do IV Zjazdu nie doy. Caa jego kadencja trwaa zaledwie p roku i to bynajmniej nie z winy policji polskiej, lecz z winy Moskwy, ktra pooya na nim cik ap, z nie mniejsz moc, ni na poprzednim prawicowym Komitecie Centralnym.

Rozdzia IV
Tred: Sytuacja polityczna w 1925 roku: kryzys pieniny i bezrobocie. Rozkwit komunizujcych organizacji chopskich. Chaos polityczny. Teoretyczna dziaalnod KPP. Kryzys ultralewicowy w KPP. Akcja przeciw manewrom i ugodzie z socjalistami. Rozbicie lewicowego kierownictwa. Nowa

Komisja Polska. IV Konferencja KPP. Rozwinicie teorii jednej reakcyjnej masy. Refleksy
stosunkw rosyjskich w KPP. Stanowisko KPP wobec terroru. Charakterystyka ultralewicy. Odgrzewanie w KPP niepodlegoci. Przygotowania do nowego wystpienia rewolucyjnego. Stawka na walki wewntrzne w spoeczeostwie polskim. Wyonienie nowego koalicyjnego, wiernego Stalinowi, kierownictwa. Powrt czci prawicy do wadzy.

Po okresie wzgldnej stabilizacji 1924 roku, okres od poowy 1925 roku do maja 1926 roku stanowi prawie nawrt do czasw 1921-1923 roku. Sytuacja polityczna i gospodarcza ksztatuje si w tym czasie w Polsce wysoce niekorzystnie: koszty sanacji waluty, bardzo uciliwe dla spoeczeostwa, nie zapewniy trwaoci zotego, zachwianie si ktrego w duej mierze podkopao zaufanie do pienidza krajowego. Bezrobocie roso w sposb zastraszajcy, jak na czasy dobrej na og koniunktury wiatowej i europejskiej wykazywao zatrwaajce cyfry. W padzierniku 1925 roku przekroczyo ono liczb 200 tysicy, a w pocztkach 1926 roku - cyfra ta dochodzi do 350 tysicy. Jednoczenie wraz z zachwianiem si zotego upada rzd Wadysawa Grabskiego, po czym nastpuje era rozkwitu sejmowadztwa. Niezadowolenie z nieporzdkw w paostwie ogarnia wszystkich; utrwala si przekonanie, e taki stan trwad nie moe. Partie wci traktuj Sejm, jako sw gied. Poczynaj te opracowywad, kada na swoj rk, drog wyjcia, po ktrej musi dojd do wojny domowej z pozostaymi. Narodowa-demokracja (tzw. Zwizek Ludowo-Narodowy) prawie jawnie szykuje si do objcia wadzy, liczc na pomoc Piasta, z Witosem na czele. Armia wykazuje brak konsolidacji. W takich warunkach komunistom nastrcza si wdziczne pole do roboty. Wprawdzie ruch dywersyjny na kresach zaama si. Ostatnim jego etapem bya prba powstania na Woyniu, ktrej termin by ju wyznaczony, lecz policja rozgromia sztab dywersantw. Natomiast zaczyna si okres rozkwitu chopskiego ruchu nacjonalistyczno-bolszewickiego w formach spokojniejszych, cieszcego si legalnoci. Organizacyjnie przyjmuje on w Maopolsce Wschodniej i na Woyniu postad Zwizku Robotniczo-Chopskiego (Selrob), za na obszarze dziaalnoci KPZB - Biaoruskiej WociaoskoRobotniczej Hromady (w gwarze: Hromada). Rozwija si te partia o charakterze midzynarodowym tzw. Niezalena Partia Chopska, rdem ktrej sta si rozam PSL Wyzwolenie i secesja std kilku posw. Partia ta dziaa gwnie w pnocnej czci kresw i w Polsce Centralnej, zwaszcza w Lubelskiem; w Sejmie liczya 6 posw. Czterej socjalici ukraioscy, ktrzy w 1922 roku otrzymali mandaty z Bloku Mniejszoci Narodowych, przechodz zeo jeszcze w koocu 1924 roku do Sejmowej Frakcji Komunistycznej. Selrob i Hromada rwnie tworz swe frakcje sejmowe z odamkw tego bloku. W takich warunkach teren sejmowy nabiera dla komunistw znaczenia. W cigu 1925 roku Krlikowski zostaje zeo wycofany, od aocuckiego uwalniaj i Sejm i KPP wadze paostwowe, ktre osadziy go w wizieniu za rozruchy, a na ich miejsce wkraczaj na ul. Wiejsk - Warski i Jerzy Czeszejko-Sochacki. Warski po tylu przejciach na V Kongresie Kominternu i na III Zjedzie swej partii, na pierwszy apel stawia si potulnie, by reprezentowad KPP w Sejmie i na tej nowej placwce oddaje swym panom

istotnie powane usugi. Pod jego kierownictwem komunici staj si w Sejmie powanym czynnikiem; blok ich tworzy a 23 posw: 6 z KPP, 7 z NPCh, 6 z Hromady i 4 z Selrobu. Caym tym niezbyt zgranym zespoem trzsie prezes Frakcji Komunistycznej Sejmu, Warski - jedyny czowiek, ktry moe porozmawiad nie tylko z Hoowaczem i Prystup ze swej Frakcji, ale nawet z samym Niedziakowskim. Caa dziaalnod tego zespou bya wybitnie antypaostwowa i w ogromnym stopniu przyczynia si do kompromitacji wczesnego Sejmu. Szczytem triumfw Warskiego byo zainspirowanie wiosn 1926 roku wycieczki polskich parlamentarzystw do Rosji Sowieckiej. Frakcja Komunistyczna nie zostaa do niej zaproszona ze zrozumiaych wzgldw, pojechali natomiast czonkowie NPCh: Wojewdzki, Fiderkiewicz, a co waniejsze za - paru czonkw niekomunistycznych stronnictw ludowych: przywdca Stronnictwa Ludowego, Bryl i paru wyzwoleniowcw. Poselstwo polskich komunistw staje wwczas przed obliczem Zinowiewa i Stalina witane z serdecznoci i szacunkiem, wzbudzajcym zazdrod u kadego komunisty, ktry, jadc do Moskwy, nigdy nie wie, czy nie spotka go tam nieprzyjemnod. Wszyscy wrcili oczarowani; w Rosji by wanie okres smyczki (zespolenia) z chopami, tj. polityki im przyjaznej. Niestety, wiec sprawozdawczy Bryla w Warszawie (w Dolinie Szwajcarskiej) rozbili wrogowie komunizmu; wiksze znaczenie mogoby mied zadanie na wiecu szeregu pytao tym szczliwcom, ktrzy widzieli Zinowiewa, Dzieryoskiego i Unszlichta. Za porednictwem Klubu Sejmowego, KPP udaje si osignd pewne wpywy i poza terenem ul. Wiejskiej. W orbit ich wpyww wchodzi komunizujca Niezalena Socjalistyczna Partia Pracy. Pomimo jej nikej siy miao to dla komunistw pewne znaczenie: przede wszystkim NSPP, dziki swej legalnoci, moga udzielad firmy szeregowi placwek KPP (np. Warszawski Komitet Bezrobotnych wiosn 1926 roku), a zwaszcza ZMK - co najwaniejsze za - przy pomocy NSPP komunici wkradli si do zwizku Tokarzy-Metalowcw, niegdy NPR-owskiego, potem, od roku 1924, syndykalizujcego. Za jego porednictwem udaje si KPP wywoad w sierpniu 1925 roku oglny strajk warszawskich metalowcw, poczony z duymi awanturami ulicznymi, gwnie prowokowanymi przez elementy ZMK. Jednoczenie KPP rozpoczyna prby dziaalnoci terrorystycznej. Pod kierownictwem zhisteryzowanej przywdczyni Zoki Osioskiej (z domu Unszlicht) tworzy si centralna bojwka, ktrej gwnym celem jest sprztanie prowokatorw, tj. w praktyce - skrytobjcze mordowanie kadego kto mie porzucid szeregi partyjne lub te oddawad usugi informacyjne policji. Do innych zadao bojwki naleao rwnie organizowanie samoobrony, przeznaczonej do rozbrajania policjantw. Na czele bojwki staje Wadysaw Hibner, stary bojowiec przedwojennej PPS, ktry przeszed specjalne przeszkolenie w Rosji. Pierwszym konkretnym zadaniem tego ideowego czowieka miao byd zabicie urzdnika policji, niejakiego Cechnowskiego, ktry zasuy si wybitnie przy wykryciu omwionej ju bandy terrorystycznej Bagioskiego-Wieczorkiewicza a mia nieszczcie byd renegatem komunizmu - par lat wczeniej by nawet czonkiem Komitetu Warszawskiego KPRP. Hibnera zgubili dwaj jego pomocnicy, czonkowie ZMK, dod pospolici, niezbyt odwani nawet, opryszkowie z Woli: Kniewski i Rutkowski. Gdy stali na czatach dla upilnowania Cechnowskiego, inny wywiadowca policji chcia ich wylegitymowad, wwczas obaj rozpoczli nieuzasadnion strzelanin na olep, zabijajc i ranic paru zgoa niewinnych i przygodnych ludzi. Zorganizowany z miejsca pocig doprowadzi do ujcia terrorystw i oddania ich pod sd; surowy wyrok sdu doranego, skazujcy ich na mierd, przekreli plany wczesnego Komitetu Centralnego KPP, obiecujcego sobie, e przez urzdzenie zbrojnych demonstracji uda si pobudzid proletariat do rewolucyjnej walki. Na tym skooczya si komunistyczno-terrorystyczna dziaalnod KPP w tym czasie.

W owym okresie wybucha w KPP nowy kryzys, tym razem - - ultraprawicowy, spowodowany w znacznym stopniu zmianami, jakie nastpiy w kierownictwie. W miesicu maju 1925 roku warszawskie wadze bezpieczeostwa zdemaskoway tzw. biuro Komitetu Centralnego. Midzy innymi zostaj aresztowani wwczas czonkowie Politbiura i cisej grupy kierowniczej KC: Leon Purman i Franciszek Grzelszczak. Caa wadza nad KPP znalaza si w rkach ultralewicowej trjki, tj. Domskiego, Skulskiego i Osioskiej. Rozpoczy si w partii rzdy hurra-lewicowe, ktre po paru miesicach sam Komintern musia zlikwidowad. Zaraz po III Zjedzie KPP, Plenum Egzekutywy Kominternu przestrzego KPP o koniecznoci walki, nie tylko z prawic, ale i ultralewic; jednoczenie odsunito Bordig od kierownictwa Komunistycznej Partii Woch, nota bene zupenie zdezorganizowanej. Komitet Centralny KPP nie zwraca na to uwagi i wystpi z rezolucj, ktr Komintern zakwalifikowa, jako ultralewicow i antykominternowsk. Jakiego waciwie przewinienia dopuci si tym razem Komitet Centralny? Niewtajemniczonemu w talmud komunistyczny, trudno jest poapad si w tych wszystkich wewntrznych sporach komunizmu. Utrudnia niezmiernie zorientowanie si specyficzna terminologia samych komunistw, ktrzy tkwic w wiecznej wiernoci swym naukowym formukom, w kadej ktni nawet dwch towarzyszy, nie mwic ju o dwch klikach, widz przejaw oglnowiatowego, jeeli ju nie oglnokosmicznego znaczenia. W zasadzie klucz, pomagajcy do rozwikania tych wszystkich sporw, stanowi tylko jedno: stosunek rosyjskich bolszewikw do danej sprawy i stosunek danej grupy czy kierunku komunistycznego do bolszewikw rosyjskich. Ta zasada jest decydujca, wszystkie inne to bluff, maskarada, albo czynniki drugorzdne. Kryzys tzw. ultralewicowy, o ktrym bd mwi, jest pod tym wzgldem jeszcze wyraniejsz ilustracj ni poprzedni kryzys prawicowy. Sytuacj polityczn w roku 1925 Kominternu oceni, jako czciow stabilizacj kapitalizmu, poczon ze wzrostem tendencji reakcyjnych, czy faszystowskich w caej Europie. Dopatrzy si te, nota bene zupenie susznie, niebezpieczeostwa upadku wpyww komunistycznych. Z oceny tej wypyna koniecznod dokonania rewizji taktyki komunistycznej, proklamowanej przez V Kongres Kominternu, na rzecz taktyki tzw. rewolucyjnego manewrowania, ktra narzucona zostaa partiom komunistycznym Europy. W pierwszym rzdzie szo tu o Niemcy, Francj i Angli. Wiosn 1925 roku odbyy si w Niemczech wybory nowego prezydenta, po mierci socjalistycznego prezydenta Eberta. Wybory te wykazay silny zwrot opinii w tym kraju na prawo - komunici oceniali to prymitywnie i niezgodnie z rzeczywistoci, jako wzrost tendencji monarchistycznych i deo do restauracji Hohenzollernw. O fotel po Ebercie walczyo czterech kandydatw: zjednoczonej prawicy, Hindenburg, centrum (partii katolickiej) - Marx, socjalista Braun (premier rzdu pruskiego) i komunista Thlmann, obecny wizieo Hitlera. Zaznaczyd wypada, e w Niemczech prezydenta wybiera si przez plebiscyt. Komunici przy drugim, cilejszym gosowaniu utrzymali sw odrbn kandydatur, chod wiedzieli dobrze, e obiektywnie pomoe to do zwycistwa Hindenburgowi - uczynili to w myl uchwa V Kongresu Kominternu i wasnego zjazdu partyjnego, potpiajcych przecie wszelkie bloki wyborcze i nakazujcych zachowanie samodzielnoci i odrbnoci oblicza komunistycznego. Nagle Moskwa nakazuje przy drugim gosowaniu wycofad kandydatur komunistyczn i gosowad na Brauna, albowiem: 1) miaby on szanse przejcia, 2) masa robotnicza przekonaaby si, e komunici na serio walcz z monarchizmem, i

3) rapallska polityka zagraniczna Niemiec (orientacja na Rosj) ulegaby wzmocnieniu, bo socjaldemokracja popieraa polityk zagraniczn Rathenau'a. Ten ostatni motyw by najistotniejszym. Jednake KP Niemiec nie zgodzia si na to, wskutek czego socjaldemokracja wycofaa swego kandydata i oddaa gosy na niepopularn w szeregach esdeckich kandydatur klerykaa Marxa i przy ogromnym procencie wstrzymujcych si od gosowania przeszed Hindenburg. Wrd komunistw powsta mentlik. Lewicowa czd kierownictwa KP Niemiec nadal bronia swego stanowiska, klepic w kko, e ze zdrajcami klasy robotniczej esdekami nie moe byd adnych..., itd., (uczono ich tego przecie cae lata) atakujc sam Komintern za oportunizm. W stosunku do opornych Moskwa przystpia do represji. Czd lewicow KC na czele z Scholemem, Katzem i Rozenbergiem usunito z kierownictwa; druga czd, na czele z Masowym, Ruth Fischer i Thlmannem (nawiasem mwic, prcz Thlmanna s to sami ydzi) przyznaa si do bdu i pozostawszy na czele partii, pocza go zaraz naprawiad, paktujc z esdeck frakcj parlamentarn. Komitet Centralny KPP przyszed w sukurs, oczywicie, lewicy, atakujc grup Ruth Fischer, a nawet Komintern za oportunistyczn taktyk. Podobna sytuacja wytworzya si w tyme czasie we Francji przy wyborach do rad gminnych. Ale francuskie kierownictwo, chod te lewicowe, byo posuszniejsze i na rozkaz Moskwy wycofao swych kandydatw w okrgach, gdzie grozio przejcie narodowcw (Poincare, Tardieu), w wyniku czego komunici francuscy oddali swe gosy na kandydatw socjalistycznych. Ci zreszt zrewanowali si im w tych okrgach, gdzie wiksze szanse przejcia mieli kandydaci komunistyczni. I tu znowu wmiesza si Komitet Centralny KPP, wydajc w czerwcu 1925 roku specjaln rezolucj przeciwko zgubnemu oportunizmowi KP Francji. Oczywicie, by to poredni atak na Moskw, poczony z bardzo lichym pojciem o jej interesie paostwowym. W Anglii znowu powsta komitet angielsko-sowiecki z przedstawicieli angielskich Trade Union'w i sowieckich zwizkw zawodowych. Komunici angielscy zaniechali wszelkiej walki z socjalzdrajcami i to wodzami socjalugody wiatowej. Blok ten by typowym wzorem taktyki jednolitego frontu z gry. Sowietom wwczas zaleao na podtrzymaniu dobrych stosunkw z ugodowcami - ci bowiem, w razie zwycistwa Labour Party35, zajliby decydujce stanowisko w rzdzie Anglii. W tej sprawie Komitet Centralny KPP potrafi zachowad milczenie, chod bya to przecie taktyka jednolitego frontu z gry. Przyczyna tego milczenia bya jasna: KC KPP poapa si, e chodzi o interesy Rosji Sowieckiej, ktrych nie wolno naraad pod adnym warunkiem; nie dopatrzy si tylko interesw ZSRR w sprawach niemieckiej i francuskiej i za to niedopatrzenie drogo pniej zapacid musia. Nastpnie za Komitet Centralny KPP zaatakowa za oportunizm Komunistyczn Parti Bugarii, ktra co tam przeskrobaa z punktu widzenia dogmatw komunistycznych. Na czym bd jej polega trudno z dokumentw komunistycznych zorientowad si - podobno w gr wchodzio wysadzenie w powietrze przez komunistw bugarskich w kwietniu 1925 roku katedry w Sofii, czego Kompartia Bugarii wypara si. Komitet Centralny KPP stanowisko komunistw bugarskich w zbrodni sofijskiej oceni jako oportunistyczne i w czerwcowej rezolucji swej zaatakowa KP Bugarii.
35

Nastpio ono dopiero latem 1929 roku. Pierwszy rzd Mac Donalda upad ju jesieni 1924 roku - powodem klski jego byo przechwycenie przez policj angielsk listu Zinowiewa do KC KP Anglii, nakazujcego jej rozpoczcie agitacji w armii i flocie. List ten wywoa oburzenie caej opinii angielskiej - konserwatyci poszli do wyborw pod hasem zerwania stosunkw z Sowietami i odnieli olbrzymie zwycistwo. Stosunki te zostay istotnie zerwane prawie na 6 lat a do 1930 roku.

Stosunek KC KPP do powyszych spraw w oczach Kominternu by ultralewicowy. To te zaraz po ogoszeniu czerwcowej rezolucji KC KPP Komintern odpowiedzia uchwa potpiajc t rezolucj, jako antybolszewick, lecz uchwaa Kominternu nie dotara do KPP, bo KC po prostu j ukry. Niezwocznie te wezwano do Moskwy dwch najwybitniejszych leaderw z KC, tj. Domskiego i Skulskiego i tam urzdzono im ani, ktr nazwano znowu Komisj Polsk. Niestety, pomimo starannych poszukiwao nie zdoaem wydobyd protokow posiedzeo owej Komisji; nadto sami komunici niewiele o niej wiedz. Wrd wybitniejszych czonkw partii nie jest tajemnic, e na Komisji tej Stalin, Zinowiew, Dzieryoski i Manuilski zwymylali polskich wodzw od ostatnich durniw, potraktowali ich jak smarkaczy. Zinowiew, ktry na Komisji najbardziej wrzeszcza, omal nie nazwa Domskiego prowokatorem. Ostatecznie skooczyo si na tym, e Domski usunity zosta z kierownictwa i pozostawiony na wygnaniu w Moskwie, a pniej zesano go gdzie nad Wog, skd dopiero po paru latach wypyn jako historyk literatury. Skulski ukorzy si przed Komisj i wrci do kraju, ale z wilczym biletem, tj. z rezolucj ostro krytykujc antybolszewick polityk KC KPP (tj. jego wasn) i z nakazem zwoania niezwocznie konferencji na platformie specjalnego listu Kominternu, potpiajcego ultralewicowe kierownictwo. Od nieprzyjemnej misji likwidacji wasnej polityki uwolnia Skulskiego policja, bo wkrtce po powrocie do kraju zosta on wraz z sekretarzem KC KPZB Arturem (azar Arosztam false Czerniak, obecnie genera sowiecki w Smoleosku) aresztowany i osadzony w Mokotowie, gdzie przesiedzia ca burz (podobno ku swemu zadowoleniu), wreszcie przy wymianie winiw politycznych w 1928 roku, wrci do ZSRR i znowu wypyn na wierzch w KPP. Nowy ten przewrt polityczny odby si cakowicie poza wol i wiadomoci ogu KPP. Wikszod czonkw tej ostatniej po prostu o nim nie wiedziaa. Pomimo tego mia on niemae znaczenie, gdy z upadkiem Domskiego skooczy si sromotnie drugi, wzgldnie samodzielny kierunek w KPP, jako produkt myli komunistycznej w Polsce. Od tego czasu w partii wygasa prawie wszelka myl nie bdca przekadem moskiewskich wydawnictw. W grudniu 1925 r. zebraa si w Moskwie IV Konferencja KPP. Jasne, e o wyborach na ni nie byo mowy - po prostu spdzono 27 delegatw z 8 zaledwie okrgw, na ogln w KPP liczb 16. Z okrgw: Poznao, Krakw, Kielce, Czstochowa, Pomorze, Pock, Piotrkw, Radom, nie przyby nikt36. Ponadto byo 11 delegatw z gosem doradczym. Na Konferencji tej znowu wylaz na powierzchni Warski, ktry w Nowym Przegldzie doskonale okrela bankructwo wszelkich autorytetw w KPP: Prawicowa grupa kierownicza, straciwszy autorytet w partii, zostaa rozbita na V Kongresie Kominternu, rozpada si i przestaa istnied. Grupa kierownicza ultralewicowa zbankrutowaa wkrtce po III Zjedzie i rozsypaa si na samym niemal progu IV Konferencji. Partia pozostaa bez jakiejkolwiek grupy kierowniczej. Ale bez grupy kierowniczej nie ma partii. To te w partii zapanowao kompletne bezhoowie. Warski zadowolony jest z bankructwa swych wrogw i owiadcza dalej:

36

Due skurczenie si roboty KPP w 1925 roku w wielkim stopniu tumaczy si take energiczn akcj policji warszawskiej, ktra w kwietniu maju unieszkodliwia wiele wybitniejszych figur partyjnych.

Ale partia nie moga przezwyciyd kryzysu ultralewicowego, poniewa spad jej na gow nagle i niespodziewanie przed sam niemal konferencj. (Nowy Przegld, 1926 r., str. 775-776) Przyznad trzeba, e kryzys ten rzeczywicie zaskoczy parti i doprowadzi j do chaosu, ktry mocno odbi si take na IV Konferencji; w kadej sprawie ogldano si na przedstawicielstwo kominternowskie, czyli po prostu rosyjskie, by nie popad w now herezj. Tymczasem kremlowscy wadcy tym razem mieli czas zaledwie na mianowanie nowego kierownictwa KPP, reszt spraw polskich pozostawiajc temu. W historii Sowietw by to moment bardzo kopotliwy. Chop rosyjski pocz podnosid gow i drog nacisku gospodarczego (niedostarczanie zboa dla paostwa) dyktowad bolszewikom szereg warunkw. Stalin, najsprytniejszy z sowieckich mw stanu, pocz kokietowad chopw, co znowu postawio go w kolizj z Zinowiewem i Kamieniewem, ktrzy pocigali ze sob najbardziej robotnicze organizacje RKP: leningradzk w caoci, czd moskiewskiej, charkowskiej, bakioskiej, znacz czd komunistycznego zwizku modziey. Poza tym Trocki rozpocz na nowo atak przeciwko klice stalinowskiej, chcc zagarnd wadz dla siebie. Walki te wpyny i na los KPP; polska ultralewica z Domskim na czele otwarcie popieraa grup Zinowiewa. To te Stalin musia j czym prdzej usund od wadzy w KPP, bdcej bd co bd jedn z najwaniejszych politycznie sekcji Kominternu. W przedmowie do uchwa IV Konferencji tumaczy si to oczywicie inaczej: Popiech w zwoaniu konferencji wskazany by przede wszystkim dlatego, e partia nasza po III Zjedzie przeya ultralewicowy kryzys, ktry doprowadzi do konfliktu kierownictwa partii z Midzynarodwk (Uchwaa IV Konferencji KPP) To samo stwierdza potem uchwaa Kominternu z marca 1926 roku: KPP przeya w tym okresie szereg cikich kryzysw. Ultralewicowe bdy kierownictwa o mao nie zgubiy partii. (Nowy Przegld z 1926 r., str. 904) Rezolucja polityczna IV Konferencji bezlitonie pitnuje prby Domskiego usamodzielnienia si od Kominternu. W rezolucji tej o kryzysie ultralewicowym czytamy: W chwili, gdy Egzekutywa MK w celu zblienia partii komunistycznych do szerokich mas proletariackich i zdobyciu ich zaufania, rozpocza walk w poszczeglnych sekcjach z ultraprawicowymi tendencjami, KC KPP pod wpywem Domskiego rozpocz walk z t polityk Egzekutywy. Tow. Domski po III Zjedzie nie zerwa faktycznie ze stanowiskiem ultralewicy, wyraajcym si w oporze przeciwko rosyjskiemu komunizmowi w imi komunizmu zachodniego, w tendencji antybolszewickiej, we frazesie rewolucyjnym, w pseudo-rewolucyjnym, oderwanym od konkretnych warunkw walki proletariackiej, ujmowaniu zadao partii komunistycznej oraz w zwalczaniu taktyki MK, taktyki jednolitego frontu i rewolucyjnego manewrowania. Swoje stanowisko w partii tow. Domski wyzyska celem wzmocnienia pozycji ultralewicy midzynarodowej, przede wszystkim niemieckiej. (Str. 9-10 Uchwa)

Wina Domskiego, polegaa na tym, e mia wasnym rozumem dociekad spraw, ktre ju przez Komintern zostay osdzone. Oczywicie, nic z tego wyjd nie mogo. Konkretna charakterystyka jego bdu ujta zostaa nastpujco: Wystpienie czerwcowe KC, za ktre odpowiedzialnod ponosi przede wszystkim Domski, wystpienie to, zarzucajce Midzynarodwce oraz jej najwaniejszym sekcjom (KP Niemiec, KP Francji, KP Bugarii) rzekomy zwrot na prawo, byo frakcyjnym ultralewicowym atakiem na MK i jej kierownictwo i zwracao si przeciwko tym konkretnym manewrom politycznym, ktrych zastosowanie w Niemczech i Francji byo koniecznoci, wynikajc z sytuacji midzynarodowej (czciowa stabilizacja kapitalizmu, niebezpieczeostwo monarchistyczne w Niemczech, groba reakcji prawicowej we Francji itp.). (Str. 10 Uchwa) Nie jednego zaciekawi, w jaki sposb rezolucja, przyjta jednogonie przez cay Komitet Centralny jakiej partii, moe byd traktowana, jako atak frakcyjny? Ot, Komintern w swym zaoeniu, podobnie jak I Midzynarodwka (Marksa, Bakunina, 1864-1872), a w przeciwieostwie do midzynarodwek socjalistycznych, nie uwaa si za zwizek rnych samodzielnych partii narodowych, czy krajowych, lecz za jedn midzynarodow parti z sekcjami krajowymi (std na kadej odezwie KPP zaraz pod nagwkiem Komunistyczna Partia Polski mamy w nawiasie Sekcja Midzynarodwki Komunistycznej). W praktyce sprowadza si do tego, e caa Midzynarodwka, to - jedna rosyjska partia, oficjalnie ochrzczona mianem Wszechzwizkowej Komunistycznej Partii (WKP), ktra na zewntrz tylko wystpuje, jako Komintern (Midzynarodwka Komunistyczna), bdcy waciwie central zagranicznych agentur WKP. Wystpienie ktrejkolwiek z sekcji przeciwko partii-centrali, chodby miao aprobat caoci danej sekcji, jest uwaane, zupenie logicznie, za atak frakcyjny. Uchwaa IV Konferencji wylicza ca litani bdw linii ultralewicowej, ktre wyraziy si: 1) w bdnym pojmowaniu samodzielnoci partii, w oderwaniu od mas, grobie przeksztacenia jej w sekt zamknit; 2) w propagandymie, nieumiejtnoci wizania walk z dowiadczeniem mas; 3) w mechanicznym przeciwstawieniu taktyki jednolitego frontu z dou takieje taktyce z gry, nierozrnianiu mas od wodzw socjaldemokracji, w teorii jednej reakcyjnej masy, wedug ktrej wszyscy poza komunistami stanowi obz kontrrewolucji (teori t wymylili sami bolszewicy w r. 1918: kto nie z nami, ten przeciw nam - najbrutalniej wystpuje ona w pismach Dzieryoskiego, motywujcych terroryzm); 4) w przejciu od V Kongresu Kominternu tylko ultralewicowego hasa: jednolity front tylko od dou; 5) w najhaniebniejszym bdzie - w nieufnoci do kierownictwa MK i kierowniczej roli RKP.. Uchwaa ta stanowi rodzaj skrconego podrcznika dyplomacji leninizmu; od razu rzuca si tu w oczy, e midzy ultralewic a oficjalnym leninizmem nie ma rnic ideologicznych, jedynie taktyczne; to wystarcza, gdy dla leninizmu zagadnienia taktyczne i organizacyjne, przede wszystkim za stosunek do centrali ruchu (tj. ZSRR), maj znaczenie zasadnicze. Ciekawe rozwinicie znalaza pniej w wiecie komunistycznym wspomniana przez nas teoria jednej reakcyjnej masy. Dzi, w roku 1934, marksowska analiza wiata kapitalistycznego, oparta na

wspomnianej teorii, wyglda jak dziwolg, pozbawiony wszelkiej logiki. Wedug tej teorii, w dzisiejszym kapitalistycznym wiecie nie ma ju walk konkurencyjnych pomidzy kapitalistami, ani poszczeglnymi paostwami buruazyjnymi, bo rozwj kapitalizmu doprowadzi do panowania nad wiatem jednolitego kapitalizmu finansowego, kapitalizmu wielkich bankw wiatowych, cile zwizanych ze wiatowymi trustami i kartelami. Temu midzynarodowemu kapitalizmowi podlegaj wszystkie paostwa wiata. On to zmit ustrj polityczny starej buruazji - demokracj buruazyjn, zastpujc go swoim - faszyzmem midzynarodowym, w ktrego ogonie wlecze si stary wrg rewolucji socjal-ugoda, przetransferowana w socjalfaszyzm. Cech caego tego wiata jest planowod: planowod ycia gospodarczego, planowod wyzysku robotnika w fabryce - racjonalizacja pracy, planowod ustroju politycznego (hierarchizm faszystowski), planowod samego politycznego ycia, w ktrym wszystkie partie buruazyjne su jednemu celowi - speniajc jedynie na rnych odcinkach t sam rol: odcigania rnych czci mas pracujcych spod wpywu ich szermierza komunistycznych partii i ZSRR. Caa ta potworna maszyna buruazyjna suy wiatowemu kapitaowi finansowemu i wiatowemu imperializmowi, ktry znw kademu z paostw wyznaczy pewn okrelon rol. Polsce przypada tu zaszczytna rola - sprowokowania wojny z ZSRR - jest ona bowiem awangard wiata buruazyjnego na froncie antykomunistycznym. Namiestnicy kapitau finansowego podobne role powyznaczali w Polsce poszczeglnym kierunkom politycznym, a wic marszakowi Pisudskiemu rol przywdcy faszyzmu, inn za rol wyznaczyli endecji (rezerwa faszyzmu przeznaczona do zastpienia pisudczyzny), jeszcze inn - Frakcji Rewolucyjnej PPS; dalej natkniemy si na obudn rol opozycji demokratycznej spenian przez PPS, wreszcie widzimy, e i lewica socjaldemokracji doczekaa si okrelonej roli - roli wroga komunizmu. Jeeli dodamy do tego jeszcze wzrastajcy wci militaryzm, wadz policji i coraz ostrzejszy terror, dziwnym wydad si musi, jak Komunistyczna Partia Polski zdoaa dotychczas, wobec tego nawau wrogw, utrzymad si. Oczywicie, podobna koncepcja wiata, jako widowisko jakiego teatru marionetek, nie jest wyczn wasnoci komunistw polskich, lecz komunizmu wiatowego w ogle37, jednak na polskim gruncie wrd tych sfer najprzychylniej jest widziana. rdo tych urojeo i mechanizm tego wyimaginowanego przez komunistw widowiska tkwi w braku samodzielnoci poszczeglnych kompartii, ktre z koniecznoci musz przyjmowad tak duchow straw, jak daje im za porednictwem Kominternu WKP. Ta ostatnia za, bronic swej ojczyzny, ojczyzny proletariatu, wszelkiej pomylnoci i postpu, tworzy niesamowite teorie, wedug ktrych obowizkiem kadej partii komunistycznej jest popieranie tej oazy socjalizmu wszelkimi sposobami, a do walki z broni w rku przeciwko wasnej paostwowoci, wcznie. Powracajc do IV Konferencji zaznaczam, i ostro dostao si te Komitetowi Centralnemu KPP za stosowanie represji organizacyjno-politycznych wobec Komitetu Centralnego KPZU, ktry wyjtkowo ze wszystkich organizacji podlegych KPP wypowiedzia si przeciwko czerwcowej rezolucji ultralewicowej. Ukraiocy przez pewien okres byli za swoje zrozumienie interesw bolszewickich wychwalani - pniej dowiemy si, e ci nieugici bolszewicy okazali si skooczonymi kontrrewolucjonistami najgorszego typu. IV Konferencja potpia te terrorystyczne zapdy ultralewicowcw. Oczywicie, w uchwaach pisze si o tym bardzo ostronie i mglisto:

37

W gruncie rzeczy jest to rozwinita, a raczej sparodiowana przez Bucharina koncepcja W. Sombarta kapitalizmu zorganizowanego, lub zwizanego (nadkapitalizm).

Wielkim bdem i niebezpieczeostwem, grocym partii oderwaniem od mas, byy zboczenia w dziedzinie walki z prowokacj. Polegay one na szerzeniu zudzeo, e poszczeglne akty indywidualnego terroru s czynn walk z prowokacj, budzc masy z biernoci i mogc zastpid walk tych mas z plag prowokacji. (Str. 13 Uchwa) Stanowisko KPP wobec terroru zasuguje na specjalne wyjanienie. Partia ta przyja w pewnym stopniu w spadku po SDKPiL odraz do tej metody walki; natomiast bolszewicy rosyjscy mieli skonnod do niej ju od 1905 roku (sam Dzieryoski i Stalin rozpoczli, jako niepospolici bojowcy). W Polsce powojennej terror natrafi w KPP i ZMK na podatny grunt, dziki bojowym tradycjom caego ruchu socjalistycznego, tradycjom czsto degenerujcym si, no i niskiemu poziomowi kulturalnopolitycznemu czci proletariatu w ogle. Dzi na zewntrz KPP nie uznaje terroru, jedynie samoobron - s to, oczywicie, kozioki werbalne. Do roku 1930 wypadki komunistycznych morderstw kapturowych mnoyy si dod czsto, lecz miay charakter sporadyczny. Dopiero w koocu 1930 roku obserwujemy nawrt do bojwkarskich nastawieo z okresu Zoki Unszlichtwny. Oklniki KPP z tego czasu otwarcie wysawiaj samoobron, usuwanie prowokatorw i szpicli. Osobny dzia ich terroru stanowi terror ekonomiczny w zwizkach zawodowych, przybierajcy czsto grone rozmiary np. w warszawskim getto. Pierwiastkw politycznych, nawet wywrotowych, niewiele mona si w nim dopatrzyd, jest to waciwie kryminalna, tzw. mokra robota. Zwizki komunistyczne zmuszaj drobnych przedsibiorcw do usuwania pracownikw dla KPP niewygodnych na rzecz jej protegowanych (za t protekcj trzeba czasem pacid), wymuszaj okupy, to znw, za wynagrodzeniem - podejmuj si prowokowad strajki w konkurencyjnych przedsibiorstwach. Jednake oklniki KPP gloryfikuj i ca t robot. Terror komunistyczny zwraca si czsto przeciwko przedstawicielom innych partii robotniczych, co z kolei prowokuje akty krwawej zemsty; taki podkad posiadao zabjstwo komunisty warszawskiego Wiktora Biaego (rok 1924), ktrego pniej jego towarzysze partyjni pasowali na mczennika ruchu komunistycznego. Wrd wykonawcw wyrokw partyjnych zdarzaj si ideowcy, fanatycy, czsto atoli wykonuje si je rkami psychopatw (np. Luksemburg, morderca wybitnego dziaacza bundowskiego Najermana w grudniu 1931 roku) lub pospolitych zbirw. Nierzadko te wyrok partyjny ma za podoe najmarniejsze porachunki prywatne. W ogle trudno czasem rozrnid, na jakim tle komunistyczni dziaacze morderstwa dokonali, sama bowiem KPP przearta jest trucizn wzajemnego oskarania si o prowokacj. Akty zemsty osobistej na tym tle zdarzaj si czsto a atmosfera wzajemnej nieufnoci osigna rozmiary nieznane dotd w adnej partii politycznej. Dzi zaatwianie porachunkw w KPP zostao znacznie udoskonalone. Podejrzewanego o prowokacj tj. apostazj od partii, zwabia si podstpem do ZSRR i oddaje w rce GPU, ktry zaatwia si z nim po swojemu. Duo spord wysanych do ZSRR, najczciej niesusznie oskaronych, zostaje rozstrzelanych lub w najlepszym wypadku zesanych na Sybir. Konkretnych wypadkw takiego zesania moglibymy przytoczyd wiele. Wracajc do IV Konferencji trzeba zaznaczyd, e obrady jej miay na celu ostateczne pogrzebanie lewicy, poniewa prawic (3 W) powalono ju przedtem. Uchway konferencyjne zaznaczaj: IV Konferencja stwierdza, e w danej chwili uwaga caej partii skupiona byd musi przede wszystkim na zwalczeniu zboczeo ultralewicowych, jako zagraajcych partii oderwaniem si od mas. (Str. 19 Uchwa)

Ocena sytuacji politycznej Polski, dana przez t Konferencj, wiadczy o zupenej dezorientacji wadz KPP. Przywdcy jej, straciwszy zupenie busol polityczn, gupio powtarzaj za Zinowiewem formuk: e Polska z wasala Francji staje si wasalem Anglii. Warto zaznaczyd, e Zinowiew chwali si, i swoj tez opiera na szczegowych informacjach wywiadu sowieckiego, a mdrcy komunistyczni z KPP starali si teoretycznie uzasadniad te wiadomoci szpiegowskie i nadad im marksowskie naukowe formy. Pakt lokarneoski oceniono jako izolacj Polski na terenie midzynarodowym i zapowied rychego zaatakowania jej przez Niemcy. Byy wprawdzie wwczas wrd komunistw jednostki wyraajce opini, e, w razie ataku Niemiec na Polsk, komunici powinni bronid jej granic, jak komunardzi paryscy bronili Parya przed Prusakami w 1871 roku. Te uczciwe jednostki zostay jednak przez oficjaln polityk partii potpione, jako nacjonalnobolszewickie; ich stanowisko byoby przecie zupenie sprzeczne z wczesn polityk ZSRR, zwizanego sojuszem z Niemcami. Po ukadzie lokarneoskim komunici s przewiadczeni, e wszystkie partie buruazyjne i drobnomieszczaoskie ogarn pesymizm i niewiara w przyszod Polski (str. 19 Uchwa). Mistrz Warski jest nawet zdania, e KPP podobnie jak na II Zjedzie, powinna wystpid, jako gwarantka niepodlegoci Polski. Znowu pisze si o rewolucji, ktra jedynie Polsce zapewni prawdziw niepodlegod (str. 21 Uchwa), chocia niepodlegoci tej odebrano wszelki niepodlegociowy charakter. W uchwale czytamy: Od innych robotnikw rni robotnika-komunist stosunek do obecnego Paostwa Polskiego. Masy te rozumiej niepodlegod Polski w sposb buruazyjny... Robotnik z PPS i NRP chce bronid niepodlegoci, panowania i caego tego Paostwa Polskiego, ktre jest... w myl buruazyjnej zasady: Czy mj kraj ma susznod, czy nie, to jest mj kraj (jak mwi Anglicy). Dla KPP nie moe byd obrony niepodlegoci Polski bez rewolucji proletariatu... rwnie nie moe byd zabezpieczenia niepodlegoci paostwowej narodu polskiego bez zapewnienia (dla kresw wschodnich i poudniowo-wschodnich - uwaga autora) prawa samookrelenia, a do oderwania si drog rewolucji w Polsce, co oznacza przyczenie ich do ojczystych republik radzieckich. Wszelkie ustpstwa KPP na tym gruncie nacjonalizmowi polskiemu byyby dobrowolnym kompromisem z buruazj, niedopuszczalnym dla komunistw. (Str. 27-28 Uchwa) Niepodlegod Polski, w sformuowaniu komunistw na IV Konferencji, miaa byd niepodlegoci pod okupacj rosyjsk i to jeszcze poczona z rozbiorem Polski, przez zabranie jej kresw wschodnich, Woynia i Maopolski Wschodniej!38 Pojciem niepodlegoci szermowano tam tylko dlatego, aby trudniej byo si poapad w istotnych zamiarach Kominternu; nie przeszkodzio to jednak Warskiemu chwalid si pniej w prasie i w Sejmie, e KPP jest obrooczyni niepodlegoci Polski. Ale i uchwaa IV Konferencji w odniesieniu do tej swoicie pojtej wadzy, pjdzie na mietnik, jako nacjonalno-bolszewicka. Zawracanie tam gowy z t niepodlegoci! - powie wtedy Leoski (i susznie! - oczywicie, z tak niepodlegoci).

38

Jeden z uczestnikw IV Konferencji - Tradycja (Stanisaw Budzyoski), kiedy zaproponowa haso autonomii dla tzw. Biaorusi Zachodniej, zosta zakrzyczany i potpiony. Pniej biedak musia si tumaczyd.

Przy nakrelaniu linii taktycznej partii na najbliszy okres IV Konferencja wysza z zaoenia, e: Sytuacja Polski szlachecko-buruazyjnej jest katastrofalna, ale nie jest jeszcze bezporednio rewolucyjna. (Str. 31 Uchwa) Dlatego wskazania taktyczne s dod ostrone: ...beznadziejny kryzys przemysu, brak pracy i szalejca droyzna stanowi w tej chwili to centralne ogniwo, za ktre partia musi si chwycid, aby nie dad si oderwad od mas i aby stand na ich czele. Na czoo zadao partii, wysuwa si walka z PPS: Wystpujc w tej chwili pod hasem: Precz z rzdem, w ktrym zasiadaj kapitalici, obszarnicy i wodzowie PPS (dopki ci ostatni s ministrami), albo pod hasem: Precz z rzdem kapitalistw i obszarnikw popieranych przez PPS (jeeli ci ostatni wyjd z rzdu) i przeciwstawiajc im haso rzdu robotniczo-chopskiego, partia powinna nadzwyczaj czujnie, wci na nowo badad pooenie, przygldad si bacznie stosunkom i zmianom wrd klas pracujcych, ledzid kady ruch wrogich klas i partii, badad ich stosunki wzajemne, aby, gdy kryzys obecny zacznie si zmieniad w sytuacj bezporednio rewolucyjn, mc natychmiast uwiadomid sobie i masom nowe dania, stojce w zwizku z bezporedni organizacj rewolucji. (Str. 33 Uchwa) Odyy jednak na nowo nadzieje na rych rewolucj komunistyczn, a rachuby Konferencji oparte byy na zbliajcej si walce prawicowego (endeckiego) i lewicowego (pisudczykowskiego) faszyzmu. Zbankrutowany wdz lewicy, Domski, zaproponowa, by: w razie, gdyby doszo do zbrojnego starcia midzy obu grupami, dcymi do dyktatury - komunici nie powinni zawahad si przed poparciem ywiow sulejowskich, ktre tak ly na III Zjedzie KPP. Sdzi on, e w ten sposb da si przecignd i zaostrzyd walk w spoeczeostwie polskim, by pniej wyjd na aren, jako przysowiowy trzeci, ktry skorzysta. Jednake IV Konferencja odrzucia ten projekt z wielkim oburzeniem uwaajc, e KPP od pierwszej chwili musi wystpowad, jako samodzielna sia. Zobaczymy pniej co z tego wyjdzie. IV Konferencja, likwidujc wszystkie odchylenia utralewicowe, zrewidowaa te stanowisko III Zjazdu w sprawie zwizkw zawodowych. Spraw t na IV Konferencji referowa Adam Landy, wystpujcy pod pseudonimem Witkowski39. Na jego wniosek wzito kurs na jednod zwizkw zawodowych, likwidacj wasnych i wcielenie ich do klasowych oglnych, by w ten sposb oprzed rozkadow prac w nich ju nie tylko na czerwonych frakcjach, ale na szerokiej opozycji lewicowej. Z niej to wytworzya si dzisiejsza lewica zwizkowa, ktra nie moe wprawdzie rozwind si do rozmiarw masowych, ale ciy na niejednym zwizku klasowym, jak kula u nogi, przynoszc naturalnie szkody, swoimi nieobliczalnymi akcjami (cige proklamowanie strajkw), robotnikom zrzeszonym w tych zwizkach.
39

Adam Landy by za sw wywrotow dziaalnod parokrotnie aresztowany przez wadze bezpieczeostwa w Warszawie. Zawsze jednak nieznane siy pomagay mu, e w toku ledztwa sdowego zwalniano go za kaucj. Po wyjciu z wizienia powraca do kontynuowania roboty wywrotowej.

W dziedzinie rolnej IV Konferencja spreparowaa tylko kilka nowych hase, jak: robotnik nie ma pracy, bo chop nie ma ziemi, robotnik nie ma pracy, bo panowanie szlachty i buruazji zamyka przemysowi Polski dostp do rynkw40, chop nie dostanie ziemi bez pomocy robotnikw, a robotnik nie bdzie mia pracy, dopki chop tej ziemi nie zdobdzie, dopki nie wydwignie si z ndzy i nie stanie si odbiorc wytworw przemysu miejskiego (str. 23, 65 i 66 Uchwa). Takie podstawowe zagadnienie, jak sprawa cen produktw rolnych, ktre by umoliwiay chopom wiksz konsumpcj towarow, jest komunistom zupenie obce - caa ich ekonomika agrarna sprowadza si do hase czysto agitacyjnych, bdcych wyrazem leninowskiej idei sojuszu robotniczo-chopskiego, tj. idei, ktra realnie sprowadza si do caego szeregu oszustw w stosunku do chopw. Najtrudniejszym dla IV Konferencji byo wyonienie nowego kierownictwa partyjnego. Wszyscy wodzowie starzy i nowi byli przecie w oczach Kominternu skompromitowani na amen. Wyjtek stanowi Leoski, ktry przez cay czas harcw ideologicznych siedzia w wizieniu i nie mg bdzid po manowcach domszczyzny - jak nazywano ultralewic. Starych prawicowych wodzw obawiano si przyjd z powrotem, bo: ...bya otwarcie wyrana obawa, aby prostym skutkiem bankructwa ultralewicy nie by powrt do kierownictwa prawicy, podobnie jak bankructwo prawicy doprowadzio do kierownictwa ultralewicowego. (Nowy Przegld, str. 775) - tak pisa Warski. W takiej sytuacji natrtnie pchali si do godnoci czonkw Komitetu Centralnego przerni centrowcy, ktrzy nie angaowali si ani na prawo, ani na lewo lub te zaangaowali si w obu kierunkach jednoczenie. Wielkie pretensje pod tym wzgldem ujawni na Konferencji Tadeusz arski (Oskar, Czerwiec). Z ironi o centrowcach tych pisa Warski: Wprawdzie kilku towarzyszy z b. KC chciao t pustk zapenid stwami. Rnili si oni od grupy ultralewicy tym, e brali rwnie najczynniejszy udzia w zboczeniach prawicowych, a od grupy prawicowej rnili si tym, e brali take najczynniejszy udzia w zboczeniach grupy ultralewicy. Z tej racji byli oni w tym szczliwym od innych pooeniu, e mogli si wyrzec nie jednego, lecz obu bdnych kierunkw, ale mylili si, sdzc, e sowne wyrzeczenie si tak wielostronnych zdolnoci wystarcza, aby wystpid w roli nowej grupy kierowniczej i rozdawad na prawo i na lewo patenty na bolszewizm. (Tame, str. 777) Ostatecznie, jak zwykle zreszt bywa w KPP, kierownictwo to zostao wyznaczone po dugich obradach przez Politbiuro WKP. Jdro jego byo niejako koalicyjne, naleeli doo: Warski i Prchniak z b. prawicy, Leoski i Bogucki (zupenie zrusyfikowany Polak z Biaegostoku, niegdy dygnitarz na Biaorusi Sowieckiej, obecnie urzdnik sowiecki na podrzdnym stanowisku) z lewicy, Stefaoski z ultralewicy, Jan Paszyn (Czarny) i Krajewski z centrum oraz Wasilkiw-Kryyk z KPZU i Korczykohynowicz z KPZB. Jedynym kryterium przy ukadaniu tej dziwacznej kombinacji by stosunek jej uczestnikw do spraw rosyjskich, tzn. bezwzgldne popieranie grupy Stalina, Bucharina - przeciw
40

Co takiego? Przecie, wedug Marksa i Lenina, caa tred ycia buruazji sprowadza si do walki o rynki zbytu: std imperializm, wojny, wyprawy kolonialne i inne tumanienie biednego narodu. Chyba KPP chce powiedzied, e polska szlachta i buruazja nie potrafi naleycie wypeniad swego posannictwa klasowego wobec tego najlepiej je wyrnd i zastpid czonkami KPP, z ktrych wielki procent, ze wzgldu na swoj ras, przejawia wybitne zdolnoci handlowe.

Zinowiewowi i Trockiemu. e to niezgrane towarzystwo przy pierwszej powaniejszej sprawie partyjnej wemie si za gowy, w Moskwie zbytnio nie przejmowano si; grunt, aby Komitet Centralny KPP popiera kierunek Stalina w ZSRR. IV Konferencja Partyjna przeniosa siedzib kierownictwa (Politbiura) do Gdaoska. Od czasu V Kongresu do IV Konferencji Politbiuro rezydowao w Warszawie.

Rozdzia V
Tred: Dezorientacja KPP przed przewrotem majowym. Przygotowania do bankructwa ideowopolitycznego KPP. Tezy o pisudczynie. Stan organizacyjny KPP przed przewrotem majowym. Rzekome poparcie przewrotu przez komunistw. Parali KPP. Pierwsze prby wycofania si z pozycji zajtej w czasie przewrotu. Spr z Kominternem w przedmiocie gosowania na Prezydenta. Opinia Stalina, Thlmanna i Bucharina o przewrocie i taktyce KPP. Pocztek walki frakcyjnej. Powody, dla ktrych bolszewicy utrzymali na stanowiskach skompromitowane kierownictwo KPP. Upadek znaczenia Kominternu. Tezy wikszoci, mniejszoci i czwrki drobnomieszczaoskiej. Najwaniejsi dziaacze jednej i drugiej frakcji. Nowa Komisja Polska. Tezy Kostrzewy i Branda. Pouczanie przez Komintern KPP, jak stosowad chytr taktyk. Wrzeniowe Plenum KC w 1926 r. Istota zagadnieo, o ktre toczyy si spory. Rnice w stanowiskach wikszoci i mniejszoci. Plusy i minusy obu frakcji. Denia mniejszoci do obalenia KC. Atak na nacjonal-bolszewizm Bronowicza. IV Zjazd KPP. Rozamowe tendencje i klajstrowa taktyka Kominternu. Nowe ustosunkowanie si si w KC i rola kominternowskich arbitrw. Sprawa ukraioska. Teoretyczna definicja faszyzmu. Fikcyjne rozwizanie frakcji. Rozam w KPZU. Odejcie inteligencji biaoruskiej od komunizmu. Rozam w Warszawie w KPP w 1928 roku. VI Kongres Kominternu. Nowe przesunicia w KC KPP. Mianowanie trzech bolszewickich komisarzy. Nowy list otwarty Kominternu. Nowe teoretyczne koncepcje rewolucyjne przy pomocy Armii Czerwonej. Walka z prawic w Rosji i pocztek kooca wikszoci. Artyku Stefaoskiego o PPS i tzw. teoria obosiecznoci. V Plenum KC KPP. Walki i dyskusja nad ocen rozamu w PPS. Kurs na samodzielne zwizki zawodowe. Jaskki nowej zmiany kierownictwa KPP.

W pierwszych miesicach 1926 roku dziaalnod KPP oywia si, mimo niezgranego kierownictwa. Jest to moment dla Polski dod przykry, ogromna fala niezadowolenia, przelewajca si przez Polsk, zaczyna wynosid i KPP. W pierwszym kwartale tego roku w wielu miejscowociach dochodzi do gronych rozruchw na tle bezrobocia etc. Rol kierownicz w nich niejednokrotnie obejmowali komunici, jak np. w Ostrowcu. W Kaliszu przechwycio j paru socjalistw niezalenych, cakowicie jednak zalenych od KPP. W pewnych sferach inteligenckich komunizm zaczyna byd modny. W Warszawie wiece studenckie, zwoywane przez komunistw, gromadziy po paruset sympatykw. Jednake komunici poczynaj ju wwczas obawiad si siy, ktra okiezna wspomnian fal niezadowolenia. Nowe kierownictwo partii, niezgrane wewntrz, prbuje zorientowad si w sytuacji, ale pomimo swych zdolnoci do przewidywao, nie jest w stanie orzec co nastpi. W politycznych ocenach gruje wrd KC zaimprowizowana na IV Konferencji teoria dwch faszyzmw, prawicowego (endecji) i lewicowego (pisudczyzny). Dwie sprawy okrelaj dzi kierunek spoeczno-politycznego rozwoju Polski: bankructwo Sejmu i rzdu koalicyjnego oraz szybki wzrost faszyzmu. (Str. 856)

- pisa Leoski w Nowym Przegldzie z marca 1926 roku. Jednake pociesza si, e groba faszyzmu nie jest tak wielka, bo: Brak jednak faszyzmowi polskiemu tej jednolitoci, jak posiada faszyzm woski w chwili, gdy szed do wadzy. Jeeli za Pisudskim - prcz szerokich k oficerstwa id teraz te warstwy drobnomieszczaostwa, chopstwa i pracujcej inteligencji, ktre jeszcze nie widz wyjcia w rewolucji i chc zastpid rewolucj przez dobrze wyreyserowany zamach stanu, to za generaami endeckimi stoi banda obszarnikw i kapitalistw, chccych (kady z partnerw na swj sposb) zwalid wszystkie ciary sanacji na barki nie tylko klasy robotniczej i biedoty chopskiej, ale prawie caego chopstwa i drobnomieszczaostwa. (Str. 858, tame) Wynikaoby z tego, e faszyzm lewicowy bdzie chyba nieco lepszy od prawicowego. Ale, dodaje Leoski, Pisudski daby tylko kilka tysicy posad, reform roln na papierze, demokracj na bacznod, mniej zdecydowane ni endecja poparcie buruazji i ostatecznie przesiadk z konia francuskiego na angielskiego. Przywdcy KPP nie mogli pogodzid si z myl, e Polska moe zdobyd si na samodzieln i niezalen polityk, bredzc cigle o uzalenianiu si Polski od bloku antysowieckiego z Francj lub Angli na czele. Ta faszywa teza przywdcw komunistycznych doprowadzia ich ju nieraz do kardynalnych bdw w ocenie polskiej rzeczywistoci i polityki zagranicznej. Doprowadzia nawet do tego, e dzi komunici nie mog zrozumied polityki zagranicznej wasnego paostwa - ZSRR, po kryjomu zorzeczc raz na Radka, raz znw na Stalina, ale tak cicho, aby zorzeczeo ich nikt w Moskwie nie usysza. Wreszcie Leoski kooczy to gldzenie zgoa ju dziwacznym wywodem: Nie chodzi nam w tej chwili o ustalenie, ktry obz ma wicej szans na zdobycie wadzy, w jaki sposb bdzie po ni siga i czy nie nastpi kompromis midzy nimi. Rne drogi mog prowadzid do Rzymu, o ile nie pokrzyuje ich rewolucja. (Str. 859, tame) Zamiast spojrzed rzeczywistoci w oczy, zamiast dokonad jakiej takiej, chod troszk powanej, analizy, Leoski zasania cay obraz istotnego stanu rzeczy w Polsce czarujcym swkiem rewolucja, nie baczc wcale na to, e sam i jego generacja tej rewolucji nie doczeka. W przededniu przewrotu majowego, pomimo pewnych zdobyczy organizacyjnych, ze szczegln ostroci wystpia zupena obcod KPP nie tylko caoci spoeczeostwa polskiego, ale nawet masom wasnych zwolennikw. Cae kierownictwo KPP cigao i ciga Marszaka Pisudskiego wciek nienawici; jest on dla nich uosobieniem przedwojennej walki o niepodlegod oraz walki o utrwalenie dzisiejszego Paostwa Polskiego - imperializmu, jak si to w ich argonie nazywa. Znaczna atoli czd komunistw, nie nalecych do Politbiura, ani nie majcych dobrych posadek w Gospanie lub w warszawskim Wniesztorgu (tak jak: Surawicz, Heimanwna, Okrt i inni), widziaa w Marszaku Jzefie Pisudskim przywdc wiata pracy w Polsce. Pod wpywem tego stosunku do marszaka Pisudskiego sekretarz OK KPP w Lublinie (Okrgowy Komitet) - ps. Bartek recte Kazimierz Lepa, student, syn szewca z Warszawy, proponuje ni mniej ni wicej, jak wysunicie

centralnego hasa taktycznego: Niech yje rzd robotniczo-chopski z Pisudskim na czele41. W centrali komunistycznej zapanowaa konsternacja nie lada, tym bardziej, e gosy tego rodzaju odzyway si w masach komunistycznych coraz czciej. W sprawie tej Warski zabra wwczas gos i opracowa tezy pt.: Pisudczyzna, ktre Biuro Polityczne uchwalio w kwietniu 1926 roku jednomylnie. Tezy te stanowi najwaniejszy dokument, dotyczcy stanowiska KPP przed samym przewrotem majowym. Na wstpie Warski usiuje zbagatelizowad znaczenie Marszaka Pisudskiego, obrzucajc go stekiem wymysw w rodzaju megaloman, poza sprawami armii nic go nie obchodzi itp. Nagle jednak dodaje: Nazwisko Pisudskiego staje si coraz czciej sztandarem lewicowych partii opozycyjnych. Pisudski staje si znowu bardzo popularny wrd chopw i w duej czci nawet wrd robotnikw. Zaznacza Warski, e wrd partii lewicy, tworzcych opozycj sejmow (sojusz Chjeno-Piast - PPS rozlecia si), istnieje obawa przed pisudczyzn, jako kiereoszczyzn. W tezach mwi si o ciekawej rozmowie z Niedziakowskim: Na przykad w czasie kryzysu wewntrz koalicji (w koocu marca) pose Niedziakowski z PPS zapyta si wrcz Warskiego: jak komunici odnios si do ewentualnej dyktatury Pisudskiego, przy czym on, Niedziakowski, wypowiada si przeciwko dyktaturze. W tezach Warskiego zaznacza si, e niesuszny jest projekt, wystawiajcy haso rzdu robotniczochopskiego z Pisudskim na czele, gdy projekt ten, zamiast zniszczyd iluzje, pogbiby je i zdemoralizowa ca KPP. Co do taktyki tej ostatniej, tezy powtarzaj waciwie koncepcje z kooca 1923 roku: ...popieramy walk ywiow demokratycznych, nie wyczajc pisudczyzny, o ile zwalczaj one czynnie faszyzm w obronie instytucji republikaosko-demokratycznych i dao robotniczochopskich. Musimy publicznie stwierdzid, e jestemy gotowi nie tylko nie przeszkadzad ale i poprzed wszelki rzd lewicowo-demokratyczny, ktry podejmie walk o te wysze dania. Wywody ostateczne s dod optymistyczne: W kadym razie sdzimy, e przeywamy w tej chwili epizod, ktrego istota polega na walce pomidzy Pisudskim a przeciwnymi mu generaami, midzy masami pisudczyzny a faszyzmem, midzy drobnomieszczaostwem demokratycznym i radykalnym a szlacht i buruazj. W tej walce my, jako obz trzeci i samodzielny, majc na widoku nasze oglne zadanie, musimy starad si o zwikszenie nacisku mas na swoich wodzw w kierunku rzeczywistej walki z faszyzmem o wadz dla urzeczywistnienia dao mas robotniczych i chopskich. Bdzie to najlepszy sposb zdemaskowania tych wodzw.

41

Idea, mocno popularna wwczas w luno zwizanych z KPP i ZMK sferach komunizujcej inteligencji, studenterii, etc. i w przybudwkach komunizmu, jak: NPCh. Wielu z jej wyznawcw zlao si pniej z obozem paostwowym (Tadeusz Waryoski, czonek Centralnego Komitetu Niezalenej Socjalistycznej Partii Pracy). Jeden z wodzw KPP - Jerzy Ryng (Heryng) w legalnej prasie komunistycznej kokietowa nie tylko P. Marszaka Pisudskiego, ale nawet b. Prezydenta Wojciechowskiego, ktrego tytuowa polskim... Wilsonem (Kultura Robotnicza).

Z punktu widzenia teorii leninowskiej jest to chyba najbardziej heretycki dokument, jaki kiedykolwiek wydaa KPP. W epoce upadku kapitalizmu i rewolucji socjalnej komunici deklaruj poparcie dla rzdu demokratycznych oszustw, staj w obronie instytucji republikaosko-demokratycznych, ktre przecie - wedug Lenina - s tylko organami dyktatury buruazji; spodziewaj si powstania rzdu drobnomieszczaoskiego, co znowu, w myl historiozofii, jest rzecz w ogle niemoliw. Gdyby nawet powsta, to byby tylko przykrywk dyktatury buruazji, tymczasem KPP spodziewa si po nim walki o dania robotniczo-chopskie i... zwalczania czynnego faszyzmu! W dokumencie tym nie ma ani sowa o sztucznej teorii dwch faszyzmw, zaszczytny ten tytu przyznaje si tylko narodowej demokracji, za pisudczyzna jest radykalno-demokratycznym drobnomieszczaostwem. Trzeba tu wyjanid zreszt, e i drobnomieszczaostwo i faszyzm s w argonie komunistycznym sowami o znaczeniu obelywym, zawsze jednak faszyzm jest wymysem soczystszym; wrd marksistw rozumiany, jako reakcja spoeczna o wrogim stosunku do robotnika. Organizacyjnie biorc, w pierwszej poowie 1926 roku KPP posiada dod znaczn i wzgldnie powan baz wpyww i to bynajmniej nie wpyww na najciemniejsze masy proletariatu, co mona powiedzied ju o nastpnych latach i o chwili dzisiejszej, lecz sigajcych w sfery, mogce przynied komunizmowi co wicej, ni gosowanie na ten czy tamten numerek, czy te haasy uliczne. Znaczn czd mas na wp skomunizowanych ujto w karby legalnych organizacji; rozwina si wzgldnie powana prasa, wprawdzie nie ortodoksyjnie-komunistyczna, zawsze przecie z komunistami skontaktowana. Plony komunistw w owym okresie byy wynikiem penetracji rnych, mnocych si, radykalnych organizacji, orientujcych si na tzw. polski komunizm. Zasig tego kierunku by dod znaczny. Jednake chaotyczny ten kierunek nie by zdolny do skrystalizowania si w adn form, zdobywajc si jedynie na niesensowne prby w rodzaju ujcia si w ramy swoistego syndykalizmu, to znowu jakiej bolszewizujcej organizacji narodowo-wolnociowej (Tadeusz Wieniawa-Dugoszowski), albo dla parlamentarnego szachrajstwa, ale i bez staczania si w stu procentach w objcia Moskwy (dr Kruk, dr Drobner). Ten sui generis polski komunizm, jak czsto nazywali go jego adherenci, by raczej wyrazem antyparlamentaryzmu, pewnych idei liberalnych, chopomaostwa, nie mniej, wielki procent jego wyznawcw nie zatraca poczucia polskiej paostwowoci. Wyrazem tego moe byd nawet mowa b. posa Sylwestra Wojewdzkiego znana tylko aktywnym dziaaczom partii, wypowiedziana w kwietniu 1925 roku na jednym z komunistycznych przyjd towarzyskich, ktra brzmiaa: Wy jestecie komunistami midzynarodowymi, my - polskimi, jestemy sprzymierzeocami i bradmi, ale idee nasze nie pokrywaj si zupenie. Pomimo wszystko ruch ten by wod na myn KPP. Ludzie, z ktrych niejeden bra si serio do budowania programu politycznego na Przedwioniu eromskiego, musieli w zetkniciu z marksistami schodzid do roli ich politycznych narzdzi; w ten sposb w orbicie wpyww KPP znalaz si tum rnych romantykw, ultrademokratw etc. Przewrt, ktry nastpi w dniach 12-15 maja 1926 roku, wykaza jednak zupen bezsilnod organizacyjn KPP oraz zupen nicod wszystkich komunistycznych ocen i analiz. Nie bdziemy tutaj zajmowali si histori przewrotu majowego ani jego ocen, tym zajmie si niejedno dzieo historyczne. Nas tutaj interesuje zagadnienie: jak do przewrotu ustosunkowaa si KPP - i jaki wpyw wywar on na jej losy. Odpowiadajc na to zaznacz po krotce, e stosunek KPP do przewrotu by taki, na jaki pozwolia jej zupena bezsilnod moralna i fizyczna, dalej, jak si okazao, wbrew wszelkim innym mniemaniom ze skrajnie lewej i skrajnie prawej strony, przewrt majowy zada miertelny cios

komunizmowi w Polsce. KPP zostaa na dugie lata, a moe na zawsze, zupenie sparaliowana. Te miertelne dla komunizmu skutki przewrotu uderzaj tym bardziej, e nie zosta on wcale dokonany pod hasami walki z komunizmem, czy z socjalizmem, jak tyle innych przewrotw w latach 1922 1926: woski, bugarski, litewski. Wobec komunizmu w Polsce nie uyto ani razu adnego gwatu poczonego z przelewem krwi, jak to miao miejsce w tylu innych paostwach. Nie bdziemy te zajmowali si metodami, przy uyciu ktrych obz dokonujcy przewrotu sparaliowa komunistw i zdezorientowa ich; faktem jest, e komunici sami wol o tych sprawach nie mwid, aczkolwiek z reguy s bardzo gadulscy, wiedzc doskonale, i zostali wyprowadzeni w pole. Dokumenty KPP, dotyczce przewrotu majowego, to ponura karta dziejw tej partii, to ciemna plama, ktrej dotd nie zdoano wymazad adnymi komunistycznymi mdrociami. Jak ju widzielimy, KPP od dawna pilnie obserwowaa tarcia wewntrzne w spoeczeostwie polskim, usiujc wyzyskad je dla swych celw. Przewrt majowy w chwili wybuchu wyda si wszystkim komunistom szczytowym punktem tych tard, pocztkiem dugotrwaej wojny domowej; tym bardziej, e przed majem 1926 roku spoeczeostwo polskie byo skcone i rozbite na zwalczajce si wzajemnie obozy. KPP, nie czujc si na siach do samodzielnego zbrojnego wystpienia (o zbrojnej pomocy Moskwy nie mogo byd wtedy mowy - bolszewicy mieli dod wasnych kopotw na gowie i w powodzenie takiej awantury nie wierzyli), chciaa cudzymi rkami wycignd kasztany z ognia. By to pierwszy bd partii, bd wynikajcy z przesadnej oceny rozprzenia w Polsce. Komunici dugi czas liczyli, e bd tym tertius gaudens (trzeci cieszcy si), ktry zada w odpowiedniej chwili decydujcy cios zwalczajcym si stronom i caej Polsce. W czasie samego przewrotu gwnym zadaniem komunistw stao si pokazanie, e istniej - wobec czego zdecydowali si poprzed czynnie obz, ktry wystpi do walki. Wprawdzie wdz tego obozu, by wodzem polskiego imperializmu, lecz by zarazem sztandarem lewicowych partii. Na nieszczcie KPP, a na szczcie Polski, walki majowe trway krtko. I w tej krtkiej walce praktyczna rola KPP sprowadzaa si do zera. Pniej dopiero komunici z udziaem samego Radka stworzyli legendy o tumach komunistw, ktrzy walczyli na barykadach Warszawy, a nawet zdobyli Belweder, na ktrym zatknito sztandar komunistyczny (sic!). W rzeczywistoci udzia zorganizowanego proletariatu rewolucyjnego przedstawia si groteskowo; tych kilkudziesiciu modzieniaszkw (sami komunici podawali dwustu), ktrych partia wysaa na ulic, by pomogli rewolucyjnym wojskom Pisudskiego, w por zamknito w Cytadeli Warszawskiej, gdzie oczekiwali na wezwanie ich do pomocy i skd, jak niepyszni, zostali wypuszczeni do domw, gdy nowe wadze przywrciy ju zupenie porzdek publiczny. Wadze bezpieczeostwa (rzecz wyjtkowa w historii wszelkich przewrotw) dziaay bez chwili przerwy i potrafiy cakowicie sparaliowad usiowania komunistw, doprowadzajc ich do zupenej biernoci i wspaniaej izolacji. Na papierze wszak KPP przewrt politycznie popara, jak si wrd komunistw mwi, pen gb, zreszt przez nikogo nieproszona. Dowodami tego poparcia, ktre przecie nikogo nie grzao, ani nie chodzio, s odezwy i pisma z tego okresu redagowane pod okiem Warskiego, a naladujce patriotyczne uchway II Zjazdu. W odezwach tych znajdujemy hasa: miejsce robotnika rewolucyjnego w tej walce jest w szeregach przeciwnikw rzdu faszystw, materialne i moralne poparcie wojskom Pisudskiego w obronie midzy innymi zagroonej niepodlegoci Polski, broomy czerwonej Warszawy! Dla pokrzepienia za serc komunistycznych dodaje si: cele nasze id dalej, ni cele Pisudskiego.

Dnia 14 maja 1926 roku KPP zwraca si do partii lewicy polskiej z PPS na czele o utworzenie wsplnego komitetu walki. PPS, PSL- Wyzwolenie i Stronnictwo Ludowe wydaj wspln deklaracj oglnopolitycznej treci, w ktrej wyranie odmawiaj wszelkiej wsppracy nie tylko z KPP, ale i Niezalen Parti Chopsk; w ten sposb KPP pozostaje nadal poza nawiasem polskiego ycia politycznego. Gdy 17 maja 1926 roku zebra si (nie w gmachu Rady Ministrw, jak si ten i w spodziewa, ale po staremu, w Gdaosku) Komitet Centralny KPP, wszyscy orientowali si ju, e stao si co niedobrego. Szczeglne zdenerwowanie budzio nie ukazywanie si dekretu z amnesti dla winiw politycznych oraz legalizujcego dziaalnod KPP. Przywdcy zaczynaj si zastanawiad czy dobrze zrobili popierajc przewrt - wreszcie jednak Komitet Centralny uchwali jednogonie, e linia partii bya w porzdku, tylko niektre sformuowania - bdne, e za cae poparcie sprowadzao si do tych sformuowao, wic uchwaa ta jest de facto przyznaniem si do bdu... Nastrj wasnych mas ciy jeszcze na awangardzie, przeto KC uchwala brad udzia w Zgromadzeniu Narodowym42 i wyborach Prezydenta i oddad swe gosy na Marszaka Pisudskiego z odpowiedni deklaracj. Niewtpliwie by to moment, kiedy KPP moga stad si polsk parti komunistyczn - masy pary j do tego. Ale przy wszystkim, co komunici gadaj i pisz o masach, nie one s czynnikiem decydujcym o ich polityce, a ten za wanie czynnik wystpi teraz w caej okazaoci. W Moskwie przyjto przewrt majowy w ogle bardzo nieprzychylnie, burz za wywoaa wied, e KPP poparta najgorszego wroga Sowietw. Po naradach w Politbiurze WKP i Kominternie wyoniono starym zwyczajem raz jeszcze Komisj Polsk (ilekrod w KPP stanie si co zego, w Moskwie tworzy si Komisja Polska) pod formalnym przewodnictwem Zinowiewa, a faktycznym Bucharina i Manuilskiego, ktra telegraficznie zabrania Frakcji Komunistycznej gosowania na marszaka Pisudskiego, gdy uchwaa ta, gdyby zostaa wykonana, oznaczaaby cakowite bankructwo polityki komunistycznej. Przewodniczcy Frakcji Poselskiej Warski prbowa perswadowad, e masy nas nie zrozumiej, gdy bdziemy gosowad przeciwko Pisudskiemu. Nadchodzi drugi telegram z Kominternu i bezporednia interwencja posa sowieckiego w Warszawie, Wojkowa, poczona z grob organizacyjnych konsekwencji - gdy gosowanie za Pisudskim bdzie uwaane, jako zamanie dyscypliny partyjnej. Pod naporem takich grb Komunistyczna Frakcja Poselska ostatecznie ulega, wysuwajc w ostatnim momencie kandydatur uwizionego b. posa aocuckiego. Jednake jej przybudwki w Sejmie, jak: NPCh, Hromada i Selrob, nie podporzdkowuj si nakazowi i gosuj na Marszaka Pisudskiego. Dopiero po zrzeczeniu si prezydentury przez Marszaka i wysuniciu przezeo kandydatury prof. Ignacego Mocickiego, cay blok komunistyczny gosuje solidarnie na dr. Fiderkiewicza z NPCh. W taki sposb Moskwa przekrelia uchwa KC KPP, ratujc go przed politycznym bankructwem. Ale jeszcze 31 maja 1926 roku wodzowie komunistyczni musz pdzid za swymi masami na Plac Teatralny i manifestowad wraz z PPS na czed Marszaka Pisudskiego43, a ju 1 czerwca 1926 roku Komitet Centralny wydaje specjaln rezolucj przeciw tej demonstracji.

42

W pierwszym Zgromadzeniu Narodowym jedyny pose komunistyczny aocucki udziau nie bra na znak protestu przeciwko przetrzymywaniu jego towarzysza, posa Krlikowskiego w wizieniu. 43 Manifestacja ta bya niewtpliwie najwiksz manifestacj robotnicz w Warszawie od 1905 roku, zgromadzia ona do 100 tysicy osb.

Bolszewicy, zatrwoeni wytworzonym stanem rzeczy, otwarcie wystpuj przeciwko taktyce KPP: w dniu 8 czerwca 1926 roku na zebraniu partyjnym w Tyflisie Stalin zabiera gos i ocenia wypadki w Polsce: W rzeczywistoci w Polsce toczy si obecnie walka dwch frakcji buruazji wielkoburuazyjnej i drobnoburuazyjnej, walka, ktra ma na celu wzmocnienie i stabilizacj paostwa buruazyjnego, a nie obron interesw robotnikw-, chopw i narodw uciskanych... Niewtpliwie, e robotnicy i chopi wi z walk Pisudskiego nadzieje na gruntowne polepszenie swego pooenia. Nie ulega wtpliwoci, e wanie dlatego wierzchoki klasy robotniczej i chopstwa tak lub inaczej popieraj walk Pisudskiego, jako przedstawiciela drobnomieszczaoskich i drobnoszlacheckich warstw, przeciwko Poznaoczykom, reprezentujcym wielkich kapitalistw i obszarnikw, lecz niewtpliwe rwnie jest i to, e nadzieje niektrych warstw polskich mas pracujcych bd obecnie wykorzystane nie dla sprawy rewolucji, lecz dla wzmocnienia paostwa i adu buruazyjnego... Jak mogo si zdarzyd, e rewolucyjne niezadowolenie znacznej czci robotnikw i chopw w Polsce stao si wod na myn Pisudskiego, a nie kompartii Polski. Ot, dziao si to midzy innymi dlatego, e kompartia Polski - jest nadzwyczaj saba i e ona jeszcze bardziej osabia siebie w toczcej si walce, wskutek bdnego stanowiska wzgldem wojsk Pisudskiego, e wobec tego nie moga ona stand na czele rewolucyjnie nastrojonych mas. Musz przyznad, e nasi polscy towarzysze popenili w danym wypadku gruby bd. (Nowy Przegld z sierpnia-wrzenia 1926 r., str. 1116-1117) Jeszcze przed Stalinem zaatakowa KPP w moskiewskiej Prawdzie (organ centralny WKP, redagowany wtedy przez Bucharina) - wdz niemieckich komunistw, Thlmann. W artykule swym pisze Thlmann, e Pisudski, to militaryzm, orientacja angielska, bonapartyzm etc. Dalej, Thlmann przeprowadza gbokie analogie do wypadkw z jesieni 1917 roku w Rosji, gdy toczya si walka midzy Kiereoskim a gen. Korniowem, pouczajc KPP, e naley czynid tak, jak bolszewicy wwczas, zwalczad Korniowa (tj. Chjeno- Piasta), nie popierajc przy tym Kiereoskiego, tj. Pisudskiego (czyby plagiat analogii p. Niedziakowskiego?). Thlmann nawouje KPP do wyrwnania bdw i do skierowania mas polskich: ... na drog walki zarwno przeciwko faszystom, jak i przeciwko pisudczykom. (Str. 1118, tame) W tyme czasie Bucharin, faktyczny wwczas kierownik Kominternu, wystpuje z mow, w ktrej przeprowadza take analogi Korniow - Kiereoski: Partia zrozumiaa, e nie naley byd neutraln w tej walce, czyli zrozumiaa, e naley wystpid przeciwko wyranie kontrrewolucyjnemu rzdowi, lecz nie zrozumiaa tego, co jest dusz caego tego manewru: zdobyd jak najwicej broni, zdobyd najwaniejsze pozycje, lecz nie tracid na sekund swego wasnego oblicza; opierajc si na zdobytych pozycjach, umied w kadej chwili skierowad walk przeciwko temu, z ktrym przed chwil razem walczyo si... To wanie zasadnicze nastawienie suszne, o ile chodzi o nie-dopuszczalnod neutralnoci, ale absolutnie bdne, monstrualnie niesuszne, o ile chodzi o popieranie zwaszcza rewolucyjnych wojsk Pisudskiego, okrelio lini dalszego postpowania partii. Jeden

z polskich towarzyszy zaszed nawet tak daleko, e, kiedy pepesowcy zaczli frondowad przeciwko Pisudskiemu, napisa, e ta fronda przypomina karzekw, zamierzajcych si na olbrzyma...44 W tych warunkach, w jakich si znajdowaa i znajduje Polska, naley sobie uwiadomid, e popieranie Pisudskiego, ktry wyrasta na Mussoliniego... linia na to poparcie jest zgubna dla kompartii Polski. (Str. 1118-1119, tame) W miesic pniej, w lipcu 1926 roku, tene Bucharin zarzuca polityce nowego rzdu polskiego poparcie polityki angielskiej przeciwko ZSRR, prb ugody z Niemcami, wreszcie za: ... mamy przed sob - swoisty przewrt faszystowski. Rni si od innych przewrotw faszystowskich tym, e pisudczycy w duo wikszym stopniu opierali si na masach robotniczych i chopskich. (Str. 1120, tame) Cytaty te wystarczaj chyba, by wykazad, e teoria faszystowskiego charakteru rzdw pomajowych, zgoa nie zrodzia si w KPP, a tym bardziej nie w jej masach, lecz zostaa przez ni przyjta na rozkaz Moskwy45, a i tam nie powstaa ona od razu po przewrocie, bo przecie jeszcze 8 czerwca 1926 roku Stalin okreli przewrt, jako drobnomieszczaoski i drobnoszlachecki, a skierowany przeciwko... faszyzmowi. Sami komunici zgoa nie ukrywaj e rda niezadowolenia Moskwy z taktyki KPP szukad naley w obawie przed antysowieck polityk zagraniczn marszaka Pisudskiego. Przyznaj to Brand i Kostrzewa w swych tezach: Wobec tego, e kady przewrt polityczny w Polsce zahacza zawsze w taki czy inny sposb o interesy Rosji, partia musi wzgld ten brad zawsze pod uwag, zarwno wtedy, gdy ocenia charakter rnych stronnictw i zmieniajcych si rzdw, jak te, gdy ocenia siy rewolucji i moliwoci rewolucyjnego przewrotu w Polsce... Abstrahowanie od czynnikw zewntrznych sprawio, e zapomniano o niebezpieczeostwach grocych Rosji Sowieckiej w zwizku z dojciem do wadzy Pisudskiego. (Str. 1121, tame) Najrozsdniejszym z tego wnioskiem byoby to, e KPP winna popierad rzd Narodowej Demokracji, bo endecy wwczas bardziej orientowali si na Rosj (patrz artykuy Dmowskiego, Kozickiego i innych) i z ich strony Sowiety niczego nie obawiay si. Do takiego rozumowania w konsekwencji prowadzi polityka polskiej, robotniczej partii, ujmowana wycznie pod ktem interesw obcego paostwa. Ostatecznie dano z Moskwy sygna: popenilicie wielki bd i musicie przystpid do jego rewizji. Od tego czasu zacza si trzyletnia gadanina dyskusyjna nad rewizj bdu majowego. Dyskusja ta ogromnie osabia KPP. Walki wewntrzne, ktre zrodziy si w partii na tle bdnej taktyki KPP oraz
44

Bucharin mia na myli sowa Adolfa Warskiego, zamieszczone w Trybunie Robotniczej - organie Poselskiej Frakcji Komunistycznej z 1926 roku. 45 Poczynajc od 1930 roku przyjy j lewicowe odamy PPS (pose Zaremba, Drobner) i wszystkie socjalistyczne partie ydowskie. Prym wiedzie w tym Nowe Pismo, organ bundowski, przeznaczony dla radykalniejszych socjalistw.

oceny przewrotu majowego, spowodoway nie tylko rozbicie partii, ale przede wszystkim wpyny na utrat z trudem zdobytych rodowisk robotniczych i rnych przybudwek legalnych. Gdyby przewrt majowy nie dokona adnego innego dziea poza spowodowaniem w KPP walk wewntrznofrakcyjnych, ju przez to samo zasuy by przejd do historii, jako bogosawiona karta dla Polski. Od przewrotu bowiem majowego datuje si systematyczne kurczenie szeregw KPP, ktre w rezultacie doprowadzio t parti do rozmiarw mao znaczcej sekty. Nie sposb przedstawid tu caej peni wypisanych oraz wypowiedzianych myli, stworzonych tez i antytez, podczas dyskusji nad bdem majowym. Sprawie tej powicono morze papieru i istny ocean sw. Rne grupy i grupki wzajemnie oskaray si o rzeczy i winy popenione i niepopenione, wymylano sobie w stylu, ktrego nie zna adna inna polska partia polityczna - stworzono specjalny argon, ktrym skceni posikowali si. Nim przystpimy do odtworzenia najwaniejszych momentw, pozwalajcych czytelnikowi zorientowad si w labiryncie myli komunistycznej, przedstawimy jeszcze stan organizacyjny KPP po przewrocie majowym. Wzrost wpyww komunistycznych w masach, znamienny dla przeomu 1925-1926 r., trwa jeszcze czas jaki, co nawet dao asumpt politykom z prawicy do alarmw, e pod rzdami pomajowymi, komunizm rozrasta si. Gwnym podoem wzrostu komunistycznych wpyww, potgujcym ich megalomani, sta si impas, w jaki popada PPS, kurczowo trzymajca si przedmajowego parlamentaryzmu, teraz likwidujcego si. Zaraz po przewrocie w czerwcu 1926 roku w zachodniomaapolskiej organizacji PPS powstaje rozam, wywoany przez Andrzeja Czum i Jzefa RozenzweigaRyckiego, ktry krystalizuje si w odrbn organizacj pod nazw: PPS-Lewicy, o prawie czysto komunistycznym charakterze. Rozam ten rozszerzy si i na b. Kongreswk; tu za z czasem, po nawizaniu cznoci z oficjaln KPP (misj t z ramienia KPP spenia Amsterdam Saul), przybra charakter komunistyczny w stu procentach. W wielu miejscowociach, jak np. w Zagbiu Dbrowskim, w Warszawie etc., miejscowe konspiracyjne organizacje KPP po prostu zalegalizoway si jako PPS-Lewica. W pewnych momentach partia ta skupiaa do kilku tysicy czonkw. Poza tym atoli, w caym trzyletnim okresie walk frakcyjnych, dziaalnod samej KPP osaba okropnie. Zaraz po przewrocie majowym Warski rozpocz wydawanie legalnego organu prasowego Frakcji Komunistycznej w Sejmie pod nazw Trybuna, poza tym partia usiowaa prowadzid kampani o amnesti dla winiw politycznych, tworzc tzw. Midzypartyjny Sekretariat do Walki o Amnesti dla Winiw Politycznych, do ktrego przystpiy sejmowe przybudwki KPP, tudzie Niezalena Socjalistyczna Partia Pracy i Poalej-Sjon-Lewica. Midzypartyjny Sekretariat zdoby si na wydanie kilku jednodniwek - poza tym za nic wicej nie wskra. Chopskie partie komunistyczne rozwijay yw dziaalnod, przechodzc nieraz w terroryzm, propagand bojkotu podatkw etc., co doprowadzio wiosn 1927 roku do koniecznoci delegalizacji NPCh i Hromady. Duej utrzyma si Selrob, ale w 1928 roku uleg wielkiemu rozamowi, do ktrego jeszcze wrc. KPP od IV Konferencji do czerwca 1926 roku przedstawiaa si, przynajmniej na zewntrz, dod jednolicie, pominwszy wiecznie drobne rycia pod sob rnych grup i klik w kierowniczych instancjach. Bd majowy popeniono zespoowo, niezalenie od politycznej przeszoci poszczeglnych czonkw koalicyjnego KC. Kryzys, ktry nastpi z tego powodu, by dlatego o wiele

gbszy, ni poprzednie kryzysy. Przede wszystkim za nowy kryzys rni si zasadniczo od poprzednich tym, e wyrs on na tle spraw polskich, nie stanowic odbicia walk w onie WKP i Kominternu. Rwnoczenie z naszym przewrotem majowym rozpoczynaa si w ZSRR wielka rewolucja, ktrej sami komunici zgoa nie rozumieli - rozpocz si w wielki termidor, o ktrym wspomina z pogard Zinowiew jeszcze w 1923 roku, polegajcy na zblianiu si Sowietw do form gospodarczych normalnego paostwa. Sytuacja Kominternu zmienia si wci na jego niekorzyd: z orodka gigantycznej wadzy staje si on lich agentur propagandy zagranicznej, kierowan przez niszych urzdnikw ZSRR. Pozycja poza rosyjskich czonkw Kominternu (czonkw poszczeglnych kompartii) w latach 1919-1924 bya, trzeba przyznad, dod honorowa: wyrzekajc si wasnej ojczyzny, stawali si czonkami wielkiej komuny, majcymi pewne, zreszt szczupe, prawa do decydowania o jej losie; widzielimy przecie rezolucj KC KPRP z 1923 roku, wyraajc opini (naturalnie tylko opini) jak maj byd obsadzane stanowiska ministerialne w Sowietach. Od roku 1926 naley to do przeszoci. Wyrosa z rewolucji biurokracja rosyjska ze Stalinem na czele, poczytuje siebie za wycznego gospodarza swojej ojczyzny, swych za towarzyszy w innych krajach, za prostych agentw. Wielki kryzys rzdowy w Sowietach w 1925-1926 r. by ostatnim, w ktrym brali udzia komunici z Kominternu - od tego czasu byy w nich jeszcze kryzysy, odpowiadajce gabinetowym w krajach europejskich (Bucharin, Tomski, Syrcow), lecz dewiz Kominternu przy nich stao si: maczat', nie rozsudat. W Polsce sytuacja komunistw bya fatalna. Zamiast przewrotu komunistycznego, a przynajmniej radykalno-drobnomieszczaoskiej kiereoszczyzny, ktra musiaaby prowadzid w konsekwencji do rzdu rad, przyszed przewrt, w mniemaniu komunistw, faszystowski i to w warunkach, ktrych by sam Marks nie wyjani, bo wbrew buruazji i z... pomoc komunistw. Rozwizanie tego kryzysu, wzorem poprzednich, przez mechaniczn zmian wodzw byo niemoliwe, chodby dlatego, e zapas bezgrzesznych wodzw ju si wyczerpa, a przy tym wszystkie kierunki partyjne najpierw skompromitoway si po kolei, teraz znw, wszystkie ze swoimi wodzami razem, tak e trzeba byo przejd przez oczyszczajcy ogieo walki wewntrznej, by z tego chaosu co si wykrystalizowao. A przy tym czynnik decydujcy - Moskwa, chod uwaaa cae kierownictwo za zbankrutowane politycznie, tym razem nie chciaa wkraczad i dokonywad trzeciej w cigu dwch lat operacji chirurgicznej, obawiajc si, e pacjent jej nie wytrzyma. Ponadto, ci bankruci polityczni mieli dobr jedn stron: cay KC KPP, wszyscy bezapelacyjnie popierali Stalina, ten za zaczyna wanie ostatni walk z poczonymi opozycjami Trockiego-Zinowiewa, trwajc przeszo rok i nie chcia przysparzad sobie nowych wrogw, chodby nawet tak marnych. Pierwsze jaskki dugotrwaej walki wewntrz KPP ujawniaj si na posiedzeniu Politbiura KC KPP w dn. 12 i 13 czerwca 1926 roku. Wyaniaj si tam trzy stanowiska i trzy projekty tez. Pierwsze wypracowao grono redaktorw i dziaaczy komunistycznych, nazwane pniej czwrk drobnomieszczaosk, bo uwaali przewrt za drobnomieszczaoski. Do niej naleeli: Nerski (Bernard Zaks - uywajcy take pseudonimu Stach Nerwowy), Sanocki (Witold Tomorowicz, znany take pod pseudonimami: Andrzej i Soo), Jerzy Heryng (on-e pseudo Ryng, Drnik i Jerzy), a wreszcie gwny teoretyk grupy - Fiedler (Efroim Truskier, znany take pod pseudonimami: Winkler, Dek), ktry jej pogldy wyoy w pracy wydanej przez warszawsk komunistyczn

spk wydawnicz pn. Ksika46. Wszyscy czterej nale do najbardziej wyksztaconych ludzi w KPP; stay za nimi okrgi organizacyjne: warszawski i obwodowy trzech Zagbi, do ktrego wchodz OK Zagbia Dbrowskiego, Grnego lska i OK Krakw47. Przeciwko tej czwrce gwatownie wystpi Warski, zarzucajc jej utrudnianie zdemaskowania faszystowskiego charakteru dyktatury. Warski przeciwstawi jej swoje tezy, za ktrymi opowiedziaa si wikszod Politbiura, std pniejsza nazwa ich zwolennikw wikszociowcy). Tezy te okrelaj przewrt majowy, jako wielkokapitalistyczny (?) i faszystowski. Taktyk partii w dniach majowych potpiaj one, jako oportunistyczn. Duo miejsca w tych tezach zajmuje polemika z czwrk drobnomieszczaosk: Ale, gdyby treci wystpienia Pisudskiego by rzeczywicie zamach drobnomieszczaoski, to jest zamach mas chopskich i robotniczych (czy robotnicy to te drobnomieszczanie, panie Warski? - -uwaga autora), to oznaczaoby to, e partia w dniach majowych bdu nie popenia. Albowiem kompromis z chopami i masami robotniczymi, pozostajcymi jeszcze pod wpywem drobnomieszczaostwa, jest dla partii najzupeniej dopuszczalny. (Punkt 3 tez, Nowy Przegld, sierpieo-wrzesieo 1926 r., str. 1097) Ale przeciwko tej tezie wystpi znowu Leoski, uwaajc j za dalszy cig bdu majowego, bo, gdyby nawet by to drobnomieszczaoski zamach stanu, nie wolno go byo popierad, a naleao wystpid od razu samodzielnie. Jeszcze wiksz wrzaw wywoaa druga (w oglnej numeracji dziewita) teza wikszociowcw: Demokracja parlamentarna jest wyrazem interesw drobnomieszczaoskich mas pracujcych... (Pisudski rozbi demokracj parlamentarn i jest jej przeciwnikiem). Zrozumieli to drobnomieszczaoscy wodzowie PPS, ktrzy coraz wyraniej zaczynaj odgraniczad si i przeciwstawiad Pisudskiemu w obronie parlamentarnej demokracji. Ten zwrot jest zapowiedzi buntu, ktry rozwijad si bdzie w masach drobnomieszczaoskich w miar nieuniknionego ujawnienia si kapitalistycznego charakteru dyktatury Pisudskiego. Na czele tego buntu bd usioway stand drobnomieszczaoskie partie ugodowe, aby utrzymad go w karbach i nie dad mu rozwind si do rozmiarw rewolucji robotnikw i chopw. Na czele tego buntu musi stand KPP. (Tame) Teraz wyjania si ostatecznie o co chodzi Warskiemu. Ju w jego enuncjacjach przed przewrotem, mona wyczytad midzy wierszami, e ten sprytny polityk zdawa sobie spraw z zasadniczej rnicy, istniejcej midzy pisudczyzn, kierujc przewrotem majowym, a ywioami partyjnymi, ktre przewrt popary. Kiedy wyranie widad byo, e nie udaa si kombinacja, w ktrej KiereoskiPisudski mia za komunistw wycigad kasztany z ognia - przysza im inna myl, aby stawiad na drugiego konia, ktry jecha w tym samym zaprzgu, tylko e si potkn po drodze: na PPS. Nawiasem mwic, gdy si czyta ostatnie (od lata 1932 roku zwaszcza) dyskusje i uchway PPS to ma si wraenie, e wrd jej przywdcw jest wielu, ktrzy chcieliby pchnd t sawn niegdy parti po linii zamierzeo Warskiego z 1926 roku. Nota bene, trzeba zauwayd, e w tezach Warskiego mamy

46 47

Siedziba Ksiki znajdowaa si w Warszawie przy ul. Hoej dzi ju nie istnieje. Szczegowy obraz struktury organizacyjnej partii znajdzie czytelnik w pracy Adama Strapioskiego pt.: Wywrotowe Partie Polityczne, wydawnictwo Instytutu Naukowego Badania Komunizmu Warszawa 1933r.

recydyw pogldw kierownictwa KPRP z lat 1922-1923, tylko e, jako awangarda radykalnopatriotycznego drobnomieszczaostwa wystpuje w nich ju nie pisudczyzna, peowiacy a PPS w dalszej przyszoci za blok stronnictw lewicy i rodka, tzw. Centrolew. Stanowisko to znalazo ostrych przeciwnikw, na czoo ktrych wysun si Leoski. Ci mniejszociowcy (poniewa reprezentowali mniejszod wczesnego Politbiura48) znajdowali rdo bdu majowego w oportunistycznej, prawicowej ideologii KPP, nie tylko (jak Warski) w zej ocenie sytuacji (przewrt drobnomieszczaoski, a nie faszystowski). Tezy Leoskiego podkrelaj mocniej, jak na sowieckiego czynownika przystao, antysowiecki charakter dyktatury Pisudskiego. Czwrka drobnomieszczaosk pniej rozwizaa si i przystpia do mniejszoci. Czerwcowe posiedzenie Politbiura KPP zapocztkowao dugotrway okres walk frakcyjnych tej partii. Stosunek obu frakcji do siebie wynosi: w Politbiurze - 5:3, za na Plenum KC - 12:4 lub 11:5. Dla wyjanienia tych cudackich nieraz sporw scholastycznych, czasem przechodzcych w zwyk ekwilibrystyk sown, trzeba dodad, e obie zwalczajce si strony miay nie tylko wsplny idea ycia spoecznego, ale paay jednakow nienawici do faszyzmu rzdw pomajowych. Jednake, przy specyficznej mentalnoci tych marksistw, jakakolwiek rnica w sformuowaniu, w pierwszym lepszym sowie, nabiera olbrzymiego znaczenia. Suchajc tych sporw ma si chwilami wraenie, e ludzie ci s przekonani, i gdy tylko wynajd jakie waciwe sformuowanie istoty zowieszczych faszystowskich rzdw Pisudskiego i jeeli to sformuowanie wypowie si w odpowiedniej godzinie, to caa ta cica nad proletariatem dyktatura runie, bez przyoenia rki ludzkiej, jak niegdy mury Jerychonu. Walka wikszociowcw z mniejszociowcami jest tematem poniekd biecym; skutki jej rozdzieraj KPP po dzi dzieo - std na miejscu bdzie przytoczenie tu opisu nazwisk najwaniejszych dziaaczy obu tych frakcji. Zaznaczam przy tym, e zamieszczam tylko nazwiska wymienione bd przez samych komunistw w toku dyskusji i w wydawnictwach ilustrujcych spory, bd w rnych sprawach sdowych, tak e o konsekwencjach prawno-sdowych, na skutek zamieszczenia ich w mojej pracy, nie moe byd mowy. Wrd wikszociowcw spotykamy przede wszystkim starych naszych przyjaci z kierownictwa KPRP z lat 1922-1924 3 W, to jest: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) Warskiego, Kostrzew, Branda (Henryk Lauer), Stefaoskiego, (recte Aleksander Danieluk), Prchniaka, wraz z innymi prawicowcami tego okresu, jak: Bartoszewicz (Stefan Krlikowski ps. Cyprian), Krajewski, Cichowski (Teofil, Hrabia),

48

Te ndzne naladownictwo komunistw rosyjskich odbicie rozamu 1903 r. na bolszewikw i mieoszewikw.

9) Rylski (recte Ignacy Lubieniecki)49, 10) Jerzy Sochacki (w jednym z artykuw Robotnika p. Zaremba omyli si, zaliczajc Sochackiego do przeciwnikw Warskiego), 11) Bogucki, 12) Stanisaw Huberman (ps. Wrzos, brat rodzony znanego skrzypka), 13) Solski (Ksawery Nasberg), 14) Witkowski (Adam Landy ps. Karol, ps. Gruby), oraz z KPZU: 15) Wasilkiw, 16) Turjaoski, z KPZB: 17) Maksymowski (Abram Rozensztajn ps. Robert), 18) Jurko (recte Pruaoski false Anatol Olszewski). Pniej przystpi do wikszoci rwnie Leon Purman. Na emigracji sowieckiej frakcj t popierali: 19) apioski (Lewinson), 20) Walecki i 21) Feliks Kon. Poza tym wikszod miaa due wpywy wrd inteligenckich sfer KPP w kraju; midzy innymi podtrzymywali j: 22) Jan Hempel, 23) Stanisaw-Ryszard Stande i inni.

Do drugiej frakcji, tzw. mniejszoci (ktrzy okrelali si jako lewica, uwaajc stron przeciwn za prawic) naleeli: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11) 12) 13) Leoski (Julian Leszczyoski) Czarny (Jan Paszyn, znany take pod pseudonimami: Czarniewski i Ignac), Henrykowski (Amsterdam Saul, uywajcy take pseudonimw: Duoski i Dunajewski), Tadeusz arski (pseudonimy: Oskar i Czerwiec), caa czwrka: Fiedler, Nerski, Ryng, Sanocki, Spis (Julian Brun pseudonimy: Bronowicz i Antonowicz), Josif (Aron Lewirtowski), Mariusz (Izrael Geist), Karolski (ps. Szachne), Ort (Mieczysaw Bernstein, przez duszy czas skarbnik KC, uywajcy take pseudonimw: Bem i Redens), 14) Stanisaw Burzyoski (dziaacz ze Zwizku Kapelusznikw w Warszawie, leader lewicy na kongresach klasowych zwizkw zawodowych, pniej pose komunistyczny do Sejmu, znany pod pseudonimami: Bur i Gruszka), z KPZB:
49

Lubieniecki pniej za rne herezje odsunity zosta od czynnej pracy w KPP; mia zlecone napisanie broszury o konspiracji wewntrz KPP, lecz tego nie uczyni. Nastpnie przebywa w Chinach, pracujc na placwce handlowej sowieckiej.

15) 16) 17) 18) 19)

Adam Sawioski, Jzef ohynowicz (pseudonimy: Korczyk i Siemion), z ZMK: Mietek (Josek Mitzenmacher, znany pod pseudonimem Redyko), Alfred Lampe (ps. Nowak i Marek), Anatol (Matys ps. Jacek). Pniej po wymianie winiw politycznych z Polski do ZSRR w roku 1928 przyczaj si do mniejszoci: 20) Grzegorzewski, 21) Skulski i 22) Rwal (Gustaw Reicher). W ZSRR mocno popierali mniejszociowcw: Unszlicht, Bortnowski, Brooski-Warszawski i Budzyoski. Na og w mniejszoci przewaa element ydowski. O ile chodzi o wpywy tych frakcji w terenach, to w pocztkach przedstawiay si mniej wicej nastpujco: wikszod miaa w swym posiadaniu - d, Zagbie Dbrowskie, Piotrkw, Poznao, Lublin, Maopolsk Wschodni i Woyo (KPZU) oraz szereg mniejszych okrgw. Mniejszod za opanowaa: Warszaw, Warszaw-Podmiejsk, Grny lsk, Kresy Wschodnie (KPZB poza Biaymstokiem), niektre mniejsze okrgi oraz prawie ca organizacj modzieow tzn. ZMK. Zreszt wpywy frakcyjne ulegay wahaniom. Wspominalimy ju o nowej Komisji Polskiej, wyonionej przez Komintern w czerwcu 1926 roku. Zinowiew, formalny jej przewodniczcy, usiowa dokonad w KPP jeszcze jednego przewrotu paacowego; w tym celu powoa Domskiego (Stein-Kamioski), ktremu mia powierzyd wadz. Ale znaczenie Zinowiewa w WKP ulego ju wielkiemu osabieniu, tote Politbiuro WKP uchwala; zostawid wadz w rkach obecnego KC, dodajc zarazem do kierownictwa w roli redaktorw - Kostrzew i Branda, niedawno potpionych jako ultraprawicowcw. ask t zawdziczaj prawicowcy najdzikszemu chyba paroksyzmowi nienawici i pogardy dla Polski, a sualstwa dla ZSRR, jakie widziano kiedykolwiek w KPP. Brand i Kostrzewa wypowiadali wasne tezy, z ktrych dowiadujemy si, e: dzisiejsza Polska powstaa i rozwija si, jako wynik midzynarodowych targw i machinacji. Z drugiej strony ci rozumni, chod wysugujcy si Moskwie, politycy potrafi wcale rzeczowo pisad o stabilizacji polityczno-gospodarczej Polski: jednym z warunkw tego bya likwidacja parlamentaryzmu w jego powojennej formie i stworzenie silnej wadzy. Chieno-Piast rwnie dy do tego celu, ale nie mg go urzeczywistnid, bdc znienawidzonym w szerokich masach i w dodatku, chcc przeprowadzid ten plan przeciw Pisudskiemu i jego organizacji drog cakowitego wyparcia go i zlikwidowania. Pisudski na odwrt prb t mg podjd wanie dziki swej popularnoci wrd szerokich mas i nadziejom, ktre masy te z nim wizay. Jednoczenie Pisudski przyszed do wadzy, jako wykonawca tego sanacyjnego planu dla Polski, ktry w danej sytuacji ma najwiksze szanse poparcia kapitau zagranicznego. (Str. 1122, tame) Polska, wedug nich, paktuje z Angli i idzie ku ugodzie z Niemcami, co wszystko razem wpynie korzystnie na jej ycie gospodarcze. Inna sprawa, e autorzy te rozpatruj te sprawy z punktu widzenia Narkomindieu:

Oznacza to, w razie ubicia targu: zoty deszcz poyczki, ale za cen zupenej rezygnacji z samodzielnoci gospodarczej, uruchomienie przemysu za cen zagady wielkiej jego czci, oznacza, e Polska idzie pod komend Anglii, jako aktywny czonek frontu antysowieckiego. (Tame) Te myli o zotym deszczu poyczki i uruchomieniu przemysu rozwin Brand w pracy pt.: Gospodarcze to przewrotu majowego, wydanej, podobnie jak Fiedlera, w Polsce legalnie; przewiduje w niej, z du bystroci, silny rozwj gospodarczy Polski. Wrd KPP jednak i na obradujcej wtedy Komisji Polskiej koncepcje te wywoay duy sprzeciw. Komunici bowiem, przy swej leninowskiej teorii okresu upadku kapitalizmu, uwaaj prawie za niemoliwe jakiekolwiek postpy ycia gospodarczego w Polsce, czy gdzie indziej, przy obecnym ustroju. Gdyby nawet postpy takie byy a nadto widoczne, nie wolno tego przyznawad, bo to psuo by perspektyw rewolucyjn. Pod tym wzgldem jeszcze bardziej przeraliwe s przepowiednie Fiedlera, wedug ktrych przemys chemiczny i w ogle cay przemys ulegnie zagadzie, na skutek konkurencji Niemiec. W rezultacie, gdy powstay w Polsce takie obiekty, jak: Gdynia, Mocice etc., ludzie o tej mentalnoci zaczli zaprzeczad im wszelkiej realnej wartoci gospodarczej, traktujc je wycznie jako bazy wojenne przeciwko ZSRR. Nawet sam Radek swym zachwytem nad Gdyni, jako portem o znaczeniu gospodarczym, nic im nie pomg. Ostatecznie Komisja Polska uchwalia pen analiz sytuacji w Polsce, wytykajc KPP bdn taktyk - przy sposobnoci za przyznajc si otwarcie, e w Polsce nie ma silnej partii komunistycznej. Gwne punkty analizy sytuacji w Polsce wzito w tym dokumencie z tez Branda-Kostrzewy. Nowe rzdy polskie popierane s przez Angli, jako wyrazicielk polityki antysowieckiej; podoem przewrotu byo - bankructwo polityki zagranicznej Chjeno-Piasta, ktre nastpio po Locarno. Rzdy pomajowe okrela te analiza, jako faszyzm polski, prb ratunku przed rozkadem paostwa; parlamentaryzm za ocenia, jako zbankrutowany: Jego (Pisudskiego) nadpartyjnod wybornie pasowaa do okresu rozkadu starych partii. On by t postaci, ktra chwilowo przykuwaa do siebie zarwno nadzieje dzkiego robotnika bez pracy, jak i biaoruskiego chopa lub zrujnowanego przez rozstrj ekonomiczny drobnomieszczaostwa miejskiego. Dlatego te w swym wystpieniu opiera si Pisudski, prcz ywiow legionowo-faszystowskich, rwnie na tych warstwach ludnoci, ktre przy istnieniu silnej partii komunistycznej mogyby si zoyd na armi rewolucji robotniczochopskiej. Jak widzimy, duo jest w tym powtrzeo z rezolucji IV Konferencji. Komisja Polska uznaa te, e Konferencja ta ju nakrelia prawidow taktyk wobec faszyzmu. Chodzi tu o teori o dwch faszyzmach w Polsce, dzi porzucon ju przez komunistw, ale wcignit i odwieon przez XXIII Kongres PPS, ktry obradowa w Warszawie w lutym 1934 roku. Kongres ten widzi w Polsce take dwa rodzaje faszyzmu. W uchwaach jego (punkt 5) czytamy: Sanacja reprezentuje polsk odmian faszyzmu. Jej front jest antyrobotniczy i antychopski... Obok faszyzmu rzdzcego i sytego posad, stanowisk, wpyww i odznaczeo eruje w Polsce faszyzm endecki, godny i zachanny... (Uchway XXIII Kongresu PPS)

Komisja Polska, wskazujc bdy KPP w czasie przewrotu majowego, pisze, e kierownictwo partii, majc przed sob drog prawidow, zapomniao o niej i wpado w wir faszyzmu: Lecz potem kierownictwo (KPP) samo cakowicie zapomniao o tej prawidowej drodze i, kiedy w maju stano wobec faktu wystpienia faszystowskiego, stracio gow pod wraeniem olbrzymiego oywienia mas. KC widzia faszyzm, ale go nie pozna, nie wierzy wasnym oczom. Zdawao mu si, e faszyzm - to nie faszyzm, lecz co zupenie innego... Partia daa si ponied ywioowi drobnomieszczaoskiemu i sama wpada w nurt faszyzmu. (Nowy Przegld, str. 996) Budujcy obraz stosowania tej samej prawidowej taktyki wzgldem faszyzmu daa nam w par lat pniej KP Niemiec. Przez kilka lat caa jej analiza sytuacji niemieckiej sprowadzaa si do przyklejania etykietki faszystowskiej wszystkim, nastpujcym po sobie, rzdom: i MulleraFranckena (esdeka), i Brauna, i Brueninga, .p. generaa Schleichera - a wreszcie, gdy przyszed rzd Hitlera, mdrcy komunistycznego Sjonu orzekli w przeddzieo swego ostatecznego, istotnie dzikiego rozgromu, e to tylko rnica ilociowa a nie jakociowa. Zapomnieli nawet, e przecie jedna z podstaw logiki Hegla - Marksa, to zasada: ilod przechodzi w jakod. Wakuje te Komintern w tej analizie zagadnienie roli drobnomieszczaostwa, ktre potem w KPP przeuwano a do znudzenia w cigu trzech lat. Komintern przeciwstawia swe lewicowe stanowisko, obiektywniejszym w ogle koncepcjom 3 W etc.: Kierownictwo partii tak w przyblieniu rozumowao: jest to ruch drobnomieszczaoski rewolucyjny i mymy powinni go poprzed. Przy tym nie rozumiao zupenie ani roli drobnomieszczaostwa w obecnych warunkach Polski, ani roli partii komunistycznej w ruchu mas drobnomieszczaoskich. Ruch drobnomieszczaostwa nie posiada w warunkach wspczesnych znaczenia samodzielnego czynnika politycznego, lecz zmuszony jest oddawad si pod kierownictwo innej klasy, majcej decydujce znaczenie na arenie walki klasowej. Zagadnienie moe stad tylko tak, kto kieruje ruchem drobnomieszczaoskich mas - wielka buruazja czy proletariat. Trzeciej moliwoci nie ma. (Str. 997, tame) Wyjanid trzeba, e nazwa drobnomieszczaostwo okrela w argonie komunistycznym wszystkie warstwy spoeczne prcz kapitalistw i robotnikw, a wic nie tylko drobnych sklepikarzy i rzemielnikw, lecz ca inteligencj pracujc i urzdnikw, chopw (prcz biedoty wiejskiej), zamoniejsze warstwy robotnicze itp. Ciekawe, e obok tego, kraocowo marksowskiego, wrogiego wobec drobnomieszczaostwa stanowiska, znajdujemy w licie Kominternu takie, czysto czwrkowe myli, jak: Dyktatura Pisudskiego musiaa si przeobrazid w dyktatur wielkiego kapitau. (Str. 997, tame) Pisudczyzna... staje si typowym faszyzmem. (Str. 1001, tame)

Skoro staje si faszyzmem, to znaczy, e od pocztku nie bya nim. Podobne myli znajdujemy zreszt we wspomnianych enuncjacjach Stalina, a po czci i Bucharina zaraz po przewrocie. Ale charakterystyczne dla odwagi KC KPP, a przede wszystkim Warskiego, e atakujc najgwatowniej czwrk drobnomieszczaosk, ani swkiem nie wspomina, e przecie ich bdy dziel komunici znacznie wyszych wiceo. Ale c: Komintern i Stalin s wprawdzie nieomylni, ale s i wszechmogcy, wic mog si pomylid, gdy im przyjdzie ochota i gdy wymaga tego interes ZSRR - za to ich podwadnym mylid si nie wolno w myl zasady: co wolno wojewodzie itd. Jeeli za pomyl si, dostaj zbiorowe baty, za monstrualny, wedug pompatycznego okrelenia Bucharina, bd majowy: Nie wolno zapominad, e, wszyscy wybitni przedstawiciele rnych kierunkw partyjnych w skadzie obecnego KC winni s tych bdw. (Nowy Przegld, str. 999) Z tez Kostrzewy, Komintern bierze teori o agraryzacji Polski i z niespotykan dotd bezczelnoci, pisze: Los Polski, gdyby to zaleao jedynie od jej obecnej kliki rzdzcej - to los otwy, Estonii i innych krajw, ktre w wyniku samodzielnego istnienia zmieniy si w typowe paostwa rolnicze, w dodatki p-agrarne do mocarstw kapitalistycznych. (Tame) I dalej, rwnie piramidalny, demagogiczny wniosek: KPP winna dowied masom, e jest ona jedyn niezalen od wpyww zewntrznych si, walczc o prawdziw samodzielnod Polski przeciwko zamianie jej na pkoloni kapitau anglo-amerykaoskiego. (Str. 1001, tame) Jeeli ju mamy operowad stylem la Bucharin, to jedynym okreleniem tego wywodu moe byd: wstrtna chytrod azjatw, przecigajca wszelkie dotd znane wzory chytroci. Oto, siedz sobie na Kremlu, obok Bucharina i Manuilskiego, niektrzy komisarze ludowi i pouczaj swoj agentur KPP w ten sposb: dowiedcie masom, e Pisudski i obecny rzd, to zdrajcy interesw Polski, a wy nasi jurgieltnicy - bdziecie jedynymi ludmi w Polsce niezalenymi od wpyww zewntrznych i obroocami samodzielnoci Polski. Swoj drog, wisielczego humoru im nie brak! W caej tej sprawie smutnym jest to, e masy robociarzy polskich (co prawda, dzi te masy da si policzyd na palcach) nie zdaj sobie sprawy z wszystkich tych machinacji moskiewskich i wysuguj si Moskwie w tej niecnej robocie. Obok surowego nakazu likwidacji bdu majowego, Komintern nakaza wtedy KPP rozpoczcie ostrej kampanii przeciwko przygotowywanej rzekomo wojnie antysowieckiej. Nie byo chyba nakazu z Moskwy, ktry by KPP wykonaa z tak gorliwoci: ju od omiu lat haso precz z wojn przeciwko ZSRR! - wypenia wszystkie wydawnictwa komunistyczne. Walcz komunici z tym niebezpieczeostwem najazdu na ich ojczyzn (i kas zapomogow), nie tylko gb, ale i czynem, ozdabiajc owym hasem mury, parkany etc., a czasem nawet przewodniki tramwajowe, przy pomocy czerwonej pachty. W kampanii antywojennej KPP miaa take posikowad si faryzeuszowskim hasem: przeciwko skadaniu niepodlegoci polskiej w ofierze zakusom imperializmu angielskiego.

Nie od rzeczy bdzie wyjanid tu genez tego hasa. Latem 1926 roku Moskwa staa w przededniu swej wielkiej wojny imperialistycznej o rozmiarach, w porwnaniu z ktr pochd na Warszaw by drobn utarczk - wojny w Chinach. Bya to gigantyczna impreza i, gdyby si udaa, istotnie musiaaby postawid przeciw Sowietom cay wiat na nogi: przecie ilod poddanych Stalina zwikszyaby si o jakie 300 milionw ludzi: mnych, wytrwaych, pracowitych i przyzwyczajonych do najgorszych warunkw bytowania, z drugiej za strony - do potulnoci i wiernoci dla kadego despoty. Wanie w 1926 roku zaczyna si wielki pochd sprzymierzonych z Sowietami narodw chioskich (Kuomintang) na pnoc; wszyscy satrapowie Chin rodkowych, pod naporem tego pochodu, padaj po kolei. Prdko jednak zaamao si to wszystko i zacza si walka patriotw chioskich z komunistami, traktujcych czas pewien ZSRR jako swego sprzymierzeoca. Tymczasem jednak wyznaczono zachodnim sekcjom Kominternu, a wic i KPP miejsce w tych olbrzymich planach, ktrych jeden odcinek wykonywano nad rzek Niebiesk, a drugi haaliwie na PI. Bankowym w Warszawie. Wojna domowa w Chinach 1926-1929 r. bya waciwie wojn sowiecko-angielsk, (ze wzgldu na interesy tych paostw w Chinach), std wstawiono owe haso przeciwko skadaniu niepodlegoci polskiej w ofierze zakusom imperializmu angielskiego. Obok hasa obrony ZSRR kae Komintern wystawid na czoo hase KPP: precz z rzdem faszystowskim Pisudskiego! Ironia losu chciaa, by partia, ktra - wedug tego listu Kominternu: ...najwstrtniejsza, najcyniczniejsza pod wzgldem nienawici ku komunizmowi partia II Midzynarodwki (mowa o PPS - uwaga autora). (Str. 1002, tame) po paru latach zacza wysuwad to wanie haso majce, jak ju wykazalimy, rdo w obawach moskiewskiej dyplomacji, a nigdy w interesach polityki samej PPS. Wodzowie obu frakcji wrcili z tym listem pasterskim do kraju, tj. do Sopot, by tu prowadzid dalej zaart walk midzy sob, przy czym kada ze stron powoywaa si na sw zgodnod ze stanowiskiem Kominternu, obie za strony deklaroway najostrzejsz walk z odchyleniem prawicowym, z t tylko rnic e kada uwaaa swego przeciwnika za prawicowca. We wrzeniu 1926 roku zbiera si Plenum Komitetu Centralnego KPP, na ktrym od razu wystpuj walki wewntrzne i prawdziwy obraz belli omnium contra omnes (wojna wszystkich przeciw wszystkim). O c waciwie znowu powstaa walka? Dla niekomunisty istota tej walki bya czym zgoa niezrozumiaym - u podoa jej nie leay adne sprawy zasadniczego znaczenia; idea spoeczny jednych i drugich by ten sam: jedni i drudzy byli stu procentowymi wielbicielami i sugusami Moskwy, jedni i drudzy powouj si na te same pisma kanoniczne, tylko kada ze stron inaczej je interpretuje. Co jedna strona powie, to druga od razu dowodzi, e przez niedocenienie lub przecenienie jakiego zagadnienia powsta bd prawicowy, albo dla odmiany ultralewicowy. Cytaty Marksa i Lenina miay tu wielkie zastosowanie; dokumenty KPP z tego okresu, to rozprawy scholastyczne w bizantyjskim stylu. Niepodobna nawet strecid caego tego morza gadaniny i pisaniny, postaramy si wic wyowid jedynie waniejsze momenty. Kada odezwa, czy to KC, czy ktrej z niszych instancji, opanowanych przez mniejszociowcw, musiaa zawierad co najmniej dwa tuziny hase z elaznego repertuaru bolszewizmu, gdy przepuszczenie, nawet przypadkowe, chodby jednego z nich powodowao natychmiastow skarg drugiej strony do Moskwy o wszystkie grzechy gwne: oportunizm, antybolszewizm, prawicowod, uleganie wpywom socjalfaszystowskim, przeytki ideologii luksemburgistowskiej, frakcyjnod, wrogi stosunek do Kominternu itp. Czasami zdarzy si

jednej ze stron jaki lapsus w odezwie, czy rezolucji - druga chytrze ten bd przemilczy, by po wydrukowaniu odezwy podnied larum: Widzicie, gdzie tkwi istotne niebezpieczeostwo prawicowe! itd. itd. Spory takie trway bite trzy lata. Rola Moskwy sprowadzaa si tu raz do agodzenia, raz znw do inspiracji w zalenoci od tego, co leao w jej interesie. Sd Moskwy by tu dod przemdrzay: ostatecznie, towarzysze, wszyscy jestecie rwnie dobrymi bolszewikami, wszyscy przecie popieracie nas przeciw kontrrewolucyjnym trockistom i innym przeciwnikom naszej dyktatury!. Wracajc do obrad Plenum KC KPP z wrzenia 1926 roku musimy zaznaczyd, e Plenum to waciwie nic nie uchwalio. Jako pierwsze zagadnienie, ktre na Plenum wywoao rnice, bya ocena dziejowej roli drobnomieszczaostwa. Wikszod twierdzia uparcie, e w Polsce w latach 1918-1926 sprawoway wadz rzdy drobnomieszczaostwa, dopiero przewrt majowy zapocztkowa dyktatur wielkiego kapitau i obszarnictwa. Mniejszod wraz ze stopion z ni pniej czwrk drobnomieszczaosk gwatownie atakowaa nie tylko t analiz rzdw pomajowych, ale przede wszystkim zasadnicz tez Kostrzewy, nota bene nawizujc do szeregu jej koncepcji z lat 19211923: Wojenny i powojenny kryzys kapitalizmu i nowe wstrznienia rewolucyjne wiata kapitalistycznego wyprowadzaj drobnomieszczaostwo po raz trzeci50 na aren historyczn w charakterze samodzielnej siy politycznej. Na ten ciki zarzut wikszod pocztkowo prbuje nie odpowiadad, wykrcajc si sianem. Ostatecznie jednak przechodzi do kontrataku w stosunku do mniejszoci twierdzc, e jej bdne sformuowania odnosz si do przeszoci, gdy natomiast zwolennicy mniejszoci teraz jeszcze stoj na stanowisku, i przewrt majowy by w istocie drobnomieszczaoski, a wic zasaniaj t ocen faszyzm przed zdemaskowaniem go i wierz w samodzieln rol drobnomieszczaostwa. Twierdzc to wikszod powoywaa si na tezy drobnomieszczaoskiej czwrki. Gdy z tym samym zagadnieniem menerzy partyjni poszli do k partyjnych i lokalnych komitetw, tam przedstawili go znacznie prociej. Mniejszociowcy referowali: patrzcie, ta Kostrzewa (tu odpowiednio grubiaoskie okrelenie), zamiast mwid towarzysze o Was, o proletariacie, bajdurzy o drobnomieszczaostwie i jego samodzielnoci - na co czonkowie partii odpowiedz: precz z Kostrzew, precz z prawic! i gosuj za tezami mniejszoci. Gdy za druga ze stron, wikszod znajdzie si w koach partyjnych powie: my demaskujemy faszystowski charakter dyktatury, a ci opozycjonici (i znowu odpowiednie - soczyste okrelenie) broni dyktatury twierdzc, e to nie faszystowska, lecz drobnomieszczaosk - na co znw otumanieni suchacze odpowiadaj: precz z opozycj! - niech yje KC! itd. Z tej kontrowersji o drobnomieszczaostwie wynika zaraz druga, o rol demokracji i znaczenie Sejmu. Wikszod twierdzia, e parlament jest to organ powoany niegdy do speniania roli midzyklasowego buforu, albo organ kompromisu midzy klasami. Gdy kompromis sta si ju niemoliwy, armaty Pisudskiego strzaskay nie tylko wadz Sejmu, ale take i demokracj parlamentarn ktra ley w gruzach. Mniejszod odpowiadaa, e demokracja parlamentarna jest jedn z form klasowych rzdw buruazji nad masami pracujcymi, a jeeli mowa o kompromisach to Sejm nie jest organem, jeno terenem; na ktrym odbywaj si kompromisy buruazji

50

Pierwszy raz w okresie Wielkiej Rewolucji Francuskiej, a drugi w 1848 roku.

z drobnomieszczaostwem51. Wikszod zarzucaa przy tym mniejszoci, e ta ostatnia chce teraz bronid Sejmu faszystowskiego, gdy w jednym ze swoich projektw te pisaa o obronie demokratycznych instytucji nabytych w poprzednim okresie. Dalej wynika rnica zdao co do okrelenia istoty faszyzmu. Pocztkowo jeszcze kcono si o to: kto pierwszy pozna si na faszyzmie - potem dopiero mniejszociowcy szermowali teori, nie wasn oczywicie, lecz Bucharina, ustalon ostatecznie na VI Kongresie Kominternu (lato 1928 r.), wedug ktrej faszyzm jest ustrojem spoeczno-politycznym, waciwym schykowemu okresowi kapitalizmu; cechami jego s skrajna koncentracja ycia przemysowego pod dyktatur kapitau finansowego i wojskowo-policyjna dyktatura polityczna. W okresie tym wszystkie kierunki polityczne staj si narzdziami, ktrym jaka mityczna centrala kapitalistyczno-finansowa wyznacza miejsce w yciu spoecznym, regulowanym wedug jednolitego gospodarczo-politycznego planu. Jest to po prostu teoria tzw. nadkapitalizmu (kapitalizmu zorganizowanego lub kapitalizmu zwizanego) ekonomisty Wernera Sombarta, lecz w mzgach komunistw i ona te przetworzya si w mitologi. Wikszociowcy tymczasem traktowali faszyzm jako zjawisko waciwe krajom kapitalistycznym bardziej zacofanym - jest to koncepcja, waciwa przez szereg lat take przywdcom II Midzynarodwki i niektrym liberalnym teoretykom buruazyjnym, (np. Francuz Delaisi)52. Dalej toczy si spr o moliwoci stabilizacji gospodarczej Polski. Wikszod, jak widzielimy z wywodw Branda i Kostrzewy, przypisywaa tym moliwociom due rozmiary, twierdzc jedynie, e robotnikowi nic ona nie da, e dokona si ona nie drog racjonalizacji przemysu, jak w Niemczech, lecz drog wzmoonego wyzysku robotnika. Wedug mniejszoci natomiast: Prba stabilizacji kapitalizmu w Polsce rozbijad si bdzie o wewntrzne sprzecznoci... rozbid si musi ostatecznie o siy rewolucyjne, ktre wywoa. Polityka stabilizacyjna buruazji, oparta na wzmoonym wyzysku, niskich pacach, wysokich podatkach, zamkniciu dostpu do ziemi bezrolnym i maorolnym, musi rujnowad rynek wewntrzny. Mniejszod pierwsza miaa szczcie przechwycid u Stalina pojcie zgniej stabilizacji zwizanej z teori wspomnianego ju Varga'ego tzw. permanentnego bezrobocia, wedug ktrej wanie racjonalizacja pracy i rozwj techniczny doprowadzaj ustrj kapitalistyczny do stanu, w ktrym jest zdolny zatrudnid (a tym samym wyywid) jedynie pewn czd mas pracujcych. I ta teoria, po jej sprymityzowaniu do ostatecznoci, bya i zrozumialsz i dogodniejsz dla ogu komunistw, umoliwiajc najdziksz demagogi zwrcon przeciwko kadej prbie ulepszenia metod pracy fabrycznej i wzmoenia jej wydajnoci. W gruncie rzeczy i w tym sporze trudno dopatrzed si czego rzeczowego. Dla obu kccych si stron charakterystyczne jest jedno: absolutna niewiara, by w Polsce w ogle mogo byd lepiej; dla komunistw w ogle kada sytuacja gospodarcza Polski nie jest dobra - prawdziw stabilizacj widz oni tylko w Rosji, nawet w okresie 1921 roku, gdy gd dziesitkowa tam ludzi.
51

Ciekawe jest pokrewieostwo tej pociesznej scholastyki ze scholastyk szkoy tzw. rewolucyjnego marksizmu (lewicowego socjalizmu), coraz modniejszej w PPS, zwaszcza wrd jej modych inteligentw. 52 Socjaldemokraci zreszt na ogl traktuj rne faszyzmy, zwaszcza woski i niemiecki, jako wytwory wykolejonych przez wojn i kryzys kapitalizmu elementw drobnomieszczaostwa, ktre jedynie w toku rozwoju swego ruchu poczynaj wysugiwad si kapitaowi; tak uczy m.in. Max Adler.

W zwizku z zagadnieniami o roli drobnomieszczaostwa i roli Sejmu wystpio te zagadnienie stosunku do partii opozycji sejmowej, tj., PPS i partii chopskich. Zagadnienie to wikszod traktowaa w ten sposb, e opozycja demokratyczna zbuntuje si przeciwko faszyzmowi i bunt ten KPP powinna wykorzystad dla pjcia razem kawaka drogi. Dla mniejszociowcw za, wszystkie partie opozycyjne, a zwaszcza lewicowe, stanowiy najwiksz podpor dyktatury faszystowskiej. Pniej jeszcze doczyy si rnice, nieuchwytne dla przecitnego czonka partii, na tle taktyki jednolitego frontu. Mniejszociowcy zarzucali wikszociowcom, e d do jednolitego frontu z PPS od gry, o czym tym ostatnim w owym okresie ani si nie nio. Wikszod za zarzuca mniejszoci, e ona wanie dy do oportunistycznego jednolitego frontu, przez wysunicie hasa zdobyczy demokratycznych. Ostatecznie dopiero rozam w PPS w 1928 roku sprawy te bardziej skrystalizowa, tymczasem caa partia zabawiaa si prn gadanin. W ogle wikszod reprezentowaa elit umysow partii, mniejszod atoli miaa nad ni bezwzgldn przewag przede wszystkim swym cilejszym kontaktem z Moskw; niedarmo przewodzi jej sam Leoski. Za to o charakterze i powadze wikszoci jak najgorzej wiadczy uciekanie si do marnych kawaw i insynuacji: tak np. imputowaa mniejszoci stanowisko czwrki drobnomieszczaoskiej, ktre mniejszod najgorcej zwalczaa i ktrego sami twrcy wyrzekli si. Tymczasem czwrka ta stanowia jedyn waciwie si intelektualn mniejszoci; inna kwestia, e poza czwrk podpor mniejszoci stanowili sami macherzy i spekulanci w rodzaju Amsterdama, Karelskiego, Geista, nie cieszcych si popularnoci w partii. Wyjtek stanowiy powaniejsze i zdolniejsze jednostki, jak Bernstein, a przede wszystkim Julian Brun (Bronowicz-Spis) - okras za tego zespou, o ile chodzi o element robociarski, by jedynie Jan Paszyn, osobistod popularna wrd komunistw warszawskich. Mniejszod growaa jeszcze nad wikszoci rnego rodzaju intryganctwem i silnym podkrelaniem orientacji na Moskw. Przywdca mniejszoci Leoski, zanim co powiedzia, stara si zawsze przewchad co pachnie w przedsionkach Stalina i Mootowa. Wielkie zaostrzenie pomidzy tymi frakcjami wywoao owiadczenie mniejszoci z dnia 11 padziernika 1926 roku, w ktrym domaga si ona natychmiastowej zmiany kierownictwa KPP, jako niezdolnego do naprawy bdu majowego. Komitet Centralny ostro zaatakowa za to mniejszociowcw, lecz ci niewiele sobie z tego robili, bo mieli zabezpieczon bezkarnod ze strony Moskwy. Dodad trzeba, e w wczesnej sytuacji w interesie Moskwy leao, aby obie strony kciy si midzy sob z tych wzgldw, e nic lepszego waciwie do roboty nie miay, gdy o skutecznej pracy rewolucyjnej nie mogo byd mowy. Kcc si za midzy sob, obie frakcje zmuszone byy ubiegad si o aski i wzgldy Moskwy, co jeszcze bardziej uzaleniao je od Kominternu i RKP. Na og mniejszod znalaza si w szczliwszym pooeniu, bo, jako opozycja, bya stron krytykujc i atakujc. Jednym z najbardziej udanych posunid wikszoci przeciw mniejszoci byo zaatakowanie najwybitniejszego z mniejszociowcw Juliana Bruna-Bronowicza. Ten wybitny istotnie teoretyk literatury, jeszcze przed przewrotem majowym, w czasie odsiadywania kary w wizieniu, napisa prac na tle powieci eromskiego Przedwionie53 pt. Stefana eromskiego tragedia pomyek, drukowan najpierw w odcinkach w Skamandrze, potem wydan w caoci
53

Powied ta swego czasu (1924 r.) narobia wielkiej wrzawy w sferach inteligencko-komunistycznych, ktre szukay w niej argumentw na rzecz swej ideologii. Szczeglnie reklamowa j Jan Hempel. Pewne koa prawicowe dopatryway si w niej bolszewizmu najniesuszniej.

przez Ksik. Praca jego istotnie miaa i oryginalna, chod silnie nawizujca do filozofii Stanisawa Brzozowskiego, ze stanowiska komunistycznego atoli pena jest niebywaych herezji, zgoa nacjonalbolszewickich, jeeli nawet nie faszystowskich. Czytamy tam np.: Historyczn racj bytu systemu sowieckiego jest narodowy charakter rewolucji bolszewickiej, rewolucja wywaszczaa nie tyle rodzim buruazj, ile obc (bo rodzimej buruazji w Rosji byo mao), paostwo sowieckie jest polityczn nadbudow sowieckiego kapitalizmu paostwowego. Wszechzwizkow Komunistyczn Parti Brun okrela w ten sposb: Najbliej istoty rzeczy bdzie, gdy powiemy, e jest to zakon wiecki o surowej regule i elaznej dyscyplinie; na innym miejscu nazywa bolszewikw zamknitym bractwem. O tym kto ma byd w Rosji Sowieckiej powoany do wadzy, wedug autora, decyduje fanatyzm idei wsparty na surowej, barbarzyoskiej sile. Zachd autor przeciwstawia Wschodowi. Proletariat jest przez niego okrelony, jako warstwa najbardziej narodowa w paostwie: elity modziey inteligenckiej, robotniczej i chopskiej daway siy moralne dla Legionw i POW. Po ukazaniu si tej pracy, w cigu roku czasu, nikt spord komunistw nie zdoby si na krytyk wspomnianej ksiki. Prbowa to uczynid krytyk-literat Andrzej Stawar, wyjtkowo dogmatyczny wyznawca bolszewickiej, marksowskiej filozofii literatury, ale komunici nie chcieli jego krytyki wydrukowad. Dopiero w ogniu walki frakcyjnej wikszod przypucia atak na prac Bruna w formie rezolucji Komitetu Centralnego i artykuu Waleckiego, potpiajcych myli autora, jako nacjonalnobolszewickie. Pocztkowo Brun oraz caa mniejszod usiowali bronid si twierdzeniem, e caa praca ta bya kawaem, przeznaczonym dla zwabienia ku komunizmowi patriotyczno-radykalnej inteligencji. Pniej jednak przyznali, e praca Bruna to wielki bd, wyraajcy odchylenia nacjonalno-bolszewickie. Po przyznaniu si do owego bdu, twrcy uchwa II Zjazdu i czciowo IV Konferencji KPP, uchwa nieomal nacjonalno-bolszewickich, mieli powany argument na swe usprawiedliwienie i atut w walce przeciwko mniejszoci. Najgorsze w tych sporach byo dla KPP to, e Moskwa nie dya do ich zlikwidowania. Sam przywdca mniejszoci - Leoski pisa o tym nastpujco: Nasz spr w danej chwili nie ley na linii Kominternu. Zbyt wyprzedzilimy wszystkie partie: tam tylko spory, u nas za - ostre starcia, nie pozwalajce czekad. (Broszura pt. Zbir artykuw i materiaw dyskusyjnych 1927 r., str. 190) Nie ley na linii Kominternu, tj. nie koliduje z interesami Rosji. Istotnie, awanturujcy si kacykowie54, pomimo walk wewntrznych w KPP, stale i jednomylnie trzymali si Stalina w jego walkach wewntrz WKP. W Polsce za sumiennie gosili haso obrony ZSRR, a to na tymczasem wystarczao, wikszej aktywnoci rewolucyjnej nikt od nich nie wymaga, bo Komintern chwilowo zawiesi rewolucj w Europie na koku, zapatrzony w Chiny. Mimo tak opakanego stanu wewntrz KPP, wpywy jej w omawianym okresie jednak nie zmniejszay si - owszem, byo to niewtpliwie ich apogeum. Tumaczy si to w czci dziaalnoci wspomnianych przybudwek KPP, mniej podgryzionych sporami; w kadym razie z pocztkiem 1927 roku komunici osignli szereg lokalnych zwycistw przy wyborach do rad miejskich (w Pruszkowie, w Brzeciu n/B. etc.). Najwaniejszym by znaczny sukces w Warszawie w maju tego roku. Lista komunistyczna bya uniewaniona. Mimo to na uniewanion list pado okoo 70 tysicy gosw. W porwnaniu z wyborami 1922 roku oznaczao to wzrost liczby gosw przeszo dwa razy; dokona
54

Gwara partyjna: kacyk oznacza nazw czonka Komitetu Centralnego, od skrtu KC

si on kosztem stronnictw ydowskich i w mniejszym stopniu kosztem Narodowej Demokracji. PPS na tym triumfie swych konkurentw waciwie szwanku nie poniosa, bo utrzymaa ilod gosw sprzed czterech lat. Inna rzecz, e ta ogromna masa rewolucyjna wykazywaa minimaln aktywnod. W miesic po tym ogromnym sukcesie wyborczym, gdy KPP i ZMK ruszyy na wielkie manifestacje patriotyczne, prosowieckie z racji pogrzebu posa ZSRR w Warszawie, Wojkowa, zabitego przez rosyjskiego emigranta Kowerd, okazao si, e masy komunistyczne stanowi kilkaset smarkaterii, gwnie ydowskiej. Nieco wczeniej, w marcu 1927 roku, rozwizanie i likwidacja NPCh przez wadze administracji paostwowej, przeszy w zupenym spokoju, nawet bez wikszej sensacji55. W par tygodni pniej zebra si IV Zjazd KPP. Zjazd ten wykazuje w peni, e dla KPP zalenod od ZSRR staa si wrcz koniecznoci bytu; bez ojcowskiej rki Moskwy nie jest ona zdolna nawet do zorganizowania partyjnego zjazdu. IV Zjazd obradowa w Moskwie; w porwnaniu z innymi zjazdami komunistycznymi by o tyle szczeglny, i obrady jego trway prawie cztery miesice, tj. od maja do sierpnia. Dotd nie ogoszono protokow z przebiegu Zjazdu w publikacjach partyjnych, nawet tak mocno ocenzurowanych, jakie mamy z III i V Zjazdu. Przypuszczad naley, e protokoy te nigdy nie doczekaj si opublikowania; zbyt wielkie pranie brudw odbyo si na Zjedzie. Bjki i awantury na nim byy zjawiskiem czstym, branie si za by rzecz naturaln. W cigu czterech miesicy panowa zupeny towarzyski bojkot wzajemny delegatw obu frakcji. Wikszod miaa przewag 4-5 gosw i pocztkowo prbowaa majoryzowad mniejszod, zwaszcza przy wyborach prezydium i komisji mandatowej. W odpowiedzi na to mniejszod grozia rozamem, opuszczajc gremialnie Zjazd. Taktyka mniejszoci oburzaa znowu wikszod itd. w kko. Wzajemne utarczki, insynuacje, kalumnie doszy do takiego napicia i rozmiarw, e jeden z delegatw Grnego lska - Ludwik Szabatowski zmar w czasie przemwienia na atak serca. Obustronne kalumnie przechodziy wszelk miar, nawet komunistyczn, np. emigranci - zwolennicy mniejszoci: Unszlicht i Krasny-Rotbard rozpucili wieci, e Warski przed wojn by prowokatorem i sypa (tzn. zdradza) swych towarzyszy przed carsk ochran, (byo to echo wielkich awantur midzy zarzdowcami, a rozamowcami w SDKPiL w r. 1913 zarzdowcy oskarali wtedy o prowokacj Unszlichta). atwo wyobrazid sobie, jaka powstaa z tego burza: sdy, komisje, wyroki, rehabilitacje etc., tyle zajmoway czasu, e waciwe obrady musiay id jak po grudzie. Kierowniczka frakcji wikszociowej Kostrzewa nawoywaa wprost do pogromu opozycjonistw, tzn. mniejszociowcw i zagrozia, e zostan wypaleni gorcym elazem, jak wrzd ze zdrowego ciaa. Ostatecznie, wzgldny porzdek przywrcili przedstawiciele Kominternu z Bucharinem na czele, ustalajc parytet w prezydium Zjazdu i zastrzegajc sobie decyzj we wszystkich zasadniczych a spornych sprawach.

55

Resztki chopskich komunistw znalazy si pniej w organizacji komunizujcej tzw. Zjednoczenie Lewicy Chopskiej Samopomoc, przywdc ktrej by pose Stanisaw Wjtowicz. Bya to na og organizacja saba, ograniczajca swe wpywy do czci woj. lubelskiego i kieleckiego. Z biegiem czasu stosunek jej do komunizmu i oficjalnej KPP zacienia si, zwaszcza w okresie prby uaktywnienia Chopskiej Midzynarodwki pod egid komunistw, ktrej pierwszy organizacyjny Kongres odby si w 1930 roku w Berlinie. W roku 1931 ZLCh Samopomoc ulega rozwizaniu, a jej przywdca Stanisaw Wjtowicz zbiegi do Rosji, gdzie po kilku latach pobytu w kraju wszelkiej pomylnoci rozczarowa si do komunizmu.

Dla wytumaczenia wielkiej obojtnoci Moskwy na punkcie ktni i jej tolerancji dla niebywaego zamtu, jaki opanowa Zjazd, dodad musimy, e w Moskwie w owym czasie wytworzya si sytuacja, w ktrej lada dzieo mogo dojd do wojny domowej. By to moment najgbszego kryzysu paostwowego ZSRR - zjednoczona opozycja Trockiego - Zinowiewa szykowaa si wrcz do zbrojnej walki o wadz w dziesit rocznic rewolucji (7.XI.)56. Du zreszt rol w tym spisku odgrywaa prowokacja ze strony Stalina. Na zewntrz sytuacja bolszewizmu bya rwnie fatalna. Klska w Chinach nie dawaa si ju zaprzeczyd, prby wywoania rewolty przeciwko niedawnym sprzymierzeocom nie uday si; z koocem lata 1927 roku Kuomintang zacz wrcz przeladowad komunistw. W takich warunkach Sowiety po prostu nie miay czasu na regulowanie wewntrznych spraw KPP tym bardziej, e Komintern, ktrego najwybitniejsi dziaacze (prcz Bucharina) znaleli si w walce z wasnym rzdem (Zinowiew, Radek) popad w zupeny rozgardiasz. Przez cztery lata, tj. od poowy 1924 do jesieni 1928 roku, nie odby ani jednego kongresu, chocia poprzednio w cigu 5 i p lat mia ich a pid. Przyczynia si do tego obawa Stalina przed wpywami opozycji na zachodnich komunistw, zreszt okazaa si ona ponn: wszyscy adherenci Trockiego porzucili go od razu, gdy tylko zaama si w Rosji57. Wreszcie i najpotniejsza wadza w ZSRR - GPU nie okazywaa ju takiego przejcia sprawami KPP: Dzieryoski ju nie y. Unszlicht przerzuci si do lotnictwa, ich za nastpcy, Polacy, ale zupenie zrusyfikowani, Myoski i Henryk Jagoda (pomocnik aptekarski z odzi), byli dla KPP zupenie obcy. Powracajc do IV Zjazdu KPP musz dodad, e gwna walka, jaka toczya si na tym Zjedzie, miaa na celu uchwycenie wadzy kierowniczej w partii. Ktnie o przecinki, sowa i zdania, naturalnie zaostrzay tylko atmosfer, nie mniej byy tylko przykrywk dla utajonych celw. Ostatecznie, jak zwykle, przy obsadzie KC zdecydowa Komintern, wydajc salomonowy sd: 8 czonkw z wikszoci, 7 z mniejszoci, plus 2 arbitrw od siebie. Arbitrami tymi zostali - tzw. Mania i Kasia, tj. Manuilski i Kuusinem, zrusyfikowany Fin, jeden z sekretarzy Kominternu. Mniejszod, za jej wiksz gorliwod w kadzeniu Moskwie, zostaa wynagrodzona odpowiednio przez podniesienie jej stanu posiadania w Komitecie Centralnym z 5 do 7 czonkw - wikszod natomiast podupada i zachowaa sab przewag w KC. Do Komitetu Centralnego powoano w komplecie kierownictwa jednej i drugiej frakcji z wyjtkiem Warskiego, miejsce ktrego zaja Kostrzewa. We frakcji mniejszociowej na Zjedzie ujawniy si rwnie ostre tarcia klik wewntrznych, rdem ktrych i tam bya dza wadzy. Tarcia te jednak starannie ukrywano. Sam Kongres nie by zdolny do opracowania adnej uchway. Ostatecznie te wszystkie rezolucje zredagowali kominternowcy, a wwczas obie strony skwapliwie przyjy je, nie zastanawiajc si dugo, czy nie kc si z pogldami goszonymi dotychczas. Z uchwa Zjazdu wystarczy przytoczyd jedynie najcharakterystyczniejsze, a wic na wstpie: ...przewrt majowy stanowi cik -porak dla proletariatu... (Powielany egzemplarz Uchwal IV Zjazdu, wydawnictwo KC KPP)

56 57

Wedug rosyjskiego kalendarza - 25 padziernika. Jest to doroczne wito komunistw wszystkich krajw. Jedynie we Francji i w Niemczech ju od 1927 roku poczy tworzyd si grupki trockistw. W Niemczech byo chwilami do 5 grup komunistycznych; niektre z nich stapiay si potem w caod z hitleryzmem. W Polsce pewien, zreszt saby, rozwj samodzielnych grup trockistowskich zaczyna si dopiero od 1932 roku.

Dalej mamy wystpienie przeciwko polityce wysokich cen na produkty rolne, stosowanej czas pewien przez rzdy pomajowe; poza tym nakaz rozpoczcia ostrej walki z wielkim wrogiem proletariatu Strzelcem, jako faszystowsk gwardi. Gwne zadanie jednak partii, to walka z wojn i w obronie ZSRR. Nastpnie w uchwaach spotykamy tego rodzaju twierdzenia: ...zacieka w alka frakcyjna przyniosa partii wielk szkod... chocia teoretycznie partia wyrosa o ca gow... konieczna jest konsolidacja obu stron na podstawie rzeczywistych pogldw... linia polityczna jednych i drugich bya na og suszna... wikszod susznie okrelia fakt stabilizacji w Polsce, gdy mniejszod nie docenia stabilizacji... wikszod zrobia bd, popierajc bezkrytycznie chory wierzchoek KPZU. (Str. 2 Uchwa) Najbardziej jednak zasuguje na wyrnienie uchwaa w sprawie faszyzmu: Faszyzm polski nie jest zjawiskiem oderwanym od imperializmu wiatowego. Wczesnemu okresowi kapitalizmu, ktrego cech charakterystyczn pod wzgldem ekonomicznym bya zasada wolnej konkurencji, odpowiada pod wzgldem politycznym rozwj demokracji parlamentarnej, jako formy panowania buruazji. Natomiast w epoce imperializmu niesychana koncentracja kapitaw i wadzy w nielicznych rkach, kolosalne zaostrzenie si przeciwieostw pomidzy paostwami buruazyjnymi, pomidzy buruazj a klas robotnicz, nieuchronnie doprowadz do panowania reakcji politycznej. W okresie wojen i rewolucji w krajach, gdzie kryzys ekonomiczny i polityczny dezorganizuje legalny aparat dyktatury buruazyjnej, gdzie ruch rewolucyjny mas nie moe byd powstrzymany za pomoc zwykych rodkw paostwa buruazyjnego, gdzie rodki te, wskutek wyjtkowego zaostrzenia walki klasowej, nie mogy ju zapewnid eksploatacji mas pracujcych, gdzie na gruncie powszechnego kryzysu zachodzi rozprzanie si wizw spoecznych i deklasowanie szerokich warstw drobnomieszczaostwa - na scen wstpuje faszyzm, jako kraocowa i zarazem specyficzna forma reakcji kapitalistycznej. W obecnym stadium swego rozwoju faszyzm zwycia w najsabszych ogniwach aocucha paostw kapitalistycznych, lecz nie jest on bynajmniej waciwoci krajw zacofanych. (Str. 15 Uchwa) Bije w oczy prymitywnod i mechanicznod tej koncepcji. Materializm ekonomiczny Marksa ju w samym zaoeniu swym jednostronny, dochodzi tu do zupenej negacji jakiejkolwiek strony psychologicznej i ideologicznej wszelkich ruchw spoecznych. Moce magiczne w rodzaju koncentracji kapitau wywouj skutki spoeczne, ideowe, polityczne nie drog oddziaywania na ludzk psychik (jak u mdrzejszych marksistw na Zachodzie), lecz bezporednio58; materializm ekonomiczny staje si w gruncie rzeczy wiatopogldem... magicznym. Ale ta prostacka formuka Rynga (obecnie gowa teoretyczna caej KPP, redaktor programu partyjnego) zostaa przecie przechwycona z pogldw samego Bucharina. Jedn tylko spraw zaatwid musia IV Zjazd bez parytetw i zbytecznego agodzenia. Ju w pocztkach 1927 roku powsta na Ukrainie Sowieckiej narodowo-ukraioski kierunek w komunimie

58

Ciekawe, e ide mistycznego zwizku pomidzy ekonomiczn zasad wolnej konkurencji a demokracj parlamentarn znajdujemy rwnie w pogldach... Dmowskiego. Jasne, e skonnod do prostackiego materializmu wie si nie z polityczno-spoecznym stanowiskiem, lecz z pewnym nastawieniem umysowym.

pod wodz Szumskiego i wybitnego literata Chwylowego (w roku 1934 skooczy mierci samobjcz), orientujcych si na zachodni kultur przeciwko moskiewszczynie w proletariackim wydaniu, reprezentowanej w pierwszym rzdzie przez Maksyma Gorkiego59. Kierownictwo KPZU z Wasilkiwem, Maksymowiczem i Turjaoskim poparo ten szumskizm - trjka ta za bya zarazem jedn z najmocniejszych podstaw frakcji wikszociowej. To te Zjazd IV orzek, e wikszod potkna si powanie, bo, jak zobaczymy niedugo, zaraz w pocztkach 1928 roku nastpuje rozam w KPZU i prawie cay KC KPZU zerwa z Kominternem i KPP. Po rozamie tym wikszod duo stracia w oczach Moskwy i jej znaczenie w KPP zostao zupenie zachwiane, gdy, popierajc rozamowcw, znalaza si w kolizji z najywotniejszymi interesami paostwowymi Rosji. Wyamanie si z pod wpyww Kominternu elementw, dziaajcych na terenie, co do ktrego ZSRR ywi pewne nadzieje, byo naturalnie spraw zbyt powan. Z uchwa IV Zjazdu zasuguje na wyrnienie uchwaa o samookreleniu a do oderwania od Polski Grnego lska. Przeciwko tej uchwale tym razem nikt na Zjedzie nie wystpi. Przypomnied naley, e uchwaa ta, jak wszystkie inne, zredagowana zostaa przez rosyjskich dostojnikw. Pomimo wielu upomnieo na Zjedzie, co do koniecznoci likwidacji walk frakcyjnych, walki te po zakooczeniu Zjazdu trway nadal, a nawet najwyszy punkt ich osignity zosta dopiero w rok pniej. Frakcje po dawnemu istniay i ary si, co pogryo KPP na samo dno kryzysu. Na tle tych smutnych jej perypetii zasuguje na uwag pewien sukces w wielkiej akcji politycznej, jak musiaa przeprowadzid z pocztkiem 1928 roku w wyborach do Sejmu. W akcji wyborczej KPP wystpia pod przybran nazw Jednoci Robotniczo-Chopskiej. Centralny Komitet Wyborczy zgosi list paostwow pod t nazw, otrzymujc kolejny Nr 13. Gosowanie w dniu 4 marca 1928 roku wykazao, i komunici wraz z przybudwkami na obszarze caej Rzeczypospolitej zdobyli 829.416 gosw na 11.758.094 gosujcych. Bezporednio po tym triumfie, szeroko sawionym przez komunistw, nastpuje w KPP jeden rozam za drugim. Jeszcze przed wyborami szumskici dokonuj w KPZU rozamu, o ktrym ju wspominalimy, a do ktrego przyczya si absolutna wikszod, bo 9/10 czonkw Komitetu Centralnego KPZU wraz z sekretarzami i czonkami Komitetw Okrgowych, rzeczywistymi Ukraiocami oraz wikszoci czonkw partii, take Ukraiocami. Rozamowcy wystpili przeciwko rusyfikacyjnej polityce Sowietw na Ukrainie, ich polityce kocielnej (regulowanej wycznie wyznaniowymi interesami bezbonictwa), przeciwko dyktaturze Kominternu i KPP. Przy tej ostatniej pozostali z KPZU prawie sami ydzi60. Rozam ten przerzuci si take na przybudwk KPZU - Selrob; w tym ostatnim, rozamowcy znaleli sobie sympatykw, protektorw w czci KC, polskiej przebudwki KPP - PPS-Lewicy, przede wszystkim w Andrzeju Czumie. Rozamowcy usiowali stworzyd wasn parti, lecz twr ten usech i prawie zanik z braku funduszw, gdy Moskwa i Charkw przerway nadsyanie pienidzy. Naturalnie, secesjonistw ukraioskich Komintern ochrzci agentur polskiego faszyzmu, kontrrewolucyjn, czy nawet defensywiack
59

Zdaniem Gorkiego, jedynie rosyjska dotychczasowa kultura zawiera pierwiastki, mogce suyd za podstaw budujcej si kulturze proletariackiej. Ten pomys, w ktrym szowinizm zatacza si pod rk z lumpenproletariackim, bosiackim nastawieniem, jest sprzeczny nawet z orzeczeniem Lenina w tej sprawie. Charakterystyczne, e KPP-owscy teoretycy literatury nie pisnli przeciw niemu ani sowem... 60 W koocu r. 1922 Komunistyczna Partia Wschodniej Galicji liczya wrd czonkw: 30 proc. Ukraiocw, a 10 proc. Polakw i skromne 60 proc. ydw, pniej stosunek ten jednak poprawi si na korzyd Ukraiocw.

organizacj. Taki ju los spotyka kadego, kto wystpuje z KPP, chodby nawet wystpienie jego miao najbardziej ideowe podoe. Nieco pniej nastpi na tym samym tle, co w KPZU, rozam w KPZB. Wyamaa si tam wikszod dziaaczy b. Hromady i Towarzystwa Szkoy Biaoruskiej z uckiewiczem i Ostrowskim na czele. Zerwaa te z KPP czd dawnej NPCh pod wodz b. posa Szapiela. I tych secesjonistw nazywano pniej agentami defensywy. Dzieo 1 maja 1928 roku upamitni si olbrzymi awantur w Warszawie, majc due skutki polityczne. Komunici urzdzili napad na pochd PPS na PI. Teatralnym, w czasie ktrego bojowcy komunistyczni poczli ostrzeliwad socjalfaszystw. Rozgorzaa walka, w wyniku ktrej pado kilka trupw i byo ok. 200 poturbowanych. Rozruchy pierwszomajowe na dugi czas uniemoliwiy wszelkie stosunki pomidzy KPP a PPS, wewntrz za KPP ogromnie podniosy sytuacj mniejszoci, odnoszcej si do PPS z wiksz zaciekoci. Latem 1928 roku dochodzi w warszawskiej organizacji KPP do rozamu. Komitety Warszawskie: KPP i ZMK odmwiy posuszeostwa wikszociowemu KC, na co ten ostatni odpowiada rozwizaniem zbuntowanych instancji i stworzeniem nowych, wykorzystujc do tego swj jeden gos przewagi w KC i w Sekretariacie Krajowym tego. Wikszod i mniejszod wypuszczaj przeciwko sobie odezwy, wzajemnie oskarajc si o rozamow dziaalnod, a bodaje i o wysugiwanie si faszyzmowi i defensywie. Wreszcie zwolennicy obu frakcji zabrali si do bjek ulicznych midzy sob. Na szczcie zebra si wanie w tym czasie w Moskwie VI Kongres Kominternu, ktry na wied o rozamie w KPP udzieli Egzekutywie (Komitetowi Wykonawczemu) Kominternu penomocnictw (chod i bez tego Egzekutywa ta z miejsca uniewania uchway Sekretariatu KC KPP w sprawie Komitetu Warszawskiego i wycofuje z kierownictwa (tj. skazuje na przymusowe miejsce pobytu w ZSRR) najbardziej zaawansowanych w tym rozamie: Rylskiego z wikszoci i Henrykowskiego z mniejszoci, po czym rozwizuje nowo mianowane kierownictwo organizacji warszawskiej KPP, wreszcie - mianuje trzech nowych czonkw (komisarzy) Komitetu Centralnego spoza KPP: rosyjskiego otysza Knorina (w KPP uywa ps. Sokolnik i Sokolnicki) z przydziaem do Politbiura, Rosjanina Poddubnego (prawdopodobnie pseudonim) z przydziaem do Sekretariatu KC i Rosjanina Popowa (ps. owicki) z przydziaem do KC KPZU. W ten sposb w kierownictwie wytworzy si parytet z rosyjskim jzyczkiem u wagi. Ale i to nie pomogo. Napicie walki frakcyjnej byo tak silne, e ci komisarze kominternowscy dali si wcignd w jej wir: Knorin trzyma z mniejszoci, Popow i Poddubny raczej z wikszoci, ostatecznie jednak byli tylko mandatariuszami Komitetu Wykonawczego Kominternu i penomocnikami Politbiura RKP, robili wic to, co im to ostatnie kazao. VI Kongres Kominternu, starym ju zwyczajem, musia wyaniad Komisj Polsk, ktra redaguje i ogasza nowy list otwarty do czonkw KPP. List ten zaczyna od pouczania, e: Caa obecna polityka wewntrzna i zagraniczna Polski podporzdkowana jest przygotowaniom do wojny przeciw ZSRR. (!) oraz wezwania KPP do obrony niepodlegoci Litwy (czemu nie Paragwaju, ktry niezadugo uleg naprawd najazdowi), bo Polska szykuje si przeciw tej ostatniej, a:

...zabr Litwy przez Polsk, to krok przygotowawczy do wojny przeciw ZSRR61. Potem dopiero list przystpuje ad rem: Pomimo uchwa IV Zjazdu KPP o rozwizaniu frakcji i zaprzestania walki frakcyjnej, pomimo niejednokrotnych dao ze strony Komitetu Wykonawczego MK aby zaprzestano walki frakcyjnej, walka ta trwa nadal. W ostatnich czasach dosza ona do niebywaych rozmiarw i daa bardzo smutne rezultaty, z ktrych cieszyd si mog jedynie wrogowie klasy robotniczej. Zaczy si najrozmaitsze oskarenia wzajemne i dyskredytowania si nawzajem, szczucie przeciw sejmowej frakcji komunistycznej... faktycznie powstay dwa orodki kierownicze. (Str. 8, Nowy Przegld listopad-grudzieo 1928 r.) Swoje dyktatorskie zarzdzenia organizacyjne w KPP Komintern uzasadnia nastpujco: Zarzdzenia te byy podyktowane koniecznoci ratowania KPP od upadku politycznego i organizacyjnego rozkadu. (Str. 9, tame) A dalej: Niedopuszczaln walk frakcyjn prowadzia zarwno jedna jak i druga grupa. Dlatego te KW MK uwaa, e w warunkach, ktre si wytworzyy adna z tych grup samodzielnie, nie moe wyprowadzid partii z tego lepego zauka, w ktrym partia znalaza si (Str. 12, tame) Mocno te wytyka list obu grupom: ...niebezpieczny brak, polegajcy na niedocenianiu... niebezpieczeostwa wojny przeciwko ZSRR. Poza tym kada frakcja ma wasny rejestr grzechw; a wic najpierw wikszod: nie doceniaa nacjonal-oportunistycznych bdw Wasilkiwa-Turjaoskiego... przejcie Wasilkiwa-Turjaoskiego do obozu kontrrewolucji byo te dlatego zupenie nieoczekiwane dla wikszej czci partii (str. 10); bezkrytycznie popieraa bez zastrzeeo broszur Branda (wydana legalnie pt. Momenty gospodarcze w przewrocie majowym 1927 r.), w ktrej zostay niedocenione tendencje faszyzmu polskiego do ekspansji przemysowej na Wschd, co wypywao z przeceniania zdolnoci rozwojowych rynku wewntrznego Polski; oznaczad to take miao niedocenienie w danym momencie jednego z podstawowych czynnikw wojny przeciw ZSRR. Na koniec zarzuca list wikszoci obaw rewolucyjnej samokrytyki i ucieczk przed uznaniem swych bdw. Bdy za mniejszoci polegay: na propozycjach w projekcie jednej z rezolucji, odnoszcej si do wyborw sejmowych utworzenia jednolitego frontu z gry z PPS i innymi partiami ugodowymi, ktre ju wwczas (mowa o wyborach do Sejmu w 1928 roku) byy jednym z oddziaw faszyzmu polskiego; na wysuniciu na kresach wschodnich koncepcji caej wsi biaoruskiej przeciwko rzekomemu uciskowi narodowemu na Wileoszczynie: wedug talmudystyki komunistycznej jest to znowu herezja, bo nie rozrnia biednych chopw od bogatych i rednio zamonych. Wreszcie za mniejszod miaa osabid walk z
61

S to wszystko dyplomatyczne kombinacje Narkomindieu, ktre, po zawarciu paktw polsko-sowieckiego o nieagresji, poszy do lamusa.

faszyzmem polskim na kresach, co wzmogo odchodzenie inteligencji biaoruskiej od ruchu rewolucyjnego (Nowy Przegld, str. 10-11). W zakooczeniu listu mamy nowe nawoywania do zlikwidowania walk frakcyjnych za wszelk cen i wyran zapowied groby, e za dalsze prowadzenie walk frakcyjnych Komintern bdzie wyrzuca z partii. Groby te niewiele jednak pomogy. Rozmach sporw by tak wielki, e nawet ostra interwencja Kominternu nie zdoaa zatrzymad ich na miejscu. W grudniu 1928 roku Komitet Centralny KPP wyda komentarz do listu Komisji Polskiej, w ktrym czytamy: Logika jednak dwuletniej walki frakcyjnej, sia solidarnoci frakcyjnej i frakcyjnych zwizkw s tak silne, e cay prawie aktyw partyjny (to znaczy, dziaacze, funkcjonariusze partyjni uwaga autora) podzielony walk dwuletni na dwa obozy, nie wyobraa ju sobie innej drogi do przezwycienia frakcyjnoci i do jednoci partii, jak przez zwycistwo swojej frakcji. (Str. 17, tame) Widzimy wic, e w p roku po licie do Kominternu walki frakcyjne nie zostay zlikwidowane i mimo oficjalnych owiadczeo, adna z frakcji nie rozwizaa si. Punkt najwyszy kryzysu zosta jednak ju przekroczony i natenie sporw zaczo powoli opadad. Modnym swkiem staje si wwczas konsolidacja partii i na tym tle zaczyna si wycig: kto i w jaki sposb lepiej KPP skonsoliduje. Naturalnie, kada ze stron konsoliduje wedug swego wyrachowania; konsolidacja za staa si tematem, ktry wprowadza nowe rozbienoci. Ostatecznie u podoa wszystkich tych sporw ley toczenie si bezceremonialne do kacykowskiego korytka. Dokd za spory nie znalazy si na linii Kominternu rozstrzygnicie z jego strony nie nadchodzio, ale niebawem i to nastpio. VI Kongres Kominternu, ktry dotd jest jednym z ostatnich kongresw Midzynarodwki Komunistycznej (do sierpnia 1934 roku wicej kongresw nie byo) nakreli now strategi komunistyczn. Jeeli ideologia komunizmu midzynarodowego lat 1917-1928 stanowia ideologi sekty rewolucyjnej, panujcej w Rosji i dcej do panowania w pozostaych krajach, to VI Kongres da Kominternowi ideologi szczytu teje sekty, przetworzonego w szczyt paostwowej rosyjskiej biurokracji. Utopi wiatowej rewolucji zastpia inna nowa utopia, tworzca si w cigu lat jedenastu, utopia budownictwa socjalistycznego w ZSRR, stajcym si, dziki tej utopii, jedyn wspania ojczyzn wiatowego proletariatu. W dziedzinie teoretycznej VI Kongres przekreli ca marksowsk socjologi (nie ideologi - ta ostatnia ulega jedynie pewnej wulgaryzacji). Wedug Marksa, czy ideologii komunizmu z lat 19171928, zwycistwo socjalizmu miao byd dzieem rozwoju kapitalistycznego spoeczeostwa. Dla nowego komunizmu bdzie ono dzieem despotycznej dyktatury w Rosji, ktra przetwarza ten kraj w najbardziej nowoytne paostwo przemysowe, rzdzce si ideologi komunistyczn i budujce nie tylko nowe formy ycia gospodarczego, lecz i now wysz kultur etc. Naprzeciwko tego wiata, wszelkiej socjalistycznej wspaniaoci, stoi gincy wiat kapitalizmu. Nowa taktyka komunistyczna, wypracowana na VI Kongresie, polegaa na cisym podporzdkowywaniu Rosji wszystkich zachodnich sekcji Kominternu, nie tylko i pod wzgldem ideowym i organizacyjnym, ale i umysowym. Podwaliny tej nowej taktyki stanowiy smutne dowiadczenia ruchu rewolucyjnego na Zachodzie Europy; jedyna udana prba rosyjska wyrosa na podou wojny. Komunistom innych krajw - mwic argonem - proletariatowi, zabrako si niezbdnych dla dokonania rewolucji, ale buruazja midzynarodowa, zorganizowana przez faszyzm,

tj. przez wszystkie paostwa prcz ZSRR, szykuje wojn przeciwko Sowietom i ta wanie nowa wojna imperialistyczna musi stad si punktem wyjcia do nowej rewolucji, powtrzenia na wielk, globaln skal rewolucji rosyjskiej 1917 r. Przy odpowiedniej taktyce komunistw, uzbrojeni jako onierze: chopi i robotnicy zwrc broo przeciwko wasnym, kapitalistycznym ojczyznom, dokonywujc rewolucji przy pomocy Armii Czerwonej. Do tej dziejowej chwili trzeba przygotowywad si ju dzi drog kampanii antymilitarystycznej (nie pacyfistycznej! - komunista nienawidzi jedynie armii buruazyjnych, do armii za sowieckiej odnosi si z pietyzmem62) i defetystycznej, wpajajc jednoczenie w masy proletariatu, e jedyn ich ojczyzn jest ZSRR. Oczywicie, ten szowinistyczny militaryzm nie gardzi dla interesu posugiwaniem si, znienawidzonym przez siebie buruazyjnym, drobnomieszczaoskim pacyfizmem, zwaszcza w krajach o silnie ugruntowanym w masach wstrcie do nowej wojny. W Polsce, przy bardzo sabym w gruncie rzeczy pacyfimie mas i przy wyjtkowo sualczym moskalofilstwie elity rewolucyjnej, patriotyzm ten rycho przybra, gwnie wrd mieszkaocw pnocnej dzielnicy Warszawy, najordynarniejsze formy kultu sowieckiej siy zbrojnej. Doszo do tego, e ZMK przetumaczy na polski argon znaczn czd wojskowego krasnoarmijskiego repertuaru, posugujc si nim, jako piewnikiem ruchu robotniczego. Naley jednak wzid w obron Komintern np. przed posem Czapioskim, ktry w jednym z artykuw w Robotniku z caej prostackiej strategii wojennej Kominternu, wycign logiczny wniosek, e Komintern jest za wojn. Tak prosto te rzeczy nie przedstawiay si, a przy badaniu taktyki Kominternu i Sowietw logika nieraz zawodzi. Istota strategii wojennej Kominternu, twrc ktrej by Bucharin, polegaa na tym, e rzd sowiecki mocno obawia si wojny interwencyjnej, wicej z Zachodu, ni ze Wschodu, a niektre plany angielskie i niemieckie (tu przypominamy plany Deterdinga i Rechberga) , zdaway si obawy te potwierdzad. Nie wierzc, jak to ju zauwaya Kostrzewa w 1924 roku, w moliwod rychej rewolucji na Zachodzie, rzd sowiecki chcia sobie przynajmniej zapewnid na wypadek tej wyimaginowej wojny kadry dywersyjne swych agentur, tj. sekcji Kominternu, ktrym znw, dla ich zdezorientowania, musiano podad strategi wojenn w odpowiednim, marksistowskim i rewolucyjnym sosie. Metoda taka naley do elaznej polityki Sowietw. Nawiasem mwic, istoty powstania pierwszej piatiletki w ZSRR naley szukad nie gdzieindziej, jak wanie w obawach wojennych; na Kongresie piatiletk przedstawiono, jako akcj realizacji budownictwa socjalistycznego, nakazujc prowadzenie najgortszej propagandy na jej rzecz. VI Kongres wyznaczy te specjalny doroczny Dzieo Walki z Wojn z ZSRR; dzieo ten przypada na 2 sierpnia. Powracajc jeszcze do ktni wewntrz KPP, zasuguje na uwag moment, w ktrym wreszcie znalazy si one na linii Kominternu. Z koocem 1928 roku rozpocza si, trwajca cay rok, walka grupy Stalina-Mootowa-Kaganowicza z prawicow grup Bucharina-Rykowa-Tomskiego, zakooczona klsk tej ostatniej. Chodzio w niej o tempo piatiletki. Prawica gosia zwolnienie tego tempa pod hasem: wpierw nakarmid i odziad, wpierw mied cegy, potem dopiero budowad nowe fabryki i maszyny! Tymczasem rzdzca grupa stalinowska (zasiadajca w Sekretariacie Generalnym WKP), w cigej
62

Ju od 1924 roku utar si zwyczaj obejmowania przez poszczeglne oddziay armii czerwonej patronatu nad rnymi lokalnymi organizacjami komunistycznymi w innych krajach, zwaszcza modzieowymi; patronat taki polega przede wszystkim na nadsyaniu subsydiw pieninych. W dowd wdzicznoci za t opiek lokalne organizacje komunistyczne obdarowuj Armi Czerwon prezentami, np. Komitet Warszawski ZMK w swoim czasie ze skadek czonkowskich ufundowa jednemu z pukw Czerwonej Armii karabin maszynowy.

obawie przed interwencj, wzia kurs na szybkie tempo - rozbudow cikiego przemysu, przede wszystkim wojennego, chodby kosztem godu i ndzy najszerszych mas robotniczych, a zwaszcza chopskich. Te ostatnie byy najwikszym wrogiem komunizmu, ktrego te w obliczu nadchodzcej wojny na gwat trzeba byo likwidowad, za pomoc polityki fiskalnej i rugowania chopa z ziemi (kochozy i sowchozy). Bierny opr chopw dawi Stalin barbarzyoskimi ekspedycjami karnymi i masowymi przesiedleniami. Rwnie brutalnie zdawi i opozycj partyjn, oddajc zbyt opornych przeciwnikw swej polityki w rce GPU a w najlepszym razie do dyspozycji Centralnej Kontrolnej Komisji (co la sd partyjny), wyrzucajcej przeciwnikw generalnej linii, tzn. kursu Stalina z partii, a to znw oznacza pozbawienie wszelkich posad, wcznie do utraty kartki chlebowej, mieszkania etc. Bucharin, przegrawszy w WKP i w rzdzie, musia ustpid take z Kominternu, miejsce jego zaj lewicowy Mootow, stajc si wodzem Kominternu do czasu, pki nie obj formalnie stanowiska premiera ZSRR. Zaczy si wwczas rugi prawicowcw we wszystkich zagranicznych partiach komunistycznych. W KPP wprawdzie wszyscy stali na generalnej linii WKP, niezalenie od przynalenoci frakcyjnej i od tego, jak jest ta linia, ale nieszczcie chciao, e w pewnych chwilach Bucharin popiera wikszod, a szczcie znw, e - Mootow sprzyja mniejszoci. Ten, pozornie zdawaoby si, mao znaczcy szczeg wystarczy w zupenoci, aby wikszod przy lada okazji narazia si na potpienie Kominternu, co te nastpio niedugo. Nie pomogy tu nawet prostalinowskie artykuy Krlikowskiego (Bartoszewicz), Branda i Kostrzewy, ktrymi zalewali wtedy Nowy Przegld. Ich los w Moskwie by ju przesdzony. Bezporedni powd do nowych rugw w KPP stworzyy wewntrzne stosunki polskie. Jesieni 1928 roku nastpi w PPS rozam na zwolennikw polityki Centralnego Komitetu Wykonawczego (std nazwa cekawici) - komunici nazywali ich te uawszczykami) i rozamowcw, odnowicieli tradycji dawnej Frakcji Rewolucyjnej, ktrej te nazw przyjli (std fracy, take jaworowszczycy i moraczewszczycy). Rozam ten dawa si wyczud ju od wyborw, lecz komunici byli nim zaskoczeni i zdezorientowani zupenie, gdy nie pasowa on do ich schematu, nie przewidujcego by socjalfaszyzm mia byd rozbity przez faszyzm. Pierwsz prb sklecenia odpowiedniej teorii komunistycznej, ktra by objania ten dziw natury, zrobi jeden z filarw wikszoci - Stefaoski w Nowym Przegldzie z listopada-grudnia 1928 roku w artykule pt.: Od socjalfaszyzmu do faszyzmu. Stefaoski wysuwa tez, nota bene, nie pozbawion susznoci, e faszyzm dy do stania si parti monopolistyczn, wic musi zlikwidowad wszystkie inne partie, nawet te, ktre mu si wysuguj. PPS tymczasem broni, jak tylko moe, pozorw demokratycznych, stajc si przeszkod dla integralnego faszyzmu, ktrym w oczach Stefaoskiego jest BBWR. PPS d. Frakcja Rewolucyjna potraktowana zostaa przez Stefaoskiego, jako prosta ekspozytura BBWR. Ocena rozamu dokonana przez Stefaoskiego wywoaa z miejsca wybuch oburzenia wrd mniejszociowcw. Najwiksz irytacj sprawia jego teza o obosiecznej roli socjaldemokracji. To - e masy te odday gosy na PPS, traktujc na serio opozycyjnod PPS wobec rzdu, szczerze wierzc w socjalistyczno-demokratyczne hasa PPS - faszyzm susznie potraktowa, jako objaw narastania wrzenia rewolucyjnego, na ktrego tle radykalno-demokratyczny i opozycyjny frazes PPS coraz bardziej ujawniad bdzie sw obosiecznod, zwaszcza, gdy coraz bardziej decydujcy wpyw wrd klasy robotniczej, bdcej hegemonem si rewolucyjnych, zdobywa komunizm.

(Nowy Przegld, listopad-grudzieo 1928 r., str. 127) Artyku Stefaoskiego niewtpliwie roi si od rnych niesprawdzonych zgoa aksjomatw w rodzaju owego narastania wrzenia w masach, wzrostu komunizmu etc. Uderza w nim faszywa analiza wyborw sejmowych, oparta na nieznajomoci faktw, nie mniej konstatuje rzecz obiektywnie suszn dowodzc, e PPS ustosunkowuje si do rzdu opozycyjnie, i to dao mu podstaw do stworzenia teorii obosiecznoci. Prosta ta teoria oparta zostaa na logicznym rozumowaniu: skoro PPS rozpocza walk z rzdem, przy uyciu radykalnych hase, walka jej w pewnym stopniu idzie na rk ruchowi rewolucyjnemu. Naturalnie, teoria obosiecznoci staa si kamieniem obrazy prawie dla caej KPP i potpiona zostaa z miejsca jako antyleninowska. Doprawdy, przy najwikszym wysiku umysowym nie mona zrozumied dlaczego ma ona kryd w sobie jakie niebezpieczeostwo dla komunizmu; Stefaoski w artykule owym stwierdza rzecz prost i fakt oczywisty, ktremu, przy odrobinie logiki, nawet z komunistycznego punktu widzenia, nie da si zaprzeczyd. Przecie zrozumia rzecz jest dla kadego, e, jeli PPS ustosunkowaa si do rzdu opozycyjnie, jeli neguje ona wiele jego zarzdzeo i niektrym wrcz przeciwstawia si, to jest to obraz walki z rzdem, a nie wsppracy, czy chodby krytycznego, ale rzeczowego stosunku. Tymczasem komunici wyimaginowali sobie, e gwn treci bytu PPS jest walka z komunizmem (w rzeczywistoci jest akurat odwrotnie: wanie 60 proc. energii KPP - idzie na walk z PPS, kada gazetka komunistyczna roi si od napaci na t parti, gdy w Robotniku mona nic nie znaled o komunistach caymi tygodniami) i nawet wwczas, gdy PPS wysuwa opozycyjne i radykalne hasa. Ma to byd manewrem, odcigajcym masy od ruchu rewolucyjnego. Wedug Stefaoskiego, frazes opozycyjny PPS mimochodem bije w faszyzm, czyli w rzd; inni komunici za orzekli, e jest to zrcznie wyreyserowany manewr potrzebny faszyzmowi. Ujawnia si tu, doprawdy, niezwyka wprost mdrod racji stanu komunistycznej polityki. Trzeba byd pozbawionym wszelkiego realizmu politycznego, by dojd do podobnej oceny roli opozycyjnych partii politycznych. Wedug oceny KPP, wszystkie partie polityczne poza ni, nale do obozu faszystowskiego. Partie te poczone s jakim mitycznym wzem. A przecie, gdyby nawet byo to prawd, to i tak zaatakowanie teorii Stefaoskiego wiadczyd musi o jakim obdzie komunistw, bo sami przecie na innym miejscu stwierdzali, e w obozie faszystowskim panuj tarcia. Zreszt, teoria obosiecznoci bya tylko porednim powodem upadku Stefaoskiego, a istotna przyczyna leaa w przetasowaniach midzy dostojnikami Kremla i w zmianach orientacji Kominternu. W styczniu 1929 roku zbiera si V Plenum Komitetu Centralnego KPP, w skadzie ostatecznie ustalonym na VI Kongresie Kominternu. Plenum to zajmowao si gwnie spraw rozamu w PPS i taktyk w ruchu zawodowym. Dodad trzeba, e rozam w PPS pocign za sob rozam i w klasowych zwizkach zawodowych - fracy poczli tworzyd zwizki odrbne, co wytworzyo chaos, wzmacniajcy poniekd pozycj KPP. Doszo przy tym do wielkiej ktni midzy samymi mniejszociowcami: oto Fiedler (Efroim Truskier) wysun tez, e PPS wyzbywa si swych

demokratycznych iluzji i coraz bardziej przechodzi na pozycj faszyzmu63. Tezie Fiedlera przeciwstawi si Leoski, twierdzc, e PPS bya demokratyczn tylko tak dugo, jak bya ni buruazja, staa si za faszystowsk automatycznie, gdy buruazja przyja t form. Troch elastyczniejszy umys Fiedlera nie mg przeknd tej prostackiej tezy, wic z miejsca wyrzucono go z frakcji mniejszociowej i ogoszono za pomagiera prawicy. Bya to pierwsza jawna awantura wrd mniejszociowcw, ktra znacznie osabia ich wewntrzn spjni i presti na zewntrz; na nieszczcie za, wybucha w momencie, gdy mniejszod bya ju na finiszu dojcia do wadzy. Ktnia ta niemao przyczynia si do tego, e wikszod wysza na Plenum dod obronn rk, a rezolucja V Plenum stanowi compositum wikszociowo-mniejszociowo-fiedlerowskie. Rozam w PPS, to etap w planie Pisudskiego, zmierzajcym do utworzenia jednej partii. Rezolucja szufladkuje partie na jawnie faszystowskie i ukryte. Do tych ostatnich naley PPS, ktra jest potrzebna faszyzmowi, jako or do walki z komunizmem. Jest ona dla komunizmu groniejsza, ni inne partie, wanie dlatego, e jest ukrycie faszystowska itp. brednie. Za to w taktyce zwizkowej V Plenum dokonao potnego kozioka na lewo - wobec rozamu na zwizki frackie i cekawistyczne rzuca haso tworzenia jeszcze trzecich, samodzielnych zwizkw zawodowych. Do decydujcej rozgrywki na Plenum nie doszo, caa walka wikszoci z mniejszoci bya niejako przygrywk. Zaraz po skooczonym Plenum, Manuilski, urzdujcy wwczas w Berlinie, jako sekretarz WEB-u (West Europische Bro der Komintern64), ogasza artyku o niemieckiej prawicy Brandlera, ktr wanie wyrzucono z KP Niemiec. W artykule swym mimochodem zahaczy o Kostrzew i jej przyjaci, poniewa bronili oni prawicowych pogldw na stabilizacj. Bya to pierwsza jaskka z Kominternu, zapowiadajca now zmian kierownictwa w KPP. W kwietniu 1929 roku Sekretariat Krajowy KC, w midzyczasie opanowany ju przez mniejszod, przeprowadza uchwa: Sekretariat uwaa za politycznie niesuszn tez obosiecznoci frazeologii radykalnodemokratycznej i opozycyjnej PPS, sformuowan w artykule tow. Stefaoskiego i referowan w partii, gdy przyczyni si ona do szerzenia zudzeo co do rzekomej walki PPS z faszyzmem i w zwizku z tym zabrania referowania tej tezy w partii. Oprcz tego, Sekretariat zwrci si do Politbiura KC o zajcie si t spraw. Wikszociowa przewaga w Politbiurze naleaa ju do przeszoci; obok Kostrzewy i Prchniaka, zasiada w nim wprawdzie i twrca nowej tezy, Stefaoski, ale przewag ju miaa mniejszod z Leoskim, Czarnym i Korczykiem, plus moskiewski jzyczek u wagi, protektor mniejszoci, Sokolik-Knorin. Jednoczenie z kryzysem gospodarczym w wiecie kapitalistycznym, rozpoczyna si w KPP kryzys kierownictwa. Dla tych z aktywu, ktrzy w nim kark skrc, bdzie to te kryzys gospodarczofinansowy.
63 Skooczony absurd: ze wszystkich partii II Midzynarodwki jedynie w socjalistycznej partii Francji wytworzyy si tendencje do rewizji socjaldemokratycznych pogldw na integralny parlamentaryzm - jest to tzw. lewicowy faszyzm (neo-socjalici); analogiczne prby mamy w Anglii (Cripps). Wielkie za to odamy socjaldemokracji (Francja, Szwajcaria, Austria, Niemcy) recytuj ostatnio komunistyczne koncepcje dyktatury proletariatu w zagodzonej formie. e w PPS moe wytworzyd si kierunek neosocjalistyczny, nie jest wykluczone, chwilowo jednak nie ma nawet jego zalkw, za to znaczny odam partii (Drobner, Chodyoski, Hryniewicz) zerka w stron komuny. 64 Zachodnio-Europejskie Biuro Kominternu. (Agentura Kominternu).

ROZDZIA VI
Tred : KPP w czasie kryzysu gospodarczego. Wygrywanie kryzysu przez KPP. Rozam w PPS-Lewicy. VI Plenum KC KPP. Nowa taktyka zwizkowa. Rozprawa z prawic. Organizacyjne przesunicia w kierownictwie. Koniec walk frakcyjnych. Bunt Krlikowskiego. Teoria o imperializmie polskim. Platforma zastrzeeo b. wikszociowcw. Rugi funkcjonariuszy. VII Plenum KC. Prawicowa opozycja i jej kapitulacja. Opozycja fiedlerowcw. Przygotowanie do zjazdu partyjnego. V Zjazd KPP Komunici wobec sprawy brzeskiej. Gboki kryzys w ZSRR w 1930 roku i nowe obawy wojny. Nastawienie V Zjazdu na akcj sabotaow. Alarmy o organizacyjnym nienadaniu. Obrona ZSRR. Perspektywy kryzysu politycznego. Akcja sabotaowa w Maopolsce Wschodniej. Proces komunistyczny w ucku. Pogrom opozycji prawicowej. Nowy Komitet Centralny. Klska wyborcza KPP jesieni 1930 r. Zawieszenie Komitetu Warszawskiego KPP. Wojenne II Plenum KC. Powstanie grupy Pietrka. Dyskusja o strajku powszechnym. Siy KPP w cyfrach i skad socjalny jej czonkw. Ukryte walki w KC. III Plenum KC i modyfikacja hasa samookrelenia dla Ukrainy i Biaorusi. Zwrot w sprawie narodowociowej. Walka z traktatem wersalskim. Stosunek KPP do terroru. Rewelacyjny artyku bikowskiego o planach wojennych sztabu Armii Czerwonej i taktyce komunistw. Konflikt z Kominternem. Powszechny strajk dnia 16 marca 1932 roku i jeszcze jedno bankructwo komunistycznych teorii. Wyrzeczenie si jednolitego frontu. VI Zjazd KPP. Projekt programu KPP. Zmiana hasa o ziemi. Grupa trockistowsko-prawicowa. Rekonstrukcja kierownictwa. Zdradzieckie stanowisko KPP w sprawie Grnego lska i Pomorza.

Kryzys gospodarczy, ktrego pierwsze oznaki pokazay si ju w 1929 roku, obudzi wrd komunistw nowe nadzieje. Przecie mia on od pocztku charakter ju nie jednego z kryzysw periodycznych, towarzyszcych gospodarce kapitalistycznej od jej pierwszego dnia, ale kryzysu strukturalnego, sigajcego najgbszych podstaw ustroju gospodarczego. Komunici mog gosid, e oni tylko potrafi wyprowadzid wiat z katastrofy i to nie inaczej, jak drog rewolucji, przy pomocy dyktatury proletariatu oraz przy zastosowaniu planowej gospodarki na wzr rosyjskiej. Inne prby wyjcia z kryzysu, jak bezkrwawa przebudowa ycia gospodarczego drog solidaryzmu spoecznego, idee gospodarki narodowej, skomplikowane plany i programy gospodarcze socjaldemokratw etc., byy przez komunistw wymiewane. Ale, jeeli partie komunistyczne maj zrealizowad swe rewolucyjne wyjcie z kryzysu, musz skonsolidowad si wewntrznie, zlikwidowad swe tarcia frakcyjne. Przewlekanie ich traktuje si jako zdrad rewolucji, uniemoliwiajc wyzyskanie kryzysu dla jej celw. W KPP dominuje jednak ruina i rozkad. Warunki do konsolidacji na og dojrzewaj wtedy, gdy spory frakcyjne poczynaj kolidowad z interesami WKP i Kominternu. Na pierwszej poowie 1929 roku zaciyo kilka wielkich wypadkw. ZSRR wplta si w Chinach w nowy okres wojny domowej; dziki pracy Kominternu nastpio osabienie chioskiego rzdu narodowego w Nankinie (Czang-Kaj-Szek), co umoliwio dojcie do potgi Czan-Sze-Liang'owi, synowi Czan-Tso-Lin'a, satrapie Mukdenu, ktry wszcz wojn z Sowietami o kolej wschodniochiosk. Wojna ta skooczya si zreszt zwycistwem armii sowieckiej, dziki lepszemu

sprztowi wojennemu i lepszej organizacji tej ostatniej; komunistom za posuya do wrzaskliwej agitacji, e wojna antysowiecka ju si rozpocza. W Berlinie w dniu 1 maja 1929 roku komunici urzdzaj, wbrew zakazowi policji, wielk manifestacj uliczn. Minister spraw wewntrznych - marksista Grzesioski i marksista Zrgiebel, prezydent policji berlioskiej, urzdzaj im krwaw ani, ukoronowan szturmem na synn berliosk dzielnic lumpenproletariatu Neuklln. W par dni pniej dochodzi do wadzy w Anglii rzd Labour Party i nie wznawia od razu stosunkw z Sowietami. Berlioski socjal-policjant i londyoski socjal-dyplomata, rozpalili nienawid komunistw do socjaldemokratw tak wielk e odtd przez par lat komponuje si teori o zrastaniu si socjalfaszyzmu z faszyzmem. W Polsce w tym czasie jest wzgldnie spokojnie, nawet wikszych strajkw jest mao; jako jedyny lokalny, ale gony, o znaczeniu oglniejszym, wymienid mona tylko dugotrway strajk w warszawskiej przdzalni Wola, w ktrym komunici odegrali pewn rol, gwnie za porednictwem PPS-Lewicy. W czerwcu-lipcu tego roku nastpuje ostatni akt kruszenia si przybudwek KPP. Wikszod KC PPSLewicy zrywa z komunizmem, a wszyscy zaoyciele i najwybitniejsi dziaacze partyjni odchodz. PPSLewica rozpada si, czd jej czonkw z Andrzejem Czum na czele przesza do PPS dawnej Frakcji Rewolucyjnej; Albin Rozenzweig-Rycki i organizacja pruszkowska (Berent) - do niezalenych socjalistw dr Kruka, drobne odamki - do PPS. Zupenie skomunizowane organizacje z b. Kongreswki ukonstytuoway si w parti pod dawn nazw bdca prost ekspozytur KPP (w lutym 1932 roku zostaa ona rozwizana przez wadze). Rozwaleniu si tej legalnej placwki KPP towarzyszyy ogromne denuncjacje aktywu partyjnego kompartii - prcz caego tumu pomniejszych agitatorw znaleli si w wizieniu: Witold Tomorowicz, Mieczysaw Bernstein i Kazimierz Cichowski, podwczas sekretarz Frakcji Komunistycznej w Sejmie. W czerwcu 1929 roku zbiera si VI Plenum KC KPP, ktre w walce z prawic dokonao zasadniczego zwrotu. Plenum to: ...wnioso korektyw do uchwa poprzedniego, styczniowego, Plenum, ktre - przy zasadniczo susznej charakterystyce PPS i BBS, nie wskazay, e PPS w tym okresie jest najwikszym niebezpieczeostwem dla klasy robotniczej. (Nowy Przegld, maj-lipiec 1929 roku, str. 5-6) Mamy wic korektyw na lewo. Za to w dziedzinie pracy w ruchu zawodowym trzeba byo korygowad na prawo: ... w uchwaach tych (V Plenum) popeniono bd, polegajcy na kursie generalnym na tworzenie nowych zwizkw rewolucyjnych tam, gdzie Komisja Centralna wyklucza je i rozbija, nie cofania si przed zakadaniem nowych zwizkw tam, gdzie zwizki Komisji Centralnej (tj. spod wpyww PPS - uwaga autora), utraciy wpywy na masy - Plenum Styczniowe i Narada (Zwizkowa) posuny si do twierdzeo w rodzaju, e powstanie zwizku rewolucyjnego jest jedynym rodkiem obrony klasy robotniczej przed ofensyw kapitau, faszyzmu i wojny, to znaczy do pewnego fetyszyzm u zwizkowego w rewolucyjnej szacie....

...porzucenie zwizkw Komisji Centralnej, posiadajcych jeszcze wpywy w masach, jest pjciem po linii minimalnego oporu, jest wypaczeniem treci politycznej naszej taktyki zwizkowej, ktrej istota polega na walce o masy skupione w zwizkach lub pozostajce pod wpywami tych zwizkw, a nie na ucieczce ze zwizkw. (Tame, str. 8) Klasowe zwizki zawodowe zawsze stanowiy i stanowi du podpor dla PPS i jej si, na ktr wielki apetyt zdradza KPP. Dla wydarcia zwizkw spod wpyww PPS, komunici cigle modyfikuj sw taktyk zwizkow, pragnc dojd do takich form, ktre by zapewniy im legaln dziaalnod wywrotow w ruchu zawodowym. Zauwaa si tu ciekawy rys: zwizki zawodowe w walce pomidzy PPS a KPP nie staj si instytucjami dbajcymi o popraw bytu zrzeszonych robotnikw, tylko narzdziami walki politycznej o cele cile partyjne. VI Plenum bierze kurs na samodzieln kierownicz rol w akcjach ekonomicznych w oparciu o Lewic Zwizkow, tj. na organizowanie strajkw poza zwizkami zawodowymi przez komunistw, wystpujcych pod niejasn firm Lewicy Zwizkowej. S to grupy komunistw i ich sympatykw na terenie poszczeglnych przedsibiorstw, zastpujce dawne czerwone frakcje, ktre stanowiy integraln czd klasowych zwizkw zawodowych. W ogle, taktyk komunistyczn cechuje gorczkowe poszukiwanie form walki ekonomicznej poza ramami ruchu zawodowego. Czytamy to w uchwaach VI Plenum: W okresie, gdy wikszod mas robotniczych pozostaje poza zwizkami, a kierownictwo zwizkw pozostaje w rkach socjalfaszystw, podstawowym rodkiem dla pocignicia mas do walki strajkowej musz byd oglnorobotnicze organy jednolitego frontu, czce w jedn caod zorganizowanych i niezorganizowanych, jak: komitety fabryczne, komitety walki itp., dziaajce w najcilejszym zwizku z Lewic Zwizkow. (Uchway VI Plenum KC KPP, str. 26) Jednake, wartod tych form okazaa si bardzo problematyczn, nawet z komunistycznego punktu widzenia. Umoliwiay one komunistom nieraz, zwaszcza w ostatnich latach, zupenie bezcelowe prowokowanie strajkw w poszczeglnych przedsibiorstwach, bardzo czsto poczonych z terrorem, lecz zawodziy przy wikszych akcjach strajkowych, a przecie tylko takie mog mied znaczenie polityczne. Na wiksze strajki zdobywa si jedynie Komisja Centralna Zwizkw Zawodowych, cakowicie opanowana przez PPS. To te jednym z gwnych celw caej roboty Lewicy Zwizkowej jest wywieranie nacisku na t Komisj Centraln i jej zwizki; w ostatnich latach zwizkowcy-cekawici pochonici walk z faszystowskim ustawodawstwem, naciskowi temu ulegaj coraz bardziej, chod to wcale nie przeszkadza komunistom lyd ich dalej: pp. uawski, Staoczyk i Szczerkowski zawsze bd nazywani zdrajcami, socjal-faszystami, amistrajkami etc. VI Plenum widzi w Polsce, oprcz gospodarczego, take i kryzys polityczny. Istotnie, by to pocztek wielkiej walki o reform Konstytucji, c jednak, kiedy panowie z Politbiura KC rozumiej si na tych sprawach, jak przysowiowa kura na pieprzu. Wybaczmy im ju narastanie w Polsce elementw bezporedniej rewolucyjnej sytuacji, bo to jest ich codzienny pokarm, lecz jak wytumaczyd, e w momencie wyranego odsuwania si PPS od pracy paostwowej, VI Plenum widzi dalsze zrastanie si socjal-faszyzmu z aparatem faszystowskim (tj. paostwowym - przypominamy, e w tym okresie jednym z gwnych zarzutw PPS przeciwko rzdom dyktatury byo wanie rugowanie jej czonkw z urzdw), ktre ma si wyraad w udziale PPS w Sdach Pracy oraz rnych doradczych

i arbitraowych organach rzdowych (str. 13). Ale najwiksze niebezpieczeostwo na drodze zwycistwa KPP stanowi: Zudzenia demokratyczne w masach bd stanowiy najwiksz przeszkod dla zwycistwa dyktatury proletariatu. (Str 14 Uchwa VI Plenum) Stare prawicowe kierownictwo rozumowao, poniekd susznie, e ustrj demokratycznoparlamentarny atwo moe przybrad zwyrodniae formy kiereoszczyzny i stad si pierwszym etapem dyktatury proletariatu. Tymczasem lewicowcy, mniejszociowcy boj si jak ognia wszelkiej idei, ktra by hamowaa penetracj zabobonw o istocie faszyzmu i jedynej ojczynie proletariatu etc. Boj si take samej idei demokracji i pod wpywem tego strachu przypisuj masom, najzupeniej komunistom obcym, jakie zudzenia demokratyczne nie wiedzc, e dzi w krajach takich jak Polska, masy pragn wanie silnych rzdw, ktre mogyby zabezpieczyd im ad i porzdek wewntrz paostwa, a pokj i moc na zewntrz. VI Plenum rozprawio si nie tylko z teori obosiecznoci frazeologii pepesowskiej Stefaoskiego, ale i z sam Kostrzew. Na Plenum tym Kostrzewa dowodzia, e czynnikami rewolucji s (czy mog byd), oprcz proletariatu oraz chopstwa i mniejszoci narodowych, rwnie tarcia w obozie buruazyjnym midzy buruazj wielk a drobn. Wywoao to burz, a koncepcj jej, nota bene zgoa rozsdn, uznano za nawrt do teorii o samodzielnej roli drobnomieszczaostwa i potpiono. Kostrzewie chodzio przecie o star, komunistyczn racj, wedug ktrej naley wykorzystywad walki wewntrzne w obozie wroga (buruazji). Prawd t caa KPP gosia i gosid bdzie dalej, na razie jednak daa ona pretekst do rozprawienia si z Kostrzew. Komentarz do uchwa VI Plenum wyranie to zaznacza: Tote Plenum nie poprzestao na sownym tylko potpianiu bdw prawicowych, lecz dokonao pewnych posunid organizacyjnych, w celu konsekwentnego przeprowadzenia susznej linii partii i zabezpieczenia sprystego funkcjonowania kierownictwa partyjnego. (Nowy Przegld, maj-lipiec 1929 r., str. 7) Nastpnie zaczy si nowe rugi organizacyjno-polityczne. Stefaoskiego i Kostrzew usunito z Politbiura, pozostawiajc z b. wikszociowcw jedynie Prchniaka. Usunito te WrzosaHubermana z Sekretariatu Krajowego; Krajewskiego pozbawiono wszelkiego faktycznego wpywu przedtem jeszcze wylecia z Redakcji Centralnej Brand - wszystkich za usunitych odesano do Moskwy. Ale klecenie nowego, swojego kierownictwa nie przyszo mniejszoci tak atwo. Wielu z najzdolniejszych jej przywdcw znalazo si w tym czasie na odpoczynku w wizieniu, midzy innymi Witold Tomorowicz i Jan Paszyn. Do cisego kierownictwa bezceremonialnie wysuwaj si teraz: Alfred Lampe (Marek), jedna z najlichszych kreatur spord eks-pecekw i krzykliwy OskarTadeusz arski, w tym okresie pose na Sejm; ten ostatni pniej, wiosn 1930 roku, zosta aresztowany za sprowokowanie rozruchw pod odzi i strzelanie do policji. Wrci te do aski Henrykowski (Saul Amsterdam), ktry gwatownie pcha si do kierownictwa. B. wikszod znowu przejawia tradycyjny brak charakteru: oderwaa si od niej grupa tzw. konsolidatorw z Purmanem i Sochackim na czele, ktra podporzdkowuje si nowemu kierownictwu, wchodzc w jego skad. Konsolidatorzy zaczynaj tak arliwie demaskowad i denuncjowad swych b. towarzyszy frakcyjnych o wszelkie herezje i antypartyjnod, e budz niesmak, nawet i podejrzenia, ktre pniej doprowadzaj do oskareo Sochackiego o prowokacj, tj. wspprac z wadzami policyjnymi. Pod

tym zarzutem Sochacki znalaz si w Moskwie przed obliczem wadz GPU, ktre wyday na niego wyrok. Kto chce, niech wierzy w jego win! Nowe kierownictwo raz jeszcze deklaruje, e nie bdzie tolerowao metod frakcyjnych i konserwowania obalonych ju faktycznie frakcyjnych przegrdek. Tym razem istotnie, dziki bezwzgldnemu poparciu Moskwy, udao si kierownictwu pooyd kres walce wewntrznej, ale przeprowadzona po mistrzowsku konsolidacja staa si znowu punktem wyjcia do nowej walki grup i klik, walki starannie przecie ukrywanej przed parti, a do pewnego stopnia nawet przed Kominternem. Dlatego te we wszystkich publikacjach komunistycznych, nawet cile poufnych, znajdujemy jedynie bardzo sabe echa tych walk wewntrz zwyciskiej b. mniejszoci. Przywdcy b. mniejszoci zaczli wypierad si przeszoci frakcyjnej, rozpoczynajc dla zachowania pozorw obiektywizmu walk na dwa fronty, tzn. z prawic i z lewic. Pierwszym przejawem jej byo ostre wystpienie na Plenum przeciwko Fiedlerowi, chocia ten ju p roku przedtem zosta usunity z frakcji mniejszociowej. Kostrzewa, w przewidywaniu atakw na ni, wraz z b. wikszociowcami gosowaa za rezolucj Plenum, wypierajc si jedynie tego, e b. wikszod stanowi odmian midzynarodowej prawicy. Ponadto wyrazia nawet gotowod walki z bdami prawicowymi i pogldami jej przypisanymi, ktre nie byy i nie s jej pogldami. Owiadczenie Kostrzewy Politbiuro odrzucio, uznajc je za manewr, utrudniajcy konsolidacj. Jesieni 1928 roku zbiera si Plenum Kominternu65, na ktrym Mootow raz jeszcze ostro zaatakowa prawicowych wodzw KPP za faszywe pogldy na socjal-faszyzm, pochwalajc ich detronizacj. Niewielu z usunitych odwayo si na opr, oczywicie, gb. Wikszy skandal, ktry odbi si gonym echem w wiatku komunistycznym, urzdzi tylko Bartoszewicz (Krlikowski). W licie swoim do Kostrzewy, przyapanym przez KC KPP (czy przypadkiem nie przez gepistw?), zapowiada on nie cofanie si przed adnymi konsekwencjami i nie podporzdkowanie si nowemu przewrotowi w partii. Leoski z oburzeniem okreli ten list, jako dowd przerastania prawicowego odchylenia w otwarty bunt przeciwko decyzjom Plenum (Nowy Przegld Nr 4/29, str. 19). W niszych instancjach partyjnych, na Komitetach Okrgowych, na skutek zlecenia KC zaczto ju uchwalad rezolucje, domagajce si wykluczenia Bartoszewicza z partii, ale nie zgodzia si na to WKP, ktrej by on w tym czasie czonkiem i to pomimo nawet dao polskiego KC. Ciekawy to przyczynek do powagi i dostojeostwa polskich komunistw wobec rosyjskich. Czonek WKP moe dopucid si nawet najwikszej niesubordynacji wobec KC KPP, mimo to uchodzi mu ona na sucho, o ile zachowa lojalnod wobec wadz swojej partii. Zreszt, warto byo trzymad Bartoszewicza w pogotowiu na wypadek jakiego nowego kryzysu w KPP. Pewien opr nowemu kierownictwu stawia te znaczna czd tzw. centralnego i redniego aktywu, tj. czonkw Wydziaw Centralnych i Komitetw Okrgowych. Opr ich polega na tym, e gosowali za uchwaami VI Plenum, ale zgaszali jednoczenie zastrzeenia co do niektrych punktw, zwaszcza co do okrelania grupy Kostrzewy, jako polskiej odmiany prawicy midzynarodowej. KC by zdania, e platforma zastrzeeo jest pretekstem do mobilizacji si prawicowej frakcji i odwoa si w tej sprawie do Kominternu. W padzierniku 1929 roku Politsekretariat Komitetu Wykonawczego Midzynarodwki Komunistycznej, ktry obok Politkomisji, a waciwie obok Politbiura WKP jest najwaniejsz instancj Kominternu, pod przewodnictwem Mootowa zajmowa si specjalnie
65

Ciao to wystpuje czsto w literaturze komunistycznej i o komunizmie pod nazw-skrtem IKKI (Isponitielnyj Komitiet Kommunisticzeskawo Internacjonaa).

sprawami KPP. Przyjta wwczas rezolucja zawiera pochway za znaczne postpy w pracy. Grup Kostrzewy okrela, jako polsk odmian prawicy. Jednoczenie rezolucja Politsekretariatu stwierdza, e: Podstawowe kadry b. wikszoci odchodz od swej frakcji i konsoliduj si ze zwolennikami b. mniejszoci wok tych uchwa (tj. uchwa Kominternu i VI Plenum). To stwierdzenie staje si zarazem rozkazem i od tej chwili, kto nie podporzdkuje si uchwaom i zgosi jakiekolwiek zastrzeenia, zostaje bezwzgldnie od kierowniczej pracy w KPP odsunity i zesany do ZSSR. Dla zaakcentowania penego poparcia odnowionemu kierownictwu KPP, Politsekretariat Kominternu zaznacza: Naley wykorzystad cakowicie wszystkie siy partyjne, stojce szczerze na punkcie widzenia Kominternu i VI Plenum KC KPP, bez wzgldu na ich dawne ugrupowanie frakcyjne. (Nowy Przegld, listopad-grudzieo 1929 r., str. 17) Uchwaa ostatnia staa sie pniej tarcz ochronn dla zwyciskiej frakcji b. mniejszociowcw w momencie zapocztkowania dzikiej dyktatury w onie partii. KC rozpocz rugi partyjne na caej linii, zwalniajc ze stanowisk wielu patnych funkcjonariuszy. Jeeli dowiemy si, e w partii stale pracuje okoo 200 penopatnych funkcjonariuszy partyjnych, prcz caej masy dorywczo wynagradzanych partyjnikw66, zrozumiemy, e jest o co kcid si, tym bardziej, e tzw. aktyw partyjny rekrutuje si w 95% z ludzi zdeklasowanych i nieposiadajcych adnej trwaej podstawy pod egzystencj. S to przewanie niedokooczeni inteligenci, synkowie i cry zbankrutowanych kupcw, robotnicy, ktrym nie chce si pracowad nawet wtedy, gdy prac t posiadaj, a w maej tylko czci bezrobotni, pozbawieni pracy wskutek kryzysu lub przez swoj wywrotow dziaalnod. Krytyczna czd rezolucji Politsekretariatu mwi o duej saboci organizacyjnej KPP i stawia przed ni zadanie: ...przezwycienia ogromnej dysproporcji midzy wpywami partii a organizacyjnym ujciem tych wpyww ...szczegln uwag zwrcid naley na wielk sabod organizacyjn Grnego lska, grajcego du rol w przygotowaniu wojny przeciw ZSRR. (Tame, str. 18) Przeciwko uchwale Politsekretariatu na KC KPP gosowa jedynie Prchniak, ale i on : ...uwaa za niemoliwe obron swego stanowiska wbrew uchwal MK, ...e uwaa za niemoliwe organizowanie oporu przeciw tej uchwale, e przyjmuje j do wykonania (Nowy Przegld ze stycznia-lutego 1930 r., str. 112) A wic nie zgadzam si, ale przecie jakakolwiek walka z Moskw jest niemoliwa, przecie nie zdobybym si na wytrzymanie gradu obelg, ktry czeka zdrajcw, renegatw, prowokatorw, dlatego przyjmuj do wykonania wszystko. Te niewolnicze deklaracje a la Prchniak lub tragiczne przemwienie Kostrzewy na Komisji Polskiej w 1924 roku, lepiej jeszcze ni czynownicze owiadczenia Leoskiego, odsaniaj ca otchao zaprzedania si KPP Moskwie. Inna rzecz, e taki
66

W KPP oprcz penopatnych funkcjonariuszy s i pfunki, ktrzy otrzymuj poow pensji. Funk, tj. funkcjonariusz, otrzymuje przecitnie od 200 do 450 z miesicznie czystej pensji, poza rnego rodzaju dodatkami. Pfunk otrzymuje od 100 do 150 z; oprcz tego w okrgach s zapomogowcy wynagradzani miesicznie kwot od 30 do 75 z.

Prchniak, czy Warski, ilekrod zdarzy si, e znajdzie si czowiek, majcy odwag zerwad zdecydowanie z Moskw i gdy rozpocznie si przeciwko niemu nagonka, przyjd nagonce tej w sukurs67. Po usuniciu prawicowych wodzw z kierownictwa, odnowiony KC rozpocz proces ideologicznego pogbiania teorii komunistycznej. Jednym z podw tego pogbiania staa si teoria J. Rynga o imperializmie polskim, zawierajca takie absurdy, e polski imperializm powsta ju... w przedwojennym okresie, gdy Polska wcale nie istniaa! Filozofia Plechanowa-Lenina zaprzecza istnieniu duchw bezcielesnych, widocznie jednak dotyczy jedynie duchw, znanych religii chrzecijaoskiej, mahometaoskiej etc. Duchy i zjawy mitologii Kominternu mog sobie egzystowad i bez ciaa. Autor tego pomysu (b. profesor wyszej uczelni!) powoywa si na Lenina, wedug ktrego okres imperializmu zaczyna si z pocztkiem XX wieku. Na nieszczcie zapomnia o jednym z zaoeo tego proroka, i to wyjtkowo dorzecznym, e imperializm jest niemoliwy bez... imperium (paostwa), ktre t now faz kapitalizmu realizuje i reprezentuje. Na skutek ostrej krytyki Warskiego, lewicowe kierownictwo wyparo si tej absurdalnej teoryjki, zwalajc ca win za jej powstanie na autora, tj. Rynga, ktremu te kazano przeprowadzid samokrytyk. Ale nie utrzymaa si i koncepcja Warskiego, jakoby imperializm polski istnia dopiero od 1926 roku; komunici na og przyswoili sobie pogld, e polski imperializm powsta wraz z powstaniem Paostwa Polskiego. Zdaje si, e pod tym wzgldem komunici oceniaj Polsk za dobrze... W lutym 1930 roku zbiera si VII Plenum KC KPP, by wojowad dalej z prawic. Tym razem atakuje si ju po imieniu Krajewskiego, Prchniaka, Wrzosa, a nawet apioskiego (recte Lewinson), chod ten ostatni by tylko duchowym zwolennikiem prawicowej grupy, nie biorc praktycznego udziau w pracach KPP. Kostrzewa Plenum to zbojkotowaa w ogle, pozorujc sw nieobecnod chorob. Opozycj za jej satelitw okreli Nowy Przegld: Wystpujc na Plenum w roli opozycji grupa prawicy, wyizolowana w KC, odsuna si od wszelkiej wsppracy, odgrywajc rol obserwatorw i maostkowych krytykw. Nie wniosa ona ani jednej poprawki, nie zgosia adnego wniosku, nie sformuowaa adnej krytyki, z ktrej by partia moga odnied korzyd. A dalej wysuwa wniosek: ...partia musi rozbid grup prawicow do kooca, zarwno pod wzgldem ideologicznym, jak i organizacyjnym. Przy sposobnoci odgrywaj si mniejszociowcy za stare stanowisko Kominternu w sprawie walk frakcyjnych w KPP, piszc: Nawizujc do spornych zagadnieo walki ideologicznej, ktra toczya si przed VI Plenum i ktrej nie mona uwaad za drobny spr, pozbawiony zasadniczego charakteru... KC stawia dania:

67

Gdy latem 1929 r. czd PPS-Lewicy zerwaa z KPP, pepesowcy, (a zwaszcza pose Zaremba) w swym warszawskim tygodniku Pobudka, nie wstydzili si brad udziau w napaciach na nieskomunizowan czd PPS-Lewicy, chod wiedzieli doskonale, e komunici-PPS-lewicowcy walczyli z PPS CKW metodami godnymi Azefa.

Tylko kapitulacja i zupene rozbrojenie grupy tow. Kostrzewy moe zabezpieczyd parti przed tworzeniem frakcji prawicowej i rozptywaniem walki frakcyjnej. Tylko cakowita kapitulacja moe pooyd kres rozkadowym prbom dezorganizowania pracy partyjnej, siania niewiary w parti i szerzenia panikierstwa w szeregach partyjnych. (Nowy Przegld ze stycznia-lutego 1930 r., str. 10-11) VII Plenum obradowao w czasie rozkwitu w Rosji kampanii udarniczestwa (szturmowoci - cilej: rekordw wydajnoci pracy) i socjalistycznego wspzawodnictwa (socsoriewnowania), istota ktrej polegaa na takim wyciskaniu potu i krwi robotniczej, jakie na Zachodzie jest nieznane od lat 50 przynajmniej. W ogle caa pierwsza piatiletka opieraa si na tayloryzmie najgorszego gatunku. Na zagraniczne kompartie wywaro to ten wpyw, e poczy one mapowad terminologi tej faraooskomongolskiej gospodarki; VII Plenum np. nawouje do kopiowania w pracy organizacyjnej KPP metod.... budownictwa sowieckiego. Naturalnie, e nawoywania te pozostay przewanie na papierze, bo patnym agentom znowu nie tak pieszno byo do zbytniego fatygowania si. Od tego te czasu do bibuy komunistycznej wkracza cay szereg terminw technicznych w rodzaju transmisja itp. Na Plenum tym proces rozpadu nowej kliki rzdcw KPP trwa dalej. Dokoa Fiedlera grupuje si nowa opozycja lewicowa (fiedlerowcy), na czoo ktrej wysuwa si Karolski, stary, tpy fanatyk esdecki z Wydziau ydowskiego partii. Opozycja ta da zaostrzenia walki frakcyjnej, krytykujc kierownictwo i zarzucajc mu, e przeprowadza konsolidacj bezpciowo, za pomoc klajstrowania, e zaprowadzio biurokratyzm partyjny itp. W rezultacie powoduje to now walk, na ktr KPP wicej pozwalad sobie nie moe; wszystkie dotychczasowe spory doprowadziy j do takiego marazmu, e w najgorszym okresie walki Centrolewu z rzdem, partia ta nic nie moga zdziaad, caa a trzeszczc od konsolidacji. Latem 1930 roku zbiera si znowu Komisja Polska Kominternu dla skompletowania nowego kierownictwa i przygotowania V Zjazdu partii. Czonek Politbiura KC KPP Sokolik-Knorin owiadcza na niej: Lato 1928 roku - okres najostrzejszej walki frakcyjnej - to pocztek cofania si partii pod wzgldem organizacyjnym... Std jasne, e przeduanie walki frakcyjnej, chociaby jeszcze przez p roku, doprowadzioby parti do katastrofy. (Nowy Przegld z padziernika-listopada 1930 r., str. 86) W miesicu czerwcu i lipcu 1930 roku Komitet Centralny KPP znw zmuszony by wydad ostre enuncjacje przeciwko walce frakcyjnej. W enuncjacjach tych czytamy: Niezbdnym warunkiem spenienia przez parti zadao jest dalsza walka na dwa fronty: z odchyleniem i oportunizmem prawicowym, jako gwnym niebezpieczeostwem oraz z wszelkimi przejawami lewicowego sekciarstwa i warcholstwa. (Nowy Przegld z maja-czerwca 1930 r., str. 102) Std te ugodowy, jak zarzucaj fiedlerowcy, jzyk: Zasymilowad cakowicie tych, co odeszli od prawicy, wcignd ich do pracy partyjnej, przezwyciyd wszelkie pozostaoci grupowe, taki powinien byd obecnie kierunek polityki konsolidacyjnej w naszych organizacjach.

(Str. 103, tame) Elementy prawicowe wyzyskuj w tym czasie, dla swoich celw, wszelkie niepowodzenia polityczne i organizacyjne partii. Wytykaj jej bdy i braki partyjne, wywoujc tym nastrj panikierstwa i rozprzenia organizacyjnego. Komitet Centralny wymyla znw prawicy za sianie niewiary w siy partii i nieufnod do kierownictwa: To szkodnictwo (rwnie swko z arsenau bolszewickiego - wrieditielstwo, ktrym operuje si tam czsto - jak tylko powstanie co zego, to zwala si zaraz win na wykrytego wrieditiela - uwaga autora) prawicowe musi byd i bdzie wysikiem caej partii ostatecznie zlikwidowane. Z drugiej strony wod na myn prawicy lej elementy gnce w lewo w rodzaju tow. Karolskiego, na ktrego tendencje ultralewicowe wskazao VII Plenum. (Nowy Przegld z lipca-sierpnia 1930 r., str. 3) W takiej atmosferze odbya si kampania przygotowawcza do V Zjazdu KPP. Nakaz wyborczy opiewa: wybierad b. mniejszociowcw, moliwie duo robociarzy, eby mied czym pochwalid si, i takich b. wikszociowcw, ktrzy nie tylko nie skapitulowali, ale gotowi s do wystpienia przeciwko swym b. wodzom, do demaskowania ich oportunizmu wobec socjalfaszyzmu i ich kreciej roboty frakcyjnej przeciwko nowemu kierownictwu. Nakaz wypeniony zosta z ca sumiennoci, a tymczasem w Moskwie nowi wodzowie ukadali skad Komitetu Centralnego. V Zjazd KPP odby si w sierpniu 1930 roku pod Leningradem. W odrnieniu od IV Zjazdu trwa on bardzo krtko, bo tylko dwa tygodnie. Na ukrcenie gadulstwa zjazdowego wpyno zblianie si kampanii wyborczej do Sejmu. Jak zawsze w Zjedzie braa udzia znaczna ilod dawnych esdekapelowcw. W uchwaach politycznych V Zjazdu, podobnie jak w uchwaach III Zjazdu, znajdujemy przewidywania rozkadu stabilizacji i dyktatury faszystowskiej oraz powszechny przypyw fali rewolucyjnej w miecie i na wsi. Baczn uwag zwraca te Zjazd na zaostrzone tarcia i walki wewntrzne w obozie faszystowskim, osabiajce faszystowsk dyktatur; obz faszystowski, w argonie komunistycznym, to wszystkie partie poza KPP. O ile wic PPS, czy Stronnictwo Narodowe, walczy z obozem rzdowym, sfery oficjalne KPP walk tak konstatuj, lecz gdy ktremu z teoretykw partyjnych uda si stworzyd jak teori obosiecznoci, nie mog si zgodzid na jej przyjcie. Doprawdy, dugotrwaa praca w KPP musi spowodowad wreszcie zanik wszelkiej logiki. Przecie Leoski w swoim komentarzu do uchwa V Zjazdu sam wyraa rwnie teori obosiecznoci, tumaczc dod gon w swoim czasie spraw aresztowanych posw Centrolewu za udzia w Kongresie Krakowskim, w ten sposb: Starajc si zabezpieczyd blokowi rzdowemu w Sejmie murowan wikszod, Pisudski postanowi zgnied opozycj, wycofad z obiegu czd jej przywdcw. A dalej: ...najwikszym niebezpieczeostwem dla naszej partii jest dzi przecenianie walk wewntrznych w obozie faszystowskim, po linii prawicowo-oportunistycznych pogldw tow. Warskiego i Kostrzewy, nastawienie na trzeci demokratyczn si midzy faszyzmem a komunizmem.

Po chwili za dodaje to wanie, co stanowio istot teorii Stefaoskiego i Kostrzewy, tak mocno potpionej w zgoa nierozsdny sposb: ...partia nasza powinna nie tylko obserwowad tarcia w obozie faszystowskim, ale i aktywnie wykorzystywad je dla wzmocnienia walki przeciw dyktaturze faszystowskiej. (Nowy Przegld z wrzenia-padziernika 1930 r., artyku pt.: Na przeomie) Identycznie mogliby napisad Stefaoski i Kostrzewa, ci jednak rozumieli to aktywne wykorzystywanie, jako pozorne, przewrotne udzielanie poparcia jednej z walczcych stron. Tymczasem integralni komunici a la Leoski, doprowadzaj nienawid do Polski i wszystkiego, co ma z ni zwizek, do takiego obdu, e po prostu zatracaj wartod, jako narzdzie Kominternu do walki z Polsk. May przykad: wspomniany Kongres Krakowski Centrolewu uchwala znan, niezbyt chlubn rezolucj o uchyleniu si od odpowiedzialnoci za poyczki i umowy, nie ratyfikowane przez Sejm. V Zjazd tak ocenia t uchwa, ktra przecie powinna by wzbudzid w kadym zdrowym na umyle czowieku, wrogo usposobionym dla Polski, ukontentowanie: Zarwno endecja, jak i Centrolew, walcz o zdobycie zaufania monopolistycznego kapitau w kraju i zagranic, o udzia w rzdach faszystowskich i wzmocnienie w ten sposb podstaw dyktatury faszystowskiej. (Broszura V Zjazd KPP, uchway, rezolucje, materiay, str. 25) Cae ycie polityczne Polski potrafi KPP rozpatrywad z jednego tylko punktu widzenia: pod ktem jej stosunku do ZSRR i to w sposb, za ktry korespondent jakiego pisma sowieckiego naraziby si w Moskwie na przykre konsekwencje za nierzeczowod. Zamiast jakiej - takiej pracy, nie pozbawionej sensu, KPP wieci bak bolszewikom tak oto brecht: W sprawie wojny przeciw ZSRR panuje midzy nimi (partiami) zasadnicza zgodnod. Rnica zdao midzy sanacj i endecj i czciowo Centrolewem polega nie na tym, czy wojowad, lecz kiedy i jak wojowad z paostwem dyktatury proletariatu, jak stworzyd szeroki front narodowy, jak rozgromid ruch rewolucyjny, jak zabezpieczyd tyy w kraju, jak przygotowad i poprowadzid wojn przeciw Sowietom68 ... koncepcja endecka ma na widoku przysz buruazyjn Rosj, ktra uwikana w sprawy Dalekiego Wschodu, odepchnita od Batyku, nie zagraaaby w mniemaniu endecji Polsce w takim stopniu, jak Niemcy ze swoim Drang nach Osten kosztem Polski. Podczas, gdy podstaw planu wojennego pisudczyzny jest rozbir ZSRR i przykryte pozorami niepodlegoci Ukrainy i Biaorusi rozszerzenie okupacji polskiej na Wschd (program federalistyczny)... (Str. 26-27 Uchwal) W czasie V Zjazdu na Kremlu panowaa pewnod, e wojna antysowiecka wybuchnie zanim ZSRR skooczy sw piciolatk, tj. przed koocem 1932 roku. Tak zapewniali Zjazd przedstawiciele WKP i Kominternu, a skoro oni zapewniaj, naley wierzyd... W obawie przed t wojn uchwalono: W centrum wszystkich zadao partii Zjazd postawi walk z antysowieckimi przygotowaniami wojennymi, jawnym prowokowaniem wojny przez faszyzm polski i jego wsplnikw, w obronie ojczyzny socjalistycznej ZSRR. Sprawa popularyzowania olbrzymich zdobyczy
68

I to pisane ju po ukazaniu si synnych artykuw Dmowskiego, potpiajcych polityk antysowieck, jako wymys ydowsko-masooski!!

piciolatki, zwaszcza postpw kolektywizacji, znalaza dokadny wyraz we wszystkich uchwaach zjazdowych. W dalszym cigu uchway z elazn, waciw komunistom, sztywn konsekwencj przeciwstawiaj sobie dwa wiaty: kapitalistyczny - sowieckiemu (socjalistycznemu). Pokj midzy tymi wiatami nigdy nie moe zapanowad; cay rozwj kapitalistycznego wiata jest traktowany, jako przygotowania wojenne zwrcone przeciwko Sowietom: Najbardziej zagroon przez bezporedni wpyw olbrzymich postpw budownictwa socjalistycznego i polityki narodowociowej w Zwizku Radzieckim czuje si buruazja polska, jej rosnca nienawid klasowa do paostwa dyktatury proletariatu... splata si nierozerwalnie z zaopatrzon przez kryzys gospodarczy potrzeb ekspansji na Wschd. Dlatego rzd Pisudskiego-Sawka pierwszy ustosunkowa si pozytywnie do projektu (Brianda) Paneuropy. (Str. 15 Uchwa) Te obawy przed wojn, o ile chodzi o Sowiety, miay swe uzasadnienie. W latach 1930-1931 piatiletka postawia ZSRR istotnie u progu rozkadu stabilizacji i dyktatury proletariackiej. Niezadowolenie chopw zaczo przechodzid w bunty, krwawo tumione przez GPU; azjatycki tayloryzm doprowadzi do strajkw w kraju, gdzie s one zabronione, z tych powodw w roku 1931 setki wkniarzy w Iwanowo-Wozniesieosku pado pod kulami GPU. Trudnoci aprowizacyjne, zagodzone mocno w okresie Nep-u, znowu poczy przybierad form jawnego godu. Planowod w przemyle przesza w zupen anarchi, jeden plan po drugim wykazywa niemonod realizacji69. W WKP panowa silny kryzys. Wytworzya si tam opozycja Syrcowa (b. premier RSFSR) i ominadze, sekretarza Krajowego Komitetu Partyjnego Zakaukaskiej Federacji (Gruzji, Armenii, Azerbejdanu) do niedawna zausznikw Stalina. Nic te dziwnego, e obawiano si lada chwila wykorzystania sytuacji przez kapitalistyczny Zachd dla zbrojnego natarcia na Sowiety. Skdind sfery rzdzce w ZSRR zdaway sobie spraw, e takiego uderzenia bolszewizm nie wytrzyma. Tkwic za po uszy w swych naukowych formuach trudno im byo wyobrazid sobie, aby buruazja bya tak naiwna, e nie pokusia si na wyzyskanie niemocy ZSRR; komunici na przykad tak naiwnymi nie byliby... Pod wpywem tych obaw Politbiuro WKP zmienio plan picioletni, nastawiajc go w dwch kierunkach: a) rzucenia wszystkiego na rozbudow przemysu wojennego wraz z pomocniczymi, b) likwidacj samodzielnych (w teorii przynajmniej) gospodarstw chopskich przez tzw. kolektywizacj w szalonym tempie, zgoa nieprzewidzian przez plan, czy po prostu wywaszczenie i prac paoszczynian. Doprowadzio to do jeszcze gbszego kryzysu aprowizacyjnego. Groz pooenia potgoway w dodatku zagraniczne wiadomoci prasowe, wykazujce, i buruazja doskonale orientuje si w pooeniu wewntrznym Sowietw, std powsta strach w sferach rzdowych ZSRR, e wiat kapitalistyczny nie pozwoli im dokooczyd rozpocztego na wielk skal planu uzbrojenia, a z takich znowu mniemao wysunito orientacyjn dat wojny antysowieckiej, tj. przed zakooczeniem planu picioletniego (piatiletki).

69

GPU musia przychodzid tu z pomoc, inscenizujc od czasu do czasu procesy, w ktrych wykazywano, e szereg twrcw tych planw rekrutowa si z agentw obcych rzdw, rozmylnie opracowujcych sabotaowe plany.

Dla KPP wypracowano dyrektywy, by za wszelk cen w przypieszonym tempie rozwina kampani antywojenn, rozbudowaa swe wpywy i organizacje w orodkach, majcych znaczenie w czasie wojny, jak: w Warszawie, na Grnym lsku, w Radomiu (gwnie jego okolicach) etc., w przemyle metalowym i kolejnictwie. Komintern naciska szczeglnie te na wzmocnienie rozkadowej pracy w armii polskiej, dlatego V Zjazd uchwala: Zdobyd (?) armi naley nie tylko za pomoc agitacji z zewntrz i rozkadowej roboty wewntrznej, lecz rwnie za pomoc zorganizowanego oddziaywania ulicy robotniczej oraz rewolucyjnego chopstwa na masy onierskie. (Str. 45 Uchwa) Propaganda komunistyczna ma byd propagand nie tyle komunizmu co paostwowoci rosyjskiej: W przeciwieostwie do armii buruazyjno-faszystowskiej naley popularyzowad znaczenie Armii Czerwonej, jako armii robotnikw i chopw, stojcej na stray budownictwa socjalistycznego, armii midzynarodowej rewolucji proletariackiej. (Str. 46 Uchwa) W ogle gwny punkt cikoci w zadaniach politycznych V Zjazdu stanowia, niewinnie nazwana przez komunistw, obrona ZSRR i jej podporzdkowano nieomal wszystkie uchway. Niektre z tych uchwa przypominaj 1920 rok - V Zjazd zgoa nie kryje si z deniami KPP do cakowitej likwidacji Polski i wchonicia jej przez ZSRR: Rewolucja proletariacka wyrwie Polsk z systemu paostw kapitalistycznych (czytaj: niezalenych - uwaga autora) i wczy j do systemu Socjalistycznych Republik Radzieckich. (Str. 31 Uchwa) Jak widzimy, KPP pozwolia sobie na bardzo wakie wyznanie. Los Polski i jej niepodlegod zostay ju przesdzone, po prostu przez wczenie do ZSRR. Cae szczcie, e nastpio to wszystko tylko w uchwaach, ktre stanowi straw jedynie dla otumanionych komunistw. Dla nas godnym uwagi jest tylko to, e tacy zdrajcy maj bezczelnod dad, aby wadze paostwowe lepiej traktoway ich w Polsce, ni pospolitych szpiegw i innych kryminalnych przestpcw. Poza t uchwa znajdujemy rwnie inn perek mocno podkrelajc haso samookrelenia a do oderwania dla Grnego lska. Zasada samookrelenia ma odnosid si take do terenw zamieszkaych przez ludnod mieszan: Zasada samookrelenia dotyczy rwnie mieszanych pod wzgldem narodowym ziem Pomorza. (Nowy Przegld z wrzenia-padziernika 1930 r., str. 24) Kto susznie porwna to komunistyczne samookrelenie dla Pomorza z wymiewanym przez Lenina samookreleniem dla guberni moskiewskiej. Gdyby uchway Zjazdu poczd realizowad, doprowadziyby one do takich absurdw, jakich wiat w ogle nie widzia. Czy nie jest mieszane pod wzgldem narodowym miasto d albo pnocne dzielnice Warszawy? Naleaoby wic nadad im samookrelenie!

Przedstawiciele Kominternu, a za nimi uczestnicy Zjazdu, gono sarkali na nienadanie za wypadkami, niezwykle gron dysproporcj midzy nastrojami mas a saboci organizacyjn oraz ma aktywnod partii, na ogromn sabod transmisji masowych, zwaszcza rewolucyjnych zwizkw zawodowych etc. Kryzys gospodarczy, ktry dawa si ju w Polsce we znaki, by dla komunistw podanym ywioem. Zjazd duo spodziewa si po skutkach tego kryzysu. Uchway Zjazdu z du przesad maluj rozmiary katastrofalne kryzysu w przemyle wkienniczym, cieszc si po prostu, e co drugi robotnik zosta czciowo lub cakowicie pozbawiony pracy. Przewiduj te, rzecz jasna, dalsze zaostrzenie si kryzysu; dla tych materialistw dziejowych - kryzys gospodarczy przerasta w kryzys oglnopolityczny. W ogle snuj oni na Zjedzie jak najbardziej czarne przewidywania dla Polski, aby tylko, gdy nasz kraj nawiedzi jakie nieszczcie, mied okazj do powiedzenia: a co, nie przewidzielimy tego?! Gdy znw w Polsce sytuacja gospodarcza i polityczna ksztatuje si dobrze, to albo temu zaprzeczaj, albo, gdy ju zaprzeczyd nie mog, wynajduj jak teoryjk, ktra musi udowodnid, e z tej dobrej koniunktury tylko zo moe wyniknd. To te w wyniku uchwa zjazdowych w cigu czterech lat, wci czytamy w dokumentach KPP, e kryzys polityczny narasta, wzmaga si, osiga wyszy poziom, przechodzi w groniejsze stadium etc. Brak poczucia rzeczywistoci wystpuje tu na kadym kroku. W ogle cech charakterystyczn mentalnoci czonkw KPP jest tworzenie legend i wyolbrzymianie drobnych faktw do znaczenia oglnowiatowego, jeeli ju nie oglnokosmicznego. Udaje im si na przykad przecignd na swoj stron senatora z Klubu Parlamentarnego BBWR, ongi wyzwoleniowca, Boguszewskiego, o ktrym sami midzy sob mwi e przeszed do nich z braku rozsdku, a wnet ogosz we wszystkich wydawnictwach, e jest to oznaka rozamu w BBWR.. Albo na jakiej demonstracji na rogu Dzikigas i Nowolipek w Warszawie zbierze si okoo setki wyrostkw ydowskich, a zaraz napisz (i takie sprawozdanie zo Kominternowi): tysiczne masy proletariatu warszawskiego bojowo demonstroway pod sztandarami KPP!, chocia ci rewolucjonici rozbiegaj si w popochu na widok czapki policjanta. Z analizy kryzysu, dokonanej przez V Zjazd, wypywa taktyka partyjna zmierzajca ku kierownictwu codziennymi walkami dla zdobycia zaufania mas. Stosunek do socjal-faszystw pozostaje negatywny. Ju od kooca 1929 roku PPS, a za ni i stronnictwa chopskie, poczynaj wyprowadzad swych zwolennikw na ulic w rnych demonstracjach przeciwko rzdowi. Powoduje to radosne nadzieje wrd komunistw, e PPS zrobi za nich kawa roboty. V Zjazd przestrzega jednak przed takimi zudzeniami: Oczekiwanie, e socjalfaszyzm wyprowadzi szerokie masy na ulic do walki, a my wwczas pjdziemy za nim i ujmiemy kierownictwo w swoje rce, pokutuje do dzi dnia w naszych kadrach partyjnych. (Str. 25 Uchwa) Gwne motywy tej przestrogi tkwiy niewtpliwie w obawach przed konkurencj partyjn, jaka grozia KPP ze strony PPS. W walce antyrzdowej i antypaostwowej komunici pragnli zachowad monopol i zawsze kroczyd na czele. Tymczasem w swym zalepieniu nie dostrzegli, e dziaalnod partii opozycyjnych z chwil, gdy wykraczaa poza ramy legalnoci, bya w gruncie rzeczy wod na ich myn. Inna kwestia, o czym naley pamitad, e w razie zwycistwa komunizmu, pierwszymi ofiarami jego terroru byliby u nas... pepesowcy, ktrych zlikwidowano by najokrutniej. Zapewniam, e nie s

to hipotezy, a najbardziej autentyczne plany i zamiary leaderw KPP. Los, ktry spotka rosyjskich socjalistw po rewolucji, moe najlepiej o tym wiadczyd. V Zjazd KPP uchwali stosowanie jednolitego frontu z dou w fabrykach oraz nakaza pogbianie i organizacyjne ujcie przez komunistw fermentu powstajcego w partiach socjal-faszystowskich (str. 37). Ale najwicej miejsca w uchwaach Zjazdu pochania wyimaginowana wojna antysowiecka. Potpia si prowojenne nastroje u komunistw, bo te oznaczad maj bierne wyczekiwanie na wojn i cige liczenie na Armi Czerwon. Na V Zjedzie odradzaj si z du si tendencje terrorystyczne. Uchway Zjazdu nakadaj obowizek na KPP w razie wojny stosowania akcji sabotaowej, zarwno indywidualnej, jak i masowej. Zjazd nakazuje przygotowanie si do zbrojnego powstania, organizowanie druyn samoobrony, tj. bojwek, itp.: Zadaniem tych druyn jest dzi nie tylko obrona mwcw, posw, zgromadzeo przed napadami policji i bojwek faszystowskich i socjalfaszystowskich, ale rwnie organizowanie masowych kontratakw przeciw oddziaom policji, bojwkarzy, rozbrajanie ich przez masy, wznoszenie przeszkd, utrudniajcych ataki policji itp. (Str. 45, tame) Przyjmuje te V Zjazd szczegowy program dao czciowych dla wsi, opracowany gwnie przez referenta pracy wiejskiej, Skrzyoskiego (Franciszek Malinowski ps. Zagra - dugoletni sekretarz Centralnego Wydziau Rolnego KPP, pniej sekretarz waniejszych okrgw) oraz Spisa-Bruna. Nie zawiera on nic nowego - jako generalne hasa pozostaj: Ziemia bez wykupu dla chopw i robotnikw rolnych!, Ani grosza podatkw rzdowi faszystowskiemu!; poza tym reklama dla budownictwa socjalistycznego na wsi sowieckiej i duo mocnych swek, jak: wojna, ndza, okupacja etc. Specjalny ustp powica si walce z religi, nakazujc: ...zaostrzyd walk z klerem na gruncie walki z wyzyskiem materialnym i uciskiem moralnym mas chopskich przez duchowieostwo. Podnosid t akcj przez systematyczn prac owiatow (?) i uwiadamiajc do poziomu akcji antyreligijnej. (Str. 108) Sprawy narodowociowe referowa Sochacki. Dokona najpierw wiekopomnego odkrycia, e Polska nie jest koloni lecz samodzielnym krajem imperialistycznym (oczywicie, podlegym hierarchicznie imperializmowi midzynarodowemu). Nastpnie, jak si okazuje, KPP zdobywa si na odkrycia nie tylko polityczne, ale i geograficzne, bo oto bez towarzysza Sochackiego (dzi gnijcego w lochach wizieo sowieckich), nikt nie wiedzia, e Polska posiada kolonie. Wybitny ten uczony stwierdza: Wyzysk kolonialny Ukrainy i Biaorusi Zachodniej przez imperializm polski. Ale i uchwaa w sprawie narodowociowej poza tym nie zawiera nowoci. Pniej BratkowskiSochacki w komentarzu do niej poruszy synn spraw akcji podpaleniowej, zorganizowanej w okresie niw 1930 roku na terenie Maopolski Wschodniej przez Ukraiosk Wojskow Organizacj (albo Ukraiosk Organizacj Nacjonalistw). Zdaniem Sochackiego, ktre stao si obowizujcym dla KPP po dzieo dzisiejszy:

...byoby -podstawowym bdem utosamianie szerokiej fali podpaleo i aktw sabotau z dziaalnoci Ukraioskiej Organizacji Wojskowej. A wic bdem byoby przyznanie dokumentami stwierdzonej prawdy i potwierdzenie tego, co nie ulega najmniejszej wtpliwoci. Adwokaci wystpujcy w procesach w charakterze obroocw w sprawach sabotau w Maopolsce Wschodniej, powinni wykupid Sochackiego z rk Henryka Jagody na wag zota. Ca akcj sabotaowo-podpaleniow w Maopolsce Wschodniej Sochacki ocenia nastpujco: Masowe podpalenia dworw obszarniczych i kocielnych, majtkw osadniczych i kuackich, masowe wystpienia przeciw polskiej okupacyjnej administracji, opr stawiany ekspedycjom karnym, policyjnym i wojskowym - s to przejawy rewolucyjnej walki chopstwa pracujcego i szerokich mas ukraioskiego drobnomieszczaostwa przeciw imperializmowi polskiemu. (Nowy Przegld z wrzenia-padziernika 1930 r., str. 34) Jest to, jak ju wspomniaem, po dzi dzieo oficjalne stanowisko KPP wobec akcji sabotaowej w Maopolsce Wschodniej. Niecn robot, jak przeprowadzili Rusini na terenie Wschodniej Maopolski, kompartia przelewa na rachunek rewolucyjnej walki chopstwa, uwaajc, e tylko komunici mog mied monopol na tytu obcej agentury oraz, e tylko komunista moe byd podpalaczem i skrytobjc. Pniej dopiero, kawa czasu po V Zjedzie, KPP poapie si, e t bohatersk akcj podpaleniow po prostu komunici przegapili i dopiero przy jej finale prbowali doczepid si do masowego ruchu i do standardowej fabryki bani o pacyfikacji, prbujc wytworzyd nowy ruch na wsi rusioskiej przeciwko wadzom paostwowym. A kiedy wadze bezpieczeostwa i sdowe wystpiy z ca energi przeciwko szkodliwej dziaalnoci KPZU, poczli znowu krzyczed o uckich okropnociach. W tym miejscu pozwol sobie na dygresj dla rozjanienia caej sprawy uckiej i rozbicia legendy, ktr wok niej stworzya KPP, przy wybitnej pomocy PPS. Nie mam zamiaru bronid stanowiska naszych wadz w caej tej sprawie, bo przewd sdowy dostatecznie ustali win oskaronych komunistw w procesie uckim. Nie bd si rwnie zastanawia, czy gdyby nawet nasze wadze ledcze dopuciy si jakiego uchybienia, mieliby prawo sdu nad nimi ludzie, ktrzy wasnych towarzyszy morduj w najokrutniejszy sposb, bd to skrytobjczo, bd przy pomocy organw bezpieczeostwa ZSRR (chocia zdrada partyjna nie podlega przecie kodeksowi karnemu ZSRR) - wiem tylko jedno, e naszym wadzom policyjnym zgoa obce s barbarzyoskie metody, ktre stosuje GPU i ktre dobrze znaj wybitniejsi komunici, chodby z wielu opowiadao Stefana (bikowskiego) i Bronkowskiego. Chciaem tylko z politycznego punktu widzenia rzucid na ca spraw uck snop wiata, zwaszcza na t jej nieznan ogowi stron. Jesieni 1930 roku wadze bezpieczeostwa aresztoway szereg dziaaczy Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy usiujcych wywoad na terenie Maopolski Wschodniej zbrojny opr przeciwko wadzom paostwowym, przy pomocy stworzonej w tym celu specjalnej organizacji bojowej pod nazw: Zwizku Rewolucyjnego Strzelectwa (Sojuz Rewolucyjnych Strilciw). Wrd aresztowanych komunistw znalazo si wwczas wielu, ktrzy pod wpywem rozczarowania do caej dziaalnoci KPZU, zaczli wydawad wadzom policyjnym tajemnice partyjne (odznaczy si tym zwaszcza Ozjasz Schechter, ps. Jerzy), mwic argonem komunistycznym, sypad innych towarzyszy partyjnych, bd pozostajcych na swobodzie, bd te obciad win aresztowanych. Przodowali w tym komunici, zajmujcy stanowiska kierownicze. Pocztkowo KPP, jak rwnie i KPZU, niewiele

wiedziay o tym, co w wizieniu zaszo, ale tymczasem wsypy rosy i oglnie poczto podejrzewad wielu spord uwizionych o prowokacj. Czd aresztowanych komunistw, po chwilowym upadku na duchu, zapragna zrehabilitowad si wobec partii i zacza przesyad na wolnod listy z wizienia, tzw. grypsy, ze zmylonymi historiami o biciu, gwaceniu etc. Oczywicie komunici uwierzyli temu i rozpoczli gwatown kampani w Polsce i zagranic. Okropnoci o biciu itp. opowiada na rozprawie sdowej prawie kady komunista, ktry za duo powiedzia w ledztwie i chce zrehabilitowad si przed parti. Nikt zbytnio tej bladze wiary nie daje; tym razem jednak sprawa rzekomych tortur w Urzdzie ledczym w ucku miaa specyficzne znaczenie: chodzio o przeciwstawienie gonemu procesowi posw Centrolewu, wzgldnie tchrzom brzeskim, sprawy ucka, czyli bohaterw uckich. Pniej dopiero, gdy odbudowany Komitet Centralny KPZU wszcz szczegowe ledztwo partyjne, okazao si, e ci bohaterowie byli skooczonymi tchrzami. Sd partyjny wikszod uckich winiw zawiesi w prawach czonkowskich, podajc w motywach, e zachowywali si w ledztwie w sposb niegodny rewolucjonisty, a w dodatku okamywali parti nieprawdziwymi wersjami o katowaniu etc. Ale na zewntrz, wobec opinii publicznej Polski i zagranicy, niepodobna przecie byo odwoywad tych kalumnii - owszem, KPZU przesaa do wizienia dyrektyw, by oskareni wobec sdu cofnli swe zeznania, zoone w ledztwie, tumaczc si biciem, najbardziej za skompromitowanym polecono zeznawad na procesie, e nie byli czonkami KPZU, a jedynie sympatykami jej lub Ukrainy radzieckiej, co te potem wykonali. Proces, wedug dyrektywy KC KPZU, mia si przemienid w manifestacj przeciwko Polsce i, co najbardziej przykre, raptem manifestacja ta znalaza protektorw wrd wielu dziaaczy PPS. Caa sprawa ucka, jak wspomniaem, miaa znaczenie przeciwstawne dla sprawy Brzecia. Proces Centrolewu i osadzenie wielu jego przywdcw w twierdzy brzeskiej potraktowano w KPP, jako chytry manewr faszyzmu, ktry naleao na gwat zdemaskowad. W pocztkach 1932 roku KPP wydaje specjaln broszurk, powicon tej sprawie pt. Oblicze wodzw PPS i ich wsplnikw z Centrolewu na procesie brzeskim, w ktrej proces posw Centrolewu nazywa komedi, wymylon dla odwrcenia uwagi mas od walki rewolucyjnej. Broszurka wspomniana stanowi paszkwil, rzucony na oskaronych w procesie brzeskim. Dziwnym tylko wydaje si, e do takiej ordynarnej gry komunistycznej dali si wcignd panowie z PPS, na ktrych przecie komunici nie zostawili suchej nitki. Wracajc do V Zjazdu KPP, dodad trzeba, e ukrytym celem tego byo ostateczne powalenie grupy prawicowej. Grup t lyli od ostatnich nie tylko b. mniejszociowcy, ale - w myl nakazw przedwyborczych - b. wikszociowcy. Kostrzewa, Brand, Bartoszewicz i Warski zdobyli si przynajmniej na zbojkotowanie Zjazdu; ten ostatni nawet w przededniu Zjazdu napisa memoria do Kominternu o stosunkach, panujcych w KPP. Broni w tym memoriale koncepcji Kostrzewy, zwaszcza jej teorii o faszyzmie; nie docenia te polskiego imperializmu, a nawet nie uznawa jego istnienia, ani teorii Leoskiego-Rynga o szczytowym punkcie rozwoju kapitalizmu polskiego, oskary KC, e faktycznie stoi on na gruncie potpionej broszury Fiedlera. Najciszy zarzut, jaki znajdowa si w memoriale, to okrelenie nowego kierownictwa, jako zbieraniny nieukw, frazesowiczw, ultralewicowcw i drobnomieszczaoskiej kliki. Oczywicie KPP nie ogosia tego memoriau po dzi dzieo, chod w sprawie jego powzito szereg rezolucji i powicono mu sporo artykuw. O tych zarzutach Warskiego KC pisze:

KC potpia pogldy, zawarte w memoriale tow. Warskiego, jako jak najbardziej dojrzay wyraz prawicowego odchylenia KPP, jako sprzeczne ze stanowiskiem partii i Midzynarodwki w zasadniczych zagadnieniach rewolucji polskiej. Platforma tow. Warskiego, podobnie jak wystpienie Bartoszewicza, w konsekwencji swej prowadzi do nowych prb rozptania walki frakcyjnej i otwartego renegactwa. (Nowy Przegld z padziernika 1930 r., str. 89) Na pocztku Zjazdu wystpia grupa opozycyjna w skadzie: Prchniak, Stefaoski, Krajewski i Wrzos (Huberman), ale po mocnym laniu, jakie dostao im si od przedstawicieli Kominternu i od caego Zjazdu, zaczli po kolei walid si w piersi na trybunie zjazdowej i przyznawad do bdw. Stefaoski, zachowujcy si pocztkowo odwanie, owiadczy, e wystpienia na Zjedzie: ...skoniy mnie..., aeby to postawienie sprawy przez Zjazd: kapitulacja, czy trwanie na bdnych pozycjach, eby to postawienie sprawy przyjd i przyjd w sensie kapitulacji. Uznajc susznod uchwa MK i KC, tym samym uznajc za suszn kwalifikacj polityczn naszego dotychczasowego stanowiska... uznaj za suszne wskazania na zwizek ideologiczny midzy poszczeglnymi bdami przez nasz grup... a bdami prawicowymi w innych sekcjach MK. A na cwiszenrufy zamiast my, mwcie od siebie! - Stefaoski odpowiada: Jeli mwid o przeszoci, pozwlcie towarzysze, e ten akt kapitulacji bdzie aktem grupowym. (Str. 159 i 161 Uchwa) Po Stefaoskim wszed na trybun zjazdow Prchniak i zupenie bezradny, owiadczy: ...kapitulacja tow. Stefaoskiego wyraaa kapitulacj nas wszystkich... ...my wszyscy przechodzimy do kapitulacji cakowitej, rozbrajamy si wobec partii bez zastrzeeo... ...bdy te s wyrazem nacisku obcej proletariatowi ideologii, wyrazem nacisku obcej klasy. (Str. 161 i 162 Uchwa) W czasie tej pokuty Prchniak przypomnia sobie zapewne i wasny swj grzech, tj. formu wyraon na VII Plenum KC o stawianiu zagadnienia wadzy przez PPS70. Zaraz te po Zjedzie Prchniak, robic rachunek sumienia, znalaz jeszcze inne miertelne grzechy; o najwaniejszym za z nich pisa w Nowym Przegldzie: Najjaskrawszym jednak faktem frakcyjnoci bya deklaracja zgoszona przeze mnie na Komisji Polskiej VI Kongresu, w ktrej owiadczyem, e wikszod nie bierze na siebie odpowiedzialnoci za decyzje tej komisji. Ten niesychany krok dezorganizatorski, jakby byskawic owietli cae niebezpieczeostwo sytuacji, kiedy grupa stojca na czele jednej z najwaniejszych sekcji MK otwarcie zapowiada zrzucenie z siebie odpowiedzialnoci za
70

Rzdzcy w komunizmie kierunek doszed do lego, e zaprzecza, jakoby PPS dya w ogle do piastowania wadzy, chodby faszystowskiej. Przecie, jeeli nawet przyjmiemy gupi formu, e PPS to najemnicy faszyzmu, to czy najemnik nie moe usiowad wydrzed wadz swemu panu, czy wielu z uczniw, np. Warskiego, nie utrcao swego mistrza w karierze partyjnej? Oto, do czego prowadzi mitologiczne pojmowanie dziejw!

decyzje Midzynarodwki, z ktrymi si nie zgadza... katastrofalny bd polityczny owego wystpienia, ktre mogo... doprowadzid do nieobliczalnych skutkw. (Nowy Przegld z lutego 1931 r., str. 56) Najmodszy za z przywdcw prawicy, ale kuty na cztery nogi - Wrzos (Gwiazdowski - tj. Huberman) owiadczy z udan naiwnoci: Jeeli powiadam, e si cakowicie rozbrajam, to nie znaczy to, em si uzbroi na nowo, to znaczy, e si jeszcze bardziej uzbroid musz do walki z prawicowym niebezpieczeostwem. (Str. 163 Uchwa) Ostatni za z czwrki prawicowej - Krajewski, pewnego rodzaju erudyta w talmudzie marksowskim, kaja si bez adnej godnoci: Tu na Zjedzie z przemwieo towarzyszy-delegatw uprzytomniem sobie w caej rozcigoci, do jakich wielkich, wprost gronych bdw prowadz faszywe pogldy w sprawie PPS, ktre wraz z innymi towarzyszami wypowiadaem. Poniewa sprawa stosunku do PPS jest kardynaln spraw rewolucji, wic wszelkie niejasnoci, wszelkie wahania w tej sprawie musz hamowad, paraliowad walk rewolucyjn. (Str. 164 Uchwa) Tylko na prowokujcy cwiszenruf mia odwag owiadczyd: W sprawie dokonanej przez Rynga rewizji ekonomiki Krlestwa Polskiego stwierdzam, e obstaj przy swoim stanowisku (ale spiesznie dodaje)... lini partii uwaam za cakowicie suszn. (Str. 165 Uchwa) Pomimo kajania si i samobiczowania aden z tych grzesznikw nie dosta rozgrzeszenia: Zjazd uwaa owiadczenie zbankrutowanej opozycji prawicowej w KC - tow. tow. Prchniaka, Stefaoskiego, Gwiazdowskiego i Krajewskiego, zoone pod naciskiem Zjazdu, za niewystarczajce... tylko ich aktywna walka z koncepcjami prawicowymi, tylko gruntowna rewizja i samokrytyka wasnych bdw, konsekwentne ujawnienie rde bdw, zerwanie wszelkich nici z wodzami grupy prawicowej, z t.t. Warskim, Kostrzew i apioskim, rzeczywiste zlikwidowanie wasnej grupy, jak rwnie dotychczasowego manewrowania wobec partii, bdzie dowodem przejcia tych towarzyszy na lini partii i zupenego rozbrojenia si wobec partii. (Str. 8 Uchwa) Stosunek Zjazdu do, bd co bd, powanych wiekiem i inteligencj ludzi by a nieprzyzwoity. Nakazuje si im zerwanie wszelkich nici, a wic i towarzyskich z b. wodzami, ktrzy s nadal czonkami partii; dodajmy, e Krajewski, aby podporzdkowad si uchwaom Zjazdu, musiaby odprzysic si swego tecia - Warskiego. Stosunki w tej mafii, jak widzimy, s nie do pozazdroszczenia. V Zjazd stoczy te walk jeszcze z jednym heretykiem i to zakonspirowanym. Zdeklarowany prawicowiec - Mirek Wojtkiewicz (Mirosaw Zdziarski, znany w Polsce z ucieczki w 1926 roku

z wizienia ledczego przy ul. Dzielnej) w artykule, zamieszczonym w organie prasowym Nr 21 Kominternu Kommunisticzeskij Internacjona71 - skrytykowa przed samym V Zjazdem taktyk KPP w ruchu zawodowym oraz podda ostrej krytyce taktyk odnowionego kierownictwa: Zygzakowatod naszej roboty zwizkowej w Polsce, zygzakowatod pozbawiona krgosupa bolszewickiego... wynika z biernoci i chwostyzmu72 naszych towarzyszy polskich. Taktyka ich wygldaa mniej wicej tak: oto by wielki ruch strajkowy - krzyknli nam, e niezbdny jest przeom - a wic daleje na caego. Powcignli nas, wic przykucnlimy. To, co nam samo do rk lezie, bierzemy, chod nie moemy utrzymad, lecz, jeli si zdarzy co nowego - kropka nie ma gupich - znw wyjdzie przegicie. (Nowy Przegld z lipca-sierpnia 1930 r., str. 31) Szydzi rwnie z komitetomanii w KPP, tj. rnych komitetw walki, akcji itp., wyraajc pogld, e pracowad naley nie tylko w zwizkach pepesowskich, ale i we wszystkich innych, jak: chadeckich, enperowskich itd. Artyku ten podpisa przezornie pseudonimem Galma i KC KPP duszy czas nie mg odcyfrowad, kto to taki. Ostro odpowiedzia Galmie wczesny kierownik tego dziau polityki zwizkowej KPP - A. D. (Henrykowski - Saul Amsterdam), okrelajc artyku Galmy jako wypad frakcyjny, paszkwil etc. Na Zjedzie zadano od obecnego Zdziarskiego, ktry pracowa wwczas w Profinternie (Midzynarodwka Zawodowa), by zdekonspirowa on owego Galm. Zdziarski w odpowiedzi na to owiadczy pocztkowo, i solidaryzuje si z artykuem Galmy, potem dopiero... skrytykowa go, ale zapewnia, e nie wie, kto jest jego autorem. Na to Zjazd: Zjazd nie wierzy, e tow. Mirek nie wie, kto jest autorem artykuu podpisanego Galma. Zjazd postanawia oddad spraw artykuu Galmy do Komisji Kontrolujcej MK. (Str. 167 Uchwa) Uprawnienia Komisji Kontrolujcej s bardzo szerokie. Jest to waciwie rodzaj sdu partyjnego rozstrzygajcego bezapelacyjnie wszelkie zatargi i herezje partyjne. Komisja ta ma prawo usuwania z partii, co znowu oznacza znalezienie si w ZSRR bez adnych rodkw do ycia. To te Zdziarski na gwat pisze do Komisji Kontrolujcej list, usprawiedliwiajc si jak moe: ...przyszedem do wniosku, e artyku jest bdny, czemu daem wyraz w swym drugim przemwieniu i specjalnym owiadczeniu... nadal nie przyznawaem si do autorstwa artykuu, co z mej strony byo i bdne i niekonsekwentne... Upr za mj w nieprzyznawaniu si do autorstwa tumaczy si tylko tym, e w wyjtkowo wrogiej atmosferze Zjazdu wobec autora artykuu, atmosferze, ktra znalaza swj wyraz w nieustannych cwiszenrufach i obraliwych okrzykach pod moim adresem (ktre ja, jako stary rewolucjonista, uwaaem za niezasuone), straciem panowanie nad sob... przyznaj w peni swj bd i uwaam za suszn krytyk artykuu, przeprowadzon na Zjedzie. (Str. 167 i 168 Uchwa) W ten sposb udao si Zdziarskiemu uratowad yciodajny bilet partyjny czonka WKP.
71

Drukowany jest w kilku jzykach. W Polsce najbardziej rozpowszechnione jest jego wydanie niemieckie p.n. Rundschau drukowane w Bazylei. 72 Bolszewickie swko oznaczajce wleczenie si w ogonie. Po rosyjsku chwost oznacza po polsku ogon.

Na V Zjedzie spotkao te nieszczcie kompana Zdziarskiego w czasie jego ucieczki z Pawiaka Leona Purmana. Ten ostatni omieli si skrytykowad niektre posunicia organizacyjne kliki kierowniczej, sprzeczne z urzdowym konsolidacyjnym kursem oraz mied w niektrych, na og drugorzdnych, sprawach swoje zdanie. To wystarczyo, e zrobiono z Purmana pojednawc w stosunku do prawicy i odtrcono go od kierownictwa raz na zawsze. A przyznad trzeba, e by to jeden z niewielu w KPP politykw o duych zdolnociach organizatorskich. W warszawskiej organizacji KPP, gdzie pocztkowo pracowa, posiada opini nieustraszonego rewolucjonisty - pniej, w czasie rewolucji hiszpaoskiej, przebywa w Madrycie, kierujc tam rozruchami. W roku 1934 skooczy mierci samobjcz w Moskwie, zmuszony do tego intrygami partyjnymi. Uchwali te V Zjazd, e: ...antypartyjne stanowisko t. Bartoszewicza nie daje si pogodzid z naleeniem zarwno do KPP, jak i do innej sekcji Midzynarodwki Komunistycznej. (Str. 8 Uchwa) Uchway tej Komintern nie honorowa i WKP nie usuna Bartoszewicza ze swoich szeregw, o czym wspominaem ju poprzednio. Wyjanio si te dlaczego WKP i Komintern day BartoszewiczowiKrlikowskiemu spokj na razie. Ju V Zjazd zadeklarowa, e w czasie jego obrad nastpi okres szybkiego dojrzewania elementw sytuacji rewolucyjnej w Polsce. Z tych te wzgldw na Zjedzie wybrano Komitet Centralny, wolny od prawicowcw; ocala w KC tylko Prchniak, cieszcy si specjalnym szacunkiem w WKP, chodby dlatego, e jest to jedyny yjcy Polak, ktry mia zaszczyt byd bezporednim uczniem Lenina w jego przedwojennej szkole partyjnej pod Paryem. Politbiuro wybrano jeszcze bardziej jednolite: Leoski, Bronkowski, Stawioski, Burzyoski i Bratkowski-Sochacki oraz kandydaci: Henrykowski, Marek (Alfred Lampe), Korczyk z KPZB i Horenko z KPZU. Bronkowski i Sawioski zostali wypoyczeni przez Leoskiego z WKP, a faktycznie Bronkowski-Bortnowski reprezentowa IV Oddzia Sztabu Generalnego Armii Czerwonej, tj. wywiad wojskowy, Sawioski za - GPU, wzgldnie wywiad cywilno-polityczny. Osoba Burzyoskiego w Politbiurze miaa oznaczad wcignicie do pracy wieych si i to ze sfer robociarskich, bo fetyszyzm robociarski obowizuje komunistw. Wybr Sochackiego mia wiadczyd o konsolidacji. O hegemoni w tej kierowniczej grupie toczyd si bd przez cay czas jej istnienia wewntrzne tarcia i boje, skrztnie ukrywane i zaciemniane. Nadszed wreszcie okres wyborczy, w ktrym ujawnia si grona dysproporcja pomidzy potg KPP w imaginacyjnym wiecie fal rewolucyjnych w miecie i na wsi i faszyzmu, a jej faktycznym rozkadem stabilizacji. Warszawska organizacja KPP ju w 1930 roku prezentowaa si nieszczeglnie. Bardziej wartociowi robociarze dawno z niej uciekli, opucili j take zwizkowcy, rdzeo Komitetu Warszawskiego poczli stanowid ydzi. Ten stan rozkadu komunici tumaczyli silnymi represjami policyjnymi, co o tyle jest nieprawdziwe, e wrd aresztowanych komunistw warszawskich odsetek polskich robotnikw by bardzo znikomy. A nie jest tajemnic, e jeszcze w latach 1925-1927 KPP wrd robociarzy warszawskich miaa powane wpywy. Proces odwracania si robotnikw od komunizmu odbywa si we wszystkich orodkach przemysowych, jak: na Grnym lsku, w Radomiu (waciwie w okrgu, obejmujcym: Ostrowiec, Starachowice, Skarysko). W Maopolsce Zachodniej, w Wielkopolsce i na Pomorzu komunizm, po chwilowych triumfach okresu PPS-Lewicy, zamar zupenie, w mniejszych za orodkach b. Kongreswki opar si w 90 % na ydach. Powolniej, niestety, obumieraj nastroje komunistyczne w Zagbiu Dbrowskim i w odzi, chocia

w roku 1930/31 nastpi i tam silny przeom. Nietrudno dostrzec, e rewolucyjna wiadomod klasowa jest wprost proporcjonalna do... procentu analfabetw w masach. Co do odzi, to sytuacja polityczna w niej wymyka si spod wszelkiej analizy, czy oceny. Po wielkiej wojnie socjalizm i komunizm wyparty by w niej zupenie na rzecz NPR, nagle - jesieni 1927 roku okazao si, e jest to twierdza PPS. W latach 1928-1930 rozd si tam olbrzymi, czerwony balon komunizmu, ktry raptem pk, a ostatecznie w czerwcu 1934 roku rewolucyjne masy polskiego Manchesteru uday si pod opiekuocze skrzyda... Stronnictwa Narodowego. Ale nawet w okresie duych wpyww dzka organizacja KPP i jej legalna forma PPS-Lewica, byy w rozkwicie... rozkadu. Charakterystyczny dla komunizmu dzkiego jest znaczny udzia w nim z jednej strony bawicych si synkw i creczek zamonych rodzin ydowskich (Ejgerwna, Tajch, Jachweta, Bernard Cukier-Kolski, Jaszuoski i in.), z drugiej za - mtw. Ruin swych wpyww komunici tumacz represjami policyjnymi, w rzeczywistoci za proces kruszenia si KPP jest konsekwencj pogbiania si wiadomoci paostwowej i kultury politycznej naszego robotnika; z drugiej strony - zasadnicz rol odgrywa rozsdna polityka wadz paostwowych, wrd ktrych tendencje hamowania nieludzkiego nieraz wyzysku kapitalistycznego s bardzo silne. Du rol speniaj te wsppracujce z rzdem zwizki zawodowe, reszty dopenia wewntrzna degeneracja komunizmu. Ostateczne testimonium bankructwa otrzymali komunici przy wyborach sejmowych w listopadzie 1930 roku. Partia komunistyczna poniosa wyran porak nie tylko w Warszawie, ale i w swej domenie - w Zagbiu Dbrowskim. Przyznaj to sami, piszc, e w Warszawie: ...prawdopodobnie nastpi w niektrych dzielnicach pewien spadek polskich gosw robotniczych pewien, tj. z 70 tysicy w roku 1928 partia stracia 30 tysicy gosw i to na rzecz - BBWR. W starej domenie jeszcze SDKPiL - Zagbiu Dbrowskiem nastpi spadek z 60 tysicy w roku 1928 na dwadziecia kilka tysicy w 1930 roku. Na Kresach i w Maopolsce Wschodniej nastpia cika poraka, do czego sami si przyznawali. Ratowaa honor jedynie d, gdzie osignito okoo 53 tysice gosw, ale widzielimy przed chwil w co ten sui generis komunizm dzki obrci si po paru latach. Na Grnym lsku komunici osignli okoo 25 tysicy gosw, uwaaj t zdobycz za wielki sukces. O porace w Maopolsce Wschodniej sami pisali w Nowym Przegldzie z listopada-grudnia 1930 roku (str. 8-9), e: ...na Ukrainie Zachodniej w znacznym stopniu pacimy za nasz biernod wobec ruchu rewolucyjnego mas chopskich i wobec pacyfikacji. Komitet Centralny prbowa tumaczyd t moliw do przewidzenia dla kadego, ale nie dla komunisty, klsk, terrorem rzdowym, piszc: ...w wyborach udao si sanacji... osignd wiksze, aczkolwiek przejciowe, usprawnienie aparatu faszystowskiego, wzmocnid hegemoni sanacji wewntrz obozu faszystowskiego, bardziej zdyscyplinowad wasne szeregi. (Str. 7 Uchwal II Plenum KC KPP) W zwizku z marnym wynikiem wyborczym, w szeregach KPP szerzyo si niezadowolenie. Zwaszcza w kierownictwie organizacji warszawskiej na tym tle powstay spory i ostatecznie Komitet

Warszawski zaopiniowa, e wybory wykazay osabienie wpyww komunistycznych i porak w skali oglnokrajowej. Za owiadczenie to cay Komitet Warszawski pozbawiono mandatw; zarzucono mu te, i sam przyczyni si do klski w stolicy tym, e walczy jedynie z PPS, pozostawiajc w spokoju BBWR. Do momentu wyborw, komunici na podstawie swych danych naukowych, wyprowadzali wnioski, e cay proletariat, jeeli nie jest ju komunistyczny, to w najgorszym razie, idzie za zudzeniami socjalfaszystowskimi, fermentujc, oczywicie, przeciwko zdradzieckim wodzom. A tu nagle trzeba byo stwierdzid, e masy proletariatu znalazy si pod wpywami... faszyzmu. Czd dziaaczy komunistycznych dosza w desperacji do wrcz niewiarygodnego pomysu, e przesunicie si czci proletariatu od socjalfaszyzmu do faszyzmu (tj. w tym wypadku do BBWR), oznacza jego zrewoltowanie w komunistycznym sensie. Nie mam pod rk adnej publikacji, wykadajcej t teori i mgbym byd posdzony o zmylenie, ale mog si powoad na duy rozgos jej w dwa lata pniej w Niemczech: tam komunici po prostu cieszyli si, e masy przechodz od stronnictw buruazyjnych i drobnomieszczaoskich do hitleryzmu. W styczniu 1931 roku zebrao si II Plenum KC KPP73 i znowu wakowao wojn przeciwsowieck, albowiem: ...groba najazdu imperialistw na Zwizek Sowiecki jest rzeczywistoci dnia dzisiejszego. (Uchway II Plenum, str. 5) Komitet Centralny zapewnia nawet wwczas, i owa wojna wyznaczona zostaa na rok 1931, przy czym opiera si na zeznaniach prof. Ramzina74, na zainscenizowanym w Moskwie procesie tzw. partii przemysowej. W umysach czonkw Plenum powstaje ju wtedy blok antysowiecki z Francj na czele, ktrego czonkiem najwaniejszym ma byd Polska. Kiedy odbya si przesiadka Polski z konia angielskiego z powrotem na francuski, KC tego nie dostrzeg, zaprztnity w tym czasie demaskowaniem swych wasnych towarzyszy-prawicowcw. Ju VI Kongres Kominternu, ktry obradowa latem 1928 roku, opracowa, przy bezporednim udziale sztabu sowieckiego, szczegowe instrukcje w sprawie walki przeciwko wojnie i zadao komunistw na wypadek wojny. Na podstawie tego wzoru, II Plenum uchwala obszern rezolucj o zadaniach i przygotowaniach partii na wypadek wojny. Rezolucj t opracowa, wraz z Bronkowskim, jeszcze jeden, przydzielony do KC KPP, oficer IV Oddziau sztabu Armii Czerwonej (Oddzia IV odpowiada naszemu II Oddziaowi Sztabu Generalnego), Polak, genera Stefan bikowski, b. kierownik specjalnej szkoy wojskowej w Moskwie dla czonkw KPP75. Rezolucja zupenie otwarcie stwierdza, e wszelkie zadania KPP w ruchu robotniczym, to tylko zadania pomocnicze wobec zasadniczych zadao dywersyjno-militarnych. Tak np.:

73

II Plenum po V Zjedzie KPP. Numeracja plenw liczy si od jednego zjazdu do drugiego, bez wzgldu na zmiany ich skadu personalnego. 74 Bohater typu uckiego narzdzie GPU, rzekomy wdz mitycznej partii, zorganizowanej jakoby przez imperialistw francuskich. Jaki by istotny cel tej kiepskiej prowokacji, wspomniaem ju w zwizku z pierwsz piatilietk. 75 Obok waciwych szk partyjnych, z ktrych najwysz jest Uniwersytet Narodw Zachodu w Moskwie z sekcj polsk, KPP jak szereg innych kompartii, posiada na terenie ZSRR i szkoy czysto wojskowe, kierowane przez sowieckich sztabowcw. Ucz tam zasad walki ulicznej, strategii i taktyki wojskowej, techniki fortyfikacyjnej, sporzdzania materiaw wybuchowych, radiofonii etc.

 miae i szerokie stosowanie ora strajku masowego uzdolni parti i klas robotnicz do wyszych form walki z wojn. (Uchway II Plenum KC KPP, str. 32) Ale KPP nie proponuje dezercji, jak anarchici i skrajni pacyfici, co jest jednak przynajmniej pewnym chimeryczno-ideowym stanowiskiem. Na wypadek mobilizacji komunici maj stawiad si do wojska, by rozkadad nasz si obronn od wewntrz; tylko dla pewnych terenw, jak kresy wschodnie, przewiduje si masowy bojkot mobilizacji i ucieczk do lasw: W takich wypadkach partia ujmuje w swoje rce ten ruch, organizuje na gruncie oporu przeciw mobilizacji walk masow do walki partyzanckiej wcznie. Odrzucenie generalnego hasa bojkotu nie oznacza w adnym wypadku biernego stosunku partii do mobilizacji wojennej. Partia organizuje, z powodu mobilizacji, masow akcj przeciwwojenn, dezorganizuje mobilizacj i przygotowuje zmobilizowanych do czynnej walki z wojn i w szeregach armii, do przechodzenia z broni w rku na stron Armii Czerwonej. (Str. 33 Uchwa) Ruch robotniczy ma wtedy urzdowad dalej, lecz wszystko: demonstracje, wiece, wystpienia kobiet, dziewczt, dzieci, inwalidw, musi byd podporzdkowane cile sztabowym wyrachowaniom: Szczeglny wysiek musi byd skierowany na powstrzymanie transportw amunicji, na organizowanie w fortach i wzach kolejowych odmowy wykonywania adunkw wojennych. (Tame) Dyrektywy II Plenum nakazyway tworzenie organizacji zapasowych i jednostek, stojcych w odwodzie poza parti oraz wysunicie do pracy kierowniczej kobiet, by na wypadek mobilizacji partia nie znalaza si bez aparatu. Od tego te czasu wydziay wojskowe przy organizacjach KPP zostaj faktycznie wydzielone z reszty partii, dla lepszego zabezpieczenia ich przed kontrakcj wadz polskich - zreszt dziaaj one bezporednio pod komend sowieckiego wywiadu sztabowego. Wszystkie sprawy organizacyjne II Plenum rozpatruje pod ktem przygotowao do wojny. Oto np. uchwaa o saboci organizacji partyjnych w Maopolsce Wschodniej mwi, e nie chodzi ju o przejawy rewolucyjnej walki chopstwa itd., lecz o rol ich w partyzantce na wypadek wtargnicia Armii Czerwonej: Cikie dowiadczenie KPZU, ktra nie zdoaa w sprzyjajcej obiektywnie sytuacji pokierowad ywioowym ruchem rewolucyjnym mas chopskich, stanowi grone ostrzeenie na wypadek wojny. Oprcz zadao, ktre stoj przed ca parti, KPZU i KPZB winny ju obecnie przygotowad si do organizowania walki partyzanckiej w okresie wojny. (Uchway II Plenum, str. 16) Oczywiste, e w razie wybuchu wojny ani poowa tych nikczemnych wskazao na pewno nie bdzie wykonana. Polska nie jest i nie bdzie Rosj Mikoaja II-go; sprawnod jej wadz i siy zbrojnej uznaj sami komunici, a przy tym mao ktry Polak rdzenny daby si wcignd do podobnie haniebnej roboty. Jednake dobrze bdzie, jeeli spoeczeostwo nasze zapamita, e, w razie niebezpieczeostwa wojennego, czyha na nie take i zacieky wrg wewntrzny, a dla dywersji na tyach w takim momencie wystarczy garstka zdrajcw, nie aden ruch masowy. Wojna Polski z ktrymkolwiek z jej

ssiadw jest obecnie nieaktualna i oby nieaktualn bya zawsze! Ale nie ma adnych gwarancji, e sytuacja obecna nigdy si nie zmieni, tym bardziej, e niejeden polityk i kierunek polityczny, dotd nie moe pogodzid si z niepodleg Polsk i z caoci jej granic i to zarwno na Wschodzie, jak i na Zachodzie... Przy tym szerzenie w nieuwiadomionym, niewyksztaconym, a sabo jeszcze przejtym nasz ide paostwow rodowisku iluzji o jutrzejszej wojnie, rewolucji etc., powoduje w nim tendencj i pomysy, grone jeeli nie dla istnienia paostwa, to dla wewntrznego w nim adu. Gdy w 1932 roku, zapowiadana tylekrod przez komunistw, wojna nie nastpia, w doach komunistycznych po prostu nerwy nie wytrzymay i na Woyniu rozpoczto kryminalno-dywersyjne wyczyny, ktre, na szczcie wadze bezpieczeostwa szybko zlikwidoway. By to wanie wynik cigych nawoywao KC KPP do przygotowao do walk partyzanckich. Na waciwe sprawy polityczne II Plenum niewiele miao czasu. Po raz pierwszy przeprowadzono na nim samokrytyk dziaalnoci KPP i KPZU w Maopolsce Wschodniej, gwnie udzia tych partii w wypadkach, jakie tam rozegray si jesieni 1930 roku. Plenum stwierdzio, e partia: ...nie stana na wysokoci zadania... wysiki jej zaczy si za pno, e w szeregach komunistycznych ujawnio si: niezrozumienie ywioowych form walki chopskiej. Dalej Plenum stwierdza, e rosn w przypieszonym tempie przesanki kryzysu rewolucyjnego. W zakresie wskazao taktycznych znajdujemy szczere wyznanie, do jakiego celu zmierza proponowany przez komunistw jednolity front: Przy pomocy wytrwale stosowanej taktyki jednolitego frontu z dou, naley potgowad rozkad w partiach socjalfaszystowskich, ludowo-faszystowskich i nacjonal-faszystowskich i przypieszad proces przechodzenia idcych za nimi mas do obozu rewolucyjnego. (Str. 16, tame) Co do porachunkw wewntrznych, II Plenum stano przed nowoci. Do roku 1929 spory w KPP, jak i w WKP, skd przecie bierze ona wszystkie wzory ywcem, toczyy si prawie wycznie wrd gry, doy partyjne musiay natomiast tylko suchad i wykonywad rozkazy, jak si tam mwi, nastawienia. To te ycie polityczne zamaro w nich ostatecznie. Jakikolwiek przejaw samodzielnoci umysowej z miejsca natrafia na represje organizacyjne kierownictwa, doskonale operujcego wyrazami warcholstwo, szkodnictwo, panikierstwo, prowokator etc. Nagle wytwarza si w Warszawie grupa opozycyjna, dajca demokracji wewntrznopartyjnej, powrotu starych wodzw do kierowania oraz walki z korupcj funkcjonariuszy. Na czele jej stan funkcjonariusz partyjny ps. Pietrek (Piotr Maur - robotnik, absolwent szkoy wojskowej KPP w Moskwie, a pniej czonek Centralnego Wydziau Wojskowego KPP), ktry skupi kilkunastu, a w pewnym momencie nawet kilkudziesiciu robotnikw, co jak na polsk organizacj robotnicz w Warszawie, byo dod duo. Oczywicie, tych pietrkowcw wyrzucono ryczatem z partii, jako renegatw i prowokatorw, za na II Plenum fakt powstania tej grupy w Warszawie wyzyskano, jako pretekst do przejechania si po prawicowcach: Plenum stwierdza, e stanowisko Warskiego, Kostrzewy i Bartoszewicza, doprowadzio do pozostania grupy renegatw w Warszawie, dziaajcych na rk faszyzmowi. Grupa ta, odgrywajca rol amistrajkw rewolucji i usiujca rozbid Organizacj Warszawsk, czyni swj sztandar z imion Warskiego, Kostrzewy i Bartoszewicza, da powrotu ich do kierownictwa partyjnego i odrzuca uchway V Zjazdu.

(Str. 23, tame) A wic jeszcze raz przed 3 W stana perspektywa wysunicia si na czoo jakiego polskiego ruchu, bo sami robotnicy odwoywali si do nich. Zbankrutowani prawicowcy nie skorzystali jednak z tego, pozostawiajc wierzcych w nich prostakw samopas. Grupa pietrkowcw wkrtce rozsypaa si. Ideologia jej staa si mixtum compositum trockizmu, komunizmu o narodowym odcieniu w antysemickim sosie i quasi anarchizmu. Daa ona znad o sobie jeszcze w czasie wielkiego strajku tramwajarzy warszawskich jesieni 1931 roku, w czasie ktrego prbowali stosowad terror, rzucajc par petard pod tramwaje. KPP przyja te bohatersko-obuzerskie wyczyny na swj rachunek pniej za czd pietrkowcw przycigna z powrotem do siebie, przekupiwszy samego przywdc Pietrka (chocia przedtem nazwano go prowokatorem) posad w jednej z wojskowych fabryk samochodowych w ZSRR, dokd go wysano. W zakresie organizacyjnym, II Plenum rzucio haso podwojenia liczby czonkw partii. W par miesicy pniej, Komitet Centralny triumfalnie ogasza, e haso II Plenum zostao wypenione z nadwyk, bo od padziernika 1931 roku liczba czonkw partii (w porwnaniu ze stanem organizacyjnym, jaki przedstawiono na V Zjedzie) wzrosa a o 107 %, tj. z 3300 na 6800, a wraz z KPZU i KPZB z 6000 na 12000; KZMP w padzierniku 1931 roku okrelali cyfr 9400 czonkw. Cyfry, jakimi operowano w KPP, odznaczaj si takim samym efekciarstwem, jak ich sprawozdania o zajciach; zreszt wzorowane s one na sprawozdaniach i statystyce sowieckiej, gdzie kamstwo kamstwem jest poganiane. W rzeczywistoci bowiem KPP wraz z obu filiami kresowymi, w tym czasie moga liczyd najwyej do 8000 czynniejszych czonkw, za KZMP - okoo 6000. Ciekawy jest procentowy skad socjalny kompartii. W wydanej w lutym 1932 roku przez KC KPP broszurce, zawierajcej rezolucje II Plenum, znajdujemy statystyk, z ktrej wynika, e w skadzie partii pracujcych robotnikw wielkoprzemysowych byo tylko 10%, robotnikw rolnych - 3%, chopw - 28% (wikszod Ukraiocy i Biaorusini), reszta, wic 59%, to wszelka zbieranina, w tym okoo 80% ydw; w KZMP procent ydw jest jeszcze wikszy. W okrgu przemysowym dzkim na 340 czonkw KPP byo a 50 wkniarzy (na z gr 110.000 pracujcych): w Zagbiu Dbrowskim grnicy stanowi 42% partii. A s to przecie twierdze komunizmu. W innych orodkach, jak np. w Warszawie, w organizacji KPP i KZMP absolutn przewag maj ydzi, nie mwic ju o mniejszych prowincjonalnych organizacjach b. Kongreswki i Galicji (w tej ostatniej, w ogle nielicznych), gdzie trzon organizacyjny stanowi synowie handeesw, nierzadko uczniowie rnych jeszybotw, nieudani rabini, etc. Do Poznaoskiego i Pomorza KPP prawie nie dociera; caa jej praca organizacyjna w tych wojewdztwach oparta jest na lunych kontaktach. W kadym razie KPP, jako obca agentura, prezentuje si dod okazale, lecz siy jej organizacji masowej (do czego pretenduje), s stanowczo za mae. Wiosn 1931 roku zebrao si XI Plenum Kominternu. W uchwaach swych zalicza ono Polsk do grupy czterech krajw, w ktrych rewolucja rozwija si i szybko narasta; krajami tymi maj byd Niemcy, Polska, Hiszpania i Chiny. Referent z ramienia KPP, Leoski znowu konstatuje przypieszony rozwj przesanek kryzysu rewolucyjnego, wyraajcy si midzy innymi w wypadkach, jakie nastpiy w Maopolsce Wschodniej, w wystpieniach bezrobotnych itp. zmylonych lub wypaczonych faktach. Chocia, powstaa na tle dugotrwaego kryzysu, fala strajkw nie dotara jeszcze do Polski, to jednak pomagier Leoskiego - Henrykowski, zwany powszechnie w KPP blagierem, udowadnia, e strajki w Polsce ju s, tylko... nie bardzo widoczne.

Dopiero w maju 1931 roku oywia si w Polsce ruch strajkowy. Najpierw mamy czciowy strajk grniczy w Zagbiu Dbrowskim, potem w czerwcu tramwajarzy warszawskich; w tym ostatnim du rol odgrywa komunistyczny zwizek zawodowy z gonym przez pewien czas jego prezesem Stefanem Ostrowskim, ktry, pomimo zasug pooonych dla partii, te podejrzewany by o prowokacj, tj. wspprac z wadzami bezpieczeostwa. W tym czasie powstaje samorzutnie midzy robotnikami nowa forma strajku, waciwie zaostrzony strajk woski, poczony z okupacj fabryki, z obawy przed jej zamkniciem. Jest to tzw. hortensjada, od nazwy huty szklanej Hortensja w Piotrkowie, gdzie po raz pierwszy znalaza zastosowanie. Wrd hortensjad bya naprawd tragiczna, w podziemiach kopalni Klimontw w Zagbiu Dbrowskim (1933 r.), ktr waciciele chcieli zatopid. Strajk ten znalaz wspczucie prawie caej opinii polskiej. Komunici zaczli na tej formie strajku erowad; potem poszli za ich przykadem zarembowcy z lewego skrzyda PPS, kokietujcy czsto komunistw. W sferach tych nazwano hortensjad - polskim strajkiem; w rzeczywistoci, spotykamy j ju wczeniej, zwaszcza w krajach rozwinitego anarchosyndykalizmu. Synna okupacja fabryk we Woszech w 1921 r., bya przecie tylko olbrzymi hortensjad. W rezultacie jednak, strajki tego rodzaju w Polsce odegray jedynie du rol w nowej fazie ktni wewntrz-partyjnych. Wanie na wiosn 1931 roku wybucha jedna z takich walk wewntrz kierownictwa KPP. Na zewntrz przedostay si bardzo skpe wiadomoci o niej, pomimo, e formalnie cigna si do kooca 1932 roku, faktycznie za trwa w rnych postaciach po dzieo dzisiejszy. Midzy Sawioskim a Bronkowskim doszo do ostrych tard i wzajemnego kopania pod sob dokw, przy czym do pewnego stopnia, dziaaa tu, znana na og, rywalizacja midzy cywilnym a wojskowym wywiadem. Zarwno Sawioski, jak i Bronkowski, znali Polsk tylko z odlegych, przedwojennych czasw, obecn za Polsk wspczesn, tylko na podstawie partyjnych, czy szpiegowskich sprawozdao lub ustnych informacji swoich zaufanych ludzi w KPP. Naturalnie, za kccymi si, stany zaraz odpowiednie kliki wewntrzpartyjne, majce swoje odpowiedniki w kierowniczych, centralnych i okrgowych instancjach w kraju oraz w kierownictwie zagranicznym, tj. Politbiurze. W tym czasie skrystalizoway si trzy grupy: klika Leoski-Bronkowski-Henrykowski contra klice Sawioski-Marek oraz trzecia kliczka lodzermenszw, gnca w lewo, z Rwaem i Albertem (Wigdor Szapiro) na czele. Nici tych ndznych intryg sigay, oczywicie, do Kominternu, ktry na og popiera klik rzdzc i majc decydujce stanowisko w partii, tj. klik Leoski-Bronkowski-Henrykowski, ambasadorem ktrej w Kominternie by Knorin. Ale i klika Sawioski-Marek korzystaa take z poparcia przedstawiciela Kominternu, Manuilskiego; poza tym klika ta miaa przewag wrd aktywu partyjnego w kraju. Trzecia grupa, to niezadowoleni inteligencji, dcy do wikszej wadzy w partii. Dla rda tych sporw trudno wynaled jakiekolwiek polityczne kryterium. Gwnym podoem walki byo pchanie si do wadzy w partii i chd opanowania obu dla siebie i swoich ludzi. Naturalnie, walk tych klik zabarwiao si odpowiednimi rnicami politycznymi; punktem, ktry powodowa te rnice, bya wanie wspomniana przez nas sprawa strajkw. Wszystkie te niesnaski wybuchy na III Plenum KC KPP, w czerwcu 1931 roku w Berlinie, przy omawianiu taktyki strajkowej. Dwa jako-tako udane strajki lokalne, a za udane uwaa KPP wszystkie, przynoszce przejciow chodby korzyd dla jej agitacji, chodby robotnicy przegrali, wystarczyy Leoskiemu i jego grupie do twierdzenia, e w sytuacji politycznej Polski nastpi przeom w kierunku rewolucyjnym (chocia ju pl roku wczeniej mielimy sytuacj rewolucyjn!), wic naley brad kurs na oglnokrajowy strajk powszechny, ktry przy odpowiedniej taktyce KPP, stanie si wstpem do ostatecznego boju o wadz. Temu nieyciowemu pomysowi przeciwstawi si ostro Marek

twierdzc, e trzeba zaczd od solidnego rozhutania fali strajkowej i przez okres powszechnych strajkw w poszczeglnych gaziach przemysu i w oddzielnych orodkach, dojd do kursu na strajk oglnokrajowy, generalny i to te nie o politycznym od razu charakterze. Rozsdn w ogle tez Marka, Leoski okreli, jako teori szczebli, a wic odmian oportunizmu. Z pocztku wikszod KC opowiedziaa si za Markiem, ale oznaka gniewu... Moskwy narastaa w rozwoju przypieszonym, wic skooczyo si na uchwale kompromisowej. Pniej KPP stosowaa raczej taktyk Marka, ale od czasu do czasu leoszczaki proklamowali strajki powszechne, ktrych nikt nie popiera, albo mae garstki robotnikw. Nie przeszkadzao to, oczywicie, klice rzdzcej w rozwiniciu przeciwko markowcom nagonki, popieranej haaliwie przez podlizujc si klik lodzermenszw i innych fanatycznych lejbgwardzistw kliki rzdzcej. III Plenum odbyo si w atmosferze mocno odmiennej ni II-gie. By to okres ju po synnym zwrocie Stalina na prawo, polegajcym na zahamowaniu tempa kolektywizacji etc., co dodad trzeba, ocalio ZSRR przed katastrof. Pooono wic wtedy koniec gadaninie o wojnie, partyzantce itp., a nawet zmodyfikowano centralne haso midzynarodowe KPP w duchu interesw biecych Narkomindieu. Oto od: ...samookrelenia a do oderwania od Polski dla Ukrainy i Biaorusi Zachodniej i przyczenie do Ukrainy Zachodniej i Biaorusi Zachodniej, odjto czd od sowa i przyczenia. Jedynie w propagandzie, a nie w masowej agitacji komunici maj wyjaniad, e po rewolucji jedynym racjonalnym rozwizaniem tej kwestii bdzie zjednoczenie ziem ukraioskich i biaoruskich pod wadz Sowietw. W ten sposb, formalnie zwalono ca odpowiedzialnod za to haso na Komintern, organizujcy walki wewntrzne w Polsce, eliminujc z nich rzd Sowietw, jako taki. Przy tym kolektywizacja rolnictwa, poczona z uciskiem narodowym w USRR i BSRR, wywoaa ogromne niezadowolenie w masach naszego chopstwa kresowego tak, e chcc je pozyskad dla komunizmu, nie mona byo odstraszad ich perspektyw sowieckiej okupacji i kochozw. Zreszt, komunizm wrd mniejszoci narodowych po 1930 roku pocz si gwatownie cofad - jedynie wrd ydw reakcja antykomunistczna opnia si. Przy tym, skoro KPP wysuna dla Litwinw, Grnego lska i Pomorza samookrelenie bez adnych zastrzeeo, nie byo ju sensu akcentowania tego co bdzie z tzw. Ukrain Zachodni i Biaorusi Zachodni po oderwaniu ich od Polski. Teoretycznie biorc, nawet wedug nauki Lenina, samookrelenie narodu i zarazem ju z gry rozwizanie tego samookrelenia przez decyzj przyczenia do Republik Sowieckich, byoby absurdem zbyt widocznym; absurd ten jednak kultywowaa KPP od 1923 do 1931 roku. Zreszt peny tekst tej uchway wykazuje, e chodzi tu tylko o figle sowne: Podstawowym naszym hasem, mobilizujcym jak najszersze masy ludowe, jest leninowskie haso walki o prawo narodw do samookrelenia a do oderwania. Musimy wyjaniad masom, e haso samookrelenia a do oderwania oznacza: a) zdecydowan walk z polskim imperializmem przeciw okupacji o wyzwolenie narodowe, b) wolne, nieprzymuszone samostanowienie narodu ucinionego w swym paostwowym istnieniu, c) e przeprowadzenie tego hasa w ycie w sytuacji-dzisiejszej, moliwe jest tylko drog wsplnej walki narodw ucinionych z proletariatem i chopstwem pracujcym caej Polski, pod hegemoni proletariatu, pod kierownictwem partii komunistycznej o obalenie buruazji. (Broszura III Plenum KC KPP, str. 21)

I zaraz: Partia nasza propagowad bdzie zjednoczenie Ukrainy Zachodniej i Biaorusi Zachodniej z USRR i BSRR.. (Str. 22, tame) Z uchway tej wynika, e przy samookreleniu np. Lwowa decydowaliby tam tylko Ukraiocy, jako nard uciniony, chocia s w znikomej mniejszoci, w Katowicach ucinieni Niemcy, w Wilnie prawie nieobecni Litwini itd. Praktycznie za, KPP cae to samookrelenie wyobraa sobie w ten sposb: komunici przeprowadz rewolucj i ich zjazd o wszystkim zadecyduje, a ostatecznie za ustali dekret Moskwy. III Plenum nakrelio generaln lini dla partii, w ktrej wprost bije w oczy anarcho-bandytyzm. Strategiczno-taktycznym hasem tej linii staje si: przez walki codzienne do decydujcych bitew o wadz. Wysuwa si te szereg hase, majcych przyczynid si do zaostrzenia sytuacji politycznej w Polsce, jak: konfiskata rodkw ywnoci, samowolne uywanie lasw i pastwisk, odbijanie i uwalnianie aresztowanych, rozbrajanie bojwkarzy faszystowskich, organizacyjne ujcie pdu czoowych oddziaw proletariatu i chopstwa do broni, (do jakiej broni? przez mae czy due b), budowanie barykad, przecinanie drutw telegraficznych, rozbrajanie policji itp. (str. 13 Uchwa). W praktyce, nawoywania te doprowadziy tylko do paru prb rozbijania sklepw kolonialnych w Warszawie w okresie wit Boego Narodzenia w 1932 roku. Prby zorganizowania tzw. dnia godu, polegajce na demonstracjach bezrobotnych - nie powiody si. rdem tych anarcho-bandyckich pomysw byy, obok pogbiajcego si rozbrykania pewnych sfer inteligenckiego lumpenproletariatu, nadzieje na rewolucj w Niemczech. Rewolucj w Polsce III Plenum, podobnie jak XI Plenum Egzekutywy Midzynarodwki Komunistycznej, ujmuje w cisym zwizku z rewolucj niemieck. Byo to wanie w okresie powaniejszych walk KP Niemiec z propagand skrajnego nacjonalizmu-hitleryzmu (walk o nieprzewidzianym jeszcze wyniku); std te powstao na III Plenum nastawienie na najcilejsz wspprac KPP z KP Niemiec: Rewolucja proletariatu w Niemczech, zrywajca podstawowe ogniwo systemu kapitalistycznego w Europie, przypieszy rewolucj w Polsce, podobnie jak rewolucja proletariacka w Polsce, druzgocc jedno z gwnych ogniw systemu wersalskiego i twierdz wypadow przeciw ZSRR, przypieszyaby zwycistwo rewolucji proletariackiej w Niemczech. (Str. 14, tame) W zwizku z tym, wzmaga si atak Kominternu na Traktat Wersalski. Zaraz po III Plenum komunistyczne partie: Niemiec, Francji, Anglii, Polski i Czechosowacji wydaj wsplny manifest pt.: Precz ze zbjeckim Traktatem Wersalskim!. Charakterystyczne, e o ile KPP w manifecie odstpowaa lekk rk zachodnie ziemie Polski Niemcom, to KP Niemiec znajdowaa w nim pokrzepienie serc dla swych czonkw; przecie masy francuskie, polskie etc. wyraaj gotowod pomocy Niemcom przy odzyskaniu ziem zagrabionych przez Francj76, Polsk, Dani, Czechosowacj, Belgi i Litw oraz gotowod poparcia niemieckich dao o przeprowadzenie Anschlussu Austrii i Gdaoska.
76

Francuscy komunici pewien czas szli w jednolitym froncie z... klerykalnymi autonomistami alzackimi wyran agentur Berlina.

W ogoszonym przez KC KP Niemiec programie walki o socjalne i narodowe wyzwolenie nie ma mowy o samookreleniu dla ziem, ktre w wyniku wielkiej wojny powrciy do swych krajw. Znajdujemy tam tylko danie powrotu ich do Niemiec. Trzeba tu przyznad, e w agitacji nacjonalistycznej komunici niemieccy silniejsi byli w gbie nawet od niemieckich narodowych socjalistw (hitlerowcw). e tak wielka rnica zarysowaa si w taktyce KPP i KP Niemiec, nie naley si dziwid, gdy wwczas leaa ona na linii interesw Rosji, a to miao decydujce znaczenie. Pniej, po dojciu Hitlera do wadzy w Niemczech, gdy ZSRR, a wraz z ni i Komintern, zmieniy sw orientacj polityczn w Europie, KPP znalaza si w nielada kopocie. Zaraz po III Plenum, na amach Nowego Przegldu rozgorzaa wojna o strajk powszechny. Wojna ta dla laika, niezorientowanego w sprawach komunistycznych, trudna bya nawet do spostrzeenia. Wodzowie kcili si po prostu o to, kto pierwszy zauway oznaki tego strajku. Gdy Leoski kad nacisk na to, e: Strajk powszechny w Warszawie sta si realnym zagadnieniem dnia dzisiejszego. A strajk powszechny w centrum dyktatury faszystowskiej moe atwo rozwind si w repetycj strajku oglnego. (Nowy Przegld z sierpnia 1931 r., str. 14) oraz przypomnia swoje sowa napisane po V Zjedzie: Byle nie przegapiad momentu, byle kud elazo, pki gorce... Dynamika przerastania strajkw czciowych w strajk powszechny zaley nie tylko od obiektywnego rozwoju wypadkw, ale i od subiektywnej roli naszej partii, Jego przeciwnik - Marek, ujmujc t rzecz bardziej realnie i piszc o strajku tramwajarzy warszawskich, podkrela, e: Kiedy mwimy o tendencji rozszerzenia si strajku, przeksztacenia w strajk powszechny danego orodka, nie mamy wcale na myli jakiego automatycznego procesu. Niewtpliwie, sam fakt strajku zagrzewa robotnikw do walki, ale eby to podniesienie si nastrojw zamienid w czyn - potrzebny jest wysiek zorganizowany, wiadomy, wytony A dalej: Wybuchnd ta walka moe pocztkowo na wskim odcinku... W odpowiednim momencie rzucid haso strajku powszechnego robotnikw danej gazi produkcji, albo danego orodka. (Str. 18, tame) Terror te spad im nie daje. W tym czasie zdarzy si na Kresach zamach bombowy na dworzec w Podbrodziu, przy czym zgin maszynista-kolejarz. W pierwszej chwili, krajowy organ prasowy KPP, Czerwony Sztandar (drukowany nielegalnie) obwieci, e bya to prowokacja wadz polskich, jak zawsze, gdy komunistom trafi si co, za co nie chc ponosid odpowiedzialnoci. Oburzy si na to jednak Komitet Centralny KPP (analogia z Domskim i katedr sofijsk w 1925 roku), dajc jednoczenie zasadniczy wyraz stosunku komunistw do terroru w uchwale swej, gdzie zaznacza: Partia wystpuje przeciw indywidualnym, terrorystycznym zamachom poszczeglnych towarzyszy bez wiedzy i zgody kierownictwa partyjnego... niesuszne i dajce bdn

perspektyw jest twierdzenie, e indywidualny terror w warunkach wzrostu szerokiego ruchu rewolucyjnego posiada obiektywny charakter czynw prowokatorskich. Niesusznod powiksza si wskutek tego, e twierdzenie to postawione jest w kontekcie powstania zbrojnego. Odrzucamy terror indywidualny, ktry ma zamienid walk mas. Lecz akty terrorystyczne w poczeniu z walk rewolucyjn mas, przechodzcych do powstania zbrojnego, stad si mog celowym, dopeniajcym rodkiem walki. W takich warunkach zbrojna walka mas i jednoczesne akty terroru, czy te zamachy na obiekty strategiczne to uatwienie zwycistwa. I dlatego nie wolno nam odrzucad, a tym bardziej pitnowad tych aktw, jako prowokacj. (Nowy Przegld z sierpnia 1931 r., str. 80) eby za nie byo wtpliwoci, co do pozytywnego stosunku KPP do aktw terrorystycznych, stawia kropk nad i czonek Centralnej Redakcji, Rwal, piszc: Krwawe walki z policj bezrobotnych, strajkujcych i chopw, prby budowania barykad podczas demonstracji, przecinanie drutw telegraficznych i telefonicznych, zabijanie lub rozbrajanie szpiclw i policjantw - oto te nowe zaostrzone formy walki masowej, przerzucajce si na coraz to inne orodki kraju. Metoda czynnego odporu stosowana nie w oderwaniu od konkretnej akcji mas, ale w cisym z ni zwizku, przyuczy masy do stanowczych wystpieo, wyszkoli kierownikw walki zbrojnej, uatwi masom zdobywanie niezbdnej broni, uatwi przejcie do waciwych form obrony, do waciwych form ataku przy sprzyjajcych warunkach. (Nowy Przegld z wrzenia-padziernika 1931 r., str. 24) Pod koniec 1931 roku wielk, chod zakulisow awantur wywoa swym gadulstwem Stefan bikowski, oficer armii sowieckiej w stopniu generaa. Ten sowiecki strategik, dobrze wtajemniczony w plany swego sztabu, ogosi w Nr 2 wydawnictwa onierz Rewolucji77 artyku, podpisany S, pod tytuem: Zagadnienia obrony Zwizku Radzieckiego ze strony wojskowo-strategicznej, z ktrego uwaamy wprost za obowizek przytoczyd obszerne wycigi dla zapoznania czytelnikw z planami naszego ssiada na Wschodzie. Sytuacja midzynarodowa od tego czasu, w cigu prawie trzech lat, zmienia si znacznie, ale nie znaczy to, by sprawy tu omawiane, straciy na aktualnoci; dokument ten zawsze bdzie posiada znaczenie, dorwnywajce synnemu memoriaowi Hugenberga z planem najazdu na Sowiety. W ogle, pewnej modyfikacji ulegy tylko w polityce ZSRR i Kominternu szczegy - linia generalna pozostaa bez zmian. Dajemy wic gos towarzyszowi generaowi bikowskiemu: Aktywnie musz wystpid masy robotnicze i chopskie przeciw polskiej buruazji w razie wojny, wspdziaajc z Armi Czerwon, ktra jest zorganizowan i wiadom armi rewolucji midzynarodowej... A wic tam, gdzie sytuacja bdzie temu odpowiadaa, w razie masowego oporu mobilizacji ze strony ludnoci, naley organizowad partyzantk na tyach polskich wojsk. W przemyle i transporcie naley organizowad strajki. Oglny cel tych akcji aktywne poparcie Czerwonej Armii, strajk powszechny i powstanie zbrojne dla przeksztacenia wojny imperialistycznej w wojn domow.
77

Pismo KPP wydawane do roku 1932 w Niemczech pod redakcj: Bronkowskiego, bikowskiego, Rwala i Alberta, a powicone specjalnie pracy w armii i teoretycznemu omawianiu zagadnieo zbrojnego powstania, itp. akcji dywersyjno-militarnych, kierowanych i finansowanych faktycznie przez IV Oddzia Sztabu Generalnego Armii Czerwonej. Drukowany by w bardzo maej iloci egzemplarzy; nalea do najbardziej zakonspirowanych publikacji komunistycznych.

Skd grozi ZSRR gwne niebezpieczeostwo uderzenia? Ze Wschodu czy z Zachodu? Ogromne przestrzenie na Wschodzie (w Azji), pustynie i gry, odlegod baz wypadowych, jakimi mogyby byd Manduria lub Pnocno-Zachodnie Indie, od mocarstw najbardziej wrogich w stosunku do ZSRR (prcz Japonii) i od yciowych orodkw ZSRR, nie przemawiaj za prawdopodobieostwem uderzenia ze Wschodu. Gwne uderzenie prawdopodobnie nastpi wic w Europie. Z gwnych baz wypadowych dla uderzenia w Europie moe byd trzy: 1) Batyk i jego wybrzea 2) Polska z Rumuni i 3) Morze Czarne i jego wybrzea... musimy... rozwayd, ktra z tych trzech baz bdzie przedstawiaa gwne niebezpieczeostwo, jako najkorzystniejsza dla imperialistw, mianowicie: 1) jako najkrtsza droga do ywotnych centrw ZSRR, 2) jako majca najlepsze oparcie w materiale ludzkim i 3) jako pooona najbliej gwnych mocarstw kapitalistycznych, wojujcych z ZSRR. Widzimy, e pierwszemu i trzeciemu warunkowi odpowiadaj wszystkie trzy bazy, natomiast wszystkim warunkom odpowiada tylko Polska. W wojnie przeciw ZSRR paostwa te (z wyliczonych trzech baz) skazane bd na masowy, regularny przywz rodkw techniki wojennej i amunicji z innych paostw europejskich. Pod tym wzgldem pooenie Polski nie jest pomylne jak dugo nie ma porozumienia z Niemcami. Jak widzimy, zaciekawi to nie tylko Polaka, ale i Niemca. Autor cytuje z zadowoleniem bratni organ KP Niemiec pt. Oktober (wydawany w tyche celach co onierz Rewolucji), zapowiadajcy, e niemieccy komunici, na wypadek wojny z ZSRR, przy ewentualnej neutralnoci Niemiec78, gotowi s do czynnej pomocy Armii Czerwonej: Nawet akcje partyzanckie na polskiej granicy ze strony Grnego lska, Pomorza, Prus Wschodnich, eby wizad siy i pomagad w rozkadaniu si biaych armii. ...baza Batyku, ktra ma korzystn dla wroga stron, e w oparciu o Estoni i Finlandi przeciwnik moe stosunkowo najkrtsz drog uderzyd na taki orodek przemysowy i polityczny, jakim jest Leningrad. Zajcie Leningradu oznaczaoby natychmiastowe utworzenie buruazyjnego rzdu rosyjskiego ze stolic w tym miecie. Std wynika, e strategiczne warunki obrony ZSRR mog wymagad natychmiastowej ofensywy czerwonych wojsk w kierunku Estonii i Finlandii dla uprzedzenia ewentualnej ofensywy przeciwnika z Batyku i Murmanu w kierunku na Leningrad. Tutaj stykamy si z zagadnieniem pierwszorzdnej wagi: czy Czerwona Armia ma wyczekiwad na terytorium sowieckim generalnego szturmu interwencyjnych armii np. armii polskiej, czy te powinna przekroczyd granice i stoczyd decydujce boje z armi buruazji na terytorium etnograficznej Polski. Zagadnienie to trzeba dokadnie wyjanid midzy innymi, aby uniknd cikiego bdu, jaki popeni w roku 1920 Domski, ktry wystpi przeciw przekroczeniu granic etnograficznej Polski przez wojska czerwone. Sporo modziey robotniczej w 1920 roku dato si pocignd obudnym hasom buruazji polskiej i jej sugusw PPS i wstpio do polskich pukw dla obrony ojczyzny buruazyjnej przed
78

Jak widzimy, wcale z sensem. O powszechnym bloku antysowieckim Anglii, Tybetu, Niemiec, Litwy i Japonii nie ma ani sowa. Widzimy jaka rnica jest w pogldach oficera sztabu Armii Czerwonej a demagoga z KC KPP.

najazdem Czerwonej Armii... ZSRR, bdc zmuszony przez paostwa kapitalistyczne do wojny, zastosuje tak strategi, jaka bdzie najbardziej celowa, majc na wzgldzie, e wojna interwencyjna - to wojn klasowa i jako taka podlega prawom wojny klasowej: powodzenie jej ju na pocztku mobilizuje masy, kade nowe powodzenie przypiesza zwycistwo i paraliuje siy przeciwnika. Powodzenie w kadej walce oznacza zajcie terenu, ruch, posuwanie si naprzd... I odwrotnie, pasywnod, wyczekiwanie, paraliuje wasne siy. Bdc zmuszony przez imperialistw do wojny ZSRR bdzie musia dyd do najszybszego zakooczenia jej przez rozbicie lub zniszczenie armii przeciwnika, przez zajcie jego terytorium i orodkw aprowizujcych armi. To ostatnie moe byd osignite jedynie drog uderzenia. Szczeglnie, jeeli ofensywa pozwoli rozbid siy przeciwnika, zanim one si skoncentruj i rozwin do uderzenia. S zwolennicy strategii defensywy, ktrzy powouj si na ogromne obszary rosyjskie. Syszy si czsto zdanie: Wszak mona cofad si a do Uralu, zmczyd przeciwnika, a potem go rozbid. Absolutnie niesuszna strategia z tych wzgldw: 1) Czerwona Armia jest dostatecznie silna do ofensywy, 2) dzisiejsza wojna - to wojna oparta na technice, a cofanie si w gb kraju oddaje orodki przemysowe w rce przeciwnika, 3) wojna przeciw ZSRR, wojn klasowa i cofanie si da monod zmobilizowad klasowych wrogw rzdu radzieckiego na samym terytorium Zwizku, nie mwic ju o nieuniknionej depresji mas, wyzyskiwanych w paostwach kapitalistycznych. Niedostateczny rozwj przemysowy i techniczny pogranicznych paostw z Zachodu moe znacznie osabid pierwsze uderzenie biaych armii i byd korzystny dla ofensywy ze strony Armii Czerwonej dla kolejnego rozbicia armii ewentualnych przeciwnikw. Tak ofensyw Czerwona Armia moe poprowadzid w kierunku Finlandii, Estonii i otwy, rozprawiajc si z tymi przeciwnikami lub w kierunku na Besarabi i Czerniowce, osigajc bez trudu lini Karpat i w ten sposb znacznie skracajc swj front. Na korzyd ofensywy w kierunku na Polsk przemawia przychylne dla ZSRR i Czerwonej Armii usposobienie ludnoci Ukrainy i Biaorusi Zachodniej, uciskanej w niesychany sposb przez okupacyjne wadze polskie. Zwyciska ofensywa na Polsk zbliy Armi Czerwon z rewolucyjnym robotnikiem i chopem Niemiec i zagrozi istnieniu kapitalistycznej Europy. ...z caoksztatu warunkw wojny rewolucyjnej wynika strategia ofensywna, uderzenie w najsabszy punkt przeciwnika, gdzie jednoczenie pomoc ze strony ludnoci pracujcej bdzie najbardziej prawdopodobna i owocna. W tym ostatnim wypadku ofensywie Czerwonej Armii powinno towarzyszyd rwnoczenie uderzenie ze strony si rewolucyjnych na tyy biaych armii. Tezy wojenne VI Kongresu MK mwi: 1. e proletariat winien nie tylko aktywnie walczyd o porak rzdu we wasnym kraju, ale i o zwycistwo paostwa radzieckiego, 2. e wobec tego jego taktyka w wyborze rozmaitych rodkw walki nie tylko powinna byd okrelona interesami walki klasowej we wasnym kraju, ale rwnie interesami Armii Czerwonej na froncie. ...powstanie zbrojne podczas wojny interwencyjnej, szczeglnie bliej frontu lub terytoriw pracujcych bezporednio na wojn, takie powstanie bdzie miao ogromne znaczenie, szczeglnie jeeli bdzie skoordynowane z operacjami Armii Czerwonej na froncie.

Wobec tego z organizacj takiego powstania nie ma potrzeby czekad a w caym kraju sytuacja dla pozostania bdzie dostatecznie dojrzaa. To samo tyczy si strajku powszechnego lub strajkw czciowych. Nawet krtkotrway strajk czciowy w transporcie, nawet nie udany kooczcy si rozbiciem, jeeli bdzie mia miejsce podczas przewozu amunicji lub wojska, bdzie mia ogromne znaczenie. W dalszym cigu autor podkrela znaczenie partyzantki w czasie wojny: ...partyzantka ma znaczenie akcji mobilizujcej ludnod do walk zbrojnych z biaym wojskiem, dla niepokojenia tyw, zrywania cznoci, niszczenia rodkw komunikacyjnych, dla napadw na sztaby wojsk technicznych i gospodarczych, jako bardziej stojcych na uboczu i sabiej ochranianych... ...std wycigamy wniosek, e partyzantka na tyach biaych armii jest bardziej skutecznym wspdziaaniem z Armi Czerwon, ni proste przechodzenie rewolucjonistw na stron Armii Czerwonej. Mimo tego zastrzeenia, bikowski propaguje take mocne przechodzenie z broni w rku na stron Armii Czerwonej. Poza tym omawia fachowo militarn geografi Polski, ewentualne plany strategiczne naszego Sztabu i przebieg mobilizacji, dodajc: Polska dla przeprowadzenia cakowitej mobilizacji bdzie potrzebowaa sporego przecigu czasu, mniej wicej trzech do czterech tygodni. Ju w tym okresie (komunici) mog przeciwstawid si wojnie, wystpujc czynnie przeciw przewozowi wojsk, nagromadzeniom materiaw wojennych, organizujc strajki antywojenne itp.. Szczegowo te poucza jak naley przygotowywad si do tej zdradzieckiej roboty. Zwraca uwag na obiekty strategiczne, ktre KPP musi teraz ju czynid niezdolnymi do uytku. Z zakooczenia dowiadujemy si, e caa frazeologia i dialektyka ocen, nastawieo, analiz, rezolucji, to tylko parawanik dla fachowo, doskonale obmylonych planw i zadao militarno-imperialistycznych ZSRR: Zagadnienie strategii i taktyki wojskowej w tej dziedzinie przygotowania do powstania zbrojnego, zbiega si z zagadnieniem obrony Zwizku Radzieckiego i walki z wojn. (onierz Rewolucji z listopada 1931 r., str. 32-43) W Moskwie artyku Stefana bikowskiego wywoa istn burz. Przecie elaborat jego grozi skandalem wikszym, ni synny angielski list Zinowiewa z 1924 roku. Natychmiast polecono Komitetowi Centralnemu KPP skonfiskowad wspomniany numer onierza Rewolucji, kilka egzemplarzy, ktre puszczono do kolportau wrd zaufanego aktywu partyjnego, polecono wycofad z obiegu: nie dopuszczono te do adnych omwieo artykuu bikowskiego w prasie partyjnej i dlatego nie dotar on prawie zupenie do kraju, tj. do szerszych k organizacyjnych KPP. Naturalnie epilog caej sprawy znalaz si pniej w Komisji Kontrolujcej Midzynarodwki Komunistycznej, przed ktr gsto musieli tumaczyd si, oprcz bikowskiego, take Leoski i Bronkowski za dopuszczenie do ujawnienia wojskowych tajemnic ZSRR. Nie obeszo si i bez zagadnienia talmudycznego: przecie rewolucyjne masy pod wpywem takich artykuw bd biernie wyczekiway przyjcia Armii Czerwonej, zamiast samym robid rewolucj. W sferach kierowniczych KPP, a wic tam, gdzie o tej sprawie wiedziano, nie odezwa si ani jeden gos protestu, bo spraw zaatwiay sowieckie wadze wojskowe... Widocznie jednak Sownarkom wysoko

musia cenid wartod zawodow bikowskiego, skoro nawet za tak gaf, jak mimowolne... zdradzenie buruazji tajemnic czerwonego imperializmu, nie ponis on wikszej odpowiedzialnoci. Akurat w czasie ukazania si tego artykuu komunici w Polsce, popierani znowu przez... pepesowcw, czynili okropny haas przeciwko nowemu regulaminowi wiziennemu, zrwnujcemu ich w prawach z reszt lokatorw wizieo. Przecie zupenie logiczne byoby stosowanie wobec towarzyszy, czy podwadnych generaa bikowskiego w Warszawie, nie polskiego kodeksu karnego, lecz obowizujcego w ich paostwie od 1934 roku dekretu o karach za zdrad ojczyzny, ktry, jeeli nie przewiduje przebierania schwytanych szpiegw i dywersantw w szare kitle, to tylko dlatego, e na tamtym wiecie zarwno polski, jako te rosyjski regulamin wizienny nie obowizuj... Koniec 1931 roku i pocztek 1932 roku by w KPP okresem jaowych sporw i intryg wewntrznych klik. W dyskusjach politycznych mwiono wci o strajkach, nowych etapach, fazach, wzniesieniach fali rewolucyjnej, przypieszeniu rozwoju elementw kryzysu rewolucyjnego itp. Powanym etapem przypieszenia rozwoju elementw kryzysu KPP byo wprowadzenie w tym czasie w Polsce sdw doranych. Pod wpywem tego, dynamika automatycznego procesu ucieczki ludzi z KPP przybraa tendencje rozszerzania w oglny rozkad. Kierownictwo z trudem opanowao jako tako sytuacj. W tym czasie mno si wypadki przechodzenia komunistw do legalnych partii robotniczych, gwnie PPS i Bundu79. W marcu 1932 roku, jak grom z jasnego nieba, spado na KPP proklamowanie przez PPS na dzieo 16 tego miesica strajku powszechnego przeciwko tzw. ustawie scaleniowej (ubezpieczeniowej). Znowu ycie realne sprawio uczonym z KPP prawdziwy kawa; przecie w okresie faszyzmu, ktry jest form imperializmu, najnowszej fazy rozwoju kapitalizmu itd. socjalfaszyci musz amad kady strajk niemoliwoci wic staje si, aby PPS proklamowaa i przeprowadzaa strajk i to do tego jeszcze powszechny. Sekretariat Krajowy KC KPP wydaje wic odezw, w ktrej z gupia frant twierdzi, e: ...wodzowie PPS, udajc, e to oni proklamowali strajk powszechny, czynili wszystko, by do strajku nie dopucid (kt wic go proklamowa? - moe sanacja? - uwaga autora). Takie stanowisko Sekretariatu KC oburzyo Leoskiego. Wedug niego, nie mogo ono trafid do przekonania ani pepesowcom, ani czonkom kompartii (zupenie susznie!). Uwagi swe Leoski zamieci w Nowym Przegldzie z miesica maja 1932 roku, str. 10- 11. Wasne jednak jego tumaczenie, tego niezgodnego z natur faktu, nie moe trafid do przekonania chyba ju nikomu: ... nowe manewry PPS maj typowo prewencyjny charakter. S to manewry zapobiegawcze przed narastajc rewolucj proletariack. Taki charakter miao proklamowanie przez PPS jednodniowego strajku powszechnego w caej Polsce. Fakt ten sygnalizuje zmian w taktycznym nastawieniu PPS. Proklamowanie przez PPS strajku powszechnego w dniu 16 marca byo manewrem na wielk skal. Zaskoczyo ono w pewnej mierze nasz parti.
79

Objaw, ktry byby dodatni, gdyby rzeczone partie twardo podkrelay rnice pomidzy swoim programem i ideologi a komunizmem, jak to czynia PPS w dawnych latach. Obecnie jednak jest to czsto proces czysto mechaniczny. Komunista, przechodzc do PPS, pozostaje takim samym komunist nadal, czsto nawet gada tym samym argonem; ydzi np. usprawiedliwiaj si przed sob i przed czonkami KPP ze swego haobicego czynu tym, e przeszli do socjal-faszystw, by ich nawracad.

(Nowy Przegld z miesica maja 1932 r., str. 10-11) Dalej pitnuje prawicowy bd, e: PPS odgrywa rol czynnika rozptujcego rewolucyjne wystpienie mas, czynnika uatwiajcego nam, dziki swej legalnoci, poprowadzenie mas. (Str. 10, tame) Niestety, z tym uatwieniem tak jest w rzeczywistoci. Z punktu widzenia politykierstwa, kto moe si cieszyd z tego, e PPS swoj konkurencj pata figle komunistom, patrzc dalej za - nie ulega wtpliwoci, e pogbiajca si od 1932 roku polityka PPS, sprowadzajca si do pryncypialnej opozycji antyrzdowej, strajkomanii, przejmowania formuek komunistycznych, a do obrony ZSRR przed wojn imperialistyczn wcznie (haso wysunite przez OM TUR w 1933 roku z okazji Midzynarodowego Dnia Modziey), przygotowuje grunt dla swego grabarza. Niebezpieczeostwo tego procesu dla paostwa osabione jest tylko tym, e wanie od tego czasu masy odsuwaj si od Komitetu Centralnego KPP i od Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. To odsuwanie si proletariatu od garstki menerw komunistycznych powoduje wrd tych ostatnich jeszcze wiksz nienawid do PPS. Leoski jest zdania, e: ...wiksz rol w naszej agitacji winny odgrywad hasa, ktre tworz lini podziau midzy obozem komunizmu a socjalfaszyzmu - hasa dyktatury proletariatu, hasa rzdu rad delegatw robotniczych, chopskich i onierskich, powstania zbrojnego, jako jedynej drogi do obalenia dyktatury buruazji oraz obrony ZSRR. (Str. 13, tame) Pomwimy o tym jeszcze, piszc o okresie po styczniu 1933 roku. W owym czasie proces zwania si granic komunizmu i pewnych odamw socjalizmu dopiero si zaczyna; jego wzgldna powolnod doprowadza Leoskiego do pasji: Trzeba raz na zawsze w wiadomoci caej partii utrwalid, e jednolity front z dou, to wsplna walka z doowymi robociarzami z PPS, Bundu itd.. pod kierownictwem komunistw... Ale to nie znaczy, e i delegat pepesowwski (na fabryce), przeprowadzajcy stanowisko swej partii, moe byd rwnie naszym sprzymierzeocem. Tylko ten delegat, ktry dziaa wbrew dyrektywom otrzymywanym z gry, moe tworzyd z nami jednolity front z dou. A takich jest niewielu. (Str. 16, tame) Jednoczenie przestrzega jednak przed zbytnim awanturnictwem: Wszelkie goosowne szermowanie strajkiem powszechnym obnia autorytet partii w masach i uatwia socjalfaszystom poderwanie zaufania wrd mas do naszej partii. (Str. 15, tame) e to nic nie pomogo zobaczymy w 1933 roku, gdy to goosowne szermowanie przybrao tendencje chronicznej manii. Zachwianie si jednolitoci kierownictwa partyjnego, o czym ju wspominalimy, oraz nowa sytuacja, tj. manewry PPS na wielk skal, skoniy wadze KPP do szybkiego zwoania VI Zjazdu

partyjnego. Kampania przedwyborcza do tego Zjazdu polegaa na skrztnym utrcaniu markowcw na stanowiskach decydujcych w partii i wyznaczaniu na ich miejsce leoszczakw, ktrym zlecano przeprowadzenie odpowiednich wyborw, tj. po prostu mianowanie tych delegatw, ktrzy im najlepiej odpowiadaj. Jeszcze przed Zjazdem odbyo si latem 1932 roku XII Plenum Egzekutywy Kominternu, powiconego gwnie przygotowaniu rewolucji w Niemczech. Ze tam naprawd przygotowywaa si rewolucja, ale rewolucja... hitlerowska, komunici nie zdawali sobie zupenie sprawy. To te XII Plenum obwieszcza triumfalnie koniec stabilizacji kapitalistycznej, chod przecie stabilizacja ta skooczya si waciwie ju w 1929 roku na rzecz kryzysu wiatowego, jakiego wiat jeszcze nie widzia. Ale poza tym Komintern nie ma waciwie nic do powiedzenia; miele dalej proroctwa o nastaniu nowej ery wojen, rewolucji itd. Na og, obdne kombinacje o jakim jednolitym wiecie kapitalistycznym, przeciwstawionym ZSRR, ustpuj z powrotem miejsca odwiecznym marksowskim spekulacjom o wewntrznych sprzecznociach kapitalizmu: Na gruncie olbrzymiego zaostrzenia przeciwieostw midzy paostwami imperialistycznymi i wewntrznych przeciwieostw klasowych w wiecie kapitalistycznym, na tle wzniesienia rewolucyjnego w krajach kapitalistycznych i przypieszonego dojrzewania w sabszych ogniwach kryzysu rewolucyjnego (Niemcy, Polska, kraje bakaoskie), wobec kooca wzgldnej stabilizacji kapitalizmu - dokonuje si przejcie do nowej serii wielkich, gwatownych stard midzy klasami a paostwami, do nowej serii rewolucji i wojen. Sam VI Zjazd KPP odby si w padzierniku 1932 roku na Biaorusi Sowieckiej. Przewaga leoszczakw bya na nim z gry zapewniona. Nosi on poza tym bardziej urzdowo-sowiecki charakter, ni dotychczasowe zjazdy; oprcz zwykych przedstawicieli Kominternu, WKP i Komunistycznej Partii Niemiec, zjawia si na nim zupenie oficjalnie delegacja wadz sowieckich: przewodniczcy Rady Komisarzy Ludowych BSRR (czyli premier rzdu sowieckiego na Biaorusi) Goodied, sekretarz KC kompartii Biaorusi - kaukazczyk Gikao oraz kierownik polityczny (Politruk) sztabu armii zachodniego frontu w Smoleosku - genera Aronsztam (niegdy sekretarz KC KPZB, uywajcy pseudonimw: Artur i Czerniak; dwaj pierwsi wystpowali, jako gospodarze Zjazdu i wygaszali mowy antypolskie. Dodad musimy, e dziao si to ju w czasie, gdy rzd moskiewski pocz umizgad si do Polski, przestraszony postpami Japonii w Mandurii i zapowiadajcym si zwycistwem Hitlera. Punktem wyjciowym uchwa politycznych VI Zjazdu bya zacytowana ju uchwaa XII Plenum Kominternu. Sam Zjazd waciwie powtarza tylko za pani-matk pacierz: ...wzowym punktem dojrzewania kryzysu rewolucyjnego w Europie s Niemcy... Polska podchodzi bezporednio do kryzysu rewolucyjnego... z przypieszonymi przesankami elementw kryzysu rewolucyjnego. (Broszura VI Zjazd KPP, str. 3) VI Zjazd ujawnia z wiksz nieco otwartoci sabe miejsca rozwoju KPP - nie wiadomo po co, bo mniej miejsca zajoby wyliczenie mocnych:

Tempo rozkadu socjalfaszyzmu i ludowofaszyzmu nie odpowiada oglnemu rozwojowi ruchu rewolucyjnego - tempo zdobywania wikszoci w takich orodkach, jak: Warszawa, d, Grny lsk, jest zbyt powolne i musi byd znacznie przypieszone. (Str. 8-9 Uchwa) Nastpnie Zjazd konstatuje sabod organizacyjn wrd bezrobotnych: na wsi (stwierdza si np., e w rozruchach chopskich w Lesku w Maopolsce komunici byli nieobecni), wrd mniejszoci narodowych oraz wrd pracujcych robotnikw, gwnie metalowcw i kolejarzy. W stosunku do wsi Zjazd czyni zarzuty organizacjom miejscowym, e zbytnio przejy si akcj bojkotu podatkw (jeeli jaki gospodarz nie zapaci podatku, bo nie ma z czego - komunici zaraz ogaszaj, e jest to ich sukces), a zaniedbay, a nawet zgoa zaniechay, walki o ziemi, ktra stanowi dla KPP gwne ogniwo walki na wsi. Szczeglne oburzenie wyrazi Zjazd za nieumiejtnod wykorzystania przez miejscowych komunistw form walki, przy wybuchajcych po wsiach rozruchach: Z ca stanowczoci trzeba wykorzeniad w naszym aktywie swego rodzaju paoski, pogardliwy, niechtny stosunek do ywioowych form walki na wsi, jak: podpalenia, bojkot opat targowych itp. Wychodzc z zaoenia, e przyjte przez V Zjazd sformuowanie hasa walki o ziemi (ziemia dla chopw i robotnikw rolnych) w praktyce osabiao mobilizowanie mas chopskich przez parti, Zjazd postanawia przywrcid dawne brzmienie tego hasa ziemi dla chopw bez wykupu, ktre jak najcilej wizad trzeba z hasem rzdu robotniczochopskiego. Nie zmienia to stosunku partii do zabezpieczenia interesw robotnikw rolnych przy podziale ziemi. (Str. 13, tame) Druga czd tej uchway wzbogacona zostaa pewn nowoci. Zasadnicze haso w sprawie ziemi zmodyfikowano w ten sposb, e komunici nie daj ziemi robotnikom rolnym, a tylko chopom; robotnicy rolni stanowid maj materia dla przyszych sowchozw, fabryk chleba, ktre maj uniezalenid dyktatur proletariatu od chopstwa, stawiajcego - jak wiemy chodby z przykadu Rosji wielki opr przy skolektywizowaniu roli. Uchwa t przyj VI Zjazd jednomylnie, przecie sam KC j przedoy, ale po paru tygodniach Komintern zmieni j, usuwajc moment rewizji uchway V Zjazdu, udzia za fornali w przyszym podziale ziemi podkreli jeszcze mocniej. Tak wyglda samodzielnod KPP... Sporo czasu VI Zjazd powici sprawie trockistw: ...wzmocnienie walki z trockizmem, wyrastajcym w Polsce na gruncie ideologii kostrzwizmu, konserwowanej przez niedobitki grupy prawicowej. (Str. 17 Uchwa) W cigu 1932 roku istotnie wyonia si na ydowskim terenie KPP grupa z b. kombudowcami: Aleksandrem Mincem i Abe Flugiem oraz wybitnym literatem ydowskim (argonowym) Deutscherem (Krakowskim) na czele, otwarcie przyznajca si do Trockiego, za co usunito j z KPP. Ruch ten znaczenia nie mia i nie ma: caa jego dziaalnod sprowadzia si do wydania po polsku kilku broszur Trockiego i paru publikacji prasowych (przewanie w jzyku ydowskim), a poza tym wywoa on par bijatyk w dzielnicy ydowskiej Warszawy, pomidzy zwolennikami Stalina a Trockiego.

Pniej grupa ta rozbia si na dwie czci, tj. czystych trockistw i na tzw. abistw (od imienia Abe Flug), ktrzy stali si wreszcie zwolennikami Warskiego i Kostrzewy. Mimo bahoci tej frondy, KPP musiaa na ni rzucid ca sw potg. Trzeba byo pokazad bolszewikom, e, gdy Stalin walczy u siebie z czoowym oddziaem kontrrewolucji, jak nazwa trockistw, to i KPP dzielnie mu sekunduje; dalej, nagonka na Minca etc. odwracaa uwag szerszych mas partyjnych od powaniejszych tard klikowych w KPP. Walka z trockizmem posuya te do dalszego mieszania z botem prawicowych wodzw: na III Zjedzie dostao si za Guryna, na V za Pietrka, a teraz pisze Leoski w komentarzu do uchway VI Zjazdu: Nie ulega wtpliwoci, e antypartyjna i renegacka dziaalnod tej grupy, bdcej faktycznie agentur socjal-faszyzmu, idzie na rk defensywie w jej walce z KPP. Moralno-polityczn odpowiedzialnod za t grup ponosz: Warski i Kostrzewa, ktrzy do tej chwili nie skapitulowali przed parti. (Nowy Przegld z listopada-grudnia 1932 r., str. 9) Walka Leoski-Marek o taktyk strajkow zakooczya si penym zwycistwem pierwszego. Marek musia odbyd nawet pokut, t.j. przeprowadzid samokrytyk swych pogldw. Na wszystkich zjazdach partyjnych KPP musz byd ju tacy pokutnicy, bo inaczej byoby zbyt nudno; same frazesy rewolucyjne i formuki leninowsko-stalinowskie nie wystarcz. Gwny intrygant przeciw Markowi, jego dawny kolega po kdzieli pecekowskiej, Henrykowski mg z triumfem pisad: VI Zjazd naszej partii potpi oportunistyczne wahania, jakie w niektrych ogniwach partii ujawniy si w zwizku ze spraw strajku powszechnego. (Nowy Przegld z listopada-grudnia 1932 r., str.26) VI Zjazd wzi te kurs na oglnokrajowy strajk powszechny, by doprowadzid masy do powszechnego strajku politycznego, pod kierownictwem kompartii: Systematyczne popularyzowanie tego strajku naley wizad z propagand powstania zbrojnego... Jednoczenie naley pamitad, e rewolucyjny strajk powszechny w warunkach kryzysu rewolucyjnego stawia wrcz przed masami zadanie bezporedniej walki o wadz, a przed parti organizacj si dla powstania zbrojnego. (Uchway VI Zjazdu, str. 15) Ale najwaniejsz z prac VI Zjazdu byo uchwalenie projektu programu KPP. Program ten robi wraenie po prostu jakiego rozporzdzenia wykonawczego do programu Komiternu z roku 1928 (przyjtego na VI Kongresie) itp. enuncjacji. Od razu rzuca si w oczy, na co nieraz ju zwracaem uwag, e ten polski ruch polityczny nawet nie stara si nawizad do jakichkolwiek polskich tradycji politycznych: od SDKPiL KPP przyja jedynie: ...jej stae braterstwo broni z rewolucj rosyjsk, jej nieprzejednanie wrogi stosunek do wszelkich przejaww szowinizmu, nacjonalizmu... (.Projekt programu KPP - broszura z lipca 1932 r., str. 3) tj. jedynie te zasady, ktre zbliay SDKPiL do bolszewizmu. Mieoszewick spucizn (?) PPSLewicy KPP odrzuca (tame str. 3-4), program za swj opiera na zasadach leninizmu, bdcego marksizmem.

Cay ten elaborat Rynga przedstawia si, jako 32-stronicowa saatka z enuncjacji Bucharina i Varga'ego. Gwn jej oryginalnod stanowi chyba nieciekawy styl; poza tym ly w niewybredny sposb kontrrewolucyjn socjaldemokracj (str. 8-9), nie zadajc sobie najmniejszego trudu z zobrazowaniem rnych w niej prdw; PPS i Bund pakuje si do wsplnego kota, dodajc do nich jeszcze trockizm. Stosunek do Polski pozostaje negatywny: ...Polska buruazja stanowi obz warowny i graniczn twierdz wiatow (?? - chyba wiatowego?) imperializmu przeciwko ZSRR. (Str. 11, tame) Dalej ex-profesor wyszej uczelni powtarza stare banialuki, jakoby: Paostwo Polskie powstao... jako przedmurze imperializmu Ententy przeciw rewolucji proletariackiej, jako ogniwo imperialistycznego systemu wersalskiego... (Str. 11, tame) O tym, e ten imperializm Ententy w latach 1918- 1920 czsto wrcz ignorowa interesy tego swojego przedmurza, o tym, e przedmurze to o szereg swych interesw musiao walczyd po prostu zbami i pazurami, wbrew woli Ententy, elita umysowa KPP jeszcze nie wie... wie za to, e: ...buruazja polska wada na mocy imperialistycznych podbojw... Grnym lskiem i korytarzem, ciemiy wolny Gdaosk (tak!! - str. 13, - to jarzmo Polski zrzuci zapewne p. Forster! - uwaga autora) W programie tym rzuca si w oczy, e jego spoeczno-gospodarcza tred nie daje waciwie nic nowego ani oryginalnego. Duga litania dao, zapeniajca trzeci rozdzia, mogaby si znaled prawie w niezmiennej formie w programie kadej partii socjalistycznej, czy nawet wielu odamw faszyzmu. Mamy wic haso nacjonalizacji wszystkich przedsibiorstw wielkoprzemysowych, rodkw komunikacji, bankw i handlu hurtowego, jako te caego handlu zagranicznego. O nacjonalizacji drobnego przemysu i handlu, przeprowadzonej przecie z tak wesoymi skutkami przez rewolucj rosyjsk w latach 1917-1921, nie ma ani sowa. Dyktatura proletariatu poprzestanie na wszechstronnym popieraniu kooperacji spoywczej (str. 20); wynikaoby wic, e rewolucyjny komunizm byby bardziej oportunistyczny od niektrych radykaw-hitlerowcw z ich fantastycznymi planami socjalizacji caego handlu spoywczego. Oczywicie, szczerod tych zapowiedzi komunistycznych, obliczonych na wprowadzenie w bd drobnego kupca i rzemielnika, mona skontrolowad jedynie w wietle bogatego, bardzo bogatego dowiadczenia polityki komunistw w Sowietach wobec drobnomieszczaostwa. KPP, gwarantujc temu drobnomieszczaostwu pewn wolnod obrotu towarowego, umizga si i do inteligencji pracujcej (str. 23), ktra dopiero w budownictwie socjalistycznym moe znaled cakowite zastosowanie swoich si i zdolnoci, oczywicie, KPP rozcignie nad ni kontrol; zapowiada si nawet zuytkowanie dowiadczenia i wiedzy wychodcw z buruazji (chodzi zapewne o tow. Henrykowskiego!) i obszarnictwa, naturalnie, te pod cis kontrol. Jedynie w ustawach, powiconych chopstwu, jaskrawie przebija si azjatycki socjalizm paoszczyniany w postaci azjatyckiego krtactwa. Zapowiada si tedy oddanie chopom skonfiskowanej ziemi (str. 19), aby dalej zapowiedzied znowu przechodzenie... szerokiej masy chopskiej... od niszych (kooperatyw) do wyszych (kochozw) form gospodarki. Zreszt, znaczna czd wielkich posiadoci ma byd od razu przekazana pod zarzd organw dyktatury proletariackiej (str. 19).

Wszystko to atoli nie stanowioby waciwie podstaw do istnienia KPP w jej obecnym charakterze. Na podstawy te natrafimy dopiero przy kwestii narodowociowej: ...w stosunku do Ukrainy Zachodniej, do Biaorusi Zachodniej i terytoriw litewskich (ta oglnikowa forma, zdaje si wskazywad, e i sam p. prof. Ryng nie bardzo wie, gdzie tych terytoriw naleaoby szukad - uwaga autora) zwycistwo rewolucji proletariackiej w Polsce oznacza... cakowite urzeczywistnienie prawa do samookrelenia a do oderwania od Paostwa Polskiego... Ludnod Wilna sama zadecyduje o swej przynalenoci paostwowej. Zwyciska rewolucja proletariacka usunie wszelkie zapory do zjednoczenia... narodw ukraioskiego i biaoruskiego. Dlaczego KPP nie rzuca wprost hasa inkorporacji tych ziem do USRR i BSRR, wyjanilimy; to samo stanowisko zajmuje projekt programu wobec Grnego lska i... pomorskiego korytarza. Natomiast wobec Gdaoska rzuca haso, na ktre wreszcie machnli rk, chwilowo przynajmniej, nawet hitlerowcy: W stosunku do Gdaoska KPP zwalcza narzucone mu jarzmo Polski i Ligi Narodw... uznaje prawo ludnoci gdaoskiej, si oderwanej od Niemiec, do ponownego zczenia z Niemcami. (Str. 21-22, tame) Co sowo, to wiksza nikczemnod i podod w stosunku do naszej ojczyzny! Gdybymy pozwolili tym zdrajcom realizowad ich program, to w krtkim czasie nie znalazaby si w Polsce ani pid ziemi rdzennie polskiej; wszystkie nasze terytoria rozdaliby ssiadom: kresy wschodnie Rosji, podobnie postpiliby z Maopolsk Wschodni, Wilno oddaliby Litwie, Grny lsk i Pomorze wraz z Poznaoskiem Niemcom, i wreszcie okrojon o kresy wschodnie, Maopolsk Wschodni, Grny lsk, Pomorze i jakie mityczne terytoria litewskie, Polska miaaby zostad czci ZSRR, albowiem jest to socjalistyczna ojczyzna proletariatu caego wiata (str. 16, tame). Litania dobrodziejstw, pod ktrymi a jcz obywatele Rosji, zajmuje te du czd programu KPP. Motywacja dlaczego mamy wyrzec si niepodlegoci wyglda dod osobliwie: Szczeglnie silne wzy wsplnych interesw i braterstwa broni cz proletariat polski z proletariatem ZSRR. Przez szereg dziesicioleci robotnik polski razem z robotnikiem rosyjskim, ukraioskim, otewskim, gruzioskim itd., walczyli rami przy ramieniu przeciw caratowi (Str. 16, tame) Czyby jednak p. profesor nie zdawa sobie sprawy, e wszyscy ci Polacy, Ukraiocy, Gruzini i inni inorodcy walczyli rami przy ramieniu wanie o wyamanie si z ram paostwa, opartego na penym zdeptaniu zasady narodowociowej, paostwa gigantycznej Midzynarodwki, sprzgnitej despotyzmem paru jednostek. Zreszt i on nie mie postawid sprawy jasno, udzc Polsk jak chiwiosko-bucharsk niepodlegoci: ...Polska Republika Radziecka zawrze braterski sojusz ze Zwizkiem Sowieckim i z kadym narodem, ktry uwolni si od kapitalizmu. (Str. 22, tame)

Jest to jednak sojusz dod osobliwy, bo oparty: ...na zasadzie... centralizacji si wojskowych i gospodarczych. (Tame) Zawracanie gowy z t niepodlegoci! - powtrzymy za tow. Leoskim. Konia z rzdem i pensj pfunka temu, kto wyjani nam na czym bdzie polegaa rnica midzy tym sojuszem a sojuszami rnych maharadw z Angli. Uzupenia ten program stek wymysw na wszystkie obozy polityczne w Polsce a do anarchistw wcznie, ktrzy wczaj si w jednolity front kontrrewolucyjnych si. Dowiadujemy si te, e: Najpowaniejszymi transmisjami faszyzmu polskiego do mas s partie przedmajowe, partie tzw. opozycyjne. (Str. 27-28, tame) Jednake i ten program uleg pniej pewnym zmianom w zwizku z wypadkami w Niemczech. Bezporednio po VI Zjedzie KPP, jej umizgi do szowinizmu niemieckiego doszy do szczytu. W koocu 1932 roku kompartie Polski i Niemiec wytworzyy wsplny Robotniczy Komitet Polsko-Niemiecki, ktry denuncjowa buruazj i rzd faszystowski Pisudskiego o: ...przygotowanie gruntu dla wojennej okupacji Gdaoska... dla zagrabienia Prus Wschodnich i zachodniej czci Grnego lska. (Nowy Przegld, styczeo-luty 1933 r., str. 110) Komitet ten zwoa na 29 stycznia 1933 roku do Gliwic kongres mas pracujcych obu czci Grnego lska - kongres walki przeciw hecy nacjonalistycznej. Delegacja polska przedstawiaa si na nim niezbyt imponujco: 52 delegatw na 349. Komunici niemieccy z Neubauerem na czele wymylali na hitleryzm etc., ani sowem atoli nie zdradzajc chci odstpienia komukolwiek chodby pidzi niemieckiej ziemi. Natomiast wszyscy mwcy polscy powtarzali o samookreleniu Grnego lska a do oderwania. W powitaniu KC KPP na tym zjedzie znajdujemy i takie kwiatki: Po 11 latach okupacji polskiej na Grnym lsku KPP owiadcza, e zwyciski proletariat polski... przekreli wszystkie orzeczenia traktatu wersalskiego w stosunku do Grnego lska i do korytarza pomorskiego i zapewni ludnoci tych ziem prawo samookrelenia a do oderwania od Polski. (Str. 112, tame) Charakterystyczne jednak, e jeszcze w lipcu 1933 roku KC KPP, opracowujc zmiany w projekcie programu KPP, absolutnie nie zmieni tych punktw - zmiany owe s dod drugorzdne, a wic: bardziej uwypuklono dynamiczne czynniki kapitalizmu itp.; czd programu powiconego wrogim komunizmowi ideologiom, uzupeniono obfitymi obelgami przeciwko trockistom, rozszerzono ustp, potpiajcy przedwojenn SDKPiL, a zwaszcza PPS-Lewic. Okazuje si tu, e caa rola tradycji tych partii w yciu KPP polega na tym, e staa si ona rdem oportunistycznych odchyleo... stanowic ich gwne rdo ideologiczne (Nowy Przegld z lipca 1933 r., str. 43). Na czym polega wycignicie przez komunistw dowiadczeo ze swej haniebnej klski w Niemczech, doprawdy trudno si poapad.

W wybranym przez VI Zjazd Komitecie Centralnym przewaali dziaacze oddani Leoskiemu. Waciwe kierownictwo partii - Politbiuro - zmienio si nieznacznie: ubyli tylko: Bratkowski (Sochacki, by to pocztek jego likwidacji...) i Marek, jako ukryci opozycjonici, chocia obaj w skadzie KC pozostali. W Politbiurze zasiedli: Leoski, Bronkowski, Burzyoski, Sawioski i Bielawski (Jan Paszyn), ktry przed samym Zjazdem wymieniony by w drodze wymiany personalnej winiw politycznych do ZSRR. Kandydatami do Politbiura byli: Henrykowski, Prchniak, Korczyk i Horenko. Spord czonkw Politbiura sprawia Leoskiemu kopot tylko Sawioski; Paszyn za by niepewny, gdy sercem sprzyja on Markowi, aczkolwiek jasno nie wypowiada si po czyjej stronie stoi. W zwizku z wczesn sytuacj w Niemczech do szczytu ajdactwa dochodzi stanowisko KPP wobec naszych ziem zachodnich. Uchway VI Zjazdu mocniej podkrelaj haso oderwania od Polski Grnego lska i Pomorza, odezwa za KC KPP zaraz po Zjedzie do ludu grnolskiego moe byd porwnana jedynie do omwionego artykuu bikowskiego: Zbjecki traktat wersalski, narzucony narodowi niemieckiemu przez koalicj zwyciskich w wojnie imperialistycznej wielkich rabusiw imperialistycznych Ententy - rozdar Grny lsk, odda Gdaosk pod jarzmo Polski imperialistycznej, stworzy korytarz polski, sztucznie dzielcy Prusy Wschodnie od Niemiec... Imperializm polski grozi wojenn okupacj Gdaoska, by zagrabid Prusy Wschodnie i zachodni czd Grnego lska. KPP owiadcza obecnie, po jedenastu latach okupacji (?) polskiej na Grnym lsku, wobec ludu grnolskiego, wobec narodu caej Polski i Niemiec, wobec narodw caego wiata: Zwyciski proletariat polski, po obaleniu panowania imperialistycznego buruazji polskiej, przekreli wszystkie orzeczenia traktatu wersalskiego w stosunku do Grnego lska i do pomorskiego korytarza, zapewni ludnoci tych ziem prawo do samookrelenia a do oderwania od Polski. Zdaje si, e jeeli polski robotnik jeszcze nie odwrci si zupenie od tych patnych zdrajcw i oszczercw Polski, to tylko dlatego, e dokumenty tego rodzaju rzadko dochodz do niego i tred ich nie zawsze jest mu znana. Kilka tygodni potem rewolucyjna sytuacja w Niemczech skooczya si rozwizaniem, ktre stao si punktem wyjcia nowego etapu historii - rozkadu Kominternu i KPP.

Rozdzia VII
Tred: Zwycistwo hitleryzmu ciosem miertelnym dla komunizmu. Nieudany nawrt do taktyki jednolitego frontu. Zmiana kursu polityki sowieckiej i kopot KPP wynikajcy z tej zmiany. Wykorzystywanie zajd chopskich w Maopolsce. Kryzys KPZB, KPZU i aresztowanie ich czonkw. Charakterystyczne cechy rozkadu KPP. Powstanie Opozycji Robotniczej. Legalna prasa partyjna. XIII Plenum Kominternu i wyraz niewiary w siy komunizmu. Zwycistwo Leoskiego na tle taktyki strajkowej. Zasadnicza zmiana polityki zagranicznej ZSRR. II Styczniowe Plenum KC KPP. Nowe denia KPP do jednolitego frontu. Rozkad KPP na tle rzekomej prowokacji. Prby dywersji komunistycznej w PPS. Wejcie ZSRR do Ligi Narodw i bankructwo mitu moskiewskiego marksizmu.

Wypadki, jakie rozegray si w styczniu 1933 roku i umoliwiy dojcie przywdcy narodowych socjalistw w Niemczech, Hitlerowi, do wadzy, stworzyy nowy, czarny okres nie tylko dla komunizmu niemieckiego, ale i komunizmu midzynarodowego w ogle. Nie jestemy w monoci omwid tu wszystkich tych wypadkw, gdy zanadto rozszerzyyby one ramy naszej pracy. Musimy tylko podkrelid, e klska KP Niemiec bya klsk caego Kominternu, a w pierwszym rzdzie Komunistycznej Partii Polski. Zaznaczaem wielokrotnie, e rewolucji polskiej nikt z elity komunistycznej nigdy zbytnio nie bra serio - zawsze pojmowano j, jeeli ju nie jako okupacj rosyjsk, to jako epizod rewolucji niemieckiej. Teraz i ta rewolucja niemiecka okazaa si wydtym balonem, ktry prys jak baoka mydlana. Klska komunistw niemieckich bya druzgocca, nieoczekiwana; Komintern zosta ni zaskoczony i na pewien okres kompletnie zdezorientowany. Nadto, klska kompartii Niemiec bya dla KPP wielk porak i to nie tylko ideowo-polityczn, ale i organizacyjn. Przecie Politbiuro i Centralna Redakcja miay siedzib w Berlinie, Nowy Przegld drukowa si w Gliwicach, powszechnie za sdzono, e kady rzd niemiecki, a c dopiero tak antypolski, jak hitlerowski, bdzie im udziela askawej gociny. Tymczasem w Niemczech po przewrocie staa si rzecz straszna. Komunistw poczto przeladowad i cae Politbiuro oraz wszystkie agentury KPP, rezydujce w Niemczech, musiay na gwat likwidowad si i uciekad na wszystkie strony: jedni do Czechosowacji, drudzy do Gdaoska (chocia i tam niedugo popasali), inni do Danii, Holandii, Szwajcarii, a jeszcze inni a do Konstantynopola. Gwnego prokurenta moskiewskiej centrali - Leoskiego, zatrzymaa policja w Berlinie, gdzie przesiedzia miesic czasu, ale wpywy sowieckie w Niemczech miay jeszcze pewne znaczenie, zwaszcza w sferach wojskowych i udao im si wielkiego rewolucjonist wydobyd z wizienia i samolotem wywied z granic Niemiec do Gdaoska, gdzie znalaz gocin u jednego z dyplomatw... Na czoo zagadnieo komunizmu wysuwa si teraz zagadnienie jednolitego frontu socjalistw z komunistami. Jeszcze przed dojciem Hitlera do wadzy, II Midzynarodwka i Socjal-Demokracja Niemiec pierwsze zwracay si o to do Kominternu, ten jednak odpowiedzia kpinami. Dopiero po klsce, poleci on swym sekcjom zwracad si do socjalfaszystowskich partii z propozycj wsplnej walki z wrogiem, ktrego, oczywicie, uznano za wroga w skali wiatowej. Byo ju, naturalnie, za pno i praca nad budow jednolitego frontu, trwajca do dzi, sprowadza si do ktni i wzajemnego zwalania winy za opanowanie Niemiec przez faszyzm. KPP musiaa z miejsca przepisad propozycje Kominternu i skierowad je do PPS, Bundu itd., dajc dodatkowo ogoszenia jednodniowego strajku przeciwko nowej ustawie o ubezpieczeniach i wsplnej walki z polskim faszyzmem, chocia zaraz zobaczymy, e byo to wszystko ordynarnym humbugiem.

Tymczasem za, chodzio KPP o usprawiedliwienie si w oczach mas z bezprzykadnej klski, jak w Niemczech ponis komunizm i o cise wykonanie rozkazu Moskwy. Leoski po zmontowaniu rozbitego kierownictwa, przystpuje do wyjaniajcej kampanii. Stwierdza on, e: Frazeologia jednociowa socjaldemokratycznych oszustw przybraa niebywae rozmiary, dezorientujc masy robotnicze i hamujc rozkad w szeregach socjal-demokracji. (Nowy Przegld z maja-czerwca 1933 r., str. 3) Dalej tumaczy, e Komintern musia manewrowad: Socjal-faszystawska komedia jednolitofrontowa rozbia si o jasne, konkretne, zrozumiae dla kadego robotnika (w rzeczywistoci za nawet wybitni czonkowie KPP tego nie rozumieli - uwaga autora) propozycje Midzynarodwki Komunistycznej, polecajcej swoim sekcjom podjcie w obliczu szerokich mas jeszcze jednej prby utworzenia za porednictwem partii socjal-demokratycznych jednolitego frontu walki z socjal-demokratycznymi masami robotniczymi. (Str. 4, tame) Ca win klski niemieckiej ponosz, oczywicie, wedug Leoskiego, socjaldemokraci. Bystry umys Leoskiego dostrzega jeszcze jedno niebezpieczeostwo dla polskiego proletariatu - oto, szowinistyczna frazeologia hitleryzmu, przed dojciem do wadzy, budzia w Polsce zrozumiae obawy, e triumf jej w Niemczech stanie si hasem do bezporedniego ataku na nasze ziemie. Dodajmy, e na rodowisko, w ktrym obraca si 80% ludzi Leoskiego, triumf ten zrobi wraenie wstrzsajce i pod jego wpywem nastroje propolskie w getto wzrosy potnie. Przepowiednie Leoskiego, jak zwykle, zawiody: Z przyjciem Hitlera do wadzy rozogni si antagonizm polsko-niemiecki, systematycznie podsycany przez imperialistw polskich, wycigajcych swoje apy po Gdaosk. Midzynarodowy proletariat jest nieprzejednanym wrogiem wersalskich traktatw, opartych na grabiey i ucisku narodw. (Str. 7, tame) Haso KPP na wypadek wojny brzmi dalej: gwny wrg we wasnym kraju. Doprawdy, to obdne stanowisko komunistw wywouje ju tylko uczucie litoci! W dotychczasowej taktyce jednolitego frontu zachodzi tylko ta zmiana, e dopuszcza si teoretycznie porozumienie lokalnych organizacji KPP i PPS dla konkretnych akcji strajkowych czy antyrzdowych, dalej, wbrew socjalfaszystowskim wodzom. Socjaldemokracja nadal odgrywa rol najwaniejszej opoki spoecznej buruazji w klasie robotniczej; swoje owieczki za pociesza si tym, e: ...mimo krwawego terroru stoimy przed nowym rewolucyjnym wzniesieniem w Niemczech. (Str. 15, tame) Stali komunici przed tym wzniesieniem rewolucyjnym ju w maju 1933 roku, stoj dotd i zdaje si, e jeszcze bardzo dugo stad bd. Tymczasem za Komintern w marcu 1933 roku po prostu z wisielczym humorem pociesza, e:

Ustanowienie dyktatury faszystowskiej, ktra niszczy wszystkie zudzenia demokratyczne mas, uwalnia te masy od wpywu socjal-demokracji, przypiesza tempo rozwoju Niemiec ku rewolucji proletariackiej. Logicznie biorc wynikaoby z tego, e zwycistwo hitleryzmu i ruchw analogicznych byo sukcesem klasy robotniczej i komunizmu oraz e komunici powinni woad: Niech yje dyktatura faszystowska Hitlera! W tyme czasie spada na KPP nowy kopot w postaci polepszenia si stosunkw politycznych Polski z Sowietami. Tu ju mamy czyst komedi! KPP raz udaje, e o niczym nie wie, drugi raz - bredzi jak w malignie. Przecie do tego polepszenia dyy same Sowiety, ktrym jest ono niezaprzeczalnie potrzebniejsze, ni nam, tymczasem KPP gldzi, e to szanta ze strony Polski i demonstracja wobec imperialistw Zachodu dla wytargowania dla siebie lepszych warunkw w bloku antysowieckim. Po prostu, opanowa leaderw komunistycznych w Polsce strach, e za chwil nikt ju nie bdzie potrzebowa ich marnych usug. Oto, jak tumacz pakt, okrelajcy napastnika, podpisany w Londynie w czasie nieudanej konferencji gospodarczej: Podpisanie przez rzd polski tzw. paktu wschodniego, czyli paktu omiu paostw, nie oznacza bynajmniej zerwania z antysowieck polityk imperialistyczn i z planami kontrrewolucyjnego najazdu na Zwizek Sowiecki. Pakt wschodni jest olbrzymim sukcesem nieugitej polityki pokojowej rzdu sowieckiego, ktry odrzuca nowy podzia wiata przez wielkich zbirw imperialistycznych pod nazw rewizji traktatu wersalskiego. (Nowy Przegld z lipca 1933 r., str. 8) Po brutalnym jzyku memoriau Hugenberga, po pakcie czterech, KPP na sygna z Moskwy musiaa przekonad si do traktatu wersalskiego i tymczasem schowad samookrelenie dla Pomorza. Za podczas dyskusji w Sejmie nad paktem o nieagresji z ZSRR, nowy nabytek parlamentu z KPP, pose Chil Rozenberg, plt dnia 18 stycznia 1933 roku: ...pakt, pod ktrego oson imperializm polski coraz intensywniej przygotowuje si do wojny antyradzieckiej... W postpowaniu rzdu widoczne s wpywy midzynarodowych sztabw imperialistycznych, ktre d do przyspieszenia wojny. (Nowy Przegld Nr 1-2 z 1933 r., str. 115) Latem 1933 roku haaliwa agitacja antyrzdowa niektrych menerw Stronnictwa Ludowego doprowadzia w wielu powiatach Maopolski (Ropczyce, aocut) do synnych zajd chopskich przeciwko opatom podatkowym. KPP majc na tym terenie swe organizacyjne jednostki, moga w tych zajciach brad udzia, mimo ich prymitywno-reakcyjnego charakteru, prowokujc jak najostrzejszy ich przebieg. Leoszczakom, ktrzy wwczas trzli ca parti, zamajaczyo si ju powstanie zbrojne, rewolucja agrarna, setki tysicy walczcych chopw etc. Zagraniczne kierownictwo mityguje ich nieco, wzywa do ostronoci, do nieprzeceniania sytuacji. Znakomity znawca spraw rolnych, Henrykowski, typowy handees galicyjski z dyplomem doktora praw, znajcy teren wiejski chyba z pobytu u tecia swego (buruja - waciciela garbarni pod Wocawkiem), wykada: Ruch powstaoczy wrd chopstwa galicyjskiego sygnalizuje narastanie rewolucji agrarnej. (Nowy Przegld z lipca 1933 r., str. 14)

Konflikty wiejskie powoduj zmian stanowiska KPP w sprawie cen produktw rolnych. Ta czd jej programu najwymowniej wiadczy, e jedynym jego celem jest apanie zwolennikw. Dotd komunici byli parti cile robotnicz, domagali si cen jak najniszych, teraz widzc, e demagogiczny ruch Stronnictwa Ludowego za podwyk cen ziemiopodw, przybiera nieraz formy antyspoeczne, rewolucyjne, tak mie komunistom, nawet, gdy s zwrcone wrcz przeciwko klasie robotniczej (prby strajkw aprowizacyjnych, polegajcych na nie dostarczaniu produktw do miast, jakie miay miejsce we wrzeniu 1932 i 1933 roku), zaczynaj przeapywad program Stronnictwa Ludowego. Czasami wrcz trudno zrozumied o co im chodzi: Demaskujc oglne haso Stronnictwa Ludowego podniesienia cen na zboe, jako haso kuacko-obszarnicze, wykazujc masom, e oznacza ono premie rzdowe, ulgi taryfowe, podatkowe i inne dla obszarnikw i kuakw - winnimy popierad wszelkimi sposobami i organizowad walk chopw i redniakw przeciw obdzieraniu ich przez rekinw kapitalistyczno-obszarniczych przy pomocy obniania cen na zboe i skupowania za bezcen trzody i nabiau. (Str. 20, tame) W ogle, nadzieje KPP na terenie chopskim wzmagaj si. Wodzowie KPP chwal si w tym czasie, e lada dzieo nastpi wielki rozam w Stronnictwie Ludowym na ich korzyd, wymieniaj nawet, zdaje si, bez adnych podstaw, grup posw na czele z Wron, Pacem i Mochniejem, ktrzy jakoby maj przejd do nich, wzgldnie stworzyd nowe stronnictwo na wzr dawnej Niezalenej Partii Chopskiej. W rzeczywistoci za, wpywy KPP na wsi wci malej. Wanie w tym czasie nastpuje nowy kryzys w par excellence chopskich przybudwkach kompartii, tj. KPZU i KPZB, ktry jest dalszym cigiem tragedii ukraioskich i biaoruskich komunistw. Naprenie na Ukrainie Sowieckiej ronie za rzdw nowego jej dyktatora Postyszewa, ktry umylnie przysany zosta z Moskwy dla przeprowadzenie rusyfikacyjnego kursu. Wybitny literat Chwylowy i komisarz owiaty Skrypnik koocz z tego powodu mierci samobjcz; Szumski, Maksymowicz i caa masa emigrantw komunistycznych - Rusinw z Polski dostaje si do wizienia; dla KPZU jest to cios ostateczny - zostaje ona zdyskredytowana w oczach mas ukraioskich. Dalszy etap likwidacji resztek samodzielnoci ukraioskiego komunizmu (KPZU) przypad na lata 19331934. W okresie tym, rne zmiany w sytuacji midzynarodowej, jak: dojcie do wadzy Hitlera, trudna sytuacja wewntrzna na Ukrainie Radzieckiej i idcy w parze z ni gd, wywoay silne oywienie w ukraioskim obozie nacjonalistycznym; za KPZU znalaza si w przykrym pooeniu, gdy aktywnod ta zwrcia si zarwno przeciwko Polsce, jak i przeciwko ZSRR. Terror bolszewicki na Ukrainie Radzieckiej przekroczy w tym okresie bodaj rozmiary z czasw Dzieryoskiego, jakakolwiek samodzielnod pogldw czonkw partii bya bezwzgldnie przeladowana. Urojone podejrzenia oficjalnych sfer Charkowa w stosunku do wielu wybitnych dotd dziaaczy w ruchu komunistycznym poszy tak daleko, e w rezultacie szereg z nich znalazo si w wizieniach sowieckich. Pod zarzutem prawicowo-oportunistycznych odchyleo i nacjonalizmu znaleli si czonkowie Biura Politycznego KPZU: Baraba, Kosar oraz inni wybitni dziaacze, jak: Bej, Lwiwskij-Rozenberg, Chaba, Jarema, etc. Naturalnie, z miejsca osadzono ich w wizieniach sowieckich i nazwano zdrajcami i prowokatorami. Obszernych danych o opozycji Baraby i Kosara dostarcza artyku W. Stasiaka (recte Berek Berman, z pochodzenia yd rosyjski, osiedlony w Warszawie; do kresowego ruchu komunistycznego wszed dopiero w 1930 roku) pt. Oczycid KPZU od agentw nacjonalizmu, zamieszczony w Nowym

Przegldzie, Nr 1 ze stycznia-lutego 1934 r. Wywody tego hajdamaka z Walicowa80 robi wraenie przedziwne. Z jednej strony, eruje on na niezadowoleniu wschodnio-maopolskich chopw z kryzysu etc., skierowujc je przeciwko Polsce, z drugiej za, pieni si przeciwko tym, ktrzy by chcieli walczyd z Polsk, bez opierania si o Charkw. Dla pogodzenia tej sprzecznoci apie si manewru, ktry mona by byo nazwad istotnie wyrafinowanym, gdyby nie by po prostu bez sensu: oto, wmawia on w swych towarzyszy, e ukraioscy terroryci z UWO i UON, ktrzy w Maopolsce niszcz folwarki i obiekty kolejowe, mordercy .p. Tadeusza Howki i Ministra Pierackiego, s... sprzymierzeocami polskiej buruazji. Ju VI Zjazd KPP wyimaginowa sobie suebn rol UON wobec polskiego imperializmu, teraz Stasiak woa patetycznie, e, nalec do UOW, nie mona faktycznie walczyd z polsk okupacj! (tame, str. 67) Oczywicie, aresztowanych Ukraiocw w Rosji oskarono o zwizki, Bg wie z kim. Jednych o kontakt z UOW, innych z Hitlerem, a jeszcze innych wprost z polsk defensyw. Szkoda, e nie starczyo im fantazji, by zwizad ich take z Trockim. W rezultacie w KPZU powsta nowy kryzys, ktry wykazuje cay rozkad ukraioskiego komunizmu. Nieco pniej, jeszcze gorszy los spotka komunistw biaoruskich. Na Biaorusi Sowieckiej w Miosku dziej si rzeczy, ktre wprowadziy w zdumienie niejednego, spord nieznajcych si na czekistowskiej technice wadcw moskiewskich. Wszyscy b. posowie z b. Hromady i Zmahanja, mczennicy wizieo faszyzmu polskiego: Rak-Michajowski, Miota, Wooszyn, Dworczanin, Bursewicz, Woyniec, Gawrylik, Kochanowicz i inni, przedtem najgorliwsi komunici, dostaj si do wizieo GPU, jako prowokatorzy i agenci defensywy i II-go Oddziau, nacjonal-faszyci. Caa ta plejada stanowia skrajnie moskalofilskie skrzydo biaoruskiej lewicy, wysugujce si Moskwie najarliwiej w jej aneksyjnych planach co do naszych wschodnich terytoriw. Jednake, ci sualcy Moskwy stali si wreszcie dla niej samej niewygodni. Wpyna na to i polityka zagraniczna Sowietw, dca w tym okresie do nawizania normalnych stosunkw z europejskimi paostwami; bodcem za do tego staa si niepewna sytuacja polityczna na Dalekim Wschodzie. Jednoczenie Moskwa postanowia uporzdkowad stosunki wewntrzne u siebie, zwaszcza w republikach, przylegajcych terytorialnie do naszego paostwa. Bd co bd, Dworczanin etc. s Biaorusinami i mogo w nich odezwad si poczucie narodowe na widok niebywaego niszczenia wociaostwa biaoruskiego i kultury biaoruskiej. Wied o ich uwizieniu wywoaa wrd Biaorusinw wielkie zdumienie; jak mogo si stad, aby jednostki dotychczas nieskazitelne i dusz oddane komunizmowi, nagle mogy przemienid si w gorliwych pracownikw wywiadu polskiego? Nie zaley nam bynajmniej na obronie aresztowanych, sami bowiem poszli drog, ktra, wczeniej czy pniej, zaprowadzid ich musiaa do lochw GPU, pobyt w ktrych bdzie dla nich zasuon pokut za krzywdy wyrzdzone naszemu paostwu. Niemniej obiektywnie stwierdzid wypada, e gosy, jakie ukazay si na amach prasy biaoruskiej (chocia lojalnod jej wzgldem naszego paostwa pozostaje take pod znakiem zapytania) s zupenie suszne. W Nr 2 czasopisma Rodnyj Kraj z dnia 25 stycznia 1934 roku znajdujemy wstpny artyku, ktremu trudno odmwid susznoci: To, co si obecnie dzieje w Sowieckiej Biaorusi, wywouje oglne oburzenie u wszystkich wiadomych Biaorusinw, wywouje krzyk gniewu i -protestu oraz potpienia czerwonym
80

Nazwa ulicy w Warszawie, przy ktrej zamieszkiwa Berman.

katom narodu biaoruskiego. Sowieckie wadze, ktre ju w roku 1920 przyniosy zdecydowane uderzenie inteligencji biaoruskiej, sadzajc za kraty albo posyajc na Sowki... okoo 200 przedstawicieli biaoruskiego wiata naukowego, profesorw uniwersytetu z rektorem Pieczet na czele... obecnie uczynili nowe puszczenie krwi Biaorusinom. I tym razem ofiar gwatu s wanie ci... ktrzy przez sw naiwn wiar w przychylnod partii komunistycznej do wyzwoleoczego ruchu biaoruskiego odegrali u nas bardzo niedodatni rol... niemal wszyscy posowie polskiego sejmu z Klubu Zmahanje i niemal wszyscy przywdcy Hromady... aresztowani zostali w Miosku i oddani pod sd... ale zarzuty oskarenia, ktre im s czynione, wywouj gbok pogard dla oskarycieli, ktrych jedynym argumentem jest wiadome i bezgraniczne kamstwo. Dla przeciwdziaania gosom protestu, Komintern wyda po polsku i w jzyku biaoruskim, obrzydliw broszur pt. Wykrycie bandy prowokatorw uckiewicza-Dworczanina - zwycistwem ruchu narodowowyzwoleoczego (tak!!) na Biaorusi Zachodniej. Nigdy chyba Komintern nie sfabrykowa takiego steku bredni, zawartych ju w samym tytule: imputuje si tym komunistom biaoruskim kontakt z tzw. polonofilami, jak uckiewicz, ktrych oni przecie w najbrutalniejszy sposb zwalczali; sam Komintern musia napisad: Wielu wyda si to dziwne i niemoliwe: jak to: Wooszyn i Miota, Gawrylik i Dworczanin, ktrzy przez tyle lat stali na czele ruchu narodowo-wyzwoleoczego, ktrzy wygaszali takie rewolucyjne przemwienia w sejmie i na wiecach, wzywajc... do walki z rzdem polskim... jake mogli oni znaled si na czele organizacji kontrrewolucyjnej...?. (Wykrycie bandy..., str. 7) I my moemy powtrzyd to pytanie, zastpujc jedynie ruch narodowo-wyzwoleoczy sowami: moskalofilska dywersja. Jednake, Komintern i GPU zainscenizoway w Miosku ledztwo, w wyniku ktrego wspomnian broszur upikszono zeznaniami osobistymi Dworczanina etd., przyznajcych si, e szykowali si do obalenia wadzy radzieckiej i ponownego zaprowadzenia panowania obszarnikw i kapitalistw na Biaorusi Radzieckiej. Kto posiada chod odrobin logiki, zeznaniom tym nie do wiary. Gdyby nawet oskareni przy pomocy znanych rodkw GPU zmuszani byli do zeznao i tak nie mogliby wymylid takiej fantazji. Oto Dworczanin mia zeznad: Zamierzalimy wprowadzid konstytucj buruazyjn, ktra by wszystkie prawa i przywileje dawaa buruazji, obszarnikom i kuakom. Dylimy rwnie do tego, by znowu zaprowadzid ustrj kapitalistyczny, zarwno w miecie, jak i na wsi... Chcielimy... znied 7-8-godzinny dzieo roboczy... stworzyd wojsko buruazyjne i policj.... (Tame, str. 4-5) W tyme stylu utrzymane s rzekome zeznania Kochanowicza - jednej z najpocieszniejszych figur niesawnej pamici Sejmu 1922-1928, znanego z przywaszczenia artykuw spoywczych (kotleta) z bufetu na dworcu Gwnym w Warszawie w kwietniu 1925 roku (w stanie nietrzewym, oczywicie). Ot i on mia wadzom GPU-owskim owiadczyd: Od pocztku swego istnienia Biaoruski Klub Poselski - popiera rzd polski. (Str. 6, tame)

A Bursewiczowi, b. sekretarzowi generalnemu Hromady, miaa nawet majaczyd si w gowie wojna antysowiecka: W roku 1930... w Wilnie postanowiono, e do chwili wybuchu wojny midzy Polsk a ZSRR, ktra powinna rozpoczd si jesieni 1933 roku albo wiosn 1934 roku... itd. (Tame, str. 24) Nic dziwnego, e jedno z wileoskich pism biaoruskich Biaoruskaja Krynica porwnao ten dziki proces do procesu czarownic. Nie bez susznoci pismo to, w artykule p.t. Judaszowa polityka (Nr 4 z dn. 21.I. 1934 r.), pisze: Broszura (Wykrycie prowokatorskiej...) ta jest naprawd straszn swym cynizmem, faszem i bezgraniczn podoci. Sprawa jest w tym, e ostatnio bolszewicy wsadzili do wizienia wielu Biaorusinw... Trzeba ten naprawd straszny fakt czym usprawiedliwid, czym przykryd. To te Sowiety zmylili zarzucid aresztowanym ich wspprac z polsk defensyw, w celu oszukania biaoruskich wocian i robotnikw... treci tej sawnej broszury, odsaniajcej istotne oblicze polityki sowieckiej w stosunku do Biaorusinw. Zdaje si, e ostatnie posunicia wadcw moskiewskich na tzw. BSRR i USRR, wykazujce istotne oblicze moskiewskiego komunizmu, ktry, szlakiem zniszczenia inteligencji biaoruskiej i ukraioskiej, nawet najbardziej oddanej Sowietom, dy do zmoskwiczenia tych terenw - zadaj jednoczenie mierd ukraioskiemu i biaoruskiemu komunizmowi. Niektrzy z jego wodzw skoocz karier, na pewno w tych samych Sowkach, co Maksym eleniak, ktry te wyzwala Ukrain spod polskiego jarzma w przymierzu z Rosj, a skooczy w wizieniu. Ci dziaacze s ju niepotrzebni Moskwie; KPZB mog przecie kierowad Biaorusini z koocwkami nazwisk na: man, berg i stein, ktrzy w potrzebie bd i Australijczykami. A KPP przez cay rok 1933 rozkadaa si moralnie i politycznie. Boto, ktrym obrzucano si w czasie walk wewntrznych, stao si ju rodkiem niewystarczajcym - postanowiono take pawid si i we krwi wasnych ludzi, doprowadzajc tu i wdzie do skrytobjczych... morderstw, ktre pniej partia usiuje przypisad policji. Latem 1933 roku tworzy si w Warszawie nowa opozycyjna polska grupa robotnicza, powaniejsza i liczniejsza ni pietrkowcy, bo liczca kilkaset osb, z b. straakiem Aykowym na czele, znanym pod pseudonimem Mirek (std nazwa mirkowcy). Grupa ta, obok postulatw zbliajcych j do trockistw, jak: walka z biurokratyzmem partyjnym, ze mieszn teori socjal-faszyzmu etc., wystpuje te przeciwko samookreleniu dla Grnego lska i Pomorza, co wiadczy o jej polskim charakterze. Czd jej, w pocztkach 1934 roku, przycza si do PPS, reszta dziaa dalej, jako Opozycja Robotnicza, wewntrz KPP. Jak jednak stosunki w KPP deprawuj jej czonkw wiadczy, e przejcie do PPS elementw dotd nieposzlakowanych, z punktu ocenia si w kompartii, jako defensywiack robot. A takich drobnych secesji w KPP mamy coraz wicej. Skamle te Leoski, e: Sabod ycia politycznego w komrkach rodzi nastroje niezadowolenia, ktrych nasze komitety dzielnicowe nawet nie sygnalizuj w por. Dlatego grupki opozycyjne (nie tylko trockistowskie) wybuchaj czsto znienacka, zaskakujc kierownictwa okrgw. Tak si dzieje w Warszawie i w Zagbiu Dbrowskim, zarwno w organizacjach partyjnych, jak i modzieowych.

(Nowy Przegld z sierpnia 1933 r., str. 47) Klska niemiecka, niepowodzenia wywrotowych akcji w Polsce, pokojowa polityka rzdu polskiego oraz wystpujce tu i wdzie, oznaki powolnej poprawy ycia gospodarczego kraju, wywouj w szeregach KPP apati, a gdzieniegdzie wyrane rozczarowanie. Sny o potdze nie speniy si; coraz widoczniejsze staje si, nawet dla komunisty, e fala rewolucyjna idzie nie w gr, a opada w d; tezy, oceny i uchway Komitetu Centralnego i Kominternu staj si pustymi frazesami. Ale, pomimo wszystko, wiatrak agitacyjny miele i miele dalej. W tym wanie okresie komunici wydaj w odzi pismo legalne pt. Kronika, z ktr warto si zapoznad z grubsza. Mamy wic w niej to samo ujadanie na wszystko, co si w Polsce dzieje, i na znienawidzon PPS, to samo wysawianie stosunkw sowieckich, jak w nielegalnej prasie komunistycznej. O obiektywizmie, z jakim ta prasa informuje swych czytelnikw, wiadczy, e w okresie zblienia ZSRR do Polski, w Kronice nie mamy o tym ani sowa; jedynie w Nr 4 z dnia 5 sierpnia 1933 roku, denuncjuje rzd polski przed swymi chlebodawcami, e: ...z ramienia swego Fhrera Rausching (pose niemiecki w Warszawie - uwaga autora) skada wizyt rzdowi polskiemu w Warszawie... itd. (Str. 1) Poza tym, wci ta sama, cignca si w nieskooczonod, kronika spraw chioskich, cige zapewnienia, e plajta KP Niemiec jest jakim dzikim nieporozumieniem, ktre lada chwila prynie pod ciosem wyimaginowanej proletariackiej rewolucji. W ogle, caa legalna prasa komunistyczna wypeniona jest banialukami, z dwoma najcharakterystyczniejszymi rysami: jarmarczn reklam Sowietw i wymylaniem na PPS, jak w ogle na kadego, kto omiela si dyd do jakiejkolwiek poprawy bytu robotnika i stosunkw spoecznych w ogle, bez upowanienia i subsydiw Kominternu. I tak, kademu kto otworzy komplet wydawnictwa Ze wiata od razu rzuca si w oczy napad na pepesowcw; duo miejsca zajmuje te kronika niemiecka (s to czasy rzdu v. Papena), utrzymana w stylu sawnych komunikatw sztabowych z czasw Wielkiej Wojny. Np. w Nr 12 z dnia 18 VII 1932 roku, a wic na p roku przed takim zaamaniem si komunizmu niemieckiego, jakiego nie widziaa historia ruchw rewolucyjnych od XVI w., jaki p. Hugo Obst. pisze: Ludnod pracujca Niemiec... przeciwstawia (hitlerowcom)... zwarty, jednolity front wszystkich pracujcych... w caych Niemczech stany barykady... O bezsilnoci policji wiadczy fakt... itd. wiat pracy w walce z faszyzmem przechodzi do ofensywy. (Ze wiata, Nr 12, str. 2) A w miesic pniej: Gosy oddane na awangard wzrosy... Obz antyfaszystowski wy szed bardziej skonsolidowany... siy jego wzrosy i rosn w toczcym si boju. (Ze wiata, Nr 14, str. 1) Dalej ju cytowad artykuw zawartych w tych pismach nie bdziemy, bo wszystkie one nie maj adnej wartoci i wiadcz jedynie o nicoci ideologii komunistycznej. Z koocem 1932 roku Ze wiata zostao zamknite przez wadze.

W koocu 1933 roku zbiera si w Moskwie XIII Plenum Komitetu Wykonawczego Kominternu. Przebieg jego to prawdziwy obraz jaowoci, niemniej rewolucyjna perspektywa skrzypi dalej: Nadzwyczajne napicie zarwno wewntrznych przeciwieostw klasowych w krajach kapitalistycznych, jak i antagonizmw midzynarodowych, wiadczy o takiej dojrzaoci obiektywnych przesanek kryzysu rewolucyjnego, e w chwili obecnej wiat bezporednio ju podchodzi ku nowej turze rewolucji i wojen. (Broszurka XIII Plenum Komitetu Wykonawczego MK, str. 8) Uchway stwierdzaj w ostatnim roku w wielu krajach wzrost produkcji w szeregu gaziach, w szczeglnoci w czarnej i kolorowej metalurgii81, w przemyle chemicznym i wkienniczym, ale tumacz go wycznie koniunktur wojenn i zbrojeniow. Stwierdzaj te zastj i upadek w innych gaziach przemysu, jak: budowy maszyn, budowlanym, produkcji wielu przedmiotw codziennego uytku, a ostateczny wniosek, e nastpuje jeszcze wiksze zaostrzenie powszechnego kryzysu kapitalizmu. Rwnoczenie za uchwaa wry na dwoje: Obiektywne tendencje przypieszonego dojrzewania kryzysu rewolucyjnego... bynajmniej nie oznaczaj, e rozwj rewolucyjny idzie w gr ywioowo, albo bez przeszkd... Rozwj rewolucyjny jednoczenie jest utrudniany i przypieszony faszystowskim szaem buruazji (Tame) Widzimy wic z niej, e jest jednoczenie le i dobrze. Jest to znana formua dialektyki marksistowskiej, przy pomocy ktrej da si wytumaczyd wszystko i - nic. Uchwaa XIII Plenum widzi te wzrost si rewolucyjnych w Japonii (??) i wzrost rewolucyjnej nienawici proletariatu w Niemczech (chyba przeciwko rodakom towarzyszy: Lampego i Henrykowskiego), gdzie rozpoczyna si ju nowe wzniesienie rewolucyjne; poza tym Komintern widzi je w ogle we wszystkich krajach, chwilowo pokconych z Rosj. Wobec Polski uchwaa ta zachowuje rezerw: W Polsce masowym strajkom robotnikw towarzysz wielkie wystpienia rewolucyjne wsi polskiej... Przypieszone narastanie kryzysu rewolucyjnego etc. w stosunku do Polski gdzie zgino. Zreszt na caym wiecie: ...w kadej chwili nastpid moe przeom, ktry oznaczad bdzie przeksztacenie kryzysu ekonomicznego w kryzys rewolucyjny. (Str. 14, tame) Oczywicie, wojna antysowiecka sroy si w tej przepowiedni dalej: Pooenie midzynarodowe nosi charakter wojny wiatowej. (Tame)

81

Czarna oznacza przemys elazno-stalowy; kolorowa miedziany, cynkowy etc. S to niedone przekady z technicznej terminologii rosyjskiej (czornoja, cwietnaja).

Siami tej wojny s teraz Japonia, Niemcy i... Anglia, za we Woszech i w Polsce intryguj przeciwko ZSRR. Niemcy (polityki rzdu naszego, ktry dy do pacyfikacji stosunkw ssiedzkich z ZSRR i z Niemcami jednoczenie, nawet taki znawca polityki midzynarodowej, jak Saul Amsterdam, nie zrozumie), nadto: Faszystowski rzd Niemiec, gwny podegacz wojenny w Europie, prowokuje zamt w Gdaosku... Europa staa si skadem prochu, ktry lada chwila moe wylecied w powietrze. (Str. 17, tame) Ale mimo wszystko prawo samookrelenia a do oderwania dla Grnego lska obowizuje dalej, tylko dla Pomorza gdzie uleciao... Widocznie nasza gospodarka w Gdyni zrobia na Radku w czasie jego pobytu nad Batykiem, tak dobre wraenie, e kaza j nam zostawid. Zarazem KPP ma protestowad przeciwko przyczeniu tych ziem do katowskiej Trzeciej Rzeszy faszyzmu (str. 20). A wic ma to byd samookrelenie w sensie negatywnym, a absurdalnym, z punktu widzenia rozwoju i egzystencji gospodarczej i politycznej tak maego obszaru. Jak zawsze, centralne miejsce w uchwale, zajmuje nawoywanie do ofiarnej obrony ZSRR. Zdaje si nie ulegad wtpliwoci, e uchwaa ta musiaa przejd przez cenzur Politbiura WKP, dziaajcego w porozumieniu z Narkomindieem. Niektrzy nasi naiwni politycy lubi rozwodzid si nad rnic zdao lub rozbienociami midzy polityk rzdu Sowietw a Kominternu, czy KPP. Wanie legalny ton omwionej rezolucji XIII Plenum najlepiej wskazuje, e o takich rnicach nie ma mowy. Kadorazowe zaostrzenie, czy stpienie kursu polityki Narkomindieu, pociga za sob i Komintern - to jego narzdzie. Co najwyej, poniewa w Kominternie skupiaj si najmniej wartociowe siy biurokracji sowieckiej, narzdzie to nie zawsze dziaa precyzyjnie. O KPP za w ogle nie warto mwid, musi ona tak dziaad, jak tego wymaga linia polityczna Kominternu i rzdu sowieckiego. Take stosunek XIII Plenum do socjal-demokracji, jak gdyby zagodnia. Ju nie uywa si sowa socjal-faszyzm; zreszt powtarza si stare przekleostwa: Dochodzc do wadzy faszyzm wypiera, rozbija i rozkada (np. Polska), albo likwiduje (Niemcy, Wochy) inne partie buruazyjne (byo to kiedy herezj w oczach mniejszociowcw, a szczeglnie leoszczakw - uwaga autora) Takie denie faszyzmu do monopolu politycznego zaostrza w szeregach klas panujcych wanie i konflikty, ktre wypywaj z wewntrznego przeciwieostwa pooenia faszyzujcej buruazji. Socjal-demokracja gra nadal rol gwnej podpory spoecznej buruazji rwnie w krajach jawnej dyktatury faszystowskiej, walczc przeciwko jednoci rewolucyjnej proletariatu i przeciwko ZSRR. Na gruncie ostrych antagonizmw krajw imperialistycznych rozpada si midzynarodowa organizacja socjal-demokracji. Mamy kryzys II Midzynarodwki. (Str. 8-9, tame) Poleca si dalej poszczeglnym sekcjom rozbudow swych wpyww w przedsibiorstwach przemysowych i zwizkach zawodowych oraz agitacj, przystosowan do poziomu mas (tj.

cyniczn demagogi), ale nie za cen utraty swego oblicza ideowego - sowem, krtactwo uniwersalne. Niewiara w to, co si gosi, maskowana rozpacz co do istotnych perspektyw komunizmu i automatyzm pracy rewolucyjnej s cechami uchwa XIII Plenum Kominternu. W KPP na przeomie 1933-1934 roku do szczytu dochodzi taktyka Leoskiego co do strajku powszechnego. Na dzieo 20 grudnia 1933 roku partia proklamuje strajk powszechny i nikt na jej wezwanie do strajku nie przystpuje; ponawia t proklamacj 24 stycznia 1934 roku z tym samym skutkiem. Zdaje si, e ponawiano j jeszcze 2 czy 3 razy, zawsze bez powodzenia, za kadym razem zwalajc win na socjalfaszystw, ktrzy nie chc tych prb popierad. Gdy za PPS proklamowaa strajk na znak solidarnoci z austriackimi powstaocami socjalistycznymi, komunici zbojkotowali go. Nawiasem mwic, stanowisko KPP i Kominternu wobec wypadkw austriackich w ogle, z proletariackiego punktu widzenia - byo wprost ohydne. W tym okresie w ZSRR nastpuje pewien przeom, wany dla historii KPP nie swym wpywem na ni, lecz zupenym brakiem tego wpywu. Polityka zagraniczna ZSRR zmienia si bardzo. Imperializm sowiecki, majcy z jednej strony imperializm japooski, z drugiej - dyktatur Hitlera, staje si niemoliwoci; Rosja w danym momencie, chwilowo przynajmniej, jest zainteresowana w wiatowym pokoju. W yciu za wewntrznym ZSRR niewtpliwie wystpuj pierwiastki szlachetnej, twrczej pracy gospodarczej i kulturalnej, nawet stosunki prawno-polityczne ulegaj pewnemu, nota bene bardzo powolnemu, zagodzeniu. Jednoczenie, pierwiastki te cz si z wtargniciem w ideologi bolszewizmu pierwiastkw dumy narodowej, przywizania, ju nie do rewolucji wiatowej w obokach, lecz do konkretnej ojczyzny rosyjskiej na ziemi. Nie naley jednak udzid si, by ta ewolucja Rosji miaa jakikolwiek wpyw na KPP. Co najwyej, przywdcy tej ostatniej wciekaj si po cichu na jedyn ojczyzn proletariatu, ktra powoli zasklepia si w sobie, nie zwracajc uwagi na swe dependencje. Polityka KPP od XIII Plenum Kominternu idzie po dwch liniach: utrudniania Polsce odbudowy ycia gospodarczego, przez chaotyzowanie susznej walki robotniczej o byt oraz prb wkrcania si do niekomunistycznych obozw robotniczych. W styczniu 1934 roku zbiera si II Plenum KC KPP. Uchway jego stanowi tylko echo XIII Plenum Egzekutywy Kominternu, przecie: Wyraajc cakowit solidarnod z rezolucj polityczn XIII Plenum Egzekutywy Midzynarodwki Komunistycznej, Plenum KC KPP wkada na wszystkie organizacje obowizek gruntownego omwienia i zastosowania jej to codziennej pracy partyjnej. (Uchway 11 Plenum KC KPP ze stycznia 1934 r., str. 1) Dokument ten, z szumnym podtytuem: O podniesienie walki i pracy partii na wyszy poziom, jest dokumentem ostatecznego ju wyjaowienia komunistycznej myli politycznej. Plenum to waciwie powtarza tylko raz jeszcze oceny Plenum poprzedniego, albowiem: potwierdza cakowit susznod oceny sytuacji i wskazao, zawartych w czerwcowej rezolucji Plenum.

(Tame) Dalej, mamy znan ju ocen zmian w polityce zagranicznej rzdu Pisudskiego, jako: ...manewrw... stanowicych prb dezorientowania mas i upienia ich czujnoci na grob wojny antysowieckiej. (Str. 5, tame) Raz jeszcze powtarza si haso: ...samookrelenie Grnego lska i korytarza pomorskiego... w walce... z imperializmem polskim, ktry si zagarn te ziemie, jak i imperializmem niemieckim, chccym si wcielid je do faszystowskich Niemiec. (Str. 28, tame) II Plenum rzuca haso podniesienia wszystkich naszych akcji na taki poziom, aby masy widziay w partii... si, idc do wadzy. O jakiejkolwiek wsppracy z PPS nie ma mowy, owszem, Plenum zarzuca partii niedostateczne i mao konkretne demaskowanie wyrafinowanych manewrw socjalfaszyzmu (str. 18), nakazujc demaskowad, zwaszcza lew frazeologi, tj. frazesy radykalnego odamu PPS. W rzeczywistoci, to samo Plenum musi stwierdzid bezsilnod KPP, o ktrej piszemy w rozdziaach naszej pracy od 1926 roku: ...sabod wewntrznego ycia politycznego w partii i KZMP.; znaczna pynnod naszych organizacji... sabod organizacji partyjnej... na wsi polskiej, jak rwnie rewolucyjnego aktywu wiejskiego... sabod pracy w armii. (Str. 20-24, tame) Wymownym wiadectwem zgnilizny moralnej KPP jest osobna uchwaa o konspiracji. Okazuje si, e zachodzi potrzeba bezwzgldnego zakazu prowadzenia jakiejkolwiek korespondencji, ujawniajcej tryb ycia funkcjonariusza lub aktywisty partyjnego. adnie musi ten tryb ycia wygldad, jeeli przedostanie si o nim wiadomod na zewntrz, grozi powanym niebezpieczeostwem dla partii! Jednoczenie rozpowszechnianie faszywych, dowolnych, niesprawdzonych... wiadomoci o prowokacji i prowokatorach dochodzi do tak potwornych rozmiarw, e wadze kierownicze musz ogosid to rozpowszechnianie za swj monopol. Jeeli dowiemy si, e wzajemne oskarania si o prowokacj w KPP osigny niebywae wprost rozmiary, to trudno nam bdzie w ogle powiedzied, ktrzy spord obecnych jej leaderw nie s jeszcze prowokatorami. Okazuje si ostatnio, wedug komunikatu Komitetu Centralnego KPP -e, poza Sochackim, w KC rezydowa jeszcze drugi agent polskiego wywiadu - Tadeusz arski, z ktrym wsppracowad miaa jego ona, Maciejewska Zofia oraz znany na gruncie warszawskim dziaacz lewicowy - Aleksander Ostrowski. Nie sposb w ogle wymienid tu wszystkich, podejrzanych w KPP o prowokacj, tj. wspprac z wadzami bezpieczeostwa, bo litania tych naiwnych agentw, ktrzy tak atwo pozwalaj demaskowad si w swej pracy, byaby bardzo duga. W ostatnich numerach Nowego Przegldu (marzec-kwiecieo, maj-czerwiec) z 1934 roku nie znajdujemy ju artykuw Rynga. Czy czasem i ten literat nie sta si znw prowokatorem, bo przecie by on niebagonadionym markowcem. Wiemy przecie, e b. cz. KC KPP, Wacaw Wrblewski wiziony by w Moskwie prawie cay rok, a do swej mierci, pod zarzutem... szpiegostwa. Tam, w Moskwie, wszystko jest moliwe...

Powracajc jeszcze do II Plenum, dodam, e duo czasu powicio ono walce strajkowej i taktyce zwizkowej. Caa praca KPP zerodkowuje si na erowaniu na zatargach ekonomicznych, przy czym ma ona uporczywie realizowad kurs na protestacyjny strajk powszechny, do czego wstpem ma byd masowa akcja za jednodniowym strajkiem powszechnym przeciwko przymusowemu arbitraowi i likwidacji ustawodawstwa spoecznego, a doprowadzi si do rewolucyjnego strajku powszechnego (str. 25-26). W cigu caego roku 1934, dziaalnod KPP obracaa si przede wszystkim dokoa jednolitego frontu, a raczej dokoa wyzyskiwania tego hasa dla swoich, cile partyjnych, celw. Metody komunistw szukania tego zblienia doprowadzaj jedynie do jeszcze wikszego rozjtrzenia stosunkw z PPS. Oczywicie, jak zawsze, tak i teraz, rdo tego nastawienia taktyki KPP leao zgoa nie w stosunkach i wypadkach wewntrznych Polski. Jest to okres bardzo gbokich zmian w polityce zagranicznej Sowietw, okres zabezpieczania sobie tyw przed niebezpieczeostwem japooskim i w dalszej perspektywie - niemieckim. Tu znowu obnaa si zupena zalenod polityki KPP i innych partii komunistycznych od kombinacji Narkomindieu; prace nad jednolitym frontem prowadzi si serio tylko w tych krajach, gdzie pacyfikacja stosunkw midzy komunistami, a socjalistami mogaby mied wpyw na polityk zagraniczn danego kraju, a wic tam, gdzie socjalici maj wpywy na MSZ-ty, przede wszystkim we Francji. Taktyka kompartii tamtejszej musi w kadym ideowym komunicie budzid wrcz przeraenie. Partia ta po prostu schowaa na pniej ca ideologi komunistyczn i uchwycia si kurczowo zgniej (i to naprawd zgniej) parlamentarnej demokracji paryskiej. W zawartym w koocu czerwca 1934 pakcie z socjalistami, kompartia Francji, wyrzeka si nawet tak drogocennego ora, jak prawa publicznej krytyki socjal-faszystw. Z propozycjami zawarcia podobnych paktw zwrcili si do socjalistw komunici take w Czechosowacji, Hiszpanii i Woszech, lecz bezskutecznie. Jedynie na lokalnym terenie Szwajcarii (w Genewie), tudzie w mao znaczcej Grecji, doszo do cisego porozumienia. e w caym tym jednolitym froncie chodzi tylko o obron interesw sowieckich, demaskuje to wsplna odezwa kompartii Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii (istniejca raczej na papierze) i Polski z lipca 1934 r. Wobec socjal-demokratw przybiera ona ton ordynarnej kurtuazji: Nie baczc na to, e na pocztku imperialistycznej wojny82 stanlicie po stronie wasnej wojujcej buruazji, nie baczc na to, ecie popierali imperialistyczne traktaty pokojowe... nie baczc na to, e przez t swoj polityk rozbilicie ruch robotniczy, proponujemy wam: w dniu dwudziestej rocznicy wybuchu wojny - 1 sierpnia - organizujcie... razem z nami wsplne demonstracje... Na szed hase, wysunitych dla tych wsplnych demonstracji, mamy a cztery, zwizane bezporednio z polityk sowieck na Wschodzie Azji, mianowicie:

82

Tak historiografia sowiecka nazywa Wielk Wojn 1914-1918.

Ani jednego pocigu, czy okrtu, transportujcego amunicj i broo dla Japonii i faszystowskich Niemiec... obrona ZSRR... obrona rewolucyjno-demokratycznej Chioskiej Republiki Sowieckiej83... obrona Chin. Odezwa wzywa do obrony rewolucyjnego rzdu Kiangsi nie tylko robotnikw etc., ale i rzemielnikw. Zdaje si, e pooenie Rosji w Azji jest tak fatalne, e nie dugo bdzie musiaa bagad o odsiecz nawet co bogatszych kupcw. W Polsce, wpywy PPS w MSZ-cie nie dorwnywuj wpywom Blum'a na Quai d'Orsay, to te akcja o jednolity front waciwie nasz kraj omina i jeeli w cigu ostatnich miesicy bya parokrotnie wysuwana przez KPP, to pod paszczykiem jej kryy si tylko chci wdarcia si na teren PPS i rozsadzania tej ostatniej od wewntrz. W kwietniu-czerwcu 1934 roku olbrzymi popoch w caym milieu socjalistyczno-komunistycznym wywoao pojawienie si na widowni politycznej secesji Str. Narodowego, tzw. Obozu NarodowoRadykalnego i paru grup pokrewnych. Pomidzy ONR warszawskim a PPS w dzielnicy wolskiej, rycho doszo do bijatyk, jednoczenie za, cae rodowisko ydowskie, z ktrego rekrutuje si w 90 % aktyw KPP oraz rni neofici, grajcy du rol w inteligencji pepesowskiej, poczli napierad na swe partie, aby wreszcie porozumiay si do walki z rodzimym, polskim hitleryzmem, ktrego potg w ogle mocno w tych sferach przesadzano. Komunici atoli raz jeszcze pokazali, e sprawy, nie zwizane z polityk ZSRR i Kiangsi, niewiele ich obchodz, bo, kiedy znikn z widowni politycznej najpowaniejszy straszak dla komunizmu - ONR, zacza si na nowo powd wymysw na swych niedoszych sprzymierzeocw - PPS. I tak, wspomniana odezwa kompartii Francji, Niemiec, Polski swoj drog, a swoj drog KPP, postanowia przetworzyd swe manifestacje 1 sierpnia 1934 roku w haasy przeciwko PPS. 1 sierpnia zewrzejmy szeregi w rewolucyjnym jednolitym froncie walki wbrew rozbijaczom jednolitego frontu, wodzom PPS. (Czerwony Sztandar84, Nr 2 lipiec-sierpieo 1934 r., str. 1). PPS dalej tytuuje si gwn podpor buruazji (tame, str. 2), gwn si pomocnicz dyktatury faszystowskiej, gwnego przewodnika manewrw faszyzmu, ktry stoi na stanowisku jednolitego frontu z faszyzmem. Bez rozbicia tej gwnej podpory buruazji i faszyzmu proletariat nie speni swego zadania. Najwicej obelg dostaje si, wspomnianemu ju parokrotnie, bundowskiemu wydawnictwu pt. Nowe Pismo, gorliwie podlizujcemu si komunistycznym nastrojom. Czerwony Sztandar okrela jego redaktorw po prostu jako lewicowych demagogw, radykaw, uprawiajcych demagogiczne chwyty (wita prawda!) itd. Jednoczenie, wstrt do demagogii i demagogw nie przeszkadza KPP w wysyaniu do tych ostatnich, raz po raz, listw o porozumienie, wiedzc z gry, e nic z tego nie wyjdzie.

83

Mowa o paru prowincjach Chin poudniowych (Kiangsi etc.) opanowanych przez komunistw. Komunici nazywaj t despoti militarn republik demokratyczn chyba po to, eby trudniej byo zgadnd. 84 Jest to rasowy organ KC KPP, popularniejszy od Nowego Przegldu, kontynuacja starego pisma SDKPiL, wychodzcego pod t sam nazw jeszcze przed wojn. W koocu 1918 r. wychodzi legalnie. Po zdelegalizowaniu KPP drukowany jest konspiracyjnie i od tego czasu ukazuje si b. nieregularnie.

Dnia 12 czerwca 1934 roku KC KPP zaproponowa CKW PPS wspln walk o uwolnienie przywdcy KP Niemiec Thlmanna (uwizionego przez hitlerowcw, nota bene PPS moe mied na t spraw wpyw nie wikszy ni na wynik Sdu Ostatecznego). PPS uzaleniaa przyjcie tej propozycji od dania przez KPP gwarancji, e w toku tej walki zaprzestanie propagandy przeciwko PPS. Gwarancje takie dali socjalistom komunici, ale... francuscy, w Polsce pacyfikacja stosunkw socjalistycznokomunistycznych przecie nie ley na linii interesw Narkomindieu, wic skooczyo si na wydaniu przez KC KPP obelywego komunikatu. I to jeszcze nie przeszkodzio im wcale w wystosowaniu po paru tygodniach, w koocu sierpnia, nowej propozycji wsplnej walki o uwolnienie Thlmanna i przeciwko wojnie imperialistycznej, z tyme skutkiem. Z drugiej strony KC KPP fabrykuje ordynarny paszkwil w postaci komunikatu, w ktrym cynicznie gosi, e b. pose komunistyczny Tadeusz arski swoj prowokatorsk robot prowadzi: ...przy bezporednim osobistym udziale dziaaczy... pepesowskich... Bronisawa Ziemickiego... Kwapioskiego... Zygmunta Zaremby... o roli prowokatorskiej arskiego, podobnie jak o roli Sochackiego... wiedzia od dawna szereg wodzw PPS. Caa ta komedia zabiegw o jednolity front demaskuje przede wszystkim otchao znikczemnienia rewolucyjnej ideologii, zaprzgnitej do odwalania imperialistycznych geszeftw ZSRR. PPS, mimo swej chimerycznoci, a czasem i tendencji, wyranie komunizujcych, zupenie susznie nie chce znaled si w orbicie wspomnianych geszeftw. Na tle propozycji jednolitofrontowych nabieraj znaczenia sowa Mieczysawa Niedziakowskiego, wypowiedziane na amach Robotnika Nr 301 z 4 listopada 1923 roku: Jest midzy Wami (mowa o komunistach - uwaga autora) a nami i ta rnica zasadnicza, e my reprezentujemy polski ruch robotniczy, jego denia i potrzeby, jego swoiste waciwoci, a u Was, panowie, nigdy wiedzied nie mona, gdzie si kooczy dziaacz ideowy, a gdzie zaczyna agent rosyjskiego rzdu. Przed laty, jako socjal-demokraci Krlestwa Polskiego i Litwy, zwalczalicie z najwiksz wciekoci denie do niepodlegoci. Po zdobyciu niepodlegej Polski, przeciwstawilicie si jej bezwzgldnie, prowadzilicie na wasny kraj rosyjskie puki kozackie, my za, jak mwi nasz program, stoimy na gruncie Republiki Polskiej, my Polski ani stratowad, ani rozedrzed pomidzy ssiady, nie damy... wita prawda, tylko e, niestety, nie wszyscy pepesowcy dzi o niej dobrze pamitaj! To zapomnienie wyzyskuj teraz komunici i roztaczaj przed nimi cay aparat gruzioskiej kokieterii; e za PPS nie posiada dzi wpywu na nasz polityk, wic wymyla si jej ile wlezie. Niechby tylko jednak partia ta pocza trzd zagraniczn polityk, zobaczylibymy wtedy miny tych wszystkich Leoskich, Markw, Amsterdamw, Bermanw itp. W drugiej poowie 1934 roku nastpi fakt, ktry gdyby Komintern by istotnie instytucj ideow, musiaby spowodowad cakowite jego zerwanie z rzdem ZSRR i to zerwanie ze skandalem. ZSRR, w ktrym ju od paru lat mona byo zaobserwowad rne objawy przemian, ostatecznie sta si jednym z odcinkw faszyzmu midzynarodowego, wstpujc z wielkim haasem do Ligi Narodw. e za od dawna wszyscy teoretycy komunistyczni udowadniali nam niezbicie, i jedynym zadaniem Ligi Narodw jest organizowanie wojny antysowieckiej, wynikaoby wic, e na czoo jednolitego frontu imperialistw przeciwko jedynej ojczynie proletariatu przepchaa si... i to okciami, ta wanie jedyna ojczyzna proletariatu...

Z faktu wejcia ZSRR do Ligi Narodw nie naley jednak wycigad jakichkolwiek wnioskw co do zmiany stosunku Rosji do paostw europejskich. Susznie zatem, samo wstpienie ZSRR do Ligi Narodw w wielu koach zachodnio-europejskich przyjto z daleko posunit rezerw, ktrej najlepszy wyraz da w Lidze Narodw, wybitny dyplomata szwajcarski p. Motta, przedstawiciel jednego z paostw, sprzeciwiajcych si przyjciu do niej ZSRR: znaczna czd spoeczeostwa szwajcarskiego zaja wobec tej kandydatury zdecydowanie wrogie stanowisko, a rzd podziela w zupenoci pogldy opinii publicznej... rzd, ktrego doktryn i praktyk paostwow jest bojowy komunizm, w adnej mierze nie moe odpowiadad warunkom koniecznym dla przyjcia do Ligii Narodw... Komunizm sowiecki ma na celu wywoanie rewolucji wiatowej i jeliby si jej wypar, wyparby si tym samym siebie samego. Poniewa jednak wszystko wiadczy, e Sowiety wierne s swej zasadniczej idei, stanowid one musz groz i niebezpieczeostwo dla wszystkich narodw wiata... Paostwo sowieckie, partia komunistyczna i III Midzynarodwka - stanowi jednod moraln i organizacyjn. ...ryzyko, ktre moe wyniknd dla wiata i jego kultury z przyjcia Sowietw, nie bdzie zrwnowaone jakimikolwiek istotnymi usugami dla sprawy pokoju, gdy ten nie ley w dalszych planach... komunizmu. Z powyszych wzgldw Szwajcaria nie moe powicid dla chwilowych oportunistycznych celw polityki swoich wielkich ideaw... Dzisiejszy kurs polityki sowieckiej, przychylny rzekomo dla Ligi Narodw, jest tylko manewrem i wynika z niepokojw na Dalekim Wschodzie. e istot zmiany nastawienia polityki ZSRR stanowi bankructwo jej wschodnio-azjatyckiej polityki imperialistycznej, nie za jaka zasadnicza rewizja mistyki programowej, to nie ulega adnej wtpliwoci i z tak tez zgadzaa si nawet wikszod przedstawicieli w Lidze Narodw. Niewtpliwe jest rwnie, e Komintern musi byd przygotowany na now poniewierk, znowu w interesie swej ojczyzny. Pierwszym tego przejawem jest odroczenie, ju wyznaczonego na drug poow wrzenia 1934 roku do Moskwy VII Kongresu, nastpnym za bdzie - oportunizm bolszewikw moskiewskich, ktrzy w tym duchu oddziaywad bd bezporednio na polityk poszczeglnych kompartii na Zachodzie. Jednoczenie, bez wzgldu na to, w jakim stopniu wejcie ZSRR do rodziny paostw cywilizowanych, jest manewrem, oznacza ono bankructwo jeszcze jednego z mitw moskiewskiego marksizmu. Do lat mniej wicej 1923-1924, szermowa on mitem rewolucji wiatowej, cilej europejskiej, mit ten zaama si, na skutek niedopatrzenia drobnej okolicznoci, e robotnik francuski, angielski, polski posiada i poczucie narodowe i zupenie inne pojcie o ideale ycia codziennego, ni azjatycki typ z nad Wogi. Potem przyszed fascynujcy, potny mit burzy nad Azj, rewolucji milionowej masy ludzkiej od Amuru do Cejlonu - i t legend trzeba byo wreszcie zastpid mitem socjalistycznego budownictwa w jednym kraju. Szed lat tego budownictwa wykazay ostatecznie, e, podobnie, jak niemoliwy jest zwizek socjalistycznych republik radzieckich, sigajcy od bieguna do bieguna, ze stolic akurat w Moskwie, tak samo niemoliwe jest istnienie paostwa, chodby wielkiego jak wiat, hermetycznie izolowanego od reszty wiata i mogcego obejd si bez normalnych stosunkw politycznych i gospodarczych z kimkolwiek. Ale, w takim razie, wyrzekajc si i tego mitu, komunizm, albo, jak mwi p. Motta ,

wyrzekby si samego siebie, albo te wszystkie jego prby poprawnych stosunkw ze wiatem cywilizowanym bd tylko naprawd chytrymi manewrami... Wybitny polski znawca stosunkw midzynarodowych, Leon Chrzanowski, zupenie susznie pisze: Nie kwestionujc pokojowych zamiarem Sowietw, nie moemy obraad ich ideologii a ideologia ta zdecydowanie antyburuazyjna... ideologia rewolucji socjalnej jest przecie wy znaniem programowym Sowietw. Dziecko lub arogant polityczny mgby wierzyd lub insynuowad Sowietom, i zapary si swego programu - zniszczenia istniejcych systemw paostwowych (podkrelenie autora). (wiat Nr 38 z 1934 r., str. 9)

Rozdzia VIII
Tred: 15-lecie KPP. Plany strategiczne uchwycenia wadzy. Znaczenie KPP z punktu widzenia bezpieczeostwa Paostwa. Moja odpowied komunistom.

Pitnastolecie istnienia KPP (koniec 1933 r.) odbio si dziwnie sabym echem w jej publikacjach. Jedynie czonek Politbiura KC KPP, znany nam ju Bronkowski, mia o tym caym chlubnym 15letnim istnieniu, tylko tyle do powiedzenia: 25 lat istnienia naszej partii, to 15 lat walki o osignicie ideau partii bolszewickiej, partii Lenina i Stalina, WKP. ...to walka przede wszystkim przeciwko gboko tkwicemu w masach nacjonalizmowi polskiemu. ...15 lat walki KPP, to walka w obronie Zwizku Radzieckiego, ojczyzny proletariatu midzynarodowego, ktrej granic musi bronid przede wszystkim proletariat polski. (Nowy Przegld Nr 1/69 styczeo-luty 1934 r., artyku Pitnacie lat walki Komunistycznej Partii Polski) Widzimy wic, i Bronkowski zdaje sobie doskonale spraw z tego, e KPP adnej samodzielnej historii, jak i samodzielnego programu nie posiada. Mgbym na tym sw ksik zakooczyd, gdy powyszy cytat stanowi aprobat wybitnego dziaacza KPP zasadniczej tezy mojej pracy. Pragn jednak dodad sw kilka o dalszych moliwociach rozwoju komunizmu w Polsce. Komunizm ten nie przedstawia w chwili obecnej gronego niebezpieczeostwa dla naszego Paostwa, w sensie moliwoci wywoania powszechnego powstania zbrojnego (rewolucji) i zagarnicia wadzy paostwowej. Z caej analitycznej mej pracy wniosek ten nasuwa si nie mniej jaskrawo, jak i z faktycznej sytuacji spoeczno-politycznej kraju. Ale sytuacja obecna, w okresie historycznym cigych, najczciej gwatownych przemian w organizmach spoecznych i politycznych, moe ulec zmianie. Suszna wic polityka musi byd nastawiona, nie tylko na walk z grocymi jej obecnie niebezpieczeostwami, ale take mied na uwadze i te potencjalne niebezpieczeostwa, ktre w przyszoci mogyby si stad gronymi. Wiemy przecie, e KPP gosi, i droga, po ktrej zamierza ona dojd do wadzy w paostwie, prowadzi przez rozhutanie wielkiego ruchu masowego w miecie i na wsi, przy wyzyskaniu niezadowolenia ludnoci, ktre moe powstad na skutek takiej, czy innej polityki rzdu, lub te wskutek pewnych wadliwoci ustrojowych. Niezadowolenie to moe przybrad formy strajkw, walk bezrobotnych o chleb i prac, walk chopw o ziemi i z ciarami podatkowymi, wreszcie za rnych spiskw mniejszoci narodowych. Punktem kulminacyjnym tych zamieszek miaoby byd zbrojne powstanie pod kierownictwem KPP, wzgldnie pod kierownictwem, powoanych w przededniu powstania przez komparti, rad delegatw robotniczych, chopskich i onierskich (sowietw). Na tak oglnikowe okrelenie drogi dojcia do wadzy zgadzaj si w KPP wszyscy jej przywdcy i prawie caa partia. Ale, gdy chodzi o bardziej konkretne sformuowanie tych bezporednich etapw, poprzedzajcych rewolucj, istniej w kierowniczych sferach KPP rne koncepcje i plany strategiczne. Spord tych planw, najbardziej interesuj nas cztery wyraniej ju sprecyzowane i majce swoich powanych rzecznikw w onie kompartii. Niektre z wymienionych przeze mnie koncepcji, znajduj w historii KPP dokumentalne potwierdzenie, acz niepene; inne za s tylko

przedmiotem debat w najcilejszym gronie ludzi z kierownictwa KPP. O planach swych, sfery kierownicze kompartii ze zrozumiaych powodw nie chc oficjalnie pisad i mwid, sprowadzajc ewentualne dyskusje tylko do frazeologicznych oglnikw, tym bardziej, e ostatecznego sowa w tej dziedzinie nie wypowiedzia jeszcze Komintern, wzgldnie Politbiuro WKPb. Jednym spord wszechwadnie panujcych planw w KPP do jesieni 1923 roku, bya koncepcja wojny, istota ktrej polegaa na przyniesieniu do Polski rewolucji na bagnetach sowieckiej Armii Czerwonej. Dzi, chod sytuacja midzynarodowa gruntownie si zmienia, koncepcja ta nie zostaa w KPP ostatecznie porzucona, znalaza tylko inne zabarwienie. Gruntuje si ona na przekonaniu (chod rzecznicy jej niechtnie przyznaj si do tego otwarcie), e wasnymi siami KPP (polska klasa robotnicza) rewolucji dokonad nie potrafi, tym bardziej teraz, gdy ju niepodlega Polska mocno si ugruntowaa wewntrznie i na zewntrz. Wspaniale uzbrojona armia sowiecka, ma wedug tej koncepcji wybawid KPP od wszystkich kopotw. Powstanie zbrojne, partyzantka, strajki powszechne graj w niej, jak i w strategii Armii Czerwonej, jedynie role pomocnicze, drugorzdne. Plan wojny rewolucyjnej ma przede wszystkim licznych zwolennikw wrd emigracji KPP-owskiej w Rosji i wrd generalicji sowieckiej, polskiego pochodzenia, stosunkowo licznej (gwa, Kochaoski, bikowski, Jodowski i inni). Gwnym jej wyznawc jest Jzef Unszlicht, szef lotnictwa ZSRR, komunistyczny kandydat na premiera w Polsce, a przynajmniej na politycznego komisarza si zbrojnych. W samym kierownictwie KPP (Politbiurze) pogldy te reprezentuje Adam Sawioski. Publiczn tajemnic w KPP jest fakt, e koncepcja ta bya szerzej rozwijana w 1933 roku, na jednym z przyjd towarzyskich u Unszlichta. Sawioski i Kochaoski, w stanie mocno podchmielonym (Sawioskiemu zdarza si to bardzo czsto), wychwalali znaczenie pierwszej piciolatki dla mechanizacji i uzbrojenia Armii Czerwonej (wyjaniaem ju, e bya to waciwie tred caego planu), zachwycali si sprawnoci poszczeglnych rodzajw broni duo mwic o zdolnociach bojowych oddziaw lotniczych, wreszcie za z alem skonstatowali, i onierze naszej armii odporni s na agitacj komunistyczn. Koncepcja powysza wyraa ide czerwonej interwencji w najbrutalniejszej formie. Obok niej, w majaczeniach KPP wystpuje jeszcze ta sama idea, w postaci rachub na rewolucj z Zachodu. Ze szczegln si wystpowaa ona w latach 1923-1924, gdy rewolucja komunistyczna w Niemczech wydawaa si kwesti dni. W szczeglnym stopniu t pewn zachodni orientacj reprezentowa w KPP Stein-Kamioski-Domski, Grzech-Kowalski, Czarny-Paszyn i w ogle ywioy zwizane z lewic komunizmu niemieckiego. W burzliwym okresie, bezporednio po wojnie, koncepcja ta nie bya pozbawiona podstaw; jednake pniej rewolucja niemiecka pocza wci zbliad si milowymi krokami, zbliaa si, zbliaa, a w koocu w 1930 roku gdzie sobie posza. Niewtpliwie, przewrt komunistyczny w Niemczech, a nawet jego prba, miaby dla Polski nastpstwa bardzo powane; przytaczalimy ju dokumenty stwierdzajce, e przewrt taki wywoaby natychmiastow prob podania przez proletariat ZSRR rki proletariatowi Niemiec. Na szczcie atoli w obecnym momencie, rewolucja taka jest marzeniem citej gowy, nie tylko dlatego, e Hitler rozgromi komparti, ale, e w toku tego rozgromu ujawnia si zupena zgnilizna tego niemieckiego komunizmu, otaczanego przez tyle lat w KPP aureol wyjtkowego bohaterstwa, wsawionego przez ca plejad starozakonnych liberaw. Znaczna czd mas komunistycznych posza po prostu do szturmwek, za nimi udaa si czd przywdcw i to tej miary, co Adolf Hoffman. W czasie za procesu o podpalenie Reichstagu, cay szereg wyszych funkcjonariuszy partyjnych, ex-posw etc., zaprezentowa si jako najndzniejsi tchrze. Jeeli tak wyglda

komunizm i jego dziaacze w Niemczech, to komunizmu w Anglii i innych krajach, a nawet we Francji, sami komunici nie traktowali nigdy, jako zjawiska o znaczeniu wiatowym. Tyle o koncepcjach i moliwociach narzucenia nam komunizmu siami zewntrznymi. Nie da si jednak zaprzeczyd, e KPP posiada i koncepcj rozbicia Polski od wewntrz. Sama zreszt obfitod tych planw wiadczy, e kademu z nich z osobna i wszystkim razem czego brakuje. Z awanturniczych koncepcji komunistw polskich przytocz koncepcj tzw. pierwszego etapu, czyli polskiej kiereoszczyzny. Ta koncepcja stanowia ideologiczn podstaw teorii rewolucji dawnej grupy prawicowej Warskiego Kostrzewy. Znalaza ona szerokie owietlenie w dokumentach KPP, szczeglnie z okresu 1926-1929 r. Podstawowym jej zaoeniem jest przekonanie, e szeroki ruch masowy i zwyciskie powstanie mog si odbyd jedynie w warunkach wolnoci demokratycznej, a nie w warunkach konspiracyjnej dziaalnoci, na jak dzi skazana jest KPP. Tak wolnod demokratyczn mog jej dad w Polsce rzdy socjal-ugodowe (PPS, czy Centrolewu), powstanie za ich moliwe jest drog ywioowego buntu masowego, niekoniecznie kierowanego przez komunistw. W KPP istnia nawet okres, w ktrym mniemano, i kompartia przystpi do koalicji z takim rzdem, pniej t myl porzucono, w przewiadczeniu, i wiksze korzyci wyniesie kompartia, gdy utrzyma si w roli opozycji, dcej do oparcia si na majcych powstad ewentualnie radach robotniczych i milicji robotniczej, przy pomocy ktrych w odpowiednim momencie mogaby przejd do zbrojnego powstania. Rzuca si w oczy, e jest to mechaniczne powtarzanie gwnie przykadw rosyjskich z 1917 roku. Chod politycznie zostaa ona pobita w roku 1924 i w 1929 roku, yje jeszcze po dzi dzieo i znajduje wielu zwolennikw wrd przywdcw KPP, ktrzy widz w niej jedyn realn perspektyw rewolucji w Polsce. Zamaskowanymi rzecznikami tego planu s inteligenci z kierownictwa KPP, jak: Heryng, Spis, Brun, Marek-Lampe i inni. Wedug nich, teraniejsza KPP, to jedynie kadry, czy zrby, przyszej wielkiej partii masowej, ktra moe si rozwind tylko w warunkach pracy, chodby plegalnej. Dziaacze ci s przeciwnikami spiskowoci w KPP; podobnie jak wielu dziaaczy ze redniego aktywu, s za porozumieniem z lewym skrzydem PPS, jako chwilowym sojusznikiem. Dodad trzeba, e rni polscy trockici i inne opozycje rnej maci, ktre odrywaj si od KPP, s bardzo bliskie tej wanie koncepcji. Z dalszych planw rewolucyjnych wymienid naley koncepcj strajku powszechnego. Oficjalnie dzi panuje w KPP kierunek Leoskiego, najwyszego wodza partyjnego. Jest on wanie twrc planu, wg ktrego Polska, od 1930 roku, jest coraz blisza kryzysowi rewolucyjnemu. Rewolucja przypynie na fali strajkowej, ktra osignie swj szczyt w powszechnym strajku politycznym, kierowanym przez komunistw, a ktry rozpoczd si moe np. w zwizku z protestem przeciwko ustawie scaleniowej lub innemu zarzdzeniu wadz, zdolnemu poruszyd masy. Dopiero w toku strajku powszechnego, partia wysunie na porzdek dzienny postulat tworzenia rad robotniczych i proklamowania powstania zbrojnego. Strajk powszechny w tej najbardziej schematycznej i najmniej yciowej koncepcji, stanowid ma dwigni strategiczn, przy pomocy ktrej, nielegalna i mao popularna w masach partia, potrafi masy pracujce porwad za sob do rewolucji. Gorliwym propagatorem tej koncepcji jest czonek KC, Saul Amsterdam. Cay ten plan, nazwany dzi generaln lini partii, mocno ucierpia w ostatnich dwch latach w zwizku z blamaem KPP w cigych nieudanych strajkach, niemniej KC trzyma si go uporczywie.

W planach rewolucyjnych KPP mieci si take koncepcja spisku, chocia nie znajdujemy wzmianki o niej w oficjalnych dokumentach KPP. Ma ona take duo zwolennikw, na czele z kierownikiem organizacyjnego i wojskowego dziau pracy KC, Bronkowskim- Bortnowskim, Gustawem Reicherem (Rwal) i czciowo Skulskim-Martensem. W orientacji rewolucyjnej tych spiskowcw, perspektywy wojny s zbyt odlege, perspektywy pierwszego etapu nierealne, a strajk powszechny, niewystarczajcy do wywoania rewolucji. Do tej ostatniej, niezbdne jest przygotowanie, w ramach ruchu masowego, dobrze zorganizowanego spisku, ktry, przy odpowiednim zbiegu okolicznoci (np. osabienie autorytetu rzdu, wiksze niepowodzenie w polityce wewntrznej czy zagranicznej, ktre wywouj w masach niezadowolenie), uderzyd musi w najbardziej czue miejsca, czy obiekty administracji paostwowej (gmachy rzdowe, telegraf, radio, instytucje uytecznoci publicznej, koszary), co stanie si pocztkiem masowej rewolucji. Dla zrealizowania tej koncepcji strajk nie jest czynnikiem nieodzownym, tak jak nie by nim w Rosji w listopadzie 1917 roku. W koncepcji tej gruje zdanie, e dziaalnod takiego spisku nastpid moe tylko w sytuacji rewolucyjnej, ale, jeeli zwaymy, e moment nastpienia takiej sytuacji okrela KC wedug swego uznania i, e ju wedug VI Zjazdu KPP (padziernik 1932 r.) polityczna sytuacja Polski znajduje si na progu kryzysu rewolucyjnego, to spisek taki zawsze wystpid moe, po prostu jako prba rozpaczliwego kroku, by uchwycid wadz, ktra od komunistw ucieka coraz bardziej. Nie od rzeczy bdzie dodad, e koncepcja spisku stosunkowo jest najmniej opracowana. Mobilizuje ona koo siebie awanturnicze elementy KPP; w bardziej zdemoralizowanych orodkach kompartii, w okrgach ma ona o wiele silniejszy oddwik, ni wrd elementw powaniejszych. Zwolennicy jej w sferach kierowniczych partii oficjalnie godz si na generaln lini partii. Taki Bronkowski np., obok Leoskiego, jest najwaniejsz person w Politbiurze. Nie mniej, takie szaleocze myli pokutuj tam i dzi ju naley zwrcid na nie baczn uwag, gdy sama prba ich realizacji byaby wrcz niebezpieczn dla adu i porzdku naszej Ojczyzny. Tak, w gwnych zarysach, przedstawiaj si plany KPP, przy pomocy ktrych zamierza ona dojd do wadzy w Polsce. Caa partia, to kilka, a moe kilkanacie tysicy ludzi (lepiej mied na uwadze to ostatnie), najczciej fanatykw, a jednoczenie wykolejeocw i histerykw, marzcych o dorwaniu si do wadzy drog krwawego przewrotu i wczenia Polski do tzw. Zwizku Socjalistycznych Republik Radzieckich. Aczkolwiek KPP nie przedstawia potgi, to jednak cigle trzeba zwracad na ni baczn uwag, gdy, przy niekorzystnej sytuacji Polski (co prawda, bardzo wtpliwe, aby taka sytuacja nastpia), moliwe jest skoordynowanie dziaania wszystkich planw, o ktrych pisaem. Praktycznie biorc, jest to bardzo mao prawdopodobne. Przede wszystkim obecna koniunktura polityczna wcale nie sprzyja czerwonej interwencji, zwaszcza z zachodu. Marzeo o polskiej kiereoszczynie od dawna wyrzeka si przewaajca czd KPP, nie mniej pewnym echem tej koncepcji s prby wyzyskiwania zamtu w rnych partiach socjalistycznych, chocia PPS, przyznad trzeba, naiwnoci nie grzeszy i prowadzi wobec KPP polityk nieskooczenie realniejsz ni szereg partii socjalistycznych na Zachodzie. Zapoznanie si z tymi koncepcjami wywrotowymi KPP i szczegowe obserwowanie ich dalszego rozwoju, stanowi wane zadanie dla tych wadz i sfer spoeczeostwa polskiego, ktre chc stad na stray naszej Ojczyzny i naszej kultury, a ktre nie obawiaj si zajrzed potencjalnemu niebezpieczeostwu wprost w oczy. Du rol w tym odgrywa gruntowna znajomod codziennej pracy KPP w terenie, ktra, chocia nie zagraa istnieniu Paostwa, nie mniej sprawia duo szkody i zamtu.

Siy, ktrymi dysponuje KPP, sabn: metody jej dziaania, wypeniajce swoist rosyjsk racj stanu, obc cakowicie yciu spoeczno-politycznemu Polski, musiay w rezultacie doprowadzid do izolacji ruchu komunistycznego od rodowiska polskiego, ktre susznie nabrao odrazy do Kominternu i jego ekspozytury - KPP. Oczywicie, KPP moe istnied jeszcze dugo, nawet tak dugo, pki nie wyganie sowiecko-rosyjski imperializm, zasilajcy j ludmi, hasami i pienidzmi. Rne powikania w wiatowej i polskiej gospodarce spoecznej niejednego jeszcze pocignd mog do ideau komunistycznego, zwaszcza ze sfer tzw. postpowo-radykalnej inteligencji, zgoa nie orientujcej si, jak naprawd w praktyce robota KPP wyglda i jakie, w gruncie rzeczy, ma ona przed sob cele. Dzisiaj moemy zaobserwowad objawy zaniku wpyww komunistycznych wrd proletariatu polskiego, specjalnie tej jego czci, ktra zalenod sw od wpywu czynnikw zewntrznych, tzw. obcych agentur uwaa za obraz swej godnoci narodowej. Niesposb jednak zupenie lekcewayd ruchu komunistycznego w Polsce, bo w pewnych momentach moe on byd szkodliwy. Na zakooczenie ksiki cisn si wprost do zacytowania sowa b. komunisty niemieckiego Maksa Wendlanda, ktry po paru latach pobytu w ZSRR, w Okrgu Donieckim, w licie do ony pisa: Prawdziw wolnod w Rosji posiadaj tylko ci, ktrzy le w grobie!

Moja odpowied komunistom

Centralny organ KPP Nowy Przegld Nr 4 (72) z lipca-sierpnia 1934 r., drukowany obecnie w Czechosowacji, zaj si krtko moj ksik, zapowiadajc rwnoczenie, e jeszcze do niej powrci. Widocznie, z racji ukazania si Historii KPP, powstao w rodowisku komunistycznym tak wielkie przeraenie, e musz wpierw ochond, aby spokojnie w pocie czoa wypracowad odpowiedni teoryjk, ktra wytumaczy ich klsk ideologiczn. Kroczc, jak zwykle, drog samouwielbienia, redakcja Nowego Przegldu, za ktr kryje si prawdopodobnie szef bezpieczeostwa w KPP Albert, owiadcza: ...e KPP jest jedyn w Polsce parti, ktra doczekaa si ze strony swych wrogw obszernego wypracowania, wiadczcego jak dalece partia nasza przykuwa uwag kierowniczego sztabu buruazji. (Nowy Przegld Nr 4 z lipca-sierpnia z 1934 r., str. 75) Gdyby nawet prawd byo, e KPP jest jedyn itd.., to i tak bynajmniej nie wiadczy, e przykuwa ona uwag kierowniczego sztabu buruazji, a po prostu praca moja ukazaa si z tej przyczyny, e KPP dotd nie napisaa swej historii tak, jak to czyni inne partie polityczne, a poza tym, aby wykazad spoeczeostwu, e KPP jest parti nielegaln szkodliw dla naszego organizmu paostwowego, szczelnie chronic swoje tajemnice i nawet swoj histori. Przy tym musz Wam owiadczyd, panowie z KPP, e nie zaj si Wami aden kierowniczy sztab buruazji, tylko skromny sobie czowiek, ktry zgbi Was do dna i ze stanowiska obywatelskiego uzna za wskazane owietlid Wasze zdradzieckie dla Polski i dla polskich mas pracujcych machinacje.

e p.p. komunici czsto mijaj si z prawd widzi kady, kto chod troch obznajmiony jest z polsk literatur polityczn. Wanie w latach 1933-1934 mielimy wyjtkowy ruch w dziedzinie historiografii rnych ruchw politycznych, dla przykadu wskazad mog chodby na obszern prac PobgMalinowskiego o pocztkach Narodowej Demokracji lub Haeckera Histori ruchu socjalistycznego w b. Galicji. Komunici wykrcaj si te, e wanie nielegalnod KPP powoduje, e nie mog opracowad swej bohaterskiej historii. Jest to marny wykrt, przecie w momencie najdzikszego tpienia PPS, tak odpowiedzialny jej czonek, jak Res-Perl, wyda b. wyczerpujc jej histori. Podobnie Feliks Kon mg sw histori ruchu rewolucyjnego w Rosji napisad za czasw Stoypina czyby rzdy Stalina mniej sprzyjay moliwoci tego rodzaju pracy naukowej? Znam te najwaniejszy powd irytacji p. szefa bezpieczeostwa KPP. Oto, nie da si ju utrzymad legendy, trwajcej 5 lat jednolitoci kierownictwa z tow. Leoskim na czele, nie da si utrzymad w obliczu faktw i dokumentw, czd ktrych zamieciem w mojej pracy oraz wobec wielu nowych, bardzo ciekawych zdarzeo, ktre pozwol sobie w przyszoci opublikowad. Zaznaczam, e rnymi swkami z argonu komunistycznego pp. komunici nie odstrasz mnie od gruntownego zaznajomienia z ich ide i metodami pracy, nie tylko ogu obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, ale nawet czonkw komunistycznej partii, rozczarowujcych si coraz bardziej do bezgranicznej obudy moskiewskich najmitw. AUTOR

Spis treci
Witold Pronobis Kim by Jan Alfred Regua? ........................................................................................... 3 Przedmowa do drugiego wydania z 1934 r. .......................................................................................... 11 Rozdzia I Tred: Stosunek KPP do przeszoci. Rola marksizmu w Polsce. Rozwj polskiego przemysu a klasa robotnicza. Supremacja dnoci do wyzwolenia narodowego nad wyzwoleniem socjalnym. I Proletariat i jego charakter polityczny. Przywdcy Proletariatu: Waryoski, Kunicki, Dicksztajn. Prdy narodowe w Proletariacie. Dlaczego komunici zapomnieli o Proletariacie. Zwizek Robotnikw Polskich i jego znaczenie. Wpywy ekonomistw rosyjskich na robotnikw polskich. Socjal-Demokracja Krlestwa Polskiego i Litwy, jako bezporednia poprzedniczka KPP. Likwidacja przeszoci SDKPiL przez Warskiego i rugowanie luksemburgizmu przez bolszewizm-leninizm. Stalin wbija ostatni gwd w trumn SDKPiL. Popieranie SDKPiL przez Lewic Niemieck S-D. Charakterystyka grupy kierowniczej SDKPiL. Poparcie rozamu w SDKPiL (1913 r.) przez bolszewikw. Rozamowcy, jako protoplaci obecnego kierownictwa KPP. Przeszczepianie na grunt polski rosyjskiego bolszewizmu. Walka Warszawskiego i komunistw krajowych z komunistami polskimi w Rosji. Wybielanie SDKPiL przez III Zjazd KPP. Napitnowanie Warskiego, jako renegata. Rewizja luksemburgizmu i przeszoci Lewicy PPS. Nieszczsna rola PPS - Lewicy. Niepodlegod Polski grobem dla Lewicy PPS. Usiowania Warskiego w kierunku poprawienia jej opinii. Socjalistyczne partie mniejszoci narodowych, jako rda zasilajce KPP. ........................................................................... 13 Rozdzia II Tred: Sytuacja Polski po zmartwychwstaniu. Powstanie KPRP i jej I Zjazd. Platforma polityczna KPRP. Nieuznawanie Polski niepodlegej. Bojkot wyborw do Sejmu Ustawodawczego. Rosja Sowiecka - wzorem dla KPRP. Pierwsza Konferencja KPRP. Wojna sowiecko-polska i rola KPRP w teje. Nadzieje KPRP na pomoc ze strony Armii Czerwonej. Polski Rewkom w Biaymstoku. Przyczyny przegrania wojny przez Armi Czerwon. Wrogi stosunek chopw polskich do komunizmu. Komunici niemieccy i Domski przeciw Armii Czerwonej. Opozycja Landy-arski w PPS. II Konferencja KPRP. Cofanie si fali komunistycznej. Nowa taktyka komunistyczna, jednolity front. Hody dla demokracji. III Konferencja KPRP. Zwycistwo kierunku Kostrzewy-Warskiego. Opozycja lewicowa lusarskiego. Wyjanienie rosyjsko-paostwowych rde zmian taktyki. Strajki 1921 r. Rewizja zagadnienia rolnego. II Zjazd KPRP. Zmiana programu rolnego i narodowociowego. KPRP w roli obrooczyni niepodlegoci Polski. Burzliwy rok 1923. Nadzieje na rewolucj niemieck. Przygotowanie nowego 1920 roku. KPRP uznaje polskod Grnego lska. Oferta KPRP pod adresem PPS co do jednolitego frontu. Szermowanie hasem za nasz i wasz wolnod . Komunici przeciw dzikim strajkom. Nowa poraka komunizmu w 1923 roku. Zapowied nowej zmiany taktyki. Przyczyny nienawici komunistw do PPS. Dyskusja Domski-Brand. Pocztek walki z prawicowym oportunizmem. Czwrka opozycyjna z D omskim i Leoskim na czele. .................................................. 27 Rozdzia III Tred: V Kongres Kominternu. Dalszy spadek fali komunistycznej i zalki faszyzmu. Era demokratyczno-pacyfistyczna. Walka z prawic i socjaldemokracj. Zmiana taktyki partyjnej. Rozbicie delegacji polskiej. Potpienie wodzw KPP za poparcie Trockiego i Brandlera. Detronizacja wodzw i mianowanie nowego kierownictwa przez Komisj Polsk. Msko-tragiczne przemwienie Kostrzewy. Brutalna mowa Stalina. List otwarty Kominternu do KPRP. Dezorientacja komunistw polskich. Platforma polityczna lewicowego kierownictwa. III Zjazd KPP. Przeciwpolskie stanowisko Bucharina, Zinowiewa i Manuilskiego. Narodziny teorii o socjal-faszymie. Potwierdzenie usunicia z KC starych wodzw. Stanowisko ultralewicowej grupy na Zjedzie. Ruch dywersyjny na kresach -

tzw. powstanie biaoruskie KPP broni polskoci Grnego lska Bolszewizacja partii i jej znaczenie. Zmiana nazwy partii. ............................................................................................................................. 64 Rozdzia IV Tred: Sytuacja polityczna w 1925 roku: kryzys pieniny i bezrobocie. Rozkwit komunizujcych organizacji chopskich. Chaos polityczny. Teoretyczna dziaalnod KPP. Kryzys ultralewicowy w KPP. Akcja przeciw manewrom i ugodzie z socjalistami. Rozbicie lewicowego kierownictwa. Nowa Komisja Polska. IV Konferencja KPP. Rozwinicie teorii jednej reakcyjnej masy. Refleksy stosunkw rosyjskich w KPP. Stanowisko KPP wobec terroru. Charakterystyka ultralewicy. Odgrzewanie w KPP niepodlegoci. Przygotowania do nowego wystpienia rewolucyjnego. Stawka na walki wewntrzne w spoeczeostwie polskim. Wyonienie nowego koalicyjnego, wiernego Stalinowi, kierownictwa. Powrt czci prawicy do wadzy. .......................... 94 Rozdzia V Tred: Dezorientacja KPP przed przewrotem majowym. Przygotowania do bankructwa ideowo-politycznego KPP. Tezy o pisudczynie. Stan organizacyjny KPP przed przewrotem majowym. Rzekome poparcie przewrotu przez komunistw. Parali KPP. Pierwsze prby wycofania si z pozycji zajtej w czasie przewrotu. Spr z Kominternem w przedmiocie gosowania na Prezydenta. Opinia Stalina, Thlmanna i Bucharina o przewrocie i taktyce KPP. Pocztek walki frakcyjnej. Powody, dla ktrych bolszewicy utrzymali na stanowiskach skompromitowane kierownictwo KPP. Upadek znaczenia Kominternu. Tezy wikszoci, mniejszoci i czwrki drobnomieszczaoskiej. Najwaniejsi dziaacze jednej i drugiej frakcji. Nowa Komisja Polska. Tezy Kostrzewy i Branda. Pouczanie przez Komintern KPP, jak stosowad chytr taktyk. Wrzeniowe Plenum KC w 1926 r. Istota zagadnieo, o ktre toczyy si spory. Rnice w stanowiskach wikszoci i mniejszoci. Plusy i minusy obu frakcji. Denia mniejszoci do obalenia KC. Atak na nacjonalbolszewizm Bronowicza. IV Zjazd KPP. Rozamowe tendencje i klajstrowa taktyka Kominternu. Nowe ustosunkowanie si si w KC i rola kominternowskich arbitrw. Sprawa ukraioska. Teoretyczna definicja faszyzmu. Fikcyjne rozwizanie frakcji. Rozam w KPZU. Odejcie inteligencji biaoruskiej od komunizmu. Rozam w Warszawie w KPP w 1928 roku. VI Kongres Kominternu. Nowe przesunicia w KC KPP. Mianowanie trzech bolszewickich komisarzy. Nowy list otwarty Kominternu. Nowe teoretyczne koncepcje rewolucyjne przy pomocy Armii Czerwonej. Walka z prawic w Rosji i pocztek kooca wikszoci. Artyku Stefaoskiego o PPS i tzw. teoria obosiecznoci. V Plenum KC KPP. Walki i dyskusja nad ocen rozamu w PPS. Kurs na samodzielne zwizki zawodowe. Jaskki nowej zmiany kierownictwa KPP.................................................................................................................... 107 ROZDZIA VI Tred : KPP w czasie kryzysu gospodarczego. Wygrywanie kryzysu przez KPP. Rozam w PPS-Lewicy. VI Plenum KC KPP. Nowa taktyka zwizkowa. Rozprawa z prawic. Organizacyjne przesunicia w kierownictwie. Koniec walk frakcyjnych. Bunt Krlikowskiego. Teoria o imperializmie polskim. Platforma zastrzeeo b. wikszociowcw. Rugi funkcjonariuszy. VII Plenum KC. Prawicowa opozycja i jej kapitulacja. Opozycja fiedlerowcw. Przygotowanie do zjazdu partyjnego. V Zjazd KPP Komunici wobec sprawy brzeskiej. Gboki kryzys w ZSRR w 1930 roku i nowe obawy wojny. Nastawienie V Zjazdu na akcj sabotaow. Alarmy o organizacyjnym nienadaniu. Obrona ZSRR. Perspektywy kryzysu politycznego. Akcja sabotaowa w Maopolsce Wschodniej. Proces komunistyczny w ucku. Pogrom opozycji prawicowej. Nowy Komitet Centralny. Klska wyborcza KPP jesieni 1930 r. Zawieszenie Komitetu Warszawskiego KPP. Wojenne II Plenum KC. Powstanie grupy Pietrka. Dyskusja o strajku powszechnym. Siy KPP w cyfrach i skad socjalny jej czonkw. Ukryte walki w KC. III Plenum KC i modyfikacja hasa samookrelenia dla Ukrainy i Biaorusi. Zwrot w sprawie narodowociowej. Walka z traktatem wersalskim. Stosunek KPP do terroru. Rewelacyjny artyku bikowskiego o planach wojennych sztabu Armii Czerwonej i taktyce komunistw. Konflikt

z Kominternem. Powszechny strajk dnia 16 marca 1932 roku i jeszcze jedno bankructwo komunistycznych teorii. Wyrzeczenie si jednolitego frontu. VI Zjazd KPP. Projekt programu KPP. Zmiana hasa o ziemi. Grupa trockistowsko-prawicowa. Rekonstrukcja kierownictwa. Zdradzieckie stanowisko KPP w sprawie Grnego lska i Pomorza. ...................................................................... 141 Rozdzia VII Tred: Zwycistwo hitleryzmu ciosem miertelnym dla komunizmu. Nieudany nawrt do taktyki jednolitego frontu. Zmiana kursu polityki sowieckiej i kopot KPP wynikajcy z tej zmiany. Wykorzystywanie zajd chopskich w Maopolsce. Kryzys KPZB, KPZU i aresztowanie ich czonkw. Charakterystyczne cechy rozkadu KPP. Powstanie Opozycji Robotniczej. Legalna prasa partyjna. XIII Plenum Kominternu i wyraz niewiary w siy komunizmu. Zwycistwo Leoskiego na tle taktyki strajkowej. Zasadnicza zmiana polityki zagranicznej ZSRR. II Styczniowe Plenum KC KPP. Nowe denia KPP do jednolitego frontu. Rozkad KPP na tle rzekomej prowokacji. Prby dywersji komunistycznej w PPS. Wejcie ZSRR do Ligi Narodw i bankructwo mitu moskiewskiego marksizmu. ............................................................................................................................................................. 183 Rozdzia VIII Tred: 15-lecie KPP. Plany strategiczne uchwycenia wadzy. Znaczenie KPP z punktu widzenia bezpieczeostwa Paostwa. Moja odpowied komunistom. .................................................. 200 Moja odpowied komunistom ........................................................................................................ 204

Copyright for this edition: Wydawnictwo Portal Projekt okadki: Zygfryd Gardzielewski ISBN 83-901295-0-7 Wydawnictwo PORTAL Sp. z o.o. Toruo 1994 Druk i oprawa: Zakady Graficzne im. KEN, Bydgoszcz, ul. Jagiellooska 1, zam. 122/94