Jak okazywa mio, by twj partner czu si kochany

Dla Karolyn, Shelley i Dereka

Gary D. Chapman

Sztuka wyraania mioci

w maestwie

Oficyna Wydawnicza Vocatio Warszawa

Tytu oryginau The Five Love Languages Przekad Krzysztof Pawusiw Redakcja Agnieszka Dzigielewska amanie Tadeusz Zawadzki Korekta Grayna Henel

Copyright 1992, 1995 by Gary D. Chapman All rights reserved Copyright for the cover photo by Corbis StockMarket/Pikna Copyright for the Study Guide for Spouse and Group Discussion 1995 by James S. Bell, Jr. Copyright for the Polish edition 2003 by Oficyna Wydawnicza Vocatio All rights for the Polish edition reserved

Wszelkie prawa do wydania polskiego zastrzeone. Ksika, ani adna jej cz, nie moe by przedrukowywana ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. W sprawie zezwole naley zwraca si do: Oficyna Wydawnicza Vocatio, 02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 41 e-mail: vocatio@vocatio.com.pl Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50 Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78 Ksigarnia wysykowa Vocatio: 02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54, tel. (603) 861 952 e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl http://www.vocatio.com.pl

ISBN 83-7146-186-0

Spis treci
Podzikowania Co dzieje si z mioci po lubie? Zbiornik mioci Zakochanie Pierwszy jzyk mioci: Afirmacja Drugi jzyk mioci: Czas Trzeci jzyk mioci: Prezenty Czwarty jzyk mioci: Pomoc Pity jzyk mioci: Dotyk Jak odkry swj jzyk mioci Mio jest wyborem Mio wiele zmienia Jak kocha niegodnych mioci Jzyki mioci u dzieci Sowo od autora Propozycje pyta do dyskusji ze wspmaonkiem i w maej grupie Przypisy 5 7 13 18 27 40 55 66 79 91 99 106 113 125 134 137 163

Podzikowania
Mio zaczyna si, a przynajmniej powinna, w domu. W moim przypadku oznacza to Sama i Grace, moich rodzicw, ktrzy kochali mnie przez ponad pidziesit lat. Gdyby nie oni, dzisiaj nie pisabym o mioci, ale nadal poszukiwabym jej na wiecie. Dom to take Karolyn, ktra jest moj on od ponad trzydziestu lat. Gdyby wszystkie ony kochay tak jak ona, niewielu mczyzn szukaoby pozamaeskich przygd. Shelley i Derek opucili ju domowe gniazdo i odkrywaj dla siebie wiat, lecz jestem pewien ich mioci. Jestem bogosawionym i szczliwym mczyzn. Jestem rwnie dunikiem wielu specjalistw, ktrzy wywarli wpyw na moje koncepcje na temat mioci. Wrd nich s psychiatrzy Ross Campbell, Judson Swihart i Scott Peck. Wiele zawdziczam swoim redaktorom Debbie Barr i Cathy Peterson. Dziki umiejtnociom Traci Kube i Dona Schmidta mogem sprosta wszystkim napitym terminom. I co najwaniejsze, chciabym wyrazi swoj wdziczno setkom par maeskich,

ktre przez ostatnie dwadziecia lat otwarcie mwiy mi o najintymniejszych szczegach swojego ycia. Ta ksika jest hodem dla ich szczeroci.

Rozdzia pierwszy

Co dzieje si z mioci po lubie?

Lecielimy na wysokoci 10 000 metrw, gdzie pomidzy Buffalo i Dallas, gdy siedzcy obok mczyzna odoy kolorowy magazyn, odwrci si i zapyta: Czym si pan zajmuje? Udzielam porad maeskich i prowadz seminaria powicone yciu maeskiemu odpowiedziaem beznamitnie. Mam pytanie, ktre od dawna chciaem zada komu takiemu jak pan powiedzia. Co dzieje si z mioci po lubie? Widzc, e nie ma ju nadziei na drzemk, zapytaem: Co ma pan na myli? C rozpocz. eniem si trzy razy i za kadym razem przed lubem byo cudownie, ale gdy si ju pobralimy, wszystko si rozpadao. Wszystko, co do niej czuem i co ona wydawaa si czu do mnie, przemijao. Jestem inteligentnym czowiekiem, prowadz dobrze prosperujc firm, ale nie rozumiem, dlaczego tak si dzieje.

 Jak dugo trway pana maestwa? zapytaem. Pierwsze okoo dziesiciu lat. Drugie przetrwao trzy lata, a ostatnie prawie sze. Czy paskie uczucia saby zaraz po lubie, czy nastpowao to stopniowo? dociekaem. C, drugie maestwo potoczyo si le ju od samego pocztku. Nie wiem, co si stao. Mylaem, e naprawd si kochamy, lecz miesic miodowy okaza si porak, ktrej nigdy nie udao si naprawi. Chodzilimy ze sob tylko sze miesicy. To bya szalona mio. Naprawd ekscytujca! Lecz gdy si pobralimy, zacza si wojna. W pierwszym maestwie najlepsze byy pocztkowe trzy lata, zanim pojawio si dziecko. Potem ona powicaa jemu ca uwag i wydawao mi si, e przestaem si dla niej liczy. To tak, jak gdyby chciaa tylko urodzi dziecko i gdy ju je miaa, przestaem by potrzebny. Czy mwi pan jej o tym? zapytaem. Tak, mwiem. Odpowiadaa, e zwariowaem i e nie zdaj sobie sprawy, jak trudno jest cay czas opiekowa si dzieckiem. Twierdzia, e powinienem okazywa jej wicej zrozumienia i czciej pomaga. Prbowaem, ale to niczego nie zmieniao. Z czasem coraz bardziej si od siebie oddalalimy. Potem nie byo ju mioci, tylko pustka. Oboje doszlimy do wniosku, e nasze maestwo dobiego koca A ostatnie? Naprawd mylaem, e tym razem bdzie inaczej. Poznaem j trzy lata po rozwodzie i spotykalimy si ze sob przez kolejne dwa lata. Wydawao mi si, e wiemy, co robimy, i e po raz pierwszy wiem, co to znaczy kocha drug osob. Czuem wyranie, e ona te mnie kocha. Nie sdz, ebym to ja si zmieni po lubie. Okazywaem jej mio tak samo jak przedtem. Mwiem, e jest pikna, e bardzo j kocham i jestem dumny, e jest moj on. Kilka miesicy po lubie zacza narzeka. Na pocztku byy to drobiazgi e nie wyniosem mieci albo nie powiesiem ubra do szafy. Potem zacza krytykowa mj charakter twierdzia, e nie moe mi zaufa, oskaraa, e j zdradzam. Wszystko widziaa w czarnych barwach. Przed lubem byo inaczej bya najbardziej pogodn osob, jak spotkaem w yciu. Midzy innymi tym zwrcia moj uwag. Na nic

si nie skarya. Wtedy wszystko, co zrobiem, byo wspaniae, ale gdy si pobralimy, nic ju nie byo wystarczajco dobre. Naprawd nie wiem, co si stao. W kocu czuem do niej tylko niech. Byo oczywiste, e mnie nie kocha. Zgodzilimy si, e nie ma sensu duej y ze sob, wic si rozstalimy To byo rok temu. Wic pytam, co dzieje si z mioci po lubie? Czy inni przeywaj to samo? Czy dlatego jest tyle rozwodw? Nie rozumiem, dlaczego przydarzyo si to mnie, i to a trzy razy. Co dzieje si z tymi, ktrzy si nie rozwodz czy godz si y bez mioci, czy moe potrafi j zatrzyma w swoim maestwie? A jeli tak, to w jaki sposb? Pytania, ktre zada mi wsppasaer podry, stawiaj dzisiaj tysice osb rozwiedzionych i pozostajcych w zwizkach maeskich. Niektrzy pytaj o to przyjaci, inni zwracaj si do doradcw i duchownych, a jeszcze inni zadaj te pytania sobie samym. Odpowiedzi, ktre otrzymuj, s tak bardzo przesiknite naukowym i psychologicznym argonem, e nie mona ich zrozumie. Czasami maj posta artw i opowieci. Wikszo zawiera odrobin prawdy, ale przypomina to podawanie aspiryny osobie chorej na raka. Pragnienie romantycznej mioci pomidzy maonkami jest gboko zakorzenione w naszej psychice. Niemal kade czasopismo zawiera przynajmniej jeden artyku o pielgnowaniu mioci w maestwie. Ksigarnie s pene ksiek na ten temat. Mwi o tym programy telewizyjne i radiowe. Pielgnowanie mioci w maestwie to powana sprawa. Skoro tak wiele wiadomo na ten temat i mona zasign pomocy specjalistw, dlaczego tak niewiele maestw wie, jak pielgnowa mio po lubie? Dlaczego pary, ktre uczestnicz w spotkaniach prowadzonych przez poradnie maeskie, wracaj do domu i nie potrafi zastosowa wyuczonych zachowa w praktyce? Jak to moliwe, e gdy przeczytamy artyku pt. 101 sposobw wyraania mioci w maestwie, wybierzemy 23 spord nich, ktre wydaj si najlepsze, i prbujemy je zastosowa, a partner nawet nie zauwaa naszych stara? Skoro tak, odrzucamy pozostae 98 i ycie toczy si jak dawniej. Ta ksika ma pomc odpowiedzie na te pytania. Nie znaczy to, e inne ksiki i artykuy s bezwartociowe. Problem

w tym, e przeoczylimy podstawow prawd: ludzie mwi rnymi jzykami mioci. Mieszkacy Ziemi posuguj si wieloma jzykami: japoskim, chiskim, hiszpaskim, angielskim, portugalskim, greckim, niemieckim, francuskim itd. Wikszo z nas dorastaa, poznajc jzyk swoich rodzicw i rodzestwa, ktry sta si naszym jzykiem ojczystym. Niektrzy ucz si potem innych jzykw, lecz zazwyczaj wymaga to duego wysiku. Jzyki te s drugorzdne. Najlepiej posugujemy si jzykiem rodzimym i mwic nim czujemy si najpewniej. Im czciej korzystamy z drugiego jzyka, tym lepiej moemy w nim rozmawia. Jeli uywamy tylko rodzimego jzyka i spotkamy obcokrajowca, ktry take mwi tylko w swoim rodzimym jzyku, trudno bdzie si nam porozumie. Pozostanie nam wskazywanie palcem, kiwanie gow, rysowanie i gesty. Moemy prbowa nawiza kontakt, ale bdzie on niezrczny. Rnice jzykowe s nieodczn czci ludzkiej kultury. Jeli chcemy porozumiewa si z przedstawicielami innych kultur, musimy pozna ich jzyk. Podobnie jest w przypadku mioci. Jzyki mioci, jakimi posugujecie si ty i twj partner, mog by tak rne, jak polski i chiski. Bez wzgldu na to, jak bardzo starasz si wyrazi swoj mio w jzyku polskim, jeli twj partner rozumie tylko chiski, nigdy nie uda wam si zrozumie, jak wielkim uczuciem darzycie si nawzajem. Mczyzna, ktrego spotkaem w samolocie, przemawia do ony jzykiem afirmacji: Mwiem, e jest pikna, e bardzo j kocham i jestem dumny, e jest moj on. Wyraa szczerze swoj mio, ale ona nie rozumiaa jzyka, ktrym si posugiwa. Szczero to nie wszystko. Jeli chcemy skutecznie okazywa swoje uczucia, musimy by gotowi pozna podstawowy jzyk mioci naszego partnera. Udzielam porad maeskich od ponad dwudziestu lat i doszedem do wniosku, e istnieje pi podstawowych jzykw mioci pi sposobw, w jakie ludzie okazuj i interpretuj mio. Poniewa jzyki mog mie wiele form i dialektw, take kady z piciu jzykw mioci moe wystpowa w rnych dialektach. To wyjania tytuy popularnych artykuw: 10 sposobw pokazania partnerowi, e go kochasz, 20 sposobw, aby zatrzyma

10

przy sobie mczyzn lub 365 sposobw okazywania mioci w maestwie. Jestem przekonany, e podstawowych jzykw mioci jest zaledwie pi, a nie 10, 20 czy 365. Mog one jednak wystpowa w rnych dialektach. Liczba sposobw wyraania mioci w obrbie kadego jzyka jest niemal nieograniczona. Wane jest to, abymy to wanie MY przemawiali jzykiem mioci zrozumiaym dla naszego partnera. Wiemy, e w trakcie rozwoju kade dziecko ksztatuje wasne wzorce zachowa emocjonalnych. Na przykad niektre dzieci maj nisk samoocen, a inne s otwarte i pewne siebie. Jednym brakuje poczucia bezpieczestwa, a drugie dorastaj, czujc si kochane. Niektre dzieci wiedz, e s akceptowane i doceniane, inne czuj si niekochane, niechciane i niedoceniane. Dzieci, ktre czuj si kochane przez rodzicw i akceptowane przez rwienikw, rozwin swj podstawowy jzyk mioci odpowiednio do unikalnych waciwoci swej psychiki i tego, jak okazywali im mio rodzice i inne majce dla nich znaczenie osoby. Bd rozumiay i wykorzystyway jeden podstawowy jzyk mioci. Moe pniej naucz si drugiego, ale zawsze bd czuy si najpewniej w tym pierwszym. Dzieci, ktre nie czuj si kochane, rwnie rozwin podstawowy jzyk mioci, lecz bdzie on wypaczony, jak u dzieci, ktre nie zdoay przyswoi sobie zasad gramatyki lub maj ubogie sownictwo. Takie dzieci rwnie mog porozumiewa si z innymi, ale musz wkada w to wicej wysiku ni te, ktre mwi poprawnie. Podobnie dzieci, ktre nie wychowyway si atmosferze mioci, mog nauczy si j przyjmowa i okazywa, ale bd musiay woy w to wicej wysiku ni osoby, ktre wychoway si w zdrowych, penych mioci rodzinach. Maonkowie rzadko posuguj si tym samym jzykiem mioci. Z reguy stosujemy ten, ktry jest nam najbliszy i dziwimy si, gdy partner nie rozumie, co prbujemy mu zakomunikowa. Wyraamy mio, ale nasz partner wydaje si tego nie dostrzega, poniewa dla niego to, co robimy, jest obcym jzykiem. W tym tkwi sedno problemu, ktremu ta ksika postara si zaradzi. Kiedy poznamy pi podstawowych jzykw mioci i zrozumiemy, ktry z nich preferujemy sami i jakim posu-

11

guje si nasz partner, bdziemy mieli wszystkie informacje, ktre s potrzebne, aby skutecznie stosowa rady zawarte w innych ksikach i artykuach. Jestem przekonany, e gdy poznasz podstawowy jzyk mioci swojego partnera i nauczysz si nim posugiwa, odkryjesz klucz do dugiego i penego mioci poycia maeskiego. Mio nie musi zanika po lubie, ale aby j zatrzyma, musimy woy wysiek w opanowanie jzyka mioci naszego partnera. Nie moemy polega na naszym rodzimym jzyku, jeli nasz partner go nie rozumie. Jeli chcemy, aby czu si kochany, musimy wyraa mio w jzyku, ktry jest mu najbliszy.

Rozdzia drugi

Zbiornik mioci
Mio jest jednym z najwaniejszych sw i jednoczenie najbardziej dezorientujcym. Myliciele wieccy i religijni s zgodni, e mio odgrywa wan rol w yciu czowieka. Sowo mio pojawia si w tysicach ksiek, czasopism i filmw, zajmuje zaszczytne miejsce w wielu koncepcjach filozoficznych i teologicznych, a zaoyciel wiary chrzecijaskiej podkreli, e wanie mio bdzie najwaniejsz cech jego naladowcw1. Psycholodzy stwierdzili, e podstawow potrzeb emocjonaln czowieka jest potrzeba bycia kochanym. Dla mioci jestemy gotowi wspina si na szczyty, przeprawia przez morza, przemierza pustynie i pokonywa niezliczone trudnoci. Gdy brakuje mioci, szczyty s nie do zdobycia, morza zbyt rozlege, pustynie niedostpne, a ycie naznaczone cierpieniem. Aposto Pawe nada mioci szczeglne znaczenie, twierdzc, e wszelkie dokonania, ktre nie byy motywowane mioci, s bezwartociowe. Uwaa, e w ostatnim akcie ludzkiego ycia liczy si bd

13

tylko trzy rzeczy: wiara, nadzieja i mio te trzy: z nich za najwiksza jest mio2. Jeli zgodzimy si, e sowa mio i kocham przeplataj si przez cae ludzkie ycie, musimy take przyzna, e s to jedne z najbardziej dezorientujcych sw. Uywamy ich na tysic sposobw. Mwimy: kocham jedzenie, a zaraz potem: kocham ci, mamo. Mwimy o tym, e kochamy co robi: pywa, jedzi na nartach, robi zakupy. Kochamy przedmioty, potrawy, samochody czy mieszkania. Kochamy zwierzta: psy, koty, a nawet limaki. Kochamy przyrod: drzewa, traw, kwiaty i otwarte przestrzenie. Kochamy ludzi: matk, ojca, syna, crk, rodzicw, on, ma, przyjaci. Kochamy nawet samo uczucie mioci. Jakby to byo mao, uywamy tych sw, aby tumaczy ludzkie zachowanie: Zrobiem to, bo j kocham. W ten sposb tumaczymy rne dziaania. Mczyzna zdradza swoj on i nazywa to mioci. Jednak ksidz nazywa to grzechem. ona alkoholika sprzta po jego ekscesach i nazywa to mioci, lecz psychoterapeuta uzna to za przejaw wspuzalenienia. Rodzice speniaj wszelkie zachcianki dziecka i tumacz to mioci. Pedagog szkolny nazywa to bdem wychowawczym. Na czym wic polega mio? Celem tej ksiki nie jest wyjanianie pojcia mioci, ale przedstawienie tego jej aspektu, ktry jest niezbdny dla naszego zdrowia emocjonalnego. Psycholodzy potwierdzaj, e kade dziecko posiada pewne podstawowe potrzeby emocjonalne, ktre musz zosta zaspokojone, aby mogo si prawidowo rozwija. Wrd nich najwaniejsza jest potrzeba mioci i czuoci, potrzeba poczucia przynalenoci i akceptacji. Jeli dziecku okazuje si wystarczajco wiele uczucia, jest dua szansa, e wyronie na dojrza i odpowiedzialn osob. Pozbawione tej mioci, bdzie emocjonalnie i spoecznie upoledzone. Dr Ross Campell, psychiatra specjalizujcy si w pracy z dziemi i nastolatkami, posuguje si porwnaniem, ktre przypado mi do gustu: wewntrz kadego dziecka znajduje si zbiornik emocjonalny, ktry naley wypeni mioci. Kiedy dziecko czuje si kochane, bdzie rozwijao si prawidowo, lecz gdy jego zbiornik mioci jest pusty, sprawia problemy swoim zacho-

14

waniem. Wiele niewaciwych zachowa naszych dzieci wynika z pragnienia napenienia tego zbiornika mioci. Gdy usyszaem t metafor, pomylaem o tysicach rodzicw, ktrzy opowiadali mi o problemach, jakie sprawiaj ich dzieci. Nigdy nie wyobraaem sobie pustego zbiornika mioci wewntrz tych dzieci, ale z pewnoci widziaem tego rezultaty. Ich ze zachowanie byo chaotycznym poszukiwaniem mioci, ktrej nie znajdowali w domu. Szukali wic jej dalej, przewanie w niewaciwy sposb i w niewaciwych miejscach. Pamitam Ashley, trzynastoletni dziewczynk, u ktrej wykryto chorob weneryczn. Rodzice byli zdruzgotani i rozgniewani na crk. Swj gniew kierowali take przeciw szkole, ktr obwiniali za propagowanie wiedzy na temat seksu. Dlaczego to zrobia? pytali. Ashley opowiedziaa mi o rozwodzie rodzicw, do ktrego doszo, gdy miaa sze lat: Mylaam, e tato odszed, poniewa mnie nie kocha. Miaam dziesi lat, gdy mama znowu wysza za m. Czuam, e teraz ma kogo, kto bdzie j kocha, ale ja nadal nie znaam nikogo, kto by kocha mnie. Tak bardzo chciaam czu si kochana. W szkole spotkaam chopaka. By starszy, ale podobaam mu si. Nie mogam w to uwierzy. By dla mnie miy i w kocu czuam, e kto mnie naprawd kocha. Nie zaleao mi na seksie, ale chciaam by kochana. Zbiornik mioci Ashley przez wiele lat pozostawa pusty. Mama i ojczym zaspokajali jej podstawowe potrzeby, lecz nie dostrzegali problemw emocjonalnych, z jakimi si borykaa. Kochali Ashley i myleli, e ona rwnie czuje si przez nich kochana. Gdy odkryli, e nie posugiwali si jzykiem mioci zrozumiaym dla Ashley, byo ju za pno. Nie tylko dzieci potrzebuj mioci. Wnosimy t potrzeb w dorose ycie i maestwo. Zakochanie zaspokaja j na pewien czas, ale to tylko tymczasowe rozwizanie i jak zobaczymy wkrtce, znika po krtkim i przewidywalnym czasie. Kiedy minie euforia charakterystyczna dla zakochania, potrzeba mioci powraca, naley bowiem do podstawowych aspektw naszej natury. Wok niej obracaj si nasze pragnienia. Potrzebujemy mioci, zanim si zakochamy, i bdziemy jej potrzebowa przez cae ycie.

15

Potrzeba pewnoci, e jest si kochanym przez partnera, jest podstawowym pragnieniem w maestwie. Pewien mczyzna pyta: Jak warto maj dom, samochody, jacht i wszystko inne, jeli nie kocha ci wasna ona? Czy rozumiesz, co chcia przez to powiedzie? Ponad wszystko chc, aby ona mnie kochaa. Dobra materialne nie zastpi mioci. Gdy ona mwi: Ignoruje mnie przez cay dzie, a potem chce, abym sza z nim do ka. Nie znosz tego, nie twierdzi przez to, e nienawidzi seksu po prostu rozpaczliwie pragnie mioci swego ma. Jaka cz naszej natury domaga si mioci innych. Samotno niszczy ludzk psychik. Dlatego przymusowe odosobnienie jest uwaane za najokrutniejsz form kary. W sercu kadego czowieka tkwi pragnienie bliskoci i mioci drugiej osoby. Przeznaczeniem maestwa jest zaspokojenie tej potrzeby. Staroytne przekazy biblijne mwi, e m i ona staj si jednym ciaem. Nie znaczy to, e trac sw tosamo, lecz e wkraczaj nawzajem w swoje ycie w gboki i intymny sposb. Autorzy Nowego Testamentu wzywali maonkw, aby darzyli si wzajemn mioci. Wielcy pisarze, od Platona do Scotta Pecka, podkrelali wano mioci w relacji maeskiej. Lecz mio, mimo i tak wana, jest rwnie nieuchwytna. Wiele par mwio mi o swych najwikszych cierpieniach. Niektrzy przychodzili do mnie, poniewa bl stawa si nie do zniesienia. Inni szukali pomocy, gdy uwiadamiali sobie, e ich zachowanie lub problemy sprawiane przez partnera niszcz ich maestwo. Niektrzy przychodzili tylko po to, aby powiedzie, e chc si rozwie. Ich marzenia o dugim i szczliwym yciu rozbiy si o twardy mur rzeczywistoci. Czsto syszaem: Ju si nie kochamy, nasz zwizek jest martwy. Kiedy bylimy sobie bliscy, ale to ju przeszo. Przebywanie ze sob nie sprawia nam przyjemnoci. Nie zaspokajamy ju swoich potrzeb. Historie tych maestw s dowodem, e doroli, tak samo jak dzieci, maj zbiorniki mioci. Czy moliwe jest, e wewntrz cierpicych maonkw kryje si niewidzialny zbiornik mioci, nie napeniany od wielu lat? Czy ze zachowanie, zamykanie si w sobie i krytycyzm mog by rezultatem pustego zbiornika? Jeli uda si znale sposb, aby

16

go napeni, czy takie maestwo mona uratowa? Czy majc pene zbiorniki mioci bd potrafili stworzy atmosfer sprzyjajc rozwizywaniu konfliktw? Czy moliwe jest, i zbiornik mioci jest kluczem do powodzenia maestwa? Pytania te skoniy mnie do rozpoczcia dugiej podry. Po drodze dokonaem prostych, ale bardzo wanych odkry, ktre zawarem w tej ksice. Podr ta wioda przez dwadziecia lat udzielania porad maeskich, przez serca i umysy setek amerykaskich maestw. Wiele z nich odkrywao przede mn sekrety swego zwizku i otwarcie mwio o problemach. Przykady, ktre zawarem w kolejnych rozdziaach, to prawdziwe historie. Zmieniem jedynie imiona i nazwy miejscowoci, aby zapewni anonimowo ludziom, ktrzy tak szczerze mwili o swoim yciu. Jestem przekonany, e utrzymanie penego zbiornika mioci jest rwnie niezbdne dla dobra maestwa, jak waciwy poziom oleju dla silnika samochodu. Konsekwencje prowadzenia ycia maeskiego na pustym zbiorniku mog by daleko powaniejsze ni jazda samochodem bez oleju. Sowa, ktre wkrtce przeczytasz, mog uratowa twoje maestwo lub wzmocni je, jeli panuje w nim waciwa atmosfera. Bez wzgldu na to, jak dobre jest twoje maestwo, zawsze moe by jeszcze lepsze. Ale ostrzegam znajomo piciu jzykw mioci i poznanie podstawowego jzyka mioci twojego partnera moe powanie zmieni jego zachowanie. Ludzie zachowuj si inaczej, gdy ich zbiorniki mioci s pene. Zanim poznamy owe pi jzykw mioci, musimy wspomnie o wanym, lecz nieco dezorientujcym dowiadczeniu: euforycznym stanie zakochania.

Rozdzia trzeci

Zakochanie
Janice przysza nie umwiona i zapytaa sekretark, czy nie znalazbym dla niej piciu minut. Poznaem j osiemnacie lat wczeniej. Teraz miaa trzydzieci sze lat i nigdy nie wysza za m. W midzyczasie spotykaa si z mczyznami z jednym przez sze lat, z drugim przez trzy, z pozostaymi krcej. Czasami przychodzia do mnie, aby porozmawia o trudnociach, z jakimi borykaa si w swoich relacjach. Bya z natury zdyscyplinowan, sumienn i troskliw osob. Przyjcie bez zapowiedzi byo zupenie nie w jej stylu. Pomylaem, e musiao wydarzy si co powanego, jeli przysza nie umwiona. Poleciem sekretarce, aby j wprowadzia, i byem przekonany, e zaraz po wejciu wybuchnie paczem i opowie o tragedii, jaka j spotkaa. Ku mojemu zdziwieniu, rozpromieniona Janice wesza do gabinetu z entuzjazmem, niemal w podskokach. Witaj Janice. Jak si dzisiaj czujesz? zapytaem. Cudownie! odpowiedziaa. Nigdy nie czuam si lepiej. Wychodz za m!

18

 Naprawd? zapytaem, nie kryjc zaskoczenia. Za kogo? Kiedy? Za Davida Gellespie odpara. We wrzeniu. To wspaniale. Od jak dawna jestecie ze sob? Trzy tygodnie. Wiem, e to szalone, doktorze Chapman, po tych wszystkich mczyznach, z ktrymi si spotykaam i kilka razy wierzyam ju, e to skoczy si lubem, sama nie mog w to uwierzy. Ale wiem, e David jest mi przeznaczony. Oboje zrozumielimy to ju na pierwszej randce. Oczywicie, nie mwilimy wtedy o maestwie, ale tydzie pniej poprosi mnie o rk. Wiedziaam, e si owiadczy i wiedziaam, e si zgodz. Doktorze Chapman, nigdy tak si nie czuam. Wie pan o moich wczeniejszych relacjach i problemach, jakie w nich przeywaam. W kadej byo co, co mnie niepokoio. Nie potrafiam wyobrazi sobie siebie w roli ony ktregokolwiek z tamtych mczyzn, ale wiem, e David jest tym waciwym. Janice hutaa si na krzele, miaa si i mwia na przemian: Wiem, e to szalone, ale jestem taka szczliwa. Nigdy w yciu nie czuam si tak cudownie. Co stao si z Janice? Zakochaa si. Wedug niej David by najwspanialszym mczyzn, jakiego spotkaa doskonay pod kadym wzgldem. Myli o nim w dzie i w nocy i jest przekonana, e bdzie idealnym mem. Fakt, e David by ju dwukrotnie onaty, ma troje dzieci i w ostatnim roku trzy razy zmienia prac wydaje si jej pozbawiony znaczenia. Jest szczliwa i pewna, e z Davidem zawsze bdzie szczliwa. Jest zakochana. Wikszo ludzi wchodzi w zwizek maeski w rezultacie zakochania. Spotykaj osob, ktrej wygld fizyczny i cechy osobowoci wywouj wystarczajco silny impuls, aby uruchomi emocjonalny system alarmowy. Zapala si zielone wiateko i prbuj pozna drug osob. Pierwszym krokiem moe by zaproszenie na kaw lub kolacj zalenie od zasobw finansowych, ale nie s bynajmniej zainteresowani jedzeniem. Wyruszaj na poszukiwanie mioci i zadaj sobie pytanie: czy drenie i fale ciepa, ktre odczuwam, znacz, e znalazam prawdziwe uczucie? Czasami drenie ustaje ju w czasie pierwszego spotkania. Okazuje si, e druga osoba je z otwartymi ustami i czar pryska.

19

To ostatni posiek, jaki wsplnie spoywaj. Innym razem sprawia jedynie, e drenie staje si silniejsze. Dochodzi do nastpnych spotka i wkrtce emocje s tak intensywne, e padaj sowa: myl e si zakochaam, jestem zakochany. Potem pojawia si przekonanie, e to jest prawdziwa mio, co zostaje wyznane drugiej osobie z nadziej, e i ona czuje to samo. Jeli jest inaczej, emocje nieco opadaj lub przeciwnie, zakochana osoba podwaja wysiki zdobycia obiektu swoich uczu. Jeli uczucia s odwzajemniane, w rozmowach pojawia si temat maestwa, gdy wszyscy s zgodni, e zakochanie jest niezbdnym warunkiem udanego maestwa. W swym szczytowym okresie zakochanie jest stanem euforycznym. Uczucia, jakimi si darz zakochani, granicz z obsesj. Zasypiajc, mylc o ukochanej osobie, a budzc si, to jej powicaj pierwsze myli. Nie mog doczeka si kolejnego spotkania. Gdy s ze sob, wydaje im si, e s w przedsionkach raju. Gdy trzymaj si za rce, nie sposb ich rozczy. Gdyby nie konieczno chodzenia do szkoy lub pracy, pocaunkom nie byoby koca. Kade objcie rozbudza marzenia o maestwie i trwaym szczciu. Zakochany yje w przekonaniu, e jego wybranka (lub wybranek) jest doskonaa. Nawet gdy jego rodzice dostrzegaj pewne wady, on tego nie widzi. Gdy pytaj: Kochanie, ale czy zwrcie uwag, e ona od piciu lat chodzi do psychiatry?, zakochany odpowiada: Przesta, mamo. Wysza ze szpitala trzy miesice temu. Jego przyjaciele rwnie dostrzegaj u wybranki pewne wady, ale raczej nie powiedz mu o tym, jeli sam nie zapyta, co jest mao prawdopodobne, poniewa w jego mniemaniu ona jest wspaniaa, a to, co myl inni, nie ma najmniejszego znaczenia. Przed lubem marzymy o maeskim szczciu: Bdziemy ze sob bardzo szczliwi. Inne maestwa mog si kci i walczy ze sob, ale z nami bdzie inaczej. My si kochamy. Oczywicie, nie jestemy zupeni naiwni. Zdajemy sobie spraw, e z czasem rnice wyjd na jaw. Ale jestemy przekonani, e bdziemy umieli otwarcie o nich rozmawia, e zawsze jedno z nas bdzie gotowe ustpi i dojdziemy do porozumienia. Gdy jest si zakochanym, trudno uwierzy, e mogoby by inaczej.

20

Wpojono nam, e jeli znajdziemy prawdziw mio, bdzie ona trwa przez cae ycie. Zawsze bdziemy peni wspaniaych uczu, ktrych obecnie dowiadczamy. Nigdy nic nie stanie midzy nami. Nic nie zwyciy mioci, jak darzymy siebie nawzajem. Jestemy oczarowani piknem i osobowoci ukochanej osoby. Mio jest najwspanialsz rzecz, jaka przydarzya si nam w yciu. Dostrzegamy, e niektre maestwa gdzie zagubiy to uczucie, ale wierzymy, e nam si to nigdy nie przydarzy. By moe ich mio nie bya prawdziwa. Niestety, nieprzemijalno zakochania jest jedynie mitem. Doktor Dorothy Tennov, psycholog, prowadzia wieloletnie badania nad fenomenem zakochania. Po zbadaniu wielu par dosza do wniosku, e owe romantyczne uniesienie trwa zazwyczaj dwa lata. Jeli jest to potajemny romans, moe trwa nieco duej. Lecz w kocu wszyscy schodz z chmur na ziemi. Otwieraj si nam oczy i dostrzegamy prawdziwy obraz drugiej osoby. Okazuje si, e niektre z jej cech s w rzeczywistoci irytujce, a zachowanie potrafi wyprowadzi nas z rwnowagi. Umie nas zrani i wybuchn gniewem, nie stroni od gorzkich sw i krytycznych uwag. Niewielkie wady, na ktre nie zwracalimy uwagi, gdy bylimy zakochani, urastaj teraz do olbrzymich rozmiarw. Wspominamy sowa rodzicw i pytamy: jak mogam by taka gupia? Witajcie w prawdziwym wiecie maestwa, gdzie w zlewie zawsze znajd si czyje wosy, a lustro pokryte jest maymi biaymi kropkami. Gdzie kcimy si o to, z ktrej strony naley odwija papier toaletowy i czy deska klozetowa powinna by podniesiona czy opuszczona. To wiat, w ktrym buty nie wchodz same do szafki, a szuflady nie potrafi same si zamyka, gdzie paszcze nie chc pozostawa na wieszakach, a skarpetki przy praniu chowaj si w kady kt azienki. W tym wiecie spojrzenie moe zrani, a sowo zniszczy. Najwiksi kochankowie mog sta si wrogami, a maestwo polem bitwy. Gdzie podziao si uczucie zakochania? C, to bya jedynie iluzja, ktra miaa nas skoni do zoenia podpisu na akcie maeskim, na lepsze lub gorsze. Nic dziwnego, e tak wiele osb przeklina maestwo i partnera, ktrego kiedy kochali. Jeli zostali oszukani, czy nie maj prawa by rozgniewani? Czy ich mi-

21

o bya prawdziwa? Myl, e tak. Problemem s bdne przekonania. Popenilimy bd, zakadajc, e euforyczne zakochanie bdzie trwa cae ycie. Powinnimy wiedzie, e to niemoliwe. Gdyby ludzie trwali w obsesyjnym uczuciu, nasze spoeczestwo znalazoby si w powanych tarapatach wywoaoby to wstrzsy w firmach, fabrykach, szkoach i innych instytucjach spoecznych. Dlaczego? Gdy zakochani trac zainteresowanie przyziemnymi sprawami. Dlatego nazywamy ich stan obsesj. Student, ktry traci gow z mioci, czsto zaniedbuje nauk. Trudno myle o nauce, gdy jest si zakochanym. Wkrtce kolokwium z historii staroytnej, ale kogo obchodzi historia? Kiedy jest si zakochanym, wszystko inne jest bez znaczenia. Pewien mczyzna powiedzia: Doktorze Chapman, boj si, e strac prac. Dlaczego pan tak sdzi? zapytaem. Spotkaem kobiet, zakochaem si i nie potrafi nic robi. Nie mog myle o pracy. Cay dzie o niej marz. Euforyczne uczucia towarzyszce zakochaniu stwarzaj iluzj, e zbudowalimy blisk, intymn relacj. Czujemy, e jestemy dla siebie stworzeni. Wierzymy, e zdoamy pokona wszystkie trudnoci. Jestemy gotowi do najwikszych powice. Mody mczyzna mwi o swojej wybrance: Nie wyobraam sobie, e mgbym j zrani. Myl tylko o tym, eby bya szczliwa. Zrobibym wszystko, aby j uszczliwi. Obsesyjne zainteresowanie drug osob tworzy w nas bdne przekonanie, e niczym matka Teresa wyzbylimy si wszelkiego egoizmu i oddalibymy wszystko dla dobra ukochanej osoby. Robimy to chtnie, gdy szczerze wierzymy, e druga osoba czuje do nas to samo. Wierzymy, e zrobi wszystko, aby zaspokoi nasze potrzeby, e kocha nas rwnie arliwie i nigdy nie zrobi nic, co mogoby nas zrani. Jake to dalekie od prawdy. Nie sposb zarzuci nam nieszczeroci w tym, co mylimy i czujemy, ale brakuje nam realizmu. Nie bierzemy pod uwag natury czowieka. Ludzie s egocentryczni uwaaj, e wiat krci si wok nich. Nikt nie jest cakowitym altruist. Euforia towarzyszca zakochaniu tworzy jedynie tak iluzj. Kiedy zakochanie mija, co jest naturaln kolej rzeczy (pamitajmy, e zazwyczaj trwa okoo dwch lat), powracamy do rze-

22

czywistoci i zaczynamy domaga si swoich praw. Mczyzna mwi o swoich pragnieniach, ale pragnienia kobiety s inne. On pragnie seksu, ale ona jest zmczona. On chce kupi nowy samochd, ale ona twierdzi, e to idiotyczne! Ona chce odwiedzi rodzicw, ale on odpowiada: Nie chc spdza tyle czasu z twoj rodzin. On chce gra z kolegami w koszykwk, ale ona mwi: Mylisz tylko o koszykwce, a nie o mnie. Dzie po dniu iluzja bliskoci powoli zanika i do gosu dochodz osobiste pragnienia, emocje, myli i przyzwyczajenia. Okazuje si, e s dwiema rnymi osobami. Ich umysy nie zlay si ze sob, a uczucia jedynie na chwil sploty si w oceanie mioci. Teraz fale rzeczywistoci zaczy je rozdziela. Zakochanie mija i wtedy albo zaczn si od siebie oddala, co moe doprowadzi do separacji, rozwodu i poszukiwania nowej mioci, albo rozpoczn trudny proces uczenia si, jak kocha drugiego czowieka i wyraa to w codziennym yciu. Niektrzy badacze, m.in. psychiatra M. Scott Peck i psycholog Dorothy Tennov uwaaj, e zakochania nie powinno si nazywa mioci. Piszc o zakochaniu, doktor Tennov uywa sowa zalepienie, aby odrni je od tego, co uwaa za prawdziw mio. Doktor Peck jest przekonany, e zakochanie nie jest prawdziw mioci z co najmniej trzech powodw. Po pierwsze, nie jest ono aktem woli ani wiadomym wyborem. Bez wzgldu na to, jak bardzo chcielibymy si zakocha, nie moemy si do tego zmusi. Z drugiej strony, nie musimy poszukiwa tego dowiadczenia, a mimo to nas ogarnia. Czsto zakochujemy si w niewaciwym czasie i w zaskakujcych osobach. Po drugie, zakochanie nie jest prawdziw mioci, poniewa nie wymaga wysiku. Gdy jestemy zakochani, nie potrzebujemy samodyscypliny ani wiadomego wysiku, aby zrobi co dla ukochanej osoby. Dugie i kosztowne rozmowy telefoniczne, czste podre do niej, prezenty i praca dla niej przychodz nam z zadziwiajc atwoci. Jak instynkt, ktry nakazuje ptakom budowa gniazdo, tak i instynktowna natura fenomenu zakochania popycha nas do robienia niezwykych i zaskakujcych dla siebie rzeczy. Po trzecie, zakochany nie jest zainteresowany osobistym rozwojem drugiej osoby. W najlepszym razie mamy na celu za-

23

radzenie wasnej samotnoci i ewentualne zabezpieczenie si na przyszo przez zawarcie maestwa3. Uczucie zakochania nie skupia naszej uwagi na rozwoju wasnym lub partnera. Tworzy natomiast wraenie, e osignlimy ju wszystko i nie potrzebujemy dalej si rozwija. Osignlimy szczyt szczcia i pragniemy jedynie tam pozosta. Ukochana osoba nie musi si rozwija, bo jest ju doskonaa i mamy nadziej, e tak pozostanie. Jeli zakochanie nie jest prawdziw mioci, to czym? Doktor Peck uwaa, e jest genetycznie uwarunkowan, instynktown form zachowania, suc kojarzeniu si par. Innymi sowy, przemijajcy zanik granic ego, jakim jest zakochanie si, stanowi stereotypow rekcj ludzi na wewntrzne popdy i zewntrzne bodce seksualne, ktra suy zwikszeniu prawdopodobiestwa poczenia si w pary w celu przeduenia gatunku4. Bez wzgldu na to, czy zgadzamy si z tym wnioskiem, wszyscy, ktrzy byli kiedy zakochani i wyszli z tego stanu, prawdopodobnie zgodz si, e wznosi ono czowieka na emocjonalne wyyny niedostpne w inny sposb. Osabia nasz kontrol poznawcz, w wyniku czego robimy i mwimy rzeczy, ktre normalnie uwaalibymy za nierozsdne. Kiedy to obsesyjne uczucie mija, czsto zastanawiamy si, dlaczego tak si zachowywalimy. Kiedy opada fala emocji i powracamy do rzeczywistoci, gdzie wyranie wida wszystkie rnice, wiele osb zadaje sobie pytanie: Dlaczego zdecydowaam si na to maestwo? W niczym si nie zgadzamy. Jednak w szczytowym okresie zakochania bylimy przekonani, e we wszystkim jestemy zgodni a przynajmniej w najwaniejszych rzeczach. Czy to znaczy, e zawarlimy maestwo zwiedzeni iluzj mioci i teraz mamy tylko dwie moliwoci: (1) jestemy skazani na nieszczliwe ycie w maestwie lub (2) musimy si uwolni i sprbowa jeszcze raz? Wspczeni ludzie wybieraj drugie rozwizanie, poprzednie pokolenia czciej decydoway si na pierwsze. Zanim stwierdzimy, czy wybr wspczesnych jest waciwy, powinnimy przeanalizowa pewne dane. Obecnie w Stanach Zjednoczonych 40 procent pierwszych maestw koczy si rozwodem. Tak samo koczy si 60 procent drugich i 75 procent trzecich maestw. Wida, e przekonanie o moliwoci

24

zbudowania lepszego maestwa za drugim i trzecim razem jest raczej zudne. Badania wydaj si wskazywa trzecie i lepsze rozwizanie: moemy uzna, e zakochanie jest tylko tymczasowym emocjonalnym uniesieniem i wsplnie z partnerem rozpocz poszukiwanie prawdziwej mioci. Ta mio jest take emocj, ale nie ma cech obsesji. czy w sobie rozum i uczucia. Opiera si na akcie woli, wymaga dyscypliny i jest wiadoma potrzeby osobistego rozwoju. Podstawow potrzeb emocjonaln czowieka nie jest zakochanie si, ale dowiadczanie prawdziwej mioci, ktra jest wiadomym wyborem, a nie instynktown reakcj. Potrzebujemy mioci kogo, kto chce nas kocha, kto uwaa nas za godnych mioci. Ten rodzaj mioci wymaga wysiku i dyscypliny. Jest wiadomym wyborem powicenia swego czasu i energii, aby zrobi co dla drugiej osoby, a wiedzc, e dziki temu jej ycie zostanie wzbogacane, sami rwnie czerpiemy satysfakcj, jak daje obdarzanie drugiego czowieka prawdziw mioci. Euforyczne zakochanie nie jest do tego potrzebne. W rzeczywistoci prawdziwa mio nie jest moliwa, dopki zakochanie nie przeminie. Nie moemy przypisywa sobie wszystkich troskliwych i szczodrych zachowa typowych dla obsesji zakochania. Jestemy wtedy popychani i niesieni instynktown si, ktra wykracza poza nasze normalne postpowanie. Lecz gdy odzyskujemy moliwo wiadomego wyboru i decydujemy si okazywa trosk i szczodro drugiej osobie, wtedy zaczyna si prawdziwa mio. Zaspokojenie potrzeby mioci jest niezbdne dla naszego zdrowia emocjonalnego. Ludzie pragn, aby partnerzy okazywali im mio i czuo. Gdy wiemy, e partner nas ceni i pragnie tego, co dla nas najlepsze, czujemy si bezpiecznie. Kiedy bylimy zakochani, uczucia te przychodziy automatycznie. Dopki trway, czulimy si jak w niebie. Bd polega na tym, e zakadalimy, i to nigdy si nie skoczy. Zakochanie nie moe trwa wiecznie. To jedynie wstp do maestwa, ktrego sednem jest racjonalna, kierowana wol mio. To do takiej mioci mdrcy wzywali nas od zawsze. To dobra wie dla maestw, ktre utraciy ju eufori charakterystyczn dla zakochania. Jeli mio jest wyborem, mona

25

nauczy si kocha po tym, jak przemino zakochanie i wrcilimy do prawdziwego wiata. Taka mio wyrasta ze sposobu mylenia o drugiej osobie. Mio to postawa, ktra gosi: jestemy maestwem i chc troszczy si o twoje dobro. Kady, kto decyduje si kocha, znajdzie sposb, aby da wyraz tej decyzji. Mona pomyle, e to nieromantyczne. Mio jako postawa i waciwe postpowanie? A gdzie spadajce gwiazdy, wiece, podniose emocje? Co z atmosfer oczekiwania, byskiem w oku, energi pocaunku, ekscytujcym urokiem seksu? Co z emocjonalnym poczuciem bezpieczestwa, wiadomoci, e jest si kim szczeglnym dla drugiej osoby? C, o tym wanie traktuje ta ksika. Jak moemy zaspokoi gbok potrzeb mioci, ktr nosi w sobie kady czowiek take nasz partner? Jeli nauczymy si tego i zastosujemy w yciu, wtedy nasza mio stanie si bardziej ekscytujca ni najbardziej euforyczne zakochanie. Od wielu lat mwi o piciu jzykach mioci w trakcie seminariw i porad maeskich. Tysice par mog zawiadczy o skutecznoci rad, ktre niebawem poznasz. Wiele osb, ktrych nigdy nie spotkaem, napisao do mnie: Przyjacika poyczya mi kaset z pana wykadem o jzykach mioci i to odmienio moje maestwo. Od lat prbowalimy okazywa sobie mio, ale rozmijalimy si w naszych staraniach. Teraz, gdy poznalimy swoje jzyki mioci, atmosfera w naszym maestwie poprawia si radykalnie. Gdy twj partner jest pewien, e jest kochany i jego zbiornik mioci jest peny, cay wiat wydaje si lepszy i bdzie mu atwiej znale spenienie w yciu. Lecz gdy jego zbiornik mioci jest pusty i nie czuje si kochany, cay wiat pogra si w mroku i prawdopodobnie nigdy nie osignie tego, co mgby osign w yciu. Nastpne rozdziay traktuj o piciu jzykach mioci, a rozdzia 9 pokazuje, jak znajomo podstawowego jzyka mioci partnera moe sprawi, e bdzie odczuwa mio, ktr starasz si mu okazywa.