Opracowanie wykadu Mikroekonomia II, prowadzonego przez dr hab. Sawomira Sztab. Autor opracowania: Adam Narkiewicz (an34705@sgh.waw.

pl) o Cz I Ekonomia neoklasyczna 1. Ekonomia neoklasyczna (powtrzenie) 1.1. Neoklasyczna teoria wyboru konsumenta. 1) Krzywa Engela odnosi ilo dbr nabywanych przez konsumenta do jego dochodu. 2) Model zachowa, z ktrych s wyprowadzone zalenoci takie jak krzywa popytu czy krzywa Engiela skada si z trzech skadnikw: a. rzeczy ktre konsument uwaa za podane przedmioty wyboru b. ograniczenia wyboru c. gusta lub preferencje. 3) Przedmiotem wyboru jest struktura konsumpcji mierzona kombinacj dbr. 4) Linia ograniczenia budetowego (bb) oddziela te kombinacje na ktre konsumenta sta (poniej) od tych, na ktre go nie sta (powyej). Jej ksztat wyznacza si ze wzorw: M p x X , gdzie M dochd nominalny (pieniny) M = p x X + p yY oraz Y = py py konsumenta, px cena dobra x, py cena dobra y, X nabyta ilo dobra x, Y nabyta ilo dobra y. Zmiany M przesuwaj t prost rwnolegle, zmiany px powoduj obracanie wykresu wok punktu przecicia z osi OY, a zamiany py powoduj obracanie krzywej wok punku przecicia z osi OX. 5) Zaoenia dotyczce wyboru konsumenta: a. kade kombinacje dbr mog by wzajemnie porwnane b. preferencje s przechodnie konsument postpuje racjonalnie (tzn. z faktu, e A jest lepsze od B i B jest lepsze od C wynika, e A jest lepsze od C). c. preferowana jest kada kombinacja, ktra zawiera wicej dobra X i nie mniej dobra Y (i vice versa) - konsument pragnie maksymalizowa uyteczno. d. krzywe obojtnoci nie przecinaj si. Ksztat krzywej obojtnoci (ciga, ujemnie nachylona, agodnie wklsa) nie jest koniecznoci. Zgadza si jednak z intuicj i wynika z malejcej kracowej stopy substytucji dbr. KSS dobra Y na X jest to stosunek iloci dobra X niezbdnego do skompensowania maej utraty dobra Y do wielkoci tej utraty dobra Y. 6) Mapa obojtnoci pokazuje ja uyteczno zmienia si w zalenoci od poziomu i struktury konsumpcji. Uyteczno porzdkowa informuje, ktry koszyk jest lepszy a ktry gorszy. Uyteczno kardynalna informuje o ile dany koszyk jest lepszy/gorszy od innego. 7) Konsument jest w rwnowadze, gdy wybrana kombinacja ley na najwyszej krzywej obojtnoci, w punkcie stycznoci z ograniczeniem budetowym. Punkt rwnowagi moemy okreli jako zrwnanie kracowej stopy substytucji z relacj cenow dbr. 8) cieka ekspansji dochodowej (income consumption curve) jest to linia czca punkty stycznoci krzywych obojtnoci z zmieniajcym si poziomem ograniczenia

budetowego. Jeli konsumpcja spada, gdy dochd wzrasta to mamy do czynienia z dobrem niszego rzdu. Jeli konsumpcja ronie wraz ze wzrostem dochodu, to dobro jest normalne. Charakterystyka dbr moe si zmienia w zalenoci od poziomu dochodu. 9) cieka ekspansji cenowej (price consumption curve) zbir punktw stycznoci krzywej obojtnoci dla staego ograniczenia budetowego, ale zmieniajcych si cen. Trzy moliwe ksztaty EC: a. spadkowi ceny dobra X towarzyszy wzrost konsumpcji X i Y X i Y s dobrami komplementarnymi b. spadkowi ceny dobra X towarzyszy wzrost jego konsumpcji oraz spadek konsumpcji dobra Y s to dobra substytucyjne c. spadkowi ceny dobra X towarzyszy spadek jego konsumpcji jest to dobro Giffena 10) Krzyw Engela konstruuje si na podstawie cieki ekspansji dochodowej. W obu przypadkach kademu poziomowi dochodu przyporzdkowana jest ilo dobra X. Wspczynnik kierunkowy krzywej Engela w danym punkcie to kracowa skonno do konsumpcji. Przecitna skonno do konsumpcji to stosunek wydatkw na dobro do caego dochodu. Iloraz KSK do PSK to elastyczno dochodowa popytu. Wzory:
KSK =

11) Krzyw popytu wyprowadza si z krzywej ekspansji cenowej w sposb analogiczny do krzywej Engela. Wspczynnik kierunkowy krzywej popytu to a = X p x . Elastyczno cenowa popytu jest analogiczna do elastycznoci dochodowej:
50 40 30 20 Popyt 10 0 1 -10 -20 -30 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 Elastyczno Wydatki

X X KSK X M = ; PSK = ; EDPx = . M M PSK M X

X / p x a X p x = = : . px / X px / X X px Gdy ECP = -1, to zmiana ceny nie powoduje zmiany wydatkw. Wynika to z faktu, e X p = p X . ECPx =

Mieszana elastyczno popytu to zamian popytu na dobro X podzielona przez zmian ceny dobra Y:
MEP = X / X p y / p y .

MEP > 0, gdy dobra s substytucyjne i MEP < 0, gdy dobra s komplementarne (por. kierunek zmiany popytu wywoany zmian ceny). Oglnie: a1 (1 + ECP ) + a2 MEP = 0 , gdzie a1 to udzia X w wydatkach, a a2 to udzia Y w wydatkach. 2

1.2. Neoklasyczna teoria produkcji. 1) Rozwaaniom podlega bdzie produkcja dobra X, do ktrego wytwarzania uywa si dwa rodzaje nakadw (czynnikw produkcji): kapita (K) i prac (L). 2) Zaoenie staych przychodw skali polega na proporcjonalnym zwikszaniu produkcji przy zwikszaniu nakadw, niezalenie od poziomu tej produkcji. Metoda produkcyjna polega na dobraniu proporcji pomidzy strumieniami nakadw. Zaoenia produkcyjne przedsibiorstwa: nigdy nie uyje wicej nakadw ni jest to potrzebne (jest technicznie efektywne) Krzywa jednakowego produktu = krzywa izoproduktu = izokwanta. czy punkty o takiej samej produkcji, nalece do rnych metod. Jest ujemnie nachylona, ciga i wypuka ku doowi. Mapa izokwant, inaczej zestaw funkcji produkcji, obrazuje zaleno pomidzy poziomem produkcji a czynnikami produkcji. 3) Dugookresowa funkcja produkcji to trjwymiarowa funkcja zalenoci pomidzy wszystkimi czynnikami: prac, kapitaem i produkcj. Krtkookresowa funkcja produkcji obrazuje zaleno midzy nakadami pracy a poziomem produkcji, dla staego poziomu kapitau. 4) Bezkosztowe obnienie nakadw oznacza, e przedsibiorstwo moe swobodnie pozby si nakadw niepotrzebnych, czyli wdrowanie po wykresie funkcji X=f(K,L) kosztuje jedynie tyle, co K + L. Produkt przecitny czynnika pracy to X/L, produkt przecitny czynnika kapitau, to X/K. Produkt kracowy czynnika produkcji to pochodna czstkowa funkcji dX/dL pracy oraz dX/dK dla kapitau. 5) Jeli kolejne, jednakowe przyrosty czynnikw produkcji powoduj coraz mniejsze przyrosty produkcji mamy do czynienia z malejcymi korzyciami skali. Dla X=f(K,L), niech dla pewnego t, aX=f(tK,tL). Jeli t=a, to korzyci skali s stae. Jeli a<t, to s malejce. Generalnie dla rnych metod produkcji, korzyci skali mog by inne. Nawet dla jednej metody mog by np. najpierw stae, potem malejce. Funkcj jednorodn nazywamy funkcj, dla ktrej wasnoci korzyci skali s takie same dla wszystkich metod (promieni). Definiuje j zaleno: tkX=tkf(K,L)=f(tK,tL), tk=a. Takie funkcje: a. s homotetyczne wszystkie izokwanty tworz z danym promieniem zawsze taki sam kt b. te same korzyci skali uzyskujemy niezalenie od wybranego promienia. Funkcja jednorodna jest stopnia k, dla danego k. Minimalna efektywna skala produkcji to poziom produkcji, przy ktrym efekty skali zmieniaj si z rosncych w stae lub malejce. 6) W przypadku zerowego stopnia sybstytucyjnoci czynnikw produkcji, mapa izokwant to amane w ksztacie litery L. Taka funkcja produkcji wyraa si wzorem X=f(K,L)=min(K,L). Izokwanty dla doskonaej substytucji maj ksztat prostych rwnolegych nachylonych ujemnie. Wzr funkcji produkcji wyglda tak: X=f(K,L)=aL+bK. 7) Kracow stopa technicznej substytucji (mrts) nazywamy nachylenie izokwanty w danym punkcie. KSTS midzy prac a kapitaem oznaczamy mrtsLK.

mrts LK =

kapitau do kracowej produktywnoci pracy. Elastyczno substytucji jest to stosunek zmian relacji czynnikw produkcji do wzgldnej zmiany kracowej stopy substytucji. ( L / K ) mrts LK ( L / K ) (L / K ) ES = / = / . L/ K mrts LK L/ K L / K 8) Krtkookresowa funkcja produkcji opisuje zaleno midzy nakadami pracy a poziomem produkcji. Funkcja ta jest ciga, rosnca, wypuka ku grze. Oznacza to malejce przychody z czynnika. Wydajno pracy jest rwna X/L. Kracowy przychd pracy to dX/dL. KPP < WP. 1.3. Neoklasyczna teoria rynkw czynnikw produkcji. 1.4. Notatki z wykadu 1) Teori konsumpcji zapocztkowa Gossen (1950). Wg niego funkcja uytecznoci dwch dbr f(X,Y) ukada si w ksztat tzw. wzgrza Gossena. To znaczy dla pewnych x i y f(x,y) przyjmuje warto maksymaln. Owo kombinacj x i y nazywamy bogostanem. Punkty, w ktrych f(X,Y) przyjmuje te same wartoci tworz okrgi wok bogostanu. Bogostan dzieli paszczyzn na 4 wiartki: a. lewy, grny rg: dobro x jest podane, a dobro y nie b. prawy, grny: oba dobra s niepodane c. prawy, dolny: x jest niepodane, y jest podane d. lewy, dolny: oba dobra s podane. Uyteczno cakowita jest funkcj najpierw rosnca, potem malejc. Uyteczno kracowa jest malejca i w maksimum uytecznoci cakowitej przecina o OX. 2) Konsument jest w rwnowadze, gdy KSS zrwnuje si z relacj cen rynkowych. 1.5. Notatki z wicze 1) Teoria konsumenta dotyczy wyboru pomidzy koszykami produktw. Koszyk to ilociowa kombinacja 2 produktw. Z kadym koszykiem zwizany jest poziom uytecznoci. Oba produkty s dobrami podanymi (uyteczno kracowa > 0) i podmiot dy do maksymalizacji uytecznoci koszyka. 2) Teori konsumenta tworz 4 czci: a. analiza preferencji wybr preferowanego koszyka b. analiza ograniczenia budetowego c. analiza wyboru optymalnego koszyka (preferowanego i dostpnego) d. rozwinicie teorii wyboru. 3) Zaoenia: a. preferencje s kompletne podmiot potrafi uszeregowa koszyki, stwierdzi, ktry jest lepszy, ktry gorszy wg poziomu uytecznoci b. zaoenie racjonalnego postpowania preferencje s przechodnie/tranzytywne (A>B i B>C => A>C) c. im wicej produktu tym lepsza uyteczno. x U y U 4) Krzywa obojtnoci opisana jest wzorem: M x = M y , gdzie MU to uyteczno kracowa. MUx/MUy to kracowa stopa substytucji.

dL X / K = .Inaczej jest to relacja kracowej produktywnoci dK X / L

5) Prawo Gossena: Wraz ze wzrostem iloci produktu maleje jego relatywna warto (tzn. w stosunku do drugiego dobra, ktrego ilo jest staa). 6) Krzywa obojtnoci dla substytutw doskonaych, ma ksztat prostej, ujemnie nachylonej. Krzywa obojtnoci dla dbr doskonale komplementarnych ma ksztat litery L. 2. Rwnowaga oglna 2.1. Efektywno w sensie Pareto 1) Kryterium Pareto orzeka, e jeli w dwch alternatywnych sytuacjach dobrobyt ekonomiczny jednego (lub wicej) czonka spoecznoci jest, przy zachowaniu poziomu dobrobytu pozostaych czonkw, wyszy w jednej sytuacji ni w drugiej, to ta pierwsza sytuacja oznacza wikszy dobrobyt caego spoeczestwa. Jednak kryterium Pareto nie pozwala wybra pomidzy dwiema sytuacjami, z ktrych w jednej zyskuje osoba A a w drugiej zyskuje osoba B. 2) Kady punkt na krzywej kontraktw jest optymalny w sensie Pareto. 3) Warunek optymalnoci w sensie Pareto orzeka, e gospodarka znajduje si w stanie optymalnym, jeli kracowe stopy technicznej substytucji czynnikw produkcji s rwne w rnych zastosowaniach. Tzn. krzywa transformacji prezentuje sob jednoczenie krzyw moliwoci produkcyjnych. 4) Kocowy warunkiem optymalnoci w sensie Pareto jest zrwnanie si kracowej stopy transformacji w produkcji dbr z (powszechn) kracow stop substytucji, po ktrej konsumenci wymieniaj te dobra. Zachodzi to rwnie gdy np. rzd poprzez subsydia zmienia proporcje cenowe. A B 5) Optimum Pareto: mrs xy = mrs xy - kracowe stopy substytucji zrwnuj si dla wszystkich konsumentw. X Y mrts LK = mrts LK - kracowe stopy technicznej substytucji pomidzy czynnikami pracy s rwne dla wszystkich gazi. Wielkie kryterium jednoczesnej optymalnoci wymiany i produkcji ma posta: A B mrt XY = mrs XY = mrs XY - kracowa stopa transformacji jest rwna kracowym stopom substytucji dbr (na wykresie, odpowiednie styczne s rwnolege). 2.2. Wymiana (prostokt Edgewortha) 1) Prostokt Edgewortha opisuje struktur gospodarki wymiennej, w ktrej wystpuje dwch konsumentw i dwa produkty. 2) Linia czca dwa rogi tego prostokta, przebiega przez wszystkie punkty stycznoci krzywych obojtnoci tych dwch podmiotw i nazywa si krzyw kontraktw. Jeli podzia nie ley na krzywej kontraktw, to mona znale podzia lepszy dla obu konsumentw. W przeciwnym przypadku nowy podzia bdzie korzystny tylko dla jednego z nich. 3) Jdrem gospodarki nazywamy odcinek krzywej kontraktw, na ktrej znajduj si punkty, do ktrych moe doj w toku naturalnej wymiany. Jest on ograniczony krzywymi obojtnoci wychodzcymi z wierzchokw prostokta. 4) Licytator jest tworem abstrakcyjnym sucym wytumaczeniu zmian cen zachodzcych w gospodarce rynku doskonaego. Licytator zbiera informacje dotyczce popytu i poday a nastpnie wyznacza cen rwnowagi.

5) Aby uzyska rwnowag w modelu Edgewortha naley przeprowadzi prost z wierzchoka prostokta, oddajc proporcje cenowe dbr X i Y. Jeli punkty stycznoci tej prostej z krzywymi obojtnoci podmiotw si nie pokrywaj oznacza to, e istnieje nadwyka popytu na jedno z dbr i niedobr popytu na drugie dobro. Naley wic zmieni relacj cen, a do uzyskania punktu stycznoci krzywych obojtnoci. Punkt ten ley oczywicie w jdrze gospodarki. 2.3. Warunki rwnowagi oglnej 1) W sektorze produkcji rwnie mona zastosowa odmian prostokta Edgewortha. W tym przypadku podmiotami s gazie gospodarki produkujce dobro X i Y, a podziaowi podlega praca oraz kapita. Punkty stycznoci izokwant obu gazi tworz krzyw analogiczn do krzywej kontraktw. 2) Krzywa transformacji pokazuje jak zmienia si produkcja dobra Y w zalenoci od produkcji dobra X. Zaoeniem jest tutaj ruch po krzywej kontraktw, a wic optymalna techniczna efektywno. Dlatego krzywa ta nazywa si krzyw moliwoci produkcyjnych lub granic produkcji. 3) KMP jest ciga, malejca i wypuka ku grze. W skrajnym przypadku moe by linia prosta, jeli krzywa kontraktw pokrywa si z przektn prostokta Edgewortha. W/V jest stosunkiem cen dbr X/Y. 2.4. Notatki z wykadu 1) A jest nieefektywn alokacj dbr w sensie Pareto, jeli w ukadzie wsprzdnych moliwe jest alokacja znajdujca si nie niej i nie na lewo od A, rna od A. 2) Zaoenia konkurencji doskonaej: a. dobro jest homogeniczne nie da si rozrni producenta, nie ma reklamy b. poda jest tak rozdrobniona, e aden z producentw nie ma wpywu na ceny c. popyt jest tak rozdrobniony, e aden z konsumentw nie ma wpywu na ceny d. nie ma barier wejcia i wyjcia, swobodny przepyw kapitau e. doskonaa informacja, cena jest nonikiem informacji. 3) Edgeworth matematyk Brytyjski, ok. 1870 skonstruowa swoja teori. 4) Pojcia do zapamitania: a. efektywno w sensie Pareto b. jdro gospodarki c. krzywa kontraktw d. licytator e. punkt rwnowagi f. kracowa stopa technicznej substytucji g. krzywa transformacji = krzywa moliwoci produkcyjnych 5) Rozwj ekonomii nastpowa wskutek negowania kolejnych zaoe gospodarki rynkowej. Od 1875 zaczto oznacza produkty rolne znakami firmowymi. Obecnie dominujc form rynku jest oligopol. Cz II Niektre rozwinicia teorii wyboru

3. Efekt dochodowy i substytucyjny 3.1. Stay dochd wg Hicksa i Suckiego 1) Dla dobra normalnego wzrost dochodu przesuwa krzyw popytu w prawo. Dla dobra niszego rzdu przesuwa krzyw popytu w lewo. 2) Zmniejszenie ceny Y przesuwa krzyw popytu na X w lewo jeli para (X,Y) s dobrami substytucyjnymi oraz w prawo, jeli s komplementarnymi. 3) Zmiana ceny produktu Y powoduje przejcie do nowego punktu rwnowagi wzdu cieki ekspansji cenowej. To przejcie daje si rozbi na dwa efekty: a. efekt substytucyjny to przejcie wzdu starej krzywej obojtnoci do pooenia oddajcego now relacj cen b. efekt dochodowy przejcie po ciece ekspansji dochodowej do nowego punktu rwnowagi, oddajcego relacj cen oraz poprawne ograniczenie budetowe. Efekt substytucyjny ma znak ujemny, gdy przy spadku ceny prowadzi do wzrostu popytu. Jeli dobro X jest dobrem normalnym, to wzrost dochodu prowadzi do wzrostu popytu. Jeli jest to dobro niszego rzdu, to wzrost dochodu prowadzi do spadku popytu. W takiej sytuacji efekt dochodowy rwnie jest ujemny i rwnoway efekt substytucyjny. W skrajnym przypadku efekt dochodowy moe przeway efekt substytucyjny, co w konsekwencji, przy spadku ceny spowoduje spadek popytu na dobro takie dobro nazywamy dobrem Giffena. Dobro Giffena musi by dobrem niszego rzdu, ale nie kazde dobro niszego rzedu musi by dobrem Giffena. 4) W gospodarce idealnej (wykorzystujcej wszystkie moce wytwrcze) stay dochd jest realny, a nie nominalny. Podobnie, zaoenie, e zmienia si tylko jedna cena jest nieprawidowe. 5) Stay dochd realny to zdolno do utrzymania pewnego staego poziomu zadowolenia z konsumpcji. Krzywa popytu przy staym dochodzi realnym jest bardziej stroma od krzywej popytu przy staym dochodzi nominalnych, gdy zawiera jedynie efekty substytucyjny, w przeciwiestwie do tej drugiej, ktra zawiera zarwno efekt substytucyjny jak i dochodowy. Zmian kompensujc (compensating variation) nazywamy zmian dochodu nominalnego konsumenta (przesunicie krzywej ograniczenia budetowego) tak, aby bya styczna do starej krzywej obojtnoci. Innymi sowy jest to eliminacja efektu dochodowego. W rzeczywistoci ciko jest okreli zmian kompensujca, gdy nie jest moliwym wyznaczenie krzywej obojtnoci dla danego konsumenta. 6) Pojcie dochodu realnego, jako: a. zdolnoci do utrzymywania staego poziomu uytecznoci (a wic ruch po krzywej obojtnoci), jest to dochd realny Hicksa. b. zdolno do nabywania danej kombinacji dbr (a wic manipulowanie ograniczeniem budetowym przechodzcym przez stay punkt), jest to dochd realny Suckiego. To co analizowalimy do tej pory byo czym w rodzaju efektu dochodowego i efektu substytucyjnego Hicksa.

Efekt substytucyjny Suckiego przesuwa konsumenta na wysz ni dotychczas krzyw obojtnoci. Jeli X jest dobrem normalnych, to krzywa popytu Suckiego ley powyej krzywej popytu Hicksa. Jeli jest dobrem niszego rzdu, to poniej. 7) Zmiana ekwiwalentna jest to wzrost poziomu realnego (efekt dochodowy) towarzyszcy obnieniu ceny jednego z towarw. Zmiana ta, zachodzi przy rozszerzeniu dochodu realnego i nie ma nic wsplnego (poza form), z zmian kompensacyjn, ktra zakada stay poziom dochodu realnego. 3.2. Preferencje ujawnione 1) Koncepcja preferencji ujawnionych bierze si std, e nie da si dokadnie wyznaczy krzywych obojtnoci. Efekt substytucyjny Suckiego nigdy nie prowadzi do spadku konsumpcji dobra, ktrego relatywna cena obniya si. Analiza preferencji ujawnionych polega na zgadywaniu efektu substytucyjnego i dochodowego, nie posugujc si przy tym krzywymi obojtnoci. 3.3. Wyprowadzenie indeksw Laspeyresa i Paaschego 1) Zmiana kompensujca i zmiana ekwiwalentna liczone wedug metody Hicksa i Suckiego s alternatywnymi miarami wielkoci, o ktr zmienia si dochd realny konsumenta, na skutek zmiany ceny. Innymi sowy s sposobami mierzenia, o ile zmieni si sia nabywcza okrelonego dochodu pieninego, gdy zmianie ulegnie cena. 2) Do szacowania waha kosztw utrzymania wykorzystuje si indeksy cenowe: a. Laspeyersa (indeks waony wielkociami okresu bazowego). L=(px1X0+py1Y0)/(px0X0+py0Y0). Z tego indeksu korzysta si do wyznaczenia zmiany kompensacyjnej Suckiego. Ndp = Pdp*L [<=N(owy) doch.pieniny. P(oczatkowy) dp]. b. Paaschego (indeks waony wielkociami okresu biecego). P=(px1X1+py1Y1)/(px0X1+py0Y1). Z tego indeksu korzysta si do wyznaczeni zamiany ekwiwalentnej Suckiego. Ndp = Pdp/P. Indeksy te okrelaj, co stao si z kosztami nabycia pewnych rnych kombinacji dbr. Zdarza si, e wedug tych indeksw dostajemy rne wyniki np. gdy cena dobra X spadnie, a cena dobra Y jednoczenie odpowiednio wzronie, to wg indeksu Laspeyresa, koszty utrzymania rosn, a wg Paaschego malej. Generalnie uproszczenia spowodowane brakiem moliwoci zastosowania krzywych obojtnoci wprowadzaj niezy baagan i ciko si przez nie porwnuje np. koszty utrzymania w rnych krajach. Takie porwnania s z reguy niejednoznaczne.

4. Indywidualna poda pracy 4.1. Indywidualna poda pracy prg aspiracji 1) W przypadku wyboru midzy czasem wolnym a czasem pracy wybieramy tylko jedno okazuje si bowiem, e ustaliwszy to jedno, drugie automatycznie stanowi reszt. Powicenie wypoczynku daje dochd, czyli zdolno nabywania dbr konsumpcyjnych. Pierwszym oczywistym ograniczeniem w tej analizie jest ilo godzin pracy nie moe ona przekracza sumarycznej iloci godzin, ktrymi dysponuje czowiek. Z drugiej strony, czas pracy jest ograniczony przez minimum biologiczne konieczne do prawidowego funkcjonowania czowieka. Istnieje rwnie dochd ze rde innych ni praca. Zdarza si, e pierwszych kilka godzin pracy tygodniowo jest swego rodzaju odmian od nudy, dlatego czasami krzywa obojtnoci moe by zakrzywiona do gry przy duszym okresie odpoczynku. 2) Gdy wzrastaj pace, spada cena dochodu. A wic jeli dochd jest dobrem normalnym, to wzrasta na niego popyt. Jeli dochd i czas wolny s substytutami, to ilo przepracowanych godzin bdzie ros wraz ze stawk pac. Krzywa podazy pracy wznosi si. Natomiast gdy s dobrami komplementarnymi, to poda pracy spadnie. Wtedy krzywa poday jest zagita do tyu. Sam efekt substytucyjny (wg Suckiego) powoduje wzrost czasu pracy. Rwnoczenie obnia on dochd spoza pracy. Jeli czas wolny jest dobrem niszego rzdu, to zarwno efekt substytucyjny jak i dochodowy s ujemne, a wic nie ma problemu, bo oba zwikszaj ilo czasu pracy. Jeli natomiast czas wolny jest dobrem normalnym, to efekt dochodowy dziaa w przeciwn stron ni substytucyjny i krzywa poday pracy jest wtedy zagita do tyu. 4.2. Godziny nadliczbowe 1) Dyskryminacja pod tym pojciem rozumiemy fakt, e rna cena pacona jest za rne jednostki tej samej rzeczy. Dyskryminacja w sensie pac moe uchroni krzyw poday pracy przed spadkiem, gdy rosn stawki pac. Wynagrodzenie za nadgodziny jest zastosowaniem czystego efektu substytucyjnego w sensie Suckiego wobec pracownika. Wynagrodzenie za godziny nadliczbowe zawsze powoduje przyrost czasu pracy. Jednak dochd realny w sensie Hicksa jest niszy, ni w przypadku zwikszenia pacy oglnie. Na dodatek oglne zwikszenie pacy nie musi pociga za sob wzrostu czasu pracy, co czyni godziny nadliczbowe tak atrakcyjnymi. Dyskryminacja po prostu zmniejsza dochd realny pracownika. Innymi przypadkami dyskryminacji s skadaki na ubezpieczenie spoeczne i podatki (progowe). 2) W yciu czsto zdarza si, e czas pracy jest ustalony urzdowo i jedyny wybr, jakiego moe dokona jednostka to albo pracowa albo nie pracowa w ogle. W takiej sytuacji przyprowadza si krzyw obojtnoci przez punkt zadany przez pracodawc krzywa ta niekoniecznie musi by styczna do ograniczenia budetowego i metod Hicksa sprawdzamy, czy dochd realny przy pracy jest wyszy ni dochd realny przy samym czasie wolnym.

4.3. Czynniki okrelajce podzia czasu jednostki midzy prac w domu, pac zarobkow i czas wolny 1) W dochd mona wczy nie tylko dochd pieniny uzyskiwany podczas pracy gdzietam, ale take i dochd materialny uzyskiwany podczas pracy w domu. Dochd z pracy w domu wykazuje prawo malejcych przychodw, a wic jego krzywa jest wklsa. Jest to zwyczajna krzywa moliwoci produkcyjnych. 2) Krzywa ograniczenia budetowego w tej analizie bez pracy w domu nazywa si krzyw moliwoci rynkowych market opportunity locus. Zamy, e dana osoba ma moliwoci rynkowe, to znaczy moe wybiera pomidzy prac w domu a prac gdzietam. Wtedy ograniczenie budetowe (do ktrego dopasowujemy odpowiedni krzyw obojtnoci, by znale punkt rwnowagi) skada si z dwch fragmentw. Pierwszy od prawej stanowi wklsa krzywa moliwoci produkcyjnych reprezentujca prac w domu. W miejscu, gdzie jest ona styczna do prostej rwnolegej do krzywej moliwoci rynkowych przechodzi na t prost a do maksymalnego czasu pracy. Czyli ma ksztat litery j. w punkt stycznoci jest miejscem, gdzie koczy si czas pracy w domu i zaczyna czas pracy gdzietam. 3) Uwzgldnienie pracy w domu agodzi wniosek o zakrzywiajcej si do tyu krzywej poday pracy. W tym przypadku wzrost pac jednostka wykorzystuje do maksymalizowania dochodu poprzez zarwno zmniejszenie czasu odpoczynku jak i czasu pracy w domu. Moliwa jest nawet sytuacja, gdy przy wzrocie pac wzrasta zarwno czas pracy zarobkowej jak i czas wolny. 5. Alokacja konsumpcji w czasie 5.1. Alokacja konsumpcji w czasie 1) Podstawowe zaoenia teorii alokacji konsumpcji w czasie to: a. brak podziau przyszoci istnieje tylko teraniejszo (okres t) i przyszo (okres t+1); b. jednostka nie jest zdolna zaangaowa si w proces produkcji. c. zakadamy, e w okresie t jednostka ma dochd Yt a w okresie t+1 dochd te jest znany i wynosi Yt+1. d. zakadamy, e rynek kapitaowy jest doskonay i jest jedna stopa procentowa r, przy ktrej pozyczki s zacigane i udzielane niezalenie od ich wysokoci. W tej analizie produktem X jest konsumpcja w czasie t a produktem Y jest konsumpcja w czasie t+1. Ograniczenie budetowe krzywa moliwoci rynkowych jest to prosta o nachyleniu przechodzca przez skomasowane wartoci konsumpcji w okresie t i t+1 (tzn. zakadajce, e konsumpcja nastpia wycznie w tym okresie, a w tym drugim nie). Przy braku konsumpcji w tym drugim okresie, konsumpcja w t wynosi Yt+Yt+1/ (1+r), natomiast konsumpcja w okresie t+1 wynosi Yt+1+(1+r)Yt. Krzywa moliwoci rynkowych ma nachylenie (1+r). 2) (1+) [ro], stopa preferencji czasowych. Jej istnienie wynika z szeregu rnych czynnikw takich jak niecierpliwo konsumentw itp. Kiedy rwne iloci dbr s dostpne w kadym okresie, kracowa stopa substytucji midzy dobrami dzisiejszymi a przyszymi (stopa preferencji czasowych) przypisuje specjaln warto, znan jako waciwa stopa preferencji czasowych. Zerowa warto

10

waciwej stopy preferencji czasowych oznacza, e konsumentowi jest wszystko jedno, czy nabywa teraz czy w przyszoci oznacza to, e krzywa obojtnoci ma nachylenie -1 tam, gdzie przecina prost biegnc z pocztku ukadu wsprzdnych pod kontem 45o. Ta analiza pokazuje, e: a. poziom konsumpcji biecej zaley nie tylko od dochodu biecego ale i od dochodu przyszego i stopy procentowej; b. bieca konsumpcja zaley od wielkoci bogactwa i od wielkoci stopy procentowej 3) Gdy zwikszamy stop procentow, krzywa moliwoci rynkowych staje si bardziej stroma i jednostka zmniejsza konsumpcj biec na korzy przyszej. Wyszej stopie procentowej odpowiadaj wysze oszczdnoci. Nie dzieje si tak jednak zawsze, bo moemy sobie narysowa tak krzyw obojtnoci, ktra zmniejszy poziom oszczdnoci. Tak wic wpyw stopy procentowej na poziom oszczdnoci nie jest jednoznaczny. Aby wytumaczy t jednoznaczno rozdziela si zmian stopy procentowej na efekt substytucyjny i efekt nieoczekiwanej korzyci pieninej (efekt dochodowy). Efekt substytucyjny oczywicie zwiksza wzrost oszczdnoci. Aby wysza stopa procentowa prowadzia do niszych oszczdnoci, efekt nieoczekiwanej korzyci pieninej musi neutralizowa efekt dochodowy. ENKP dziaa w przeciwnym kierunku do ED, bo konsumpcja w obu okresach traktowana jest jako dobra normalne. 4) Wyrniony jest przypadek, gdy dokonuje si zakupy obligacji a wic poyczkobiorca obowizuje si do spacenia okrelonej sumy pienidzy. Wtedy, niezalenie od tego, co stanie si ze stopa procentow, poyczkodawca moe mie taki sam dochd w przyszoci jak to byo zaoone na pocztku. Gdy ronie stopa procentowa, krzywa moliwoci rynkowych obraca si wok punktu pierwotnej rwnowagi. Punkt nowej rwnowagi tworzy si poprzez zakup lub sprzeda obligacji po nowej cenie. 5.2. Wybr w czasie i moliwoci produkcyjne 1) Jednostka nie musi wystpowa w roki poyczkobiorcy lub poyczkodawcy. Moe rwnie zainwestowa swoje oszczdnoci, wczajc si do procesu produkcji. 2) Analiza moliwoci produkcyjnych opiera si na zaoeniach: a. w okresie bazowym (t) konsument ma dostp do wszystkich dbr konsumpcyjnych, z obydwu okresw b. Moliwoci produkcyjne s podzielne i niezalene, tzn. mona swobodnie transformowa dobra biece w dobra przysze. Krzywa moliwoci produkcyjnych jest wklsa, bo jednostka ma rne moliwoci posiadanych zasobw i najpierw wykorzystuje te najbardziej efektywne, a potem przechodzi do tych coraz mniej efektywnych. Nachylenie krzywej moliwoci produkcyjnych oznaczamy jako (1+R), gdzie optymalnego jest to kracowa stopa zwrotu z inwestycji albo wewntrzna stopa zwrotu. W tym przypadku warunkiem rwnowagi jest rwno stopy preferencji czasowych optymalnego i wewntrznej stopy zwrotu z inwestycji R. 3) Poczenie stopy procentowej z produkcj oznacza umieszczenie dwch krzywych na jednym wykresie. Konsument przesuwa si w gr krzywej moliwoci produkcyjnych a do punktu stycznoci z krzywa obojtnoci. Moe jednak posuwa

11

si dalej po krzywej moliwoci rynkowych o ile jest ona bardziej stroma ni nachylenie krzywej moliwoci produkcyjnych w punkcie przecicia a do osignicia wyszej krzywej obojtnoci. To podejcie sugeruje jednak kolejno podejmowania decyzji i zwizania si wczeniejszymi deklaracjami produkcyjnymi, ktre pniej wyznaczaj krzyw moliwoci rynkowych. 4) W sytuacji, kiedy konsument ma wolny wybr pomidzy inwestycjami i oszczdnociami, krzywa ograniczenia budetowego (moliwoci rynkowych), ktrej wspczynnik kierunkowy zaleny jest od stopy procentowej, jest styczna do krzywej moliwoci produkcyjnych. W celu wyznaczenia punktu rwnowagi przeprowadza si krzyw obojtnoci styczn do krzywej moliwoci rynkowych. W tej sytuacji na inwestycje powica si pienidze znajdujce si midzy kocem krzywej moliwoci produkcyjnych a punktem stycznoci z krzyw moliwoci rynkowych. Reszta naley ju do rynku kapitaowego. Z wykresu wynika, e plan produkcyjny zaley jedynie od krzywej moliwoci produkcyjnych i moliwoci rynkowych i nie ma nic wsplnego z preferencjami konsumenta. 5.3. Wybr optymalnego planu inwestycyjnego 1) Punkt przecicia si krzywej moliwoci rynkowych z osi X ma swoj ekonomiczn interpretacj jest to ilo zasobw, ktrymi jednostka moe dysponowa w danej chwili, inaczej bogactwo lub bieca warto strumienia dochodw. Wybierany jest ten plan, w ktrym wewntrzna stopa zwrotu z dziaalnoci produkcyjnej jest rwna rynkowej stopie procentowej. 2) Czasami zaoenie o niezalenoci moliwoci produkcyjnych jest bdne. Jednostka musi wybra pomidzy dwiema rnymi metodami produkcji, ktre s przyczynkiem do powstania rnych krzywych moliwoci produkcyjnych. Jeli tych dwch krzywych nie mona w adne sposb wymiesza, to powysze rozwaania trzeba jeszcze raz przemyle. Kryterium maksymalizacji wartoci biecej pozwala wybra najlepsz krzyw moliwoci produkcyjnych poprzez sprawdzenie, ktra z tych krzywych bdzie styczna do najdalej pooonej krzywej moliwoci rynkowych. Natomiast kryterium zrwnania wewntrznej stopy zwrotu z rynkow stop procentow moe okreli najlepszy punkt na kadej z krzywych moliwoci produkcyjnych, ale nie pomoe nam wybra najlepszej z nich. Zdarza si rwnie, e jednostka moe z kolejnych bardziej wydajnych metod produkcyjnych korzysta po cakowitym wykorzystaniu poprzednich metod. Wtedy krzywa moliwoci produkcyjnych ma ksztat piersi. W tym wypadku zrwnanie stp moe doprowadzi do wyboru najgorszego planu inwestycyjnooszczdnociowego!! 3) Do tej pory omawialimy zagadnienia posugujc si zaoeniem o doskonaym rynku kapitaowym. Oznacza to, e jednostka moe w dowolnym momencie wystpi w roli poyczkobiorcy jak i poyczkodawcy przy tej samej stopie procentowej i bez wzgldu na rozmiary operacji. W momencie, gdy rozrniamy na stop procentow udzielania i pobierania poyczek, przy czym stopa udzielania jest mniejsza ni brania, wtedy krzywa moliwoci rynkowych zaamuje si wok krzywej moliwoci produkcyjnych. Odpowiednie elementy tej amanej umoliwiaj jedynie dziaanie pomidzy

12

punktami stycznoci z osiami a punktami stycznoci z krzyw moliwoci produkcyjnych. W efekcie, ograniczenie ktremu podlega wybr jednostki, skada si z odcinka krzywej moliwoci rynkowej odpowiadajcej poyczkobiorstwu (na dole), kawaka krzywej moliwoci produkcyjnych pomidzy punktami stycznoci oraz krzywej moliwoci rynkowych odpowiadajcej poyczkodawstwu. Jeli rynek kapitaowy nie jest doskonay, to wtedy preferencje maj wpyw na decyzje inwestycyjno-produkcyjne jednostki. Cz IV Regulacja 10. Teoria regulacji oparta na interesie spoecznym 10.1. Ceny minimalne i maksymalne 10.2. Efekty zewntrzne 10.3. Regulacja monopolu naturalnego 11. Ekonomiczna teoria regulacji 11.1. Popyt na usugi regulacyjne a grupy interesu 11.2. Poda usug regulacyjnych a teoria biurokracji i ekonomiczna teoria polityki 11.3. Rynek usug regulacyjnych 11.4. Aktywne poszukiwanie renty Cz V Teoria aktywnego poszukiwania renty 1. Renta ekonomiczna jest to dodatkowa wypata, jak otrzymuje dany czynnik produkcji, ponad dochd transferowy konieczny do skonienia go do wiadczenia usug wanie w tym zastosowaniu. Renta ekonomiczna: wszelka dugookresowa patno otrzymywana za uytkowanie zasobu czynnika produkcji, ktra przekracza jego koszt alternatywny. W warunkach doskonaej konkurencji, renta nie wystpuje. Pojcia renta jest rwnowane z pojciem zysk ekonomiczny. Jest wic rnic pomidzy zyskiem a kosztem alternatywnym. Doskonaa elastyczno poday pracy ogranicza rent do zera. Nieelastyczno zwiksza j. Poszukiwanie Renaty jest zachowaniem dcym do maksymalizacji uytecznoci. 2. Poszukiwanie renty pociga za sob: e. obnienie kosztw f. dostosowanie produkcji do potrzeb g. wprowadzanie innowacji organizacyjnych i technicznych Czasem jednak dochodzi do tego poprzez zdobycie pozycji monopolisty, zarwno poprzez zmow jak i w procesie konkurencyjnego wyaniania naturalnego monopolisty. 3. Aktywne poszukiwanie renty to tracenie zasobw w procesie zabiegania o rent monopolistyczn, a wic np. lobbing. Negatywne skutki APR to: a. strata spoeczna z istnienia monopolu b. zasoby utracone na APR c. bdy alokacji zasobw d. interwencje pastwa w system rynkowy. APR jest bardziej szkodliwe ni same monopole.

13

4. W przypadku monopolu naturalnego, renta monopolowa jest transferem od nabywcw do monopolisty, monopol moe ni swobodnie dysponowa. Renta uzyskana w drodze APR dzieli si na: a. koszty ubiegania si o ochron (np. prawnicy) b. transfery monopolisty do dostawcw ochronnych regulacji politykw urzdnikw budetu (podatnikw) c. cz dla monopolisty. 5. Konsumenci wicej trac na APR ni zyskuj monopolici. Mogliby si skrzykn, ale z powodu ich duej liczby koszty organizacyjne takiej operacji uniemoliwiyby j. Od politykw rwnie nie mona si spodziewa zwalczania APR, gdy s oni zainteresowani wspprac z grupami interesu. Podobnie urzdnicy. Wymiar sprawiedliwoci opierajcy si na konstytucji jest uznawany za najskuteczniejsz si mogc przeciwdziaa APR. Konstytucja jednak moe by pod wpywem grup nacisku ywych w trakcie tworzenia jej. Podobnie interpretacje sdw mog zalee od chwili. 6. APR nie da si wyeliminowa z ycia spoecznego, mona co najwyej stara si je redukowa.

14