Filozofia w wielkim skrcie na egzamin 1. Co to jest filozofia, geneza i tre pojcia, dziay filozofii itp.

filos + sophia = umiowanie madroci Filozofia to sposb rozumienia wiata, bada sens ycia w niezrozumiaym wiecie, obejmuje mitologi, religi i magi, dy do uporzdkowania wiata. Pocztek filozofii jest nieznany, ale wie si go z zaoeniem szkoy przez Talesa, cho ju wczeniej byy widoczne znamiona filozofii: - Homer w swoim dziele nawizywa do wiecznoci - Hezjod zawar elementy kosmogonii- pocztku wiata Dziedziny filozofii: ontologia- nauka o bycie, o wiecie i rzeczywistoci. Odpowiada na pytanie skd si wzi, skd zmiany w nim, dziay ontologii to: - monizm- wiat jest jednorodny, jednolity, jeden - dualizm- rzeczywisto ma dwie sfery, duchow i cielesn - pluralizm- istnieje wielorzeczywistoci epistemologia- analiza procesw poznawczych, zagadnienia teorio-poznawcze etyka- nauka o tym jak y, co jest dobre, a co ze estetyka- nauka o piknie. Walorach estetycznych logika- nauka o poprawnym rozumowaniu aksjologia- teoria wartoci, bada natur wartoci estetycznych, etycznych, witalnych 2. Pojcie bytu od pocztkw filozofii do w. Tomasza: arch, atom, byt, liczba, idea, substancja, bg Ujcie problemu w joskiej filozofii przyrody, u Heraklita, eleatw, Demokryta, pitagorejczykw, Platona, Arystotelesa, Plotyna, w. Augustyna, w. Tomasza a) Tales z Miletu- zaoy szko Joska filozofia przyrody- to od niego liczy si pocztek filozofii. Z jego szko jest zwizane pojcie arche- podstawa, pocztek wszystkiego, rdo, przyczyna. Wedug Talesa arche to woda- wszystko si od niej zaczyna i do niej powraca b) Anaksymander z Miletu- arche to apeiron- bezkres, bezmiar, co niekoczonego, niewyczerpalnego c) Anaksymenes- arche to pneuma- tchnienie ducha wiata, tym tchnieniem miao by powietrze d) Heraklit z Efezu- zasyn z powiedzenia panta rei- wszystko pynie oraz nie wchodzi si dwa razy do tej samej rzeki, uwaa e wszystko w wiecie jest zmienne (wariabilizm) dlatego dla niego arche to zmienno e) Demokryt z Abdery- uwaa e wszystko mona rozoy na mniejsze, niepodzielne ju czstki czyli atomy (atomizm), std arche to atomy f) Parmenides- zaoy szko Eleatw ktrzy zajmowali si pojciem bytu(ontologia), uznali oni e byt jest, a niebytu nie ma. Wyznaczyli zasady bytu: - byt jest jeden- gdyby byo ich wicej to pomidzy nimi byby niebyt - byt jest odwieczny- bo przed nim musiaby by niebyt - byt jest nieziemny- bo midzy zmianami byby niebyt - byt jest niepodzielny- bo pomidzy czciami byby niebyt

g) Pitagoras- zaoy szko pitagorejczykw, uzna e wiat jest matematyczny i wszystko da si przedstawi za pomoc liczb, std wedug niego arche to matematyczno, liczby h) Platon- pyta dlaczego czowiek jest czowiekiem, drzewo drzewem, uzna e to zasuga idei, ktre s wieczne, niematerialne, tworz odrbny wiat i dziki nim co jest wanie tym czym. Istnieje pikno bo jest idea pikna. Platon przedstawi take boga- Demiurga ktry sprawia e idee maja swoje materialne urzeczywistnienie w wiecie i) Arystoteles- krytykowa Platona pod tym wzgldem, e on uznawa e istota przedmiotu jest w nim, jest wewntrzna, a nie zewntrzna. Kady byt naley pojmowa jako taki, obrzucajc pobiene cechy jak np. kolor wosw, takie cechy to nie istotne przypadoci(akcydensy). Odrzucajc akcydensy istota stawaa si substancj (uzj). Kada substancja skada si z materii(to z czego jest zrobiona) i formy(to jaka jest). j) Plotyn- stworzy pojcie jedni ktr jest jednolity, pierwotny byt, hipostaz- np. pneuma, idee, substancje oraz emanacja- wyanianie si hipostaz. Wedug niego pierwotnym bytem jest Bg. k) w. Tomasz z Akwinu- uwaa e istota, nie koniecznie musi istnie(syreny, centaury, perpetuam mobile), istnienie jest zalene od Boga 3. Bg jako byt i pojcie filozoficzne bg w filozofii przedchrzecijaskiej i chrzecijaskiej, dowody na istnienie +zakad Pascala; typy doktrynalne: teizm, deizm, panteizm, fideizm, ateizm do kantowskiej krytyki teologii racjonalnej; teodycea Typy doktrynalne: a) teizm- Bg(bogowie, boginie) stworzy wiat i cigle w niego ingeruje, jest poruszycielem, ale i kreatorem wiata- Platon, w. Augustyn Kartezjusz- w umysach ludzkich istnieje pojcie Boga, istota mniej doskonaa nie moga stworzy Boga b) deizm- Bg jest poruszycielem wiata, ale potem ju w niego nie ingeruje- Diderot, Rousseau, Bonaparte c) panteizm- Bg jest czci wiata, wiat jest boski, Bg jest rozumiany jako przyroda, nie istnieje poza wiatem ale w nim. Spinoza- jeli w umyle istnieje pojcie rzeczy,bytu idealnego to musi on istnie realnie, Bg to natura, to co boskie i naturalne jest zespojone Plotyn- wiat i Bg to jedno La Place- wiat mona tumaczy bez Boga, to co si dzieje w wiecie wynika z praw mechanicznych Feuerbach- Bg to wyidealizowany czowiek, czowiek wymyli boga Einstein- wiat ma wymiar boski, jest doskona zamknita rzeczywistoci d) ateizm- nie odrzuca istnienia Boga, ale uwaa e nie by on poruszycielem, ani nie ingeruje w niego. Wiara w Boga jest rdem cierpie(Nietzsche) Sartre- jeli nie ma Boga to jest to tragedia dla ludzi, gdy musz radzi sobie sami w. Anzelm- mwi e Bg istnieje bo istnieje najdoskonalszy byt w. Tomasz- wiat jest w ruchu ale kto go musia poruszy e) fideizm- wie si z Tertulianem ktry stwierdzi wierz w to co niedorzeczne, wiara kci si z rozumem. Fideizm daje prymat wiary nad rozumem

Pascal- porzdek rozum u naley oddzieli od porzdku serca Zakad Pascala: Jeli zaoymy, e Bg istnieje i tak bdzie to wiele zyskamy, jeli tak zaoymy a nie bdzie go to nie stracimy zbyt wiele, ale jeli zaoymy ze go nie ma a bdzie to stracimy wszystko. Std wynika ze lepiej opacalna jest wiara w Boga. Kirkegard- wiara to przeklestwo, wie si z boleci, trudem, ale trzeba jej stawi czoa TEODYCEA- ma odpowiedzie na pytanie dlaczego w wiecie jest zo i cierpnie skoro istnieje miosierny Bg w. Tomasz mwi, e zo pochodzi od czowieka Immanuel Kant- z idei wynika czy co moe istnie czy nie. Istnienia Boga nie da si dowie ani go wykluczy Dowody na istnienie Boga: 1. Dowd z przygodnoci wiata- wszystkie byty w wiecie s przygodne, a wic musi istnie jaki byt konieczny ktry o nich decyduje i jest nim Bg(w. Tomasz) 2. Dowd z ruchu- wszystko w wiecie jest w ruchu,a wic musi istnie pierwszy poruszyciel- jest nim Bg 3. Dowd z woli- nikt nie istnieje z wasnej woli czy myli, a wic idee tworzy Bg 4. Dowd ontologiczny- jeli istnieje doskonao to musi istnie doskonay twrca i jest nim Bg (Leibnitz) 5. Dowd z celowoci wiata- wszystko w wiecie ma swj cel, zmierza do czego i tym celem jest Bg, bo on jest celem samym w sobie 4. Spr o uniwersalia, gwne stanowiska w czasach dawniejszych i wspczesnych Desygnat- realny przedmiot bdcy odpowiednikiem danego pojcia, ma dwa ujcia: - oglne- pojmowanie rzeczy jako takich - konkretne- dotyczy konkretnej rzeczy z konkretnymi cechami Uniwersalia- desygnaty w oglnym znaczeniu(ko jako taki, a nie kary czy czarny) Wraz z uniwersaliami pojawi si spr o uniwersalia. Jest to dyskusja wok istnienia idei, dotyczy czasw redniowiecza, a pocztek sporu jest zwizany z Porfiriuszem, ktry stworzy orzeczniki(okrelay gatunek i rodzaj) i zada trzy pytania w zwizku z nimi: 1. Czy owe orzeczniki (np. rodzaje, gatunki) istniej rzeczywicie, czy moe s tylko wytworami naszych umysw? 2. Jeli orzeczniki istniej rzeczywicie, to jakiej s postaci - cielesnej czy bezcielesnej? 3. Jeli orzeczniki istniej rzeczywicie, to czy s oderwane od rzeczy, ktre okrelaj, czy istniej w tych rzeczach? Wtedy rozgorzay dyskusje na ten temat i powstao wiele stanowisk: radykalny realizm pojciowy- Gosi on, e pojcia oglne istniej realnie. Co wicej, miay one istnie poza jednostkowymi rzeczami i niezalenie od nich (Platon) umiarkowany realizm pojciowy- uniwersalia to tkwice w kadej rzeczy cechy (Arystoteles)nie istniej one inaczej, jak tylko w rzeczach jednostkowych ("in re") radykalny nominalizm- pojcia oglne nie istniej realnie, s jedynie wytworami naszej mowy, czyli inaczej - gosami ("vox"). Mwic obrazowo - realnie istniej tylko ciaa o okrelonym kolorze, nie istnieje natomiast kolor sam w sobie

Konceptualizm - pojcia oglne nie istniej w rzeczach (jak chcieli umiarkowani realici), a jedynie w naszych umysach, s stanami naszej psychiki. (William Ockham) Indyferentyzm - wszystkie istniejce rzeczy s jednostkowe, ale zawieraj rwnie wasnoci gatunkowe, oglne, ktre cz je z innymi przedstawicielami tego samego gatunku. Behawioryzm- zjawiska psychiczne s swoistymi ubocznymi efektami dziaania mzgu instrumentalizm- caa wiedza i wszelka dziaalno ludzka penia jedynie funkcje instrumentalne, s narzdziami sucymi do przystosowania

5. Pojcie bytu w czasach nowoytnych (od substancji do rzeczy samej w sobie i bytu u Hegla): Ujcia Kartezjusza, Lockea, Berkeleya, Humea, Kanta, Hegla. Esencjalizm i fenomenalizm w filozofii wspczesnej (w skrcie, bez szczegowego omwienia: neokantyzm, fenomenologia, egzystencjalizm, pozytywizm) Coraz czciej jako przyczyn wszystkiego podawano Boga, ale byy to tezy wtpliwe poniewa jego istnienia nie da si dowie. Kartezjusz: Naley odrzuci wszystko co jest wtpliwe, nie pewne i podejrzane: bg -przedmioty oglne - konkretne przedmioty Poprzez to zaoenie doszed do wniosku, e pewnikiem jest jedynie podmiot wtpicy- cogito ergo summyl wic jestem. A wic na pewno istnieje wtpicy podmiot, w jego umyle istnieje pojcie Boga, czowiek sam nie mg wymyli czego tak idealnego dlatego w ludzkim umyle to pojcie musiaa si wzi wanie dziki Bogu. Poza tym Kartezjusz twierdzi, e Bg nie moe nas oszukiwa wic to co widzimy jest realne. Dwoisto wiata: - substancje duchowe(mylce)- res cogitans - substancje materialne(rozcige)- res exteusa John Locke: O tym czy istnieje co na zewntrz umysu nie mrzemy dowie bdc tylko w umyle, musimy wyj poza niego. Wszystko co wiemy na temat naszych dozna to tylko nasze wraenia. Wraenia daj nazwy do opisu przedmiotu i pozwalaj w pewien sposb opisa wiat. Wszystko co wiemy o wiecie to nasze wraenia. np. nie doznajemy ognia tylko wraenia gorca pod jego wpywem. Solipsyzm- istnieje tylko JA, reszta to moje wraenia SOLIPSYZM= JA + WRAENIA Berkeley: Pewien podmiot ma pewne wraenia, a zespl wrae to przedmiot np. widz czerwona kul, jest gadka ,prbuj j jest sodka, a wic to jabko. Brzytwa Ockhama- istnieje tylko to co jest pewne, dla nas nawet inni ludzie nie s pewni idealizm subiektywny- rzeczy istniej tylko o tyle, o ile s postrzegane (zasada esse = percipi) Hume: Z wrae wewntrznych o charakterze duchowym(mio, cierpienie) nie wynika istnienie substancji duchowej Kant: Nie moemy pozna wiata jako takiego, bo to co widzimy to tylko nasze osobiste wraenie. Kady posiada narzdzia poznawcze(formy aprioryczne) i to one czyni wiat takim jak go postrzegamy. Transcendencja- istnienie przedmiotu poznania poza umysem poznajcym

Hegel: dokona podziau filozofii na dwa nurty: - badanie rzeczy samych w sobie(jako takich) - badanie rzeczy konkretnych, takie jakie znamy (fenomenw) realizm transcendentalny- istnienia czegokolwiek nie mona stwierdzi bez uwzgldnienia dowiadczalnego podmiotu idealizm obiektywny- mwi e istniej pewne konkretne przedmioty bo istnieje przedmiot oglny teoria realizmu- realnie istniej przedmioty(mylce i nie), zanim pojawi si mylcy podmiot to inne ju istniay, on je tylko pozna poprzez dowiadczenie interpretacja Kopenhaska- o parametrach czstki decyduje podmiot, przedmiot przyjmuje takie parametry jakie narzuci podmiot Roman Ingarden: wyrni kilka rodzajw istnienia: - realne - idealne - intencjonalne - konieczne- to co musi istnie-Bg - przygodne- caa reszta - potencjalne- realne istnienie odzia wiadczy o potencjalnym istnieniu dbu Esencjalizm: pogld filozoficzny: 1. ktry w opozycji do fenomenalizmu twierdzi e pod powierzchni obserwowalnych zjawisk ukrywa si waciwa, esencjalna rzeczywisto. 2. twierdzcy e dla kadego okrelonego bytu, przynajmniej teoretycznie, jest moliwe podanie skoczonego zbioru cech (esencji), takich, e okrelony byt koniecznie musi posiada wszystkie te cechy by nalee do definiowanej w ten sposb grupy. Element takiej grupy moe posiada cechy spoza takiego zbioru cech, ktre nie s ani konieczne ani wykluczajce dla przynalenoci do definiowanej grupy. Esencja okrela substancj lub ide, w sensie spotykanym w idealizmie platoskim. Jest staa, niezmienna, wieczna i obecna w kadym z moliwych wiatw. W klasycznym humanizmie istnieje koncepcja esencjalistyczna czowieka, to znaczy, istnieje przekonanie, e natura ludzka jest odwieczna i niezmienna. Ten element humanizmu by krytykowany przez Marksa i Nietzschego. Platon by esencjonalist, poniewa wierzy w istnienie idealnych form, ktrych nieudoln kopi s byty materialne. Fenomenalizm: Pogld filozoficzny goszcy i bezporednio dostpne s ludziom tylko ukady dozna zmysowych i emocjonalnych (nazywane fenomenami) i nie istnieje moliwo bezporedniego poznania bytw "samych w sobie". Pogld ten pozostaje w opozycji do esencjalizmu. Koncepcj fenomenalizmu wprowadzili do nowoytnej, europejskiej filozofii George Berkeley i David Hume jako rezultat doprowadzenia do ostatecznych konsekwencji koncepcji brytyjskich empirykw. Koncepcje fenomenalizmu rozwin znacznie Immanuel Kant, ktry stara si przezwyciy niektre jego paradoksy poprzez koncepcj umysu praktycznego. Wspczesnym rozwiniciem fenomenalizmu jest z jednej strony neokantyzm, a z drugiej fenomenologia.

Neokantyzm Nurt filozoficzny zapocztkowany w drugiej poowie XIX wieku, ktry wyraa sprzeciw wobec heglizmu oraz materializmu przyrodoznawczego. Nazwa "neokantyzm" pochodzi std, e neokantyci szukali inspiracji w filozofii Kanta. uprawianie filozofii naley zaczyna od krytyki poznania, e naley zrezygnowa z teorii bytu, bo poznanie ma charakter subiektywny; poznanie nie moe wyj poza granice dowiadczenia, bo dowiadczenie jest czym zoonym, a nie tylko zbiorem faktw postrzeganych przez czowieka; istnieje dwojaka rzeczywisto: zewntrzna (postrzegana zmysami) i wewntrzna (uruchamiana przez ja), co dowodzi istnienia wiata materii i ducha; e za wiedz uznaje si tylko to, co skonstruuje umys Fenomenologia Jeden z kierunkw teorii poznania w filozofii. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i ogldzie tego, co i jak dane. Podejcie fenomenologiczne rni si od naturalnego nastawienia bezzaoeniowoci. W nastawieniu naturalnym mamy na temat wiata pewne zaoenia, domysy, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawouje do ich odrzucenia po to, by przyjrze si wiatu tak, jak si on jawi. Edmund Husserl postulowa powrt do rzeczy samych. Ma temu suy redukcja fenomenologiczna (epoche), ktra oznacza wzicie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu wiata i poznajcego podmiotu. Egzystencjalizm Wspczesny kierunek filozoficzny, ktrego przedmiotem bada s indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej ("skazanej na wolno") i odpowiedzialnej, co stwarza poczucie "lku i beznadziei istnienia" (pesymizm, socjalizm). Egzystencjalizm istnieje w wersji teistycznej oraz ateistycznej. W obu przypadkach jego ide jest przekonanie, e czowiek, jako jedyny z wszystkich bytw ma bezporedni wpyw na to kim jest i dokonujc niezalenych wyborw wyraa swoj wolno. Wg egzystencjalizmu ludzie s na t wolno wrcz skazani, jest ona atrybutem czowieczestwa. Istnienie ludzkie jest zawieszone midzy przyszoci a przeszoci, dlatego towarzyszy mu poczucie przemijalnoci, braku, niespenienia. Wolno wewntrzna jest cigle zagroona urzeczowieniem i utrat autentycznoci. Powoduje to wewntrzne rozdarcie i podatno na lki egzystencjalne, np. przed osamotnieniem. Podstawowe zaoenie egzystencja poprzedza esencj Pozytywizm Nurt w filozofii, ktry podkrela znaczenie wiedzy empirycznej, naukowoci, odrzuca metafizyk jako nieuprawnion spekulacj a religi jako zabobon oparty na fikcjach. Elementem pozytywizmu bywa czsto ewolucjonizm, a wzorem naukowoci s w nim nauki przyrodnicze. W ramach pozytywizmu rozwiny si nastpujce prdy i teorie: Ewolucjonizm Pogld w filozofii wg ktrego struktura rzeczywistoci i jej stan teraniejszy mog by wyjanione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), ktremu podlegaj przedmioty i zjawiska, przyjmujcy zaoenie koncepcji zmiennoci postpowego rozwoju caej rzeczywistoci, tak przyrodniczej, jak i spoecznej oraz wszystkich dziedzin ycia i postpowania. Scjentyzm Nurt filozoficzny uksztatowany w pocztkach XX w. gwnym jego przedstawicielem by filozof angielski K. Pearson. Scjentyci uwaali, e nauki przyrodnicze dostarczaj wiedzy pewnej, polegajcej przede wszystkim na stwierdzaniu faktw i odkrywaniu praw, stanowi wic podstaw do caoci ludzkiej wiedzy. Empiriokrytycyzm Pozytywistyczny kierunek filozofii z koca XIX i pocztku XX w., usiowa znie

przeciwstawnoci idealizmu(stanowisko filozoficzne goszce tez o pierwotnoci czynnika duchowego (myli, idei, wiadomoci) wobec materialnej rzeczywistoci) i materializmu(w wiecie istniej rzeczy materialne niezalenie od podmiotu ktry je poznaje, poznanie jest naturalnym procesem) wysuwajc teori o psychologicznej naturze wrae (teori tzw. czystego dowiadczenia), do ktrych sprowadza ca rzeczywisto (stanowic sum elementw naturalnych, tj. danych zmysowych). Wg. empiriokrytycyzmu rzeczywisto jest tylko jedna, mieszczca w sobie treci naszych wrae. "Dowiadczenie czyste" nie jest rozdwojone i wszelkie doznania wraeniowe s w sobie jedne i niezalene ani od czynnikw zewntrznych (wiato, drgania dwikowe), ani od czynnikw wewntrznych (zmiany w organach zmysowych), wyklucza ono wszelkie dodatki albo wykady subiektywno-indywidualne. Humanizm Kierunek myli filozoficznej, koncentrujcy si wok problemw czowieka, jego natury, wspycia z przyrod przeciwstawiajcy si teocentryzmowi oraz czynieniu z czowieka narzdzia ideologii, polityki, gospodarki i tworzenia kapitau, propagujcy jego wszechstronny rozwj fizyczny i psychiczny, doskonalenie wizi ze sfer innych bytw oraz z innymi ludmi na zasadach zgody i harmonii. Traktujcy ycie ludzkie jako drog i cel. Sceptycyzm Pogld filozoficzny polegajcy na wstrzymaniu si od wydawania sdw o rzeczywistoci. Powodem takiej postawy jest przekonanie, e nigdy nie mona znale ani ostatecznej racji dla danego sdu, ani niepodwaalnego kryterium prawdy. 6. Jaki jest wiat? Midzy monizmem a pluralizmem ontologicznym: monizm: wiat jako jeden (Parmenides, Spinoza), jednorodny (Plotyn, Eriugena), jednolity: materialistyczny Hobbes, Holbach, materialici wspczeni, spirytualistyczny - Berkeley i in. dualizm: hylemorficzny (materii i formy) - Arystoteles, w. Tomasz psychofizyczny (duszy i ciaa) - Platon, w. Augustyn, w. Tomasz, Kartezjusz Boga i stworzenia - w. Augustyn, w. Tomasz. Manicheizm. pluralizm ontologiczny- Leibniz, Popper (3 wiaty) i in. Wielo wszechwiatw.

I. Monizm- wiat jest jeden, jednolity, jednorodny

wiat jest jeden: Parmenides- byt jest, niebytu nie ma i ten byt jest jeden Spinoza- twierdzi, e jest jeden wiat i jest on natura i Bogiem Plotyn- wiat skada si z rnych przedmiotw, ale maj one wsplne pochodzenie-od jedni czyli s jednorodne Eriugena- istnieje w wiecie czynnik tworzcy i tworzony(pasywny i dynamiczny) materialistyczny- wiat jest jednolity, wszystkie podmioty s idealne bo s materialne, wiat to zesp materialnych czstek(Hobbes, Holbach) spirytualistyczny- wszystkie przedmioty to wraenia jakiego podmiotu. Berkeley zakada istnienie duchowego podmiotu, ktry dziki swoim wraeniom gwarantuje istnienie przedmiotw

wiat jest jednorodny:

wiat jest jednolity(monizm):

II. Dualizm- istnieje co takiego jak dwoisto rzeczywistoci dualizm hylemorficzny(materii i formy)- kady przedmiot mona uchwyci jako substancj, ta z kolei skada si z materii(to z czego jest) i formy(to jaka jest). Wszystko co istnieje jest z czego i czym- Arystoteles, w. Tomasz dualizm psychofizyczny(duszy i ciaa)- Kartezjaski: s dwa rodzaje bytw, wiadome (mylce, duchowe) i materialne(niemylce), wiat to poczenie jednych i drugich- Platon, w. Augustyn, w. Tomasz, Kartezjusz dualizm Boga i czowieka (stworzenia)- istnieje stwrca-Bg, ktry jest najdoskonalszym bytem koniecznym, wszystko inne to byty przygodne, to e co istnieje wynika z woli Boga dualizm dobra i za (manicheizm)- (uznane za herezj) istnieje Bg i szatan, dwa przeciwstawne rodzaje si- dobro i zo. w. Augustyn twierdzi, ze zo nie istnieje. To co nazywamy zem to brak dobra

III. Pluralizm ontologiczny- wielo wiatw, wielo rzeczywistoci Leibniz: wiat skada si z najprostszych, nieredukowalnych do niczego skadnikw, a jeli co jest najprostsze to jest duchowe. Te najprostsze duchowe skadniki to monady. Jako najprostsze nie s rozcige, a tym samym nie materialne Carl Popper: Wyrni 3 wiaty: - wiat materialnych przedmiotw - wiat psychicznych przedmiotw - wiat wiedzy i teorii naukowych Evert: te same przedmioty istniej w rnych wiatach, maj rne biografie 7. Jak istnieje wiat? Midzy idealizmem a realizmem ontologicznym a) realizm ontologiczny(metafizyczny) stanowisko przeciwstawne idealizmowi, przyjmujce istnienie rzeczywistoci obiektywnej, zewntrznej w stosunku do poznajcego podmiotu. Gwna teza metafizycznego realizmu gosi, i ciaa materialne istniej rzeczywicie oraz dosownie. Odmian realizmu jest realizm naiwny, ktry zakada istnienie danej rzeczy nawet wtedy, kiedy podmiot poznajcy nie moe tego stwierdzi, lub realizm krytyczny mwicy, i co prawda dowiadczenie daje obraz wiata czasami skaony subiektywizmem, jednak dy do tego by go usun. Realici krytyczni sdz jednak, e wiat, ktry jawi si czowiekowi niewiele ma wsplnego z rzeczywistoci, gdy ludzkie poznanie naznaczone jest subiektywnymi odczuciami. Mimo wiadomoci subiektywizmu cechujcego kade poznanie, realizm krytyczny uznaje, ze wiat istnieje rzeczywicie, a jego obiektywny obraz mona uzyska dziki fizyce. b) idealizm- ????????????????????? 8. Stao i zmienno. Spory wok pojcia ruchu i zmiany. Wariabilizm (Heraklit,

Demokryt) i jego krytycy (Parmenides, paradoksy Zenona). Mechanicyzm staroytny (atomici) i nowoytny (Holbach, Kartezjusz, Galileusz). Teorie chaosu. Determinizmindeterminizm, determinizm-finalizm, konieczno-przygodno, konieczno-wolno, ewolucja-rewolucja. Ewolucjonizm w socjologii. Rzeczywisto jest zmienna, a wiedza musi by oglna i staa aby moga da obraz rzeczywistoci jako takiej. 1. Wariabilizm- teoria powszechnej zmiennoci: Zwolennicy wariabilizmu: a) Heraklit Szuka czego staego i doszed do wniosku, e staa jest zmienno b) Demokryt Stworzy teori atomizmu, uzna e atomy s zmienne, a do istoty rzeczy naley dynamika Przeciwnicy wariabilizmu: a) Parmenides By monist, twierdzi, e jeli chcemy ustali co niewtpliwego musimy zacz od rzeczy wtpliwych. Jego niepowtpiewalna teza to byt jest, niebytu nie ma(ontologiczna zasada rzeczywistoci), doszed do wniosku, ze: - rzeczywisto jest jedna-gdyby byo ich wicej to pomidzy nimi byby niebyt - byt jest niezmienny- gdy musiaby si zmienia w niebyt - byt jest nieruchomy- ruch jest tylko pozorny b) Zenon z Elei chcia dowie, ze ruch nie istnieje, paradoksy Zenona: Achilles i w Achilles i w staj na linii startu wycigu na dowolny, skoczony dystans. Achilles potrafi biega 2 razy szybciej od wia i dlatego na starcie pozwala oddali si wiowi o 1/2 caego dystansu. Achilles, jako biegncy 2 razy szybciej od wia, dobiegnie do 1/2 dystansu w momencie, gdy w dobiegnie do 3/4 dystansu. W momencie gdy Achilles przebiegnie 3/4 dystansu, w znowu mu "ucieknie" pokonujc 7/8 dystansu. Gdy Achilles dotrze w to miejsce, w znowu bdzie od niego o 1/16 dystansu dalej, i tak dalej w nieskoczono. Wniosek: Achilles nigdy nie dogoni wia, mimo e biegnie od niego dwa razy szybciej, gdy zawsze bdzie dzielia ich zmniejszajca si odlego. Strzaa Zamy, e wystrzelona z uku strzaa pokonaa okrelony dowolny odcinek drogi. Mona wic powiedzie, e w momencie wystrzelenia znajdowaa si ona na pocztku tej trasy, a po dotarciu do celu na kocu. Pytanie jednak, gdzie przebywaa w trakcie pokonywania tej drogi. Mona odpowiedzie, e w 1/4 czasu pokonywania tego odcinka musiaa by niewtpliwie w 1/4 odcinka. Gdy zadamy pytanie, gdzie bya po 1/2 czasu lotu, znowu mona odpowiedzie, e w 1/2 odcinka. Po 3/4 czasu w 3/4 odcinka, i tak dalej w nieskoczono. Moemy sobie wyobraa dowoln chwil lotu, w ktrym strzaa znajdowaa si w jakim konkretnym punkcie, w konkretnej odlegoci od ucznika. Czyli moemy powiedzie, e skoro w kadej chwili znajdowaa si w jakim konkretnym punkcie, wic w kadej chwili bya w spoczynku. Niemoliwe jest zatem aby w kadej chwili czasu strzaa pozostawaa w spoczynku i poruszaa si jednoczenie. Stadion Rozwamy wycig rydwanw. Szybko z jak rydwany poruszaj si jest jednoczenie taka i inna, mniejsza i wiksza, w zalenoci od tego, wzgldem jakich innych przedmiotw

(rydwanw) jest rozwaana. Jeli za ruch dokonuje si z szybkoci, ktra jest jednoczenie "taka i nie taka" to jest sprzeczny i nie moe istnie. Jeeli co si zmienia to nie jest ju tym samym 2. MECHANICYZM Stanowisko w filozofii i nauce, postulujce wyjanianie wszelkich (lub niektrych) zjawisk i procesw, nie bdcych ruchami mechanicznymi, za pomoc poj i praw mechaniki, uznawanej za podstawow nauk przyrodnicz, badajc pierwotne i powszechne waciwoci materii i jej ukadw. To stanowisko w filozofii i nauce (gwnie w przyrodoznawstwie) panujce w XVII-XVIII w., traktujce wiat przyrody jako rodzaj maszyny, wyjaniajce zjawiska i procesy zachodzce w przyrodzie za pomoc poj i praw mechaniki. Pierwszymi wyrazicielami mechanicyzmu byli atomici greccy: Leukippos i Demokryt, pniej Epikur i Lukrecjusz. Gosili oni, e caa rzeczywisto z natury swej materialna, zbudowana jest z niepodzielnych atomw, ktre poruszajc si w prni, ocieraj si o siebie, cza si z sob i tworz w ten sposb mniej lub wicej trwae ukady cia. Wszelkie zmiany dokonuj si przez ruchy lokalne. Wszystko dzieje si ze lep koniecznoci i przypadkowoci, z wykluczeniem wszelkiej celowoci. Caa rzeczywisto daje si te ich zdaniem ostatecznie wytumaczy i opisa przy pomocy dwu podstawowych poj: atomu i ruchu - Kartezjusz To twrca klasycznego mechanicyzmu. Filozof ten stwierdzi e dla niego organizm jest maszyn, mechanizmem, automatem, ktry posiada waciwoci fizyczno-mechaniczne. Sprbowa zmatematyzowa ogln zasad wiata. Jego pierwsze rwnanie mechaniki daje podstawy do daleko idcych spekulacji. Jeli bowiem kade fizyczne ciao moe by jednoznacznie scharakteryzowane przez pd tego ciaa, to znajc pdy wszystkich cia w danym momencie, moemy wyliczy ca przeszo i ca przyszo wszechwiata opierajc si na oglnych prawach mechaniki. 3. Teorie chaosu Naukowa forma analizy rzeczywistoci, dowodzi, e ruch jest chaotyczny, a wic nie da si go opisa, trzeba znale stae i trwae prawa natury. Teoria spontanicznoci i nieprzewidywalnoci- Bergson, rzeczywisto jest pynna, ale pynno jest nieregularna. 4. Teoria przyczynowoci- wszystko co si dzieje ma swoj przyczyn, wyjani co to znale przyczyn, opisa co to przedstawi acuch przyczynowo-skutkowy i odpowiedzie na pytanie dlaczego. Jest to determinizm (kazualizm)-brak wolnej woli. Galileusz, Hobbes, Spinoza, Pascal, La Place, Leibniz Arystoteles twierdzi, e nic by si nie dziao gdyby cig przyczyn by nieskoczony, dlatego wskaza on na kocu Boga, ktry sam nie mia swojej przyczyny. De la Place- odrzuci pogld Arystotelesa, Bg nie jest potrzebny do wyjaniania wiata. Wszystko mona wyjani poprzez wskazanie przyczyny- teoria powszechnego, mechanistycznego zdeterminowania: gdybymy znali wszystkie parametry wszystkich czstek z ktrych skada si wiat to znalibymy przeszo, teraniejszo i przyszo, stan obecny jest zaleny od stanu poprzedniego. np. kopnlimy jeden kamie w grach, ten poruszy kolejny i kolejny a powstaa lawina

Teoria nieoznaczonoci Heisenberga- nie moliwe jest to co powiedzia La Placejesli zdefiniujemy parametry ruchowe, to nie wiemy gdzie jest przedmiot. Przyczyna nie jest pojedyncza, to pewna cao Karl Popper- odzwierciedla przekonanie, e Bg wszystko stworzy i nie ma miejsca na wolna wol David Hume- teoria przyczynowoci polega na tym, e jeli co jest skutkiem czego to jest te kolejn przyczyn, a przynajmniej moe by Kant- nieporozumienie bierze si z niezrozumienia dwoistoci wiata Anthony Giddens- zamierzona aktywno jest istotna w zakresie zjawisk spoecznych, jednostka ludzka jest czsto uwaana za niewan. Giddens broni intencjonalnoci jednostki i grupy Indeterminizm-(wolna wola) pogld goszcy e adne zdarzenia nie s koniecznociowo uwarunkowane (i. skrajny) lub e nie wszystkie zdarzenia s cakowicie zdeterminowane (i. umiarkowany). Indeterminizm wyklucza z przyrody oraz ze spoeczestwa element koniecznociowy, wysuwajc na czoo rol przypadku i wolnoci. Newton, Ch. Renouviera, Demokryt i jego wizja atomistyczna. U Epikura pojcie indeterminizmu odnosio si do odchyle atomw jako czynnika wolnoci w mechanistycznej koncepcji wiata. Na gruncie filozofii, a pniej rwnie nauk spoecznych trwa spr indeterministw z deterministami. Dotyczy on wolnoci woli, odpowiedzialnoci moralnej czowieka, celowoci i przyczynowoci natury, koniecznoci i przypadku, w kocu zasad w teorii poznania. Entelechia- potencjalne istnienie i celowe uwarunkowanie, wszystko rozwija si ku czemu Finalizm- gosi tez, e wiat jest urzdzony celowo i jest dzieem istoty zdolnej myle, chcie i wol sw urzeczywistnia, skonstruowany przez ni w pewnym celu. Kierunek ten naley raczej do kierunkw metafizycznych zwizanych z religi, z wiar w Boga stwrc wszechmogcego. Bg co wymyli i to si dzieje(Hegel) Teoria zmiennoci Hegla- zmienno jest cech rzeczywistoci, zmiana naley do natury rzeczy Popper- historycyzm- historia to uporzdkowana konieczno, ktra kiedy musi si skoczy, dziejowo to intencjonalne denie do czego Max Weber- wyrnia dziaania celowo- racjonalne tzn. nastawione na cel i racjonalnie do tego celu prowadzce Funkcjonalizm- Funkcja jako spenienie pewnego zadania, wywizanie i z pewnego celu Konieczno- co co musi si sta, istnie, bez czego nie bdzie wiata, wedug wielu koniecznoci jest Bg. Przygodno- co co jest bd nie, ale nie musi by, wiat bez tego i tak bdzie istnia(np. Ludzie na Ziemi s przygodni) Wolno- to moliwo wiadomego wyboru, podejmowania decyzji niczym nie zdeterminowanych. Dla stoikw, Epikura, w. Augustyna, Kartezjusza, czy Kanta wolno stanowia w sensie pierwotnym problem dotyczcy struktury istot rozumnych, a przede wszystkich struktury kosmosu.

Zasada antropiczna saba- Nie przez przypadek ycie powstao na Ziemi i jest tak jak jest, nie przypadkowo yje tu czowiek Zasada antropiczna mocna- Wszechwiat jest wanie po to by mg na nim powsta czowiek, jest on zwieczeniem procesu tworzenia wiata, ktry jest ukierunkowany na na powstanie czowieka Entropia- nieustanne uporzdkowanie Ewolucjonizm- teoria formuowana na gruncie przyrodniczym, rozwija j Spencer, wedug niego to ta teoria tumaczya wszystkie zjawiska na wiecie, zasady ewolucji Spencer rozumia uniwersalistycznie- ewolucja jest obecna we wszystkich kategoriach zjawisk. Pogld w filozofii wg ktrego struktura rzeczywistoci i jej stan teraniejszy mog by wyjanione tylko jako rezultat rozwoju (ewolucji), ktremu podlegaj przedmioty i zjawiska. 4 zasady ewolucji: - rnicowanie - komplikowanie - specjalizowanie - ingerowanie Ewolucja- samoczynny, postpujcy proces wszystkich zjawisk Bergson- wedug niego ewolucjonizm nie by mechaniczny, a spontaniczny czyli nieprzewidywalny, nie mona przewidzie kolejnych etapw Ewolucja twrcza- nieprzewidywalne czyli twrcze. Al Vital- pd yciowy wyhamowuje w materii dlatego wydaje nam si e ewolucja jest mechaniczna bo rodzimy jej materialne skutki ks. Teilhard de Chardin- Bg tworzy wiat zdolny do ewolucji i to tkwi w jego materii. wiat przechodzi pewne fazy rozwoju: - geosfera- tworzy si ziemia czyli uksztatowana forma naszej planety - witalizacja- tworzy si coraz bardziej skomplikowany twr, a na kocu ywy organizm - biosfera- dochodzi do dalszej celebryzacji, powstaje ukad nerwowy - psychizacja- pojawia si wiadomo - noosfera- powstaje wiadoma forma ycia- kultura Jednym z etapw kompleksyfikacji jest socjalizacja(totalizacja). Miao to by uchwycenie czowieka jako uczestnika wsplnoty i twrc ewolucji L.White- opublikowa unowoczenion teori Darwina(neoewolucjonizm) 9. Optymizm i pesymizm filozoficzny. Optymizm: chrzecijaski (eschatologia, teodycea) owieceniowy (teoria postpu) pozytywistyczny (poznawczy, spoeczny) Pesymizm: staroytny (fatalizm, Hegezjasz), nowoytny (Schopenhauer). Dekadencja (Nietzsche). Pytania o sens i bezsens. Katastrofizm Kwestie pesymistyczne: Staroytno Cywilizacja z ktrej wywodzi si filozofia jest z gry pesymistyczna. Grecy byli fatalistami,

wierzyli w fatum, ktremu nie mona si przeciwstawia ani z nim walczy. Uwaali e czas jest spiralny, wszystko si krci i wiecznie powraca. Pesymizm- niemono osignicia trwaego szczcia Stoicy- postulowali fatalizm, ktry by wedug nich kierowany przez los, nie moliwy do zmiany i kierowania, los jest nieuchronny. Postawa stoicka jest odpowiedzi na to co robi w tym cikim czasie. Stoicy mwi, e naley si podporzdkowa bo bunt nic nie zmieni, a przyjcie losu przynajmniej zaoszczdzi blu, trudu, poczucia przymusu. Seneka- mwi, e albo si podporzdkujemy losowi, albo przeznaczenie zawlecze nas tam gdzie powinno Szkoa hedonistw- naley zaywa szczcia, ycia bo i tak naszego losu nie zmienimy, cho jest to gonienie za czym co jest widmem. Szkoa samobjcw- zaoona przez Hegezjasza, ktry twierdzi, e skoro tragedia i tak si dopeni to sami moemy zdecydowa kiedy skoczy si nasz ywot. Hegezjasz za zrezygnowa z pozytywnego charakteru przyjemnoci; ten pesymista mniema, e pozytywne przyjemnoci nie dadz si w yciu osign i e przeto jako cel naley sobie stawia brak trosk i smutkw. Szkoa sceptykw- mwi o tym, ze nie moliwe jest osigniecie wiedzy, poznania i rozumienia wiata. Sceptycy wtpia czy moliwe jest jakiekolwiek poznanie. Nowoytno: Schopenhauer - uwaa, e zo jest bardziej realne ni dobro, zwaszcza jeli zo rozumie si jako cierpienie - zo jest pierwotnie silniejsze i bardziej wyraziste ni dobro - koncepcja woli- wola jest uniwersalnym pierwiastkiem w wicie, wszystko chce istnie jak najduej - potrzeby ludzkie s niezaspokojone - wola istnienia jest niespeniona - wiat = bl Nietzsche Twrca pojcia dekadencji rozumiana jako schyek, upadek, ludzko chyli si ku upadkowi Nadczowiek- oparty na nowych zasadach, przewartociowanie wszystkich wartoci Katastrofizm- zmierzamy ku katastrofie, grozi nam upadek Oswald Spengler- :Upadek Zachodu- nieuchronno upadku zawarta w centrum kultury i cywilizacji ludzkiej. W kadej kulturze rozwj duchowy nie nada za materialnym. Kultura upada pod ciarem cywilizacji. Teoria Ortega Gasset- bunt mas- snuje wizj, e umasowienie kultury oznacza jej degradacj, bunt mas jest nieuchronny

Witkacy- stworzy katastroficzn wizj w oparciu o przesanki, e kultura powoduje dezintegracj. Narodziny totalitaryzmu = bunt mas Egzystencjalizm XXw. - pokazuje tragedi egzystencji indywidualnej, tragedia jest rysem charakterystycznym dla ludzkiego losu A. Camus- Mit Syzyfa- heroizm ludzkiego losu polega na tym, e znosi si klski Kwestie optymistyczne: 1. Optymizm intelektualny- Sokrates- wiedza jest moliwa do osignicia, czowiek ju j ma, chodzi o to by j z siebie wydoby Intelektualizm etyczny- jeli wiem co jest dobre to bd czyni dobro, skoro wiedza jest dostpna, to dobro tez jest moliwe 2. Optymizm chrzecijaski(dobrej nowiny)- chrzecijastwo gosi dobra nowin, doktryn zbawienia, odkupienia Apokatastaza- teoria powszechnego zbawienia, pieko jest puste Teoria predestynacji- kady czowiek jest z gry przeznaczony do zbawienia kub potpienia i nic si nie da zrobi 3. Optymizm owieceniowy Teoria postpu- wszystko idzie ku lepszemu dziki zdolnociom intelektualnym(optymizm poznawczy) 4. Optymizm historiozoficzny- Hegel- dzieje to proces rozumny, racjonalny, bo wiat jest racjonalny. Wszystko co si dzieje jest podporzdkowane rozumnym prawom historii 5. Optymizm moralny- ludzie wykorzystuj narzdzia, jakich wiedza im dostarcza, by czyni dobro, by wiat stawa si lepszy 6. Optymizm pozytywistyczny A. Comte- koncentrujemy si tylko na prostych faktach, poznajemy je, a skoro wicej o nich wiemy to moemy na nie wpywa Pytanie o sens i bezsens Chodzi tu gwnie o cierpienie czy ma ono sens? Cierpienie ma sens, cho naley je eliminowa Cierpienie jest uzasadnione poprzez arbitraln decyzj Boga. (Po prostu Bg tak chcia). Bg poddaje czowieka prbie. Tu przykadem moe by najbardziej znany tekst o cierpieniu zawarty w Biblii - Ksiga Hioba. Przypomnijmy - Bg zsya na swojego wiernego czciciela, pobonego Hioba, coraz wiksze cierpienia fizyczne i psychiczne. Ani Hiob ani jego bliscy nie pojmuj sensu tych cierpie. Pozornie chodzi tu o sprawdzenie, czy Hiob wytrwa w swej wierze. Cierpienie moe te by spowodowane wycznie przez samego czowieka. Cierpienie ma sens, ale jest nieuchronne Cierpienie ma sens i jest czym pozytywnym Mona uzna, e cierpienie jest ze swej natury bezsensowne Wanie jego istnienie w wiecie kae stwierdzi, i wiat z natury jest zy, a w kadym razie

obojtny. W najskrajniejszej wersji taki pogld zosta wyraany w pogldach Artura Schopenhauera i jego mniej znanych nastpcw - Edwarda von Hartmanna i Mainlndera. Wola czy Niewiadome, ktre s przyczyn cierpie odczuwajcych stworze, same s "lepe" i bezosobowe i nie mona ich ani oskara, ani liczy na ich pomoc. Swoista terapia, jak proponuje Schopenhauer, zaley wycznie od jednostek, ktre od takiej sytuacji potrafi si uwolni. W gruncie rzeczy podobne myli mona odnale w egzystencjalizmie. 10. Zagadnienie psycho-fizyczne, spr o natur ludzk. Dualizm Kartezjaski- istniej dwa rodzaje rzeczywistoci Descartes dotar do konkluzji, i istnieje, za o jego "byciu" stanowi to, e myli - ("Cogito, ergo sum" - Myl, wic jestem). Pojmowa siebie jako przedmiot, substancj, ktrej zasadnicz wasnoci- a wic przymiotem, bez ktrego nie mgby "by"- jest mylenie. Descartes sdzi, e istota ludzka skonstruowana jest z dwch substancji. Posiada wiadomy intelekt i materialne ciao. Materializm- wszystko jest materialne, naley odrzuci dualizm Kartezjusza Monizm- wszystko jest duchowe, ciaa nie ma, nie ma cielesnoci Teoria dwch stron- wszystko co wiemy o wiecie wiemy z dwch rde- wrae i przey Narzdy- zamknite jednostki duchowe Malebranche- Bg tak jako sprawia Interakcjonizm- interakcje zachodzce midzy strumieniami zjawisk 11. Staroytne i nowoytne koncepcje w antropologii filozoficznej. Problem wolnej woli. Sokrates i szkoy posokratejskie. Antropologia platoska i arystotelesowska Antropologia filozoficzna (filozofia czowieka) dzia filozofii zajmujcy si kwestiami natury czowieka, jego bytem osobowym, dziaalnoci, wyjanieniem jego miejsca we wszechwiecie, przyrodzie i spoeczestwie. Sokrates (Vw pne) zajmowa si czowiekiem, uczyni z niego oddzielny przedmiot zainteresowa. Przyroda go nie interesowaa. Nurt charakteryzuje si koncentracj zainteresowa fil. na rozmaitych aspektach ycia jednostki ludzkiej, a zwaszcza na aspekcie moralnym. Wspczenie ten nurt wystpuje w fil egzystencjalistycznej. Egzystencjalizm w centrum stawia egzystencje indywidualn. Platon rozumia czowieka jako byt duchowy, dusz; ciao miao dla niego znaczenie drugorzdne. W duszy czowiek mona wyrni trzy czci: rozumn, ktra powinna wada czowiekiem, oraz gniewliw i podliw, ktre naley podporzdkowa tej pierwszej. Dusza istniaa przed ciaem, a ciao jest dla niej wizieniem. Arystoteles rozumia czowieka jako jedno duszy i ciaa. Ciao jest materi, a dusza form czowieka. Arystoteles przeprowadzi wiele szczegowych bada na temat psychiki czowieka, jego emocjonalnoci. Antropologia filozoficzna Augustyn z Hippony zakadaa dualizm ontologiczny osoby ludzkiej. Natur czowieka wedug niego tworzy duchowa, niematerialna dusza i materialne ciao. S one ze sob najcilej zjednoczone. w. Tomasz przedstawi bogat koncepcj czowieka, gwnie w oparciu o pogldy Arystotelesa. Czowiek oprcz swojej istoty posiada akt istnienia, czynicy jego istot realn, wanie istniejc. Jest osob. Dusza ludzka jest form ciaa. W czowieku s obecne trzy sfery: biologiczna,

psychiczna i duchowa. Czowiek posiada jedenacie podstawowych rodzajw uczu, ktre nale do sfery psychicznej. W sferze intelektualnej obecny jest intelekt oraz wola. Kartezjusz gosi dualizm w ontologii i antropologii. Czowiek skada si z duszy (res cogitans) i ciaa (res extensa). Kant uwaa, i czowiek poznaje tylko fenomeny, natomiast rzecz sama w sobie jest dla niego niepoznawalna. Rozrni rozsdek i rozum. 12. Spr o rda poznania i wiedzy (empiryzm, racjonalizm, aprioryzm, aposterioryzm, irracjonalizm etc.). Ewolucyjna teoria poznania Wiedza wyraa si w postaci twierdze. Twierdzenia zoone s z poj, eby mie wiedz trzeba formuowa twierdzenia, eby wiedzie trzeba zna tre poj. Do wiedzy potrzebne jest twierdzenie, ale i definicja poj- idee. w. Augustyn- Bg robi co z niczego, wic idee to treci w umyle boskim Kant wyrni dwa sposoby klasyfikacji twierdze: - analityczne- tre twierdzenia jest wynikiem analizy pojcia - syntetyczne- daj co wicej Czyste przyrodoznawstwo: - fizyka teoretyczna tw. Teoretyczne s syntetyczne a jednoczenie aprioryczne (bo s niekwestionowane). To co aprioryczne nie moe by ze wiata, musi pochodzi z podmiotu. Wiedza jest zawsze kogo i o czym. Pojcia : czas i przestrze formy w jakich czowiek uchwytuje rzeczywisto. Z dowiadczenia pochodzi tre. Bez form apriorycznych nasze dowiadczenie jest lepe. Aprioryczno tkwi w podmiocie. Przy pomocy apriorycznych form uchwytujemy tre, a dziki rozumowi budujemy twierdzenia. Nie ma wiedzy bez dowiadczenia. Nasza wiedza dotyczy fenomenw. Jeli idee pojawiaj si w umyle to mona dokona operacji mylowych i z tego tworz si twierdzenia. Istniej prawdy uprzednie od ludzkiej wiedzy. Istniej twierdzenia a priori (ju dane) musimy je tylko odkry. Leibniz- twierdzenia a priori istniej, s analityczne(wynikaj z analizy treci, definicji poj) Newton istnieje absolutna przestrze i absolutnie uniwersalny czas, ktry mierzy przebieg procesw. Przestrze i czas s niezalene od tych zjawisk. Ta teoria odkrywa absolutn prawd o rzeczywistoci maj a aprioryczny charakter. Wszystko co mamy w umyle dotyczy wiata. Jest to wiedza przypadkowa i niepewna. Lock caa wiedza jest a posteriori. Ta wiedza nie istnieje wczeniej, ale ma charakter niepodwaalnej waciwoci. Hume albo mamy wiedz niepodwaaln (nie wiadomo czy dotyczy wiata i nie daje nic o wiecie). Aprioryzm Pogld wedug ktrego moliwe jest poznanie a priori, tj. przed dowiadczeniem, nie opierajce si na nim. Aprioryzm skrajny traktuje poznanie a priori jako jedyne obowizujce, tym samym nie odnosi si do innych metod poznania. Taki pogld wystpuje midzy innymi u Platona i Parmenidesa. W filozofii wspczesnej istnieje take aprioryzm umiarkowany, zakadajcy istnienie

wiedzy apriorycznej, ktra obok wiedzy wspartej poprzez dowiadczenie buduje prawdziwy obraz rzeczywistoci. Aposterioryzm, w filozofii stanowisko epistemologiczne, wg ktrego prawdziwe poznanie dokonuje si wycznie w oparciu o uprzednie dowiadczenie (a posteriori) i potwierdzone moe by tylko poprzez bezporednie lub porednie odwoania si do owego dowiadczenia. Aposterioryzm, stanowicy przeciwiestwo aprioryzmu, jest metodologicznym odpowiednikiem empiryzmu. Empiryzm, kierunek filozofii, wg. ktrego jedynym lub gwnym rdem bd rodkiem poznania jest dowiadczenie zmysowe (zewntrzne lub wewntrzne). 1) empiryzm genetyczny - gosi, e umys ludzki jest pierwotnie nie uksztatowany (tabula rasa). Napenia go wiedz dopiero dowiadczenie. 2) empiryzm metodologiczny - pogld, wg. ktrego uzasadnienie poznania ludzkiego musi by oparte bezporednio lub porednio na dowiadczeniu aposterioryzm. 3) empiryzm w okresie renesansu - zwany naturalizmem empirycznym stanowi pocztek osigni badawczych L. Da Vinci, M. Kopernika, J. Keplera i G. Galileusza i podstaw empirycznej filozofii przyrody, ktrej twrcami i teoretykami byli: B. Teseliusz (1508-1588) i T. Campanella (15681639). 4) empiryczny naturalizm spoeczny T. Hobbesa, ktry nie tylko postulowa, ale stara si wykaza i uzasadni przynaleno czowieka do wiata i spoeczestwa. Hobbes odrzuci scholastyczn metafizyk na rzecz materialistycznej filozofii przyrody. 5) empiryzm racjonalistyczny J. Locke'a, wyprowadza poznanie z dowiadczenia i dowiadczeniem go ogranicza. Empiryzm poznawczy znalaz zastosowanie w empiryzmie moralnym, ktrego wyrazem mia by utylitaryzmu, wg ktrego jedynym kryterium dobra i za moralnego jest opinia ludzka. 6) empiryzm sceptyczny D. Hume'a, wprowadzi zasady nieograniczonej tolerancji w sprawach moralnoci i religii. Odrzuci wszelk metafizyk i poszukiwa takiej wiedzy, ktra nie budzi zastrzee. Przykadami jej byy matematyka i konkretna wiedza oparta na faktach. 7) empiryzm logiczny (indukcyjny), twrcami jego byli: J. Bentham oraz J. Mill, odrzucajc metafizyk, uwaali dowiadczenie za jedyne rdo wiedzy teoretycznej i praktycznej. Przez dowiadczenie rozumieli nie tylko ogld danego faktu jednostkowego, lecz take zoony proces kalkulacji i rachunku, moliwie najwikszej liczby warunkw i okolicznoci poprzedzajcych go, wsptowarzyszcych mu i z niego wynikajcych, aby dopiero na tej podstawie wyciga wnioski i formuowa oceny. 8) empiryzm metodologiczny J. S. Mill odrzuca wszelkie aprioryczne (wstpne) zaoenia: znalaz zastosowanie przede wszystkim w logice, ktr opar na indukcji, dowiadczeniu i kojarzeniu faktw. Racjonalizm filozoficzne podejcie w epistemologii zakadajce moliwo dotarcia do prawdy z uyciem samego rozumu z pominiciem dowiadczenia, poprzez stworzenie systemu opartego na aksjomatach, z ktrych poprzez dedukcj mona wywie cao wiedzy. Racjonalizm w nowoytnej filozofii wywodzi si od Kartezjusza. W anglosaskiej tradycji filozoficznej bywa nazywany racjonalizmem kontynentalnym. (Heraklit, Eleaci, Demokryt) Racjonalizm metodologiczny to aprioryzm.

Irracjonalizm to pogld filozoficzny, goszcy, e rzeczywisto jest niedostpna poznaniu rozumowemu. Nurt ten odwouje si do przekona wyprowadzonych z intuicji, wiary, instynktu i tradycji. Wyksztaci si pod koniec epoki owiecenia jako protest przeciw racjonalizmowi. Freud twierdzi, e istnieje w psychice co o czym rozum nie wie. (Bergson, Nietzsche- rozum jest narzdziem deformacji rzeczywisto, w.Augustyn- przewaga irracjonalnych si nad rozumem) 13. Prawda, jej pojcia, gwne definicje, interpretacje i teorie. Falsyfikacjonizm. ZAGADNIENIA PRAWDY Klasyczna definicja prawdy: prawda polega na zgodnoci myli z rzeczywistoci (Veritas est adaequatio rei et intellectus), Arystoteles (384-322p.n.e.) Wersja ucilona: myl m jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy m stwierdza, e jest tak a tak i rzeczywicie jest tak a tak Wariant jzykowy: sd (zdanie) jest prawdziwy jeli jest zgodny z rzeczywistoci jeli jest tak, jak on mwi. Zdanie nieg jest biay jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy nieg jest biay. Zdanie p jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy p Sd jest faszywy nie jest prawdziwy Zasada dwuwartociowoci: Kade zdanie jest prawdziwe albo faszywe (nie ma zda troch prawdziwych troch faszywych lub zda ani prawdziwych ani faszywych) Argumenty przeciwko klasycznej definicji prawdy (sceptycyzm): - zgodno nie moe by rozumiana jako podobiestwo midzy myl a rzeczywistoci. Przedmioty materialne nie s w adnym sensie podobne do myli lub do treci myli. - zgodno nie moe si odwoywa do jakiego kryterium, bo samo to kryterium musiaoby zakada take jakie kryterium. Sceptycy twierdz, e aby zdoby uzasadnion wiedz, trzeba do niej doj stosujc jakie kryterium, o ktrym by si z gry wiedziao, e jest ono wiarygodne. Nieklasyczne koncepcje prawdy: Opieraj si na przekonaniu, e prawda jest zgodnoci myli z ostatecznymi i nieodwoalnymi kryteriami - koherencyjna teoria prawdy gosi, ze zgodno polega na spjnoci myli (twierdze, zda) midzy sob - teoria powszechnej zgody gosi, e prawdziwe jest to, co jest powszechnie uwaane za prawdziwe - teoria oczywistoci gosi, ze prawdziwe jest to, co jest oczywiste - teoria pragmatyczna gosi, e prawdziwe jest to, co jest poyteczne (co przynosi podany skutek) Obrona klasycznej definicji prawdy (przeciwko sceptycyzmowi): - skoro nigdy nie mona si dowiedzie, czy myl jest zgodna z rzeczywistoci, to

sceptycyzm prowadzi do wniosku, e nie mona si nigdy niczego dowiedzie (niczego nie mona poprawnie uzasadni). - w szczeglnoci nie mona uzasadni samej tezy sceptykw, co prowadzi do sprzecznoci - uzasadnienie jakiego twierdzenia wymaga jedynie zastosowania poprawnego kryterium, a nie wymaga uzasadniania jego samego Alfred Tarski (1901-1983) ucili i sformalizowa klasyczne pojcie prawdy: Pojcie prawdy w jzykach nauk dedukcyjnych (1933) Deflacjonizm gosi, e spr o natur prawdziwoci jest bezprzedmiotowy. Przymiotnik prawdziwy nie wyraa bowiem adnej oglnej cechy. Peni on natomiast pewn funkcj konwersacyjn. Deniem jest prawdziwa wiedza, a moemy j mie jeli uchwycimy prawdziw rzeczywisto. Jeli rozum zespoli si z rzeczywistoci to pozna to co prawdziwe Heraklit twierdzi, e istnieje logos, ktry jest cech rzeczywistoci i umysu. Jzyk potoczny te nas ku temu skania. Mona zada pytanie, czy to ma sens. Rzeczywisto jest jaka jest, a to my nadajemy jej znaczenie poprzez swoje wraenia. Prawdziwa wiedza ma rda w Bogu. eby ustali prawdziwo trzeba bada zjawiska. Prawdziwo bd nieprawdziwo dotyczy pewnych zda, nie wszystkich. Jeeli dotyczy zda to te zdania musz by adekwatne do rzeczywistoci, aby stwierdzi ich prawdziwo. Zmierzamy do tego, by nasza wiedza bya adekwatna do rzeczy. na czym ma polega adekwatno tego, co pomyle a materialne? S midzy tym radykalne rnice. Jak porwna myl o czym z tym czym? Z punktu widzenia Kartezjusza nie ma takiej moliwoci. jak sprawdzi czy adekwatno zachodzi? Trzeba porwna podmiot z przedmiotem. Trzeba dokona operacji poznawczej. Adekwatno jest nie kryterialna. Nie da si sprawdzi prawdziwoci konkretnych zdarze. Prawdziwo cecha pewnych zjawisk, przedmiotw. Cecha przysugujca sdom, twierdzeniom. Prawdziwe zoto, mio stwierdzenie odnoszce si do podmiotu, a nie przedmiotu, ch eby pokaza, e nie podrba. Prawda wolnej wiedzy ma obraz w Bogu. Prawdziwa jest wiedza, ktra od Boga pochodzi. Nie ma ucieczki od pyta ontologicznych do epistemologicznych, bo pytanie skd to wiemy? wraca jak bumerang. To jest prawdziwa mio = prawdziwe jest zdanie, e to mio. Prawdziwo lub nieprawdziwo dotyczy tylko niektrych zda. Wielu zda si nie da si sklasyfikowa czy rozstrzygn. Prawdziwo zdania zaley od adekwatnoci rzeczywistoci. Prawda = zgodno myli z rzeczywistoci. Z punktu widzenia Kartezjusza nie ma takiej moliwoci, bo midzy nimi jest rnica. Klasyczna definicja prawy nie mwi jak rozstrzygn prawdziwoci pewnych zda.

Alfred Tarski stwierdzi, e w jzyku trzeba wyodrbni rne poziomy. Istnieje poziom odniesie przedmiotowych jzyka. Sematyczna definicja prawy oraz interpretacja klasycznej definicji prawdy. Meta poziom w ktrym odnosimy si do zda. W ten sposb unikamy paradoksu tematycznego. 80% badanych uwaa, e Bg istnieje zdanie prawdziwe, meta poziom. Teorie jawnie zmylone s spjne. Psychopata ma spjny obraz wiata. Wspczesna nauka jest niespjna. Jest te inna teoria: konsensualna (zgody powszechnej) Ci, ktrzy j wypowiadaj, zgadzaj si, np. lekarze w diagnozie. Demokracja nie ustala si prawdy, tylko to, kto ma rzdzi. adna zdania normatywne nie podlegaj kryterium prawdy/faszu. Etyka te nie. Prawdziwo orzeka si o tym, co jest, a nie co by powinno. Koncepcja pragmatyczna kryterium prawdy to jest praktyczna uyteczno. Praktyka weryfikuje teori, to sprawdzian. Gotlob Frege logik, prawdy si nie da zdefiniowa, prawdziwo jest niedefiniowana. Karl Popper dwie drogi budowania twierdze: a) dedukcja jedno wyjciowe, aksjomat i std wyprowadzamy, b) indukcja odwrotnie. Falsyfikacja podwaanie, wykazywanie prawdziwoci teorii. Odrzucanie faszywych, aby uzyska prawdziw, ale czy ona na pewno jest prawdziwa. Nauka ma demaskowa fasz, a nie szuka prawdy czy szuka dowodw na prawdziwo swej nauki. Teoria przyjmujca istnienie Boga jest nienaukowa. Naukowa dziaalno jest krytyczna, w nauce szukamy kontrargumentw. 14. Spr o granice wiedzy (idealizm-realizm epistemologiczny, sceptycyzm, agnostycyzm) Wiedza, jej temat przybiera specyficzn posta, czsto jest utosamiana z nauk. Czym jest nauka? Czy naukowe znaczy bardziej miarodajne? Pewne pojcia maj charakter empirycznie sprawdzalny. Nauki formalne maj wewntrzn prawidowo swoich wasnoci. Nauki realne empirycznie poznawalne. Wiedza o istnieniu siebie samego Cogito; teza niezaprzeczalna. Nie da si wyj poza granice wasnej wiadomoci. Immanentyzm pozostaje wewntrz lub idealizm immanentny wiedza tylko o sobie. Jeeli co jest psychiczne to jest wiadome Freud zakwestionowa to, wiadomo dana w formach znakw (symbole senne, czynnoci mimowolne). Pytanie czy jestemy w stanie spenetrowa cudz wiadomo tak samo jak wasn?

Berkeley wszystko co jestemy w stanie pozna to nasze stany wewntrzne, psychiczne. wiat to nic innego, jak ukad wrae. Istnie to, to samo, co by postrzeganym esse = perci pi. Podejcie transcendentne: transcendentalizm zdolno przekraczania granic wiadomoci. w czynnociach poznawczych, uznawany przez Kanta za ostateczne zaoenie filozofii, reprezentuje go fenomenologia. Realizm ontologiczny w sporze o uniwersalizm i epistemologiczny. Realizm krytyczny reprezentowany przez Lockea. Karl Popper epistemologia bez poznajcego podmiotu, wyeliminowa subiektywno podmiotu. Kartezjusz i Kant mwili o subiektywnoci, czyli aktywnym udziale podmiotu. Wiedza zawsze istniaa cho nie byo ludzkiej wiadomoci. Wyznaczanie granic wiedzy oznacza wyznaczanie niewiedzy. Agnostycyzm pogld o nieuchronnoci wiedzy, pewne treci nie bd nam poznawczo dostpne. Ja nie wiem o Bogu nic, ale on istnieje. Teologia agofatyczna Bg nas nie przerasta, e nic o nim wiedzie nie moemy. Kant rzeczy same w sobie s niepoznawalne. Spinoza jedna substancja, ktra ma wiele atrybutw (mylenie, rozcigo). Nauka sama odkrywa swoje granice. Kurt Godel zbiory twierdze jeli s odpowiednio liczne. twierdzenie limitacyjne limituj granic wiedzy. Thomas Kuhn caa wiedza ludzka ma charakter paradygmatyczny. Kada wiedza dostpna tylko na podstawie pewnych zaoe. Granica wiedzy jest paradygmatem w obrbie, ktrego ona si rozwija. L. Wittgenstein granice mego jzyka s granicami mego wiata. Czego nie da si wyrazi jzykowo, to jest poznawczo nie do odgarniania. Gorgiasz -> niczego nie ma, nawet gdyby byo, to byoby wyraalne. wiat nie jest odkrywany, wiat jest tworzony. Jeeli szukanie wiedzy, to tak naprawd zawsze znajdziecie to, czego chcecie szuka. Dowiemy si tylko tyle, ile zawrzemy w tym pytaniu. Pytanie okrela zakres wiedzy jak uzyskamy. sceptycyzm tego si nie da rozstrzygn. Sceptyk jest antydogmatykiem. Cigle wtpi. 15. Podstawowe zagadnienia filozofii nauki i socjologii wiedzy. Teoria cigoci i kumulatywnoci wiedzy (owiecenie, pozytywizm) a koncepcja rewolucji naukowych i paradygmatycznoci wiedzy (Kuhn). Filozofia nauki dzia filozofii zajmujcy si badaniem filozoficznych podstaw nauki, jej jzyku i rozwoju oraz jej metod, starajcy si odpowiedzie na pytanie, jakie pogldy mona uzna za naukowe, a jakie nie, i dlaczego.

Pocztkowo filozofia nauki zajmowaa si metodami konstrukcji teorii naukowych, potem analiz etapw rozwoju nauki, paradygmatami i programami badawczymi nauki. Obecnie zajmuje si sposobami istnienia przedmiotw teoretycznych, statusem teorii naukowych, metod i hipotez czy te celem oraz przyczyn istnienia praw fizyki Gwne kierunki filozofii nauki to: scjentyzm Rudolf Carnap, Stegmller), racjonalizm krytyczny (Karl Popper, Hans Albert), konstruktywizm (Lorenzen, Kambartel), transcedentalny uniwersalny pragmatyzm (Apel, Jungen Habermas). Socjologia wiedzy- termin ten zosta stworzony przez niemieckiego filozofa Maxa Schelera. Dzia socjologii szczegowej; analizuje zwizki midzy spoecznymi warunkami powstania wiedzy ( nauki ) a jej treci. Socjologia wiedzy prbuje nakreli lini wiodc od myli do myliciela i jego wiata spoecznego. Najbardziej widoczne jest to wwczas, gdy myl suy usankcjonowaniu konkretnej sytuacji spoecznej, to znaczy, gdy j objania, usprawiedliwia i uwica. Teoria cigoci wiedzy Teoria cigoci i kumulatywnoci wiedzy kumulatywno wiedzy naukowej - tworzenia nowych rozwiza teoretycznych poprzez analizowanie i kojarzenie rezultatw bada w jedn cao Kumulatywno- wymowa gwnie pejoratywna; lawina informacji; nawarstwianie si, nakadanie si wiedzy; starzenie si wiedzy, dewaluowanie si wiedzy Cigo- ????? KONCEPCJA REWOLUCJI NAUKOWYCH- zerwaniu ze staroytn i redniowieczn koncepcj nauki oraz na przeorientowaniu celu, metody i przedmiotu poznania naukowego. przyczynia si do rozwoju nauk szczegowych (zw. matematyczno-fizycznych), do powstania nowego obrazu natury i kosmosu, a sam nauk wczya do programu kontroli i przebudowy wiata. Efektem r. n. jest rozwj technologii. PARADYGMATYCZNO WIEDZY (Kuhn)- to zbir poj i teorii tworzcych podstawy danej nauki nie jest on dany raz na zawsze - lecz jest przyjty na zasadzie konsensusu wikszoci badaczy, moe okresowo ulec zasadniczym przemianom prowadzcym do gbokich zmian w nauce zwanych rewolucj naukow musi: by spjny logicznie i pojciowo, by jak najprostszy i zawiera tylko te pojcia i teorie, ktre s dla danej nauki rzeczywicie niezbdne, dawa moliwo tworzenia teorii szczegowych zgodnych ze znanymi faktami.

16. Kwestia czystego (niezinterpretowanego) dowiadczenia i czystych faktw. Kontekst odkrycia a kontekst uzasadnienia. Kwestia jzyka i schematw konceptualnych (Wittgenstein, Quine, Davidson). Odkrywanie czy wynajdowanie (Rorty)? Redukcjonizm (fizykalizm, socjobiologia) i holizm; uniwersalizm a indywidualizm metodologiczny. Odrbno metodologiczna nauk spoecznych i przyrodoznawstwa (Dilthey, Znaniecki, Ossowski). Czyste dowiadczenie

Punkt wyjcia teorii poznania musi by wolny od jakiegokolwiek bdu. Poniewa za bd jest moliwy tylko w myleniu (sdach), przeto ten punkt wyjcia musi by dany wiadomoci przy cakowitym pohamowaniu mylenia. Takich treci wiadomoci dostarczaj nam bezporednio nasze zmysy w postaci postrzee (dowiadcze); poniewa jednak w potocznym poznaniu i samopoznaniu z reguy wystpuj one w poczeniu z myleniem, przeto takie czyste dowiadczenie otrzymujemy dopiero w rezultacie procesu jego sui generis rekonstrukcji. wiat czystych dowiadcze stanowi chaos poszczeglnych treci wiadomoci, pozbawionych jakichkolwiek zwizkw i nie rnicych si midzy sob pod wzgldem znaczenia i wartoci. Dopiero mylenie - jego pojcia - umoliwia wskazanie zwizkw czcych dowiadczenia i rozrnienie ich wartoci. (Np. aby mc powiedzie o jakich dwu dowiadczeniach, e s sobie "rwne", trzeba najpierw mie pojcie rwnoci.) Czyste dowiadczenie jest dla wiadomoci pozbawion istoty zewntrznoci" i tylko wskazuje na okrelone pojcie i stawia je w odpowiedniej formie w wietle wiadomoci. Myl, czyli pojcie, nie jest produktem czystych dowiadcze. Dowiadczenia te s tylko bodcem do zastosowania do nich myli, czsto te do ich wytworzenia, ale proces ten pod wzgldem treci jest od nich niezaleny. wiat myli wic jest samodzielny wzgldem wiata dowiadcze. Tak wic w wiecie treci naszej wiadomoci zrazu mamy dany nam wiat czystych dowiadcze - wrd nich take (jeszcze nie dajce si od nich odrni) myli (pojcia). Dopiero za wtrnie odkrywamy, e myli te mog zosta nam dane, tj. pojawi si nam, tylko wtedy, kiedy sami je wytworzymy; w ten sposb konstatujemy ich specyficzny charakter, tj. ich wzgldn niezaleno od pozostaych postrzee (dowiadcze) Czyste fakty Czysta wiadomo to byt absolutny, nieredukowalny; jest kresem wszelkiej redukcji; potem nastpuje etap badania genetycznego odsonicie czystej wiadomoci pozwala na odkrycie genezy konstytuowania si wiata w naszej wiadomoci Kontekst odkrycia i uzasadnienia Stanowisko Feyerabenda przedstawia si nastpujco. Krytyczny racjonalizm (jak rwnie wczeniejsze metodologie) stwierdza, e odkrycie moe by irracjonalne i na og nie jest wynikiem stosowania jakiej powszechnie wanej metody. Za jego uzasadnienie lub krytyka rozpoczyna si dopiero po odkryciu i przebiega w sposb uporzdkowany, zgodnie z okrelonymi reguami. Feyerabend nie neguje, e taki stan rzeczy ma faktycznie miejsce, stawia jednake nastpujce pytanie. Bezwzgldna wierno reguom, czyli cise stosowanie metod krytycyzmu i dedukcji, co skada si na kontekst uzasadnienia, doprowadziaby, stwierdza, do unicestwienia nauki. Z faktu, e nauka nadal istnieje wyciga wniosek, e zalecenia metod fundujcych kontekst uzasadnienia czsto naruszano. Filozofia jzyka dzia filozofii podejmujcy problem natury, pochodzenia oraz uycia jzyka. Filozofw analitycznych interesuj cztery kluczowe problemy: natura znaczenia, uycie jzyka, rozumienie jzyka oraz relacja midzy jzykiem a rzeczywistoci. Dla filozofw kontynentalnych z kolei, filozofia jzyka rozpatrywana jest nie jako osobne zagadnienie, lecz jako cz logiki, historii lub polityki. Teorie ukierunkowane na prawd utrzymuj, e znaczenie to warunki, pod ktrymi wyraenie moe by prawdziwe lub faszywe. Alfredem Tarskim i Donaldem Davidsonem. Wittgenstein jzyk baluje (chodzio tu chyba o to, e mamy do czynienia z wieloma wyraeniami, ich znaczeniem, a jzyk cay czas mutuje) Badania nad jzykiem nauki (fizyka zmatematyzowana)
L. Wittgenstein granice mego jzyka s granicami mego wiata. Czego nie da si wyrazi jzykowo, to jest poznawczo nie do odgarniania.

a) Quine Dwa dogmaty empiryzmu (1951) - neguje prawdziwo tezy, e da si przeprowadzi rnic midzy sdem analitycznym (a priori) i sdem syntetycznym (a posteriori) - istnieje zwizek midzy zdaniami empirycznymi, a zdarzeniami, ktre potwierdzaj lub falsyfikuj te zdania (Quine mwi, e zwizek ten nie jest jednoznaczny) [Carnap by mistrzem dla Quinea, a Quine dla Davidsona] b) Davidson: - Rozumienie jzyka - Rozumienie innych osb - Znajomo wiata Te 3 aspekty daj peny wgld w to, czym jest jzyk i jak funkcjonuje. Zbliy si tym do Gadamera; Davidson wystpowa przeciwko tezie relatywizmu jzykowego, nieprzekadalnoci jzykw i obrazw wiata- gdyby istnia (relatywizm) nie mona byoby go ani stwierdzi, ani odkry sprzeczno performatywna. ????? Rotry ?????????
R. Rorty nauka jest wytworem kultury spoecznej; jest wytworzona, a rzeczywisto te jest wytworzona.

REDUKCJONIZM- wszystkie zjawiska maj charakter jednorodny, te bardziej skomplikowane moemy zredukowa do prostszych. Zgodnie z redukcjonizmem badanie zoonego ukadu powinno zosta rozpoczte poprzez wyrnienie jego fragmentw, okrelenie mechanizmw i sposobu w jaki owe fragmenty si zachowuj i nastepnie opisanie zachowania bardziej zoonego ukadu jako konsekwencji wasnoci wczeniej wydzielonych fragmentw. Fizykalizm, postulat sprowadzenia poj i terminw wszystkich nauk empirycznych do jzyka fizyki, ktry uwaany by za najdoskonalszy, poniewa nie wykracza poza relacjonowanie wycznie cile wymierzalnych i intersubiektywnie sprawdzalnych faktw. Jedno z gwnych hase neopozytywizmu. Socjobiologia-celem jest wyjanianie zachowa spoecznych wszystkich gatunkw poprzez rozpatrywanie tych zachowa w kontekcie dziaania si doboru naturalnego. Dobr naturalny jest rozpatrywany jako mechanizm dziaajcy na poziomie organizmu lub poszczeglnych genw (egoizm genetyczny). Socjobiologia jest czsto traktowana jako cz biologii i socjologii. Socjobiologia stosuje cise matematyczne modele do opisu zachowania zwierzt oraz ich stabilnoci ewolucyjnej.

HOLIZM-wedug ktrego wszelkie zjawiska tworz ukady caociowe, podlegajce swoistym prawidowociom, ktrych nie mona wywnioskowa na podstawie wiedzy o prawidowociach rzdzcych ich skadnikami. Caoci nie da si sprowadzi do sumy jej skadnikw. punkt widzenia, z ktrego caostki (holony) s waniejsze ni elementy.

holizm poznawczy - koncepcja goszca, i jednostka moe si nauczy wszystkiego, czego moe, studiujc kompleksowo zachowania ukadw caociowych raczej, ni zachowa indywidualnoci, caociowe spojrzenie w filozofii nauki i filozofii jzyka stawiajce zaoenie, i znaczenie i prawdziwo naszych twierdze nie moe by badana odrbnie, musi by szacowana jako czci wikszych teorii, grup teorii, lub caoksztatu naszych wierze o wiecie. holizm spoeczny - pogld, wedle ktrego indywidualnoci mona zrozumie tylko w terminach dziaa lub instytycji w jakich one partycypuj, holizm spoeczny jest konkurencyjny w

pewnych aspektach do indywidualizmu, opiera si na teleologicznym i metafizycznym zaoeniu, i zachowania caostek determinuj zachowania ich czci raczej ni na odwrt; holizm metodologiczny i metodologiczny indywidualizm zakadaj odmienne metodologiczne ramy studiw zjawisk, bez skupiania si na ich faktycznym stanie, podczas gdy holizm metafizyczny zakada, e caostki s odrbnymi bytami, ktrych istnienie nie moe by sprowadzone do ich skadowych. UNIWERSALIZM-denie do ogarnicia pewnej caoci, objcia wszystkiego, caoksztat postaw i uznanie zasady dominacji caoci nad czciami; powszechno. zesp pogldw filoz., uznajcych wyszo i dominacj caoci nad czciami, ogu nad jednostkami.
INDYWIDUALIZM METODOLOGICZNY-zgodnie z ktr istotne znaczenie przyznawano tylko jednostkom. Postaw t charakteryzuje silne poczucie niezalenoci i odrbnoci osobistej oraz postpowanie odbiegajce od oglnie przyjtych wzorw i norm. Indywidualizm wie si z przekonaniem o szczeglnej roli jednostki, ktra stoi ponad tumem.
Wiedza, jej temat przybiera specyficzn posta, czsto jest utosamiana z nauk. Czym jest nauka? Czy naukowe znaczy bardziej miarodajne? Pewne pojcia maj charakter empirycznie sprawdzalny. Nauki formalne maj wewntrzn prawidowo swoich wasnoci. Nauki realne empirycznie poznawalne. W. Dilthey stwierdzi, e istniej dwa rodzaje nauki. Geistes = nauki o duchu. Nauki humanistyczne wykazuj pewn specyfik. Sposb obserwacji wpywa na zachowanie obiektw. Jaki jest przedmiot, kiedy si do obserwuje? Tego nie da si stwierdzi. Procesy zachodzce s w pewnym stopniu reakcj na badanie, obserwacj.

METODOLOGIA NAUK SPOECZNYCH dotyczy bada i analiz rzeczywistoci spoecznej i zawiera midzy innymi: dyrektywy badawcze wynikajce z przyjtego systemu teoretycznego, zasady doboru odpowiednich technik i metod oraz typw wnioskowania, zasad interpretacji zebranych danych, metody sprawdzania poprawnoci sformuowanych hipotez i jednoznacznoci stawianych pyta, a take zasady ustanawiania relacji pomidzy teori spoeczn a praktyk badawcz. TECHNIKI BADAWCZE pojcie wsze od metody; s to sposoby i umiejtnoci stosowania odpowiednich czynnoci, skadajcych si na pewne schematy badawcze czyli metody. Stanisaw Ossowski podejmujc tego rodzaju refleksje stwierdzi trafnie, e w interesujcym nas przypadku trzeba rozpatrzy nastpujce zagadnienia: ...(1) z dawna obserwowany wpyw rezultatw bada na rzeczywisto, do ktrej wnioski z bada maj si odnosi, (2) bezporedni wpyw samych czynnoci badawczych na badan rzeczywisto, (3) konflikt pomidzy postulatem systematycznoci bada i postulatem ubiegania si o wnioski oglne, nie ograniczone wyznacznikami historycznymi, (4) konflikt pomidzy ograniczeniem si do metod standaryzowanych a miarodajnoci wskanikw i subtelnoci praktyki, (5) udzia dowiadczenia wewntrznego w praktyce badawczej" Wilhelm Dilthey profesor uniwersytetu w Berlinie neguje pozytywizm, cho jego punktem wyjcia by wanie swego rodzaju pozytywizm, ktry polega na podchodzeniu do faktw bez jakichkolwiek zaoe metafizycznych; pozbawi metodologi jej normatywnego charakteru jego zdaniem metodolog powinien by

raczej historykiem badajcym praktyk naukow ni instruktorem pouczajcym uczonych, co maj robi; wyrni dwie grupy nauk a) nauki o przyrodzie b) nauki o duchu Koncentrowa si na naukach o duchu. Zaliczy do nich: histori, ekonomi, prawo, polityk, oraz badanie religii, literatury, poezji, muzyki, architektury, badanie systemw filozoficznych oraz psychologi; Zainteresowaniem nauk o duchu s jednostki, rodziny, zrzeszenia, narody, epoki, ruchy historyczne. Wrd nauk o duchu brak socjologii. Socjologi Dilthey zalicza do historiografii. Obok Znanieckiego, by gwnym polskim przedstawicielem humanizmu, dostrzegajc zasadnicze rnice pomidzy naukami przyrodniczymi i naukami spoecznymi (rnice o charakterze ontologicznym, epistemologicznym i metodologicznym). 17. Gwne doktryny filozofii nowoytnej i wspczesnej: Pozytywizm, neopozytywizm, pragmatyzm, filozofia analityczna Fenomenologia i nurty pokrewne, fenomenologiczne wpywy w socjologii Egzystencjalizm Personalizm chrzecijaski i inny Filozofia dialogu Postmodernizm POZYTYWIZM-podkrela znaczenie wiedzy empirycznej, naukowoci, odrzuca metafizyk jako nieuprawnion spekulacj a religi jako zabobon oparty na fikcjach. Elementem pozytywizmu bywa czsto ewolucjonizm, a wzorem naukowoci s w nim nauki przyrodnicze. Pozytywny wg Comtea tzn. realny, uyteczny, pewny i cisy, wzgldny. Pozytywny stosunek do wiata jest poznawalny poprzez dowiadczaln analiz, zaufaniu nauce, ograniczeniu fantazjowania, stosowaniu metod bada zjawisk przyrodniczych do nauk humanistycznych i spoecznych. Mianem filozofii pozytywnej okreli on tak, ktra: 1) zajmuje si wycznie przedmiotami rzeczywistymi, nie za urojonymi. 2) bada rzeczy dostpne umysowi, a nie tajemnice. 3) rozwaa tylko tematy poyteczne. 4) suy polepszeniu ycia, a nie zaspokojeniu czczej ciekawoci. 5) ogranicza si do przedmiotw, o ktrych mona uzyska wiedz pewn. 6) zajmuje si kwestiami cisymi. 7) dy do pozytywnych wynikw i osiga je. 8) nie ogranicza si do negatywnej krytyki. 9) wystrzega si twierdze absolutnych i zastpuje je wzgldnymi. NEOPOZYTYWIZM-bezwzgldne przestrzeganie praw i zasad logiki, tak w myleniu (dociekaniu i uoglnianiu), jak te w mwieniu. Do jednoci nauki, ich zdaniem, moe prowadzi tylko jedno jzyka. Podstaw takiego jzyka jest fizyka jako nauka najdoskonalsza i najobszerniejsza, jej jzyk obejmuje bowiem wycznie fakty czasowo-przestrzenne, ktre nale do dowiadczenia intersubiektywnego i s cile wymierzalne. Do jzyka fizyki mona sprowadzi jzyk kadej z nauk. Program neopozytywizmu wyrnia od wczeniejszych postaci pozytywizmu: 1) okrelenie nauk logiczno-matematycznych jako nieempirycznych i analitycznych. 2) sprowadzenie wszystkich nauk dowiadczalnych do jednoci poprzez zastosowanie jzyka fizyki. 3) ograniczenie humanistyki do psychologii i socjologii, pojmowanych behawiorystycznie. 4) wykluczenie metafizyki poprzez uznanie jej zagadnie za pozorne, a twierdze za bezsensowne. 5) propozycja likwidacji takich dziedzin filozofii, jak: teoria poznania, etyka, estetyka - ograniczenie jej zakresu wycznie do analizy jzyka. Neopozytywici uznali, e prawdziwa wiedza ma charakter empiryczny, to znaczy, e sprowadza si do zda sprawozdawczych - twierdze, ktre mog by

zweryfikowane, czyli introspekcyjnych, formuowanych nie w bezporednich dowiadczeniach, lecz intersubiektywnie sprawdzalnych. Takie stanowisko nosio znamiona nominalizmu.
PRAGMATYZM- uzaleniajca prawdziwo tez od praktycznych skutkw, przyjmujca praktyczno za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikajce z przyjmowania tez skutki i ich uyteczno za kryterium prawdy. Potocznie pragmatyzmem nazywana jest take postawa, polegajca na realistycznej ocenie rzeczywistoci, liczeniu si z konkretnymi moliwociami i podejmowaniu dziaa, ktre gwarantuj skuteczno.

-opiera si na empiryzmie, gdy co sprawdza si w dziaaniu to jest prawdziwe - metoda pragmatyki to postawa odwrocenia si od rzeczy pierwszych, od zasad, kategorii, rzekomej koniecznoci, nakierowanie si na rzeczy ostatnie rezultaty, konsekwencje, fakty.
FILOZOFIA ANALITYCZNA-pojmowaniu analizy jako pewnego rodzaju przekadu jednych wyrae na drugie, lub, nieco inaczej to wyraajc, rozkadu wyraenia zoonego na wyraenia prostsze, wraz ze wskazaniem wzajemnych, midzy nimi, zwizkw. Zakada, e zadaniem filozofii jest analiza jzyka potocznego i naukowego w celu cisego dookrelenia poj oraz twierdze i eliminowanie t drog sporw i bdw filozoficznych. Cztery cechy ruchu analitycznego to:

uznanie aktywnej roli jzyka w zdobywaniu wiedzy o wiecie; drobiazgowe podejcie do problemw filozoficznych; nastawienie kognitywne;
intersubiektywne traktowanie procesu analizy.

POSTMODERNIZM- mwi, e wszystko to iluzja, dokonuje dekonstrukcji rzeczywistoci. Charakteryzuje si rnorodnoci. Postmodernistyczni teoretycy pisz o kocu czowieka, o zmianie jego kondycji, podaj w wtpliwo wszelkie systemy wartoci jako arbitralne i determinujce czowieka. Postmodernizm wie si z poczuciem lku przed modernizmem utosamianym z systemami totalitarnymi. U podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja. Ten kierunek w filozofii wspczesnej i ruch kulturalny jest reakcj na kultur nowoczesn. Jeli modernizm wyraa w niektrych swoich aspektach optymizm z powodu wzrostu technologicznego, to postmodernizm kwestionuje tak pojmowan jedno. Cay program postmodernizmu sprowadza si do tego, aby wyzwoli spoeczestwo i obali filozofi w jej dotychczasowej formie. FILOZOFIA DIALOGU- W centrum zainteresowania filozoficznego sta si czowiek i jego relacja z drugim czowiekiem. mwi, e to, kim jeste, uwiadamiasz sobie przez spotkanie z drugim, e twoja tosamo tworzy si w relacji do drugiego. W spotkaniu z innym postawione zostaje pytanie o nasz tosamo, o nasze ja". Uwzgldnia fakt konkretnego bycia czowieka w wiecie, ale te fakt, e tak egzystujcy czowiek jest najpierw istot , zapytywan, a dopiero pniej, odpowiadajc oraz osob rozpoznajc si jako mylca 'wedug wartoci' osoba pord osb. A zatem, by rozpozna w sobie "Ja", trzeba uprzednio usysze i zrozumie komunikat skierowany przez "Ty"." PERSONALIZM CRZECIJASKI- Zakada postawienie w centrum bada filozoficznych osoby czowieka, a nie spoecznoci, interpretowa religi jako wi osobow czowieka z Bogiem. Za pocztki personalizmu mona uzna pogldy Arystotelesa, w. Augustyna, w. Tomasza z Akwinu, w ktrych za podstaw rzeczywistoci uznawano osob ludzk. Persona za to byt o naturze duchowej, obdarzony zarazem wiadomoci, wol, charakteryzujcy si zdolnoci do tworzenia oraz posiadajcy odpowiedzialno moraln. Czowiek wedug personalistw zosta obdarzony przez Boga wolnoci i godnoci, celem jego egzystencji jest wic nieustanne denie do Niego. Wedug personalizmu katolickiego religia tworzy wie osobow czowieka z Bogiem. Wedug personalistw nie naley ujawnia dualizmu czowieka, poniewa jednostka i osoba to dwa bieguny tej samej istoty. Personalizm powiada, e czowiek ma prymat na trzech paszczyznach: a) prymat ontologiczny przygodno, Bg stworzy czowieka, bo chcia go dla siebie samego; czowiek bierze odpowiedzialno za to, co czyni w wiecie, wyrniony wobec bytw przygodnych, b) prymat etyczny tylko czowiek jest w wiecie etyczny, podmiot moralny, odpowiedzialny poza wzgldem etycznym, c) prymat spoeczny osoby ludzkiej podstawa spoecznego adu, organizacji, struktury, systemu. Najpopularniejsi personalici to: Emanuel Mounier reprezentujcy nurt personalizmu otwartego uznawa, e moliwe jest osignicie prawdziwego szczcia pod warunkiem unikania skrajnoci (albo zapatrzeni we wasn osob, albo zafascynowani prac na rzecz spoeczn), Karol Wojtya twierdzi, m.in., e czowiek znajduje si jednoczenie w stanie natury upadej i odkupionej, co oznacza, i zepsucie natury ludzkiej nie jest na tyle due, by odkupienie nie miao si na czym oprze, Maritain Jacques przedstawiciel neotomistycznego personalizmu, uznajcy ,e warto osoby przewysza warto spoeczestwa. Dlatego czowiek moe nie zgadza si z prawami w nim obowizujcymi, ma wic prawo do buntu. EGZYSTENCJALIZM- zajmuj si rol jednostki ludzkiej w wiecie, goszcy, e ma ona wolny wybr i jest bezwzgldnie odpowiedzialna za wasne czyny, co stwarza poczucie lku i beznadziejnoci, prowadzi do skrajnego pesymizmu. Zaprzecza jakoby czowiek rodzi si ju ''zaprogramowany" do czowieczestwa, jakoby istniaa przed jego narodzinami "idea czowieka". Mwi, e egzystencja poprzedza esencje- istota istnienie. Czowiek, jako jedyny z wszystkich

bytw ma bezporedni wpyw na to kim jest i dokonujc niezalenych wyborw wyraa swoj wolno. Udziaem czowieka jest ponoszenie penej odpowiedzialnoci za czyny; stwarza to w istocie wiadomo samotnoci, alienacji, zagroenia, a take lk (szczeglnie lk przed mierci). Istniej dwa nurty egzystencjalizmu: ateistyczny(mwicy e jeli Boga nie ma to jest on jeszcze bardziej straszny) i teistyczny. Wsplne motywy egzystencjalizmu: poczucie wiecznej niedoskonaoci natury ludzkiej poczucie tragicznej samotnoci czowieka wobec Boga lub ogromu czasu i przestrzeni problematyka metafizyczna denie do zbawienia, lub osignicia cakowitej wolnoci poprzez spokj wewntrzny. FENOMENOLOGIA- Metoda fenomenologiczna polega na opisie i ogldzie tego, co bezporednio jest dane. Podejcie fenomenologiczne rni si od naturalnego nastawienia bezzaoeniowoci. W nastawieniu naturalnym mamy na temat wiata pewne zaoenia, domysy, teorie, spekulacje. Fenomenologia nawouje do ich odrzucenia po to, by przyjrze si wiatu tak, jak si on jawi. Edmund Husserl postulowa powrt do rzeczy samych. Ma temu suy redukcja fenomenologiczna (epoche), ktra oznacza wzicie w nawias, zawieszenie przekonania o realnym istnieniu wiata i poznajcego podmiotu. Epoche miaa sprawi, e wiadomo stanie si czysta (pozbawiona zaoe), bdzie traktowa wiat wycznie jako fenomeny, zjawiska.