Projekty AVT

Spawarka inwertorowa 130A

W dobie przetwornic impulsowych spawarki inwertorowe to adna nowo. Jednak mimo niezbyt skomplikowanej budowy, nie ciesz si popularnoci wrd elektronikw. W poniszym artykule chciabym przedstawi w sposb i czytelny jasny konstrukcj mocnej spawarki, ktra powinna zadowoli kadego majsterkowicza. W razie potrzeby bardzo atwo mona j rozbudowa do jeszcze mocniejszej wersji (nawet do 200A). W oparciu o ten projekt wykonaem ju 3 spawarki (2x130A i jedn 120A). Pracuj one niezawodnie ju do dugo, co utwierdzio mnie w przekonaniu, e warto j przedstawi Czytelnikom EdW. Jak kada przetwornica impulsowa, spawarka skada si z kilku blokw. Schemat blokowy przedstawiono na rysunku 1. Pierwszym z nich jest blok zasilacza sieciowego z ltracj. Przeksztaca on zmienne napicie 230V na stae 320V. Nastpnie wyprostowane napicie traa do falownika, gdzie jest przeksztacane na impulsy prostoktne o duo wikszej czstotliwoci (okoo 40kHz). Impulsy te traaj do transformatora gwnego. Potem prd pynie do diod prostowniczych, gdzie przez dawik dalej traa do elektrody. Wymagania, jakie stawia si tym urzdzeniom, s do wygrowane. Podczas pracy jaowej spawarka musi podawa na wyjciu napicie okoo 60-80V. Tak wysoki potencja jest wymagany ze wzgldu na konieczno zajarzenia
Rys. 1 Schemat blokowy
K1 230V~ Tr1

uku. Kiedy dojdzie do rozpoczcia procesu spawania napicie na wyjciu spada do wartoci 17-30V. Oczywicie opisuj tutaj me- t o d spawania MMA (elektrod otulon). Konieczno dugiego oddawania prdu o duej wartoci take jest niemaym problemem do pokonania. Budowa musi by niezawodna, a konstrukcja w miar prosta, tak aby nie bya zbyt kosztowna. Nasza bohaterka pracuje w topologii przetwornicy przepustowej 2-tranzystorowej (ang. forward). Ju sama nazwa wskazuje, e maksymalne wypenienie impulsw sterujcych nie moe przekroczy 50%. Na rysunku 2 wida istot tej topologii. Dziaanie przetwornicy w ukadzie forward jest dwuetapowe. W pierwszej fazie prd pynie przez klucze K1, K2, oraz uzwojenie pierwotne Tr1, nastpnie przez uzwojenie wtrne Tr1, diod D3 i dawik L1 do elektrody. Kierunek przepywu prdu w tej fazie obrazuj zielone strzaki. Klucze s zaczane jednoczenie. W drugim etapie rdze jest rozmagnesowywany przez diody zwrotne (D1, D2) przy kluczach. Jednoczenie w tym momencie zaczyna przewodzi dioda D4, przez ktr podtrzymywany jest prd zmagazynowany w dawiku. Dawik

jest kluczowym elementem konstrukcji. To w nim gromadzi si energia, ktra nastpnie jest oddawana do elektrody. Dziki dawikowi prd narasta wolno, przez co ukad sterownika ma czas na zadziaanie. Gdyby dawika nie byo, w przypadku zwarcia wyjcia transformatora od strony wtrnej, na stronie pierwotnej take wystpiby natychmiastowy udar prdowy w wyniku czego tranzystory kluczujce ulegyby zniszczeniu. Sercem sterownika (rysunek 3) jest ukad UC3845. W nim zawarty jest generator, komparator i caa logika trybu prdowego (patrz schemat wewntrzny). Na nk 3 podawany jest sygna z przekadnika prdowego (zamienia on prd pyncy po stronie pierwotnej na napicie). Napicie to jest porwnywane z drugim wejciem komparatora trybu prdowego. Kiedy jest ono wiksze od wartoci ustalonej przez potencjometr, ukad podaje stan wysoki na wejcie reset przerzutnika RS, przez co szeroko impulsw wyjciowych ulega zmianie. Wewntrzny wzmacniacz bdu z rezystorami R17 i R18 tworzy wzmacniacz odwracajcy o wzmocnieniu (-1). Napicie z potencjometru jest odwracane wzgldem poowy napicia odniesienia, dlatego maksymalny prd uzyskujemy skrcajc potencjometr najbliej masy.

Topologia

Opis ukadu

Rys. 2 Topologia
K1 D3 L1 Tr1 D4 D2 Do elektrod D3 L1

D2 K2 D1 Sterownik K2 D1 Tr2

D4

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Stycze 2008

21

Projekty AVT
D1 D2

wyprowadzenia R1 zostaj zwarte, VCC +5V +5V LED1 100n umoliwiajc norR9 R1 R2 D5 470W 390W 390W OT1 maln prac ukadu. HD CNY17 C6 S1 Bezpiecznik naley C4 R12 R21 100n D3 D4 UC2 +5V AS-OFF 3,2kW 10kW 47u VCC stosowa po stronie TL431 R13 25V T2 R5 LG C1 R17 5,6kW sieciowej przetwor10W BC327 100n LED4 39kW 1 8 +5V nicy, poniewa uk R19 COMP VREF R8 R4 R6 4,7kW Q1 D6 2 7 470W 390W 390W R18 powstajcy podVFB VCC LD R11 IRF540 39kW 3 6 VCC czas jego przepaISENSE OUT C7 +5V D8 4 5 R20 10W 100n lania zostanie zgaRT/CT GND 1,47kW UC1 Cz wysokonapiciowa R10 szony w momencie R23 UC3845 1kW 470W VCC VCC +5V C5 przejcia sinusoidy R7 2,2n 10kW R16 LED1 - zadziaanie ukadu Antistick przez zero. Po stroR24 D9 Termostat (NC) LED2 Przekanik 470W D7 10kW nie staoprdowej LED3 T3 LED2 - przegrzanie BC547 bezpiecznika nie LED3 - gotowo do pracy C5 C2 R15* T5 Przekadnik 1000u 1,5n stosowa, BC547 LED4 - koniecznie czerwona, trzeba 16V stabilizuje prd ogranicznika poniewa prd bukadu AS dzie pyn dopty Rys. 3 Schemat ideowy sterownika dopki kondensaSta czasow oscylatora wyznaczaj: kon- chwilowe zwarcia, jakie wystpuj podczas tory si nie rozaduj. Mostek prostowniczy densator C5 i rezystor R6. Wartoci tych ele- procesu spawania. Mowa tu o spywaniu kro- naley zastosowa na prd wikszy ni wymentw dobieramy z tabelki (nota katalogo- pelki ciekego metalu z elektrody do jeziorka liczony, gdy ukad czerpie prd z sieci imwa). Dla spawarki z projektu jest to 40kHz. spawalniczego. Odporno na tego typu za- pulsowo w momencie doadowywania konSterownik posiada funkcj AS (z j. ang. Anti- kcenia ukad zawdzicza kondensatorowi densatorw. Wiem, e wiele osb bdzie si stick ukad antyprzywieraniowy). Elementy C4. Jeli w gotowym urzdzeniu ukad byby sprzeciwia takiemu posuniciu, ale ukad D6, R12, R13, C4 zamieniaj wspczyn- zbyt wraliwy, naley najpierw zwikszy PFC (z j. ang. Power Factor Corrector konik wypenienia sygnau na napicie. Ukad pojemno C4, a jeli to nie pomoe mona rektor wspczynnika mocy) niepotrzebnie TL431 peni funkcj komparatora, kiedy na- zmniejszy nieco rezystancj R13. skomplikowaby spawark. Wikszo fapicie na jego nce jest wiksze od 2,5V nie Sygna z wyjcia kostki UC traa przez rezy- brycznych urzdze nie posiada PFC, poniepozwala na zawiecenie diody w transoptorze. stor R11 na bramk tranzystora Q1. Kluczuje wa spawarka nie pracuje cigle, a tylko doJednak w momencie, kiedy wypenienie syg- on transformator sterujcy. Natomiast dioda rywczo, kiedy jest potrzebna. Ze wzgldu na nau wyjciowego sterownika spadnie poniej D5 rozmagnesowuje rdze. du pojemno kondensatorw ltrujcych 5% (dzieje si tak w momencie sklejenia si W skad sterownika wchodzi take ukad bezwzgldnie naley wlutowa rezystory R4 elektrody z materiaem) dioda w transoptorze wyzwalania kluczy IGBT, oparty o transfor- i R5, aby po zakoczeniu pracy rozadoway zaczyna wieci, tak samo jak dioda LED1. mator sterujcy i drivery. Ukad drivera po- nam niebezpieczne napicia zmagazynowane Kiedy to nastpi, tranzystor zawarty w struk- prawia stromo impulsw sterujcych. W w kondensatorach. Jako bezpiecznik gwny, turze transoptora podciga rodkowy suwak tym ukadzie naley bezwzgldnie zastoso- a zarazem przecznik z powodzeniem mona potencjometru przez diod LED czerwon do wa rezystory bramkowe. Wartoci rezystan- stosowa wycznik nadprdowy, popularnie napicia 5V. Ogranicza to skutecznie prd cji podanych na schemacie nie s krytyczne, zwany Esem. Rysunek 5 prezentuje sposb wyjciowy do okoo 40A. Warto prdu sta- jednak zostay one dobrane w taki sposb, aby czenia tranzystorw IGBT w celu zwikszebilizuje dioda czerwona LED4. Dziki temu zniwelowa niekorzystne oscylacje w trans- nia ich wydajnoci. ukadowi przyklejona elektroda nie rozgrzewa formatorze sterujcym. Prostownik sieciowy i falownik jest najprost- Zasilacz pomocniczy si do czerwonoci, a take daje si spokojnie oderwa od materiau (bez niszczenia uchwy- szym moduem przetwornicy. Schemat tego Jako zasilacz mona wykorzysta dowolne tu). Zcze AS-OFF umoliwia zablokowanie moduu przedstawiono na rysunku 4. Rezy- rdo stabilizowanego napicia 15V o wyukadu AS (czasem taka moliwo si przy- stor R1 ma za zadanie zniwelowa udar pr- dajnoci prdowej 0,5-1A. W pierwszej kondaje). Ukad AS jest odporny na wszelkie dowy spowodowany adowaniem duych po- strukcji zastosowaem przetwornic STANDjemnoci C1, BY wycit z zasilacza ATX, ktra wymagaa Rys. 4 Schemat ideowy falownika C2. Kiedy jedynie zmiany dzielnika napicia przy ukas t e r o w n i k dzie TL431. Natomiast w drugiej konstrukcji poda stan pokusiem si o wykonanie wasnej przetworD5 Transil jednokierunkowy 18V PK1 na nicy opartej o kontroler UC3845. Jej schemat D6 Monta jest opcjonalny - bezporednio lutowane do wyprowadze IGBT wysoki Przekanik cewk prze- mona zobaczy na rysunku 6. Dziki niemu C3 k a n i k a , przetwornica jest odporna na zwarcia (ma 1n T2 B1 HG ograniczenie prdowe). IGBT 35A Rys. 5 czenie IGBT Dodatkow zalet jest R1 D3 R3 C1 100W FR4007 10W stabilna czstotliwo 470u T+ HD D5 400V 230V~ pracy. Rezystor R6 odR5 D1 powiada za start po wHFA15TB60 D1 47kW ... D2 czeniu spawarki. Kiedy TT1 C2 R1 R2 R3 IGBT sterownik si wczy, 470u C4 10W 10W 10W 400V LG R4 1n zasila siebie przez uzwo... 47kW jenie S2. Kontrola prdu D2 R2 D4 odbywa si przez rezyLD D6 100W FR4007
VCC R14 2,2kW

VCC

C3

Zasilanie

Do transformatora gwnego

Do sterownika

...

22

Stycze 2008

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Do falownika

C9 220u 35V

T1 BC327

R3 10W

HG

Projekty AVT
Pr d: Transformator g wny: D awik: Tranzystory kluczuj ce: Diody prostownicze: Kondensatory filtruj ce: Mostek prostowniczy
Tabela 1

115A E65 materia 3C90 2xE55 lub E65 2xIRG4PC50W lub 2xSTGW30NC60W BYV 255/200 2x470uF/400V 35A

130A E71 materia 3C90 2xE55 lub E65 2xIRG4PC50W lub 2xSTGW30NC60W 2xBYV 255/200 2x470uF/400V lub 3x470uF/400V 50A

160A E71 materia 3C90 lub wi kszy np. UI93 E71 4xIRG4PC50W lub 4xSTGW30NC60W 2xBYV 255/200 3x470uF/400V lub 3x680uF/400V 2x50A

ue przenikalno wzgldna rdzenia (z katalogu) u0 przenikalno magnetyczna prni (~1,25 * 10^-6 V*s/A*m) Im policzylimy wczeniej z liczba zwojw le dugo drogi strumienia w rdzeniu z katalogu Np. Kiedy mamy parametry uzwojenia pierwotnego, naley obliczy liczb zwojw uzwojenia wtrnego.

stor bocznikujcy R6. Podzespoy R1 i C2 wyznaczaj czstotliwo pracy przetwornicy 100kHz. Transoptor z elementami R10, D11, D8 odpowiada za stabilizacj napicia. Kontrola PWM odbywa si przy pomocy tranzystora zawartego w strukturze transoptora i wewntrznego rda prdowego sterownika. C9, R13 i D7 tworz gasik, ktry tumi oscylacje pasoytnicze. Jako tranzystor kluczujcy mona wykorzysta take 2N60, ktry czsto znajdziemy w zasilaczach komputerowych. Podobnie transoptor. Transformator przetwornicy pochodzi z zasilacza ATX. Dokadnie z ukadu STAND-BY, czyli 5VSB. Jednak nie wszystkie transformatorki bd pasowa. Jedynym, ktry dawa zadowalajce efekty by taki, ktry posiada szeregowe poczenie linii 5V i zasilajcej sterownik ATX-a. Tutaj trzeba poeksperymentowa, lub pokusi si o nawinicie wasnego. Dla rdzenia pochodzcego z przetwornicy STAND-BY zasilacza ATX: pierwotne (S1): 160 zw. drutem 0,2mm (dzielone na dwie warstwy, a pomidzy nimi uzwojenia wtrne i pomocnicze), wtrne (PRI): 16 zw. drutem 0,3mm, pomocnicze (S2): 16zw. drutem 0,2mm. Zanim przystpimy do budowy spawarki naley obliczy kilka kluczowych elementw, ktre dobiera si zalenie od mocy, jak chcemy uzyska. Przykadowe czci elektroniczRys. 6 Schemat ideowy przetwornicy
D3 D4 D5 D6

ne pokazane s w tabeli 1. Na pocztku proponuj obliczy transformator gwny. Do oblicze uzwojenie pierwotne traktujemy, jako dawik. Najpierw obliczamy indukcyjno dla dobranej przez siebie liczby zwojw (w moim przypadku 21): z liczba zwojw, AL podane w katalogu. Np. Nastpnie obliczamy prd magnesujcy rdzenia. Jest to prd, ktry pynie podczas jaowej pracy spawarki. U napicie zasilajce doprowadzone do falownika t czas trwania okresu (t=1/f) L indukcyjno k maksymalny wspczynnik wypenienia, dla topologii forward 0,5 50% Np.

zw liczba zwojw uzwojenia wtrnego zp liczba zwojw uzwojenia pierwotnego Np. Stosunek 1:3 jest najlepszy dla spawarek pracujcych w ukadzie forward dwutranzystorowy. Wszystkie przykadowe obliczenia transformatora gwnego dotyczyy rdzenia E71 z materiau 3C90. Teraz czas na rezystor przekadnika prdowego.

Im =
Ostatnim parametrem, jaki obliczymy bdzie indukcja. Musi by ona mniejsza ni warto podana w katalogu, dla materiau 3C90 nie powinna ona przekroczy 330mT.

Czas na wielkie liczenie

zw liczba zwojw w uzwojeniu wtrnym zp liczba zwojw w uzw. pierwotnym zprzek liczba zw. przekadnika prdowego Iwy prd wyjciowy spawarki Np.

R13 47kW

C3 1n D7 D2
+
+

230V

R12 10W

C7 4,7u 400V R6 220kW

+5V

R14 4,7W

D1 C5 47u 25V C4 100n

Tr1

C6 220u 25V

14V -

1 2

COMP VFB ISENSE RT/CT

VREF VCC OUT GND

8 7 6 5

+5V

D8 13V

R7 100W

T1 IRF540
R3

C8 10n

3 4

10W UC1 UC3845

C2 1n

+5V R1 10kW R4 470W

R5 2,2W

C3 100n

R10 10W R11 470kW

W rzeczywistoci, aby uzyska maksymalny prd, konieczne moe si okaza zmniejszenie wartoci rezystora. W moim przypadku musiaem zastosowa rezystor 1. Ostatnim elementem indukcyjnym, jaki naley dobra, jest dawik wyjciowy. Powinien mie on indukcyjno w granicach 15H lub wicej. Warto ta nie jest krytyczna, jednak od dawika zaley jako prdu wyjciowego spawarki. Dawik naley tak dobra, aby si nie nasyca przy maksymalnym prdzie. Zasady liczenia s podobne jak dla transformatora, naley jedynie pamita o dobraniu szczeliny powietrznej takiej, aby nie przekroczy indukcji dla danego materiau. W przypadku dawika naley troch poeksperymentowa z liczb zwojw i szczelin. Do wylicze stosujemy wzory: ue przenikalno wzgldna rdzenia (z katalo-

C1 4,7n

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Stycze 2008

23

Projekty AVT
zintegrowan prdowego, naley uwaa. Nie mona zadiod, czy te stosowa rdzeni koloru tego, poniewa nie. Tranzy- to rdzenie ze sproszkowanego elaza. W gr 27 21 story powin- wchodz jedynie niemalowane ferrytowe pierny by w du- cienie, lub rdzenie zielone (czsto stosowane 9 7 ej obudowie, jako dawiki 220V). 7xDNE0,65 u o one p asko 7xDNE0,7 u o one p asko najlepiej TO- Jak wida, wiele elementw mona odnale Pierwotne w 4 warstwach w 3 warstwach 247. Najle- w nieuywanych lub zepsutych urzdzeniach. 3x skr tka 7xDNE0,65 3x skr tka 7xDNE0,7 piej stosowa Przydatne s wszelkiego rodzaju przetworniWtrne w 2 warstwach w 2 warstwach nowoczesne ce (zasilacze komputerowe, przemysowe), Tabela 2 t r a n z y s t o r y falowniki. Zepsute zasilacze komputerowe IGBT, ponie- mona pozyska w sklepach komputerowych wa likwiduj lub serwisach, wystarczy troch popyta. gu), w tym przypadku zalena od szczeliny u0 przenikalno magnetyczna prni (~1,25 one negatywne cechy jakie posiadaj MOSFET-y, czyli np. warto opornoci midzy Monta i uruchomienie * 10^-6 V*s/A*m) drenem a rdem. Iw maksymalny prd wyjciowy spawarki Proponuj zacz monta urzdzenia od naDiody zwrotne w falowniku powinny by winicia wszystkich potrzebnych elementw z liczba zwojw le dugo drogi strumienia w rdzeniu z szybkie tzw. Fast Recovery, a napicie przebi- indukcyjnych. Do nawinicia transformatocia mniejsze ni 600V. Prd co najmniej 15A. ra sterujcego potrzebujemy drut podwjnie katalogu Obudowa nie gra roli, jednak pytka jest za- emaliowany DN2E0,35mm. Transformator projektowana pod TO-220. Te diody przyjmu- nawijamy na rdzeniu EEL16 (jest to transforz liczba zwojw AL podane w katalogu, w tym przypadku j od 15-25% prdu pyncego przez uzwo- mator sterujcy bazami tranzystorw w zasijenie pierwotne podczas drugiej fazy pracy laczach AT lub ATX, koniecznie ten wyszy). zaleny od szczeliny Na tej ksztatce nawijamy 4 uzwojenia, kade Przy obliczaniu dawika naley pamita przetwornicy. o dwch wanych zasadach. Po pierwsze, Diody wyjciowe to kolejny kosztowny ele- po 35 zwojw. Uzwojenia nawijamy parami dawik nie pracuje cigle z maksymalnym ment tej konstrukcji. Koniecznie musz by (pierwotne z pierwotnym, wtrne z wtrnym), prdem, wic warto indukcji moe by lek- to diody szybkie, w duych obudowach (min. tak aby uzyska liniowo transformatora. W ko przekroczone w stosunku do danych pro- TO-247). Napicie przewodzenia powinno transformatorze naley dobrze odizolowa ducenta (oczywicie w granicach rozsdku). by jak najmniejsze. Naley zastosowa diody uzwojenia pierwotne od wtrnych, aby nie Drug rzecz, na jak naley zwrci uwag, o prdzie wikszym ni prd spawarki. Oczy- doszo do niebezpiecznego przebicia. Drut w jest szczelina powietrzna. W katalogu poda- wicie diody mona czy rwnolegle. Na- podwjnej emalii bez problemu wytrzymuna jest jej szeroko w przypadku rdzeni ze picie przebicia nie mniejsze ni 200V. Mimo, je rnic potencjaw rzdu 1-2kV. Transszczelin tylko na rodkowej kolumnie. W e napicie jaowe spawarki to tylko 60-70V, formator podczamy do ukadw zgodnie z przypadku szczeliny zrobionej za pomoc to diody powinny by na wysze napicie, ze rysunkiem, bardzo wan rol odgrywa odprzekadek warto z katalogu dzielimy na 2. wzgldu na ryzyko wystpowania przepi. powiednie podczenie kocw i pocztkw W przypadku dawika zoonego z dwch Czas rekombinacji nonikw do 200ns. uzwoje. Od dokadnoci wykonania transforrdzeni E55 warto indukcyjnoci traktuje- W przypadku rdzeni nie ma konkretnych wy- matora zaley jako impulsw bramkowych. my jakbymy poczyli 2 dawiki szeregowo. tycznych. Ferryt, z jakiego zostay wykonane, Transformator mona te wykona w oparciu Czyli na jeden rdze przypada okoo 15H. musi poprawnie pracowa przy czstotliwoci o rdze toroidalny. Pomoc w jego wykonaniu Np. okoo 50kHz. Na rynku znajdziemy szereg ta- bdzie rysunek 7 oraz fotograa 1. kich rdzeni. Niektrzy wykorzystuj do swoDo nawinicia przekadnika prdowego ich konstrukcji rdzenie z transformatorw linii potrzebujemy toroidalnego rdzenia ferrytowe(trafa HV w TV). W celu zapewnienia odpo- go. Przekadnik powinien posiada 100 zwowiedniej mocy skadaj rdze np. z 6 ramek. jw drutem DNE0,35. Nastpnie uzwojenia Wiele elektronicznej drobnicy znajdziemy izolujemy tam teonow, albo z wierzchu Reasumujc, dawik na podwjnym rdze- na pytach zasilaczy komputerowych. Czsto szerok koszulk termokurczliw. Do odproniu E55 powinien posiada 12 zwojw, oraz mona z nich odzyska np. rdze na transszczelin powietrzn w granicach 4mm, na formator sterujcy bramkami. W zasilaczach For. 1 Gotowy transformator sterujcy znajdziemy take dawiki. Chcc zastosowa kadej kolumnie rdzenia. rdze zasilacza jako piercie przekadnika
Parametr: Cz stotliwo pracy Liczba zwojw na pierwotnym Liczba zwojw na wtrnym EE65 3C90 40kHz EE71 3C90 40kHz

Elementy podane w tabelce 2 nie s krytyczne. Czsto zdarza si, e w urzdzeniach przeznaczonych do zniszczenia znajdujemy ciekawe pprzewodniki czy rdzenie. W przypadku tranzystorw kluczujcych liczy si prd maksymalny, ale ten podany przy odpowiedniej czstotliwoci. Wanym parametrem MOSFET-w i IGBT jest pojemno bramki (im mniejsza tym lepsza), z czym bezporednio wie si czas przeczania. Kolejnym parametrem, na jaki naley zwrci uwag, jest prd chwilowy. Napicie przebicia powinno by nie mniejsze ni 500V. W topologii forward jest obojtne, czy tranzystor posiada

Pprzewodniki i rdzenie

Rys. 7 Sposb prowadzenia uzwoje w transformatorze sterujcym opartym o karkas i rdze EEL16C
Kolory przy uzwojeniach odpowiadaj kolorowi drutu w transformatorze

24

Stycze 2008

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Projekty AVT
wadze przekadnika przylutowujemy solidny 3. W przypadku nawijania tam pomocny okaprzewd ekranowany tak, aby zakcenia ge- e si klej cyjanoakrylowy (np. SuperGlue). nerowane przez transformator nie wpyway na Naley kady zwj zabezpieczy kropl kleju, sygna z przekadnika. Przez rodek przeka- aby tama nie sprynowaa. Tam miedzian damy kabel prdowy (uzwojenia pierwotnego nawijamy rwnoczenie z izolatorem. Tr1) transformatora gwnego. Przekadnik Uzwojenie pierwotne transformatora gwnaley podczy do zcza PRZEKADNIK nego proponuj nawin 7xDNE0,7 uoone sterownika. Tutaj take wan rol odgrywa pasko koo siebie. Druty naley mocno nacikoniec i pocztek uzwojenia. W przypadku ga. Kad warstw naley przeoy warstw odwrotnego podczenia przekadnika istnieje materiau izolacyjnego. W przypadku wikszej ryzyko spalenia kluczy IGBT. Jednak najcz- mocy mona zwikszy liczb drutw. Dziki ciej objawia si to z reakcj na regulacj pr- paskiemu nawijaniu uzwojenie pierwotne du potencjometrem, oraz gonym jazgotem z zajmie mniej miejsca w oknie transformatora. transformatora (podczas pocierania elektrod Koce i pocztki mona zabezpieczy klejem o materia). cyjanoakrylowym. Transformator gwny mona nawin na trzy Uzwojenie wtrne transformatora mona sposoby: nawija kilkoma sposobami. W opisywanej cienk lic, spawarce na rdzeniu EE65 nawinito 9 zwo grub lic, jw trzema cienkimi licami, kada 7xDNE0,7. Tutaj take kad warstw odizolowano od tamami miedzianymi. 1. Cienka lica skada si z 7 drutw izolowa- siebie przy pomocy tereszpanu. Uzwojenie nych skrconych ze sob. Lice mona tworzy wtrne rwnie dobrze mona nawin grub na kilka sposobw. Mona skrci j palcami. lic, przez co mona lepiej wykorzysta przeTa metoda nadaje si do kilkunastocentyme- strze okna transformatora. Podobnie mona trowych odcinkw. Do duszej przydaje si sprbowa z tam miedzian. Przykadowy wiertarka, imado i druga osoba do pomocy. przekrj przez kolumn transformatora przedDruciki montujemy do wiertarki, uprzednio stawiono na rysunku 8. lekko skrcajc ich koce. Nastpnie wiertarWielu Czytelnikw zastanawia si, jak k mocujemy do imada. Palcami chwytamy szybko odizolowa tak du liczb drucikw. druty i rozczesujemy je na caej drugoci. I na to jest sposb. Koce uzwoje naley Chwytamy za koce i nacigamy drut. Teraz rozkrci i rozoy. Nastpnie druty opalamy naley powoli uruchomi wiertark i tutaj przy pomocy pomienia palnika gazowego, przyda si pomoc drugiej osoby. Drut powi- trzeba uwaa, aby nie przypali izolacji na nien si piknie skrci na caej dugoci. Nie zbyt dugiej odlegoci (2-3cm wystarczy). naley skrca bardzo ciasno, poniewa grozi Nastpnie przychodzi etap skrobania. Druciki to uszkodzeniem emalii. naley oczyci przy pomocy twardej szczot2. Drug metod jest stworzenie grubej licy, ki metalowej (najlepsza jest taka od wiertarki skadajcej si z duej iloci drucikw. Do jej mocowana pionowo, bardzo sztywna i ostra), wykonania przydadz si dwa imada i dwa do oczyszczenia wystarczy kilkanacie rupaskie klucze. Imada przykrcamy do stou chw rk. Najlepiej podczas skrobania druw odlegoci nieco wikszej ni wymagana ciki pooy na kawaku deski umocowanym dugo gotowej licy. Nastpnie w imada w imadle. Dziki temu zanieczyszczenia z przykrcamy pionowo klucze. Do jednego drewna bdzie atwo usun z miedzi, a poz nich przykrcamy koniec drutu ze szpuli. tem znacznie lepiej si cynuje. Po zeskrobaNastpnie midzy kluczami rozcigamy drut. niu spalenizny z powrotem skrcamy ze sob Wane jest, aby klucze byy w stosunku do kocwki, mona z wierzchu jeszcze troch siebie rwnolege, a nacig by do mocny. przeczyci cao szczotk. Kocwk naKiedy przeoymy drut ley do szybko pocynotyle razy ile potrzeba, ko- Rys. 8 Sposb nawijania i wa, aby nie pokrya si prowadzenia drutu w niec zawijamy i zabezpiewarstw chlorkw podtransformatorze gwnym, czas kontaktu naszej doni czamy. Nastpnie jeden z tutaj Ee65 kluczy wyjmujemy z imadz miedzi. Najlepiej cynoa i cignc mocno skrcawa du lutownic, zanumy. Po skrceniu, powtrnie rzajc rozgrzane druty w montujemy wolny klucz kalafonii. Drut powinien w imadle, napinajc ca by solidnie wygrzany w lic. Kolejnym etapem jest kalafonii, aby usun warowinicie caej licy tam stw tlenkw i soli. Wtedy powinien si piknie ocypapierow malarsk, lub sanowa. moprzylepn tam szklanoNa kocwki uzwojenia olejn. Grub skrtk mona pierwotnego proponuj zaizolowa take koszulk zalutowa wsuwki eszklano-silikonow. Dziki skie. Umoliwi to atwy temu zabiegowi unikniemy niebieski - izolator (np. tereszpan) zwar midzyzwojowych. monta transformatora i czerwony - uzwojenie wtrne
pomaraczowy - uzwojenie pierwotne

ew. korekt kierunku przepywu prdu przez przekadnik. W przypadku dawika sprawa wyglda podobnie jak w transformatorze. Metod nawijania jest rwnie kilka. W modelowej spawarce uyto grubej licy zoonej z 28 drutw DNE0,7. Szczelin naley dobra eksperymentalnie wedug wskaza miernika indukcyjnoci. Naley uwaa na zwarcia midzyzwojowe. Podczas takiego incydentu spawarka zachowuje si prawie normalnie, poniewa indukcyjno kabli daje czas na reakcj sterownika. Jednak uk strzela i pryska. Prd zwarciowy jest duo wikszy i praca transformatora nie jest normalna (cyka i skwierczy). Jako przekadki midzyzwojowe mona zastosowa rne materiay. Najlepiej w tym zadaniu spisuj si Tereszpan, lub NOMEX. Tereszpan to poczenie folii z preszpanem. Dziki temu materia ten jest odporny na wgniecenia i wysok temperatur. Najczciej tereszpany posiadaj atest pracy do 130C. Wystpuj w rnych gradacjach, s do atwodostpne. Natomiast NOMEX to folia NEN pokryta obustronnie warstw papieru NOMEX. Jest to jakby ulepszona wersja tereszpanu. NOMEX w naszym kraju jest do trudno osigalny, najczciej tylko w duych hurtowych ilociach. Jednak ma on atest pracy do 170C. Materia ten wystpuje podobnie jak tereszpan w rnych grubociach. Rdzenie EE65 mona atwo dosta z karkasami, w dwch typach, jeden prosto do druku, a drugi do druku z otworami do przykrcenia. Jednak w przypadku rdzenia EE71 i wikszych nie jest ju tak rowo. Tutaj trzeba wykona karkas we wasnym zakresie. Niemal idealnym materiaem jest laminat przeznaczony do produkcji obwodw drukowanych. Przed rozpoczciem prac naley usun z niego powok miedzian, np. przy pomocy wytrawiacza drobnokrystalicznego B327, albo trjchlorku elaza. Nastpnie naley zwymiarowa ksztatk rdzenia i przemyle schemat budowy. Najlepiej wszystko sklei przy pomocy spoiwa opartego o ywic epoksydow (np. Distal). Do wstpnego montau mona uy kleju cyjanoakrylowego. Wycinanie ramek stanowicych boki karkasu znacznieuatwia multiszlierka z zaoon tarczk ciern. W przypadku rdzeni z okrg rodkow kolumn, moe wystpi problem z dostpnoci rurki stanowicej podstaw karkasu. Do jej wykonania potrzebna jest ywica poliestrowa, kawaek jakiego walca o rednicy rodkowej kolumny rdzenia, oraz zwyky cienki papier. Na rurk nawijamy kawaek folii polietylenowej, umoliwi ona atwe zsunicie naszej rurki, oraz powikszy rednic walca. Nastpnie nawijamy papier, uprzednio posmarowany klejem lub ywic. Pierwsza warstwa nie powinna mie kleju, aby mona byo j atwo zsun. Kolejne warstwy nawijamy do mocno, nacigajc papier, tak aby nadmiar spoiwa wypyn z warstw. Najlepiej wszystkie

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h

Stycze 2008

25

Projekty AVT

Rys. 9 Schemat montaowy sterownika

czynnoci robi w rkawiczkach, gdy lepk ywic trudno usun z powierzchni ciaa. Aby papier by mocno przesczony spoiwem, warto go troch rozcieczy przy pomocy rozpuszczalnika nitro. Papier najlepiej uoy na paskiej powierzchni i rozprowadzi pdzlem rzadki klej. Grubo cianki rurki powinna wynosi okoo 1,5 do 2mm. Po nawiniciu naley jedn rk przytrzyma koniec papieru, a drug owin cao kilka razy nitk, tak aby nasza rurka nie stracia formy. Teraz pozostaje tylko poczeka do zasieciowania

Rys. 10 Schemat montaowy sterownika

Fot. 2 Gotowe transformatory i dawiki

kleju, z reguy trwa to koo 2 godzin (zaley od iloci utwardzacza). Na sam koniec wyjmujemy ze rodka walec. Wszystkie odprowadzenia najlepiej izolowa koszulkami szklano-silikonowymi lub termokurczliwymi. Kocwki niezalenie od koszulki warto zabezpieczy termokurczami. Fotograa 2 przedstawia dawiki i transformatory oparte o rdzenie EE65. Monta pytki sterownika jest klasyczny i nie wymaga komentarza. Gotowa pytka przedstawiona jest na fotograi 3 Jedynie trzeba zwrci uwag na prawidowe podczenie przekadnika i transformatora sterujcego. Wzr pytki przedstawiono na rysunku 9. Przed rozpoczciem montau falownika (rysunek 10) naley si zastanowi jaki sposb chodzenia wybierzemy. Jeli zamierzmy umieci pytk na duym radiatorze, a tranzystory schadza przez przekadki izolacyj-

ne, tam monta jest klasyczny. Na sam koniec lutujemy tranzystory wraz z woonymi na ich obudowy dociskaczami i rub. W przypadku zdecydowania si na radiator dzielony naley najpierw zacz od przymocowania go do pytki. W tym wypadku elementy gasika dolnego klucza bd montowane od strony druku (fotograa 4). Na samym kocu montujemy kondensatory, po przykrceniu tranzystorw i diod zwrotnych. Do podczenia transformatora polecam wlutowa wsuwki mskie w pola lutownicze. Jako rezystor ograniczajcy prd adowania kondensatorw warto poczy dwa rezystory 5W rwnolegle, aby zwikszy ich dopuszczalny prd podczas udaru. Dalsze wskazwki dotyczce montazu i uruchomienia podane zostan za miesic. Aleksander Olinek2 Guszek olinek.g@neostrada.p

Fot. 4 Pytka falownika od strony druku

Fot. 3 Zmontowane pytki sterownika i przetwornicy pomocniczej

26

Stycze 2008

E l e k t r o n i k a d l a Ws z y s t k i c h