Tybetaska Ksiga Umarych

tumaczenie Ireneusz Kania (1984)

Spis treci
1 Pouczenie o samowyzwoleniu si z Bar-do w chwili mierci 2 Pouczenie o samowyzwoleniu si z Bar-do Dharmaty 3 Pouczenie o samowyzwoleniu si z Bar-do ycia 5 26 37

Od tumacza
Przedstawiony tekst domaga si krtkiego choby wprowadzenia, i to nie tylko dlatego, e jest to pierwszy jego przekad na jzyk polski wprost z tybetaskiego oryginau. Nie znaczy to, e jest on w naszym kraju cakowicie nieznany. Owszem, niektrzy spord orientalistw, przede wszystkim za wcale ju liczna gromadka buddystw polskich (praktykujcych rne tradycje tybetaskiej Mahajany), mieli okazj zetkn si z Bar-do Thos-grol 1 w przekadzie angielskim (wersja Evans-Wentza i Lamy Kazi Dawa-Samdup z roku 1928 oraz najnowsza Franceski Fremantle i Chgyam Trungpy z roku 19752 ). o By moe nieco szerzej znany jest take komentarz, jaki do tego tekstu napisa C.G. Jung. Wszystko to nie zmienia jednak faktu, e Bar-do Thos-grol nadal ma u nas status ksigi dla wtajemniczonych a tak wcale by nie powinno. Nie powinno tak by po pierwsze dlatego, e jest to tekst z rnych powodw bardzo interesujcy, nie tylko dla specjalistw. Po drugie w nim samym zawarty jest nakaz rozpowszechniania go wszelkimi sposobami wrd wszystkich ludzi, goszenia go na ulicach jak mwi orygina. Nawet jeli przyjmiemy, e zalecenie takie odnosi si do buddystw, to przecie uzna mona w kadym razie, i na naszym terenie oznacza ono moliwo i celowo zdjcia z Bar-do Thos-grol pieczci ezoterycznoci, ktra moc jakiego nieporozumienia przylgna do na do dugo. Po trzecie od pewnego czasu o Bar-do Thos-grol gono na Zachodzie. Tytu ten (niemal wycznie tytu) pojawia si ostatnio do czsto w literaturze tanatologicznej ktrej niebywaego rozkwitu jestemy wiadkami a take religioznawczej. Faktem jest, e wiele dowiadcze i przey osb odratowanych ze mierci klinicznej, przey, ktre opisa Raymond Moody w bestsellerze sprzed paru lat, ksice Life after Life, mniej czy bardziej dokadnie przypomina pewne stronice Bar-do Thos-grol, tekstu datowanego, bd
Wymowa w przyblieniu: Th-trl. o o The Titbetan Book of the Dead. The Great Liberation through Hearing in the Bardo, Shambhala, Berkeley and London 1975.
2 1

co bd, na wiek XIV wedle najostroniejszych przypuszcze, w rzeczywistoci zapewne znacznie starszego3 . Czwarta przyczyna w moim przekonaniu najgbiej leca i najistotniejsza to ta, e wbrew pozorom Bar-do Thos-grol nie jest wycznie ksig o mierci i umieraniu. Jeli spojrze na z punktu widzenia typologii religioznawczej, jawi si ten tekst jako klasyczny scenariusz inicjacyjny z gwnymi jego elementami: zejcie do przestrzeni pomiertnej (bar-do), wdrwka w niej przejcie przez rnorakie prby i wyzwolenie, czyli zmiana statusu bytu. O tym, e wiele naszych dowiadcze i przey mona porwnywa ze mierci za ycia, e umiera si wielokrotnie wie kady dorosy czowiek. Pouczaj nas o tym rwnie wielcy myliciele doby wspczesnej, jak Mircea Eliade czy Karl Rahner. ycie nasze czsto objawia struktur inicjacyjn (zwaszcza etap zwany descensus ad inferos), i to szczeglnie chyba w ostatnich czasach. Nie mog zatem zaskakiwa nastpujce sowa Franceski Fremantle, tumaczki Bar-do Thos-grol: Tak wic, jakkolwiek ksik t napisano rzekomo dla umarych, w rzeczywistoci traktuje ona o yciu. Sam Budda nie zwyk roztrzsa tego, co dzieje si po mierci, bo takie pytania nie s uyteczne w poszukiwaniu rzeczywistoci hic et nunc. Jednakowo nauki o reinkarnacji, szeciu rodzajach istnienia i bar-do, stanie porednim pomidzy nimi, w duej mierze odnosz si do obecnego ycia, niezalenie od tego, czy stosuj si one rwnie do istnienia pomiertnego. Podkrela si czsto, e celem odczytywania Bar-do Thos-grol czowiekowi zmaremu jest przypomnienie jego postpowania za ycia. Ksiga umarych moe nas pouczy, jak y. (Wstp, s. XIX-XX) Podobnego zdania jest rwnie Chgyam Trungpa, yjcy w USA tybetaski mistrz, o autorytet w problematyce tanatologicznej, jak bymy powiedzieli, i autor wstpnego komentarza do wzmiankowanego przekadu Franceski Fremantle. Powiada on tak: Bar-do znaczy rozsiew. Jest to nie tylko przerwa, zawieszenie po naszej mierci, ale rwnie zawieszenie w jakiej sytuacji yciowej; umieranie zdarza si take za ycia. Dowiadczenie bar-do jest czci naszej podstawowej struktury psychologicznej. Przez cay czas zdarzaj nam si wszelkie rodzaje dowiadczenia bar-do dowiadczenia paranoi czy te zagubienia w codziennym yciu; jest to tak, jakbymy nie byli pewni ziemi pod stopami, nie wiedzc, o co mam chodzi i dokd zmierzamy. Tote niniejsza ksika jest nie tylko przesaniem dla tych, ktrzy wanie maj umiera lub ju umarli; jest to rwnie przesanie dla tych, co si narodzili. Narodziny i mier dotycz kadego, cigle, w tej wanie chwili, (s. 1-2). Mamy wic do czynienia ze znamienn zbienoci postaw mylicieli Wschodu i Zachodu, wywodzcych si wszak z wielce odmiennych tradycji duchowych. Wolno mniema, e ta konwergencja odzwierciedla pewien stan oglniejszej wiadomoci egzystencjalnej moe nie tyle radykalnie nowy, ile coraz powszechniejszy, i e na jej wytworzenie si jaki wpyw miaa obok czynnikw natury hermeneutycznej rwnie cakowicie nowa sytuacja wspczesnego czowieka, poddanego zagroeniu absolutnemu, i caych zbiorowoci,
Tybetologowie uwaaj, e jego autorem jest Karma Lingpa (1323-1383); Tybetaczycy przypisuj go samemu Padmasambhawie.
3

przeywajcych coraz czciej t cz scenariusza inicjacyjnego, ktr okrelamy mianem descensus ad inferos. Wszystko to jest niewtpliwie interesujce, ale nie wystarczaoby do uznania tybetaskiej Ksigi umarych za tekst niezwyky, co uczyniem na pocztku. Tekstw bdcych scenariuszami inicjacyjnymi znaj wszak do duo zarwno dzieje religii, jak i dziea literackie rnych narodw i epok, by wspomnie bodaj najsawniejsze z nich Bosk Komedi. Bar-do Thos-grol wyranie jednak rni si od nich wszystkich. Niej postaram si jak najkrcej przedstawi gwn osobliwo tej ksigi, z zastrzeeniem, e z braku miejsca musz to uczyni pobienie i upraszczajc wiele spraw zasugujcych na znacznie gbsze i wszechstronniejsze owietlenie, co moe bd mia sposobno zrobi przy innej okazji. Tutaj luk t czciowo staram si wypeni w przypisach. Zakadam przy tym u Czytelnika minimum oglnej wiedzy o buddyzmie. Tybetaskie sowo bar-do (lub bar-ma-do) znaczy to, co jest midzy (dwoma), przestrze porednia, i w literaturze tybetaskiego buddyzmu peni funkcj odpowiednika terminu sanskryckiego antarabhawa, dosownie: midzy-byt. Termin ten oznacza sytuacj kogo, kto rozsta si z tym yciem, a nie wszed jeszcze w now form istnienia; stoi przed nim otworem sze sfer samsary, ale take moliwo ostatecznego uwolnienia si od koowrotu egzystencji czyli moliwo nirwany. To, gdzie si w kocu znajdzie, zaley w duej mierze od jego dobrego i zego karmana (uczynkw w poprzednich ywotach), ale rwnie od wasnego wyboru; ten za zdeterminowany jest zdolnoci przebrnicia przez prby, ktre polegaj na rozpoznawaniu waciwej istoty pojawiajcych si w bardo gniewnych i spokojnych postaci rnych bstw tantrycznych oraz wiatoci. Zdolno t nazywa si w Bar-do Thos-grol (roz)poznawaniem, rozumieniem, wiedz; peni ona funkcj soteriologiczn. Ngo-es-pa dang grol-ba dus-mnyam-du ong-ngo (Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie) oto motyw przewodni caej ksigi, nadajcy jej obok przepeniajcych j wiatoci i blaskw, w czym przypomina niektre teksty Kabay, jak Sefer Bahir czy Zohar silnie gnostyczny koloryt. Tybetaska ksiga umarych jest wanie kompendium takiej wiedzy i jakby przewodnikiem dla zmarego po owym limbo buddyjskim; instrukcje w niej zawarte zapewniaj mu moliwie najlepsze urzdzenie si w najbliszej egzystencji. Termin antarabhawa konotuje jak przestrze i jaki czas. Z czasem sprawa jest prosta: sytuacja midzy-bytu moe trwa jeden, dwa, trzy, cztery, pi, sze lub najwyej siedem tygodni tak expressis verbis stwierdza si w tekcie. A co z przestrzeni? Gdzie znajduje si owo bar-do? Ot jest ono wszdzie i nigdzie, inaczej mwic, w punkcie usytuowanym pomidzy wszdzie a nigdzie: w nas. Bar-do to przestrze wasnej naszej jani, umysu (tyb. rig-pa), nieobjtego jak wietlisty przestwr nieba, istotowo tosamego z Pustk (skr. unjata). Pojawiajce si nam po mierci zjawy, opisywane tak plastycznie w Bar-do Thos-grol zjawy jak z koszmarnych to znw bogich snw, kolory, wiatoci s produktami naszej wasnej jani (umysu), jej tajemnych energii; cilej biorc, emanacjami,

projekcjami4 jej obaw, lkw, skonnoci, pasji, de, kompleksw, pragnie i neuroz sowem wszystkiego, co stanowi tre rnych warstw, w tym i najgbszych, naszej podwiadomoci. Czy mona si dziwi, e Tybetaska ksiga umarych tak interesowaa Junga? Mamy wic do czynienia z sui generis przewodnikiem po naszym umyle, ktry sam jest matryc powoujc do uudnego bytu trapice go lki oraz namitnoci, i wobec tego sam wadny jest si od nich uwolni. Dziaania te (a z nimi prby) przebiegaj wedle pewnego porzdku, cile okrelonego sam struktur umysu, ktra okazuje si struktur mandali Buddy Wairoczany, jak przedstawiaj j thanki, synne malowida tybetaskie. Tak na przykad kada z kolejno ukazujcych si postaci Buddw mandali symbolizuje jak wadz umysu, jaki rodzaj energii psychicznej (w jej aspektach pozytywnych i negatywnych), jaki skadnik osobowoci. W tradycji tybetaskiej podkrela si, e wygld tych postaci nie jest cakowicie arbitraln kreacj wyobrani, lecz e cile odpowiada on rodzajowi symbolizowanej energii. Dotyczy to te innych zjaw: upiorw, demonw, diablic o przeraajcych i dziwacznych ksztatach jak na ptnach Boscha, zjaw emanowanych przez centra energetyczne (czakry) pooone wzdu awadhuti, centralnego kanau energetycznego w ciele czowieka. Zbiega si to wszystko z konstatacjami nowoczesnej psychologii, ktra odnajduje w owych ksztatach formy archetypiczne, pojawiajce si regularnie w snach czy pewnych stanach patologicznych u rnych ludzi. W Bar-do Thos-grol wszystkie postacie wystpuj na og pod imionami stanowicymi kalki imion analogicznych sanskryckich bstw panteonu hinduistycznego i tantrycznego, tote w tekcie przekadu daj je konsekwentnie wanie w wersjach sanskryckich, dla atwiejszej identykacji w innych rdach. Ze wzgldu na ciso naukow najlepiej byoby je transliterowa wedle przyjtego w indologii systemu. Niestety, z powodw technicznych zmuszony jestem do podawania ich w przyblionej transkrypcji fonetycznej. Dotyczy to rwnie pewnych sanskryckich i tybetaskich terminw technicznych, nie majcych dokadnych odpowiednikw w jzykach europejskich, terminw, ktre objaniam pokrtce w przypisach. S one sanskryckie, o ile nie zaznaczono inaczej. Sowa w nawiasach kwadratowych nie maj odpowiednikw w oryginale; dodaem je dla jasnoci. Przekad niniejszy obejmuje tekst podstawowy Bar-do Thos-grol Chen-mo (Wielkie Wyzwolenie z Bar-do przez Suchanie), ktry skada si z trzech czci i kilku tekstw towarzyszcych, mniej istotnych. Dedykuj go z wdzicznoci moim przyjacioom z krakowskiej sanghi Kagyut. Bkrais-og. (Niech to bdzie na szczcie). Krakw, padziernik-listopad 1984
Tym sowem, wzitym z nowoczesnej psychologii, Francesca Fremantle oddaje tyb. snang. Wedug mnie jest ono do jaskrawym anachronizmem w tekcie bd co bd bardzo leciwym. Dlatego sam wolaem raczej emanacje.
4

Uwagi od redakcji mahajana.net

Uwaga. Niniejsze tumaczenie ma charakter literacki, nie byo ono przygotowywane pod ktem praktyki buddyjskiej. Tekst pochodzi z zasobw Polskiej Biblioteki Internetowej. Na stronach PBI nie ma jednak sowa wstpnego od tumacza, ani informacji o nim samym, nie ma rwnie przypisw. Wszystko to zostao uzupenione przez redakcj, ktra wykonaa rwnie drobne poprawki i korekt tekstu.

Pouczenie o samowyzwoleniu si z Bar-do w chwili mierci

KSIGA GBOKIEJ NAUKI JASNO PRZYPOMINAJCA WIELKIE WYZWOLENIE Z BAR-DO DHARMATY5 SPOD WADZY STRANIKW GNIEWNYCH ORAZ SPOKOJNYCH6 Pokon wszystkim guru, Trikaji7 , Padmasambhawie, ktry pojawi si, aby mie w pieczy wszelkie stworzenie, i bstwom lotosu gniewnym oraz spokojnym, i doskonaej Sambhogakaji, pokon bezbrzenej Dharmakaji Buddy Amitabhy!

Ta metoda Wielkiego Wyzwolenia z Bar-do, przeznaczona dla joginw o rednich zdolnociach, ma sens potrjny: wstpny, podstawowy i kocowy.
Dharmata znaczy zasada, istota rzeczy i jest synonimem unjaty, bdcej ostateczn natur wszystkiego, niepochwytn dla kategorii rozumu, deniowan jedynie negatywnie i moliw do urzeczywistnienia w pewnych rodzajach medytacji (np. Mahamudra). Dharmata to rwnie ostateczna natura umysu wietlista, nieobjta przestrze. 6 Postacie bstw tantrycznych o wygldzie agodnym oraz przeraajcym, pojawiajce si w medytacji i w bar-do; s one w istocie projekcjami umysu podmiotu i symbolizuj rne tego umysu wadze, skaenia i podwiadome skonnoci. 7 Trzy ciaa (kaja): Dharmakaja (ciao Dharmy, abstrakcyjna ostateczna natura Buddy); Sambhogakaja (ciao przyjemnoci, uywania) porednik midzy Budd a ludmi, przekazujcy Nauk; Nirmanakaja (ciao przejawione, widzialne ciao Buddy).
5

Wstpny dotyczy sposobu wyzwolenia czowieka z krwi i koci. Najpierw naley przyswoi sobie pouczenia, z ktrych pomoc ci o najwyszych zdolnociach niezawodnie osigaj wyzwolenie. Jeli go nie osign, trzeba si uciec do samowyzwolenia drog przeniesienia wiadomoci8 w Bar-do Chwili mierci. Tym sposobem joginowie o przecitnych zdolnociach niezawodnie dostpuj wyzwolenia. Gdy okae si to niemoliwe, naley usilnie praktykowa t oto metod osigania Wielkiego Wyzwolenia z Bar-do Dharmaty poprzez Suchanie. Najpierw jogin powinien obserwowa wszystkie stopniowo przychodzce oznaki umierania, wedle Samowyzwolenia, [jakie chce uzyska]. Kiedy wszystkie one s ju wyrane i niewtpliwe, naley dokona samowyzwalajcego przeniesienia wiadomoci. Jeli to si uda, zbdne si staje recytowanie tego Wyzwolenia przez Suchanie. Gdy jednak nie dochodzi do przeniesienia wiadomoci, trzeba gono i wyranie odczyta tekst tego Wyzwolenia przez Suchanie obok ciaa zmarego. Jeli ciaa ju nie ma, to siedzc na ou zmarego albo na jego krzele naley przemawia z ca moc prawdy i przywoywa jego wiadomo wyobraajc sobie, e siedzi naprzeciwko i sucha. Wwczas zgromadzeni bliscy, krewni i przyjaciele nie powinni wznosi gonych okrzykw boleci ani lamentw; powinno si ich usun. Jeeli ciaa nie zabrano, a tchnienie zewntrzne ju ustao, to nim ustanie tchnienie wewntrzne9 guru zmarego, jego brat w Dharmie10 lub kto z tych, ktrych lubi i ktrym ufa, powinien mu odczyta ten tekst Wielkiego Wyzwolenia, przystawiajc usta do jego ucha, lecz nie dotykajc go. Prawdziwe pouczenie o wyzwoleniu przez suchanie. Jeli s moliwoci, naley zoy obte oary Trzem Klejnotom11 . Gdy moliwoci nie ma, trzeba przygotowa w myli przedmiot oary i obcie uzupeni go w bezmiernej wyobrani wzrokowej. Potem trzeba siedem albo trzy razy wyrecytowa baganie przyzywajce na pomoc buddw i bodhisattww. Nastpnie wypowiedzie naley gosem dobitnym baganie do Strasznych Stranikw Bar-do, baganie o wyrwanie z wskiego przesmyku bar-do i baganie Gwnych Strof Bar-do, po czym odczyta siedmiokro albo trzykro, stosownie do okolicznoci ten tekst Wielkiego Wyzwolenia przez Suchanie. Pozwala on rozpozna trzy rodzaje bar-do: wiato Bar-do Chwili mierci, wielkie i jasne widzenie w Bar-do Dharmaty i Bar-do ycia; tu stosowne wskazwki umoliwiaj zamykanie bram ona. Najpierw pouczenie o wiatoci Bar-do Chwili mierci. Nieraz nawet czowiek o bystrym rozumie nie potra jej rozpozna. Zwykli ludzie, nawet jeli s do tego zdolni, to przecie z powodu sabego obeznania z praktyk medytacji potrzebuj wszelkiego rodzaju wskazwek. Po odczytaniu im [tekstu] rozpoznaj oni gwn wiato i unikajc bar-do, szybko i atwo osigaj nie zrodzon Dharmakaj.
Tyb. pho-ba. Praktykowana przez joginw w chwili mierci specjalna technika przenoszenia wiadomoci poza dotychczasowe ciao; zapewnia ona dobre ponowne narodziny. 9 Tyb. phyi ; moe znaczy zewntrzne, jak i ostatnie. 10 Czyli ucze tego samego guru. 11 Dharma (Nauka), Budda i Sangha (wsplnota wyznawcw).
8

Najlepiej jeli przy zmarym bdzie obecny jego gwny guru, ktrego prosi o pouczenie. Jeli nie on to brat w Dharmie zmarego, z ktrym skada on luby Samaji12 . Gdyby i jego nie byo, to kto z braci duchowych w tej samej tradycji Dharmy13 . Gdyby wszelako nie doszo do zetknicia si z adnym z nich, to kto umiejcy dobrze recytowa powinien wielokrotnie, gosem dobitnym i wyranym, przeczyta ten tekst. Wskutek tego zmary przypomni sobie udzielone przez guru wskazwki, jak rozpoznawa ow jasno, i natychmiast, rozpoznawszy wiato gwn, osignie wyzwolenie. Czas recytacji. Gdy ustanie dech zewntrzny, prana14 rozpywa si w dhuti15 Wiedzy16 , pojawia si natomiast wietliste tchnienie wiadomoci. Potem prana powraca, spywa do lewej i prawej nadi17 i ukazuje si na ciekach bar-do w formie zjaw; dlatego naley kontynuowa recytacj, zanim prana wejdzie w lew i praw nadi. Czas, kiedy usta ju dech zewntrzny, ale pozosta jeszcze dech wewntrzny, trwa mniej wicej tyle, ile trzeba na zjedzenie krtkiego posiku. A oto sposb pouczenia: najlepiej, jeli wyrzucenie wiadomoci18 nastpi na chwil przed ustaniem oddechu. Jeli wszake nie uda si to, wyrzec trzeba nastpujce sowa: Szlachetny synu (wymieni imi), ktremu teraz przyszo szuka drogi! Gdy tylko przestaniesz oddycha, pojawi si przed tob tak zwana Gwna Jasno Pierwszego Bar-do, ktrej znaczenie wczeniej zostao ci objanione przez guru! A gdy ustanie twj dech zewntrzny, zawita przed tob Dharmata wyrazista jak pusta przestrze nieba, jasna, wietlista, pozbawiona kracw i rodka nagi, wolny od zanieczyszcze umys. Rozpoznawaj j wwczas i wstpuj w jej sfer! Wtedy i ja ci j poka! Nim ustanie oddech zewntrzny, trzeba kilka razy wypowiedzie te sowa do ucha zmarego i wrazi mu je w umys. Potem, na chwil przed ustaniem tchu zewntrznego, naley uoy go prawym bokiem na ziemi, w pozycji lwa19 , i nacisn mocno dwie pulsujce yy snu, aby nie nabrzmieway. Gdy przestan nabrzmiewa, mocno nacisn. Wwczas prana zatrzyma si w dhuti i nie bdzie moga powrci, na pewno za skieruje si ku otworowi Brahmy20 . Wtedy [trzeba] udzieli pouczenia.
Uroczyste luby, dotyczce praktykowania Dharmy i medytacji. Chodzi tu o rne odmiany buddyzmu w Tybecie; Ningma, Kagyut, Gelug, Kadam itd. 14 Dosownie: dech, tchnienie; symbol energii yciowej. 15 Dhuti (albo awadhuti) to w systemie Jogi centralny przewd energetyczny w ciele czowieka, czcy poszczeglne orodki energetyczne, tak zwane czakry. 16 Chodzi tu o Wiedz Transcendentn o ostatecznej naturze wszystkiego (unjata), realizowan w medytacji. 17 Boczne kanay energetyczne, po obu stronach awadhuti. 18 Chodzi tu o wiadomo stanowic o naszej tosamoci osobowej, wyrzucan (celowo) przez otwr w szczycie czaszki (randhra), tak by moga wcieli si w nowy byt, zgodnie z naszym yczeniem. Czynno ta nazywa si po tybetasku pho-ba. 19 Pozycja leca, na boku, z prawe doni pod gow. W takiej pozycji mia umrze Budda Siakjamuni. 20 Brahmarandhra, otwr na ciemieniu, ktrym koczy si awadhuti.
13 12

To wanie jest tak zwane Pierwsze Bar-do wiato Dharmaty. Wszystkim istotom objawia si wolny od jakichkolwiek znieksztace Umys Dharmakaji. W czasie, gdy tchnienie zewntrzne ustaje, lecz wewntrzne jeszcze nie, prana rozpywa si w awadhuti. Zwykli ludzie powiadaj, e wtedy wanie traci si wiadomo. Nie wiadomo dokadnie, jak dugo to trwa: zaley to od dobrego albo zego stanu naczynia21 , od stopnia przyswojenia sobie nauk i od umiejtnoci skupienia w medytacji. U tych, ktrych naczynie byo dobre, trwa to moe dugo. W ich pouczanie trzeba wkada wiele wysiku; a do chwili, gdy w otworach pojawi si ropny wyciek, trzeba powtarza wskazwki. W przypadku ludzi bardzo nieprawych i o zych naczyniach czas ten nie bywa duszy ni pstryknicie palcami; w niektrych innych ni spoycie maego posiku. Sutry i Tantry twierdz na og, e zanik wiadomoci trwa cztery i p doby22 . Skoro jest zazwyczaj tak, e niewiadomo trwa przez cztery i p doby, to przez ten czas naley stara si pilnie o pokazanie wiatoci. Sposb pouczenia. Jeli zmary potra, to niech dziaa samodzielnie podug wyej podanych wskazwek. Jeli nie potra, to niech guru, ucze, brat w Dharmie lub przyjaciel, duchem i umysem zczony z nim, sidzie obok i recytuje wyranie: Teraz ziemia przeistacza si w wod, woda w ogie, ogie w pran, prana w czyst wiadomo. Znaki te wystpowa bd stopniowo, a gdy si dopeni i nastpi zatrzymanie [oddechu], tak myl naley powzi: Szlachetny synu! (albo, jeli jest to guru) Czcigodny mistrzu! Racz zapanowa nad chwiejnym umysem!. (Powiedzie mu to do ucha, po cichu). Jeeli za jest to brat w Dharmie lub przyjaciel albo kto inny, zawoa go po imieniu i tak mwi: Szlachetny synu! Oto przyszed na ciebie czas tego, co nazywaj mierci, i stoisz w jej obliczu. Dlatego myli twoje niech bd takie: Ach, skoro przyszed na mnie czas mierci i stoj w jej obliczu, to wobec tej mojej mierci umys swj napeniam jedynie mioci, wspczuciem i Bodhiczitt23 ; obym dla dobra wszystkich czujcych istot, podobnych w liczbie nieobjtym niebiosom, osign stan Buddy! i wszystko, co zaistnieje w moim umyle, a szczeglnie obecne moje myli, niech obrci si na dobro wszelkich czujcych istot. Niechaj w jasnoci mierci rozpoznam Dharmakaj i w jej sferze niech mi bdzie dane osign najwysze urzeczywistnienie Mahamudry24 , dla poytku wszystkich czujcych istot! A jelibym tego nie osign, to obym w bar-do
Tyb. rten. Chodzi tu zarwno o cae ciao adepta, jak i dhuti oraz nadi; ich stan zaley od stopnia wywiczenia w medytacji. 22 W oryginale zhag phyed dang bzhl, co moe znaczy rwnie trzy i p doby. Zwraca uwag fakt, e jest to akurat poowa tygodnia 23 Myl o Owieceniu jeden ze skadnikw medytacji w buddyzmie mahajany; towarzyszy jej intencja zdobycia owiecenia w interesie wszystkich istot yjcych. 24 Wielka Piecz albo Wielki Symbol. Praktyka medytacyjna buddyzmu tantrycznego, obejmujca cao dowiadczenia egzystencjalnego adepta. Dochodzi wwczas do zjednoczenia Miosierdzia i Wiedzy (Karuna i Pradnia; Innymi ich aspektami s Metoda i Pustka Upaja i unjata), czyli mskiego i eskiego elementu praktyki, symbolizowanych odpowiednio przez posta ktrego z Buddw (tyb. Jab ojciec) w ucisku miosnym ze swoj Maonk (tyb. Jum matka).
21

mg pozna, e jestem w bar-do. Urzeczywistniajc Mahamudrakaj poprzez jog bar-do, wszelkimi sposobami pragn dziaa dla dobra wszelkich istot czujcych, nieskoczonych w liczbie swej jak niebo!. Nie porzucajc takich wanie rodzcych si w umyle pragnie, przypominaj sobie wczeniej otrzymane pouczenia o praktyce medytacyjnej! Wypowiedziawszy te sowa wyranie, ustami przytknitymi do ucha umierajcego, i nie pozwalajc nawet na chwil zachwia si jego uwadze, trzeba pilnie obserwowa. Gdy zewntrzny oddech ju usta, nacisn mocno y snu i wyranymi sowy wyrzec (jeli jest to guru albo jaki wyszy rang od recytujcego przewodnik duchowy): Czcigodny mistrzu, oto ukazuje ci si teraz gwny, najwaniejszy blask; zechciej go rozpozna! Racz obserwowa go uwanie! (tak te trzeba poucza wszystkich innych). Szlachetny synu (wymieni imi), suchaj mnie! Oto pojawia si teraz przed tob nieskazitelna wiato Dharmaty. Rozpoznaj j! Szlachetny synu, to, co teraz postrzegasz jako wietlist pust istno, co pozbawionego przymiotw takich jak ksztat, kolor czy ciao ta wic pusta wietlisto to twj wasny umys, Dharmata Samantabhadri. Gdy za rwnoczenie z t ukae si druga jasno, nie zrodzona z niczego, czysta, lnica, wyrazista, rozedrgana wiedz, e jest to [twj] Umys Budda Samantabhadra. Ten twj umys pusta jasno, nie utworzona z jakiejkolwiek substancji, a take ten twj umys trwajcy w stanie rozedrganej wietlistoci tworz nierozerwaln istno; nie zrnicowana jasno i pustka trwajca w wielkim snopie wiata, nie znajca narodzin ni mierci to Budda Niezmienny Blask. Rozpoznanie go wystarczy ci [do wyzwolenia]. Gdy rozpoznasz jasn istot wasnego umysu jako Budd, to spogldanie w gb umysu bdzie kontemplacj Buddy. Wypowiedzie to [naley] trzy do siedmiu razy, sowami wyranymi. Pierwszy stopie: przypomnienie wczeniejszych poucze guru, jak rozpoznawa. Drugi stopie: zmary zdany jest na samodzielne rozpoznanie wiatoci wasnego czystego umysu. Trzeci stopie: rozpoznawszy siebie samego i poczywszy si nierozdzielnie z Dharmakaj, niezawodnie osiga wyzwolenie. Tym sposobem, rozpoznawszy pierwsz wiato, zyskuje wyzwolenie. Ale jeli zachodzi obawa, e [zmary] nie rozpozna tej pierwszej wiatoci pojawi si jeszcze tak zwana wiato wtrna; przyjdzie ona po ustaniu tchu zewntrznego i upyniciu czasu potrzebnego do spoycia maego posiku. Stosownie do dobrego lub zego karmana prana wpadnie do ktrego z lewych lub prawych kanaw i wyjdzie ktrym z otworw; nagle pojawi si jasna wiadomo. Jeli mwimy, e trwa to tyle, ile trzeba na zjedzenie posiku, to znaczy, e zaley to od stanu naczynia i obznajmienia z praktyk. Wwczas wiadomo zmarego wydostaje si na zewntrz i nie wie on ju, czy umar, czy nie. Widzi, jak przedtem, postacie bliskich, krewnych, syszy nawet pacz i krzyki. 9

Nie pojawiaj si jednak jeszcze przeraliwe zjawy karmiczne i jeszcze nie nadszed wielki lk przed Jam, Panem mierci. Znw naley recytowa pouczenia i wskazwki. S dwa ich rodzaje, stosownie do stopnia medytacji: wypenienia i tworzenia w wyobrani25 . Jeli idzie o stopie wypenienia naley trzykrotnie zawoa [zmarego] po imieniu i recytowa ustawicznie podane wyej sposoby rozpoznawania wiatoci. W przypadku stopnia tworzenia w wyobrani naley odczytywa sadhan26 i opis jego Yidama27 : Szlachetny synu, medytuj nad twoim Yidamem! Skup swoj uwag! Skoncentruj si na Yidamie! Jego pojawiajc si form wyobraaj sobie jako pozbawion samodzielnego jestestwa, niby odbicie ksiyca w wodzie! Nie miej go za form rzeczywist! Wypowiedzie to wyranie i jasno. Jeli zmary by prostym czowiekiem: Medytuj nad Panem Wielkiego Miosierdzia28 ! Tak ma go poucza. Po takich wskazwkach nawet ci, ktrzy nie rozpoznali bar-do, teraz na pewno je rozpoznaj. Jeli za ycia zmary otrzyma wskazwki od guru, lecz sabo by obznajmiony z praktyk medytacji, nie potra samodzielnie poradzi sobie w bar-do; wwczas guru albo brat w Dharmie musi mu to rozjani. Ale s te i tacy, ktrzy byli biegli w medytacji, lecz w chwili mierci silna choroba przemoga ich i pomieszaa im pami; takim nie pamitajcym trzeba koniecznie recytowa te pouczenia. Zdarzaj si te ludzie niegdy obznajmieni z medytacj cieki, ktrzy jednak zamali luby i zaniedbali praktyk Samaji; grozi im traenie do niszych sfer samsary29 , tote te pouczenia s im bardzo potrzebne. Jeliby zmary zrozumia w pierwszym bar-do byoby najlepiej; jeli nie wyrana recytacja sprawi, e w drugim bar-do jego wiadomo si rozbudzi, i osignie wyzwolenie. W drugim bar-do wiadomo nie wiedzca, czy umar, czy nie, nagle si rozjania. Jest to tak zwane wyrane ciao zudne30 . Wwczas, jeeli pouczenie zostanie tam zrozumiane, spotyka si ono z Dharmat tak jak matka spotyka si z synem i moc karmana nie powiedzie go na manowce. Podobnie promienie soca zwyciaj mrok. wiato drogi przemaga potg karmana i nastpuje wyzwolenie. Tak wic owo tak zwane drugie bar-do
Sampannakrama i utpannakrama dwa stadia medytacji. Utpannakrama polega na tworzeniu w wyobrani (wizualizacji) postaci bstw i utosamianiu si z nimi, w fazie sampannakramy ma miejsce dowiadczenie rozpywania si tych ksztatw w wietlistej przestrzeni. 26 Instrukcja dotyczca sposobu medytowania oraz opis bstw bdcych jej przedmiotem. 27 Bstwo opiekucze adepta, wybrane dla przez guru tak, aby jak najlepiej odpowiadao psychozycznej strukturze adepta, jego skonnociom itd. 28 Przydomek bodhisattwy Awalokitewary. 29 Samsara, czyli odwieczny koowrt stawania si i przemijania form bytu, dzieli si w tradycji buddyjskiej na sze sfer: bogw, asurw (nie-bogw), ludzi, pretw (tyb. yi-dag wygodniae upiory), zwierzt i piekie. 30 Majaarira, zjawa majca form naszego ciaa, a bdca projekcj (emanacj) naszego umysu, jego podwiadomych skonnoci.
25

10

pojawia si na drodze ciaa umysu, a wadza poznania kry, jak przedtem, w obszarze zmysu suchu. Jeli wwczas dotrze do pouczenie, cel bdzie osignity. Nie pojawiaj si jeszcze karmiczne emanacje, tote [zmary] moe si uda, dokdkolwiek zechce, wedle swej woli. Tak wic, jeli nie rozpozna gwnej wiatoci, to rozpozna jednak wiato drugiego bar-do i uzyska wyzwolenie. Jeeli za i tym razem nie uzyska wyzwolenia, pojawi si przed nim tak zwane trzecie bar-do, Bar-do Dharmaty. Z trzeciego bar-do wyoni si omamy karmiczne. Wwczas bardzo jest wane odczytywanie Wielkiego Pouczenia o Bar-do Dharmaty; jego moc i korzystne dziaanie s ogromne. Wszyscy bliscy pacz wwczas, wznosz krzyki i lamenty, zabieraj mu poywienie, cigaj ze ubranie, zamiataj wok oa. Chocia on sam ich widzi, oni go nie widz, on syszy, e mwi do niego, lecz oni nie sysz jego gosu. Z sercem zasmuconym odchodzi. Wwczas pojawiaj si dwiki, blask i promienie wiata, on za omdlewa z potrjnego strachu, przeraenia i trwogi. Wtedy trzeba recytowa Wielkie Pouczenie o Bar-do Dharmaty. Zawoawszy zmarego po imieniu, jasno i wyranie naley mwi te sowa: Szlachetny synu, nat swoje wadze i suchaj z niezachwian uwag! Bardo ma sze form. Jakich? [Pierwsze:] Bar-do Wasnych Twoich Narodzin, [drugie:] Bar-do Marzenia Sennego, [trzecie:] Bar-do Gbokiej, Nieporuszonej Samadhi31 , [czwarte:] Bar-do Chwili mierci, [pite:] Bar-do Dharmaty i [szste:] Bar-do ycia razem sze. Szlachetny synu, tobie przypady w udziale trzy Bar-do Chwili mierci, Bar-do Dharmaty i Bar-do ycia; pojawi si one przed tob. A do wczoraj pojawiaa si przed tob w Bar-do Chwili mierci wiato Dharmaty; nie rozpoznae jej waciwie, dlatego musiae w nim bdzi. Teraz tworzy si przed tob dwoje bar-do: Dharmaty i ycia. Natajc ca uwag, staraj si dobrze zapamita udzielone przeze mnie wskazwki! Szlachetny synu, teraz oto przysza na ciebie tak zwana chwila mierci. Odchodzisz z tego wiata na drug stron, ale nie jeste w tym jedyny. Zdarza si to wszystkim. Nie podaj ju i nie tsknij do tego ycia. Gdyby jednak poda go i tskni do, nie bdziesz mg tutaj trwa; nie wyzwolisz si z ustawicznego bdzenia po kolisku samsary. Nie hoduj przywizaniu! Nie hoduj dzom! Postpuj myl za Trzema Klejnotami! Szlachetny synu, choby w tym Bar-do Dharmaty stany przed tob najprzerniejsze straszliwe i okropne zjawy, nie zapominaj tego, co ci powiedziano. Sens tych sw zakarbuj sobie dobrze w umyle i stosownie do niego id dalej. Na tym polega rozpoznawanie.
31

Gboka medytacja.

11

Ach, teraz oto pojawia si przede mn Bar-do Dharmaty; odrzucam wszelkie gniewne, straszne i przeraajce widziada i pojmuj, e to, co widz, to moje wasne emanacje; wiem te, e w taki wanie sposb przejawia si bar-do. W tej chwili, gdy przyszo na mnie niebezpieczestwo, e nie osign gwnego celu, nie bd poddawa si lkowi przed tumem widziade spokojnych i gniewnych! mwic te sowa gosem dobitnym i jasnym, pomny ich znaczenia, postpuj dalej. W ten sposb nie zapomnisz, na czym polega niezawodne rozpoznawanie wszelkich zjaw jako twych wasnych tworw. Szlachetny synu! W chwili, gdy rozdzielaj si twoje ciao i duch, ujrzysz czyst Dharmat: jej zjawa jest niewielka, jaskrawo byszczca. Jej poysk wprawi ci w wielki, trwony niepokj. Pojawi si ona przed tob na ksztat roziskrzonego mirau ponad rwnin w czas letniego skwaru. Nie bj si jej! Nie trw si ni! Nie wpadaj w panik! Zrozum, e jest to tylko ksztat wasnej twojej Dharmaty. Z wntrza blasku wybiegnie potny gos Dharmaty silny niby grzmot. Rozbrzmi on jak dudnienie tysica piorunw naraz i zahuczy rozgonie. Ale wiedz i zrozum, e jest to take gos wasnej twojej Dharmaty, i dlatego nie trw si nim, nie przeraaj ani nie wpadaj w panik! Posiadasz jedynie to, co zw ciaem umysowym zakorzenionych niedobrych skonnoci32 , ktre nie ma ksztatw z krwi i misa. Dlatego te trzy dwiki, blask i promienie nie mog ci uczyni adnej krzywdy, nie mog ci przyprawi o mier. Moesz je uzna po prostu za widziada powstajce w tobie samym. Wiedz, e to jest bar-do. Szlachetny synu, jeli nie umiesz rozpozna wasnych emanacji, to, jakkolwiek w ludzkim wiecie oddawae si medytacjom, teraz nie potrasz przyswoi sobie tych poucze; przera ci te wiatoci, rozgniewaj dwiki, wystrasz promienie. Nie pojmiesz istoty wskazwek, nie rozpoznasz natury tych trzech dwikw, wiatoci i promieni, i nadal bdziesz bka si w samsarze. Szlachetny synu! Po czterech i p dnia niewiadomoci odejdziesz std. Ale gdy si z niej przeckniesz i bdziesz si pyta: C to byo ze mn? zrozumiesz, e wszystko to jest bar-do. Wwczas odwrci si koo samsary, wszystkie te emanacje bdziesz widzia jako janiejce formy cielesne. Cay przestwr niebios bdzie jasnobkitny i lnicy. Wtedy ze rodkowej, Wszechobejmujcej Krainy33 wyoni si Budda Wairoczana o ciele biaej barwy, zasiadajcy na tronie Lww. W doni dziery
Por. przyp. 30 . Chodzi tu zwaszcza o niekorzystne nasze skonnoci, zahamowania, pragnienia wyparte do podwiadomoci i bdce rdem neuroz. 33 Ta i jej podobne nastpne poetyczne nazwy s nazwami nieb, w jakich bytuj odpowiedni gwni Buddowie mandali w liczbie piciu, wymienieni w dalszym cigu.
32

12

on koo o omiu szprychach. Ukae si w ucisku ze swoj Maonk34 , pani Przestworu Niebios. Poniewa w rzeczywistoci bytuje on w siedlisku skandhy wiadomoci rozrniajcej35 , bkitna wiato jest Mdroci Dharmadhatu36 , jasn i czyst, a w blask i lnienie Buddy Wairoczany w ucisku z Maonk wystrzela z ich serc ku tobie, tak za jest mocny, e twoje oczy nie bd go mogy znie bez cierpienia. Razem z nim zalni ku tobie wiato z dziedziny bogw biae, bez poysku. Wwczas ty, powodowany moc zego karmana, poczujesz wielki lk i trwog przed t bkitn, poyskliw Mdroci Dharmadhatu, i rzucisz si do ucieczki. Za to w umyle twoim pojawi si sympatia do owego wiata biaej barwy, bez poysku. Ale nie powiniene wwczas czu niechci do tej najwyszej mdroci, przybranej w kolor niebieski, jaskrawy, wietlisty i poyskujcy! Nie bj si jej, albowiem jest to Tathagata37 wietlistej Mdroci Dharmadhatu. Peen wiary i uwielbienia oddaj mu cze! Zano do baganie mylc o tym, e jest to blask wspczucia Buddy Wairoczany! To sam Budda Wairoczana wychodzi ci na spotkanie w wskim przesmyku bar-do. Jest to wiato wspczucia Buddy Wairoczany! Tote nie wzbudzaj w sobie sympatii do owego wiata biaej barwy bez poysku, ani przywizania, ani namitnoci! Albowiem jeli powemiesz do przywizanie, bdziesz odtd bdzi w sferze bytu szeciodzielnego koliska samsary przeznaczonej dla bogw, i stanie si to wielk przeszkod na twej drodze do wyzwolenia. Dlatego nie patrz na to, lecz oddaj korny hod poyskliwej, niebieskiej wiatoci. Mocno skup si w medytacji na Buddzie Wairoczanie i wypowiedz powtarzajc za mn t arliw prob: Ach, gdy tak wskutek bezlitosnej Niewiedzy bdz w kolisku samsary, zechciej mnie powie, czcigodny Buddo Wairoczano, wietlist drog Mdroci Dharmadhatu! Niechaj te mnie wspiera potna pani, twa Maonka! Bagam, wyswobod mnie ze straszliwego, wskiego przesmyku bardo! Wprowad mnie do przeczystej sfery Spenienia Buddy! Wypowiedziawszy to baganie kornie i z wielkim Uwielbieniem zmary wietlist tcz rozpynie si w sercach Buddy Wairoczany i jego maonki, i stanie si sambhogakaj Buddy w rodkowym, najwyszym niebie Akanisztha. Ale jeli, nawet otrzymawszy pouczenia, poczuje lk przed tym blaskiem (wskutek dziaania zaciemniajcej mocy wystpkw, gniewu i namitnoci) i ucieknie, i jeli pomimo wymwienia tej arliwej proby pjdzie bdn drog to po dwch dniach wyjd mu na
Por. przyp. 24 . Widnianaskandha jedna z piciu skandh (zespow zmysowo-mentalnych) w buddyjskiej psychologii. 36 Dharmadhatu przestrze, sfera Dharmy; synonim unjaty 37 Synonim Buddy.
35 34

13

spotkanie zastpy deww38 Wadrasattwy39 oraz zego karmana, wiodcego do piekie. A oto pouczenie. Naley zawoa zmarego po imieniu i wyrzec te sowa: Szlachetny synu, suchaj uwanie! W drugiej dobie pojawi si biae, jasne wiato ywiou wody. Wwczas we wschodniej stronie, z bkitnego Krlestwa Wielkiej Radoci ukae si Budda Akszobhja o ciele barwy niebieskiej, trzymajcy w doni dorde40 o piciu ostrzach, siedzcy na tronie Sonia i zczony uciskiem ze swoj Maonk imieniem Buddhaloczana41 . Towarzysz im bodhisattwowie Kszitigarbha i Majtreja, majcy obok siebie swe Maonki Lasja i Puszpa, tak e uka si jako szecioro Buddw. Z bytujcego w siedzibie rupaskandhy42 czystego, biaego, poyskliwego wiata Wiedzy Zwierciadlanej43 , z serc Wadrasattwy i jego Maonki wystrzeli ku tobie blask, ktrego twoje oczy nie bd mogy znie bez cierpienia. Razem z nim ukae si u dou wiato z dziedziny piekielnej, o barwie dymu, bez poysku, obok owego blasku Mdroci. W teje chwili, powodowany przemon si gniewu i nienawici, poczujesz wielki lk i trwog przed tym lnicym biaym blaskiem, i rzucisz si do ucieczki; powemiesz za to upodobanie do matowego wiata z piekie, koloru dymu. Wwczas opanuj strach przed owym biaym, jasnym, czystym i lnicym wiatem, zrozum i wiedz, e jest to Mdro! Kornie oddaj jej cze i wzbud w sobie wiar, albowiem jest to blask miosierdzia Wadrasattwy! Oddajc jej cze pomyl: Oto moje schronienie i zano bagania. Sam Wadrasattwa wyszed ci na spotkanie w straszliwym bar-do. elaznym hakiem dla ciebie jest wiato miosierdzia Wadrasattwy, przeto oddaj mu cze i nie spogldaj z upodobaniem na owo piekielne matowe wiato barwy dymu, bo jest to pena mki droga zaciemniajcych grzechw44 , nagromadzonych przez twoje silne uczucia gniewu i nienawici. Jeli bdziesz trwa w przywizaniu do nich, wpadniesz w siedzib piekieln, w bagno nieznonych udrk; gdy ju w nim ugrzniesz, nigdy si ze nie wydostaniesz. Dlatego jest to wielka zawada na drodze ku wyzwoleniu. Nie spogldaj wic na, wyzbd si gniewu i nienawici, przywizania i poda, lecz skieruj swe uwielbienie ku biaemu, poyskliwemu i jasnemu wiatu. Z ca moc skoncentruj si na Wadrasattwie i wypowiedz te oto sowa bagania:
Bstwo, pomniejszy bg. Istota Diamentowa, imi Buddy Akszobhji. 40 Tyb.; skr. wajra (diament, piorun) cudowny or w ksztacie sztyletu o dwu ostrzach, symbolizujcy zwycistwo nad Niewiedz i wrogami Dharmy. 41 Oko Buddy, czyli Wiedza Transcendentna. 42 Skandha ciaa, ksztatu, empirycznej osobowoci czowieka. 43 Adaranadniana, zdolno postrzegania jasnego i obiektywnego. 44 Szkodliwy wpyw tak zwanych grzechw polega gwnie na powodowanych przez nie skaeniach naszego umysu i umacnianiu bdnych mniema (zwaszcza co do prawdziwej natury ego i rzeczy).
39 38

14

Ach, gdy tak bdz po kolisku samsary wtrcony w nie przez wasne silne namitnoci, zechciej, Wadrasattwo, poprowadzi mnie wietlist drog Mdroci czystej, podobnej zwierciadu! Niechaj mnie te wspiera twoja czcigodna Maonka, Buddhaloczana Wyzwl mnie, prosz, z wskiego przesmyku straszliwego bar-do! Zaprowad mnie do penej skoczonej doskonaoci siedziby Buddw! Po wypowiedzeniu tego bagania z wielkim uwielbieniem i czci [zmary] rozpynie si wietlist tcz w sercu Wadrasattwy i stanie si sambhogakaj Buddy, w niebie Doskonaej Radoci, na wschodzie. Ale nawet po takim pouczeniu niektrzy, wskutek zbytniej wybujaoci ja i skae wystpkami, poczuj strach przed lnicym elaznym hakiem wspczucia i uciekn. Dlatego trzeciego dnia zastpy deww Buddy Rabnasambhawy wyjd [mu] na spotkanie wietlist drog prowadzc do sfery czowieczej. Pouczenie jest nastpujce. Trzeba zawoa zmarego po imieniu i przemwi do tymi sowy: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Nadchodzi oto trzeci dzie, tote pojawi si przed tob jaskrawe wiato ywiou ziemi. W stronie poudniowej, z tego Krlestwa Chway ukae si Budda Ratnasambhawa o ciele tej barwy, z drogocennym klejnotem45 w doni, siedzcy na tronie Rumaka, zczony w ucisku ze swoj Maonk Mamaki. Tak si ukae. Otaczajcy go bodhisattwowie Akaagarbha i Samantabhadra bd mieli za towarzyszki boginie o imionach Mala i Dhupa. Tak si pojawi z przestworu tczy, blasku i wiata, jako szecioro Buddw. Budda Ratnasambhawa wraz ze swoj Maonk ukae si w sferze Wedanaskandhy46 , w jaskrawotym blasku Mdroci Zrwnujcej47 , przyozdobiony drobnymi lnicymi krkami, a taki bdzie promienisty i janiejcy, e wzrok twj nie zniesie tego widoku. Z serca Ratnasambhawy i jego Maonki wybiegnie ku tobie, prosto do twego serca, wiato, ktrego nie wytrzyma oko. Jednoczenie do twojego serca wniknie ciemnoniebieskie bezpoyskliwe wiato ze sfery czowieczej. Wwczas, za spraw zbytnio wybujaego ja, uczujesz wielki lk i trwog przed tym jaskrawym tym blaskiem i rzucisz si do ucieczki; tymczasem zrodzi si w tobie sympatia i przywizanie do ciemnoniebieskiej, matowej wiatoci z czowieczej dziedziny samsary. Nie bj si i nie trw tego tego wiata jasnego, wyranego, byszczcego i jaskrawego! Rozpoznaj w nim Mdro! Zaraz po tym spokojnie wstpuj w sfer
45 46 47

Ratna; chodzi tu zwaszcza o tak zwany Czintamani, klejnot speniajcy yczenia. Skandha czucia, dozna (na przykad blu lub przyjemnoci). Samatapradnia, zapewniajca rwnowag ducha jako przeciwwag dla pychy.

15

Niedziaajcej Mdroci. Powemij ku niej ufno i uwielbienie! Jeli rozpoznasz w niej wiato wasnego umysu, to nawet nie oddajc Jej czci ani nie wypowiadajc sw bagania, stopisz si bez zrnicowania ze wszystkimi tymi postaciami i wiatociami, i osigniesz owiecenie. Jeeli nawet nie rozpoznasz tego wanie tak, to pomyl, e jest to wiato miosierdzia Buddy Ratnasambhawy i twoje schronienie. Myl oddaj mu hod i zmw baganie. Poniewa jest to lnicy elazny hak miosierdzia Buddy Ratnasambhawy, oddaj mu cze. Nie spogldaj z upodobaniem na owo matowe ciemnoniebieskie wiato z dziedziny ludzi, albowiem jest to pena udrk droga zgromadzonych przez twoje nazbyt wybujae ja zych skonnoci. Jeli ci si ona spodoba, trasz ni do czowieczej dziedziny samsary i bdziesz dowiadcza wszelkich utrapie narodzin, staroci, choroby i mierci, i nigdy nie wydostaniesz si z samsary. To wielka zawada na drodze do wyzwolenia, a wic nie spogldaj tam i wyzbd si swego ja. Wyzbd si zakorzenionych zych skonnoci! Nie lgnij do nich! Porzu podania! Oddaj cze jaskrawemu, poyskliwemu temu wiatu! Skup si usilnie na Ratnasambhawie i wypowiedz te oto sowa bagania: Ach, gdy tak bdz po kolisku samsary wtrcony we przez zbyt silne ja, zechciej, Buddo Ratnasambhawo, poprowadzi mnie wietlist drog jasnej Mdroci Zrwnujcej! Niechaj mnie te wspiera Mamaki, czcigodna twoja Maonka! Wyzwl mnie, prosz, z wskiego przesmyku straszliwego bar-do! Zaprowad mnie do penej skoczonej doskonaoci siedziby Buddw! Wypowiedziawszy to baganie z wielk pokor i uwielbieniem [zmary] wietlist tcz rozpynie si w sercach Buddy Ratnasambhawy i jego Maonki, i stanie si sambhogakaj Buddy w stronie poudniowej, w Krlestwie Chway/ Po takich pouczeniach nawet czowiek sabych si bez wtpienia osignie wyzwolenie. Ale jeli nawet po wielekro bywa tak pouczany, lecz wskutek wielkich przewin i sprzeniewierzenia si lubom Samaji wyczerpa swoje korzystne moliwoci mimo wszystko teraz nie rozpozna waciwie; miotany moc namitnoci oraz skae od przewin poczuje strach przed dwikami i wiatoci, i zacznie ucieka. Czwartego dnia jednak tum deww Buddy Amitabhy wyjdzie mu na spotkanie na wietlistej drodze do sfery Yidagw, zgodniaych upiorw utworzonej przez karmana pyncego z namitnoci i zawici. Pouczenie jest takie. Trzeba zmarego zawoa po imieniu i przemwi do w te sowa:

16

Szlachetny synu, suchaj uwanie! Nadszed oto czwarty dzie, wic zjawi si przed tob czerwone wiato ywiou ognia jako jaskrawy, wyrany pomie. Wwczas w stronie zachodniej, z czerwonego obszaru nieba Sukhawati48 wyoni si Budda Amitabha o ciele barwy czerwonej, z lotosem w doni, siedzcy na tronie Pawia i zczony uciskiem ze swoj najwyborniejsz maonk imieniem Pandarawasini49 . Tak si ukae. Obok bdzie mia bodhisattww Awalokitewar i Maduri, ich za towarzyszkami bd boginie Gita i Aloka, z tczowego przestworu uka si jako szecioro Buddw. Bytuje on w sferze Pradniaskandhy50 , w wietlicie czerwonym i jaskrawym blasku Mdroci Rozrniajcej51 , zdobnej w drobne kolorowe krki. Jest jasny, wietlisty, lnicy i promienny. Z serc Buddy Amitabhy i jego Maonki wybiegnie ten blask prosto ku twemu sercu i wniknie we, a adne oko go nie wytrzyma. Niechaj ci on nie przeraa! Kiedy wesp z tym wiatem mdroci pojawi si ta, matowa powiata Yidagw, nie obdarzaj jej swoj yczliwoci! Porzu przywizanie do niej! Wtedy, skutkiem dziaania potnych mocy poda i namitnoci, poczujesz trwog przed owym czerwonym, jaskrawym i lnicym wiatem, i rzucisz si do ucieczki. Natomiast zrodzi si w tobie upodobanie i przywizanie do matowotej powiaty Yidagw. W owej chwili winiene w tym jaskrawym, lnicym czerwonym wietle rozpozna Mdro, i nie ba si jej. Zaraz po tym spokojnie wstpuj w sfer Niedziaajcej Mdroci i kornie oddaj jej cze. Jeli rozpoznasz w niej wiato wasnej mdroci, to nawet nie oddajc jej czci ani nie wypowiadajc sw bagania stopisz si bez zrnicowania ze wszystkimi tymi postaciami i wiatociami, i osigniesz owiecenie. Jeeli wszelako nie rozpoznasz jej tak wanie, to pomyl, e jest to wiato miosierdzia Buddy Amitabhy i twoje schronienie. Myl oddaj mu hod i zmw baganie; jest to blask elaznego haka miosierdzia Buddy Amitabhy. Oddaj mu kornie cze, nie uciekaj! Ale choby i uciek, pozostaniecie nierozdzielni. Nie obawiaj si! Nie zwracaj swojej sympatii ku owemu matowemu temu wiatu Yidagw, albowiem jest to nader przykra droga zgubnych skonnoci zgromadzonych przez twoje zbyt silne dze i przywizania. Jeli ci si ona spodoba, stoczysz si po niej w sfer Yidagw i bdziesz dowiadcza Wszelkich nieznonych udrk godu i pragnienia. Jest to wielka przeszkoda na drodze do wyzwolenia, a wic nie przywizuj si do niej i porzu ze skonnoci! Nie lgnij do nich! Oddaj cze jaskrawemu, poyskliwemu czerwonemu wiatu, mocno skup si w medytacji na Buddzie Amitabha w ucisku z Maonk i wypowiedz te oto sowa bagania:
48 49 50 51

Pene Szczcia. W biaych szatach. Pradniaskandha lub Samdniaskandha sfera wiedzy (wiadomie) postrzegajcej. Pratjawekszanadniana.

17

Ach, gdy tak bdz po kolisku samsary, wtrcony we przez zbyt silne podania, zechciej, Buddo Amitabha, poprowadzi mnie wietlist drog jasnej Mdroci Rozrniajcej! Niech mnie te wspiera Pandarawasini, twoja Maonka!; Wyzwl mnie, prosz, z wskiego przesmyku, straszliwego bar-do! Zaprowad mnie do penej najdoskonalszej rozkoszy; siedziby Buddw! Wypowiedziawszy to baganie z wielk pokor i uwielbieniem, [zmary] rozpynie si wietlist tcz w sercach Buddy Amitabhy i jego Maonki, i w stronie zachodniej, w dziedzinie Nieba Sukhawati, stanie si sambhogakaj Buddy. Postpujc tak, nie sposb nie osign wyzwolenia. Skutkiem jednak hodowania za ycia zym skonnociom i nawykom zmary nie potra si ich wyzby bez reszty, tote zy karman i zawi sprawi, e zrodzi si w nim zo i lk przed dwikami oraz wiatem, tak e nie uowi go elazny hak miosierdzia. Dlatego bdzie si bka tam, gdzie w dole, a do pitego dnia. Wtedy wyjdzie mu na spotkanie skpany w blasku miosierdzia tum deww Buddy Amoghasiddhi, kroczcy jasn drog asurw (nie-bogw), zbudowan z zazdroci i udrki. Oto pouczenie. Trzeba zmarego zawoa po imieniu i wyrzec te sowa: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Pitego dnia ukae ci si zielono wiato czystego ywiou wiatru, w stronie pnocnej za, z zielonego obszaru Nieba Najwyszych Piter wyoni si czcigodny Budda Amoghasiddhi, pan ze swoj wit. Ciao jego jest barwy zielonej, w doni dziery skrzyowany podwjny dorde. Zasiada na tronie Garudy Sang-Sang52 , zczony w ucisku ze swoj Maonk, Samajatar. Tak si ukae, a obok niego dwaj bodhisattwowie Wadrapani i Sarwaniwaranawiskambhin. Ich towarzyszkami s boginie Gandha i Naiwedja. Uka si z tczowego wietlistego przestworu jako szecioro Buddw. To jaskrawe zielone wiato, bytujce w sferze Samskaraskandhy53 , jest zielonym, lnicym wiatem Mdroci Czynnej i Wykonujcej54 ; jej ostry poysk wzbudza niepokj. Z serc Buddy Amoghasiddhi i jego Maonki, zdobnych w rnokolorowe krki, wystrzeli ku tobie i wniknie w twoje serce w blask nieznony dla oczu. Nie lkaj si go, albowiem jest to gra twego wasnego umysu, przeto wstpuj w sfer wielkiego, nieporuszonego skupienia, wolnego od wszelkich dalszych i bliszych wizw namitnoci i nienawici.
Mityczny ptak o skrzydach i apach ptasich a tuowiu ludzkim. Skandha obejmujca czynnoci emocjonalne i intelektualne, tworzce nasz obraz wiata i okrelajce nasz wobec niego Postaw. Odpowiedzialna za gromadzenie karmana. 54 Krytjanuszthanadniana.
53 52

18

Jednoczenie z tym wiatem Mdroci pojawi si przed tob pozbawiona lnienia, czerwona powiata z siedziby asurw, ktrej rdem jest zazdro. Medytuj nad ni z zupen obojtnoci, wyzbyty namitnoci i gniewu. Jeli saby umysem, nie obdarzaj jej swoj yczliwoci. Wwczas, za spraw przemonej siy zazdroci, poczujesz strach przed tym jaskrawym, lnicym zielonym blaskiem, i zaczniesz ucieka; za to powemiesz gorc skonno ku matowej, czerwonej powiacie z siedziby asurw. W owej chwili powiniene w jaskrawym, jasnym, byszczcym wietle rozpozna wasn mdro i porzuci lk przed ni. Zaraz po tym spokojnie wstpuj w sfer Niedziaajcej Mdroci Transcendentnej55 , albowiem jest to wiato miosierdzia Buddy Amoghasiddhi, twoje schronienie. Myl oddaj mu kornie hod i zano bagania. Poniewa jest to tak zwana Mdro Czynna i Wykonujca, lnicy elazny hak miosierdzia Buddy Amoghasiddhi, oddaj jej cze i nie uciekaj! Lecz gdyby nawet uciek, pozostaniecie nierozdzielni. Przeto nie trw si jej! Nie lgnij do pozbawionej blasku wiatoci asurw, jest to bowiem pena udrk droga karmana nagromadzonego przez twoj nadmiern zazdro. Jeli j sobie upodobasz, wpadniesz do sfery bytu asurw, gdzie znosi bdziesz niewypowiedziane katusze ktni, walki i wspzawodnictwa. Wielka to przeszkoda na drodze do wyzwolenia, wic nie lgnij do tej drogi, odrzu ze skonnoci i nawyki! Odrzu namitnoci! Oddaj kornie cze i uwielbienie zielonemu jaskrawemu wiatu, ca moc skup si w medytacji na Buddzie Amoghasiddhi i jego Maonce, i wypowiedz to oto baganie: Ach, gdy tak bdz po kolisku samsary wtrcony we przez wasn nazbyt siln zazdro, zechciej, Buddo Amoghasiddhi, poprowadzi mnie wietlist drog jasnej Mdroci Czynnej i Wykonujcej! Niechaj mnie te wspiera najwyborniejsza twa Maonka, Samajatara! Wyzwl mnie, prosz, z wskiego przesmyku straszliwego bar-do! Zaprowad mnie do penej najdoskonalszej rozkoszy siedziby Buddw! Wypowiedziawszy to baganie z wielk pokor i czci, [zmary] rozpynie si wietlist tcz w sercach Buddy Amoghasiddhi i jego Maonki, w pnocnej za stronie, w obszarze nieba Skoczonej Doskonaoci stanie si sambhogakaj Buddy. Jeli zmary, otrzymawszy takie wielokrotne i wielostopniowe wskazwki, przyswoi sobie choby jedn i rozpozna choby raz, to nawet mimo osabnicia pomylnej siy zasug dobrego karmana musi dostpi wyzwolenia.
55

Pradnia, mdro dotyczca unjaty.

19

Ale pomimo otrzymania wielokrotnych poucze, skutkiem mnstwa zych skonnoci i nawykw, jakim hodowa za ycia, i nieobznajmienia z jasn i czyst Wiedz56 ta moc zych skonnoci bdzie cign go wstecz. Nie uowi go byszczcy jasno, elazny hak miosierdzia; napeni go lk i trwoga przed t jasnoci, wic bdnie bdzie poda w d. Potem, szstego dnia, pojawi mu si jednoczenie wszystkich picioro Buddw z Maonkami i orszakami. Razem te zajanieje owych. sze wiatoci z szeciu sfer samsary. Oto pouczenie. Naley zawoa zmarego po imieniu i te wyrzec sowa: Szlachetny synu, suchaj uwanie! A do wczoraj pojawiao si przed tob, kada z osobna, pi rodzajw jasnoci. Wbrew udzielonym ci wskazwkom, moc zych skonnoci i nawykw sprawia, e przejy ci one zalepieniem i lkiem; dlatego a do wczoraj bkae si po manowcu. Gdyby by rozpozna owych pi rodzajw blasku Mdroci jako twoje wasne emanacje, to w postaci ktrej z piciu rodzajw wiatoci rozpynby si wietlist tcz i staby si sambhogakaj Buddy. Ale skoro nie rozpoznae, to bkasz si tutaj. Patrz wic uwanie! Teraz wyjdzie ci na spotkanie pi rodzajw doskonaych wiatoci oraz zjawy tak zwanych czterech poczonych mdroci. Rozpoznaj je! Szlachetny synu, oto pod postaci czterech jaskrawych kolorowych jasnoci uka ci si cztery ywioy. Porodku, z obszaru nieba Wszechobejmujcego Krgu, ukae si w postaci Jab-Jum Budda Wairoczana, jak to wczeniej powiedziano. Od strony wschodniej, z obszaru nieba Zupenej Radoci ukae si Budda Wadrasattwa w postaci Jab-Jum, wraz ze swoim orszakiem. W stronie poudniowej, z nieba Chway ukae si w postaci Jab-Jum Budda Ratnasambhawa ze swoim orszakiem. Po stronie zachodniej, z obszaru nieba Sukhawati, zbudowanego pitrami na ksztat lotosu, ukae si Budda Amitabha w postaci Jab-Jum, ze swoim orszakiem. Po stronie pnocnej, z obszaru nieba Najwyszej Doskonaoci, ukae si Budda Amoghasiddhi w postaci Jab-Jum, ze swoim orszakiem; wychynie on przed tob ze wietlistej tczy. Szlachetny synu, dalej, za tymi picioma Jab-Jum Buddw, bram pilnuj potni gniewni stranicy: Zwyciski57 , Pan mierci58 , Koski Grzbiet59 , Wowy Splot Nektaru60 , oraz straniczki: Dzierca elazny Hak61 , Dzierca Arkan62 , Dzierca acuch63 , Dzierca Dzwonek64 , a take mdrcy: siedziby
56 57 58 59 60 61 62 63 64

Por. przyp. 55 . Jina. Jamantaka. Hajagriwa. Amrytawarta albo Amrytakundali. Ankua. Paa. rynkhala. Ghanta.

20

bogw Indra, asurw Wemacitra, ludzi Siakjasimha, zwierzt Dhruwasimha, Yidagw Dwalamukha oraz piekie Dharmarada. Uka si oni w postaciach szeciu mdrcw Buddy. Ukae si te w postaci Jab-Jum Budda Samantabhadra i Samantabhadri wsplny przodek duchowy wszystkich Buddw. Gdy tum czterdziestu dwu deww sambhogakaji wychynie z wntrza twego wasnego serca, to poniewa ukazuje si on tobie rozpoznaj go jako twoj wasn czyst emanacj. Szlachetny synu! Wszystkie te obszary i krlestwa niebios nie znajduj si w jakimkolwiek miejscu; w rzeczywistoci s to cztery strony twego wasnego serca i jego rodek. Teraz zjawy te wychodz na zewntrz z gbi twego serca i ukazuj si tobie. Nie wyaniaj si one z jakiegokolwiek innego miejsca, przeto rozpoznaj w nich odwieczn zrczn gr twego umysu. Szlachetny synu! Te postacie nie bd ani bardzo wielkie, ani bardzo mae; we wszystkich swoich czciach bd proporcjonalne. Kada z nich bdzie mie waciwe sobie wspaniae szaty, kolor, poz, mudr i tron. Postaci owe rozmieszczone s w piciu parach, kad za z nich otacza aureola wiatoci. Szlachetni bodhisattwowie wybrani przez Ojca i ich szlachetne Maonki wybrane przez Matk uka si Wszyscy jednoczenie, jako doskonaa mandala. Rozpoznaj ich jako twego Yidama! Szlachetny synu, z serc tych piciu grup Jab-Jum wybiegnie prosto ku twojemu sercu cienka jak ni, jasna i lnica niby promie soca wiato zespolonych czterech Mdroci: najpierw serce Wairoczany poczy z twoim niby tkanina biay, poyskliwy, byszczcy i jaskrawy promie Wiedzy Dharmadhatu, wywoujcy niepokj. Wewntrz tej tkaniny wieci biay krek, bardzo jasny i jaskrawy, niby dno zwierciada. Ukae si on w otoczeniu podobnych sobie drobnych krkw i plamek, nie bdzie mia rodka ani obwodu. Z serca Wadrasattwy wyoni si Wiedza Zwierciadlana barwy niebieskiej, jasna; na jej i szacie bd widnie, jako ozdoby, niebieskie krki w ksztacie odwrconej do gry dnem miseczki mniszej z lapis-lazuli. Z serca Ratnasambhawy wyoni si te, jaskrawe i byszczce wiato Mdroci Wyrwnujcej; jej szata zdobna jest w krki te o ksztacie miseczki mniszej ze zota, odwrconej do gry dnem. Z serca Amitabhy wyoni si czerwony jaskrawy blask Mdroci Rozrniajcej; jej szat zdobi czerwone wietliste krki o ksztacie niby odwrconej do gry dnem miseczki mniszej z korala. Jego barwa jest gbok barw mdroci, poyskliwy jest i lnicy, zdobny picioma takimi krkami. Uka si one jako nie majce obwodu ani rodka. Ukae si te poczenie midzy tym ksztatem a twoim sercem. Szlachetny synu, wszystkie one s formami powstaymi ze zrcznej gry twego wasnego umysu; nie wywiody si z czegokolwiek innego. Nie miej do nich

21

przywizania, nie yw te przed nimi obawy; spokojnie wstpuj w sfer mylenia pozbawionego reeksji65 . Tam wszystkie owe postaci i wiata roztopi si w tobie i osigniesz owiecenie. Szlachetny synu, zielony blask Mdroci Czynnej i Wykonujcej nie ukae ci si, bowiem nie dopenia si jeszcze swobodna gra twej wasnej mdroci. Szlachetny synu, wszystkie one s jakoby zwidami poczwrnej Mdroci i stanowi to, co nazywamy podziemn drog Wadrasattwy. Wwczas musisz sobie przypomnie wskazwki i pouczenia, udzielone ci wczeniej przez guru. Jeeli przypomnisz sobie ich sens, napeni ci ufno do wszystkich owych widzianych uprzednio zwidw, i bdzie to jakby spotkanie matki z synem albo z przyjacielem z dawnych lat; rozpoznasz go, zaledwie go zoczysz, i wszelkie wtpliwoci rozwiej si. Gdy zrozumiesz, e zwidy te od ciebie samego pochodz wstpisz na jasn, niezmienn drog Dharmaty. Skutkiem tej ufnoci zrodzi si w tobie nieporuszona samadhi, i roztopiwszy si w ksztacie wielkiej, spontanicznej mdroci staniesz si sambhogakaj Buddy, tak e ju nie powrcisz [do samsary]. Szlachetny synu, razem ze wiatem Mdroci zawita przed tob sze rodzajw niewyranego, zwodniczego blasku. Jakich sze? Pierwsze biae, bezpoyskliwe wiato z dziedziny bogw; drugie czerwone, bezpoyskliwe wiato z dziedziny asurw; trzecie niebieskie, bezpoyskliwe wiato z dziedziny ludzi; czwarte zielone, bezpoyskliwe wiato z dziedziny zwierzt; pite te, bezpoyskliwe wiato z dziedziny Yidagw; szste popielate, bezpoyskliwe wiato z otchani piekielnej. Towarzyszy one bd owym wyranym jaskrawym wiatom Mdroci. Nie wolno ci wwczas obdarza przywizaniem i sympati adnego z nich, wstpuj spokojnie w sfer wiadomoci pozbawionej reeksji. Jeeli jednak przerazi ci jaskrawe wiato Mdroci, pocignie za mtna powiata szeciu sfer samsary, obleczesz si w ciao jednego z szeciu rodzajw jej mieszkacw i bez koca bdziesz bdzi po rozlegym oceanie cierpie i udrk, a cakiem opadniesz z si. Szlachetny synu, jeli nie otrzymae poucze i wskazwek od guru, w obliczu tych wszystkich postaci i wiate Mdroci poczujesz lk i trwog, a w zamian powemiesz sympati do niewyranego poblasku samsary; staraj si tego unikn, kornie oddaj cze wszystkim owym jaskrawym i byszczcym, jasnym wiatom Mdroci. Oddaj im hod mylc tak: Jest to wiato Mdroci, miosierdzia piciu Tathagatw, ktrzy przybyli, aby mnie podtrzyma; oni s moim schronieniem. Tak wic nie zwracaj si yczliwie ani nie lgnij do tych szeciu zwodniczych wiatoci, lecz z ca moc skup si w medytacji na piciorgu Jab-Jum i przemw w te sowa:
65

Awikalpana.

22

Ach, gdy tak bdz w kolisku samsary, wtrcony we przez pi straszliwych trucizn66 zechciejcie, o Buddowie piciu rodzin, by mi przewodnikami na wietlistej drodze czterech Zespolonych Mdroci! Niech mnie te wspieraj najwyborniejsze Matki piciu rodzin! Wyrwijcie mnie z jasnej drogi wiodcej do szeciu nieczystych sfer samsary! Wyrwijcie mnie z wskiego przesmyku straszliwego bar-do! Zaprowadcie mnie, prosz, do piciorakiej, czystej i wzniosej dziedziny Buddw! Wypowiedziawszy to baganie i poznawszy, e te pojawy s tylko wasnymi jego tworami, doskonay osiga niedwoisto i zarazem stan Buddy. Jeli jest rednich zdolnoci, moc wielkiej pokory pojmie to wszystko sam i osignie wyzwolenie. Nawet ludzie o maych zdolnociach za spraw szczerego i czystego bagania osign to, e wejcia do szeciu sfer samsary zamkn si przed nimi, a poprzez kontemplacj poczwrnej Mdroci osign owiecenie, postpujc podziemn ciek Wadrasattwy. Osignwszy w ten sposb uspokojenie i rozpoznawszy jasno wikszo sfer bytu, wielu dostpuje wyzwolenia. Ostatecznie jednak ci o najsabszych zdolnociach, choby i otrzymali Wskazwki i objanienia, nie potra prawidowo rozpozna wskutek tego, e pobdzili z winy zego karmana pochodzcego z nieprawego ycia, nieobznajmienia z Dharm, przebywania w otoczeniu barbarzyskim i sprzeniewierzenia si lubom Samaji. Dlatego wejd do niskiej sfery samsary i dugo bd w niej bdzi. Sidmego dnia z jasnego przestworu niebios Czystej Przestrzeni wyjdzie mu na spotkanie tum widjadharw67 ; jednoczenie otworzy si jasna droga wiodca do dziedziny zwierzt, powstaa ze skaenia gupot i bezmylnoci. Wwczas znowu trzeba da pouczenie. Zawoa zmarego po imieniu i przemwi do tak. Szlachetny synu, suchaj uwanie! Sidmego dnia ukae ci si rnokolorowy jaskrawy blask sfery zych skonnoci i nawykw. Z jasnego obszaru nieba Czystej Przestrzeni wyjd ci tumnie na spotkanie widjadharowie. Porodku spowitej tczowym blaskiem mandali ukae si Niezrwnany, Cakowicie Karmicznie Dojrzay widjadhara imieniem Lotosowy Potny Pan Taca68 . Jego ciao mieni si picioma barwami. Oplata je swoim ciaem czerwona Dakini69 . Taczc trzyma on krzywy miecz i czaszk pen krwi, czyni gesty i spoglda w niebo.
Pycha, dza, gniew, zazdro, bezmylno (gupota). Widjadharowie dzieryciele wiedzy, grupa pomniejszych bstw, patronujcych szczeglnie wiedzy magicznej. 68 Wipakanuttara Padmanatewara. 69 Dakinie to liczna grupa bstw eskich, symbolizujcych energie eskie i utosamianych z Inteligencj.
67 66

23

Po wschodniej stronie mandali ukae si widjadhara imieniem Zamieszkay w Dziesiciu Krainach70 , o ciele w kolorze biaym, z rozemian twarz; oplata si wok niego biaa Dakini. Taczc trzyma on w doniach zakrzywiony miecz oraz czaszk pen krwi, czyni gesty i spoglda w niebo. Po stronie poudniowej mandali ukae si widjadhara imieniem Wadca ycia, o ciele barwy tej, bardzo urodziwy; oplata si wok niego ta Dakini. Taczc trzyma on w doniach zakrzywiony miecz oraz czaszk pen krwi, czyni gesty i spoglda w niebo. Od strony zachodniej mandali ukae si widjadhara imieniem Mahamudra, o ciele barwy czerwonej, z rozemian twarz. Oplata si wok niego czerwona Dakini. Taczc trzyma on krzywy miecz i czaszk pen krwi, czyni gesty i spoglda w niebo. Od strony pnocnej mandali ukae si widjadhara imieniem Samoistnie Zrodzony71 , o ciele barwy zielonej, z obliczem wykrzywionym w grymasie gniewu. Oplata si wok niego zielona Dakini. Taczc trzyma on krzywy miecz i czaszk pen krwi, czyni gesty i spoglda w niebo. Widjadharom tym towarzyszy bd ukazujce si stopniowo nieprzebrane tumy daki: Dakinie Omiu Cmentarzy, Dakinie Czterech Sfer, Dakinie Trzech Siedzib, Dakinie Dziesiciu Stron wiata, Dakinie Dwudziestu Czterech Krain oraz mocarze i ich orszaki, z biciem w bbenki; nadto opiekunowie i opiekunki Dharmy, wszyscy przybrani w sze rodzajw ozdb z koci. Przy wtrze muzyki bbnw, etw z piszczeli, damaru72 , niosc turkoczce proporce ze skry bydlt, baldachimy i frdzle z ludzkiej skry, wrd dymu ze smacych si ludzkich cia i rnorakiej muzyki cay ten tum napeni wszystkie zaktki wiata falujc, zataczajc si i trzsc. Od dwikw tego grania a pka gowa. Taczc i plsajc na rne sposoby krocz oni na spotkanie zacnemu, by go powita, nieprawemu by go ukara. Szlachetny synu, z serc tych piciu gwnych widjadharw wysnuje si i wniknie wprost do twojego serca jaskrawa, jasna i wielobarwna jakby ni jej blask jest przykry cienka, falujca, wijca si i mienica picioma barwami ni jasnej Mdroci, zrodzonej samoistnie w sferze niewiadomych skonnoci i nawykw. Jest ona jasna, byszczca tak mocno i jaskrawo, e oko tego znie nie moe. Razem z ni, obok, Pojawi si zielone matowe wiato pochodzce z dziedziny zwierzt razem z blaskiem Mdroci. Wwczas, skutkiem zwodniczej mocy zych skonnoci i nawykw, zrodzi si w tobie lk przed t piciobarwn wiatoci, i zaczniesz ucieka, i powemiesz upodobanie do matowej powiaty z dziedziny zwierzt. Nie powiniene si jednak obawia
70 71 72

Daabhumi dziesi stadiw doskonalenia si bodhisattwy. Nirabhoga. Bbenek zrobiony z powki ludzkiej czaszki (czsto podwjny), uywany w obrzdach tantrycznych.

24

owego jaskrawego, piciobarwnego wiata! Nie lkaj si go! Zrozum, e jest to Mdro! Z wntrza tego blasku dobywa si bd gone dwiki, jakoby grzmot tysica piorunw, potne dudnienie i szum. Bdzie to jakby rozlegajcy si dwik potnej mantry. Nie bj si go! Nie lkaj si go! Nie uciekaj przed nim! Wiedz, e jest to tylko zrczna gra twego wasnego umysu! Nie lgnij do owego bezpoyskliwego zielonego wiata z dziedziny zwierzt! Jeli bowiem znajdziesz w nim upodobanie, wpadniesz do mrocznej sfery zwierzt, aby bez koca cierpie tam ndz gupoty, otpienia i poddastwa, i nigdy nie bdziesz mg si z niej wydosta. Przeto nie powiniene skania si ku niej! Za to oddaj kornie cze piciobarwnej, jaskrawej wiatoci. Z ca moc skup si w medytacji na tumie zwyciskich widjadharw, boskich nauczycieli. Wszyscy oni, wraz z tumem mocarzy i daki, wychodz ci na spotkanie w niebie bodhisattww. Ach, czcigodni, wszechwiedzcy, i ja tak ndzna istota, bez zasug! Niestety, nie zagarna mnie jeszcze ostatecznie wiato miosierdzia tumu deww, towarzyszcych piciu Tathagatom trzech czasw! Tote wy, zastpy boskich widjadharw, odtd ju mnie nie opuszczajcie, pochwycie mnie elaznym hakiem miosierdzia i, prosz, natychmiast prowadcie prosto do czystych dziedzin nieba bodhisattww! tak powiedz. Skupiwszy si z ca moc, wymw to oto baganie: Wejrzyjcie na mnie askawie, o widjadharowie, zechciejcie z wielk yczliwoci prowadzi mniej dalej! Teraz, gdy bdz po kolisku samsary, wtrcony we przemon moc zych nawykw i skonnoci, zechciejcie, o potni widjadharowie i mocarze, powie mnie wietlist drog samoistnej, jasnej wiedzy! Niechaj mnie te wspiera tum najwyborniejszych daki; wyrwijcie mnie z wskiego przesmyku straszliwego bar-do i powiedcie do czystej dziedziny bodhisattww! Wypowiedziawszy sowa tego bagania z wielk czci i pokor, [zmary] rozpynie si wietlist tcz w sercach widjadharw i niezawodnie odrodzi si w czystym niebie bodhisattww. Std i wszyscy szlachetni kaljanamitrowie73 , rozpoznawszy [wiato] w ten sposb, osign wyzwolenie, i to niezawodnie, choby nawet obcieni byli zymi nawykami i skonnociami. To, co powiedziano dotd, byo pouczeniem o rozpoznawaniu wiatoci w Bar-do Chwili mierci oraz pouczeniem o Wielkim Wyzwoleniu z Bar-do Spokojnych Bstw Dharmaty. Jest to koniec tej ksigi.
73

Przyjaciel cnoty tytu wybitnych nauczycieli Dharmy.

25

Ithi Samaja Rgja Rgja Rgja 74 .

Pouczenie o samowyzwoleniu si z Bar-do Dharmaty

Obecnie zostanie opisany sposb, w jaki objawia si Bar-do Gniewnych Bstw. Wyej opisany przesmyk Spokojnego Bar-do mia siedem stopni. Stosownie do tego i do odpowiednich dla kadego stopnia poucze zmary, jeli nawet nie rozpozna ktrego, lecz rozpozna tylko jeden osiga bezmiernie wielkie wyzwolenie. Wielorakie moe by wyzwolenie. Wielka jest liczba rnych istot ywych, wielka jest ilo zego karmana, nieprzebrane jest mnstwo kalajcych wystpkw, dugowieczne s zakorzenione ze skonnoci i nawyki. Ale poniewa ten koowrt Niewiedzy ani nie ronie, ani si nie zmniejsza, to wikszo zmarych nie osiga wyzwolenia, nawet po dokadnym wysuchaniu szczegowych poucze, i bdn drog dy w d. Z tej przyczyny bstwa spokojne, widjadharowie i dakinie w sromocie ustpuj, po czym pojawiaj si przemienione w cakiem innego wygldu bstwa gniewne, jarzce si blaskiem, krwioercze; ukae si ich pidziesit osiem. Jest to Bar-do Gniewnych Bstw, przeto zmary idzie tu w moc strachu, trwogi i paniki; rozpoznawanie jest tutaj trudne. Poniewa siy jego umysu s sabe, szybko z nich opadnie i dotrze do horyzontu, lecz jeli zachowa choby niewielk zdolno rozumienia, wyzwolenie przyjdzie mu bez trudu. Dlaczego? moe kto spyta. Ot skoro pojawi si zwidy strachu, trwogi i zoci, umys nie ma czasu na roztargnienie, wic intensywnie skupia si w medytacji. Oto i przyczyna. Jeli w takiej chwili nie dochodzi do zrozumienia wymienionych wyej poucze, to nawet gdyby kto mia wiedz rozleg jak ocean, nie uzyska z niej tutaj adnego poytku. Nawet wielki znawca regu Winaji75 , nawet wielce biegy w lozoi nauczyciel bdzie tutaj zwodzony i nie potra waciwie rozpozna bar-do, tote wpadnie w bdne kolisko samsary. Najwicej wszelako jest ludzi pospolitych; ci uciekaj przed trwog, lkiem i zoci i wpadaj w czelu, gdzie staj si upem cierpie. Inaczej jogin obznajmiony z Tajemnymi Mantrami76 ; choby by z najpospolitszych ludzi, to przecie ujrzenie tumu krwioerczych bstw jest dla niego jak spotkanie kogo dobrze znanego od dawna rozpoznaje w nich swego Yidama i napenia go to ufnoci: roztapia si w niedwoistoci i osiga stan Buddy. Albowiem istot osigania wyzwolenia jest rozpoznawanie w tych wanie pojawiajcych si tu ciaach, postaciach i ksztatach tyche samych krwioerczych bstw, ktre w wiecie ludzkim byy przedmiotem rozmyla i medytacji, oar i hodw, ktre wyobraa si na wizerunkach malowanych, rzebionych i innych.
S to sylaby mantryczne, noniki okrelonych energii; peni w tantryzmie wane funkcje w technikach medytacji, nadto maj znaczenie magiczne. 75 Przepisy regulujce dyscyplin zakonn i codzienne ycie wiernych, zawarte w pierwszej czci kanonu buddyjskiego (Tripitaki). 76 Czyli z praktykami buddyzmu tantrycznego.
74

26

Kiedy za umieraj ludzie choby za ycia w czowieczym wiecie bardzo biegli w reguach Winaji albo wielcy mistrzowie subtelnej lozoi, i nawet bardzo pilnie praktykujcy Dharm oraz zrczni w jej goszeniu ich mierci nie towarzysz cudowne znaki, jak tcza, relikwie czy te szkliste kulki77 . Za ycia nie przyswoili oni sobie Tajemnych Mantr, co wicej, odnosili si do nich z pogard i lekcewaeniem, tote skutkiem tego, e nie byli obznajmieni z rozlicznymi bstwami Tajemnych Mantr, nie mog rozpozna ich w bar-do, gdy si przed nimi pojawiaj. Ujrzawszy je nagle, a nie widziawszy nigdy przedtem sdz, e oto zbliaj si do nich wrogowie, wic odczuwaj przed nimi trwog i nienawi, i dlatego staczaj si w nisze sfery bytu. Z tej przyczyny ludzie choby nie wiem jak biegli w subtelnej lozoi, lecz nie obznajmieni z Tajemnymi Mantrami, umieraj pozbawieni znakw takich, jak blask tczy, relikwie czy szkliste kulki; rzecz to bardzo znamienna. Natomiast ludzie hodujcy Tajemnym Mantrom, choby i najpospolitsi z pospolitych, nie pochodzcy ze znakomitych rodw, nieuczeni, nawet jeli postpowali szkaradnie, w niezgodzie z moralnoci, nawet jeli nie potrali dokadnie sobie przyswoi owych Mantr to jednak nie przyjm bdnej postawy ani nie powezm wtpliwoci; wanie dlatego, e czcili Tajemne Mantry, osign tutaj wyzwolenie. I nawet jeli niepikna bya droga ich postpowania w ludzkiej sferze bytu, to w chwili mierci towarzyszy im bd znaki jak na przykad wietlista tcza lub relikwie, albowiem Tajemne Mantry zapewniaj bardzo wiele bogosawiestw. Obznajmiomy z Tajemn Mantr jogin o rednich nawet zdolnociach, ktry oddawa si recytowaniu Mantry Serca78 oraz praktykowa dwustopniow medytacj, nie musi potem bdzi po czeluciach Bar-do Dharmaty; zaraz gdy wyda on ostatnie tchnienie, widjadharowie, mocarze i dakinie z ca pewnoci zaprowadz go do czystej sfery niebieskiej. Towarzyszy bd temu rne, takie oto znaki: niebo czyste jak lustro, spowite w tczow jasno, deszcz kwiatw, zapach wonnych kadzide, niebiaska muzyka, promienie, relikwie. Natomiast niezbdne jest recytowanie Pouczenia o Wielkim Wyzwoleniu z Bar-do przez Suchanie znawcom regu Winaji, wielkim nauczycielom lozoi, ludziom amicym luby Samaji i wszelkiego rodzaju pospolitakom. Co si za tyczy mahasiddhw79 , mistrzw medytacji nad Mahamudr i wszelkich innych znakomitych praktykw Mahasampanny80 , to rozpoznaj oni, zapamituj wiato Bar-do Chwili mierci i osigaj dharmakaj. Odczytywanie Pouczenia o Wielkim Wyzwoleniu z Bar-do przez Suchanie jest im zupenie niepotrzebne. Jeli w Bar-do Chwili mierci rozpoznaj oni wiato, osigaj dharmakaj. Jeeli w Bar-do Dharmaty rozpoznaj pojawiajce si dobrotliwe i gniewne zjawy bstw osigaj sambhogakaj. Jeli rozpoznaj w Bar-do ycia osigaj nirmanakaj i odrodziwszy si w dobrych sferach bytu spotykaj si tam z t nauk;
Tyb. ring-bsrel mae, trwae, szkliste kulki koloru biaego lub zielonkawego, jakie wedle tradycji buddyjskiej pozostaj po spaleniu ciaa wybitnego jogina lub w ogle witobliwego wyznawcy Dharmy. 78 Tak bywa okrelana synna mantra szeciosylabowa OM MANI PADME HUM. 79 Wielki sidha, czyli jogin, ktry uzyska drog praktyk medytacyjnych rnorakie wadze paranormalne. 80 Wielkie Urzeczywistnienie; okrelenie to zdaje si by synonimem rezultatu medytacji Mahamudry, zwanego mahasukha (Wielka rozkosz albo bogo).
77

27

poniewa za nastpne ycie jest wynikiem [dawniejszych] postpkw, to Pouczenie o Wyzwoleniu przez Suchanie ma gboki sens religijny, dotyczy bowiem: osigania owiecenia bez uprzedniej praktyki medytacyjnej, osigania wyzwolenia jedynie poprzez suchanie, prowadzenia czowieka bardzo nieprawego tajemn drog, momentalnego odsaniania istoty rzeczy i momentalnego osigania stanu Buddy. Dziki temu wszystkiemu przychodzce ywe istoty na pewno nie pjd do niszych sfer bytu. Czytaj wic razem to Wyzwolenie i Wyzwolenie przez Noszenie 81 , bo razem s one niczym zota mandala ozdobiona turkusami i innymi klejnotami. Teraz, gdy ukazano ju niezbdno i poytek z tego pouczenia o wyzwoleniu przez suchanie, zostanie objaniony sposb, w jaki objawia si bd bstwa gniewne. Znw zawoawszy zmarego po imieniu, przemwi [trzeba] w te sowa: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Nie udao ci si rozpozna i zapamita bstw, jakie ukazay ci si w poprzednim bar-do, tote nadal musisz bka si tutaj. Teraz, smego dnia, zaczn si pojawia gniewne bstwa. Nie Poddajc si obawom, rozpoznawaj je wyranie! Szlachetny synu, pojawi si oto wspaniay Wielki Budda Heruka o ciele barwy ciemnoczerwonej, o trzech gowach, szeciorgu Imionach i czterech nogach szeroko rozstawionych. Jego oblicze po prawej jest barwy biaej, po lewej czerwonej, rodkowe za ciemno-purpurowej; ciao rzuca snop jarzcego si blasku. Spojrzenie szeciorga oczu budzi przeraenie, brwi wygite s na ksztat byskawicy. Wargi o ognistym poysku miedzi rozciga szyderczy miech: a la la, cha cha cha! chichocz gono, wiszczc przenikliwie. Pomaraczowe wosy je si sztywno i pon. Ozdobami jego gw s: ksiyc, soce i wysche trupie czaszki, ciaa za czarne we i wieo odcite gowy. W pierwszej z szeciu doni, po prawej, trzyma czakr82 , w rodkowej topr o pokrgym ostrzu, w ostatniej za miecz. W pierwszej po lewej dzwonek, w rodkowej lemiesz, w ostatniej puchar zrobiony z czaszki. Wok tuowia Buddy Heruki oplata si jego Maonka Buddhakrodhiwari. Praw rk obejmuje ona jego szyj, lew podtyka mu pod usta czaszk pen krwi; jej podniebienie wydaje przeraliwe, gone i huczce dwiki. Spord wosw w ksztacie dorde wystrzelaj pomienie ognia Mdroci. Zasiada on na tronie unoszonym przez Garud, z jedn par ng wysunit w bok, drug podkurczon. Postacie te z twego wasnego wywodz si mzgu i objawiaj si teraz, tutaj, tobie. Dlatego nie trw si ich! Nie lkaj si ich! Nie wpadaj w panik! Rozpoznaj w nich form twego umysu. Tym bstwem jest twj wasny Yidam, przeto nie obawiaj si go! W istocie jest to Jab-Jum Buddy Wairoczany, przeto nie bj si go! Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie!
Chodzi tu o przyczepianie do zwok tekstw mantr, zapewniajcych wyzwolenie z bar-do; ich autorem mia by Padmasambhawa. 82 Koo o omiu szprychach, symbolizujce midzy innymi Dharm buddyjsk.
81

28

Po tym wezwaniu zmary, rozpoznawszy go jako Yidama, rozpynie si w niedwoistoci i osignie sambhogakaj Buddy albo te, jeli owadnie nim strach i panika, i ucieknie nie rozpoznawszy go, dziewitego dnia wyjd mu na spotkanie krwioercze bstwa z rodziny Wadra83 . Oto pouczenie. Zawoa zmarego po imieniu i przemwi do w te sowa: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Dziewitego dnia ukae ci si krwioerczy Budda imieniem Wadraheruka, z rodziny Wadra. Jego ciao jest barwy ciemnoniebieskiej, ma on trzy oblicza, szecioro ramion i cztery szeroko rozstawione nogi. Prawa twarz jest biaa, lewa czerwona, rodkowa za niebieska. W pierwszej doni po prawej dziery dorde, w rodkowej puchar z czaszki, w ostatniej topr; w pierwszej doni po lewej dzwonek, w rodkowej puchar z czaszki, w ostatniej lemiesz. Jego Maonka to bogini Wadrakrodhiwari, oplatajca si wok jego tuowia. Prawym ramieniem otacza jego szyj, lewym za podtyka mu pod usta czaszk pen krwi. Postacie te z wasnego twego wywodz si mzgu, z jego wschodniej strony, i objawiaj si teraz, tutaj, tobie. Dlatego nie trw si ich! Nie lkaj si ich! Nie poddawaj si panice! Rozpoznaj w nich form twego wasnego umysu! Tym bstwem jest twj Yidam, przeto nie obawiaj si go! W istocie jest to Jab-Jum Buddy Wadrasattwy, przeto rozpoznawszy go oddaj mu kornie hod! Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie! Po tym wezwaniu zmary, rozpoznawszy go jako Yidama, rozpynie si w niedwoistoci i osignie sambhogakaj Buddy albo te autkiem silnych skae karmicznych owadnie nim trwoga i panika, i ucieknie nie rozpoznawszy waciwie. Wtedy dnia dziesitego wyjdzie mu na spotkanie krwioerczy Budda z rodziny Ratna84 . Oto pouczenie. Zawoa zmarego po imieniu i przemwi do tak: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Oto dziesitego dnia ukae ci si krwioerczy Budda z rodziny Ratna, imieniem Ratnaheruka. Jego ciao jest barwy ciemnotej. Ma on trzy oblicza, szecioro ramion i cztery szeroko rozstawione nogi. Prawa [twarz] jest biaa, lewa czerwona, rodkowa za ciemnota, ponca. W pierwszej doni po prawej dziery Klejnot, w rodkowej khatwang85 , w ostatniej za maczug. W pierwszej doni po lewej trzyma dzwonek, w rodkowej puchar z czaszki, w ostatniej trjzb. Jego Maonka to bogini Ratnakrodhiwari, oplatajca si wok niego. Prawym ramieniem otacza mu szyj, lewym za podtyka pod usta czaszk pen krwi. Postacie te z twego wywodz si mzgu, z jego poudniowej strony, i objawiaj si teraz, tutaj, tobie. Dlatego nie trw si ich! Nie lkaj si ich! Nie poddawaj si panice! Rozpoznaj
83 84 85

Diament albo piorun, tyb. rdo-rje (dorde). Klejnot, por. przyp. 45 do czci I. Trjzb z nadzianymi na odcitymi gowami.

29

w nich form twego umysu! Tym bstwem jest twj Yidam, przeto nie obawiaj si go! W istocie jest to Jab-Jum Buddy Ratnasambhawy, przeto oddaj mu hod! Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie! Po tym wezwaniu i rozpoznaniu go jako Yidama zmary rozpynie si w niedwoistoci stajc si Budd. Jeeli jednak pomimo tego pouczenia zakorzenione ze skonnoci wezm gr, pocign go wstecz, tak e poczuje strach, gniew i zacznie ucieka nie rozpoznawszy Yidama; jeeli ujrzawszy Jamantak, Pana mierci nie rozpozna go to wwczas jedenastego dnia ukae si mu krwioerczy Budda z rodziny Padma86 . Oto pouczenie. Wezwa zmarego po imieniu i przemwi do tak: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Oto jedenastego dnia ukae ci si krwioerczy Budda z rodziny Padma, imieniem Padmaheruka. Jego ciao jest barwy ciemnoczerwonej; ma on trzy oblicza, szecioro ramion i cztery szeroko rozstawione nogi. Prawa twarz jest biaa, lewa niebieska, rodkowa ciemnoczerwona. W pierwszej doni po prawej dziery lotos, w rodkowej khatwang, w ostatniej pak. W pierwszej doni po lewej trzyma dzwonek, w rodkowej czaszk napenion krwi, w ostatniej bbenek. Jego Maonka to bogini Padmakrodhiwari, oplatajca si wok niego. Praw rk otacza mu szyj, lew podtyka pod usta czaszk pen krwi. Te zczone w ucisku postacie Jab-Jum z twojego wywodz si mzgu i objawiaj si teraz, tutaj, tobie. Dlatego nie trw si ich! Nie lkaj si ich! Nie wpadaj w panik! Wzbud w sobie ufno! Rozpoznaj w nich form twego umysu! Tym bstwem jest twj wasny Yidam, przeto nie obawiaj si go! Nie poddawaj si panice! W istocie jest to Jab-Jum Buddy Amitabhy, przeto oddaj mu hod! Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie! Po tym wezwaniu i rozpoznaniu go jako Yidama zmary rozpynie si w niedwoistoci i stanie si Budd albo te, jeeli pomimo tego pouczenia ze skonnoci wezm gr i pocign go wstecz, tak e poczuje strach, wpadnie w panik i zacznie ucieka nie rozpoznawszy Yidama to dwunastego dnia uka mu si krwioercze bstwa z rodziny Karma87 , w towarzystwie bogi Kauri88 , Piaczi89 i innych potnych jogi. Nie rozpoznawszy ich poczuje strach. Oto pouczenie. Wezwa zmarego po imieniu i przemwi do tak: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Oto gdy nadszed dwunasty dzie, pojawia si przed tob krwioerczy Budda z rodziny Karma, imieniem Karmaheruka. Jego ciao jest barwy ciemnozielonej; ma on trzy oblicza, szecioro
Lotos. Czyn, dziaanie (waciwie: karman). 88 Waciwie: Gauri. 89 Piaczi (tyb. phra-men-ma czarownica) rodzaj krwioerczych demonw pci eskiej, o gowach ptasich i zwierzcych.
87 86

30

ramion i cztery szeroko rozstawione nogi. Twarz po prawej jest biaa, po lewej czerwona, rodkowa za zielona; jej majestat budzi lk. W pierwszej doni po prawej trzyma miecz, w rodkowej khatwang, w ostatniej pak. W pierwszej doni po lewej ma dzwonek, w rodkowej puchar z czaszki, w ostatniej za lemiesz. Jego Maonka to bogini Karmakrodhiwari, opleciona wok niego. Praw rk obejmuje jego szyj, lew za podtyka pod usta czaszk pen krwi. Te zczone w ucisku postacie Jab-Jum z twojego wywodz si mzgu, z jego pnocnej strony, i teraz ukazuj ci si tutaj. Dlatego nie trw si ich! Nie lkaj si ich! Nie yw ku nim gniewu! Rozpoznaj w nich form twego umysu! Tym bstwem jest twj Yidam, przeto nie obawiaj si go! W istocie jest to Jab-Jum Buddy Amoghasiddhi. Oddaj mu kornie cze! Ze zrozumieniem przychodzi wyzwolenie! Po tym wezwaniu i rozpoznaniu go jako Yidama zmary rozpynie si w niedwoistoci i stanie si Budd. Rozpoznawszy, dziki pouczeniom guru, we wszystkich tych postaciach zrczn gr wasnego umysu osignie wyzwolenie, podobnie jak wyzwala si ten, kto spostrzega, e lew jest tylko wypchan skr. Ot ten, komu istota tego wszystkiego nie jawi si jako wypchany lew, odczuwa trwog i panik; podobnie czowiek, pouczony co do takiego stanu rzeczy, rozpoznaje ow ukryt skaz i wyzbywa si strachu. Wszelako tutaj, gdy pojawiaj si przed nim z obszarw podobnych niebiosom krwioercze bstwa o wielkich postaciach i grubych czonkach, na pewno owadn nim lk i panika. Skoro tylko jednak otrzyma pouczenie, rozpoznaje w nich wasne swoje emanacje i wasnego Yidama, tote jasne wiato uprzednich medytacji oraz jasne wiato, jakie pniej samoistnie si w nim rodzi, cz si z sob niby matka z synem. Wasne wiato pomaga mu w samowyzwoleniu; jest to dla jakby spotkanie z kim od dawna znanym. Wasny umys i wasne wiato daj samowyzwolenie. Jeli jednak nie otrzyma on poucze, to choby by czowiekiem zacnym, zawrci std i wpadnie w bdne kolisko samsary. Pojawi si przed nim osiem rozelonych bogi Kauri i tum czarownic90 o rnych, straszliwych twarzach; wyoni si one z jego wasnego mzgu. Oto pouczenie. [Trzeba] zawoa zmarego po imieniu i przemwi do tak: Szlachetny synu, suchaj uwanie! Oto Pojawia si przed tob osiem strasznych bogi Kauri; wychodz one z twego wasnego mzgu. Nie bj si ich! Ze wschodniej strony twego mzgu wyania si biaa Kauri: w prawej rce trzyma trupa niby pak, w lewej czaszk pen krwi. Tak si tobie pojawi. Nie lkaj si jej! Ze strony poudniowej ta Czauri z napitym ukiem, gotowym do strzau. Z zachodu Pramoha, dzierca proporzec z poaci Makary91 . Z pomocy czarna Wetali, mierca dorde i czaszk pen krwi. Z poudniowego wschodu Pukkasi barwy czerwonotej, w prawej rce trzymajca wyprute
90 91

Por przyp. 89 Jest to jaki potwr wodny krokodyl, moe deln albo rekin.

31

jelita, lew podsuwajca je sobie do ust. Z poudniowego zachodu ciemnozielona Ghasmari. W lewej doni trzyma ona czaszk pen krwi; miesza w niej trzymanym w prawej doni dorde i podaje j sobie do ust. Z pnocnego zachodu jasnota Czandali, odrywajca gow od ciaa. W prawej doni trzyma ona serce, w lewej zwoki, swoje poywienie. Z pnocnego wschodu ciemnoniebieska maani, poerajca ciao i oderwan od niego gow. Owych osiem pojawiajcych si bogi Kauri tworzy wit piciu krwioerczych Buddw; wychodz one z twego mzgu i ukazuj si tobie w taki sposb. Nie bj si ich! Szlachetny synu, suchaj uwanie! Po nich wyjdzie, jedna po drugiej, osiem Czarownic z omiu krajw92 i ukae si tobie: ze wschodu Simhamukha barwy ciemnoczerwonej, o gowie lwa i dwu apach zczonych na piersi; w paszczy trzyma trupa, grzyw ma odrzucon do tyu. Z poudnia Wjaghrimukha barwy czerwonej, o gowie tygrysa. Obie apy ma zaoone na ldwie; spoglda przenikliwie i kurczy w grymasie wargi. Z zachodu rygalamukha, czarna, o gowie lisa; w prawej doni trzyma brzytw, w lewej wyprute jelita, ktre poera i zlizuje krew. Z pnocy wanamukha, ciemnoniebieskiej barwy, z gow wilka. Obiema rkami podnosi do paszczy trupa i poera go; spoglda wzrokiem przenikliwym. Z poudniowego wschodu Grydhramukha, bladota, o gowie spa, na barkach niosca wielkie zwoki, w rce za szkielet. Z poudniowego zachodu Kankamukha, ciemnoczerwona, o gowie jastrzbia, niosca na barkach wielkie zwoki. Z pnocnego zachodu Kakamukha barwy czarnej, o gowie kruka; w lewej doni niesie puchar z czaszki, w prawej dziery miecz; poera puca i serce. Z pnocnego wschodu Ulumukha, ciemnoniebieska, o gowie sowy. W prawej doni niesie dorde, w lewej miecz, i zjada miso [trupa?]. Tych osiem Czarownic z [omiu] krajw tworzy wit piciu krwioerczych Buddw; wyszy one z twego wasnego mzgu i jemu si ukazuj. Nie lkaj si ich! We wszystkich ukazujcych si zjawach rozpoznaj zrczn gr twego umysu, wasne twoje twory. Szlachetny synu! Rozpoznaj te wychodzce z twego mzgu cztery Straniczki Bram! Oto ukae ci si, wyszedszy ze wschodniej strony twego mzgu, Ankua, straniczka o koskim obliczu, dzierca elazny hak, biaa; w lewej doni trzyma puchar z czaszki peen krwi. Z poudnia Paa, straniczka o wiskim obliczu, dzierca arkan. Z zachodu rynkhala, straniczka o lwim obliczu, dzierca acuch, czerwona. Z pnocy Ghanta, straniczka o wowym obliczu, zielona, trzymajca dzwonek. Wychodz te cztery straniczki z twego wasnego mzgu i ukazuj si tobie. Rozpoznaj w nich twego Yidama, bo to wanie on!
Plegendarne wite kraje buddyjskie; wedug niektrych rde s to: Singhala, Thogar, Li, Bal-po, Kaszmir, Zahor, Urgjan, Magadha.
92

32

Szlachetny synu, po trzydziestu straszliwych bstwach z rodziny Heruka ukae ci si kolejno dwadziecia osiem Potnych Dam, jogi o przeraajcych twarzach rnego wygldu. Potrzsajc wszelakiego rodzaju orem wychodzi one bd z twego wasnego mzgu i ukazywa si tobie. Nie lkaj si ich, lecz rozpoznaj w nich wszystkich zrczn gr twego umysu. Teraz, gdy zblia si czas, e chc ci przeszkodzi w zrozumieniu gwnego sensu, przypomnij sobie pouczenia i wskazwki guru. Szlachetny synu! Ze wschodu [ukae ci si] Rakszasi (Diablica), ciemnoczerwona, o gowie jaka, trzymajca w doni dorde. Czerwonota Brahmi o gowie wa dziery w doni lotos. Ciemnozielona Mahadewi (Wielka Bogini) o gowie leoparda trzyma w rce trjzb. Niebieska Lobha (Chciwo) o gowie asicy dziery czakr, natomiast czerwona Kumari (Dziewica), z gow niedwiedzia, ma w doni dziryt. Biaa Indrani (Maonka Indry), o gowie burej niedwiedzicy, niesie w rku ptl z jelit. Od wschodu pojawi si tych sze jogi wychodzcych z twego mzgu. Nie bj si ich! Szlachetny synu, z poudnia ukae si ta Wadra o gowie maciory, dzierca w doni brzytw; czerwona Santi (Spokj) o gowie krokodyla, trzymajca w doni dzban; czerwona Amryta (Nektar) o gowie skorpiona, z lotosem w doni; biaa Czandra (Ksiyc) o gowie sokoa, z dorde w doni; ciemnozielona Danda (Paka) o gowie lisicy, wywijajca pak; ciemnota Rakszasi o gowie tygrysa, trzymajca w doni czaszk pen krwi. Ta szstka Jogi Poudnia wyjdzie z twego mzgu i pojawi si przed tob. Nie lkaj si ich! Szlachetny synu, od zachodu pojawi si Bhakszini (Poerajca) w kolorze ciemnozielonym i z gow spa, trzymajca maczug; czerwona Rati (Rozkosz), koskogowa, z kadubem trupa w doni; biaa Mahabali (Wielce Potna) o gowie Garudy, dzierca pak; czerwona Rakszasi, psiogowa, tnca dorde brzytw; Karna (dza) barwy czerwonej, z gow dudka, napinajca uk ze strza; czerwono-zielona Wasuraksza (Strzegca Bogactw) o gowie jelenia, dzierca dzban. Ta szstka Jogi Zachodu wyjdzie z twego mzgu i pojawi si przed tob. Nie lkaj si ich! Szlachetny synu, od pnocy pojawi si niebieska Wajudewi (Bogini Wiatru) o gowie wilka, wymachujca mieczem badan93 ; czerwonej barwy Nari (Kobieta) o gowie kozicy, majca w doni pal do nabijania. Czarna Warahi (Maciora) z gow maciory, trzymajca w doni uzbion ptl. Czerwona Wadra z gow srocz, niosca w doni zwoki dziecka; ciemnozielona Mahahastini (Wielkonosa)94 o gowie sonia, z gnijcym trupem w doni, pijca z czaszki penej krwi; niebieskiej barwy Warunadewi (Bogini Wd) o gowie
93 Miecz niszczcy Niewiedz; wedle innych rde emblemat czy proporzec ozdobiony jedwabnymi wstgami. 94 Tyb. sna-chen okrelenie sonia.

33

wowej, dzierca ptl uczynion z wa. Ta szstka Jogi Pnocy wyjdzie z twego mzgu i pojawi si przed tob. Nie lkaj si ich! Szlachetny synu, z twojego mzgu wyjd i pojawi si przed tob cztery Joginie Wrt: ze wschodu biaa Wadra o gowie kukuki, z elaznym hakiem w rce; od poudnia ta Wadra, koziogowa, z arkanem w doni; od zachodu Wadra czerwona, z gow lwa i elaznym acuchem w doni; od pnocy ciemnozielona Wadra o gowie, wa i z dzwonkiem w doni. Te cztery Joginie Wrt wychodz z twego mzgu i ukazuj si tobie. W tych dwudziestu omiu joginiach rozpoznaj emanacje samoistnych boskich ksztatw gniewnych Herukw. Szlachetny synu, w postaci spokojnych bstw rozpoznaj emanacje czci pustego przestworu dharmakaji! Te, ktre ukazuj si w ksztacie bstw gniewnych, rozpoznaj jako emanacje czci jasnego przestworu sambhogakaji! Jeli teraz wszystkie pojawiajce si przed tob krwioercze bstwa, w liczbie pidziesiciu omiu wychodzce z twego mzgu, rozpoznasz jako twory swego umysu, natychmiast nastpi zniesienie dwoistoci twego ciaa i owych krwioerczych bstw, i staniesz si Budd. Szlachetny synu! Jeeli nie rozpoznasz ich wanie tak, jak ci powiedziano, lecz owadnie tob trwoga i zaczniesz ucieka, to czekaj ci jeszcze wiksze mki samsary. Jeli nie rozpoznasz tych krwioerczych bstw wanie tak, to ujrzysz je jako Jam, Pana mierci, i ogarnie ci lk przed nimi, poddasz si trwodze i panice, i omdlejesz. Zjawy zmieni si w demony i runiesz w otcha samsary. Jeeli jednak nie owadnie tob trwoga ani panika, unikniesz bdzenia w samsarze. Szlachetny synu! Najwiksze spord owych spokojnych i gniewnych postaci s tak olbrzymie, e sigaj nieba; rednie s jak Gra Meru, a najmniejsze jak osiemnacie twych postaci ustawionych jedna na drugiej. Ale nie lkaj si ich! Wszystkie te twoje wasne twory pojawiaj si w postaciach wietlistych. Skoro tylko wszystkie owe jawice si w postaciach wietlistych twory rozpoznasz jako wietliste emanacje wasnego umysu, wietlisty twr i wietlisty ksztat rozpyn si w niedwoistoci i staniesz si Budd. Synu, wszelkie widziane przez ciebie, okropne, budzce groz zjawy winiene rozpoznawa jako wasne twoje emanacje! Winiene je rozpoznawa jako jasne, byszczce wiato twego umysu! Jeli tak wanie je rozpoznasz, to bez wtpienia czeka ci stan Buddy, osigniesz go tak zwan drog momentaln. Przypomnij sobie tylko [te pouczenia]. Szlachetny synu, jeli natomiast samodzielnie teraz ich nie rozpoznasz, to wszystkie postacie bstw dobrotliwych uka ci si jako Mahakala95 , wszystkie za postacie bstw gniewnych jako Jama Dharmarada, Pan Krlestwa
95

Wielki Czarny epitet Jamy, Pana mierci, oraz bodhisattwy Awalokitewary (w gniewnej posta-

ci).

34

mierci. Wasne twoje emanacje przemieni si w demony i stoczysz si w bdny koomt samsary. Szlachetny synu, jeli nie rozpoznasz w nich wasnych twoich emanacji, to choby by mdrcom biegym we wszelkich pismach, sutrach i tantrach, i praktykowa Dharm przez ca kalp96 nie osigniesz stanu Buddy. Ale jeeli rozpoznasz je waciwie, to skutkiem zrozumienia jednej tylko istotnej rzeczy i jednego sowa osigniesz ten stan. Jeli nie rozpoznasz w nich swoich emanacji, to w momencie mierci ujrzysz je w bar-do jako posta Pana mierci, Jamy Dharmarady. Wiksza posta Jamy Dharmarady bdzie olbrzymia jak niebo, rednia jak Gra Meru wypeniajca sob cay obszar wiata. Grnymi zbami ksa on swoj doln warg, oczy ma jak ze szka. Wos na jego gowie jest skudlony, brzuch obwisy, szyja cienka, w rku dziery karbowan pak, jego usta miotaj krzyki: Bij! Morduj!. Wypija mzgi, odrywa gowy od cia, wyszarpuje serca. Podobne stwory pojawiajc si napeniaj sob cay wiat, ale ty, szlachetny synu, nie trw si, kiedy zjawi si przed tob! Jeste jedynie umysowym ciaem swoich zakorzenionych zych skonnoci, wic choby te postacie mordoway ci i siekay na kawaki, nie potra zada ci mierci. W istocie jeste form zrodzon przez unjat, wic nie musisz si ich obawia. Kady z tych Panw mierci to te tylko emanacja samoistnego blasku twego umysu, przeto nie jest utworzony z substancji materialnej. To, co z natury swej puste, nie moe wyrzdzi krzywdy Pustce. Nie jest to nic innego, jak tylko ukazujca si tobie zrczna gra twego umysu. Spotykane po tamtej stronie bstwa dobrotliwe, gniewne, krwioercze, przeraajce zjawy, wietliste tcze, budzce groz postacie Pana mierci i inne im podobne nie maj realnego bytu, to rzecz pewna. Tote gdy poznasz ich natur w ten wanie sposb, uwolnisz si od lku i obaw; rozpywajc si w niedwoistoci, staniesz si Budd. Jeli tak je rozpoznajesz, staj si one Yidamem, wychodz ci na spotkanie w wskim przesmyku bar-do [twej] jani i s twoim schronieniem. W myli oddawaj im kornie cze i przypominaj sobie cigle o Trzech Klejnotach. Pamitaj zawsze, e wszelkie te bstwa s twoim Yidamem. Woaj go po imieniu! Gdy bdziesz bka si po bar-do jani, wzywaj go na pomoc! Najdroszy Yidamie, ogarnij mnie swym miosierdziem! takie zano bagania. Woaj po imieniu swego guru, a gdy bdziesz bka si po bar-do, wzywaj go na pomoc, nie rezygnuj z miosierdzia i zano bagania. Oddaj hod tumowi bstw krwioerczych i zano baganie. Odmawiaj to baganie:
96

4320 milionw lat ziemskich (w mitologii indyjskiej dzie Brahmy).

35

Ach, gdy tak bdz po kolisku samsary, wtrcony we przez nazbyt silne ze skonnoci, niechaj Buddowie spokojni i gniewni poprowadz mnie jasn drog, oczyszczon ze zwidw gniewu, trwogi i strachu! Niechaj mnie te wspiera tum gniewnych potnych bogi niebios! Wyrwijcie mnie, prosz z przesmyku straszliwego bar-do! Poprowadcie do skoczenie doskonaej i czystej dziedziny Buddw! Gdy tak tu bdz samotnie, odczony od miych przyjaci i ukazuj mi si cielesne zudy, ktrych istot jest unjata, niechaj miosierdzie Buddw przyda mi si i niech si w bar-do nie pojawia trwoga ni lk! Gdy w piciorakiej formie rozbyska tu przede mn jasna, wyrana wiato Mdroci obym bez strachu i trwogi mg w niej rozpozna siebie samego! Gdy pojawiaj si tu przede mn postacie bstw gniewnych i spokojnych obym z ufnoci, bez strachu, mg rozpoznawa w nich bar-do! Gdy dowiadczam udrk wywoanych moc zego karmana niechaj je wszystkie rozproszy mj Yidam! Gdy rozbrzmiewa niby huk grzmotu gos Dharmaty niechaj zmieni si on w dwik szeciosylabowej mantry! Gdy tak tu bdz miotany moc karmana, pozbawiony obrony bagam, niechaj obron bdzie mi Wielkie Miosierdzie! Gdy dowiadczam tu udrk wywoanych przez ze skonnoci niech uka si one jako bogo jasnej, gbokiej Samadhi! Niechaj picioro ywiow nie bdzie mymi wrogami, lecz niech je raczej zobacz jako niebiosa piciu rodzin Buddw! Takie maj by sowa tego bagania, wypowiadane z gbok czci i uwielbieniem. Jest to bardzo wane, bo tym sposobem unicestwia si obawy i wszelkie lki, i osiga niezawodnie stan Buddy w sambhogakaji. Nie miej obaw! Powtrzy to [trzeba] trzy do siedmiu razy. Tym sposobem czowiek wszelkich, najwikszych nawet przewin i wszelkich, najgorszych nawet osadw karmicznych nie moe nie dostpi wyzwolenia. Jeli jednak w aden sposb nie potra rozpozna, bdzie musia wdrowa po trzecim bar-do Bar-do ycia; niej dokadnie zostanie o nim pouczony. Na og ludzie s sabo obznajmieni [z medytacj] i przygotowani, dlatego w chwili mierci, gdy mami ich uudy, niewielu tylko moe si oby bez poucze tego Wyzwolenia z Bar-do przez Suchanie. Obznajmieni dobrze z medytacj po rozdzieleniu si ich ducha i ciaa nagle widz Bar-do Dharmaty. Ci, ktrzy za ycia rozpoznali natur umysu, s 36

bardzo silni, kiedy w Bar-do Chwili mierci ukazuje si im wiato, dlatego bardzo wane jest dowiadczenie medytacyjne za ycia. Ci, ktrzy za ycia praktykowali medytacj obu stopni nad bstwami Tajemnych Mantr, widzc w Bar-do Dharmaty zjawy spokojne i gniewne, zyskuj wielk si. Dlatego bardzo jest wane, aby za ycia dobrze przyswoi sobie to Pouczenie o Wielkim Wyzwoleniu z Bar-do przez Suchanie. Naley pilnie przykada si do zgbiania go, wbi je sobie mocno do gowy, odczytywa gono, stosowa do umys, nie przywizywa si do trzech czasw, jasno i dokadnie poj sens sw i nie zapomina ich, nawet gdyby ci cigao stu okrutnych oprawcw. Poniewa tekst ten nazywa si wanie Pouczenie o Wielkim Wyzwoleniu z Bar-do przez Suchanie, to nawet czowiek obciony picioma gwnymi wystpkami, ktry przyswoi sobie te pouczenia poprzez ucho na pewno dostpi wyzwolenia. Dlatego te trzeba je rozgasza wszem wobec i rozpowszechnia. Tak wic dla tego, kto raz je tylko usysza, choby nawet nie rozmyla nad ich sensem stan si cakowicie jasne, bo w bar-do umys jest dziewikro silniejszy ni przedtem, tote przypomni je tam sobie co do sowa, niczego nie zapominajc. Dlatego za ycia naley recytowa je kademu: odczytywa u wezgowia chorych i obok zwok wszystkich ludzi, i w ogle jak najszerzej rozpowszechnia, albowiem po ich przyswojeniu czeka bdzie [zmarych] bardzo dobry los. Przyswojenie jest jednak trudne; wyjtkiem s tu ludzie, ktrzy zgromadzili zasugi oraz oczycili si z mrokw niewiedzy. Po Usyszeniu [tych poucze] dostpi wyzwolenia przez samo to, e nie poddali si niewierze. Dlatego naley obdarza je wielk czci, albowiem jest to nektar Dharmy. Koniec poucze odnoszcych si do Bar-do Dharmaty [zawartych w] Pouczeniu o Wielkim Wyzwoleniu z Bar-do przez Suchanie i Widzenie. Zostay one sprowadzone przez siddh Kar-ma gling-pa z gr SGAM-PO GDAR, z brzegw Zotej Rzeki. Sarva mangalam (Niech bdzie wszystkim na poytek).

Pouczenie o samowyzwoleniu si z Bar-do ycia

KSIGA WIELKIEGO WYZWOLENIA Z BAR-DO YCIA POPRZEZ SUCHANIE WSKAZWEK I JASNE ICH PRZYPOMINANIE BDCA CZCI KSIGI GBOKIEJ NAUKI O WYZWOLENIU SPOD WADZY STRANIKW GNIEWNYCH ORAZ SPOKOJNYCH Korny i peen czci pokon guru, Yidamowi, Dakiniom i bogom! Prosz, wyswobodcie mnie z bar-do!

Wyej udzielono nauki o wyzwoleniu z Bar-do Dharmaty; teraz zaczyna si objanienie Bar-do ycia. 37

Poza tymi, ktrzy po wielokro zapoznawali si z poprzednimi pouczeniami o Bar-do Dharmaty, i tymi, ktrzy dobrze s obznajmieni z Dharm ludziom sabo z ni obznajmionym oraz wielkim niegodziwcom trudno jest przyswoi sobie te pouczenia wskutek strachu, lku i zego karmana. Dlatego, poczwszy od dziesitego dnia, naley przemawia wyranie tymi oto sowy: Skadam hod Trzem Klejnotom i wzywam pomocy Buddw, bodhisattww, i zanosz nich bagania! Potem trzy- albo siedmiokrotnie zawoa [trzeba] zmarego po imieniu i tak do powiedzie: Szlachetny synu, suchaj dobrze i zapamitaj: postacie z pieka, ze sfery bogw i wszystkie inne pojawiajce si w bar-do wchodz w istnienie moc iluzji. Gdy w ksztatach bstw dobrotliwych i gniewnych ukazyway ci si one w Bar-do Dharmaty, nie potrae ich rozpozna, tote po upywie czterech i p dnia wiadomo omdlaa w tobie skutkiem strachu. Ale gdy si ockne z omdlenia i rozjania si ona, pojawio si przed tob podobne poprzedniemu ciao. W tantrach czytamy: Cielesne ksztaty z dawniejszych i przyszych sfer bytu, wyposaone we wszystkie wadze zmysowe, obdarzone energi, ktra jest dzieem machiny karmicznej zudy, widziane czystym okiem boga o tej samej naturze. Tak mwi tantry. Dawniejsze znaczy tu, e oblekasz si w ksztat istoty z krwi i koci jedynie skutkiem mocy twych dawniejszych zych nawykw. W ksztatach i proporcjach ta posta wietlista podobna jest do postaci z dobrej kalpy97 , dlatego jest to zjawa trwajca przez krtki czas, zwiemy j mylnym ciaem bar-do. Jeeli wwczas masz odrodzi si w sferze bogw, pojawiaj ci si ksztaty ze sfery bogw, i tak dalej. Stosownie do miejsca ponownych narodzin w sferze bytu asurw, ludzi, zwierzt, Yidagw i pieka bd ci si ukazywa zjawy z tych sfer. Dlatego zwiemy je dawniejszymi. Przed upywem czterech i p dnia pojawiay si za spraw zych nawykw z poprzedniego ycia ksztaty cielesne z dawniejszej sfery bytu; tak sobie mylae. Dlatego mylae: dawniejsze. Ale po tym czasie ukazuj si ju zjawy ze sfer nastpnych narodzin. Dlatego bya mowa o dawniejszych i przyszych sferach bytu. Kiedy to nastpi, nie d za jakkolwiek z pojawiajcych si postaci i nie przywizuj si do niej, nie yw ku niej afektu. Jeeli powemiesz ku niej afekt, bdziesz musia si bka w szeciu sferach samsary i cierpie ich udrki.
Kalpa cykl kosmiczny w mitologii Indyjskiej (por. przyp. 96 do czci II). Tutaj chodzi raczej o jedn z czterech czci mniejszego cyklu (mahajuga), zwana krytajuga i utosamiana ze zotym wiekiem ludzkoci. (Obecnie yjemy w czwartym, elaznym wieku, zwanym kalijuga).
97

38

Jeszcze do wczoraj, w Bar-do Dharmaty, nie potrae rozpozna jego zjaw, dlatego musisz teraz bdzi tutaj. Nie bd sabego ducha! Jeli potrasz sam sobie by obroc, to coraz wyraniej bdziesz dostrzega, e ukazana ci przez guru wietlista Mdro jest unjat. Potem spokojnie wstpuj w sfer Niedziaania i Nie-lgnicia. Nie wstpujc w bramy ona, osigniesz wyzwolenie. Jeli jednak nie potrasz rozpozna samodzielnie, wwczas skup si w medytacji nad twoim Yidamem lub twym guru, umieszczajc ich nad swoj gow, i oddaj im kornie hod, z ca moc. To bardzo wane! To bardzo wane! Czy to z duchem niezachwianym znowu i znowu! Tak [trzeba] przemwi. Jeeli [zmary] to zapamita, osignie wyzwolenie bez koniecznoci wdrowania po szeciu sferach samsary. Ale jeeli skutkiem zego karmana miaby trudnoci z zapamitaniem, naley przemwi do w te sowa: Szlachetny synu, suchaj z umysem skupionym! Oto wszystkie twoje zmysy zostaj oczyszczone, nie znaj ju przeszkd! Mona by rzec, i za ycia twoje oczy byy lepe, uszy guche, a czonki chrome; teraz, w bar-do, oczy twoje jasno postrzegaj ksztaty, uszy wyranie sysz dwiki i wszystkie inne zmysy dziaaj bezbdnie, jakby si oczyciy. Dlatego mwi si o oczyszczeniu wszelkich wadz zmysowych. Jest to znak, i umare i bdzisz po bar-do. Przypomnij sobie udzielone ci pouczenia! Szlachetny synu, teraz nic nie stanowi dla ciebie przeszkody, albowiem stae si form umysu, po rozdzieleniu si twego ducha i ciaa nie masz ju formy materialnej. Dlatego obecnie posiade wadz przenikania bez przeszkd przez wyniose gry, ciany domw, ziemi, kamienie i skay z wyjtkiem jedynie ona matki i Diamentowego Tronu Buddy98 . Moesz teraz do woli kry tu i tam wok krlowej gr, witej Gry Meru. To wanie jest znak twojej wdrwki po Bar-do ycia, wic przypominaj sobie pouczenia guru! i zano bagania do Pana Wielkiego Miosierdzia. Szlachetny synu! Ta twoja obecna magiczna sia pochodzi z karmana, nie zawdziczasz jej swym cnotom ani nie jest ona czarodziejsk moc samadhi, lecz pochodzi jedynie z energii karmana i jest z nim zgodna. Pozwoli ci ona w jednym okamgnieniu okry cztery kontynenty99 i Gr Meru, i dotrze w jednej chwili, z chyoci myli, gdziekolwiek tylko zechcesz. Majc moc poruszania si tak szybko, jak czowiek otwiera i zamyka do, moesz czyni przerne, niesychane, magiczne sztuki. Nie bdzie dla ciebie jakiejkolwiek myli, ktrej by nie mg przenikn, ani rzeczy niewykonalnej. Nie zaznasz w tym adnej przeszkody. Zrozum to i zano bagania do guru!
Wadrasana miejsce w Bodhgaja, gdzie Budda Siakjamuni dostpi owiecenia. W tradycyjnej kosmograi indyjskiej (a std tybetaskiej) wszechwiat skada si z czterech kontynentw (dwipa, waciwie: wyspa), oblanych wodami Wszechoceanu. Porodku stoi wielka, wita gra Meru, axis mundi. Oto nazwy kontynentw, poczynajc od wschodu, poprzez poudnie itd.: Purwawideha, Dambudwipa, Aparagodanija, Uttarakuru. Nasz wiat znajduje si na drugim z nich.
99 98

39

Szlachetny synu! Spogldanie czystym okiem boskim na stosowne sfery bytu polega na tym: w bar-do rne sfery narodzin bd si pojawia odpowiednio rnym ludziom. Na przykad: jeli kto ma si odrodzi w sferze bogw, ujrzy istoty ze sfery bogw. W taki sam sposb pojawia si bd inne spord szeciu sfer narodzin. Dlatego nie lgnij do nich, lecz medytuj o Wielkim Miosierdziu! To wanie oznacza spoglda na nie czystym okiem boga; nie chodzi tu o potg pync z ask bogw czy innych tego rodzaju istot, lecz o jasne, przenikliwe, boskie spojrzenie, bdce owocem nieporuszonego, jasnego skupienia samadhi. Jeeli bdziesz pragn widzie zobaczysz. Jeli w medytacji swojej bdziesz saby i chwiejny nie zobaczysz. Wtedy nie zobaczysz. Szlachetny synu, tego rodzaju cielesne ksztaty i postacie twych ziomkw, krewnych i bliskich wychodzi ci bd na spotkanie niby we nie. Bdziesz zwraca si do nich sowami mowy, lecz nie otrzymasz odpowiedzi w sowach. Widzc smutek twoich bliskich i twej ony pomylisz: Umarem, wic c mog zrobi! i poczujesz wielkie cierpienie, podobne udrce ryby wleczonej po gorcym piasku. Ale cho bdziesz bardzo cierpia, nikomu nic dobrego z tego nie przyjdzie. Jeli jest tam twj guru, zano bagania do niego albo do twego Yidama Wielkiego Miosierdzia. Jakkolwiek mocno by kocha swoich bliskich, na nic si to teraz nie zda, przeto wyrzeknij si afektu. Zano bagania do Pana Wielkiego Miosierdzia! Wwczas przestaniesz cierpie i straszliwe zjawy przestan si ukazywa. Szlachetny synu, zagarnia ci nie znajca spoczynku wichura karmana. Pozbawiony jeste si, duch twj rozsta si ju z ciaem, przeto wiatr ci niesie na podobiestwo pirka, cwaujesz na rumaku wiatru, ktry miota tob to tu, to tam. Gdyby nawet tym wszystkim paczcym powiedzia: Jestem tutaj, nie paczcie! to i tak by nie usyszeli. Wtedy pomylisz sobie: Umarem! i zawadnie tob wielkie cierpienie. Dlatego nie poddawaj si mu. Nie bdzie tam nocy ani dnia, lecz tylko niezmienna, szarawa, rozproszona powiata, jakby jesienna. W takim wanie bar-do bdziesz przebywa przez tydzie, dwa, trzy, cztery, pi, sze lub siedem tygodni czterdzieci dziewi dni. Na og te udrki w Bar-do ycia trwaj dwadziecia jeden dni, tak twierdz autorytety. Nie jest to pewne, bo dzieje si to sam tylko moc karmana. Szlachetny synu, wtedy wanie zakrci tob potny huragan karmiczny przeraajcy, okropny, nie do wytrzymania, i poczujesz, jakby co szturchao ci w plecy. Nie lkaj si tego! S to twoje wasne uudne zjawy. Zapadnie przed tob przeraajcy, niewymownie okropny, gsty mrok. Straszy ci bd i bardzo trwoy takie oto rne okrzyki: Bij! Zabij!. Nie obawiaj si ich.

40

Innym, wielkim grzesznikom karmiczne misoerne demony100 wychodz naprzeciw, potrzsajc wszelakim ostrym orem, krzyczc Bij! Zabij!, podnoszc wielki zgiek i kcc si. Ukazywa si bd zjawy rnych cigajcych ci, budzcych trwog drapienych bestii. Zacina bdzie deszcz ze niegiem, podniesie si burza niena. Uka si przeladujce ci zjawy licznych wojownikw, spowinie ci gsty mrok. Rozbrzmi dudnienie jakby obsuwajcej si gry i ryk jakby wzbierajcego morza. Przera ci te dwiki i na olep rzucisz si do ucieczki, ale drog odetn ci trzy ziejce przed tob przepacie, biae i czerwone, bardzo gbokie101 . Z tej trwogi omal do nich nie wpadniesz. Szlachetny synu, w rzeczywistoci wcale nie s to przepacie, lecz twoje wasne zalepienie, dza i gupota. Wtedy uwiadom sobie, e jeste w Bardo ycia, i zwr si po imieniu do Wielkiego Miosierdzia: Panie Wielkiego Miosierdzia, mj guru i wy, Trzy Klejnoty, nie posyajcie mnie (wymieni odpowiednie imi) do niszych sfer bytu! w taki sposb masz baga, bardzo usilnie, nie zapominajc. Natomiast wszyscy ci, co zgromadzili wiele zasug, lgnli do cnoty, stosowali si do szlachetnej Dharmy i spotykali na swej drodze Szelk pomylno bd si [rwnie] cieszy wszelkim szczciem i pomylnoci. A znw ci, ktrzy nie uczynili nic dobrego ani nic zego yjc w obojtnoci i bezmylnoci nie zaznaj te ani szczcia, ani cierpienia; czeka ich jedynie obojtno i bezmylno. Tak wanie si stanie. Szlachetny synu, nie lgnij do jakichkolwiek przedmiotw twych pragnie ani do przyjemnoci! Nie podaj ich! Oddaj hod guru i Trzem Klejnotom! Porzu w myli wszelkie namitnoci i podania! Po znikniciu zjaw przyjemnoci i cierpie i ukazaniu si zjaw rwnowagi ducha, z niezachwianym umysem, nie rozmylajc, wstpuj spokojnie w sfer Mahamudry. To bardzo wane! Szlachetny synu, w owym czasie bdziesz si zatrzymywa na krtkie chwile przy mostach, W wityniach, klasztorach, stupach, chatach i innych budowlach; nigdy na duej, bowiem po oddzieleniu si twego umysu od ciaa nie potrasz nigdzie duej zagrza miejsca. Bdzie ci zimno, wiadomo twoja bdzie rozchwiana i niestaa. Wwczas pomylisz: Ach, umarem ju, co mam teraz pocz?. Mylenie stanie ci si przykre i nuce, i w sercu poczujesz dotkliwy chd. Bdziesz doznawa wielkiej, niezmiernej udrki. Bdziesz musia wdrowa nie zatrzymujc si ani nie przywizujc do jakiegokolwiek miejsca, niczego sobie nie przypominajc, o niczym nie mylc. Swj umys wprowad w stan doskonaego spoczynku! Do jedzenia bdziesz mia tylko to, co specjalnie dla ciebie zostawi [bliscy]; wtpliwe te,
Piacza, por. przyp. 89 do czci II. W moim oryginale tyb. gting-ring-ba, co znaczy bardzo gboki. Moliwe jednak, e jest tu bd i e naley raczej czyta mthing-ga niebieski.
101 100

41

czy bdziesz mia przyjaci. To znak, e po Bar-do ycia bdzi twoje ciao umysowe. Wtedy twoje przyjemnoci i przykroci zalee bd od karmana. Ujrzawszy rodzinne okolice i wasnego trupa pomylisz: Oto le umary. Jakie to straszne!. To ciao umysowe bdzie wwczas bardzo cierpie. Pomylisz: Ach, gdybym tak mg otrzyma jakie ciao! i wszdzie ujrzysz widziada jakby chodzce w poszukiwaniu cia. A dziewi razy bdziesz prbowa wstpi w swego trupa, lecz skutkiem twojego dugiego przebywania w Bar-do Dharmaty, w zimie, mrz zetnie go w bry lodu, w lecie za zgnije on. A jeli tak si nie stanie, to krewni wkrtce spal go w ogniu, zo do grobu albo rzuc na poarcie drapienemu ptactwu, i ju go nie znajdziesz, by we wstpi. Napeni ci to wielkim przygnbieniem i zda ci si, e tuczesz si midzy skaami, piaskiem i kamieniami. Szukajc ciaa nie uwolnisz si od cierpienia. Jest ono sam istot Bar-do ycia. Dlatego z niezachwianym duchem wstpuj w sfer obojtnoci dla ciaa! Po tych pouczeniach zmary osignie wyzwolenie w bar-do. Jeeliby jednak skutkiem przemonej siy zego karmana te pouczenia nie tray do niego, znw trzeba zawoa go po imieniu i przemwi tak: Szlachetny synu (wymieni imi), suchaj mnie! To, e popad w takie cierpienia, zawdziczasz swojemu karmanowi; nie jest to niczyja odpata. Poniewa to twj wasny karman, bagaj usilnie Trzy Klejnoty, a otrzymasz od nich wsparcie. Jeli wszelako nie uczynisz tego i jeli nie jeste obznajmiony z medytacj Mahamudry ani nie bdziesz praktykowa medytacji swego Yidama to zrodzone wraz z tob twoje bstwo opiekucze zgromadzi wszystkie dobre uczynki, a za kady z nich wycignie biay kamyk. Rwnoczenie na pytanie przychodzcego102 za kady ze zgromadzonych wystpkw wycignie kamyk czarny; natenczas ogarnie ci wielki lk, panika i trwoga. Drc bdziesz mwi: Nie dokonaem tego za! i skamiesz w ten sposb. Na to Jama rzeknie: Popatrz w zwierciado karmana i spojrzawszy w to zwierciado, jasno i wyranie ujrzy w nim wszystkie twoje dobre i ze uczynki, tak e kamstwa na nic si nie zdadz. Jama uwie ci powrz u szyi i poprowadzi za sob; podernie ci gardo, wydrze serce, wypruje jelita, bdzie ssa twj mzg, pi krew, poera ciao, kruszy w zbach twe koci, lecz ich nie poamie. Ciao rozedrze ci na strzpy, ale jako ocalejesz. Tortury te jednak przyczyni ci wiele cierpie, tote podczas rachowania biaych kamykw nie lkaj si i nie trw; nie uciekaj si do kamstw, nie obawiaj si Jamy. Jest on twoim ciaem umysowym, wic cho pragnie ci zabi i torturowa, nie moe spowodowa twej mierci. W istocie jest on tylko
102

Tym przychodzcym jest Jama, Pan mierci.

42

wizerunkiem twojej unjaty, wic nie musisz si go ba. Wszystkie zjawy Jamy s jedynie zudnymi emanacjami unjaty. Jest to unjata ciaa umysowego twoich zych nawykw, a przecie unjata nie moe zaszkodzi unjacie, to, co pozbawione jest istoty, nie moe szkodzi temu, co pozbawione jest istoty. Pojawiajce si od strony nierzeczywistych, zudnych, wasnych twoich emanacji czy te pochodzce z tamtej strony zjawy Jamy, bogw, demonw albo rakszasw o gowie byka, i im podobne ksztaty pozbawione s rzeczywistego bytu, i takimi je postrzegaj. Zrozum, e s one tym samym, co bar-do! Wchod w gbok medytacj Mahamudry, a jeli tego nie potrasz, to przynajmniej spogldaj miao na te napawajce ci tak trwog postacie. Patrz na nie jako na wytwory unjaty, pozbawione wasnej istoty. Nazywa si to Dharmakaja. Poniewa unjata nie jest cakowit nicoci, jej istota budzi lk, dlatego wpatruj si w ni caym umysem. To istota sambhogakaji. wietlisto i unjata nie rozdzielaj si, przeto istot unjaty ]est wietlisto, wietlistoci za unjata. Tak tedy umys nierozdzielna unjata-wietlisto zostaje obnaony i bytuje teraz w sferze tego, co nie stworzone. Jest to forma samoistnoci, swabhawikakaja. Wynurzajce si z niej bez przeszkd formy jej samoistnej gry s nirmanakaj Wielkiego Miosierdzia. Szlachetny synu! Teraz patrz z niezachwian uwag! Poprzez samo tylko zrozumienie osigniesz stan Buddy w jego poczwrnym ciele. Bacz pilnie! Ta przestrze oddziela Buddw od wszelkich istot ywych. To bardzo wana chwila! Jeli teraz nie potrasz utrzyma uwagi, bez koca bdzi bdziesz po bagnach samsary, nigdy z nich si nie wydostaniesz. W jednej chwili si rozdzielaj, w jednej chwili osigaj pene owiecenie te sowa odnosz si do tej wanie chwili. A do wczoraj umys twj by rozproszony, nie rozpoznae bar-do, ktre ci si wwczas pojawio, dlatego opady ci strach i trwoga. Tote bacz bardzo pilnie, bo jeli i teraz uwaga twoja si zachwieje, przerwany zostanie sznur Wielkiego Miosierdzia i pjdziesz tam, skd nie ma wyswobodzenia. Jeli zmary rozpozna tutaj waciwie, to choby nawet poprzednio nie rozpozna dziki tym pouczeniom osignie tutaj wyzwolenie. Do zwykego czowieka, nie obznajmionego z medytacj, naley przemwi tak: Szlachetny synu! Jeeli nie potrasz teraz odda si medytacji, to przypomnij sobie Budd, Dharm, Sangh i Wielkie Miosierdzie, i do nich zano bagania! O wszystkich tych budzcych lk i trwog zjawach medytuj jako o Wielkim Miosierdziu lub twoim wasnym Yidamie! Wspomniawszy na twego guru wyjaw Jamie-Dharmarady tajemne imiona, jakie otrzymywae wraz z inicjacjami103 w wiecie ludzi. I nawet gdyby wpad do otchani, nie stanie ci si krzywda, przeto porzu strach i obawy!
W czasie wanych inicjacji (a w yciu buddysty moe ich by wiele) adept otrzymuje nowe imi, tajemne, ktrego nie wolno wyjawia pierwszej lepszej osobie.
103

43

Gdyby nawet wczeniej nie dostpi wyzwolenia, to teraz, za spraw tych poucze, uzyska je na pewno. Jeli jednak nie rozpozna, to wyzwolenia nie bdzie; dlatego tak wane jest ponawianie pilnego wysiku. Znw trzeba zawoa zmarego po imieniu i tak do mwi: Szlachetny synu! Momentalnie ukazujce si teraz zjawy wtrca ci bd na przemian w rozkosze i okropne cierpienia, niby katapulta lub inna podobna machina. Teraz nie emanuj z siebie gniewu ani namitnoci! Jeeli masz si odrodzi w niebie, ukazywa si bd zjawy z nieba; wwczas dla dobra nieboszczyka pozostali na wiecie bliscy zo Jamie w oerze wiele stworze ywych, odbierajc im ycie. Uka ci si wtedy zjawy nieczyste i opanuje ci silna zo i gniew, skutkiem czego wejdziesz w ono i odrodzisz si w piekle. Dlatego bez wzgldu na to, co si dzieje w wiecie ludzi, nie wzbudzaj w sobie zoci i gniewu, lecz medytuj z mioci i wspczuciem. Dalej: za ycia przywizany bye do pozostawionych tam majtnoci. Teraz, wiedzc, e dostan si one w obce rce i korzysta z nich bdzie kto inny, poczujesz do nich przywizanie i powemiesz zo do pozostawionych tam bliskich. Skutkiem tego wstpisz w ono i odrodzisz si na pewno albo w piekle, albo wrd Yidagw, choby mia dane na niebo. Nawet jeli odczuwa bdziesz przywizanie do pozostawionych majtnoci, to przecie nie masz mocy, aby je zabra. Ze swych bogactw nie bdziesz ju mia adnego poytku, przeto porzu przywizanie do nich i pogd si z tym. Nie yw zawici do kogokolwiek, kto bdzie uytkowa twoje mienie, wyrzu j z umysu. Pragnienia swoje skup w jedn intencj oarowania [tych bogactw] twemu guru i Trzem Klejnotom, i trwaj w stanie wolnym od gniewu i namitnoci. Teraz znw bd odprawia, gwoli twemu poytkowi, ceremoni kaka 104 dla Jamy, Krla mierci. Cho bd to czyni z myl o tobie i dla oczyszczenia tych, co poszli do piekie, to przecie wykonawcami tych obrzdw s ludzie tak peni przywar, saboci i nieczystoci, tak nieuwani i ospali, e gdy za spraw twej, karmicznej inteligencji ujrzysz to wyranie, gdy ujrzysz i poznasz ich ma wiar, przewrotne i bdne mniemania, ich czarny karman zrodzony ze strachu i zoci, ich nieczyste poczynania z obrzdami Dharmy wwczas pomylisz sobie: Biada mi, oni mnie oszukali! Tak, na pewno, oszukali mnie! i myl ta wtrci ci w wielkie przygnbienie, wielki smutek ogarnie twj umys, skutkiem czego nie zrodzi si w tobie uwielbienie dla jasnej wiatoci, lecz raczej stracisz ufno i wiar, tote wstpisz w ono i na pewno pjdziesz do niskich sfer samsary. Tak tedy wicej bdzie std szkody ni poytku. Widzc, jak pozostawieni przez ciebie przyjaciele bdnie i nieczysto poczynaj sobie z obrzdami Dharmy, pomylisz: C, moje wasne wyobraenia s nieczyste. Nie moe by nieczystoci w nauce Zwyciskiego! To jest tak, jakby w zwierciadle odbijaa si moja wasna, zmcona cieniem twarz! Wszystko tam
Nie znana mi bliej ceremonia odprawiana za zmarych, majca zapewne zwizek z ptakiem cmentarnym (tyb. kang-ka), ywicym si trupami.
104

44

dzieje si tak skutkiem mojej nieczystoci. Za co do tych ludzi: ich ciao jest Sangh, mowa wit Dharm, myli istot Buddy, przeto w nich jest moje schronienie!. Szczerym sercem uwielbij je i oczy swe myli! W ten sposb wszystko, cokolwiek uczyni pozostawieni przez ciebie bliscy, niezawodnie obrci si na twoje dobro. Dlatego nie zapominaj, e bardzo jest wane ywi czyst myl. Jeli masz odrodzi si w jednej z trzech niszych sfer bytu, bd ci si ukazywa zjawy z tej sfery. Ale kiedy zobaczysz, e twoi bliscy sprawuj obrzdy Dharmy z czystymi, cnotliwymi sercami, bez domieszki grzechu, e guru i uczniowie praktykuj jasn Dharm w czystoci ciaa, mowy i umysu wwczas ogarnie ci wielka rado i moc tej radoci wanie wstpisz w ono, a choby mia pierwotnie pj do piekie, to na pewno odrodzisz si w niebiosach. Tote jest to bardzo poyteczne. Bardzo wane, aby wyzby si nieczystych myli i z czci nieobjt jak przestwory wiata uwielbi czyste. A wic bacz pilnie! Szlachetny synu! Krtko mona powiedzie tak: poniewa teraz, w bardo, umys twj pozbawiony jest podpory, za ukazujce si w tej niestaej przestrzeni zjawy dobre i ze obdarzone s wielk sil nie myl o tych, ktre s owocem zego karmana, lecz jeli zgromadzie by dobre uczynki, przypomnij je sobie. Jeli ich nie masz, to przynajmniej zaufaj czystym mylom. Zano bagania do twego Yidama i do Wielkiego Miosierdzia. W gbokim skupieniu odmw te oto bagania: Ach, gdy tak tutaj bdz samotnie, odczony od miych przyjaci, i gdy ukazuj mi si samoistne postaci unjaty niechaj mnie ratuje moc miosierdzia Buddw, niechaj nie ogarnia mnie trwoga i panika bar-do! Gdy przez zego karmana dowiadczam wielu udrk, niech je wszystkie rozproszy moc mego Yidama! Gdy rozlega si samoistny potny grzmot Dharmaty niech wszystek on si zmieni w dwik szeciosylabowej mantry! Gdy tak pozbawiony schronienia d ladami karmana, niechaj schronieniem bdzie mi Wielkie Miosierdzie! Gdy przez karmana zych nawykw dowiadczam tu udrk niech zajanieje przede mn bogo samadhi! Takie oto baganie wypowiedz gono, a ono na pewno ci poprowadzi. Jest to bardzo wane; ono ci nie oszuka. Gdy wypowiesz te sowa, umary przypomni sobie, zapamita i dostpi wyzwolenia. Ale nawet po kilkakrotnym powtrzeniu bd due trudnoci z rozpoznaniem wskutek przemonego zego karmana; wtedy znw naley wielokrotnie powtrzy, i wielka z tego bdzie korzy. Znw trzeba zawoa zmarego po imieniu i tak do przemwi: 45

Szlachetny synu! Jeeli przypomniae sobie to wszystko, ale nie przyswoie naleycie, odtd twoje ciao z poprzedniego ywota bdzie mtnie i stawa si niewyrane, ciao za ycia przyszego bdzie coraz wyraniejsze. Dlatego pomylisz: Gdziekolwiek si odrodz, bd cierpia podobne obecnym mki, a wic poszukam sobie jakiegokolwiek ciaa. Bdziesz kry tu i tam, bezadnie, i zajaniej przed tob wiatoci z szeciu sfer bytu. Wstpisz w t, ktra wskutek twojej siy karmicznej zajanieje najsilniej. Szlachetny synu, posuchaj! Moe kto spyta: Jakie jest wiato szeciu sfer?. Ot wiato z dziedziny bogw jest biaa i matowa; podobnie matowe, ale czerwone jest wiato asurw. wiato ludzi jest niebieskie, zwierzt zielone, Yidagw te. A wiato piekie jest barwy dymu, matowe. Takie s wiatoci z szeciu sfer bytu. Podobnie kolor ciaa bdzie taki, jaki jest kolor sfery, w ktrej [zmary] ma si odrodzi. Szlachetny synu! W owej chwili bardzo wane jest zrozumienie sensu poucze i wskazwek; dlatego gdy pojawi si ktrakolwiek ze wiatoci, medytuj nad ni jak nad Wielkim Miosierdziem. Zatem gdy pojawi si wiato, medytuj nad ni mylc: Oto jest Wielkie Miosierdzie. W tym si zawiera najwaniejszy sens gbokiej nauki. To bardzo wane, bo zapobiega narodzinom. I znw medytuj dugo nad tym, e twj Yidam to tylko uudna zjawa, nie majca wasnego bytu. Jest to tak zwane czyste ciao zudy. Wwczas Yidam niech zniknie z kracw i niech na chwil wstpi w sfer nie osadzonej w czymkolwiek, nie utworzonej z czegokolwiek wietlistej Pustki. I znw medytuj nad Yidamem i nad wiatoci. Po takiej krtkiej, penej uwielbienia medytacji umys twj zniknie z kracw; t sam przestrze, jak wypenia niebo, wypenia umys. Spokojnie wstpuj w sfer Nie-dziaajcej Dharmakaji, wolnej od ja. W taki sposb zapobiega si narodzinom. Ci jednak, ktrzy nie przykadali si do praktyk i medytacji, nie zrozumiej sensu poucze, pobdz i podejd do bramy ona, tote bardzo s wane te wskazwki zamykajce bramy ona. Naley zawoa zmarego po imieniu i tak do przemwi: Szlachetny synu! Jeeli nie przyswoie sobie powyszych poucze, to teraz, pchany moc karmana, bdziesz mia wraenie, e wspinasz si pod gr, chodzisz tam i z powrotem albo spadasz gow w d. Potem uka si zjawy istot ywych; wtedy medytuj nad Wielkim Miosierdziem, przypominaj je sobie. Nastpnie, wedle tego, co ci wczeniej posiedziano, ukae si twoja zjawa jakby cigana przez gromad ludzi, chostana wichur, kurniaw, gradem, spowita w ciemno zmierzchania. Zaczniesz ucieka. Tym,ktrzy nie maj zgromadzonych zasug, zda si, e trali w miejsce pene cierpie; tym, ktrzy maj zgromadzone zasugi, zda si, e dotarli do miejsca penego bogoci 46

i szczcia. Wtedy, szlachetny synu, i tobie poka si wszelkie znaki mwice o tym, na jakim narodzisz si kontynencie i w jakiej sytuacji, tote suchaj bardzo pilnie, bowiem wieloraki i bardzo wany jest sens tych wskazwek. Nawet jeli nie poje naleycie sensu wczeniejszych poucze, to tutaj, choby sabo by obznajmiony z praktyk medytacyjn, zdoasz zrozumie ich istot. Dlatego suchaj. Teraz bardzo jest wana pilna uwaga, bo pozwoli ona na zamknicie bram ona. Sposoby s tu dwa: przeszkodzenie osobie, ktra wchodzi w ono, oraz zamknicie go. A oto pouczenie, jak przeszkodzi: Szlachetny synu (wymieni imi), jakiekolwiek bstwo bdce twym Yidamem z istoty swojej jest zud nie majc wasnego jestestwa, niby odbicie ksiyca w wodzie; winiene jasno widzie to w ten sposb. Jeli nie masz okrelonego Yidama, to jest nim Pan Wielkiego Miosierdzia; odtwarzaj go sobie dokadnie w medytacji. Wyranie go sobie wyobraaj; nastpnie zniknie on z kracw, ty za medytuj nad wietlist pustk, bez jakiegokolwiek obiektu. Oto jest wany i gboki sens. Autorytety twierdz, e w ten sposb unika si wstpienia w ono, a wic medytuj w taki sposb. Gdyby i to ci nie zatrzymao i ju ju miaby wstpi w ono s jeszcze gbokie pouczenia o drugim sposobie; tedy suchaj. Powtarzaj za mn te oto sowa Gwnych Strof Bar-do. Ach, gdy ukazuje mi si Bar-do ycia, mocno skupiam swj umys; staram si usilnie przeduy skutki dobrego karmana. Zamkny si bramy ona; trzeba pamita o tym, by nie postpi wstecz; jest teraz czas i potrzeba dzielnoci, jasnej myli. Porzu zawi, medytuj nad twym guru i Jab-Jum! Wypowiedz te sowa gono i wyranie, tak by pobudzi pami; bardzo jest wane, aby rozmyla nad sensem tych sw i zapamita je. A oto i on: sowa gdy ukazuje mi si Bar-do ycia znacz, e teraz bdzisz po Bar-do ycia, a oznak tego jest, e kiedy spojrzysz w lustro wody, nie zobaczysz w nim swego odbicia i e twoje ciao nie rzuca cienia. Obecne twoje ciao nie jest obleczone w materi w miso i krew, co jest znakiem, i tu, w Bar-do ycia, wdruje ciao umysowe. Tote musisz skupi teraz ca sw uwag i skoncentrowa si. To wanie mocne skupienie jest teraz najwaniejsze, musi ono by jak wdzido na pysku konia. Gdy osigniesz to mocne skupienie Umysu, wszystko stanie si moliwe, nie obracaj w umyle zych uczynkw. Teraz przypominaj sobie Dharm, wszelkie nauki, pouczenia, wskazwki oraz przekazy mocy105 ,
105

Czyli inicjacja.

47

jakie otrzymae w wiecie ludzi, a take to Pouczenie o Wyzwoleniu z Bar-do przez Suchanie. Staraj si usilnie przeduy dziaanie dobrego karmana. To bardzo wane! Nie zapominaj! Nat uwag! Teraz jest czas, kiedy oddzielona bdzie droga w gor od drogi w d. Teraz jest czas, kiedy jedna chwila gnunoci na zawsze wtrci ci w cierpienie, i czas, kiedy mocna koncentracja zapewni ci wieczn szczliwo. Przeto skupiaj swego ducha! Przeduaj dziaanie dobrego karmana! Przysza teraz chwila zamykania bram ona; gdy si zamkn, pamitaj, by nie da si pocign wstecz! Trzeba ci teraz pilnego wysiku i jasnej myli! Takie s te pouczenia i naley dziaa stosownie do nich. Najpierw o zamykaniu bram ona; jest tu pi metod. Naley dobrze je sobie przyswoi. Szlachetny synu, w owej chwili uka ci si postacie istot mskich i eskich w trakcie podzenia; gdy tak je ujrzysz, nie wchod pomidzy nie. Pomyl, e te mskie i eskie istoty to twj guru w postaci Jab-Jum; tak o nich medytuj i w umyle oddaj im hod bardzo kornie i z wielkim uwielbieniem. Sama tylko mocna koncentracja myli na pragnieniu otrzymania poucze Dharmy wystarczy, aby zamkny si bramy ona. Jeliby jednak okazao si to niewystarczajce i ju zamierzaby wstpi w ono, medytuj o swym guru w postaci Jab-Jum jako o Yidamie albo o Yidamie jako o Panu Wielkiego Miosierdzia w Postaci Jab-Jum, i w myli z im oar ze swego ciaa. Z wielk czci bagaj w myli o Najwysze Urzeczywistnienie; tym sposobem ono zostanie zamknite. Jeliby jednak i to nie pomogo, i ju zamierzaby wstpi w ono, to masz tutaj trzeci sposb na powcignicie dzy narodzin. Cztery s formy rodzenia si na wiat: z jaja, z ona, drog cudu oraz z ciepa i wilgoci. Z tych czterech rodzenie si z jaja i z ona s do siebie podobne. Tak wic jeli wdrujc ujrzysz splecionych w objciu mczyzn i kobiet i pchany si dzy [narodzin] wstpisz w ono, to moesz si narodzi jako ptak, ko, pies czy czowiek, i tak dalej. Jeli masz si narodzi jako istota pci mskiej, ukae ci si wasny wizerunek mski, i uczujesz siln zo do ojca, zazdro za i gorcy afekt powemiesz do matki. Jeli masz si narodzi jako istota pci eskiej, ukae ci si wasny twj wizerunek eski i uczujesz siln zawi oraz zazdro wobec matki, wobec ojca za gorcy afekt i bolesn tsknot. Z tej to przyczyny pjdziesz ku onu i wstpisz w nie; tam znajdziesz si wewntrz zlepka biaego i czerwonego nasienia i z radoci dowiadczy zechcesz narodzin. wiadomo omdleje w tobie z tej rozkoszy i odejdzie, ty za formowa si bdziesz w kulisty i podugowaty embrion, a gdy ciao twoje uksztatuje si zupenie, poprzez ono matki 48

wychyniesz na zewntrz i otworzysz oczy, i stwierdzisz, e narodzi si szczeniciem. Pierwej bye czowiekiem, teraz w postaci psiej przyszede na wiat, w norze pord psw, by cierpie udrki ich ycia. Podobnie moesz narodzi si w chlewie wrd wieprzw, w mrowisku pord mrwek, pord robakw, krw, kz, owiec i innych podobnych stworze i nie bdzie dla ciebie powrotu. Bdziesz musia znosi najprzerniejsze udrki okropnej gupoty, tpoty i bezmylnoci. Podobnie jest z narodzinami w pozostaych sferach samsary pieka, Yidagw i tak dalej; cierpi si w nich bezmierne utrapienia i katusze. Czy jest co wikszego i okropniejszego ni to? Niestety! Straszne to jest, ach, niestety! Dlatego ci, co nie otrzymali wskazwek od najlepszego guru, bd si bka w ten sposb, a run w bezdenn otcha, by cierpie tam nieprzerwanie okropne mki. Tote suchaj moich sw! Dobrze zakarbuj sobie w pamici moje pouczenia. Teraz otrzymasz wskazwki i nauki, jak zamyka bramy ona i powcign dz narodzin. Suchaj i zapamitaj! Bramy ona si zamkny, pamitaj teraz, by si nie cofn! Przyszed czas, gdy potrzeba ci pilnej wytrwaoci i jasnej myli. Porzu zazdro i medytuj o twoim guru w postaci Jab-Jum! tak powiadaj [Mistrzowie]. Stosownie do tego, jeli masz si narodzi jako istota pci mskiej, poczujesz mio do matki, do ojca za zo; jeli masz si narodzi jako istota pci eskiej poczujesz mio do ojca, zo za do matki. Pojawi si te zawi. Oto gbokie pouczenie na ow chwil. Szlachetny synu, gdy zrodz si w tobie takie wanie uczucia mioci i nienawici, medytuj w ten sposb: Ach, przedtem bdziem po samsarze wskutek tego, e podobnie jak te stworzenia zgromadziem zego karmana, tote teraz odczuwam mio i nienawi, i dlatego bkam si [nadal]. Jeli bd oddawa si tym uczuciom, bez koca bdzi bd tutaj i dugo pywa bd po gbokich odmtach oceanu cierpie. Odtd nie poddam si ju mioci ani nienawici. Ach, niestety!. Teraz z ca moc skup swego ducha na myli o tym, by nigdy nie ywi uczu mioci i nienawici; samo to wystarczy do zamknicia bram ona powiadaj tantry. Szlachetny synu, nat uwag, skoncentruj si! Jeliby wszelako i to nie zamkno bram ona i ju-ju zamierzaby w nie wstpi zamkniesz je z pomoc poucze wskazujcych, e wszystko jest nieprawd i omamem. Medytowa masz w taki sposb: Ach, ojciec i matka, czarny deszcz, zawierucha, dudnienie grzmotw, okropne zjawy wszystkie te ksztaty obdarzone istnieniem pozbawione s prawdziwego bytu, to iluzje. Cokolwiek mi si ukazuje to omam, nieprawda. Wszystkie te zwidy s zudzeniami, kamstwem, jak mira. Nietrwae, przemijajce. Jaki tedy poytek z mioci? Na c zda si strach i przeraenie? To tak, jakby kto widzia co, czego nie ma. Wszystkie one s jedynie emanacjami mego wasnego ducha. Sam ten duch jest zudzeniem, nigdy naprawd nie istnia, wyania si on gdzie z drugiej strony. Przedtem nigdy tak o tym nie mylaem i to, co nie istnieje, braem za istniejce; 49

to, co nierzeczywiste, braem za rzeczywiste. Uud braem za rzeczywisto i dlatego tak dugo musz bdzi w samsarze. Jeeli teraz jeszcze nie rozpoznam w nich iluzji, to dugo bd wdrowa po krgu samsary i na pewno utkn w bagnie jej rnorakich, mnogich udrk. Wszystkie [te zwidy] s jak sen, omam, jak echo, jak napowietrzne miasta Gandharww106 , jak mira, jak odbicie w lustrze, jak widziado, jak ksiyc w wodzie, ani przez chwil nie maj prawdziwej istnoci. Skoncentruj si na myli, e z pewnoci nie s one rzeczywiste, lecz pozorne; w ten sposb wyzbdziesz si przekonania o ich rzeczywistym istnieniu. Jeli zdasz si w tym na sowo tantr, przeciwstawisz si wierze w ja. Skoro tylko szczerze przyznasz w ten sposb, e wszystko to jest pozorem, bramy ona niezawodnie si zamkn. Ale jeli nawet uczyniwszy tak nie zniszczysz przekonania o rzeczywistym istnieniu bramy ona si nie zamkn i ju-ju bdziesz zamierza w nie wstpi. Oto stosowne do tego gbokie pouczenie. Szlachetny synu, jeli pomimo twoich wysikw bramy ona nie zamkn si, medytuj nad jasn wiatoci; to jest pita metoda, z ktrej pomoc je zamkniesz. Sposb medytowania jest nastpujcy: wszystkie te zwidy s twoim wasnym umysem, przeto ten umys jest jak unjata nie zrodzony, nie podlegajcy mierci. Z myl twoj, duchem i umysem niech nic si nie miesza, niech trwa on sam w sobie, na swj sposb, podobnie jak woda wlana do wody spokojny, czysty, zwarty, nie utworzony. Tak medytujc, bez wtpienia zamkniesz bramy ona czterech rodzajw narodzin. Ponawiaj dopty tak medytacj, dopki si one nie zamkn. Podane dotychczas pouczenia o zamykaniu bram ona s bardzo gbokie i wiele razy okazay si skuteczne; stosujc je, wszystkie trzy kategorie ludzi najsilniejsi, przecitni i najsabsi nie mog nie osign wyzwolenia. Kto spyta: Dlaczego? Ot, po pierwsze: wiadomo w bar-do, w ktrej tkwi wyrana wiedza o wasnych ndzach i wystpkach, wszystko, cokolwiek powiem, natychmiast syszy. Po drugie: choby kto by guchy i lepy, odzyskuje wwczas peni wadz i pojmuje kade sowo. Po trzecie: przez cay czas przeladuje go lk i strach, wic mylc, jakie to okropne, pamita o tym, uspokaja si, nata uwag i sucha wszystkiego, co mwi. Po czwarte: wiadomo pozbawiona jest teraz oparcia cielesnego, przeto atwo jej skupi rozpierzchnite pragnienia i pokierowa nimi. Pami staje si dziewiciokrotnie trwalsza, tote nawet umys kogo bardzo tpego rozjania si wtedy za spraw karmana, tak e z atwoci uczy si wszystkiego i potra
Gandharwowie w mitologii indyjskiej byli grajkami i piewakami bogw; miasta Gandharww to synonim zudy, mirau.
106

50

medytowa. Oto i gwne przyczyny. Z tych samych powodw bardzo jest korzystne odprawianie obrzdw za zmarych. Dlatego wanie tak wane jest pilne odczytywanie tego Wielkiego Wyzwolenia z Bar-do przez Suchanie a do czterdziestego dziewitego dnia107 . Jeli [zmary] nie osignie wyzwolenia po jednym pouczeniu, to osignie je po drugim. Dlatego te trzeba te pouczenia powtarza duo razy, nie tylko raz. Albowiem jest wiele rodzajw ludzi, ktrzy nie osigaj wyzwolenia. S to ci, co nie przykadali si zbytnio do dobrych uczynkw, i ci, co zawsze z upodobaniem czynili zo, i tacy, co skutkiem zaciemnienia umysu licznymi i wielkimi wystpkami nie potra poj powyszych wskazwek, jakkolwiek bd wysila si w medytacji. Jeli nie potrali oni zamkn ona wedle tego, co powiedziano wyej, to teraz, poniej, zostan im wyoone gbokie wskazwki i rady co do tego, jak maj wybiera ono. Naley wezwa na pomoc Buddw, bodhisattww i mocarzy, wyrzec formu o Schronieniu, trzykro zawoa zmarego po imieniu i przemwi do tak: Szlachetny synu (wymieni imi), ktry odszed spord ywych, suchaj! Poniewa nie zrozumiae udzielonych ci wczeniej poucze, tak e nie zamkny si bramy ona teraz nadszed dla ciebie czas oblekania si w ciao. Wiele jest nie jeden rodzajw jasnych i gbokich wskazwek co do tego, jakie masz obra sobie ono, tak wic skup swj umys i uwanie suchaj, mocno si koncentrujc. Szlachetny synu, teraz bd pojawia si przed tob kontynenty, na ktrych bdziesz si rodzi, oraz ich rne znaki i przymioty; masz je rozpozna. Otrzymasz rady co do znakw kontynentu, na ktrym si narodzisz. Gdyby mia si narodzi na kontynencie wschodnim o nazwie Purwawideha108 , ujrzysz jezioro zdobne w pikne gsi i gsiory. Bacz, by tam nie szed, zawracaj! Narodziwszy si tam bdziesz wprawdzie y w szczciu i rozkoszy, ale nie poznasz Dharmy, bo na tym kontynencie jej si nie gosi; dlatego nie wstpuj na. Kontynent poudniowy, Dambudwipa109 , pojawi si w ksztacie piknego, wygodnego domu. Wstpuj do niego! Gdyby mia si narodzi na kontynencie zachodnim o nazwie Aparagodanija110 ujrzysz jezioro zdobne w pikne ogiery i klacze. Nie id tam, cofnij si! Jest to kontynent dobrobytu i wielkiego szczcia, ale nie gosi si na nim Dharmy, przeto nie wchod tam. Gdyby mia si narodzi na kontynencie pnocnym, zwanym Uttarakuru111 , ukae ci si jezioro zdobne w byki lub w zielone drzewa. Takie s owe
W oryginale tyb. zhag zhe-dgu i bar-du. Tymczasem w ang. przekadzie Franceski Fremantle: for up to nine days (do dziewitego dnia), co jest chyba bdem zwaywszy, e czowiek moe bdzi w bar-do a siedem tygodni. 108 Por. przyp. 99 109 Por. przyp. 99 110 Por. przyp. 99 111 Por. przyp. 99
107

51

znaki twoich narodzin; masz je rozpozna! Tam te nie wstpuj. yje si na tym kontynencie dugo i zacnie, ale nie gosi si na nim Dharmy, przeto nie wchod tam! Jeli miaby si narodzi w sferze bogw, zobaczysz przepyszn wielopitrow wityni, ca z rnorakich drogocennych klejnotw. Wstpuj tam, jeli moesz! Gdyby mia si narodzi jako asura, ujrzysz rozkoszny park i co jak wirujce krgi ognia; nie wchod tam za adn cen, pamitaj, by zawrci! Gdyby mia si narodzi jako zwierz, zobaczysz szczeliny w skaach, dziury jak w mrowisku, chaty kryte strzech i co jakby gst mg. Tutaj take nie wchod! Gdyby mia si narodzi w sferze Yidagw, ujrzysz kikuty drzew, co jak falujce cienie lub jak rozrzucone mrowiska, jak chwiejne cienie. Jeli tam pjdziesz, narodzisz si jako Yidag i dowiadcza bdziesz rnorakich mk godu i pragnienia. Pamitaj wic: nie chod tam, zawracaj! Bd dzielny i wytrway! Gdyby mia narodzi si w piekle, za spraw zego karmana usyszysz miy piew; albo nie bdziesz mia siy, by si oprze i wejdziesz, albo te ujrzysz jakby mroczny kontynent lub czarny dom, lub czerwony dom, albo ciemny wykop, albo ciemny gociniec; tak si ukazuje pieko. Jeli tam wstpisz, wpadniesz do piekie, gdzie bdziesz cierpia nieznone udrki gorca i zimna, i nigdy stamtd nie wyjdziesz. Tak wic musisz zwaa, by nie wstpi pomidzy nie i za adn cen nie utkwi w piekle. Pamitaj: po zamkniciu bram ona masz si wycofa! Tak trzeba teraz przemawia. Szlachetny synu! Chocia nie masz ochoty i dalej, to jednak idziesz wbrew swej woli, bo ciga ci okrutny przeladowca moc karmana. Przed tob oprawca, ktrym kieruje dza mordu, i mrok, i potna zawierucha, i tncy deszcz ze niegiem, i grad, i zadymka bdzie ci chosta; ujrzysz te pierzchajce postacie. Zlkniesz si tego wszystkiego i bdziesz szuka schronienia, usiujc znale ocalenie we wspomnianych wyej, rozkosznych siedzibach, rozpadlinach skalnych, wykopach, parkach, w kielichach lotosw i innych kwiatw. Ukrywszy si w nich, bdziesz ba si wyj, pomylisz wic: Nie, nie mog teraz std si ruszy i powodowany obaw rozstania si z tym schronieniem poczujesz do wielkie przywizanie. Z obawy spotkania po wyjciu na zewntrz wszystkich tych przeraajcych zwidw bar-do powemiesz ku nim lk i nienawi; ukryty tam w rodku przybierzesz na siebie byle jakie ndzne ciao i bdziesz cierpie wszelkiego rodzaju mki. Jest to znak, e demony zamylaj dziaa na twoj szkod; dlatego tak bardzo wane jest pouczenie na ow chwil. Suchaj wic i dobrze je zrozum! 52

Wwczas, cigany przez okrutnego oprawc i bez si, wydany na pastw przeraenia i trwogi, w jednej chwili odzyskasz peni pamici; ukae ci si wielki i wspaniay Budda Heruka lub Hajagriwa albo Wadrapani lub inny, bdcy twoim Yidamem o potnym ciele i krzepkich czonkach, miadcy w proch wszelkie domeny, w postaci gniewnej, budzcej trwog, w caej okazaoci. Moc jego bogosawiestwa i miosierdzia odpadn od ciebie przeladowcy i dana ci bdzie zdolno wybrania sobie ona. Tote pojmij dobrze istot tych poucze, bo jest ona gboka i wyrazista. Szlachetny synu, musisz te wiedzie, e bogowie medytacji i inne im podobne istoty kieruj swymi narodzinami posugujc si moc gbokiej samadhi. Yidagowie i im podobne demony rnych rodzajw a jest ich wiele staj si w bar-do wytworami wiadomoci i mog ukazywa si w zudnej magicznej postaci demonw i Rakszasw. Ciao umysu przeksztaci si wanie w ktrego z nich. Yidagowie mieszkajcy w gbinach mrz i ci latajcy po niebie, i wszelkie inne rodzaje demonw, ktrych jest osiemdziesit tysicy, przybior posta ciaa umysu i tak si bd pojawia. Wwczas najlepiej by byo, gdyby rozpamitywa unjat-Mahamudr, lecz jeli tego nie potrasz poddawaj si tej jakby grze pozorw i zudze. Jeli i do tego nie jeste zdolny, to jednak nie przywizuj si duchem do niczego. Medytujc nad Yidamem Wielkiego Miosierdzia ju tu, w bar-do, staniesz si sambhogakaj Buddy. Szlachetny synu, jeeli skutkiem dziaania mocy karmana bdziesz musia wstpi w ono, to masz tutaj podane wskazwki i rady co do wybierania bram ona. Suchaj! Nie wchod w jakiekolwiek, pierwsze lepsze ono! Jeli pojawi si oprawca, a ty nie bdziesz na tyle silny, by nie wstpi w ono Medytuj nad Hajagriw. Twoja inteligencja jest teraz bardzo subtelna i dlatego rozpoznasz wszystkie ukazujce si kolejno siedziby samsary, przeto wybieraj! S dwa pouczenia o wyborze: pierwsze tyczy przeniesienia si do czystej sfery Buddw, drugie wejcia poprzez bramy ona w nieczyst samsar. Postpuj stosownie do nich. Ci o najwikszych zdolnociach wznios si do Czystej Siedziby Niebieskiej; posuwa si bd w taki oto sposb: Ach, jakie to przykre tkwi tutaj, w bagnie samsary, przez tak dugi czas przez niezliczone, niepamitne kalpy! Ach, czemu w cigu tego caego czasu nie zostaem jeszcze wyzwolony przez Buddw! Coraz wikszy wstrt czuj do tej bdnej wdrwki po samsarze, coraz wikszy jest strach i coraz tu ciemniej. Teraz zbieram si do ucieczki std. Musz si znale u stp Buddy Amitabhy w zachodnim niebie Sukhawati, cudownie odrodzi si tam w kielichu lotosu tak pomylisz, przeto z upodobaniem i pilnoci skupiaj si w medytacji nad obszarem zachodniego niebo Sukhawati. Nadto jeli bdziesz pilnie i arliwie skupia si w medytacji

53

nad niebami Doskonaej Czystoci, Zupenej Radoci, nad niebami Akanisztha, Alakawati, nad Gr Potala112 , nad boskim Paacem Lotosw Blasku w Urgjan to na pewno odrodzisz si w ktrym z nich. Gdyby za pragn znale si w pobliu bodhisattwy Maitreji w niebie Tuszita to skupiaj si na takiej myli: Oto teraz, w bar-do, nadesza chwila pjcia do nieba Tuszita, gdzie bytuje krl niezwycionej Dharmy. Id tam. Koncentrujc si mocno i arliwie, narodzisz si w pobliu Maitreji, w kielichu lotosu, cudownym sposobem. Jeliby jednak osign tego nie mg i musia wstpowa w ono, do nieczystej samsary tutaj masz wskazwki, jak je wybiera. Suchaj! Wedle tego, co powiedziano wyej, masz wybra sobie jeden z kontynentw. Przepatrzywszy je okiem jasnej, subtelnej wiedzy, wstpisz na taki, na ktrym szerzy si Dharm. Gdyby mia si narodzi magicznym sposobem w miejscu nieczystym, penym brudu i plugastwa, zbudzi si w tobie upodobanie do kupy nieczystoci; wyda ci si ona mia i narodzisz si w niej. Jakiekolwiek zjawy tego rodzaju ci si poka nie lgnij do nich, nie okazuj im te nienawici, lecz wybieraj sobie czyste ono. Wane tu jest gorce pragnienie, przeto postpuj tak: Ach, obym dla dobra wszystkich czujcych istot mg narodzi si w doskonaym ciele krla Wszechwiata, Czakrawartina, lub szlachetnego bramina, wielkiego jak drzewo sala113 , lub syna jakiego siddhy, w nieskalanej tradycji Dharmy, jako syn religijnych rodzicw! na tej myli si skupiajc wchodzisz w ono. Wwczas ono, w ktre wstpujesz, bogosaw jako paac bogw, i zano bagania do Buddw dziesiciu stron wiata, bodhisattww i mocarzy, do wszelkich Yidamw, szczeglnie za do Pana Wielkiego Miosierdzia. Wstpujc w ono bagaj ich o udzielenie mocy. Ale nawet wybierajc ono w ten sposb mona pobdzi i skutkiem dziaania karmana ono dobre ujrze jako ze, ze za ujrze jako dobre. To bd, dlatego te tak wany jest w owej chwili sens tego pouczenia. Masz postpi tak: jeeli ukae ci si zjawa dobrego ona, nie lgnij do z sympati. Jeeli ukae ci si zjawa zego ona nie odpychaj go z niechci. Wyzby si chci przyjcia i odrzucenia tego, co dobre i ze, wstpowa w sfer spokojnej, zrwnowaonej medytacji, wolnej od uczu sympatii i niechci oto czysta i gboka istota [tego pouczenia]. Niewielu tylko ludzi potra j sobie przyswoi; jest to trudne, czowiek tkwi bowiem we wadzy chorobliwych, zych nawykw i skonnoci, nie potra uwolni si od uczu niechci i sympatii, przeto cofa si i szuka schronienia wrd podobnych zwierztom ludzi nieprawych i najsabszego ducha. Znw [trzeba] zawoa zmarego po imieniu i mwi do tak:
112 113

Miejsce w poudniowych Indiach, znane jako siedziba bstw. Shorea robusta.

54

Szlachetny synu, skoro nie umiae wybra sobie ona i nie potrae uwolni si od sympatii i niechci ukazujce ci si przedtem rnorakie zjawy zawoaj nazywajc je imieniem Trzech Klejnotw i szukaj w nich schronienia. Zano bagania do Pana Wielkiego Miosierdzia, unie gow i id dalej. Rozpoznaj bar-do! Porzu afekt do pozostawionych tam bliskich, synw, crek i przyjaci! Teraz nie mog ci oni pomc. Wstpuj w niebiesk wiato ze sfery ludzi lub w bia wiato bogw! Wstpuj w paac z klejnotw, w rozkoszny park! Powtrzy [trzeba] te sowa siedem razy, po czym zmwi bagania do Buddw, bodhisattww i mocarzy, odczyta Baganie o Ochron przed Trwogami Bar-do i Baganie o Uwolnienie z Wskiego Przesmyku Bar-do do siedmiu razy. Potem naley wyranie i gono przeczyta tekst Wyzwolenia przez Noszenie, samoczynnie uwalniajce Skandhy, a take Wyzwolenie przez Praktykowanie Dharmy, uwalniajce samoczynnie od zych skonnoci. Postpujc w ten sposb, jogin o wysokim intelekcie dokona w chwili mierci przeniesienia wiadomoci, tak e nie bdzie musia bka si po bar-do i atwo osignie wyzwolenie. Ludzie niej od niego stojcy pod wzgldem zdolnoci rozpoznaj w Bar-do Chwili mierci wiato Dharmaty i dc w gr atwo osign stan Buddy. Czowiekowi stojcemu jeszcze niej w cigu kilku tygodni ukazuj si w Bar-do Dharmaty rne spokojne i gniewne zjawy; nawet jeli rnorakie skutki karmana i wasne zdolnoci nie zdoaj go wyzwoli od razu, to jednak za ktrym razem osignie on wyzwolenie. A zatem wikszo ludzi, rozpoznajc stopniowo rne etapy wskiego przesmyku, zyskuje wyzwolenie. Natomiast ludzie o sabym dziaaniu dobrych skutkw karmicznych i obcieni wielkimi wystpkami i skaeniami musz wdrowa jeszcze niej, w Bar-do ycia. Tam uzyskane stosownie do stopnia [zdolnoci] rnorakie wskazwki i pouczenia pozwalaj im waciwie rozpozna jeli nie za pierwszym razem, to za innym i osign wyzwolenie. Cho wszyscy tacy ludzie o bardzo sabych dobrych skutkach karmicznych nie potra rozpozna i wpadaj w moc lku i przeraenia to postpujc wedle tych rnorakich poucze o zamykaniu i wybieraniu bram ona, rozpoznaj waciwie jeli nie za pierwszym, to za innym razem i jednoczc si z przedmiotem medytacji osign wzniosy stan bezmiernej zasugi. Ci najgorsi, choby byli podobni zwierztom, uzyskaj bezmiern zasug uciekajc si do Trzech Schronie, i zawrc z drogi do piekie. Wezm na siebie drogocenne, zupene, rzadko i trudno osigalne ciao czowiecze a spotkawszy w nastpnym yciu guru i przyjaci Dharmy otrzymaj od nich wskazwki, dziki ktrym dostpi wyzwolenia. W Bar-do ycia dosignie ich ta nauka, wic, podobnie jak rynna pooona w zniszczonym kanale nawadniajcym, wskazwki owe przedu dziaanie dobrego karmana. Po wysuchaniu tych poucze nawet ludzie bardzo niegodziwi nie mog nie dostpi wyzwolenia. A dlaczego? mgby kto spyta. Ot w bar-do czowiek spotyka si zarwno z miosierdziem tumu deww i wszystkich Buddw spokojnych i gniewnych, jak

55

i z demonami i zymi mocami, usiujcymi mu przeszkodzi. Wtedy, tylko skutkiem usyszenia tej nauki, czowiek zmienia postaw i dostpuje wyzwolenia. Ta zmiana przychodzi atwo, poniewa jest on jedynie ciaem umysu, pozbawionym oparcia z krwi i misa. Choby dugo bdzi w bar-do, to przecie wyposaony w subteln inteligencj karmiczn widzi i syszy [doskonale], std wielka jest korzy i poytek; zapamituje i przyswaja bardzo dobrze, potrac momentalnie zmienia swj umys. Podobnie machina miotajca pociski albo ogromny kloc, ktrego nie moe udwign stu ludzi; gdy tylko spuci go na wod, w mgnieniu oka mona go skierowa, dokdkolwiek si tylko zapragnie. Podobnie z koniem, ktrym powoduje si zaoywszy mu wdzido na pysk. Tote, jeli zwok zmarego jeszcze nie zabrano, w ich pobliu przyjaciele powinni ustawicznie powtarza gono [ten tekst], a do chwili, gdy z nosa pocieknie krew lub ropa. Do tego czasu nie naley zwok rusza. Naley przy nich odprawi ceremonie za umarych, zgodnie ze lubami Samaji, ale nie wolno zabija zwierzt [na oar]. Ktokolwiek jest wwczas przy zwokach przyjaciele, bliscy nie powinien wznosi krzykw blu ani lamentw, ani okazywa zmartwienia, wzdycha, lecz tylko wykonywa jak najwicej dobrych uczynkw. Poza tym bardzo jest wane nieustanne odczytywanie poucze doczonych na kocu Wielkiego Wyzwolenia z Bar-do przez Suchanie. Gdy ryche nadejcie mierci jest ju pewne, naley wdraa umys do sensu ich sw oraz brzmienia. Trzeba rozpozna oznaki umierania; wwczas, jeli umierajcy potra recytowa tekst o wasnych siach, niechaj to czyni i wbija sobie w umys te pouczenia. Jeli nie potra, to niech przyjaciele i bliscy poszukaj tekstu i wyranie go odczytaj; tym sposobem niewtpliwie zapewni mu wyzwolenie. Nauka ta obchodzi si bez praktyk medytacyjnych; wyzwolenie osiga si tu przez samo tyko ujrzenie, usyszenie, przeczytanie oto gboka istota tych poucze. Jeeli zmary, choby i wielki niegodziwiec, prowadzony przez te gbokie pouczenia tajemn drog, bdzie si do nich stosowa nie zapomniawszy ich sw ani sensu, nawet gdyby cigao go siedem brytanw to [mona powiedzie, e] lepszych poucze na chwil mierci nie znaleliby nawet Buddowie wszechczasw, choby jak najpilniej szukali. Taka to jest gboka nauka, esencja Wielkiego Wyzwolenia z Bar-do przez Suchanie, bdca czci poucze o wyzwalaniu si z bar-do ludzi z krwi i ciaa. Ithi ha tha tha gya gya 114 (Jest to ksiga gter-ma115 , sprowadzona przez siddh Kar-ma gling-pa z gry sGam-podar. Oby bya ona ku poytkowi Dharmy i istot ywych. Sarva mangalam).

mahajana.net
Por. przyp. 74 do czci I Tyb., dosownie skarb. Tym mianem w tradycji tybetaskiej okrela si teksty autorstwa Padmasambhawy, ukryte przez niego w rnych miejscach i odnajdywane w wiekach nastpnych przez jego duchowych spadkobiercw.
115 114

56