Le sz e k Sy k u ls k i G e o p olit y ka g w n e ce ch y st yl u my l ow e go

GEOPOLITYKA
GWNE CECHY STYLU MYLOWEGO

Geopolityka, jako potoczny, a przy tym niezwykle uyteczny termin, jest obecnie wykorzystywana powszechnie w rodkach masowego przekazu oraz wielu publikacjach popularnych i naukowych. Czstokro jednak posugiwanie si tym pojciem oraz wszelkimi moliwymi jego wariacjami, w tym z uyciem najdziwniejszych kontekstw1, jest arefleksyjne i pozbawione wikszego sensu. Bywa bowiem uywane wycznie w celu zwikszenia powagi wypowiadanych sw, czy nadania im gbszego znaczenia. W wielu wypadkach koczy si to jednak rozmyciem danego przekazu, a czasem i jego omieszeniem. Warto wic zwrci uwag na waciwe, pene znacznie geopolityki, rozumianej jako autonomiczna dziedzina aktywnoci intelektualnej, ktra wytworzya swj wasny styl mylowy, z przynalenymi mu charakterystycznymi cechami i prawidowociami w zakresie formuowania sdw. Prba definiowania geopolityki wycznie przez pryzmat etymologii jej nazwy jest bdna i poprzez swoje zawenie prowadzi czsto do opacznego rozumienia samej istoty tej dziedziny. Rdze pojcia geopolityka zawiera si w zwizku midzy greckimi sowami (geos) ziemia i (politikos) obywatelski, terminu pochodnego od sowa (polis) miasto (miasto8pastwo). Zatem pierwotne znaczenie omawianego pojcia wskazuje na zalenoci midzy przestrzeni geograficzn a polityk. Jest to jednak tylko jedna z cech charakteryzujcych podejcie geopolityczne. O istocie kadej dziedziny wiedzy decyduje wszake nie tylko znaczenie samej jej nazwy, ktra z natury rzeczy jest skrtowa, a czsto i enigmatyczna, ale przede wszystkim jej zakres, dorobek najwybitniejszych przedstawicieli i osignicia wiodcych nurtw. Patrzc z tej perspektywy i wgbiajc si w dorobek geopolityki akademickiej od poowy XIX wieku do dzi, moemy stwierdzi, e istnieje pi

Zob. np. K. Dodds, Gender, Geopolitics, and Geosurveillance in the Bourne Ultimatumd, Geographical Review 2011, Vol. 101, Issue 1, p. 88-105; D. Moisi, The Geopolitics of Emotion: How Cultures of Fear, Humiliation, and Hope are Reshaping the World, Doubleday, New York 2009.

1/4

http://geopolityka.blox.pl/

Le sz e k Sy k u ls k i G e o p olit y ka g w n e ce ch y st yl u my l ow e go

fundamentalnych zasad przynalenych geopolityce i cechujcych rozumowanie par excellence geopolityczne. Przyjrzyjmy si im pokrtce. Wielka przestrze. Najbardziej charakterystycznym dla geopolityki, szeroko rozpoznawalnym jej atrybutem jest rozpatrywanie kadej rzeczywistoci politycznej w kategoriach wieloprzestrzennych. Geopolityka w sposb nierozerwalny wie aspekty polityczne, choby te najbardziej lokalne, z kontekstem globalnym. Istota spojrzenia planetarnego zawiera si w myleniu systemowym, ktre za kadym razem rozpatruje procesy przynalene danemu regionowi w kontekcie systemu wiatowego. Analizy i badania geopolityczne cechuje mylenie w skali kontynentalnej. Przestrze w rozumieniu geopolitycznym ma charakter polifoniczny, wielowymiarowy, jest take wielowartociowa. Obok jej geograficznego wymiaru geopolitycy uwzgldniaj w swoich badaniach i analizach take element astropolityczny oraz infoprzestrzenny. W tym kontekcie prefiks geo jest tylko symbolicznym ujciem przestrzeni, ktra rozumiana jest szeroko, wielowymiarowo. W odrnieniu od geografw, geopolitycy silnie wartociuj przestrze. Istniej bowiem przestrzenie centralne, aktywne, rdzeniowe, newralgiczne oraz przestrzenie peryferyjne i pasywne. Geopolitycy oznaczaj na mapach regiony, makroregiony, panregiony, punkty krytyczne, bufory, zworniki, sworznie. Wszystkie te kategorie maj znaczenie wartociujce z punktu widzenia panowania nad Ziemi. Adolf Grabowsky pisa w 1933 r., e geografowie opisuj Ziemi i jej waciwoci jako statyczne, podczas gdy geopolityka dostrzega dynamik przestrzeni, to co zmienne, co dla kadej epoki historycznej, dla kadej koniunktury i wreszcie dla kadego orodka siy ma inne znaczenie. W zwizku z tym, geopolityka zalicza si do nauk politycznych2. Dugi czas. Rozumowanie geopolityczne ma charakter dugookresowy. Celem takiego spojrzenia jest uchwycenie najwaniejszych procesw dziejowych. Pozwala to na zarysowanie gwnych cyklw koniunkturalnych w dziejach. Daje moliwo szczegowego okrelenia przyczyn i skutkw powstawania i upadku imperiw, mocarstw, blokw polityczno8militarnych. Geopolitycy posuguj si pojciem dugiego trwania (longue dure), wprowadzonym przez francusk szko Annales. Z perspektywy dugiego trwania pojedyncze wydarzenia nie maj praktycznie adnego znaczenia. Istotn geopolityki jest zorientowanie w przyszo. Wiedza o przeszoci rozpatrywanej w kategoriach procesualnych (o czym poniej) stanowi jedynie instrument, konieczne narzdzie dajce moliwo wyprzedzania biecych zjawisk o dekady. Geopolityka w odrnieniu od geografii politycznej nie koncentruje si na teraniejszoci. Takie pojcie dla niej nie istnieje. Z geopolitycznego punktu widzenia nie wystpuje statyczny ukad midzynarodowy. Geografia polityczna opisujc wiat polityczny w niewielkim wycinku czasowym, nie stawia przy tym pyta o przyczyny takiego, a nie innego ukadu. Geopolityka bada genez konfliktw
2

S. Otok, Geografia polityczna. Geopolityka-pastwo-ekopolityka, Warszawa 1998, s. 12.

2/4

http://geopolityka.blox.pl/

Le sz e k Sy k u ls k i G e o p olit y ka g w n e ce ch y st yl u my l ow e go

midzynarodowych oraz perspektywy formowania si takiego, a nie innego adu wiatowego. Geopolityka bada wic dynamik przestrzeni. Nie istnieje dla niej teraniejszo, istnieje tylko przeszo i przyszo. W tym kontekcie geografia i historia staj si dla geopolityki takimi samymi narzdziami, jakimi dla inynierw s matematyka czy fizyka. Proces. Ujcia geopolityki s procesualne. Geopolitycy nie koncentruj si na pojedynczych wydarzeniach (fenomenach), poniewa w kategoriach dugiego trwania nie maj one wikszego znaczenia. Geopolityk nie moe by zakadnikiem biecych wydarze. Badania geopolityczne nie s wynikiem obserwacji pojedynczych wydarze i decyzji politycznych, nie s wypadkow analizy wypowiedzi takich, czy innych politykw. To domena innych nauk o polityce oraz dyplomacji. Geopolityk interesuj nade wszystko procesy, trendy, cykle, zwizki przyczynowo8skutkowe, koniunktury. Geopolityka wychodzi z zaoenia o ponadczasowoci wpywu czynnikw przestrzennych na sfer polityki globalnej i istot relacji midzy orodkami siy. Geopolitycy analizuj polityczn form ycia poprzez optyk polifoniczn, kalejdoskopow. Asymetria. Jednym z kluczowych zada geopolityki jest uchwycenie gwnych wektorw ukadu si w przestrzeni. Geopolityka w odrnieniu choby od prawa midzynarodowego nie traktuje pastw ani organizacji midzynarodowych w kategoriach egalitarnych. Wrcz przeciwnie, ustanawia ich cis hierarchi. W odrnieniu od geografii politycznej, geopolityka pomija w swoim obrazowaniu pastwa marginalne, nie liczce si w danym ukadzie si. Eksponuje natomiast liczcych si graczy, stosujc przy tym cis ich gradacj. Podkrela przy tym obszary i kierunki konfrontacji. Geopolitycy w swoich badaniach i analizach koncentruj si na ujmowaniu nie tylko samych pastw, ale przede wszystkim orodkw siy. Poprzez orodek siy geopolityka rozumie zorganizowan struktur polityczn, posiadajc wadz centraln i majc stay punkt odniesienia w przestrzeni i w czasie (zachowujc historyczn cigo). Struktura ta musi by zdolna do oddziaywania na otoczenie zewntrzne i rodowisko wewntrzne. Dla geopolityki nieistotny jest ustrj, struktura etniczna, stosunki gospodarczo8spoeczne, czy nawet obraz cywilizacyjny danej struktury polityczno8przestrzennej, aby definiowa j jako orodek siy. Kluczowy jest geograficzny punkt odniesienia i cigo dziejowa. Jako przykad wemy Wyyn Irask. Na tym obszarze istniay pastwowoci tworzone m.in. przez Medw, Achemenidw, Seleucydw, istniao Krlestwo Partw, imperium Sasanidw, pastwo Umajadw, Abbasydw, Seldukw, Imperium Chorezmijskie, Persja pod dynasti Afszarydw, Zandw, Kadarw, Persja i Iran rzdzone przez dynasti Pahlawi, a od 1979 r. istnieje Islamska Republika Iranu. Obszar ten, zrnicowany na przestrzeni dziejw pod wzgldem etnicznym, jzykowym, ustrojowym, a nawet cywilizacyjnym, w rozumieniu geopolitycznym stanowi nieprzerwanie jeden orodek siy od czasw staroytnych.

3/4

http://geopolityka.blox.pl/

Le sz e k Sy k u ls k i G e o p olit y ka g w n e ce ch y st yl u my l ow e go

W zwizku z takimi sferami zainteresowa i formami uj badawczych, geopolityka w sposb naturalny wcza w swj zakres zainteresowa pastwa nie uznawane na arenie midzynarodowej oraz struktury pozapastwowe. Realizm. Rozumowanie geopolityczne ma zawsze charakter spojrzenia realistycznego. Ujcie to zakada odrzucenie jakichkolwiek aksjomatw doktrynalnych czy ideologicznych. Czstokro wie si to z pominiciem aspektw etycznych w polityce (odrzucenie aksjologii), bd te uwzgldnianie odrbnych konwencji etycznych przynalenych sferze polityki. Karl Haushofer nazwa geopolityk sumieniem geograficznym pastwa. Jednak naley pamita, e w rozumieniu geopolitycznym przestrze jest amoralna, wic nie stawia si jej przed adnym trybunaem. Globalny ukad si oraz interesy uczestnikw systemu midzynarodowego maj charakter labilny. Geopolityka ujmuje rzeczywisto jako pole nieustannej rywalizacji, konfrontacji, ktrej celem jest walka o zdobycie tego, co jest istot polityki, czyli przewagi. W powyszym kontekcie mona pokusi si o lun definicj geopolityki.

Geopolityka interdyscyplinarna dziedzina wiedzy badajca wpyw przestrzeni na procesy polityczne w kategoriach dugiego trwania.

Leszek Sykulski Czstochowa, 28.07.2011 r.

4/4

http://geopolityka.blox.pl/