Owietlenie.

Warsztaty fotograficzne
Autor: Chris Bucher
Tumaczenie: Piotr Cielak
ISBN: 978-83-246-2003-6
Tytu oryginau: Lighting Photo Workshop
Format: 180x235, stron: 304

Poznaj tajemnice wiata i cienia, aby tworzy wyjtkowe fotografie

Jaki rodzaj wiata dodaje ekspresji zdjciom w ruchu?
W jaki sposb pracowa z naturalnym wiatem w plenerze?
Jak oswoi cie i wydoby pikno nocy?
Waciwie dobrane wiato jest kluczem do zrobienia doskonaej fotografii. Moesz
sprawi, eby efekty malowania wiatem byy naprawd wyjtkowe. Jednak aby tak
si stao, potrzebna jest rzetelna wiedza i znajomo konkretnych zagadnie,
zwizanych z wpywem ktw padania, barw i kierunkw wiata na obraz, ktry
chcesz sfotografowa. Rwnie istotna jest umiejtno korzystania ze sprztu
owietleniowego w fotografii studyjnej czy plenerowej, a take zaufanie do wasnej
intuicji i wyobrani. Jak poczy te wszystkie elementy, aby robi olniewajce zdjcia,
dowiesz si z tej wanie ksiki.
Ksika Owietlenie. Warsztaty fotograficzne to przewodnik po wiecie wiata
i cienia, ktry nauczy Ci, jak sterowa wiatem, aby robi doskonae zdjcia.
Korzystajc z tego podrcznika, zrozumiesz, jak wykorzystywa sprzt owietleniowy
oraz naturalne wiato, by wydoby nastrj obrazu. Dowiesz si, czym jest balans bieli
i jak wpywa on na temperatur barw, jak radzi sobie z gbi ostroci i zrobi
wspaniae zdjcie w pochmurny dzie, a take dlaczego ruch naley podkrela
poprzez wyduanie czasu nawietlania. Wspaniae zdjcia w tej ksice z pewnoci
zainspiruj Ci do wasnych poszukiwa i eksperymentw.
Ustawianie poprawnej ekspozycji obrazu
Konfigurowanie balansu bieli
Rodzaje owietlenia
Sprzt owietleniowy w fotografii cyfrowej
Fotografie plenerowe w naturalnym wietle
Owietlenie podczas fotografowania wntrz
Owietlenie przy zdjciach grupowych i portretach
Zdjcia w ruchu
Owietlenie w fotografii krajobrazowej
Fotografia podrnicza
Martwa natura, makrofotografia i owietlenie
Fotografia nocna i zdjcia przy minimalnej iloci wiata
Pocz perfekcyjn technik z wyobrani niech Twoje zdjcia zachwycaj!

Spis treci
Rozdzia 1

Najwaniejsze informacje o wietle

Trzy kroki do ustawienia poprawnej ekspozycji obrazu

Parametr ISO
Przysona
Migawka

Ustawianie waciwej temperatury barw

Kilka sw o skali Kelvina
Zobaczy kolor
wietlwki

Konfigurowanie balansu bieli

W jaki sposb balans bieli wpywa na temperatur barw?
Co oznaczaj piktogramy ustawie balansu bieli?
W jaki sposb zmiana balansu bieli wpywa na wygld zdjcia?
Posugiwanie si lamp byskow
Zastosowanie automatycznego balansu bieli
Zmiana balansu bieli przy uyciu komputera
RAW czy JPEG?

Budowanie nastroju przez umiejtne zastosowanie kontrastu

Rozpito tonalna
Praca z kontrastem
Duy i may kontrast

19
20
20
22
24

26
26
27
29

29
29
30
31
32
32
32
34

34
35
35
36

Kilka sw o rodzajach owietlenia

37

Definiowanie rnych rodzajw wiata

Ostre wiato
agodne wiato
Kolory wiata

37
39
40
40

Rozdzia 2

Sprzt owietleniowy w fotografii cyfrowej

Kompaktowe aparaty cyfrowe

46

Lustrzanki cyfrowe

50

Megapiksele
Sterowanie ekspozycj zdjcia

51
52

Pomiar wiata w aparacie

53

Wbudowane lampy byskowe

56

Flesz w aparacie cyfrowym

Zewntrzne lampy byskowe

Owietlenie i akcesoria studyjne

Lampy studyjne
Akcesoria owietleniowe
Statywy
Wyki spustowe
Osony obiektywu

Rozdzia 3 Fotografie plenerowe

w naturalnym wietle

Obsuga wiatomierza
Ksztaty i cienie
Kierunek padania wiata
Owietlenie z przodu
Owietlenie boczne
Owietlenie z tyu
Zwalczanie odblaskw

Zachody i wschody soca

Zote godziny
Obserwacja wiata przed witem i po zachodzie soca
Chmury i zachody soca
10

45

56
58

62
62
64
67
69
69

73
74
75
81
81
83
85
87

88
90
92
93

Jak zrobi wspaniae zdjcie w pochmurny dzie?

Nastrojowe chmury
Dramaturgia chmur
Ciekawe fotografie nieba

Rozdzia 4 Owietlenie podczas

fotografowania wntrz

97
97
100
102

109

Ustawianie parametrw ekspozycji

110

Jak dostrzec kontrast wewntrz pomieszcze?

113

Okno jako rdo naturalnego wiata

115

Waciwoci wiata okiennego

wiato bezporednie
wiato rozproszone
Wntrza
czenie owietlenia zastanego i lampy byskowej
czenie owietlenia zastanego ze sztucznym owietleniem wntrza

Owietlenie arowe
Ciepa kolorystyka owietlenia arowego
Owietlenie arowe a balans bieli
czenie owietlenia arowego i wiata lampy byskowej

Owietlenie jarzeniowe

115
116
118
120
122
124

127
127
127
130

131

11

Rozdzia 5 Owietlenie w zdjciach grupowych

i portretach 
Wspaniae portrety w plenerze

136

Jak znale wiato doskonae?

137

Jak radzi sobie z nie najlepszym owietleniem?

142

wiato wypeniajce
Dowietlanie portretw w plenerze przy uyciu lampy
Pogodny dzie na zawoanie

142
144
147

Zdjcia niepozowane, dzieci i rola otoczenia

149

Fotografie grupowe

152

Rozdzia 6

Sport, akcja, ruch i rozmycie

161

Wszystko zaley od migawki

162

Zatrzyma ruch

163

Kolarstwo i biegi
Modzi sportowcy

165
168

Paradoks dynamiki: spowolni, by pokaza ruch

171

Podkrelenie dynamiki przez wyduenie czasu nawietlania

174

Woda i zdjcia przyrodnicze

177

Odbicia
Woda w ruchu

12

135

177
177

ledzenie ruchomych obiektw

180

Jak zamrozi scen przy uyciu flesza?

182

Rozdzia 7

Owietlenie w fotografii krajobrazowej

187

Nazewnictwo zwizane z owietleniem

189

Pora dnia klucz do sukcesu

190

Przed witem
O brzasku
Wczenie rano
Pny poranek
Poudnie
Popoudnie
Zmierzch
Po zachodzie soca

190
190
192
193
194
197
198
201

Fotografowanie krajobrazw w pochmurny dzie

202

Poprawianie zdj przy uyciu filtrw

204

Filtr polaryzacyjny
Neutralny filtr gradientowy

205
206

Fotografowanie we mgle

206

13

Rozdzia 8 W wiecie cigych zmian,

czyli fotografia podrnicza

Podre ze wiatem: co warto ze sob zabra?

Lampy byskowe i kieszonkowe blendy
Karty pamici i archiwizowanie zdj w podry
Baterie i zasilacze

Fotografowanie na ulicach miast

212
213
216
217

220

Sceny niepozowane
Przezorny zawsze przygotowany
Opaty za zdjcia
Jak pokaza atmosfer odwiedzanego miejsca?

220
221
224
225

Muzea, kocioy i inne ciekawe wntrza

227

Wpyw pogody na przygotowania do podry

229

Przygotuj si na skrajnoci

232

Rozdzia 9 Martwa natura,

makrofotografie i owietlenie

239

Wspaniae wiato na wycignicie rki

240

Podstawowe zasady kompozycji

242

Owietlenie w ujciach z bliska i makrofotografii

247

Jak radzi sobie z gbi ostroci?

Owietlenie makrofotografii
Jak znale interesujce owietlenie kwiatw?

14

211

248
250
252

Obsuga trybu makro

Tryb makro w aparacie kompaktowym

Fotografowanie przedmiotw

Rozdzia 10 Fotografia nocna izdjcia

przy minimalnej iloci wiata

253
254

258

261

Statyw, Twj najlepszy przyjaciel

262

Miejskie pejzae

262

Fotografowanie o zmierzchu

265

Fotografowanie po zmroku
Fotografowanie sylwetek obiektw o zachodzie soca
Zalety dodatkowych rde wiata przy sabym owietleniu
Synchronizacja z drug kurtyn przy sabym owietleniu
Dowietlanie zdj o dugim czasie nawietlania przy uyciu flesza

266
269
274
275
276

Fotografowanie dynamicznie zmieniajcych si wiate

278

Zimne ognie, fajerwerki i nocne witowanie

280

Sowniczek
Skorowidz

285
289
15

ROZDZIA

4
OWIETLENIE PODCZAS
FOTOGRAFOWANIA WNTRZ

USTAWIANIE PARAMETRW EKSPOZYCJI

JAK DOSTRZEC KONTRAST WEWNTRZ POMIESZCZE?
OKNO JAKO RDO NATURALNEGO WIATA
OWIETLENIE AROWE
OWIETLENIE JARZENIOWE

Po wejciu do normalnie owietlonego pomieszczenia

nasze oczy nie zauwaaj olbrzymiej zmiany w barwie
i intensywnoci owietlenia, ktra dla aparatu fotogracznego jest wrcz oczywista. Najwaniejsze rnice
w owietleniu na zewntrz i wewntrz pomieszcze dotycz intensywnoci wiata i jego kolorystyki, gdy to
wymusza zastosowanie zupenie innych ustawie balansu bieli. Informacje i wskazwki podane w tym rozdziale powinny uatwi Ci prac ze wiatem podczas
fotografowania we wntrzach rnych pomieszcze.

USTAWIANIE
PARAMETRW EKSPOZYCJI
Nawet w pochmurny dzie przejcie z zewntrz do
wewntrz pomieszczenia oznacza zazwyczaj natychmiastowy spadek natenia wiata o okoo 5 dziaek. Innymi sowy, jeli w w pochmurny dzie mona byo wykona zdjcie przy ISO 100, 1/60 sekundy
i przysonie f/8, to tego samego dnia w pomieszczeniu
trzeba bdzie pogodzi si z parametrami rzdu ISO
400, 1/15 sekundy i f/4. W soneczny dzie ta rnica
jest jeszcze wiksza.
Dlaczego wntrza pomieszcze owietlone s tak sabo? Ot gwnym rdem wiata w plenerze jest
oczywicie soce, ktre emituje gigantyczne wrcz
jego iloci. Nawet jeli promienie soneczne nie mog
bezporednio owietli fotografowanego obiektu ze
wzgldu na grub warstw chmur, same chmury staj
si wwczas potnym rdem rozproszonego, mikkiego wiata. Wewntrz pomieszcze niemal cae
wiato soneczne jest zablokowane przez ciany i dach
budynku. Jedynym rdem naturalnego owietlenia
pozostaj okna, lecz nawet spore tae szka o wymiarach 11,8 metra stanowi drobn namiastk tego,
z czym mamy do czynienia na zewntrz. Oczywicie,
nie zawsze tak musi by na poddaszach wyposaonych w wietliki, przez ktre wpadaj promienie soca, zazwyczaj bywa nieco janiej.
Z fotogracznego punktu widzenia arwki nie zwikszaj zbytnio natenia wiata we wntrzu. W cigu
dnia ilo wiata sonecznego wpadajca przez okno
nadal jest znacznie wiksza ni moc owietlenia sztucz-

110

nego (moe za wyjtkiem supersilnych reektorw).

Cho pozornie wydaje si, e po zapaleniu arwki
w pokoju robi si jasno, to z rzeczywicie intensywnym
wiatem mamy do czynienia jedynie w jej pobliu.
Niewielka intensywno wiata sprawia, e fotografowanie we wntrzach pomieszcze jest nieco trudniejsze ni w plenerze i zmusza fotografa do zastanowienia si, w jaki sposb najlepiej wykorzysta dostpne
wiato, a take jaki wpyw na wygld kompozycji
bd miay rodzaj i moc dostpnego owietlenia.
W zalenoci od tematu zdjcia, a take warunkw,
w ktrych zamierzasz fotografowa, najskuteczniejsze
rozwizania uatwiajce prac z ograniczon iloci
wiata polegaj na zastosowaniu statywu i zwikszeniu czuoci ISO. Na przykad podczas fotografowania
martwej natury lub wntrz pomieszcze najlepszym
sposobem na uzyskanie dobrego zdjcia jest uycie
statywu i wyduenie czasu nawietlania. Wartoci
ISO lepiej nie zmienia bez wyranej potrzeby, gdy
jej zwikszanie spowoduje spadek jakoci obrazu. Na
przykad wntrze pokazane na zdjciu 4-1 sfotografowane zostao w sztucznym owietleniu: jedynymi
rdami wiata byy arwki rozmieszczone w rnych miejscach kuchni i na sucie. Balans bieli zosta
ustawiony zgodnie z rodzajem owietlenia.
W wielu przypadkach uycie statywu jest kopotliwe
lub bezcelowe. Podczas fotografowania ludzi konieczno cigego rozstawiania i regulowania statywu
moe wrcz utrudni wykonanie zdjcia, a niekiedy na przykad ze wzgldu na bardzo ograniczon
ilo miejsca staje si wyjtkowo kopotliwe. Bywa,
e statyw mgby si przyda, lecz po prostu zosta
w domu. Nie ma problemu! Jedn z najwikszych zalet
fotograi cyfrowej jest moliwo zmiany czuoci ISO
aparatu na tak, ktra jest niezbdna do wykonania
zdjcia. Moliwo ta przydaje si na przykad podczas
fotografowania wesel i korzystaj z niej zarwno zawodowi fotografowie, jak i weselni gocie, przyjaciele
i znajomi pastwa modych, ktrzy postanowili zrobi
pamitkowe zdjcia. Moliwo dostosowania czuoci
ISO do zaistniaych warunkw owietleniowych jest
po prostu nieoceniona.

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

Zdjcie 4-2 przedstawia pann mod, ktra przeglda

si w lustrze przed wyjciem z domu, by upewni si,
e wszystko wyglda jak naley. Owietlenie tej sceny jest do proste i agodne. Kompozycja z odbiciem
w lustrze i sylwetk panny modej jednoczenie jest
te nieco ciekawsza od zwykych zdj lubnych. Fotografujc w pomieszczeniach, postaraj si poszuka
wiata padajcego pod interesujcym ktem. Ustaw
si tak, by owietlenie dzielio fotografowan kompozycj na wyrane, plastyczne warstwy.

4-1
To poprawnie nawietlone zdjcie zostao wykonane po ustawieniu odpowiedniego balansu bieli i wydueniu czasu nawietlania do 2 sekund. Pomiar natenia wiata przeprowadzony zosta w trybie matrycowym. Przysona wynosia
f/8, czuo ISO 100. Fotografia cechuje si poprawn gbi ostroci i ciekaw
kolorystyk. Obiektyw 17 35 mm f/2,8

4-2
To nietypowe zdjcie lubne powstao dziki wykorzystaniu wiata wpadajcego do pomieszczenia przez okno. Obiektyw uyty do jego wykonania (18 200
mm f/3,5 5,6) wyposaony by w system Vibration Reduction (redukcji drga),
ktry pomaga zachowa ostro zdjcia przy duszym ni zwykle czasie nawietlania. ISO 500, 1/25 sekundy, f/5

JAK SKAA Pojcia Vibration Reduction, Image Stabilization, Optical Image Stabilizer czy Super Steady Shot to
nazwy handlowe rnych technologii i systemw sucych do minimalizowania drga aparatu fotograficznego.
Systemy te umoliwiaj wykonywanie ostrych zdj z rki przy stosunkowo dugich czasach nawietlania; duszych ni w przypadku zwykych aparatw i obiektyww. Rozwaajc zakup obiektywu bd aparatu wyposaonego w tego typu system, zwr uwag na to, czy proces redukcji drga w tym systemie nastpuje w sposb
opto-mechaniczny, to jest poprzez odpowiedni korekcj pooenia obiektywu lub matrycy aparatu. Niektrzy
producenci aparatw chwal si systemami przeciwwstrzsowymi, ktrych dziaanie w rzeczywistoci polega jedynie na zwikszeniu czuoci ISO. Takie rozwizanie powoduje tylko spadek, a nie popraw jakoci obrazu!

111

W tym przypadku wiato wpadajce przez okno owietlao pann mod, lecz samo okno widoczne jest jedynie
w lustrze. Ekwiwalent czuoci ISO wynosi w tym przypadku a 500, co pozwolio do znacznie skrci czas
nawietlania i umoliwio wykonanie zdjcia z rki.
Niemniej rozmycie w niektrych miejscach na przykad doni panny modej jest wyranie widoczne.
Ze wzgldu na niewielkie natenie wiata podczas
fotografowania we wntrzach trzeba pamita nie tylko o zwikszeniu czuoci ISO lub ustawieniu aparatu
na statywie, lecz take o kompensacji ekspozycji, ktra jeli zostanie wykonana na podstawie wskaza
aparatu najczciej bdzie zbyt ciemna. Ponownie
w gr wchodz tutaj rnice w postrzeganiu otoczenia przez nasz zmys wzroku i ukad optyczny aparatu.
Nawet jeli wntrze pokoju wydaje si nam widne, to

dzieje si tak jedynie dlatego, e nasze oczy przywyky

do niewielkiego natenia wiata. cianki, naroniki i meble rzucaj mniejsze i wiksze cienie, a wiato
wpadajce przez okna i emitowane przez arwki nadaje im bardzo rny charakter i odcie. Naturalne
wiato soneczne, ktrym owietlone s panna moda
i dziewczynka na zdjciu 4-3, stanowi jedyne, do silne rdo wiata w pomieszczeniu, w ktrym wykonano t fotogra. wiato to jest urocze, lecz jednoczenie bardzo trudne do sfotografowania ze wzgldu na
problemy zwizane z prawidowym pomiarem jego natenia w rnych miejscach kadru. W tym przypadku naleao zmierzy jasno sylwetki panny modej,
ustawiajc aparat w taki sposb, by w kadrze nie byo
wida okna, a nastpnie ponownie wykadrowa scen,
posugujc si blokad ustawie ekspozycji (AEL).
Ta pikna, owietlona z boku
scena zostaa sfotografowana
przy czuoci ISO 200, czasie
nawietlania 1/125 sekundy
i przysonie f/4,2. Do wykonania zdjcia uyto obiektywu
Tamron 28 105 mm f/2,8

4-3

112

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

JAK DOSTRZEC KONTRAST

WEWNTRZ POMIESZCZE?
Specyka wiata wewntrz pomieszcze sprawia, e
niewielkie natenie wiata nie jest jedynym zmartwieniem fotografa: powane problemy sprawia te
kontrast fotografowanych scen. Ze wzgldu na to, e
rda wiata dostpne we wntrzach s z reguy stosunkowo niewielkie, natenie emitowanego przez nie
wiata bardzo szybko spada wraz z odlegoci. O ile
tu obok lampy lub okna jest jeszcze do jasno, to ju
w pewnej odlegoci od nich pomieszczenie staje si
znacznie ciemniejsze.

Jeli gwnym rdem wiata w pomieszczeniu jest

okno, to zazwyczaj mamy do czynienia z bardzo mikkim, agodnym wiatem o stosunkowo chodnym
odcieniu (okna bywaj z reguy ocienione). Naturalne
wiato wpadajce przez okno znakomicie nadaje si
do fotografowania ludzi, ciekawych miejsc i obiektw (patrz zdjcie 4-4). Jeli okno nie jest ocienione
i promienie soca traaj bezporednio do wntrza,
to takie wiato jest zazwyczaj ostre i kontrastowe.
Ze wzgldu na olbrzymi rnic pomidzy jasnoci
owietlanych przez nie bezporednio miejsc a pozosta czci sceny trudno uy go do wykonania zdjcia.

4-4
wiato wpadajce z okna znajdujcego si w gbi sceny, poza obrbem tego
kadru, w interesujcy sposb owietlio rzd butelek, tworzc odblaski i odbicia
od poyskujcego szka i medali. 1/40 sekundy, f/5,6, czuo ISO 200

113

Fotografowanie we wntrzach to take nieustanna

troska o kolorystyk obrazu, owietlenie wntrz bywa
bowiem bardzo zrnicowane. Zwyke arwki i ogie
daj bardzo ciepe, pomaraczowe wiato. Czsto spotykane owietlenie jarzeniowe ma z kolei raczej chodny kolor. W wielu przypadkach owietlenie pomieszczenia skada si z kilku rde wiata o bardzo rnej
charakterystyce. Przed przystpieniem do fotografowania postaraj si zorientowa, jakie rdo wiata dominuje w owietleniu wntrza. Jeli kilka rnych rde
ma zblion moc, to priorytetowo potraktuj to, ktre
bezporednio owietla fotografowany obiekt. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji postaraj si dobra odpowiednie ustawienie balansu bieli.
Sabe bd bardzo niewielkie rda wiata wbrew
pozorom umoliwiaj uzyskanie zdj o stosunkowo
duym kontracie. Dzieje si tak dlatego, e tego typu
rda mog owietli jedynie niewielki fragment sceny, podczas gdy reszta kadru pozostaje bardzo ciemna.
Przykadem takiej kompozycji jest zdjcie 4-5. Cho
wiato jest stosunkowo mikkie, to dziki niemal

cakowitemu zaciemnieniu caego kadru oprcz

sylwetki kobiety zdjcie wydaje si bardzo kontrastowe. Posugujc si sabymi rdami wiata, takimi
jak niewielkie okna i lampki, mona owietli temat
zdjcia w taki sposb, by wyranie odcina si od pozostaej czci sceny.
Zastosowanie duej liczby niewielkich rde wiata
umoliwia uzyskanie zdjcia o pozornie bardzo jasnej tonacji. Zwielokrotnione i odbite od rnych zakamarkw pomieszczenia wiato pochodzce z wielu rde pada na scen pod bardzo rnymi ktami, wypeniajc j. Zdjcie 4-6 przedstawia wntrze
owietlone niewielkimi, lecz stosunkowo jaskrawymi
lampami. Ich liczba sprawia, e fotograa nie jest zbyt
kontrastowa. Podczas fotografowania wntrz i obiektw, ktre z rnych wzgldw musz by pokazane
w bardzo jasnej tonacji, postaraj si uy tak silnych
lub tak wiele rde wiata, by zapewni kompozycji
oczekiwan jasno. Nie zapomnij te o poprawnym
ustawieniu balansu bieli!
Pomiar natenia wiata przeprowadzony zosta w trybie
punktowym na ubraniu kobiety. Parametry ekspozycji: 1/125
sekundy, f/2,8, czuo ISO 400.
Zdjcie wykonano obiektywem
Nikon 80 200 mm f/2,8

4-5

114

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

Na owietlenie tego zdjcia skada si wiele niewielkich rde wiata, ktre w zupenoci
wystarczyy, by owietli nawet najdrobniejsze zaktki tego pomieszczenia. Ekspozycja
trwaa 2 sekundy. Przysona f/8, ISO 100, balans bieli dla owietlenia arowego

4-6

OKNO JAKO RDO

NATURALNEGO WIATA
Okno moe by znakomitym rdem wiata. W zalenoci od warunkw fotografowanie przy wietle
okiennym moe by bardzo trudne lub stosunkowo
atwe. To od rodzaju i waciwoci wiata sonecznego
zaley, jaki charakter bdzie miao wykonane zdjcie.
Jeli jest jasne, silne i wpada bezporednio przez okno
do pomieszczenia, to kontrast wntrza moe bardzo
utrudni (cho nie uniemoliwia) wykonanie zdjcia.
Z kolei ocienione okno daje znacznie agodniejsze,
bardziej rozproszone wiato, znakomite do wykonywania zdj portretowych i fotograi wntrz, jednak
jego niewielkie natenie rwnie jest kopotliwe.

WACIWOCI WIATA OKIENNEGO

Dyskutujc o wietle wpadajcym przez okno, moemy
wyrni jego dwa rodzaje: bezporednie i rozproszo-

ne. Okrelenia te s waciwie tosame z innymi czsto wymienianymi w tej ksice pojciami: wiatem
ostrym i mikkim. Przyjrzyj si wiatu wpadajcemu
przez okno w domu lub w pracy. Jeli masz moliwo
obserwowania wiata docierajcego z okien wychodzcych na wschd, popatrz, w jaki sposb zmienia si
ono w cigu caego dnia. Zauwa, e do okoo poudnia przez okno wpada bd bezporednie promienie
soca, pniej za ustpi one coraz agodniejszemu,
bardziej rozproszonemu strumieniowi wiata.
Obserwujc i fotografujc wntrze pomieszczenia we
wasnym mieszkaniu, przyjrzyj si nieustannym zmianom w wygldzie cian, rolin, mebli i bibelotw znajdujcych si w jego rnych miejscach. Po pewnym
czasie wyrobisz w sobie umiejtno rozpoznawania
waciwoci wiata na pierwszy rzut oka. Wystarczy
Ci jedno spojrzenie, by wiedzie, jaki rodzaj zdjcia
mona wykona przy wietle zastanym w odwiedzanym wanie miejscu.

115

WIATO BEZPOREDNIE
Ostre, jasne promienie soca wpadajce przez okno
do zaciemnionego miejsca s bardzo wyrazistym rdem wiata. Takie promienie maluj rozmaite ksztaty na pododze i meblach (zociste plamy, w ktrych
lubi wygrzewa si koty). W takim przypadku mamy
do czynienia ze wiatem bezporednim, bardzo kontrastowym, ktre sprawia, e fotografowana scena bdzie bardzo ciemna, za wyjtkiem miejsc, ktre znajduj si w bezporednim zasigu tego wiata. Parametry ekspozycji na zdjciu 4-7 dobrane zostay w taki

4-7
wiato wpadajce przez okno byo ostre i padao bezporednio na fotografowanego chopca. Jego natenie zostao zmierzone po owietlonej stronie twarzy, a otrzymane parametry ekspozycji skompensowano o 2/3 dziaki. 1/250
sekundy, f/5,6, ISO 100

116

sposb, by nada odpowiedni jasno owietlonym

fragmentom twarzy, pozostae s za bardzo ciemne.
Gdybym zdecydowa si ustawi ekspozycj w taki
sposb, by to wanie owe ciemne fragmenty pokazane byy ze wszystkimi szczegami, to janiejsza cz
kompozycji zostaaby cakowicie przewietlona (tak
jak na zdjciu 4-8).
Podczas wykonywania zdjcia 4-7 natenie wiata zmierzone zostao w trybie punktowym na twarzy
chopca. Kontrast owietlonych w ten sposb scen
jest tak duy, e prba automatycznego ustawienia

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

HISTOGRAMY Histogram stanowi graficzne odzwierciedlenie proporcji pomidzy iloci wiate, cieni i pcieni na zdjciu. Wykresy tego typu stanowi nowoczesny odpowiednik tradycyjnego rcznego wiatomierza,
a w moliwo ich wywietlania wyposaony jest niemal kady nowoczesny aparat cyfrowy. Histogram stanowi
bardzo wiarygodne narzdzie do analizy charakterystyki tonalnej obrazu; znacznie bardziej godne zaufania ni
wywietlacz LCD aparatu. W odrnieniu od kolorystyki i jasnoci zdjcia na takim wywietlaczu, ktre moemy
interpretowa w rny sposb, w zalenoci od panujcych warunkw owietleniowych, ksztat histogramu informuje nas o tonacji zdjcia w precyzyjny, bezwzgldny sposb.

Jeli zdjcie jest niedowietlone, to jego histogram bdzie raptownie urywa si po lewej stronie wykresu; z tej
strony bdzie te skupiony jego najwikszy ciar. Histogram zdj przewietlonych wyglda odwrotnie
wiksza jego cz skupiona jest po prawej stronie i koczy si on pionowym, ostrym spadkiem. Ksztat histogramu odzwierciedla zmiany dokonane w ustawieniach ekspozycji zdjcia. Histogramu nie da si zmieni, mona jednak wycign wnioski na podstawie jego przebiegu i odpowiednio skorygowa parametry fotografowania.
Bardzo interesujcy poradnik (w jzyku angielskim) powicony interpretacji rnego rodzaju histogramw znajduje si na stronie http://www.luminous-landscape.com/, w dziale Tutorials.

parametrw ekspozycji na podstawie pomiaru w trybie matrycowym spowodowaaby niepodane rozjanienie ciemnych i przewietlenie jasnych fragmentw
fotograi. Po wykonaniu zdjcia obejrzyj je na wywietlaczu LCD, przeanalizuj histogram i upewnij si,
e ekspozycja, w szczeglnoci obszarw owietlonych
socem, jest poprawna. Jeli jasne fragmenty sceny s
przewietlone, to histogram zdjcia bdzie przesunity
w praw stron, a supki tu przy jego prawej krawdzi
bd sigay do samej gry wykresu. Waciwe parametry ekspozycji s szczeglnie istotne w przypadku
portretw, gdy subtelne detale skry i twarzy bardzo
atwo ulegaj przewietleniu w tak ostrym wietle.
Scena pokazana na zdjciu 4-8 bya szczeglnie trudna do sfotografowania ze wzgldu na gigantyczn
rozpito tonaln. W wikszoci tego typu przypadkw jedyne, co moemy zrobi, to zdecydowa si na
przewietlenie wiate lub niedowietlenie cieni, czyli
innymi sowy wybra takie parametry ekspozycji,
by pokaza detale w najjaniejszych albo najciemniejszych partiach obrazu.
W przypadku zdjcia 4-8 pomiar wielosegmentowy
okaza si wystarczajco skuteczny, naleao jednak
skompensowa jego wskazania o 1/2 dziaki ze wzgldu
na stosunkowo jasny, duy fragment podogi po prawej
stronie sceny. Przewietlone kolumny i soneczne plamy na pododze zostay cakowicie zignorowane.

4-8
To zdjcie wykonane zostao obiektywem Nikon 12 24 mm f/4, przy czuoci
ISO 200. Czas nawietlania wynosi 1/8 sekundy, przysona f/11. Natenie wiata zmierzone zostao w trybie matrycowym, a otrzymane parametry ekspozycji
skompensowano o +1/2 dziaki

117

Pomiar matrycowy powoduje urednienie jasnoci

sceny, a zatem w zalenoci od kontrastu zdjcia nasonecznione fragmenty nadal zazwyczaj s zbyt jasne,
a ocienione wyjaowione z barw i szare. Jeli zaley Ci na pokazaniu ciemniejszych fragmentw sceny,
wobec czego decydujesz si na przewietlenie zakresu
wiate, upewnij si, e soneczne fragmenty zdjcia
nie bd miay duego wpywu na pomiar, w przeciwnym bowiem razie spowoduj one nadmierne przyciemnienie zdjcia. Po wykonaniu zdjcia upewnij si,
e ciemniejsze miejsca zdjcia s wystarczajco czytelne i szczegowe. Ponownie nieocenione usugi moe
odda tutaj podgld wykonanego zdjcia na wywietlaczu LCD i analiza histogramu obrazu.

cian, druga za jest spowita w znacznie chodniejszym

(pod wzgldem barwy wiata) cieniu. To dlatego podczas wykonywania zdj portretowych w opisywanych
warunkach naley uy balansu bieli odpowiedniego
do fotografowania w cieniu lub w pochmurny dzie.
Balans bieli naley skongurowa w odpowiedni sposb nawet wwczas, gdy zamierzasz zrobi czarno-bia fotogra. Zdjcie 4-10 wykonane zostao w wietle
dochodzcym z wysokiego, przestronnego okna. wiato to byo rozproszone niczym w przypadku najlepszych
softboksw i na tyle intensywne, e rozwietlio nie
tylko buzi dziewczynki, lecz take znajdujc si w tle
szaroniebiesk cian, ktrej kolor wspaniale kontrastuje z miedzian barw wosw dziecka.

WIATO ROZPROSZONE
Z rozproszonym wiatem z okna mamy do czynienia
wwczas, gdy okno znajduje si na ocienionej stronie budynku lub na zewntrz jest pochmurno i szaro.
Takie wiato nie ma wyranie okrelonego kierunku,
jest bardziej mikkie i agodne, podobnie jak wiato
soneczne w plenerze, gdy niebo zasnute jest cikimi chmurami. Pod wieloma wzgldami rozproszone
wiato padajce z okna przypomina wiato lampy
studyjnej z softboksem. Takie owietlenie znakomicie
nadaje si do fotografowania wielu rnych tematw,
ma jednak zasadnicz wad w postaci do nikego
natenia. To z kolei przekada si na konieczno
zwikszania czuoci ISO, zmniejszania gbi ostroci
lub wyduania czasu nawietlania w przeciwnym
razie zdjcie nie zostanie poprawnie nawietlone.
Podczas fotografowania ciasno wykadrowanych portretw w wietle okiennym pomiar natenia wiata
naley przeprowadzi moliwie blisko fotografowanych
postaci, by uzyska odpowiedni ekspozycj ich twarzy. rdem wiata na zdjciu 4-9 nie byo zwyke
okno, lecz wejcie do niewielkiego, ale bardzo jasno
pomalowanego i owietlonego holu, ktry wrcz zala
sylwetki panny modej i jej matki potokiem mikkiego, rozproszonego wiata.
Silnie rozproszone wiato wpadajce przez okno ma zazwyczaj bardzo subtelne, niebieskie zabarwienie. Dzieje si tak dlatego, e z rozproszonym wiatem mamy
do czynienia gwnie w pomieszczeniach po ocienionej stronie budynku. Soce owietla jego przeciwleg
118

4-9
Parametry ekspozycji 1/30 sekundy, przysona f/5,6 stanowi pewne
odstpstwo od ustawie sugerowanych przez aparat na podstawie pomiaru
matrycowego. Nieznaczne przewietlenie zdjcia umoliwio jednak poprawne
odzwierciedlenie kolorytu skry i spowodowao powstanie delikatnej, baniowej
powiaty. Obiektyw 18 200 mm f/3,5 5,6. Czuo ISO 500

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

Po ustawieniu waciwego balansu bieli zdecydowaem si na wykonanie tego portretu

przy uyciu obiektywu 80 200 mm f/2,8, przy czuoci ISO 400. Parametry ekspozycji:
1/125 sekundy, przysona f/2,8

4-10

W wietle okiennym znakomicie prezentuj si nie tylko portrety. Roliny, zwierzta i drobne przedmioty
take wietnie nadaj si do fotografowania w takim
owietleniu. wiato to czy w sobie dwie wane zalety:
jest kierunkowe i kontrastowe, lecz jednoczenie na tyle
mikkie i rozproszone, e z atwoci podkrela ksztat
i tekstur obiektu. Niewielki obiekt, taki jak na przykad
muszla ze zdjcia 4-11, umieszczony tu obok okna zostanie wrcz otulony agodnym, jasnym wiatem.
Kolejn zalet rozproszonego wiata jest moliwo
fotografowania z niewielk gbi ostroci, gdy stosunkowo sabe owietlenie uatwia wykonywanie
zdj z duym otworem wzgldnym przysony. Maa
gbia ostroci pozwala pokaza niewielki obiekt ostro
i wyranie, podczas gdy to kompozycji bdzie zupenie rozmyte (cho nadal na tyle czytelne, e mona
bdzie domyli si jego zawartoci). Warto o tym pamita, by wykorzysta potencjalne moliwoci, jakie
daje tego typu owietlenie.

4-11
Fotografia ta wykonana zostaa teleobiektywem 18 200 mm f/3,5 5,6, przy
czuoci ISO 400. Przysona f/5,6 i czas nawietlania rzdu 1/180 sekundy umoliwiy zarejestrowanie nawet najsubtelniejszych cieni i wiate w drobnych zakamarkach muszli

119

WNTRZA
Fotografowanie wntrz biurowych i mieszka owietlonych wycznie naturalnym wiatem jest do trudne, gdy rda wiata czyli gwnie okna stanowi zazwyczaj nieodczny element konstrukcyjny
i dekoracyjny wntrza. Otwory okienne na takim
zdjciu zamieniaj si w biae, geometryczne plamy,
a kontrast pomidzy ich jasnoci a jasnoci wntrza
bardzo utrudnia ustawienie poprawnych parametrw
ekspozycji. Ta sama scena widziana goym okiem nie
wyglda le wrcz przeciwnie, lecz wiatomierz
aparatu zaprogramowany jest w taki sposb, by dy
do urednienia jasnoci pomidzy przytaczajc biel
okien a mrokiem pomieszczenia, co skutkuje zdecydowanie zbyt ciemn ekspozycj obrazu. Z problemem
tym mona poradzi sobie poprzez wykonanie zdjcia
w trybie rcznym, zastosowanie kompensacji ekspozycji lub wykonanie pomiaru w oparciu o najwaniejsze, zazwyczaj do ciemne fragmenty pomieszczenia
(patrz zdjcie 4-12).
Wyeliminowanie okien z fotografowanej sceny uatwia dobranie odpowiednich parametrw ekspozycji,
gdy kontrast pozostaej czci wntrza powinien by
wzgldnie niewielki. Takie rozwizanie znakomicie
sprawdza si podczas fotografowania detali wntrz.
Kompozycja pokazana na zdjciu 4-13 owietlona bya
z obydwu stron, gdy jedno z niewidocznych na fotograi okien owietlao szar cian, wazon i niemal
cay zaktek, w ktrym si on znajduje, za wiato
z drugiego, przeciwlegego okna rozjaniao mroki niebieskiej ciany na wprost patrzcego.

wiato docierajce z caego szeregu okien jest na tyle silnie rozproszone przez
wsporniki i inne elementy konstrukcyjne ciany, e jasno sufitu i jego odbicia s
niemal identyczne. 1/125 sekundy, f/3,2, ISO 400

120

4-12

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

121

wiato docierajce do tego zaktka z dwch rnych okien, znajdujcych si

przed wazonem i za nim, uatwio zrwnowaenie jasnoci wazonu i niebieskiej
ciany, ktra stanowi jego to. 1/3 sekundy, f/5,6, czuo ISO 100

Jeli to tylko moliwe, sprbuj odbi lub rozproszy

wiato lamp. Bysk emitowany przez esz zamontowany na korpusie aparatu jest bardzo intensywny i zapewne spowoduje powstanie nieprzyjemnych,
ostrych cieni. Ponadto zwyka lampa byskowa niele
radzi sobie z owietleniem obiektw znajdujcych si
w niewielkiej odlegoci, lecz po przekroczeniu pewnej
granicy jej skuteczno gwatownie spada. Powstaa wskutek tego rnica w jasnoci fotografowanego wntrza utrudnia dobranie poprawnych ustawie
ekspozycji: tylna cz pomieszczenia pozostaje zaciemniona, podczas gdy bezporednie otoczenie lampy byskowej jest bardzo jasne. Odbicie bysku esza
od ciany lub sutu pozwala owietli znacznie wiksz cz pomieszczenia nieco sabszym, lecz znacznie
bardziej rwnomiernym wiatem.
Zgodnie z tym, o czym przed chwil wspomniaem,
zwyky, wbudowany esz aparatu fotogracznego daje
bardzo ostre wiato, powodujce powstanie nieprzyjemnych, gbokich cieni za fotografowanym obiektem. Odbicie bysku od sutu w wielu przypadkach
pozwala bardzo skutecznie zniwelowa w problem
lub nawet cakowicie go wyeliminowa.

4-13

CZENIE OWIETLENIA ZASTANEGO

I LAMPY BYSKOWEJ
Ze wzgldu na kontrast, jaki tworzy w pomieszczeniu
wiato docierajce z okna, ocienione miejsca wntrza mog wymaga dowietlenia przy uyciu lampy
byskowej. Takie poczenie pozwala wyrwna rnice w jasnoci pomieszczenia, a tym samym uatwi
dobranie odpowiednich parametrw ekspozycji. Poprawne uzupenienie naturalnego owietlenia wntrza sztucznym wiatem moe wymaga zastosowania
jednej bd kilku lamp o zrnicowanej sile.
Podczas fotografowania wntrz owietlonych mieszanymi rdami wiata naley przeanalizowa ich pooenie i ustawi si w taki sposb, by nie fotografowa bezporednio otworw okiennych, skupi si na
pokazaniu owietlenia wntrza i unikn uchwycenia
w kadrze odblaskw pochodzcych zarwno ze sztucznych, jak i naturalnych rde wiata.
122

Zdjcie 4-14 wykonane zostao za pomoc esza, ktrego bysk odbity zosta od niewidocznej w kadrze
ciany o neutralnym kolorze. Odbite w ten sposb
wiato zrwnowayo gbokie cienie, ktre powstay
wskutek do silnego wiata padajcego przez okno
pokoju. Do skuteczna okazaa si te taka zmiana
pooenia aparatu, by przez okna wida byo mniej
nieba, a wicej drzew. Takie rozwizanie zmniejsza
ilo przewietlonych fragmentw zdjcia, a naturalna
ziele rolinnoci adnie komponuje si z kolorystyk
fotografowanego wntrza.
W niektrych przypadkach wiato pojedynczej lampy byskowej (a w szczeglnoci wbudowanego esza aparatu) jest zbyt sabe, by dowietli cay pokj.
W takiej sytuacji niezbdne oka si kolejne esze
lub lampy studyjne. Dodatkowe rda wiata przydaj si przede wszystkim wwczas, gdy naturalne
wiato wpadajce przez okno jest na tyle silne, e
jego zrwnowaenie wymaga sztucznego owietlenia
o wikszym nateniu, bd jeli fotografowane wntrze jest zbyt due, by mona byo owietli je pojedyncz lamp.

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

wiato docierajce z okien spowodowao powstanie wyranych, gbokich cieni na wprost

aparatu. Cienie te udao si jednak w duej mierze zniwelowa
przy uyciu flesza, ktrego bysk
odbity zosta od ssiedniej ciany. Parametry ekspozycji: 1/20
sekundy, f/6,3, czuo ISO 100.
Obiektyw Nikon 12 24 mm f/4
z lamp byskowa SB800

4-14

123

Na zdjciu 4-15 wiksz cz owietlenia wntrza

stanowi wiato wpadajce przez okna. Odlego pomidzy pierwszym planem i tem wynosi okoo
6 metrw. Jedna lampa byskowa nie wystarczyaby,
by owietli zarwno drewnian zabudow, jak i zaktek z fortepianem. Trzeba byo poszuka innego
rozwizania. Fotograa wykonana zostaa przy uyciu dwch lamp studyjnych: pierwsza, wyposaona
w parasol, znajdowaa si w pobliu aparatu; druga
za umieszczona zostaa tu obok fortepianu i skierowana niemal pionowo w gr, a jej bysk zosta odbity
od sutu.

4-15
Obiektyw 12 24 mm f/4. Parametry ekspozycji: ISO 100, 1/15 sekundy, przysona
f/8. Owietlenie stanowio wiato okienne i dwie lampy studyjne

124

CZENIE OWIETLENIA ZASTANEGO ZE

SZTUCZNYM OWIETLENIEM WNTRZA
Owietlenie arowe w poczeniu z naturalnym wiatem wpadajcym przez okno moe okaza si interesujce, pod warunkiem e wiato soneczne bdzie
na tyle przytumione, i pozwoli doj do gosu lampom. Gdy w pomieszczeniu jest na tyle ciemno, e
sztuczne owietlenie zacznie by widoczne, poczenie
dwch rodzajw wiate moe przynie zaskakujco
ciekawe efekty. Zdarza si, e wiato padajce z okna
staje si jedynie akcentem, detalem, janiejsz krawdzi wok sylwetek i przedmiotw, podczas gdy gwn rol odgrywaj arwki lub wiece.

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

ARWKI Cienkie, metalowe wkna, przez ktre przepywa prd, rozgrzewaj si do bardzo wysokiej temperatury, wskutek czego zaczynaj emitowa wiato. Typowe arwki, z jakimi mamy do czynienia na co dzie, zbudowane s z takich wanie wkien, umieszczonych w szklanych bakach, wewntrz ktrych panuje prnia. Gdyby
nie prnia, metalowe wkno byskawicznie ulegoby utlenieniu lub innymi sowy sponoby. Konstrukcja
arwek halogenowych jest bardzo podobna, rni si one przede wszystkim tym, e ich baki wypenione s
specjalnym gazem, a wkno arnika wykonane jest najczciej z wolframu. Istnieje wiele odmian arwek rnicych si rozmiarem: od miniaturowych arwek latarkowych a do reflektorw i lamp studyjnych, lecz barwa wikszoci z nich jest do podobna stosunkowo ciepa, o temperaturze okoo 3200 kelwinw. Ze wzgldu na relatywnie niewielkie rnice w temperaturze barwowej wiata rnych rodzajw arwek wikszo z nich (arwki
halogenowe, tradycyjne arwki prniowe, lampy kwarcowe itp.) pod wzgldem fotograficznym traktuje si
w podobny sposb. Ustawienia balansu bieli odpowiednie do fotografowania w tego typu owietleniu mog mie
jednak bardzo rne nazwy, co wicej, nawet aparaty jednego producenta mog si rni pod tym wzgldem!
W tej ksice staraem si konsekwentnie stosowa raz obrane nazewnictwo, aby unikn nieporozumie. Czuj
si jednak w obowizku napisa o rnicach w terminologii stosowanej przez rnych producentw, aby uatwi
Ci podjcie waciwej decyzji podczas fotografowania, niezalenie od modelu i marki posiadanego aparatu.

wskazwka Podwietlone krawdzie obiektw (aureola)

powstaj wskutek silnego owietlenia tylnego

i w zalenoci od wzajemnego pooenia fotografowanego obiektu i rda wiata mog pojawi si one u gry lub (i) po bokach
tego obiektu. Takie owietlenie akcentuje kontury obiektw i pozwala optycznie wyodrbni je z ta kompozycji.

Ustawienia ekspozycji podczas fotografowania obiektw z podwietlonymi krawdziami zazwyczaj nie

odbiegaj zbytnio od parametrw sugerowanych przez
aparat wietlista aureola stanowi jedynie pewien
akcent i nie ma decydujcego wpywu na ogln jasno zdjcia. Fotografujc scen owietlon zarwno wiatem naturalnym, jak i sztucznym, postaraj
si wyobrazi sobie, w jaki sposb bd wyglday na
zdjciu kontrasty widziane goym okiem. Wczuj si
w rozgrywajc si przed Twoim wzrokiem gr wiate
i sprbuj oceni, ktre z nich ma wikszy wpyw na
ekspozycj sceny.
Reektor ze zwyk arwk owietla czarne buty ze
zdjcia 4-16 tylko na tyle, by zaakcentowa rnice
w jasnoci i strukturze skry. Zocista aureola po prawej stronie to efekt dziaania promieni sonecznych,
wpadajcych przez okno znajdujce si z tyu, po
prawej stronie. Jeli przyjrzysz si kolorystyce butw,
z pewnoci dostrzeesz obydwa rodzaje odblaskw
wiata jasnobkitny i bursztynowy ktre po-

wstay wskutek dwojakiego owietlenia sceny. Poniewa wiato o cieplejszym odcieniu jest zazwyczaj postrzegane jako bardziej atrakcyjne, ustawienie balansu
bieli pod ktem wiata okiennego bdzie rozsdniejsze: na zdjciu bdzie ono biae, podczas gdy wiato
arwki nada fotograi ciepy, pomaraczowy odcie.
Spjrz teraz na znacznie bardziej obszern scen,
w ktrej wiato wpadajce przez okna daje poczucie
gbi i podkrela potg wntrza. Na zdjciu 4-17 to
wanie zwyke arwki rozpraszaj mroki kocielnej
sali, za wiato wpadajce przez okno tworzy jedynie
pewien nastrj i padajc na zimn, kamienn posadzk rozprasza jej monotoni wesoymi, zotymi plamami. Gdyby nie ono, podoga kocioa byaby
szara i smutna. Gwnym rdem wiata s zwyke
arwki, dajce ciepe, pomaraczowe wiato, ktre
jednak nie zdominowao cakowicie sceny wpyw
naturalnego owietlenia jest bardzo wyrany. Same
otwory okienne s na tyle jaskrawe, e aby unikn
zafaszowania pomiaru natenia wiata, naleao najpierw powikszy rodkow cz sceny, by znalazy si
one poza kadrem, i dopiero wwczas ustali parametry
ekspozycji. Poniewa w centrum naszego zainteresowania jest nie widok za oknami, lecz wntrze kocielnej
nawy, to otwory okienne mona z powodzeniem przewietli bez wikszego uszczerbku dla kompozycji.

125

4-16
Parametry ekspozycji: 1/20 sekundy, f/3,3, czuo ISO 200. Balans bieli ustawiony
zosta w sposb odpowiedni do fotografowania w soneczny dzie, aby zachowa naturalny, ciepy odcie wiata lampy, ktra owietlaa sfotografowane
buty z przodu. wiato wpadajce przez okno tworzy wyrany, zocisty kontur po
prawej stronie butw

4-17
Parametry ekspozycji: 1/30 sekundy, przysona f/2,8. Balans bieli ustawiony zosta w sposb odpowiedni do fotografowania w soneczny dzie, aby pokaza na
zdjciu ciep barw sztucznego owietlenia tego wntrza. Obiektyw 17 35 mm
f/2,8. Czuo ISO 800

126

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

OWIETLENIE AROWE
Tradycyjne arwki stanowi najczciej spotykane
rdo wiata w wikszoci domostw. Daj one wiato o bardzo ciepym odcieniu i mog by uywane jako
gwne owietlenie fotografowanych scen, cho w bardzo ograniczonym zakresie ze wzgldu na ich niewielk moc. W niektrych przypadkach ustawienie balansu bieli w sposb odpowiedni dla owietlenia arowego
pozwala pokaza na zdjciu naturaln kolorystyk sceny, kiedy indziej za jeli w gr wchodzi take wiato naturalne wybranie trybu odpowiedniego dla
fotograi dziennej pozwala ociepli tonacj zdjcia.

CIEPA KOLORYSTYKA
OWIETLENIA AROWEGO
Gdy nabierzesz wprawy w ocenianiu wpywu rnych
rodzajw wiata na charakter sceny, bdziesz mg
wyobrazi sobie wygld zdjcia, zanim jeszcze zobaczysz je na wywietlaczu LCD aparatu. Sceneria o ciepej kolorystyce moe by dodatkowo zaakcentowana
przez ciepe wiato arwek. W zalenoci od koncepcji pokazania tej sceny na zdjciu moesz ustawi balans bieli odpowiedni dla fotografowania w tego typu
owietleniu lub inny taki, ktry wydobdzie jeszcze
cieplejsze tony z obrazu. Pierwszy wariant wie si
z ryzykiem wprowadzenia do zdjcia zbyt duej domieszki koloru niebieskiego, drugi za z nadmiernym
ociepleniem barw, prowadzcym do uzyskania monotonnego, pomaraczowego zdjcia.
Byoby znakomicie, gdyby udao Ci si wykona kilka
rnych zdj tej samej sceny przy rnych ustawieniach
balansu bieli i porwna je na ekranie komputera. Wywietlacz LCD aparatu fotogracznego nie zawsze mwi
ca prawd o kolorystyce zarejestrowanych fotograi.
Bywa, e jest na tyle niedokadny, i rnica pomidzy
dwoma rnymi ustawieniami balansu bieli jest na nim
zupenie niewidoczna. O tym, jak olbrzymi wpyw ma
zmiana tych ustawie na kolorystyk zdjcia, dowiadujemy si wwczas dopiero z ekranu komputera.
Zdjcie 4-18 przedstawia zocistopomaraczowe lilie
sfotografowane na tle ciany o interesujcej fakturze.
Caa kompozycja ma ciepy, bursztynowy odcie. Cho
jej kolorystyka jest stosunkowo monotonna, to rnice
w jasnoci i kolorze poszczeglnych obiektw s na tyle

due, e kontrast zdjcia nie budzi wikszych zastrzee, a kielichy kwiatw wyranie odcinaj si od ta.
Ustawienie balansu bieli w sposb odpowiedni do fotografowania w soneczny dzie (cho w rzeczywistoci
mamy do czynienia z owietleniem arowym) sprawia,
e zdjcie nabiera jeszcze cieplejszego odcienia.
Ciepy kolor wiata arwek pomaga zbudowa nastrj
zdjcia. Niezalenie od tego, czy mamy do czynienia
z wntrzem studia, przytulnej kawiarenki, czy pomieszczeniem biurowym, ciepy odcie wiata arwek,
w poczeniu z kontrastem, jaki mona przy ich uyciu uzyska, umoliwia uzyskanie efektu naladujcego
dziea dawnych portrecistw. Czsto owietlali oni malowane osoby lamp lub wiec, by pogbi kontrast
pomidzy ocienion i owietlon stron twarzy postaci.
Dugi czas nawietlania w poczeniu z niewielk gbi
ostroci umoliwia pokazanie ksztatw i form w zamglonej, niewyranej manierze, naladujcej obrazy
impresjonistw. Dodatkowo zdjcie tego typu moesz
zmodykowa poprzez zmian balansu bieli na taki,
ktry pomoe jeszcze bardziej wzmocni naturaln kolorystyk sceny. Nie bj si eksperymentowa kady
sposb na uzyskanie ciekawej kompozycji jest dobry!

OWIETLENIE AROWE A BALANS BIELI

Uycie balansu bieli dla owietlenia arowego pozwala
pokaza fotografowane wntrze (jeli jest ono oczywicie owietlone zwykymi arwkami) w naturalnych
kolorach. Nie powiniene mie najmniejszych problemw z domyleniem si, jakiego rodzaju arwek uyto w pomieszczeniu, w ktrym zamierzasz wykona
zdjcie. Zwyke mniejsze lub wiksze szklane
baki z arzcymi si wewntrz drucikami nie pozostawiaj adnych wtpliwoci co do swej natury, podobnie zreszt jak niewielkie arwki halogenowe,
ktre nale do tej samej grupy rde wiata. O ciepym odcieniu wiata emitowanego przez tego typu
arwki wspominaem ju w tej ksice wielokrotnie,
zazwyczaj w kontekcie ustawiania nieco nieodpowiedniego balansu bieli, ktry mia za zadanie jeszcze
silniej zaakcentowa ich zociste wiato. Nie opisywaem jednak zdj, ktre wykonane zostay w owietleniu arowym przy uyciu poprawnego balansu bieli.
Czy przy takim ustawieniu rwnie mona zrobi dobre zdjcie? Ale oczywicie!
127

Ustawienie balansu bieli w sposb odpowiedni dla fotografowania w soneczny dzie sprawia, e to zdjcie, owietlone
zwykymi arwkami, nabrao
jeszcze cieplejszego odcienia.
Obiektyw Nikon 18 200 mm
f/3,5 5,6, ogniskowa 200 mm,
1/20 sekundy, przysona f/4,6

4-18

128

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

Wikszo typowych pomieszcze owietlona jest

zwykymi arwkami, wic za kadym razem, gdy zamierzasz sfotografowa jakie wntrze lub znajdujce
si w nim obiekty, szansa na to, e bdziesz pracowa
z owietleniem arowym, jest do dua. W odrnieniu od wielu innych rde wiata zwyke arwki nie sprawiaj adnych niespodzianek. Wemy dla
porwnania zwyk lamp byskow lub studyjn: jej
bysk powoduje powstanie cieni tam, gdzie wczeniej
ich nie byo, na powierzchni poyskliwych obiektw
mog pojawi si odblaski, a cae owietlenie sceny
ulega diametralnemu przeobraeniu. Tymczasem przy
owietleniu zwykymi arwkami wystarczy ustawi
fotografowany przedmiot na prostym tle, zadba o to,
by wiato padao na niego w atrakcyjny sposb, a cienie nie przeszkadzay w odbiorze zdjcia pstryk
i mamy wspania martw natur (zdjcie 4-19).

bkitny odcie, widoczny take w perowym wntrzu

muszli. Bkit ta i ciepy, ty kolor muszli znakomicie do siebie pasuj, tworzc kompozycj interesujc
zarwno pod wzgldem kolorystyki, jak i ksztatu. Balans bieli ustawiony zosta w sposb odpowiedni dla
owietlenia arowego, co pozwolio pokaza sfotografowan scen w jej naturalnych barwach.

Zastosowanie ustawienia balansu bieli odpowiedniego

dla owietlenia arowego stanowi odpowiednik wirtualnego ltra w kolorze niebieskim. Zadaniem tego
ltra jest zneutralizowanie pomaraczowego odcienia wiata emitowanego przez arwki, tak by biae
obiekty owietlone tym wiatem byy na zdjciu rzeczywicie biae. Odwrotne ni w przypadku innych
omawianych dotychczas ustawie, ktre powodoway
dodatkowe ocieplenie kolorystyki zdjcia, ustawienie odpowiednie dla owietlenia arowego powoduje
ochodzenie tonacji zdjcia. Taki efekt w wielu przypadkach nie tylko nie jest zy, lecz wrcz podany!
Niewielkie natenie wiata, charakterystyczne dla
zwykych arwek, wymusza zastosowanie statywu
w celu wiernego odwzorowania detali sceny i uzyskania maksymalnej jakoci obrazu. Muszla pokazana na
zdjciu 4-20 owietlona bya kilkoma lampami wyposaonymi w zwyke arwki. Wikszo z nich znajdowaa si po lewej stronie kadru, ponad fotografowanym obiektem. Takie owietlenie umoliwio pokazanie nawet bardzo detali tematu zdjcia, a kontrast
otrzymanego zdjcia jest stosunkowo agodny, o czym
wiadcz szczegy widoczne w opalizujcym wntrzu
muszli. Do wykonania tej fotograi uyto makroobiektywu, ktry umieszczono bardzo blisko fotografowanego obiektu. Sama muszla znajdowaa si na
wypolerowanym kawaku aluminium, umieszczonym
w pobliu niebieskiej ciany, ktra nadaa mu gboki,

4-19
To zdjcie wykonane zostao w trybie preselekcji przysony z wczon funkcj
kompensacji ekspozycji o wartoci +1 dziaki. Ekspozycja trwaa 4 sekundy przy
przysonie f/5,6. Obiektyw 28 70 mm f/2,8, balans bieli dla owietlenia arowego

129

Obiekt pokazany na tym zdjciu owietlony by wycznie zwykymi arwkami, a balans bieli
uyty do wykonania zdjcia ustawiony zosta w sposb odpowiedni dla takiego owietlenia.
Muszla sfotografowana zostaa obiektywem Micro-Nikkor 105 mm f/2,8, przy czuoci ISO 200.
Czas nawietlania wynosi 1/5 sekundy, przysona f/8, kompensacja ekspozycji o +1/2 dziaki

wociach. ele uywane do przystosowywania temperatury barwowej lampy do owietlenia arowego nosz
nazw CTO (od ang. Correct To Orange) i s dostpne w kilku wariantach, rnicych si skutecznoci
dziaania. Kady z nich oznaczony jest liczb okrelajc intensywno zmiany koloru; poczwszy od najsilniejszego ltra 3/4 przez 1/2, 1/4 a do 1/8, majcego
najmniejszy wpyw na temperatur barwy bysku.
Analogiczne dziaanie maj ele w kolorze niebieskim,
ktrymi przesania si lampy wyposaone w zwyke
arwki, by nada im temperatur barwow zblion
do barwy wiata sonecznego lub lampy studyjnej.
S one oznaczane skrtem CTB (od ang. Correct To
Blue) i podobnie jak ltry CTO s dostpne
w kilku rnych wariantach, oznaczanych wartociami uamkowymi.

4-20

CZENIE OWIETLENIA AROWEGO

I WIATA LAMPY BYSKOWEJ
Podobnie jak to miao miejsce w przypadku wntrz
owietlonych naturalnym wiatem sonecznym wpadajcym przez okno i arwkami jednoczenie, rnica pomidzy temperatur barwow wiata arwki
i lampy byskowej jest do dua. Jedyny sposb na
to, by dopasowa barw wiata esza do kolorystyki
zastanego owietlenia, polega na zastosowaniu kolorowych ltrw, ktre zmieni temperatur bysku
lampy. Najczciej stosuje si w tym celu ltry elowe,
ktre mona kupi w niektrych sklepach fotogracznych. Dostpne s ltry elowe o rnej skutecznoci
i w rnej postaci niekiedy s one przystosowane
do okrelonych typw lamp, innym razem za sprzedawane w formie arkusza, z ktrego naley wyci
pasujcy kawaek. Ze wzgldu na (dalekie od doskonaoci) waciwoci optyczne ltrw elowych nie
zakada si na obiektyw, lecz przesania nimi palnik
lampy byskowej, a czstokro po prostu przykleja do
obudowy lampy zwyk tam klejc. Niektre lampy byskowe sprzedawane s z kompletem specjalnie
przystosowanych ltrw elowych o typowych waci-

130

Jeli posugujesz si wbudowan lamp byskow aparatu, to moesz przesoni jej palnik niewielkim, odpowiednio przycitym paskiem elu CTO. W przypadku lamp studyjnych stosuje si zazwyczaj due
arkusze ltrw, ktrymi przesania si bezporednio
lamp studyjn lub umieszcza si je wewntrz softboksu bd parasola. Odpowiednio dobrany ltr moe
dopasowa temperatur barwow lampy studyjnej do
barwy wiata zwykych arwek. Po umieszczeniu
ltra przed rdem wiata balans bieli w aparacie
ustawia si w sposb odpowiedni do fotografowania
w wietle arowym, co dziki temu, e lampy studyjne z ltrami powinny dawa wiato podobne do
wiata zwykych arwek pozwoli Ci uzyska neutraln kolorystyk fotograi. Filtry nie zawsze musz
by uywane do neutralizowania barw: pasek elu
ocieplajcego kolorystyk esza nadaje jego byskom
adniejszy, bardziej atrakcyjny odcie, ktry doskonale sprawdzi si na zdjciu 4-21.
W niektrych przypadkach bysk lampy moe pozosta nieltrowany, gdy sztuczne owietlenie wntrza
jest na tyle intensywne, e kolorystyka zdjcia tak czy
owak bdzie wystarczajco ciepa. W takich przypadkach mona te uatwi sobie uzyskanie odpowiedniego odcienia zdjcia poprzez zmian ustawienia balansu bieli na takie, ktre zapewni dodatkowe ocieplenie
obrazu (np. pochmurno). Dobr kolorystyki zdj
jest zazwyczaj kwesti gustu, lecz wikszo fotografw decyduje si na subtelne ocieplenie fotograi.

O W I E T LEN I E / O w i e t l e n i e p o d c z as f o to g r a f ow a n i a w n t r z
ROZDZIA

Pomaraczowy el zaoony na
flesz aparatu umoliwi dostosowanie temperatury barwowej
bysku lampy do naturalnej barwy zastanego wiata, nadajc
temu wntrzu ciep, atrakcyjn kolorystyk, zachcajc do
odwiedzenia tego miego pubu.
1/6 sekundy, przysona f/6,7,
czuo ISO 100

4-21

OWIETLENIE JARZENIOWE
Dla aparatu fotogracznego wiato jarzeniowe ma
zielonkawy odcie. Kolorem dopeniajcym dla zieleni
jest purpurowy olet, zwany niekiedy magent. Ustawiajc balans bieli na odpowiedni do fotografowania
w wietle jarzeniowym, uywamy wic swego rodzaju oletowego ltra, ktry umoliwia zniwelowanie
nadmiernej domieszki zieleni w kolorystyce rejestrowanego zdjcia.
W wikszoci przypadkw ustawienie automatycznego
bd jarzeniowego balansu bieli pozwala nada fotografowanemu wntrzu neutraln kolorystyk. Balans
bieli odpowiedni do fotografowania w wietle jarzeniowym znakomicie sprawdza si przede wszystkim
wwczas, gdy obiekt owietlony jest wycznie takim
wiatem, tak jak na zdjciu 4-22. Takie ustawienie
balansu bieli warto zastosowa take podczas wykonywania zdj w zakadach produkcyjnych lub biurach,
ktre s najczciej owietlone rnego rodzaju wietlwkami. Trzeba jedynie pamita o tym, by fotografowane wntrze byo owietlone wycznie jarzeniwkami silna domieszka wiata z innych rde moe
mie katastrofalne skutki.
Ponadto niektre wietlwki maj celowo zmodykowan temperatur barwow w zalenoci od po-

trzeb jest ona zwikszana lub zmniejszana. Niektre

emituj wiato ze znacznie mniejsz domieszk koloru zielonego, dziki czemu jest ono bardzo podobne
do wiata sonecznego. W razie wtpliwoci wcz
automatyczny balans bieli, ktry powinien poradzi
sobie z nietypow temperatur barwow owietlenia.
Gdy kolorystyka zdjcia jest szczeglnie istotna, rejestruj fotograe w trybie RAW, ktry zwiksza moliwoci regulacji balansu bieli przy uyciu komputera.
Niektre wntrza owietlone s kilkoma rnymi
rodzajami rde wiata o bardzo zrnicowanych
odcieniach. Z takimi sytuacjami najczciej mamy
do czynienia w pomieszczeniach zakadowych i fabrykach, w ktrych stosowane s niekiedy nietypowe
lampy rtciowe, sodowe, rne rodzaje wietlwek itp.
Wszystkie wymienione lampy maj rne temperatury
barw, ktre mog utrudni wybr poprawnego balansu bieli. W takim przypadku naley zda si na automatyk aparatu. Samochd na zdjciu 4-23 owietlony by reektorami w bardzo rnych kolorach, tak
intensywnych, e nie pozostawiay adnych zudze
co do swej temperatury barwowej. Prba wymuszenia
ktrego z predeniowanych ustawie balansu bieli
nie miaa w tym przypadku adnego sensu, a ustawienie automatyczne spisao si bez zarzutu.

131

Podobnie jak to ma miejsce w przypadku czenia

wiata lampy byskowej i owietlenia arowego, podczas fotografowania z lamp byskow w pomieszczeniu owietlonym jarzeniwkami mona pokusi si
o zastosowanie odpowiedniego ltra elowego. Istnieje
wiele rnych ltrw elowych o rozmaitych waciwociach, lecz do korekcji temperatury barwowej lampy w owietleniu jarzeniowym stosuje si zazwyczaj
typowy ltr zielony. Uycie tego ltra wraz z odpo-

wiednim ustawieniem balansu bieli pozwala odzwierciedli na fotograi naturaln kolorystyk fotografowanego wntrza (tak jak na zdjciu 4-24). W razie
potrzeby mona zastosowa jeden z wielu innych ltrw elowych, uywanych do korekcji rde wiata
o nietypowych temperaturach barwowych (ciepej
i chodnej bieli, a take specjalnych ltrw do wietlwek kompaktowych).
Stosy stalowych piercieni
owietlone byy zwykymi jarzeniwkami, ktrych poduny
ksztat odbija si w wypolerowanej powierzchni metalu.
Obiektyw 80 200 mm f/2,8.
ISO 400, sekundy, przysona
f/5. Warto kompensacji ekspozycji ustawiona na + 23 dziaki
w celu rozjanienia zdjcia

4-22

4-23
W przypadku tej fotografii wane jest nie tylko poprawne odwzorowanie barw
samochodu, lecz take neutralny kolor ta, od ktrego barwy te powinny wyranie si odcina. Samochd owietlony by reflektorami o bardzo rnych waciwociach, lecz funkcja automatycznego ustawiania balansu bieli poradzia sobie
z nimi znakomicie. 2 sekundy, f/13, ISO 200

132

4-24
Palnik lampy byskowej aparatu zosta przysonity paskiem zielonego filtra
elowego. Ekspozycja trwaa 1 sekund przy przysonie f/5,6 i czuoci ISO 200.
Obiektyw Nikon 12 24 mm f/4, lampa byskowa Nikon SB800

Zadanie na koniec rozdziau

Nastrojowe zdjcie w wietle padajcym z okna
Zrb zdjcie komu lub czemu, uywajc jedynie wiata padajcego z okna. Pamitaj o trudnociach
z pomiarem natenia wiata w tego typu sytuacji i wykorzystaj wskazwki i informacje podane w tym
rozdziale. Fotografowany obiekt nie powinien by przewietlony, cho moe to wiza si z wyranym
zaciemnieniem pozostaej czci kadru. Zauwa, e rozproszone wiato bardzo mikko rysuje ksztaty
obiektw i postaci. Pamitaj te o odpowiednim ustawieniu balansu bieli, gdy wiato wpadajce przez
okno czsto nadaje fotografowanym obiektom chodny, niebieski lub zielonkawy odcie.
Uwielbiam portrety wykonane w naturalnym wietle, przy oknie, i staram si robi je, gdy tylko mam okazj. Pokazane niej zdjcie zostao wykonane ju po zakoczeniu oficjalnej sesji zdjciowej w studio. Modelka podesza na chwil do okna i zostaa owietlona tak wspaniaym wiatem, e zostaem wrcz zauroczony. Ciesz si, e nie zdyem jeszcze spakowa sprztu fotograficznego! wiato byo wystarczajco
intensywne, by owietli twarz modelki i stworzy mikkie, agodne cienie, a jednoczenie nie miao w sobie ani krzty ostroci, ktra w przypadku portretw bywa wyjtkowo niepodana. Oczywicie, fotografujc przy oknie, trudno w ogle unikn cieni; wpadajce przez nie wiato ma bowiem cile okrelony
kierunek. Parametry ekspozycji tego zdjcia byy nastpujce: 1/90 sekundy, f/2,8, czuo ISO 400 .