IDZ DO

PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI

KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE
ZAMW DRUKOWANY KATALOG

Matematyka
z komputerem dla
liceum i technikum
Autor: Andrzej Obecny
ISBN: 83-7361-578-4
Format: B5, stron: 204

TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA

CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK

CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE

Matematyka przez wielu ludzi odbierana jest jako nauka zoona, trudna i wymagajca
mudnej pracy. Nakad pracy, gwnie zwizanej z wykonywaniem skomplikowanych
oblicze niezbdnych do rozwizywania zada matematycznych mona ograniczy
dziki moliwoci wykorzystania do tego komputera. Arkusz kalkulacyjny Excel
umoliwia wykonywanie nawet najbardziej zoonych oblicze oraz definiowanie
wasnych algorytmw obliczeniowych. Za jego pomoc mona przygotowa rwnie
modele i symulacje, dziki ktrym atwiej bdzie zrozumie skomplikowane zagadnienia
teoretyczne.
Niniejsza ksika przeznaczona jest dla wszystkich, ktrzy chc pozna krlow
nauk, korzystajc z moliwoci komputera i internetu. Zawiera ponad 60 przykadw
zastosowania komputera w nauce matematyki. Przedstawia zarwno sposoby
rozwizywania zada matematycznych, jak i zasady przygotowywania modeli
matematycznych oraz materiaw pomocnych podczas lekcji. Rozwizanie kadego
z przykadw przedstawione jest w postaci sekwencji czynnoci, ktre naley
wykona, co bardzo uatwi Ci ich zrozumienie.

Przekonaj si, e nauka matematyki z wykorzystaniem komputera

moe by ciekawsza i atwiejsza.

Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl

Spis treci
Wstp..................................................................................................................................................................7
Rozdzia 1.

Wartoci liczbowe wyrae algebraicznych...............................................................................9

Rozdzia 2. Liczba pierwsza ..........................................................................................................................................15

Rozdzia 3. Cechy podzielnoci liczby....................................................................................................................21
Rozdzia 4. Najmniejsza wsplna wielokrotno oraz najwikszy wsplny dzielnik ..................27
Rozdzia 5. Ukad dwch rwna liniowych........................................................................................................31
Rozdzia 6. Ukad trzech rwna liniowych........................................................................................................ 43
Rozdzia 7.

Cigi i szeregi liczbowe........................................................................................................................49

Rozdzia 8. Wykres funkcji y = f(x)...........................................................................................................................59

Rozdzia 9. Miejsce zerowe funkcji y = f(x)..........................................................................................................79
Rozdzia 10. Ekstremum funkcji y = f(x) ..................................................................................................................89
Rozdzia 11. Wykres funkcji dwch zmiennych z = f(x, y)..............................................................................99
Rozdzia 12. Rwnania i nierwnoci trygonometryczne...........................................................................105
Rozdzia 13. Ukad rwna i nierwnoci drugiego stopnia ..................................................................... 111
Rozdzia 14. Caka oznaczona......................................................................................................................................119
Rozdzia 15. Rachunek zda .........................................................................................................................................131
Rozdzia 16. Rachunek prawdopodobiestwa..................................................................................................139
Rozdzia 17. Statystyka ..................................................................................................................................................149
Rozdzia 18. Geometria ..................................................................................................................................................163
Rozdzia 19. Inne przykady ..........................................................................................................................................173
Rozdzia 20. Programy komputerowe w nauce matematyki.....................................................................185
Dodatek A

Programy komputerowe na pycie CD........................................................................................193

Skorowidz...................................................................................................................................................199

11.
Wykres funkcji dwch
zmiennych z = f(x, y)
Rozdzia

Wprowadzenie
Funkcj dwch zmiennych, ktrej wykres nieatwo jest sobie wyobrazi, wykona mona
take w prosty sposb w arkuszu Excela. W jednym przykadzie tego rozdziau przygotujemy taki arkusz, dziki ktremu mona bdzie obserwowa, jak zmienia si bdzie ksztat
wykresu funkcji dwch zmiennych w zalenoci od zmian wartoci jej argumentw. Arkusz
ten przygotujemy, uywajc formu, a dodatkowo wstawimy w nim paski przewijania, by
atwiej byo obserwowa zmiany wykresu.
Przykad 11.1.

Sporzd wykres funkcji f(x, y) = sin(x/a) cos(y/b) dla x, y <; >, dla nastpujcych
wartoci parametrw a i b:
1. a = 1, b = 1;
2. a = 10, b = 1;
3. a = 1, b = 4.

Sposb rozwizania
Podobnie jak robilimy to w przypadku wykresu funkcji jednej zmiennej, tak i tu potrzebne
bdzie tablicowanie funkcji.

100

Matematyka z komputerem dla liceum i technikum

Niech punktw, dla ktrych obliczymy wartoci funkcji, bdzie na kadej osi po 15 (wydaje
si to liczb wystarczajc, by uzyska w miar precyzyjny wykres). Wtedy powstanie dwuwymiarowa tablica o wymiarze 15 na 15, czyli 225 elementw.
Jeeli punktw tych ma by 15 na kadej osi, to naley je rwnomiernie rozoy w przedziale <; >. Dugo tego przedziau wynosi 2, a zatem odlego midzy punktami
powinna wynie 2/14 (skorzystamy z funkcji matematycznej
).
Mamy stworzy arkusz, w ktrym przy kadej zmianie wartoci parametrw a i b zmieni
si take wykres badanej funkcji. Aby to byo moliwe, we wszystkich formuach obliczajcych wartoci funkcji w danym punkcie musi by podany adres komrek z danymi
a oraz b.
By wpisa 255 formu do komrek, posuymy si adresami mieszanymi i seri kopiowa.
Najpierw wpiszemy jedn formu do komrki w lewym grnym rogu tablicy z danymi,
potem formu t przekopiujemy do komrek poniej. Z kolei po maej modyfikacji
adresw w powstaych komrkach przekopiujemy je do wszystkich pozostaych komrek.
Po wypenieniu tabeli z wartociami funkcji w poszczeglnych punktach sporzdzimy jej
wykres. Wykres ten bdzie si zmienia automatycznie, gdy tylko zmienimy wartoci parametrw a i b. Zmian tych parametrw wykonywa bdziemy przez klikanie (bd przewijanie) na pasku przewijania, ktry pobierzemy ze standardowych kontrolek Excela,
dostpnych na pasku Formularze.
Rozwizanie
1. Wyznacz po 15 punktw na osiach OX oraz OY, przygotowujc tabel z danymi.

Utwrz nowy skoroszyt. Do komrek A4 i A5 wpisz odpowiednio:
 oraz


 . Nastpnie zawarto komrki A5 przekopiuj do obszaru A6:A18.
Potem postp podobnie z komrkami B3 i B4, wpisujc do nich:
i

 .
Formu wpisan do komrki B4 przekopiuj a do komrki P3.
2. Zapisz wzr funkcji f(x, y) = sin(x/a) cos(y/b) w postaci formuy w komrkach

kolumny B.
Do komrki B4 wpisz formu


. Nastpnie
przekopiuj t formu do obszaru B5:B18.
3. Zmodyfikuj komrki w kolumnie B, aby mona je byo kopiowa do dalszych

komrek tabeli.
Wszystkie formuy w komrkach od B4 do B18 popraw, usuwajc znak 
z fragmentu formuy , tak by byo , i dopisujc znaki 
we fragmencie , by otrzyma .
4. Wypenij pozostae komrki tabeli przygotowanymi formuami z kolumny B.

Przekopiuj zawarto komrek od B4 do B18 do obszaru C4:P18.

5. Wykonaj wykres funkcji w oparciu o przygotowan tabel.

Zaznacz obszar A3:P18 i uruchom Kreator wykresw. W kroku 1. wybierz typ

powierzchniowy wykresu, a jako podtyp wska Powierzchniowy 3-W. W kroku 3.
wycz pokazywanie Legendy, za w kroku 4. umie wykres jako nowy arkusz.

Rozdzia 11.
Wykres funkcji dwch zmiennych z = f(x, y)

101

W tej chwili do skoroszytu zostanie wstawiony nowy arkusz Wykres1,

w ktrym jest nasz wykres (rysunek 11.1).
Rysunek 11.1.
Rysunek pomocniczy
do przykadu 11.1

6. Wstaw dwa paski przewijania w oknie powstaego wykresu.

Znajd przycisk Pasek przewijania na pasku narzdziowym Formularze i wstaw go

w oknie wykresu na arkuszu Wykres1. Nastpnie okrel jego pooenie i rozmiar
wedug wasnego uznania (moesz to zrobi tak, jak na rysunkach z rozwizaniem).
Jeeli chcesz, aby obydwa paski byy tej samej wielkoci, drugi utwrz jako kopi
pierwszego.
7. Ustaw waciwoci paskw przewijania.

Ustaw kursor na przycisku przeznaczonym dla parametru a, a nastpnie kliknij

prawy przycisk myszy. Z menu podrcznego, ktre si pojawi, wybierz polecenie
Formatuj format i wpisz dane tak, jak na rysunku 11.2.
Rysunek 11.2.
Rysunek pomocniczy
do przykadu 11.1

102

Matematyka z komputerem dla liceum i technikum

W podobny sposb wejd do waciwoci drugiego paska przewijania i wpisz

odpowiednie liczby (zgodnie z rysunkiem 11.3) dla parametru b badanej funkcji.
Rysunek 11.3.
Rysunek pomocniczy
do przykadu 11.1

8. Wstaw cztery rysunki typu WordArt opisujce paski przewijania.

Z menu wybierz polecenie Wstaw/Rysunek/WordArt i wybierz jeden z dostpnych

stylw Galerii WordArta. Nastpnie w oknie Edytuj tekst WordArt ustal wielko
czcionki (np. na 20 pkt.), wpisz tekst opisujcy pasek (np. liter a). Potem rysunek
ten ustaw nad paskiem przewijania. W podobny sposb przygotuj nazw dla
drugiego paska oraz dla okrelenia kierunku, w ktrym nastpuj zmiany wartoci
parametrw (np. tak jak na rysunku 11.4, tzn. u gry jedynka, na dole dziesitka).
Zakoczylimy w tym punkcie prace nad wykresem. W tej chwili mona zobaczy, jak
wyglda bdzie wykres tej funkcji w zalenoci od wartoci parametrw a i b, ktre
jak ustalilimy zmienia si mog o warto jeden w zakresie od 1 do 10. Rysunki
11.4 11.6 przedstawiaj rozwizanie naszego przykadu.
Rysunek 11.4.
Rysunek
z rozwizaniem
przykadu 11.1
(a = 1 i b = 1)

Rozdzia 11.
Wykres funkcji dwch zmiennych z = f(x, y)

103

Rysunek 11.5.
Rysunek
z rozwizaniem
przykadu 11.1
(a = 10 i b = 1)

Rysunek 11.6.
Rysunek
z rozwizaniem
przykadu 11.1
(a = 1 i b = 4)

Podsumowanie
Praca woona w przygotowanie tego wykresu z pewnoci si opacia, poniewa moemy teraz oglda posta wykresu funkcji dla dowolnej kombinacji parametrw a oraz b.
Mona w ten sposb wykona inne, ciekawe wykresy powierzchni stopnia drugiego, np.
paraboloid eliptyczn, ktrej oglne rwnanie ma posta:
f ( x, y ) =

x2
y2
+ 2.
2
a
b

104

Matematyka z komputerem dla liceum i technikum

Na rysunku 11.7 przedstawiono jej wykres dla x, y <1; 1> oraz a = b = 1.

Rysunek 11.7.
Rysunek pomocniczy
do rozdziau 11.