Rozbudowa I Naprawa Komputerów PC. Wydanie XVI

IDZ DO
PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI
KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE
ZAMW DRUKOWANY KATALOG
TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA
CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK
CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE
Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl
Rozbudowa i naprawa
komputerw PC.
Wydanie XVI
Autor: Scott Mueller
Tumaczenie: Piotr Pilch, Witold Zioo
ISBN: 83-7361-746-9
Tytu oryginau: Upgrading and Repairing PCS 16th Edition
Format: B5, stron: 1664
Wymie stare komponenty na nowe. Usu usterki.

Tchnij w swj komputer nowe ycie
Wszystkie, nawet najdoskonalsze, komputery PC maj jedn podstawow wad
byskawicznie si starzej z racji cigego, dynamicznego rozwoju technologii
zwizanych z produkcj komponentw do nich. Oczywicie najlepszym wyjciem
z takiej sytuacji jest regularna wymiana sprztu na nowy, ale nie jest to rozwizanie,
na ktre wszystkich sta. Innym, w wielu przypadkach rwnie dobrym, rozwizaniem
jest wymiana newralgicznych komponentw komputera i optymalizacja dziaania
pozostaych. Mona rwnie prbowa tuningu: podkrcenia procesora, modernizacji
ukadu chodzenia czy te udoskonalenia obudowy. Moliwoci jest wiele naley
jedynie wybra t, ktra bdzie optymalna.
Ksika Rozbudowa i naprawa komputerw PC. Wydanie XVI to kompendium wiedzy
o komponentach wspczesnych pecetw, sposobach ich rozbudowy oraz usuwania
ewentualnych usterek. Znajdzie tu co dla siebie kady, kto chce zmodyfikowa swj
komputer, samodzielnie poskada nowy, poprawi wydajno jego dziaania poprzez
przetaktowanie procesora oraz dowiedzie si, dlaczego jego komputer nie dziaa.
Ksika przedstawia rwnie zagadnienia zwizane z sieciami komputerowymi
i transmisj danych, komunikacj bezprzewodow oraz odzyskiwaniem danych
z uszkodzonych nonikw.
Historia powstania komputerw osobistych
Przegld podstawowych elementw komputerw
BIOS funkcje i moliwoci
Urzdzenia wejcia i wyjcia
Noniki danych
Interfejsy
Technologie sieciowe
Monta komputera
Wymiana komponentw peceta
Diagnozowanie i usuwanie usterek
Przetaktowywanie procesorw oraz poprawa wydajnoci ukadw chodzenia
Konserwacja sprztu
Systemy plikw i odzyskiwanie danych
Jeli chcesz dowiedzie si wszystkiego o architekturze komputera, dobra
odpowiednie komponenty i prawidowo je zmontowa przeczytaj t ksik.
Spis treci
O Autorze.............................................................................................................................27
Wsppracownicy i redaktorzy techniczni................................................................................29
Wprowadzenie ......................................................................................................................31
Co nowego znalazo si w 16. edycji? .......................................................................................................32
Czemu ma suy ta ksika?.....................................................................................................................33
Czy ta ksika jest przeznaczona dla Ciebie? ............................................................................................33
Omwienie rozdziaw ..............................................................................................................................34
Komentarz Autora .....................................................................................................................................37
Rozdzia 1. Historia powstania komputera osobistego .............................................................39
Historia maszyn cyfrowych przed powstaniem komputera osobistego......................................................39
Chronologia .........................................................................................................................................39
Kalkulatory mechaniczne ....................................................................................................................44
Pierwszy kalkulator mechaniczny........................................................................................................44
Maszyny elektroniczne ........................................................................................................................45
Nowoczesne komputery.............................................................................................................................46
Od lamp do tranzystorw.....................................................................................................................47
Ukady scalone ....................................................................................................................................48
Pierwszy mikroprocesor ......................................................................................................................48
Historia komputera osobistego ..................................................................................................................52
Narodziny komputera osobistego ........................................................................................................52
Komputer osobisty firmy IBM ............................................................................................................53
Przemys komputerowy ponad 20 lat pniej ......................................................................................54
Rozdzia 2. Komponenty, funkcje i typy komputerw ...............................................................57
Czym jest komputer osobisty? ...................................................................................................................57
Kto dominuje na rynku oprogramowania komputerw PC?................................................................58
Kto obecnie ma najwikszy wpyw na rozwj sprztu komputerowego?............................................60
Przewodnik po typach systemw PC...................................................................................................64
Typy komputerw......................................................................................................................................66
Komponenty komputera ............................................................................................................................69
Rozdzia 3. Typy i parametry mikroprocesorw........................................................................71
Historia mikroprocesora przed pojawieniem si komputerw osobistych .................................................71
Procesory produkowane po roku 1971.......................................................................................................72
Parametry procesorw ...............................................................................................................................75
Magistrala danych wejcia-wyjcia (I/O) ............................................................................................80
Magistrala adresowa ............................................................................................................................81
Rejestry wewntrzne (wewntrzna magistrala danych) .......................................................................82
Tryby pracy procesora .........................................................................................................................83
Rozbudowa i naprawa komputerw PC
Szybko procesorw ..........................................................................................................................88

Porwnanie szybkoci procesorw i pyt gwnych ............................................................................93
Szybkoci procesorw Cyrix ...............................................................................................................97
Szybkoci procesorw AMD ...............................................................................................................97
Przetaktowywanie..............................................................................................................................102
Pami podrczna (Cache) ................................................................................................................105
Zasada dziaania pamici podrcznej.................................................................................................106
Pami Cache Level 2 .......................................................................................................................108
Funkcje procesorw.................................................................................................................................112
SMM (Zarzdzanie energi) ..............................................................................................................113
Wykonywanie superskalarne .............................................................................................................113
MMX.................................................................................................................................................114
SSE, SSE2 i SSE3 .............................................................................................................................115
3DNow!, Enhanced 3DNow! i 3DNow! Professional .......................................................................116
Dynamic Execution (Dynamiczne wykonywanie).............................................................................117
Architektura DIB ...............................................................................................................................118
Technologia hiperwtkowoci ...........................................................................................................119
Wytwarzanie procesorw.........................................................................................................................120
Faszowanie procesorw....................................................................................................................124
Obudowa PGA...................................................................................................................................126
Obudowy SEC i SEPP.......................................................................................................................127
Typy gniazd procesorw..........................................................................................................................129
Podstawka ZIF (Zero Insertion Force)...............................................................................................129
Gniazdo Socket 1...............................................................................................................................131
Gniazdo Socket 2...............................................................................................................................132
Gniazdo Socket 3...............................................................................................................................133
Gniazdo Socket 4...............................................................................................................................134
Gniazdo Socket 5...............................................................................................................................135
Gniazdo Socket 6...............................................................................................................................135
Gniazdo Socket 7 i Super7 ................................................................................................................136
Gniazdo Socket 8...............................................................................................................................137
Gniazdo Socket 370 (PGA-370) ........................................................................................................137
Gniazdo Socket 423...........................................................................................................................139
Gniazdo Socket 478...........................................................................................................................139
Gniazdo Socket A (Socket 462) ........................................................................................................140
Gniazdo Socket 603...........................................................................................................................142
Gniazdo Socket 754...........................................................................................................................142
Gniazdo Socket 939 i Socket 940 ......................................................................................................142
Gniazdo Socket T ..............................................................................................................................143
Gniazda procesorowe ........................................................................................................................144
Napicia zasilania procesorw.................................................................................................................145
Ciepo i problemy z jego odprowadzaniem..............................................................................................147
Koprocesory (jednostki zmiennoprzecinkowe)........................................................................................148
Bdy procesora .......................................................................................................................................150
Moliwoci aktualizacji procesorw........................................................................................................151
Nazwy kodowe procesorw.....................................................................................................................151
Procesory kompatybilne z procesorami firmy Intel (AMD i Cyrix) ........................................................155
Procesory firmy AMD .......................................................................................................................155
Procesory firmy Cyrix .......................................................................................................................155
P1 (086). Procesory pierwszej generacji ..................................................................................................155
Procesory 8088 i 8086 .......................................................................................................................156
Procesory 80186 i 80188 ...................................................................................................................157
Koprocesor 8087 ...............................................................................................................................157
Spis treci
P2 (286). Procesory drugiej generacji......................................................................................................157

Procesor 286 ......................................................................................................................................157
Koprocesor 80287 .............................................................................................................................158
P3 (386). Procesory trzeciej generacji .....................................................................................................159
Procesory 386 ....................................................................................................................................159
Procesor 386DX ................................................................................................................................160
Procesor 386SX.................................................................................................................................160
Procesor 386SL .................................................................................................................................161
Koprocesor 80387 .............................................................................................................................161
P4 (486). Procesory czwartej generacji....................................................................................................162
Procesory 486 ....................................................................................................................................162
Procesor 486DX ................................................................................................................................164
Procesor 486SL .................................................................................................................................165
Procesor 486SX.................................................................................................................................166
Koprocesor 487SX ............................................................................................................................167
Procesory DX2/OverDrive i DX4......................................................................................................167
Procesor Pentium OverDrive przeznaczony dla systemw 486SX2 i DX2.......................................169
Procesor AMD 486 (5x86) ................................................................................................................170
Procesor Cyrix/TI 486 .......................................................................................................................171
P5 (586). Procesory pitej generacji ........................................................................................................171
Procesory Pentium.............................................................................................................................171
Procesor Pentium pierwszej generacji ...............................................................................................175
Procesor Pentium drugiej generacji ...................................................................................................176
Procesory Pentium-MMX..................................................................................................................178
Defekty procesora Pentium................................................................................................................179
Procedura sprawdzajca obecno bdu koprocesora.......................................................................180
Bdy zwizane z zarzdzaniem energi............................................................................................180
Modele i wersje procesora Pentium...................................................................................................181
Procesor AMD-K5.............................................................................................................................182
Intel P6 (686). Procesory szstej generacji ..............................................................................................183
Dynamiczne wykonywanie................................................................................................................183
Architektura DIB ...............................................................................................................................184
Inne ulepszenia procesorw szstej generacji....................................................................................184
Procesory Pentium Pro ......................................................................................................................185
Procesory Pentium II .........................................................................................................................189
Procesor Celeron ...............................................................................................................................200
Procesor Pentium III..........................................................................................................................206
Procesor Pentium II lub III Xeon.......................................................................................................214
Inne procesory szstej generacji ..............................................................................................................214
Procesor NexGen Nx586 ...................................................................................................................215
Procesory z serii AMD-K6 ................................................................................................................215
Procesory AMD Athlon, Duron i Athlon XP.....................................................................................219
Procesor AMD Duron........................................................................................................................221
Procesor AMD Athlon XP.................................................................................................................224
Procesor Athlon MP ..........................................................................................................................226
Procesory Cyrix/IBM 6x86 (M1) i 6x86MX (MII) ...........................................................................226
Procesor C3 firmy VIA......................................................................................................................227
Procesory Intel Pentium 4 sidmej generacji ...........................................................................................228
Pentium 4 Extreme Edition................................................................................................................230
Wymagania pamiciowe....................................................................................................................231
Informacje na temat zasilaczy............................................................................................................231
Oznaczenia modeli procesorw Intel.................................................................................................239
Nastpcy procesora Pentium 4...........................................................................................................240
10
Procesory smej generacji (64-bitowe rejestry).......................................................................................241

Procesor Itanium i Itanium 2 .............................................................................................................241
AMD Athlon 64 i 64 FX....................................................................................................................244
AMD Opteron....................................................................................................................................248
Aktualizacja procesora.............................................................................................................................248
Procesory w wersji OverDrive...........................................................................................................249
Testy porwnawcze procesorw........................................................................................................249
Metody identyfikacji problemw wystpujcych w procesorach ............................................................250
Rozdzia 4. Pyty gwne i magistrale ...................................................................................253
Formaty pyt gwnych ...........................................................................................................................253
Komputery PC i XT...........................................................................................................................255
Format Full-size AT ..........................................................................................................................256
Format Baby-AT ...............................................................................................................................258
Format LPX.......................................................................................................................................260
Format ATX ......................................................................................................................................262
Format MicroATX.............................................................................................................................270
Format FlexATX ...............................................................................................................................271
Format ITX i Mini-ITX .....................................................................................................................272
Format BTX ......................................................................................................................................277
Format NLX ......................................................................................................................................280
Format WTX .....................................................................................................................................284
Formaty niestandardowe....................................................................................................................286
Systemy Backplane............................................................................................................................287
Komponenty pyty gwnej......................................................................................................................290
Gniazda procesora (Socket i Slot)............................................................................................................290
Chipsety ...................................................................................................................................................292
Rozwj chipsetw .............................................................................................................................292
Chipsety firmy Intel...........................................................................................................................294
Chipsety wsppracujce z procesorami AMD Athlon i Duron.........................................................296
Tradycyjna architektura mostka pnocnego i poudniowego ...........................................................297
Architektura koncentratora ................................................................................................................298
Poczenia o duej szybkoci midzy mostkiem pnocnym i poudniowym....................................300
Pierwsze chipsety firmy Intel dla pyt gwnych klasy 386/486........................................................302
Chipsety pitej generacji (klasa P5 Pentium)...........................................................................................302
Intel 430LX (Mercury) ......................................................................................................................303
Intel 430NX (Neptune)......................................................................................................................304
Intel 430FX (Triton) ..........................................................................................................................305
Intel 430HX (Triton II)......................................................................................................................306
Intel 430VX (Triton III) ....................................................................................................................307
Intel 430TX .......................................................................................................................................308
Chipsety innych producentw wsppracujce z procesorami Pentium ............................................308
Chipsety szstej generacji (procesory P6 Pentium Pro/II/III) ..................................................................309
Intel 450KX/GX (Orion Workstation/Server) ...................................................................................311
Intel 440FX (Natoma) .......................................................................................................................311
Intel 440LX .......................................................................................................................................314
Intel 440EX .......................................................................................................................................314
Intel 440BX .......................................................................................................................................315
Intel 440ZX i 440ZX-66....................................................................................................................316
Intel 440GX.......................................................................................................................................316
Intel 450NX.......................................................................................................................................316
Intel 810, 810E i 810E2.....................................................................................................................317
Chipsety Intel 815..............................................................................................................................320
Intel 820 i 820E .................................................................................................................................323
Intel 840.............................................................................................................................................325
Chipsety klasy P6 innych producentw.............................................................................................327
Spis treci
11
Chipsety sidmej generacji obsugujce procesor Pentium 4 ..................................................................330

Chipsety Intel 850..............................................................................................................................335
Chipsety Intel 845..............................................................................................................................335
Chipsety Intel 865..............................................................................................................................338
Chipset Intel 875P .............................................................................................................................338
Chipsety Intel 915..............................................................................................................................339
Chipset Intel 925X.............................................................................................................................340
Chipsety innych firm zgodne z procesorem Pentium 4............................................................................340
Chipsety firmy SiS ............................................................................................................................340
Chipsety firmy ALi Corporation .......................................................................................................344
Chipsety firmy ATI ...........................................................................................................................346
Chipsety firmy VIA ...........................................................................................................................347
Chipsety zgodne z procesorami Athlon, Duron i Athlon XP ...................................................................352
Chipsety firmy AMD zgodne z procesorami Athlon i Duron ............................................................352
Chipsety firmy VIA przeznaczone dla procesorw Athlon, Duron i Athlon XP ...............................354
ProSavage KM133.............................................................................................................................358
Chipsety firmy Silicon Integrated Systems zgodne z procesorami AMD Athlon i Duron.................361
Chipset ALiMagik1 dla procesorw Athlon i Duron.........................................................................367
Chipsety nForce firmy NVIDIA przeznaczone dla procesorw Athlon, Duron i Athlon XP ............368
Chipsety Radeon IGP firmy ATI przeznaczone dla procesorw Athlon, Duron i Athlon XP ...........369
Chipsety firmy Intel przeznaczone dla procesorw Pentium 4 i Xeon ....................................................370
Chipset Intel 860 ...............................................................................................................................370
Chipset Intel E7205 ...........................................................................................................................372
Chipset Intel E7505 ...........................................................................................................................372
Chipsety przeznaczone dla procesora Athlon 64 .....................................................................................373
Chipset AMD 8000 (8151) ................................................................................................................376
Chipsety firmy ALi dla procesora Athlon 64.....................................................................................379
Chipsety firmy VIA Technologies dla procesora Athlon 64..............................................................379
Chipsety firmy NVIDIA ....................................................................................................................382
Chipsety firmy SiS ............................................................................................................................383
Chipsety firmy ATI ...........................................................................................................................386
Ukady Super I/O.....................................................................................................................................386
Adresy ukadu CMOS RAM .............................................................................................................388
Zcza pyty gwnej................................................................................................................................388
Typy magistrali systemowych, ich funkcje i waciwoci .......................................................................396
Magistrala procesora (FSB)...............................................................................................................402
Magistrala pamici ............................................................................................................................407
Gniazda rozszerze............................................................................................................................407
Rodzaje magistral I/O ..............................................................................................................................408
Magistrala ISA...................................................................................................................................408
Magistrala Micro Channel .................................................................................................................412
Magistrala EISA ................................................................................................................................412
Magistrale lokalne .............................................................................................................................414
Magistrala VESA Local Bus .............................................................................................................416
Magistrala PCI...................................................................................................................................417
Magistrala PCI Express .....................................................................................................................420
Magistrala AGP (Accelerated Graphics Port)....................................................................................423
Zasoby systemowe...................................................................................................................................425
Przerwania .........................................................................................................................................426
Kanay DMA .....................................................................................................................................434
Adresy portw I/O .............................................................................................................................435
Rozwizywanie konfliktw zasobw.......................................................................................................439
Rczne rozwizywanie konfliktw zasobw .....................................................................................440
Zastosowanie szablonu konfiguracji systemu....................................................................................441
12
Karty specjalne omwienie problemw........................................................................................445

Systemy Plug and Play ......................................................................................................................449
Kryteria doboru pyt gwnych (jeli wiesz, czego szukasz) ...................................................................451
Dokumentacja....................................................................................................................................454
Komponenty pracujce z zawyon czstotliwoci .........................................................................455
Rozdzia 5. BIOS .................................................................................................................457
Podstawowe informacje o BIOS-ie..........................................................................................................457
BIOS urzdzenia i oprogramowanie ...................................................................................................460
BIOS pyty gwnej .................................................................................................................................462
ROM..................................................................................................................................................463
Cieniowanie pamici ROM (ROM shadowing).................................................................................465
Rodzaje pamici ROM ......................................................................................................................465
Producenci ukadw ROM BIOS ......................................................................................................470
Aktualizacja BIOS-u................................................................................................................................476
Gdzie szuka aktualizacji BIOS-u? ...................................................................................................478
Identyfikacja wersji BIOS-u ..............................................................................................................478
Odczytanie daty BIOS-u....................................................................................................................479
Tworzenie kopii zapasowej BIOS-u ..................................................................................................479
Tworzenie kopii zapasowej konfiguracji CMOS BIOS.....................................................................480
Ukady Flash BIOS............................................................................................................................481
Adresy pamici CMOS RAM pyty gwnej .....................................................................................486
Wymiana ukadu BIOS ROM............................................................................................................488
BIOS i problemy zwizane z rokiem 2000 ........................................................................................489
rodowisko przeduruchomieniowe..........................................................................................................489
Omwienie ustawie CMOS ...................................................................................................................491
Uruchomienie i dostp do programu BIOS Setup .............................................................................491
Menu programu BIOS Setup .............................................................................................................492
Menu Maintenance ............................................................................................................................493
Menu Main ........................................................................................................................................493
Menu Advanced.................................................................................................................................495
Menu Security ...................................................................................................................................506
Menu Power Management.................................................................................................................508
Menu Boot (kolejno uycia urzdze inicjalizujcych)..................................................................509
Menu Exit..........................................................................................................................................510
Dodatkowe opcje programu BIOS Setup...........................................................................................511
BIOS Plug and Play .................................................................................................................................513
Numery identyfikacyjne urzdze PnP..............................................................................................513
ACPI..................................................................................................................................................513
Inicjalizacja urzdzenia PnP ..............................................................................................................514
Komunikaty bdw BIOS-u ...................................................................................................................515
Podstawowe tekstowe komunikaty o bdach generowane przez BIOS w trakcie inicjalizacji .........516
Komunikaty ROM BIOS informujce o niepowodzeniu inicjalizacji systemu operacyjnego
(nieodnalezieniu poprawnego rekordu MBR) .................................................................................516
Rozdzia 6. Pami .............................................................................................................521
Podstawowe wiadomoci o pamici.........................................................................................................521
ROM..................................................................................................................................................523
DRAM ...............................................................................................................................................524
Pami podrczna SRAM..................................................................................................................525
Typy pamici RAM .................................................................................................................................529
FPM (Fast Page Mode) DRAM .........................................................................................................533
EDO (Extended Data Out) RAM.......................................................................................................534
SDRAM.............................................................................................................................................535
DDR SDRAM ...................................................................................................................................537
DDR2 SDRAM .................................................................................................................................538
RDRAM ............................................................................................................................................539
Spis treci
13
Moduy pamici .......................................................................................................................................542

Moduy SIMM, DIMM i RIMM .......................................................................................................543
Rozmieszczenie kocwek moduu SIMM .......................................................................................548
Rozmieszczenie kocwek moduu DIMM.......................................................................................551
Rozmieszczenie kocwek moduu DDR DIMM .............................................................................553
Rozmieszczenie kocwek moduu DDR2 DIMM ...........................................................................555
Rozmieszczenie kocwek moduu RIMM.......................................................................................557
Pojemno i organizacja fizycznej pamici RAM .............................................................................560
Banki pamici....................................................................................................................................563
Szybko moduw pamici ..............................................................................................................564
Zoto lub cyna....................................................................................................................................565
Kontrola parzystoci i kod korekcji bdw ECC..............................................................................568
Rozszerzanie pamici komputera.............................................................................................................576
Moliwe strategie rozszerzania pamici ............................................................................................576
Wybr i instalacja pamici ................................................................................................................577
Rozwizywanie problemw zwizanych z pamici ...............................................................................582
Procedura identyfikujca defekt pamici...........................................................................................585
Organizacja logiczna pamici komputera ................................................................................................587
Pami konwencjonalna (podstawowa) .............................................................................................589
Pami grna (UMA) ........................................................................................................................590
Pami powyej pierwszego megabajta (extended memory).............................................................596
Zapobieganie konfliktom pomidzy obszarami pamici ROM BIOS i ich nakadaniu si................598
Cieniowanie pamici ROM (ROM shadowing).................................................................................599
Cakowita wielko pamici a pami dostpna dla programw .......................................................599
Konfiguracja i optymalizacja pamici kart ........................................................................................600
Rozdzia 7. Interfejs ATA/IDE ..............................................................................................603
Omwienie interfejsu IDE .......................................................................................................................603
Poprzednicy IDE ...............................................................................................................................603
Rodowd interfejsu IDE....................................................................................................................604
Wersje magistrali IDE .......................................................................................................................605
Rodowd interfejsu ATA ..................................................................................................................606
Standardy ATA........................................................................................................................................608
ATA-1 ...............................................................................................................................................609
ATA-2 ...............................................................................................................................................609
ATA-3 ...............................................................................................................................................610
ATA/ATAPI-4...................................................................................................................................611
ATA/ATAPI-5...................................................................................................................................612
ATA/ATAPI-6...................................................................................................................................613
ATA/ATAPI-7...................................................................................................................................614
SATA/ATAPI-8 ................................................................................................................................614
Interfejs rwnolegy ATA........................................................................................................................615
Zcze rwnolege ATA ....................................................................................................................615
Kabel danych rwnolegego interfejsu ATA .....................................................................................617
Kable dusze i zaokrglone...........................................................................................................619
Sygnay rwnolegego interfejsu ATA ..............................................................................................620
Konfiguracja z dwoma dyskami ATA ...............................................................................................620
Tryby przesyu danych PIO rwnolegego interfejsu ATA ...............................................................623
Tryby DMA rwnolegego interfejsu ATA .......................................................................................623
Interfejs Serial ATA.................................................................................................................................625
Zcza i kable Serial ATA .................................................................................................................626
Konfiguracja urzdze Serial ATA ...................................................................................................627
Serial ATA II.....................................................................................................................................629
Advanced Host Controller Interface ..................................................................................................630
Transfery danych interfejsu Serial ATA............................................................................................630
14
Funkcje interfejsu ATA ...........................................................................................................................631

Polecenia ATA ..................................................................................................................................631
ATA Security Mode ..........................................................................................................................632
Host Protected Area...........................................................................................................................633
Interfejs pakietowy ATA ...................................................................................................................634
Ograniczenia pojemnoci dysku ATA .....................................................................................................635
Prefiksy dla wielokrotnoci dziesitnych i binarnych........................................................................635
Ograniczenia BIOS-u ........................................................................................................................635
CHS kontra LBA ...............................................................................................................................637
Konwersje CHS-LBA i LBA-CHS....................................................................................................638
Polecenia BIOS a polecenia ATA......................................................................................................639
Ograniczenia CHS (bariera 528 MB) ................................................................................................640
Translacja CHS (amanie bariery 528 MB) .......................................................................................641
Bariera 2,1 GB...................................................................................................................................643
Bariera 4,2 GB...................................................................................................................................643
Translacja korzystajca z LBA ..........................................................................................................645
Bariera 8,4 GB...................................................................................................................................647
Bariera 137 GB i powyej .................................................................................................................648
Ograniczenia zwizane z systemami operacyjnymi i innym oprogramowaniem...............................650
ATA RAID ..............................................................................................................................................651
Rozdzia 8. Interfejs SCSI ....................................................................................................655
Small Computer System Interface ...........................................................................................................655
SCSI kontra ATA ..............................................................................................................................657
Historia i budowa dyskw twardych SCSI ........................................................................................657
Standard SCSI ANSI ...............................................................................................................................661
SCSI-1 .....................................................................................................................................................663
SCSI-2 .....................................................................................................................................................663
SCSI-3 .....................................................................................................................................................666
SPI lub Ultra SCSI.............................................................................................................................667
SPI-2 i Ultra2 SCSI ...........................................................................................................................667
SPI-3 lub Ultra3 SCSI (Ultra160)......................................................................................................670
Serial Attached SCSI .........................................................................................................................673
Macierze dyskowe RAID ..................................................................................................................674
Fibre Channel SCSI...........................................................................................................................674
iSCSI .................................................................................................................................................675
Kable i zcza SCSI .................................................................................................................................675
Funkcje pinw zczy i kabli rwnolegego interfejsu SCSI ...................................................................678
Kable i zcza asymetrycznego SCSI ................................................................................................678
Sygnay High Voltage Differential SCSI...........................................................................................680
Ekspandery ........................................................................................................................................682
Zakaczanie magistrali ......................................................................................................................683
Konfiguracja napdu SCSI ......................................................................................................................684
Polecenie Start on Command (opnione uruchamianie) ..................................................................687
Parzysto SCSI.................................................................................................................................687
Zasilanie terminatorw ......................................................................................................................687
Negocjacja synchroniczna .................................................................................................................688
Plug and Play SCSI..................................................................................................................................688
Rozwizywanie problemw z konfiguracj SCSI....................................................................................689
Porwnanie wydajnoci interfejsw SCSI i ATA zalety i ograniczenia .............................................690
Zalecane host adaptery SCSI, kable i terminatory ...................................................................................691
Spis treci
15
Rozdzia 9. wiat urzdze o zapisie magnetycznym..............................................................693

Zapis magnetyczny ..................................................................................................................................693
Historia zapisu magnetycznego ...............................................................................................................694
Wykorzystanie pl magnetycznych do przechowywania danych ............................................................694
Rodzaje gowic odczytujco-zapisujcych...............................................................................................698
Gowice ferrytowe .............................................................................................................................698
Gowice Metal-In-Gap.......................................................................................................................699
Gowice cienkowarstwowe ................................................................................................................699
Gowice magnetorezystywne.............................................................................................................699
Gowice magnetorezystywne drugiej generacji (GMR).....................................................................701
Zapis prostopady ..............................................................................................................................702
lizgacze gowic ......................................................................................................................................703
Schematy kodowania danych...................................................................................................................705
Kodowanie FM..................................................................................................................................706
Kodowanie MFM ..............................................................................................................................706
Kodowanie RLL ................................................................................................................................707
Porwnanie schematw kodowania .........................................................................................................708
Dekodery Partial-Response, Maximum-Likehood...................................................................................709
Mierzenie pojemnoci..............................................................................................................................710
Gsto powierzchniowa .........................................................................................................................710
Zwikszanie gstoci powierzchniowej za pomoc czarodziejskiego pyu ....................................713
Rozdzia 10. Dyski twarde ...................................................................................................715
Definicja dysku twardego ........................................................................................................................715
Rozwj dyskw twardych........................................................................................................................716
Dziaanie dysku twardego........................................................................................................................717
Analogia obrazujca technologi dyskw twardych..........................................................................718
cieki i sektory ................................................................................................................................719
Formatowanie dysku..........................................................................................................................722
Podstawowe czci dysku twardego ........................................................................................................726
Talerze dysku twardego (dyski).........................................................................................................727
Noniki zapisu ...................................................................................................................................728
Gowice odczytujco-zapisujce........................................................................................................730
Mechanizm pozycjonera gowicy ......................................................................................................731
Filtry powietrzne ...............................................................................................................................738
Aklimatyzacja termiczna dyskw ......................................................................................................739
Silniki ................................................................................................................................................740
Pytka z ukadami logicznymi............................................................................................................741
Kable i zcza ....................................................................................................................................741
Elementy konfiguracyjne...................................................................................................................742
Pyta czoowa lub ramka....................................................................................................................742
Wasnoci dysku twardego ......................................................................................................................743
Pojemno .........................................................................................................................................743
Wydajno .........................................................................................................................................746
Niezawodno ...................................................................................................................................751
Cena...................................................................................................................................................754
Rozdzia 11. Napdy dyskietek ............................................................................................755
Podstawowe informacje na temat dyskietek ............................................................................................755
Interfejsy napdu dyskietek .....................................................................................................................756
Elementy napdu .....................................................................................................................................756
Gowice odczytujco-zapisujce........................................................................................................756
Pozycjoner dysku...............................................................................................................................759
Silnik napdowy ................................................................................................................................759
Pyta z ukadami ................................................................................................................................760
16
Kontroler ...........................................................................................................................................760
Pyta czoowa.....................................................................................................................................761
Zcza ................................................................................................................................................761
Kabel kontrolera napdu dyskietek....................................................................................................762
Fizyczna specyfikacja dyskietek i ich dziaanie.......................................................................................765
Sposb wykorzystania dyskietki przez system operacyjny................................................................765
Cylindry.............................................................................................................................................767
Klastry lub jednostki alokacji ............................................................................................................767
Sygna Disk Change ..........................................................................................................................767
Typy napdw dyskietek .........................................................................................................................768
Napdy 1,44 MB 3,5 cala ..................................................................................................................768
Inne typy napdw dyskietek ............................................................................................................769
Budowa dyskietki 3,5 cala .......................................................................................................................770
Specyfikacja typw nonikw dyskietek ...........................................................................................771
rodki ostronoci przy obsudze dyskietek i napdw dyskietek.....................................................771
Lotniskowe urzdzenia rentgenowskie i wykrywacze metalu ...........................................................772
Procedury instalacji napdw ..................................................................................................................773
Rozdzia 12. Noniki wymienne o duej pojemnoci ...............................................................775
Rola napdw nonikw wymiennych.....................................................................................................775
Dodatkowa pami dyskowa .............................................................................................................775
Tworzenie kopii zapasowych.............................................................................................................776
Porwnanie technologii zapisu danych na dyskach, tamach i w pamici Flash .....................................776
Dyski magnetyczne............................................................................................................................777
Tama magnetyczna ..........................................................................................................................777
Pamici Flash ....................................................................................................................................777
Interfejsy dla napdw nonikw wymiennych .......................................................................................777
Przegld napdw wymiennych nonikw magnetycznych ....................................................................778
Iomega Zip ........................................................................................................................................779
LS-120 i LS-240 SuperDisk ..............................................................................................................780
Napdy dyskw wymiennych o pojemnoci dysku twardego..................................................................780
Osierocone napdy dyskw wymiennych ............................................................................................781
Napdy magnetooptyczne........................................................................................................................781
Technologia magnetooptyczna ..........................................................................................................781
Porwnanie MO do czystych nonikw magnetycznych ...............................................................782
Kluczowe kryteria wyboru napdu wymiennych nonikw ..............................................................783
Urzdzenia z kartami pamici Flash ........................................................................................................784
Jak dziaa pami Flash? ...................................................................................................................784
Typy pamici Flash ...........................................................................................................................784
Przenoszenie danych z pamici Flash do komputera .........................................................................789
Technologia Microdrive ..........................................................................................................................791
Napdy tam ............................................................................................................................................791
Alternatywne do napdw tam urzdzenia korzystajce z dysku twardego .....................................793
Wady napdw tam..........................................................................................................................793
Zalety napdw tam .........................................................................................................................794
Najczciej stosowane standardy napdw tam ...............................................................................794
Porwnanie technologii tworzenia kopii na tamach.........................................................................800
Wybr odpowiedniego napdu tam..................................................................................................800
Instalacja napdu tam.......................................................................................................................803
Oprogramowanie do obsugi napdw tam ......................................................................................803
Rozwizywanie problemw z napdami tam ...................................................................................804
Poprawianie nacigu tamy ...............................................................................................................806
Spis treci
17
Rozdzia 13. Pamici optyczne.............................................................................................807

Technologie optyczne ..............................................................................................................................807
Dyski optyczne CD..................................................................................................................................808
Krtka historia dysku CD ..................................................................................................................808
Technologia i budowa dysku CD-ROM ............................................................................................809
Zasady obchodzenia si z nonikami optycznymi .............................................................................820
DVD ........................................................................................................................................................821
Historia DVD ....................................................................................................................................822
Technologia i budowa dysku DVD ...................................................................................................822
cieki i sektory DVD.......................................................................................................................823
Obsuga bdw .................................................................................................................................827
Pojemno DVD (strony i warstwy) ..................................................................................................828
Kodowanie danych na dysku .............................................................................................................831
Dyski Blu-ray...........................................................................................................................................831
HD-DVD .................................................................................................................................................833
Formaty dyskw optycznych ...................................................................................................................833
Formaty napdw i pyt CD ..............................................................................................................833
Systemy plikw CD-ROM ................................................................................................................843
Standardy i formaty DVD..................................................................................................................848
Zabezpieczenia przed kopiowaniem ..................................................................................................851
Napdy CD i DVD specyfikacje .........................................................................................................854
Specyfikacja wydajnoci ...................................................................................................................854
Interfejsy............................................................................................................................................862
Mechanizm adujcy..........................................................................................................................865
Inne wasnoci napdw ....................................................................................................................866
Zapisywalne dyski CD.............................................................................................................................867
CD-R .................................................................................................................................................868
CD-RW..............................................................................................................................................872
Specyfikacja MultiRead ....................................................................................................................874
Jak niezawodnie zapisywa dyski CD? .............................................................................................876
Programy do zapisu CD.....................................................................................................................879
Cyfrowy odczyt dwiku...................................................................................................................880
Dyski CD-R i CD-RW tylko do zapisu muzyki .............................................................................882
Zabezpieczenie przed kopiowaniem CD............................................................................................882
Standardy zapisywalnych dyskw DVD..................................................................................................883
DVD-RAM........................................................................................................................................884
DVD-R ..............................................................................................................................................886
DVD-RW...........................................................................................................................................886
DVD+RW..........................................................................................................................................887
Wieloformatowe napdy wielokrotnego zapisu.................................................................................890
Instalacja i obsuga napdw CD i DVD oraz wsppracujcego z nimi oprogramowania .....................890
adowanie systemu z dyskietki z obsug napdu CD/DVD...................................................................891
Napdy rozruchowe CD i DVD El Torito ....................................................................................893
Tworzenie ratunkowego dysku CD ...................................................................................................893
Tworzenie startowego ratunkowego dysku CD/DVD .......................................................................894
Wykrywanie usterek w napdach optycznych .........................................................................................894
Aktualizowanie oprogramowania sprztowego napdu CD-RW lub DVD z moliwoci
wielokrotnego zapisu ......................................................................................................................897
Rozdzia 14. Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw.................................................901
Rne typy napdw dyskw ..................................................................................................................901
Procedura instalowania dysku twardego ..................................................................................................901
Konfigurowanie dysku ......................................................................................................................902
Konfigurowanie kontrolera dysku .....................................................................................................902
18
Fizyczna instalacja dysku ..................................................................................................................904

Konfigurowanie komputera do wsppracy z dyskiem......................................................................910
Formatowanie dysku................................................................................................................................910
Formatowanie niskiego poziomu (Low-Level Formatting) ...............................................................911
Zakadanie partycji na dysku .............................................................................................................913
Formatowanie wysokiego poziomu ...................................................................................................921
Ograniczenia programw FDISK i FORMAT...................................................................................922
Wymiana dysku twardego........................................................................................................................924
Migracja w rodowisku MS-DOS......................................................................................................924
Migracja w rodowisku 9x/Me ..........................................................................................................924
Rozwizywanie problemw z dyskiem twardym.....................................................................................925
Testowanie dysku ..............................................................................................................................926
Instalowanie napdu dyskw optycznych ................................................................................................926
Konflikty midzy urzdzeniami.........................................................................................................927
Konfigurowanie stacji dyskw ..........................................................................................................927
Przyczanie stacji zewntrznej (SCSI) .............................................................................................929
Przyczanie stacji wewntrznej ........................................................................................................930
Wewntrzny kabel SCSI i zcze krawdziowe.................................................................................930
acuchy SCSI wewntrzny i zewntrzny ...................................................................................931
Instalowanie stacji dyskietek ...................................................................................................................932
Rozdzia 15. Podsystem graficzny ........................................................................................935
Sposoby wywietlania obrazu..................................................................................................................935
Budowa monitorw komputerowych.................................................................................................935
DVI cyfrowa komunikacja z monitorem ......................................................................................937
Wywietlacze ciekokrystaliczne (LCD) ...........................................................................................938
Projektory LCD i DLP.......................................................................................................................944
Wywietlacze plazmowe ...................................................................................................................945
Typy kart graficznych........................................................................................................................945
Kryteria wyboru monitora .......................................................................................................................946
Waciwy rozmiar..............................................................................................................................947
Rozdzielczo ....................................................................................................................................948
Wielko piksela (monitory kineskopowe)........................................................................................950
Jasno i kontrast obrazu (panele LCD) ............................................................................................952
Przeplot..............................................................................................................................................952
Zarzdzanie energi i normy bezpieczestwa....................................................................................952
Czstotliwoci....................................................................................................................................955
Regulacja obrazu ...............................................................................................................................958
Testowanie monitora .........................................................................................................................959
Konserwacja monitora .............................................................................................................................960
Karty graficzne ........................................................................................................................................961
Starsze odmiany kart graficznych......................................................................................................962
Wspczesne karty graficzne .............................................................................................................962
Super VGA ........................................................................................................................................963
Standardy SVGA wyznaczone przez VESA......................................................................................964
Karta zintegrowana i chipset pyty gwnej.......................................................................................964
Elementy karty graficznej..................................................................................................................966
Identyfikacja chipsetw graficznych i pyty gwnej ........................................................................968
Pami RAM karty graficznej ...........................................................................................................969
Konwerter cyfrowo-analogowy (DAC) .............................................................................................973
Magistrala rozszerze ........................................................................................................................974
Program obsugi karty graficznej.......................................................................................................976
Obsuga wielu monitorw..................................................................................................................978
Spis treci
19
Akceleratory grafiki 3D ...........................................................................................................................981

Jak dziaaj akceleratory 3D? ............................................................................................................981
Popularne techniki 3D .......................................................................................................................983
Zaawansowane techniki 3D...............................................................................................................984
Interfejsy programowania aplikacji ...................................................................................................987
Chipsety 3D.......................................................................................................................................988
Rozbudowa i wymiana karty graficznej...................................................................................................992
Tuner TV i urzdzenie przechwytywania wideo ...............................................................................992
Gwarancja i serwis.............................................................................................................................993
Porwnywanie kart graficznych o tym samym chipsecie ..................................................................993
Karty graficzne w zastosowaniach multimedialnych ...............................................................................993
Wewntrzne zcza wideo .................................................................................................................994
Wyjcie wideo ...................................................................................................................................995
Urzdzenia do przechwytywania wideo ............................................................................................996
Karty wideo .......................................................................................................................................996
Problemy z kart graficzn lub monitorem ..............................................................................................999
Rozwizywanie problemw z monitorami ......................................................................................1001
Rozwizywanie problemw z kartami graficznymi i ich sterownikami ..........................................1002
Rozdzia 16. Podsystem audio ...........................................................................................1005
Wczesne karty audio..............................................................................................................................1005
Zgodno z Sound Blaster Pro.........................................................................................................1006
Karty audio i DirectX ......................................................................................................................1006
PC i multimedia przegld historyczny ..............................................................................................1007
Cechy karty audio ..................................................................................................................................1007
Zcza podstawowe..........................................................................................................................1007
Zcza dodatkowe ............................................................................................................................1010
Regulacja gonoci .........................................................................................................................1014
Obsuga standardu MIDI .................................................................................................................1014
Kompresja danych ...........................................................................................................................1015
Uniwersalne cyfrowe procesory sygnaowe ....................................................................................1016
Programy obsugi.............................................................................................................................1016
Wybr karty audio .................................................................................................................................1017
Gry...................................................................................................................................................1017
Filmy DVD......................................................................................................................................1018
Rozpoznawanie mowy i sterowanie gosem ....................................................................................1019
Twrcy zapisu dwikowego...........................................................................................................1019
Odtwarzanie i zapisywanie plikw dwikowych .................................................................................1020
Pojcia i terminy ....................................................................................................................................1021
Struktura dwiku............................................................................................................................1021
Okrelanie jakoci karty audio.........................................................................................................1021
Prbkowanie....................................................................................................................................1022
Przegld producentw............................................................................................................................1023
Producenci chipsetw sprzedajcy wasne karty .............................................................................1023
Producenci chipsetw ......................................................................................................................1025
Chipsety pyt gwnych ze zintegrowanymi ukadami audio ..........................................................1026
AOpen TubeSound ..........................................................................................................................1028
Dwik 3D.............................................................................................................................................1029
Dwik pozycyjny ...........................................................................................................................1029
Przetwarzanie dwiku 3D ..............................................................................................................1031
Zgodno z DirectX.........................................................................................................................1031
Instalowanie karty dwikowej .......................................................................................................1031
Przyczenie gonikw i koczenie instalacji.................................................................................1033
Zestaw stereo zamiast gonikw ....................................................................................................1033
20
Problemy z kart dwikow .................................................................................................................1035

Konflikty zasobw...........................................................................................................................1035
Inne problemy z kart lub zintegrowanym ukadem dwikowym..................................................1035
Goniki .................................................................................................................................................1039
Dwik kinowy i dwik otoczenia (surround)............................................................................1041
Mikrofony..............................................................................................................................................1042
Rozdzia 17. Porty wejcia-wyjcia od szeregowego i rwnolegego do IEEE 1394 i USB.....1043
Wprowadzenie .......................................................................................................................................1043
USB i IEEE 1394 (i.Link/FireWire) ......................................................................................................1043
Dlaczego szeregowe? ......................................................................................................................1043
Universal Serial Bus (USB).............................................................................................................1044
IEEE 1394 .......................................................................................................................................1053
Porwnanie IEEE 1394 i USB 1.1/2.0............................................................................................. 1057
Standardowe porty szeregowe i rwnolege...........................................................................................1058
Porty szeregowe.....................................................................................................................................1058
Typowe lokalizacje portw szeregowych ........................................................................................1059
Ukady UART .................................................................................................................................1061
Karty portw szeregowych o duej szybkoci .................................................................................1063
Porty szeregowe na pycie gwnej..................................................................................................1063
Konfiguracja portu szeregowego .....................................................................................................1064
Testowanie portw szeregowych.....................................................................................................1065
Porty rwnolege....................................................................................................................................1067
Standard portu szeregowego IEEE 1284 .........................................................................................1068
Instalowanie portw EPP i ECP ......................................................................................................1071
Konfiguracja portu rwnolegego....................................................................................................1071
czenie komputerw przy uyciu portw szeregowych lub rwnolegych....................................1072
Konwertery port rwnolegy-SCSI ..................................................................................................1074
Testowanie portw rwnolegych....................................................................................................1074
Rozdzia 18. Urzdzenia wejciowe ....................................................................................1075
Klawiatury .............................................................................................................................................1075
Klawiatura rozszerzona (101 lub 102 klawisze) ..............................................................................1075
Klawiatura Windows (104 klawisze)...............................................................................................1076
Klawiatury USB ..............................................................................................................................1078
Klawiatury komputerw przenonych .............................................................................................1079
Opcja Num Lock .............................................................................................................................1080
Konstrukcja klawiatur............................................................................................................................1081
Przeczniki .....................................................................................................................................1081
Interfejs klawiatury..........................................................................................................................1085
Automatyczne powtarzanie wcini...............................................................................................1087
Numery i odpowiedniki kodowe klawiszy.......................................................................................1087
Ukad klawiatury midzynarodowej ................................................................................................1088
Zcza klawiatury i myszy ...............................................................................................................1088
Klawiatury specjalne .......................................................................................................................1090
Naprawianie i rozwizywanie problemw zwizanych z klawiatur.....................................................1091
Czyszczenie klawiatury ...................................................................................................................1092
Wybr klawiatury ..................................................................................................................................1093
Urzdzenia wskazujce..........................................................................................................................1094
Mysz kulkowa .................................................................................................................................1095
Mysz optyczna.................................................................................................................................1096
Interfejsy urzdze wskazujcych ...................................................................................................1098
Problemy z mysz............................................................................................................................1100
Pokrta............................................................................................................................................1102
TrackPoint II/III/IV .........................................................................................................................1102
Alternatywy dla myszy i trackpointu...............................................................................................1105
Spis treci
21
Trackballe........................................................................................................................................1106
3M Ergonomic Mouse .....................................................................................................................1106
Urzdzenia wejciowe gier ....................................................................................................................1107
Joysticki analogowe i port gier ........................................................................................................1107
Port USB jako port gier ...................................................................................................................1107
Zgodno .........................................................................................................................................1108
Bezprzewodowe urzdzenia wejciowe .................................................................................................1108
Dziaanie bezprzewodowych urzdze wejciowych ......................................................................1108
Korzystanie z bezprzewodowych urzdze wskazujcych ..............................................................1111
Problemy z urzdzeniami bezprzewodowymi .................................................................................1112
Rozdzia 19. Internet.........................................................................................................1113
Sie internet a sie LAN ........................................................................................................................1113
Dostp szerokopasmowy a dostp modemowy................................................................................1114
Dostp szerokopasmowy typy pocze .....................................................................................1115
Wiksza szybko = mniej wolnoci ...............................................................................................1115
Sieci komputerowe telewizji kablowej ..................................................................................................1116
Modem kablowy ..............................................................................................................................1116
Sie telewizji kablowej ....................................................................................................................1116
Pasmo przenoszenia telewizji kablowej...........................................................................................1118
Wydajno sieci kablowych ............................................................................................................1119
Zabezpieczenia pocze CATV .....................................................................................................1120
Digital Subscriber Line (DSL)...............................................................................................................1120
Zasada dziaania DSL......................................................................................................................1121
Kto moe uywa DSL? ..................................................................................................................1121
Podstawowe odmiany DSL..............................................................................................................1122
Ceny DSL ........................................................................................................................................1124
Zabezpieczenia komunikacji DSL ...................................................................................................1124
Problemy techniczne........................................................................................................................1125
Stacjonarne poczenia bezprzewodowe................................................................................................1125
Poczenia satelitarne DirecWAY i StarBand................................................................................... 1126
DirecWAY.......................................................................................................................................1126
StarBand ..........................................................................................................................................1127
Rzeczywista wydajno poczenia satelitarnego............................................................................1127
Integrated Services Digital Network (ISDN) .........................................................................................1128
Jak dziaa ISDN? .............................................................................................................................1128
Zakup usugi ISDN..........................................................................................................................1129
Wyposaenie do komunikacji ISDN................................................................................................ 1130
Porwnywanie wysoko wydajnych usug internetowych.......................................................................1130
Opcja awaryjna................................................................................................................................1132
cza dzierawione................................................................................................................................1132
T1 i T3.............................................................................................................................................1132
Porwnywanie konwencjonalnych usug komunikacyjnych ...........................................................1133
Zabezpieczanie poczenia internetowego .............................................................................................1134
Modemy asynchroniczne .......................................................................................................................1134
Standardy modemowe............................................................................................................................1136
Szybko w bitach i w bodach.........................................................................................................1137
Standardy modulacji ........................................................................................................................1137
Protokoy korekcji bdw...............................................................................................................1139
Standardy kompresji danych............................................................................................................1139
Standardy firmowe ..........................................................................................................................1140
Modemy 56K...................................................................................................................................1140
Ograniczenia pocze 56K.............................................................................................................1141
Standardy 56K.................................................................................................................................1142
Standardy faksmodemw.................................................................................................................1144
Wybr modemu ...............................................................................................................................1144
22
Udostpnianie poczenia internetowego...............................................................................................1148

Brama, serwer proxy, router ........................................................................................................1149
Udostpnianie poczenia przy uyciu routera ................................................................................1149
Problemy z poczeniami internetowymi...............................................................................................1150
Diagnozowanie problemw z poczeniem udostpnianym ............................................................1151
Korzystanie z diod sygnalizacyjnych...............................................................................................1152
Modem nie wybiera numeru ............................................................................................................1152
Komputer zawiesza si po zainstalowaniu lub w trakcie uywania wewntrznego modemu,
adaptera ISDN lub karty sieciowej................................................................................................1153
Komputer nie wykrywa modemu zewntrznego..............................................................................1153
Dwik z gonika modemu.............................................................................................................1154
Rozdzia 20. Sie lokalna (LAN) .........................................................................................1155
Zagadnienia ...........................................................................................................................................1155
Wprowadzenie .......................................................................................................................................1155
Typy sieci ........................................................................................................................................1156
Podstawowe wymagania..................................................................................................................1157
Sieci klient-serwer a sieci rwnorzdne.................................................................................................1157
Sieci klient-serwer ...........................................................................................................................1157
Sieci komputerw rwnorzdnych ..................................................................................................1158
Porwnanie sieci typu klient-serwer i sieci rwnorzdnych ............................................................1159
Przegld protokow sieciowych ...........................................................................................................1159
Ethernet ...........................................................................................................................................1161
Wyposaenie sprztowe sieci.................................................................................................................1162
Karty sieciowe .................................................................................................................................1162
Okablowanie sieci............................................................................................................................1166
Topologie sieci ................................................................................................................................1167
Koncentratory i przeczniki sieci Ethernet .....................................................................................1170
Okablowanie sieci..................................................................................................................................1174
Wybr okablowania.........................................................................................................................1174
Samodzielny monta okablowania ..................................................................................................1176
Standardy sieci bezprzewodowych ........................................................................................................1181
Wi-Fi standard standardu............................................................................................................1182
Urzdzenia sieciowe 802.11 ............................................................................................................1185
Bluetooth .........................................................................................................................................1188
Logiczne topologie sieci bezprzewodowych ...................................................................................1189
Protokoy sieciowe.................................................................................................................................1190
IP i TCP/IP ......................................................................................................................................1190
IPX ..................................................................................................................................................1191
NetBEUI..........................................................................................................................................1192
Inne systemy sieci domowych ...............................................................................................................1192
HomePNA .......................................................................................................................................1192
Sieci korzystajce z instalacji elektrycznej......................................................................................1194
Sieci domowe a sieci Ethernet z okablowaniem UTP......................................................................1195
Instalowanie sieci...................................................................................................................................1196
Karta sieciowa .................................................................................................................................1196
Kable sieciowe i poczenia midzy komputerami ..........................................................................1198
Koncentrator, przecznik, punkt dostpowy...................................................................................1198
Bramy w sieciach nieethernetowych ...............................................................................................1198
Rejestrowanie informacji o sieci......................................................................................................1198
Instalowanie oprogramowania sieciowego ......................................................................................1199
Wskazwki praktyczne ..........................................................................................................................1201
Instalowanie.....................................................................................................................................1201
Udostpnianie zasobw ...................................................................................................................1201
Konfigurowanie zabezpiecze.........................................................................................................1202
Udostpnianie poczenia internetowego......................................................................................... 1202
Spis treci
23
Bezporednie poczenie kablowe .........................................................................................................1202

Rozwizywanie problemw z sieci ......................................................................................................1202
Konfiguracja oprogramowania sieciowego .....................................................................................1202
Awaria sieci .....................................................................................................................................1203
TCP/IP.............................................................................................................................................1203
Rozdzia 21. Zasilacze i obudowy.......................................................................................1205
Jakie znaczenie ma zasilacz? .................................................................................................................1205
Zasada dziaania i funkcje zasilacza ......................................................................................................1205
Napicia dodatnie ............................................................................................................................1205
Napicia ujemne ..............................................................................................................................1206
Sygna Power_Good ........................................................................................................................1207
Format (rozmiar) zasilacza ....................................................................................................................1208
PC/XT..............................................................................................................................................1209
AT/Desk ..........................................................................................................................................1210
AT/Tower ........................................................................................................................................1211
Baby-AT..........................................................................................................................................1211
LPX .................................................................................................................................................1211
ATX.................................................................................................................................................1213
NLX.................................................................................................................................................1214
SFX .................................................................................................................................................1215
Zcza zasilania pyty gwnej...............................................................................................................1217
Zcza AT ........................................................................................................................................1217
Zcze gwne ATX (ATX Main) ................................................................................................... 1218
Zcze pomocnicze ATX (ATX Auxilliary) ....................................................................................1219
ATX12V..........................................................................................................................................1220
Architektura ATX firmy Dell ..........................................................................................................1222
Wyczniki zasilania........................................................................................................................1224
Zcza zasilania urzdze peryferyjnych ...............................................................................................1226
Zcza urzdze peryferyjnych i stacji dyskietek ............................................................................1226
Numery czci .................................................................................................................................1228
Parametry techniczne zasilaczy .............................................................................................................1229
Obcienie zasilacza........................................................................................................................1229
Parametry zasilacza .........................................................................................................................1230
Inne parametry zasilaczy .................................................................................................................1231
Korekcja wspczynnika mocy........................................................................................................1233
Certyfikaty bezpieczestwa zasilaczy..............................................................................................1234
Obliczanie poboru mocy ........................................................................................................................1235
Wczanie i wyczanie zasilania...........................................................................................................1238
Zarzdzanie zasilaniem..........................................................................................................................1239
Komputery Energy Star ...................................................................................................................1240
Advanced Power Management (APM)............................................................................................1240
Advanced Configuration and Power Interface (ACPI) ....................................................................1241
Problemy z zasilaczem...........................................................................................................................1241
Przecienie zasilacza......................................................................................................................1242
Niewystarczajce chodzenie...........................................................................................................1243
Cyfrowy miernik uniwersalny .........................................................................................................1244
Specjalistyczne wyposaenie diagnostyczne ...................................................................................1246
Naprawianie zasilacza............................................................................................................................1247
Kupowanie zasilacza..............................................................................................................................1248
Wybieranie waciwego modelu......................................................................................................1248
Wybr producenta zasilacza ............................................................................................................1248
Obudowa................................................................................................................................................1249
Obudowy specjalne..........................................................................................................................1250
24
Systemy zabezpieczania zasilania..........................................................................................................1250

Eliminatory skokw napicia (filtry przeciwprzepiciowe) ............................................................1252
Eliminatory skokw napicia linii telefonicznej..............................................................................1253
Stabilizatory napicia ......................................................................................................................1253
Podtrzymywanie zasilania ...............................................................................................................1253
Baterie RTC/NVRAM (CMOS RAM) ..................................................................................................1256
Rozdzia 22. Monta i modernizacja komputera...................................................................1259
Podzespoy.............................................................................................................................................1259
Obudowa i zasilacz..........................................................................................................................1260
Procesor...........................................................................................................................................1262
Pyta gwna ....................................................................................................................................1264
Stacja dyskietek i stacje dyskw wymiennych ................................................................................1269
Dyski twarde....................................................................................................................................1269
Stacje dyskw optycznych...............................................................................................................1270
Urzdzenia wejciowe .....................................................................................................................1271
Karta graficzna i monitor.................................................................................................................1272
Karta dwikowa i goniki .............................................................................................................1273
Akcesoria.........................................................................................................................................1273
Zasoby sprztowe komputera i oprogramowanie...................................................................................1275
Monta i demonta podzespow komputera.........................................................................................1276
Przygotowanie .................................................................................................................................1276
Instalowanie pyty gwnej ....................................................................................................................1280
Instalowanie procesora i ukadu chodzenia ....................................................................................1280
Instalowanie moduw pamici .......................................................................................................1282
Montowanie pyty gwnej w obudowie..........................................................................................1283
Podczanie zasilacza ......................................................................................................................1287
Podczanie portw i urzdze ........................................................................................................1289
Instalowanie stacji i dyskw ............................................................................................................1290
Demonta karty graficznej...............................................................................................................1292
Instalowanie karty graficznej i sterownikw ...................................................................................1292
Instalowanie innych kart rozszerze................................................................................................1293
Zakadanie obudowy i podczanie kabli zewntrznych..................................................................1294
Uruchamianie programu konfiguracyjnego BIOS-u pyty gwnej .................................................1294
Problemy z uruchomieniem komputera .................................................................................................1295
Instalowanie systemu operacyjnego.......................................................................................................1295
Zakadanie partycji dysku w przypadku systemw DOS i Windows 9x/Me ...................................1296
Formatowanie dysku w przypadku systemw DOS i Windows 9x/Me...........................................1296
Przygotowanie dysku w przypadku systemu Windows 2000/XP ....................................................1296
adowanie sterownika stacji CD-ROM...........................................................................................1297
Instalacja wanych sterownikw .....................................................................................................1298
Dalsza rozbudowa komputera................................................................................................................1298
Rozdzia 23. Radykalne modyfikacje
przetaktowywanie, chodzenie ciecz i udoskonalanie obudw.........................................1301
Przetaktowywanie..................................................................................................................................1302
Kwarc ..............................................................................................................................................1302
Historia przetaktowywania ..............................................................................................................1304
Zegary w nowoczesnych komputerach PC ......................................................................................1305
Przetaktowywanie w praktyce .........................................................................................................1307
Prdkoci magistrali oraz mnoniki.................................................................................................1308
Chodzenie .............................................................................................................................................1308
Ukady chodzenia ...........................................................................................................................1308
Chodzenie ciecz ............................................................................................................................1316
Obudowy zoptymalizowane termicznie...........................................................................................1320
Spis treci
25
Panele czoowe z portami wejcia-wyjcia oraz innymi akcesoriami ....................................................1327

System FrontX.................................................................................................................................1327
Inne akcesoria przeznaczone do montau w panelach czoowych ...................................................1328
Rozdzia 24. Diagnostyka, testowanie i konserwacja komputera PC.....................................1331
Diagnostyka komputera PC ...................................................................................................................1331
Oprogramowanie diagnostyczne............................................................................................................1331
Test startowy komputera (POST) ....................................................................................................1332
Programy diagnostyczne urzdze ..................................................................................................1343
Uniwersalne programy diagnostyczne ............................................................................................. 1344
Narzdzia diagnostyczne systemu operacyjnego .............................................................................1344
Proces uruchamiania komputera ............................................................................................................1345
Proces uruchamiania si komputera zdarzenia niezalene od systemu operacyjnego.................1345
Proces uruchamiania systemu DOS .................................................................................................1349
Proces uruchamiania si systemu Windows 9x/Me .........................................................................1350
Proces uruchamiania systemu Windows NT/2000/XP ....................................................................1353
Narzdzia suce do serwisowania komputerw PC ............................................................................1353
Narzdzia podrczne........................................................................................................................1354
Bezpieczestwo ...............................................................................................................................1358
Sowo o narzdziach i osprzcie......................................................................................................1359
Urzdzenia testowe..........................................................................................................................1360
Narzdzia dla entuzjastw ...............................................................................................................1365
Konserwacja i dziaania profilaktyczne .................................................................................................1367
Aktywne procedury profilaktyczne..................................................................................................1368
Pasywne procedury profilaktyczne ..................................................................................................1378
Podstawy rozwizywania problemw....................................................................................................1383
Nowoczesne komputery PC bardziej skomplikowane, ale i bardziej niezawodne......................1384
Standardowe czci zamienne .........................................................................................................1385
Naprawia czy wymienia? .............................................................................................................1386
Rozwizywanie problemw przez wymian elementw .................................................................1386
Rozwizywanie problemw za pomoc procedury uruchomieniowej .............................................1387
Problemy pojawiajce si w trakcie przeprowadzania procedury POST .........................................1388
Problemy sprztowe wystpujce po uruchomieniu systemu ..........................................................1389
Problemy z uruchamianiem programw ..........................................................................................1389
Problemy zwizane z kartami rozszerze ........................................................................................1389
Najczciej spotykane problemy .....................................................................................................1390
Rozdzia 25. Systemy plikw i odzyskiwanie danych............................................................1401
Rekordy adujce ...................................................................................................................................1401
Gwny rekord adujcy (MBR) ......................................................................................................1402
Partycje podstawowa i rozszerzona .................................................................................................1403
Rekord adujcy wolumenu .............................................................................................................1408
Obszar danych .................................................................................................................................1415
Cylinder diagnostyczny ...................................................................................................................1415
Systemy plikw .....................................................................................................................................1415
Klastry (jednostki alokacji plikw)..................................................................................................1416
Systemy plikw FAT .............................................................................................................................1416
FAT12 .............................................................................................................................................1417
FAT16 .............................................................................................................................................1418
VFAT i dugie nazwy plikw ..........................................................................................................1420
FAT32 .............................................................................................................................................1423
Przewodnik po systemie plikw FAT.............................................................................................. 1428
Katalogi ...........................................................................................................................................1431
Bdy systemu plikw FAT .............................................................................................................1434
26
System plikw NTFS.............................................................................................................................1437

Architektura NTFS ..........................................................................................................................1440
Zapewnienie zgodnoci w NTFS.....................................................................................................1442
Tworzenie dyskw NTFS ................................................................................................................1443
Narzdzia systemu NTFS ................................................................................................................1443
System plikw HPFS.............................................................................................................................1444
Narzdzia systemu plikw .....................................................................................................................1444
Program RECOVER........................................................................................................................1445
SCANDISK .....................................................................................................................................1445
Defragmentacja dysku .....................................................................................................................1446
Programy innych firm......................................................................................................................1448
Odzyskiwanie danych ............................................................................................................................1450
Odzyskiwanie danych z Kosza systemu Windows ..........................................................................1450
Odzyskiwanie danych spoza Kosza .................................................................................................1450
Odzyskiwanie danych z usunitych partycji i sformatowanych dyskw .........................................1452
Posugiwanie si programem Norton Disk Editor ...........................................................................1455
Odzyskiwanie danych z urzdze z pamici Flash ........................................................................1463
Najczciej spotykane komunikaty o bdach i sposoby postpowania w ich przypadku......................1464
Missing Operating System...............................................................................................................1464
NO ROM BASIC SYSTEM HALTED ......................................................................................1466
Boot Error Press F1 to Retry ...........................................................................................................1466
Invalid Drive Specification..............................................................................................................1466
Invalid Media Type .........................................................................................................................1466
Hard Disk Controller Failure ...........................................................................................................1466
Podstawowe zasady rozwizywania problemw z systemem plikw
w systemach MS-DOS, Windows 9x oraz Windows Me ...................................................................1467
Podstawowe zasady rozwizywania problemw z systemem plikw w systemach Windows 2000/XP ... 1468
Dodatek A Sownik ...........................................................................................................1469
Dodatek B Rozwizywanie problemw indeks .................................................................1555
Dodatek C Lista akronimw i skrtw ................................................................................1581
Skorowidz ........................................................................................................................1597
Rozdzia 14.
Instalowanie
i konfigurowanie
napdw dyskw
Rne typy napdw dyskw
W niniejszym rozdziale omwimy procedury instalowania dyskw twardych, dyskw optycznych (CD i DVD)
stacji dyskietek i napdw tam. Szczegowo przedstawione zostan poszczeglne kroki, poczynajc od ustawiania zworek, poprzez przyczanie kabli, a do montowania dysku w obudowie komputera. Zagbimy si
rwnie w pewne kwestie zwizane z podstawowym oprogramowaniem systemu. Na tym zakoczmy rozdzia
dalsze czynnoci pozostaj cile zwizane z instalowanym systemem operacyjnym.
Wicej informacji o interfejsach dyskw, napdach optycznych, pracy dysku i konfigurowaniu systemu operacyjnego znale mona w nastpujcych rozdziaach:
rozdzia 7., Interfejs ATA/IDE,
rozdzia 8., Interfejs SCSI,
rozdzia 9., wiat urzdze o zapisie magnetycznym,
rozdzia 10., Dyski twarde,
rozdzia 11., Napdy dyskietek,
rozdzia 12., Noniki wymienne o duej pojemnoci,
rozdzia 13., Pamici optyczne,
rozdzia 17., Porty wejcia-wyjcia od szeregowego i rwnolegego do IEEE 1394 i USB.
Mimo e w niniejszym rozdziale opisz wikszo odmian stacji dyskw instalowanych w komputerach PC,
skoncentruj si gwnie na urzdzeniach korzystajcych z interfejsw Parallel ATA (IDE), Serial ATA
(SATA) i SCSI. Urzdzenia USB i FireWire (IEEE 1394) omwione zostan szerzej w rozdziale 17.
Procedura instalowania dysku twardego

Na kolejnych stronach zajmiemy si procedur instalowania dysku twardego jego konfiguracj, montaem
fizycznym i formatowaniem.
902
Instalowanie dysku twardego w komputerze PC obejmuje nastpujce czynnoci:

konfigurowanie dysku,
konfigurowanie kontrolera dysku (jeeli jest stosowany),
montowanie dysku (fizyczne),
konfigurowanie systemu do pracy z dyskiem,
tworzenie partycji (FDISK, DISKPART lub SETUP),
formatowanie wysokiego poziomu (FORMAT lub SETUP).
W trakcie wykonywania tych czynnoci niezbdne s czsto szczegowe informacje o dysku, kontrolerze
dysku i BIOS-ie komputera, jak rwnie innych przyczonych urzdzeniach. Informacje te znajdziemy zazwyczaj w drukowanych opisach doczanych do poszczeglnych podzespow. Ju przy zakupie nowego
sprztu warto zadba o to, aby sprzedawca przekaza komplet oryginalnej dokumentacji urzdze (powszechna jest praktyka przekazywania ich klientom wycznie na danie). Opisy wikszoci nowych urzdze s
w zupenoci wystarczajce do przeprowadzenia omawianych w tym rozdziale procedur.
Czytelnik rwnie dociekliwy jak autor niniejszego podrcznika moe pozyska specyfikacj techniczn od
producenta urzdzenia. Przykadem sytuacji, gdy jest to korzystne, moe by zakup komputera z dyskiem
ATA. Sprzedawca dostarczy wwczas najczciej jedynie podstawowe informacje. Nie mog si one rwna
z opisem, ktry udostpnia producent. Specyfikacje techniczne s standardowo publikowane na witrynach
WWW. Dotyczy to nie tylko dyskw twardych, ale kadego podzespou komputera. Korzystanie z dokumentacji producentw (tzw. dokumentacji OEM) jest podstaw konieczn do zapewnienia wysokiego poziomu
obsugi technicznej komputerw.
Konfigurowanie dysku
Jeszcze przed fizycznym umieszczeniem dysku wewntrz obudowy komputera naley zadba o jego waciw konfiguracj. W przypadku dyskw ATA/IDE oznacza to zasadniczo ustawienie dysku jako master lub
slave. Szczeglnym przypadkiem jest korzystanie z funkcji Cable Select (CS) i specjalnego kabla. W przypadku dyskw SCSI, okrelamy SCSI ID urzdzenia i ewentualnie deklarujemy zakoczenie acucha.
Wymienione wyej czynnoci opisane zostay w podrozdziale Standardy ATA znajdujcym si

na stronie 608 i podrozdziale Small Computer System Interface znajdujcym si na stronie 655.
Napdy SATA nie wymagaj konfigurowania za pomoc zworek. Co prawda niektre tego typu napdy mog dysponowa blokami zworek, ale s one uywane wycznie przez producenta. Kady napd SATA przy
uyciu wasnego kabla jest podczany do kontrolera SATA w konfiguracji punkt-punkt. Nie istnieje napd
nadrzdny (master) i podrzdny (slave), jak w przypadku interfejsu Parallel ATA. W celu zachowania zgodnoci niektre kontrolery SATA emuluj konfiguracje oparte na napdach nadrzdnych i podrzdnych.
Konfigurowanie kontrolera dysku

Starsze dyski twarde korzystay ze specjalnych kart kontrolera dysku, instalowanych w zczu wewntrz komputera. W obecnie stosowanych napdach dyskw ATA, SCSI i SATA kontroler dysku i sam dysk integrowane s w jednej obudowie. Przycze dysku ATA niemal zawsze znajdziemy na pycie gwnej systemu. Do jego konfigurowania wykorzystujemy program BIOS Setup komputera. Kontroler dysku jako osobny element nie istnieje mona wic pomin poniszy opis i przej bezporednio do punktu Fizyczna
instalacja dysku, znajdujcego si dalej w tym rozdziale. Szczeglnym przypadkiem jest sytuacja, w ktrej
interfejs wbudowany w pyt gwn zastpujemy kart ATA/IDE. Jest to korzystne, gdy interfejs standardowy nie obsuguje szybszych trybw pracy dysku (Ultra-ATA/33 Ultra-ATA/133). Podstawowym zaleceniem w sytuacji, gdy dymy do penego wykorzystania moliwoci dysku, jest jednak zakup nowej pyty
gwnej. Zapewni to wiele korzyci dodatkowych przy niewiele wyszych kosztach. Napdy SATA mog zosta podczone w komputerze dysponujcym standardowym interfejsem ATA po zainstalowaniu w nim
karty kontrolera SATA (rysunek 14.1). Jeli pyta gwna komputera zawiera wbudowany kontroler SATA,
nie bdzie potrzebna dodatkowa karta.
Rozdzia 14.
Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw
903
Rysunek 14.1.
W celu
zainstalowania
napdw SATA
w komputerze
posiadajcym
standardowe
kontrolery ATA
naley umieci
w nim kart czc
kontrolery SATA
i ATA (na grze)
lub kart samego
kontrolera SATA
(na dole)
Dyski SCSI wymagaj zainstalowania w komputerze specjalnej karty rozszerze. Produkowane s rwnie
pyty gwne ze zintegrowanym kontrolerem SCSI, nie jest to jednak rozwizanie typowe. Konfigurowanie
kontrolera SCSI to przede wszystkim przydzielenie mu odpowiednich zasobw systemu. Podobnie jak inne
karty rozszerze, kontroler SCSI moe wymaga okrelenia:
adresu pamici ROM (wymagane wycznie przy inicjalizowaniu systemu z dysku SCSI),
numeru przerwania (IRQ),
kanau DMA,
adresu portu wejcia-wyjcia.
Nie wszystkie kontrolery wykorzystuj kady z tych zasobw. W wikszoci przypadkw mechanizm Plug
and Play wspczesnych kontrolerw i systemw komputerowych zapewnia pen automatyzacj procedur
konfiguracyjnych. Odpowiednie ustawienia dobierane s przez komputer samodzielnie, tak aby nie wchodziy
w konflikt z ustawieniami innych urzdze.
Zajrzyj do podrozdziau BIOS Plug and Play znajdujcego si na stronie 513.
Jeeli wykorzystywane urzdzenia lub system operacyjny nie zapewniaj wsppracy z mechanizmami Plug
and Play, niezbdne jest rczne konfigurowanie karty kontrolera. W wielu przypadkach oznacza to wprowadzanie ustawie za pomoc odpowiedniego oprogramowania doczanego do karty. Wci spotyka si rwnie karty konfigurowane przy uyciu zworek lub przecznikw DIP.
Zajrzyj do podrozdziau Zasoby systemowe znajdujcego si na stronie 425.
904
Program obsugi interfejsu ATA jest elementem standardowego BIOS-u komputera PC. Umoliwia uruchamianie komputera przy uyciu zapisanego na dysku twardym oprogramowania. Komputery z interfejsem SATA
zintegrowanym z pyt gwn dysponuj ukadem BIOS obsugujcym standard SATA. W pamici BIOS
zapisane zostay funkcje niezbdne do tego, aby uzyska dostp do dysku twardego, zanim zaadowane zostan do pamici pierwsze pliki systemu operacyjnego. Inaczej jest w przypadku interfejsu SCSI, ktrego obsugi standardowy BIOS komputerw nie zapewnia. Wikszo kontrolerw SCSI jest wic wyposaona we
wasny ukad ROM BIOS umoliwiajcy dyskowi twardemu SCSI przejcie funkcji dysku systemowego.
Mimo e standardowe oprogramowanie obsugi interfejsu ATA zostao wczone do wszystkich odmian systemu Windows, sam interfejs jest najczciej elementem chipsetu pyty gwnej, wczonym do ukadu mostka poudniowego (ang. south bridge) lub kontrolera wejcia-wyjcia (I/O controller hub). Ukady te nie s jednolite, wic czsto korzystne jest zainstalowanie oprogramowania
firmowego, dostarczanego przez producenta pyty gwnej. Jeeli pyta gwna komputera jest nowsza ni stosowany system operacyjny (np. pyta gwna zakupiona od koniec 2002 roku i system
Windows XP), bezporednio po zainstalowaniu Windows naley zadba o zainstalowanie programw
obsugi waciwych dla stosowanego chipsetu. Gdy pyta gwna jest starsza od systemu operacyjnego, mona liczy na obecno odpowiednich programw obsugi na jego dysku instalacyjnym.
Wci jednak warto zainteresowa si najnowszymi wersjami dostpnego oprogramowania.
Korzystanie z BIOS-u kontrolera SCSI jest zazwyczaj dostpne jako opcja. Jeeli dysk SCSI nie jest wykorzystywany jako dysk rozruchowy, BIOS moe pozosta wyczony instalujemy jedynie odpowiedni sterownik urzdzenia. Aby korzysta z dysku SCSI jako podstawowego dysku twardego w systemie, naley wyszuka odpowiedni przecznik, zwork lub opcj w oprogramowaniu karty, oznaczon jako Enable SCSI BIOS
lub podobnie.
Poza podstawow funkcj umoliwiania uruchomienia systemu z dysku SCSI, BIOS kontroler moe zapewnia dodatkowe moliwoci:
formatowanie niskopoziomowe dysku,
okrelanie typu dysku,
konfigurowanie kontrolera,
diagnostyk SCSI,
obsug niestandardowych adresw portw wejcia-wyjcia i numerw IRQ.
Wczony BIOS kontrolera wykorzystuje pewn przestrze adresow pamici grnej (ang. UMA, Upper
Memory Area). Jest to kocowe 384 kB pierwszego megabajta pamici komputera. Owe 384 kB dzielone jest
na trzy obszary po dwa 64-kilobajtowe segmenty kady. Pierwszy i ostatni z tych obszarw wykorzystywane s, odpowiednio, przez ukady karty graficznej i BIOS-u pyty gwnej. Segmenty okrelane jako C000h
i D000h pozostaj zarezerwowane dla pamici ROM kontrolerw, np. kontrolera SCSI.
Nie mona dopuci do tego, aby przestrzenie adresowe pamici UMA rnych wykorzystywanych
w systemie kontrolerw pokryway si. Kady kontroler wyposaony w pami ROM musi korzysta
z osobnego obszaru pamici grnej. W przypadku konfliktw, ustawienia mona korygowa przy
uyciu waciwego dla kontrolera oprogramowania, zworek lub przecznikw.
Fizyczna instalacja dysku

Procedura instalowania dysku twardego w obudowie komputera przebiega podobnie jak w przypadku instalowania stacji CD lub stacji dyskietek. Niezbdne s odpowiednie ruby, wsporniki i ramki montaowe dopasowane do dysku i ukadu obudowy komputera.
Niektre obudowy wymagaj przymocowania do cianek bocznych dysku plastykowych lub metalowych szyn,
ktre umoliwiaj wsunicie dysku w odpowiednie miejsce (patrz rysunek 14.2). Inne modele wyposaone s
we wnki dokadnie dopasowane do wielkoci dysku. Wwczas mocujemy dysk we wnce za pomoc przykrcanych bezporednio do jego bokw rub. Stosowany jest rwnie ukad klatkowy, gdzie dysk mocujemy
Rozdzia 14.
905
Rysunek 14.2.
Typowy dysk
o wielkoci 3,5 cala
z szynami dla wnki
o tym samym
rozmiarze
w metalowej klatce, ktr dopiero pniej umieszczamy w obudowie (patrz rysunek 14.3). W przypadku obudw wymagajcych szyn lub klatki odpowiednie elementy powinny by do nich standardowo doczone. O ile
w obudowie znajdziemy niezbdne elementy, sam monta nie powinien sprawi problemw.
Rysunek 14.3.
Typowy dysk twardy
po umocowaniu
w wyjmowanej klatce
Poniewa napdy ATA, SCSI i SATA wymagaj odmiennych kabli, warto zadba o ich dopasowanie do dysku
i kontrolera. Co wicej, dyski pracujce w trybie ATA-66 i szybszych (do ATA-133) wymagaj specjalnego
80-yowego kabla w formie tamy z funkcj CS. Kabel taki zalecany jest rwnie dla dyskw Ultra-ATA/33,
a moe te by stosowany z dyskami starszymi. Aby okreli rodzaj posiadanego kabla, wystarczy policzy
widoczne na nim karby. Kady z nich odpowiada jednej yle. Dodatkowym wskanikiem moe by oglna
zasada kolorowania przyczy tam 80-yowych niebieskie przycze do pyty gwnej, czarne przycze
dysku master i szare przycze dysku slave.
Gdy pojawia si potrzeba uycia dodatkowych elementw montaowych, nie doczonych do obudowy ani
dysku twardego, mona skorzysta z oferty firm specjalizujcych si w sprzeday wspornikw, kabli i innych
akcesoriw sprztowych. Gdy pojawia si potrzeba umieszczenia dysku o wielkoci 3,5 cala we wnce o rozmiarze 5,25 cala, zachodzi potrzeba skorzystania ze specjalnego typu wspornikw (patrz rysunek 14.4). Wsporniki tego rodzaju s czsto doczane zarwno do dyskw, jak i do obudw komputerw.
906
Rysunek 14.4.
Typowy wspornik
stosowany
do mocowania dysku
o wielkoci 3,5 cala
we wnce 5,25 cala.
Wspornik mocowany
jest do dysku,
a nastpnie
w obudowie,
za pomoc rub
lub szyn
W trakcie przyczania dysku twardego warto wzi pod uwag dugo pocze. Nie jest mi niespodziank, gdy po dokrceniu wszystkich rubek okazuje si, e dostpny kabel jest za krtki.
Mona wwczas umieci dysk w mniej odlegej od przycza pyty gwnej (lub kontrolera) wnce
lub kupi duszy kabel. Normy ATA/IDE nie zezwalaj na stosowanie tam o dugoci przekraczajcej 18 cali (45 cm). Dusze mog nie zapewnia waciwego przenoszenia sygnaw. Jest to szczeglnie istotne, gdy korzystamy z szybkich trybw ATA-33 ATA-133. Zbyt dugi kabel moe by rdem zakce, ktrych efektem bdzie utrata danych na dysku.
Stosowane ramki montaowe nie s jednolite. Warto upewni si, czy dostpne elementy wzajemnie do siebie
pasuj. Jeeli ramka nie jest wymagana, moe by konieczne odczenie jej od dysku.
Do dysku twardego przykrcamy wycznie ruby, ktre otrzymalimy razem z dyskiem. Wiele dyskw wyposaonych jest w specjalne, krtkie ruby o takim samym gwincie jak inne, stosowane do
montowania pozostaych elementw komputera. Nie wolno dopuci do ich zamiany. Wkrcenie
do dysku zbyt dugiej ruby moe doprowadzi do jego uszkodzenia.
Procedur mocowania dysku twardego ATA mona krok po kroku opisa nastpujco:
1. Wyszukujemy w komputerze niewykorzystywane zcze ATA/IDE. Typowe komputery wyposaone
s dwa takie zcza umoliwiajce przyczenie czterech urzdze ATA/IDE.

Jeeli do pierwszego zcza wczeniej przyczone zostay dwa inne urzdzenia, niezbdny moe by
dodatkowy kabel, umoliwiajcy skorzystanie z drugiego zcza.
Dobry wpyw na wydajno urzdze ma przyczanie tych, ktre bd wykorzystywane jednoczenie,
za pomoc osobnych kabli. Gdy w komputerze jest tylko dysk twardy i stacja CD, rwnie warto wykorzysta dwie tamy i dwa przycza na pycie gwnej.
2. Dokadnie sprawdzamy ukad gniazd dysku i sposb przyczania tamy. Kolorowy (czerwony)
brzeg tamy powinien zosta przyczony do styku numer 1 gniazda dysku. Wikszo kabli i gniazd
zapewnia zabezpieczenie przed bdami, nie jest to jednak zasad. Zabezpieczenie zapewnia mog
usunite lub zalepione styki. Stosuje si rwnie karb na zczu. Istotn wskazwk jest to,
e niemal we wszystkich dyskach styk numer 1 jest stykiem najbliszym gniazda zasilania.
3. Konfigurujemy zworki dysku. Jeeli przyczamy dysk ATA/IDE i korzystamy z kabla CS,
niezbdne jest zaoenie zworki CS na kadym z przyczanych dyskw. Inn moliwoci
jest okrelenie jednego dysku jako master, a drugiego jako slave. Niektre starsze dyski rwnie
wymagaj zaoenia zworki CS w sytuacji, gdy dysk konfigurowany jest jako master i do tego
samego kabla przyczone jest inne urzdzenie. W dalszej czci rozdziau pisz o konfigurowaniu
dysku wicej.
Rozdzia 14.
907
Nowsze dyski ATA, pracujce w szybszych trybach Ultra-DMA (ATA-66 ATA-133), wymagaj specjalnego, 80-yowgo kabla, starsze mog korzysta z 40-yowego. Kabel 80-yowy moe by stosowany do przyczania kadego urzdzenia ATA/IDE1, jest to wic jedyny typ tamy zalecany przy
zakupach. Dyski SCSI korzystaj z tam 50-stykowych lub 68-stykowych (szerszych).
4. Ostronie wsuwamy dysk do wybranej wnki. Wikszo dyskw z wyjtkiem niektrych
serwerowych dyskw SCSI o bardzo duej pojemnoci i serii Quantum Bigfoot to dyski
o szerokoci 3,5 cala i wysokoci 1 cala. Jeeli w komputerze nie ma wolnych wnk 3,5-calowych,
po bokach dysku montujemy dodatkowe ramki, zapewniajce jego dopasowanie do wnki 5,25 cala
(patrz rysunek 14.4). Niektre obudowy wymagaj przykrcenia szyn do kadego montowanego
dysku. Mocujemy je do dysku, uywajc doczonych do niego bd do obudowy rub. Zwracamy
uwag na dugo rub zbyt dugie gro uszkodzeniem dysku. Tak przygotowane urzdzenie
wsuwamy do wnki.
Wicej ilustracji zwizanych z montowaniem dysku znajdziemy w rozdziale 22., Monta i modernizacja komputera.
5. Przyczamy kabel danych do gniazda w tylnej czci dysku. Niekiedy wygodniejsze moe by
wykonanie tej czynnoci jeszcze przed umieszczeniem dysku we wnce (krok 4).
6. Przyczamy przewody zasilania. Wikszo dyskw wymaga wikszej odmiany dostpnych
w kadej obudowie wtykw (Molex). Gdy zasilacz komputera wyposaony zosta w zbyt ma
liczb wtykw zasilania, co zdarza si dosy czsto, mona dokupi rozdzielacz (parz rysunek 14.5).
Rysunek 14.5.
Rozdzielacz
przewodw zasilania
7. Wczamy komputer i od razu upewniamy si, czy dysk wydaje charakterystyczne dwiki
sygnalizujce rozpoczcie pracy. Nowoczesne dyski s oczywicie znacznie cichsze ni modele

sprzed lat, wci jednak sycha delikatne pobrzkiwanie, atwe do usyszenia przy uruchamianiu
komputera. Gdy aden odgos nie jest syszalny, sprawdzamy poprawno pocze zarwno
zasilania, jak i kabla danych.
8. Po ponownym uruchomieniu komputera wywoujemy ekran BIOS-u. Najlepszym zaleceniem jest
wybranie opcji autodetekcji (autodetect), o ile jest dostpna. Zapewni ona szybkie skonfigurowanie
dysku przy wykorzystaniu optymalnych parametrw. W przypadku dyskw ATA o pojemnoci
wikszej ni 528 MB (504 MiB) wymagany jest tryb LBA. Ustawienie to wybierane jest automatycznie
w trybie autodetekcji. Dodatkowe opcje dostpne s zazwyczaj w oknie konfiguracji urzdze
peryferyjnych (Peripherals Configuration). Mona w nim ustawi szybko przesyania danych
z dysku, cho standardowo i to ustawienie dobierane jest automatycznie. W przypadku problemw
z autodetekcj, odwoujemy si do opisu dysku. Wikszo dyskw opatrzonych zostaje nalepk, na
ktrej znajdziemy parametry CHS dysku oraz informacje o sposobach ustawiania zworek. W przypadku
nowych komputerw autodetekcja nie powinna jednak zawie. Po zakoczeniu wprowadzania zmian,
wybieramy opcj ich zapisania i koczymy prac programu konfiguracyjnego BIOS-u. Bardziej
szczegowe informacje o tym etapie przygotowywania dysku do pracy przedstawione zostay
w dalszej czci rozdziau w punkcie Konfigurowanie komputera do wsppracy z dyskiem.
1
Oprcz napdw CD-ROM i CD-RW pracujcych maksymalnie w trybie Ultra-DMA33
908
9. Po umieszczeniu w napdzie dysku CD lub dyskietki umoliwiajcej zaadowanie systemu
operacyjnego naley ponownie uruchomi komputer. Jeli zamierzasz zainstalowa system

operacyjny, w trakcie instalacji systemu Windows 98 lub nowszego zostanie automatycznie
wykonana operacja partycjonowania i formatowania dyskw. Moliwe jest te partycjonowanie
i formatowanie dysku przed zainstalowaniem systemu operacyjnego. W tym celu naley skorzysta
z systemowego oprogramowania sucego do partycjonowania.
W przypadku uycia systemw Windows 9x lub Me program FDISK dostpny jest na dysku
rozruchowym systemu operacyjnego. Aby z niego skorzysta, wkadamy dyskietk do stacji,
uruchamiamy komputer, czekamy na znak gotowoci systemu operacyjnego, po czym wpisujemy
i wciskamy ENTER. W systemach Windows 2000 i XP uywane jest polecenie
lub
narzdzie Zarzdzanie dyskami (Disk Management).
Zajrzyj do podrozdziau Standardy ATA znajdujcego si na stronie 608 oraz podrozdziau Small Computer
System Interface znajdujcego si na stronie 655.
Fizyczna instalacja napdw SATA

Procedura instalacji napdu SATA, rnica si od schematu instalacji napdu ATA, skada si z nastpujcych krokw:
1. Naley sprawdzi, czy w komputerze dostpne jest wolne zcze SATA. Niektre nowe komputery
i pyty gwne dysponuj jednym lub dwoma takimi zczami, ale w przypadku wikszoci
systemw moe by konieczne zainstalowanie dodatkowej karty kontrolera SATA. Jeli tak jest,
naley zapozna si z instrukcj doczon do kontrolera i poszuka w niej opisu instalacji karty
i sterownika.
2. Do kontrolera SATA naley podczy kabel danych napdu SATA. Kabel ten moe by poczony
z kablem zasilania napdu SATA lub by poprowadzony oddzielnie. Jeli oba kable s niezalene,
dowolny z kocw kabla danych moe zosta podczony do napdu lub kontrolera (rysunek 14.6).
3. Napd naley ostronie umieci we wnce waciwego rozmiaru, podobnie jak w kroku 4.
procedury instalacji kontrolera ATA, zawartej w poprzednim punkcie.
4. Jeli napd i kabel nie s montowane rwnoczenie, zcze kabla danych naley podczy z tyu
napdu SATA. W tym przypadku kabel naley podczy przed umieszczeniem i zamocowaniem
napdu we wnce.
5. Do napdu naley podczy odpowiednie zcze zasilania. Ze wzgldu na to, e wikszo zasilaczy
nie posiada zcza zasilania SATA, w przypadku niedoczenia kabla zasilania do napdu moe by
konieczne nabycie konwertera firmy Molex, zamieniajcego zcze zasilania 12V na zcze SATA.
Konwerter czy standardowe 4-kocwkowe zcze zasilania Molex ze zczem zasilania SATA.
Od tego miejsca reszta instalacji wyglda tak samo, jak w przypadku standardowego napdu ATA.
Fizyczna instalacja napdw SCSI

Procedura instalacji napdu SCSI, rnica si od schematu instalacji napdu ATA, skada si z nastpujcych krokw:
1. Jeli pyta gwna nie jest zintegrowana z kontrolerem SCSI, naley poszuka go w komputerze.
Jeli do kontrolera SCSI podczono ju kabel, naley sprawdzi, czy dostpne jest wolne zcze.
Jeli jednak do kontrolera SCSI nie podczono jeszcze kabla, trzeba to zrobi, pamitajc
o odpowiednim ustawieniu kocwek.
2. Naley sprawdzi, czy napd SCSI zosta tak skonfigurowany, aby uywa niepowtarzalnego
identyfikatora urzdzenia SCSI. Zwykle w tym celu z tyu napdu ustawia si odpowiednio zworki.
3. W zalenoci od tego, czy napd jest jedynym wewntrznym napdem (terminator w pozycji
wczonej), czy jest podczany do kabla jako kolejny (dla istniejcego dysku terminator w pozycji
wyczonej, natomiast dla nowego w pozycji wczonej), naley odpowiednio ustawi zworki
terminatorw.
Rozdzia 14.
Rysunek 14.6.
Kable danych
i zasilania SATA
mog by oddzielne
(na grze)
lub poczone,
tworzc
ukszatowany
element (na dole)
4. Napd naley ostronie umieci we wnce odpowiedniego rozmiaru, podobnie jak w kroku 4.
procedury instalacji kontrolera ATA.

5. Jeli napd i kabel nie s montowane jednoczenie, zcze kabla danych naley podczy z tyu
napdu SCSI. W tym przypadku kabel naley podczy przed umieszczeniem i zamocowaniem
napdu we wnce.
6. Do napdu naley podczy odpowiednie zcze zasilania, podobnie jak w kroku 6. procedury
instalacji kontrolera ATA.

7. Podobnie jak w kroku 7. procedury instalacji kontrolera ATA, naley uruchomi komputer
i przysucha si pracy napdu.

8. Po zaadowaniu systemu naley uruchomi narzdzie konfigurujce napdy kontrolera SCSI
i okreli ustawienia kontrolera i dysku. Szczegowe informacje mona znale w instrukcji

obsugi kontrolera SCSI.
9. Podobnie jak w kroku 9. procedury instalacji kontrolera ATA, naley uruchomi program
partycjonujcy dyski, wchodzcy w skad systemu operacyjnego.
909
910
Konfigurowanie komputera do wsppracy z dyskiem

Po fizycznym zainstalowaniu dysku, naley wprowadzi w komputerze podstawowe informacje o dysku, niezbdne do uzyskania do niego dostpu i uruchomienia systemu operacyjnego. Sposb wprowadzania i przechowywania tego rodzaju danych zaley od typu dysku i komputera, w ktrym jest instalowany. Standardowe
procedury instalowania dla wikszoci dyskw twardych (w tym napdw SATA) pozostaj jednolite, nie
obejmuj jednak dyskw SCSI. Sposb instalowania dysku SCSI pozostaje cile zwizany z wykorzystywanym kontrolerem. W jego dokumentacji znajdziemy dokadny opis zasad instalowania dyskw.
Automatyczne wykrywanie dyskw

Praktycznie kady nowy BIOS komputera wyposaony jest w funkcj automatycznego wykrywania parametrw dysku (autodetect). Proces ten polega na wysaniu do wszystkich urzdze przyczonych do interfejsu
ATA specjalnego polecenia Identify Drive (Zidentyfikuj dysk). Wszystkie dyski potrafi odpowiedzie na takie wywoanie, generowane zazwyczaj przy kadym uruchamianiu systemu. Dalsza praca BIOS-u opiera si
na uzyskanych t drog danych o parametrach dysku. Jest to niemal zawsze skuteczna metoda zapobiegania
pomykom zwizanym z wprowadzaniem wartoci rcznie.
Samodzielne wprowadzanie parametrw dysku

Gdy pyta gwna nie dysponuje funkcj autodetekcji, niezbdne jest wprowadzenie odpowiednich informacji o dysku rcznie. W programie konfiguracyjnym BIOS-u znajdziemy prekonfigurowany zbir typw
dyskw, w wikszoci przypadkw (a do miesznoci) nieaktualny. Ogln zasad jest wic wybranie opcji
typu definiowanego (user) wprowadzamy wwczas trzy wartoci:
liczb cylindrw (Cylinders),
liczb gowic (Heads),
liczb sektorw na ciek (Sectors per Track).
Odpowiednie wartoci znajdziemy w opisie dysku lub na jego obudowie. Dobrym przygotowaniem do instalacji dysku jest zapisanie tych wartoci na kartce w momencie, gdy bd potrzebne, dysk moe by trudno
dostpny. Rwnie dalsze przechowywanie tych danych jest wskazane, na wypadek utraty danych zapisanych
w BIOS-ie (gdy wyczerpie si podtrzymujca jego skromn pami bateria). Najlepszym miejscem do przechowywania tych informacji jest wntrze obudowy komputera. Przyklejenie odpowiedniej notki moe by
pniej znacznym uatwieniem.
Jeli odszukanie waciwych ustawie dysku twardego na jego obudowie lub w dokumentacji technicznej
okae si niemoliwe, mona skorzysta z dostpnych w internecie programw uytkowych, za pomoc ktrych mona uzyska takie informacje.
Gdy nie dysponujemy opisem dysku, a na jego obudowie nie ma niezbdnych danych, w internecie
znale mona programy, ktre rozpoznaj waciwe wartoci.
Zalenie o producenta i wersji programu BIOS, korzystne moe by okrelenie dalszych ustawie, takich jak
tryb przesyania danych i korzystanie z translacji LBA.
Zajrzyj do podrozdziau Ograniczenia pojemnoci dysku ATA znajdujcego si na stronie 635.
Formatowanie dysku
Waciwa instalacja i formatowanie to podstawa wydajnoci i niezawodnoci dysku. W tej czci rozdziau
opiszemy procedury formatowania. Przeprowadzamy je zarwno przy instalowaniu nowego dysku, jak i bezporednio po skopiowaniu danych z dysku, ktry sprawia wczeniej problemy.
Rozdzia 14.
911
Formatowanie dysku obejmuje trzy etapy:

1. formatowanie niskiego poziomu,
2. dzielenie dysku na partycje,
3. formatowanie wysokiego poziomu.
Formatowanie niskiego poziomu (Low-Level Formatting)

Wszystkie nowe dyski twarde s formatowane niskopoziomowo fabrycznie i ponowne wykonywanie tej operacji nie jest wymagane. Mona waciwie stwierdzi, e dyski ATA i SCSI nie wymagaj formatowania niskiego poziomu. Nie jest to rwnie zalecane przez producentw.
Zalecenie formatowania niskiego poziomu byo rdem pewnych mitw o dyskach typu ATA. Przykadowo,
wiele osb twierdzi, e dysku ATA nie mona formatowa niskopoziomowo, a podjcie takiej prby prowadzi
do uszkodzenia dysku. Jest to nieprawda! W przypadku wczesnych dyskw ATA mona utraci fabrycznie
okrelone optymalne ustawienia przeliczania cylindrw i gowic, jak rwnie mapowanie wadliwych obszarw nonika. Odbija si to na wydajnoci dysku, ale nie prowadzi do jego uszkodzenia. Warto zwrci uwag, e wszystkie dyski wykorzystujce wewntrznie mechanizm nagrywania strefowego (zoned recording)
pozostaj niewraliwe na wszelkie prby formatowania niskiego poziomu rzeczywista liczba sektorw na
ciek jest w nich zrnicowana, a znaczniki sektorw nie mog zosta zmienione. Zasada taka obejmuje
wikszo dyskw ATA wyprodukowanych w cigu ostatnich 10 lat.
W pewnych sytuacjach przeprowadzenie formatowania niskopoziomowego jest jednak koniecznoci. Opiszemy teraz suce do tego celu oprogramowanie.
Oprogramowanie dla dyskw SCSI

Dyski SCSI s formatowane niskopoziomowo fabrycznie i, o ile dysk nie sprawia problemw, powtarzanie
tej czynnoci nie jest potrzebne. W rzadkich przypadkach, gdy operacja taka jest wskazana, korzystamy z narzdzia doczonego do kontrolera SCSI. Rnice pomidzy kontrolerami s dosy znaczne program pracujcy na poziomie rejestrw musi by cile dopasowany do konkretnego urzdzenia. Do kadego kontrolera
SCSI doczany jest program formatowania niskiego poziomu. Jest on elementem BIOS-u kontrolera bd
osobnym, doczanym na dyskietce lub dysku CD, programem.
Dysk SCSI przyczamy do systemu za porednictwem kontrolera urzdze SCSI. Jest to standard komunikacji midzy urzdzeniami, ktry nie obejmuje jednak wytycznych odnonie ich wygldu. Oznacza to, e kady
element oprogramowania konfiguracyjnego czy formatujcego moe mie posta specyficzn dla producenta
i konkretnego modelu.
Warto zwrci uwag, e oprogramowanie do formatowania i konfigurowania pracy dysku pozostaje
zwizane z kontrolerem. Zapewnia ono obsug kadego rodzaju dysku SCSI. Ze wzgldu na rnice
w sposobie, w jaki rne kontrolery SCSI widz zawarto dysku twardego SCSI, po podczeniu
dysku do innego kontrolera SCSI znajdujce si na nim dane mog nie zosta rozpoznane.
Oprogramowanie dla dyskw ATA

Producenci dyskw ATA zdefiniowali i przyjli jako standardowe rozszerzenia interfejsu ISA (nazywanego
te AT-bus), wprowadzone w jednej z pierwszych kart kontrolerw dyskw WD1002/1003. Powstaa w ten
sposb norma interfejsu ATA (AT Attachment). Specyfikacja ATA umoliwia korzystanie z komunikatw
specyficznych dla producentw dyskw i funkcjonujcych jako firmowe rozszerzenia standardu. W celu zabezpieczenia przed formatowaniem niskiego poziomu wprowadza si czsto specjalne kody, ktrych wysanie do dysku odblokowuje moliwo korzystania z procedur formatujcych. Rni producenci stosuj rne
kody. Gdy jest to moliwe, naley postara si o oprogramowanie udostpniane przez wytwrc dysku. Zrnicowane jest rwnie oprogramowanie do obsugi poszczeglnych modeli.
912
Wikszo dyskw ATA pozostaje cakowicie zabezpieczona przed zmianami wspczynnika skonoci i usuniciem mapy defektw. Jest to zwizane z wewntrzn translacj zapisu i dotyczy dyskw wykorzystujcych
technik zapisu strefowego (zone bit recording). Do uruchomienia procedur formatowania wymagane jest zazwyczaj skorzystanie ze specyficznych dla dysku polece. Komunikaty opisane w specyfikacji ATA nie s zazwyczaj obsugiwane, zwaszcza w przypadku dyskw nowych, w ktrych jest stosowany zapis strefowy. Bez
odpowiedniego przygotowania nie jest wic moliwe przeprowadzenie operacji oznaczania defektw dysku,
umoliwiajcej czsto usunicie uszkodzonych sektorw z obszaru dostpnego do utworzenia partycji.
Wikszo producentw udostpnia oprogramowanie formatowania niskopoziomowego na stronach WWW.
Oto kilka przykadw:
Seagate/Connect Peripherals, ftp://ftp.seagate.com/techsuppt/seagate_utils/sgatfmt4.zip
lub http://www.seagate.com/support/seatools,
Hitachi/IBM, http://www.hitachigst.com/hdd/support/download.htm,
Maxtor/Quantum, http://www.maxtor.com/en/support/downloads/index.htm,
Samsung, http://www.samsung.com/Products/
Western Digital, http://support.wdc.com/download.
W kadym przypadku uycie programu oferowanego przez producenta dysku jest rozwizaniem najlepszym.
Program taki jest darmowy, umoliwia wykonywanie operacji niskiego poziomu i obsug defektw dysku
w sposb zazwyczaj lepszy ni narzdzia uniwersalne. Jeeli oprogramowanie producenta nie jest dostpne,
mona poleci programy Disk Manager firmy Ontrack i Micro-Scope firmy Micro 2000. Innym dopracowanym i niedrogim narzdziem jest program diagnostyczny dla komputerw PC firmy Hitachi (wczeniej IBM)
o nazwie Drive Fitness Test (DFT). Program ten zawiera modu formatowania niskiego poziomu, wsppracuje
z dyskami rnych firm i umoliwia przeprowadzenie gruntownej analizy stanu dysku. Narzdzie firmy IBM
zwraca uwag wygodn funkcj gruntownego testowania dysku w trybie nieniszczcym. Dostpne moliwoci
niszczcej operacji formatowania niskopoziomowego ograniczaj si do dyskw firmy IBM i Hitachi. Program
dostpny jest na wymienionej wyej witrynie WWW firmy Hitachi.
Mimo e mona zakupi program Ontrack Disk Manager w wersji oglnej, ktra pracuje z dyskami dowolnych producentw, jego bezpatne i dostosowane do poszczeglnych marek dyskw odmiany doczane s zazwyczaj na dyskietkach lub dyskach CD-ROM wczanych do standardowego
pakietu, w ktrym kupujemy dysk. Zawsze warto zajrze na stron producenta i sprawdzi, czy dostpne s nowsze wersje oprogramowania. Narzdzia takie korzystaj z funkcji dysku specyficznych
dla jego wytwrcy i nie mog by stosowane do formatowania innych dyskw.
Nieniszczce narzdzia formatowania dyskw

Narzdzia uniwersalne, pracujce na poziomie BIOS-u i nie niszczce danych na dysku, takie jak Calibrate
(skadnik starszych wersji Symantec Norton Utilities) lub SpinRite (Gibson Research), nie s warte polecenia
w wikszoci sytuacji, gdy wymagane jest faktyczne niskopoziomowe formatowanie dysku. Skuteczno tego
rodzaju programw podlega istotnym ograniczeniom, a w niektrych sytuacjach mog one doprowadzi do
niepoprawnej obsugi bdw na dysku. Ich praca polega na formatowaniu pojedynczych cieek przy uyciu
funkcji BIOS-u. Przed formatowaniem kada cieka jest odczytywana, co umoliwia zapisanie danych przed
rozpoczciem formatowania kolejnej. Formatowanie nigdy nie jest pene pierwsza cieka (cylinder 0, gowica 0) jest z zasady pomijana, poniewa niektre kontrolery dyskw przechowuj na niej wasne dane o niestandaryzowanej strukturze.
Programy takie nie wykonuj mapowania defektw dysku na wzr waciwych programw formatowania niskopoziomowego. Co wicej, mog nawet usun znaczniki uszkodzonych sektorw zapisane w trakcie wczeniejszej, poprawnej operacji. Wynikiem jest wwczas moliwo zapisywania danych w sektorach wadliwych.
Dodatkow konsekwencj moe by utrata gwarancji. Ostatnim, cho moe najistotniejszym, ograniczeniem
jest to, e programy formatowania nieniszczcego mog by wykorzystywane wycznie w odniesieniu do dyskw sformatowanych wczeniej i umoliwiajcych formatowanie przy uyciu funkcji BIOS-u.
Rozdzia 14.
913
Program SpinRite jest uyteczny jako narzdzie odzyskiwania danych, kiedy pojawiaj si bdy odczytu. Wielokrotnie odczytuje on ten sam obszar dysku, analizujc wyniki pod ktem odtworzenia
jego waciwej zawartoci.
Waciwy program formatowania niskiego poziomu pomija funkcje BIOS-u komputera, przesyajc polecenia
bezporednio do kontrolera dysku. Std wanie bierze si cise powizanie oprogramowania z wykorzystywanym kontrolerem. Ujednolicenie oprogramowania formatujcego jest zadaniem praktycznie niewykonalnym. Uycie niewaciwego programu tego rodzaju byo przyczyn niejednej faszywej diagnozy dotyczcej
stanu dysku.
Zakadanie partycji na dysku

Zakadanie partycji na dysku (partitioning) to operacja prowadzca do zdefiniowania obszarw dysku, ktre
bd widoczne dla systemu operacyjnego jako niezalene wolumeny dyskowe.
Zaoenie partycji polega przede wszystkim na zapisaniu odpowiednich danych do gwnego sektora rozruchowego dysku (cylinder 0, gowica 0, sektor 1 pierwszy sektor dysku). Kad partycj opisuj numery
pocztkowych i kocowych: cylindra, gowicy i cieki). Dodatkow informacj, odczytywan przez ROM
BIOS komputera, jest znacznik partycji rozruchowej, ktry wskazuje na ktrej z nich dostpne s pliki inicjalizacyjne systemu operacyjnego.
Zajrzyj do rozdziau 25., Systemy plikw i odzyskiwanie danych znajdujcego si na stronie 1401.
Standardem programu do tworzenia partycji dyskw jest FDISK, dostpy we wszystkich systemach operacyjnych firmy Microsoft (i nie tylko), a do wersji Windows Me. Systemy Windows 2000 i XP wyposaone zostay w podobny program uruchamiany z wiersza polece, o nazwie DISKPART. Dysponuj te narzdziem Zarzdzanie dyskami, sucym do partycjonowania i formatowania dyskw twardych. Wszystkie
wersje Windows, poczynajc od Windows 95, umoliwiaj rwnie zaoenie partycji i sformatowanie dysku przez program instalacyjny systemu. Mimo e nazwa i podstawowe funkcje programu nie rni si pomidzy rnymi systemami operacyjnymi, zaleca si korzystanie z narzdzia doczonego do systemu, ktry
bdziemy faktycznie instalowa. Wynikiem operacji zakadania partycji jest utworzenie sektora rozruchowego
dysku, o formacie zrozumiaym dla programu FDISK i instalatora systemu. Gwn przesank tworzenia
wicej ni jednej partycji dysku jest potrzeba korzystania z dwch lub wikszej liczby systemw operacyjnych, zainstalowanych na jednym dysku fizycznym. Program FDISK, DISKPART lub SETUP jest dostpny
w kadym systemie operacyjnym.
Poniewa praca narzdzi FDISK, DISKPART i SETUP (instalator Windows) opiera si na informacjach
z BIOS-u komputera (rozmiar i geometria dysku), poprawno wykonywanych przez nie operacji pozostaje cile zalena od poprawnoci ustawie wprowadzonych przez program BIOS Setup. Dysk
100 GB zdefiniowany jako dysk 100 MB bdzie rozpoznawany przez wymienione narzdzia jako dysk
o pojemnoci 100 MB.
We wszystkich wersjach Windows, podobnie jak w systemie MS-DOS, program FDISK lub inne narzdzia
przygotowujce dyski umoliwiaj tworzenie dwch rodzajw partycji: podstawowej (primary) i rozszerzonej (extended). Wycznie partycja podstawowa moe by partycj rozruchow. Jeeli w komputerze zainstalowany jest tylko jeden dysk, jego cz lub cao zawsze musi zosta wybrana jako partycja podstawowa.
Warunek ten musi by speniony, aby moliwe byo uruchamianie z dysku systemu operacyjnego. Partycja
podstawowa jest rozpoznawana jako pojedynczy wolumen lub, inaczej mwic, litera dysku (C: w przypadku
systemw jednodyskowych). Partycja rozszerzona jest jedynie obszarem, w ktrym utworzy mona waciwe dyski logiczne. Dysk logiczny moe obejmowa cz lub cao partycji rozszerzonej. Poszczeglne
dyski logiczne mog mie rne rozmiary. FDISK okrela dyski logiczne jako logiczne dyski DOS (logical
DOS drive).
Okrelanie partycji jako partycji DOS lub dysku DOS jest typowe dla wszystkich wersji Windows, do XP
wcznie, jak rwnie systemu Linux.
914
Zalenie od wykorzystywanej wersji Windows (lub MS-DOS), wprowadzenie podziau na partycje moe by
wymagane. Pierwsza edycja Windows 95 i wszystkie wersje systemu MS-DOS zapewniaj wycznie obsug
systemu plikw FAT16, ktry nie umoliwia utworzenia wicej ni 65 536 plikw na kadym dysku, a co
waniejsze wolumenw o pojemnoci przekraczajcej 2,1 GB. Tak wic 10-gigabajtowy dysk pracujcy
pod kontrol systemu MS-DOS lub pierwszej edycji Windows 95 (95A) musi mie pi lub wicej partycji
(patrz rysunek 14.7).
Rysunek 14.7.
Przyczenie dysku
o pojemnoci wikszej
ni 2,1 GB do komputera
pracujcego pod kontrol
systemu MS-DOS lub
Windows 95A wymusza
korzystanie z wielu
liter dyskw. Mimo
e wszystkie wolumeny
s wwczas czci
jednego dysku, s one
opisane podobnie jak
osobne dyski fizyczne
Zajrzyj do podrozdziau Systemy plikw FAT, znajdujcego si na stronie 1416.
Inn przesank dzielenia dysku na wiele wolumenw jest moliwo podwyszenia bezpieczestwa danych.
Przykadowo, PowerQuest (producent programu PartitionMagic) zaleca podzia na trzy wolumeny:
C: dla systemu operacyjnego i narzdzi,
D: dla aplikacji,
E: i dalsze dla danych.
W takim przypadku partycje przypisujemy nastpujco:
C: partycja podstawowa,
D: i E: dyski logiczne DOS (wolumeny) w obrbie partycji rozszerzonej.
Jeeli w przypadku awarii struktura dyskw C: i D: ulegnie zniszczeniu, dane na dysku E: mog pozosta nienaruszone. Dodatkowo, uatwia to tworzenie kopii zapasowych wskazujemy programowi cao dysku E:
(w miejsce wybierania katalogw na dysku wsplnym).
Co prawda w celu umoliwienia natychmiastowego uycia zewntrzne napdy USB i IEEE 1394a
s zwykle wczeniej formatowane i partycjonowane, ale za pomoc narzdzi FDISK/FORMAT lub
Zarzdzanie dyskami moliwe jest zmodyfikowanie partycji i systemw plikw napdw. Szczegowych informacji naley szuka w instrukcji obsugi doczonej do zewntrznego napdu lub na
stronie internetowej jego producenta.
Obsuga duych dyskw

Jeeli korzystamy z programu FDISK doczonego do systemu Windows 95B lub nowszego (Win95 OSR 2.x),
Windows 98, Windows Me lub Windows 2000, a jeden z dyskw w komputerze ma pojemno wiksz ni
512 MB, FDISK umoliwia skorzystanie z opcji obsugi duych dyskw.
Wybranie opcji obsugi duych dyskw zapewnia dwie korzyci:
Mona uzyska dostp do caej pojemnoci duego dysku (powyej 2,1 GB) przy uyciu jednej litery
dysku. Limitem rozmiaru duego dysku jest 2 TB. Jest to konsekwencj tego, e (niejawnie)
wybieramy system plikw FAT32, pozbawiony podstawowych ogranicze systemu FAT16.
Rozdzia 14.
915
Zajrzyj do punktu FAT32 znajdujcego si na stronie 1423.
Ze wzgldu na efektywniejsze zasady przechowywania danych w systemie plikw FAT32, pliki zajmuj
mniejszy obszar przestrzeni dyskowej.

Naley jednak pamita, e w przypadku stosowania obsugi duych dyskw, wszystkie operacje na nich musz
by wykonywane przez system operacyjny, ktry zapewnia obsug systemu plikw FAT32 (Windows 95B
i pniejsze, Windows 98, Windows Me i Windows 2000). Jeeli korzystamy z gier lub aplikacji dla systemu
DOS, ktre wymagaj uruchomienia systemu z dyskietki, nie bd one mogy uzyska dostpu do duych
partycji. Potencjalnym rozwizaniem moe by zastpienie systemu DOS na dyskietce wersj DOS wczon
do systemu Windows 95B lub Windows 98. Operacj tak wykona polecenie . Inn moliwoci jest
skorzystanie z menu startowego systemw Windows 95B lub Windows 98 (wywoywanego wciniciem F8
w trakcie pierwszej fazy inicjowania systemu). Dostpna jest w nim opcja Wiersz polece (Command Prompt),
umoliwiajca wejcie w tryb DOS zgodny z systemem plikw FAT32. Jeszcze jedn alternatyw jest wybranie z menu Start polecenia Zamknij system (Shutdown), a nastpnie opcji Uruchom ponownie komputer w trybie
MS-DOS (Restart computer in MS-DOS mode).
Po wybraniu opcji obsugi duych dyskw oglne zasady tworzenia partycji nie zmieniaj si. Wci mona
utworzy partycj podstawow i rozszerzon, kierujc si zaleceniami ochrony danych, opisanymi wczeniej.
Innym typem systemu plikw jest NTFS obsugiwany wycznie przez systemy Windows NT/2000 i XP. Jest on
wydajny i zapewnia dodatkowe funkcje ochrony danych i pracy sieciowej. W systemach Windows 2000/XP
i Windows NT 4.0 z zestawem Service Pack 4 lub nowszym stosowana jest wersja NTFS5. System NTFS szerzej omawiamy w rozdziale 25., Systemy plikw i odzyskiwanie danych. Warto pamita przede wszystkim
o tym, e system Windows 9x nie zapewnia dostpu do partycji NTFS, a Windows NT do partycji FAT32.
Jedynie Windows 2000 oraz XP potrafi odczytywa i zapisywa dane w obu tych formatach.
FDISK a litery dyskw

Dzielenie dysku na partycje trudno uj w jednym schemacie. Przebieg operacji zaley od liczby dyskw twardych w komputerze i podanej liczby wolumenw dyskowych.
W przypadku pojedynczego dysku twardego, utworzenie partycji podstawowej i partycji rozszerzonej z dwoma
dyskami logicznymi prowadzi do nastpujcych przypisa:
Typ partycji
Litery dyskw
Podstawowa
C:
Rozszerzona
D: i E:
Typowym oczekiwaniem jest, e przyczenie drugiego dysku spowoduje przypisanie do jego wolumenw
kolejnych liter alfabetu. Nie jest to prawd.
Aby korzysta z programu FDISK, niezbdna jest podstawowa wiedza o sposobie przypisywania liter dyskw
w systemie MS-DOS. Przypisania dla dwch dyskw twardych zestawione zostay w tabeli 14.1.
Tabela 14.1. Przypisania liter dyskw
Dysk
Partycja
Numer kolejny
Oznaczenie literowe
Podstawowa
C:
Rozszerzona
E:
Podstawowa
D:
Rozszerzona
F:
Jak wpywa to na zasady postpowania przy doczaniu kolejnego dysku? Jeeli na drugim dysku zaoymy
partycj podstawow, podczas gdy na dysku pierwszym bya ju wykorzystywana partycja rozszerzona, drugi dysk
przejmie liter D:, ktra zostanie wykorzystana jako oznaczenie drugiej partycji podstawowej w systemie.
Zmianie (o jedn liter wzwy) ulegn oznaczenia wszystkich dyskw logicznych na partycji rozszerzonej.
916
We wczeniejszym przykadzie mwilimy o dysku, do ktrego opisu wykorzystane zostay litery C: (partycja
podstawowa), D: i E: (wolumeny partycji rozszerzonej). W tabeli 14.2 zestawione zostay oznaczenia przypisywane w sytuacji, gdy do tego samego komputera doczymy drugi dysk, z partycj podstawow i dwoma
dyskami logicznymi na partycji rozszerzonej (czyli podzielony w taki sam sposb).
Tabela 14.2. Przypisania liter dyskw po doczeniu drugiego dysku fizycznego
Dysk
Partycja
Numer kolejny
Oznaczenie pierwotne
(tylko 1. dysk)
Nowe oznaczenie
po doczeniu 2. dysku
Podstawowa
C:
C:
Rozszerzona
D:, E:
E:, F:
Podstawowa
D:
Rozszerzona
G:, H:
Po doczeniu drugiego dysku litery dyskw D: i E: zostay zmienione na E: i F:. Partycja podstawowa
nowego dysku jest oznaczona jako D:, wolumenom partycji rozszerzonej przypisane zostay litery G: i H:.
Znajomo logiki takiej zamiany jest jedynym zabezpieczeniem przed nieumylnym usuniciem danych
z niewaciwego dysku.
Identyczna zasada odnosi si do trzeciego i czwartego dysku w systemie pierwsze litery alfabetu przypisywane s partycjom podstawowym. Dopiero po nich opisywane s wolumeny logiczne kolejnych partycji
rozszerzonych.
Podstawowym wnioskiem, ktry mona z powyszej analizy wysnu, jest zasada tworzenia na dodatkowych
dyskach wycznie partycji rozszerzonych. Jeeli nie utworzymy partycji podstawowej, kolejnemu dyskowi
w systemie przypisane zostan kolejne nie wykorzystane litery.
Rozumiemy teraz zapewne, e przy dodawaniu dysku drugiego, trzeciego lub czwartego do systemu, tworzenie partycji podstawowej nie jest zazwyczaj najlepszym pomysem. Dysk, ktry nie pracuje jako pierwszy, nie
moe zazwyczaj by dyskiem rozruchowym. Nie ma wic powodu, aby tworzy na nim partycj podstawow.
FDISK umoliwia wykorzystanie 100% miejsca na dysku do utworzenia partycji rozszerzonej. W tabeli 14.3
przedstawiamy oznaczenia przypisywane wolumenom, gdy drugi dysk ma wycznie partycj rozszerzon.
Tabela 14.3. Przypisania liter dyskw po doczeniu drugiego dysku bez partycji podstawowej
Dysk
Partycja
Numer kolejny
Oznaczenie pierwotne
(tylko 1. dysk)
Nowe oznaczenie
po doczeniu 2. dysku
Podstawowa
C:
C:
Rozszerzona
D:, E:
D:, E:
Podstawowa
Rozszerzona
F:
Jak wida, litery wolumenw dysku pierwszego pozostaj niezmienione. Ukad taki jest bardziej zrozumiay
i zabezpiecza przed pomykami, wynikajcymi z nagej zmiany oznacze. Konsekwencj szczeglnego traktowania partycji podstawowych byo przed laty oznaczanie pierwszych napdw dyskw Iomega Zip, ktre
korzystay z interfejsu ATAPI, jako D:. Dyskowi twardemu o dwch partycjach pozostaway wwczas litery
C: i E:. Producent szybko wwczas zareagowa zmian formatu dyskw i programw obsugi zapewniajc
rozpoznawanie stacji Iomega jako kolejnego dysku twardego z partycj rozszerzon.
Korzystanie z programu FDISK

Przy uruchamianiu nowszych wersji narzdzia FDISK, pierwszy ekran programu zawiera nastpujce pytanie:
! "#$%&'((((((((((()*$+
Rozdzia 14.
917
Podanie odpowiedzi twierdzcej spowoduje, e dla wszystkich tworzonych wolumenw o rozmiarze przekraczajcym 512 MB FDISK automatycznie wybierze format FAT32. Odpowied przeczca ogranicza moliwoci programu do tworzenia dyskw FAT16, ograniczonych rozmiarem do 2 GB i nieefektywnie wykorzystujcych dostpne miejsce (ze wzgldu na duy rozmiar jednostki alokacji).
W nowych komputerach standardem jest odpowied Y, potwierdzajca zamiar korzystania z systemu plikw
FAT32. Ukae si wwczas menu podobne do poniszego:
,! ./01!23
-(4 "
/ 5220 5
6(4 0
/
7(48
/ 220 5
9(.3 20:1/
/
;(<18!
.*-+
Opcja pita wywietlana jest wycznie wtedy, gdy FDISK wykryje w komputerze wicej ni jeden fizyczny
dysk twardy (warunkiem jest jego zadeklarowanie w programie konfiguracyjnym BIOS-u). FDISK standardowo proponuje prac z pierwszym dyskiem. Opcja pita umoliwia wybranie innego dysku w systemie.
Do zakadania partycji suy opcja numer 1. Jeeli dysk by ju wczeniej dzielony na partycje, mona wywietli ich ukad, korzystajc z opcji numer 4.
Po wybraniu opcji numer 1, menu zmienia zawarto, umoliwiajc wybr pomidzy tworzeniem partycji
podstawowej i rozszerzonej:
4 "
/ 5220 5
,! ./01!23
-(4 "

/ 5
6(4 "0
/ 5
7(4 "20 50/
/5
.*-+
Zasady pracy programu wymagaj utworzenia partycji podstawowej na dysku rozruchowym systemu operacyjnego. Na innych dyskach fizycznych mona utworzy pojedyncz partycj rozszerzon. Opcja numer 1 jest
wic opcj, ktr wybieramy przy zakadaniu partycji na pierwszym dysku komputera, ktry bdzie zarazem
dyskiem rozruchowym.
Po wybraniu opcji tworzenia partycji podstawowej wywietlane jest zapytanie o to, czy yczymy sobie wykorzysta cao dostpnego na dysku miejsca. Odpowied twierdzca w poczeniu z wczeniejszym wyborem formatu FAT32 prowadzi do zaoenia partycji podstawowej, ktra obejmuje cay dysk twardy. Jeeli
nie wczylimy opcji obsugi duych dyskw (a wic korzystamy wycznie z formatu FAT16), utworzona
zostanie partycja o wielkoci 2 GB, chyba e rozmiar caego dysku jest mniejszy.
Jeeli nie jest podane, aby partycja podstawowa obejmowaa cay dysk, to po okreleniu jej rozmiaru i wykonaniu operacji, ponownie korzystamy z menu, wybierajc tym razem opcj tworzenia partycji rozszerzonej,
na ktrej w kolejnych krokach zakadamy dyski logiczne. Autor zaleca jednak standardowo tworzenie
jednej partycji, ktra obejmuje cay dysk. Do podzielenia dysku skoni moe jednak wiele rnych czynnikw:
instalacja dodatkowego systemu operacyjnego, potrzeba korzystania z innego systemu plikw, wymagania
aplikacji itp.
918
Po utworzeniu wszystkich wymaganych partycji, ostatnim krokiem jest okrelenie jednej z nich jako rozruchowej (bootable) lub aktywnej (active). Umoliwia to opcja numer 2 gwnego menu programu. W typowych
przypadkach tylko jedna partycja moe zosta oznaczona jako aktywna partycja podstawowa. Po jej wskazaniu koczymy prac narzdzia.
Po zakoczeniu pracy programu FDISK komputer musi zosta uruchomiony ponownie jest to warunkiem
rozpoznania zmiany przez wszystkie skadniki oprogramowania komputera. Nastpnym krokiem bdzie formatowanie wysokiego poziomu kadego z utworzonych wolumenw. Suy do tego polecenie 5=>$. Po jego
uyciu dyski bd gotowe do przechowywania plikw.
Wolumen C: powinien by zazwyczaj formatowany z opcj umieszczenia na nim plikw systemu operacyjnego. Gdy jednak zamierzamy korzysta z programu instalacyjnego systemu Windows, mona oczekiwa, e
wykryje on brak plikw systemowych i zapewni ich skopiowanie.
Partycjonowanie i formatowanie dysku

za pomoc narzdzia Zarzdzanie dyskami (Disk Management)
Pomimo tego, e systemy Windows 2000 i XP posiadaj bogaty w moliwoci program trybu wiersza polece DISKPART, podobny do narzdzia FDISK, ktry dodatkowo pozwala na obsug zaawansowanych rozwiza dyskowych, takich jak macierze RAID i dyski dynamiczne, wikszo uytkownikw tych systemw
korzysta z narzdzia Zarzdzanie dyskami, wyposaonego w graficzny interfejs. Narzdzie to wchodzce
w skad konsoli MMC (Microsoft Management Console) umoliwia partycjonowanie i formatowanie nowego dysku twardego zainstalowanego w komputerze.
Podobnie jak w przypadku programu FDISK, narzdzie Zarzdzanie dyskami pozwala wybra dla dysku typ
systemu plikw. Jednak oba narzdzia rni si pod nastpujcymi wzgldami:
Narzdzie Zarzdzanie dyskami jest wyposaone w prawdziwy graficzny interfejs uytkownika.
Identyfikacja oparta na kolorach powizanych z typem partycji i stanem napdu pozwala z atwoci
stwierdzi, jakie zadania zostay wykonane. Doczone kreatory umoliwiaj partycjonowanie
i formatowanie dysku wedug wytycznych systemu Windows.
Narzdzie Zarzdzanie dyskami obsuguje wicej systemw plikw ni program FDISK.
Program FDISK rozpoznaje system plikw FAT-16 (a take FAT-32 w przypadku systemw
Windows 95B/98/Me), natomiast narzdzie Zarzdzanie dyskami obsuguje te system plikw NTFS.
Narzdzie Zarzdzanie dyskami w prosty sposb partycjonuje i formatuje dyski twarde.
W przeciwiestwie do programu FDISK, ktry przed rozpoczciem formatowania nowego dysku
wymaga ponownego uruchomienia systemu i w celu ukoczenia operacji korzysta dodatkowo
z programu FORMAT, narzdzie Zarzdzanie dyskami wszystkie zadania jest w stanie zrealizowa
bez ponownego uruchamiania systemu.
Niezalenie od typu partycji narzdzie Zarzdzanie dyskami uywa symboli dyskowych, ktrych jeszcze
nie przypisano adnemu dyskowi twardemu ani napdowi optycznemu. W przeciwiestwie do programu
FDISK, ktry na skutek zainstalowania nowego dysku twardego z partycj podstawow moe wymiesza
istniejce przypisania symboli dyskw, narzdzie Zarzdzanie dyskami nowemu napdowi przydzieli
nowe symbole, niekolidujce z ju wykorzystanymi. Jeli instalacja nowego napdu wywoa konflikty
z uywanymi sporadycznie napdami nonikw wymiennych, takimi jak napd USB lub czytnik kart,
wyposaonymi w pami Flash, za pomoc narzdzia Zarzdzanie dyskami mona przypisa inny symbol
nowym lub istniejcym dyskom twardym bd napdom optycznym.
Aby w systemie Windows XP przy uyciu narzdzia Zarzdzanie dyskami dokona partycjonowania nowego
dysku twardego, naley wykona nastpujce kroki:
1. Po wybraniu z menu Start elementu Mj komputer (My Computer) naley go klikn prawym
przyciskiem myszy i z menu podrcznego wybra pozycj Zarzdzaj (Manage).
2. W lewym panelu okna Zarzdzanie komputerem (Computer Management) naley klikn pozycj
Zarzdzanie dyskami (Disk Management). W grnej czci prawego panelu pojawi si symbole
aktualnie przypisane dyskom twardym. W dolnej czci prawego panelu (rysunek 14.8) widoczne
bd dyski zainstalowane w komputerze. Nowy dysk twardy bdzie identyfikowany przez
niewykorzystan przestrze.
Rozdzia 14.
919
Rysunek 14.8. Okno narzdzia Zarzdzanie dyskami (Disk Management) pokazujce nowo zainstalowany
dysk twardy (Dysk 1). Poniewa wolumin New Volume (E:) zosta utworzony po dodaniu napdu CD-ROM (D:),
przypisano mu dalsz liter
3. Po zaznaczeniu nowego dysku twardego naley go klikn prawym przyciskiem myszy, a nastpnie
w celu rozpoczcia partycjonowania z menu podrcznego wybra pozycj Nowa partycja (New Partition).
4. W oknie narzdzia Kreator nowych partycji (New Partition Wizard) naley klikn przycisk Dalej (Next).
5. Naley wybra opcj Partycja podstawowa (Primary partition) lub Partycja rozszerzona (Extended
partition). Jeli nie jest tworzona partycja podstawowa suca do adowania systemu, zwykle
naley wybra opcj Partycja rozszerzona. Aby kontynuowa, naley klikn przycisk Dalej.
6. Jeli zaley Ci na pozostawieniu wolnej czci przestrzeni dysku twardego, powiniene
zmodyfikowa rozmiar partycji. W przeciwnym razie naley klikn przycisk Dalej.

7. Narzdzie Kreator nowych partycji poinformuje o zmianach, jakie zostan dokonane dla nowego
dysku (rysunek 14.9). W celu zakoczenie operacji partycjonowania naley klikn przycisk Zakocz.
8. Po zamkniciu kreatora nowa partycja dysku twardego zostanie w oknie narzdzia Zarzdzanie
dyskami zidentyfikowana jako wolne miejsce. Aby kontynuowa, prawym przyciskiem myszy
naley klikn partycj i wybra pozycj Nowy dysk logiczny (New Logical Drive).
9. W celu wykonania w kreatorze kolejnej operacji naley klikn przycisk Dalej. Aby utworzy dysk
logiczny, naley ponownie klikn przycisk Dalej.

10. W celu utworzenia wicej ni jednego dysku logicznego naley zmieni maksymalny rozmiar
partycji. Aby utworzy jeden dysk logiczny, naley klikn przycisk Dalej.
920
Rysunek 14.9.
Narzdzie Kreator
nowych partycji
jest gotowe
do utworzenia
na dysku Dysk 1
partycji rozszerzonej
11. W tym kroku naley przypisa dyskowi symbol. Domylnie zostanie wywietlony kolejny wolny
symbol, ale moliwe jest wybranie dowolnego z dostpnych. Mona te podczy nowy dysk
logiczny do pustego katalogu systemu plikw NTFS, a nawet nie przydziela litery ani cieki.
Aby kontynuowa, naley klikn przycisk Dalej.
12. W tym kroku naley okreli opcje formatowania. Domylnie nowy dysk logiczny jest formatowany
przy uyciu systemu plikw NTFS, ale jeli jego pojemno nie przekracza 34,36 GB (32 GiB),
mona zastosowa system plikw FAT32. Jeli jednak pojemno dysku logicznego jest wiksza
od 32 GiB, system Windows XP moe sformatowa go wycznie w systemie plikw NTFS.
Moliwe jest te okrelenie etykiety woluminu i rozmiaru jednostki alokacji (klastra), wczenie
kompresji plikw i katalogw oraz wykonanie szybkiego formatowania. Jeli dysk ma zosta
sformatowany pniej, naley zaznaczy opcj Nie formatuj tej partycji (Do not format this partition).
Aby kontynuowa, naley klikn przycisk Dalej.
13. Narzdzie Kreator nowych partycji ponownie wywietli list zmian do wykonania. Aby powrci
do okrelonego menu i dokona odpowiednich modyfikacji, naley klikn przycisk Cofnij (Back).
W celu sformatowania dysku logicznego przy uyciu wybranych opcji naley klikn przycisk
Zakocz (rysunek 14.10).
Rysunek 14.10.
Narzdzie Kreator
nowych partycji
jest gotowe
do sformatowania
dysku logicznego
dysku fizycznego
Dysk 1
z wykorzystaniem
pokazanych opcji
14. Jeli na dysk logiczny nie wykorzystano caej dostpnej przestrzeni i zamierzasz utworzy kolejne
tego typu dyski, naley powtrnie wykona kroki 10 14.

Po zakoczeniu operacji utworzenia i formatowania nowej partycji nie jest wymagane ponowne uruchomienie komputera. W dolnej czci okna narzdzia Zarzdzanie dyskami widoczna jest kolorowa legenda, uatwiajca ledzenie stanu operacji przygotowywania dyskw.
Rozdzia 14.
921
Tworzenie partycji przy uyciu narzdzi firm trzecich

Alternatywne programy do obsugi partycji dyskowych, takie jak PartitionMagic firmy PowerQuest i Partition
Commander firmy V-Communications, umoliwiaj prac z dyskiem wykorzystywanym wczeniej i wykonywanie na nim nastpujcych operacji (bez utraty danych):
Tworzenie, zmiana rozmiaru, dzielenie, przenoszenie i scalanie partycji.
Konwersje midzy systemami plikw z FAT do FAT32 lub NTFS, FAT32 do FAT, NTFS do
FAT lub FAT32. Zamiana partycji podstawowej na rozszerzon i odwrotnie. W systemie Windows
2000 konwersja z formatu FAT32 do NTFS (systemy Windows 2000 i XP). Zapewniana jest
rwnie obsuga partycji ext2 i Linux SWAP.
Przenoszenie aplikacji pomidzy partycjami i automatyczne aktualizowanie odwoa po zmianie
ukadu partycji (narzdzie DriveMapper).
Odzyskiwanie usunitych partycji FAT, FAT32, Linux ext2 i NTFS. Istnieje moliwo ich odtworzenia
tak dugo, dopki wykorzystywane przez nie miejsce nie zostao przypisane innym wolumenom.
Kopiowanie i przenoszenie danych partycji na inn partycj lub inny dysk.
Mimo duej wygody oferowanej przez narzdzia niezalenych firm, autor wci zaleca wykona pierwsz operacj dzielenia dysku przy uyciu narzdzi FDISK, DISKPART, Zarzdzanie dyskami (Disk
Management) lub instalatora Windows (narzdzia usuwaj istniejce dane). Programy alternatywne
mog by przydatne pniej, gdy pojawi si potrzeba zmiany pierwotnego ukadu.
Mimo e kady program zaleca poprzedzenie jakichkolwiek operacji wykonaniem penej kopii zapasowej systemu, autor korzysta z wymienionych narzdzi wiele razy, zamieniajc pojedyncz partycj dysku na dwie lub
wicej mniejszych cao operacji zamykaa si w 10 minutach. Wykonanie podobnych czynnoci przy uyciu narzdzi FDISK i FORMAT oraz programu do tworzenia kopii zapasowych wymagaoby kilku godzin.
Wynika to z koniecznoci archiwizacji zawartoci dysku, usunicia istniejcych i utworzenia nowych partycji
za pomoc programu FDISK, ponownego uruchomienia komputera, sformatowania nowych napdw oraz
powtrnego zaadowania systemu operacyjnego i przywrcenia danych z kopii.
Formatowanie wysokiego poziomu

Ostatnim etapem instalacji dysku jest formatowanie wysokiego poziomu. Podobnie jak oprogramowanie do
zakadania partycji, oprogramowanie formatujce jest zwizane z wybranym systemem plikw. W systemach Windows 9x i DOS podstawow funkcj operacji formatowania jest utworzenie tablicy alokacji plikw
i gwnego katalogu dysku. Te dwa elementy umoliwiaj prac z dyskiem systemowi operacyjnemu. Formatowanie musi zosta poprzedzone zaoeniem partycji. Kady zaoony przez FDISK wolumen musi zosta
sformatowany. Jak dowiedziae si w podpunkcie Partycjonowanie i formatowanie dysku za pomoc narzdzia Zarzdzanie dyskami (Disk Management), w systemach Windows 2000 i XP formatowanie wysokiego poziomu jest realizowane przez narzdzie Kreator nowych partycji (New Partition Wizard).
Podstawowe narzdzia formatujce to 5=>$(5> i modu formatowania wywoywany przez menu programu
Eksplorator Windows (Windows Explorer) systemw Windows 9x/Me. Narzdzie 5=>$(5> wymaga nastpujcej skadni:
5=>$%%?
Polecenie takie zapewni sformatowanie dysku C: i zapisanie na nim ukrytych plikw systemu operacyjnego.
Ukoronowaniem pracy narzdzia bdzie wywietlenie pytania o etykiet wolumenu.
Program formatowania wysokiego poziomu systemu plikw FAT dziaa nastpujco:
1. Przeszukuje dysk w poszukiwaniu cieek i sektorw oznaczonych w trakcie formatowania
niskopoziomowego jako uszkodzone i oznacza odpowiednie cieki jako nieczytelne.
2. Zapisuje w obszarze pierwszego cylindra partycji (gowica 1, sektor 1) sektor rozruchowy wolumenu
systemu DOS.
922
3. Poczynajc od kolejnego sektora (gowica 1, sektor 2), zapisuje tablic alokacji plikw. Bezporednio
po niej zapisana zostaje kopia. Oba te wpisy pozostaj praktycznie puste mog zawiera jedynie
oznaczenia uszkodzonych blokw dysku, odnalezione w trakcie przeszukiwania dysku.
4. Zapisuje pusty katalog gwny.
5. Jeeli podany zosta parametr %, kopiuje pliki systemowe, IO.SYS, MS-DOS.SYS (lub IBMBIO.COM
i IBMDOS.COM) i COMMAND.COM (w takiej dokadnie kolejnoci).
6. Jeeli podany zosta parametr %?, wzywa do wprowadzenia etykiety wolumenu zapisywanej jako
czwarty wpis w katalogu gwnym.
Od tego momentu system moe zapisywa i odczytywa dane z dysku. O ile skopiowalimy pliki systemowe,
dysk bdzie rwnie dyskiem rozruchowym.
W trakcie pierwszej fazy formatowania wysokiego poziomu wykonywane jest przeszukiwanie dysku pod ktem oznaczonych wczeniej defektw. Wyszukiwane s wwczas znaczniki, ktre mogy zosta wprowadzone
jako oznaczenia wadliwych cieek lub sektorw. Narzdzie 5=>$ piciokrotnie podejmuje prb wykonania operacji odczytu z kadego takiego obszaru. Jeeli oznaczenia zostay wprowadzone w trakcie formatowania niskopoziomowego, wszystkie te prby zazwyczaj zawodz.
Po piciu prbach odczytu program nie ponawia ich wicej i przechodzi do sprawdzania kolejnego sektora.
Jeeli w trakcie piciu prb dany obszar nie mg by odczytany, odpowiednie bloki dysku zostaj opisane
jako uszkodzone (odpowiedni wpis zostaje umieszczony w tablicy alokacji plikw).
Poniewa formatowanie wysokiego poziomu nie niszczy zawartoci dysku, poza katalogiem gwny
i sektorem rozruchowym, korzystajc z narzdzi takich jak Norton Utilities mona cofn t operacj. Warunkiem poprawnego odzyskania danych jest to, eby po przeprowadzeniu formatowania
w obszarze partycji nie byy zapisywane nowe pliki. Do tego momentu zawarto dysku pozostaje
waciwie nienaruszona.
Jeeli utworzylimy partycj rozszerzon, polecenia formatowania dyskw logicznych DOS bd krtsze
w rodzaju 5=>$%? dla dysku D:, czy 5=>$@%? dla dysku E:.
Ograniczenia programw FDISK i FORMAT

Najwikszym problemem, z ktrym zetkniemy si przy korzystaniu z narzdzia FDISK, jest jego niszczce
dziaanie. Gdy pojawia si potrzeba zmiany struktury dysku, wszystkie dane musz zosta skopiowane na inny
nonik, a caa procedura zakadania partycji rozpoczta od nowa. Moliwo usunicia caego wolumenu dysku
skania do ostronoci. Para programw FDISK-FORMAT te ma istotne ograniczenia:
FDISK nie zapewnia adnej pomocy w zakresie zmian oznacze literowych dyskw.
Po zaoeniu nowej partycji przy uyciu programu FDISK, zawsze trzeba uy narzdzia FORMAT.
FORMAT sprawdza obszar caego dysku. Jednak sposb obsugi bdw jest mao wyrafinowany
i moe doprowadzi do niepotrzebnego wyczenia z uytku duych fragmentw dostpnej
przestrzeni dyskowej.
FDISK i FORMAT zostay zaprojektowane pod ktem rodowiska z jednym systemem operacyjnym i nie
funkcjonuj poprawnie w rodowisku wielosystemowym (jak Windows 9x i Linux lub Windows 9x i NT).
FDISK i FORMAT nie zapewniaj prawie adnych procedur przenoszenia danych na nowy dysk.
Polecenie A5B jest stosunkowo trudne w uyciu.
Informacje podawane przez programy FDISK i FORMAT znieksztaci moe obecno stacji
CD-ROM korzystajcych standardowo z pierwszej wolnej litery po napdach dyskw twardych.
Co prawda narzdzie Zarzdzanie dyskami systemw Windows 2000 i XP w porwnaniu z programami
FDISK/FORMAT lepiej sobie radzi z zapobieganiem konfliktom wystpujcym pomidzy nowym i istniejcymi dyskami, dotyczcym oznacze literowych dyskw, ale jeli konieczne jest zmodyfikowanie partycji, w dalszym cigu nie potrafi uchroni danych przed ich utraceniem. Poza tym nie jest oferowana adna
metoda migracji danych.
Rozdzia 14.
923
Wymienione tu braki skaniaj wielu producentw do doczania rnego rodzaju oprogramowania automatyzujcego instalacj dysku twardego. Dziki nim przygotowanie nowego rodowiska pracy moe by czynnoci szybk, prost i bezpieczn.
Typowe funkcje programw automatyzujcych instalowanie dysku to:
Przejcie funkcji narzdzi FDISK i FORMAT. Wszystkie czynnoci wykonuje jeden program,
o zoptymalizowanym algorytmie dziaania.
Baza danych z informacjami o ustawieniach zworek dla rnych modeli dyskw.
Kopiowanie dysku. Funkcja umoliwiajca skopiowanie zawartoci starszego dysku MS-DOS
lub Windows 9x na nowy dysk, z zachowaniem dugich nazw plikw i ich atrybutw.
Zmiana oznaczenia literowego dysku CD-ROM. Poza sam zmian przypisanej stacji CD-ROM
litery (aby zwolni wczeniejsze dla wolumenw dysku twardego) program moe odpowiednio
zmodyfikowa wpisy w Rejestrze Windows i plikach INI. Zapewnia to poprawn prac
oprogramowania, ktre wymaga dostpu do dyskw optycznych.
Procedura instalowania oparta na systemie menu bd kreatorze.
Opcja zastpienia oprogramowania BIOS-u dla duych dyskw twardych (> 504 MB, 2,1 GB,
8,4 GB itd.).
Najwiksi producenci oprogramowania automatyzujcego instalowanie dyskw to Ontrack Data International,
Inc. i StorageSoft. Obie firmy sprzedaj swoje produkty wytwrcom dyskw twardych, ktrzy doczaj je do
oferowanych klientom urzdze. Dostpne s rwnie wersje oglnego stosowania, umoliwiajce prac
z dyskami dowolnej marki i wersji. W tabeli 14.4 zestawione zostay podstawowe informacje o najpopularniejszych programach instalacji dysku.
Tabela 14.4. Przegld programw automatyzujcych instalowanie dyskw twardych
Producent
Ontrack
2
Program
Wersja OEM
(dla wybranych dyskw)
Wersja detaliczna (dla wszystkich dyskw)
Disk Manager1
Tak
Tak
StorageSoft
DriveGuide
Tak
Nie
Western Digital3
Data Lifeguard
Tak
Nie
Seagate4
DiscWizard
Tak
Nie
Maxtor5
MaxBlast
Tak
Nie
Disk Manager zastpi Disk Manager DiskGo!

W 2002 roku firma StorageSoft zostaa przejta przez Phoenix Technologies.
3
Oprogramowanie Data Lifeguard zawiera zmodyfikowan wersj narzdzi EZ-Drive i DriveGuide firmy StorageSoft.
4
Oprogramowanie DiscWizard firmy Seagate powstao we wsppracy z firm Ontrack i zawiera Ontrack Disk Manager.
Zostao stworzone w celu umoliwienia instalacji dodatkowego napdu. W celu zainstalowania w nowym komputerze
pierwszego napdu naley pobra narzdzie DiscWizard Starter Edition. DiscWizard Online jest internetow wersj
narzdzia DiscWizard 2002.
5
Oprogramowanie MaxBlast Plus II firmy Maxtor jest zmodyfikowan wersj DriveGuide. Narzdzie MaxBlast! Software
v9.x jest zmodyfikowan wersj programu EZ-Drive. Wersje 7.x i 8.x to zmodyfikowane wersje narzdzia Ontrack Disk
Manager.
2
Disk Manager i EZ-Drive to programy narzdziowe pracujce w rodowisku DOS. DiscWizard, MaxBlast i Disk
Manager 4.x zapewniaj interfejs okienkowy. DiscWizard firmy Seagate i MaxBlast przeprowadzaj analiz
systemu, zadaj uytkownikowi odpowiednie pytania i przeprowadzaj na ich podstawie procedur cakowicie
zautomatyzowan.
Wersje OEM omawianego tu oprogramowania s udostpniane publicznie w witrynach WWW producentw
dyskw. Wersj detaliczn narzdzia Disk Manager 4.x, wsppracujc z dowolnymi konfiguracjami sterownikw, mona zakupi w sklepach komputerowych lub na stronach internetowych producentw.
924
Wymiana dysku twardego

Na stronach wczeniejszych omawialimy instalowanie dysku jako jedynego w komputerze lub doczanie
nowego dysku jako drugiego. Cho ju samo przygotowanie i sformatowanie nowego dysku moe by zadaniem ciekawym, o wiele wikszym wyzwaniem bdzie przeniesienia programw i plikw z dysku starszego
na nowy, instalowany na jego miejsce.
Migracja w rodowisku MS-DOS

Gdy w wiecie PC krlowa system MS-DOS 6.x, wielu uytkownikw korzystao z prostej i niezawodnej
metody:
1. Przygotowujemy dyskietk rozruchow z narzdziami FDISK, FORMAT i XCOPY.
2. Zakadamy na nowym dysku partycj podstawow i, gdy takie jest yczenie uytkownika,
rozszerzon.
3. Nie zwaajc na przypisanie nowej partycji podstawowej litery D:, przeprowadzamy jej
formatowanie z opcj kopiowania plikw systemowych.
4. Uywamy polecenia A5B, aby skopiowa wszystkie nieukryte pliki z dysku C:\ (starego dysku
twardego) na D:\:
A5BCC%%@
W taki sam sposb kopiujemy dane z dyskw logicznych na partycji rozszerzonej, o ile partycja
taka bya wykorzystywana.
Poniewa w wielu starszych systemach jedynymi plikami ukrytymi byy pliki rozruchowe systemu operacyjnego (skopiowane wczeniej) oraz plik wymiany rodowiska Windows (odtwarzany automatycznie przy jego
uruchamianiu), tak prosta operacja udawaa si zazwyczaj doskonale.
Po usuniciu starszego dysku z komputera, nowy dysk konfigurowany jest jako primary master, co zapewnia
mu przypisanie litery C:. Ostatni niezbdn czynnoci jest wwczas uruchomienie komputera przy uyciu
dyskietki rozruchowej i oznaczenie wolumenu C: jako aktywnego. Po restarcie komputer powinien uruchomi
si w sposb niemal identyczny jak przed wymian dysku.
Migracja w rodowisku 9x/Me

Systemy Windows 9x/Me wprowadziy istotn komplikacj prostej dotd operacji przenoszenia danych na
nowy dysk wykorzystuj one ca gam plikw i folderw ukrytych. Przykadem moe by \Winows\Inf,
folder plikw informacji o programach obsugi urzdze. Konsekwencj byo wprowadzenie w tych wersjach
Windows rozbudowanej wersji narzdzia XCOPY.
Program XCOPY32 zostaje uruchomiony automatycznie przy kadym wywoaniu A5B z wiersza polece Windows.
Narzdzie XCOPY32 w systemie Windows 9x

W odrnieniu od tradycyjnego programu XCOPY, XCOPY32 moe zapewni kopiowanie plikw ukrytych, automatyczne tworzenie folderw, zachowanie czterech podstawowych atrybutw plikw i zachowanie
dugich nazw plikw. W takiej postaci jest to wic narzdzie umoliwiajce replikowanie starszego dysku,
wci jednak naley liczy si z tym, e:
Skadnia polecenia A5B76 jest znacznie bardziej zoona.
Poniewa w normalnym trybie pracy systemu Windows tworzone s pliki tymczasowe, w trakcie
procedur kopiowania mog zosta zgoszone bdy (nie wymuszaj one jednak przerwania operacji).
Rozdzia 14.
925
Ponisze polecenie wywouje narzdzie XCOPY32 i kopiuje wszystkie pliki i foldery, z zachowaniem ich atrybutw, z dysku C: na nowy dysk D:. Do jego poprawnego funkcjonowania wymagane jest wywoanie z okna
wiersza polece MS-DOS w systemie Windows 9x/Me (nie jest dopuszczalne wywoanie w trybie MS-DOS):
D
76C(C%%%%%
Uyte zostay nastpujce parametry:

% kopiowanie wszystkich podfolderw, nawet pustych.
% wznawianie kopiowania po wystpieniu bdw. Bd moe wywoa midzy innymi prba
skopiowania pliku wymiany Windows, ktry zostanie rozpoznany jako plik w uyciu.
% kopiowanie plikw ukrytych i systemowych.
% przepisywanie istniejcych plikw tylko-do-odczytu.
% zachowanie atrybutw kopiowanych plikw.
Podobne polecenie moe zosta uyte w odniesieniu do dyskw na partycji rozszerzonej.
Po usuniciu z komputera starszego dysku, zworki nowego musz zosta ustawione na opcj master lub single.
Jest to warunkiem przypisania dyskowi litery C:. Kolejnym krokiem bdzie uruchomienie z dyskietki programu FDISK, niezbdnego do oznaczenia partycji podstawowej nowego dysku jako aktywnej. Po wyjciu z programu FDISK ponownie uruchamiamy komputer.
Mimo e metoda oparta na narzdziu XCOPY sprawdzia si w niejednym przypadku, niektre osoby miay
z ni problemy. Powstao wic oprogramowanie bardziej zautomatyzowane i prostsze w obsudze, jak Drive
Copy firmy PowerQuest lub Norton Ghost firmy Symantec. Narzdzia suce do wykonywania kopii dyskw, doczane przez producentw do starszych wersji programw instalujcych dyski twarde, nie zawsze
dobrze dziaay, ale ich najnowsze wydania mog by bardzo przydatne przy kopiowaniu zawartoci napdw
i wykonywaniu innych zada przygotowawczych. W ostatnich instalacjach stwierdziem, e program kopiujcy dyski MaxBlast firmy Maxtor wietnie si sprawdzi przy przenoszeniu instalacji systemu Windows XP
na znacznie wikszy docelowy dysk. W zwizku z tym namawiam do wyprbowania jako pierwszego programu kopiujcego doczonego do dysku przez jego producenta. Jeli pojawi si problemy, mona skorzysta z oprogramowania innych firm.
FDISK i FORMAT to narzdzia wci wystarczajce do przygotowania nowego dysku, jednak wspczesne, coraz
bardziej zoone systemy dostarczaj wci nowych powodw, aby odwoa si do procedur alternatywnych.
Rozwizywanie problemw
z dyskiem twardym
Jeeli w dysku twardym wystpia awaria natury mechanicznej wewntrz zaplombowanego zestawu gowicowo-dyskowego (ang. Head Disk Assembly, HDA), naprawa dysku jest zazwyczaj nieopacalna. Moe by
wci moliwa, ale zakup nowego dysku to w takiej sytuacji znacznie mniejszy wydatek. Jeeli uszkodzeniu
ulega cz elektroniczna dysku, pytk mona zastpi inn, wyjt z dysku uszkodzonego mechanicznie.
Rzadko jednak istnieje taka moliwo i operacje takie wykonuje si w praktyce wycznie w celu odzyskania
wanych danych z dysku uszkodzonego (tymczasowo wyjmujc element elektroniczny ze specjalnie zakupionego nowego dysku). Czci zamiennych do dysku twardych nie sprzedaje si.
Wikszo problemw z dyskami twardymi nie ma natury cile mechanicznej. Mona je rozwizywa przy
uyciu odpowiedniego oprogramowania, przeprowadzajc niskopoziomowe formatowanie i poprawne mapowanie bdw. Jeeli odgosy pracy dysku nie odbiegaj od typowych, podczas gdy odczyt i zapis nie przebiegaj poprawnie, mamy najczciej do czynienia wanie z takim rodzajem bdw.
Problemy natury mechanicznej powoduj wyran zmian brzmienia dysku. Odgosy skrobania i zgrzytania jakby piasek by w rodku, w poczeniu z brakiem moliwoci odczytywania i zapisywania danych s
wyranym sygnaem uszkodzenia cile sprztowego. W takich przypadkach nie mona liczy na napraw
dysku za pomoc formatowania niskiego poziomu. Jedyn moliwoci jest wymiana pytki z ukadami elektronicznymi dysku. Nie wymaga to wyrafinowanych umiejtnoci.
926
Jeeli wymiana elektronicznych obwodw dysku nie rozwie problemu, pozostaje jedynie kontaktowanie si
z producentem lub firm, ktra specjalizuje si w naprawach dyskw twardych i dysponuje odpowiednimi,
zabezpieczonymi przed drobinami pyu, urzdzeniami. Ze wzgldu na koszty, dziaania takie okazuj si zazwyczaj mniej ekonomicznie uzasadnione ni zakup nowego dysku i odtworzenie danych.
Testowanie dysku
Jeeli jestemy w stanie uzyska dostp do dysku, ustalenie, czy zostay na nim zaoone partycje i czy zosta
sformatowany, jest zadaniem stosunkowo atwym. Umoliwia to prosty test, ktrego wykonanie uatwi nam dyskietka rozruchowa oraz to, e sprawdzany dysk twardy bdzie jedynym dyskiem w systemie. Jeeli do komputera podczone s inne dyski, powinny zosta (tymczasowo) odczone.
Rozpoczynamy od przyczenia dysku testowanego. Nie jest konieczne montowanie go w obudowie. Gdy jednak decydujemy si na podczenie dysku twardego do przewodw wypuszczonych poza obudow komputera, naley pamita o zabezpieczeniu go przed niepodanymi wstrzsami i zjawiskami elektrostatycznymi.
Dysk powinien wic zosta umieszczony na specjalnej nieprzewodzcej piance, ewentualnie innej mikkiej
powierzchni. Po wykryciu dysku przez BIOS komputera i zapisaniu ustawie, uruchamiamy system operacyjny z dyskietki rozruchowej.
W wierszu polece systemu operacyjnego wprowadzamy:
=
Wykonanie polecenia spowoduje wywietlenie jednego z komunikatw:

&3 320 (0E2E
: 0). Na dysku nie istnieje adna rozpoznana
przez system operacyjny (zaoona przez program FDISK) partycja lub te gwny sektor rozruchowy
wraz z tablic partycji uleg zniszczeniu. Na kadym uywanym dysku musi zosta zaoona co
najmniej jedna, sformatowana nastpnie partycja. Komunikat ten wywietli system Windows 95 (wersja
pierwsza) i system MS-DOS, jeeli na dysku znajduj si partycje FAT32 lub NTFS. Aby zapewni
poprawne rozpoznawanie partycji FAT32 niezbdna jest dyskietka rozruchowa systemu Windows 95B,
Windows 98/Me lub Windows 2000/XP. Podobnie, do poprawnego rozpoznawania partycji NTFS
wymagana jest dyskietka utworzona w systemie operacyjnym Windows NT lub 2000/XP.
&3
030 (0E21
). Na dysku zostaa zaoona co najmniej jedna partycja,
ktra jednak nie jest sformatowana, ewentualnie dane systemowe zapisywane przy formatowaniu
ulegy zniszczeniu. Przydatna jest wwczas opcja numer 4 programu FDISK, umoliwiajca
przejrzenie listy partycji dysku. Jeeli zdecydujemy si wykorzystanie istniejcych ju wolumenw,
kady z nich musi zosta sformatowany.
2C ( C). Wywietlenie zawartoci dysku C: jest informacj o tym, e na dysku
istnieje co najmniej jedna sformatowana partycja.
Jeli wiesz, w jakim komputerze napd wczeniej si znajdowa, w celu przeprowadzenia testw
dysku powinno si go w nim ponownie zainstalowa. Po przeniesieniu napdu do innego komputera rnice w translacji pomidzy ukadem BIOS i kontrolerem ATA mog spowodowa, e napd
zawierajcy ju dane zostanie rozpoznany jako pusty. Dzieje si tak zwaszcza w przypadku komputerw z kontrolerami Promise ATA RAID, nawet jeli funkcja ATA RAID nie jest uywana, a take
gdy dysk zosta przeniesiony z komputera z ukadem BIOS firmy Award lub AMI do systemu z ukadem BIOS firmy Phoenix.
Instalowanie napdu dyskw optycznych

Instalowanie stacji CD-ROM, CD-R, CD-RW, DVD-ROM czy DVD-RW moe by zadaniem bardzo prostym lub wrcz przeciwnie, niezwykle skomplikowanym. Warunkiem sprawnego przebiegu operacji jest odpowiednie przygotowanie.
Rozdzia 14.
927
Omwimy teraz instalowanie typowego, wewntrznego (SCSI lub ATA) lub zewntrznego (wycznie SCSI)
napdu dyskw optycznych, zwracajc szczegln uwag na detale czsto pomijane w instrukcjach doczanych do tych urzdze przez producentw. Po zainstalowaniu stacji, dalsze operacje konfiguracyjne moe zainicjowa mechanizm Plug and Play i system Windows. W niektrych przypadkach niezbdne moe by jednak rczne konfigurowanie oprogramowania.
Stacje CD-ROM i DVD-ROM korzystaj z tych samych interfejsw (ATA lub SCSI) i podstawowe procedury ich instalowania pozostaj nie zmienione. Niektrym stacjom DVD-ROM towarzyszy karta
dekodera MPEG-2. Inne wyposaone s w zastpujce kart rozszerze oprogramowanie. Jest to
wyposaenie umoliwiajce wywietlanie przy uyciu komputera filmw DVD. Kart dekodera MPEG-2
instalujemy zazwyczaj, podobnie jak wikszo kart rozszerze, w zczu magistrali PCI. Jej funkcj jest dekodowanie skompresowanych danych obrazu. Rozwizanie alternatywne, czyli oprogramowanie zastpujce kart dekodera, wykonuje te same czynnoci przy uyciu gwnego procesora komputera. Istotne jest w takim przypadku, czy procesor spenia wymagania narzucone przez
twrc programu. W przypadku, gdy gwna jednostka obliczeniowa komputera jest zbyt wolna,
obraz ulega znieksztaceniom, skacze i traci synchronizacj z dwikiem. Co prawda z tego powodu w przeszoci wiele droszych zestaww DVD zostao wyposaonych w sprztowe dekodowanie, ale obecnie komputery zwykle dysponuj procesorami o czstotliwoci 1 GHz lub wyszej,
wystarczajcej do tego, aby oprogramowanie poprawnie odtwarzao obraz. Poza tym wiele wspczesnych kart graficznych jest zintegrowanych ze sprztowym dekoderem DVD, dziki czemu nie
ma potrzeby stosowania oddzielnego dekodera.
Warto pamita o dodatkowym poczeniu audio, cyfrowym bd analogowym, pomidzy stacj dyskw optycznych, a kart dwikow komputera. Jest ono wykorzystywane gwnie przy odtwarzaniu
tradycyjnych dyskw CD.
Konflikty midzy urzdzeniami

Niezalenie od tego, czy stacja dyskw optycznych jest stacj zewntrzn czy wewntrzn, do jej podczenia
niezbdny jest odpowiedni kontroler typu ATA lub SCSI. W wikszoci przypadkw wykorzystywa bdziemy kontroler, ktry ju wczeniej w systemie pracowa. W takiej sytuacji mona liczy na to, e zosta waciwie skonfigurowany. Wwczas pozostaje nam jedynie podczy stacj.
Wikszo wspczesnych komputerw posiada kontroler ATA zintegrowany z pyt gwn. W przypadku,
gdy niezbdna jest instalacja nowego kontrolera SCSI, po jego zainstalowaniu w zczu rozszerze niezbdne
jest upewnienie si, czy zostay mu przypisane odpowiednie zasoby komputera:
przerwanie IRQ,
kana DMA,
port wejcia-wyjcia.
Podobnie jak w przypadku innych urzdze, mona liczy na to, e system Windows 9x/Me/2000/XP i mechanizmy Plug and Play zapewni zautomatyzowanie procesu konfigurowania nowej stacji i kontrolera. W niektrych sytuacjach koniecznoci okazuje si jednak samodzielne wykonanie tej pracy.
Konfigurowanie stacji dyskw

Waciwa konfiguracja instalowanego dysku optycznego jest kluczowym warunkiem jego funkcjonowania
w systemie. Rozpoczynamy od wyszukania bloku zworek (patrz rysunek 14.11). W przypadku dyskw ATA
dostpne s zazwyczaj trzy podstawowe ich ukady:
dysk master, przyczony do drugiego zcza ATA,
dysk slave, przyczony do tego samego kabla, co jeden z dyskw twardych,
opcja Cable Select (CS), polegajca na okrelaniu rl master i slave poprzez przyczenie
do odpowiedniego zcza kabla danych ATA.
928
Rysunek 14.11.
Zcza w tylnej czci
typowej wewntrznej
stacji CD-ROM
Jeeli dysk jest jedynym urzdzeniem korzystajcym z drugiego kanau interfejsu ATA, jego ustawienia fabryczne powinny by odpowiednie. Niemniej jednak naley to sprawdzi w doczonym do opisie.
Jeeli stacja CD-ROM lub DVD-ROM ma pracowa jako urzdzenie slave, niezbdne jest odpowiednie dopasowanie ustawienia zworek. Modyfikacji moe wymaga rwnie ustawienie zworek urzdzenia master,
ktre korzysta z tego samego kanau danych (patrz rysunek 14.12). Jeeli w systemie wykorzystywany jest
tylko jeden dysk twardy, z jedn partycj, nowa stacja dyskw optycznych zostanie oznaczona liter D:.
Rysunek 14.12.
Zintegrowany,
dwukanaowy
interfejs ATA
(piro na zdjciu
wskazuje zcze
primary)
Jeli tylko jest to moliwe, nie przyczamy dysku CD-ROM lub DVD-ROM do tego samego kanau,
ktry wykorzystuje dysk twardy. Urzdzenia uywajce do komunikacji tego samego kabla nie mog jednoczenie odczytywa ani zapisywa danych. Jeeli komputer dysponuje dwoma kanaami
ATA (co jest obecnie standardem), stacja dyskw optycznych powinna zosta przyczona do kanau drugiego, nawet gdy w komputerze pracuje tylko jeden dysk twardy.
Zajrzyj do podrozdziau Interfejs rwnolegy ATA znajdujcego si na stronie 615 oraz do podrozdziau
Small Computer System Interface znajdujcego si na stronie 655.
Z pewnego punktu widzenia konfigurowanie dyskw SCSI moe wydawa si nieco prostsze. Wymagane jest
jedynie okrelenie identyfikatora SCSI. Konwencja nakazuje przypisa ID 0 dyskowi rozruchowemu (C:),
a ID 7 kontrolerowi SCSI. Nowej stacji mona przypisa dowolny numer z zakresu od 1 do 6, o ile nie jest
on wykorzystywany przez inne urzdzenie. Do ustawiania identyfikatora uywamy specjalnego obrotowego
wybieraka, przycisku lub zworek.
Rozdzia 14.
929
Urzdzenia SCSI czone s w acuch (magistral). Jeeli nowe urzdzenie doczane jest jako kocowy
element acucha, wymagane jest zaoenie bd uaktywnienie terminatora magistrali. Okrelenie kocowy
dotyczy w tym przypadku ukadu fizycznego, a nie wartoci ID.
Przyczanie stacji zewntrznej (SCSI)

Rozpoczynamy od uwanego rozpakowania urzdzenia. W pudeku powinnimy znale:
stacj CD-ROM lub DVD-ROM,
kabel SCSI.
Poza kontrolerem SCSI, s to podstawowe, niezbdne do przyczenia stacji, elementy. Dalszymi elementami
w zestawie mog by: koperta do wsuwania dysku CD (caddy), opis urzdzenia, programy obsugi, wtyk terminatora acucha SCSI i, niekiedy, dodatkowe dyski optyczne z oprogramowaniem lub puste. Stacje dyskw
optycznych nie s praktycznie nigdy sprzedawane razem z kart kontrolera SCSI. Poniewa SCSI to standard
umoliwiajcy przyczenie do jednego komputera do siedmiu urzdze (lub pitnastu, w przypadku Ultra2
SCSI), doczanie kontrolera do kadego z nich nie wydaje si konieczne. Poniewa stosunkowo niewiele
komputerw dysponuje przyczami SCSI na pycie gwnej, niemal zawsze niezbdne bdzie korzystanie
z kontrolera zakupionego osobno.
Przed rozpoczciem instalacji uwanie przygldamy si rodowisku pracy nowego urzdzenia, wraz z doczonym do niego kablem. Gdzie ustawimy stacj? Dugo poczenia jest istotnym ograniczeniem. Wyszukujemy odpowiednie miejsce i przyczamy kabel zasilajcy. Warto zadba, aby by on podczony do gniazda
zabezpieczonego przed skokami napicia.
Urzdzenia SCSI przyczane s standardowo za pomoc dwch typw kabli. Starsze z nich korzystaj
z 50-stykowego kabla Centronics, okrelanego te jako A-cable, czyli kabel typu A. Obecnie najczciej
stosowany jest kabel 68-stykowy, tzw. P-cable, czyli kabel typu P. Jeden jego koniec przyczmy do stacji,
drugi do kontrolera SCSI. Wikszo stacji zewntrznych ma w tylnej czci dwa zcza mona wykorzysta dowolne z nich (patrz rysunek 14.13). Do drugiego mona przyczy kolejne urzdzenie SCSI. Jeeli
stacja jest ostatnim elementem magistrali urzdze SCSI, wymagane jest zaoenie wtyku terminatora. Jeeli
do gniazda przymocowane s charakterystyczne haczyki, wykorzystujemy je do mocowania wtyku.
Rysunek 14.13.
Zcza SCSI w tylnej
czci obudowy
zewntrznej
stacji CD
Kade urzdzenie SCSI zapewnia moliwo pracy jako ostatni element acucha z terminatorem. Terminator moe mie posta pozbawionego kabla wtyku, ktry wkadamy do drugiego gniazda SCSI. W niektrych modelach opcj terminatora wcza specjalna zworka lub przecznik.
W tylnej czci obudowy instalowanej stacji powinnimy znale przecznik SCSI ID. Okrela on identyfikator urzdzenia, wyrniajcy je spord innych, przyczonych do tej samej magistrali SCSI. Wikszo
producentw przypisuje karcie kontrolera SCSI ID 7. Popularn praktyk jest rwnie rezerwowanie identyfikatorw 0 i 1 dla dyskw twardych. Identyfikator stacji moe by dowolny, jak 6, 5 czy 4, musi jednak zosta
okrelony. Jedyn istotn regu jest zachowaniu jednoznacznoci przypisanego w ten sposb oznaczenia.
930
Przyczanie stacji wewntrznej

Rozpoczynamy od rozpakowania zestawu instalacyjnego. Powinien on zawiera:
instalowan stacj,
wewntrzny kabel CD Audio,
dyskietki lub dysk CD-ROM z programami obsugi i podrcznikiem,
szyny i ruby montaowe.
Dodatkowo, niektrzy producenci doczaj rozdzielacz kabla zasilania wizk przewodw z trzema zczami. Pewne modele stacji korzystaj ze sztywnej plastykowej koperty, w ktrej dysk CD wkadany jest do
urzdzenia (ang. caddy). Coraz rzadziej sprzedawane w sklepach zestawy zawieraj drukowany podrcznik
obsugi. W przypadku stacji SCSI niezbdnym elementem bdzie karta kontrolera.
Przed zdjciem pokrywy obudowy upewniamy si, czy cakowicie wyczone zostao zasilanie. Przed umieszczeniem w gniedzie karty kontrolera SCSI, przyczamy do wewntrzny kabel SCSI (patrz rysunek 14.14).
Rysunek 14.14.
Przyczanie kabla
wewntrznego
do kontrolera SCSI
Wewntrzny kabel SCSI i zcze krawdziowe

Oba koce kabla SCSI nie rni si midzy sob. Jeden z brzegw tamy powinien by oznaczony czerwonym paskiem lub kropkowanymi liniami. W ten sposb wyrnia si styk numer 1, ktry powinien przyj
odpowiedni pozycj w gniazdach stacji i karty. Niekiedy stosowane s dodatkowe karby w obudowie zczy,
zabezpieczajce przed pomykami w trakcie montau. Gdy ich brakuje, odpowiednie pooenie wyrnionego
brzegu tamy jest do wane.
Na grnym brzegu karty SCSI zauway mona 50, uoonych w dwch rzdach, stykw zcze krawdziowe SCSI. Na powierzchni karty, w bezporednim ssiedztwie zcza widoczne powinny by przynajmniej
dwie liczby, 1 i 50. Kabel mocujemy odpowiednio do ich pooenia.
Kart umieszczamy w wolnym zczu odpowiedniej magistrali rozszerze komputera (PCI).
Rozdzia 14.
931
Kolejn czynnoci jest wybranie wnki montaowej w obudowie. Powinna by atwo dostpna z zewntrz.
W wyjmowaniu dysku nie powinny przeszkadza adne, nawet tymczasowo stawiane w danym miejscu przedmioty. Jeeli komputer stoi na biurku, naley liczy si z tym, e zazwyczaj stawiamy przed nim rne rzeczy.
W przedniej czci wnki powinna znajdowa si zalepka, ktr usuwamy. Zazwyczaj wyskoczy ona po naciniciu, mocowanie rubowe stosowane jest do rzadko. Wewntrz wnki widoczny jest metalowy stela
z otworami montaowymi. Jeeli stela pasuje do stacji, adne dodatkowe szyny nie bd potrzebne. Niektre
obudowy mog wymaga dokrcenia odpowiednich elementw umoliwiajcych wsunicie dysku do wnki.
Stacja powinna zosta przykrcona przy uyciu czterech rub. Gdy odpowiednie dopasowanie nie jest moliwe,
bezwzgldnie naley zadba o uycie co najmniej dwch. Stacja ma suy przez lata, wielokrotnie otwierana
i zamykana solidny monta ma wic szczeglne znaczenie.
Odszukujemy zamocowany wczeniej do karty kontrolera kabel i dopasowujemy oznaczony czerwonym paskiem brzeg zcza do pozycji styku numer 1. Niezbdnej informacji o ukadzie zcza stacji dostarczy jej opis
lub uwane spojrzenie na samo zcze (gdzie szukamy liczb 1 i 50).
W tylnej czci stacji znajduje si te czterostykowe zcze zasilania, takie samo, jakie znamy z dyskw twardych. Pord to-czarno-czerwonych, przyczonych do zasilacza, wizek wyszukujemy tak, ktra nie zostaa wykorzystana i ktrej rozmiar wtyku jest odpowiedni. Umieszczamy (dobrze zabezpieczony przed pomykami) wtyk w gniedzie. Gdy wolnego wtyku brakuje, korzystamy z rozdzielacza (porwnaj rysunek 14.5).
Odczamy wwczas przewody zasilajce od urzdzenia pobierajcego moliwie najmniej mocy, przyczamy do rozdzielacza, a nastpnie, do wolnych kocwek, oba urzdzenia.
Poyczanie zasilania od urzdzenia o najmniejszym poborze mocy jest ogln zasad, majc zabezpieczy przed przecieniem. Informacje o poborze mocy powinny znajdowa si w doczanych
do urzdze opisach. Mona te kierowa si rozmiarem i szybkoci obrotow urzdzenia. Gdy jednak nie ma wyboru na przykad przewody s za krtkie moemy skorzysta z dowolnej dostpnej moliwoci. Dobrze jest wwczas unika przynajmniej czenia ze sob kolejnych rozdzielaczy.
Przed zaoeniem pokrywy obudowy warto zawsze upewni si, czy po zmianie konfiguracji sprztowej nowe urzdzenie (i sam komputer) funkcjonuj poprawnie. Wczamy komputer. Jeeli jego uruchomienie przebiegnie poprawnie, a nowa stacja zostanie rozpoznana, mona zamkn obudow.
acuchy SCSI wewntrzny i zewntrzny

Przypomnijmy, e jedn z gwnych przyczyn stosowania interfejsu SCSI do przyczania stacji dyskw optycznych jest moliwo przyczenia acucha rnorodnych urzdze przy uyciu jednej tylko karty kontrolera.
Wykorzystujemy dziki temu tylko jedno zcze na pycie gwnej i unikamy problemw z dopasowaniem
numerw IRQ, DMA i wejcia-wyjcia.
W acuchu SCSI pracowa mog dyski twarde, skanery, stacje tam i inne urzdzenia (patrz rysunek 14.15).
Przy wdraaniu takiej konfiguracji trzeba zwrci uwag na kilka istotnych czynnikw.
Rysunek 14.15. acuch urzdze SCSI, korzystajcy z jednej karty rozszerze
932

Zajrzyj do punktu Zakaczanie magistrali znajdujcego si na stronie 683.
Przykad 1: Wycznie zewntrzne urzdzenia SCSI. Przypumy, e do kontrolera SCSI przyczamy zewntrzny
napd dyskw optycznych, a do niego z kolei napd tam. Pierwszym urzdzeniem w acuchu jest karta kontrolera. Obecnie wikszo takich kart wyposaonych jest w funkcj okrelan jako autoterminating, co oznacza
automatyczne wykrywanie trybu pracy jako kocowe urzdzenia acucha. Pierwszy kabel czy kontroler ze stacj dyskw optycznych, drugi stacj dyskw optycznych z napdem tam. Zatem drugi koniec acucha, napd
tam, rwnie wymaga terminatora, czyli urzdzenia koczcego obwd. W przypadku urzdze zewntrznych
bdzie to najczciej pozbawiony kabla wtyk, przeznaczony do umieszczenia w wolnym gniedzie SCSI. Tego
rodzaju wtyki wystpuj w dwch odmianach: kracowej i przelotowej. Terminator przelotowy wykorzystujemy
w tych przypadkach, gdy drugie gniazdo SCSI w urzdzeniu nie istnieje. Terminator przelotowy jedn stron
(wtykiem) umieszczamy w dostpnym gniedzie, podczas gdy do drugiej (gniazda) przyczamy kabel SCSI.
Przykad 2: Wycznie urzdzenia wewntrzne SCSI. W przypadku wewntrznej magistrali SCSI obowizuj
reguy identyczne kade urzdzenie musi mie inny identyfikator, a pierwsze i ostatnie w acuchu fizycznym musi zosta wyposaone w terminator. W przypadku urzdze wewntrznych ustalenie sposobu aktywowania terminatora moe wymaga nieco zachodu. Typowe opcje to przeczniki DIP lub, podobny do stosowanego w urzdzeniach zewntrznych, wtyk. Odpowiedniej konfiguracji wymagaj zarwno urzdzenia
kocowe acucha (terminator wczony), jak i urzdzenia wewntrz (terminator wyczony). Jeeli wszystkie urzdzenia pozostaj wewntrz obudowy, karta kontrolera bdzie urzdzeniem kocowym.
Wikszo wewntrznych urzdze SCSI wyposaa si w przeczniki DIP lub, rzadziej, mocowane
w odpowiednim zczu, wtyki. Niezbdne informacje trzeba wyszuka w opisie urzdzenia. W niektrych przypadkach liczba aktywowanych zestaww opornikw siga trzech.
Przykad 3: Zewntrzne i wewntrzne urzdzenia SCSI. Oglne zasady nie zmieniaj si, gdy korzystamy
z wewntrznych i z zewntrznych urzdze SCSI jednoczenie. W przykadzie przedstawionym jako ostatni
na rysunku 14.16 widzimy wewntrzn stacj CD-ROM, z wczonym terminatorem i numerem SCSI 6. Zewntrzny dysk twardy (ID 5) rwnie jest urzdzeniem kocowym, std wtyk terminatora. Kontroler SCSI
ma standardowe dla niego ID 7. Jego terminator zosta wyczony.
Firma Adaptec docza do swoich urzdze program SCSI Interrogator uatwiajcy okrelenie, czy karta SCSI i przyczone do niej urzdzenia funkcjonuj poprawnie. Jego uycie przed rozpoczciem instalacji pomoe wyszuka
wolne numery urzdze, okrelane w tym programie jako logiczne numery jednostek (Logical Unit Numbers, LUN).
Jeeli narzdzie nie wywietla informacji o adnym z urzdze, moe to oznacza niewaciwe ustawienie terminatorw acucha. Wyczamy wwczas komputer i urzdzenia, po czym sprawdzamy ukad wtyczek kocowych, przecznikw i (lub) zestaww opornikw na karcie. Jeeli wszystko wydaje si by w najlepszym
porzdku, wczamy same urzdzenia zewntrzne i odczekujemy przed wczeniem komputera okoo 5 sekund. W takich przypadkach przydaje si rozdzielacz zasilania (przeduacz) z przecznikami dla poszczeglnych gniazd. Jeeli po takiej prbie urzdzenia w dalszym cigu nie s widoczne, przyczyn kopotw moe
by niewaciwa praca BIOS-u kontrolera SCSI lub programw obsugi urzdze. Informacje o programach
obsugi wymaganych przez wykorzystywane modele urzdze i kart musimy wyszuka w ich opisie.
Cech szczegln programu SCSI Interrogator firmy Adaptec jest to, e wywietla on pozycje postaci
0 2F-, oznaczajce faktycznie interfejs ATA. Jeeli karta SCSI nie pracuje poprawnie, zobaczymy zarwno 0 2FG, jaki i 0 2F-, obie odpowiadajce interfejsowi ATA! W Windows 9x
informacja o sterowniku urzdzenia ATA to @H;GI.
Instalowanie stacji dyskietek

Stacja dyskietek to jeden z najprostszych w instalacji napdw dyskowych. W wikszoci przypadkw wystarczy zamocowa stacj w obudowie i przyczy do niej dwa kable, zasilania i danych. Do odpowiedniego
montau niezbdne s niekiedy dodatkowe klamry i ruby, w wielu jednak obudowach istnieje wnka gotowa
do przyjcia stacji dyskietek bez dodatkowych zabiegw. Niezbdne elementy montaowe s czsto doczane do obudowy lub samej stacji.
Rozdzia 14.
933
Rysunek 14.16.
Przykadowe ukady
urzdze SCSI
Poniewa stacje dyskietek instaluje si zazwyczaj w tych samych wnkach co dyski twarde (halfheight 3,5", czyli 3,5-calowe o poowie wysokoci), przebieg czynnoci montaowych nie rni si.
Zostay one opisane we wczeniejszym podrozdziale, Procedura instalowania dysku twardego.
W trakcie podczania stacji dyskietek zwracamy uwag na mocowanie przewodw zasilania. Ma on zazwyczaj odpowiedni karb, zabezpieczajcy przed niewaciwym podczeniem, naley jednak liczy si z tym, e
kto mg ju wczeniej prbowa metod siowych. Odwrotnie przyczony kabel zasilajcy powoduje natychmiastowe spalenie obwodw stacji.
Drug czynnoci jest przyczenie kabla danych. Jest to kabel 34-stykowy, zazwyczaj z charakterystycznym
przeplotem. Prowadzi on do odwrcenia kolejnoci stykw 10 16 na odcinku poprzedzajcym zcze stacji rozpoznawanej przez system jako stacja A:. Tak wic, ostatni stacj przyczan do tamy jest stacja A:,
do zcza rodkowego mona podczy stacj przeznaczon do pracy jako B:. Rozwizanie takie, polegajce
na zamianie sygnaw Drive Select (wybr napdu) i Motor Enable (wczenie silnika), umoliwia przyczanie stacji dyskietek bez mozolnego ustawiania zworek. Odpowiada to opcji Cable Select dyskw ATA/IDE.
Takie jest wanie ustawienie niedostpnych uytkownikowi zworek stacji dyskietek. W tym przypadku nosi
nazw Drive Select (wybr napdu).
Starsze stacje dyskietek wymagay ustawiania zworek. Dwie podstawowe to Drive Select (DS, wybr napdu)
i Disk Change (DC, zmiana dysku). Gdyby zdarzyo nam si podcza stacj starszego typu, wystarczy przestrzega kilku prostych regu. Zworka DS moe mie zazwyczaj dwie pozycje, oznaczane jako 0 i 1 lub, rzadziej, 1 i 2. Bez wzgldu na oznaczenie, standardowa konfiguracja PC wymaga zawsze pozycji drugiej. Zapewnia to prac stacji przyczonej przed przeplotem tamy jako B:, stacji przyczonej za przeplotem
jako A:. Zworka DC ma zazwyczaj pozycje okrelane jako on i off. Waciwa dla PC jest opcja on, umoliwiajca komputerowi wykrywanie zmiany dysku w napdzie. Szerzej piszemy o przyczach stacji dyskietek
i samych stacjach w rozdziale 11.
934
Kabel danych jest zazwyczaj zabezpieczony przed niewaciwym umieszczeniem w gniedzie. Jeeli nie zauwaamy adnych blokujcych niewaciw pozycj karbw, jako wskanik wykorzystujemy kolorowan
krawd tamy skojarzon ze stykiem numer 1. Standardem jest umieszczanie styku numer 1 po stronie zcza zasilania (podobnie jak w innych stacjach dyskw). Jeeli po wczeniu komputera dioda kontrolna stacji
dyskietek nie ganie, jest to jasny sygna, e tama zostaa odwrcona albo po stronie napdu, albo po stronie
kontrolera (pyty gwnej).

Rozbudowa I Naprawa Komputerów PC. Wydanie XVI

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rozbudowa I Naprawa Komputerów PC. Wydanie XVI

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

IDZ DO

Wymie stare komponenty na nowe. Usu usterki.

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Szybko procesorw ..........................................................................................................................88

P2 (286). Procesory drugiej generacji......................................................................................................157

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Procesory smej generacji (64-bitowe rejestry).......................................................................................241

Chipsety sidmej generacji obsugujce procesor Pentium 4 ..................................................................330

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Karty specjalne omwienie problemw........................................................................................445

Moduy pamici .......................................................................................................................................542

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Funkcje interfejsu ATA ...........................................................................................................................631

Rozdzia 9. wiat urzdze o zapisie magnetycznym..............................................................693

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Rozdzia 13. Pamici optyczne.............................................................................................807

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Fizyczna instalacja dysku ..................................................................................................................904

Akceleratory grafiki 3D ...........................................................................................................................981

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Problemy z kart dwikow .................................................................................................................1035

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Udostpnianie poczenia internetowego...............................................................................................1148

Bezporednie poczenie kablowe .........................................................................................................1202

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Systemy zabezpieczania zasilania..........................................................................................................1250

Panele czoowe z portami wejcia-wyjcia oraz innymi akcesoriami ....................................................1327

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

System plikw NTFS.............................................................................................................................1437

Procedura instalowania dysku twardego

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Instalowanie dysku twardego w komputerze PC obejmuje nastpujce czynnoci:

Wymienione wyej czynnoci opisane zostay w podrozdziale Standardy ATA znajdujcym si

Konfigurowanie kontrolera dysku

Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw

Zajrzyj do podrozdziau BIOS Plug and Play znajdujcego si na stronie 513.

Zajrzyj do podrozdziau Zasoby systemowe znajdujcego si na stronie 425.

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Fizyczna instalacja dysku

Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

s dwa takie zcza umoliwiajce przyczenie czterech urzdze ATA/IDE.

Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw

sygnalizujce rozpoczcie pracy. Nowoczesne dyski s oczywicie znacznie cichsze ni modele

Oprcz napdw CD-ROM i CD-RW pracujcych maksymalnie w trybie Ultra-DMA33

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

9. Po umieszczeniu w napdzie dysku CD lub dyskietki umoliwiajcej zaadowanie systemu

operacyjnego naley ponownie uruchomi komputer. Jeli zamierzasz zainstalowa system

Fizyczna instalacja napdw SATA

Fizyczna instalacja napdw SCSI

Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw

procedury instalacji kontrolera ATA.

instalacji kontrolera ATA.

i przysucha si pracy napdu.

i okreli ustawienia kontrolera i dysku. Szczegowe informacje mona znale w instrukcji

partycjonujcy dyski, wchodzcy w skad systemu operacyjnego.

Rozbudowa i naprawa komputerw PC

Konfigurowanie komputera do wsppracy z dyskiem

Automatyczne wykrywanie dyskw

Samodzielne wprowadzanie parametrw dysku

Zajrzyj do podrozdziau Ograniczenia pojemnoci dysku ATA znajdujcego si na stronie 635.

Instalowanie i konfigurowanie napdw dyskw

Formatowanie dysku obejmuje trzy etapy: