Ekspozycja.

Warsztaty fotograficzne
Autor: Jeff Wignall
Tumaczenie: Anna Trojan
ISBN: 978-83-246-2005-0
Tytu oryginau: Exposure Photo
Workshop: Develop Your Digital
Photography Talent
Format: 180x235, stron: 312
Poznaj tajniki prawidowej ekspozycji i rb perfekcyjne zdjcia!!
Jak pracowa ze wiatem naturalnym?
Jak wykorzysta twrcz si gbi ostroci?
Jak uchwyci na fotografii nastrj chwili i pokaza wasne emocje?
Waciwe operowanie takimi wielkociami, jak przysona, czas nawietlania
i ekwiwalent czuoci matrycy lub filmu daje gwarancj uzyskania zamierzonego efektu
na fotografii. Jednak aby zrobi perfekcyjne technicznie zdjcia, ukazujce autentyczne
emocje, oddajce pikno i nastrj chwili, potrzeba czego wicej ni dobre oko
potrzeba take solidnej wiedzy technicznej z zakresu fotografii. Bez tego trudno
osign zachwycajcy poziom zdj profesjonalistw, a przecie wszyscy
chcielibymy robi takie wraenie na odbiorcach naszych prac.
Ksika Ekspozycja. Warsztaty fotograficzne pokazuje, jak oswoi wszystkie wartoci
techniczne, aby na Twojej fotografii znalazo si nie tylko to, co widziae, ale take to,
co wtedy czue. Z podrcznika dowiesz si, w jaki sposb eksperymentowa, aby
uzyska dobr ekspozycj, jak dziaaj rne rodzaje wiatomierzy i jak z nich
korzysta. Poznasz czynniki wpywajce na gbi ostroci, a take podstawowe tryby
ekspozycji. Uzbrojony w t wiedz moesz rozpocz twrcze poszukiwania, aby robi
autentyczne i zachwycajce zdjcia.
Sztuka ekspozycji
Kontrola ekspozycji
Pomiar wiata
Przysona i gbia ostroci
Czas nawietlania i ruch obiektu
Fotografowanie w wietle naturalnym
Zdjcia zjawisk naturalnych i pogodowych
Fotografowanie z lamp byskow
Zaawansowane techniki fotografowania z wieloma lampami byskowymi
Uzbrj si w wiedz profesjonalistw i rb perfekcyjne zdjcia!

Spis treci
Rozdzia 1

Sztuka ekspozycji

21

Czym jest ekspozycja i jakie ma znaczenie

23

Rozpoznanie dobrej ekspozycji

24

Wzicie odpowiedzialnoci za ekspozycj

28

Mit poprawnej ekspozycji

33

Wizualizacja podanej ekspozycji

Widzenie czowieka a widzenie aparatu

Ekspozycja a nastrj

Rozdzia 2

Kontrola ekspozycji podstawy

Dobre ekspozycje w kadym aparacie

Proste aparaty kompaktowe

Zaawansowane aparaty kompaktowe typu zoom
Cyfrowe lustrzanki jednoobiektywowe

34
35

39

45
47
48
48
50

Podstawowa kontrola ekspozycji

Parametr ISO
Przysona obiektywu
Czas nawietlania

Ekwiwalentne ustawienia ekspozycji

Rozdzia 3

Pomiar wiata

53
58
60

64

69

Jak dziaaj wiatomierze

70

wiatomierze typu TTL

74

Pomiar wielosegmentowy
Pomiar centralnie waony
Pomiar punktowy

74
76
79

wiatomierze trzymane w doni

81

wiatomierze wiata odbitego

wiatomierze wiata padajcego
wiatomierze punktowe

83
83
84

wiat szaroci
Sytuacje mylce wiatomierze
Wskazwki dotyczce pomiaru wiata

System strefowy
Kompensacja ekspozycji
Blokada ekspozycji
Rczna nastawa ekspozycji
Sekwencja ekspozycji

10

53

84
87
88

90
94
95
95
95

Rozdzia 4

Przysona i gbia ostroci

Naprawd atwa lekcja terminologii dotyczcej przysony

System stopni przysony (f-stop)
Skd bior si liczby przysony
Szybko (jasno) obiektywu
Maksymalny stopie otwarcia przysony o staej oraz zmiennej wartoci 
Automatyczna przysona obiektywu

99
101
102
102
103
105
106

Twrcza sia gbi ostroci

106

Czynniki wpywajce na gbi ostroci

110

Przysona
Dugo ogniskowej
Odlego od obiektu

110
116
117

Gbia ostroci a cyfrowe aparaty kompaktowe

119

Gbia ostroci a fotografia makro

120

Dlaczego powiniene zawsze uywa statywu

123

11

Rozdzia 5

Czas nawietlania i ruch obiektu

Stopnie czasu nawietlania

132

Manipulowanie ruchem twrcza sia czasu nawietlania

133

Zatrzymanie ruchu za pomoc krtkiego czasu nawietlania

Wyolbrzymianie ruchu

Dugie czasy nawietlania i sabo owietlone wntrza

Rozdzia 6 Wypynicie na szerokie wody

poza trybem automatycznym

Podstawowe tryby ekspozycji

Tryby penej oraz programowej automatyki ekspozycji

Tryb preselekcji przysony
Tryb preselekcji czasu nawietlania
Tryb rcznej nastawy ekspozycji

Tryby tematyczne

12

129
135
140

147

151
154
154
155
157
160

164

Rozdzia 7

Zdjcia w wietle naturalnym

173

Podstawowe informacje o wietle dziennym

175

Balans bieli i barwy wiata dziennego

175

Kierunek padania wiata

181

wiato padajce z przodu

wiato padajce z gry
wiato padajce z boku
wiato padajce z tyu

183
183
186
187

Jako wiata

189

wiato normalne
wiato ostre
wiato rozproszone
Due zachmurzenie

Pora dnia

189
190
190
191

192

wit i zmierzch
wiato poudniowe
Magiczne (zote) godziny

Rozdzia 8 Nie wszystko musi by trudne

pomoc w trudnych sytuacjach

Wyzwania zwizane z pomiarem wiata

Jasny obiekt, ciemne to
Ciemny obiekt, jasne to
Byszczce i biae obiekty ze szczegami
Obiekty ciemne oraz o niskiej tonacji
Sceny o wysokiej tonacji
Pstrokate wiato
Ostry kontrast kolorw

194
195
197

201
203
204
205
206
209
210
212
213
13

Radzenie sobie z kontrastem

214

Tworzenie zdj konturw obiektw

222

Histogram wizualna pomoc w dostrzeganiu kontrastu

224

Rozdzia 9 Fotografowanie po zmierzchu

i w wietle zastanym
Rozwaania na temat fotografii nocnej

231

Dugi czas nawietlania a wysza warto ISO

Jasny obiektyw a wysza warto ISO
Rozwaania dotyczce temperatury kolorw
Uyj formatu RAW aparatu
Nie obawiaj si uywa flesza
Pomiar wiata w scenach nocnych
Powiata
Sowo na temat ostroci

232
232
233
233
234
234
235
236

wiat nocnych obiektw

Smugi wiata ruchu ulicznego
Neony
wiata lunaparkw
Panoramy miast
Sceny z ulic miast
Nocne jarmarki
Owietlone budynki
Zimne ognie i wyduone czasy nawietlania
Pokazy sztucznych ogni

14

229

236
236
237
239
240
241
243
244
244
247

Rozdzia 10 Rozwaania specjalne

Zmiany pogody

zjawiska naturalne oraz pogodowe

Mgy i zamglenia
Dni deszczowe
Pochmurne niebo
Tcze

253
254
254
258
258
260

Sceny jesienne

261

Wschody i zachody soca

264

Rozdzia 11

Fotografowanie z lamp byskow

Podstawowe informacje o lampach byskowych

Lampa byskowa typu TTL
Wbudowana lampa byskowa zalety oraz wady
Zewntrzna lampa byskowa
Zalety zewntrznych lamp byskowych
Wady zewntrznych lamp byskowych

271
272
272
273
276
276
278

15

Dedykowane lampy byskowe

Podstawowe informacje o liczbach przewodnich lamp byskowych
Odbity bysk flesza
Reflektory do odbijania bysku flesza

Tryby oraz techniki uycia lampy byskowej

Bysk dowietlajcy
Balans kolorw bysku dowietlajcego
Tryby scen nocnych lub nocnych portretw
Tryb makro (z bliska)
Tryb redukcji efektu czerwonych oczu
Tryb wyczonej lampy byskowej

Zaawansowane techniki kilka lamp byskowych

w trybie bezprzewodowym

Sowniczek
Skorowidz

16

278
279
280
281

282
282
284
285
286
288
288

288

295
301

ROZDZIA

PODSTAWOWA KONTROLA EKSPOZYCJI

EKWIWALENTNE USTAWIENIA EKSPOZYCJI

KONTROLA EKSPOZYCJI PODSTAWY

DOBRE EKSPOZYCJE W KADYM APARACIE

Stopie, w jakim moemy manipulowa ekspozycj, uzaleniony jest oczywicie od zakresu ustawie
ekspozycji dostpnego w aparacie. Wszystkie aparaty cyfrowe, od najtaszych aparatw kompaktowych (zobacz zdjcie 2-1) po najbardziej wyszukane
lustrzanki jednoobiektywowe (DSLR), s w stanie wytwarza wysokiej jakoci ekspozycje. Rnica pomidzy aparatami bardziej zaawansowanymi
a prostszymi modelami nie polega na jakoci ekspozycji, a raczej na zakresie elastycznoci oferowanym
przez aparat do pomiaru wiata oraz selektywnego
modyfikowania podstawowych ustawie ekspozycji.
Niniejszy rozdzia bdzie wprowadzeniem do tych
podstawowych ustawie ekspozycji, co powinno
sprawi, e kiedy w dalszej czci ksiki spotkasz

2-1
Zdjcie starego kocioa misyjnego San Xavier del Bac w Tucson w stanie Arizona
zrobiem bardzo prostym cyfrowym aparatem kompaktowym i byem bardzo
zadowolony z rezultatw. Czas nawietlania 1/1250 sekundy, przysona f/7.1,
ISO 100, aparat trzymany w doni

46

si z pewnymi pojciami, bdziesz ju wiedzia,

co one oznaczaj. Cho aparaty cyfrowe wydaj si nieco oniemielajce, kiedy wyciga si je
z pudeka, zazwyczaj stoi za nimi bardzo logiczny
i metodyczny projekt (pamitaj, zostay one zaprojektowane przez inynierw, dla ktrych logika
to podstawa). S te prostsze w obsudze, ni nam
si na pocztku wydaje. Oczywicie czasami moe
si wydawa, e inynierom tym rado sprawia
upchnicie kadej moliwej opcji, na jak pozwala
technologia oraz miniaturyzacja elektroniki, jednak
zazwyczaj oznacza to wicej opcji i moliwoci twrczego kontrolowania zdj. Tak naprawd, szczeglnie kiedy uywam aparatu, ktry naprawd lubi,
myl sobie, e osoby projektujce aparaty musz
by geniuszami, skoro wszystko to dziaa tak harmonijnie.
Poniewa jednak aparaty cyfrowe zawieraj tak
du liczb opcji, wane jest powicenie nieco
czasu na cierpliwe przestudiowanie instrukcji obsugi. Tak naprawd pierwszym zadaniem, jakie daj
moim studentom, jest spdzenie godziny czy dwch
na spokojnym przeczytaniu instrukcji z aparatem
w rku i zidentyfikowanie rnych ustawie aparatu oraz zapoznanie si z systemem menu. Cho
czasami mog by skomplikowane, wikszo aparatw cyfrowych jest prosta w obsudze, jeli zabierzemy si do nich po jednym ustawieniu na raz. Cho
na pocztku moesz nie zrozumie w peni znaczenia niektrych ustawie, zapoznanie si z nazwami
i miejscem ich ulokowania na aparacie pozwoli Ci
oszczdzi frustracji w przyszoci. Co najwaniejsze, nie bj si pobawi si rnymi ustawieniami,
w przypadku aparatu cyfrowego nie ma wielu rzeczy, ktrych nie daoby si odwrci (moe poza
zrzuceniem go na ziemi). I nawet jeli dojcie do
swobodnej nawigacji po rnych menu oraz ustawieniach zajmie Ci kilka wieczorw, z czasem zaczniesz docenia sprytn logik wymylon przez
inynierw, ktrzy stworzyli Twj aparat ponie-

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

wa jeli inynierowie cokolwiek potrafi zrobi dobrze, to bdzie to wanie sprawienie, e co bdzie
wyjtkowo logiczne.

DOBRE EKSPOZYCJE
W KADYM APARACIE
Czsto prowadz kursy z fotografii dla dorosych
i jednym z pierwszych pyta, jakie otrzymuj po
standardowym wykadzie na temat ekspozycji,
jest: Czy wszystkie te fantastyczne rzeczy mog
rwnie zrobi za pomoc mojego aparatu?. Moje
kursy zazwyczaj gromadz mieszank studentw
z najrniejszymi typami aparatw, od najbardziej
podstawowych do bardzo zaawansowanych (w tym
wiele bardziej wyszukanych i droszych od moich
wasnych aparatw). Moja odpowied na to pytanie
brzmi: Tak, nie i moe.
Tak, bez wzgldu na posiadany typ aparatu moesz
robi dobre zdjcia w prawie kadych warunkach.
I tak, jeli masz lustrzank cyfrow, moesz przestawia ustawienia ekspozycji za pomoc niezliczonej liczby opcji. Ale nie, jeli masz prosty aparat
kompaktowy, moesz nie by w stanie wykona
bardziej zaawansowanych rzeczy, takich jak sekwencja ekspozycji (opcja pozwalajca wykona kilka nastpujcych po sobie ekspozycji tego samego
obiektu z rnymi ustawieniami, omwiona w rozdziale 3.) lub wybranie okrelonej liczby przysony
albo czasu nawietlania. Odpowied moe istnieje,
poniewa czasami mona w rny sposb obej
otrzymanie podanych ustawie ekspozycji, nawet
jeli aparat nie ma wszystkich opcji. Cho na przykad aparat kompaktowy moe nam nie pozwoli
uwaga

Jeli chcesz wiedzie, jakie opcje oferuje aparat,

odwied witryn internetow jego producenta
i poszukaj strony ze specyfikacj okrelonego modelu. Powinien
tam by wymieniony kady szczeg techniczny aparatu.

wybra rcznie czasu nawietlania, poniewa nie

ma trybu preselekcji przysony czy trybu rcznej
nastawy ekspozycji, moe na przykad mie tryb
sport ustawiajcy za nas wysoki czas nawietlania. Aparat kompaktowy nigdy nie bdzie oferowa
elastycznoci ekspozycji, z jakiej syn lustrzanki,
jednak mimo to moe udostpnia wszystkie ustawienia, ktre bd nam potrzebne do zrobienia
dobrych zdj.
odsyacz

Wszystkie lustrzanki cyfrowe oraz zaawansowane aparaty, a take niektre (cho nie wszystkie)
proste aparaty kompaktowe oferuj rne tryby ekspozycji, w tym
tryb preselekcji czasu nawietlania (w ktrym wybieramy czas ekspozycji) oraz tryb preselekcji przysony (w ktrym wybieramy warto przysony). Istnieje rwnie pewna liczba trybw tematycznych powiconych okrelonym tematom, na przykad sportowi, krajobrazom czy portretom. Zostan one omwione bardziej
szczegowo w rozdziale 6.

Jedno, co prbuj od razu uwiadomi moim studentom, to to, e nie warto na pocztku traci
zbyt wiele czasu na ustawienia aparatu kiedy
bdziesz potrzebowa wikszej liczby ustawie, bdziesz o tym wiedzia. Na rynku jest take mnstwo
lepszych (i zazwyczaj wikszych) aparatw, na jakie moemy zamieni nasz model. Ja z kolei jestem
w odwrotnej sytuacji, kiedy na lotnisku nios ze
sob jakie 15 kilogramw aparatw i innego sprztu fotograficznego i z zazdroci patrz na umiechnitych ludzi zerkajcych na wywietlacz LCD swoich miniaturowych aparatw, kiedy fotografuj swoich przyjaci stojcych w kolejce do odprawy.
Wikszo cyfrowych aparatw fotograficznych
mona podzieli na trzy oglne kategorie: proste
aparaty kompaktowe, zaawansowane aparaty typu
zoom (lub zaawansowane aparaty kompaktowe, jak
nazywaj je producenci) oraz cyfrowe lustrzanki
jednoobiektywowe (DSLR). Jeli chodzi o oferowane moliwoci w zakresie ustawiania ekspozycji, nie

47

Zatrzymaem samochd na parkingu przy lokalnej play i zrobiem to zdjcie zachodu soca z okna. Pikno aparatw kompaktowych polega na tym, e robi
wietne zdjcia, a noszenie ich nie jest wielkim ciarem. Czas nawietlania 1/640
sekundy, przysona f/4.1, ISO 100, aparat trzymany w doni

ma tutaj cisego podziau, poniewa z wprowadzaniem nowych modeli producenci prbuj wcisn
coraz wicej technologii w nawet najmniejsze i najprostsze aparaty. Ponisze omwienie prezentuje
wszystkie trzy kategorie aparatw wraz z krtkim
opisem udostpnianych zazwyczaj opcji ekspozycji.

2-2

PROSTE APARATY KOMPAKTOWE

Ta kategoria obejmuje wszystko od najmniejszych
aparatw kieszonkowych do bardziej wyszukanych aparatw kompaktowych. Zazwyczaj moemy
w nich oczekiwa dobrego wiatomierza i wyboru podstawowych, w peni automatycznych trybw
ekspozycji. Coraz wiksza liczba bardziej zaawansowanych (czyli droszych) aparatw tego typu oferuje rwnie zaawansowane ustawienia, takie jak
kompensacja ekspozycji czy tryby preselekcji czasu
nawietlania lub przysony. Najwiksz zalet aparatw kompaktowych jest to, e s gotowe wtedy,
kiedy my sami, i moemy je ze sob wszdzie zabra.
Przedstawiajce zachd soca zdjcie 2-2 zrobiem,
wykorzystujc prosty aparat kompaktowy w czasie
przejadki w okolicach mojej ulubionej play. To
by strasznie zimny dzie i pewnie nigdy nie zrobibym tego zdjcia, gdybym nie mia prostego aparatu
w kieszeni kurtki. Czy powicibym niektre opcje kontroli ekspozycji, by tylko otrzyma z marszu
zdjcia takie, jak te? Pewnie, e tak!

ZAAWANSOWANE APARATY
KOMPAKTOWE TYPU ZOOM
Cho brakuje w nich moliwoci wymiany obiektywu, jak maj lustrzanki, zaawansowane aparaty
typu zoom zazwyczaj udostpniaj pen gam opcji
ustawie ekspozycji. Ponad poowa zdj ilustrujcych jedn z moich poprzednich ksiek (The Joy of
Digital Photography, Lark Books 2006) zostaa wykonana aparatem tego typu. Pomimo e byo to par

48

lat temu, a aparaty byy znacznie mniej wyszukane,

otrzymaem doskonae ekspozycje w trudnych warunkach. Fotografowaem na przykad kolorowe lilie
wodne (zobacz zdjcia 2-3 oraz 2-4) na tle czarnej
jak smoa wody trudne zadanie dla kadego systemu ekspozycji i pomiaru wiata a zaawansowany aparat kompaktowy wietnie sobie z tym poradzi. Warto powtrzy, e jako oraz niezawodno
i dokadno ekspozycji jest we wszystkich dzisiejszych aparatach cyfrowych bardzo dobra.
Jedynym moim zastrzeeniem do aparatw typu
zoom jest to, e najczciej maj one elektroniczny
wizjer pokazujcy jedynie projekcj obrazu w stylu
wideo zarwno w gwnym wizjerze, jak i na ekranie LCD. Aparaty te nie maj wizjera optycznego.
Mona przywykn do komponowania zdjcia za
pomoc wizjera elektronicznego (s one tak naprawd do dokadne, poniewa widzimy prawie
dokadnie to samo co obiektyw), jednak zauwayem, e podejmowanie dobrych decyzji w zakresie
ekspozycji oznacza cige odrywanie oka od wizjera
i bezporednie ogldanie obiektu. Jeli fotografujemy poruszajce si obiekty, co wymaga szybkiego
podejmowania decyzji, staje si to jeszcze trudniejsze. Sprawd zatem aparat przed zakupem.

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

Zdjcia lilii wodnych w ogrodach Longwood Gardens w Filadelfii zostay niedowietlone

o jeden stopie za pomoc
kompensacji ekspozycji, ktra
znajduje si w wikszoci aparatw kompaktowych typu
zoom. Oba zdjcia zrobione
obiektywem Nikkor przy ogniskowej 280 mm, czas nawietlania 1/100 sekundy, przysona
f/4.7, ISO 100, monopod

2-3

2-4

49

CYFROWE LUSTRZANKI
JEDNOOBIEKTYWOWE
Cyfrowe lustrzanki jednoobiektywowe (w tym
wszystkie przeznaczone dla rynku amatorskiego)
udostpniaj szerok i rozbudowan gam narzdzi kontroli ekspozycji wykraczajc poza wszystko dostpne w innych typach cyfrowych aparatw
fotograficznych. Cho zaawansowane aparaty typu
zoom zazwyczaj oferuj wszystkie standardowe tryby ekspozycji, niektrym brakuje na przykad opcji
sekwencji ekspozycji, rcznego ustawiania ekspozycji czy ustawiania wasnego balansu bieli. Wykonujc ekspozycj czapli biaej ze zdjcia 2-5, wiedziaem od razu, e biay ptak na jasnotym tle najprawdopodobniej zmyli wiatomierz aparatu, przez
co zdjcie bdzie niedowietlone. Uyem zatem

punktowego trybu pomiaru do odczytu ptaka, obliczyem poprawn ekspozycj i ustawiem j za pomoc trybu rcznej nastawy ekspozycji. Wszystkie
lustrzanki cyfrowe udostpniaj kad z tych opcji, a poniewa narzdzia te s niezbdne do penej
kontroli ekspozycji, w powanej fotografii lustrzanki
s preferowanym wyborem.
Jedn z waniejszych zalet korzystania z lustrzanek jest oczywicie moliwo zmiany obiektywu,
ktra daje nam peny dostp (a przynajmniej taki
dostp, na jaki pozwol nam rodki finansowe) do
caej linii obiektyww wymiennych producenta.
Dostpne obiektywy obejmuj obiektywy szerokoktne pozwalajce na fotografowanie szerokich
panoram, obiektywy makro do fotografii z bliska
czy teleobiektywy suce do fotografowania sportu

2-5
Uycie zaawansowanych ustawie ekspozycji lustrzanki pozwolio mi na wykonanie poprawnej ekspozycji zdjcia przedstawiajcego czapl bia z rezerwatu Merritt Island National Wildlife Refuge w stanie Floryda. Zdjcie zrobione obiektywem Nikkor 400 mm, czas nawietlania 1/1000 sekundy, przysona f/5.6, ISO 200, podstawka do auta Rue Groofwin Pod

50

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

lub przyrody. Kiedy na przykad byem na wyprawie

fotograficznej w stanie Iowa, mogem wykorzysta
bardzo szeroki obiektyw o ogniskowej 24 mm do
sfotografowania fasady kongresu stanowego w Des
Moines ze zdjcia 2-6, a jednoczenie tego samego dnia zmieni obiektyw na taki o ogniskowej
300 mm w celu sfotografowania bizonw w rezerwacie niedaleko Prairie City (zdjcie 2-7).
Kolejn zalet lustrzanek dla osb, ktre same
edytuj zdjcia, jest moliwo zapisywania zdj
w plikach formatu RAW. W formacie RAW zdjcia
s zapisywane z niewielk iloci przetwarzania po
stronie aparatu (lub cakowicie bez niego), zatem
plik pobrany na komputer jest nietknity jest
w zasadzie zapisem obrazu wiata. Prawie wszystkie
pozostae formaty plikw modyfikuj lub przetwa-

rzaj zdjcia na rne sposoby jeszcze w aparacie

(poprawiajc na przykad nasycenie kolorw, kontrast czy ostro). Pliki RAW s pobierane dokadnie w takiej samej postaci, jak zostay zapisane,
jednak wymagaj posiadania odpowiedniego oprogramowania, ktre bdzie w stanie je otworzy.

Inn wielk zalet plikw w formacie RAW jest to,

e mona modyfikowa wiele z kluczowych ustawie, takich jak balans bieli czy ekspozycja ju po
fakcie (jak na zdjciach 2-8 oraz 2-9). Jeli na przykad mamy problem z poprawnym ustawieniem
balansu bieli, moemy to poprawi w czasie edycji zdj w komputerze, co naprawd si przydaje,
kiedy czsto pracuje si z nietypowymi rdami
wiata, jak na przykad podczas halowych rozgrywek sportowych. Mona rwnie po fakcie ustawi

2-6
Cyfrowa lustrzanka oferuje niesamowit elastyczno optyczn. Na powyszym zdjciu uyem obiektywu Nikkor 24 mm do sfotografowania
szerokiej perspektywy budynku kongresu stanu Iowa. Czas nawietlenia 1/400 sekundy, przysona f/10, ISO 200, aparat trzymany w doni

51

2-7

efektywn warto ISO, co pozwala nam doda lub

uj kilka stopni ekspozycji w czasie edycji, tak jakbymy naprawd zmienili warto parametru ISO
przetwornika w czasie fotografowania co w niektrych sytuacjach jest prawdziw zalet.
Istnieje jednak jedna wada lustrzanek (cho tak
naprawd wcale mi tej opcji nie brakuje) w przypadku wielu (nie wszystkich) lustrzanek nie mona
podglda kompozycji zdjcia na ywo na wywietlaczu LCD, tak jak robi si to w przypadku innych
aparatw1. Jest tak, poniewa lustro przesyajce
obraz z obiektywu do wizjera optycznego w celu
podgldu blokuje rwnie przetwornik (dopki nie
wykonamy ekspozycji zdjcia, kiedy lustro usuwa
si, obracajc si do gry). Poniewa aparaty kom1
Tak naprawd tryb Live View (podgldu na ywo) jako najmodniejsza obecnie nowinka techniczna wprowadzany jest do prawie
wszystkich nowych modeli lustrzanek (wcznie z najtaszymi)
i mona zakada, e w krtkim czasie stanie si standardem
przyp. tum.

52

Jeli chodzi o fotografowanie

przyrody, nic nie pobije moliwoci doczenia do lustrzanki
teleobiektywu. Do zrobienia
tego zdjcia bizonw wykorzystaem teleobiektyw Nikkor 300 mm. Czas nawietlania 1/160 sekundy, przysona
f/5.6, ISO 200, aparat trzymany
w doni

paktowe nie maj wewntrznego lustra, ich wywietlacz LCD udostpnia obraz na ywo w czasie
komponowania ujcia.
Jednym z czsto zadawanych mi pyta jest: Kiedy nadchodzi czas, by przej z aparatu kompaktowego na lustrzank?. Odpowied, moim zdaniem,
zaley od wspczynnika frustracji. Jeli regularnie
zauwaasz, e chcesz co zrobi z aparatem (na przykad podnie parametr ISO do wyszej wartoci,
ni umoliwia to aparat, lub skorzysta z sekwencji
ekspozycji), by moe nadesza pora na rozwaenie
zalet bardziej zaawansowanego sprztu. Zrb list
opcji, ktrych nie posiada Twj aparat lub ktre
ma w ograniczonym zakresie, i zobacz, czy bardziej
zaawansowane aparaty maj takie moliwoci. Kiedy ta lista frustracji stanie si wystarczajco duga, sam bdziesz wiedzia, e czas przej na lepszy
model. A poniewa ceny cyfrowych lustrzanek stale
spadaj, coraz atwiej pozwoli sobie na zakup takiego sprztu.

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y

2-8

2-9

PODSTAWOWA
KONTROLA EKSPOZYCJI

PARAMETR ISO

Bez wzgldu na typ wykorzystywanego aparatu

wszystkie modele ustawiaj ekspozycj za pomoc
trzech podstawowych opcji: parametru ISO, przysony obiektywu oraz czasu nawietlania. S to
waciwie te same trzy ustawienia, jakich uywali
fotografowie od czasu wynalezienia pierwszych aparatw. W kolejnych rozdziaach przyjrzymy si im
bliej, natomiast na razie streszcz podstawy tego,
w jaki sposb aparat ustawia ekspozycj i zapisuje
obraz wiata.

ROZDZIA

Ponisze zdjcie zostao zrobione w formacie RAW pozwalajcym na dostosowanie kilku

kluczowych ustawie po fakcie w tym ekspozycji oraz balansu bieli. Wykorzystano obiektyw Nikkor 105 mm, czas nawietlania 1/640 sekundy, przysona f/11, ISO 200, statyw

Parametr ISO jest fundamentalnym aspektem ustawiania ekspozycji, poniewa okrela wzgldn czuo przetwornika aparatu cyfrowego na wiato2.
We wszystkich aparatach cyfrowych mona to
ustawienie zmienia, cho maj one rwnie opcj
auto pozwalajc na wybr wartoci ISO przez
aparat w oparciu o ilo wiata wystpujcego
w scenie. Zazwyczaj ISO (skrt pochodzi od Midzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO)
W czasach tradycyjnej fotografii analogowej ustawienie to
dotyczyo czuoci filmu na wiato przyp. tum.

53

ma zakres od okoo 50 do 800 lub 1600 (a w niektrych aparatach profesjonalnych do 6400 i wicej). Im nisza warto parametru ISO, tym mniejsza czuo na wiato. Im wysza warto ISO, tym
wiksza wiatoczuo.
Najwaniejsz kwesti, jak naley zapamita, jest
to, e z kadym podwojeniem wartoci ISO (na
przykad ze 100 do 200) podwaja si rwnie efektywna czuo przetwornika. W podobny sposb,
za kadym razem, gdy zmniejszymy warto ISO
o poow (na przykad ze 100 na 50), czuo rwnie zmniejsza si o poow. Ta arytmetyka staje si
bardzo istotna w kontekcie omwienia wartoci
przysony obiektywu oraz czasu nawietlania w kolejnym podrozdziale.
Osoby, ktre miay kiedy tradycyjne aparaty analogowe z filmami, wiedz, e kiedy kupowao si
film, trzeba byo okreli jego czuo, poniewa
film naleao dobra do iloci wiata, ktre oczekiwalimy zasta. Kiedy robio si zdjcia w jasnym
wietle, film o czuoci ISO 100 (lub jeszcze niszej) by wystarczajcy dla uzyskania dobrej ekspo-

zycji. Przy robieniu zdj we wntrzach na przykad na koncercie lub w muzeum potrzebny by
film o wyszej czuoci, na przykad ISO 400 lub
bardziej czuy.
odsyacz

Wybrana czuo ISO odgrywa wan rol w zakresie kombinacji wartoci przysony oraz czasu
nawietlania, jakie s dostpne. Zwizek ten zostanie omwiony
bardziej szczegowo w rozdziaach 4. oraz 5.

Jedn z nadzwyczajnych zalet fotografii cyfrowej

jest to, e moemy ustawi inn warto parametru
ISO dla kadego zdjcia. Moe to by wielkim plusem, kiedy szybko przechodzimy z jasnego soca do
ciemnego wntrza, poniewa dziki szybkiej zmianie ustawienia ISO moemy zoptymalizowa czuo aparatu na wiato i dopasowa j do zastanego
owietlenia. Kiedy fotograf Derek Doeffinger robi
portrety lokalnych mieszkacw wioski w Peru,
zmuszony by pracowa w jasnym wietle i mg
skorzysta ze wzgldnie niskiej wartoci parametru ISO rwnej 250 (zdjcie 2-10). Z drugiej stro-

2-10

54

Ten wspaniay portret z podry

zrobiony na zewntrz, w jasnym
wietle zastanym, zosta wykonany przy wzgldnie niskiej
wartoci ISO 250, dziki czemu
uzyskano maksymaln jako
zdjcia. Zdjcie zrobione obiektywem Nikkor przy ogniskowej 52 mm, czas nawietlania
1/100 sekundy, przysona f/10.
Derek Doeffinger

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

ny ja sam, kiedy robiem seri zdj koncertowych

bluesowej piosenkarki Miss Marie z zespou Crowmatrix (zdjcia 2-11, 2-12 oraz 2-13), musiaem korzysta z ISO 1600, by mie jakkolwiek nadziej
na zatrzymanie akcji na scenie przy do ciemnym
owietleniu.
Wykorzystanie wysokiej wartoci ISO ma jednak
swoj cen w postaci szumu. Szum to ziarnisty wzr
wystpujcy na zdjciach zrobionych przy wyszych
wartociach parametru ISO i zwikszajcy si wraz
z wyszymi wartociami tego ustawienia. Im wyszej
wartoci ISO uyjemy, tym bardziej widoczny staje
si szum. W pewnych sytuacjach, kiedy wiato zastane jest bardzo ciemne, musimy jednak pogodzi
si z niewielk utrat jakoci zdjcia, jeli w ogle
chcemy mie jakiekolwiek zdjcia. Ja sam nie mam
nic przeciwko obecnoci szumu na rednim poziomie przypomina mi on wygld dawnych filmw
fotograficznych.
Szum wyglda rnie nie tylko w odmiennych typach aparatw, ale take w poszczeglnych modelach, a aparaty z wikszymi przetwornikami (takie
jak lustrzanki) zazwyczaj maj mniej szumu. Szum
zwiksza si rwnie wraz ze wzrostem liczby pikseli aparatu, w szczeglnoci w przypadku prostszych
aparatw. Z zasady otrzymamy wikszy szum w cyfrowym aparacie kompaktowym z 8 megapikselami
ni w lustrzance z tak sam liczb pikseli, poniewa aparaty kompaktowe maj zazwyczaj mniejsze
przetworniki. Szum staje si te wyraniejszy wraz
z wikszymi odbitkami oraz powikszeniami, dlatego jeli mamy zdjcie z du iloci szumu, czsto
wystarczy zrobi mniejsz odbitk i otrzyma si zupenie przyzwoity obraz.
To, jaka ilo szumu jest akceptowalna, jest spraw
indywidualn. Gdy fotografowaem msz w katedrze Notre-Dame w Paryu (zdjcie 2-14), wiedziaem, e podnoszc ISO do 1600, ryzykuj wystpieniem szumu. Miaem jednak rwnie wiadomo,
e moja lustrzanka firmy Nikon ma bardzo niski poziom szumu nawet przy najwyszych ustawieniach

2-11

2-12

2-13
Poniewa robi bardzo duo zdj koncertowych, gdzie poziom wiata jest zazwyczaj bardzo niski, moliwo dostpu do wysokich wartoci parametru ISO
jest dla mnie bardzo istotna a nawet wtedy musz zaakceptowa pewn ilo
ruchu obiektw przy mniejszych czasach nawietlania. By zrobi t seri zdj,
musiaem ustawi ISO mojej lustrzanki na warto 1600, a mimo to i tak czas
nawietlania wynis tylko 1/50 sekundy. Wszystkie trzy zdjcia zrobione obiektywem Nikkor typu zoom o ogniskowej 70 300 mm, czas nawietlania 1/50 sekundy, przysona f/5.6, monopod

55

56

2-14

Wntrza kociow, nawet

wielkich katedr, s bardzo przyciemnione. Nawet przy wyszej
wartoci parametru ISO (1600)
musiaem oprze si o kolumn
w celu ustabilizowania aparatu.
Zdjcie zrobione obiektywem
Nikkor 18 70 mm, czas nawietlania 1/13 sekundy, przysona f/4.5, aparat trzymany
w doni

2-15

Zblienie na wiece zapalone

w katedrze Notre-Dame byo atwiejsze od zdj z samej mszy,
jednak i tak wymagao uycia
ISO 1600, by moliwy by rozsdny czas nawietlania dla aparatu trzymanego w doni. Zdjcie
zrobione obiektywem Nikkor
18 70 mm, czas nawietlania
1/160 sekundy, przysona f/6.3,
aparat trzymany w doni

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

parametru ISO. Na zdjciu tym wystpuje szum,

jednak (przynajmniej dla mnie) nie ma go tyle, by
trzeba si byo tym martwi. Zdjcie wiec w katedrze dao nieco wicej wiata, jednak nadal wymagao ustawienia parametru ISO na 1600 (zdjcie 2-15); na szczcie szum wydaje si minimalny.
Pytanie, jakie trzeba sobie zada, brzmi: Czy szum
jest na tyle znaczcy, bym musia przesta robi
zdjcia?. W moim przypadku widmo szumu rzadko
powstrzymuje mnie przed zrobieniem zdj.

ratem kompaktowym, ktry cho w kadym innym aspekcie jest wietnym sprztem ma problem z do nieprzyjemnym szumem. Jeli szum ma
dla Ciebie due znaczenie, powiniene koniecznie
przeczyta recenzje na temat aparatu w Internecie
czy ktrym z magazynw fotograficznych jeszcze
przed jego zakupem w wikszoci recenzji szum
jest istotnym zagadnieniem.

Istniej przetworniki aparatw, ktre maj zawsze

bardzo wysoki poziom szumu nawet dla stosunkowo niskich wartoci parametru ISO, co moe by
znacznym problemem. Zdjcie 2-16 przedstawiajce
dwie siostry zrobiem dobrej jakoci cyfrowym apa-

Szczegowe omwienie lamp byskowych oraz

technik z nimi zwizanych znajduje si w rozdziale 11.

2-16

odsyacz

Wikszo aparatw cyfrowych ma trzy opcje ISO:

t Tryb domylny. Aparaty maj domylne ustawienie ISO (zazwyczaj ISO 100 w przypadku prostych aparatw kompaktowych oraz
ISO 200 dla lustrzanek), o ktrym producent
sdzi, e jest najlepszym ustawieniem dla normalnych sytuacji na zewntrz.
t Tryb automatycznego ISO. W trybie automatycznego ISO aparat mierzy wiato i ustawia czuo ISO w oparciu o to, ile wiata jest
w scenie wysz warto ISO, kiedy wiata
jest mao, i nisz, kiedy jest go pod dostatkiem.
Zalet tego trybu jest to, e aparat sam zmienia
warto parametru ISO i nie musimy myle
o jej przestawianiu. Wad jest to, e oddajemy
kontrol nad czuoci na wiato aparatowi, co
dla pewnych osb moe mie znaczenie, cho
nie musi.
t Rczny tryb ISO. W tym trybie mona rcznie
ustawi czuo ISO w oparciu o ilo wiata
zastanego oraz wasne dowiadczenie.
Szum na tym miym zdjciu jest bardzo widoczny i wyranie mi przeszkadza.
Jest to jedyna wada wietnego pod innymi wzgldami aparatu kompaktowego,
jaki posiadam. Czas nawietlania 1/60 sekundy, przysona f/4.1, ISO 800, aparat
trzymany w doni

wskazwka Jeli rcznie ustawiasz czuo ISO, pamitaj o przywrceniu ustawienia domylnego, kiedy skoczysz prac z okrelonym
obiektem. Jeli na przykad robisz zdjcia we wntrzach i ustawisz parametr ISO na 800, pamitaj o powrocie do ustawie
domylnych, kiedy wyjdziesz na zewntrz, bo inaczej niepotrzebnie bdziesz dodawa do zdj szum. Nie bd nawet mwi, ile razy zapaem si na robieniu zdj kwiatw w jasnym socu przy ISO 800 czy 1600 tylko dlatego, e wieczr wczeniej robiem zdjcia we wntrzach.
Nie jest to straszny bd, ale bardzo denerwujcy.

57

SZUM Szum (ang. noise) to ziarno widoczne na zdjciu zrobionym przy wyszej wartoci parametru ISO. Jeli robie kiedy zdjcia na filmach o wyszej czuoci, wiesz ju, czym jest ziarno filmu. W przypadku zdj
cyfrowych szum jest cyfrowym odpowiednikiem ziarna. Szum powodowany jest przez interferencj elektroniczn przetwornika aparatu; interferencja ta zwiksza si przy wyszych wartociach ISO. Cho szum nie jest
takim potworem, jak mogoby wynika z artykuw w niektrych czasopismach fotograficznych, kade zdjcie najczciej lepiej wyglda bez niego, dlatego najlepiej jest fotografowa przy najniszej wartoci parametru ISO, na jak pozwoli zastane wiato. Moim zdaniem moliwo robienia zdj we wntrzach przy bardzo
sabym wietle jest warta pewnej iloci szumu. W wikszoci programw do edycji zdj istniej rwnie do
dobrze dziaajce filtry redukujce szum.
Wikszo prostych i bardziej zaawansowanych aparatw kompaktowych jest bardziej podatna na wystpowanie szumu przy niszych wartociach ISO, ni ma to miejsce w przypadku lustrzanek. Posiadam na przykad aparat Canon A-630, ktry robi fantastyczne zdjcia przy ISO 100, jednak przy ISO 400 czy 800 szum staje si znaczcy. Uywajc natomiast lustrzanki D70 firmy Nikon, mog czsto zwikszy warto parametru
ISO do 1600 w sabo owietlonych scenach i rzadko zauwaam znaczcy szum. Mog nawet specjalnie zwiksza ISO przy zdjciach robionych w czasie wschodu czy zachodu soca w celu otrzymania niszego czasu
nawietlania czy wikszej gbi ostroci. Kiedy na zdjciach jest duo cienia, szum staje si bardziej widoczny.

PRZYSONA OBIEKTYWU
Przysona obiektywu (ang. lens aperture) to jedno
z dwch podstawowych ustawie wykorzystywanych w celu kontrolowania ekspozycji za pomoc
okrelenia, jaka ilo wiata pada na przetwornik.
W rozdziale 4. bdziemy szerzej omawia to zagadnienie z technicznego oraz artystycznego punktu widzenia; na razie zdefiniuj jedynie, czym jest
przysona i dlaczego jest taka wana. Wprowadz
rwnie podstawy arytmetyki przysony (nie martw
si jednak jest to o wiele atwiejsze, ni moe si
na pocztku wydawa).
Mwic w uproszczeniu, w fotografii pojciem
przysona obiektywu okrela si fizyczny otwr
w obiektywie przepuszczajcy wiato do przetwornika. Gdyby obiektyw nie mia tego otworu,
wszystkie zdjcia byyby bardzo ciemne, poniewa
wiato nie dotaroby do przetwornika. Wielko
otworu mona zmienia, tak by sterowa przepywem wiata im mniejszy otwr obiektywu, tym
mniej wiata dotrze do przetwornika w tym samym
czasie. Proste, prawda? To naprawd prosta kon-

58

cepcja, ktra nie zmienia si od czasu, gdy Joseph

Nicphore Nipce zrobi w 1827 roku w swoim rodzinnym domu we Francji pierwsz trwa fotografi na wiecie (zdjcie to nadal istnieje i znajduje si
na University of Texas w Austin). Osoby lubice
ciekawostki poinformuj jeszcze, e krater Nipce
na Ksiycu zosta nazwany nazwiskiem tego francuskiego pioniera fotografii.
Dzisiejsze aparaty maj oczywicie szklane obiektywy pomagajce skupia wiato, jednak wewntrz
obiektyww nadal znajduje si maa, ruchoma
przysona kontrolujca, ile wiata wpada do aparatu. Osoby posiadajce lustrzanki mog zobaczy
przyson, zdejmujc obiektyw i wycelowujc go
na jasno owietlony obszar. Jeli obiektyw ma piercie zmieniajcy przyson (nie wszystkie dzisiejsze
obiektywy go maj), mona zdj obiektyw z aparatu i obrci piercie. Wida bdzie, jak przysona
zmienia swoj wielko.
Wielko otworu przysony opisywana jest sekwencj liczb zwan liczb przysony (f-stop). Ta seria
coraz wikszych rozmiarw otworu numerowana

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

jest zgodnie z ustandaryzowanym systemem opisanym w rozdziale 4. Na razie naley zapamita dwie
kwestie:
t Im mniejsza liczba przysony (f-stop), tym
wiksze otwarcie i tym wicej wiata pada na
przetwornik. Przysona opisana jako f/4 wpuszcza do aparatu duo wiata, natomiast przysona f/22 daje bardzo niewiele wiata. Jeli nie do
koca to pojmujesz, nie martw si nie jeste
jedyn osob, dla ktrej brzmi to nieco mylco.
Kiedy pierwszy raz przedstawiam t koncepcj
studentom na kursach, widz przed sob pen
sal osb z niezrozumieniem wypisanym na twarzy. Pomocne moe by przyjrzenie si diagramowi z rysunku 2-17. Koncepcj t atwiej jest
zapamita, kiedy liczby przysony wyobrazimy
sobie jako wartoci uamkowe. Kiedy mamy 1/4
placka, bdziemy mieli o wiele wicej placka od
osoby, ktra dostaa jedynie 1/22 caoci.
t Z kadym przejciem z penej liczby przysony o peny stopie do kolejnej penej liczby
przysony otrzymujemy poow lub dwa razy
tyle wiata, ktre dociera do przetwornika.
Jeli przejdziemy do wikszego stopnia otwarcia
przysony (na przykad z f/4 na f/2,8, co rwne
jest penemu stopniowi), podwajamy ilo wiata padajc na przetwornik. Zdjcia meksykaskiej porcelany zrobiem w Tubac w stanie Ari-

zona, niedaleko granicy z Meksykiem, w penym

wietle. wiato soneczne byo tak intensywne, e mylio mj wiatomierz, dlatego by mie
pewno, e otrzymam dobr ekspozycj, wykonaem kilka zdj tej samej sceny przy rnych
ustawieniach przysony dziki opcji sekwencji
ekspozycji aparatu. Najbardziej podobao mi si
zdjcie 2-18; wydaje si ono mie bogatsze, bardziej nasycone kolory. Na zdjciu 2-19 aparat
uy wikszego o ptora stopnia otwarcia przysony (otrzymujc tym samym wicej wiata),
przez co kolory wydaj si wyblake.

I podobnie, jeli przejdziemy z f/4 do f/5,6 (otwarcia przysony mniejszego o jeden peny stopie),
do przetwornika dotrze poowa wiata, jakie padao na niego wczeniej. Koncepcja podwajania
lub zmniejszania o poow iloci wiata wpadajcego do aparatu jest jedn z podstaw ekspozycji,
ktra przewija si przez wszystkie inne aspekty
teorii ekspozycji. Opr przed zrozumieniem tego
zagadnienia jest zupenie bezowocny, dlatego naley podej do niego z entuzjazmem.
wskazwka Ca t arytmetyk przysony atwiej jest sobie
przyswoi, jeli si zapamita, e ustawienie
mniejszej liczby przysony (wikszego stopnia otwarcia) okrelane
jest mianem otwarcia obiektywu, natomiast przejcie do wikszej
liczby przysony (mniejszego stopnia otwarcia) nazywa si potocznie przymkniciem obiektywu.

Otwr przysony dla wartoci f/2.8 jest o wiele wikszy

od otworu na przykad przy
wartoci f/8. Tym samym przy
f/2.8 na przetwornik aparatu
pada o wiele wicej wiata ni
przy f/8

f/1.4

f/2

f/2.8

f/4

f/5.6

f/8

2-17

59

t Im mniejsza liczba przysony, tym wikszy stopie otwarcia obiektywu.

t Im wiksza liczba przysony, tym mniejszy stopie otwarcia obiektywu.
t Liczby przysony mona potraktowa jak uamki, co pozwoli nam wyobrazi sobie ich wielko.
Warto f/4 mona sobie wyobrazi jako 1/4 placka, a f/22 jako 1/22 placka. Ktry kawaek placka bdzie wikszy?
t Z kadym przejciem o jeden peny stopie przysony do kolejnej mniejszej lub wikszej liczby
przysony otrzymamy albo podwojenie wiata
wpadajcego przez obiektyw, albo jego zredukowanie o poow.

2-18

Proste jak drut, prawda?

CZAS NAWIETLANIA

2-19
Oba zdjcia zostay zrobione na statywie, w tej samej pozycji, obiektywem
Nikkor 24 120 mm. Na zdjciu 2-18 (lepszym z tych dwch) czas nawietlania
wynis 1/400 sekundy przy przysonie f/11. Na janiejszym zdjciu 2-19 czas nawietlania wynis z kolei 1/400 sekundy przy f/7.1. Cho otwarcie przysony zostao zwikszone jedynie o ptora stopnia, ilo wiata padajca na przetwornik si podwoia. Oba zdjcia wykonane przy ISO 200 i na statywie

odsyacz

W rozdziale 4. znajduj si o wiele bardziej szczegowe informacje na temat stopni przysony.

Poniej znajduje si krtkie podsumowanie najwaniejszych kwestii pomagajcych zrozumie pojcie

przysony obiektywu.
t Przysona obiektywu wpuszcza wiato do aparatu.
t Otwarcie przysony obiektywu nazywane jest
w argonie fotograficznym stopniem (liczb)
przysony lub z jzyka angielskiego f-stop.

60

Poniewa przysona reguluje jedynie to, ile wiata wpada przez obiektyw do aparatu, potrzebna
nam jest jeszcze metoda regulacji tego, jak dugo
wiato pada na przetwornik. Suy do tego czas
nawietlania, inaczej szybko migawki (ang. shutter speed).
Czas nawietlania to drugie ustawienie pozwalajce kontrolowa ekspozycj. Wykorzystujc sekwencj precyzyjnie odmierzonych czasw nawietlania,
migawka kontroluje dugo ekspozycji, czyli to, jak
dugo wiato pada na przetwornik. Im duej migawka pozostaje otwarta, tym wicej wiata wpada do aparatu. Im krtszy czas nawietlania, tym
mniej wiata wpada do aparatu. Zazwyczaj czasy
nawietlania maj wartoci od uamkowych czci
sekundy (na przykad 1/2000 sekundy) do o wiele
duszych czasw (rzdu jednej minuty czy jeszcze
wicej) w przypadku scen nocnych (zobacz zdjcia
2-20 oraz 2-21).

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

2-20

Uycie bardzo dugich czasw nawietlania moe da bardzo twrczy efekt. Na

zdjciu sfotografowaem moj przyjacik Lynne rysujc w powietrzu kwiat za
pomoc zimnych ogni. Zdjcie zrobione obiektywem Nikkor 24 120 mm, czas
nawietlania 24 sekundy, przysona f/18, ISO 200, statyw

odsyacz

Wicej informacji na temat techniki wykorzystywania zimnych ogni w poczeniu z dugim

czasem nawietlania znajduje si w rozdziale 9.

W zalenoci od posiadanego typu aparatu migawka moe przybra dwie formy. W wikszoci aparatw kompaktowych migawka znajduje si w obiektywie i skada si z serii zachodzcych na siebie
listkw (tak naprawd wyglda jak druga przysona
obiektywu i w niektrych przypadkach za tak suy) wbudowanych w obiektyw. Po naciniciu spustu migawki listki te otwieraj si i zamykaj, by
Poniej moja przyjacika Sarah pisze swoje imi za pomoc zimnych ogni przy czasie nawietlania rwnym
16 sekund. Zdjcie zrobione obiektywem Nikkor 24 120 mm, przysona f/18, ISO 200, statyw

2-21

61

wpuci wiato do aparatu na precyzyjnie odmierzon ilo czasu. Lustrzanki maj z kolei migawk
szczelinow, ktra dziaa jak kurtyna opuszczana
przed przetwornikiem aparatu. Po naciniciu spustu migawki kurtyna ta otwiera si i zamyka, odsaniajc przetwornik.
Dla wikszoci osb zagadnienie czasu nawietlania jest atwiejsze do zrozumienia od przysony
obiektywu, poniewa ustawienie to opisuje si za
pomoc dokadnego czasu otwarcia migawki. Czas
nawietlania rwny 1/60 sekundy sprawia na przykad, e wiato pada na przetwornik przez dokadnie 1/60 sekundy. Proste. A teraz ciekawostka. Za
kadym razem, gdy zmniejszamy czas nawietlania
o poow lub go podwajamy, wiato wpadajce
do aparatu zmniejsza si o poow lub podwaja si
(brzmi znajomo, prawda?). Jeli zmienimy czas nawietlania z 1/60 sekundy na 1/30 sekundy (o pe-

ny stopie duszy), podwajamy ilo wiata padajc na przetwornik. Jeli zmienimy czas nawietlania z 1/60 sekundy na 1/125 sekundy (o peny
stopie krtszy), otrzymamy poow poprzedniego
czasu nawietlania. Poniewa szybko migawki jest funkcj czasu, traktuje ona poruszajce si
obiekty bardzo rnie w zalenoci od ich szybkoci
oraz dugoci czasu nawietlania. Zwizek pomidzy akcj a czasem nawietlania omwiony zostanie bardziej szczegowo w rozdziale 5., a na razie
wystarczy zapamita, e jeli fotografujemy poruszajce si obiekty, im krtszy bdzie czas nawietlania, tym bardziej uda nam si zatrzyma akcj,
i odwrotnie. Krtkie czasy nawietlania s wietn
zabaw przy poruszajcych si obiektach, poniewa
pozwalaj one cakowicie zatrzyma nawet najszybszy ruch. Na zdjciu 2-22 przedstawiajcym motorwk uyem bardzo krtkiego czasu nawietlania

2-22
Zdjcie motorwki na kanale w Fort Lauderdale na Florydzie zrobiem, wykorzystujc czas nawietlania rwny
1/800 sekundy i przyson o wartoci f/7.1. Zdjcie zrobione obiektywem Nikkor 300 mm, ISO 200, statyw

62

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

rwnego 1/800 sekundy, co pozwolio cakowicie

zatrzyma jej ruch. Z kolei na nieco abstrakcyjnym
zdjciu 2-23 przedstawiajcym muzyka rockowego
o pseudonimie Professor Louie wykorzystaem bardzo dugi czas nawietlania, co pozwolio utrwali
na zdjciu energi oraz ruch.
Cho ustawienia czasu nawietlania s zazwyczaj
wywietlane jako liczby cakowite (na przykad 30,
60, 125 czy 250), tak naprawd reprezentuj one
uamki sekund. Jeli w wizjerze optycznym aparatu widzimy na przykad czas nawietlania 60 przy

przysonie f/8, tak naprawd oznacza to wpuszczenie wiata do przetwornika na czas 1/60 sekundy
i przy przysonie o wartoci f/8. Jeli z kolei w wizjerze widzimy wartoci 1000 oraz f/8, oznacza to czas
nawietlania rwny 1/1000 sekundy przy przysonie
rwnej f/8. Wyjtkiem od tej reguy s czasy nawietlania rwne penym sekundom, wywietlane
zazwyczaj z symbolem sekundy (par apostrofw).
Czas nawietlania rwny 4 oznacza czterosekundowe nawietlanie przetwornika aparatu.

2-23
Przez wikszo wieczoru robiem normalne zdjcia koncertowe, jednak pod koniec postanowiem poeksperymentowa z duszymi czasami nawietlania.
Zdjcie zrobione obiektywem Nikkor 70 300 mm, czas nawietlania rwny penej sekundzie, przysona f/22, ISO 800, monopod

uwaga

A oto nieco argonu fotograficznego, ktry moe przyda si przy lekturze tekstw dotyczcych czasu nawietlania. Za
kadym razem, gdy przeczamy czas nawietlania na taki, ktry migawk pozostawia otwart przez duszy czas, przeczamy j na duszy czas nawietlania lub na wolniejsz migawk poniewa migawka wolniej si zamyka. Z kadym przeczeniem czasu nawietlania na krtszy czas otwarcia migawki, przechodzimy do krtszego czasu nawietlania lub szybszej migawki poniewa szybciej si ona zamyka. Fotografowie wydaj si wymiennie uywa w tym kontekcie sw duszy i wolniejszy oraz krtszy i szybszy.

63

odsyacz

Szybko migawki to precyzyjna i ustandaryzowana seria czasw nawietlania. Ustawienia te

omwi bardziej szczegowo w rozdziale 5.

EKWIWALENTNE
USTAWIENIA EKSPOZYCJI
Niektre osoby zapewne same zauwayy ju pewien
fakt, a mianowicie, e istnieje pikna i doskonale
wzajemna zaleno pomidzy ustawieniem czasu
nawietlania a wartoci przysony, jeli chodzi o to,
ile wiata wpada do aparatu. Tak naprawd jest to
jedna z najbardziej przydatnych i symbiotycznych
relacji w wiecie fotografii. To jdro wszystkich
twrczych technik ekspozycji i kiedy je w peni poj-

miesz, spuchniesz z dumy, a Twoje ycie stanie si

pikne (a przynajmniej si do siebie umiechniesz).
Jak wyjaniem wczeniej w tym rozdziale, z kadym przejciem do kolejnej wikszej lub mniejszej wartoci przysony, ilo wiata wpadajca do
obiektywu zmniejsza si o poow lub podwaja. Jeli
zmienisz warto przysony z f/11 na f/8, podwajasz
ilo wiata wpadajc do obiektywu. Jeli zmienisz warto przysony z f/11 na f/16, wiato zmniejsza si o poow. Powiedziaem rwnie, e z kad
zmian czasu nawietlania na kolejny duszy lub
krtszy odpowiednio podwajamy lub zmniejszamy
o poow ilo wiata wpadajc do aparatu. Voil!
Doskonale wzajemna zaleno.

CAMERA OBSCURA Jeszcze zanim aparaty byy w stanie zapisywa obrazy (czyli przed wynalezieniem
fotografii), artyci potrafili studiowa obrazy bdce projekcj wiata za pomoc urzdzenia zwanego camera obscura. Camera obscura bya ciemn skrzynk z przyson na jednym kocu (pierwsze modele nie miay
nawet obiektywu, a jedynie otwr tak may, by koncentrowa on promienie wiata przechodzce przez otwarcie), a na drugim kocu z paszczyzn, na ktrej odbywaa si projekcja obrazu.
Niektre camera obscura miay tak naprawd rozmiar pokoju, a ludzie pacili za to, by siedzie na krzesach
i obserwowa obrazy poruszajce si na tylnej cianie. Pomyl, jaka to musiaa by zabawa! Sobotni wieczr,
kupujesz ukochanej paczk popcornu i zabierasz j do ciemnego pokoju w celu ogldania obrazw taczcych na cianie. Waciwie brzmi to do znajomo.
Za pierwsz osob, ktra opisaa ten wynalazek, powszechnie uznaje si iraskiego naukowca muzumaskiego o imieniu Abu Ali al-Hasan ibn al-Haitham (965 1039). Cho jego odkrycie wyprzedza aparaty o jakie
800 lat, miao ono bezporedni wpyw na wynalezienie fotografii. Biorc pod uwag inne zainteresowania
tego ma, powinnimy by szczliwi, e znalaz on czas na wynalezienie camera obscura. Za swojego ycia
dokona on znaczcych odkry w dziedzinie anatomii, astronomii, filozofii, fizyki, inynierii, matematyki, medycyny, okulistyki, percepcji oraz psychologii. Z pewnoci nie by osob, ktrej yciorys zajby jedn stron.

64

EK SP OZ YC JA / Ko ntro la e k sp oz ycji p o ds t aw y
ROZDZIA

Tabela 2-1
Rwnowane ustawienia ekspozycji
Czas nawietlania
1/1000
1/500
1/250
1/125
1/60
1/30
1/15
1/8
1/4
1/2

Przysona obiektywu
f/1,4
f/2
f/2,8
f/4
f/5,6
f/8
f/11
f/16
f/22
f/32

Ze wzgldu na t relacj istnieje wiele kombinacji

przysony oraz czasu nawietlania, ktre dadz dokadnie t sam ekspozycj. Jeli na przykad wiatomierz sugeruje, e optymaln ekspozycj uzyskamy przy przysonie f/8 i czasie nawietlania rwnym 1/60 sekundy, idealn ekspozycj (jeli chodzi
o ilo wiata) uzyskamy przy zmianie czasu nawietlania na 1/125 sekundy (kolejny krtszy czas
nawietlania, co zmniejsza ilo wiata o poow),
a wartoci przysony na f/5,6 (o peny stopie wikszego stopnia otwarcia przysony). Moemy rwnie
pj w odwrotnym kierunku, ustawiajc czas nawietlania na 1/30 sekundy (podwajajc ilo wiata wpadajcego do obiektywu) i zmniejszajc przyson do f/11. W tabeli 2-1 wida wszystkie rwnowane ustawienia ekspozycji dla pewnego odczytu
wiatomierza, poczwszy od 1/1000 sekundy i f/1,4,
a skoczywszy na 1/2 sekundy oraz f/32. Kady
z odczytw udostpnia przetwornikowi dokadnie
t sam ilo wiata (cho, jak zobaczymy w rozdziaach 4. oraz 5., efekt twrczy kadego z ustawie bdzie inny).

Instruktorzy fotografii do opisania zwizku pomidzy przyson a czasem nawietlania czsto wykorzystuj analogi z kurkiem i wem. Wyobra sobie, e prbujesz napeni wiadro wod pochodzc
z kranu. Jeli uyjesz cienkiego wa (czyli takiego
o maym otworze), aby zapeni wiadro, kurek musi
pozosta otwarty duej. Jeli jednak w bdzie
grubszy (wikszy otwr), wiadro uda si napeni
w o wiele krtszym czasie. Kiedy ja sam uczyem
si fotografii, analogia ta jako nigdy do mnie nie
przemawiaa. Byem bardzo praktycznym dzieckiem
i nijak nie umiaem sobie wyobrazi wy o rnych
grubociach. Przecie wszystkie we maj waciwie t sam rednic! Mimo to zauwayem, e
moi studenci uwielbiaj to porwnanie, dlatego nie
bd go modyfikowa, skoro w przypadku tylu osb
ono dziaa.
Kluczow kwesti do zapamitania jest to, e dla
kadej kombinacji przysony i czasu nawietlania
istnieje wiele innych ustawie dajcych identyczn ilo wiata, a tym samym (jeli chodzi o ilo
wiata) rwnie identyczn ekspozycj. Jak jednak
dowiesz si z rozdziaw 4. oraz 5. powiconych
przysonie oraz czasowi nawietlania samo to,
e do przetwornika dociera identyczna ilo wiata, nie oznacza jeszcze, e ekspozycja da identyczne
rezultaty. Tak naprawd z kad zmian kombinacji przysony oraz czasu nawietlania na alternatywn, ale rwnowan modyfikujemy czasami do mocno wygld obiektu. W rozdziale 5.
zobaczysz na przykad, e uycie duszego czasu
nawietlania powoduje rozmycie poruszajcych si
obiektw, natomiast skorzystanie z krtszego czasu
nawietlania zatrzymuje ich ruch. Przejcie z jednej
wartoci przysony do drugiej radykalnie zmienia
to, ktre czci zdjcia s ostre.

65

Zadanie na koniec rozdziau

Eksperymentuj z rnymi wartociami parametru ISO
Uzyskanie dobrej ekspozycji przy adnej pogodzie, kiedy soce jest wysoko na niebie i w scenie jest duo
wiata, jest stosunkowo proste. Skoro jednak ju wiesz, e mona robi dobre zdjcia przy sabym wietle
dziki podniesieniu wartoci parametru ISO, czas na par eksperymentw. W tym zadaniu skoncentruj si
na ciemnych lokalizacjach we wasnym domu lub jego otoczeniu na przykad wntrzu kocioa, pobliskiej ulicy po zapadniciu zmroku czy nawet lokalnym festynie a pniej podnie warto parametru
ISO tak bardzo, jak potrafisz, i zobacz, jak bardzo kreatywny moesz by nawet przy sabym wietle.
Moje zdjcie zostao zrobione w Mission San Xavier del Bac, starym kociele misyjnym (jego aktualnie istniejcy budynek zosta wzniesiony pomidzy 1783 a 1797 rokiem) znajdujcym si na poudnie od Tucson
w stanie Arizona. Wntrze kocioa jest bardzo ciemne; wiato pochodzi z kilku arwek, drzwi wejciowych oraz paru niewielkich wietlikw. Zrobienie tam zdj z lamp byskow zepsuoby atmosfer, dlatego jedynym wyjciem byo podniesienie wartoci ISO do 1600 (najwysze ustawienie w moim aparacie
Nikon D70s) i wykorzystanie wiata zastanego. Zdjcie Madonny (figury religijnej, a nie gwiazdy muzyki)
zostao zrobione obiektywem Nikkor 18 70 mm z czasem nawietlania 1/20 sekundy i przyson f/4.2.
Aparat by trzymany w doni, jednak uyem oparcia kocielnej awki do ustabilizowania okcia i aparatu.
Wolabym w takiej sytuacji uy statywu, jednak nie byo to dozwolone.

66