AKADEMIA GRNICZO-HUTNICZA IM.

STANISAWA STASZICA W KRAKOWIE

Wydzia Inynierii Metali i Informatyki Przemysowej

PROJEKT INYNIERSKI
pt.

Modelowanie walcowania przedkuwki wau korbowego do samochodu osobowego

Imi i nazwisko dyplomanta: Kierunek studiw: Specjalno: Nr albumu: Opiekun: Wojciech Wilk Edukacja Techniczno - Informatyczna Metaloplastyka i ksztatowanie objtociowe 210585 Dr in. Micha Dziedzic

Podpis dyplomanta:

Podpis opiekuna:

Krakw 2011

Owiadczam, wiadomy odpowiedzialnoci karnej za powiadczenie nieprawdy, e niniejszy projekt inynierski wykonaem osobicie i samodzielnie i e nie korzystaem ze rde innych ni wymienione w pracy.

Krakw, dnia .

Podpis dyplomanta.

Skadam serdeczne podzikowania dla promotora dr in. Michaa Dziedzica oraz dr in. Piotra Skubisza za dyskusj, cenne uwagi i wskazwki.

Wprowadzenie literaturowe
Wprowadzenie literaturowe....................................................................................4

Tabela 1. Skady chemiczne i wasnoci mechaniczne niektrych materiaw stosowanych na korbowody [3]..................................9 1.2 Kucie matrycowe na mocie.....................................................10 2.1 Pojcie przedkuwki idealnej....................................................17 4.2 Przedkuwki walcowane wzdunie..........................................24
Podsumowanie i wnioski.......................................................................................47 Bibliografia........................................................................................................... 48

1. WSTP
Kunictwo zalicza si do jednej z najstarszych brany przetwrstwa metali. Pomimo upywu lat nadal jest niezastpion metod nadawania ksztatu oraz wasnoci produktom metalowym. Wspczesne technologie usiuj zapewnia wytwarzanie wyrobw o znacznej jakoci, dc do znacznego obnienia zuycia energii oraz surowcw. Kwestia ta jest przede wszystkim istotna w technologiach obrbki plastycznej. Wykorzystujc komputeryzacje przy projektowaniu jak rwnie zarzdzaniu dokumentacj techniczn przebiegu wytwrczego skraca si czas cyklu projektowego. Stosowanie technik komputerowych daje moliwo podanego wykorzystania rezerw tkwicych w kadym procesie. Korzyci wynikajce z uywania komputerw w toku modelowania procesu kucia zwikszaj si w przypadku procesw zoonych, gdzie napotyka si na problemy zestawienia w parametrw do umoliwiajcych skuteczno jego przebiegu. Bez wtpliwoci zalet symulacji komputerowej przeciwiestwie eksperymentw dowiadczalnych, jest stosunkowo may koszt wdroenia, elastyczno oraz ewentualna korekta oblicze. Metody te mog by uywane do rnych bada, gdzie pomiar jest niewykonalny bd skomplikowany, w rezultacie moe to prowadzi do uszkodzenia oprzyrzdowania. Projektowanie procesu kucia odkuwek wyduonych mona wspomc wykorzystujc do tego celu midzy innymi oprogramowanie VeraCAD, ktre uwzgldnia generowanie przedkuwki w przebiegu walcowania. Przebieg walcowania przedkuwki zawiera

takie zabiegi jak.: konstruowanie idealnej przedkuwki, kalibrowanie wykrojw, wykonanie ksztatu narzdzi oraz sporzdzenie dokumentacji technicznej. W niniejszej pracy przedstawiono technologie kucia odkuwki korbowodu o osi wyduonej z przedkuwki. Przedkuwka korbowodu oraz modele narzdzi zostay zaprojektowana przy wykorzystaniu oprogramowania VeraCAD. W celu sprawdzenia poprawnoci skonstruowanej przedkuwki wykonano modelowanie numeryczne kucia w programie QForm 3D.

1.1

ZASTOSOWANIE ODKUWKI
Korbowd jest to element czcy tok z waem korbowym. Gwnymi elementami

s: gwka korbowodu, trzon oraz stopa korbowodu. Due znaczenie ma dugo korbowodu, ktra wynika z kompromisu konstrukcyjnego; krtsza konstrukcja pozwala na wykonanie silnika niszego i lejszego, natomiast dusza daje mniejsze naciski na tok. W najnowszych konstrukcjach silnikw dy si do zwikszenia dugoci korbowodw kosztem zmniejszenia wysokoci gwki toka przy zachowaniu wysokoci kaduba. Korbowd powinien by stosunkowo lekki ze wzgldu na wystpujce siy bezwadnoci, ktre wystpuj podczas jego ruchu [3, 12]. Na rysunku numer 1 przedstawione zostay rne typy odkuwek korbowodu. a) b)

b)

d)

Rys 1. Przykad korbowodw (a-d) [14, 16, 18]

Korbowd jest naraony na dziaanie duych i zmiennych obcie. W czasie pracy silnika wystpuj dynamiczne obcienia korbowodu, ktre powoduj jego ciskanie, rozciganie oraz zginanie w wyniku oddziaywania si bezwadnoci, pochodzcych z ruchu obrotowego czci korbowodu zwizanej z czopem korbowym. ciskanie wywouje wyboczenie trzonu korbowodu, a rozciganie jest zwizane z siami pochodzcymi od si bezwadnoci toka i czci korbowodu zwizanej z czopem korbowym. Od dokadnoci wykonania danego typu korbowodu zaley trwao caego silnika. Proces niszczenia silnika jest procesem powolnym, rozpoczyna si w okrelonym miejscu i moe mie charakter lawinowy, prowadzc do powanych uszkodze silnika. Przed technologiem, ktry zajmuje si projektowaniem procesu kucia matrycowego stoi bardzo odpowiedzialne zadanie [1, 3, 12]. Rysunek numer 2 przedstawia schemat korbowodu z uwzgldnieniem jego czci skadowych. ruby korbowodowe odgrywaj bardzo wan role gwnie dlatego, e zerwanie ruby lub gwintu powoduje przewanie zniszczenie silnika. Gwnie stosuje si ruby o maych rednicach. Wie si to z ograniczonymi rozmiarami stopy i pokrywy.

Rys 2. Schemat korbowodu: 1- eb, 2- Trzon, 3- Stopa, 4- Pokrywa stopy, 5- ruba pokrywy stopy, 6- Panewka sworznia tokowego, 7- Zamek pokrywy stopy [3]

Korbowody przeznaczone do silnikw samochodowych wykonuje si gwnie ze stali stopowych. Mog one by kute razem z pokryw lub oddzielnie. Odkuwki te po zakoczeniu procesu kucia s poddawane obrbce cieplnej oraz mechanicznej. Cykl obrbki mechanicznej polega na szlifowaniu wypywek, odcinaniu stopy korbowodu, czasem take polerowaniu trzonu korbowodu. Stosowane zabiegi zwikszaj wytrzymao zmczeniow przez likwidacj ewentualnych ognisk karbu [3]. Stop korbowodu mona wykona oddzielnie lub jak ma to miejsce w przypadku korbowodw jednolitych, stop oddziela si w czasie produkcji przez odupywanie. Zastosowanie tej technologii ma due znaczenie, pozwala na bardzo dokadne poczenie obu czci korbowodu, a take na uzyskanie trwaego poczenia [3, 14].

Rys 3. Podstawowe typy korbowodw stosowane w silnikach rzdowych [3]

Rysunek numer 3 przedstawia podstawowe typy korbowodw, ktre charakteryzuj si dwuteowym przekrojem trzonu oraz ukonym podziaem stopy korbowodu. Taki przekrj trzonu daje wysok wytrzymao na zginanie i wyboczenie przy zachowaniu umiarkowanej masy. Ukony podzia stopy daje moliwo zastosowania duej rednicy czopa korbowego z zachowaniem moliwoci demontau toka wraz z korbowodem. Elementy s zazwyczaj wykonane ze stali lub stopw aluminium (duraluminium) drog kucia matrycowego. Korbowody mog by take odlewane. Wwczas gwnym materiaem jest eliwo sferoidalne. Korbowody te po odlewaniu s poddawane obrbce cieplnej oraz wykonywane na specjalnie przygotowanych maszynach np. motach o rnej mocy lub prasach. Pozytywnym aspektem zastosowania korbowodw kutych jest znacznie wiksza ich

wytrzymao w przeciwiestwie do korbowodw odlewanych. Wad natomiast jest wysoki koszt wytworzenia danego elementu, dlatego technologia tego typu jest stosowana, jeeli wykonuje si du serie odkuwek [15, 17]. Jednym z podstawowych rodzajw korbowodw s: korbowody skadane, ktrych stopa moe by podzielona poziomo lub skonie. Wymagania stawiane takim korbowodom to: wysoka precyzja doczanych elementw do powierzchni. Dziki takiej konstrukcji mamy moliwo demontau korbowodu. Otwory musz by wykonane z bardzo du precyzj dla ruby pokrywy stopy. Obie czci stopy czy si ze sob za pomoc ruby. Nierwnoci wystpujce na powierzchni amania powoduj, e w trakcie skrcania elementw zazbiaj si one co sprawa, e stanowi bardzo trwae poczenie [2]. Materiay stosowane do produkcji korbowodu musz by dobrane tak, aby odznaczay si wysok wytrzymaoci zmczeniow oraz ma mas. Najczciej korbowody odkuwane s ze stali wglowej wyszej jakoci o zawartoci 0,35 0,45 % C, albo ze stali niskostopowych gwnie Cr Ni ulepszanych cieplnie. Stale stopowe do ulepszania cieplnego, manganowe (45G2), chromowo niklowe (30HN3), chromowo molibdenowych (35HM), chromowo niklowo molibdenowych (40 HNM) stosuje si na korbowody w konstrukcjach silnikw obcionych oraz szybkobienych. Stosowane stale stopowe s bardziej odporne na pkanie w stosunku do stali wglowych. Niektrzy producenci samochodw osobowych starali si korzysta z alternatywnych lejszych materiaw, gwnie materiaw kompozytowych na bazie aluminium, lecz materiay te ze wzgldu na nisk wytrzymao oraz wysokie koszty produkcji nie znalazy zastosowania w produkcji masowej [3, 11]. Najczstsze skady chemiczne i wasnoci mechaniczne materiaw stosowanych przy produkcji korbowodw pokazano w tabeli 1.

Tabela 1. Skady chemiczne i wasnoci mechaniczne niektrych materiaw stosowanych na korbowody [3] Zawarto skadnikw w % C 0,35 0,45 0,3 Stale stopowe 0,45 0,34 Mn 0,8 0,8 0,5 0,6 0,8 Si 0,35 0,35 0,35 0,35 Cr 0,9 0,9 2,7 Mo 0,15 V 0,1 0,35 Waciwoci wytrzymaociowe Rm Re As [%] [MPa] [Mpa] 500-600 600-700 800 950 1150 280 340

Gatunek materia

Stale niskostopowe

19 16 8 8 -

560 800 -

eliwo sferoidalne

3-3,8

0,30,8

1,82,0

0,10,2 P

0,05

eliwo stopowe

2,8 -3,2

0,7 1.0

1,21,7

Max 0,2P

Max 0,11S

Do 2,5Ni

1.2 KUCIE MATRYCOWE NA MOCIE

Kucie matrycowe na mocie jest metod, ktra znalaza szerokie zastosowanie do wykonywania odkuwek. Umoliwia ona tworzenie odkuwek o dowolnych ksztatach, a w przypadku zastosowania motw o zwikszonej prdkoci uderzenia, rwnie odkuwek z bardzo cienkimi i wysokimi ebrami [13]. W technologii tej stosuje si matryce otwarte lub zamknite. Wykonanie odkuwek w matrycy zamknitej daje pozytywne korzyci produkcyjne. Na etapie produkcji nie ma strat materiau wynikajcych z wypychania nadmiaru wsadu w wypywk, jak ma to miejsce w przypadku kucia na mocie w matrycy otwartej. W procesie kucia bezwypywkowego przedkuwka musi by odpowiednio dobrana, aby wypeniaa cay wykrj matrycy, a take nie powodowaa nadmiernego zuycia narzdzi. Podczas kucia panuje trjosiowy stan napre ciskajcych w caej objtoci przekuwanego materiau, powodujc rwnomierne pynicie materiau odksztacanego w matrycach. W matrycach zamknitych wykonuje si odkuwki wyduone z przedkuwek, ktre wykonuje si na walcach kuniczych w procesie walcowania. Wstpniakw tego typu nie wykonuje si poprzez kucie wielokrotne, gdy nie mona tutaj zastosowa wybra na kleszcze ze wzgldu na kucie bezwypywkowe. Gotowy ksztat odkuwki otrzymuje si w wykroju matrycujcym na gotowo [13, 10]. Odkuwki wyduone wykonywane s gwnie z ksw oraz prtw. Od wielkoci wykonywanej odkuwki zaley sposb cicia ksw. Wiksze odkuwki wykonuje si z ksw citych na pojedyncze odkuwki, natomiast te drobne z prtw citych na kilka odkuwek. Odkuwki kute pojedynczo stosuje si w przypadku, gdy uycie wsadu na dwie odkuwki jest zbyt uciliwe. T metod kuje si odkuwki o masie powyej czterech kilogramw lub dugoci powyej czterystu milimetrw. Podwjne kucie odkuwek pozwala na lepsze wykorzystanie materiau, gdy nie jest wymagany naddatek materiau na kleszczowin (cz materiau, ktr si chwyta podczas kucia). Odkuwki o masie poniej dwch kilogramw kuje si po kilka z prta. Przed procesem kucia prt poddaje si nagrzewaniu, nastpnie wykonane odkuwki odcina si w wykroju odcinajcym. W przypadku odkuwek wyduonych o prostych ksztatach poddaje si matrycowaniu w wykroju ostatecznym z prta oraz ksa. Jeeli odkuwka jest bardziej zoona przed matrycowaniem wykonuje si odkuwk wstpn tak zwan przedkuwk [4].

Odkuwki wyduone charakteryzuj si dugoci wiksz od wymiarw poprzecznych, kute s one w kierunku prostopadym do osi wyduonej materiau wyjciowego na og pokrywajcej si z wyduon osi przedmiotu [4]. Rysunek 4 przedstawia przykady odkuwek wyduonych. Odkuwki tego typu wykonuje si poprzez kucie bezporednie w wykroju matrycujcym. a) b)

c)

d)

Rys 4. Przykad odkuwek wyduonych rnego typu a) odkuwka prosta, b) odkuwka z konierzem, c) odkuwki piercieniowe, d) odkuwki zoone [4]

1.3 DOBR ILOCI I RODZAJW WYKROJW POMOCNICZYCH

Wykrj definiuje si jako wgbienie w matrycy, ktre pozwala nadawa odkuwce podany ksztat. Opracowujc proces technologiczny kucia matrycowego wan kwesti jest zaprojektowanie oraz wykonanie wykrojw pomocniczych oraz matrycujcych [10, 13]. W wykrojach pomocniczych wykonuje si przedkuwki odkuwek wyduonych kutych na motach. Dzieli si na cztery grupy: Grupa I odkuwki o zmiennym przekroju poprzecznym, zalicza si do tej grupy: 1. Wykrj wyduajcy Stosuje si go w celu wyduenia materiau z jednoczesnym zmniejszeniem jego przekroju poprzecznego. W wykroju tym materia moe by przekuwany na caej dugoci lub na pewnych jego czciach w zalenoci od ksztatu zastosowanej odkuwki. Proces wyduania polega na uderzaniu matrycy grnej o materia, oraz obracaniu go o 90 stopni i przesuwaniu go wzdu osi [13]. Rysunek numer 5 przedstawia schemat wykroju wyduajcego.

Rys 5. Wykrj wyduajcy [4]

2. Wykrj przewajcy W wykroju tym (rysunek numer 6) ksztatuje si materia jednym lub dwoma uderzeniami mota. Poprzez zgniatanie materiau w kierunku zgodnym z kierunkiem uderzenia mota nastpuje jego ksztatowanie. Materia ulegajc zgniataniu przesuwa si wzdu osi, co powoduje zwikszanie si przekrojw jednych kosztem drugich. Po kuciu wstpnym w wykroju przewajcym przedkuwk wyjmuje si, a nastpnie ukada si w wykroju wstpnie matrycujcym lub matrycujcym [13].

.
Rys 6. Wykrj przewajcy [4]

3. Wykrj rolujcy Wykroje rolujce (rysunek numer 7) dziel si na otwarte oraz zamknite. Wykrj rolujcy otwarty ma przekrj poprzeczny prostoktny, natomiast zamknity ma przekrj owalny. Kucie przeprowadza si lekkimi uderzeniami mot. Materia trzymajc w kleszczach obraca si po kadym uderzeniu o 90 stopni. Metal podlegajcy takiemu ksztatowaniu pynie wzdu osi, a nastpnie wypenia wykrj. Odksztacany materia w wykroju zamknitym powoduje wzrost siy odksztacenia w porwnaniu z wykrojem otwartym. Metal kuty w wykroju zamknitym jest bardziej plastyczny. Dziki temu mona stosowa go dla odkuwek o duych rnicach przekrojw poprzecznych [13].

.
Rys 7. Wykrj rolujcy otwarty i zamknity [4]

Grupa II zalicza si do niej wykroje ksztatujce oraz gnce. Przedkuwkom nadaje si ksztat zgodny z zarysem odkuwki w paszczynie podziau matryc.

1. Wykrj ksztatujcy W wykroju ksztatujcym (rysunek numer 8) materia kuje si jednym uderzeniem mota. Stosuje si go wwczas, gdy materia ulega przesuniciu wzdu osi. Przedkuwk po zabiegu kucia wyjmuje si z wykroju ksztatujcego, materia obraca si o 90. Kolejny etap polega na umieszczeniu przedkuwki w wykroju wstpnie matrycujcym lub matrycujcym [13].

Rys 8. Wykrj ksztatujcy [4]

2. Wykrj gncy Jak sama nazwa wskazuje wykrj gncy stosowany jest do wygicia przedkuwki odpowiednio do zarysu w paszczynie podziau. Od dokadnoci wykonania tego wykroju zaley nadanie ksztatu, ktry powinien by jak najbardziej zbliony do formy gotowej odkuwki. Proces ten, polega na wygiciu przedkuwki jednym uderzeniem mota, a nastpnie woeniu jej do wykroju wstpnie matrycujcego przy jednoczesnym obrceniu o 90 [13]. Schemat wykroju gncego przedstawiony zosta na rysunku numer 9.

Rys 9. Wykrj gncy [4]

Grupa III zwana paszczyzn do paszczenia. Gwnie stosuje si do spczania przedkuwek czoowych, spaszczania materiaw wyjciowych, jak rwnie do wyduania krtkich odcinkw materiau wyjciowego. Paszczyzna ta zbudowana jest na boku matrycy. Grupa IV do grupy tej zalicza si nastpujce wykroje:
1. Wykrj rolujco wyduajcy.

Stosowany do wyduania materiau z jednoczesnym rolowaniem. W procesie kucia wykonuje si czynnoci wedug nastpujcej kolejnoci:
a) odciganie kocw na kleszcze, b) wyduanie, c) rolowanie.

2. Wykrj rolujco ksztatujcy

W wykroju tym nastpuje poprzeczne przemieszczenie materiau. W zabiegu kucia stosuje si od dwch do czterech uderze mota, obracajc materia po kadym uderzeniu o 90. Po zakoczeniu kucia w wykroju ksztatujco rolujcym materia umieszcza si w wykroju wstpnie matrycujcym lub matrycujcym [13].

3. Wykrj ksztatujco wyduajcy Jest to wyduanie materiau z jednoczesnym ksztatowaniem. Po zabiegu wyduania przedkuwk ukada si w wykroju, gdzie za pomoc jednego uderzenia nadaje si jej form zblion do ksztatu odkuwki w paszczynie podziau [13].

4. N do odcinania N umieszczony jest zazwyczaj w narou matrycy. Stosowany jest w celu oddzielenia odkuwki od prta wyjciowego, a take do odcicia kocw przeznaczonych do chwytania kleszczami. Jeeli wok odkuwki zostaa utworzona wypywka, odcina si j jednym uderzeniem mota [13].

2. ZASTOSOWANIE PRZEDKUWKI
Przedkuwki kute swobodnie lub matrycowane wstpnie, znalazy szczeglne zastosowanie do wykonania odkuwek matrycowych o zoonych ksztatach. Zadaniem technologw opracowujcych proces kucia jest uzyskanie jak najlepszych efektw ekonomicznych, gwnie wysokiej wydajnoci i jakoci, a take najmniejszego zuycia materiau. Przedkuwki, ktre wykorzystywane s do wykonania odkuwek matrycowych powinny charakteryzowa si ksztatem zblionym do gotowej odkuwki w paszczynie podziau matryc. Przekroje poprzeczne przedkuwki musz by rwne sumie odpowiednich przekrojw odkuwki i wypywki, tak przedkuwk nazywa si przedkuwk rzeczywist [13].

2.1 POJCIE PRZEDKUWKI IDEALNEJ

Przedkuwka idealna to brya obrotowa majca poprzeczne przekroje rwne sumie odpowiednich przekrojw odkuwki i wypywki. Proces technologiczny wytwarzania korbowodu opracowuje si na podstawie przedkuwki idealnej, dobierajc rodzaj i liczb zabiegw, okrelajc wymiary materiau wyjciowego oraz projektujc wykroje pomocnicze [13].

2.2 PROJEKTOWANIE PRZEDKUWKI IDEALNEJ

W celu opracowania rysunku przedkuwki idealnej naley wykona rysunek odkuwki, a nastpnie wyznaczy jej podstawowe wielkoci takie jak obwd O w paszczynie rzutu, pole S zarysu odkuwki w paszczynie rzutu, objto V odkuwki oraz wielko wypywki (grubo, objto, pole przekroju rowka na wypywk). Kolejny etap polega na wyznaczeniu charakterystycznych przekrojw odkuwki, w ktrych dokonuje si zmiana ksztatu odkuwki. Na podstawie bada A.W Riebielskiego w celu wykonania przedkuwki idealnej naley wykona wykres pl przekrojw poprzecznych odkuwki wraz z wypywk w funkcji dugoci odkuwki [4]. Na rysunku nr 10 przedstawiono sposb wykonania idealnej przedkuwki.

a)

b)

c)

Rys 10. Schemat przedstawiajcy sposb konstruowania idealnej przedkuwki [4]

a) odkuwka, b) wykres przekrojw, c) przedkuwka idealna

3.

PROCES TECHNOLOGICZNY WYTWARZANIA KORBOWODU

Do zaprojektowania wykrojw pomocniczych niezbdne jest opracowanie

przedkuwki. W projektowaniu odkuwek wyduonych proces projektowania przedkuwki polega na zastosowaniu koncepcji przedkuwki idealnej. Pocztkowym etapem wytwarzania korbowodu jest wykonanie rysunku odkuwki (rys. 11), na podstawie schematu gotowej czci. Opracowujc szkic naley dokadnie ustali okrelone parametry takie jak: podzia odkuwki, dopuszczalne odchyki wymiarowe, naddatki na obrbk skrawaniem, skosy matrycowe, ksztaty i wymiary denek oraz promienie zaokrgle itp. [13].

Rys 11. Rysunek korbowodu [5]

Ustalenie objtoci odkuwki i ksztatu przedkuwki stanowi wany etap w dalszym postpowaniu, poniewa umoliwia prawidowe zaprojektowanie procesu kucia matrycowego odkuwki korbowodu. Objto odkuwki obliczy mona stosujc metod analityczn lub wykreln. Zastosowanie metody analitycznej polega na rozoeniu odkuwki na elementy proste, wyznaczajc przy tym objto poszczeglnych elementw. Cakowit objto odkuwki mona wyznaczy sumujc objtoci elementw prostych:

Vod= V1 + V2 ++ Vk

Rys 12. Ksztat odkuwki [5]

Rys 13. Wykres przekrojw poprzecznych [5]

Wykres numer 13 przedstawia pola poprzeczne przekroju odkuwki. W celu sporzdzenia takiego wykresu naley obliczy charakterystyczne przekroje odkuwki, w ktrych nastpuje zmiana ksztatu odkuwki. Na podstawie tego wykresu sporzdza si wykres rednic przedkuwki idealnej (wykres numer 14).

Rys 14. Wykres rednic przedkuwki idealnej [5]

Na podstawie uzyskanych danych projektuje si przedkuwk rzeczywist (rys. 15).

Rys 15. Przedkuwka rzeczywista wykonana metod walcowania poprzeczno klinowego [5]

Kolejnym etapem procesu technologicznego jest proces kucia odkuwki korbowodu. Do analizy procesu kucia wykorzystuje si program QForm 3D.

4.

PRZEDKUWKI WALCOWANE
Walcowanie przedkuwek ma zastosowanie szczeglnie dla odkuwek o ksztacie

wyduonym. W zalenoci od zastosowanej maszyny (walcarki) stosuje si rne metody walcowania przedkuwek. Najbardziej znanymi i najczciej stosowanymi metodami walcowania kuniczego s:
a) walcowanie wzdune na walcach kuniczych, b) walcowanie poprzeczno klinowe.

4.1

PRZEDKUWKI WALCOWANE POPRZECZNNIE

Walcowanie poprzeczno klinowe jest nowoczesn metod, ktra znalaza szerokie

zastosowanie w produkcji seryjnej i masowej przedkuwek do kucia matrycowego. Moemy do niej zaliczy: korbowody, klucze maszynowe, dwignie, wideki, korby pedaw roweru. Metoda walcowania poprzeczno - klinowego posiada wiele zalet w stosunku do innych sposobw wytwarzania takich jak: obrbka skrawaniem, kucie oraz odlewanie. Wrd pozytywnych stron tej metody wymienia si: wysok wydajno, lepsze wykorzystanie materiau, lepsze wasnoci wytrzymaociowe wyrobu, nisze zuycie energii oraz moliwo automatyzacji. Wad tej metody s: trudnoci zwizane z projektowaniem narzdzi klinowych [7]. W procesie ksztatowania przedkuwki korbowodu mona zastosowa nastpujce warianty: walcowanie w ukadzie pojedynczym i walcowanie w ukadzie podwjnym. W przypadku walcowania w ukadzie pojedynczym konieczne jest odcicie od prta czci materiau przedkuwki, gdzie tworzy si lej czoowy. Wariant drugi jest bardziej korzystniejszy z uwagi na to, e walcuje si jednoczenie obie przedkuwki, ktre s poczone ze sob czciami kulistymi. Zalet stosowania walcowania w ukadzie podwjnym jest zwikszenie wydajnoci procesu, jak rwnie korzystniejszy rozkad si osiowych w procesie walcowania przedkuwki [5].

Rys 16. Schemat przedstawiajcy zasad procesu walcowania poprzeczno klinowego [4]

Proces ksztatowania przedkuwki korbowodu w duej mierze zaleny jest od ksztatu zastosowanych
wcinania, prowadzcej, ksztatowania, kalibrowania.

segmentw

narzdziowych

[6].

Wykorzystany

segment

klinowy

w walcowaniu poprzeczno klinowym (rysunek numer 16) obejmuje nastpujce strefy:

Ze wzgldu na sposb mocowania segmentw klinowych wyrnia si nastpujce rodzaje walcowania:

poprzeczne w ukadzie segment walec, w ukadzie dwch lub trzech walcw klinowych, poprzeczne klinowymi narzdziami paskimi, poprzeczne w ukadzie dwch wklsych segmentw narzdziowych.

4.2 PRZEDKUWKI WALCOWANE WZDUNIE

Przedkuwki walcowane wzdunie pozwalaj na wykonanie przedkuwek

wyduonych np. wstpniaka korb rowerowych, korbowodw, rnego rodzaju kluczy i dwigni, czci maszynowych i samochodowych [13].

Rys 17. Schemat walcowania wzdunego [10]

Rysunek numer 17 przedstawia schemat walcowania wzdunego. Poprzez zastosowanie mniejszych promieni moliwe jest wkadanie materiau do walcw. Matryce wykonujc obrt odksztacaj materia zalenie od zastosowanego wykroju. W zalenoci od formy jak ma przybra przedkuwka ustala si liczb oraz rodzaj wykroju. Przedkuwk o wymaganym ksztacie mona otrzyma wykorzystujc w tym celu kilka przepustw. Najprostszym przypadkiem jest walcowanie, gdzie wykorzystuje si w procesie gadkie walce. Walcowany materia o przekroju prostoktnym dziki wystpujcym siom tarcia zostaje wcignity midzy walce, a w dalszej kolejnoci nastpuje jego odksztacenie. Wraz z momentem zetknicia si walcw z materiaem wystpuje odksztacenie metalu. W procesie walcowania mona zaobserwowa zmniejszenie si wysokoci materiau, wzrasta natomiast jego dugo oraz szeroko [13]. Naley wyrni trzy bardzo wane pojcia bezwzgldnej zmiany wymiarw (wysokoci, szerokoci oraz dugoci) s to:
gniot bezwzgldny, poszerzenie bezwzgldne, wyduenie bezwzgldne.

Ubytkiem bezwzgldnym nazywa si rnic przekroju metalu przed walcowaniem i po walcowaniu, co moemy wyrazi poniszym wzorem:

S zmiana przekroju, S0 przekrj materiau przed walcowaniem, S1 przekrj materiau po walcowaniu.

Wspczynnikiem odksztacenia nazywamy stosunek odpowiednich wymiarw materiau po walcowaniu oraz przed walcowaniem. Do wspczynnikw odksztacenia zaliczamy:
wspczynnik gniotu, wspczynnik poszerzenia, wspczynnik wyduenia.

W procesie walcowania bardzo wane jest wystpowanie si tarcia, gdy dziki nim moliwe jest chwytanie materiau przez walce, a nastpnie odksztacenie materiau. Metal dziaa na walce si N w miejscu jego styku, natomiast walce tak sam si przeciwnie skierowan. Podsumowujc proces walcowania zaley od wielu parametrw takich jak: gniot, wyduenie, przewenie oraz wyprzedzenie. Najwaniejszym parametrem w procesie walcowania jest jednak wyduenie poniewa od niego zaley intensywno walcowania. Wraz ze zmian wyduenia zmienia si poszerzenie.

1. ZAKRES PROJEKTU
Celem projektu byo okrelenie parametrw ( iloci przej, redukcji, itp.) procesu walcowania poprzecznego przedkuwki do kucia matrycowego korbowodu przy zaoeniu kucia podwjnego. W niniejszej pracy przedstawiono proces projektowania odkuwki korbowodu z przedkuwki walcowanej przy pomocy wykorzystania oprogramowania VeraCAD. Wszystkie obliczenia numeryczne kucia odkuwki korbowodu zostay wykonane programem QForm3D, ktry posiada modu walcowania. Dziki otrzymanej geometrii narzdzi przy uyciu programu VeraCAD jak rwnie obliczonego wsadu w edytorze grafiki QShape, zostay przeprowadzone obliczenia numeryczne procesu walcowania dla kadego przepustu. Proces kucia obejmowa kucie przedkuwki walcowanej korbowodu w wykroju na gotowo. Zakres projektu obejmowa 1. Wyznaczanie wykresw rozkadu masy na dugoci dla pojedynczej odkuwki przy wykorzystaniu programu VeraCAD. 2. Transformacja wykresu pod ktem kucia podwjnego. 3. Dobr parametrw procesu walcowania. 4. Konstrukcja przedkuwki dla poszczeglnych przepustw walcowania. 5. Konstrukcja wykrojw do kucia podwjnego w matrycach otwartych. 6. Modelowanie procesu ksztatowania korbowodu z uwzgldnieniem procesu walcowania przedkuwki w programie QForm 3D.

2. DOBR WARUNKW WALCOWANIA PRZEDKUWKI

W trakcie projektowania przedkuwki wykorzystuje si model geometryczny CAD odkuwki. Na jego podstawie tworzy si wykres przekrojw poprzecznych odkuwki, modele narzdzi, a take dokumentacje techniczn. Proces walcownia przedkuwki posiada takie oprogramowanie jak VeraCAD [6, 8]. Wykorzystujc program VeraCAD mona zaprojektowa cay cykl walcowniczy. Do programu importuje si ksztat odkuwki oraz wprowadza si jej podstawowe parametry. Ksztat przedkuwki generowany jest przez program po kadym przepucie wraz z ksztatem i wymiarami walcw. Proces ten realizowany jest automatycznie, istnieje jednak moliwo wprowadzania zmian [19].
Tabela 2. Maksymalna i minimalna redukcja [19]

Rodzaj ksztatowania

Minimalna redukcja %

Maksymalna redukcja %

koo - koo koo - kwadrat koo - owal kwadrat - koo Kwadrat - kwadrat Kwadrat - owal owal - koo owal - kwadrat

0,5 6 7 4 0,5 12 12 12

5 20 45 6 5 45 30 30

Tabela numer 2 przedstawia maksymalne oraz minimalne dostpne limity redukcji. Uyte limity redukcji zale od materiau i temperatury walcowania oraz nastpujcego zabiegu kucia. Z wikszymi segmentami rednic, uzyskane redukcje s mniejsze ni z mniejszymi rednicami. Dla kadej sekcji kocowego produktu, warto jest ustalona przy pomocy kalkulacji komputerowej. Przez sekwencje przej, warto staa musi zosta zapewniona dla kadej sekcji w taki sposb, e odpowiednie dugoci rozcignitych czci w kadym przejciu

mog by wyliczone z wartoci sekcji. Dla obliczenia powierzchni przekroju surowego materiau, nie jest konieczne wpisywanie promieni rogw. Redukcja przekrojw z powodu zaokrgle rogw jest obliczana przez program z ustawion kalkulacj [19].

Rys 18. Rozkad masy dla pojedynczego wyrobu

Rys 19. Transformacja wykresu pod ktem kucia podwjnego

Rysunek numer 18 przedstawia rozkad masy dla pojedynczego wyrobu. Niebieska linia przedstawia wykres przekrojw gotowego wyrobu bez uwzgldniania naddatkw na wypywk, natomiast linia czerwona obrazuje model wraz z naddatkiem na wypywk. Naddatek na wypywk jest wyznaczany przez uytkownika. Rysunek numer 19 przedstawia transformacje wykresu pod ktem kucia podwjnego. Zmiany wprowadzane na wykresie s brane pod uwag podczas generowania narzdzi oraz planu kalibracji. Niebieska linia przedstawia interpolacje wykresu, natomiast linia czerwona przedstawia odkuwk wraz z naddatkiem na wypywk.

Rys 20. Zmiana ksztatowania si przedkuwki w kolejnych przepustach

Rysunek numer 20 przedstawia wykres przekrojw poprzecznych, ktry obrazuje zmian ksztatowania si przedkuwki w pierwszym, drugim oraz czwartym przepucie. Jak wida z wykresu przedkuwka po czwartym przepucie ulega znacznemu wydueniu wzdu osi w stosunku do przedkuwki walcowanej po pierwszym oraz drugim przepucie.

3. DOBR PARAMETRW PROCESU WALCOWANIA

Tabela numer 3 przedstawia plan kalibracji walcw wygenerowany przez program VeraCAD. Zaoono e maksymalna redukcja nie moe przekroczy 40%. Oprogramowanie daje moliwo pniejszej zmiany parametrw wykroju takich jak: wymiary wykrojw ksztatujcych walce, oraz moliwo redukowania stopnia odksztacenia.
Tabela 3. Plan kalibracji walcw

Przepust Przekrj

Przykad geometrii

a)

b)

Rys 21.Przykad kalibracji przy wykorzystaniu oprogramowania VeraCAD; a) ksztat i wymiary wykroju przy przejciu koo-owal, b) ksztat i wymiary wykroju przy przejciu owal-kwadrat

Rezultatem oblicze wykonywanych przez oprogramowanie VeraCAD jest plan prawidowego ukadu kalibrowania walcw kuniczych. Naley uwzgldni wymiary wsadu, a take moliwie najmniejsz liczb przej. Walcowanie moe odbywa si w jednym lub w kilku wykrojach. a)

b)

c)

Rys 22. Przebieg ksztatowania przedkuwki korbowodu a) przepust 1, b) przepust 2, c) przepust 3

Rysunek numer 22 przedstawia przebieg ksztatowania przedkuwki korbowodu w kolejnych stadiach walcowania. W oparciu o t przedkuwk zostay wygenerowane wykroje walcownicze dla kadego przepustu. Zaoono, e w jednym wykroju realizowane byy 2 przepusty z obrotem o 90.

a)

b)

c)

Rys 23. Przebieg ksztatowania przedkuwki korbowodu widok 3D;

a) przepust 1, b) przepust 2, c) przepust 3

Rysunek numer 23 przedstawia stadia ksztatowania przedkuwki korbowodu w widoku 3D. Geometria narzdzi zostaa opracowana w oparciu o program VeraCAD. Walcowanie wykonane zostao w trzech przepustach. Dla kadego przepustu zostay wykonane obliczenia procesu walcowania. W zalenoci od tego jaki ksztat ma przedkuwka walcowanie odbywa si w jednym lub kilku wykrojach. Rysunek numer 24 przedstawia model geometryczny wsadu, ktry zosta wykorzystany do przeprowadzenia symulacji procesu walcowania.

Rys 24. Model geometryczny wsadu

a)

b)

c)

d)

e)

f)

Rys 25. Kolejne stadia ksztatowania przedkuwki w pierwszym przepucie (a-f)

Rysunek w pierwszym

numer

25

przedstawia

kolejne

etapy

ksztatowania

przedkuwki przy

przepucie.

Symulacja

komputerowa

zostaa

przeprowadzona

wykorzystaniu oprogramowania QForm 3D. a)

b)

c)

Rys 26. Widok 3D przedkuwki po pierwszym przepucie; a) zaoony, b) uzyskany, c) wykres przekrojw

Na rysunku numer 26 przedstawione zostay poszczeglne widoki ksztatowanej przedkuwki; a) widok 3D przedkuwki uzyskanej w programie VeraCAD, b) przedkuwka po przeprowadzeniu walcowania w pierwszym przepucie, c) wykres przekrojw dla przepustu pierwszego.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

Rys 27. Kolejne stadia ksztatowania przedkuwki w drugim przepucie (a - f ), g) rozkad temperatury przedkuwki po drugim przepucie

Na rysunku numer 27 przedstawiono kolejne etapy ksztatowania przedkuwki w drugim przepucie oraz rozkad temperatury przedkuwki po wykonaniu procesu ksztatowania. Z przedstawionych danych na rysunku numer 27 wida, e najnisze temperatury ma materia w strefie, w ktrej styka si on z powierzchni narzdzi. Metal ma temperatur najwysz w strefie osiowej, co jest w tym przypadku korzystne, poniewa zmniejsza si dziki temu ryzyko wystpienia pkni wewntrznych.

a)

b)

c)

Rys 28. Widok 3D przedkuwki po drugim przepucie; a) zaoony, b) uzyskany c) wykres przekrojw

Na rysunku numer 28 przedstawione zostay poszczeglne widoki ksztatowanej przedkuwki; a) widok 3D przedkuwki uzyskanej w programie VeraCAD, b) przedkuwka po przeprowadzeniu walcowania w drugim przepucie, c) wykres przekrojw dla przepustu drugiego.

a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

Rys 29. Kolejne stadia ksztatowania przedkuwki w trzecim przepucie (a f), g) rozkad temperatury przedkuwki po trzecim przepucie

Rysunek numer 29 przedstawia kolejne etapy ksztatowania przedkuwki w trzecim przepucie oraz rozkad temperatury przedkuwki po wykonaniu procesu ksztatowania. Podobnie jak w przypadku ksztatowania w przepucie drugim najwysza temperatura wystpuje w strefie osiowej, natomiast najnisza w miejscu styku metalu z powierzchni narzdzi. a)

b)

c)

Rys 30. Widok 3D przedkuwki po trzecim przepucie; a) zaoony, b) uzyskany c) wykres przekrojw

Rysunek numer 30 przedstawia poszczeglne widoki ksztatowanej przedkuwki; a) widok 3D przedkuwki uzyskanej w programie VeraCAD, b) przedkuwka po przeprowadzeniu walcowania w trzecim przepucie, c) wykres przekrojw dla przepustu trzeciego.

Rys 31. Wykres pracy odksztacenia plastycznego dla poszczeglnych przepustw

Rys 32. Wykres pracy odksztacenia plastycznego dla kucia korbwodu

Rysunek 31 przedstawia prace odksztacenia plastycznego dla trzech przepustw procesu walcowania. Najwiksza praca odksztacenia wystpia w przypadku walcowania w trzecim przepucie, co byo spowodowane duym odksztaceniem plastycznym. Praca odksztacenia plastycznego (rysunek numer 32) w przypadku przepustu pierwszego oraz drugiego miaa porwnywaln warto ok. 5 kJ.

Rys 33. Wykres siy kucia dla odkuwki korbowodu

Rysunek numer 33 przedstawia wykres siy kucia dla odkuwki korbowodu. Najwiksz si mona zaobserwowa w kocowym etapie kucia. Ma to zwizek z wypenianiem naroy wykrojw matryc. Maksymalna sia wynosi 41MN.

4. GENEROWANIE MODELU ODKUWKI GORCEJ I MATRYC

Proces technologiczny kucia matrycowego wymaga bardzo starannego doboru wsadu gwnie dla odkuwek wyduonych. Zwizane to jest z pyniciem metalu w kolejnych zabiegach kucia. Przygotowanie przedkuwki walcowanej wzdunie daje wiele korzyci: zwiksza uzysk kuniczy o 20%, ywotno narzdzi wzrasta o 50 % co ma zwizek z mniejszym ich obcieniem. W celu prawidowego przeprowadzenia procesu kucia matrycowego wymagane jest odpowiednie przygotowanie narzdzi [8, 9].

a)

b)

Rys 34. Wykrj wykaczajcy do kucia; a) matryca dolna, b) matryca grna

Rysunek numer 33 przedstawia matryc grn oraz doln wykonan w programie Solid Works, ktra ma na celu przeprowadzenie procesu kucia.

Przygotowane matryce (rysunek numer 33) importuje si do programu QShape, gdzie dziki wykorzystaniu moliwoci jakie daje nam program QForm 3D usuwamy wady wystpujce na powierzchni matryc. Nastpnie generuje si siatk (rysunek numer 35), jeeli wystpuj defekty powierzchni usuwa si je wykorzystujc do tego odpowiednie polecenia programu np. Remeshing. Przygotowan odpowiednio matryce bez wad zewntrznych zapisujemy odpowiednio dla matrycy grnej TOOL1 natomiast dla matrycy dolnej - TOOL2 z rozszerzeniem shl. a)

b)

Rys 35. Wygenerowanie siatki; a) matryca dolna, b) matryca grna

5. MODELOWANIE PROCESU KUCIA

Warunki brzegowe jakie zaoono do przeprowadzenia procesu kucia: - kucie na mocie o masie 18 ton oraz energii uderzenia 300kJ - materia: stal C43 - temperatura wsadu: 1200C - temperatura narzdzi: 200C - smar: Reckwalzen

a)

b)

c)

d)

e)

a)

b)

c)

d)

Rys 36. Zmiana ksztatu odkuwki korbowodu w kolejnych stadiach kucia a) przedkuwka walcowana, (b - e) kucie w wykroju na gotowo

Na rysunku numer 33 przedstawione zostao kucie matrycowe odkuwki korbowodu w wykroju na gotowo. Jak wida z powyszego rysunku odkuwki korbowodu, ksztat przedkuwki zosta prawidowo zaprojektowany. wiadczy o tym prawidowe wypenienie naroy matryc a take brak wystpienia ewentualnych zaku. Dziki wykonaniu przedkuwki o zmiennym przekroju poprzecznym w przebiegu walcowania mona uzyska podany rozkad odksztace w przekroju poprzecznym oraz wzdunym gotowego produktu [8]. Poniszy rysunek (numer 37) przedstawia rozkad intensywnoci odksztacenia odkuwki korbowodu. Zgodnie z oczekiwaniami najwiksze odksztacenie ma miejsce w rodkowej paszczynie walcowanej czci wyrobu. Dla pierwszego przepustu maksymalna warto intensywnoci odksztacenia wynosi 0.925, w przypadku drugiego przepustu maksymalna warto jest 1.85, a dla trzeciego 4.25. Najwiksza intensywno odksztacenia wystpuje w miejscu styku narzdzia z materiaem. W obszarze odkuwki intensywno odksztacenia mieci si w granicach 0.5 4.5. Z rysunku 36d wida, e przedkuwka zostaa prawidowo zaprojektowana o czym wiadczy intensywno odksztacenia, ktra rwnomiernie rozkada si na caym przekroju odkuwki.

Rys 37. Analiza intensywnoci odksztacenia; a) po pierwszym przepucie walcowania, b) po drugim przepucie walcowania, c) po trzecim przepucie walcowania, d) po procesie kucia na gotowo

PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Prezentowane wyniki pracy przedstawiaj przykad wykorzystania technologii komputerowej w analizie numerycznej skomplikowanych procesw kucia matrycowego. Istotnym zadaniem w procesie produkowania odkuwek wyduonych o skomplikowanych ksztatach oraz duej zmianie przekroju poprzecznego jest prawidowe zaprojektowanie przedkuwki. Proces walcowania przedkuwki jest korzystny z uwagi na zwikszony uzysk kuniczy. Wzrasta rwnie ywotno narzdzi, co jest spowodowane odpowiednio zaprojektowanym wsadem. Oceniajc przedstawion w pracy metodyk postpowania podczas projektowania ksztatu oraz schematu walcowania przedkuwki przy uyciu programu VeraCAD mona sformuowa nastpujce wnioski:
1. Wykorzystanie procesu walcowania pozwolio uzyska bardzo korzystny

rozkad odksztace uzyskanego produktu zarwno w przekroju poprzecznym jak i wzdunym. Stosujc walcowanie przedkuwki w procesie kucia zmniejsza si sia nacisku narzdzia, jaka potrzebna jest do odksztacenia danego elementu. 2. Dziki przeprowadzonemu procesowi walcowania istnieje moliwo lepszego uoenia wsadu w matrycy, ktre ma znaczcy wpyw na pynicie materiau w kierunku wzdunym oraz poprzecznym.
3. Stosujc oprogramowanie VeraCAD mona osign wiksz kontrol

parametrw geometrycznych walcowanej przedkuwki. Zmniejsza si tym samym zagroenie powstawania produktu z defektami kuniczymi takimi jak wystpowanie zaku lub niedoku. Ju na etapie projektowania mona zapobiega powstawaniu bdw poprzez bezporednie obserwowanie wprowadzonych zmian wywietlanych na ekranie komputera.
4. Program VeraCAD daje moliwo szybkiej korekty le wyznaczonej

geometrii narzdzi lub przekrojw przedkuwki walcowanej. Posugujc si programami QForm oraz VeraCAD mona zwikszy efektywno procesu.

BIBLIOGRAFIA
[1] Gardyski L., Stupnicka H., Wrona J., Badania metalograficzne korbowodw silnikw

samochodowych, Midzynarodowa Konferencja Naukowa silnikw spalinowych, Naczw 2000.

[2] Gu Zu., Yang S., Ku S., Zhao Z., Dai X., Fracture splitting technology of automobile

engine connecting rod, Int J Adv Manuf Technol ,2005.

[3] Luft S., Podstawy budowy silnikw, Wydawnictwo Komunikacji i cznoci,

Podrcznik akademicki 2006. [4] Muster A., Kucie matrycowe, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002
[5] Pater Z., Analiza Numeryczna procesu kucia matrycowego odkuwki typu korbowd,

Obrbka Plastyczna Metali T. XVIII, nr 3, Krakw 2007.

[6] Pater Z., Walcowanie poprzeczno klinowe odkuwek osiowo symetrycznych, Lublin

2001.
[7] Pater Z., Symulacja procesu walcowania poprzeczno klinowego metod objtoci

skoczonej, Zeszyt 7-8, Lublin 2003.

[8] Siczak J., ukaszek Soek A., Bednarek S., Komputerowe modelowanie procesu

walcowania przedkuwki, Krakw 2008.

[9] Siczak J., ukaszek Soek A., Bednarek S., Modelowanie numeryczne

wielooperacyjnego procesu kucia matrycowego, Obrbka Plastyczna Metali Nr 2, Krakw 2005.

[10]

Siczak J., Procesy przerbki plastycznej, Wydawnictwo naukowe AKAPIT, Vazques V., Altan T., Die design for ashless forging of complex parts, Journal Wajand A J., Tokowe silniki spalinowe rednio i szybkoobrotowe, Wasiunyk P., Kucie Matrycowe, Wydawnictwo Naukowo Techniczne,

Krakw 2003.
[11]

of Materials Processing Technology 98 2000.

[12]

Wydawnictwo Naukowo Techniczne, Warszawa 2000.

[13]

Warszawa 1968, 1987.

rda internetowe: [14] [15] [16] [17] [18] http://www.totalp.co.nz http://www.wisegeek.com http://www.engine-facts.com/connecting-rod.html http://www.brighthub.com/diy/automotive/articles/6643.aspx http://www.made-in-china.com

Pozostae rda:
[19]

Instrukcja programu VeraCAD