*'$q_;;

fl.
!'
I

Flistoria pisto|etu maszynowego Byskawica rozpocza si rv roku 1942, kiedy in. trVacaw Zawrotny zapropol}owa dowdztwu AK zorganizowanie kra.iowej produkc"ii pistoletu rnaszynowego. Fo uzyskaniu ibzwolenia zrvierzchnikw, nawiza }ontakt z ixr" Selverynem WielaT:iierenr, ktry wyrazi cl wsppracy w tej sprawie" obaj inyniero' :fl;,-.wie przystpili do opnacowania konstrukcji pierwszego polskiego pei:,mu, ktremu dane byo we.ido wielkosery.inej produkcji.
lnieckiego MP 40 oraz zrzttowego Stena,
Seweryn Wielanir, znajc budow niestoletu by gotowy.

xwru&ww

&e

PIOTR C. KRA]EWSKI

z podkomendnych zaproponowa przeprowadzenie prbnego strzelania na placu Teatralnym. Ten odwazny pomys
Wtedy jeden
zebrani postanowili zraIizowa. Wczesnym popoudniem plac by peen przechodniw. Pomysodawca, Z peemem ukrytym pod paszczem, szed pierwszy, cigna a za nim w rozsdnej odlegoci

sierpniu lub wrzeniu1943 t', prototyp piPrzy pierwszym strzelaniu wystpiy zacicia, ktre Welanier usun. Po popraw' kach peem dziaaidealnie' Sprawdzony pi' stolet przewieziono samochodem w okolice Zielonki' gdzie zosta przestrzelany. Prby wypady znakomicie i krajowy pistolet maszynowy skierowano do produkcji. O skonstruowaniu nowego pistoletu maSzynowego dowiedzia si komendant Kedywu (Kierownictwo Dywersji KG AK) pk Emi1 August Fieldorf (Nil)' ktry postanowi osobiciego obejrze. Po zapoznaniu si z budow i dziaaniem mechanizmw, zachwycony pk. Nil ubolewa' warunki nie pozwalaj na natychmiastowe praktyczne wyprbowanie nowego pistoletu.

,postanowi wzorowa si na tym drugim i_bnstrukcyjnie, zachowujc uklad funkcjonalny broni niemieckiej. opracowa rysunek ieniowy broni i dostosowa technoloi:produkcji dostosowan do metod wytwaa dostpnych w warunkach warsztatw mielniczych, uczestniczcych w zakonanej produkcji. To on zaproponowa 6znie czci za pomoc wktw i gwin,Jw hydraulicznych oraz kilka innych moyfikacji. W czasie wykonywania projektu wstpnego odbyo si kr1kanaciespoi:'.u.'tka, na ktrych ustalono podstawowe zaF,"l oeniakonstrukc.ji. W kilku kwestiach wystpiy rnice zda' jak np. w sprawie ce-

IeSZta uczestnikw ryzykownego pokazu. Demonstrator dotar do trawnika na rodku placu, po czym byskawicznie wycign spod paszcza pisto1et odda dug seri strzaw w powietrze _ bez zaci. ]eszcze przed chwil zatoczony p1ac momentalnie si oprni. Na szczcie w poblizu akurat nie byo NiemcW wic wszystkim udao si wycofa bez przygd.

c}XRzF'sT BYsKAwlcY
Do koca listopada inz. Wielanier opracowa pen dokumentacj techniczn. Jednoczenie ukoczono projekty oprzyrzdowania, sprawdzianw i specja1nych narzdzi. W listopadzie pistolet maszynowy nazwano Byskawic. Nazwa wywodzi si od trzech strzaek, ktre Wie1anier wyci na stopce kolby, aby zwikszy jej przyczepnodo ramienia. Pocztkowo miay to by jedynie prki, ale dla kamuflau nadano im form strzaek. Miay one maskowa stopk jako czkuchenki elektrycznej popularnej wwczas malki Elektrit, uywajcej podobnych piorunw jako znaku 1'abrycznego. Nazwa Zaploponowan a przz Wielaniera zostaa zaakceptowana przez Zawrolnego, a w kocu zatwierdzona takeprzez zamawiajcego, czyli Kedyw AK. Rozpoczcie produkcji uczczono w doniezwyky sposb: w grudniu l943 r. glwni uczestnicy procesu tworzenia Byskawicy zostali obdarowani zapalniczkami benzynowymi z okolicznociowymi napisami:,,Chrzest Byskawicy" z jednej strony i ,,Listopad 1943 Przemysl Polski" na drugiej.

ff

i;

ownika czy bezptecznika. W takich przy-

:.padkach przesdzaa decyzja organizatora i k"ierownika caego przedsiwzicia, in. Wacawa Zawrotnego.

pKoeY

P{}WSTANXg

PX.{3ToT'YPn""!

ln. Wielanier zajl si opracowaniem oprzyrzdowania oraz sprawdzianw ko_ -

niecznych do seryjnej produkcji. Dokumentacja techniczna, niezbdna do wykonania plototypu powstaa w okresie od stycznia do kwietnia l943 r. Wykonanie waniejszych i Wielanier z1eci kooperantom. Niekte elementy wykona sam Z pomoc . Gotowe czcidostarczano do ieszkania in. Wielaniera, gdzie byy wyane i skadane. Po pewnym czasie, w

ych, gdzie pracowa Wielanier. Z kolei w

wytwrni wyrobw metalowych ,,Leniak i S-ka" przy Czerniakowskiej produkowano obudor1 mechanizmu \pusloweso. ramiona kolby oraz magazynki. W fabryce obrabiarek ,,Pioniet" przy ul. Krochmalnej produkowano kompletne zamki. Warsztat Teofila Czajkowskiego przy u1. Leszno zajmowa si wytwarzaniem luf. Swj udzial w produkcji Byskawic mieli take pracownicy dawnej PWU-Fabryki Karabinw na Duchnickiej. ktrzy mimo cisegonadzoru produkowali drobne elementy pemu Z materiaw przznaczonych na czciniemieckiej broni.

dzin/ przez pracujcych przy montg:T przekazywane przez nich do innych cji zbrojnych. Nawetjelijednak cznie n byo ich 700, a jedynie 500, to i tak skoa#
struowani e i wprow adzenie do produkcj i'sq.1$ ry1nej cakowicie oryginalnej, od podsta stworzonej konstrukcji pistoletu maszynol@ffi go i wyprodukowanie w warunkach konspi.i.i racji kilkuset egzemplar'zy tej broni jest ol'il brzymim osigniciem podziemnych zbrojowni. W caej okupowanej Europie, kt- .: ra jak duga i szeroka kopiowala Stena, nie'

powsta aden inny typ broni strzeleckiej,' mogcy konkurowa z Byskawic orygi-

I ZAGADK{ DYsTRYBel'll

PROB{."[KC,IA SERYINA

nalno(ci konltrukt'ji i liczb i 1produkowanych egzemp7arzy. Spora liczba zach1

Pierwsze zamwienie objo pi egzemplarzy partii prototypowej, po ktrej sprawdzeniu Kedyw zamwi parti l000
Jzef Pojqczkowski (zio) przy montou Byskawicy w wytwrni przy Bodueno. sztuk peemw, uzupenion wktce dodar

wanych B yskawic (1 edna Byskawica trafila.': nawet do Pragi czeskiej , gdzie zresztptzez kilkadziesit lat bya opisana jako niemiec-ka kopia Stena!) oIaZ czSta ich obecno na zdjciach z okrestt pow\tania Warslawskiego w1daje si potwierdza wysok liczb wyprodukowanych peemw. Na tym ,_ zadztwiajca j est ich cakowita nieobecno'1..:.]'-,E

tl-

TKY{.fi\AF KrCI!'X"$&ACl!
kowa, umieszczajc w wielu kooperujProdukcj czcipostanowiono rozrod-

w inn1ch czciach kraju. choc przecie * * --4 ralnach przygotowa do akcji ..Burza". ma- e#

cych warsztutach. w celu zrnniejrzenia [yzy-

'.x'.TJ. :ff 5 ni przed powstaniem.

:ll;:'*TJ

i: o::i ? J J=*
"

ka dekonspiracji. Gwny punkt montau i

strzelnic do przestrzeliwania gotowych peWszystemw urzdzono na tyach kocioa kich witych przy p1acu Grzybowskim, w warsztacie Frznciszka Makowieckiego produkujcym siatki ogrodzeniowe. Pistolety skadowano w zamaskowanej piwnicy. Ustawiono tam st lusarski oraz specjalne dwikochonne komory, tumice odgosy strzaw. Wykonano rwnie wyjcieewakuacyjne, umozliwiajce przejcie do piwnic ssiedniego domu. W cian piwnicy wbudowano adunek wybuchowy - w razie dekonspiracji przed wycofaniem do wyjcia ewakuacyjnego zaoga montowni miaa uruchomi zapalnik czasowy t zniszczy Warsztat razm z buszujcymi po nim hitlerowcarni. Zaog montowni stanowili: Franciszek Makowiecki (Mahomet), Roch Kafarowski (Ksawery), Stefan Br'zsko, Jzf Brzsko i J(lzef Pajczkowski (Jzio). Produkcja czcido Byskawic ulokowana zostaa w zakadach i warsztatach rozfzlJco-

'*dARAKTEKY$TYKA KONSTeeXKCt!
Byskawica j est pistoletem maszynowyr dziaajcym nazasadzie odrzutu zamka swT, bodnego, strzelajcym nabojem 9 mm x 19 Parabellum. Bro strzela z zamka otwat1er,,l
g'o. Mechanizln \pu\towy umoliwia tylko

Plut. pchor. lerzy Sikorski no stanowisku ogniowym przy barykodzie no Plocu Zomkowym.

ogie cigy. Zamek nie zostaje w tylnym pooeniu po ostatnim strzale. Wycig ; rotowy umieszczony jest w zamku, u ty:

'

mierzowskiej wyrabiano trzony zanrkowe i osony lufy' ptzy Hoej i na Pockiej Wytwarzano komory zamkowe, przy Brukowej produkowano spryny, na ul. Belgijskiej wyrabiano trzony zamkowe oraz dr'obne czci, warsztat spawalniczy przy Olszewskiej hartowa trzony zamkowe fiezowan w fabryce dwigw Groniowskiego przy ul. Emilii Plater. oprzyrzdowanie do produkcji pistoletw Byskawica wykonano w fabryce sprawdzianw Floriana Juchnikowskiego, w jei filiach przy ul' Emilii Plater i Podchor-

nych po ceLej Warszawie. W zakadach przemysowo-handlowych Wadysawa Paschalskiego przy u1. Zytniej Wytwarzano cay zesp mechanizmu spustowego, przy ul' Kazi-

kowym zamwieniem na 300 Byskawic. Do lipca zmontowano 600 kompletnych pistoletw, a tu przed wybuchem powstania oddano kolejne l00 kompletw czci. W czasie jego trwania wytwrnia zostaa ujawniona i przeniesiona do kierowanej pTzez jednego Z organizatorw sieci kooperacyjnej Byskawicy Stefana Berenta (Steb) rusznikarnr Tajnych Wojskowych Zakladw Wydawniczych na ulic Boduena 2, gdzie byy znacznte lepsze warunki pracy. Std trafio wprost do walczcych oddziaw jeszcze co najmniej 40 peemw. Zdania co prawdziwocidanych liczbowych s podzielone, niektrz1 uwaaj 1e za zav'5one. inni uznaj za zanione, gdy bazujce jedynie na meldunkach stanw magazynowych oddziaw AK, ktre mog by niekompletne. W rze-

czywistoci liczba wyprodukowanych peemw moga by nieco wysza, gdy jak

ze wszystkich innych konspiracyjnych wy-

twrni broni' poza sie zaopatrznia AK wyciekay,,lewe" egzemplirrze, ktrymi opacano rne uslugi, odkadane ,,na czarn go-

po ulicy

boxem no romieniu to polski wynalozek?

Numer 8/2004

a.Do zasilania stosuje si dwurzdowy mao pojemnoci 32 nabojw z jedno-

1&triik

umocowany na gniedzie magazyn-

posaony w bez wtpienia najbardziej zaawansowany pomys Byskawicy _ Samoczynny bezpiecznik Spustowy. Mia on posta drugiego. odwrconego, jzyka spusto-

ycyjnym wyprowadzeniem, zamienny z

gazynkiem do angielskiego peemu Sten.
$V celu uproszczenia zaopaIrzeniawobc du-

t "ffi {.ffij

rozprzestrzenienia zrzutowych i kopiowanych Stenw, takze luf przejto w caocil bez zmtanz peemu angielskiego. Bro wyposaono w stae przyrzdy celownicze - celownik przeziernikowy oraz pryzmatyczn muszk. Pisto1et ma kolb skadan, dwuramienn z aluminiow stopk, skadaP n pocl komor zamkow'

ffi:-.

ffi:ffi'=-'
v?-:--::.

TECHNoL(}G!A [ CIeENA

ff-'..:,

KoNsrRuKcf l

FF==1

Pistolet maszynowy Byskawica wykonany jest w moliwie jak najprostszy sposb, z szerokim zastosowaniem pocze

..,,minujc trudne do wykonania w wafun:

gwintowanych, co uatwiao monta, li-

:'kach zakonspirowanej produkcji precyzyj-

spawy. Zamek, komor zamkow, tylec komory zamkowej oraz oson i gniazdo y wykonano Za pomoc toczenia. Spojest udzia frzowania w obrbce czci. i uwag zasuguje dobre wykonanie lufy, 1*fodukowanej seryjnie w warsztacie Teofila Czajkowskiego przy ulicy Leszno. Zachowa.pe egzemplarze broni wiadcz o starannoci s;,l-l'vykonania i niezlej jakocibroni' Ukad broni wzorowany jest na MP 40 umieszczony pionowo, skadana natomiast sama konstrukcja blisza -.kolba), ;tfis1st919wi z jego ruIoW komor zamkoi zblionym, cho znacznie upfoszczonym mocowaniem lufy. Byskawica miaa ;jednak kilka oryginalnych. bardzo ciekach r ozw iza kon strukcyj nych. :i.' Jednym z nich byo wykonanie na zeWntrznych powierzchniach trzona zamkoego wzdunych eber, ktrych zadaniem {:3ist zmniejszanie tarcia i odprowadzant za.'.'' rnteczy szcze. Jest to odwrceni rczw tzania z MP 40, gdzie to formowana z bl,achy T, komora zamkowa miaa podobn wzdlu+j9,,ne przetoczenia, a zamek by cylindrycz,.ll'l . ny. Rozwizanie Zastosowane przez Wielaniera byo znacznie prostsze do wykonalnia, a rwnie skuteczne. Tylna czgniazzamka s uformoJ."d lufy i czoowa cz , wane stokowo, co pozostawia midzy nimi roln przestrze. w ktrej mog si kumulowa zanieczyszczenia, nie szkodzc funkDrugim pomysem j est r ozw izanie w zdznia powlotnego, zoonego z osadzonych koncentrycznych spryn, z ktrych Zewntrzna peni rol spryny powrotnej, a wewntrz!a ro1 zdrzaka zamka. Ukad dwch sprpyn nawlzuje do MP 40, gdzie jednak przy'{1$,znacznie bardziej skomplikowan 1brm

oddzia osonowy WZW no podwrku komienicy Bodueno 2. Zwroco uwog liczebnoByskowic'

w tu1ei tylca _ powrotna na ZwntIZ tulei, ktra jest dla nlej erdzi, a wewntrzna w rodku tej samej tulei, penicej dla niej rol osony.
Wafio zauway, e bardzo zblione pomysy zastosowano W powstaym mniej wicej w tym samym czasie (1944) prototypie angielskiego pistoletu maszynowego George'a Patchetta, ktry by potem produkowany przez wiele 1at jako L2 Sterling. Zebra zamka w Sterlingu s wprawdzie spiralne, na co pozwoliy zupenie inne moIiwoci technologiczne angielskiej fabryki, ale zasada ich dziaania i ukad dwch koncentrycznych spryn s identyczne. oryginalnym pomyslem Wielaniera by osadzony w oddzielnej obudowie, aptzezlo atwo wymienny mechanizm spustowy. \y-

wego, osadzonego na dwigni zawieszonej jednym kocem najzyku spustowym, a hakiem drugiego koca wchodzcej w wycicie w dolnej czciobudowy mechanizmu spuStowego. W pooeniu spoczynkowym hak dwigni bezpiecznika jest wprowadzony w otwr w obudowie i utrzymywany tam si spryny bezpiecznika. Spust jest plzez lo zablokowany i nie moe si odsun. zwa1niajc zamek Z zaCZepU SpuStowego. Woenie palca midzy oba jzyki unosi dwigni bezpiecznika, uwalniajc spust i umoliwiajc strzelanie. Wystarczy go jednak wyj, by hak zapad Z powlotem w otwr, zabezpieczajc bro ponownie. JeSt to rozwtzanie bardzo ciekawe. ale malo skuteczne. bo dziaa jedynie na Spust. Byskawicy brakuje bezpiecznika unieruchamiajcego zamek _ i to zarwno w tylnym, jak i przednim pooeniu, co musiao prowadzi do wielu przypadkowych wystrzaw na skutek inercji cikiego (700 g) zamka, Umieszczenie wyrzutnika na gniedzie magazynka wyeiiminowao kopoty z jego mocowaniem w komorze, ktre utrudniay produkcj zarwno Stena, jak i MP 40. Brak przecznika rodzaju ognta znacznie uproci konstrukcj mechanizmu spustowego, a znaczna masa trzonu zamkowego i duga jego droga w komorze zamkowej sprawiaj, e ma niewilk szybkostrze1no,
pozwalajc na swobodne prowadzenie w razie potrzeby ognia pojedynczego. Byskawica miaa te par wad. z ktrych czwynikaa Z Zastosowania technologii podyktowanej moliwociami wykonawczymi. Naley do nich przede wszystkim bardzo niedogodne rozkadanie, w trakcie ktrego trzeba wykrci trzy atwe do

zgubienia wkty' bez ktrych bro stawaa

tylcu komory zamkowej dwch

E
$

yna powrotna jest zamknita w

te-

opowej osonie, a spryna zderzaka w nie zderzaka ukomponouanej w gniaziglicy. W Blyskawicy obie osadzone sq

; plocu Napoleono (dziPowstocw Worszawy) z By- = Grupo onierzybotolionu Gustow no skowicq bez demoskujcej oluminiowej osony.

tl0lltt

l{ -l

lr rs
l5

tt

mora zamkowo; 8- spryna zderzoka zomko; 9- zoczep spustowy; l 0- szyno spustowo; I I - jzyk spustowy; l 2- tylec komory 13- przeziernik; 14- wkrt mocujcy zesp chwytu; 15- drewniono rkoje: 16- romi kolby: 17- okolby; 18- zatrzosk kolby; 19ny wkrt mocujqcy obudow urzqdzenia spustowego; 20- kobqk spustu; 2l- beiecznik somoczynny; 22- przedni wkrt mocujqcy w urzqdzenia spustowego; 23- spryno bezpiecznika: 24- spryno spustu; 25- obudowo mechonizmu spustowego; 2- komora 27- wkrt mocujcy komor spustowq; 28- uchwyt zoczepu mogozynko; 29- zaczep mogozynka; 30- gniozdo mogozynko; 3l- wkrt jqcy gniozdo mogazynko. si bezuyteczna. Take ty1ec komory zamkowej osadzony jest na bardzo podatnym na uszkodzenia gwincie drobnozwojowym, ktrego wykrcanie trwa chyba najduejw cza-

sie caego rozkadania broni. Poza tymi wadami, atwymi do wytumaczenia wzgldami technicznymi, byo jeszcze kllka innych, ktre obniaywar1ouytkow peemu, cho latwo byoby je usun. Bardzo prymitywnie rcZwizano przyrzdy celownicze' Ich ukad wzorowano niestety na pistolecie Stn: celownik przeziernikoprzedueniu elementu mocujcego zesp chwytu, co z racji sposobu mocowania wkrcanego gniazda lufy nie zapewnia wsposiowociz osadzon na nim muszk. Dodatkowo muszka ta jest bardzo niska, ledwie wystaje nad komor zamkow, zaotwr w przezierniku duy, wic na dobr spraw trudno w ogle mwi o precyzyjnym celowaniu Z tej broni. A szkoda, bo zachowany egzem-

Kaliber: Nabi:
'

PISTOLET MASZYNOWY BYsKAWIcA

9 mm 9 mm x 19 Parabellum

Dug:z,:kolb :za;.fu11|,,:,,;;1.:' :.':, .:;::l556'lni Dugos Masa

Dugo lufy:

z kolb

rozoon:

730 mm

broni:

l97 mm
3,22 kg
,:]'',

:SibkostneJno ,. ,'.,
'toitycz4a;.,: ' ,.
,
]

,'l
]

wy stanowi otwr wykonany w

,'.:'l ''.'

550!6!0.,!',zlniin:

Due wtpliwoci budzi rwnie aluminiowa osona lufy. Konstruktorzy kierowali si zapewne chci zmniejszenia masy broni

lub lepszym odprowadzaniem ciepa _ w obu

drobnozwojowy gwint, ktrym byly ne do stalowej obsady lufy by podatn zatarcia. Najwiksz wad byy jednak skonale widoczne na zdjciach Z powstania demaskujce odbyski z aluminiowej osi!"1_i ny lufy. Co najmniej jeden egzemplarz u wany na Starwce pozbawiony by os Zamiast ktrej wkcono Zwyk stalow{ lejk' ktra blokowaa luf, nie Stwalzajc omawianych powyej problemw. ,,.; Podsumowujc wady i zalety Byskar5 cy, naley stwierdzi, Ze Wystawia oil& do-: skonae wiadectwoswoim twrcom. z nich nie Zaimowa si wczeniej broni painej, produkcja przebiegaa w ski nie trudnych i prymitywnych waru mimo to Byskawica nie odbiegaa zbyt
lko od wczesnych standardw konst nych, wyrniajc si na ich tle oryginaln ml 1 nowoczSnyml rozwlZanlam1' wyplze dzajcymi epok _ automatyczny bezpiecznik spustowy w tej klasie broni pojawi sig: dopiero w HK MP7A1. Wszelkie jej w byyby atwe do usunicia przy produkcji q; nomalnych warunkach. Skonstruowana odznaczaLa si wysok portatywnoci, zapewniaa skadana kolba i pionowy ma-

przypadkach nie majc racji. W broni tego typu obcienie czciwylotowej zmniejsza podrzut, umoliwiajc szybsze oddanie drugiego celnego Strzau _ to dlatego na pistoletach sportowych do strzela szybkich montuje si obciniki lufy. Zwikszone odprowadzanie ciepa nie ma SenSu w warunkach

plarz pistoletu Byskawica, z ktrego mia

okazj strzela autor, osiga cakiem dobr skupienie t z przyrzdami celowniczymi z

prawdziwego zdarzenta mg by bardziej celny. Wystarczyoby da wyzsz muszk

t take na rul komory przenieprzezier

osadzon na kocu rury komory zamkowej

konspiracji i chronicznego braku amunicji - nikt nie strzela tyle, by trzeba bylo od-

nik. Linia clownicza skrcilaby si najwyej o centymetr, aIe oba przyrzdy miayby zapewnion wsposiowo. Z zupetnte niezrozumiaych powodw rkojenapinania zamka wykonano w bardzo skompiikowany sposb, Zaopatrzono w wyfrezowany wpust ,jasklczy ogon''' dodatkowo blokujc wktem. Duo lepsza byaby prosta, prtowa rkojenapinania skopiowana ze Stena, dajca na dodatk moIiw ozabezpieczenia spuszczonego zamka przez przypadkowymi odpaleniami na skutek dziaania siy bezwadnoci"

prowadza wicej ciepa! Wybr aluminium skomplikowa zaznacznl'e eksploatacj broni _ osony uryway si przy wykcaniu, ich

gazynek. uatwiajce skryte przenoszenie i uytkowanie w warunkach konspiracji' Sdzc z zachowanych egzemplarzy, wykon
nie pistoletu stao mimo trudnoci zaopatrzeniowych i technologicznych na bardzo przy'.

ffi
_
Zamek pistoletu moszynowego Byskowico
widoczne wyfrezowone podune ebra.

zwoitym poziomie, dobrze wiadczc o zdaL* nociach i wkadzie pracy wszystkich, ktQ-;

rzy tczestntczyli w ich

produkcji.

:,.,

ZDlcIA ARcHlwAtNE 0 ltE NlE PoDANo MUZEUM POWSTANil

zDJcIA KoLoRoWE EKSPoNAIoW zE MU ZEU M W O/'SKA POTSKIEGO JARoSAW IEWANDoWSK' I LEszEK

frlumer 8/2004