Professional Documents
Culture Documents
POLSKIE PARTNERSTWO
JAKOŚCI ZASILANIA
Europejski Program
Leonardo da Vinci
Bielsko-Biała, 17.05.2005
2
SPIS TREŚCI
17 maj 2005
seminarium z cyklu
3
4
JAKOŚĆ ENERGII ELEKTRYCZNEJ -
EDUKACJA PRZEZ INTERNET – EUROPEJSKI PROGRAM
LPQI (Leonardo Power Quality Initiative)
1. Streszczenie
5
prędkości obrotowej szybkie (tzw. fliker) lub wolne zmiany napięcia zasilającego,
niesymetria napięć, przepięcia, problemy z uziemieniem; powodujące zmiany
natężenia strumienia świetlnego i związany z tym dyskomfort dla personelu,
przegrzanie, uszkodzenie lub niestabilną pracę urządzeń elektrycznych, zakłócenia
elektromagnetyczne wysokoczęstotliwościowe np. w transmisji danych harmoniczne
napięć i prądów
i całą gamę związanych z tym problemów min. awarie silników i transformatorów,
dodatkowe straty energii, przegrzanie i upalenie przewodów zwłaszcza neutralnego,
zakłócenia w pracy urządzeń i systemów, zwłaszcza sterowanych elektronicznie
Głównym powodem takiego stanu rzeczy jest dynamiczny rozwój energoelektroniki.
Obecnie trudno sobie właściwie wyobrazić branże, w których można się całkowicie
obejść bez różnych elementów energoelektronicznych, takich jak zasilacze
impulsowe, prostowniki i falowniki. W ostatnich latach coraz częściej
energoelektronika wkracza również w obszar wytwarzania energii. W nowoczesnych
elektrowniach wiatrowych, gdzie napięcie generatora posiada częstotliwość inną od
sieciowej, czy ogniwach fotowoltaicznych wytwarzających prąd stały układy
energoelektroniczne służą do przekształcenia takiego prądu przemiennego lub
stałego na prąd przemienny o częstotliwości 50 Hz. Można się spodziewać coraz
powszechniejszego stosowania takich układów z konsekwencjami dla jakości energii
w sieci.
3. Leonardo
6
Programy seminaryjne omawiające podstawowe zagadnienia jakości energii,
z założenia stanowiące zaproszenie i punkt wyjściowy do korzystania z innych
narzędzi Leonardo.
7
Poniżej przedstawiono wszystkie dotychczas wydane części poradnika:
1.1 Wstęp
1.2 Poradnik samodzielnej oceny jakości zasilania
2.1 Koszty niskiej jakości zasilania
2.5 Analiza inwestycyjna rozwiązań w dziedzinie jakości zasilania
3.1 Przyczyny powstawania i skutki działania
3.1.1. Interharmoniczne (w przygotowaniu do wydania polskiego)
3.1.2 Kondensatory w środowisku o dużej zawartości harmonicznych
3.2.2 Rzeczywista wartość skuteczna - jedyny prawdziwy wyznacznik
3.3.1 Filtry pasywne
3.3.3 Filtry aktywne
3.5.1 Wymiarowanie przewodu neutralnego
4.1 Odporność, Pewność, Redundancja Zasilania
4.3.1 Układy rezerwowego zasilania odbiorców
4.5.1 Niezawodnie zasilanie dużego budynku biurowego
5.1 Zapady napięcia - Wprowadzenie
5.1.3 Wprowadzenie do asymetrii
5.2.1 Obsługa zapobiegawcza - Klucz do jakości zasilania
5.3.2 Zapobieganie zapadom napięcia
5.4.2 Norma EN50160 – Charakterystyka napięcia w sieciach rozdzielczych sN
(w przygotowaniu do wydania polskiego)
5.5.1 Studium przypadku – ciągłe procesy produkcyjne
5. 1B Analiza techniczno ekonomiczna metod redukcji skutków zapadów napięcia
6.1 Systemowe Podejście do Uziemienia
6.3.1 Systemy uziemień – Podstawy obliczeń i projektowania
6.5.1 Uziemienia – podstawy konstrukcyjne
http://www.lpqi.org
Strona jest administrowana w 11 wersjach językowych. Główne sekcje to
− Informacja o projekcie; co nowego, informacje prasowe
− Wydarzenia; szczegóły programów seminaryjnych, konferencji, targów w
dziedzinie jakości energii lub związanej z jakością energii
− Nauka przez internet; nauczanie przez internet za pomocą poradnika jakości
zasilania z elementami interaktywnymi
− Klub jakości zasilania – sekcja redagowana przez krajowe Partnerstwa jakości
zasilania, rodzaje aktywności, nowości
− Biblioteka; w tym poradnik w wersji elektronicznej, biblioteka obrazów i innych
dokumentów elektronicznych
− Forum dyskusyjne; platforma dyskusyjna typu „pear to pear” w tematach
zgodnych z rozdziałami poradnika i innymi związanymi
1 tzw. background note- ang. Zeszyt do pogłębiania wiedzy, publikacja wyłącznie elektroniczna w jęz.
angielskim
8
Rysunek 2 Strona internetowa Leonardo
9
był pierwszym dniem organizowanej już po raz 7 w Krakowie międzynarodowej
konferencji Electrical Power Quality and Utilization (EPQU’03). Jedna z sesji tej
konferencji była poświęcona zagadnieniom nauczania jakości energii elektrycznej.
Do udziału w eksperymencie zaproszono wydziały „elektryczne” polskich uczelni
technicznych. Ostatecznie w dniu eksperymentu w AGH spotkało się 46 studentów
reprezentujących 8 uczelni (w nawiasach podano liczbę studentów): Politechnikę
Białostocką (1), Lwowską (1), Radomską (8), Warszawską (3), Wrocławską (13),
Akademię Morską z Gdyni (5), Państwową Wyższą Szkołę Zawodową z Tarnowa (3)
oraz AGH (12). Od uczestników wymagano znajomości podstaw elektrotechniki
zgodnie z programem studiów.
Studenci zostali podzieleni, w drodze losowania, na dwie grupy A i B, o czym
powiadomiono ich wcześniej. Uczestnicy grupy A wysłuchali tradycyjnego wykładu.
Uczestnicy grupy B, pracujący w laboratorium komputerowym, wykorzystywali
podczas uczenia się materiały ze strony internetowej programu Leonardo w zakresie
zgodnym z tematyką wykładów.
Grupa A wysłucha czterech wykładów – 4 x 45 min (z jedną 15 minutową przerwą) -
dotyczących jakości energii i kompatybilności elektromagnetycznej:
W tym samym czasie grupa B pracowała w laboratorium komputerowym ucząc się tej
samej tematyki w oparciu o materiały umieszczone na stronie internetowej programu
LPQI. Ponieważ studenci grupy B mogli wcześniej zapoznać się ze stroną
internetową programu LPQI, część z materiałów została udostępniona na stronie
kilka minut przed rozpoczęciem eksperymentu. Z przeprowadzonych rozmów
wynikało, że nieomal wszyscy uczestnicy grupy „internetowej” korzystali ze strony
LPQI przed rozpoczęciem eksperymentu. Zasadą było, że zakres wykładów oraz
końcowego testu nie może wykraczać poza ramy określone treściami strony
internetowej LPQI.
Studenci mogli wyjaśnić ewentualne wątpliwości w bezpośredniej rozmowie
z wykładowcami, którzy po zakończeniu wykładów byli przez godzinę do dyspozycji
uczestników eksperymentu. Nikt nie skorzystał z tej formy konsultacji.
Efekty nauczania zostały sprawdzane za pomocą pisemnego testu. Każdy
z uczestników otrzymał arkusz z 39 pytaniami, odnoszącymi się do poszczególnych
tematów, na które odpowiadał, w czasie 60 min. wybierając jedną poprawną
odpowiedz z pośród czterech podanych możliwości.
10
Rysunek 3 Zdjęcie uczestników eksperymentu w sali wykładowej
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
1 2 3 4
Wykład Internet Średnie
Części testu
11
informacji i myśli. Truizmem będzie stwierdzenie, że komputer i wykładowca to nie
wzajemnie konkurujące strony, lecz partnerzy których współdziałanie gwarantuje
ostateczny sukces w postaci dobrze przygotowanych do zawodowego życia
absolwentów wyższych uczelni.
Organizatorzy osiągnęli jeszcze jeden, bardzo ważny efekt. Zainteresowali
młodszych kolegów/studentów bardzo atrakcyjną dziedziną nauki i techniki jaką
z pewnością jest jakość dostawy energii elektrycznej. Narzędziem popularyzacji tej
wiedzy jest strona internetowa www.lpqi.org. Strona ta, mimo pewnych
niedoskonałości, które były omawiane podczas konferencji, posiada wiele zalet;
olbrzymi zasięg poprzez tłumaczenie na 11 języków, mnogość sekcji i narzędzi do
nauki, wymiany poglądów, szukania informacji.
Zespół d/s Przeglądu Jakości Energii Leonardo realizuje obecnie projekt polegający
na zebraniu danych i opinii od użytkowników energii elektrycznej, najbardziej
narażonych na problemy z jakością energii. Jednym z głównych celów projektu, jest
oszacowanie kosztów niedostatecznej jakości energii w Europie. Leonardo jest
w fazie realizacji pilotażowego etapu projektu. Narzędziem do zbierania danych jest
plik programu MICROSOFT WORD, stanowiący kwestionariusz, który po
wypełnieniu w formie elektronicznej należy odesłać autorom projektu.
12
6. Podsumowanie
Wyrazem uznania dla LPQI jest przyznanie w grudniu 2004 roku na konferencji
w Masstricht jednej z trzech głównych nagród Programu Edukacyjnego Unii
Europejskiej naszemu projektowi. Na konkurs wpłynęło łącznie 165 projektów.
13
Dodatkowo, szerzej jeszcze niż dotychczas Leonardo, sięga projekt Leonardo -
Energy. Leonardo Energy (www.leonardo-energu.org)polega na rozwijaniu
kompetencji w dziedzinie energii, zwłaszcza aspektów jej efektywnego
wykorzystania, również w kontekście polityki energetycznej Unii Europejskiej
elektrycznej i komunikowaniu o tym w obiektywny i fachowy sposób.
14
Podstawowe wymagania w zakresie jakości energii
elektrycznej oraz możliwość jej spełnienia –
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie
szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci
elektroenergetycznych, ruchu i eksploatacji tych sieci
z dnia 20 grudnia 2004 r.
15
Częstotliwość sieciowa
częstotliwość napięcia zasilającego - liczba powtórzeń w przebiegu czasowym
składowej podstawowej napięcia zasilającego zmierzona w określonym przedziale
czasu.
Wartość napięcia
napięcie zasilające - Wartość skuteczna napięcia w określonej chwili w złączu sieci
elektroenergetycznej, mierzona w określonym przedziale czasu.
16
Rys. 1. Zmiany wartości skutecznej napięć fazowych w okresie przykładowego tygodnia oraz
wzajemna zależność napięć i prądów fazowych (110 kV)
Rys. 2. Przykładowa dobowa zmiana wartości Rys. 3. Przykładowa tygodniowa zmiana napięć
napięcia na tle zmian prądów fazowych i prądów
Wahania napięcia
wahania napięcia - seria zmian napięcia lub cykliczna zmiana obwiedni napięcia
17
Zaburzenie to pojawia się po raz pierwszy w polskich regulacjach dotyczących
jakości energii. Można przypuszczać, że egzekucja spełniania wymagań określonych
w rozporządzeniu będzie trudna z dwóch powodów: (1) znaczącego poziomu wahań
w „miękkich” sieciach zasilających nn oraz (2) ze względu na brak dobrej aparatury
pomiarowej – mierników migotania.
Przykład 1
AL 4x35mm2 AL 4x25mm2 YAKY 4x35mm2
0,4kV Miejsce
przyłączenia
przyrządu
SN=100kW
Yzn5 Odbiorca Y
4,25%
PCu=1,722kW
PFe=0,469kW
AsXS 4x50mm2 YAKY 4x35mm2
18
SN=5,3kVA, cos ϕ = 0,92 , współczynnik przeciążenia = 1,11. Analiza obwodu wykazała
możliwość uzyskania maksymalnej redukcji napięcia wywołanej pracą spawarki do
wartości około 0,5%. W przypadku spawarki jednofazowej o mocy 4,8 kVA (stan
pierwotny), względny spadek napięcia szacowano na poziomie 1,13%.
Przedstawiony przykład ilustruje tezą, że w warunkach „miękkich” sieci zasilających
istotnym problemem, z punktu widzenia zarówno negatywnych skutków, jak
i trudności technicznych oraz dużych kosztów eliminacji, będą w polskich warunkach
wahania napięcia.
Przykład 2
Faza A
1,400
1,200
1,000
0,800
PLT
0,600
0,400
0,200
0,000
1,19% 9,52% 19,05% 29,76% 39,29% 50,00% 59,52% 69,05% 80,95% 89,29% 97,62%
%czasu pomiaru
Procent czasu tygodnia podczas którego, w fazie A, wartość współczynnika PLT przekracza 1 – 2,38%.
19
Faza B
Faza B
2,000
1,800
1,600
1,400
1,200
PLT
1,000
0,800
0,600
0,400
0,200
0,000
1,19% 9,52% 17,86%26,19% 34,52%42,86%51,19% 60,71%71,43% 80,95%89,29%98,81%
%czasu pomiaru
Procent czasu tygodnia podczas którego, w fazie B, wartość współczynnika PLT przekracza 1 – 9,6%.
Faza C
Faza C
2,500
2,000
1,500
PLT
1,000
0,500
0,000
1,2% 9,5% 17,9% 26,2% 35,7% 46,4% 54,8% 63,1% 71,4% 79,8% 88,1% 96,4%
%czasu pomiaru
Procent czasu tygodnia podczas którego, w fazie C, wartość współczynnika PLT przekracza 1 – 19,2%.
Rys. 6. Przebiegi czasowe współczynników PLT oraz wykresy uporządkowane dla poszczególnych faz
układu
20
TR1 Instrument 1,2,3,6,7,8
160 MVA
Rys. 8. Przebieg
zmian wskaźnika Plt
21
Tabela 1. Wartości wskaźnika Plt nie przekroczone przez 95% (CP95) i 99% (CP99) czasu trwania
pomiaru
Faza L1 Faza L2 Faza L3
CP95 CP99 CP95 CP99 CP95 CP99
Przyrząd 1 3,48 4,31 3,52 4,52 3,61 4,63
Przyrząd 2 7,47 9,12 7,46 9,36 7,64 9,70
Przyrząd 3 6,75 8,31 6,91 8,79 7,08 9,08
Przyrząd 4 5,70 6,91 5,58 7,50 5,83 7,42
Przyrząd 5 6,87 8,55 7,06 8,76 7,23 9,20
Przyrząd 61 15,38 16,99 15,25 17,02 15,51 17,44
Przyrząd 7 7,37 8,46 7,42 8,79 7,62 8,86
Przyrząd 82 6,92 8,42 ---- ---- ---- ----
Przyrząd 9 7,15 8,62 7,11 8,90 7,44 8,86
Przyrząd 10 7,00 8,63 7,09 9,27 7,36 9,32
1
Przyrząd (6) mierzył przez 69,35% okresu pomiaru pozostałych
przyrządów, dlatego jako 100% czasu trwania pomiaru dla tego
przyrządu przyjęto wartość 699 (w przypadku pozostałych
przyrządów 1008)
2
Przyrząd (8) mierzył wskaźnik lst tylko w fazie L1
Niesymetria
niesymetria napięcia - w sieciach trójfazowych stan, w którym wartości
skuteczne napięć fazowych lub kąty fazowe między kolejnymi fazami nie są
równe.
22
jest stanem typowym na poziomie WN na którym dokonano pomiaru. Szczególnie
duży poziom asymetrii występuje w porze wieczornego szczytu obciążeniowego.
Harmoniczne
harmoniczna napięcia - napięcie sinusoidalne o częstotliwości równej całkowitej
krotności podstawowej częstotliwości napięcia zasilającego. Harmoniczne napięcia
mogą być określone:
- indywidualnie, przez ich względną amplitudę (Un) odniesioną do napięcia
składowej podstawowej U1, gdzie h jest rzędem harmonicznej,
- łącznie, na przykład przez całkowity współczynnik odkształcenia
harmonicznymi THD, obliczany zgodnie z następującym wyrażeniem:
40
∑ (u )
2
THD = h
h=2
23
nieliniowe małej mocy i trudności przeciwdziałania ich negatywnemu, kumulującemu
się wpływowi oraz problem (3) lokalizacji źródeł odkształcenia w sieci zasilającej oraz
określenia stopnia odpowiedzialności dostawcy i odbiorcy energii elektrycznej.
24
(a) (b)
Rys. 11. Zmiana współczynnika odkształcenia napięć fazowych podczas przykładowej doby (a) roboczej
i (b) świątecznej (WN)
2,0
1,5 CP99
CP95
[%] CP50
1,0 CP05
0,5
0,0
THD H3 H5 H7 H11
Rys. 12. Przykładowa zmienność tygodniowa THD napięcia Rys. 13. Przykładowe, typowe widmo
fazowego harmoniczne napięcia
25
Podsumowanie
Rozporządzenie nie obejmuje takich zaburzeń jak: krótkie przerwy w zasilaniu
i zapady napięcia, przepięcia oraz interharmoniczne. Szczególnie ważne są dwa
pierwsze zaburzenia, ze względu na ich skutki techniczne i ekonomiczne oraz wpływ
na sposób pomiaru wszystkich innych zaburzeń – podczas ich wystąpienia nie
należy prowadzić pomiarów innych zaburzeń. Są one także przykładem zaburzeń,
które powinny być w coraz większym stopniu uwzględniane w kontraktach na
dostawę energii zawieranych pomiędzy jej dostawcą i odbiorcą.
LITERATURA:
1. Bień A., Hanzelka Z., Hartman M. i inni: Voltage fluctuations measurement – experiment in the
industrial environment. Electrical Power Quality and Utilisation, 7, 2, 2001
2. PN-EN 61000-4-15: 1999 Metody badań i pomiarów – Miernik migotania światła
3. Test Protocol – IEC Flickermeter Used in Power System Monitoring. Prepared by UIE WG2
“Power Quality” 2001.
4. PN EN 50 160: 2002 Charakterystyki napięcia w publicznych sieciach zasilających
5. PN-EN 61000-4-7: 1998 Ogólne wytyczne dla przyrządów i metod pomiarów harmonicznych
i interharmonicznych dla systemów zasilania i urządzeń przyłączonych do sieci
6. ROZPORZADZENIE MINISTRA GOSPOGARKI I PRACY z dnia 20 grudnia 2004 r. w sprawie
szczegółowych warunków przyłączenia podmiotów do sieci elektroenergetycznych, ruchu
i eksploatacji tych sieci
26
PASYWNE I AKTYWNE SPOSOBY
ELIMINACJI ODKSZTAŁCENIA NAPIĘCIA
1. WPROWADZEINIE
Przyczyną odkształcenia napięć i prądów w danym punkcie systemu
elektroenergetycznego jest powszechne stosowanie układów energoelektronicznych
oraz dużych odbiorników asymetrycznych (np. piece łukowe, indukcyjne), które są
nieliniowe i niestacjonarne. W krajach wysoko rozwiniętych, z nowoczesną
technologią przemysłu około 70% produkowanej energii elektrycznej przekształca się
przy użyciu układów energoelektronicznych. Szacuje się, że w USA w 1992r. 15%-
20% energii elektrycznej zużywały odbiorniki nieliniowe, natomiast w 2001r. było to
już 60%-80% [3][8]. Wzrost liczby odbiorników energoelektronicznych (odbiorników
nieliniowych) przyczynił się do znacznego zwiększenia poziomu zawartości
wyższych harmonicznych (wh) oraz uwidocznił ich negatywny wpływ na sieć
zasilającą. Dla przykładu, na rysunku Rys.1 [1][4] pokazano dynamikę wzrostu
zawartości piątej harmonicznej w napięciu sieci zasilającej niskiego napięcia na
przestrzeni 20 lat w Niemczech.
6,5
Zawartość 5. harmonicznej w
stosunku do podstawoj [%]
6,0
5,5
5,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1977
1979
1981
1983
1985
1987
1989
1991
1993
1995
1997
Rok
27
Natomiast, na rysunku Rys.2 przedstawiono przykładowe przebiegi napięcia i prądu
oraz widmo przebiegu napięcia zarejestrowane w jednym z krakowskich zakładów
przemysłowych, w którym pracuje duża liczba napędów przekształtnikowych.
Zmierzone wartości współczynników odkształcenia napięcia i prądu wynosiły:
THDu = 14,5%, THDi = 120%.
Rys.2 Przebiegi napięcia i prądu zarejestrowane w środowisku przemysłowym oraz widmo napięcia
(a) (b)
28
∆ U (1 ) = Z S (1 ) I (1 )
I (1 ) + I ( n )
∆U (n) = Z S (n) I (n)
PWP
Z S (1)
Z S (n) Odbiornik Odbiornik
czuły na wh nieliniowy
napięcia
U(1) U PWP = U (1 ) + ∆ U (1 ) + ∆ U ( n )
t t
np. w przekształtnikach
aktywne pasywne
29
szkodliwego harmonicznego oddziaływania układów nieliniowych na sieć zasilającą.
Szczegółowe omówienie każdego z nich przekracza ramy tego opracowania.
Zainteresowani czytelnicy mogą zapoznać się z nimi w licznych pozycjach
książkowych z dziedziny energoelektroniki. W dalszej części opracowania została
omówiona tylko technika filtracji pasywnej i aktywnej.
3. FILTRACJA PASYWNA
FILTRY WH
30
Impedancja filtru ZF
C (XC)
n
L (XL)
ZF
(b)
(a)
n
(c)
Rys.7 Schemat zastępczy filtru prostego (a) oraz jego typowe charakterystyki impedancyjne:
filtru (b); filtru wraz z siecią zasilającą (c)
31
IS
Harmoniczne prądu – IF
n = 5, 7, 11, 13, ...
IF5 IFSP
F5 F7 Filtr
szerokopasmowy
(a) (FSP)
I(n)
IF
Źródło
harmoniczne
(b)
5
f [Hz]
Rys.8 Przykładowa instalacja filtrów dla napędu przekształtnikowego prądu stałego (a) wraz z:
schematem zastępczym (b)
oraz charakterystyką impedancyjną w PWP (c)
32
3.2 Szeregowe pasywne filtry wyższych harmonicznych
Szeregowy Szeregowy
filtr filtr
pasywny aktywny
Układ
energo-
elektroniczny
ZF ZF
(b)
Impedancja Impedancja
U zastępcza zastępcza Odbiornik
sieci filtru nieliniowy
zasilającej szeregowego
ZS ZF I (n)
33
3.3 Wady filtrów pasywnych1
1
Opracowano wiele aktywnych układów energoelektronicznych, które instalowane w gałęziach filtrów pasywnych
poprawiają skuteczność ich działania.
34
4. FILTRACJA AKTYWNA
W obliczu intensywnego wzrostu harmonicznych zanieczyszczeń w sieciach
zasilających oraz wad tradycyjnych metod redukcji ich negatywnych skutków,
zaistniała potrzeba opracowania elastycznego, dynamicznego oraz
„samodostrajającego się” urządzenia umożliwiającego eliminację zaburzeń
i zakłóceń oraz poprawę parametrów pracy sieci elektroenergetycznych. Urządzenie
to znane jest jako energetyczny filtr aktywny2 EFA.
XS XL
Zródlo
Nieliniowy
zasilania EFA
odbiornik
SE
2
W literaturze anglojęzycznej spotykane są nazwy i skróty: Active Filters AF, Active Power Line Conditioners APLC,
Instantaneous Reactive Power Compensators IRPC, Active Power Filters APF, Active Power Quality Conditioners APQC.
35
Problematyka poprawy jakości energii elektrycznej staje się w coraz większym
stopniu, jednym z pierwszoplanowych zagadnień współczesnej elektrotechniki. Stąd
ilość publikacji dotyczących aktywnej filtracji jest bardzo duża i ciągle rośnie.
Dziedzina ta stanowi obecnie jedną z intensywniej rozwijających się gałęzi
współczesnej energoelektroniki. Wynika to przede wszystkim z:
− wzrostu wymagań dotyczących jakości energii elektrycznej zarówno ze strony
producenta, dystrybutora, jak i odbiorcy;
− względów ekonomicznych: efektywna gospodarka energią elektryczną, unikanie
strat spowodowanych awariami, unikanie kosztów wynikających z ewentualnych
kar finansowych, dbałość o jakość produktu itp.;
− współczesna technika półprzewodnikowa pozwala konstruować przekształtniki
o dużej mocy i dużej sprawności – opracowano elementy energoelektroniczne
o krótkich czasach wyłączania, tj. bipolarne tranzystory BJT (bipolar junction
transistors), tranzystory typu MOSFET, tyrystory SIT (static induction thyristors),
tyrystory GTO (gate–turn–off thyristor) oraz tranzystory mocy IGBT (insulated
gate bipolar transistors);
− możliwe jest przetwarzanie sygnałów w krótkim czasie, odpowiednim do
śledzenia szybkich zmian stanu energetycznego niespokojnych i nieliniowych
odbiorników, dzięki rozwojowi technologii czujników pomiarowych,
wzmacniaczy izolacyjnych i separatorów oraz mikroelektroniki ze szczególnym
uwzględnieniem procesorów sygnałowych DSP;
− nie bez znaczenia jest również ciągły rozwój istniejących oraz poszukiwanie
nowych metod umożliwiających opracowanie układu (algorytmu) sterowania
EFA.
3
ang. voltage source inverter – VSI
4
ang. current source inverter – CSI
36
4.1.1. Klasyfikacja EFA ze względu na typ przekształtnika
iS iL
Źródło
Nieliniowe
zasilania
obciążenie
SE
iC
vd
id
37
4.1.2. Klasyfikacja ze względu na topologię układu
• TOPOLOGIA RÓWNOLEGŁA
iS iL
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE
iC
vd
38
• TOPOLOGIA SZEREGOWA
iS vAF iL
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE
vd
iS iL Nieliniowe
Źródło vAF obciążenie
zasilania
Linia
SE iC zasilająca
39
Bardzo korzystne ze względu na połączenie cech użytkowych są systemy
składające się z szeregowego i równoległego EFA Rys.15. Systemy takie,
mogące również współpracować z filtrami pasywnymi LC w połączeniu
hybrydowym, nazywane są zintegrowanymi sterownikami przepływu mocy
(układami UPFC5) lub uniwersalnymi EFA (UEFA). W układach UEFA ważną rolę
odgrywa obwód pośredniczący dc z elementem magazynującym energię, który
uczestniczy w wymianie mocy czynnej między szeregowym i równoległym EFA.
Bez niego cechy użytkowe UEFA byłyby tylko prostą sumą cech stosowanych
układów EFA. Dla układu z Rys.15 funkcję elementu magazynującego energię
spełnia bateria kondensatorów. Jeśli UEFA jest budowany na bazie układów EFA
o topologii CSI, to wspólnym magazynem energii jest dławik, nadający obwodowi
dc uczestniczącemu w wymianie mocy charakter prądowy. Możliwy jest też
łączony charakter obwodu dc, prądowo-napięciowy lub napięciowo-prądowy,
w zależności od połączenia układów EFA (CSI-VSI lub VSI-CSI). Wymiana
energii przez element źródłowy umożliwia stosowanie UEFA wtedy, gdy jeden
z układów EFA (zazwyczaj szeregowy) jest stale źródłem/odbiornikiem energii.
W szczególności taka sytuacja występuje wówczas, gdy regulowane jest napięcie
odbiornika. W przypadku zastosowania w tym celu tylko szeregowego EFA musi
być zapewniona możliwość dodatkowego dostarczania i odbioru energii
z elementów źródłowych. W układzie UEFA, przedstawionym na Rys.15, w celu
podtrzymana wartości energii zgromadzonej w kondensatorze, drugi EFA np.
równoległy pobiera/oddaje moc czynną o wartości takiej samej jak pierwszy
szeregowy EFA (powiększoną lub pomniejszoną o moc strat). Poza regulacją
(stabilizacją) napięcia odbiornika, obszar zastosowań układów UEFA w zakresie
poprawy jakości energii elektrycznej obejmuje również:
nadążną kompensację mocy biernej i szybkozmiennych wahań mocy czynnej,
symetryzację obciążenia,
symetryzację i regulację napięcia w stacjach rozdzielczych,
eliminację wyższych harmonicznych prądów i napięć.
W układach UEFA ze względów praktycznych istotna jest kolejność dołączenia
szeregowego i równoległego EFA do linii zasilającej. Na przykład łącząc EFA
w innej kolejności niż pokazana na Rys.15 w przypadku filtracji harmonicznych
prądu odbiornika oraz napięcia zasilania, przez obydwa układy EFA przepływają
odkształcone prądy, a na ich zaciskach występują odkształcone napięcia.
W takim przypadku będzie zachodziła wymiana mocy czynnej związanej
z harmonicznymi prądu i napięcia. Jeden EFA będzie niepotrzebnie pobierał
z sieci, a drugi oddawał pewną średnią moc czynną. Taka cyrkulacja mocy
czynnej nie wystąpi w układzie EFA o kolejności połączeń układów EFA jak na
Rys.15. W tym przypadku prąd płynący przez szeregowy EFA i napięcie na
zaciskach równoległego EFA są sinusoidalne i występują tylko
wysokoczęstotliwościowe pulsacje chwilowej mocy czynnej. Warto zaznaczyć, że
podobne zagadnienie występuje przy jednoczesnej symetryzacji prądu odbiornika
i napięcia zasilania. UEFA umożliwia dostarczenie tzw. czystej energii do
krytycznych odbiorników takich, jak specjalistyczny sprzęt informatyczny, czy
sprzęt medyczny itp.
5
ang. Unified Power Flow Controller – UPFC
40
• TOPOLOGIA HYBRYDOWA – kombinacja EFA i równoległego filtru pasywnego FP
iS vAF iL
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE
np. i(5)
vd
iS iL
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE
iC
np. i(5)
vd
iS iL
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE
iC
vAF
41
4.1.3. Klasyfikacja ze względu na układ zasilania (liczbę faz)
• JEDNOFAZOWE – dwuprzewodowe
Jednofazowe EFA są stosowane w trzech konfiguracjach, jako: szeregowe,
równoległe i uniwersalne (kombinacja szeregowego i równoległego) z obydwoma
typami falowników PWM: napięcia VSI i prądu CSI. Szeregowe EFA zasadniczo
stosuje się do eliminacji zaburzeń o charakterze napięciowym oraz filtracji
wyższych harmonicznych napięcia. Natomiast równoległy EFA jest używany do
filtracji wyższych harmonicznych prądu i kompensacji mocy biernej.
• TRÓJFAZOWE – trójprzewodowe
Wszystkie konfiguracje EFA przedstawione na rysunkach Rys.11–Rys.16 są
stosowane w układach trójfazowych trójprzewodowych. Równoległe EFA
projektowane są również na bazie trzech jednofazowych EFA z oddzielnymi
transformatorami izolacyjnymi, w celu odpowiedniego dopasowania napięcia oraz
niezależnej kompensacji każdej fazy.
• TRÓJFAZOWE – czteroprzewodowe
Do sieci trójfazowej czteroprzewodowej oprócz odbiorników trójfazowych mogą
być dołączone odbiorniki jednofazowe. W przypadku ich dużej liczby oraz
nierównomiernego obciążenia poszczególnych faz przyczynia się to do
nadmiernej wartości prądu w przewodzie neutralnym oraz niesymetrii obok
poboru mocy biernej i obecności wyższych harmonicznych. W celu eliminacji tych
problemów opracowano trójfazowe, czteroprzewodowe EFA, których najczęściej
stosowane równoległe struktury przedstawiono na rysunkach Rys.17–
Rys.19. Oprócz równoległych EFA stosowane są również szeregowe, hybrydowe
i uniwersalne EFA, z falownikami PWM zarówno napięcia VSI, jak i prądu CSI. W
konfiguracji przedstawionej na Rys.17 zastosowano dzieloną pojemność. Układ
ten znalazł zastosowanie w zakresie mniejszych wartości nominalnych, gdyż cały
prąd przewodu neutralnego przepływa przez kondensator Cdc. Konfigurację
z falownikiem czterogałęziowym przedstawia
Rys.18. Dodatkowa gałąź falownika jest wykorzystywana do stabilizacji prądu
przewodu neutralnego EFA. Trzecia konfiguracja EFA
Rys.19, złożona z trzech jednofazowych przekształtników dołączonych do obwodu
głównego za pomocą transformatorów, umożliwia odpowiednie dopasowanie
napięcia dla elementów energoelektronicznych oraz podniesienie niezawodności
systemu.
iSa iLa
iSb iLb
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE iSc iLc
iSn iLn
a
b
c Cdc
42
iSa iLa
iSb iLb
Źródło
Nieliniowe
zasilania obciążenie
SE iSc iLc
iSn iLn
a Cdc
b
c
n
iSa iLa
iSn c iLn
Tr
iCa iCb iCc
Cdc
43
4.2. Przykładowe przebiegi oraz widma napięć i prądów przed i po
zastosowaniu EFA
4.2.1. Równoległy EFA
Schemat blokowy badanego układu trójfazowego, równoległego EFA przedstawiono
na rysunku Rys.20.
ZS R i SR i LR R uR
R Ldc
ZS S i SS i LS R uS
Ź RÓDŁO
ZASILANIA ZS i ST i LT
T L Ldc
iF
O DBIORNIK
EFA
U KŁAD
S TEROWANIA
C dc
Rys.21 Przebieg napięcia zasilającego uSR(t), uSS(t), uST(t) (a) oraz jego widmo dla fazy R (b)
44
(a) (b)
iLR
iLS
iLT
Rys.22 Przebiegi prądów odbiornika iLR(t), iLS (t), iLT(t) (a) oraz ich widma (b)
po stronie źródła
po stronie odbiornika
zasilania
współczynnik mocy PF 0,65 1,0
R 48,3 0,01
współczynnik THDIR
S 39,1 0,02
[%]
T 29,83 0,02
wartość skuteczna R 11,7 8,26
prądu IRMS S 9,61 8,25
[A] T 13,55 8,25
współczynnik niesymetrii
20,0 0,0
prądu UFI [%]
45
4.2.2. Filtr hybrydowy – szeregowy EFA współpracujący z równoległym FP
JEDNOFAZOWE
NIELINIOWE
ODBIORNIKI
46
Rys.26 Działanie szeregowego EFA w przypadku zapadu napięcia
LITERATURA:
[1] “Power Quality in European Electricity Supply Networks – 1st and 2nd edition”, The Union of the Electricity
Industry EURELECTRIC, 2002, 2003
[2] Akagi H.: “Trends in Active Power Line Conditioners”, IEEE Transactions on Power Electronics,
Vol. 9, No. 3, May 1994
[3] Baranecki A., Niewiadomski M., Płatek T.: „Odbiorniki nieliniowe – problemy i zagrożenia”, Wiadomości
Elektrotechniczne nr 3, 2004, str. 24-26
[4] Gawlik W. H. M.: ” Time Domain Modelling of Active Filters for Harmonic Compensation”, 2003 IEEE
Bologna PowerTech, June 23th-26th, Bologna, Italy
[5] Hanzelka Z.: “Jakość energii elektrycznej”, www.twelvee.com.pl
[6] Hanzelka Z.: “Wyższe harmoniczne napięć i prądów”, Materiały Sympozjum Ciągłość i Jakość Zasilania,
25.11.2003, Tarnów, str. 98-111
[7] Morán A. L., Dixon W. J., Espinoza R. J., Wallace R. R.: „Using active power filters to improve power
th
quality”, 5 Brazilian Power Electronics Conference, COBEP’99
[8] Pasko M., Maciążek M.: “Wkład elektrotechniki teoretycznej w poprawę jakości energii elektrycznej”,
Wiadomości Elektrotechniczne nr 7-8, 2004, str. 37-46.
[9] Pinheiro R. F., Jacobina C. B., Lima A. M. N, Cabral da Silva E. R.: “A Revision Of The State Of The Art In
Active Filters”, Congresso Brasileiro de Eletrônica de Potência, Foz do Iguaçu. Anais do 5o Congresso
Brasileiro de Eletrônica de Potência, 1999, p. 857-862
[10] Piróg S.: „Energoelektronika – negatywne oddziaływania układów energoelektronicznych na źródła energii
i wybrane sposoby ich ograniczenia”, AGH, Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne Kraków
1998
[11] Rudnick H., Dixon J., Morán L.: “Delivering Clean and Pure Power”, IEEE Power & Energy Magazine,
09/10 2003
[12] Singh B., Al–Haddad K., Chandra A.: „A review of active filters for power quality improvement”, IEEE
Trans. on Industrial Electronics, Vol. 46, No. 5, October 1999
[13] Strzelecki R., Supronowicz H.: „Współczynnik mocy w systemach zasilania prądu przemiennego i metody
jego poprawy”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2000
[14] www.lpqi.org
47
URZADZENIA DO KOMPENSACJI MOCY BIERNEJ W ŚRODOWISKU
NAPIĘĆ I PRĄDÓW ODKSZTAŁCONYCH
1. Informacje wstępne
48
poprawiać parametry jakościowe energii, ale w przypadku wyboru niewłaściwych
rozwiązań technicznych, możemy spowodować ich pogorszenie. Potencjalne skutki
zainstalowania urządzeń kompensacyjnych przedstawiono w tablicach 1 i 2.
OGRANICZENIE LUB
LIKWIDACJA POBORU Z SIECI
ENERGII BIERNEJ
REGULACJA NAPIĘCIA
NA ZACISKACH
ODBIORNIKÓW
FILTRACJA WYŻSZYCH
HARMONICZNYCH (OGRANICZENIE
LUB LIKWIDACJA SKŁADOWYCH
ODKSZTAŁCENIA
SYMETRYZACJA
NAPIĘĆ
FAZOWYCH
OGRANICZENIE
WAHAŃ NAPIĘCIA
I FLIKERINGU
POGORSZENIE
JAKOŚCI
ENERGII
GENEROWANIE STANÓW
PRZEJŚCIOWYCH,
NIEUSTALONYCH
SKUTKI SPECYFIKI ZASTOSOWANYCH
ROZWIĄZAŃ TECHNICZNYCH Z ZAKRESU
REGULACJI MOCY BIERNEJ URZĄDZEŃ
GENEROWANIE WYŻSZYCH KOMPENSACYJNYCH
HARMONICZNYCH
(SKŁADOWYCH ODKSZTAŁCENIA)
DŁUGOTRWAŁE WZROSTY
NAPIĘCIA
W WYNIKU ZJAWISK REZONANSOWYCH
(BŁĘDNEGO DOBORU RODZAJU URZĄDZEŃ
KOMPENSACYJNYCH LUB NIEWŁAŚCIWEJ
WZMACNIANIE WYŻSZYCH EKSPLOATACJI FILTRÓW W.H.
HARMONICZNYCH
(SKŁADOWYCH ODKSZTAŁCENIA)
INNE ZAKŁÓCENIA
49
2. Maszyny i urządzenia do kompensacji mocy biernej
Podstawową wadą filtrów aktywnych jest ich cena. Znaczne obniżenie kosztów
przy dużej skuteczności kompensacji mocy biernej i filtracji wyższych harmonicznych
uzyskuje się w układach hybrydowych. Stanowią one połączenie filtrów aktywnych
oraz kompensatorów LC (filtrów pasywnych) na bazie kondensatorów
energetycznych.
W przypadku maszyn synchronicznych i asynchronicznych maszyn
synchronizowanych wykorzystuje się zjawisko oddawania mocy biernej
pojemnościowej przy odpowiednio wysokiej wartości prądu wzbudzenia
(przewzbudzaniu maszyny synchronicznej). Możliwości wykorzystania silnika
synchronicznego charakteryzują tzw. krzywe V, przedstawione na rys. 1.
50
Prąd wzbudzenia
Rys. 1. Krzywe V silnika synchronicznego
51
3. Źródła wyższych harmonicznych prądu i napięcia
- piece łukowe,
- zgrzewarki,
- spawarki.
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
Rząd harmonicznej n
52
4. Zjawiska rezonansowe w przypadku pracy kondensatorowych
urządzeń kompensacyjnych w środowisku napięć i prądów
odkształconych
SZ
Reaktancja układu
zasilającego X S
Tr dla 50Hz
Rys. 3. Przykładowy, prosty schemat układu zasilającego ze źródłem wyższych harmonicznych prądu
i napięcia
53
In ICn
ISn
In - wartość skuteczna
n-tej harmonicznej XC
nXS n
XC
nXS = n
Rys.4. Schemat zastępczy układu zasilającego z rys.3 dla n-tej harmonicznej (z pominięciem
elementów rezystancyjnych)
XS XC
X Wn = , (1)
XC
nX S −
n
gdzie: oznaczenia jak na rys. 4.
XC
nX S = (2)
n
Stąd mianownik wyrażenia (1) na reaktancję wypadkową osiąga wartość zerową,
a tym samym reaktancja wypadkowa XWn osiąga teoretycznie wartości nieskończenie
duże. Dla wydatku In źródła prądowego, niezależnego od obciążenia, na zaciskach
baterii (szynach zbiorczych) napięcie wzrasta teoretycznie do nieskończenie dużej
wartości. To napięcie wymusi nieskończoną wartość prądu ISn obciążającego sieć
(wzmocnienie n-tej harmonicznej).
W układach praktycznych elementy rezystancyjne oraz brak idealnej równości
w zapisie równania (2) sprawiają, że prądy i napięcia towarzyszące rezonansowi
osiągają wartości skończone, lecz na tyle wysokie aby uważać je za bardzo groźne.
Na rys. 5 przedstawiono przykładową zależność stopnia przeciążenia baterii
kondensatorów w funkcji mocy baterii dołączonej do sieci o określonych warunkach
zwarciowych (reaktancji indukcyjnej i rezystancji) wskutek wystąpienia rezonansu
prądu dla konkretnej n-tej harmonicznej.
54
Parametry określone: SZ – moc zwarciowa układu zasilająco-rozdzielczego (reaktancja XS, rezystancja
RS); spektrum wyższych harmonicznych
UN
XL
XC
Rys. 6. Bateria kondensatorów z szeregowym dławikiem strojeniowym (filtr pasywny 2-giego rzędu).
55
Ponieważ reaktancja indukcyjna jest wprost proporcjonalna do częstotliwości:
XL = ωL (3)
1
XC = (4)
ωC
XC
fr = fN (5),
XL
XC
nr = (6).
XL
56
Dla częstotliwości o wartościach poniżej rezonansowej fr (nr), w tym podstawowej
50Hz, dwójnik posiada charakter pojemnościowy i pełni funkcję kompensatora mocy
biernej indukcyjnej. Po przekroczeniu wartości fr, dla wyższych harmonicznych
charakter kompensatora pasywnego LC zmienia się na indukcyjny. Ponieważ
indukcyjność z indukcyjnością nie może tworzyć obwodów rezonansowych, taka
bateria może pracować bezpiecznie pomimo występowania wyższych
harmonicznych prądu i napięcia. Jeżeli częstotliwość rezonansowa własna fr pokrywa
się z częstotliwością (rzędem częstotliwości) jednej z występujących w sieci
wyższych harmonicznych, wówczas mamy do czynienia z pasywnym filtrem tej
harmonicznej. Schematy zastępcze sieci i filtru LC dla n-tej harmonicznej
przedstawiono na rys. 8.
In Ifn
ISn
RF
Źródło prądowe
n-tej harmonicznej
o wydatku In nXS
nXL
Reaktancja sieci
dla n-tej
harmonicznej
XC
n
XC
n = nr , nXL − = 0,RF ≈ 0
n
In ~In
ISn ≈ 0
nXS
ZF= 0,
ponieważ dla
n = nr
XC
nXL =
n
Rys. 8. Schemat zastępczy sieci i filtru LC dla n-tej filtrowanej harmonicznej. Zasady filtracji przy
wykorzystaniu filtrów pasywnych.
57
Ponieważ dla rozpatrywanego przypadku filtru, dla danej wyższej harmonicznej
impedancja dwójnika LC jest w przybliżeniu równa zeru, zgodnie z prawami
elektrotechniki, cały prąd tej harmonicznej przepłynie przez filtr, odciążając sieć. Tym
samym również spadek napięcia dla rzędu filtrowanej harmonicznej na impedancji
systemu zasilająco-rozdzielczego jest zbliżony do zera (nie występuje w napięciu na
szynach zbiorczych filtrowana wyższa harmoniczna napięcia).
Jeżeli zasadniczym celem stosowania dławików szeregowych jest ochrona baterii
przed zjawiskami rezonansowymi, co praktycznie występuje w zdecydowanej
większości przypadków instalacji kompensacyjnych automatycznie regulowanych,
częstotliwość rezonansowa własna przyjmuje wartości mniejsze niż najniższa
częstotliwość wyższej harmonicznej występującej w sieci. W stosowanej terminologii
możemy wówczas mówić o bateriach z dławikami ochronnymi lub pasywnych filtrach
odstrojonych.
Przykładowo, jeżeli w sieci najniższą występującą wyższą harmoniczną jest 5-ta
(250Hz), częstotliwość rezonansowa dwójnika LC w wykonaniu ochronnym
zazwyczaj zawiera się w przedziale od 170 do 210Hz.
O wyborze konkretnej wartości częstotliwości rezonansowej własnej dwójnika LC
decyduje wiele czynników, takich jak:
58
O możliwości zastosowania baterii kondensatorów bez dławików rezonansowych
decyduje analiza możliwości wystąpienia zjawisk rezonansowych w obwodzie:
reaktancja indukcyjna układu zasilającego-reaktancja pojemnościowa baterii.
Podstawowym kryterium możliwości pracy baterii kondensatorów w obecności
wyższych harmonicznych jest sumaryczny prąd obciążenia baterii kondensatorów,
który nie może przekroczyć wartości 1,3ICN (prądu znamionowego kondensatorów).
Taka analiza musi uwzględniać:
a)
b)
59
c)
Rys. 8. Stosunek prądu Irms obciążenia baterii do prądu znamionowego baterii ICN dla konkretnych
obiektów przemysłowych o napięciu rozdziału energii UN = 6,3kV: a), b) – cementownia; c) – huta
miedzi dla trzech odczepów transformatora zasilającego
60
Foto 1. Automatycznie regulowana bateria niskich napięć KMD720R 400V z
dławikami (filtry odstrojone) fr = 189Hz. Produkcja firmy ELMA capacitors. Eksport do
Holandii.
Foto 2. Filtry odstrojone średnich napięć 6,3kV (fr = 189Hz). Realizacja firmy ELMA
capacitors w Hucie Głogów S.A.
- jednofazowe,
- trójfazowe.
61
Foto 3. Jednofazowy kompensator nadążny 400V do zgrzewarek punktowych
i liniowych. Produkcja ELMA capacitors (eksport do Indii)
62
Foto 5. Automatycznie regulowana bateria BSCR-3 6,3kV dopuszczona do podziemi
kopalń. Produkcja ELMA capacitors
63
- przeznaczone do obciążeń o średnim poziomie dynamiki zmian obciążenia
(czasy reakcji układu kompensacyjnego 1...3sek.) – kompensacja quasi-
nadążna,
- przeznaczone do obciążeń szybkozmiennych (czas reakcji kompensatorów
poniżej 40ms) – kompensacja nadążna.
ŁA ŁB ŁC
Filtr 2h 3h 3h
Moc 20MVar/30kV 20MVar/30kV 20MVar/30kV
Bateria A B C
Czas
60s (!) 300s 300s
rozładowania
64
Filtr typu „C” 2-giej harmonicznej z rezystorami tłumiącymi. Zdjęcie w trakcie prac montażowych.
Filtry 3-ciej harmonicznej wysokiego napięcia (42kV – 2x35MVar) pieca łukowego w Hucie Ostrowiec
S.A.
65
W kompensatorach quasi-nadążnych (czas reakcji układu kompensacyjnego od 1
do 3 sekund) właściwy efekt uzyskuje się najczęściej poprzez wprowadzenie do
baterii z łącznikami stykowymi układów szybkiego rozładowania baterii
kondensatorów. W bateriach nn są to najczęściej dodatkowe rezystory dołączane do
zacisków kondensatora w momencie odłączenia członu baterii. W bateriach średnich
i wysokich napięć, w zależności od mocy baterii, są to przekładniki napięciowe lub
transformatory energetyczne. Celem uzyskania przebiegu tłumionego
aperiodycznego należy zagwarantować odpowiednie obciążenie obwodów wtórnych
tych urządzeń.
66
W kompensatorach nadążnych stosowane są tylko i wyłącznie łączniki bezstykowe,
najczęściej tyrystorowe. Takie rozwiązania nie tylko gwarantują dużą szybkość
reakcji układu kompensacji, ale również brak stanów nieustalonych. Kompensatory
TSC z regulacją skokową (rys. 9) wyposażone są w określoną ilość członów
załączanych łącznikami tyrystorowymi.
W systemach SVC (rys. 10) baterie kondensatorów, najczęściej w układzie filtrów
wyższych harmonicznych, włączone są na stałe do sieci. Do wspólnych szyn
dołączone są dławiki robocze, których moc QL jest równa mocy rzeczywistej
pojemnościowej QC układu kompensacyjnego. Sterownik, poprzez regulację kąta
zapłonu łączników tyrystorowych w obwodzie indukcyjności roboczych (w każdej
fazie indywidualnie), płynnie reguluje moc indukcyjną pobieraną przez kompensator
z sieci. Różnica mocy pojemnościowej baterii kondensatorów i indukcyjnej dławika
roboczego (QC – QL) odpowiada chwilowemu zapotrzebowaniu na moc bierną
pojemnościową. Systemy SVC najczęściej stosowane są przy piecach łukowych.
67
8. Podsumowanie
68
SZYBKA I DOKŁADNA IDENTYFIKACJA SŁABYCH
PUNKTÓW SYSTEMU ELEKTROENERGETYCZNEGO
PODSTAWĄ OSIĄGNIĘCIA WYSOKIEJ JAKOŚCI ENERGII
69
przedzwarciowym, zmiennym czasem trwania zwarcia (zależnym od sposobu
wyzwolenia rejestracji) oraz zdefiniowanym okresem pozwarciowym.
Oprogramowanie „Diagnosis” można wykorzystać do wyliczenia odległości do
miejsca zwarcia. Przy pomocy wejść binarnych można rejestrować informacje
o stanach np. położenia wyłączników odłączników itp.
Inteligentny system kontroli sekwencji wyzwalania zapewnia, że rejestrowane są
tylko te dane, które są niezbędne do analizy zakłócenia. Inną doskonałą zaletą tego
urządzenia jest bardzo dynamiczny zakres prądów znamionowych i zwarciowych,
dzięki 16 bitowej rozdzielczości z częstotliwością próbkowania 256 próbek / cykl.
70
Rejestrator zdarzeń – szybszy od milisekundy
Rejestrator zdarzeń rejestruje operacje łączeniowe na stacji oraz inne informacje
binarne tj. zadziałanie zabezpieczenia lub stan pracy zabezpieczenia. Wszystkie
sygnały binarne próbkowane są, co 0,5ms i rejestrowana jest każda zmiana stanu we
właściwej sekwencji czasowej. Jeśli np. mamy zarezerwowane dla tej funkcji 5MByte
w pamięci flash, odpowiada to120 000 zmian stanu sygnałów, co wystarcza na wiele
lat – w rozproszonym archiwum danych.
Dzięki przyporządkowaniu sygnałów binarnych do rejestracji analogowych,
użytkownik otrzymuje szczegółowe informacje nt pracy systemu
elektroenergetycznego w formie graficznej. Dodatkowo, dane przedstawiane
są w formie listy ze znacznikiem czasu rzeczywistego, z rozdzielczością do 1ms oraz
z opisem tekstowym.
Rejestrator SIMEAS R
Urządzenie dostępne jest w dwóch typach obudowy. Mniejsza wyposażona jest
w jeden moduł akwizycji danych (DAU), natomiast większy 19” można wyposażyć
w max. 4 moduły DAU.
71
Komputery do przetwarzania oraz elementy komunikacji
Bezpośrednie podłączenie komputera z SIMEAS R umożliwia jego parametryzację
oraz analizę danych. Ponadto w skład elementów komunikacyjnych wchodzą np.
przetworniki światłowodowe, hub’y, koncentratory oraz modemy.
Komunikacja ethernet’owa pomiędzy kilkoma SIMEAS R, komputerami DAKON oraz
komputerem roboczym można zrealizować na kilka sposobów, np. w formie sieci
WAN (Wide Area Network) lub sieci LAN (Local Area Network) z protokołem TCP/IP
z połączeniami elektrycznymi i światłowodowymi poprzez konwertery jak również
hub’y.
Alternatywnie, można zestawić komunikację poprzez modemy analogowe lub ISDN
oraz koncentratory (starcoupler).
72
Wyszukiwanie danych jest proste
OSCOP P jest wydajnym oprogramowaniem do nowoczesnego zarządzania danymi
oraz posiada zintegrowaną bazę danych. W połączeniu z bazą danych na kartach
flash każdego z podłączonych SIMEAS R, posiada ogromną rozproszoną bazę
danych.
Dzięki instalacji dodatkowych serwerów, użytkownik może stworzyć firmową sieć
danych rozproszonych dla rejestracji zakłóceń, danych rejestratora częstotliwości
i mocy, rejestratora wartości skutecznych, rejestratora jakości energii oraz
rejestratora zdarzeń.
Stąd, możliwy jest dostęp do zarejestrowanych i zapisanych danych z każdego
miejsca w firmie bez problemów, nawet dla rejestracji sprzed kilku lat.
Przekładniki prądowe i napięciowe zostały zintegrowane w Dzięki temu ogranicza się dodatkowe koszty
4
automatyczne zbieranie danych oraz wysoki stopień kompresji telefonicznych przy wykorzystaniu połączeń
danych modemowych analogowych i ISDN.
Personel może skoncentrować się analizie
rzeczywistych problemów
Kompaktowa obudowa 7XP Oszczędza miejsce w szafie i obniża koszty
5 montażu
Istniejącą infrastrukturę sieci telefonicznej analogowej, ISDN lub Wynikiem tego są niskie koszty
7
Uruchomienie możliwe jest z biura poprzez połączenie na duże Oszczędza koszty pracy i uruchomienia
8 odległości
Dzięki rozwiązaniu inteligentnej rozproszonej bazy danych, wszystkie Umożliwia to obserwacje zmian w
9 zarejestrowane dane dostępne są przez kilka lat zachowaniu systemu oraz pozwala na łatwe
planowanie modernizacji
73
Pojemność pamięci i kompresja danych skracają czas transmisji
Wysoka częstotliwość próbkowania zwykle skutkuje długimi czasami transmisji a tym
samym wysokimi kosztami połączeń telefonicznych oraz kosztami stosowania
większych pamięci masowych. Ale nie przy naszym systemie kompresji danych dla
rejestracji zakłóceń. Zwiększa on wydajność pamięci oraz zdecydowanie skraca
czasy transmisji.
Proste połączenia
Dopasowanie wejścia prądowego, problemy z maksymalnym prądem zwarciowym,
potencjometry i przełączniki do kalibracji, to rzeczy, którymi nie ma potrzeby już
więcej się zajmować. SIMEAS R zawsze rejestruje właściwy prąd z wysoką
rozdzielczością i w szerokim zakresie. Urządzenie jest całkowicie bezobsługowe, nie
ma potrzeby kalibrować wejścia sygnałowe. Montaż jest również bardzo prosty,
wejścia prądowe i napięciowe znajdują się na zaciskach z tyłu urządzenia. Całe
uruchomienie można przeprowadzić wygodnie z biura.
74
Inteligentna analiza zakłóceń i problemów z jakością energii
Zwarcia oraz zdarzenia związane z jakością energii w systemie
elektroenergetycznym stają się coraz bardziej skomplikowane. Szczególnie jest to
widoczne w przypadku, gdy podczas zwarcia rozwijającego się działa wiele
zabezpieczeń. W zależności od rodzaju zwarcia oraz rodzaju linii wymagane są
różne sposoby analizy zakłócenia. Przykład, obliczenie miejsca zwarcia na linii
przesyłowej złożonej z odcinka napowietrznego, kablowego i zbliżenia równoległego
z inną linią będzie bardziej złożone niż obliczenie odległości do miejsca zwarcia dla
linii jednorodnej.
Opcjonalny wydajny system diagnostyczny zintegrowany w OSCOP P pomaga
analizować zwarcia i identyfikować miejsce wystąpienia zwarcia w bardzo krótkim
czasie.
Przy pomocy opcjonalnego modułu oprogramowania do analizy jakości energii
SICARO PQ, można monitorować jakość napięcia systemu elektroenergetycznego
oraz tworzyć raporty. Oprogramowanie to przedstawia wyniki w formie graficznej
w bardzo czytelny sposób.
75
PRZYRZĄDY DO POMIARU PARAMETRÓW JAKOŚCI
ENERGII W OFERCIE FIRMY LEM
1. Informacje ogólne
Oferta firmy LEM w dziedzinie analizatorów parametrów jakości energii
elektrycznej skierowana jest do szerokiego kręgu odbiorców. Oferowane przyrządy
(lub całe systemy) umożliwiają rejestrację parametrów jakości w sieciach wysokiego
napięcia, średniego oraz niskiego, w konfiguracji trójkąta oraz gwiazdy. LEM oferuje
przyrządy typu przenośnego lub stacjonarnego. Łączy je możliwość pomiaru
zasadniczych parametrów napięcia zasilającego według normy P EN 50160, którymi
są:
¾ wahania napięcia
¾ harmoniczne napięcia (zwykle do 40-tej)
¾ THD U (współczynnik zawartości harmonicznych napięcia)
¾ Współczynniki migotania Pst i Plt
¾ zdarzenia (zapady, przepięcia, krótkie i długie przerwy w zasilaniu)
¾ niesymetria
¾ częstotliwość
¾ sygnały napięciowe do transmisji informacji (z wyjątkiem ANALYST-a 3Q)
77
Wybrane parametry (kilka na jednym wykresie) można oglądać na ekranie
komputera w postaci przebiegów (programowany czas uśredniania), w postaci
widma napięcia fazowego(harmoniczne, THD). Generowane są również raporty
zgodności z normą, zestawienia, statystyki, histogramy, pliki tekstowe do
wykorzystania np. w arkuszu EXCEL. Tworzona jest tabela UNIPEDE , DISDIP lub
krzywa CBEMA klasyfikujące zarejestrowane zdarzenia pod względem czasu trwania
i amplitudy. Dzięki pracy w trybie ON LINE przyrządy umożliwiają obserwację zmian
parametrów sieci w czasie rzeczywistym.
Do najciekawszych przenośnych analizatorów z punktu widzenia korzyści
osiąganych przez użytkownika należą: TOPAS 1000, MEMOBOX 808, MEMOBOX
300 smart, ANALYST 3Q.
78
Mechaniczna konstrukcja obudowy (IP65) umożliwia wykonywanie pomiarów
w warunkach dużych zanieczyszczeń i wilgotności. Wewnętrzna pamięć
o pojemności ( ok. 1GB ) zapewnia długotrwały okres rejestracji stanowiąc bardzo
rozbudowaną bazę danych.
TOPAS 1000 posiada 8 identycznych, izolowanych kanałów pomiarowych,
które mogą być skonfigurowane jako 4 wejścia napięciowe i 4 wejścia prądowe lub 8
wejść napięciowych. Częstotliwość próbkowania jest automatycznie
synchronizowana do częstotliwości podstawowej harmonicznej 45 – 65 Hz ( błąd <
10 ppm). Przyrząd wykonany jest w klasie dokładności A wg Normy EN 61000–4–7.
79
Przykład 2: Analiza harmonicznych prądu w elektrowni wiatrowej
80
Rys.7. Analiza widmowa prądu – dominująca piąta harmoniczna
WYKONYWANE POMIARY:
81
MEMOBOX 808 i MEMOBOX 300 smart są uniwersalnymi urządzeniami do
analizy sieci elektrycznych, analizy zniekształceń i optymalizacji sieci niskich i
średnich mocy. Dopasowane do konkretnego zastosowania funkcje pomiarowe
pozwalają na pomiar najbardziej istotnych parametrów z punktu widzenia
konkretnego zastosowania Za pomocą programu CODAM PLUS wybiera się jedną
z dwóch funkcji pomiarowych:
40
∑U 2 50
n=2
n ∑ I n2
THD U = THD I = n=2
U1 I1
Un wartość RMS n-tej harmonicznej In wartość RMS n-tej
harmonicznej
U1 wartość RMS harmonicznej podstawowej I1 wartość RMS harmonicznej
podstawowej
MEMOBOX 808 posiada stopień ochrony obudowy IP50, MEMOBOX 300 smart –
IP65.
Analizatory mierzą, rejestrują i wyliczają wszystkie parametry jakości napięcia
wymagane przez normę PEN 50160 oraz parametry mocy i energii, a także
harmoniczne prądu.
Analogowe sygnały wejściowe poddawane są konwersji na sygnał cyfrowy przez 16-
sto bitowy konwerter A/C. Częstotliwość próbkowania wynosi 10.24 kHz. 2048
próbek sygnału służy do obliczenia 200ms wartości skutecznej rms sygnału
wejściowego (U i I).
82
1 interval
UN
time
Measuring period
Heigth
110% Un
100% Un
90% Un
Depth
Duration Duration
Zeit
U
Max. value
Min. value
Interwał pomiarowy
Rys 12. Zasada pomiaru wartości ekstremalnych
83
Zakres pomiaru jest programowany i wynosi:
Napięcie wejściowe
F-N: 115 V/ 230 V/ 480 V AC
F-F: 200 V/ 400 V/ 830 V AC
Napięcie nominalne < 999 kV zależy od przekładnika
Prądy wejściowe
Pomiar z cęgami LEMflex L1, L2, L3, N: 15 / 150 / 1500 / 3000 A AC
Zakres pomiaru: 0,75 A … 3000 A AC,
Pomiar z użyciem cęgów
Zakresy wejść I I : nominalnie 0.5 V AC (dla I I )
Transformator prądowy przekładnia : ≤ 999 kA / ≤ I I
Prąd nominalny < 999 kA zależy od przekładnika
84
Rys 13. Graficzne zestawienie wg normy EN50160:
85
Rys 15. Rozkład harmonicznych
86
Przykład: Zastosowanie przyrządu do analizy wahań napięcia (migotanie światła)
pomiary
sposób
rozwiązania
problemu
Punkt pomiarowy
prykład - dźwig 1
Rys. 19. Zbiorcze zestawienie wyników pomiarów parametrów jakości energii elektrycznej w badanej
sieci
87
Analiza otrzymanego obrazu sieci w punkcie pomiarowym wykazała:
¾ współczynnik migotania światła przekroczył limit we wszystkich fazach
¾ zarejestrowano zapady i przepięcia
¾ zmiany napięcia zasilającego nie przekroczyły dozwolonej wartości + 10 %
88
WNIOSEK: Dźwig musi być zasilany autonomicznie, bezpośrednio ze stacji
transformatorowej.
WYKONYWANE POMIARY:
ANALYST 3Q ma możliwość
¾ przedstawiania przebiegów czasowych napięć i prądów (tryb oscyloskopu).
¾ tworzy wykres wektorowy dla szybkiej oceny niesymetrii i przerw.
¾ zapamiętania do 50 chwilowych przebiegów z wyświetleniem.
¾ transmisji danych do komputera oraz aktualizacji oprogramowania wewnętrznego
przyrządu za pośrednictwem interfejsu RS232
¾ tworzy pliki w formacie PQDIF, które można przeglądać wykorzystując
przeglądarki internetowe (Rys. 23 i 24 .)
¾ dostarczany jest z programem PQlog (Rys. 25 i Rys. 26)
89
Rys.24. Współczynnik migotania PLT1 (analiza pliku PQDIF)
90
Ostatnie trzy przebiegi są obrazem szumów w nie podłączonych przewodach L2, L3, N.
Aby uzyskać bardziej przejrzysty obraz, w menu można wybrać tylko 1 kanał
napięciowy i 1 kanał prądowy. Wtedy wykresy (górny to napięcie RMS, a dolny prąd
RMS) będą następujące :
91
Rys. 27. Statystyka wartości mierzonego prądu
Przyrządy opisane w niniejszym artykule są jedynie częścią oferty firmy LEM w tej
dziedzinie. Szersze informacje można znaleźć na stronie internetowej www.lem.com.
oraz w firmie Semicon Sp. z o.o.
92
ŹRÓDŁA ODNAWIALNE PRACUJĄCE
W UKŁADZIE HYBRYDOWYM
1. STRESZCZENIE
93
2. WSTĘP
Wzrost zapotrzebowania na energię przy jednoczesnym kurczeniu się zasobów
kopalnianych jak również względy ekologiczne i społeczne zwiększyły
zainteresowanie nowymi sposobami wytwarzania energii. Zakłada się, że
w niedalekiej przyszłości odnawialne źródła energii, współpracujące
z wysokosprawnymi urządzeniami energoelektronicznymi, będą miały znaczący
udział w globalnym bilansie energetycznym.
Odnawialne źródła energii można podzielić na źródła pierwotne i wtórne. W tych
pierwszych następuje bezpośrednia zamiana energii promieniowania słonecznego,
wiatru i wody na prąd elektryczny. Natomiast we wtórnych OZE, do których należą:
energia geotermalna, biomasa i biogaz, energia uprzednio skumulowana jest
zamieniona na energię cieplną lub elektryczną za pośrednictwem dodatkowych
przemian energetycznych. Pierwotne źródła odnawialne w stosunku do wtórnych
wykazują podstawową wadę, która polega na silnej zależności ilości produkowanej
energii od warunków atmosferycznych (natężenia promieniowania słonecznego, siły
wiatru, itp.), w wyniku czego prognozowanie ilości energii produkowanej przez te
źródła jest bardzo kłopotliwe. Chcąc zwiększyć możliwości wykorzystania tych źródeł
do produkcji zaczęto stosować układy hybrydowe.
Hybrydowe układy (systemy) wytwórcze są to małe zespoły współpracujących
jednostek wytwórczych energii elektrycznej albo energii elektrycznej i ciepła,
o zróżnicowanych nośnikach energii pierwotnej (odnawialne i nieodnawialne), przy
czym sterowanie i koordynacja ich współpracy odbywa się przy wykorzystaniu
zaawansowanych układów energoelektronicznych.
94
4. ELEKTROWNIE SŁONECZNE
Jedną z pierwszych idei było połączenie baterii słonecznej z baterią
akumulatorów. Na rys. 1 przedstawiono schemat blokowy takiej elektrowni,
pracującej na odbiornik wydzielony stałoprądowy. W tym układzie bateria
akumulatorów pracuje jako zasobnik energii, umożliwiając zasilanie odbiornika
w okresach niedostatecznej wydajności energetycznej baterii słonecznej (niskie
nasłonecznienie, godziny nocne).
Zaletą tego rozwiązania jest prosta budowa i proste sterowanie. Wadą układu
jest to, że bateria słoneczna nawet podparta baterią akumulatorów nie jest w stanie
zasilić odbiornika w ciągu całej doby, gdyż energia produkowana w tym układzie jest
silnie zależna od warunków nasłonecznienia i pory roku. Układ jest w stanie
magazynować i oddawać energię elektryczną tylko w krótkich okresach czasu.
Nadaje się do zasilania odbiorników, gdzie ciągłość zasilania nie jest sprawą
priorytetową.
Elektrownie słoneczne mogą współpracować z siecią energetyczną lub
pracować na sieć wydzieloną. [2]
Wartość energii elektrycznej uzyskiwaną w tych elektrowniach w ciągu roku
przedstawia rysunek 2. [2]
95
pracy tego systemu (wahania napięć). Na przedstawionym rysunku nr 2 wykresie
średniej produkcji energii elektrycznej przez elektrownię fotowoltaiczną można
zauważyć wyraźny deficyt energii w miesiącach zimowych. Rozwiązaniem problemu
byłby tu „magazyn” energii, który mógłby zmagazynować nadmiar energii
w miesiącach letnich i oddać tę energię w miesiącach zimowych. Sprawność tego
typu układów zależy, w znacznym stopniu, od sprawności zastosowanych urządzeń
energoelektronicznych. Sprawności tą można poprawić dobierając odpowiedni typ
urządzenia przetwarzającego energię do danej instalacji oraz poprawiając sprawność
samego układu energoelektronicznego.
5. ELEKTROWNIE WIATROWE
Obecnie instalowane elektrownie wiatrowe mają moce 0,1 - 4,5 MW.
W warunkach polskich elektrownie wiatrowe charakteryzują się czasem
wykorzystania mocy zainstalowanej około 1500 - 2000 h na rok. W elektrowniach
tych, w wyniku zmian prędkości wiatru następują znaczne zmiany w ilościach
produkowanej energii, co widać jest na rys 3.
14
12
10
prąd [A]
0
00:03:03
00:43:03
01:23:03
02:03:03
02:43:03
03:23:03
04:03:03
04:43:03
05:23:03
06:03:03
06:43:03
07:23:03
08:03:03
08:43:03
09:23:03
10:03:03
10:43:03
12:03:03
12:43:03
13:23:03
14:03:03
14:43:03
15:23:03
16:03:03
16:43:03
17:23:03
18:03:03
18:43:03
19:23:03
20:03:03
20:43:03
21:23:03
22:03:03
22:43:03
23:23:03
11:23:03
Rys. 3. Przykładowy dobowy wykres prądu wytwarzanego przez turbinę wiatrową (17 kwiecień)
96
Rys. 5. Turbina wiatrowa z maszyną dwustronnie zasilaną (pierścieniową) i układem
energoelektronicznym.
ODBIORY
ZASOBNIK ENERGII
PRZETWORNICA ENERGOELEKTRONICZNA
97
6. ELEKTROWNIE HYBRYDOWE
Pewnym rozwiązaniem w miarę stabilnego przekazywania energii do odbiornika
lub sieci energetycznej wydaje się łączenie elektrowni wykorzystujących źródła
odnawialne w elektrownie hybrydowe. Rysunek 7 przedstawia schemat blokowy
hybrydowej elektrowni słoneczno - wiatrowej.
98
W celu zapewnienia możliwości pełnego wykorzystania elektrowni słonecznej
niezależnie od pory roku i intensywności oświetlenia słonecznego zaproponowano tu
rozszerzenie elektrowni o dołączenie dwu dodatkowych źródeł energii. Autorzy tego
rozwiązania zaproponowali maksymalne wykorzystanie źródła słonecznego, turbina
wiatrowa ze względu na zużywanie się części mechanicznych zostanie włączona w
celu szybkiego doładowania baterii akumulatorów przy braku dostatecznego
oświetlenia słonecznego, a generator napędzany silnikiem Diesla jest włączony tylko
w przypadku głębokiego rozładowania baterii i będzie wyłączony po pełnym
naładowaniu baterii akumulatorów. Wadą układu są duże koszty całej instalacji.
Nadzór nad pracą całego systemu sprawuje mikroprocesorowy system sterowania
i nadzoru. Sprawność takiego układu zależy od użytych przetwornic
energoelektronicznych.
99
Rysunek 10 przedstawia inny przypadek zastosowania „magazynu - wodoru” dla
usprawnienia pracy układu z turbiną wiatrową.
8. OGNIWA PALIWOWE
Rysunek 11 przedstawia schemat blokowy najprostszej wersji ogniwa
zasilanego wodorem.
100
Przez zastosowanie odpowiedniego przemiennika chemicznego zwanego
reformerem ogniwo paliwowe zasilane wodorem może być zasilane np.: gazem
ziemnym lub metanolem. Tabela nr 1 zawiera zestawienie różnego rodzaju ogniw
paliwowych.
Tabela 1 Porównanie różnych typów ogniw paliwowych
Typ ogniwa Z membraną
Stopione
„Zestalone tlenki” Kwasowy Zasadowy wymiany
paliwowego węglany
protonów
Elektrolit Ceramika Stopiona sól H3PO4 KOH Polimer
Temperatura
1000 °C 650 °C 190 °C 80 – 120 °C 80 – 140 °C
pracy
Wodór Wodór Wodór Wodór
Paliwo Tlenek węgiel Produkty Produkty Wodór Produkty
Produkty reformowania reformowania reformowania reformowania
Zewnętrzne,
Reformowanie Zewnętrzne, wewnętrzne Zewnętrzne Zewnętrzne
wewnętrzne
Sprawność > 60% > 60% 40 – 50 % 40 – 50 % 40 – 50 %
200kW 100W 10W
Zakres mocy > 100MW > 100MW
do 10MW do 20kW do 10MW
101
Zadaniem tych urządzeń jest:
• zamiana napięcia stałego z ogniwa paliwowego na przemienne napięcie
sieci energetycznej umożliwiając przesyłanie energii z ogniwa
paliwowego do tej sieci
• ochrona ogniwa paliwowego od przeciążeń.
102
Rys. 14. Struktura sieci komunikacyjnej w elektrycznych sieciach rozdzielczych z rozproszonymi
źródłami energii
103
Rysunek 16 przedstawia opracowany wspólnie Instytut Energetyki PW oraz
firmę APS Energia przykładowy zasilacz z wodorowym ogniwem paliwowym.
Przyjęta modułowa koncepcja zasilacza umożliwia bezprzerwowe zasilanie
odbiorników energii o mocy od 2,5 do kilkudziesięciu kilowatów. Układ nie wymaga
stosowania baterii chemicznych jak i też źródeł energii elektrycznej z silnikami
spalinowymi.
Dane Ocena
ekologiczne i wydajności Dane
społeczne energetycznej ekonomiczne
Efektywność
społeczno - Efektywność
Rys. 19. Schemat metodyki oceny efektywności ekologiczna ekonomiczna
Efektywność
inwestycji
proekologicznej
104
Dokonując oceny technicznej należy wyznaczyć roczną wydajność
energetyczną elektrowni hybrydowej. Jest to niezbędne do dalszej oceny
ekonomicznej, gdyż na tej podstawie można oszacować wielkość przychodów ze
sprzedaży. Jest to również konieczne dla wyznaczenia efektywności społeczno-
ekologicznej, ponieważ od wielkości produkcji zależą korzyści ekologiczne.
Szacując efektywność ekonomiczną możemy się posłużyć metodami
statycznymi takimi jak: okres zwrotu (Payback Period), księgowa stopa zwrotu
(Accounting Rate of Return) oraz metodami dynamicznymi do których należą:
metoda wartości zaktualizowanej netto (NPV - Net Present Value), wewnętrzna stopa
zwrotu (IRR - Internal Rate of Return), wskaźnik zyskowności (PI – Profitability Index)
[7].
Miary statyczne są łatwe do zastosowania, jednak nie uwzględniają zmiany
wartości pieniądza w czasie. Służą zwłaszcza do wstępnej selekcji projektów
inwestycyjnych i są stosowane głównie na etapie studiów przedrealizacyjnych .
Miary dynamiczne są najbardziej precyzyjnym narzędziem oceny opłacalności
przedsięwzięć, uwzględniającym rozłożenie w czasie przewidywanych wpływów
i wydatków związanych z inwestycją.
Jednak metody te nie uwzględniają efektu ekologicznego, który należy brać pod
uwagę w ocenie efektywności inwestycji proekologicznych.
Dla tego typu inwestycji warto zastosować metodę dynamicznego kosztu
jednostkowego (DGC - dynamic generation cost). Wskaźnik DGC jest łatwy do
zrozumienia nawet przez osoby, które go nie znają, ponieważ posługuje się
wielkościami, z którymi każdy człowiek spotyka się na co dzień. Jest wyrażony
w złotówkach na jednostkę efektu ekologicznego.
Charakteryzuje go wzór:
t =n
KI t + KE t
∑ (1 + i )
t =0
t
DGC = p EE = t =n
EE
∑ (1 + i )
t =0
t
t
105
11. WNIOSKI
Odpowiednie wykorzystanie pierwotnych odnawialnych źródeł energii
szczególnie zwiększenie ich dyspozycyjności jest możliwe dzięki wprowadzeniu na
szeroką skale przetwarzających urządzeń energoelektronicznych.
Budowa wieloźródłowych systemów energetycznych będzie możliwa jedynie
przy zastosowaniu do celów sterowania i nadzoru układów elektroniki informacyjnej.
Obserwując gwałtowny rozwój energetyki rozproszonej można stwierdzić, że
systemy energetyczne będą przeradzały się do postaci, w której do minimum
skracane będą drogi przesyłu energii elektrycznej. Eliminowane będą zbędne
przemiany energetyczne oraz zagospodarowywane będą wszelkie dostępne formy
energii (np. źródła odnawialne, energia odpadowa, itp.). Budowa hybrydowych
jednostek o średniej i małej mocy bazujących na odnawialnych źródłach energii
pierwotnej, które będą zlokalizowane blisko odbiorców pozwolą uniknąć części
kosztów przesyłu i dystrybucji. Niebagatelne znaczenie ma rola tego typu układów
w zakresie ochrony środowiska, gdyż wiele z tych źródeł nie emituje żadnych
zanieczyszczeń do atmosfery.
LITERATURA:
[1] Buchholz, Styczyński: Elektryczne sieci rozdzielcze z rozproszonymi źródłami energii. VII
Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna „Nowoczesne urządzenia zasilające
w energetyce” Warszawa 2004
[2] Christian Wunderlich and Franz Reichenbach, PEM Fuel Cell Cogeneration Power Plant
Optimization – On the way to a commercial product, Fuel Cell Home, Lucerne/Switzerland,
2001
[3] Dmowski, Biczel, Kras: „Stand-alone telecom power system supplied by PEM fuel cell and
renewable sources”. International Fuel Cell Workshop 2001, str.244, Kofu, Japonia, 12-13
listopada 2001
[4] Dmowski, Biczel, Kras: Aspekty techniczno-ekonomiczne wykorzystania wybranych
odnawialnych źródeł energii w energetyce. Ekologiczne Aspekty Wytwarzania Energii
Elektrycznej, Warszawa, 14-16.11.2001
[5] Europa auf dem Weg zur Energiewende Solarbrief 1/98
[6] Łojewski S.: Ekonomia środowiska. Wydawnictwo ATR, Bydgoszcz 1998.
[7] Pazio W.: Analiza finansowa i ocena efektywności projektów inwestycyjnych przedsiębiorstw.
Wydawnictwo Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2002.
[8] Rączka J.: Analiza efektywności kosztowej w oparciu o wskaźnik dynamicznego kosztu
jednostkowego, Wydawnictwo NFOŚiGW, Warszawa 2002
[9] Szczupak: Optymalizacja układów energoelektronicznych hybrydowej elektrownii z baterią
słoneczną i turbiną wiatrową. Rozprawa doktorska Politechniki Warszawskiej, Warszawa,
kwiecień 2001
106
WPŁYW JAKOŚCI OSPRZĘTU SIECIOWEGO
NA JAKOŚĆ DOSTAW ENERGII ELEKTRYCZNEJ
1. Wstęp
Problem jakości dostawy energii elektrycznej staje się w Polsce, podobnie jak
w wielu innych krajach, w których dokonano lub dokonuje się przekształceń
w sektorze elektroenergetyki, kategorią nie tylko techniczną, lecz przede wszystkim
ekonomiczną.
Zrezygnowano z modelu, w którym istniał jeden, państwowy właściciel elektrowni,
sieci przesyłowych i rozdzielczych na rzecz modelu, w którym konkurują ze sobą na
rynku niezależne podmioty w trzech podsektorach.
Energia elektryczna stała się towarem i jak w przypadku każdego towaru zaczęto
zwracać większą uwagę na problemy jakości. Nowe wyzwania, jakie stanęły przed
dostawcami polegają na dostarczeniu energii elektrycznej o ściśle określonych
parametrach jakościowych. Problem jakości dotyczy również samej usługi tzn.
można mówić o jakości zasilania odbiorców. Ważnym elementem pozwalającym
osiągnąć wysoką jakość zasilania jest niezawodność poszczególnych elementów
systemu elektroenergetycznego. Jakość stosowanego osprzętu sieciowego jest
bardzo ważnym, choć często nie docenianym czynnikiem wpływającym na pewność
zasilania odbiorców.
2. Parametry jakości
Na jakość dostaw energii elektrycznej składają się: jakość napięcia (zwana też
jakością energii), niezawodność (ciągłość) zasilania i jakość obsługi odbiorców.
Nie należy jednak utożsamiać jakości energii z jakością zasilania ponieważ czym
innym jest jakość realizacji procesu dostarczania energii elektrycznej jako „towaru“,
a czym innym są istotne parametry tego towaru, określające jego jakość.
107
Jakość energii elektrycznej jest identyfikowana w rozporządzeniu
„przyłączeniowym“ [1] przez parametry napięcia: częstotliwość, poziom napięcia,
kształt krzywej napięcia. Natomiast w normie [2] zdefiniowane są charakterystyki
napięcia zasilającego w publicznych sieciach rozdzielczych, dotyczące:
częstotliwości, wartości, kształtu przebiegu czasowego, symetrii napięć w układzie
trójfazowym.
Dla systemu dystrybucyjnego obliczanymi wskaźnikami niezawodności są
zwykle: oczekiwana liczba zakłóceń (przerw w zasilaniu), średni czas trwania
zakłócenia, roczna niedyspozycyjność (wskaźnik nieciągłości zasilania) węzła
odbiorczego czy też wartość odłączonej mocy lub niedostarczonej energii. Do
najczęściej stosowanych wskaźników oceny ciągłości dostaw energii elektrycznej
należą [3]:
a) SAIFI (System Average Interruption Frequency Index) – systemowy wskaźnik
średniej liczby (częstości) przerw na odbiorcę, zdefiniowany jako iloraz liczby
wszystkich przerw nieplanowanych w ciągu roku do liczby odbiorców
przyłączonych do sieci. Zatem jest to średnia liczba nieplanowanych przerw
w zasilaniu, jakiej może oczekiwać odbiorca w ciągu roku. Jeżeli nie ustalono
inaczej, SAIFI nie obejmuje krótkich przerw o czasie trwania poniżej 3 minut (lub
1 minuty w zależności od przyjętej konwencji);
b) CAIFI (Customer Average Interruption Frequency Index) – średnia liczba przerw
na dotkniętego wyłączeniem odbiorcę, zdefiniowana jako iloraz liczby wszystkich
przerw nieplanowanych w ciągu roku do liczby wyłączonych odbiorców;
c) CAIDI (Customer Average Interruption Duration Index) – średni czas trwania
przerwy. Jest to średni czas potrzebny do przywrócenia zasilania odbiorcy
w przypadku wystąpienia przerw nieplanowanych. Obliczany jest jako suma
czasu trwania wszystkich przerw w zasilaniu odbiorców (w minutach) podzielona
przez liczbę wszystkich wyłączeń odbiorców. Jeżeli nie ustalono inaczej, CAIDI
nie obejmuje krótkich przerw o czasie trwania poniżej 3 minut (lub 1 minuty);
d) ASAI (Average Service Availability Index) – wskaźnik dyspozycyjności zasilania,
określony jako stosunek czasu w ciągu roku (w odbiorco-godzinach) gdy zasilanie
było dostępne do czasu, gdy było ono zapotrzebowane;
e) AENS (Average Energy Not Supplied) – średnia (oczekiwana) roczna ilość energii
niedostarczonej, określona jako stosunek energii niedostarczonej odbiorcom
w ciągu roku do liczby odbiorców przyłączonych do sieci.
108
Nasz System kładzie nacisk na następujące elementy:
- określenie wymagań i potrzeb klientów,
- jakość konstrukcji wyrobu,
- odpowiedni proces technologiczny wytwarzania wyrobów,
- dbałość o optymalny dobór dostawców materiałów i surowców,
- prawidłowy przebieg procesu produkcyjnego,
- skuteczna kontrola jakości dostaw materiałów i surowców, wyrobów w toku
produkcji oraz kontrola końcowa.
Każdy z wymienionych elementów ma bezpośredni wpływ na jakość wyrobu
finalnego tym nie mniej wiąże się z koniecznością ponoszenia nakładów finansowych
i przez to znajduje swe odbicie w cenie wyrobu finalnego, co zilustrowano na
poniższych rysunkach.
109
W ostatnim czasie rośnie świadomość, że produkty tanie nie gwarantują
odpowiedniej jakości, a ich zakup wiąże się z ryzykiem ponoszenia dodatkowych
kosztów w dłuższym horyzoncie czasowym. Podstawowymi czynnikami branymi pod
uwagę przez nabywcę przy zakupie są cena, jakość i terminowość dostaw. Ważnym
elementem jest też wiarygodność producenta. Wartość tych współczynników według
naszych badań kształtuje się w sposób pokazany na poniższym rysunku.
110
Elementy osprzętu cynkowane galwanicznie
Ostre krawędzie
Norma [4] określa, że konstrukcja połączenia powinna być taka, aby zapewnić
stabilną rezystancję elektryczną połączenia oraz temperaturę połączenia nie
przekraczającą temperatury przewodu. Wymienione wyżej wady powodują
zwiększenie rezystancji złącza Al-Cu, co w konsekwencji skutkuje podwyższeniem
111
temperatury pracy (możliwość obserwacji na kamerze termowizyjnej)
i w konsekwencji prowadzi do upalenia się złącza.
112
ŁĄCZNIK DWUUCHOWY SKRĘCONY NK 3532
113
ROŻEK OCHRONNY NK 32010
114
ŁĄCZNIK ORCZYKOWY DWURZĘDOWY NK 38253
6. Podsumowanie
Przedstawione produkty są tylko przykładami. Oceniamy, że skala problemu jest
znacznie większa niż zaprezentowano i może mieć w przyszłości duży wpływ na
AWARYJNOŚĆ LINII ELEKTROENERGETYCZNYCH oraz występowanie
problemów eksploatacyjnych. Należy podkreślić, że przepisy norm nie są
oderwanymi od praktyki aktami administracyjnymi, lecz stanowią wynik wieloletnich
badań i doświadczeń eksploatacyjnych. Producenci, którzy przy projektowaniu
i wytwarzaniu osprzętu sieciowego nie przestrzegają tych zasad pomimo
konkurencyjnej ceny, nie gwarantują jakości oferowanego przez siebie osprzętu,
a tym samym przyczyniają się do obniżenia jakości dostarczania energii elektrycznej.
115
Literatura:
116
NOWOCZESNE SYSTEMY ZASILANIA INSTALACJI
I URZĄDZEŃ ELEKTRYCZNYCH
Wstęp
1. Ładowanie akumulatora.
117
Ładowanie jest odnowieniem własności funkcjonalnych akumulatora, czyli procesem
odwrotnym do rozładowania. Jest to proces zamiany energii elektrycznej
doprowadzonej do akumulatora wtórnego na energię chemiczną. Parametrami
ładowania są :
- prąd ładowania ;
- napięcie ładowania;
- temperatura w ogniwach podczas ładowania;
Ładowanie możemy sklasyfikować ze względu na tryb pracy akumulatora, w którym
jest przeprowadzane oraz ze względu na dobór parametrów. Pokazuje to tabela nr 1.
118
ładowania skraca się już do 2-3 dni. Jeszcze szybsze czasy ładowania uzyskamy
przy podniesieniu ograniczenia prądowego do 0,2 lub 0.3 C10 lub stosując bardzo
szybkie ładowanie stałym prądem lub wysokim napięciem równym i większym niż
2.40V/ogniwo. W takich przypadkach może już występować zagrożenie
przeładowania ogniw co będzie powodowało korozję elementów akumulatora,
puchnięcie płyt lub uszkodzenie od zbyt wysokiego napięcia elementów w rozdzielni
potrzeb własnych.
Napięcie U [V]
2,4 U=2,23V/ogniwo
2,3
2,2
2,1
2,0
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 24 Czas rozładowania [godz.]
Prąd I [A] .
40
30 I=20A
20
10 C= 100Ah, t=5 h C = 155Ah, t=12 h C= 170 Ah, t=24h
5 50% C10 78% C10 85% C10 Czas pełnego naładowania
2 t = 30-40 dni
1 Ik=0,06A
0,1
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 24 Czas rozładowania [godz.]
Napięcie U [V]
119
2,4 U=242V co daje ok. 2.30V/ogniwo
2,3 U =2,23V/ogniwo
2,2
2,1
2,0
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 24 Czas rozładowania [godz.]
Prąd I [A]
40 C= 190Ah, t=18h
30 I=20 A 95% C10
20
10
5 C = 170Ah, t= 8.5h C = 198 Ah, t=24h, 99% C10
2 85% C10 Czas pełnego naładowania 30-40 godz. (1.5-2 dni)
1 Ik=0,06A
0,1
2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 24 Czas rozładowania [godz.]
Dla baterii akumulatorów, którą obsługuje prostownik ideałem jest ładowane prądem
stałym o możliwie jak najmniejszej zawartości tętnień. Wynika to z tego, że zbyt duża
120
zawartość składowej zmiennej w procesie ładowania jest szkodliwa powodując
między innymi: nadmierne gazowanie akumulatorów, podniesienie temperatury
elektrolitu, zwiększoną korozję elementów ogniw lub mikro-cykle (czyli cykliczne,
płytkie rozładowania baterii).
Skutkiem powyższego jest ograniczenie żywotności ładowanych baterii
a w przypadku akumulatorów VRLA (z rekombinacją gazu) może to nawet
doprowadzić do ich szybkiego zniszczenia. Szczególnie niebezpiecznym jest
przypadek tętnień „rozładowujących” oraz tryb pracy buforowej kiedy następują
okresowe, cykliczne rozładowania baterii przez jej obciążenie od strony odbiorów.
Wszystko to powoduje mikro-cykle.
T
Prąd 5A/dz
1>
1>
TT Napięcie 100V/dz
2> T
1) Ch 1: 100 Volt 10 ms
2) Ch 2: 500 mVolt 10 ms
121
wartości prądu ładowania nie wywołują nadmiernego wydzielania się ciepła w
ładowanej baterii i nie wywołują skrócenia żywotności baterii.
Dlaczego mikro-cykle są szkodliwe dla baterii? Podczas ładowania baterii, która
jeszcze nie osiągnęła pełnej pojemności należy wyodrębnić dwa stany:
- Stan ładowania baterii od 0 –do 80 % pojemności - wtedy akumulator dostarczoną
energię elektryczną zamienia na energię elektrochemiczną (występujące straty
związane są tylko ze sprawnością ładowania).
- Ładowanie akumulatora powyżej 80% pojemności jest spowolnione – część
energii zamieniana jest na energię elektrochemiczną a część energii rozpraszana
jest w postaci ciepła. Ilość traconej energii i wydzielanego ciepła zwiększa się
w miarę dochodzenia do stanu pełnego naładowania.
- Po osiągnięciu przez akumulator 100% pojemności energia jak już wspomniano
jest całkowicie przetwarzana w ciepło.
Jeżeli podczas ładowania buforowego występują mikro-cykle wówczas ładowanie
buforowe (następujące po mikro rozładowaniu) tylko nieznacznym stopniu spowoduje
odtworzenie energii elektrochemicznej zaś spowoduje wydzielanie się dużej ilości
ciepła. W tym przypadku jedynie niewielka część energii ładowania przekształcana
jest w energię elektrochemiczną. Niestety pomimo tego, że energia pobrana z baterii
podczas takiego rozładowania jest mniejsza od energii dostarczonej, to bilans
energetyczny przeprowadzony dla energii elektrochemicznej jest dla tej ostatniej
niekorzystny. Oznacza to w praktyce, że tylko niewielka część energii zużywana jest
na odtworzenie materiału aktywnego płyt. Powoduje to powolne rozładowywanie
baterii. Zjawisko to doprowadziłoby do całkowitego jej rozładowania gdyby nie fakt,
że jak już wspomniano wraz ze zmniejszaniem się pojemności dysponowanej baterii
procentowy udział energii cieplnej w fazie mikrocyklicznego ładowania maleje na
korzyść energii elektrochemicznej.
W konsekwencji bateria osiąga stan równowagi, w którym (przy określonej
pojemności) ilość energii elektrochemicznej dostarczonej podczas ładowania jest
równa energii pobranej podczas rozładowania (w ramach jednego mikro-cyklu).
Okazuje się, że w zależności od typu baterii i „głębokości” mikro-cykli pojemność
dysponowana baterii spada po 6 do 12 miesiącach w do około 80% pojemności
znamionowej. Powyższe spowoduje ograniczenie pojemności baterii akumulatorów
i konieczność jej przedwczesnego wycofania z eksploatacji.
122
użytkownika systemu monitoringu, zapewniającego zarówno kontrolę
i diagnozowanie stanu pracy elementów systemu. System monitoringu powinien być
prosty i przekazywać wszystkie najistotniejsze informacje. Musi zapewnić dużą
efektywność pracy przy minimalizacji kosztów wykonania. W systemach zasilania
gwarantowanego nadzorem trzeba objąć układ zasilający oraz baterię. Biorąc pod
uwagę powyższe do oceny pracy baterii należy objąć:
- Kontrolę napięcia baterii;
- Pomiar prądu baterii;
- Kontrolę napięć poszczególnych ogniw/ monobloków np. 18 punktów
pomiarowych;
- Kontrola stanu izolacji baterii;
- Pomiar temperatury otoczenia baterii.
Operator powinien w każdej chwili uzyskać informacje o stanie układu, dotyczy to
zarówno normalnego i alarmowego stanie. Przykładowa synoptyka opisana
w literaturze [5] pokazana jest na poniższym rysunku:
Pola z wartościami wielkości mierzonych mają kolor tła zależny od stanu danej
wielkości pomiarowej. Jeżeli pomiar jest bezbłędny i nie przekracza progów
ostrzeżeń i alarmów tło ma kolor zielony. Wystąpienie ostrzeżenia zmienia kolor na
żółty, alarmu na czerwony a w przypadku wystąpienia błędu pomiaru pojawia się tło
w kolorze niebieskim. Kolejną możliwością systemy jest w formie graficznej rozkładu
napięć na poszczególnych monoblokach. Kolor słupka jest zależny od wartości
napięcia. Jeżeli napięcie nie przekracza progów ostrzeżeń kolor słupka jest zielony.
Kolor żółty oznacza przekroczenie progów ostrzeżeń a kolor czerwony progów
alarmowych. Kolor niebieski oznacza wystąpienie błędu pomiaru, a więc chwilowy
brak wiarygodności wskazywanej wartości (rys. 5).
123
Oprócz rozkładu napięć na monoblokach pojawia się informacja o napięciu baterii,
prądzie baterii, ładunku baterii oraz jej temperaturze. Dodatkowo wyświetlana jest
informacja kiedy ostatnio bateria była konserwowana (został przeprowadzony cykl
rozładowania – ładowania) oraz kiedy powinna być przeprowadzona następna
konserwacja. Jest możliwe również zdalne przeprowadzenie cyklu rozładowania
i ładowania baterii. Operator ma wybór co do sposobu rozładowania, warunków
zakończenia rozładowania i sposobu ponownego ładowania (rys. 6).
5. Podsumowanie.
124
kosztów ich wytwarzania – powoduje to, że są to urządzenia delikatne. Rozwój
energoelektroniki szczególnie w dziedzinie przyrządów półprzewodnikowych
spowodował, że dziś producenci prostowników są w stanie sprostać rosnącym
wymaganiom. Nie można już technicznie zaakceptować starych układów ładowania
dla wszystkich typów akumulatorów. Dotyczy to zarówno akumulatorów VRLA
z rekombinacją gazu jak i klasycznych z odgazowaniem swobodnym. Należy
ładować je prostownikami impulsowymi z zawartością tętnień (napięcia) mniejszą niż
1% (najlepiej mniej niż 0,5%). Prostowniki takie coraz częściej umożliwiają również
realizowanie ładowania według ściśle określonej dla danego typu baterii
charakterystyki (np. prostowniki firmy APS Energia realizujące program DBC ang.
Dynamic Battery Charging).
Literatura :
[1] Paweł Szumowski, Paweł Ozimek “DBC - metoda dynamicznego ładowania baterii
akumulatorów” V Międzynarodowa Konferencja Naukowo Techniczna Kozienice 2002
[2] Jacek Świątek, Paweł Ozimek „Składowa zmienna w prądzie ładowania baterii
akumulatorów”
Elektro-Info 12/2004.
[3] Eurobat – Zbiór pojęć podstawowych dla ogniw i baterii ołowiowo kwasowych
z odgazowaniem przez zawór, COSiW SEP, 2002.
[4] Dariusz Krawczyk, “Wybrane zagadnienia normy EN 50272-2” V Konferencja
Naukowo Techniczna – Kozienice 6-8.03.2002
[5] Dr inż. Rafał BUGYI, mgr inż. Jacek DRĄŻKIEWICZ, mgr inż. Bartłomiej KRAS,
„Zaawansowany monitoring baterii na przykładzie systemu wdrożonego na Stacji
Energetycznej 400/220/110kV Wielopole” VII Konferencja Naukowo Techniczna – Kozienice
10-12.03.2004 .
125