Przewodnik Po Domowych Finansach

Maciej Samcik
Przewodnik po domowych finansach

Jak walczy z deficytem w budecie domowym Jak zapewni dziecku dobry start w doroso Jak si zabra do inwestowania
Partner akcji:
Maciej Samcik
Przewodnik po domowych finansach
Przewodnik po domowych finansach 2010 Agora SA, wydanie pierwsze ISBN 978-83-268-0131-0 Egzemplarz promocyjny. Dodatek do Gazety Wyborczej Autor: Maciej Samcik Redakcja: Robert Ogodziski Rysunki: Hanna Pyrzyska Projekt, opracowanie graficzne i skad: Kaja Mikoszewska Korekta: Anna Ksikowska Opieka promocyjna: Marta Marczak Dzia sprzeday wysykowej: Infolinia czynna w dni powszednie w godz. 9-17, tel. 801 130 000 (opata 0,29 netto w sieci TP SA) lub 22 555 44 00, www.kulturalnysklep.pl Agora SA, ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawa, Polska All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz ani cao ksiki nie mog by reprodukowane bez wczeniejszej pisemnej zgody wydawcy. Oprawa i druk: Oplograf SA, ul. Niedziakowskiego 8-12, 45-085 Opole www.opolgraf.com.pl
Spis treci
Rozdzia I Rozdzia II Rozdzia III Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki Jak walczy z deficytem w domowym budecie Jak si wyplta z ptli dugw
Cz I: Zanim windykator zapuka do drzwi Cz II: Gdy bank sprzeda kredyt Cz III: Upado konsumencka. Ratunek nie dla kadego
s. 7 s. 11 s. 17
s. 18 s. 21 s. 24
Rozdzia IV
Jak si rozsdnie zaduy

Cz I: Konsumowa czy oszczdza? Cz II: Zanim pjdziesz do banku po kredyt Cz III: Dobierz kredyt do potrzeb Cz IV: Jak wzi bezpieczny kredyt hipoteczny
s. 31
s. 32 s. 34 s. 36 s. 40
Rozdzia V Rozdzia VI Rozdzia VII
Kiedy warto si ubezpieczy, a kiedy nie Jak zabezpieczy przyszo dziecka Jak chroni warto swoich oszczdnoci
Cz I: Wycig z inflacj. Lokaty, konta i inne pomysy Cz II: Obligacje, czyli poycz pienidze rzdowi
s. 43 s. 47 s. 51
s. 52 s. 58
Rozdzia VIII
Gdybym by bogaty, czyli jak si zabra do inwestowania

Cz I: Sposoby na inwestowanie oszczdnoci Cz II: Fundusze inwestycyjne dla opornych Cz III: Polisy inwestycyjne unit-link. Ki diabe? Cz IV: Produkty strukturyzowane, czyli czarna skrzynka Cz V: Polisy na ycie z opcj inwestycyjn. Drogi wity spokj Cz VI: Zanim pjdziesz po pomoc do doradcy finansowego
s. 63
s. 64 s. 68 s. 76 s. 78 s. 81 s. 82
Rozdzia IX
Gieda nie tylko dla orw, czyli wybierz sobie akcje

Cz I: Jak zacz przygod z akcjami Cz II: Fundamenty i magia wykresw. Ile na giedzie warta jest zotwka Cz III: Kup, nim inni zauwa. Inwestujemy na rynku pierwotnym Cz IV: Giedowe mdroci ludowe
s. 85
s. 86 s. 88 s. 90 s. 93
4 Przewodnik po domowych finansach
d lat eksperci finansowi narzekaj na niski poziom wiadomoci finansowej naszego spoeczestwa. Z bada jednak wynika, e coraz wicej Polakw doskonale wie, czego chce, i potrafi tego wymaga od swojego banku. A jeli tego nie dostaje, bez skrupuw przenosi si do konkurencji. Bardzo nas, banki, to cieszy. I nie ma w tym sformuowaniu adnej hipokryzji. Wzrost wiadomoci ekonomicznej jest w interesie nie tylko klientw, ale take instytucji finansowych. Po pierwsze, duo atwiej o partnerskie, konstruktywne relacje, jeli klient ma poczucie wasnej finansowej wartoci, przekracza prg banku wiadomy swoich potrzeb, ale jednoczenie ma podstawowe rozeznanie w kwestii moliwoci i ogranicze produktw finansowych. Wiedza tworzy take atmosfer zaufania sprzyjajc dobrym, dugofalowym relacjom. Po drugie, wzrost wiadomoci finansowej Polakw podnosi poprzeczk instytucjom finansowym. Wiedza klienta stwarza mobilizujc presj na jeszcze wiksz konkurencyjno, innowacyjno, niepowtarzalno oferty. Oczywicie nowa sytuacja jest dla nas, bankw, wyzwaniem, ale przede wszystkim wielk szans. Wyedukowany klient przy wyborze produktw finansowych nie poprzestanie na lekturze prostych zestawie instytucji finansowych, np. uwzgldniajcych liczb klientw. Bdzie dry i szuka najlepszej oferty w swojej klasie. Krtko mwic, wzrost wiedzy klientw zmienia ukad si na polskim rynku finansowym, co doskonale odzwierciedlaj roszady w licznych rankingach i zestawieniach. Waniejsze od laurw i wyrnie s dla nas pozytywne sygnay zwrotne od klientw. wiadomi i wymagajcy klienci niejednokrotnie deklarowali w naszych badaniach, e od bankw oczekuj przede wszystkim jasnych zasad. I to ju poczwszy od podstawowego produktu konta, w ktrego przypadku liczy si dla nich prostota, wygoda, brak opat za podstawowe operacje (prowadzenie konta, uytkowanie karty, wypaty w bankomatach w Polsce i na wiecie) oraz stae zasady gry. I nie jest przypadkiem, e o tak wydawaoby si podstawowych kwestiach mwi otwarcie osoby ponadprzecitnie wyksztacone i zamone, ktre stanowi mietank bankowych klientw w Polsce. P artem, p serio, std ju tylko krok do stwierdzenia, e wiedza to przepustka do bogactwa. Bez ryzyka moemy postawi inn tez: wiedza ekonomiczna to przepis na mdre, efektywne zarzdzanie swoimi finansami od prostych oszczdnoci po zmian nawykw dotyczcych systematycznego oszczdzania przez efektywne sposoby pomnaania nadwyek finansowych. Z przyjemnoci bierzemy udzia w projekcie Edukacja w finansach jako jego partner. Wierzymy, e lektura tej ksiki da Pastwu pewno, i finanse nie gryz, a systematyczne oszczdzanie i inwestowanie jest w zasigu moliwoci kadego z nas.
Deutsche Bank PBC
Przewodnik po domowych finansach 5
Drogi Czytelniku,
ddaj w twoje rce ksik, ktra mam nadziej bdzie od dzi twoim przyjacielem w rozwizywaniu przernych dylematw dotyczcych domowych finansw. Jeli twj budet z trudem si dopina, a kredyty daj ci w ko pierwsze rozdziay s dla ciebie. Jeli zamierzasz wzi kredyt przeczytaj o tym, jak si rozsdnie zadua. Mylc o oszczdzaniu lub inwestowaniu swoich zaskrniakw, zapewne najpierw przeczytasz kocowe rozdziay. I dobrze! Tej ksiki nie trzeba czyta od deski do deski! Niech bdzie takim finansowym pogotowiem ratunkowym stojcym w twojej bibliotece, ktre bdzie nioso rad i odpowiedzi na nurtujce ci pytania lub wtpliwoci. Dzi, jutro lub za kilka lat. W kadym momencie, gdy bdziesz takiej rady potrzebowa. Ale uwaga! Nie znajdziesz tu konkretnych wskazwek, w ktrym banku wzi kredyt, jaki fundusz inwestycyjny wybra, do ktrego banku woy pienidze na lokat lub konto oszczdnociowe. Chciabym za to, by po tej lekturze umia w nowy, bardziej dojrzay sposb pomyle o domowych finansach. Zakadajcy dusz perspektyw i zmienno otaczajcych ci warunkw, bdcy przeciwiestwem tradycyjnej zasady od pierwszego do pierwszego. Ten przewodnik powsta na podstawie cyklu artykuw Edukacja w finansach, ktre przez cay 2010 r. ukazyway si co poniedziaek w Gazecie Wyborczej. Przygotowaem ci, drogi Czytelniku, kompleksowy przewodnik po domowych finansach. Czy mi si to udao? Oce sam! Miej lektury!
Maciej Samcik
Rozdzia I
Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki
8 Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki
Zao si, e przynajmniej raz w yciu zdarzya ci si sytuacja, gdy z powodu nagych, nieprzewidzianych wydatkw zostae bez grosza w portfelu i z pustym kontem. I pewnie wiesz, jak nieprzyjemne to uczucie, kiedy finansowy grunt usuwa ci si spod ng. W firmach taki stan nazywaj utrat pynnoci finansowej. Jest bardzo niebezpieczny zarwno w budecie firmowym, jak i w domowym atwo w takiej sytuacji wpa w ptl zaduenia. Dlatego wanie od pynnoci finansowej zaczynam t ksik.
Cash is king, czyli gotwka jest krlem to jedno z najbardziej znanych powiedze uywanych przez inwestorw giedowych. Oni najlepiej wiedz, jak bolesne i kosztowne moe by nieodpowiednie zarzdzanie rezerwami gotwki. Nawet najwikszy rekin giedowy nigdy nie zablokuje wszystkich swoich pienidzy, choby miay da najwyszy nawet procent. Cz pienidzy kosztem niszych zyskw bdzie trzyma na nisko oprocentowanych kontach jako polis ubezpieczeniow na wypadek nieprzewidzianych wydarze.
Dla ciebie cho zarzdzasz zapewne mniejszymi kwotami ni miliony zotych zasada o gotwce, ktra jest krlem, powinna by jeszcze waniejsza ni dla rekinw giedy. Jeden z moich znajomych, do dobrze sytuowany finansowo, opowiedzia mi niedawno histori, ktra pokazuje, jak atwo zosta bez grosza przy duszy. Ot znajomy, chcc kupi jakie akcje wchodzce na gied, przela wszystkie pienidze, jakie mia na koncie, do biura maklerskiego. Niestety, popeni jaki bd przy logowaniu si do biura i konto maklerskie zostao zablokowane. Nie kupi akcji ani nie mg wycofa pienidzy. Mia te drugie konto w innym banku, ale akurat dzie wczeniej spaci rat kredytu hipotecznego, wic zostay na nim niewielkie rodki. Znajomy, zwykle szastajcy pienidzmi na lewo i prawo, zosta bez gotwki. I jak niepyszny musia ratowa si wypat gotwki z... karty kredytowej, pacc za to kilkadziesit zotych prowizji. Na biednego nie trafio, przynajmniej ma nauczk. Najgorzej jest wtedy, gdy z powodu nagej dziury w budecie trzeba biec do banku albo do porednika finansowego po horrendalnie oprocentowany kredyt chwilwk. Gdy domowy budet jest napity, odsetki od tego kredytu mog popchn niejednego z nas w ptl zaduenia. Zasada jest bowiem prosta im bardziej dramatycznie potrzebujesz gotwki, tym droej musisz j poycza. Zaciganie kredytw samo w sobie nie jest oczywicie ze, ale poyczka moe by duo tasza, jeli nie bdziesz o ni wnioskowa, stojc pod cian. Dlatego wanie tak wane jest utrzymywanie pynnoci finansowej, czyli rezerwy gotwki na nieprzewidziane, nage wydatki. Jak to zrobi?
1. Spisuj wydatki, by nie wpa w dziur

Najczciej pynno finansow tracimy nie tyle z powodu zablokowanego konta lub zgubionej karty, ile z powodu dziury strukturalnej w domowym budecie. Przez kilka miesicy mona ten budet ata poyczkami lub ekstra dochodami (np. kiedy szef przyzna premi w pracy), ale prdzej czy pniej nadejdzie moment prawdy. Jeli miesiczne wydatki s wiksze od dochodw, kryzys pynnoci finansowej jest tylko kwesti czasu. Aby sprawdzi, czy jeste nim zagroony, przez kilka miesicy spisuj wszystkie dochody i wydatki. Sprawd, na co wydajesz pienidze, czy nie yjesz ponad stan. Jeli okae si, e wydajesz tyle samo lub wicej, ni zarabiasz, we si za cicia domowych wydatkw. Jak to zrobi przeczytasz w kolejnym rozdziale. Jeli chcesz unikn kryzysu pynnoci, to musisz tak skroi domowy budet, by wydatki byy o 10-15 proc. nisze od dochodw.
2. Planuj wiksze wydatki z wyprzedzeniem

Czsto w kopoty moe nas wpdzi pojedynczy wikszy wydatek. Ubezpieczenie samochodu, mieszkania, wyjazd na wakacje. Jest prosty sposb, by unikn szoku zwizanego z takimi przewidywalnymi, ale bolesnymi wydatkami. Planuj je z wyprzedzeniem. Jeli np. wiesz, e za pi miesicy bdziesz musia wyda 2000 z na ubezpieczenie samochodu, zawczasu zacznij odkada na ten cel pienidze np. na koncie oszczdnociowym. Nawet jeli i tak trzeba bdzie wyda na t polis jednorazowo wiksz sum, odoone zawczasu pienidze zamortyzuj domowy budet. Niektrych wydatkw nie da si przewidzie, ale to, e raz w roku musisz ubezpieczy auto, mieszkanie lub kupi dziecku wyprawk do szkoy, nie jest adn niespodziank.
3. Zadbaj o debet w koncie

Nie jestem zwolennikiem zaduania si bez potrzeby, ale uwaam, e na wszelki wypadek kady z nas powinien mie w banku otwart lini debetow. Czyli po prostu moliwo zejcia pod kresk z saldem konta osobistego. Za utrzymywanie takiego limitu bank zada kilku procent prowizji od jego wartoci, wic nie ma sensu ustanawia zbyt duego limitu. Ale moliwo zdebetowania konta do jedno- lub dwukrotnoci comiesicznych dochodw da ci wiksz swobod, jeli pojawi si niespodziewane wydatki. W sytuacji awaryjnej znacznie taniej i szybciej jest poyczy pienidze z debetu, ni biec do banku po szybki kredyt gotwkowy.
10 Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki
4. Jeli moesz, pa kart kredytow, a nie debetow

Karty kredytowe bywaj niebezpiecznym narzdziem w rku osb niezbyt zorientowanych w istocie ich dziaania. Ale uywane rozsdnie pomagaj w utrzymaniu pynnoci domowego budetu. Co to znaczy rozsdnie? Jeli masz do wyboru: zapaci za zakupy kart debetow (bank natychmiast cignie pienidze z twojego konta osobistego) lub wycign z kieszeni kart kredytow, bardziej opaci ci si to drugie. Dlaczego? Pacc kart kredytow, de facto pacisz pienidzmi banku. Jeli oddasz pienidze niedugo po tym, jak bank przele ci wycig z karty (np. w cigu tygodnia), kredyt w karcie bdziesz mia darmowy. W wiecie finansw mwi si, e zawsze lepiej jest finansowa wydatki cudzym kapitaem, a nie wasnym. Stosuj t zasad w domowych finansach. Pa za zakupy kart kredytow, ale pamitaj zawsze spacaj to zaduenie w terminie wyznaczonym przez bank. Tylko wtedy nie natniesz si na prowizje, opaty i odsetki od zacignitego kredytu. Finansujc zakupy kart kredytow, chronisz swoj pynno i masz rezerw na wypadek nieprzewidzianych wydatkw.
5. Inwestujc, cz pienidzy trzymaj pod rk

Jeli masz jakie oszczdnoci i lokujesz je na rynku kapitaowym (a wic masz akcje, obligacje, lokaty strukturyzowane), to pamitaj, e potencjalny zysk nie moe by jedynym kryterium wyboru inwestycji. Zawsze sprawd te moliwoci wycofania si z inwestycji przed terminem i koszty z tego wynikajce. Jeli nie masz pewnoci, e zdoasz doprowadzi inwestycj do koca, wybierz co mniej dochodowego, na krtszy termin. No i przede wszystkim nigdy nie inwestuj wszystkich pienidzy w instrumenty finansowe wymagajce zablokowania ich na dugi czas. Cz pienidzy (co najmniej 10-30 proc.) trzymaj na kontach lub lokatach, ktre moesz w kadej chwili zerwa. Wicej o rozsdnym inwestowaniu pienidzy przeczytasz w kolejnych rozdziaach.
Rozdzia II
Jak walczy z deficytem w domowym budecie
12 Jak walczy z deficytem w domowym budecie
Z domowymi finansami jest jak z budetem pastwa wydatki nie powinny przekroczy dochodw. A jeli tak si stanie, trzeba gdzie znale pienidze na zasypanie powstaej dziury. Minister finansw ma atwiej, bo rzdowi banki i osoby prywatne zawsze chtnie poyczaj pienidze, kupujc emitowane przez niego obligacje. Jeli jeste takim domowym ministrem finansw, to doskonale wiesz, e tobie nikt nie poyczy pienidzy na 6 proc. rocznie, cho pewnie niejeden bank chtnie pomoe ci zasypa luk w budecie, udzielajc kredytu na 15-20 proc. rocznie. Lepiej poradzi sobie o wasnych siach. Jak wic si zabra do akcji poprawiania domowego budetu? Najpierw sprawd, czy ju czas dziaa. A potem dziaaj zdecydowanie i z elazn konsekwencj.
1. Zrb spis inwentarza

eby w ogle mc planowa domowy budet, musisz wiedzie, co masz po stronie majtku, a co po stronie zobowiza, a take jakie s twoje comiesiczne przepywy pienidzy. eby to sprawdzi, we kartk i podziel j na trzy czci: w pierwszej wpisz wszystkie oszczdnoci (jeeli je masz): lokaty, inwestycje w fundusze inwestycyjne, pienidze na czarn godzin odoone na koncie; w drugiej wpisz swoje dugi: poyczki od rodziny, wykorzystane limity debetu na koncie i kredytu w kartach, kredyty ratalne, gotwkowe, na samochd. Pomi kredyt hipoteczny (jeli taki masz), bo to troch inny rodzaj zaduenia. Obok kadego z dugw wpisz rat, ktr co miesic musisz spaca; w trzeciej wpisz miesiczne dochody: ale bez premii i dodatkowych wpyww tylko to, co jest pewne. Uporzdkowanie wiedzy o twoich finansach przyda si za chwil.
2. Sprawd elastyczno budetu

Teraz czas zorientowa si, na co wydajesz pienidze. Wikszo z nas nie planuje wydatkw, nic wic dziwnego, e pienidze przeciekaj nam przez palce. Czas z tym skoczy. Przez miesic zbieraj paragony i zapisuj wszystkie wydatki: osobno na ywno, osobno na inne rzeczy (kosmetyki, chemi, odzie). Swoje miejsce na licie powinny mie wydatki na transport (bilety, paliwo) oraz te medyczne (leki, lekarze). No i pienidze, ktre wydajesz na przyjemnoci. Podlicz wszystko. W ten sposb poznae najbardziej elastyczn cz domowego budetu. Obok wpisz list rat rnych dugw, ktre spacasz (porzdkowae je w poprzednim kroku), i zsumuj wszystkie. To druga, mniej elastyczna cz wydatkw. W trzeciej wpisz wszystkie stae rachunki: telefon, prd, gaz, czynsz, telewizja kablowa, kredyt hipoteczny, internet, raty za angielski dla dziecka, skadka polisy na ycie.
Teraz dwie operacje rachunkowe. Porwnaj trzy obliczone przed chwil czci wydatkw ze staymi dochodami. Jeli wydatki s wysze od dochodw trzeba bdzie dziaa. Jeli nie jest dobrze, ale... te nie spoczywaj na laurach i nie odkadaj tej ksiki do kta. Twj budet jest dobrze skonstruowany nie wtedy, kiedy z trudem si dopina, ale wtedy, kiedy pozwala na generowanie dodatkowych pienidzy na oszczdnoci, bez ktrych nie ma co mwi o bezpiecznych rodzinnych finansach. Sprawd elastyczno wydatkw. Jak ich cz stanowi suma spat zaduenia i stae rachunki? Jeli to ponad poowa wszystkich wydatkw, to kolejnym krokiem jest przyjrzenie si bliej wanie tej czci budetu. Jeli jest inaczej i wikszo stanowi wydatki na ycie, to te trzeba bdzie obejrze dokadniej.
3. Zracjonalizuj wydatki
Zracjonalizuj nie zawsze znaczy obetnij, cho jeli w budecie masz strukturalny deficyt (wydatki wysze od dochodw), to pewnych wyrzecze nie da si unikn. Wpisz z boku tabelki, o jak kwot powiniene obniy wydatki, by odpowiaday dochodom (a najlepiej by budet mia jeszcze 10 proc. luzu). Znalezienie tych pienidzy bdzie twoim zadaniem na najblisze miesice. Nie ud si, nie wszystko da si zrobi od razu. Restrukturyzacj wydatkw podziel na cztery czci.
Program oszczdnoci energii. Gaz jest tani, wic wiele na nim nie zaoszczdzisz, ale
na rachunkach za prd i wod moesz zaoszczdzi kilkanacie zotych miesicznie. Zrb list urzdze, ktre maj funkcj czuwania, i wyrb w sobie nawyk wyczania ich przyciskiem zaoszczdzisz nawet jedn pit zuywanej przez te urzdzenia energii. Nie wczaj pralki, eby wypra dwie rzeczy (pralka i lodwka zuywaj najwicej prdu).
Przegld staych rachunkw. Nie ma si co oszukiwa wikszo z nich jest nie do

ruszenia. Nie przestaniesz paci czynszu ani nie zrezygnujesz z angielskiego dziecka. Ale by moe s jakie wydatki, ktre mona ograniczy? Rezygnacja z patnych kanaw telewizyjnych, obnienie abonamentu telefonicznego (o ile zmniejszysz te liczb rozmw, bo taszy abonament to zwykle mniej darmowych minut), zmniejszenie sumy ubezpieczenia w polisie na ycie, zamiana internetu na troch wolniejszy... Jeli nie chcesz bawi si w drobne oszczdnoci, po prostu zrezygnuj z najmniej potrzebnej usugi.
Restrukturyzacja zaduenia. To do skomplikowane, ale konieczne posunicie.

Celem jest redukcja wysokoci comiesicznych rat, by nie rujnoway stabilnoci domowego budetu. Uyj oszczdnoci. Jeli masz jakiekolwiek dodatkowe dochody (sprawdzae to przy okazji spisu inwentarza), uyj ich do redukcji swego zaduenia. Moesz np.
14 Jak walczy z deficytem w domowym budecie
spaci nimi najdroszy z kredytw (z reguy jest to kredyt gotwkowy lub w karcie kredytowej). Nawet jeli ulokowane pienidze dobrze zarabiaj, odsetki od twojego najdroszego kredytu na pewno s wysze. Aby to zrobi, musisz speni dwa warunki: po pierwsze, pod adnym pozorem nie pozbywaj si wszystkich zaskrniakw (dugi dugami, ale pynno finansowa te jest bardzo wana). Do zasypania dziury w budecie uyj np. poowy z nich. Po drugie, jeli uywasz oszczdnoci do ustabilizowania budetu, to od razu zaostrz kurs w ciciu wydatkw. Musisz zagwarantowa budetowi wystarczajcy luz, by w cigu np. dwch-trzech lat mc odbudowa oszczdnoci. Zanim zabierzesz si do wczeniejszej spaty kredytu, sprawd, czy bank to w ogle umoliwia (czasem wczeniejsza spata jest obwarowana wysokimi karami). Zmie struktur dugw. Jeli masz niespacony kredyt gotwkowy albo karty kredytowe, a debet na koncie osobistym nie jest jeszcze wykorzystany do koca, spa drogie dugi na kartach kredytowych, powikszajc debet. Odsetki od dugw na kartach s znacznie wysze, a debet na koncie to w wikszoci bankw najtaszy rodzaj kredytu. Zmieniajc struktur dugw, zbijasz wic wysoko comiesicznych rat. Spacone karty od razu zwr do banku, eby nie paci prowizji za ich uywanie. Roz kredyty na dusze raty. Jeli masz kredyty gotwkowe lub ratalne, popro bank, by rozoy ich spat na duszy okres. W sumie bdziesz musia odda wicej odsetek, ale comiesiczna rata si obniy. A to twj najwaniejszy cel. Zamie kredyty na kartach na ratalne coraz wicej bankw to umoliwia. Kredyt ratalny jest taszy, wic zaoszczdzisz na odsetkach.
Limity na wydatki biece. To najbardziej dotkliwy element planu rwnowaenia

domowego budetu. Przyjrzyj si pod mikroskopem wszystkim wydatkom, ze szczeglnym uwzgldnieniem tych na ywno i inne artykuy oraz niestety na przyjemnoci. Policz, ile rednio dziennie wydajesz na kad z tych kategorii, i za, e od najbliszego miesica sprbujesz ograniczy te wydatki np. o 10 lub 20 proc. W praktyce wyglda to tak, e zapisujesz sobie, ile dziennie moesz wyda na ywno, artykuy przemysowe oraz przyjemnoci, a potem sprawdzasz rzeczywiste wydatki. Jeli jednego dnia przekroczysz limit, nastpnego musisz ograniczy wydatki. Po miesicu, dwch zobaczysz, e to dziaa.
4. Monitoruj realizacj planu

Na koniec jeszcze jedna zasada. Miesic po miesicu monitoruj wysoko wydatkw w poszczeglnych kategoriach i wysoko deficytu budetu. Nic tak nie motywuje do dalszego wysiku jak wiadomo, e plan zaczyna dziaa. Nie od razu bdzie dziaa perfekcyjnie, ale cierpliwoci z czasem pojawi si oczekiwane efekty.
Przykadowa struktura wydatkw domowego budetu:

Wydatki na ycie
3,5% 14,1% 7,1% 17,7% ywno (1000 z)
Raty zaduenia
4,2% 3,5%
Comiesiczne rachunki
2,2% 2,6% 7,1% czynsz (400 z) 2,6%
8,8%
26,5% rata kredytu hipotecznego (1500 z)
8,8% inne wydatki na ycie (500 z) 7,1% transport i wydatki medyczne (400 z) 3,5% przyjemnoci (200 z)
14,1% rata kredytu samochodowego (800 z) 4,2% rata kredytu na kurs jzykowy (240 z) 3,5% rata kredytu na telewizor (200 z)
2,6% internet i telewizja kablowa (150 z) 2,2% telefony stacjonarny (50 z), komrka (75 z) 2,6% prd, gaz (150 z)
Razem wydatki na ycie

37,1 % budetu
Razem raty zaduenia

48,3 % budetu
Razem rachunki
14,5 % budetu
Jacek i Ania wydaj miesicznie 5665 z. Od kilku miesicy poyczaj pienidze od rodziny, bo nie starcza im na ycie. Jacek zarabia na rk 2600 z, Ania 2100 z, ale Ania ma jeszcze 300-400 z z korepetycji udzielanych dzieciom z podstawwki. W sumie ich manko wynosi ok. 650-660 z. O tyle bd musieli obniy miesiczne wydatki. W ich przypadku najistotniejsze s raty zaduenia. Ale tu pole manewru jest niewielkie: mog tylko czeka, a skocz si kredyty ratalne (wtedy obcienia spadn o 440 z). Zrezygnuj te z telefonu stacjonarnego, ogranicz o 100 z miesicznie wydatki na ywno i pozostae, a o poow wydatki na przyjemnoci. Zaoszczdz kolejne 350 z. Ich budet odzyska rwnowag.
Rozdzia III
Jak si wyplta z ptli dugw
18 Jak si wyplta z ptli dugw
CZ I: Zanim windykator zapuka do drzwi

Jeli przestae spaca raty i z przeraeniem mylisz o wizycie komornika, to restrukturyzacja domowego budetu nie wystarczy. Czas si zabra do negocjacji z wierzycielami. Nie uciekaj od problemw, sprbuj zawczasu wyplta si z kopotw. Najgorszym rozwizaniem jest schowanie gowy w piasek i bierne czekanie na wyrok. Bank na pewno nie zapomni o dugu, prdzej czy pniej bdzie chcia odzyska pienidze. Ale jeli wykaesz dobr wol i sprbujesz si dogada moesz unikn wizyty komornika.
1. Co robi, gdy nie masz pienidzy na spat kredytu

Stao si. Jeste ju w ptli zaduenia. Masz do spacenia kilka-kilkanacie tysicy zotych. Co robi? atwo nie bdzie, ale masz przynajmniej kilka potencjalnych drg wyjcia z trudnej sytuacji.
Restrukturyzacja dugu. Sprbuj wynegocjowa z bankiem takie zmiany umowy kredytowej, ktre pozwol ci udwign zobowizanie. Zbierz dokumenty wiadczce o tym, e wpade w tarapaty niezupenie z wasnej winy, np. zawiadczenie o utracie pracy bd o obnieniu ci pensji. Zastanw si te, jak maksymaln rat byby w stanie co miesic spaca. W banku mog ci o to zapyta. O jakie przywileje powiniene walczy? Wakacje kredytowe. Bank mgby zawiesi ci spat kredytu na kilka lub kilkanacie miesicy. Spata tylko rat lub tylko odsetek. Moesz zaproponowa bakowi, e przez pewien czas bdziesz spaca tylko same raty kapitaowe (odsetki byyby doliczane do wartoci kredytu i spaciby je pniej) albo same odsetki. Rozoenie kredytu na duszy czas. Bank mgby si zgodzi, by spaca kredyt np. nie przez trzy lata, ale przez pi lat. Dziki temu miesiczna rata bdzie nisza. Np. jeli masz do spacenia 10 000 z, to przy stawce 15 proc. i trzyletnim okresie spaty pacisz 346 z raty miesicznie. Ten sam kredyt rozoony na pi lat bdzie ci kosztowa 238 z na miesic. Konsolidacja kredytw. Jeli masz kilka wysoko oprocentowanych kredytw, to moe ci si opaci skupienie ich w jeden. Nowy bank mgby udzieli ci nowego kredytu na spat starych dugw. Jeli np. masz 35 000 z dugw oprocentowanych na 15-20 proc. rocznie, ktre musisz spaci w cigu dwch lat, a nowy bank daby ci picioletni kredyt oprocentowany na 10 proc., to zamiast 1700 z miesicznych rat paciby 1000 z. Zamiana kredytw na kartach kredytowych na ratalne. Jeli twoje kopoty bior si z tego, e zbyt nieostronie si zaduye na kartach kredytowych i teraz gniot ci odsetki, sprbuj je zredukowa. Cz kart kredytowych ma opcj zamiany dugu (oprocentowanego zwykle na 20 proc. rocznie) na niej oprocentowany kredyt ratalny. Zapytaj w bankach, ktre wyday ci karty, czy mog dokona takiej zamiany. Zapacisz jedno-
razowo prowizj od wartoci zamienianego dugu (kilka procent jego wartoci), ale pniej comiesiczne raty bd nisze. Wykorzystanie debetu. Jeli spacasz drogie kredyty gotwkowe albo cinie ci limit na karcie kredytowej, sprbuj pokry te dugi z taszego rda. W wikszoci bankw najtasz odmian kredytu jest debet przywizany do konta osobistego. O ile kredyty gotwkowe i karty kredytowe s zwykle oprocentowane na 15-20 proc., to oprocentowanie debetw nie przekracza 10-12 proc. Jeli moesz spaci kredyty gotwkowe i karty kredytowe debetem w koncie, jest szansa na to, e bdziesz paci nisze raty.
Zastawienie ziemi lub mieszkania. Jeli masz wasne mieszkanie lub np. odziedziczye po babci kawaek ziemi, sprawd, czy nie opacioby ci si zastawi tego majtku, by pienidzmi z kredytu spaci stare zaduenie. Kredyt hipoteczny jest najtaszym rodzajem zaduenia, wic si opaca zamieni kredyty gotwkowe i karciane na jedn poyczk hipoteczn.
Powikszenie istniejcego kredytu hipotecznego. Jeli ju spacasz kredyt hipoteczny, zapytaj swj bank, czy nie podwyszyby jego wartoci bdziesz mia pienidze na spat przeterminowanych dugw. Uwaaj tylko, by bank przy okazji wypaty ekstra transzy nie podwyszy ci mary od caego kredytu. To si nie opaca!
Upado konsumencka. Od roku obowizuje ustawa o upadoci konsumenckiej.

Moesz ogosi niewypacalno, a banki nie bd mogy nalicza ci nowych odsetek. Ale to nie jest panaceum na kredytowe zo. Wyznaczony przez sd komisarz spisze wszystko, co masz wartociowego, i wystawi na licytacj. Z uzyskanych pienidzy spaci twoje dugi. W miar moliwoci co do grosza, bez adnej taryfy ulgowej. Z dobrodziejstw upadoci mog korzysta tylko osoby, ktre wpady w tarapaty nie ze swojej winy, a wic z powodu utraty pracy, choroby lub innych przypadkw losowych. Jeli sd uzna, e nie zaliczasz si do tej grupy odrzuci twj wniosek. Wicej o upadoci konsumenckiej napisz na kolejnych stronach.
2. Ile masz czasu, zanim bank upomni si o swoje?

Na negocjacje masz sporo czasu. Od chwili, kiedy przestajesz regulaminowo spaca raty, do momentu, kiedy bank (a coraz czciej prywatna firma windykacyjna) przyle do ciebie komornika, upynie dobrych kilka miesicy, przewanie ponad p roku. Czego moesz si spodziewa do tego czasu? Droga postpowania bankw jest zwykle podobna w przypadku wszystkich kredytw: i tych drobnych, gotwkowych, i tych wikszych, np. samochodowych, i tych naprawd duych, jak kredyty hipoteczne. A take kredytw na kartach kredytowych. Pamitaj, kady bank ma wasne procedury, wic jego kroki mog si rni od tych, ktre opisuj.
Telefon lub SMS z upomnieniem. Przez pierwszych kilkanacie dni w banku bd

myleli, e nie zapacie raty, bo po prostu o tym zapomniae. Albo e twj bank zapodzia gdzie przelew (np. jeli raty spacae przez bankowe polecenia zapaty). Po dwch tygodniach bankowcy zaczn si niepokoi. Po trzech dadz pierwszy sygna, e czekaj na pienidze. Najpewniej zadzwoni na numer kontaktowy, ktry podae we wniosku o kredyt, albo wyl SMS-a. Taki monit jeszcze nic ci nie kosztuje.
Monit na pimie. Jeli upomnienie telefoniczne nie pomoe, bank przystpi do tzw.
mikkiej windykacji. Na twj adres wyle list (czsto jest to polecony) z informacj, e powstao przeterminowane zaduenie i trzeba je uregulowa. W pimie zapewne si pojawi groby, e dug moe trafi do windykacji, e bank rozwaa wystpienie przeciwko tobie na drog sdow i e zostaniesz wpisany na czarn list dunikw. Na razie to tylko czcze pogrki, ale za taki monit bank naliczy ju dodatkow prowizj nawet kilkadziesit zotych. Bdziesz musia j zapaci razem z przeterminowanymi ratami.
Drugi monit na pimie i... karne odsetki. Nadal nie reagujesz? arty si kocz.
Dostaniesz kolejne pismo, by moe opatrzone klauzul pismo przedsdowe albo innym rwnie gronie brzmicym sformuowaniem. Tym razem bank poinformuje, e kredyt zosta przekazany do dziau windykacji i bdziesz musia pokry nie tylko raty, ale te karne odsetki od przeterminowanego dugu (s dwa razy wysze od zwykych odsetek).
Kontakt z bankowym windykatorem. To ju ostatni, standardowy element bankowego odzyskiwania dugu. Zazwyczaj dzia windykacji si ogranicza do kontaktu telefonicznego z klientami, ale czasem windykator przychodzi osobicie. W obu przypadkach rozmowa ma podobny przebieg. Usyszysz: Prosimy o zwrot pienidzy, w przeciwnym razie przekaemy spraw specjalistom z zewntrznej firmy windykacyjnej. Windykator zaproponuje spotkanie w banku, aby wsplnie doj do porozumienia. Przypomni te o karnych odsetkach, postraszy komornikiem. No i nie omieszka doda, e jeszcze wrci. Teraz mowa jest ju nie tylko o kosztach zalegych rat, prowizjach za monity i karnych odsetkach. Bank dolicza do rachunku rwnie koszty dziaa windykacyjnych.
Wpis na czarn list dunikw. Kolejnym krokiem banku bdzie wpisanie dunika
na list nierzetelnych kredytobiorcw. Korzystaj z niej wszystkie banki, wic jeli na ni trafisz, to przez dobrych kilka lat moesz mie problem z zacigniciem nowego kredytu.
Bank sprzedaje dug. To najczciej stosowane przez banki rozwizanie w przypadku

kredytw gotwkowych, zwaszcza tych niezabezpieczonych. Na rynku dziaa mnstwo firm, ktre hurtowo skupuj od bankw dugi za uamek ich wartoci. Bank dostanie za twj dug np. 5-10 proc. jego wartoci, ale i tak bdzie zadowolony. Po pierwsze, to i tak wicej, ni zdoa uzyska od ciebie, po drugie, nie musi ju wykazywa twojego niespaconego kre-
dytu (i tysicy podobnych) przed akcjonariuszami. Ma problem z gowy. A straty na twoim kredycie odbije sobie, podwyszajc oprocentowanie pozostaym klientom. Smutne, ale prawdziwe.
Co to takiego ta czarna lista? Jeli masz zalege patnoci, nie tylko z tytuu kredytw, ale te z tytuu innych niezapaconych rachunkw, moesz trafi na jedn z list nierzetelnych dunikw. Prowadz je biura informacji gospodarczej (w skrcie BIG). To prywatne przedsibiorstwa, ktre zbieraj informacje o nierzetelnych patnikach i sprzedaj je firmom oraz osobom prywatnym, ktre chc wiedzie, czy ich partner w interesach jest rzetelny. Za moliwo sprawdzenia w bazie danych, czy dana osoba lub firma s na czarnej licie, chtnie pac np. przedsibiorcy przed podpisaniem wanego kontraktu, banki przed udzieleniem kredytu, a coraz czciej take osoby prywatne, ktre chc sprawdzi, czy np. partner w nowo zakadanej spce nie ma jakich grzeszkw na sumieniu. Po spacie dugw dane dunika znikaj z BIG-u. Nie zostaje po nich aden lad, a byy dunik znw jest czysty. Niektrzy myl biura informacji gospodarczej z Biurem Informacji Kredytowej (BIK) prowadzonym wsplnie przez banki. BIK zbiera informacje tylko z bankw i tylko o twoich kredytach. Zarwno tych spaconych w terminie, jak i tych zalegych.
CZ II: Gdy bank sprzeda kredyt

A jeli bank ju sprzeda twj niespacany terminowo kredyt? Nie zaamuj rk. Teraz negocjacje bd trudniejsze, bo trzeba bdzie dogadywa si ze specjalistami od cigania nalenoci. Ale na nich te s sposoby. S bardziej elastyczni ni bankowcy i chtniej godz si na redukcj spacanej kwoty albo na wyduenie rat spaty. To, e kredyt trafia do windykatora, wcale nie oznacza te, e bdziesz musia spaci wicej!
Co to jest fundusz sekurytyzacyjny? Zwykle wszystko zaczyna si od listu z informacj, e twj kredyt, w ramach ktrego masz do spaty dan kwot, jest teraz w rkach tzw. funduszu sekurytyzacyjnego. I e pienidze masz wpaca na nowy numer konta bankowego nalecy wanie do tego funduszu. O co chodzi? Fundusz sekurytyzacyjny to instytucja finansowa, ktra zawiera w sobie worek z niespaconymi w terminie kredytami. Fundusz ma swoich wacicieli, ktrzy bd chcieli wycisn z niego jak najwysze zyski. Fundusz zarobi na siebie tylko wtedy, jeli np. kupi od banku kredyty za 10 proc. ich prawdziwej wartoci, a potem uda mu si odzyska np. 30 proc. pienidzy od klientw, ktrzy nie spacali w terminie rat. A co to wszystko ma wsplnego z windykatorami? Ot fundusz taki zwykle zatrudnia firm windykacyjn, ktra ma si zaj faktycznym odzyskiwaniem pienidzy od ludzi. Fundusz zapaci firmie windykacyjnej prowizj uzalenion od jej skutecznoci w odzyskiwaniu dugw.
Odezwa si do windykatora czy czeka? Zwykle ju kilka dni po tym, jak dostaniesz list z funduszu sekurytyzacyjnego, przyjdzie kolejny, tym razem od firmy windykacyjnej, ktra na zlecenie funduszu ma odzyska dug. W licie oczywicie bdzie podana suma, ktr jeste winien, i kontakt do firmy windykacyjnej lub konkretnego windykatora, z ktrym trzeba si kontaktowa w sprawie spaty. Zastanawiasz si: odezwa si samemu do windykatorw czy czeka, liczc, e zapomn o sprawie? A jeli si odezwa, to co powiedzie? Wiadomo, e nie masz pienidzy, eby je odda. Gdyby mia, toby spaca kredyt terminowo. Wic moe nie ma sensu dzwoni do windykatorw? Moja rada: jeli dostae ju list z firmy windykacyjnej, to nie ma na co czeka warto samemu odezwa si do windykatorw i przedstawi jak propozycj. Oczywicie nie masz pienidzy, eby wszystko odda od razu, ale firma windykacyjna wcale nie bdzie tego oczekiwaa. Jej wystarczy, e zaproponujesz jak form zwrotu pienidzy w ratach, po kilkadziesit zotych miesicznie. Moesz rwnie zignorowa ten list. Ale mylenie, e windykatorzy o tobie zapomn, to naiwno. ciganie dugw to ich praca, wic tak atwo si ich nie pozbdziesz.
Czy windykator kae spaci wicej ni bank? Rzetelni windykatorzy nie doliczaj adnych opat do wartoci zaduenia. Im wystarczy, e kupuj od banku twj niespacony kredyt duo taniej, ni wynosi jego warto. Zarobi sporo ju tylko na tym, e oddasz pienidze co do grosza, dodatkowe prowizje i opaty nie s im potrzebne do szczcia. Zreszt prawo nie pozwala na dodawanie do dugw klientw dodatkowych kwot. Chyba e klient sam si na to zgodzi. Niestety, zdarzaj si te i mniej rzetelne firmy, ktre z marszu dokadaj do twojego niespaconego zaduenia kilkadziesit lub kilkaset zotych dodatkowych kosztw (rzekomo windykacyjnych). Nie maj do tego prawa. Warto napisa do takiej firmy list z sugesti, e spacisz chtnie wszystkie zalegoci w ratach, o ile firma windykacyjna anuluje ci opaty dodatkowe. A jeli nie anuluje rozwaysz zoenie pozwu o ochron dbr osobistych. Taki gest powinien zmikczy nierzetelnych windykatorw.
Czy z windykatorem mona si targowa? Oczywicie. Ale eby skutecznie si targowa, musisz mie w rku jakie atuty. Spisz wic swj domowy budet i ustal, po ile miesicznie mgby spaca, eby twj dug w caoci znikn w cigu kilku lat. Windykatorzy chtnie zgodz si na spaty w ratach i to bez adnych dodatkowych odsetek o ile okres spaty nie przekroczy czterech-piciu lat. Ale jeli masz niespacony kredyt gotwkowy albo na karcie kredytowej na 5000 z, to raczej nie licz na to, e firma windykacyjna pozwoli ci spaca go po 40 z miesicznie przez dziesi lat. Windykatorzy prdzej zgodz si na opcj spacania po 80 z miesicznie przez pi lat.
Jak negocjowa? Zaproponuj windykatorom moliwo redukcji dugu w zamian za to,

e pozosta cz spacisz wczeniej. Pewnie nie zgodz si na umorzenie poowy, ale
20 proc. moe uda ci si wynegocjowa. Zwaszcza jeli zobacz klienta, ktry jest zdyscyplinowany i sam sobie wyznaczy plan spat. Dla funduszu, ktry kupi twj kredyt za kilkanacie procent jego wartoci, te 20 proc. redukcji oznacza tylko tyle, e zarobi na interesie troch mniej. Ale za to szybciej zamknie spraw twojego kredytu. Zyska mog wic obie strony. Jeli zdecydujesz si na negocjacje, firma windykacyjna sama przejmie inicjatyw i sprbuje przedstawi ci swoj propozycj ugody. Tydzie po przesaniu listu windykator moe przesa kolejne pismo, ju w bardziej stanowczym tonie, a nawet zadzwoni (bank przekazuje windykatorom wszystkie kontakty do klientw).
Jak windykator bdzie chcia ci zmikczy? Windykator bdzie chcia si umwi na spotkanie w celu ustalenia ugody. Z jednej strony bdzie sondowa, ile pienidzy mgby spaca miesicznie, eby w rozsdnym czasie uregulowa dug, a z drugiej bdzie wywiera na ciebie presj. Powie, e jeli si nie zgodzisz na spisanie ugody, to sprawa trafi do sdu, a pniej do komornika.. W firmach windykacyjnych istnieje cay rytua zmikczania klienta. Pierwsze spotkanie zwykle jest bardzo mie, ale jeli klient nie wykazuje ochoty do zawarcia ugody, kolejne listy, telefony i rozmowy s ju coraz mniej sympatyczne. Windykator nie ma prawa straszy ci ani ci grozi to amanie prawa, moe za to nawet pj do wizienia. Ale i tak bdzie roztacza wizje wstydliwej licytacji twojego majtku i przekonywa, e lepiej od razu si dogada.
Czego nie wolno windykatorowi? Firma windykacyjna to nie sd ani komornik. Windykatorzy mog dziaa tylko w cile wyznaczonych granicach. Ich gwn rol jest doprowadzenie do ugody z klientem i ustalenie nowych warunkw spaty dugu. Windykator nie ma prawa wej do twojego mieszkania (chyba e sam dobrowolnie go wpucisz). Nie moe te spisywa stanu twojego majtku ani sugerowa, e moe wystawi co na licytacj. Nie ma takich uprawnie i amaby w ten sposb prawo. Nie moe rozmawia o twoich problemach finansowych z osobami trzecimi np. ssiadami czy przeoonymi w pracy. Nie moe rwnie samowolnie wpisa ci na czarne listy dunikw prowadzone przez biura informacji gospodarczej. Jeli windykator zrobi ktr z tych rzeczy, zawiadom o tym jego przeoonych.
Sd i komornik blef czy realne zagroenie? Wiele zaley od tego, jakie wraenie
zrobisz na przedstawicielach firmy windykacyjnej. Pjcie z niezapaconym dugiem do sdu i nasanie na ciebie komornika to ostatnia rzecz, jakiej chc. Duo bardziej opaca im si doj z tob do porozumienia poza sdem. Jeli wic windykator uzna, e jest szansa na to, eby si z tob dogada polubownie, na pewno bdzie chcia z niej skorzysta. Negocjacje dotyczce warunkw spaty dugu mog trwa nawet kilka miesicy. Dopki windykator widzi, e nie jest to z twojej strony gra na czas bdzie chcia nadal rozmawia.
Przedstawiciele firm windykacyjnych maj te takich dunikw, ktrych sprawy ju po miesicu trafiaj do sdu. Dzieje si tak gwnie w przypadku klientw, ktrzy nie odpowiadaj na e-maile, nie odbieraj telefonw i nie mona si z nimi w aden sposb skontaktowa. Sprawa w sdzie trwa kilka miesicy. Za wiadomo jest taka, e w ramach postpowania sdowego firma windykacyjna moe ju dopisa do dugu wasne koszty listw, ponagle, telefonw i koszty dojazdu windykatorw na spotkania z tob. Sd dooy te koszty procesu. Jeli twj dug nie podlega dyskusji, lepiej nie dopuszcza do tego, by trafi do sdu bdziesz musia zapaci jeszcze wicej.
Wyrok ju jest. Komornik puka do drzwi. Jeli firma windykacyjna ma w rku

wyrok zasdzajcy na jej rzecz okrelon kwot, to moe z takim wyrokiem uda si do komornika. Moe, ale nie musi. Niektrzy windykatorzy w takiej sytuacji daj jeszcze klientowi szans na dogadanie si. Argumenty windykatora bd proste: podpisz ugod, to uchronisz majtek przed zajciem przez komornika. I uchronisz si przed dodatkowymi kosztami (komornik z sumy uzyskanej ze sprzeday twojego majtku pobiera kilkusetzotow prowizj dla siebie). Oczywicie na tym etapie nie ma ju mowy o jakichkolwiek negocjacjach z firm windykacyjn ugod trzeba bdzie podpisa na warunkach przygotowanych przez windykatorw. Alternatyw jest wizyta komornika.
Dug spacony. Nie zapomnij o zawiadczeniu. Niemia przygoda z windykatorem zakoczona? Sprawa zamknita? Nie zapomnij wzi zawiadczenia, e nie masz ju adnych przeterminowanych zobowiza. A w przyszoci, zacigajc kredyt bankowy, trzy razy si zastanw, czy jeste w stanie spaci go w terminie, nawet w przypadku zajcia jakich nieprzewidzianych wypadkw losowych. Eksperci od kredytw twierdz, e dug jest bezpieczny, jeli miesiczna rata nie przekracza 30 proc. dochodw rodziny. Staraj si trzyma tej zasady.
CZ III: Upado konsumencka. Ratunek nie dla kadego

Jeli nie masz ju nadziei na spat swoich dugw, nie posiadasz adnej moliwoci, by wyrwa si z ptli kredytw, jedyn szans pozostaje upado konsumencka. Dopki jej nie ogosisz, wierzyciele, np. banki, bez koca naliczaj odsetki, potem odsetki od odsetek, opaty za windykacj i prowizje. Te obcienia dodatkowo podbijaj warto zaduenia i powoduj, e dunik, nawet gdyby stan na gowie, do koca ycia nie jest w stanie spaci wszystkiego. Upado konsumencka, obowizujc w Polsce od wiosny 2009 r., ma pomc prywatnej osobie, ktra j ogosi, ochroni si przed rosnc spiral odsetek.
Jakie korzyci daje upado? Z chwil jej ogoszenia banki i inni wierzyciele (np. operatorzy telekomunikacyjni czy dostawcy prdu) nie mog ju nalicza adnych dodatkowych opat i odsetek. Wszystkie dugi s spisywane, sprawdzane i zatwierdzane przez sd. Dziki temu zaduona osoba wie, ile pienidzy jest winna i komu. Ma gwarancj, e po czciowej lub penej spacie dugw bdzie moga zacz nowe ycie bez kolejnych odsetek i komornikw. O prywatne bankructwo moesz wystpi tylko ty sam, nie moe zrobi tego aden z twoich wierzycieli.
Kto moe ogosi upado? Jeli masz dugi, ktrych nie jeste w stanie spaca, to
pewnie zastanawiasz si, czy moesz skorzysta z dobrodziejstw tego prawa. Moe to uczyni tylko osoba niewypacalna (co to znaczy pisz kilka akapitw dalej). Ustawa pozwala na upado tylko osobie fizycznej, ktra nie prowadzi dziaalnoci gospodarczej. Jeli prowadzisz jednoosobow firm, przepisy o upadoci ci nie obejmuj. Prywatnego bankructwa nie moesz rwnie ogosi, jeli jeste rolnikiem.
Gdzie si trzeba zgosi? Jeli chcesz zoy wniosek o prywatne bankructwo, zgo
si do sdu rejonowego w twoim miecie lub dzielnicy. Za wszczcie sprawy bdziesz musia wnie opat. Pienidze nie wrc do ciebie, nawet jeli sd odmwi ogoszenia upadoci.
1. Jakie warunki trzeba speni, by upa?

Co to znaczy by niewypacalnym? Zanim sd si zgodzi na twoje bankructwo,
sprawdzi, czy speniasz warunki formalne. Przede wszystkim ustali, czy rzeczywicie jeste niewypacalny. Potencjalnym bankrutem jeste wtedy, jeli nie spacasz na czas swoich zobowiza finansowych. A wic masz zalegoci w spacie rat kredytw, rachunkw za mieszkanie lub telefon. Prawo nie precyzuje, jak due to musz by zalegoci i od jak dawna nieuregulowane. Sd zapewne nie uzna ci za osob niewypacaln, jeli nie zapacie jednej raty kredytu. Ale jeli nie spacasz dugw od p roku, ju masz na to szans. Jest i drugie kryterium niewypacalnoci gdy twoje zobowizania przekraczaj warto majtku, ktry posiadasz. Na przykad masz 300 000 z kredytu, twoje mieszkanie jest warte 200 000 z, masz starego fiata, miesicznie zarabiasz tyle, e po uregulowaniu rachunkw zostaje ci 1000 z. Nawet jeli spacasz terminowo wszystkie dugi, sd moe uzna, e jeste niewypacalny. Wystarczy, e speniasz jedno z tych dwch kryteriw, by sd mg uzna ci za osob niewypacaln. Ale to nie oznacza, e bdziesz mg ogosi upado.
Czy sd sprawdzi przyczyny niewypacalnoci? Tak! I ma to kluczowe znaczenie

dla decyzji o ogoszeniu twojej upadoci bd odmowie jej ogoszenia. Jeli sd ma si zgodzi na twoje bankructwo, musi mie pewno, e dugi, ktre ci przygniataj, nie powstay z twojej winy, np. przez to, e nierozsdnie zacigae kredyty.
Przywilej upadoci przysuguje tylko osobom, ktre wpady w kopoty finansowe z przyczyn niezalenych od siebie, np. na skutek zdarze losowych (przewleke choroby, wypadki, niezawiniona utrata pracy). Jeli nie spacasz rat kredytu, bo np. nie przewidziae wzrostu oprocentowania, nie bdziesz mg ogosi upadoci. Jeli stracisz prac, ale umowa zostaa rozwizana z powodw dyscyplinarnych lub za porozumieniem stron, sd nie uzna, e stracie rdo z powodw losowych i nie pozwoli ogosi upadoci Twoje zaduenie nie moe by efektem spirali niespaconych rat. Jeli zacigae nowe dugi, ju bdc niewypacalnym, sd nie pozwoli ci ogosi upadoci. Uzna, e postpie nierozsdnie, poyczajc pienidze z pen wiadomoci, e nie masz z czego ich odda.
Nie unikniesz licytacji majtku.

Nie licz na to, e dziki ogoszeniu upadoci zrzucisz z siebie przynajmniej cz dugw i ocalisz wasny majtek. To, e twoi wierzyciele nie bd mogli nalicza ci dalszych odsetek, nie oznacza, e sd uwolni ci od spaty ju narosych dugw. Ustawa mwi jasno, e postpowanie upadociowe polega na likwidacji majtku dunika. Nie ma mowy o tym, by sd si zgodzi, by spaci tylko poow dugw, a dziki temu bdziesz mg zatrzyma np. samochd. Przeciwnie. Wyznaczony przez sd komisarz spisze wszystko, co masz wartociowego, i wystawi na licytacj. Z uzyskanych pienidzy spaci twoje dugi bez adnej taryfy ulgowej.
Midzy Chapter 7 a zimn Skandynawi. Polska ustawa o upadoci konsumenckiej jest uznawana za jedn z najbardziej restrykcyjnych na wiecie. To znaczy, e nie moesz liczy, i sd atwo zgodzi si na przyjcie sprawy i uzna twoj upado, jeli w przeszoci si nierozsdnie zaduae. Porwnywalnie surowe dla konsumentw prawo obowizuje tylko w krajach skandynawskich. Ale ju w Europie Zachodniej, np. we Francji lub w Niemczech, zaduonym osobom jest znacznie atwiej ogosi upado ni u nas. Nie mwic ju o liberalnych Stanach Zjednoczonych, w ktrych co roku prywatne bankructwo ogasza ponad milion osb. Ale tam wikszo upadajcych konsumentw korzysta z tzw. regulacji Chapter 7 prawa o bankructwie, ktra pozwala sdowi cakowicie umorzy dugi bankruta, nie obciajc spatami na rzecz wierzycieli nawet jego przyszych dochodw! Jedyn konsekwencj prywatnego bankructwa w USA jest to, e w kolejnych latach banki poyczaj takiej osobie pienidze na znacznie wyszy procent i daj dodatkowych zabezpiecze.
Moesz straci mieszkanie, ale...

W przypadku, gdy do spaty twoich zobowiza niezbdna bdzie sprzeda mieszkania lub domu, w ktrym mieszkasz, sd si zgodzi i na to. Ale zabierajc mieszkanie, wydzieli i przekae ci na konto pienidze pozwalajce na wynajmowanie innego mieszkania przez rok. O tym, ile dokadnie dostaniesz, zdecyduje komisarz wyznaczony przez sd ma obowizek
wzi pod uwag twoje potrzeby. Jeli np. masz dzieci na utrzymaniu, dostaniesz tyle pienidzy, by wynaj przez rok mieszkanie kilkupokojowe, jeli mieszkasz sam dostaniesz gotwk na wynajem kawalerki. To twarde warunki, ale pamitaj, e jeli np. nie spacasz kredytu hipotecznego, to ryzykujesz znacznie wicej bank moe ci zabra mieszkanie, nie dajc nic w zamian.
Masz pi lat na spat dugw. Jeli po sprzedaniu samochodu, mebli, sprztu RTV
i w ostatecznoci nawet twojego mieszkania komisarz nie ma wystarczajcych pienidzy, by spaci wszystkie twoje dugi, zgasza ten fakt sdowi, a sd negocjuje z tob oraz twoimi wierzycielami plan spaty pozostaej czci dugw w ratach. Maksymalny okres, po jakim spata dugw w ratach powinna by zamknita, to pi lat, ale w niektrych przypadkach sd moe przeduy ten okres nawet do siedmiu lat. Sd, ustalajc kwoty twoich comiesicznych rat, wemie pod uwag m.in. twoje zarobki i to, ile pienidzy bdziesz potrzebowa na utrzymanie siebie i rodziny (zwaszcza jeli zostae bez mieszkania i cz zarobkw musisz przeznaczy na wynajmowanie innego).
Co z yrantami? To, e sd ogosi twoj upado i ustali plan spaty dugw, w adnym
wypadku nie zwalnia z odpowiedzialnoci osb, ktre porczyy twoje niespacone kredyty. Banki nadal bd mogy ciga pienidze z yrantw.
Koniec ze wsplnot majtkow. Oczywicie twj maonek odpowiada za twoje

dugi to znaczy, e wasz wsplny majtek wchodzi do tzw. masy upadoci. Chyba e swego czasu spisalicie intercyz, czyli rozdzielno majtkow. Ale uwaga: w chwili ogoszenia upadoci wsplnota majtkowa wygasa. Maonek moe od tej pory gromadzi majtek na wasny rachunek.
Moesz walczy o umorzenie! Masz prawo sam zaproponowa sdowi, ile pienidzy
co miesic przeznaczysz na spat dugw. Masz prawo zaproponowa, by cz dugw sd po prostu umorzy. Sd uwzgldni ten pomys, jeli uzna, e rzeczywicie nie masz szans na spacenie wszystkich dugw w ratach na przestrzeni piciu-siedmiu lat. Duszych spat ustawa nie przewiduje. Sd ma obowizek zadba, by spacajc stare dugi nie wpad w nowe tarapaty. Oczywicie, gdy zaczynasz spaca uzgodnione z sdem raty, ju wiesz, na jakie umorzenie zgodzi si sd. Ale uwaga: umorzenie czci dugw zaczyna obowizywa dopiero wtedy, gdy wykonasz ustalony przez sd plan spaty.
Czeka ci kredytowy post. W okresie spat dugw w ratach nie bdziesz mg zaciga nowych poyczek, kredytw, a nawet robi zakupw na raty lub kupowa czego z odroczon patnoci. To rodzaj prby dopki nie spacisz starych dugw, nie moesz zaciga nowych. Twoje dane trafi do wszystkich biur informacji gospodarczej, ktre prowadz czarne listy dunikw. Uwaga: sd ma prawo zwikszy kwot comiesicznych spat, jeli po-
prawi si twoja sytuacja materialna, np. jeli dostaby w pracy du podwyk. Jak rwnie w przypadkach nadzwyczajnych: otrzymania darowizny, spadku czy wygranej w totolotka. Ale jednoczenie w razie kopotw finansowych moesz liczy na przejciowe obnienie rat przez sd.
2. Od nie takich wielkich dugw do upadoci

konsumenckiej
Pan Marian i jego ona Marianna zacignli kredyt hipoteczny i kupili mieszkanie za 200 000 z. Pacili miesicznie po 700 z raty. Do tego pan Marian mia kart kredytow z limitem 5000 z (wykorzystan prawie w caoci), a pani Marianna spacaa 6000 z kredytu gotwkowego rata wynosia 240 z miesicznie. Do tej pory jako wizali koniec z kocem. On pracowa w sklepie jako kierownik dziau i zarabia ok. 2000 z netto. Ona pracuje w zakadzie odzieowym i zarabia 1500 z netto. Po spaceniu rat w sumie pochaniaj one 1210 z na ycie zostawao 2300 z. Z tego 500 z miesicznie wydawali na samochd (paliwo, naprawy, ubezpieczenie), 500 z na czynsz i rachunki mieszkaniowe, a 300 z na lekcje angielskiego dla synka. Pozostay 1000 z przeznaczali na zakupy, czasem udao si oszczdzi 100 czy 200 z. Nadszed kryzys, sklep pana Mariana zlikwidowano. Zosta bez pracy. Mia trzymiesiczn odpraw (6000 z), przez p roku dostawa te zasiek dla bezrobotnych, wic jako sobie radzili. Ale gdy tych pienidzy zabrako, wpadli w ptl dugw. Z pensji Marianny dwie trzecie od razu szo na dziecko, czynsz i samochd. Najpierw przestali spaca kart kredytow, potem kredyt gotwkowy. Na domiar zego pani Marianna si rozchorowaa i musiaa pj do szpitala. Leki kosztoway fortun, a w czasie pobytu na L4 na jej konto wpywaa nisza pensja. Wtedy przestali te paci raty kredytu hipotecznego przeterminowane raty signy ju 12 000 z. To dziesi razy tyle, ile dochody rodziny. Pan Marian zgosi si do sdu z wnioskiem o upado konsumenck. Sd od razu potwierdzi jego niewypacalno. Teraz musia ustali, czy pan Marian wpad w dugi z przyczyn losowych i czy nie zaduy si nierozsdnie. Likwidacja zakadu pracy i choroba ony to bez wtpienia przyczyny losowe, ktrych nie mona byo przewidzie ani im zapobiec. Sprawdzajc, czy pan Marian nie by lekkomylny w zaduaniu si, sd ustali, jaka bya relacja rat kredytw do caoci domowego budetu rodziny. Poniewa raty nie przekraczay nawet jednej trzeciej pierwotnych dochodw pana Mariana i jego ony, sd uzna, e nie ma mowy o lekkomylnoci. I zgodzi si na ogoszenie upadoci przez pana Mariana. Banki przestay nalicza odsetki, a sd podsumowa niespacone dugi. Poza kredytem hipotecznym (200 000 z) na karcie kredytowej zebrao si 6000 z (w tym 1000 z samych karnych odsetek), a niespacona cz kredytu gotwkowego (te z karnymi odsetkami) wyniosa kolejne 4000 z.
Poniewa nie byo szans na uregulowanie dugw z biecych dochodw rodziny, sd nakaza sprzeda mieszkania pana Mariana. Z 200 000 z, ktre powdroway do banku, sd pobra i przekaza na konto pana Mariana 20 000 z, za ktre bdzie on mg przez rok wynajmowa dwupokojowe mieszkanie. Do spacenia pozostao 30 000 z (kredyt hipoteczny, kredyt gotwkowy i karta). Pod motek poszed wic samochd pana Mariana komisarz sprzeda go za 10 000 z. Sd postanowi, e pozostae 20 000 z pan Marian bdzie spaca w ratach przez pi lat. Czyli po 300 z miesicznie. Sd uzna, e przez rok Marian znajdzie jak prac choby za 700-800 z miesicznie co razem z dochodem ony da wystarczajc poduszk finansow, by spaca 300 z raty i opaci wynajem mieszkania. By moe uda si jeszcze zaoszczdzi na wkad wasny do kredytu hipotecznego, ktry rodzina bdzie moga zacign po cakowitej spacie wierzycieli (do czasu zakoczenia spaty starych dugw o adnych nowych kredytach nie ma mowy). Problemy pana Mariana i jego ony nie musiay si skoczy utrat mieszkania. Za wypadki losowe (utrata pracy, choroba) adne z nich nie odpowiada, ale powinni szybciej zareagowa na rosnce kopoty ze spatami dugw. Mogli np. sprzeda samochd i za uzyskane pienidze spaci zaduenie na karcie oraz kredyt gotwkowy. A jednoczenie negocjowa z bankiem zasady spaty kredytu hipotecznego.
Rozdzia IV
Jak si rozsdnie zaduy
32 Jak si rozsdnie zaduy
Rocznie Polacy oddaj bankom kilka miliardw zotych odsetek od zacignitych kredytw. Te pienidze mogyby zosta w naszych portfelach, ale wdruj do bankw. Czy to le? Oczywicie nie bd namawia ci, by w ogle nie bra kredytw. Sam mam trzy. Ale wiem te, e nie kady kredyt jest niezbdny. Kiedy warto wzi kredyt na zakup nowego telewizora lub samochodu, a kiedy lepiej zacisn pasa i oszczdza, by kupi za wasne pienidze? Porozmawiajmy o rozsdnym zaduaniu si.
CZ I: Konsumowa czy oszczdza?

Czsto poyczasz pienidze, cho mgby przez kilka miesicy oszczdza i kupi co za wasne zaskrniaki? Na oszczdzaniu wyszedby lepiej. Bo kredyt kosztuje. Czasem nawet nie wiesz, jak duo.
1. Czy kady kredyt jest zy?

Nie! Jeli kupujesz na kredyt co, na co musiaby oszczdza przez p ycia np. mieszkanie to kredyt jest wrcz niezbdny. Nawet jeli wszystkie odsetki, rnice kursowe (jeeli poyczye w walucie), opaty i prowizje dodane do rat sprawi, e mieszkanie na kredyt kosztuje dwa, trzy razy wicej, ni gdyby kupi je za gotwk, to nie ma wyjcia. Policz sam: rocznie oddajesz bankowi co najmniej 3-4 proc. odsetek od caej kwoty, w skali 20-30 lat uzbiera si z tego 80-120 proc. pierwotnej ceny mieszkania... Albo lepiej nie licz, bo po co si denerwowa. Za tak cen poprawiasz sobie przecie jako ycia, bez kredytu miaby mieszkanie, ale na staro. Jeli starcza ci na raty, to wci powd do radoci.
2. Kiedy kredyt jest zy?

Gdy kupujesz co, na co ci sta. Korci ci, eby wzi kredyt na kino domowe i mie
je od zaraz? Nim jednak uchyl si przed tob drzwi banku, policz, ile miesicy musiaby oszczdza. Osiem? A moe pi, jeli troch zaciniesz pasa? Naprawd nie moesz poczeka? Co nagle, to droej, i to duo droej. Moe nie warto?
Gdy poyczasz za duo. Kredyt staje si niebezpieczny, jeli moe zrujnowa domowy
budet. Nigdy nie kupuj na kredyt, jeli miesiczna rata miaaby przekracza poow dochodw. Jeli zarabiasz 2500 z, a z tego 1300 z przeznaczasz na spat kredytw, balansujesz na krawdzi. Co bdzie, gdy bank podniesie rat o 50 z, a pracodawca obetnie pensj o 100 z? Kredyt jest bezpieczny, gdy miesiczna rata nie przekracza jednej trzeciej dochodw.
Gdy nie masz oszczdnoci. Paradoksalnie dugi moesz zaciga, dopiero gdy masz
oszczdnoci. Bo kady kredyt to wielka niewiadoma i trzeba mie jakie rezerwy, by w razie
choroby, utraty pracy itp. choby cz pienidzy odda bankowi od rki. I zredukowa miesiczne raty do minimum. Poza tym kredyt czowieka oszczdnego jest taszy bank mniej policzy sobie za swoje ryzyko. Menederowie mawiaj, e lepiej wyoy na inwestycj pienidze banku ni swoje. Wasne pienidze radz trzyma, by mie poduszk finansow. Jeli np. masz na lokacie 5000 z, a chcesz kupi 50-calowy telewizor, ktry kosztuje mniej wicej tyle, to czciowo kup go na kredyt. To lepsze, ni pozbawi si oszczdnoci.
Gdy si panicznie boisz. S takie przypadki, e kto po wziciu kredytu nie moe spa
po nocach, wci zerka na kursy (jeli kredyt jest walutowy), wylicza raty itp. To nie ma sensu. Jeli z powodu kredytu masz y w stresie, lepiej go sobie odmwi.
3. Ile naprawd kosztuje kredyt?

Zdarzaj si, cho coraz rzadziej, kredyty, ktre nie kosztuj nic. T mi cech maj raty zero procent (jeeli nie ma w nich haczyka) oraz kredyty 50 na 50 oferowane przez dilerw samochodw. Kredyt w karcie kredytowej jest darmowy, jeeli spacisz go w 50 dni. Ale najczciej, kupujc na kredyt, przepacasz. Przykad? Kredyt na samochd. Poyczasz 40 000 z na pi lat przy oprocentowaniu 10 proc. rocznie. Oddasz bankowi ok. 52 000 z. Auto staje si o 12 000 z drosze! Tyle e na auto tak jak na mieszkanie trzeba by oszczdza latami. Popatrzmy jednak na zwyky kredyt gotwkowy, np. na wycieczk za 3600 z. Moesz na ni odkada na koncie oszczdnociowym po 300 z miesicznie przez rok, jeeli wczeniej to zaplanujesz i zaciniesz pasa, ograniczajc inne wydatki. Moesz te wzi kredyt. Zamy, e na 3600 z z oprocentowaniem 15 proc. (o taszy trudno) rocznie. Bdziesz spaca 340 z raty miesicznie plus 180 z jednorazowej prowizji. I jeszcze 4 z miesicznie ubezpieczenia. W sumie 4260 z. Wakacje podroay o 660 z! Czy warto a tak przepaca?
4. Co zrobi, by kredyt by bezpieczny?

Jeli masz kredyt, to powiniene jednoczenie gromadzi oszczdnoci, np. wpacajc na konto po 100-200 z miesicznie. Jak si postarasz, to odsetki od oszczdnoci zrwnaj si z tym, co pacisz bankowi za kredyt! Jak to moliwe? W matematyce nazywaj to procentem skadanym. Jeli odoysz 1000 z na 5 proc. rocznie, to dostaniesz 50 z odsetek, ale w nastpnym roku bank bdzie liczy oprocentowanie ju od 1050 z. I tak dalej. Im duej oszczdzasz, tym wicej zarabiasz. Odkadajc przez 20 lat po 200 z miesicznie, przy rednim zysku np. 7 proc. rocznie, odbierzesz 102 000 z. Z tego mniej ni poowa (48 000 z) to wpacane przez ciebie pienidze. Reszta to zysk. Z niego moesz spaci cz kredytw, ktre zacigne.
CZ II: Zanim pjdziesz do banku po kredyt

Kady (no, prawie kady) kredyt kosztuje. Ale nie kady zrujnuje twoje domowe finanse. Jakich zasad przestrzega, by si zadua w sposb rozsdny i bezpieczny? Poniej gar porad dla tych, ktrzy jednak zdecydowali si na kredyt, ale chc si zaduy, zachowujc zasady zdrowego rozsdku. Czyli w taki sposb, by ograniczy do minimum ryzyko, i kiedy spata rat okae si wysikiem ponad siy.
1. Zobacz, czy masz rezerw w budecie

Zanim podejmiesz decyzj o zacigniciu poyczki, dokadnie policz, czy sta ci na jej spacanie przez kolejnych kilkanacie lub kilkadziesit miesicy. Zsumuj miesiczne dochody i stae wydatki. Policz, ile wydajesz na ycie, i zobacz, jak du masz rezerw. Jeli jest ona niewielka np. nie przekracza 10 proc. twojego domowego budetu gboko si zastanw, czy warto si zadua. Wicej na ten temat pisaem w drugim rozdziale ksiki. Kredyt jest bezpieczny tylko wtedy, gdy jego spaty nie zachwiej stabilnoci domowych rachunkw nawet w przypadku nieprzewidzianych kopotw, np. wikszych wydatkw na leki, koniecznoci powaniejszej naprawy samochodu czy zakupu nowej pralki. Dlatego, zanim zacigniesz jaki nowy kredyt, musisz si upewni, e masz odpowiednie rodki w domowym budecie. Jeli, uwzgldniajc spaty rat nowego kredytu, jest on dopity na ostatni guzik, ryzykujesz, e wpadniesz w ptl zaduenia.
2. Sprawd, jak cz dochodw zabior raty

Jeli widzisz w swoim domowym budecie wystarczajco due luzy, by spata kolejnego kredytu nie zagraaa jego stabilnoci, to... nie, nie, jeszcze nie id do banku. Najpierw zrb jeszcze jeden test. Eksperci od finansw twierdz, e powinno si zabrania poyczania pienidzy osobom, ktre cznie wydawayby na spat rat wszystkich swoich kredytw wicej ni poow miesicznych dochodw. To rozsdny limit. Zrb sobie podobny rachunek. Jeli np. zarabiasz 2500 z, twoja ona 1500 z, ale macie na koncie spat rat kredytu gotwkowego (400 z miesicznie), karty kredytowej (300 z), kredytu samochodowego (1000 z) i hipotecznego (1500 z), to nie ma mowy o tym, by kolejny kredyt by bezpieczny.
3. Nie daj si zapa na reklamy

Wikszo z nas wpada na pomys zacignicia szybkiej poyczki pod wpywem reklamy. I pierwsze kroki kierujemy wanie do banku, ktry nas zaintrygowa swoj ofert. Nie ma
w tym nic zego, jeeli nie poprzestaniesz na tym pierwszym kroku. Postaraj si skonfrontowa ofert wybranego banku z kilkoma innymi, ktre znasz. Pamitaj, e nie zawsze reklama mwi ca prawd. Nie wierz bankowcom na sowo. Jeli mwi: u nas najtaniej, bo w promocji, zawsze we poprawk na to, e w promocji ceny bywaj wysze. I wszystko spokojnie policz, nie dajc si omami marketingowym sztuczkom.
4. Nie sugeruj si procentami

aden (no, prawie aden, bo nie wykluczam chlubnych wyjtkw) bank nie przedstawia w swoich reklamach prawdziwego kosztu poyczki. Pamitaj, e do oprocentowania, ktre rzeczywicie niekiedy wyglda bardzo atrakcyjnie, doliczane s wysokie prowizje sprawiajce, e spacane raty okazuj si duo wysze, ni wydawaoby si to na pierwszy rzut oka. Do prowizji banki dodaj niekiedy rwnie obowizkowe skadki ubezpieczeniowe, ktre z pozoru wygldaj niegronie (np. 0,5 proc. wartoci poyczki miesicznie), ale po ich zsumowaniu okazuje si, e mocno podbijaj koszt kredytu. Takie 0,5 proc. skadki to przecie dodatkowe 6 proc. w skali roku! Porwnujc oferty, sumuj oprocentowanie, prowizje, dodatkowe opaty. Wszystko razem da ci przybliony obraz cznych kosztw kredytu.
RRSO, czyli jak porwna dwa kredyty? Ten tajemniczy skrt to nic innego jak rzeczywista roczna stopa oprocentowania. Jest to wyraony w procentach cakowity koszt kredytu uwzgldniajcy wszystkie opaty (odsetki, prowizje i inne opaty), ktre zawiera kredyt. RRSO uwzgldnia te tzw. zmian wartoci pienidza w czasie, czyli ile warte bd pacone w przyszoci raty po uwzgldnieniu inflacji. Ten ostatni czynnik sprawia, e wbrew powszechnej opinii RRSO nie jest sum oprocentowania nominalnego i prowizji bankowej. Zgodnie z ustaw o kredycie konsumenckim banki maj obowizek podawania informacji o RRSO w ofertach i reklamach dotyczcych kredytw. To uatwia porwnywanie ofert. Gdy np. masz do wyboru dwa banki i nie masz ochoty porwnywa tabel odsetek, opat i prowizji po prostu sprawd RRSO obu proponowanych kredytw.
5. Porwnuj miesiczne raty

Tak naprawd to nawet porwnanie procentw nie powie ci jeszcze caej prawdy. Bo przecie wystarczy, e jeden bank wlicza koszty prowizji w poszczeglne raty, a drugi kae zapaci je z gry, i ju wszystkie rachunki bior w eb. Poza tym banki czsto stosuj rne prowizje dla rnych grup klientw. Mona te wybra rne sposoby spaty (raty rwne lub malejce). Jak sprawdzi, ile naprawd zapacisz? Jedyna rada to w kadym odwiedzanym banku zapyta o konkretn symulacj dla okrelonej kwoty i okresu kredytowania, co pozwoli porwna miesiczne raty dla interesujcego ci wariantu kredytu.
6. Odwied swj bank, to si moe opaci

Zrb to, nawet jeli w ogle nie wiesz, czy oferuje on kredyt, bo nigdzie nie widziae reklamy ani ogoszenia. Jest dua szansa, e twj bank, w ktrym od lat masz konto osobiste znajc ci na wskro zaproponuje specjalne warunki. Np. obniy oprocentowanie, prowizj, nie bdzie da zawiadczenia o zarobkach. Pamitaj te, e w wiecie finansw obowizuje niepisana zasada, e im atwiejszy jest dostp do pienidza, tym w pienidz jest droszy. Jeli jaki bank nie wymaga od ciebie zawiadczenia z pracy o zarobkach, daje poyczk praktycznie od rki, moesz by pewien, e to uatwienie jest wliczone w oprocentowanie kredytu.
CZ III: Dobierz kredyt do potrzeb

Zanim zdecydujesz si na kredyt, upewnij si, e wybrae tak form zaduenia, ktra jest najlepiej dopasowana do twoich potrzeb. Jeli wiesz, e bdziesz mg spaci kredyt szybko, nie zacigaj poyczki na dugi termin. Jeli nie wiesz, ile pienidzy miesicznie bdziesz w stanie zwraca, nie bierz poyczki, ktra ma sta, zafiksowan wysoko raty.
1. Jaki rodzaj kredytu moesz wybra?

Pierwsze i zdecydowanie najpopularniejsze wrd klientw bankw rozwizanie to kredyt gotwkowy. Spacasz go w rwnych, comiesicznych ratach kapitaowo-odsetkowych. Najlepiej, jeli sta ci na spacenie caego kredytu w cigu roku. W niektrych bankach oprocentowanie 12-miesicznej poyczki bdzie nawet dwa razy nisze od duszych kredytw.
Plusy:
zwykle udzielany bez wikszych formalnoci gotwka jest szybko na rachunku bank nie pyta, na co chcesz wyda pienidze
Minusy:
w wielu bankach jest wysoko oprocentowany wyjtkowo czsto zawiera rafy i dodatkowe koszty
Kredyt odnawialny. To linia kredytowa zwizana z kontem osobistym. Bank pozwala ci

zej pod kresk do wysokoci kilkukrotnoci dochodw (najczciej to rwnowarto trzech miesicznych pensji, ale czasami mona wynegocjowa i szeciokrotno pacy), a saldo wyrwnuje si automatycznie wraz z wpywajc na konto pensj. Odsetki s pobierane tylko
od wykorzystanej czci kredytu odnawialnego. Raz w roku od caego udostpnianego przez bank limitu trzeba zapaci prowizj. Z debetem wie si pewne zagroenie raz wpadajc w dug, moesz w nim tkwi przez dugie miesice, o ile nie bdziesz mia wystarczajco duo konsekwencji, by jak najszybciej wyrwna saldo. Jeli w danym miesicu zejdziesz pod kresk, to w nastpnym bank zabierze ci cz pensji na spat dugu, pozostawiajc moliwo ponownego zaduenia. Albo ograniczysz wtedy wydatki, albo... znw bdziesz pod kresk.
Plusy:
z reguy nisze oprocentowanie od innych kredytw nisza prowizja za przyznanie ni przy kredycie gotwkowym i brak ukrytych kosztw
Minusy:
ryzyko wpadnicia w ptl zaduenia wysoko kredytu ograniczona do kilkakrotnych miesicznych dochodw
Kredyt ratalny. Opaci si na zero procent. Bezporednio w sklepach sprzedajcych

meble, sprzt AGD, RTV lub w salonach samochodowych mona wzi kredyt ratalny. Jego urok polega na tym, e bank od razu przelewa pienidze na konto sprzedawcy, a ty zabierasz towar do domu. Po kilkunastu dniach z banku przychodzi harmonogram spaty rat. Kredyt ratalny bywa wietnym pomysem, jeeli zagwarantujesz sobie tzw. raty zero procent. Czyli sprzedawca po prostu podzieli cen towaru na 10, 20 lub wicej rat i bdziesz spaca tylko t kwot bez dodatkowych odsetek. Bank w takim przypadku te zarobi zapaci mu sklep, ktry wczeniej podwyszy cen towaru i ukry w niej oprocentowanie rat zero procent. Ale i tak wyjdziesz na tym lepiej, ni biorc kredyt ratalny z oprocentowaniem dla banku. Jeli zdecydujesz si zastpi kredyt gotwkowy zakupami na raty, musisz by jeszcze bardziej uwany. Puapek i kruczkw w umowach jest wicej ni przy kredytach gotwkowych. A umow pewnie bdziesz podpisywa w toku, popiechu, nie czytajc jej dokadnie.
Plusy:
z reguy nisze oprocentowanie od innych kredytw nisza prowizja za przyznanie ni przy kredycie gotwkowym i brak ukrytych kosztw
Minusy:
ryzyko wpadnicia w ptl zaduenia wysoko kredytu ograniczona do kilkakrotnych miesicznych dochodw
Karta kredytowa. Majc w kieszeni kart, moesz robi zakupy na koszt banku. Oczywicie tylko w ramach okrelonego limitu, dla kadej karty jest on inny, ale zwykle wynosi minimum dwu- lub trzykrotno pensji. A czsto siga kilkunastu, kilkudziesiciu tysicy
zotych. Jeli oddasz pienidze w cigu mniej wicej 50 dni, nie zapacisz ani grosza odsetek (dla poszczeglnych kart ten okres moe si rni). Dopiero po upywie okresu darmowego kredytowania (tzw. grace period) bank zaczyna nalicza odsetki. Zwykle s one porwnywalne z oprocentowaniem kredytw gotwkowych lub nieco wysze od niego. Karta kredytowa moe si opaci tylko pod jednym warunkiem: jeli jest szansa, e zredukujesz lub cakiem spacisz kredyt w cigu kilku miesicy. Tak kart warto robi tylko zakupy bezgotwkowe. Wypacanie pienidzy z bankomatu zwykle jest obcione wysokimi prowizjami.
Plusy:
przez pierwsze dwa miesice kredyt jest darmowy moliwo zamiany wykorzystanego limitu na kredyt ratalny
Minusy:
wysokie odsetki zdarzaj si dodatkowe ukryte opaty
2. Wycinij soki z dotychczasowego dugu

Jeli ju masz kredyty, zamiast i do banku po kolejn szybk poyczk, zastanw si, w jaki sposb uzyska dodatkowe pienidze z ju istniejcego zaduenia. S na to dwa najpopularniejsze sposoby. Powikszenie kredytu hipotecznego. Jeeli kilka lat temu zacigne kredyt hipoteczny, twoje mieszkanie jest z pewnoci warte wicej ni w momencie zakupu. Z drugiej strony spacie te cz kredytu. Te dwie okolicznoci powoduj, e udzia kredytu w wartoci nieruchomoci znacznie spad. Moesz wic wystpi do banku, by dopoyczy ci pienidzy. Zrobi to chtnie, cho by moe pobierze za to 1-2 proc. prowizji. Bdziesz paci nieco wysze raty, ale poniewa owa dopoyczona kwota rozoy si na kilkadziesit lub nawet kilkaset rat, rnica bdzie prawie niezauwaalna. Jest tylko jedno ograniczenie w ten sposb nie moesz dopoycza maych kwot, kilkutysicznych, trzeba od razu wzi 10 000, 20 000 lub 30 000 z. A nadwyk ewentualnie gdzie korzystnie ulokowa. Kredyt konsolidacyjny. Jeli masz na koncie kilka wczeniej zacignitych szybkich kredytw i kilka kart kredytowych z wykorzystanym limitem, pomyl nad skupieniem tego zaduenia w ramach jednego kredytu. Prawie wszystkie banki oferuj tzw. kredyty konsolidacyjne, ktre pozwalaj obniy rat zaduenia. Najwiksze oszczdnoci osigniesz, jeli przy okazji konsolidacji dotychczasowych kredytw zaproponujesz bankowi zabezpieczenie w postaci nieruchomoci (np. wasnego mieszkania). Wtedy moesz liczy na oprocentowanie blisko dwukrotnie nisze od tego, ktre dzi spacasz. Bank chtnie te dopoyczy ci pienidze na biece wydatki. Niestety, konsolidacja zaduenia jest do skomplikowana bank bdzie da od ciebie wielu dokumentw. Gotwki nie dostaniesz te w cigu dwch-trzech dni jak w przypadku zwykego kredytu konsumpcyjnego.
3. Co czeka ci w banku?
Jeli ju mniej wicej wiesz, jaki rodzaj kredytu ci interesuje, to czas uda si do banku. Najlepiej bdzie, jeli odwiedzisz swj bank (czyli ten, w ktrym masz konto) oraz jeden-dwa konkurencyjne. Takie, ktre robi na tobie dobre wraenie. Zanim wejdziesz do oddziau, pomyl, ile pienidzy chcesz poyczy i na jak dugi czas.
Koniecznie przeczytaj umow kredytow! To frazes. Oczywicie nie podejrzewamy bankowcw o ukrywanie w umowach jakich dodatkowych opat. Zreszt wszystkie umowy s pisane wedug jednego szablonu, do ktrego bankowcy wpisuj jedynie dane klienta i kilka istotnych liczb. Chodzi raczej o sprawdzenie takich drobiazgw jak np. termin patnoci raty. Jeli przypada tu przed twoj comiesiczn wypat, wynegocjuj z bankiem jego zmian. Inaczej cay czas bdziesz wpada w karne odsetki, a wtedy kredyt okae si jeszcze droszy, ni mylae.
Wrd dodatkowych opat, ktre zawyaj koszt kredytu wynikajcy z oprocentowania, mog si pojawi: Prowizja za przyznanie kredytu: spotykana przy kredytach gotwkowych i ratalnych, nie moe przekroczy 5 proc. wartoci kredytu. Opata przygotowawcza: niektre banki pobieraj j zamiast prowizji, ale s te takie (to na szczcie rzadko), ktre bior i prowizj, i opat przygotowawcz. Opata za przeduenie kredytu: dotyczy kart kredytowych i kredytw odnawialnych. Niestety, kady rok trwania limitu zaduenia moe generowa kolejne prowizje. Skadka ubezpieczeniowa: zwykle zaley od liczby miesicy, na ktre jest rozoony kredyt. Jeli np. wynosi 0,4 proc. od kwoty kredytu, oznacza to, e dodatkowo do oprocentowania musisz doliczy 4,8 proc. w skali roku. Pozwala zwikszy bankowi oprocentowanie nawet o kilka procent. Obwarowania dotyczce terminu spaty: najczciej spotykane przy ratach zero procent. Np. bdziesz zwolniony z oprocentowania i prowizji za przyznanie kredytu ratalnego tylko wtedy, gdy spacisz wszystkie raty w cigu p roku. Jeli rozoysz raty na cay rok bank naliczy wysokie odsetki.
Nie poyczaj maych kwot. Jeli brakuje ci na wita relatywnie niewielkiej kwoty, np. 1000 z, to zastanw si, czy opaca ci si i do banku. Wikszo instytucji finansowych oferuje maym poyczkobiorcom gorsze warunki finansowe nawet jeli oprocentowanie jest podobne, to opaty zwykle s wysze. Np. prowizja za udzielenie kredytu wynosi 2,5 proc., ale nie mniej ni 70 lub 100 z. Dla kogo, kto poycza 1000 z, owa prowizja stanowi wic a 7-10 proc. poyczanej kwoty!
CZ IV: Jak wzi bezpieczny kredyt hipoteczny

Kredyt hipoteczny to dla wikszoci z nas najwiksze zobowizanie w yciu. Dylematw zwizanych z takimi kredytami jest wiele. Ale najwaniejszy z nich brzmi: wzi kredyt w zotych czy w walucie obcej, np. euro? Kilkaset tysicy rodzin ju podjo decyzj w sprawie swojego zaduenia i wybrao kredyty we frankach szwajcarskich bd w euro. Jedni s z tego wyboru zadowoleni, bo przez dugie lata pacili nisze raty. Inni zapewne auj, bo po zmianach kursw walutowych warto ich kredytu drastycznie wzrosa.
1. Kredyt walutowy, ale... spacany w zotych

Jeli interesowae si kredytami hipotecznymi, by moe ju wiesz, e kredyty w euro lub we frankach szwajcarskich tak naprawd s kredytami walutowymi troch na niby. Bo przecie od banku wcale nie dostajemy waluty obcej, a tylko polsk. Raty spacamy rwnie w zotych. W walucie obcej jest wyraona jedynie warto kredytu i wysoko spacanej raty, ale wszystkie operacje zwizane z wypat i spat poyczki s przeprowadzane w rodzimej walucie. Bank za kadym razem przelicza wic euro lub franki na zote.
2. Skd wzi si sukces kredytw

w walutach obcych?
Jeli rozwaasz zacignicie kredytu hipotecznego, to waluta kredytu jest zapewne jednym z twoich najwaniejszych dylematw. To, czy bardziej opaca si wzi kredyt w zotych, czy w euro, frankach lub dolarach, zaley od dwch czynnikw ceny danej waluty na rynku midzybankowym oraz mary, jak dolicza bank do tej ceny. Rozmy te dwie sprawy na czynniki pierwsze.
WIBOR, LIBOR i EURIBOR... Cena pienidza to podstawa wyliczenia oprocentowania kadego kredytu. Bank, eby mg udzieli ci poyczki, przewanie musi te pienidze poyczy na rynku midzybankowym (czyli od innego banku) lub od wasnych klientw, przyjmujc od nich depozyty. Generalnie cena, po jakiej banki kupuj pienidze, jest zbliona do wskanika WIBOR (jeli mwimy o zotych), LIBOR (dla dolarw i frankw szwajcarskich) lub EURIBOR (w przypadku euro). Na warto kadego z tych wskanikw wpywaj najrniejsze rzeczy, ale jedn z najwaniejszych jest polityka lokalnego banku centralnego. Jeli bank centralny godzi si poycza bankom komercyjnym pienidze na niski procent, niski jest te w interesujcy nas BOR. Oczywicie im jest niszy, tym dla ciebie jako kredytobiorcy lepiej.
Mara doliczana przez bank. Oprocentowanie kredytu powstaje, gdy bank dolicza do
stawki WIBOR, LIBOR lub EURIBOR swoj mar. Jeli zaley mu na udzielaniu kredytw w danej walucie, to mara jest nisza, jeli za chce klientw zniechci narzuca wysz. Generalnie jednak rnica midzy wartoci stawki WIBOR a LIBOR-em i EURIBOR-em jest tak dua, e po doliczeniu mary banku kredyt w walucie obcej prawie zawsze ma nisze oprocentowanie ni kredytu w zotych.
3. Plusy kredytw w walutach obcych

Nisze raty. Nie ma si co oszukiwa nisze oprocentowanie kredytu zawsze odbija si
na wysokoci raty. Jeli zacigasz kredyt liczony w setkach tysicy zotych, na miesicznej racie kredytu w euro lub we frankach moesz zaoszczdzi (porwnujc obcienia do kredytu w zotych). Przez kilkanacie lat oszczdnoci mog urosn do kilkunastu lub kilkudziesiciu tysicy zotych. Ale nie musz! Jeli Polska podejmie decyzj o wejciu do strefy euro i przyjciu unijnej waluty, stopy procentowe dla euro i zotego bardzo si do siebie zbli. Moe to by bardzo niekorzystne dla kredytobiorcw majcych zaduenie w euro. Jeli masz taki kredyt, to jego mara moe by wysza od mary kredytu w zotych. A wtedy przy porwnywalnych stopach procentowych kredyt w euro bdzie mia wysze raty ni zotowy!
Wiksza dostpna kwota kredytu. Bank, ustalajc, ile pienidzy moesz maksymalnie poyczy, za kadym razem sprawdza twoj zdolno kredytow. A jednym z istotnych parametrw jest wysoko raty, ktr bdziesz musia spaca. Im nisza rata, tym przy takich samych kosztach utrzymania, staych wydatkach i miesicznych dochodach wysza maksymalna kwota kredytu. Dla wikszoci z nas moliwo poyczenia np. 50 000 z wicej ma kolosalne znaczenie.
4. Minusy kredytw w walutach

Niestabilno rat. Zacigajc kredyt w zotych, wiesz, jakie mniej wicej raty bdziesz
co miesic spaca. Oczywicie wskanik WIBOR zmienia si w czasie, co oznacza, e przy staej mary banku moe si zmieni wysoko raty, ale to nic w porwnaniu z niepewnoci, ktra czeka ci, gdy zacigniesz kredyt w walucie obcej. W takim przypadku twoja rata bdzie si zmieniaa z miesica na miesic, w zalenoci od tego, po jakim aktualnie kursie staa wysoko raty w euro lub frankach bdzie przeliczana na zote.
Spread walutowy. Nawet jeli rnica w oprocentowaniu kredytu zotowego i walutowego bdzie bardzo dua, to musisz mie wiadomo, e twj zysk bdzie niszy, ni wynikaoby to z prostego rachunku. Bank bowiem po drodze bdzie naciga ci na spreadzie. Pienidze przekae ci po niszym kursie, a raty bdzie kaza spaca po znacznie wyszym.
We to pod uwag, kalkulujc, czy ci si opaca kredyt w walucie obcej. Zapytaj bank, ile groszy wynosi spread dla danej waluty.
Moliwo wzrostu wartoci kredytu. Jeli masz kredyt w walucie obcej, to nie
tylko comiesiczne raty bd si zmieniay jak w kalejdoskopie, ale i warto caego kredytu. Jeli poyczye 100 000 frankw i w jednym miesicu kurs franka wynosi 3 z, w drugim za 3,3 z, to w cigu 30 dni twoje zaduenie w banku wzronie o 30 000 z. Oczywicie ten schemat dziaa w obie strony jeli frank spadnie do 2,5 z, to zyskasz 25 000 z. Rzecz jasna te wyliczenia maj charakter czysto teoretyczny pki nie chcesz spaci caego kredytu, warto dugu nie ma zbyt wielkiego znaczenia, liczy si tylko wysoko comiesicznych rat. Gdyby jednak zapragn spaci cay kredyt, to musisz si liczy z tym, e trafisz na niekorzystny kurs i bdziesz musia spaci wicej pienidzy, ni poyczye.
5. Ograniczenia w udzielaniu kredytw walutowych

Banki coraz mniej chtnie udzielaj kredytw walutowych. Zniechca je do tego Komisja Nadzoru Finansowego, ktra podobnie jak dua cz ekonomistw uwaa, e nie naley si zadua w walucie innej ni ta, w ktrej si zarabia. Ryzyko zmian kursowych w przypadku np. kryzysu gospodarczego moe by zbyt due zarwno dla wielu klientw bankw, jak i dla samych bankw. Dlatego o kredyt walutowy coraz trudniej. Jakie mog ci spotka ograniczenia?
Restrykcyjne badanie zdolnoci kredytowej. Bank, zanim udzieli ci kredytu

w euro lub we frankach, wyjtkowo skrupulatnie sprawdzi twoj zdolno kredytow. Bdziesz mg go dosta tylko wtedy, jeli byoby ci sta na kredyt w zotych o 20 proc. wyszy ni w euro lub we frankach.
Wkad wasny co najmniej 20 proc. Jeli chcesz zacign kredyt w walucie obcej,
w wikszoci bankw musisz wykaza si wkadem wasnym. Cz bankw nie wymaga go przy kredytach w zotych, a w walutach obcych jest on niezbdny.
6. Zbuduj sobie poduszk finansow

Kady, kto ma kredyt hipoteczny, jednoczenie powinien gromadzi oszczdnoci pozwalajce w dowolnym momencie spaci jego du cz. Chodzi o to, eby w jakiej kryzysowej sytuacji mc zredukowa sobie wysoko rat i nie wpa w puapk zaduenia. Ta sama rada w jeszcze wikszym stopniu! dotyczy osb, ktre spacaj kredyt hipoteczny w walucie obcej. Wysoko paconych co miesic rat jest duo bardziej nieprzewidywalna ni w przypadku jakiegokolwiek innego kredytu! Tym bardziej potrzebujesz wic poduszki finansowej, z ktrej bdziesz pobiera gotwk na wypadek, gdyby biece dochody nie wystarczay.
Rozdzia V
Kiedy warto si ubezpieczy, a kiedy nie
44 Kiedy warto si ubezpieczy, a kiedy nie
Kadego z nas odwiedzaj od czasu do czasu agenci ubezpieczeniowi, usiujc przekona do wykupienia jakiej polisy. A jeli nie agenci, to bankowcy, ktrzy polisy ubezpieczeniowe dokadaj do kredytw, kart, a ostatnio nawet do kont osobistych. S te firmy, ktre pod przykrywk polis oferuj plany systematycznego oszczdzania w funduszach inwestycyjnych. Ktre z tych ofert warto rozway, a ktre bd tylko zbdnym wydatkiem w domowym budecie? Kiedy warto si ubezpieczy, a kiedy polisa ci si nie przyda?
1. Czasem ubezpieczenie jest obligatoryjne

S rzeczy, ktre ubezpieczy musisz. Jeli jeste kierowc, powiniene mie obowizkowe ubezpieczenie OC, a cz z nas i susznie! wykupuje te w pakiecie dobrowolne ubezpieczenie AC. Jeli masz kredyt mieszkaniowy, bank na pewno zada od ciebie, by wykupi ubezpieczenie mieszkania. Ale nie chodzi o polis na rzecz tego wszystkiego, co znajduje si w rodku (mebli, wyposaenia, sprztu RTV), a jedynie samych murw. By firma ubezpieczeniowa pokrya straty w przypadku, gdyby kupione na kredyt mieszkanie odpuka! zniszczy np. wybuch gazu, huragan, powd albo trba powietrzna. Wikszo pozostaych ubezpiecze ma charakter dobrowolny. Niektre z nich s tak oczywiste, e nie powic im tutaj zbyt duo miejsca. Wiadomo, e zawsze warto ubezpieczy swj majtek, czyli wyposaenie mieszkania, od kradziey z wamaniem lub poaru. Takie polisy nie s tanie, kosztuj kilkaset zotych w skali roku (w zalenoci od tego, jaka jest warto objtych polis rzeczy), ale jeli ci na to sta, to powiniene takie ubezpieczenie wykupi.
2. Kiedy powiniene ubezpieczy swoje ycie?

Najwicej wtpliwoci dotyczy oferowanych przez firmy ubezpieczeniowe polis na ycie. Czy opaca si przelewa ubezpieczycielowi 100 lub 200 z miesicznie, by zapewni rodzinie odszkodowanie, gdyby co ci si stao? Na jak wysok kwot powiniene si ubezpieczy? Czy warto poczy takie ubezpieczenie z inwestowaniem czci skadek np. w fundusze inwestycyjne? To najwiksze dylematy. Aby je rozstrzygn, powiniene dobrze zrozumie ide ubezpieczenia. Celem kadej polisy jest zabezpieczenie klienta przed okrelonym ryzykiem. Jeli wic zastanawiasz si, czy warto wykupi ubezpieczenie na ycie, musisz odpowiedzie sobie na pytanie: co by si stao, gdybym dzi nie daj Boe wpad pod ciarwk? Jakie konsekwencje finansowe by to sprowadzio na rodzin lub bliskich? Jeli jeste singlem, nie zaoye jeszcze rodziny, jest cakiem prawdopodobne, e polisa jest ci zbdna. Nie potrzebujesz tego rodzaju ochrony, bo nikt bliski po twojej mierci nie zostanie bez rda utrzymania. Przedstawiciele firm ubezpieczeniowych by moe bd ci namawiali, by przynajmniej wykupi polis na ycie powizan z inwestowaniem na emerytur. Ale to zy pomys. Takie polisy nie dadz ci wysokich zyskw, wic nie ma sensu ich kupowa pod ktem emerytury.
3. Oszacuj swoje potrzeby

Jeli jeste w zwizku, a do tego masz na utrzymaniu dzieci, sytuacja jest inna. W im wikszym stopniu status materialny twojej rodziny jest uzaleniony od twoich zarobkw, tym bardziej potrzebujesz polisy na ycie. Chodzi o to, by twoi bliscy nie zostali na lodzie, gdyby z jakich przyczyn nagle zabrako twojej pensji. I gdyby nie mg znale innej pracy (np. z powodu cikiej choroby). Na tak okoliczno powiniene zagwarantowa rodzinie na tyle wysokie odszkodowanie, by przez kilkanacie miesicy wspmaonek mg przeorganizowa rodzinne finanse i znale prac lub zmieni t, ktr ma, na lepiej patn. Im wiksza jest dysproporcja midzy twoimi zarobkami a zarobkami partnera (innymi sowy: w im wikszym stopniu finansowy los rodziny spoczywa na twoich barkach), tym wysz warto powinna mie suma ubezpieczenia. Zasada jest prosta: pienidzy z ubezpieczenia powinno by tyle, ile przynisby do domu przez kilkanacie miesicy. Jeli jeste w zwizku, w ktrym obie strony zarabiaj mniej wicej tyle samo, wwczas mona wykupi dwie mniejsze polisy. A jeli oboje zarabiacie na tyle dobrze, e kade z was poradzioby sobie samo, gdyby drugiego z dnia na dzie zabrako, zastanwcie si, czy polisa jest wam w ogle potrzebna. Oczywicie mona powiedzie, e zawsze lepiej mie na wszelki wypadek poduszk finansow. Ale polisy zwykle nie s tanie. Nie ma wic sensu wykupywa ubezpieczenia tylko po to, by poprawi sobie samopoczucie. Ubezpieczenie powinno wynika z realnej potrzeby, nie za z widzimisi.
4. Masz kredyt? Wykup polis na ycie

Drug okolicznoci, ktra sprawia, e ubezpieczenie na ycie jest ci bardzo potrzebne, jest spacanie kredytu. Zwaszcza dugoterminowego kredytu hipotecznego o wartoci kilkuset tysicy zotych. Nawet jeli kredyt wzielicie wsplnie z mem, on lub partnerem, a oboje dobrze zarabiacie, powinnicie zabezpieczy si przed sytuacj, kiedy jedno z was straci moliwo zarobkowania. Bank w takim przypadku moe nawet wypowiedzie kredyt, motywujc to spadkiem waszej zdolnoci kredytowej. Polisa na ycie powinna mie warto odpowiadajc mniej wicej zadueniu rodziny. Chodzi o to, by w przypadku twojej mierci partner otrzyma od firmy ubezpieczeniowej gotwk pozwalajc mu na spacenie wszystkich dugw i ustawienie na nowo domowego budetu. Jeli wic masz do spaty 300 000 z, na analogiczn kwot powinnicie si ubezpieczy. A jeli oprcz kredytu macie jakie oszczdnoci? Teoretycznie wtedy potrzeba zabezpieczenia si polis na ycie jest mniejsza. Ale nie do koca. Pienidzy zoonych na lokatach, w funduszach inwestycyjnych czy obligacjach nie da si jeli nastpi jaka kryzysowa sytuacja wyj od razu. A nawet jeli mona to zrobi, to przewanie oznacza to due straty.
46 Kiedy warto si ubezpieczy, a kiedy nie
Dlatego pienidze z polisy mimo wszystko mog si przyda, choby na przejciowe zaatanie dziur w budecie, gdyby stao si co zego. Inwestycje warto likwidowa stopniowo, bez popiechu, wtedy, kiedy jest to najbardziej opacalne, a nie pod presj czasu. Taki komfort w kryzysowej sytuacji maj zapewni pienidze z polisy na ycie.
5. Polisy inwestycyjne: z czym to si je?

Czasem firmy ubezpieczeniowe oferuj polisy czce dwie funkcj ochronn (czyli wypat odszkodowania w przypadku jakiego nieszczcia) i inwestycyjn (czyli gromadzenie pienidzy np. na dodatkow emerytur). Najczciej w tego rodzaju polisach skadka jest dzielona na dwie czci. Pierwsza gwarantuje wypat odszkodowania, druga jest inwestowana. Nie jestem fanem tego rodzaju pocze. Po pierwsze dlatego, e yjemy w erze specjalizacji. Skoro w samochodzie wraz z nadejciem mrozw wymieniasz opony letnie na zimowe, to oznacza, e trudno jest stworzy opon dobr na kade warunki. Tak samo jest w wiecie finansw. atwiej stworzy produkt, ktry bdzie dobrze zabezpiecza jedn, konkretn potrzeb, ni taki, ktry bdzie odpowiada na wszystkie potrzeby naraz. Nie da si zbyt szybko jecha na dwch koniach jednoczenie. Drugim powodem mojego sceptycyzmu jest to, e polisy inwestycyjne s skomplikowane. Mnoy si w nich mnstwo opat i prowizji, w ktrych trudno si rozezna. Trudno wic te oceni, ile tak naprawd bdzie kosztowaa dana polisa. W wiecie finansw nikt nie komplikuje produktw finansowych tylko dla czystej przyjemnoci. Zwykle robi si to po to, by w mtnej wodzie zowi wicej ryb. Czyli eby lepiej zarobi na kliencie. Dlatego wol prost polis na ycie, w ktrej nie ma adnych dodatkowych opat, ni tak, ktra czy ochron i inwestowanie. Boj si, e w ramach tej drugiej ani suma ubezpieczenia, ani zyski z inwestycji nie bd najlepsze. eby jednak pozosta obiektywnym, musz doda, e polisy inwestycyjne maj te swoje zalety. Po pierwsze, zmuszaj do systematycznego odkadania pienidzy. Mona je bezkarnie wycofa najwczeniej po kilkunastu latach, wic jest to dobry bat na tych, ktrzy nie maj na tyle silnej woli, by gromadzi oszczdnoci na przyszo. Po drugie, polisy inwestycyjne zwykle zbieraj pod jednym dachem wiele moliwoci (np. funduszy), ktrych samodzielne wyszukanie jest zwykle trudniejsze. Prowizje i brak przejrzystoci s wic po czci rekompensowane wymuszaniem oszczdzania i duym wyborem inwestycji w ramach polisy. Co wybra? Decyzja naley do ciebie.
Rozdzia VI
Jak zabezpieczy przyszo dziecka
48 Jak zabezpieczy przyszo dziecka
Wychowanie i edukacja dziecka moe ci w cigu kilkunastu lat kosztowa co najmniej tyle, ile dobry samochd. Zaciskasz wic pasa i pacisz za korepetycje, lekcje angielskiego i taca. Ale jeli chcesz zapewni dziecku dobry start w dorose ycie, niezalenie od biecych wydatkw gromad kapita z myl o przyszoci swojej pociechy. Najprostszym sposobem jest oczywicie zaoenie osobnego konta, lokaty albo systematyczne kupowanie obligacji skarbowych z myl o sprezentowaniu ich dziecku, kiedy doronie. Odkadanie pienidzy dla dziecka ma uzasadnienie. Przez 20 lat, odkadajc stosunkowo niewielkie kwoty, mona zebra kilkadziesit tysicy zotych. Odkadajc po 100 z na koncie dajcym tylko 5 proc. w skali roku, po 20 latach odbierzesz prawie 41 000 z. Z tego 24 000 z to bd twoje wpaty, a reszta odsetki. Takie pienidze nie wystarcz na zakup mieszkania, ale na wkad wasny owszem. Drug moliwoci gromadzenia pienidzy z myl o przyszoci dziecka jest wykupienie w firmie ubezpieczeniowej polisy posagowej. Plusem takiej polisy jest to, e poza inwestowaniem wikszoci skadki daje ona ochron ubezpieczeniow. Jeli ktremu z rodzicw co si stanie, nim dziecko doronie, otrzyma ono nie tylko zyski z zainwestowanych w ramach polisy pienidzy, ale i odszkodowanie. Minusem polis posagowych s oczywicie koszty inwestowanie pienidzy za ich porednictwem zwykle wie si z wyszymi prowizjami ni odkadanie pienidzy samodzielnie. Ale o tym napisz na kolejnych stronach.
Gdy dzisiejszy berbe wyleci z gniazda...

Gdy zostaem ojcem, zastanawiaem si: co powinienem zrobi, eby moje dziecko miao atwiejszy start w dorose ycie ni ja? Nie ebym narzeka. Od rodzicw dostaem dobr edukacj, umiejtno radzenia sobie w yciu oraz zdolno podejmowania ryzyka, ktre przewanie si opaca. Ale nie ukrywam, e byoby mi jeszcze atwiej, gdybym swojego pierwszego mieszkania nie musia kupowa na kredyt (albo przynajmniej gdyby by to kredyt nie za wielki). Niestety, moi rodzice nie byli zamoni, a w dodatku yli w czasach, kiedy oszczdzanie si po prostu nie opacao. Pienidze na lokatach pochona hiperinflacja, za oszczdnoci na ksieczkach mieszkaniowych PKO, cho rodzice wpacali na nie cakiem spore (jak na nich moliwoci) kwoty, wystarczyy na sfinansowanie zakupu... dwch metrw kwadratowych mieszkania w Warszawie. Teraz jest atwiej inflacja nie straszy, a moliwoci oszczdzania pienidzy jest znacznie wicej ni kiedy. Tylko jak oszczdza, eby dziecko dzi jeszcze berbe jak najwicej na tym skorzystao? Jeli te masz dziecko lub chcesz je mie w niedalekiej przyszoci mczy ci zapewne podobny dylemat. Pocztkowy kapita przy wchodzeniu w doroso moe mie dla dziecka kolosalne znaczenie. Ilu z nas jest skazanych na sabsz, mniej ambitn i niej opacan prac tylko dlatego, e koszty przenosin do wikszego miasta byyby zbyt wysokie? Mao kogo sta, by uzbiera z myl o dziecku oszczdnoci pozwalajce mu y w ogle bez bankowych kredytw. To luksus dostpny tylko dla finansowych krezusw. Ale kady
z nas moe zgromadzi przynajmniej taki kapita, ktry potem pomoe dziecku w opaceniu studiw na renomowanej uczelni za granic, docenianego w kadej polskiej firmie kursu menederskiego albo bdzie wkadem wasnym przy kupnie mieszkania.
Wady i zalety polisy posagowej

Polis posagow mog kupi rodzice, chrzestni lub osoby bliskie dziecku, np. dziadkowie. Co to takiego? Formalnie to zwyka polisa na ycie, ktrej gwnym beneficjentem (tzw. uposaonym) jest dziecko. Polisa taka przede wszystkim zabezpiecza finansowo dziecko w przypadku mierci rodzicw. Jeli zdarzy si takie nieszczcie, firma ubezpieczeniowa wypaci dziecku po osigniciu penoletnoci kwot ustalon w umowie (tzw. sum ubezpieczeniow). Ponadto do tego czasu przejmie opacanie skadek i wypaci opiekunowi dziecka regularn rent (miesicznie to okoo 2 proc. sumy ubezpieczeniowej). A jeli nic zego si nie wydarzy? Pienidze zainwestowane w polis nie do koca si zmarnuj. Bo ma ona te drugi cel pomaga odoy rodki, ktre uatwi dziecku wejcie w dorose ycie. Umowa jest taka: ubezpieczyciel wypaci dorosemu ju dziecku sum ubezpieczeniow lub narose z inwestowania czci skadek zyski. Naley pamita, e na inwestycje trafia tylko cz jednorazowej lub wpacanej regularnie skadki. Wypata po kilkunastu latach wcale nie musi wic by wysza od wniesionych skadek. Ba, czsto z takiej polisy odzyskuje si mniej pienidzy, ni si na ni przez lata wpacio w formie skadek! Ale to cena gwarancji wysokiego odszkodowania, gdyby jednak stao si co zego. Polisa polisie nierwna. Czasem rnice s spore. Zdarza si, e polisa zawiera w cenie opcje, za ktre gdzie indziej trzeba dodatkowo zapaci. Chodzi np. o moliwo wycofania si z umowy przed czasem lub przerwania pacenia regularnej skadki czy zapewnienie dziecku doywotniej renty, jeli zdarzy mu si nieszczliwy wypadek.
Sam zrb sobie polis

Polisa posagowa to jednak niejedyny sposb na finansowe zabezpieczenie dziecka. Czasami taszym sposobem okae si zrobienie sobie takiej polisy samodzielnie. Skadk trzeba podzieli na dwie czci. Za jedn, mniejsz cz mona u ubezpieczyciela kupi na rok lub kilka lat zwyk polis na ycie. Ma ona na celu tylko ochron finansow rodziny przed mierci jednego z jej czonkw. W przypadku nieszczcia ubezpieczyciel wypaci okrelone w umowie odszkodowanie. Mona te dokupi rodzinn polis tzw. NNW od nastpstw nieszczliwych wypadkw powodujcych uszczerbek na zdrowiu. Drug, wiksz cz skadki mona samemu ulokowa. Tu sposobw nie brakuje. Jednym z nich jest np. zakup obligacji skarbowych. Albo odkadanie pienidzy na koncie oszczdnociowym lub w funduszu inwestycyjnym. Wicej na ten temat w kolejnych rozdziaach.
50 Jak zabezpieczy przyszo dziecka
Systematycznie oszczdzaj w funduszu

Dobrym pomysem moe by te systematyczne wkadanie pienidzy do funduszy inwestycyjnych i przekazanie ich dziecku, kiedy wkroczy w doroso. Czym fundusze rni si od polis? W przypadku polis posagowych inwestowana jest tylko cz pienidzy, pozosta cz towarzystwo zabiera sobie na poczet ryzyka, e bdzie musiao kiedy wypaci odszkodowanie. Z funduszu nigdy nie wycigniesz wicej pienidzy ni to, co zarobie na inwestycjach, ale za to pomnaana jest caa kwota (a wic zyski rosn szybciej ni warto polisy). Fundusze inwestycyjne wbrew pozorom wcale nie s bardzo ryzykown form gromadzenia kapitau. Owszem, wkadajc wszystkie pienidze do funduszu akcji, mona zarwno zarobi kilkadziesit procent rocznie, jak i straci cz pienidzy, ale np. fundusze stabilnego wzrostu (inwestujce dwie trzecie pienidzy w bezpieczne obligacje) lub zrwnowaone (p na p w akcje i obligacje) to zwaszcza w kilkunastoletniej perspektywie dobra oferta nawet dla osb nielubicych ryzyka. O fundusze pytaj w oddziaach bankw, biurach maklerskich i u porednikw finansowych. Wicej na ich temat w kolejnych rozdziaach.
Inwestuj w planie, bdzie taniej

Prawie wszystkie towarzystwa funduszy inwestycyjnych przygotoway dla swoich klientw specjalne plany systematycznego oszczdzania. Uczestnictwo w planie zobowizuje do systematycznego wpacania ustalonych kwot (podobnie jak skadek w przypadku polis). Pienidze mona wpaca co miesic, co kwarta, a czasami wystarczy zasili konto raz w roku, za to wiksz sum. W zamian za systematyczne wpaty towarzystwo obnia lub nawet umarza opat manipulacyjn pobieran od zwykych klientw (zwykle wynosi kilka procent od wpacanej kwoty). Kady plan jest inny. Jeden ma due zniki na pocztku, inny premiuje klientw dopiero po kilku latach systematycznego oszczdzania. Oszczdzanie z planem ma sens nie tylko ze wzgldu na zniki w opatach. Jest te bezpieczniejsze ni okazjonalne wkadanie wikszych kwot do funduszu. Ma to znaczenie zwaszcza w przypadku najbardziej podatnych na krtkoterminowe wahania funduszy zrwnowaonych i akcyjnych. Wpacajc systematycznie stae kwoty, ponosi si mniejsze ryzyko, ni stawiajc wszystko na jedn kart. Jeli na przykad ceny akcji i notowania funduszu spadaj, to wpacana kwota pozwala na kupienie wikszej liczby jednostek uczestnictwa. Jest te inna zaleta plan nie jest tak kopotliwy jak np. polisa. Konsekwencje wynikajce z zerwania umowy o systematycznym oszczdzaniu nie s bowiem dotkliwe. Jeli przed upywem zadeklarowanego okresu klient funduszu inwestycyjnego zrezygnuje z uczestnictwa w planie, fundusz zazwyczaj pobierze co najwyej opat wyrwnawcz, traktujc go jak normalnego klienta. Nie ma mowy o karach finansowych lub utracie czci skadek, jak to bywa w przypadku rezygnacji z dugoterminowych polis w firmach ubezpieczeniowych.
Rozdzia VII
Jak chroni warto swoich oszczdnoci
52 Jak chroni warto swoich oszczdnoci
CZ I: Wycig z inflacj. Lokaty, konta i inne pomysy

Nie musz ci chyba przekonywa, e o pienidze jeli ju s trzeba dba. Trzymane w skarpecie albo pod poduszk nie tylko na siebie nie zarabiaj, ale wrcz trac realnie na wartoci. Wszystko przez inflacj. Wystarczy, e wynosi ona 3 proc. rocznie, a po kilkunastu latach twoje pienidze bd realnie warte tylko nieco wicej ni poow tego co dzi. Niby bdziesz mia w kieszeni tyle samo, ale kupisz za t kwot znacznie mniej ni teraz. Przeledmy to na przykadzie. Jeli masz 10 000 z i przez 10 lat bdziesz trzyma t kwot na lokacie lub koncie oszczdnociowym, to przy rednim oprocentowaniu 4,5 proc. po upywie dekady bdziesz mia 13 500 z. Ale te 13 500 z bdzie wwczas warte tyle, ile dzisiejsze 10 000 z. Bo w tym czasie ceny z powodu inflacji pjd w gr o 30-40 proc. Ale wyjdziesz na tym lepiej ni na trzymaniu 10 000 z pod poduszk. Cho nie bdziesz bogatszy, a tylko uchronisz realn warto swoich pienidzy przed spadkiem.
1. Konto oszczdnociowe. Ni pies, ni wydra...

Czym waciwie jest konto oszczdnociowe? Niby lokata, ale oprocentowana niej od zwykego depozytu. Niby konto z moliwoci wypacenia pienidzy w kadej chwili, a jednak dostp do gotwki bywa bardzo drogi.
Co da ci konto oszczdnociowe? Dodatkowe odsetki od biecych zaskrniakw.

Konto oszczdnociowe ma jedn niepodwaaln zalet. Jeli przelejesz na nie cz swojej comiesicznej wypaty, moesz liczy na dodatkowe odsetki kilka procent w skali roku. Niemao, biorc pod uwag, e zwyky ROR nie daje zazwyczaj ani grosza odsetek (cho zdarzaj si nieliczne chlubne wyjtki).
Darmowy dodatek do ROR-u. Zaoenie konta oszczdnociowego nic nie kosztuje,

jego prowadzenie te jest bezpatne. Skoro daj co za darmo, to czemu nie skorzysta? Waciwie jedynym momentem, w ktrym konto oszczdnociowe moe ci mocno uderzy po kieszeni, s zbyt czste wypaty gotwki. Jeli wypaty robisz wicej ni raz w miesicu, bdziesz paci prowizje. Ale jeli bdziesz korzysta z konta rozsdnie, bdzie darmowe.
Kiedy warto zaoy takie konto? Cho konta oszczdnociowe uchodz za bardzo
poyteczne, wikszo z nas doskonale si bez nich obywa. Pomyl o nim zwaszcza wtedy, gdy: Masz wysokie dochody, przekraczajce np. 5000 z Oprocentowanie pienidzy na koncie oszczdnociowym nie jest a tak wysokie, by majc 1000-2000 z miesicznej pensji, opacao ci si przelewa na nie np. poow pienidzy z ROR-u. Po pierwsze, mao kto moe sobie na to pozwoli (pienidze rozchodz si szybko i za chwil
i tak bd potrzebne). Po drugie za, z 1000 z przechowywanego przez p miesica na koncie oszczdnociowym wycigniesz w skali roku najwyej 30 z odsetek. Niby lepsze to ni nic, ale czy dla takiej sumy warto blokowa pienidze na koncie oszczdnociowym? Co innego, jeli masz na tyle wysokie dochody, e w skali miesica cz z nich czsto ley na koncie i nie pracuje. Jeli taka grka biecych pienidzy, ktrych nie wydajesz od razu, wynosi rednio 2000 z miesicznie, to z konta oszczdnociowego moesz ju uzyska 70-100 z dodatkowych odsetek. To te nie s wielkie sumy, ale dodatkowe pienidze przydadz si w kadym, nawet grubym, portfelu. A jeli masz budet domowy, w ktrym co miesic pojawia si 7000-10 000 z dochodw, konto oszczdnociowe staje si dla ciebie absolutnie niezbdne. Przelewajc na nie cz pienidzy (choby tylko na p miesica), moesz zyska kilkaset zotych w skali roku. Chcesz odkada systematycznie pienidze yjesz od pierwszego do pierwszego i trudno ci zdoby si na systematyczne odkadanie pienidzy, by za kilka miesicy kupi za nie wymarzone wakacje, komputer albo np. nowe elazko? Konto oszczdnociowe moe pomc ci w gromadzeniu oszczdnoci. Moe by twoj wirtualn wink skarbonk. Z ROR-u pienidze bd prdzej czy pniej znikay, bo zawsze pojawi si jaka pilna potrzeba. Ale jeli przelejesz 50 albo 100 z na konto oszczdnociowe, to ju tak atwo ich nie wydasz. W niektrych bankach jedna osoba moe zaoy kilka kont oszczdnociowych. To niezwykle poyteczna opcja. Moesz zaoy sobie np. jedno konto oszczdnociowe, na ktrym bdziesz zbiera pienidze na kolonie dla syna, oraz drugie, na ktrym bdziesz oszczdza np. na zakup nowych mebli. Chcesz zabezpieczy pienidze na ROR przed zodziejami Czy konto oszczdnociowe moe zwikszy bezpieczestwo twoich pienidzy? Jeli tak, w jaki sposb? Do takiego konta trudniej si dosta ni do zwykego ROR-u. Jeli trzymasz na koncie osobistym wiksz gotwk, to zgubienie karty do bankomatu niesie za sob ryzyko, e kto wyczyci twoje konto z pienidzy. Zamiast trzyma wiksze kwoty na koncie osobistym, warto je nawet nie dla odsetek, ale dla bezpieczestwa przetransferowa na konto oszczdnociowe. Z niego nie mona wypaci pienidzy kart ani przela ich na dowolne konto. Zwykle eby wyprowadzi z konta osobistego pienidze, trzeba je przela z powrotem na ROR. A to moesz zrobi tylko ty.
Nie ma ry bez kolcw. Przekonany? Czas na kolejny krok. Zanim wybierzesz konto
dla siebie, przeczytaj o puapkach, ktre mog si z nim wiza. Nie ma ry bez kolcw, zwaszcza w bankach. Dlatego nawet najlepsze konto oszczdnociowe warto przewietli, zanim z niego skorzystasz. Na co powiniene zwrci uwag? Wypacaj pienidze najwyej raz w miesicu Raz w miesicu moesz pienidze wybra bezpatnie. Natomiast za kolejne wypaty lub przelewy czsto ju musisz zapaci. I to sono. W niektrych bankach za kady dodatkowy przelew na rachunek w innym banku zapacisz nawet 10 z prowizji!
Jeli za ponadprogramowe wypaty i przelewy bank pobiera 10 z, a na koncie oprocentowanym na 5 proc. trzymasz np. 7000 z, wystarcz trzy takie operacje w miesicu, by zaprzepaci to, co zarobisz na odsetkach. Przy mniejszych kwotach zgromadzonych na koncie nawet jedna czy dwie dodatkowe wypaty w miesicu mog si po prostu nie opaca. Lepiej mie oba konta pod jednym dachem Znaczenie ma rwnie to, czy konto oszczdnociowe masz w swoim banku (tam gdzie ROR), czy u konkurencji. Jeli pienidze przelewasz na rachunek osobisty w tym samym banku, to jest zdecydowanie taniej, przewanie opata za ponadprogramowe przelewy (ponad limit bezpatnych przeleww w miesicu) jest nisza. Uwaaj na oprocentowanie Tak jak w przypadku zwykych lokat banki czsto uzaleniaj oprocentowanie pienidzy na koncie oszczdnociowym od zebranej przez klienta kwoty. Czsto na podawan w reklamach wysoko oprocentowania liczy mog tylko najbogatsi. Przy niskim saldzie rachunku w wielu bankach oprocentowanie okazuje si sporo nisze od maksymalnego. Sprawd, co si stanie, gdy przekroczysz prg Moe by dodatkowy haczyk bywa, e oprocentowanie ma charakter progresywny, przez co tylko nadwyka ponad dany prg bdzie wyej oprocentowana. Oznacza to, e jeli na koncie oszczdnociowym zgromadzisz np. 2500 z, to np. tylko 500 z bdzie oprocentowane wedug wyszej stawki, natomiast pozostae 2000 z wedug niszej.
2. Obalamy mity o lokatach: jak zarobi wicej?

Jaki czas temu wpada mi w oko reklama lokaty jednego z bankw. Z sypialni wychodzi zaspany Kowalski i ze zdumieniem widzi wielkie zamieszanie w swoim salonie. Panowie, przecie jest niedziela, sidma rano! skary si. Ale robotnicy nie przestaj robi zamieszania, ich szef za uwiadamia naszemu Kowalskiemu: Przecie woye pienidze na lokat pracujc!. I dodaje, e pienidze na tej lokacie pracuj w dzie i w nocy, a nawet w wita. Tylko czy musz pracowa tak gono? artuje wci zaspany Kowalski. Przytaczam t reklam, bo promuje ona bardzo dobre podejcie do oszczdzania. Wany jest kady grosz, a z pienidzy warto wyciska sidme poty. Jeli nie nauczymy si wyciska, ile si da, z maych pienidzy, tak samo lekcewace podejcie bdziemy mie do tych wikszych, ktre kiedy by moe wpadn nam do kieszeni. Wany jest kady grosz i o kady trzeba si troszczy tak, jakby by milionem zotych. Policzmy, co jest do zyskania: jeli masz 1000 z na lokacie oprocentowanej na 3,5 proc. w skali roku, to po tym okresie dostaniesz 28 z odsetek. Z lokaty oprocentowanej na 5,5 proc. dostaniesz po roku 44 z. Rnica niewielka raptem 16 z. Ale jeli masz do dyspozycji ju 5000 z, to z lepszej lokaty wycigniesz 80 z wicej. A jeli ulokujesz 10 000 z,
to rnica wyniesie 160 z. To ju s kwoty zauwaalne w kadym domowym budecie. Obalmy wic kilka mitw na temat lokat bankowych.
Niekoniecznie w swoim banku. Ponad poowa z nas trzyma oszczdnoci na lokatach

w tych samych bankach, w ktrych mamy konta osobiste. Niestety, akurat w tych bankach oprocentowanie czsto woa o pomst do nieba. Zamiast dwch procent w innym banku moesz wycign ze swojej lokaty nawet dwa-trzy razy tyle. Zaoenie lokaty w banku, w ktrym nie masz konta, te nie jest problemem. Musisz tylko podpisa umow i przela pienidze na wskazane konto (albo wpaci w kasie). Dostaniesz certyfikat potwierdzajcy zawarcie lokaty, a po wskazanym okresie do kapitau bank automatycznie dopisze odsetki (czasem te automatycznie przeduy lokat na kolejny okres, zakadajc, e jeste zadowolony z jej warunkw).
Niekoniecznie na rok. Czasy, kiedy lokat mona byo zaoy tylko na kwarta, p
roku i rok, dawno miny. Teraz bankowcy w miar swojego zapotrzebowania na gotwk przygotowuj najrniejsze promocje. Moesz ulokowa pienidze na cztery lub pi miesicy albo na ptora roku. Jeli bank proponuje godziwe oprocentowanie warto skorzysta z okazji, zamiast trzyma si kurczowo standardowej lokaty. Pamitaj tylko, e banki podaj oprocentowanie w skali roku np. czteromiesiczna lokata na 4,5 proc. da ci po tym okresie 1,5 proc. Niektre banki maj bardzo dobre lokaty na tydzie lub dwa, ktre mona te zaoy przez internet.
Niekoniecznie standardowa. Wiele bankw ma w ofercie tzw. lokaty progresywne.

Ich oprocentowanie jest tym wiksze, im duej trzymamy w banku pienidze. Np. przez pierwszych kilka miesicy 3-4 proc., a w ostatnim a 10 proc. Jeli nie wiesz, kiedy bdziesz potrzebowa pienidzy z powrotem, lokata progresywna jest bardzo dobrym rozwizaniem. Pamitaj tylko, eby spyta w banku o urednion prognoz rocznego oprocentowania.
Belk w oko, czyli podatek od lokaty. Wkadajc pienidze na jakkolwiek lokat, bierz pod uwag tzw. podatek Belki. Banki nie uwzgldniaj go w swoich reklamach, a przecie z kadej zotwki zysku fiskus zabiera a 19 gr. Jeli wic oprocentowanie twojej lokaty wynosi 6 proc., to zamiast 600 z dostaniesz do rki tylko 486 z, pozostae 114 z bank od razu przekae do urzdu skarbowego. Tak naprawd wic oprocentowanie przykadowej 6-proc. lokaty wynosi zaledwie niecae 4,9 proc.
3. Czy warto si przejmowa kapitalizacj odsetek?

Zakadajc lokat, warto zwrci uwag na to, jak czsto narose odsetki s dopisywane do kapitau. Czsta kapitalizacja odsetek oznacza, e oprocentowanie lokaty jest naliczane dla coraz wyszej kwoty (kapita bazowy powikszony o wczeniej narose odsetki). Wyobramy sobie trzyletni lokat na 6 proc., na ktr wpacamy 5000 z. Jeli odsetki s co roku dopisywane, to na koniec trzyletniego okresu bdzie to 955 z. Odsetki za dopisane jednorazowo po trzech latach bd nisze i wynios tylko 900 z. Dla uproszczenia rachunkw tym razem pominem podatek Belki. Majc do wyboru dwie lokaty o identycznym oprocentowaniu, zawsze wybieraj t, ktra wie si z czst kapitalizacj odsetek. Kapitalizacja ma te znaczenie w przypadku kont oszczdnociowych. Odsetki s tam bowiem naliczane co kwarta, co miesic lub nawet codziennie.
Magia lokat jednodniowych. Lokaty z jednodniow kapitalizacj odsetek (podobnie jak niektre konta oszczdnociowe) pozwalaj unikn pacenia podatku od oszczdnoci, czyli podatku Belki. Dziki temu, e bank wypaca odsetki codziennie, owe odsetki s bardzo mae. A ustawa podatkowa mwi, e najmniejsza kwota, ktr mona pobra w ramach podatku Belki, to 1 z (naleny podatek zaokrgla si zgodnie z zasadami matematycznymi, np. jeli bank naliczy 75 gr, to odprowadza do urzdu skarbowego ca zotwk). Jeli od jakiej lokaty podatek miaby by mniejszy ni 1 z w ogle nie jest pobierany. O ile wic zdeponujesz na jednodniowej lokacie na tyle niedue pienidze, by dzienne odsetki nie przekroczyy 2,49 z (19 proc. podatku od 2,49 z to minimalnie mniej ni 50 gr), cay ten zysk wolny jest od opodatkowania. Ile trzeba woy na lokat, eby zaapa si na odsetki bez podatku? To zaley od oprocentowania zwykle ten prg to kilkanacie tysicy zotych.
4. Polisolokaty, czyli liczy si opakowanie

Polisolokata (niektrzy nazywaj te produkty polisami lokacyjnymi) to nic innego jak polisa na ycie, w ktrej ramach towarzystwo ubezpieczeniowe zobowizuje si wypaci po okrelonym czasie, np. po roku, wiadczenie w wysokoci wpaconej kwoty powikszonej np. o 5,5 proc. odsetek. Od tej wypaty nie ma adnego podatku, co oznacza, e zwyka bankowa lokata np. na 6 proc. w ostatecznym rachunku przyniesie ci mniejszy zysk ni oprocentowana np. na 5 proc. polisa antypodatkowa. Niestety, oprocentowanie polisolokat antypodatkowych jest zwykle nisze od oprocentowania zwykych lokat (bo instytucje finansowe z owej 19-proc. rnicy chc jeszcze uszczkn co dla siebie). Wad polisolokat jest nieco niszy poziom gwarancji pastwowych. Jeeli przy zwykych lokatach rzd i Bankowy Fundusz Gwarancyjny zapewniaj (w przypadku kopotw finan-
sowych banku) zwrot wszystkich pienidzy, to w przypadku polisolokat odpowiednik BFG Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny oferuje gwarancj tylko poowy powierzonych firmie ubezpieczeniowej rodkw.
5. Fundusz pieniny, czyli znajd lokat za ciebie

S dwie podstawowe rnice, ktre sprawiaj, e inwestowanie pienidzy w funduszu nie jest tym samym co ich wpacanie do banku. To oczywicie nie znaczy, e fundusz jest lepszy lub gorszy od banku. Zgodnie z zasad rozproszenia ryzyka warto trzyma pienidze i w banku, i w funduszu. O jakie rnice chodzi?
Bank gwarantuje okrelony zysk, a fundusz nie. Wkadajc pienidze na lokat

lub na konto oszczdnociowe, zawsze wiesz, ile dostaniesz odsetek. No, prawie zawsze, bo cz lokat ma zmienne oprocentowanie i bank moe je w kadej chwili podwyszy lub obniy. Fundusz jedynie obiecuje, e postara si wycisn z pienidzy sidme poty, ale konkretnego wyniku nie zagwarantuje. Zwykle celem funduszy pieninych jest pobicie rentownoci lokat. Czasem im si to udaje, a czasem nie.
Z funduszu moesz wycofa si w kadej chwili, bez opat. Pienidze w funduszu s zawsze do twojej dyspozycji. Na lokacie nie zawsze. Niektre banki pozwol si wycofa przed upywem terminu lokaty tylko wtedy, gdy klient odda im cz odsetek. Fundusz pieniny nie nalicza adnych opat przy wypacie pienidzy i moesz je wycofywa bez adnych ogranicze.
Jak inwestuje fundusz pieniny? Pienidze inwestorw, ktre trafi do funduszu

pieninego, s inwestowane w taki sposb, eby przynosiy pewny, moliwie jak najbezpieczniejszy zysk. Fundusz za oszczdnoci klientw kupuje przede wszystkim tzw. bony skarbowe, czyli krtkoterminowe poyczki, ktre zaciga rzd. Ministerstwo Finansw, by sfinansowa biece wydatki budetu pastwa, sprzedaje inwestorom, m.in. wanie funduszom, takie bony skarbowe i po kilkunastu, a najdalej kilkudziesiciu tygodniach wypaca zysk z odsetkami. Poza tym fundusze pienine deponuj te pienidze klientw w banku. Poniewa przychodz z workiem pienidzy, mog liczy na lepsze oprocentowanie, ni dostaby na takiej samej lokacie klient indywidualny.
Ile mona zarobi? To oczywicie zaley od sprawnoci menederw, ktrzy zarzdzaj funduszem. Niektrzy z nich potrafi w gszczu bonw skarbowych i lokat znale te najlepsze, a inni maj z tym problem. Ze wzgldu na spore rnice w rentownoci poszczeglnych funduszy warto podzieli swoje pienidze midzy co najmniej dwch powiernikw, by nie stawia wszystkiego na jedn kart.
Jak dziel si fundusze pienine? Fundusze pienine nie s jednakowe. Najbezpieczniejsza grupa to fundusze rynku pieninego, ktre inwestuj wycznie w papiery wartociowe emitowane przez polski rzd. Nie zainwestuj w lokat bankow prywatnego banku, bo z zaoenia robi interesy wycznie z rzdem. S te fundusze gotwkowe, ktrych cech jest to, e staraj si wrd krtkoterminowych obligacji znale takie, ktre mog da wyszy zysk ni te rzdowe. Jedne fundusze gotwkowe niewielk cz pienidzy ulokuj w krtkoterminowe tzw. kwity dune prywatnych firm, oprocentowane rzecz jasna lepiej ni bony skarbowe. Inne fundusze kupi za cz pienidzy np. bony skarbowe emitowane przez rzd wgierski, czeski czy np. bony dune sprzedawane przez jakie miasto lub gmin. Daje to szans na wyszy zysk, ale wie si te z pewnym ryzykiem, jeli ktry z kontrahentw funduszu miaby kopoty finansowe i nie odda poyczonych pienidzy z odsetkami.
CZ II: Obligacje, czyli poycz pienidze rzdowi

Czy w interesach moe by pewniejszy partner ni rzd? Wielu z nas uwaa, e nie, i swoje oszczdnoci lokuje w emitowanych przez Ministerstwo Finansw obligacjach. Zysk moe nie rzuca na kolana, ale za to jest pewny, co najmniej jak w banku. Obligacje na rynkach finansowych ju dawno ochrzczono mianem bezpiecznej przystani, bo inwestorzy zwracaj si ku nim w momentach, kiedy w gospodarce dzieje si co niepokojcego, np. ronie inflacja albo na giedach spadaj indeksy. Kupujc obligacje, de facto poyczasz pienidze ich emitentowi. A ten gwarantuje ci, e odda pienidze z procentem po umwionym czasie. Obligacje polskiego rzdu (kada o wartoci 100 z) moesz naby w oddziaach banku PKO BP lub rejestrujc si na stronie internetowej www.obligacjeskarbowe.pl. Zakup obligacji przez internet jest bardzo prosty. Uwierz, sprawdziem to na wasnej skrze!
1. Jakie obligacje masz do wyboru?

Dwuletnie (maj symbol DOS). Od lat najpopularniejsze obligacje oszczdnociowe. Inwestorzy rozstaj si z pienidzmi na krtko i z gry wiedz, jak dostan wypat po dwch latach. Odsetki po pierwszym roku s kapitalizowane, czyli procent w drugim roku jest naliczany od nominau (100 z) powikszonego o ju zgromadzone odsetki. Trzyletnie (TZ). Trzylatki maj zupenie inny sposb obliczania oprocentowania ni dwulatki. Przede wszystkim procent jest zmienny, aktualizowany co sze miesicy. Zatem nabywca wie tylko, ile dostanie za pierwsze p roku. W kolejnych procznych okresach odsetkowych wszystko zaley od zmiany ceny pienidza na rynku midzybankowym, czyli
wskanika WIBOR6M po tyle banki komercyjne poyczaj sobie pienidze na rynku midzybankowym na sze miesicy. Czteroletnie (COI). Oprocentowanie czterolatek skada si z dwch elementw inflacji w danym roku i mary. W praktyce wysoko mary jest realnym zyskiem inwestora, bo inflacja mwi, o ile spada warto pienidza. Te obligacje mog rwnie uchodzi za rentierskie, bo odsetki s wypacane co roku. Dziesicioletnie EDO. Najduej yjce papiery skarbowe dla indywidualnych nabywcw. Odsetki s naliczane co roku, ale s wypacane dopiero po 10 latach. Dziesiciolatki zostay wypuszczone przede wszystkim z myl o przyszych emerytach, ktrzy chc samodzielnie odoy sobie troch kapitau.
2. Licz na realny zysk

Podstawowym celem obligacji jest ochrona zainwestowanego kapitau przed inflacj, czyli spadkiem wartoci pienidza w czasie. Ale marny byby to interes, gdyby cho troch nie zarobi ponad inflacj. Tak naprawd liczy si realny zysk, czyli to, co pozostaje po odjciu inflacji. Jeli obligacje w skali roku daj 4 proc., a inflacja wyniesie 2,5 proc., realny zysk to jedynie 1,5 proc. Kupujc obligacje, nie zawsze bdziesz wiedzie, ile realnie zarobisz. Maj one stay lub zmienny procent. Wrd oferowanych obecnie obligacji detalicznych stae s tylko papiery dwuletnie o symbolu DOS. Kupujc je, zakadasz si o inflacj w cigu najbliszych dwch lat. Jeli pjdzie ona w gr i przekroczy procent, jaki dostajesz, to zapominasz o realnym zysku i liczysz straty. I odwrotnie spadek inflacji zwikszy realny zarobek. Zupenie inaczej wyglda sytuacja przy zmiennym procencie. Najczciej (obligacje czteroletnie o symbolu COI i dziesicioletnie EDO) oprocentowanie jest zbudowane z dwch elementw inflacji oraz mary.
3. Rolowanie, czyli nagroda dla wytrwaych

Jeli ju posiadasz obligacje, ktrym koczy si ywot, to masz dwie moliwoci. Albo resort finansw odkupi je i zainkasujesz gotwk, albo moesz dalej oszczdza. W tym drugim wypadku pamitaj koniecznie, aby zamieni (w jzyku finansistw zrolowa) stare papiery na nowe, bo to si bardziej opaca ni otrzymanie gotwki i ponowny zakup. Koniecznie pamitaj o terminie, w jakim naley zoy polecenie zamiany. Poyczajc pastwu pienidze w obligacjach skarbowych, decydujesz si na rozstanie z oszczdnociami na adnych par lat od minimum dwch (DOS) do maksimum dziesiciu (EDO). A jeli potrzebujesz tych pienidzy wczeniej? Majc na koncie obligacje trzyletnie o symbolu TZ, moesz je po prostu sprzeda na giedzie, skadajc zlecenie w biurze maklerskim i pacc prowizj wedug taryfy maklerw. Z pozostaymi obligacjami detalicznymi nie jest tak atwo, bo nie handluje si nimi na giedzie. Ale i z nich mona wyj przed
terminem wykupu. Resort finansw potrca jednak przy wypacie prowizj, co obnia dochodowo. Mona to porwna do rodzaju kary za zerwanie umowy.
4. Sam skadaj na emerytur

Firmy ubezpieczeniowe i fundusze inwestycyjne kusz ofertami oszczdzania na przysz emerytur, bo wiadomo ju, e ze skadek zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych trudno bdzie godnie wyy na stare lata. Kapita na staro mona te odoy na wasn rk, wybierajc specjalnie w tym celu wypuszczone obligacje dziesicioletnie EDO. Zalet takiej prywatnej emerytury budowanej z obligacji jest to, e nie ponosisz dodatkowych opat, jakich ycz sobie instytucje za zarzdzanie twoimi emerytalnymi pienidzmi. Taka decyzja nie wymaga systematycznoci, bo mona kupi np. 12 obligacji EDO raz w roku zamiast po jednej co miesic. A jeli zabraknie ci wolnej gotwki, to po prostu zrobisz sobie przerw w inwestowaniu.
5. A moe poprosi o pomoc fundusz?

Zamiast inwestowa bezporednio w obligacje skarbowe, moesz te powierzy pienidze funduszowi inwestycyjnemu, ktry kupi ci nie tylko obligacje rzdowe, ale te te emitowane przez firmy. Poza tym fundusze nie ograniczaj si tylko do kilku rodzajw obligacji dostpnych dla kadego. Mog te kupowa przeznaczone tylko dla duych graczy tzw. obligacje hurtowe. A co waniejsze negocjowa ceny zakupu papierw. Dlatego zakup udziaw takiego funduszu moe by dobr alternatyw dla samodzielnego inwestowania w obligacje detaliczne. Fundusze, ktre inwestuj w rne obligacje, nie tylko rzdowe, ale i korporacyjne (czyli wanie te emitowane przez firmy), cechuj si oczywicie wyszym ryzykiem zawsze moe si przecie zdarzy, e ktry z emitentw zbankrutuje i nie tylko nie wypaci odsetek, ale nawet nie odda zainwestowanych pienidzy ale te obiecuj wysze zyski. Oczywicie obligacje takich firm jak Coca-Cola czy McDonalds s czasem mniej ryzykowne ni papiery emitowane przez niejeden rzd. S te fundusze, ktre co prawda inwestuj tylko w pewne obligacje rzdowe, ale... nie tylko z jednego kraju. Taki fundusz, jeli nastawia si na kupowanie obligacji z rnych krajw, woy do portfela troch tych, ktre emituje rzd wgierski, troch tych z Czech lub ze Sowacji, nie pogardzi obligacjami z Rumunii albo Bugarii. Oczywicie to te nie jest cakiem pewna inwestycja pastwa take czasem maj kopoty ze zdobyciem pienidzy na wykupienie obligacji i zapacenie odsetek. Ale pamitajmy, e fundusz obligacji czy to inwestujcy tylko w polskie, rzdowe papiery dune, czy te lokujcy za granic lub szukajcy obligacji korporacyjnych zwykle ma w portfelu kilkadziesit rnych serii obligacji. Nigdy wic, nawet w przypadku niewypacalnoci jednego z emitentw, nie straci wszystkich pienidzy. Jednak zanim kupisz
fundusz obligacji, zawsze dowiedz si, do ktrej kategorii mona go zaliczy. Oczywicie najbardziej przewidywalne zyski da fundusz, ktry lokuje wycznie w polskich obligacjach rzdowych. Najbardziej nieprzewidywalny, ale i potencjalnie najbardziej zyskowny, jest fundusz, ktry inwestuje w obligacje korporacyjne.
6. Od czego zaley zysk funduszu obligacji?

Ostateczny wynik funduszu nie zaley tylko od wysokoci oprocentowania obligacji, ale przede wszystkim od umiejtnoci zarzdzajcego nim. Dlatego wyniki funduszy obligacji s czsto do mocno zrnicowane. Fundusze obligacji dobrze zarabiaj dla swoich klientw przede wszystkim w okresie spadku stp procentowych. Dlaczego? Ot du cz ich portfela stanowi zawsze dugoterminowe obligacje, np. dziesicioletnie. Czsto z zagwarantowanym a do wykupu staym oprocentowaniem. Gdy stopy procentowe w kraju s wysokie, fundusze napeniaj portfele dobrze oprocentowanymi obligacjami. Za rok, dwa, kiedy oprocentowanie lokat i obligacji detalicznych spadnie, fundusze obligacji nadal odcinaj kupony od poprzednich inwestycji. Podstawow wad funduszy obligacji jest to, e o ile kupujc samodzielnie papiery, klient czsto wie, ile zarobi, o tyle kupujc fundusz, takiej pewnoci nigdy nie bdzie mie. Wszystko zaley od tego, jakie obligacje ma w swoim portfelu fundusz. Jeli kupi kiedy nisko oprocentowane obligacje, to nawet przy wysokich stopach procentowych nie zagwarantuje wysokiego zysku, co bywa nieprzyjemnym zaskoczeniem dla inwestorw liczcych na bezpieczny zysk. Specjalici zalecaj, aby zainteresowa si funduszami obligacyjnymi dopiero w momencie, gdy cykl podwyek stp si zakoczy. Ze wzgldu na niepewno dotyczc wysokoci zysku fundusz obligacji moe by dobrym pomysem na ulokowanie pienidzy na kilka lat. Raczej nie polecam takiego funduszu w przypadku krtszych, kilkumiesicznych inwestycji.
Rozdzia VIII
Gdybym by bogaty, czyli jak si zabra do inwestowania
64 Gdybym by bogaty, czyli jak si zabra do inwestowania
CZ I: Sposoby na inwestowanie oszczdnoci

Dugoterminowe oszczdzanie to adna sztuka. Po prostu odkadasz pienidze wtedy, kiedy twoje zarobki na to pozwalaj, by mc czerpa z tych zapasw, gdy biecy dopyw gotwki jest mniejszy. Odkadajc tylko po 250 z miesicznie, przez 40 lat moesz zebra blisko milion zotych! Pewnie rzadko mylisz o tym, czy bdziesz mia z czego y za par dekad. Ale nawet jeli lubisz cieszy si chwil, to przynajmniej od czasu do czasu zrb sobie mae finansowe podsumowanie. Sprbuj oszacowa, ile pienidzy udao ci si zgromadzi do tej pory. Bo zdolno do oszczdzania to gwny wyznacznik finansowego bezpieczestwa. Teraz i w przyszoci. Co przez to rozumiem? Po prostu powiniene umie odkada pienidze w tustych latach i miesicach, po to by w tych chudych nie zosta bez grosza. Inaczej bdziesz co jaki czas wpada w dugi, z ktrych trudno ci bdzie wyj.
1. Oszczdzaj na podr dookoa wiata...

Jeli dotychczas przez lata pracy nie udao ci si zgromadzi adnego kapitau, to najwyszy czas to zmieni. Nie masz pienidzy, by oszczdza? Mylisz si! Rzu palenie albo inn sabostk i poczekaj cierpliwie 25 lat, a zobaczysz, jak wielk gr grosza uzbierasz. Wszystko przez procent skadany, ktry Albert Einstein nazwa najwikszym matematycznym odkryciem w historii i najpotniejsz si we wszechwiecie. Jak to dziaa? Zamy, e palisz paczk dziennie (to ok. 9 z). Miesicznie wypalasz jakie 250 z. Wystarczy odkada te pienidze przez 25 lat, by na koniec mie za co kupi drogie auto lub zwiedzi cay wiat. Jeli bdziesz wpaca 250 z miesicznie na lokat dajc zysk rzdu 5 proc. rocznie, po 25 latach uzbiera ci si prawie 130 000 z! Nie palisz? To moe objadasz si sodyczami, jedzeniem z fast foodw? Jeste za stary, by tyle czeka? Na oszczdzanie nigdy nie jest za pno. Nawet pozornie drobne oszczdnoci po latach mog przerodzi si w prawdziw fortun dziki procentowi skadanemu. Warunki s dwa trzeba oszczdza dugo i systematycznie, a na dodatek nie wolno tkn zyskw, jakie bd przynosi odkadane pienidze.
2. ...a moe i na dobr emerytur?

Wszystko zaley od tego, jak duy zysk wypracuj dla ciebie inwestowane pienidze. W optymistycznym scenariuszu, gdyby odkada po 250 z miesicznie przez np. 30 lat, ze rednim rocznym zyskiem 8 proc. (czyli wyszym ni wspomniane wyej 5 proc. na lokacie), na koniec odebraby a 354 000 z. Oszczdzajc przez 40 lat, uzbierasz ju... 810 000 z! Wystarczy na samochd, na podr dookoa wiata i jeszcze na dodatkow emerytur.
Ta dodatkowa emerytura to waciwy trop, bo musisz wiedzie, e to, co dostaniesz z ZUS-u i otwartego funduszu emerytalnego (OFE), nie bdzie pozwalao na dostatnie ycie. Eksperci szacuj, e z ZUS-owskiej emerytury moesz dosta gra 50-60 proc. tego, co dzi zarabiasz. A jeli twj pracodawca wypaca ci cz pensji na czarno albo masz dziaalno gospodarcz i opacasz niskie skadki na ZUS pewnie dostaniesz od pastwa jeszcze mniej. Dlatego dobrze byoby zgromadzi kapita, ktry wystarczy na to, na co nie wystarczy emerytura. Skorzystaj z najprostszych pomysw. Nawet jeli zaoysz lokat w banku albo zwyke konto oszczdnociowe, na ktre bdziesz wpaca zaskrniaki, to ju dobrze. Kady dzie si liczy. Zacznij, a po pewnym czasie zobaczysz, e twoje oszczdnoci rosn niczym niegowa kula. Odsetki doliczone do zgromadzonego kapitau zaczn przynosi kolejne odsetki, kapita bdzie rs coraz szybciej i szybciej. Dlatego zacznij od dzi.
Z analizy firmy doradczej Dalbar, ktra policzya, ile wynosiy zyski z inwestycji w akcje i obligacje na przestrzeni ostatnich 20 lat, wynika, e rednia roczna stopa zysku amerykaskiego indeksu akcji S&P 500 wyniosa w latach 1988-2008 dokadnie 8,35 proc. rocznie. A jak to wyglda w Polsce? Serwis Opiekun Inwestora obliczy niedawno, e w ostatnich dziesiciu latach redni wynik inwestycji w fundusz inwestujcy w obligacje wynis 7,3 proc., ci za, ktrzy wybrali fundusze akcji, rednio osignli 8 proc. zysku rocznie. W wieloletniej perspektywie, z uwzgldnieniem procentu skadanego, kady punkt procentowy przekada si na niemae rnice w finalnej wartoci uzbieranego kapitau. Przykadowo inwestujc dzi 100 000 z na 20 lat przy stopie zwrotu 4 proc. rocznie, na koniec odbierzemy 219 000 z, a przy stopie 8 proc. bdzie to ju 466 000 z! Nawet midzy 7 a 8 proc. zysku rnica siga 80 000 z, a wic prawie caej pocztkowej sumy!
3. Wybierz IKE jako opakowanie

Rne sposoby dugoterminowego odkadania pienidzy na lokatach, w obligacjach, w funduszach maj wsplny mianownik. To indywidualne konto emerytalne. Jego podstawow zalet jest to, e do pewnego limitu wpat w ostatnich latach byo to niecae 10 000 z rocznie pienidze gromadzone na takim koncie s zwolnione z podatku Belki, czyli z podatku od zyskw z oszczdnoci, ktry pac wszyscy posiadacze lokat, funduszy, obligacji itp. Jest tylko jeden warunek pienidzy z IKE nie moesz wypaci przed osigniciem wieku emerytalnego. Inaczej zapacisz od zyskw peny podatek. Jeli wic zakadasz, e bdziesz gromadzi pienidze a do emerytury, a jednoczenie wiesz ju, w co chciaby zainwestowa, poszukaj takiej inwestycji, ktra daje opakowanie zwolnione z podatku Belki. Takie opakowanie to wanie IKE.
4. Sprawd, czy nadajesz si do inwestowania

Sprawdmy, czy wystawienie nosa z banku moe ci si opaci i dlaczego. Bo powiedzmy sobie szczerze s i tacy oszczdzajcy, ktrzy powinni ograniczy si do bankowych lokat i obligacji, a bardziej zaawansowane formy inwestowania nie powinny ich zbytnio interesowa. To, czy powiniene lokowa cz pienidzy poza bankiem, zaley od kilku przesanek zwizanych z twoim wiekiem, sytuacj rodzinn i finansow oraz planami na przyszo. Brzmi to jak pocztek jakiego nudnego (bo zbyt mdrego) wykadu, ale tak naprawd jest bardzo proste. Ot w oszczdzaniu pienidzy powiniene podj mniejsze lub wiksze ryzyko i zabra cz pienidzy z banku wtedy, gdy speniasz co najmniej jeden z poniszych warunkw:
Masz cel, na ktry dugoterminowo chcesz oszczdza. Wikszo z nas yje

z dnia na dzie, a szczytem planowania finansowego jest ch remontu mieszkania w przyszym roku bd wymiany samochodu za dwa lata. Ale by moe twj horyzont planowania potrzeb finansowych siga dalej: chciaby za 10 lat odby podr dookoa wiata albo za 15 lat kupi dom. Oszczdzanie pienidzy w banku nie powinno by w takiej sytuacji szczytem twoich marze.
Masz przynajmniej 15-20 tys. z zaskrniakw. Co prawda w funduszach oraz w polisach inwestycyjnych mona gromadzi pienidze ju od 100-200 z, ale w gruncie rzeczy dla osb majcych kilka tysicy zotych wolnych rodkw zwracanie si ku bardziej zaawansowanym inwestycjom ni lokaty bankowe lub obligacje moe by niepotrzebn komplikacj. Podstawowa zasada rnicowania portfela inwestycji mwi, e nie wkada si wszystkich jajek do jednego koszyka. Dzielenie niewielkich kwot na kilka rnych inwestycji kosztuje czas i moe oznacza konieczno pacenia wyszych prowizji bd nisze odsetki (banki czsto uzaleniaj oprocentowanie oszczdnoci od wartoci woonych tam pienidzy). Ale jeli twoje zaskrniaki przekraczaj 15-20 tys. z, moesz ju pomyle o ich korzystnym zainwestowaniu.
Masz wieloletni kredyt hipoteczny. Kady, kto jest mocno zaduony, potrzebuje
jak tlenu poduszki finansowej. Celem dla takiej osoby powinno by posiadanie takich oszczdnoci, by w razie potrzeby mona byo spaci nimi reszt kredytu. W jeszcze wikszym stopniu ta zasada dotyczy ci, jeli masz kredyt walutowy (np. we frankach szwajcarskich). Niestabilno rat i ryzyko kursu walutowego sprawiaj, e poduszka finansowa jest ci szczeglnie potrzebna. A dobrej poduszki finansowej nie zbudujesz, trzymajc pienidze tylko w banku.
Masz dzieci, ktrym chciaby zapewni dobry start w doroso. Jeli jeste szczliwym tat lub mam, to nie musisz wyznacza sobie adnego dugoterminowego celu, by systematycznie odkada pienidze i budowa profesjonalny portfel inwestycji. Ten
cel pojawi si na horyzoncie sam, kiedy pociecha (lub pociechy) doronie i bdzie potrzebowaa pienidzy na wkad wasny do mieszkania, zagraniczne studia bd rozkrcenie wasnej firmy. Pomyl o tym ju dzi i gromad pienidze, ktre pomog ci w przyszoci sfinansowa marzenia dziecka.
Jeste drobnym przedsibiorc. Masz jednoosobow firm? Nawet jeli nie mylisz
o emeryturze, to prdzej czy pniej dotrze do ciebie wiadomo, e dostaniesz z ZUS marne grosze i jeli sam nie zadbasz o dostatni jesie ycia bdziesz biedowa. Odkadanie 100, 200 albo 500 z miesicznie z myl o przyszej emeryturze jest dla ciebie koniecznoci. Tym wiksz, im mniej lat zostao ci do emerytury.
A moe... To tylko najbardziej oczywiste przesanki. Aktywnie spdzasz czas, jedzisz na

wakacje za granic, interesujesz si wiatow gospodark i czasem zastanawiasz si, dokd zmierza euro i Unia Europejska? Nie ma adnego powodu, by lokujc swoje oszczdnoci, zamyka si w polskim grajdoku. A trzymajc pienidze w banku, tak wanie postpujesz. Mark Mobius, zarzdzajcy znanymi na caym wiecie funduszami inwestycyjnymi Franklin Templeton, powiedzia niedawno, e warto polskiego rynku akcji i obligacji stanowi tylko 1 proc. wartoci rynku wiatowego. Mobius daje tym samym do zrozumienia, e ci Polacy, ktrzy maj na tyle duy kapita, by jego cz zainwestowa za granic, ale z tego nie korzystaj, trac 99 proc. szans na zarobek.
5. Najprostszy plan inwestowania

Wci nie wiesz, jak zacz? Wykorzystaj mj patent: za w banku konto oszczdnociowe i wpacaj na nie zaskrniaki. Po 50, 100 lub 200 z miesicznie. Takie konto nie przyniesie moe kokosw, ale ma niepodwaaln zalet: moesz na nie wpaca nawet mae kwoty, w dowolnym momencie. I w razie potrzeby wypaci bez utraty odsetek. Prdzej czy pniej na twoim koncie zbierze si wiksza suma. To waciwy moment na zrobienie kolejnego kroku: jeli uzbierae np. 10 000 z, poow tej kwoty przenie na lokat bankow. Pienidze zaczn pracowa szybciej, bo lokaty s zwykle oprocentowane lepiej. T operacj powtarzaj za kadym razem, kiedy kwota odoona na koncie oszczdnociowym przekroczy prg 10 000 z (albo inn ustalon przez ciebie warto). Masz ju kilka lokat? Czas wic rozbudowa plan oszczdzania o fundusze inwestycyjne. W dugim terminie fundusze inwestujce w akcje giedowych spek przynosz wysze zyski ni lokaty bankowe. Przejrzyj gazety i portale internetowe, wytypuj dwa fundusze akcji, ktre dobrze sobie radz w krtkim i dugim terminie. Najlepiej, gdyby jeden z tych funduszy inwestowa w akcje w Polsce, a drugi za granic, np. w Azji. Sprawd, w ktrym banku moesz zaoy konta do wybranych funduszy, i zarejestruj si jako ich klient. Kiedy na koncie uzbiera si np. kolejne 10 000 z, ju nie przerzucaj ich na lokaty, ale zacznij kupowa jednostki uczestnictwa wybranych funduszy. Podziel pienidze na cztery
czci i wpacaj co miesic unikniesz wejcia do funduszy z ca gotwk w zym momencie. Do funduszy przerzucaj pienidze z konta oszczdnociowego tak dugo, a bdziesz w nich mia 30-40 proc. wszystkich oszczdnoci. W nastpnych latach, dopacajc kolejne oszczdnoci, staraj si utrzymywa proporcje na podobnym poziomie. Chodzi o to, by zawsze stawia na dwa konie cz pienidzy trzyma w funduszach, wikszo na bezpiecznych lokatach. Wicej o inwestowaniu w fundusze pisz w dalszej czci tego rozdziau. Oprcz lokat i funduszy moesz wczy do swojego planu oszczdzania take obligacje. Rzd przygotowa dla ciebie specjalne, dziesicioletnie obligacje emerytalne. Moesz je kupowa w banku PKO BP. Wicej na temat obligacji przeczytasz w poprzednim rozdziale niniejszej ksiki.
CZ II: Fundusze inwestycyjne dla opornych

Wikszo z nas yje w przekonaniu, e inwestowanie jest jak wiedz tajemn dostpn dla nielicznych, ktrej lepiej nie dotyka, eby si nie sparzy. Nic bardziej mylnego eby inwestowa wasne pienidze, nie trzeba czyta ksiek synnych inwestorw, nie trzeba codziennie ledzi notowa giedowych, nie trzeba nawet odrnia hossy od bessy. Jeli postanowie wybra systematyczne oszczdzanie w funduszach inwestycyjnych, to zapewne trapi ci milion wtpliwoci. Nie wiesz, jak si zabra za otwieranie rejestru w funduszu, ktry fundusz wybra, czy zdecydowa si na program oszczdnociowy, czy te wpaca pienidze systematycznie. To dobry moment, by zmierzy si z tymi obawami.
1. ABC funduszy
Co to jest fundusz inwestycyjny? Fundusz to worek pienidzy, ktrym opiekuj
si specjalici od ich pomnaania. Kady z nas w kadej chwili moe dorzuci do tego worka swoj cz. W zamian dostaje co w rodzaju cegieki potwierdzajcej udzia w funduszu. Z t cegiek moesz w kadej chwili przyj do funduszu i poprosi o zwrot wpaconych pienidzy. Dopki tego nie zrobisz, wynajci przez fundusz eksperci bd robili wszystko, by powierzony im worek pienidzy rs szybciej ni wkady na lokatach bankowych, a cegieki byy coraz wicej warte.
Dlaczego mona zarobi wicej ni w banku? Wkadajc pienidze do banku, godzisz si na okrelone odsetki. Z reguy s one niewysokie, ale wiesz z gry, ile zarobisz. Bank te nie dopaca do interesu. Zarabia na obracaniu twoimi pienidzmi i nie dzieli si
z tob tym, co zarobi ponad oprocentowanie lokaty. To czysty zysk banku. W funduszu jest inaczej. Wkadajc do niego pienidze, nigdy nie wiesz, ile zarobisz. Ale za to masz gwarancj, e fundusz odda ci prawie cay zysk, ktry wypracuje, obracajc twoimi pienidzmi. Pobierze tylko niewielk prowizj.
Czy trzeba mie duo pienidzy? Nie. Fundusze wietnie nadaj si do systematycznego odkadania pienidzy, zwaszcza jeli nie moesz sobie pozwoli na jednorazowe odoenie np. 1000 z. Fundusz przyjmie ci z otwartymi ramionami, nawet jeli moesz odoy tylko 100 z co miesic. Bank przy tak maych kwotach moe odesa ci z kwitkiem albo zaoferowa najniej oprocentowan lokat.
Czy pienidze w funduszu s bezpieczne? Fundusze nie gwarantuj osignicia

okrelonego zysku. Kady fundusz ma swoj polityk inwestycyjn. Jedne fundusze lokuj pienidze klientw tylko w bezpiecznych bonach skarbowych i obligacjach, inne na warszawskiej giedzie. Jeli wybierzesz bezpieczny fundusz, moesz liczy tylko na niewiele wikszy zysk ni na lokacie. Ale za to jest on niemal pewny. Jeli umiecisz pienidze w ryzykownym funduszu moesz zarobi nawet dziesi razy tyle co na lokacie. Ale wysze jest te ryzyko, e stracisz cz pienidzy.
Czym rni si od siebie fundusze? Fundusze inwestujce tylko w akcje rni si

od siebie przede wszystkim skutecznoci inwestowania naszych pienidzy. Jeden fundusz ma lepszego zarzdzajcego, drugi gorszego. Jeden myli si czciej, drugi rzadziej. Oczywicie nikt nie jest zawsze na szczycie i nawet najlepszemu funduszowi czasem zdarzaj si potknicia, ale rzecz w tym, by wybra fundusz, ktry w dugim terminie najczciej jest w czowkach rankingw.
Czy fundusz jest tak samo wiarygodny jak bank? Tak, bo w przypadku bankructwa TFI prowadzcego fundusz (notabene w Polsce nie byo jeszcze adnego takiego przypadku) pienidze klientw nie s zaliczane do tzw. masy upadociowej. Czyli nawet gdyby TFI zbankrutowao, nikt nie moe straci powierzonych funduszowi pienidzy.
Na jak dugo trzeba woy pienidze do funduszu, eby si to opacio?

W przypadku najbezpieczniejszych funduszy nie ma adnych ogranicze mona woy do nich pienidze nawet na kilka miesicy. W przypadku funduszy agresywnych (np. zrwnowaonych czy akcyjnych) bezpieczniej jest inwestowa przez kilka lat. Oczywicie aden fundusz nie zabroni wypaty pienidzy ju po kilku miesicach, ale ronie wwczas ryzyko, e zrobimy to w zym momencie.
Lepiej woy do funduszu raz a duo czy dopaca co miesic po trochu?

W przypadku bezpiecznych funduszy nie ma to znaczenia. W przypadku tych agresyw-
nych bezpieczniej jest dopaca po trochu, by unikn zakupu jednostek uczestnictwa w niekorzystnym momencie. Moe si zdarzy, e fundusz pobiera wysze prowizje od maych wpat. Wwczas warto wpisa si do tzw. planu systematycznego oszczdzania. W zamian za zobowizanie do systematycznych wpat bdziesz paci nisze prowizje.
A moe fundusz z lokat? Niektre banki zachcaj do czenia inwestycji w fundusz

z atrakcyjn lokat bankow. Np. inwestujesz poow pienidzy w fundusz, a poow w wysoko oprocentowan lokat. Warunek: musisz zwiza si z danym funduszem na co najmniej rok. Nie masz te duego wyboru funduszy musisz wzi to, co oferuje ci dana grupa finansowa. Nie polecam ofert wizanych. Lepiej kupi sobie osobno fundusz i osobno lokat.
2. Jakie fundusze masz do wyboru?

Pieniny najbezpieczniejszy, lokuje tylko w krtkoterminowych bonach skarbowych, dobry dla krtkoterminowych inwestycji, moe przynie zysk porwnywalny z lokatami bankowymi. Fundusze pienine dziel si na gotwkowe (bior na siebie pewne niewielkie ryzyko, ale daj szans na zysk do 5-6 proc. rocznie) oraz superbezpieczne fundusze rynku pieninego. Wicej na ten temat przeczytasz w poprzednim rozdziale. Obligacji lokuje w dugoterminowych papierach dunych, warto w niego woy pienidze na duej ni rok, w krtkich okresach warto udziaw moe spada. Oczekiwane zyski z inwestycji to o 1-3 proc. wicej ni w funduszach rynku pieninego i na lokatach. Stabilnego wzrostu jedn trzeci pienidzy inwestuje w akcje najwikszych spek giedowych, a reszt w obligacje i bony skarbowe, nadaje si na lokaty przynajmniej na okres roku, dwch lat. Przy dobrej koniunkturze na giedzie zyski mog sign 15-20 proc. rocznie, a przy bardzo zej najwyej 1-2 proc., w najgorszym przypadku mog przydarzy si niewielkie straty. Zrwnowaony poow pienidzy inwestuje na giedzie, a poow w papiery dune. Niektre fundusze zrwnowaone s nieco bardziej nastawione na ryzyko na giedzie inwestuj do 60 proc. pienidzy, inne s bardziej konserwatywne nie przekraczaj 40-45 proc. inwestycji giedowych. Tak czy owak, wkadajc pienidze do takiego funduszu, trzeba si liczy z moliwoci strat. Akcyjny lokuje tylko w akcjach, w zalenoci od strategii mog to by akcje duych lub maych spek, firm z poszczeglnych bran. Nadaje si do kilkuletnich inwestycji, wyniki odpowiadaj zmianom giedowych indeksw.
3. Ile kosztuje fundusz?

Specjalici z funduszy nie pracuj za darmo. Oddaj klientowi cay wypracowany zysk, ale w zamian daj prowizji. Prowizje dziel si na dwa rodzaje:
Prowizja manipulacyjna pacisz j tylko raz, przy zakupie jednostek uczestnictwa. Im bezpieczniejszy fundusz i im wicej pienidzy wpacasz, tym mniejsza jest opata. Fundusze rynku pieninego nie pobieraj jej w ogle, w funduszach obligacji wynosi maks. 2 proc. inwestowanej kwoty, a w akcyjnych maksymalnie 5,5 proc. Opata za zarzdzanie naliczana rocznie, ale pobierana codziennie przez fundusz (rodzaj prowizji od wypracowanych zyskw). Wyniki inwestycyjne funduszy, ktre s publikowane w prasie, uwzgldniaj ju opat za zarzdzanie. Nie trzeba nic odejmowa na wasn rk. Opata za zarzdzanie nie przekracza 4 proc. w skali roku.
4. Podstawowe zasady inwestowania w fundusze

Rozkadaj pienidze na dwa-trzy fundusze. Wybierajc na duszy termin dobry
fundusz, mona zyska znacznie wicej ni na lokacie. Wybierajc saby, osigniesz zysk znacznie niszy od dochodu z depozytu bankowego. Oczywicie nikt nie ma monopolu na sukces. Nawet fundusz, ktry przez dziesi ostatnich lat pokaza si z dobrej strony, moe w kolejnych dziesiciu zawie. Dlatego zawsze wybieraj dwa lub trzy fundusze z rnych rodzin i w nich odkadaj pienidze. Ograniczysz ryzyko, e trafisz na fundusz, ktry sabo sobie radzi.
Inwestuj pienidze systematycznie. Ceny akcji zale nie tylko od tego, czy dana
spka osiga wysokie czy niskie zyski. Licz si take nastroje na caej giedzie. Jeli przejciowo s ze, nawet akcje dobrych spek spadaj (tyle e wolniej ni akcje spek zych). To odbija si na wynikach funduszy. Nie ma sensu bawi si w rosyjsk ruletk i prbowa trafi w moment, kiedy ceny akcji s najnisze. Udziay w funduszach zwaszcza w tych inwestujcych na giedzie kupuj systematycznie, raz na miesic, kwarta lub p roku. Dziki temu ograniczysz ryzyko wejcia na rynek w niekorzystnym momencie.
Obstawiaj rne rynki. Im wicej masz pienidzy do dyspozycji, tym atwiej moesz
sobie pozwoli na rozoenie ich midzy fundusze inwestujce w rnych czciach wiata. To wane, bo moe si okaza, e np. w Polsce ceny akcji stoj przez p roku w miejscu, a w Azji w tym czasie zyskaj 50 proc. Tak wanie zdarzyo si w zeszym roku. Jeli wic moesz sobie pozwoli np. na inwestowanie w fundusze tylko 200-300 z miesicznie, to wybierz dwa fundusze inwestujce w Polsce. Jeli moesz powici jeszcze jaki kapita, do do tego fundusz inwestujcy w caej Europie rodkowej. A potem dodaj do palety fundusz inwestujcy w Azji. Takie fundusze s dostpne w wikszoci bankw i u porednikw finansowych.
Nie zgaduj najlepszego momentu na inwestycje. Nie czekaj z rozpoczciem inwestowania na pocztek nowej hossy. Najpewniej nie trafisz, bo nawet najbardziej wytrawni inwestorzy maj czsto problem z ustaleniem, czy rynek jest w doku, czy ju z niego wy-
szed. Pamitaj, e 80 proc. wzrostw generuje 5 proc. sesji giedowych, wic jeli inwestujesz w fundusz, ktry wikszo pienidzy kieruje na gied, nie prbuj zgadywa, kiedy jest ten dzie, gdy warto zainwestowa.
Nie daj si ponie emocjom, one paraliuj racjonalno. Wikszo bdw

w inwestowaniu pienidzy bierze si std, e zmieniamy pierwotne decyzje pod wpywem emocji strachu lub euforii. Chciwo pcha nas do inwestowania na szczycie, strach do wycofywania si z inwestycji na dnie. Jeli bdziesz inwestowa w fundusz akcyjny, nigdy nie panikuj przy pierwszych wikszych spadkach. Nawet krach to nie koniec wiata, tylko naturalny element cyklu koniunktury. Inwestowanie z definicji wymaga dugiego horyzontu czasowego i moesz by pewien, e w tym czasie zdarzy si kilka krachw i kilka lat hossy. Naucz si z tym y. Prbuj poskromi lk przed stratami, one te po drodze do bogactwa musz si zdarzy.
Unikaj mentalnego ksigowania zyskw i strat. Pamitaj, e jeli inwestujesz

dugoterminowo, to wszystkie twoje zyski i straty s papierowe. Realne s dopiero wtedy, gdy wycofasz si z inwestycji. Nie wpadaj w eufori, jeli policzysz sobie, e masz np. 50 proc. wicej pienidzy, ni wpacie. Nie zaamuj rk, jeli okae si, e stracie 30 proc. To tylko wirtualne rachunki. Jeste inwestorem dugookresowym, a takiego tak samo jak (zdaniem pewnego byego premiera) mczyzn poznaje si gwnie po tym, jak koczy.
5. Jak kupi fundusz?

Jednostki uczestnictwa s sprzedawane w bankach, biurach maklerskich, u porednikw finansowych oraz w internecie. Aby sta si klientem funduszu, wystarczy podpisa umow o otwarciu tzw. rejestru (czyli konta, na ktrym bd przechowywane inwestycje), a potem wpaci pienidze na wskazany rachunek bankowy (na przelewie trzeba poda numer rejestru lub swj PESEL). Po kilku dniach na adres korespondencyjny fundusz przyle zawiadomienie o zawarciu transakcji. Wpacona kwota jest dzielona na tzw. jednostki uczestnictwa. Ich warto podaje prasa. Gdy zdecydujesz si zakoczy inwestycj, fundusz przele pienidze na wskazane w umowie konto.
6. PSO, czyli sposb na systematyczne

inwestowanie w funduszu
Specjalne plany systematycznego oszczdzania przygotoway dla swoich klientw prawie wszystkie towarzystwa. Uczestnictwo w planie oznacza konieczno podpisania dodatkowej umowy z wybranym TFI zobowizujcej do systematycznego wpacania ustalonych kwot. Pienidze mona wpaca co miesic, co kwarta, a czasami wystarczy zasili konto raz w roku, za to wiksz sum. W zamian za systematyczne wpaty towarzystwo obnia
lub nawet umarza opat manipulacyjn pobieran od zwykych klientw. Kady plan jest inny. Jeden ma due zniki na pocztku, inny premiuje klientw dopiero po kilku latach systematycznego oszczdzania. Oszczdzanie z planem ma sens nie tylko ze wzgldu na zniki w opatach. Jest te bardziej bezpieczne ni okazjonalne wkadanie wikszych kwot do funduszu. Ma to znaczenie zwaszcza w przypadku najbardziej podatnych na krtkoterminowe wahania funduszy zrwnowaonych i akcyjnych. Wpacajc systematycznie stae kwoty, ponosisz mniejsze ryzyko, ni stawiajc wszystko na jedn kart. Jeli na przykad ceny akcji i notowania funduszu spadaj, to wpacana kwota pozwala na kupienie wikszej liczby jednostek uczestnictwa. Konsekwencje wynikajce z zerwania umowy o systematycznym oszczdzaniu nie s dotkliwe. Jeli przed upywem zadeklarowanego okresu zrezygnujesz z uczestnictwa w planie, fundusz zazwyczaj pobierze co najwyej opat wyrwnawcz, traktujc ci jak normalnego klienta. Nie ma mowy o karach finansowych lub utracie czci skadek, jak to bywa w przypadku rezygnacji z dugoterminowych polis w firmach ubezpieczeniowych. Wikszo TFI oferuje plany oszczdnociowe oparte na kilku swoich funduszach. Moesz wic systematycznie oszczdza w superbezpiecznym funduszu rynku pieninego, obligacji, a take funduszach stabilnego wzrostu, zrwnowaonych lub akcyjnych. Niektre towarzystwa pozwalaj czy ze sob fundusze, tzn. wpacone kwoty dzieli midzy kilka z nich. Jeli zamierzasz oszczdza z funduszem na zakup samochodu czy nowego mieszkania, wybierz plan trwajcy nie duej ni pi lat. Jeli za mylisz raczej o dostatniej emeryturze, czas trwania umowy nie ma wikszego znaczenia. Zwykle minimalny okres, na ktry mona podpisa umow, to trzy lata. Wikszo powiernikw po wyganiciu umowy automatycznie przedua udzia w planie na kolejny okres. Niektre towarzystwa przewiduj moliwo czasowego zawieszenia wpat bez utraty korzyci zwizanych z systematycznym oszczdzaniem. W wikszoci planw mona przez kilka miesicy nie paci ani grosza, jeeli pniej (najczciej w cigu roku) wyrwna si zalegoci. Nieliczne fundusze pozwalaj zaniecha wpat na dowolny okres, jeeli tylko klient ma ju na rachunku minimaln kwot i powstrzyma si od uszczuplajcych ten stan wypat. Kryterium waniejszym od systemu zniek oferowanego przez towarzystwa funduszy powinny by jednak wyniki osigane przez poszczeglne fundusze. Na opatach dystrybucyjnych mona zaoszczdzi rocznie co najwyej kilkadziesit (przy niszych wpatach do 300 z miesicznie) lub kilkaset zotych. Tak naprawd zyski, jakie przyniesie systematyczne oszczdzanie, zale gwnie od sprawnoci zarzdzajcego danym funduszem. Dlatego warto wybra towarzystwo, ktre daje do wyboru moliwie najwiksz liczb funduszy, i to takich, ktre w przeszoci legitymoway si dobrymi wynikami.
Zmierz si z mitami o inwestowaniu w fundusze

Fundusze s zbyt ryzykowne, nie chc straci pienidzy NIEPRAWDA! Moesz wybra zarwno fundusz bardzo bezpieczny, gwarantujcy,
e nie stracisz pienidzy (ba, nawet na nim zarobisz, i to troch wicej ni na lokacie), jak i bardziej ryzykowny, z ktrym wie si prawdopodobiestwo wysokich zyskw lub straty czci pienidzy. Wybr naley do ciebie.
Fundusze nie s dla mnie, mam za mao pienidzy NIEPRAWDA! Do funduszu moesz wpaca nawet mae kwoty, z ktrymi nie masz
czego szuka w banku po 100 czy 200 z miesicznie. Wystarczy, e zapiszesz si do planu systematycznego oszczdzania.
Do funduszu nie warto wpaca maych kwot NIEPRAWDA! Wpacajc po 100 z miesicznie przez 20 lat, uzbierasz od 40 000 do
75 000 z (przy zaoeniu, e fundusz co roku bdzie zarabia od 5 do 10 proc. to do ostrony szacunek). Trzymajc te pienidze w skarpecie, uzbieraby tylko 24 000 z. Moe jednak warto?
Kupowanie jednostek funduszu jest kopotliwe i dugo trwa NIEPRAWDA! eby je kupi, wystarczy tylko raz pj do najbliszego oddziau
banku i podpisa umow (duo prostsz ni np. o kredyt bankowy), a potem przela pienidze na wskazane konto.
Z funduszu trudno si wycofa, jeli nagle bd potrzebowa pienidzy NIEPRAWDA! Wystarczy jeden telefon lub wizyta w banku, w ktrym kupie jednostki funduszu, i po kilku dniach pienidze (razem z zyskami) bd na twoim koncie osobistym.
Nie umiabym wybra funduszu odpowiedniego dla siebie, a jak si pomyl, to strac pienidze PRZESADA! Owszem, fundusze mocno si rni midzy sob osiganymi wynikami, ale nawet jeli bdziesz wybiera fundusz na chybi-trafi w ramach okrelonej grupy (np. pjdziesz do banku i poprosisz o pierwszy z brzegu fundusz stabilny), to ryzykujesz najwyej to, e zarobisz mniej ni bardziej dowiadczeni ciuacze. Oczywicie lepiej bdzie, jeli najpierw zerkniesz do wynikw funduszy w internecie i znajdziesz ten, ktry radzi sobie najlepiej. Jednak lepiej wybra nawet fundusz
pierwszy z brzegu, ni nie inwestowa w ogle, tracc czas potrzebny na zgromadzenie kapitau.
Trudno znale punkty, gdzie sprzedaj jednostki funduszy NIEPRAWDA! Mona je kupi prawie w kadym oddziale banku, w niektrych firmach ubezpieczeniowych (i u agentw), u porednikw i doradcw finansowych, a nawet przez internet. Owszem, nie wszdzie jest duy wybr funduszy, ale nawet w najbliszej okolicy na pewno znajdziesz co dla siebie.
Fundusze pobieraj wysokie prowizje, zabior mi du cz zysku NIEPRAWDA! Kilka procent prowizji zapacisz tylko na wejciu (ale np. fundusze
bezpieczne, inwestujce tylko w obligacje, maj niskie prowizje lub nie maj ich wcale). Poza tym uczestnictwo w funduszu jest bezbolesne fundusz pobiera po cichu drobne opaty za zarzdzanie, ale podawane w prasie zyski ju je uwzgldniaj.
W funduszu naley zablokowa pienidze na dugi okres NIE W KADYM! Jeli inwestujesz w fundusze z udziaem akcji, wskazane jest, by
trzyma w nich pienidze przez kilka lat (cho nikt ci do tego nie zmusi wyjtkiem s tzw. fundusze zamknite). W fundusze bezpieczne moesz inwestowa nawet na krtko (tak samo jak na koncie oszczdnociowym w banku).
CZ III: Polisy inwestycyjne unit-link. Ki diabe?

Moesz systematycznie wkada pienidze do dwch-trzech wybranych funduszy inwestycyjnych (bo, jak pamitasz z poprzednich rozdziaw, nie wolno wkada wszystkich jajek do jednego koszyka) albo wykupi program inwestycyjny w firmie ubezpieczeniowej. Takie polisy inwestycyjne proponuj prawie wszystkie firmy ubezpieczeniowe. W obu przypadkach pienidze zostan zainwestowane w akcje przedsibiorstw. I bd zarabiay na wzrocie kursu tych akcji oraz na dywidendach z zysku, ktre przedsibiorstwa wypacaj swoim udziaowcom. Decyzj o tym, w ktre dokadnie akcje zostan zainwestowane pienidze, podejmuj w imieniu klientw tzw. zarzdzajcy, czyli wysoko wykwalifikowani spece od rynkw finansowych. Polisy inwestycyjne s nazywane przez fachowcw unit-linkami. S to tak naprawd inaczej opakowane fundusze inwestycyjne. W ramach unit-linku firma ubezpieczeniowa grupuje pod jednym parasolem rne fundusze, midzy ktrymi klient moe si swobodnie przenosi. W zamian za dostarczenie parasola pobiera dodatkow opat. Reasumujc: unit-link to polisa, ktra jest tak naprawd portfelem wielu funduszy inwestycyjnych zapakowanych w jeden produkt (taka odmiana funduszu funduszy). Ochrona ubezpieczeniowa jest minimalna. Na rynku dostpne s polisy, w ktrych ochrona na wypadek mierci wynosi... 1 z. W ramach polis typu unit-link inwestowane s prawie wszystkie pienidze, a klient moe wybiera z kilkudziesiciu funduszy.
1. Opakowanie, za ktre zapacisz

Opakowanie inwestycji w fundusze w umow ubezpieczenia na ycie ma tylko jeden cel daje korzyci podatkowe. Podatek od zyskw kapitaowych (podatek Belki, czyli 19 proc. od zysku) jest naliczany dopiero w momencie wypaty pienidzy z programu. W przypadku przenoszenia pienidzy pomidzy funduszami w ramach polisy unit-link nie paci si fiskusowi ani grosza! Gdyby inwestor samodzielnie skaka pomidzy funduszami, musiaby paci podatek przy kadej tzw. konwersji pienidzy. Ale jest i kilka minusw tego typu inwestycji. Opaty w polisach unit-link (czyli portfelach funduszy) s wysze ni w przypadku zwykych funduszy. Bo swoje musi zarobi zarwno sam fundusz, jak i firma ubezpieczeniowa oferujca parasol. Poza tym wikszo tego typu polis jest rozprowadzana przez agentw ubezpieczeniowych, wic i im trzeba odpali cz zyskw. Zwykle do agenta trafia caa lub prawie caa kwota wpacona przez klienta w pierwszym roku inwestowania w unit-link. Inny kopot z polis unit-link polega na tym, e jeli zrezygnujemy z programu przed jego zakoczeniem, powiernicy pobior tzw. opaty likwidacyjne, ktre pochon du cz zysku (ze zwykego funduszu mona wycofa si w kadej chwili, i to bez adnych opat).
Kady, kto chciaby oszczdza dugoterminowo, np. na przyszo dziecka lub dostatni emerytur, staje przed nie lada dylematem. Obie formy oszczdzania polisy unit-link i goe fundusze maj swoje dobre strony, tyle e kada z nich jest przeznaczona dla innej grupy klientw. Polis unit-link polecibym tylko komu, kto przez wiele lat nie zdoa zgromadzi adnych oszczdnoci. Jeli pienidze, ktre s gromadzone na lokatach, prdzej czy pniej si rozchodz, jeli yjesz chwil, a oszczdzanie jest dla ciebie abstrakcj, wniosek jest prosty potrzebujesz bata, ktry bdzie nad tob stale wisia. Takim batem jest nakaz wpacania do polisy okrelonych kwot i zakaz ich wypacenia przed upywem np. 10-15 lat. Zapacisz za to znacznie mniejszym zarobkiem, ni gdyby oszczdza w zwykym funduszu inwestycyjnym. W skrajnych przypadkach dostawca opakowania zabierze ponad jedn trzeci zysku. Ale lepiej zarobi mao, ni na staro zosta z pustym portfelem.
2. Nie bierz pierwszej oferty z brzegu!

Nawet jeli zdecydujesz si na wykupienie polisy inwestycyjnej typu unit-link, nie wybieraj pierwszej lepszej oferty. Pamitaj, e rnice w opatach pobieranych przez poszczeglne firmy s bardzo due. Najpopularniejsze dodatkowe obcienia (poza opat, ktr pobiera sam fundusz za zarzdzanie pienidzmi) to opata za zarzdzanie portfelem i opata administracyjna. Zanim cokolwiek podpiszesz koniecznie policz, ile wynios one w skali roku. To pienidze, ktre bdziesz rok po roku wyrzuca w boto w zamian za dostarczenie przez firm parasola. Lepiej, eby tych wyrzucanych pienidzy nie byo zbyt wiele. Druga rzecz to wybr funduszy w ramach polisy unit-link. Jeli kompletnie si nie znasz na funduszach inwestycyjnych, zawsze moesz wybra tzw. portfel modelowy, czyli miks skonstruowany przez firm ubezpieczeniow. Nie jest to adna zbrodnia, ale dowiadczenie pokazuje, e takie portfele modelowe nie zarabiaj dla klientw zbyt duo. Lepiej samodzielnie wybra dwa lub trzy fundusze w ramach tych, ktre oferuje dostawca parasola. Jak znale najlepsze? Po pierwsze, spytaj doradc z firmy ubezpieczeniowej, ktre poleca. Po drugie, znajd je w internecie i sprawd, ile zarabiay w poprzednich latach. Po trzecie, porozmawiaj ze znajomymi, ktrzy inwestuj pienidze w fundusze, moe oni co ci polec?
CZ IV: Produkty strukturyzowane, czyli czarna skrzynka

Sztuka inwestowania polega m.in. na tym, by umiejtnie zrnicowa portfel swoich inwestycji tak eby nie by uzaleniony tylko od polskiego rynku i tylko od jednej klasy aktyww, np. akcji. S regiony wiata bardziej atrakcyjne, jeli chodzi o inwestowanie tam pienidzy, ni Polska. Pewnie warto byoby ulokowa choby niewielk cz oszczdnoci w rynku zota, srebra, ropy naftowej, moe opacioby si kupi opcje na wieprzowin? Niestety, dua cz egzotycznych inwestycji (takich jak np. lokaty w kontrakty terminowe na rop naftow) nie jest dostpna dla prywatnych inwestorw niemajcych w kieszeni milionw zotych. Niekiedy jedynym sposobem, by zainwestowa w co oryginalnego, jest zakup produktu strukturyzowanego, czyli paczki, w ktrej zawarta jest nietypowa inwestycja. Takie produkty, zwane czasami przez bankowcw take lokatami strukturyzowanymi albo bardziej pieszczotliwie strukturami, mona kupi niemal w kadym banku i w wikszoci firm ubezpieczeniowych.
1. Co to jest produkt strukturyzowany?

Mechanizm takich produktw jest prosty: z kadych 100 z wikszo pienidzy np. 85-90 z idzie na zakup bezpiecznych obligacji, ktre po trzech-czterech latach zapewni klientowi zwrot zainwestowanych 100 z. A pozostae 10-15 z przeznacza si na zakup tzw. opcji, na ktrych mona kilkakrotnie pomnoy pienidze albo wszystko straci. Zyski nie zawsze zale od koniunktury na giedzie, mona kupi m.in. opcje na pogod, ceny zota czy brylantw. Banki, porednicy i fundusze na wycigi wprowadzaj lokaty strukturyzowane nie tylko ze wzgldu na zapotrzebowanie klientw w zych czasach na giedzie, ale te i dlatego, e to dla nich kopalnia zyskw. Inaczej ni w przypadku zwykych lokat bankowych czy funduszy s tu due moliwoci pobierania ukrytych prowizji. Wystarczy przeznaczy na zakup opcji tylko 5 z zamiast 10 z. Tasza opcja to mniejszy potencjalny zarobek klienta, ale ten si o tym nigdy nie dowie, bo mechanizm naliczania zysku z lokaty jest zwykle skomplikowany, a do informacji o tym, jaka opcja zostaa kupiona dla klienta, bardzo trudno dotrze. Tak wic ryzyka, e twoje pienidze zostan ubrane w tani opcj bez wikszych perspektyw na zyski, nie unikniesz. Musisz po prostu wliczy to w inwestycj. Tak samo jak przy kadej innej inwestycji nie wkadaj wszystkich jajek do jednego koszyka i nie traktuj lokaty strukturyzowanej jak maszynki do zarabiania pienidzy. Na pewno nie zarobisz kokosw, cho masz szans na zysk sporo wikszy ni na lokacie.
2. Na czym opiera si struktura?

W kadej lokacie strukturyzowanej wikszo pienidzy idzie na zakup obligacji, ale najwaniejsze jest to, jak zostanie zainwestowana pozostaa cz pienidzy te 10-15 proc., ktre maj zapewni godziwy zysk. Na pewno bd to opcje, ale jakie? Czy ich warto zaley od zmian indeksw giedowych? Jeli tak, to ktrych? Czy w skad indeksw wchodz spki z okrelonych bran, obszarw geograficznych? A moe chodzi o opcje, ktrych warto zaley od rnicy midzy wartociami dwch lub wicej indeksw? Coraz popularniejsze s lokaty oparte na indeksach cen surowcw spoywczych (kukurydza, kawa, zboe) lub metali szlachetnych (zoto, brylanty). I rzecz najwaniejsza czy warto opcji ronie, jeli warto okrelonego w umowie indeksu ronie, czy wwczas, gdy spada? A moe czasami opcja zarabia na spadkach, a czasami na wzrostach cen? Od czego to zaley? Postaraj si zrozumie mechanizm dziaania opcji. To nieatwe, ale w kocu wkadasz w ni swoje ciko zarobione pienidze. Ustal, jaka jest sytuacja na rynku, w ktry zostan za porednictwem opcji zainwestowane twoje pienidze. Sprzedawca bdzie oczywicie przekonywa, e perspektywy s wietlane. Popyt na tu pada nazwa brany, ktrej dotyczy lokata ronie i bdzie rs przez najbliszych kilkadziesit lat powie. Nie ufaj mu jednak bezgranicznie. Nawet jeli dugoterminowo ceny danego dobra objtego lokat rosn, to po pierwsze, twoja lokata obejmuje inwestycj tylko kilkuletni (w tak krtkim okresie wieloletnie trendy wzrostowe nie musz si sprawdza), a po drugie, wietlane perspektywy mog by ju wliczone np. w ceny akcji, ktre s objte opcj. Popro sprzedawc o wykres z informacj, o ile wartoci okrelonych w lokacie indeksw poszy w gr lub w d w ostatnim roku. I jak ksztatoway si np. w ostatnich 20 latach. Jak czsto szy w gr, a jak czsto w d. To wane, bo dziki temu okrelisz swoje szanse na sukces.
3. Jaki jest potencja zyskw?

Zadaniem inwestycji strukturyzowanej jest przyniesienie zysku wyranie wikszego ni zwyka lokata bankowa. Zamy, e po czterech latach twoja struktura zarobi np. 24 proc. wbrew pozorom wcale nie bdzie to dla ciebie zoty interes. Przez te cztery lata na dobrej lokacie zarobisz prawdopodobnie ok. 22 proc. lub nawet ciut wicej, nie ponoszc w dodatku adnego ryzyka. A w inwestycji strukturyzowanej pewne ryzyko jednak ponosisz to ryzyko utraconych zyskw. Obiecywane przez sprzedawcw zyski zawsze przeliczaj wic na roczne i porwnaj z tym, co mgby dosta na lokacie bankowej. Popro sprzedawc o informacj, ile zarobiby na danej inwestycji strukturyzowanej w przeszoci (kady sprzedawca ma tak informacj na podstawie kilku tysicy symulacji).
Wideki zyskw bd zapewne spore, wic dr temat dalej popro sprzedawc o informacj, w jakim procencie przypadkw lokata nie przyniosa zyskw w ogle. Popro te o wyliczenie, w jakim procencie przypadkw zysk by wyszy ni np. 9 proc. rocznie (lub inna liczba, ktr ustalisz sobie jako cel satysfakcjonujcy ciebie). A teraz rozwa ryzyko i potencjalne korzyci. Czy wolisz ulokowa pienidze na stay procent w banku i zarobi np. 4-5 proc. rocznie, czy skusi si na produkt strukturyzowany, ktry w pewnym procencie przypadkw w przeszoci dawa np. powyej 9 proc. zyskw, ale te czasem nie dawa zarobi ani grosza?
4. Ten kij ma dwa koce

Oczywicie inwestycje strukturyzowane maj te zalety. Mona osign zysk na rynku kapitaowym z jednoczesnym ograniczeniem ryzyka straty zainwestowanych pienidzy. W zwykych funduszach inwestycyjnych mona zarobi znacznie wicej, ale nikt nie gwarantuje zwrotu woonych pienidzy, gdyby co poszo nie tak. Ponadto struktura dziki temu, e czciowo opiera si na inwestycji w opcje moe zarabia nawet wtedy, gdy tradycyjne rynki akcji spadaj. Moe to by dobry pomys na zrnicowanie portfela i dooenie do niego elementu, ktry zamortyzuje straty, gdy na giedzie panuje bessa. Trzecia zaleta struktury to moliwo uzaleniania zysku nie tylko od wynikw notowanych na giedach spek, ale te od notowa towarw czy surowcw. Mao kto ma wystarczajco duo pienidzy i wiedzy, by samodzielnie kupi opcje lub jednostki funduszy inwestujcych w zoto, rop naftow czy np. kukurydz. Dziki produktom strukturyzowanym te rynki zbliaj si na wycignicie rki do niemal kadego ciuacza. Poza tym zysk z inwestycji strukturyzowanej inaczej ni w przypadku zwykych lokat moe by zwolniony z podatku Belki. To dlatego najwicej jest struktur wystpujcych pod postaci polis ubezpieczeniowych. Dochd wypacany jako wiadczenie ubezpieczeniowe jest zwolniony z podatku od zysku (o ile uda si w ogle jaki osign). Mona te spotka struktury w opakowaniu certyfikatw funduszy inwestycyjnych (jeli te fundusze s zarejestrowane w Luksemburgu, a dochd jest wypacany jako dywidenda, to te nie ma podatku Belki).
CZ V: Polisy na ycie z opcj inwestycyjn. Drogi wity spokj

A moe warto poczy inwestowanie z myl o przyszych luksusach z ochron ycia? Polisa powizana z inwestowaniem na pozr ma bardzo atrakcyjn konstrukcj. Z jednej strony zapewnia wysokie odszkodowanie w przypadku mierci (a czsto rwnie cikiej choroby) ubezpieczonego, a z drugiej oferuje dodatkow emerytur, jeli w ubezpieczony doyje okrelonego wieku. I to wanie wysoka suma ubezpieczenia na wypadek mierci odrnia polisy na ycie z opcj inwestycyjn od unit-linkw, o ktrych pisaem kilka stron wczeniej. W ramach takiej polisy sam decydujesz, jak cz skadki przeznaczysz na ochron ycia, a jak na inwestycj we wskazany fundusz. Im wysze jest gwarantowane przez ubezpieczyciela odszkodowanie, tym wiksza jest te cz skadki przeznaczana na poczet ryzyka te pienidze nie pracuj, stanowi jedynie gwarancj dla firmy ubezpieczeniowej, e bdzie miaa z czego wypaci wiadczenie, jeli nie daj Boe stanie si nieszczcie. Tylko druga cz paconej skadki idzie ju bezporednio na inwestycje w akcje lub obligacje. Zazwyczaj w pierwszym roku to tylko niky procent naszych oszczdnoci, w drugim wikszy, a dopiero w trzecim 92-95 proc. Jeli mylisz o wysokich zyskach, zapomnij o takich polisach na ycie powizanych z inwestowaniem. Po latach systematycznego oszczdzania na twoim koncie w firmie ubezpieczeniowej moe by nawet mniej pienidzy, ni wpacie. Kania si prosta matematyka: jeli wpacae 100 z, ale 50 z firma zabieraa najpierw na wynagrodzenie agenta, a potem na pokrycie ryzyka wypaty odszkodowania w przypadku twojej mierci to si rzeczy zyski osigae tylko z 50 z, cho wpacae po 100. Te zyski musiayby by naprawd due, eby w sumie dosta z powrotem wicej, ni woye w ca polis. Zalet polis inwestycyjnych jest to, e w przypadku twojej mierci pienidze zgromadzone na koncie ubezpieczeniowym trafiaj do osoby wskazanej w umowie bez koniecznoci przeprowadzania postpowania spadkowego, a warto polisy powikszona zostanie o okrelony w umowie procent lub te sum wpaconych skadek.
CZ VI: Zanim pjdziesz po pomoc do doradcy finansowego

Zamierzasz zainwestowa pienidze. Idziesz do doradcy finansowego, aby pomg ci wybra najlepsze rozwizanie. O co pyta? Na co uwaa? Jak nie da si oszuka? Co w praktyce oznacza to, e kto mieni si doradc finansowym? Albo raczej: co to powinno oznacza? Wbrew pozorom nie chodzi tylko o wybr najlepszej lokaty czy funduszu wrd ofert rnych bankw, porednictwo w wykupieniu polisy ubezpieczeniowej lub pomoc w zaatwieniu najlepszego kredytu. Doradca finansowy to kto, kto powinien umie zaplanowa twoje domowe finanse. Ustali, na co i kiedy bd potrzebne pienidze i w jaki sposb zawczasu je zacz gromadzi. atwo powiedzie. Zwizek z doradc finansowym jest niczym trudna mio peen chwil zwtpienia.
Sze rzeczy, ktre powiniene wiedzie o swoim doradcy finansowym

Pojawia si i znika... Niestety, wikszo osb, ktre nazywaj siebie doradcami finansowymi, to zwykli sprzedawcy wynagradzani prowizjami przez banki i firmy ubezpieczeniowe. Wciskaj klientom produkt, za ktry dostaj akurat najwysz prowizj. Nie interesuje ich przyszo klientw, dziaaj wedug zasady: wcisn i zapomnie. Takich doradcw si wystrzegaj. W szkole nie mia samych pitek. Nawet jeli twoimi pienidzmi zaopiekuje si najlepszy doradca finansowy wiata, nic nie zwalnia ci od mylenia. I patrzenia mu na rce. Doradca finansowy nie ma nic wsplnego z renomowanym doradc inwestycyjnym, ktry musia zda egzaminy pastwowe, uzyska licencj i podlega kontroli Komisji Nadzoru Finansowego. Tacy eksperci pracuj gwnie w bankach, biurach maklerskich i firmach asset management i zajmuj si pienidzmi najbogatszych klientw.
A doradca finansowy? Nie musi mie adnej wiedzy, nikt nie sprawdza, czy w ogle
zna si na finansach, odrnia lokaty od funduszy inwestycyjnych albo umie zbudowa finansowy plan dla siebie, nie mwic ju o swoich klientach. Dlatego, spotykajc si po raz pierwszy z doradc, delikatnie sonduj, jak gbok ma wiedz. Zadawaj wszystkie pytania, ktre przychodz ci do gowy te mdre i te niezbyt mdre. Jeli bdzie si gubi w odpowiedziach, to znaczy, e masz przed sob zwykego akwizytora.
On popenia bdy, ty za nie pacisz. Doradca finansowy nie wemie od ciebie pienidzy za swoje porady (dostanie tylko prowizj od instytucji finansowej). Doradcy inwestycyjnemu za jego usugi trzeba ju zapaci. Tyle e doradca inwestycyjny ma prawo
osobicie zarzdza pienidzmi swoich klientw i odpowiada prawnie za popenione bdy. A doradca finansowy to tylko twj dobry (bd zy) druh. Moe podpowiedzie ci pewne rozwizania, zarekomendowa, jak powinien wyglda twj portfel inwestycyjny. Jednak to ty podpisujesz wszystkie umowy z bankami, firmami ubezpieczeniowymi czy funduszami. Dlatego adnej rekomendacji doradcy finansowego nie traktuj jako prawdy objawionej. Przemyl kady krok, a zanim podpiszesz jaki dokument, porad si kogo.
Jego namitno szybko ganie. Firmy doradztwa finansowego wynagradzaj swoich

pracownikw gwnie za przyprowadzenie nowych klientw (a waciwie ich pienidzy). Tylko niektre pac doradcom rwnie za opiek nad pienidzmi starych klientw (ale zwykle niewiele, przynajmniej na pocztku). Dlatego tylko najlepsi doradcy tacy z dugim staem lub powoaniem zajm si dobrze twoimi pienidzmi nie tylko na starcie, ale przez lata.
Prowizja jest jego pierwsz mioci. Doradcom finansowym warto patrze na rce
take z innego powodu. O ile na Zachodzie tego typu firmy s rzeczywicie niezalene od bankw, o tyle w Polsce jest to niezaleno pozorna, bo powstay one za pienidze bankw. Szefowie firm doradztwa twierdz, e ich bankowe pochodzenie nie ma adnego znaczenia, bo wszystkie produkty s traktowane tak samo, ale wiadomo, e blisza ciau koszula... Dlatego jeli doradca namawia ci gwnie do produktw jednej grupy finansowej, powinno zapali ci si w gowie czerwone wiateko.
Woli zwizki niesformalizowane. Doradca nie podpisze z tob adnej umowy, ktra
precyzowaaby jego obowizki, a twoje prawa. Dlatego wszystkie ewentualne bdy doradcy id na twoje konto on zawsze wykrci si sianem. Niestety, nawet jeli twj doradca obiecuje, e zaatwi za ciebie wszystkie, ale to wszystkie formalnoci, nie wierz mu na sowo. daj, eby pokaza ci kopie zoonych w bankach dokumentw z potwierdzeniami ich odbioru, popro o dane osoby w banku, ktra zajmuje si twoj spraw. Doradca nie jest nieomylny, moe czego zapomnie, le wypeni dokument, zapomnie o jakim podpisie.
Sze rzeczy, ktrych zy doradca nigdy ci nie powie:

Najchtniej wcisnbym ci kredyt z mojego banku. Doradca finansowy yje
z prowizji. Jeden bank paci mu wysz prowizj, inny nisz. Czsto najbardziej opaca mu si sprzedawa produkty, ktre pochodz z wasnej rodziny. Dlatego nie kieruj si wycznie tym, co rekomenduje doradca. Zawsze pro, eby pokaza ci rankingi kredytw i szukaj tych najtaszych. Nie daj si przekona, e najtasze kredyty s trudno dostpne, a tylko te, ktre rekomenduje, s realne. Nie rezygnuj, jeli doradca powie, e ju po dwch dniach ma pozytywn decyzj kredytow z wybranego przez siebie banku, a z tych, ktre ty wybrae taszych nie ma adnego sygnau. Zadzwo do bankw i sprawd, czy doradca przypadkiem nie zapomnia wypeni jakiego dokumentu, skadajc papiery o kredyt.
Sprzeda wizana to dla mnie najlepszy interes. Mwisz, e chciaby zacign

kredyt hipoteczny, ale od doradcy finansowego dowiadujesz si, e dla bezpieczestwa powiniene jednoczenie wykupi program systematycznego oszczdzania. W zasadzie ma on racj majc kredyt, powiniene oszczdza, ale niekoniecznie w ramach tego programu, ktry poleci ci doradca. Czsto takie programy s obwarowane licznymi warunkami i wysokimi prowizjami. Dla doradcy sprzeda kredytu cznie z programem oszczdzania to szansa na dwu-trzykrotnie wysz prowizj, wic zapewne atwo nie odpuci. Nie daj si oszczdzanie w banku, w obligacjach albo w funduszach inwestycyjnych te jest dobre nie musisz bra akurat programu inwestycyjnego, ktry oferuje doradca. A jeli si na to zdecydujesz, najpierw dokadnie sprawd wysoko prowizji i ograniczenia w wycofaniu pienidzy.
Twoje ryzyko to mj zysk. Ulokowa pienidze, najlepiej bez ryzyka. Mylisz, e doradca wyjmie tabelk najwyej oprocentowanych lokat bankowych? Bd. Na nich nie zarobi. Wikszo doradcw yje ze sprzeday funduszy, polis inwestycyjnych, produktw strukturyzowanych. Dziewiciu na dziesiciu porednikw bdzie ci odwodzio od depozytu w banku. Nie daj si zmanipulowa. Wikszo bankowcw, porednikw i doradcw finansowych dostanie tym wysz prowizj, na im wiksze ryzyko wystawi twoje pienidze. Na przykad sprzedajc fundusz inwestujcy w akcje, porednik moe zarobi 5 proc. wpacanej przez klienta kwoty. A przy funduszach bezpiecznych tylko 1 proc. Rachunek dla sprzedawcy jest prosty, tym bardziej e nie ryzykuje swoich pienidzy.
Jak ci przywi, to wicej zarobi. Najlepszy klient to ten, ktry zobowie si

do wpacania okrelonych kwot przez kilka lub najlepiej kilkanacie lat. Od takiego klienta doradca moe dosta prowizj rwn nawet jego procznym wpatom! Nic dziwnego, e kady porednik bdzie ci proponowa przerne plany systematycznego oszczdzania. Warto systematycznie odkada pienidze, ale czy trzeba od razu podpisywa cyrograf na kilkanacie lat, bez wzgldu na warunki i obostrzenia, jakie si z tym wi?
Moje wykresy maj adnie wyglda. Doradca pokazuje ci piknie rosnce wykresy funduszy azjatyckich albo inwestujcych w zoto? Popro go o wykresy z dugiego okresu, np. za kilkanacie ostatnich lat. Bo wykresy na spotkanie z tob na pewno zostay tak spreparowane, aby wicej byo na nich wida wzrostw ni spadkw.
Mam stu klientw, nie mog wszystkimi si zajmowa. Wikszo doradcw

pozuje na prawdziwych opiekunw klienta. Obiecuj, e bd systematycznie doglda inwestycji. e zaraz zadzwoni, jak tylko zauwa, e sytuacja na giedzie si zmienia i trzeba zmieni jeden fundusz na drugi. A jak jest w praktyce? Przewanie to tylko czcze obietnice. Wikszo doradcw gros zarobku osiga z pozyskiwania nowych klientw, wic nie maj ju czasu, aby opiekowa si starymi.
Rozdzia IX
Gieda nie tylko dla orw, czyli wybierz sobie akcje
86 Gieda nie tylko dla orw, czyli wybierz sobie akcje
CZ I: Jak zacz przygod z akcjami

W ostatnim rozdziale niniejszego przewodnika po domowych finansach poka ci, jak samodzielnie inwestowa w akcje. Nie jest to moe najprostsze, ale te nie warto si tego przesadnie obawia. Daj mi i sobie szans i przeczytaj kilka stroniczek giedowego ABC. Wbrew obiegowej opinii samodzielne inwestowanie na giedzie nie musi by dla gracza amatora rosyjsk ruletk. Pod warunkiem e bdzie si stosowa do kilku zasad.
1. Na giedzie inwestujemy, a nie spekulujemy

Oczywicie parkiet jest miejscem, gdzie w cigu kilku dni lub tygodni mona pomnoy swj kapita. Sk w tym, e najczciej taki zarobek staje si udziaem graczy najbardziej dowiadczonych, najlepiej poinformowanych, yjcych w symbiozie z parkietem od bladego witu a do zamknicia handlu. W dzisiejszych czasach amatorowi trudno jest wygra ze spekulantami zawodowcami. Ale na poarcie przez rekiny jestemy skazani tylko w krtkim terminie na dusz met wybr waciwej spki i pozostanie jej wiernym przez lata moe przynie zyski porwnywalne z tymi, ktre krtkoterminowi spekulanci osigaj dziki skakaniu z kwiatka na kwiatek.
2. Na parkiecie inwestujemy to, co moemy straci

Na pocztek na inwestycje giedowe przeznacz najwyej co trzeci zotwk ze swoich zaskrniakw. I to tylko tych, ktrych nie potrzebujesz na biece wydatki i nie bdziesz potrzebowa w najbliszej przyszoci. Nie ma nic gorszego ni konieczno sprzedawania akcji po niekorzystnym kursie, bo pienidze s potrzebne np. na zakup samochodu.
3. Nie stawiamy na jednego konia

Tak samo jak przy innych inwestycjach nie wkadaj wszystkich jajek do jednego koszyka. Choby nie wiadomo jak by przekonany o wietlanych perspektywach jednej, konkretnej spki, nie wkadaj w jej akcje wszystkich pienidzy przeznaczonych na inwestycje na parkiecie. Pienidze podziel choby na dwie-trzy spki. A najlepiej na pi-sze.
4. Wiemy, w co gramy, bo mamy stop-loss

Na giedzie najwaniejsza jest konsekwencja. Kiedy pod wpywem emocji inwestor zaczyna zmienia pierwotne plany, zwykle przegrywa. Najczciej spotykane bdy w inwestowaniu to niech do akceptowania straty (jeli akcje spadn o 10 proc., to nie sprzedajemy ich, bo al ciska serce, a kilka tygodni pniej musimy zaakceptowa strat znacznie wiksz)
oraz nadmierna pazerno. Zarobilimy na danej spce 30 proc., ale nie sprzedamy jej akcji, bo liczymy na jeszcze wicej. Ale adna hossa nie trwa wiecznie. Jedn z moich pierwszych inwestycji giedowych by zakup akcji prywatyzowanego Banku lskiego. Mogem je sprzeda, inkasujc kilkunastokrotn przebitk, ale... uwaaem, e to mao. I kilkanacie miesicy pniej sprzedawaem te papiery z przebitk tylko trzykrotn. Aby si uchroni przed takim frycowym, ktre zwykle pac pocztkujcy inwestorzy, zastosuj prost strategi: za sobie ju na etapie kupowania akcji grny poziom akceptowalnych strat (tzw. stop-loss) i zyskw. Po przekroczeniu przez kurs jednego z tych poziomw zamykaj oczy i po prostu pozbywaj si akcji spki. Nawet jeli serce i emocje podpowiadaj inaczej.
5. Wybieramy spki, ktre dobrze rokuj

To oczywicie najtrudniejsza cz caej zabawy w inwestowanie na giedzie. Wymarzona spka powinna kosztowa nieduo w porwnaniu z zyskami, ktre generuje, powinna wypaca co roku sut dywidend, jej zyski powinny by z roku na rok coraz wysze, powinna te wykazywa rentowno z prowadzonej dziaalnoci wysz ni konkurenci dziaajcy na tym samym rynku i... powinno j wyrnia jeszcze kilka drobiazgw. Przeraony? Niepotrzebnie, w praktyce nie trzeba by inwestycyjnym guru, by znale tak nieodkryt jeszcze przez nikogo kopalni zyskw. Kiedy jeden z giedowych analitykw zdradzi mi sposb, ktry stosuje, dobierajc spki do zarzdzanego przez siebie portfela. Po prostu idzie do sklepu lub salonu, ktry oferuje produkty albo usugi danej firmy i... obserwuje. Usiuje zrozumie, o co w danym interesie chodzi oraz czy ludzie kupuj. Podobno kiedy zadecydowa o sprzeday akcji sieci odzieowej gwnie dlatego, e... zobaczy w jej salonie pustki w sezonie wyprzedaowym. Tak, w inwestowaniu na giedzie wana jest rwnie intuicja. Wybierz akcje spek, ktrych wyroby ci interesuj, jeste ich fanem i uwaasz, e maj wysok jako. To oczywicie nie jest jedyny wyznacznik. Kiedy ju ustalisz krtk list kilku spek, ktre s w orbicie twoich zainteresowa, trzeba oddzieli ziarno od plew. Wejd do jakiego biura maklerskiego albo zajrzyj do internetu. Poszukaj tam analiz, ktre na temat interesujcych ci spek napisali specjalici od zarzdzania aktywami. Oczywicie nie namawiam ci do torturowania wasnych oczu i czytania ich w caoci. Co to, to nie. Ale na kilku pierwszych stronach takiego raportu zwykle zawarta jest najwaniejsza wiedza, jak zdobyli analitycy na temat danej spki na podstawie przewietlania jej finansw, porwna z konkurencj, rozmw z zarzdem i wizyt w zakadach spki. Sprawd, na ile wyceniaj spk eksperci. Oczywicie nie traktuj ich analiz jak wyroczni. Oni te mog si myli, a ty moesz mie inne zdanie od nich. I moesz wygra. Bo chyba si powtarzam... na giedzie liczy si rwnie intuicja.
CZ II: Fundamenty i magia wykresw. Ile na giedzie warta jest zotwka?

Jak to si dzieje, e niektrzy inwestorzy prawie zawsze prawidowo dobieraj akcje do swoich portfeli? Jakimi przesankami kieruj si, kupujc lub sprzedajc akcje? Podejmujc decyzj o zakupie lub sprzeday akcji danej spki, musisz oceni jej atrakcyjno. Caa trudno polega na tym, e na giedzie najczciej kupuje si przyszo. A wic spki, ktre maj szans szybko si rozwija, s drosze od tych, ktre maj wte perspektywy rozwoju. Po prostu w cen tych pierwszych wliczone jest to, e ich zyski bd rosy. Istniej dwie szkoy prognozowania zachowa kursu danej spki w przyszoci. Pierwsza z nich to analiza techniczna, czyli przygldanie si wykresom i badanie, jak dany kurs zachowywa si w przeszoci. Druga szkoa to analiza fundamentalna, czyli ocena wskanikw ekonomicznych interesujcej nas firmy. Wskaniki oblicza si na podstawie danych rynkowych (np. giedowych) dotyczcych spki oraz na podstawie sprawozda finansowych firmy.
1. Fundamenty, czyli w gszczu wskanikw

Wskanikw jest bardzo duo, ale my przyjrzymy si tylko kilku najwaniejszym. Oczywicie nie bdziesz ich prbowa liczy sam. Chodzi tylko o to, eby nie wzbudzay w tobie przeraenia, kiedy zobaczysz je w analizie spki, ktr przeczytasz w biurze maklerskim lub w internecie. Wikszo wskanikw nie ma jednej, optymalnej wartoci. Dopiero odniesienie ich do wskanikw z poprzedniego okresu lub te do wskanikw obliczonych dla innych firm z tej samej brany pozwala na ustalenie, czy dana spka jest relatywnie tania, czy droga.
Wskanik rentownoci aktyww (ROA). Pokazuje, jak efektywnie firma zarzdza swoim majtkiem. Im wyszy poziom rentownoci aktyww, tym lepsza sytuacja finansowa firmy. Zachodnie banki udzielajce kredytw oczekuj od firm, aby wskanik ten osiga poziom 2-6 proc. Jednoczenie w maych firmach powinien by wyszy ni w duych. Stopa zwrotu z kapitau wasnego (ROE). Informuje o wielkoci zysku netto przypadajcego na kad zotwk kapitau zainwestowanego przez firm. Im wysza jest warto tego wskanika, tym korzystniejsza sytuacja finansowa firmy. Wysza efektywno kapitau wasnego wie si z moliwoci uzyskania wyszej dywidendy dla akcjonariuszy. Zysk na jedn akcj (EPS). Jeden z najwaniejszych wskanikw giedowych. Okrela wielko zysku przypadajc na pojedyncz akcj. EPS jest wskanikiem okrelajcym sytuacj spki na rynku. Cena rynkowej akcji do wartoci ksigowej (P/BV). Mwi, ile razy warto spki na rynku jest wiksza (mniejsza) od jej wartoci ksigowej. Gdy P/BV spki X wynosi
0,5, znaczy to, e jedn zotwk jej majtku mona kupi za 50 gr. P/BV mniejszy ni 1 oznacza, e cena rynkowa akcji jest na niszym poziomie ni jej warto ksigowa. W praktyce niska warto wskanika zwykle oznacza, e spka osiga mae zyski i jej majtek nie jest w peni wykorzystywany. Gdy majtek takiej spki jest znaczny, brana za stwarza nadziej na dobre wyniki, poziom wskanika P/BV jest wan informacj dla inwestorw chccych kupi akcje na duszy okres. Niski poziom tego wskanika moe oczywicie wiadczy o kopotach spki. Z kolei zbyt wysoka warto P/BV moe oznacza, e akcje s przewartociowane.
Zasady inwestycyjne Benjamina Grahama,

autora synnej ksiki Inteligentny inwestor. Zachowawczym inwestorom, niezajmujcym si zawodowo gied, Graham proponuje wyszukanie spek, ktre speniaj ponisze warunki. Wielko wiksza ni przecitna. W warunkach polskiej giedy ograniczamy si do spek z WIG20 i kilku innych duych spek. Dobra kondycja finansowa. Wskanik pynnoci biecej powinien wynosi co najmniej 2, a zaduenie dugoterminowe powinno by nisze od kapitau obrotowego. Stabilno zyskw. Przez ostatnie 10 lat spka nie powinna mie strat w bilansie rocznym. Regularne dywidendy. Spka powinna co roku w czasie ostatnich co najmniej 10 lat wypaca dywidendy. Wzrost zyskw. redni zysk z trzyletniego okresu powinien by wikszy co najmniej o 33 proc. od zysku z trzyletniego okresu sprzed 10 lat. Wskanik ceny do rednich zyskw za ostatnie trzy lata powinien by niszy ni 15. A wic wskanik P/E powinien by niszy ni 15. Cena do wartoci ksigowej nisza ni 1,5. A wic wskanik P/BV powinien by niszy ni 1,5.
Wskanik ceny akcji w stosunku do biecych zyskw (P/E). Okrela,

ile razy warto rynkowa firmy przewysza warto wypracowanego w cigu roku zysku. Wskanik ceny do zysku naley do najpopularniejszych i najczciej stosowanych wskanikw na giedzie. Niski poziom P/E (grubo poniej 10) moe sugerowa, e inwestycja jest korzystna, poniewa firma osiga spore zyski przy relatywnie niskiej wycenie rynkowej. Zbyt niski jego poziom sygnalizuje, e akcje spki s niedowartociowane, i zachca do taniego ich nabycia. Wysoka warto P/E (przekraczajca 20) moe wiadczy o duym optymizmie inwestorw, ktrzy spodziewaj si, e spka bdzie szybko zwikszaa zyski.
2. Gra emocji, czyli analiza techniczna

Wikszo inwestorw uwaa, e badanie kondycji finansowej spek to nie wszystko. e zmiany cen w rednim terminie, czyli trendy, to take wynik emocji inwestorw. A poniewa zachowania ludzi w okrelonych sytuacjach powtarzaj si, ledzenie wykresw
notowa i tworzonych przez nie schematw daje pewne wskazwki co do przyszych zachowa rynku. To ledzenie zachowa wykresw i ich przewidywanie nazywa si analiz techniczn. Podstawowym zaoeniem analizy wykresw jest to, e ceny nie zmieniaj si chaotycznie i przypadkowo, lecz podlegaj okrelonym trendom. A trendy to po prostu kierunek, w ktrym poda cay rynek. Na wykresach trend okrela linia przecinajca kolejne, coraz wysze doki ceny w wypadku trendu wzrostowego bd stopniowo opadajce cenowe grki, jeli mamy do czynienia ze spadkowym trendem notowa. Ukad dwch rwnolegych wobec siebie linii, z ktrych jedna czy lokalne maksima, a druga minima ceny, to tzw. kana trendowy, ktry moe by spadkowy bd wzrostowy. Jednak nie zawsze ceny stopniowo i konsekwentnie rosn bd spadaj, bywa, e przez duszy czas rynek nie moe si zdecydowa na zwyk lub spadek, a kursy lub indeksy faluj, nie schodzc poniej pewnego minimum i nie wzrastajc powyej okresowego maksimum. Wtedy mwimy o trendzie horyzontalnym, inaczej bocznym. Trendy mona te klasyfikowa przez pryzmat czasu ich trwania, okrelajc jako krtko-, rednio- i dugoterminowe. Trend moe si zmieni, jeli kurs wybije si z danego kanau trendowego. Dla analitykw technicznych jest to zwykle sygna, by co z akcjami zrobi. Jeli np. spadajcy do tej pory kurs wybija si z trendu spadkowego, zazwyczaj jest to przyczynek do decyzji o zakupie akcji. Analitycy wykresw przekonuj, e to, i wydaj si tanie, nie znaczy, e nie bd jeszcze tasze. A o tym wszystkim najczciej nie przesdzaj wzgldy ekonomiczne (czyli np. wyniki finansowe spki), lecz emocje inwestorw, ktre wida wanie w analizie wykresw.
CZ III: Kup, nim inni zauwa. Inwestujemy na rynku pierwotnym

Akcje giedowych spek mona kupowa bezporednio na parkiecie albo w ofercie publicznej, czyli jeszcze zanim zadebiutuj w normalnym handlu. Ten drugi sposb bywa wyjtkowo dobry dla pocztkujcych inwestorw. O tym, e na spce, ktra dopiero przygotowuje si do debiutu, mona czsto niele zarobi, wiedz wytrawni menederowie tzw. funduszy inwestycyjnych typu private equity. Oni wypatruj firm, ktre s niezauwaonymi przez nikogo yami zota, kupuj ich udziay, rozwijaj i potem wprowadzaj na gied. Zarobek z takiej obrbki przedsibiorstw zwykle siga 20 proc. w skali roku. My, zwykli inwestorzy indywidualni, uczestnikami tego typu funduszy by nie moemy (cho zdarzaj si fundusze przyjmujce wpaty od inwestorw z ulicy, a nie tylko od tych wybranych). Ale kady z nas moe kupowa akcje spek w ofertach publicznych,
czyli tu przed ich debiutem na giedzie. Firmy, ktre w ten sposb sprzedaj swoje akcje, zwykle poszukuj pienidzy na rozwj dziaalnoci. A to oznacza, e powinny dyktowa inwestorom atrakcyjn cen. Nisz od tej, ktra uksztatuje si potem, kiedy akcje wejd na giedowy parkiet. Dla mao dowiadczonych inwestorw zakup akcji przed ich wejciem na gied jest zwykle bezpieczniejszy ni inwestowanie w spki ju notowane na parkiecie. Ale nawet jeli w ofercie publicznej swoje akcje sprzedaje pewniak do zarobku, nie mona sobie pozwoli na kupowanie jego akcji w ciemno.
1. Pierwotnie jest bezpieczniej

Kupowanie akcji na rynku pierwotnym czyli jeszcze przed ich wejciem na gied jest zwykle bezpieczniejsze ni inwestowanie w spki ju notowane na parkiecie. Choby dlatego, e nie musimy wybiera wrd dwch setek notowanych przedsibiorstw, szukajc najlepszej inwestycji. Skupiamy si na jednej spce, ktrej akcje s akurat oferowane na rynku pierwotnym. I oceniamy, czy s one tanie, czy drogie. Im tasze, tym wiksza szansa na to, e da si na nich zarobi, kiedy ju wejd na parkiet. Najpewniej jest kupowa akcje od ministra skarbu. Wwczas mamy pewno, e kupujemy dobry towar. Oczywicie moemy za przepaci (minister jest przecie zainteresowany, eby uzyska jak najwiksze wpywy do budetu), ale na pewno nie wpadniemy na min spk, ktra na pierwszy rzut oka ma wietne wyniki, a przy bliszym poznaniu okazuje si bankrutem...
2. Suchaj ministra, czekaj na dywidendy

Oferty prywatyzacyjne to jedyna okazja, eby si potargowa o cen akcji. Prywatnym spkom zaley tylko na tym, by sprzeda akcje jak najdroej. Minister musi te dba o to, eby spoeczestwo si bogacio. Inwestorzy indywidualni od czasu do czasu mog wic liczy na specjalne wzgldy. Np. cena, ktr zapac, bdzie nisza od tej, ktra zostanie podyktowana inwestorom instytucjonalnym. Z punktu widzenia niezbyt dowiadczonego gracza najlepiej, kiedy spka zadeklaruje, i bdzie wypaca coroczn dywidend, czyli podzieli si zyskami ze swoimi akcjonariuszami. Taka dywidenda moe stanowi nawet kilka procent ceny akcji! A wic niezalenie od tego, jak si zmienia kurs, inwestor co roku dostaje do kieszeni kilka procent od zainwestowanej kwoty. A jeli przy okazji zarobi na rosncym kursie akcji to tym lepiej!
3. Szybkie ryzyko czy dugoterminowa inwestycja?

Gieda nie jest najbezpieczniejszym miejscem dla krtkoterminowych spekulacji. Im duej zamierzasz trzyma akcje, tym mniej ryzykujesz, kupujc je w ofercie publicznej.
Wicej ryzykuj inwestorzy kupujcy akcje w ofercie tylko po to, by je sprzeda z zyskiem na jednej z pierwszych sesji po debiucie giedowym. To, z jakim przebiciem zadebiutuj akcje (albo z jak strat...), zaley bowiem nie tylko od tego, czy firma jest dobra, czy za, ale te od biecej koniunktury na giedzie. Jeli w danym dniu inwestorzy sprzedaj na giedzie akcje, by zainwestowa je np. na rynku obligacji, to pechowy debiutant te moe mie saby start. Oczywicie im wiksze byo zainteresowanie akcjami w ofercie, tym wiksza jest szansa na udany debiut. Jeli inwestorzy, ktrzy nie nasycili swojego popytu, bd dokupowa akcje po debiucie, zapewne wywinduj kurs powyej ceny z oferty. Szansa na kilkuprocentowy zysk po debiucie zwiksza si te wtedy, kiedy inwestorzy indywidualni w ofercie kupowali akcje taniej ni instytucje. Tak naprawd to one decyduj o cenie rynkowej akcji na giedzie.
4. Poznaj spk, czytaj prospekt

Chcc kupi akcje spki, ktra zamierza zadebiutowa na giedowym parkiecie, trzeba zapisa si na nie w biurze maklerskim. Informacj o tym, ktre biura maklerskie porednicz w skadaniu zapisw oraz gdzie mona zadeklarowa zakup akcji, zawiera prospekt emisyjny spki, czyli podstawowy dokument, w ktrym spka zapisuje wszystko, co inwestorzy powinni wiedzie na jej temat. Poza wiadomociami na temat samej sprzeday akcji w prospekcie jest przedstawiona strategia rozwoju firmy oraz co najwaniejsze s rozpisane wszystkie tzw. czynniki ryzyka, czyli potencjalne zagroenia dla inwestorw, ktrzy kupi akcje. Z t czci prospektu warto si zawsze uwanie zapozna. Jeli nie posiadasz rachunku inwestycyjnego w biurze maklerskim, to pierwszym krokiem do swobodnego dysponowania swoimi akcjami jest podpisanie umowy o otwarcie rachunku inwestycyjnego (zwanego potocznie maklerskim lub brokerskim) oraz wpata kwoty na zadeklarowan liczb akcji. Rachunek inwestycyjny skada si z dwch czci rachunku papierw wartociowych (na ktrym gromadzone s papiery wartociowe) oraz rachunku pieninego (gromadzone s na nim pienidze, za ktre chcemy kupi akcje). Cena akcji jest zwykle ustalana w ostatniej chwili. Skadajc zapis, inwestor wie tylko, w jakich widekach moe si zawrze cena. Na rachunek maklerski wpaca kwot tak, jaka byaby potrzebna, gdyby ustalona cena akcji pochodzia z grnych wideek podanych przez spk. O tym, ile wynosi cena akcji w ofercie publicznej, decyduje zwykle tzw. book-building, czyli budowanie ksigi popytu na akcje. Ma to na celu okrelenie zainteresowania najwikszych inwestorw zakupem akcji firmy, a take pomaga ustali cen dopasowan do popytu inwestorw. Po zamkniciu zapisw pozostaje nam tylko sprawdzenie, na jakim poziomie zostaa ustalona ostateczna cena akcji i czy liczba przydzielonych papierw nie zostaa zredukowana (czyli zmniejszona z uwagi na popyt znacznie przewyszajcy poda). A potem czas na trzymanie kciukw za udany debiut na giedzie.
CZ IV: Giedowe mdroci ludowe

Gied nie tylko dla orw zakocz krtkim przegldem zotych zasad inwestowania na parkiecie. Niektre potraktuj z przymrueniem oka, ale przewanie w tych giedowych powiedzeniach jest znacznie wicej ni ziarnko prawdy. S one niczym mdroci ludowe przekazywane sobie nawzajem przez inwestorw z pokolenia na pokolenie. Bo rynek akcji rzdzi si swoimi sprawdzonymi zasadami, ktre wykraczaj poza analiz fundamentaln i techniczn. Ich rdem s wieloletnie dowiadczenia inwestorw. Pomagaj one podejmowa rozsdne decyzje inwestycyjne niezalenie od tego, czy na rynku krluje hossa, czy trwa wanie wieloletnia bessa (tfu, tfu, eby nie zapeszy).
1. Na giedzie wikszo nigdy nie ma racji

Kupuj wtedy, gdy wszyscy chc sprzeda, sprzedawaj, gdy wszyscy kupuj. Najwiksze zyski przynosz inwestycje w doku bessy, gdy poziom pesymizmu jest rekordowo wysoki. Tak byo wczesn wiosn 2003 r., kiedy trwaa wojna w Iraku. Giedy przeyway gboki kryzys, ktry by wynikiem globalnego spowolnienia po pkniciu spekulacyjnej baki internetowej w 2000 r. oraz serii skandali finansowych i oszustw ksigowych, ktrych symbolem sta si upadek w USA potnej firmy energetycznej Enron i telekomunikacyjnego WorldComu. Nasz indeks WIG20 liczy wwczas ok. 1150 pkt, a grupa aktywnych inwestorw giedowych pod wzgldem liczebnoci przypominaa bardziej kko mionikw modeli latajcych. Wanie wtedy WIG20 rozpocz ponadczteroletni marsz w gr, ktry okaza si najwiksz hoss w historii naszej giedy i przymi zarwno dziewicz hoss z 1993 r., jak i internetow z 2000 r. Pod koniec padziernika 2007 r. WIG20 osign szczyt ponad 3900 pkt, czyli zyska 240 proc. Historia powtrzya si w 2008 r. Po krachu cen akcji, ktre w kilka miesicy straciy po 60-70 proc. wartoci, wikszo analitykw zastanawiaa si, jak gboko jeszcze pchnie spki w otcha wiatowy kryzys finansowy. Kiedy WIG20 zbliy si do daty bitwy pod Grunwaldem, czyli poziomu 1410 pkt, nastpio niespodziewane odbicie. Przez kilka kolejnych miesicy mwiono, e to tylko korekta, e bessa musi wrci. Ale po dwch latach WIG20 dotar do 2750 pkt. Kto wtedy zamkn oczy i kupi akcje niemal podwoi swj kapita. Takich odwanych inwestorw byo oczywicie niewielu, bo wygra ze strachem przed ryzykiem nie jest atwo.
2. Trend is your friend (Trend jest twoim przyjacielem)

Kiedy akcje spki zaczynaj droe, w gowie kadego inwestora rodzi si pytanie: jak dugo moe to potrwa? Czy sprzedawa z zyskiem 10-proc., 100-proc., a moe 1000-proc.? Nie
naley zadawa sobie takiego pytania. Silny trend wzrostowy moe trwa latami, przerywany okresowymi korektami. Na samym szczycie kursu mao komu udaje si sprzeda. Jednak zaamanie trendu wzrostowego bdce sygnaem do sprzeday bdzie dobrze widoczne. Wyrubowane akcje zaczn tanie, nawet jeli spka bdzie chwali si dobrymi wynikami. Kiedy trend si zaamie, mona sprzeda papiery np. z 20-30-proc. strat do szczytu, ale w zapasie czsto ma si setki, a nawet tysice procent zysku.
3. Sell in May and go away

Na giedzie, gdy nadchodzi lato, przynajmniej teoretycznie powinien by sezon ogrkowy, bo inwestorzy wyjedaj na wakacje. Obroty s niskie, zmiany cen niewielkie, a wykres indeksu paski jak st. Dlatego obiegowa opinia mwi, e najlepiej w maju sprzeda papiery i wrci na rynek we wrzeniu, gdy wypoczte rekiny znowu rzuc si w wir handlu. Ta zasada nie zawsze si sprawdza, ale najbardziej przesdni gracze giedowi nigdy nie wyjedaj na wakacje z akcjami w portfelu.
4. KISS!
Niestety, nie ma nic wsplnego z caowaniem. To skrt popularny w londyskim City: Keep it simple stupid!. W wolnym tumaczeniu: Bierz to prosto, gupcze!.Oznacza, e na giedzie nie ma co kombinowa, dzieli wosa na czworo i wdawa si w matematyczne dywagacje o wskanikach. Jak zacza si hossa, to trzeba kupowa. Jak bessa sprzedawa.
5. Nie ap spadajcego noa

Ta przestroga oznacza, e kupowanie akcji, ktre gwatownie taniej, obarczone jest ryzykiem. Mona si przy tym porzdnie pokaleczy, czytaj: kupi akcje, ktrych warto nadal pniej bdzie spada. Czsto wielu inwestorw, widzc, e akcje potaniay np. o 10 proc., rzuca si na zakupy, a potem z niedowierzaniem obserwuje, jak akcje nadal spadaj i spadaj. W czasie kryzysu 2007-08 mielimy spektakularny pokaz apania spadajcego noa przez najsynniejszego inwestora wiata Warrena Buffetta. Pod koniec wrzenia 2008 r., wieo po upadku Lehman Brothers, kupi on za 5 mld dol. akcje jednego z dwch ocalaych bankw inwestycyjnych z Wall Street Goldmana Sachsa. Poszed kompletnie pod prd, czym zaszokowa wiatowe rynki. Jednak kto pod koniec wrzenia, naladujc Buffetta, rwnie kupi akcje, dzi raczej liczy straty, i to znaczne. A sam Buffett? By moe zapa spadajcy n, bo jest dugodystansowcem. Zwyk mawia, e jego ulubionym horyzontem inwestycyjnym jest... wieczno.
6. Nawet zdechy ko si odbije,

jeli si go zrzuci z dachu
Na giedzie oznacza to, e chwilowo podroe moe kada, nawet najgorsza spka pogrona w najwikszych tarapatach finansowych i majca za pasem ogoszenie upadoci. Staje si czsto celem rasowych spekulantw, ktrzy licz na to, e kupione w doku akcje uda im si odsprzeda droej innym inwestorom przycignitym chwilowym odbiciem kursu.
7. Kupuj plotki, sprzedawaj fakty

Kursy akcji s bardzo wraliwe na nowe, czsto sensacyjne informacje. Wiele z nich pojawia si jako plotki, nieoficjalne doniesienia prasowe czy przewidywania. Jeli inwestorzy spekuluj, e spka ogosi dobre wyniki finansowe, to kupuj pod to akcje duo wczeniej, ni spka poda raport. Gdy wreszcie ujrzy on wiato dzienne, nawet jeli wyniki s zgodne z oczekiwaniami, to akcje czsto taniej, bo o tym fakcie wiedz ju wszyscy. Przeled zachowanie inwestorw przed kluczowymi decyzjami, np. bankw centralnych o zmianach stp procentowych. Jeli ceny id w gr, bo spodziewana jest korzystna dla rynku akcji obnika stp, to bardzo prawdopodobne, e ju po podjciu tej decyzji indeksy bd doowa. Chyba e decyzja bdzie zaskoczeniem, bo obnika bdzie gbsza.
ISBN 978-83-268-0131-0 Kod kreskowy dla Gazety Wyborczej i ksiki
Partner akcji:

Przewodnik Po Domowych Finansach

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Przewodnik Po Domowych Finansach

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Maciej Samcik

Przewodnik po domowych finansach

Przewodnik po domowych finansach

Jak si rozsdnie zaduy

Rozdzia V Rozdzia VI Rozdzia VII

Gdybym by bogaty, czyli jak si zabra do inwestowania

Gieda nie tylko dla orw, czyli wybierz sobie akcje

4 Przewodnik po domowych finansach

Deutsche Bank PBC

Przewodnik po domowych finansach 5

Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki

8 Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki

Przewodnik po domowych finansach 9

1. Spisuj wydatki, by nie wpa w dziur

2. Planuj wiksze wydatki z wyprzedzeniem

3. Zadbaj o debet w koncie

10 Cash is king, czyli jak nie zosta bez gotwki

4. Jeli moesz, pa kart kredytow, a nie debetow

5. Inwestujc, cz pienidzy trzymaj pod rk

Jak walczy z deficytem w domowym budecie

12 Jak walczy z deficytem w domowym budecie

1. Zrb spis inwentarza

2. Sprawd elastyczno budetu

Przewodnik po domowych finansach 13

Przegld staych rachunkw. Nie ma si co oszukiwa wikszo z nich jest nie do

Restrukturyzacja zaduenia. To do skomplikowane, ale konieczne posunicie.

14 Jak walczy z deficytem w domowym budecie

Limity na wydatki biece. To najbardziej dotkliwy element planu rwnowaenia

4. Monitoruj realizacj planu

Przewodnik po domowych finansach 15

Przykadowa struktura wydatkw domowego budetu:

26,5% rata kredytu hipotecznego (1500 z)

Razem wydatki na ycie

Razem raty zaduenia

Jak si wyplta z ptli dugw

18 Jak si wyplta z ptli dugw

CZ I: Zanim windykator zapuka do drzwi

1. Co robi, gdy nie masz pienidzy na spat kredytu

Przewodnik po domowych finansach 19

Upado konsumencka. Od roku obowizuje ustawa o upadoci konsumenckiej.

2. Ile masz czasu, zanim bank upomni si o swoje?

20 Jak si wyplta z ptli dugw

Telefon lub SMS z upomnieniem. Przez pierwszych kilkanacie dni w banku bd

Bank sprzedaje dug. To najczciej stosowane przez banki rozwizanie w przypadku

Przewodnik po domowych finansach 21

CZ II: Gdy bank sprzeda kredyt

22 Jak si wyplta z ptli dugw

Jak negocjowa? Zaproponuj windykatorom moliwo redukcji dugu w zamian za to,

Przewodnik po domowych finansach 23

24 Jak si wyplta z ptli dugw

Wyrok ju jest. Komornik puka do drzwi. Jeli firma windykacyjna ma w rku

CZ III: Upado konsumencka. Ratunek nie dla kadego

Przewodnik po domowych finansach 25

1. Jakie warunki trzeba speni, by upa?

Czy sd sprawdzi przyczyny niewypacalnoci? Tak! I ma to kluczowe znaczenie

26 Jak si wyplta z ptli dugw

Nie unikniesz licytacji majtku.

Moesz straci mieszkanie, ale...

Przewodnik po domowych finansach 27

Koniec ze wsplnot majtkow. Oczywicie twj maonek odpowiada za twoje

28 Jak si wyplta z ptli dugw

2. Od nie takich wielkich dugw do upadoci

Przewodnik po domowych finansach 29

Jak si rozsdnie zaduy