WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGIKI I ADMINISTRACJI W POZNANIU

3-LETNIE STUDIA ZAWODOWE NIESTACJONARNE

KIERUNEK – RATOWNICTWO MEDYCZNE
ANATOMIA

●
"Leż przed wami - wydany na nasz wzrok
Trupia zagadka, nieruchomy bramin
I patrzy jaszczurzymi powiekami
Na siedem zdumień na widok jego zwłok,
Na nasze ruchy, na chciwy gest i krok,
Karki w koronkach, kaftany z wyłogami."
(Lekcja anatomii Doktora Tulpa , 2.01.1992)
 Prowadzący ćwiczenia:
dr n. biol. Andrzej Kluk
Katedra i Zakład Patomorfologii Klinicznej
Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
 Ćwiczenia:
I SEMESTR – 30 GODZIN
II SEMESTR – 30 GODZIN
●
PROGRAM
− ĆW. 1 – WPROWADZENIE DO PRZEDMIOTU
ORAZ POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ
− ĆW. 2 – UKŁAD KOSTNY
− ĆW. 3 – UKŁAD KOSTNY
− ĆW. 4 – POŁĄCZENIA KOŚCI
− ĆW. 5 – UKŁAD MIĘŚNIOWY
− ĆW. 6 – UKŁAD MIĘŚNIOWY
− ĆW. 7 – POWŁOKA WSPÓLNA
− ĆW. 8 – UKŁAD TRAWIENNY
 Ćwiczenia:
I SEMESTR – 30 GODZIN
II SEMESTR – 30 GODZIN

●
PROGRAM C.D.
− ĆW. 9 – UKŁAD ODDECHOWY
− ĆW. 10 – UKŁAD MOCZOPŁCIOWY
− ĆW. 11 – UKŁAD KRĄŻENIA
− ĆW. 12 – UKŁAD NERWOWY
− ĆW. 13 – UKŁAD NERWOWY
− ĆW. 14 – GRUCZOŁY DOKREWNE
− ĆW. 15 – NARZĄDY ZMYSŁÓW
 LITERATURA ZALECANA:

●
Sylwanowicz w., Michajlik A., Ranatowski W.:
Anatomia i fizjologia człowieka. PZWL. Warszawa,
1985
●
Sokołowska-Pituchowa I.: Anatomia człowieka.
PZWL. Warszawa, 2000.
●
Biczycki M., Czechowicz K., Puch E.A.: Zarys anatomii
człowieka z elementami antropologii. Uniersytet Śląski.
Katowice, 1993.
●
Gołąb H.B.: Podstawy anatomii człowieka.
PZWL, Warszawa, 2000
●
Agur A., Lee J.: Grant: Atlas anatomii. Górnicki,
Wydawnictwo medyczne, 2002.
●
Pabst R., Putz R.: Sobotta: Atlas anatomii
człowieka. Wydawnictwo Urban, 2006.
●
Bochenek A., Reicher M.: Anatomia człowieka t.
1-5. PZWL, 2006.
●
Zborowski A.: Atlas anatomii człowieka.
Wydawnictwo AZ.Kraków, 2007.
●
Tytuł: Anatomia człowieka. Podręcznik i atlas dla studentów
licencjatów medycznych Autor: Elżbieta Suder, Szymon
Brużewicz Wydawnictwo: Wydawnictwo Medyczne Górnicki
Rok wydania: 2004
●
Anatomia funkcjonalna człowieka. Schematy do
ćwiczeń - Malinowski Andrzej, Asienkiewicz
Ryszard; Uniwersytet Zielonogórski; 2007
●
Krechowicki A., Czerwiński F.: Zarys anatomii
człowieka. PZWL, Warszawa 2004.
●
Aleksandrowicz R.: Mały atlas anatomiczny.
PZWL, Warszawa, 2004.
●
Abrahams P.H., Marks S.C., Hutchings R.:
Fotograficzny atlas anatomii człowieka McMinna.
Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław , 2006.
 Sposób zaliczenia przedmiotu:
- ćwiczenia – zaliczenie na podstawie ocen
-wykłady + ćwiczenia - egzamin
ANATOMIA – NAUKA O BUDOWIE
ZEWNĘTRZNEJ I
WEWNĘTRZNEJ ORGANIZMU
 ANATOMIA
●
BIOLOGIA – NAUKA O ŻYCIU
− ergologia – nauka o czynnościach istot żywych
− morfologia – nauka o kształtach istot żywych
●
Anatomia - zajmuje się ustrojem rozwiniętym
●
Embriologia - opisuje budowę i rozwój organizmu żywego w życiu
płodowym
− (ontogeneza - począwszy od zapłodnienia aż do ukończenia
wzrastania)
− (filogeneza - historią rozwoju rodowego, w oparciu o teorię
ewolucji opisuje historię powstawania ustrojów poprzez
powolne przekształcanie innych ustrojów.)
 ANATOMIA
●
MORFOLOGIA
− ANATOMIA
●
FITOTOMIA – ANATOMIA ROŚLIN
●
ZOOTOMIA – ANATOMIA ZWIERZĄT
− ANTROPOTOMIA – ANATOMIA CZŁOWIEKA
 ANATOMIA
●
ANATOMIA
− ANATOMIA MAKROSKOPOWA - oceniamy i
opisujemy budowę ustroju gołym okiem
− ANATOMIA MIKROSKOPOWA - ocena budowy
wymaga użycia instrumentów optycznych oraz
licznych metod fizycznych i chemicznych celem
określenia budowy:
●
Tkankowej - HISTOLOGIA
●
Komórkowej - CYTOLOGIA
 ANATOMIA
●
ANATOMIA MAKROSKOPOWA
− ANATOMIA PRAWIDŁOWA (OPISOWA) - opisującą normalną prawidłową budowę i stosunki
narządów ciała ludzkiego
− ANATOMIA PORÓWNAWCZA - zajmuję się zarówno porównywaniem budowy poszczególnych
stadiów rozwoju osobniczego organizmów, jak i budowy ustrojów niższych i wyższych wraz z
człowiekiem.
− ANATOMIA PATOLOGICZNA - określającą budowę ustroju w przypadkach chorobowych tj.
patologicznych
− ANATOMIA ARTYSTYCZNA (PLASTYCZNA) - opisującej budowę powierzchni ciała i jego
proporcje.
− ANATOMIA TOPOGRAFICZNA- zajmuje się opisem wzajemnego przestrzennego położenia
narządów i układów w poszczególnych okolicach ciała.
− ANATOMIA KLINICZNA- zajmuje się budową narządów wewnętrznych.
− ANATOMIA RENTGENOWSKA
− ANATOMIA OSOBNIKA ŻYWEGO
 ANATOMIA:
●
ANATOMIA:
− OSTEOLOGIA – NAUKA O KOŚCIACH
− SYDENSMOLOGIA – NAUKA O POŁĄCZENIACH KOŚCI
− ARTROLOGIA – NAUKA O STAWACH
− MYOLOGIA – NAUKA O MIĘŚNIACH
− SPLANCHNOLOGIA – NAUKA O TRZEWIACH
− ANGIOLOGIA – NAUKA O NACZYNIACH
− NEUROLOGIA – NAUKA O CUN I OUN
− ESTEZJOLOGIA – NAUKA O ZMYSŁACH
− ENDOKRYNOLOGIA – NAUKA O GRUCZOŁACH
DOKREWNYCH I HORMONACH.
 METODY POZNAWCZE W
ANATOMII:
●
OSOBNIKA MARTWEGO
− SEKCJONOWANIE
− PREPAROWANIE
●
OSOBNIKA ŻYWEGO
− OGLĄDANIE
− BADANIE DOTYKIEM
− OPUKIWANIE
− OSŁUCHIWANIE
− ZA POMOCĄ URZADZEŃ OBRAZUJĄCYCH – RTG,
USG, KT, MR.
●
Sekcja zwłok (gr.. autopsia - zobaczyć na własne oczy,łac..
sectio - rozcięcie) - to badanie pośmiertne (łac. post mortem),
którego celem jest najczęściej ustalenie przyczyny zgonu.
●
Wyróżnia się naukową (anatomopatologiczną) oraz sądowo-
lekarską sekcję zwłok (określaną niekiedy potocznie mianem
obdukcji zwłok).
zwłok)
●
Sekcję naukową przeprowadza lekarz
patomorfolog lub lekarz medycyny sądowej.
Odbywa się ona w zakładach opieki zdrowotnej,
placówkach dydaktycznych (takich jak Wydziały
Lekarskie Uniwersytetów lub Akademii
Medycznych) w celu ustalenia przyczyny zgonu,
weryfikacji rozpoznania klinicznego oraz w
celach dydaktycznych
●
Na mocy prawa, sekcji powinny zostać poddane zwłoki:
●
niemowlęcia,
●
kobiety w ciąży i połogu,
●
chorego, który zmarł przed upływem 12 godzin od przyjęcia do
szpitala lub w drodze do niego,
●
wszystkie przypadki śmierci gwałtownej (na przykład krwotoki).
W tym wypadku wygasa brak zgody chorego na przeprowadzenie
sekcji zwłok po śmierci. W innych niż wymienione przypadki,
sekcja może być wykonana na życzenie lekarza klinicysty w celu
weryfikacji rozpoznania - chyba że za życia chory pisemnie
odmówił sekcji.
●
O przeprowadzeniu badania pośmiertnego
decyduje dyrektor ZOZ-u może on, ale nie musi
uwzględnić zdania rodziny zmarłego (rodzina nie
ma formalnie żadnego wpływu na sekcję).
●
Sekcję sądowo-lekarską wykonuje się w
każdym przypadku podejrzenia przestępczego
spowodowania śmierci. Dokonuje jej biegły
lekarz - specjalista medycyny sądowej, w
obecności prokuratora lub sędziego, jeżeli
prokurator lub sąd wyda postanowienie o jej
przeprowadzeniu (art. 209 kodeksu postępowania
karnego). W uzasadnionych przypadkach sekcję
zwłok może przeprowadzić lekarz niebędący
patomorfologiem czy lekarzem sądowym.
●
Każdy lekarz weterynarii ma prawo i możliwość
przeprowadzania sekcji zwłok zwierzęcia,
zazwyczaj jednak takie badania przeprowadzane
są jedynie przez wyspecjalizowane jednostki -
takie jak Wydziały Medycyny Weterynaryjnej
bądź państwowy Instytut Weterynarii.
●
Sekcja polega na dokonaniu oględzin zewnętrznych albo
otwarciu trzech jam ciała: jamy czaszki, klatki
piersiowej i jamy brzusznej zwłok. W niektórych
przypadkach, oględziny zewnętrzne wystarczają i nie
następuje otwieranie powłok ciała. Zadaniem lekarza jest
poszukiwanie morfologicznych wykładników procesu
chorobowego, na których to opiera się
anatomopatologiczne rozpoznanie przyczyny zgonu.
Podczas badania pobiera się materiał do dalszych badań
histopatologicznych, immunohistochemicznych,
toksykologicznych czy biochemicznych.
●
Pierwsza udokumentowana sekcja zwłok została
przeprowadzona około 1300 roku przez
Mundino de Lucci (1275-1326) na
uniwersytecie w Bolonii.
●
Preparowanie – uzyskiwanie preparatów
anatomicznych. Prof. von Hagens
 Pozycja anatomiczna
●
Pozycja anatomiczna
●
By precyzyjniej wyrażać się o wzajemnych stosunkach części ciała ludzkiego
określono jednoznacznie tak zwaną pozycję anatomiczną.
●
Składają się na nią:
●
postawa stojąca
●
głowa i wzrok zwrócone ku przodowi
●
kończyny górne wyprostowane, ułożone wzdłuż tułowia,
z dłońmi skierowanymi ku przodowi (ułożenie supinacyjne)
●
palce rąk wyprostowane, kciuk przywiedziony
●
kończyny dolne wyprostowane,
stopy złączone razem powierzchniami przyśrodkowymi
●
palce stóp wyprostowane
Pozycja anatomiczna
 Osie ciała
●
x - oś pozioma czyli poprzeczna
(axis horizontalis sive transversalis) -
biegnąca z lewa na prawo
●
y - oś pionowa czyli długa
(axis verticalis sive longitudinalis) -
biegnąca z dołu do góry
●
z - oś strzałkowa
(axis sagittalis) -
biegnąca od przodu ku tyłowi
 Płaszczyzny:
●
Osie te wyznaczają główne płaszczyzny wspomnianego układu:

− płaszczyzny czołowe (plana frontalia sive coronalia) -

wyznaczone przez osie pionowe i poziome; płaszczyzna szwu wieńcowego (sutura
coronalis)
 Płaszczyzny:
●
płaszczyzny strzałkowe (plana sagittalia) -
wyznaczone przez osie pionowe i strzałkowe; płaszczyzna szwu strzałkowego (sutura sagittalis)
 Płaszczyzny:
●
płaszczyzny poziome czyli poprzeczne (plana horizontalia sive transversa) -
wyznaczone przez osie poziome i strzałkowe.
 Osie i płaszczyzny:
●
W szczególności własnymi nazwami wyróżnione są:
●
oś główna (axis principalis)
●
- oś pionowa przechodząca przez szczyt głowy
●
płaszczyzna pośrodkowa (planum medianum)
●
- płaszczyzna strzałkowa zawierająca oś główną; płaszczyzna symetrii ciała
●
płaszczyzna przypośrodkowa (planum paramedianum)
●
- płaszczyzna strzałkowa równoległa do płaszczyzny pośrodkowej
●
płaszczyzna przezodźwiernikowa (planum transpyloricum)
− - płaszczyzna pozioma, w połowie odległości pomiędzy wcięciem szyjnym
mostka
a górnym brzegiem spojenia łonowego; płaszczyzna Addisona
 Osie i płaszczyzny:
●
płaszczyzna podżebrowa (planum subcostale)
●
- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez najniższy punkt łuku
żebrowego (arcus costalis)
●
płaszczyzna nadgrzebieniowa (planum supracristale)
●
- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez najwyższy punkt
grzebienia biodrowego (crista iliaca)
●
płaszczyzna międzyguzkowa (planum intertuberculare)
●
- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez guzek biodrowy
(tuberculum iliacum)
●
płaszczyzna międzykolcowa (planum interspinale)
●
- płaszczyzna pozioma przechodząca obustronnie przez kolec biodrowy przedni
górny (spina iliaca anterior superior)
●
Pionowe linie określające okolice klatki piersiowej:
●
linia pośrodkowa przednia (linea mediana anterior)
●
linia mostkowa (l. sternalis)
●
linia przymostkowa (l. parasternalis)
●
linia środkowoobojczykowa lub sutkowa (l. medioclavicularis s. mammilaris)
●
linia pachowa przednia (l. axillaris anterior)
●
linia pachowa środkowa (l. axillaris media)
●
linia pachowa tylna (l. axillaris posterior)
●
linia łopatkowa (l. scapularis)
●
linii międzyłopatkowa (l.interscapularis)
●
linia przykręgowa (l.paravertebralis)
●
linia pośrodkowa tylna ( l.mediana posterior)
 Określanie położenia
●
W odniesieniu do osi pionowej używa się następujących określeń:

górny (superior) dolny (inferior)

czaszkowy (cranialis) ogonowy (caudalis)
szczytowy (apicalis ) podstawny (basalis); podstawowy ( basilaris)
 Określanie położenia
●
W odniesieniu do osi poprzecznej używa się następujących określeń:

prawy (dexter) lewy (sinister)

przyśrodkowy pośrodkowy
boczny (lateralis)
(medialis) (medianus)
- leżący dalej od
- leżący bliżej - leżący w
płaszczyzny
płaszczyzny płaszczyźnie
pośrodkowej
 Określanie położenia
●
W odniesieniu do osi strzałkowej używa się następujących określeń:

przedni (anterior) tylny (posterior)

brzuszny (ventralis) grzbietowy (dorsalis)
czołowy (frontalis) potyliczny (occipitalis)
dziobowy (rostralis)
 Określanie położdenia
Opisując wzajemne położenie struktur używa się następujących terminów:
pośredni (intermedius)
- leżący pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami
środkowy (medius)
- leżący w środku odległości pomiędzy dwoma (podobnymi) strukturami
poprzeczny (transversus; transversalis)
- leżący prostopadle do osi długiej
podłużny (longitudinalis)
- leżący równolegle do osi długiej ciała lub struktury
osiowy (axialis)
- leżący w osi (długiej)
wewnętrzny (internus)
- zawarty w pewnej przestrzeni lub strukturze, prowadzący lub skierowany do niej
zewnętrzny (externus)
- leżący poza pewną przestrzenią lub strukturą, prowadzący poza jej obręb, położony bardziej powierzchownie w
porównaniu z wewnętrznym
głęboki (profundus)
- leżący wewnątrz pewnej przestrzeni, względnie daleko od jej granic
powierzchowny (superficialis)
- leżący względnie blisko granic pewnej przestrzeni
środkowy; ośrodkowy (centralis)
- czynnościowo nadrzędny; rzadziej geometrycznie leżący w środku
obwodowy (periphericus; peripheralis)
- czynnościowo podrzędny, oddalony od czynnościowego ośrodka; rzadziej leżący geometrycznie na obwodzie
 Określanie położenia

Specjalne miana dotyczą struktur kończyn:

bliższy (proximalis)
- znajdujący się bliżej połączenia kończyny z tułowiem; górny w pozycji anatomicznej
dalszy (distalis)
- znajdujący się dalej od połączenia kończyny z tułowiem; dolny w pozycji anatomicznej
 Określanie położenia:
●
dla kończyny górnej:
●
łokciowy (ulnaris)
●
- znajdujący się po stronie kości łokciowej; przyśrodkowy w pozycji anatomicznej
●
promieniowy (radialis)
●
- znajdujący się po stronie kości promieniowej; boczny w pozycji anatomicznej
●
dłoniowy (palmaris; volaris)
●
- przedni w pozycji anatomicznej
 Określenie położenia

dla kończyny dolnej:

strzałkowy (fibularis; peronealis)
- znajdujący się po stronie kości strzałkowej; boczny w pozycji anatomicznej
piszczelowy (tibialis)
- znajdujący się po stronie piszczeli; przyśrodkowy w pozycji anatomicznej
podeszwowy (plantaris)
- dolny w pozycji anatomicznej
 Okolice ciała:
●
Na powierzchni ciała odróżniamy poszczególne pola, które w anatomii
nazywa się okolicami ciała (regiones corporis). Granice ich wyznacza
głównie zrąb kostny, a częściowo również układ mięśniowy. Mają one
praktyczne znaczenie dla topografii powierzchni ciała i narządów
wewnętrznych. Wyróżniamy następujące okolice ciała:
●
Na głowie:
●
położone pośrodkowo : położone bocznie (parzyste):
okolica czołowa (regio frontalis) - okolica skroniowa (r. temporalis)
okolica ciemieniowa (r. parietalis) - okolica podskroniowa (r. infratemporalis)
okolica potyliczna (r. occipitalis) - okolica uszna (r. auricularis)
- okolica sutkowa (r. mastoidea)
 Okolice ciała:
●
Na twarzy:
nieparzyste : parzyste :
okolica nosowa (r. nasalis) - okolica oczodołowa (r. orbitalis)
okolica ustna (r. oralis) - okolica podoczodołowa
(r. infraorbitalis)
okolica bródkowa (r. mentalis) - okolica jarzmowa (r. zygomatica)
- okolica policzkowa (r. buccalis)
- okolica przyuszniczo-żwaczowa
(r. parotideomasseterica).
●
Na szyi:
- Okolica przednia (o. szyjna właściwa – r.colli),
- Okolica tylna (o. karkowa - reg. colli post. s. nuchae )
* skośnie przez całą szyję przebiega okolica mostkowo-obojczykowo-
sutkowa
(regio sternocleidomastoidea), dzieląc okolicę szyjną właściwą na :
okolicę przednią szyi (r. colli anterior) – nieparzysta (trójkąt przedni)
okolicę boczną szyi (r. colli lateralis) – parzysta (trójkąt boczny)
W zakresie okolicy przedniej szyi wyróżniamy :
Okolicę pośrodkową szyi (r. colli mediana) : i parzyste okolice
o. podbródkowa (r. submentalis) - trójkąt podżuchwowy
o. gnykowa (r. hyoidea) (trigonum submandibulare),
o. podgnykowa (r. subhyoidea) - trójkąt tętnicy szyjnej
- o. krtaniowa (r. laryngea) (trigonum caroticum)
o. tarczowa (r. thyroidea) - dół nadobojczykowy mniejszy
o. nadmostkowa (r. suprasternalis) (fossa supraclavicularis minor)

- dół nadobojczykowy większy

(fossa supraclavicularis major)
●
.Na tułowiu :
●
Okolice klatki piersiowej (regiones pectoris)
●
okolica mostkowa (r. sternalis)
●
okolica obojczykowa (r. clavicularis)
●
okolica podobojczykowa (r. infraclavicularis)
●
okolica sutkowa (r. mammalis)
●
okolica pachowa (r. axillaris)
●
okolica podsutkowa (r. inframammalis)
●
okolica boczna klatki piersiowej (r. pectoris lateralis)
●
Okolice brzucha (regiones abdominis) –
wyznaczone przez dwie poprzeczne linie górną
(przechodzi przez najniższe punkty X żeber) i
dolną (przechodzi przez najwyższy punkt
grzebieni biodrowych) oraz dwie pionowe linie
dzielące symetrycznie powierzchnię brzucha, tak
iż każdy z pasów zawiera dwie symetryczne
okolice i jedną nieparzysta, pośrodkową.
●
Nadbrzusze (epigastrium):
●
okolice podżebrowe (regiones hypochondriacae s. subcostales)
●
okolica nadpępcza (r. epigastrica)
●
Śródbrzusze (mesogastrium) :
●
okolice boczne brzucha (r. abdominis lateralis)
●
okolica pępkowa (r. umbilicalis)
●
Podbrzusze (hypogastrium) :
●
okolice pachwinowe (r. inguinales)
●
okolica łonowa (r. pubica)
●
Okolice grzbietu (regiones dorsi) :
●
okolica kręgowa (regio vertebralis s. r. dorsi mediana)
●
= okolica krzyżowa (r. sacralis)
●
okolice boczne grzbietu (r. dorsi laterales)
●
= okolica nadłopatkowa (r. suprascapularis)
●
= okolica łopatkowa (r. scapularis)
●
= okolica podłopatkowa (r. infrascapularis)
●
= okolica lędźwiowa (r. lumbalis).
●
Okolica kroczowa – regio perinealis (dno
miednicy)
●
okolica moczowo-płciowa (r. urogenitalis)
●
= okolica sromowa (regio pudendalis)
●
okolica odbytowa (r. analis)
Na kończynach :
Kończyna górna :
okolica barkowa (r. acromialis)
okolica naramienna (r. deltoidea)
okolice ramienia: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna
(r. brachii anterior, posterior, medialis et lateralis),
okolice łokciowe: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna
(r. cubiti anterior, posterior, medialis et lateralis)
okolice przedramienia: przednią, tylną, przyrodkową i boczną
(r. antebrachii anterior, posterior, medialis et lateralis)
grzbiet ręki (dorsum manus)
dłoń (palma manus)
okolice dłoniowe i grzbietowe palców (r. digitorum palmares et dorsales)
Kończyna dolna :
okolica miedniczna (r. coxae)
okolica pośladkowa (r. glutea)
okolica podpachwinowa (r.subingualis)
okolica krętarzowa (r. trochanterica)
okolice uda: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna
(regiones femoris anterior, posterior, medialis et lateralis)
okolice kolana: przednia i tylna (r. genus anterior et posterior s. poplitea)
= okolica rzepkowa (r.patellaris)
●
okolice goleni: przednia, tylna, przyśrodkowa i boczna
●
(r. cruris anterior, posterior, medialis et lateralis)
●
okolica łydkowa (r. suralis)
●
okolica piętowa (r. calcanea)
●
okolica kostkowa przyśrodkowa i boczna (r. malleolaris medialis et lateralis)
●
okolica zakostkowa przyśrodkowa i boczna (r. retromalleolaris med.et lateralis)
●
grzbiet stopy (dorsum pedis)
●
podeszwa (planta pedis)
●
okolice palców (regiones digitorum)
Okolice ciała
 Okolice ciała ludzkiego:
●
W anatomii topograficznej zasadniczo rozróżnia się następujące części ciała
ludzkiego :
●
głowa (caput)
●
szyja (collum)
●
tułów (truncus)
●
klatka piersiowa (thorax),
●
grzbiet (dorsum),
●
brzuch (abdomen),
●
miednica (pelvis)
●
dwie pary kończyn (membra), górne i dolne (superieriores et inferiores)
 Symetria i asymetria
●
Ciało ludzkie wykazuje budowę dwustronnie
symetryczną – tzn. połowy podzielone
płaszczyzną pośrodkową maja się do siebie jak
odbicia w lustrze.
●
Stąd ma człowiek szereg narządów parzystych –
oczy, uszy, kończyny, nerki itd.
 Symetria i asymetria
●
Kończyna prawa jest dłuższa i silniejsza
●
Stopa lewa jest większa niż prawa
●
Twarz – asymetria w budowie nosa, oczu, uszu.
●
Asymetria w położeniu narządów wewnętrznych
– serce, wyrostek robaczkowy, śledziona i
żołądek, płuco prawe większe od lewego, nerka
prawa niżej od lewej.
 Metameria
●
Występowanie odcinków o podobnej budowie
− Praczłony (somity)
− Kręgosłup
− Żebra
− Mięśnie międzyżebrowe
 Proporcje ludzkiego ciała
●
Zależą od
− Czynników dziedzicznych
− Czynników konstytucyjnych
− Czynników zewnętrznych
− Płci
− Wieku
●
-głowa płodu 2 miesięcznego = długości tułowia z kończynami, noworodka = 1/3
długości tułowia z kończynami, dorosły = 1/8
●
- kończyny dolne – 2 miesięczny płód - ¼ długości, noworodka – 3/8, dorosły – ½
długości.
●
Proporcje kończyn – u płodu dolne kończyny krótsze od górnych , 5 lat -równe,
potem dolne dłuzsze.
 Różnice konstytucyjne
●
Typ leptosomiczny

●
Ten typ cechuje wąska twarz i nos, wąskie ramiona, płaska klatka
piersiowa i brzuch, słabo umięśnione kończyny.
●
Typ atletyczny
●
Cechuje go silny rozwój kośćca i mięśni, szerokie ramiona i klatka
piersiowa, wąskie biodra i brzuch, wysoka głowa oraz duże dłonie i
stopy
●
Typ pikniczny
●
Ten typ cechuje szeroka sylwetka ze skłonnościami do otłuszczenia, przy
słabo rozwiniętym kośćcu. Szeroka twarz na krótkiej szyi. Klatka
piersiowa rozszerzająca się ku dołowi. Barki okrągłe, ręce krótkie, dłonie
szerokie.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ
●
GŁOWA
●
- najwyżej położona część ciała, pod wieloma względami najbardziej ludzka,
połączona jest z szyją.
●
Granicę pomiędzy głową a szyją stanowi linia poprowadzona symetrycznie
przez następujące struktury:
●
guzek bródkowy (tuberculum mentale)
●
dolny brzeg podstawy żuchwy (basis mandibulae)
●
kąt żuchwy (angulus mandibulae)
●
wyrostek sutkowy (processus mastoideus)
●
kresa karkowa górna (linea nuchalis superior),
●
guzowatość potyliczna zewnętrzna (protuberantia occipitalis externa)
●
W obrębie głowy wyróżnia się:
●
czoło (sinciput)
●
potylicę (occiput)
●
skroń (tempus)
●
ucho (auris)
●
twarz (facies)
●
oko (oculus)
●
policzek (bucca)
●
nos (nasus)
●
usta (os)
●
bródkę (mentum)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Szyja (collum id est cervix)
●
- część ciała łącząca głowę z tułowiem.
●
Granicę pomiędzy szyją a głową stanowi linia poprowadzona symetrycznie przez następujące
struktury:
●
guzek bródkowy (tuberculum mentale)
●
dolny brzeg podstawy żuchwy (basis mandibulae)
●
kąt żuchwy (angulus mandibulae)
●
wyrostek sutkowy (processus mastoideus)
●
kresa karkowa górna (linea nuchalis superior)
●
guzowatość potyliczna zewnętrzna (protuberantia occipitalis externa)
●
Granicę pomiędzy szyją a tułowiem stanowi linia obustronnie poprowadzona przez
następujące struktury:
●
wcięcie szyjne mostka (incisura iugularis sterni)
●
obojczyk (clavicula)
●
wyrostek barkowy łopatki (acromion)
●
wierzchołek wyrostka kolczystego kręgu wystającego (processus spinosus vertebrae
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Tułów – część ciała połączona z szyją i kończynami
●
Granicę pomiędzy tułowiem a szyją stanowi linia obustronnie poprowadzona przez następujące
struktury:
●
wcięcie szyjne mostka (incisura iugularis sterni)
●
obojczyk (clavicula)
●
wyrostek barkowy łopatki (acromion)
●
wierzchołek wyrostka kolczystego kręgu wystającego (processus spinosus vertebrae
prominentis, CVII)
●
Granicę pomiędzy tułowiem a kończynami górnymi stanowi linia obustronnie poprowadzona
przez następujące struktury:
●
wyrostek barkowy łopatki (acromion)
●
brzeg przedni mięśnia naramiennego (musculus deltoideus) do punktu przecięcia z brzegiem
bocznym mięśnia piersiowego większego (musculus pectoralis maior)
●
brzeg boczny mięśnia piersiowego większego (musculus pectoralis maior)
●
brzeg boczny mięśnia najszerszego grzbietu (musculus latissimus dorsi)
●
brzeg tylny mięśnia naramiennego (musculus deltoideus)
●
Granicę pomiędzy tułowiem a kończynami dolnymi stanowi linia poprowadzona
obustronnie przez następujące struktury:
●
kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)
●
więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale)
●
guzek łonowy (tuberculum pubicum)
●
guz kulszowy (tuber ischiadicum)
●
wierzchołek kości krzyżowej (os coccygis)
●
linia stawu krzyżowo-biodrowego (articulatio sacroiliaca)
●
kolec biodrowy tylny górny (spina iliaca posterior superior)
●
grzebień biodrowy (crista iliaca)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ
●
Klatka piersiowa - górna część tułowia osłonięta szkieletem kostnym.
●
Otwór górny klatki piersiowej (apertura thoracis superior) zwany też wejściem ograniczony
jest przez następujące struktury:
●
górny brzeg trzonu pierwszego kręgu piersiowego (corpus vertebrae thoracicae primae ThI)
●
obustronnie pierwsze żebro (costa prima)
●
górny brzeg rękojeści mostka (manubrium sterni) z wcięciem obojczykowym (incisura
clavicularis) i wcięciem szyjnym (incisura iugularis
●
zawierająca naczynia, nerwy, mięśnie i struktury łącznotkankowe.
●
Z tyłu żebra łączą się z piersiowym odcinkiem kręgosłupa (pars thoracica columnae
vertebralis).
●
Klatkę piersiową (thorax) zajmuje u góry jama klatki piersiowej (cavitas thoracis) a u dołu
część jamy brzusznej (cavitas abdominalis) rozdzielone przeponą (diaphragma).
●
Mianem piersi (pectus) określa się część klatki piersiowej położoną do przodu od szkieletu
kostno-chrzęstnego. Znajdują się tu przede wszystkim mięśnie piersiowe większy i mniejszy
(musculus pectoralis maior et minor) oraz gruczoł sutkowy (glandula mammaria).
●
Otwór dolny klatki piersiowej (apertura thoracis inferior) ograniczony jest przez
następujące struktury:
●
dolny brzeg trzonu dwunastego kręgu piersiowego (corpus vertebrae thoracicae
duodecimae ThXII)
●
obustronnie dolny brzeg dwunastego żebra (costa duodecima)
●
obustronnie wolny koniec jedenastego żebra (costa undecima)
●
obustronnie chrząstki żeber (cartilagines costales) od dziesiątego do siódmego czyli łuk
żebrowy prawy i lewy (arcus costalis dexter et sinister)
●
wyrostek mieczykowaty (processus xiphoideus) mostka
●
Od przodu znajduje się mostek (sternum) i połączone z nim chrząstki żebrowe
(cartilagines costales) przechodzące dalej ku bokowi w kości żebrowe (costae).
Pomiędzy sąsiednimi żebrami znajduje się przestrzeń międzyżebrowa (spatium
intercostale)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ
●
BRZUCH - część tułowia położona pomiędzy klatką piersiową a miednicą.
●
Od góry brzuch ograniczony jest następującymi strukturami:
●
górny brzeg trzonu pierwszego kręgu lędźwiowego (corpus vertebrae lumbalis primae LI)
●
obustronnie dolny brzeg dwunastego żebra (costa duodecima)
●
obustronnie wolny koniec jedenastego żebra (costa undecima)
●
obustronnie chrząstki żeber od dziesiątego do siódmego czyli łuk żebrowy prawy i lewy (arcus
costalis dexter et sinister)
●
wyrostek mieczykowaty (processus xiphoideus) mostka
●
Od dołu brzuch ograniczony jest następującymi strukturami:
●
górny brzeg spojenia łonowego (symphysis pubica)
●
guzek łonowy (tuberculum pubicum)
●
więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale)
●
kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)
●
grzebień biodrowy (crista iliaca)
●
kolec biodrowy tylny górny (spina iliaca posterior superior)
●
krążek stawowy pomiędzy piątym kręgiem lędźwiowym a kością krzyżową (promontorium)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ
●
MIEDNICA - kostny pierścień w dolnej części tułowia (również struktury go otaczające i nim
osłonięte).
●
Miednica składa się z następujących części kostnych:
●
kość krzyżowa (os sacrum)
●
prawa kość miedniczna (os coxae dextrum)
●
lewa kość miedniczna (os coxae sinistrum)
●
oraz ich połączeń:
●
stawu krzyżowo-biodrowego (articulatio sacroiliaca)
●
spojenia łonowego (symphysis pubica).
●
Przestrzeń ograniczoną pierścieniem miednicy dzieli się na część górną - miednicę większą (pelvis
maior) oraz część dolną - miednicę mniejszą (pelvis minor). Granicę pomiędzy nimi stanowi
płaszczyzna zawierająca kresę graniczną (linea terminalis).
●
Kresa graniczna (linea terminalis) wyznaczona jest przez następujące struktury:
●
grzebień kości łonowej (pecten ossis pubis)
●
kresa łukowata (linea arcuata) na talerzu kości biodrowej
●
wzgórek (promontorium).
●
Ściany miednicy większej współtworzą ściany jamy brzusznej. Miednica mniejsza zawiera właściwą jamę
miednicy (cavitas pelvis).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
GRZBIET
●
tylna część tułowia zbudowana głównie z mięśni oraz z
naczyń, nerwów i tkanki łącznej.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
KOŃCZYNA GÓRNA - kończyna połączona z górną częścią tułowia,
parzysta część ciała.
●
Granicę pomiędzy kończyną górną a tułowiem stanowi linia obustronnie
poprowadzona przez następujące struktury:
●
wyrostek barkowy łopatki (acromion)
●
brzeg przedni mięśnia naramiennego (musculus deltoideus) do punktu
przecięcia z brzegiem bocznym mięśnia piersiowego większego
(musculus pectoralis maior)
●
brzeg boczny mięśnia piersiowego większego (musculus pectoralis
maior)
●
brzeg boczny mięśnia najszerszego grzbietu (musculus latissimus dorsi)
●
brzeg tylny mięśnia naramiennego (musculus deltoideus)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Obręcz kończyny górnej - Kostna obręcz każdej z kończyn górnych
składa się z:
●
obojczyka (clavicula)
●
łopatki (scapula).
●
Obojczyk odgranicza szyję od tułowia, łopatka zaś jest częścią grzbietu.
●
Kończyna górna połączona jest stawowo z resztą szkieletu jedynie stawem
mostkowo-obojczykowym (articulatio sternoclavicularis). Jest on
wzmocniony między innymi więzadłem międzyobojczykowym (ligamentum
interclaviculare), które jednocześnie łączy obręcz prawą i lewą.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

Pacha (axilla)
- ograniczona fałdem pachowym przednim i tylnym (plica axillaris
anterior et posterior) szczelina pomiędzy ramieniem a ścianą
klatki piersiowej przybierająca postać dołu pachowego (fossa
axillaris) przy ramieniu odwiedzionym oraz łącznotkankowa
przestrzeń powyżej (jama pachowa) zawierająca nerwy, naczynia
i węzły chłonne.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Ramię (brachium)
●

●
- bliższy odcinek kończyny górnej, którego szkielet
stanowi kość ramienna (humerus).
●
U góry (w części bliższej) ramię łączy się z tułowiem i
współtworzy pachę (axilla).
●
Dolna (dalsza) granica ramienia oddziela je od łokcia.
Wyznaczona jest ona przez linię biegnącą poziomo
wokół kończyny górnej 3 cm powyżej nadkłykci kości
ramiennej (epicondylus medialis et lateralis humeri).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Łokieć (cubitus)
●

●
- część kończyny górnej zawierająca staw łokciowy
(articulatio cubitis).
●
Górna granica łokcia wyznaczona jest przez linię biegnącą
poziomo wokół kończyny górnej 3 cm powyżej nadkłykci
kości ramiennej (epicondylus medialis et lateralis humeri).
●
Dolna granica łokcia wyznaczona jest przez linię biegnącą
poziomo wokół kończyny górnej 3 cm poniżej nadkłykci
kości ramiennej (epicondylus medialis et lateralis humeri).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Przedramię (antebrachium)
●

●
- dalszy odcinek kończyny górnej, którego szkielet stanowią kość
łokciowa (ulna) i kość promieniowa (radius).
●
Granica górna (bliższa) oddziela przedramię od łokcia. Wyznacza
ją umowna linia pozioma biegnąca wokół kończyny górnej 3 cm
poniżej nadkłykci kości ramiennej (epicondylus medialis et
lateralis humeri).
●
Granica dolna (dalsza) oddziela przedramię od ręki. Tworzy ją
linia poziomo biegnąca wokół kończyny górnej, łącząca
wierzchołki wyrostków rylcowatych kości łokciowej i promieniowej
(processus styloideus ulnae et radii).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Ręka (manus)
●

●
- końcowa dolna (dalsza) część kończyny górnej.
●
Odgraniczona linią biegnącą poziomo wokół kończyny górnej,
łączącą wierzchołki wyrostków rylcowatych kości łokciowej i
promieniowej (processus styloideus ulnae et radii).
●
Ręka składa się z nadgarstka, śródręcza i palców ręki.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Nadgarstek (carpus)
●

●
- najbliższa część ręki, której szkielet stanowią dwa szeregi
kości nadgarstka.
●
Nad łódeczką (os scaphoideum) księżyc świeci (os lunatum),
Trójgraniasty (os triquetrum) groszek (os pisiforme) leci.
Czworoboczna większa (os trapezium) mniejszą (os trapezoideum)
uderzyła,
Główką (os capitatum) haczyk (os hamatum) zaczepiła
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Śródręcze (metacarpus)
●

●
- środkowa część ręki, zbudowana na szkielecie pięciu kości
śródręcza (ossa metacarpalia).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Palce ręki (digiti manus)
●

●
- palec pierwszy czyli kciuk
(digitus primus id est pollex)
- przeciwstawny palec o szkielecie złożonym z dwóch paliczków (phalanges).
●
- palec drugi czyli wskaziciel
digitus secundus id est index)
- palec o szkielecie złożonym z trzech paliczków.
●
- palec trzeci czyli palec środkowy
(digitus tertius id est digitus medius)
- palec o szkielecie złożonym z trzech paliczków.
●
- palec czwarty czyli palec obrączkowy
(digitus quartus id est digitus annularis)
- palec o szkielecie złożonym z trzech paliczków.
●
- palec piąty czyli palec mały
(digitus quintus id est digitus minimus)
- palec o szkielecie złożonym z trzech paliczków.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Kończyna dolna (membrum inferius)
●

●
- kończyna połączona z dolną częścią tułowia, parzysta część ciała.
●
Granicę pomiędzy kończyną dolną a tułowiem stanowi linia poprowadzona przez
następujące struktury:
●
kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)
●
więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale)
●
guzek łonowy (tuberculum pubicum)
●
guz kulszowy (tuber ischiadicum)
●
wierzchołek kości krzyżowej (os coccygis)
●
linia stawu krzyżowo-biodrowego (articulatio sacroiliaca)
●
kolec biodrowy tylny górny (spina iliaca posterior superior)
●
grzebień biodrowy (crista iliaca)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Obręcz kończyny dolnej czyli obręcz miednicza (cingulum membri inferioris
sive cingulum pelvicum)
●

●
- Kostna obręcz każdej z kończyn dolnych składa się z trzech kości:
●
kości biodrowej (os ilium)
●
kości łonowej (os pubis)
●
kości kulszowej (os ischii)
●
połączonych u dorosłego w kość miedniczną (os coxae). Kość miedniczna
należy do tułowia.
●
Obręcz kończyny dolnej połączona jest z resztą szkieletu stawem krzyżowo-
biodrowym (articulatio sacroiliaca) oraz z obręczą przeciwległej kończyny
spojeniem łonowym (symphysis pubica).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Pośladek (natis seu clunis)
●

●
- część ciała zbudowana głównie z mięśni pośladkowych, naczyń i nerwów
oraz tkanki łącznej leżących ku tyłowi od kości miednicznej.
●
Granicę pośladka stanowi linia poprowadzona przez:
●
kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)
●
krętarz większy kości udowej (trochanter maior femoris)
●
bruzdę pośladkową (sulcus glutealis)
●
wierzchołek kości krzyżowej (os coccygis)
●
linię stawu krzyżowo-biodrowego (articulatio sacroiliaca)
●
kolec biodrowy tylny górny (spina iliaca posterior superior)
●
grzebień biodrowy (crista iliaca)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Udo (femur)
●

●
- bliższy odcinek części wolnej kończyny dolnej, którego szkielet stanowi
kość udowa (femur).
●
Udo w końcu górnym (bliższym) przechodzi w tułów (miednicę). Górną granicę uda
stanowi linia poprowadzona wokół kończyny dolnej przez następujące struktury:
●
kolec biodrowy przedni górny (spina iliaca anterior superior)
●
więzadło pachwinowe (ligamentum inguinale)
●
guzek łonowy (tuberculum pubicum)
●
guz kulszowy (tuber ischiadicum)
●
wierzchołek kości krzyżowej (os coccygis)
●
bruzdę pośladkową (sulcus glutealis)
●
krętarz większy kości udowej (trochanter maior femoris)
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Kolano (genu)
●

●
- część kończyny dolnej zawierająca staw kolanowy (articulatio
genus).
●
Górną granicę kolana określa się umownie jako linię
poprowadzoną poziomo wokół kończyny dolnej przechodzącą 5
cm ponad nadkłykciami kości udowej (epicondylus medialis et
lateralis femoris).
●
Dolną granicę kolana określa się jako linię poprowadzoną poziomo
wokół kończyny dolnej przechodzącą 0,5 cm poniżej guzowatości
piszczeli (tuberositas tibiae).
●
Struktury położone do tyłu od stawu kolanowego tworzą tylną część
kolana (poples).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Goleń (crus)
●

●
- dalszy odcinek kończyny dolnej, którego szkielet stanowią
kość piszczelowa (tibia) i strzałka (fibula).
●
Górna granica goleni oddziela ją od kolana. Jest to linia
poprowadzona poziomo wokół kończyny dolnej przechodząca 0,5 cm
poniżej guzowatości piszczeli (tuberositas tibiae).
●
Dolna granica goleni oddziela ją od stopy. Jest ona wyznaczona przez
linię poziomą poprowadzoną wokół kończyny dolnej przechodzącą
przez wierzchołek kostki przyśrodkowej i bocznej (malleolus
medialis et lateralis).
●
Tylna część goleni nosi nazwę łydki (sura).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Stopa (pes)
●

●
- końcowa dolna (dalsza) część kończyny dolnej.
●
Stopa odgraniczona jest od goleni umowną linią poziomą poprowadzoną
wokół kończyny dolnej, która przechodzi przez wierzchołek kostki
przyśrodkowej i bocznej (malleolus medialis et lateralis).
●
Stopa składa się ze stępu, śródstopia i palców stopy.
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Stęp (tarsus)
●

●
- najbliższa część stopy, której szkielet stanowią ustawione pionowo:
●
kość skokowa (talus)
●
kość piętowa (calcaneus)
●
oraz ustawione poprzecznie:
●
kość łódkowata (os naviculare),
●
trzy kości klinowate (os cuneiforme mediale, intermedium et laterale)
●
kość sześcienna (os cuboideum).
●
W części bliższej stęp łączy się z golenią a w części dalszej ze śródstopiem.
●
Stęp odgraniczony jest od goleni umowną linią poziomą poprowadzoną wokół
kończyny dolnej, która przechodzi przez wierzchołek kostki przyśrodkowej i
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Śródstopie (metatarsus)
●

●
- środkowa część stopy zbudowana na szkielecie pięciu kości
śródstopia (ossa metatarsalia).
 POSTAĆ CZŁOWIEKA JAKO CAŁOŚĆ

●
Palce stopy (digiti pedis)
●

●
- palec pierwszy czyli paluch
(digitus primus id est hallux),
którego szkielet ma dwa paliczki (phalanges)
●
- palec drugi
(digitus secundus),
którego szkielet ma trzy paliczki (phalanges)
●
- palec trzeci
(digitus tertius),
którego szkielet ma trzy paliczki (phalanges)
●
- palec czwarty
(digitus quartus),
którego szkielet ma trzy paliczki (phalanges)
●
- palec piąty czyli palec mały
(digitus quintus id est digitus minimus),
którego szkielet ma trzy paliczki (phalanges