PL ISSN 0860-1917Publikacja seryjn Towarystwa Milognikéw Ziemi Kociew: w Starogardzie Gdatiskim oraz ‘Towarzystwa Mitosnikéw Ziemi Tezewskiej w Tezewie PL ISSN 0860-1917 Wydano ptzy pomocy tinansowel MicJskich Rad Narodawych ‘Tezewa | Starogardu Gdadshlero Redaktor naczelny ROMAN LANDOWSKI Sekretarz redake}i ANDRZES GRZYB Korekta KATARZYNA PEPLINSKA KOLEGIUM REDAKCYINE Edmund Falkowski «przewodniezqey), Joze Golick Andrze} Grayb, Roman Landowski, dr Jézef Milewski, Hreneuse Modzélewshi, d& Maria Pajakovska. Ryssard szwoch, Romuald Wentowski (2-ca. proewodniczycego), Jéuet Ziotkowske » aes Z REDAKCJA WSPOLPRACUIA praedstawicicle: Ww Starogardzie Gd.-Bogustaw Faltynowski (Mux Ziemi Kociewskie}, Pl. 1 Maja), w Nowem — Marek Sliwa (Pl, Zamkowy 4, skr ‘pocet. 37), Ww Swieciy n, Wisla — Jan A, Kamifiski (ul, Budow- Janych 2/44) ‘w Gniewie — Stanistaw Sierko (ul, Nowotki 254/12), Regina Jeszke-Golicka, Jan Wolaszewski — geafilea, Henryk Spychalski, Stanislaw ZaczyHski — foto ‘raz Zbigniew Gabryszak ‘WYDAWCA Koelewski Kantor Edytorski ‘Teuew-—Starogard Gd. Sekeja Wydawnicza ‘Tezewskiego Domu kultyry ADRES REDAKCJI 1 WYDAWCY. 83-100 Tezew, ul, Kottgtaja 9, tel, 310-464 Redakesa zastrzega sobic prawe dox mmlany tytulow eFax poprawek stylistycano-geeykowysh Wy texstach publikowansen. Za (ese oploweh | reklam ‘redeke}a ile ponent odpowicdziainetet. Na ohtadee: Mosty prxer Wisle w Tezewie w chwili wysadzenia 1 wrrelaia 1999 roku, Ge ibloréw Stanbslawa Zaczriiakteno). Zanady Gratierae w Géntaca Natcnd. 200 een, Zam ae bite, We yywanie skrotdns, _—_———— W NUMERZE 1 BIALE PLAMY CZARNYCH DSI 3 Keeneuse ‘sodzelewsk WOINA ZACZELA SIE W TozEWEE W Koarad Ciechanowski SSTRAZNICA 2 Omeraik 4 Rauziers Whecroreye CIINAZIALNY MORDUREKE Jizet witewsi “Swann a ake ery Clow sekl “ " oeo WesCo kezvau 2 Mlccryaiaw Peiclikt 2 POsORSKT MORCEAK, CEI SR one WOuEN NY PaMuer Konead Ciechanomska DROGA “SiEDMIE KOCIEW KIEGO a (OCIEWFAKOW BO POLSIEG: 2 dizet Weltronsit Netbe TEREN bonsnreco* 38 Ryszard Srwoen, ‘OSTATNE DOWODCA Rystata Mardi ‘ZELAZA UPLECIONE, © Roman Kim. EPNIDERLANDOW NA KOCIEWLE 2iweaw bo Maria Muchatklewier Teigs swine STAROGARD GpaSsKr Uezcn. ELEC dena O'SGROEACH 1 oRLACH FE doaet Mews, POLSKA SFOLKA PAMCELACYINA W PINCZY: 78 Stguistaw Sarmowss GORPODARKA TCZEWA LAT MI;DZYWOFED 16 JozeF Sieve KGCIASIACY WROD POLONH «ty BRZED INDVISKA SESE, 3 Roman Landowaki SOWA NAD SERUCHAWA 8% Andrze) Grab — WIERSZE m SzOrKA 19 Tadeusr ape FANEZ\C 1 Srupwasac 1M STAROGARDZKI SALON SZTUKE 9 SAREE ROMOCIE — siecaysiaw Rachwat, Mariuse EGO NARODZENIA St JUDILEUSZ AUTORA BAEK KOCLEWSKIC KULTURA EUDOWA KocIERIA Palassenkn RA JANA WESPY Weipa Efreny’FoRY ROKU NA KOCLEMU GADKI PO NASTZAMU — Ke) strasal, Uy W KUCHNI T PRAY STOLE Andeael Grave awistomee Wa deray Kledrowskl PRECENTACIE WRGIERSKCTE AM ROREEC OSORESWOSCI — red, Katareyen Peplitskn an z TORBY ListowsGe ZREDAKCYJINEGO BIURKA BIALE PLAMY CZARNYCH DNi Rocznica tragicznego Wezeinia, poza tymi wojennymi, praywoluje wiele rozmyslaf. Sq to refleksje bardzo osobiste, zréénicowane w zaleinosci od emocjonalnego stosunku do tego wy= darzenia, doswiadezed. wlasnych ezy rodzinnych lub pozostawionyeh w spadku po przodkach. To takie mysli ogélniejsze — o winie i edpowiedzialnosci, praycaynach i skutkach, rozwadze i bezmySlnofei. Dlatego nasze wstepne rozwatthia ¥edakeyjne bedg lym razem obszerniejsze niz zazwyczaj, skupione wokét powiktai ludzkiego losu. Druga wojna Swiatowa, to nie tylko wrzesie# 1939 roku. To réwnied caly okres hitlerowskiej niewoli, lata zmagaii narodu z okupantem, a na Pomorzu to ted koniecznodé iycia w specytice= nych warunkach, narzuconyeh przez germanizacyjna polityke ,nadludzi” spod znaku swastyki. Jej skutki odezuto bolesnie, takie juz po wyzwoleniu. Powszechnie wiadomo, Ze mieszkaiiey Pomorza poddani zostali szezegélnym represjom, ma- sowo amuszani do amiany obywatelstwa. Precyzy jnie opracowany przez hitleroweéw program wynarodowienia, poza cclami ideologicanymi, obliczony byl na konkretne korzySei praktyce~ ne. ,,Eingedeutschowani” mezezyini byli weielani do niemieckiego wojska, dzieci kierowano do niemieckich sckél podstawowyeh, a wszysthich obowiqzywal praymus pracy ma rzecz Rze- say, 2akaz postugiwania sie ojezystym jezykiem itp. Sa to fakty znane. Namiastka Polski byta Generalna Gubernia, uwideczniona na dwezesnych mapach niemieckich. Reszta Polski, prayla- ezona do Niemiee, znalazia sig w granicach ,,Wielkiego Reichu”, gdzie panowaly prawa nie- mieckic. Takie na Pomorzu. Ludnosé sponiewierana fizycznie i moralnie, jako$ zyta w tych setuemych warunkach, wierzge 2e ten stan mode trwaé tylko tymezasowo. Poten wiarg te umacniala rozwijajaca sig sytuacja na froncie. Od samego poczatku okupacji spiskowano, kon- spirowano j bojkotowano, psujae szyki hitlerowskiej propagandzie, Inaczej bylo w Guberni, y przez skupiony tam polski Zywiol byt czym$ naturalnym, Natomiast wszelkie akcje ruchu oporn na Pomorzu byly przez okupanta ukrywane, przemilezane i bealitoinie te- pione, gdyz Konspirowanie na ,wlasnym terenie” przez ,wlasnych obywateli” byto szezegél- nie michezpieczne i niewskazane. Po prostu podwazato wprowadzony bezprawnié na tym obszarze status polityezny. Wiedzieli o tym wsayscy. Kiedy na Pomorze wrécita Polska, wiedza nicktérych na ten temat dziwnie sig jednak pracobrazita, Owszem, pamiglano o ofiarach, ale tych Zyjacych dlugo nie opuszezato zdziwi nie. Wzajemnie zadawano sobie pytania: Za co? Glownie dlatego, ze nie wszedzie nowa wladza, ta wojskowa w czerwonoarmicjskim mundurze, jak i reprezentujgca jué polska reecaywistosé Indowa, pamigtala o sytuacji wykreowanej przez hitleroweéw. Czesto zachowywala sig jak na Wwrogin terenie, wedlug wskazafi granicanych tablic ,cta prokliataja Germania”, jakby fron- towi satabowey i politruey, poslugujge sig mapami z lat wojny, zapomnicli iz przed 1939-0. Kiem obszary te naleialy do Polski. Polityka okupanta zemécita sig_podw6jnic. Jedno bez- prawie zastapiono drugim. T znowu zaczely sig represie. Pretekstem by! ausweis satucznie nadanego obywatelstwa, wy konywanie jakiejkolwiek pracy podezas okupacji, a nawet praynaleznosé do organizacji kon! spiracyinyeh i walka ze wspélnym przeciez wrogiem. Okazalo sie wowcaas, 7e pomorskie pody s opér stayTiemie antybitlerowskie bylo nie tym, exym w opinii nowe] wladzy powinne byé, bo pocho- Gaito od buréuazyjnego” i Klerykalnego” Gryfa Pomorskiego lub ideowo obey i eekey} nei” AK. Tysigce mezeryzn (ilu ich byto nikt nie aliczy), jak za dawnyeh carskict conse uwigziono i pognane zsylkowymi salakami do obozéw pracy w glab Rosji. Wielu poten a6, cite, wielu znalazlo tam Smieté, nie pozostawiajge po sobie Sladu ani mogily na syberyekiel ziemi Mote nic wszqdzie i nie zawsze tak bylo, 0 rozmiarach (ej zadziwinjgce) akeji zorstraygala suma rozsqdkw i bezmyslnosci, a na wynik tego dzialania wplywaly deeyzje ludzi, od ktorych wéwezas zaleialo wszystko. Ale to wystarczyto, by w bardzo wielu pomorskich rodzinach ra- dose wyzwolenia zmienié w smutek i smak wolnoéei prayprawié goryers. Powie ktos, i¢ byt to tylko epizod wiréd kulis wielkiego teatru wojay, moze tylko promil ludzkiego bélu, Ale prawda jest takée (0, #e inaezej boli rana zadana prez wrogs, a inaeze} przez tych, ktéray proynosili wolnoSt. Réinie sig zabliznia, bo zadana w momencie najmnie] oczekiwanym. Moina réwniez wszystko to zby€ sloganami — ie wolnogé nie obywa si¢ bez afiar, takie tych poniesionych z odpryskéw rabanego drwa, e walee wyzwolencee} machiny toczyl sig w imig historii, a nie zagubionych, marginalnych jednostek, ie driejowe wydarze- nia nie lieza preypadkowych powiktai, Ot, maly wypadek pray heroiemej pracy. Moina i tak, ale wojna to nie tylko chlubne szlaki wyzwoleticze, to takie osobiste losy ludzi. Te pierw- sve priechodza do encyklopedii i podrecznikéw, te drugie w zapomnienie. Czy treeba o tym przypominaé w rocmice wybuchu wojny? Tak, bo fakty te sa Swiadec- twem okropnosci wojny, je} berwzglednoSci, praewrotnasci i bezdusenosei, Nie pomniejszay ige nic z historycznych wymiaréw jej finalowyeh akordéw, bohaterstwn jej aktoréw, ta ostat- nia éwintowa tu, na Pomorzu, miala swoje smutne zakemarki. Historia, ta pisana, obok (ragedii Pomorzan przeszla obojetnie. Jak dotad naukowey nie natrudzili sig zbytnio, by ja zarejestrowaé i skomentowaé. Potraktowano jq jak cos drugorzed- ne czy wstydliwe. A moie i zakazane? Dzisiaj mozna jué cos niecos preeczytac. O tym, Ze radzieckie wladze wojskowe, nie orientujgc sig w zagadnieniach hitlerowskiej polityki na: rodowosciowej na ziemiach polskich weielonych do Rzesey, traktowaly Pomorze jako ziemie calkowicie zgermanizowane, a ludnogé polska Jak Niemeéw. I o tym, de sytuacig polityczng ma tym obszarze pogarszaly wypadki internowanin przez wladze Wwojskowe, czemu obojet- nie praygladala sig nowa wladza polska. Wszystko to potegowalo zrozumiala podejraliwosé miejscowej ludnosci. Tg biata plam¢ poczatkéw Polski Ludowej z konica wojny zapisuje sig dosé opornie, Mote dlatego, ze nie ma dostatecznej ilosei zrédet. Historia jest nauk opisujaca przeszte dzieje na podstawie dokumentéw. A na ten temat dokumentéw w archiwach brak, Zazwyezaj nigdy ich nie bylo. Wowezas wystarceyly denuncjacje, donos czy ustne oswiadczenie kogos nie~ iyealiwego lub przypadkowa obecnosé na ulicy, by w miejsce zmarlego z wyciericzenia Iub zastrzelonego w czasie préby ucieczki zostaé weiggnigtym prymusem do Kolumny, 2 potem trafié do eszelonu w nieznane. Te biala plame bolesnego fragmentu driejow Pomorza naledy zapisaé, a jego mieszkaricom splacté zapomniany dlug. Trudno howiem uwierzyé, by chcieli Zyé z wytraebionym iyeiory sem, Zludne tet okazaé sig moga nadzieje, de ta ciemna strona pierwszych miesigcy wyzwolenia péidzie w zapomnienie, bo wielu Swiadkéw tamtych wydarzeti juz nie ma. Pozostaly. jednak »domowe lekcje histori kontynuowane przez pokole: I chociaz, jak glosi tekst wojskowei storia niejeden za blad”, t@ pomytke lepiej publicznie ogto: iq nawet gdyby trzeba przyznaé, de tamten dramat wielu pomerskich rodzin zostal spowodowany przez samowole, jaka czqsto bylo dorane prawo wojny. A jest ku temu okazja. Oficjatnie przeciez juz preyanano, 2e stalinizm— a ten szalat réwaied na zwycigskich drogach xy — byl wynaturzeniem, zaprzeczeniem sprawiedliwosci, szacunku dla cztowieka, jego godnoéci i praw. I nim historyey, mimo braku dokumentéw, odnotuja (¢ gorzka prawde, od- wolujemy sig do swiadomosei i pamigei Czytelnikéw. Na Kociewiu takie dramaty ted sie wy- darzyly. Chetnie skorzystamy ze wspomnies, relacji, pruekazdw. One to pomoga ocalié pa- migé niestusznie skraywdzonych, exqsto juz bezimiennych, tych sponiewieranych podw6jnie, Powtéramy pytanie: czy o tym naledy przypominaé w roczmice wybuchu drugiej wojny Swiatowej? Tak, nalezy! Poniewad zaczgla sig lzami i tu, na Pomorzu, razem z wolnoscia nie- rzadko tzami si¢ zakonezyta. 2 a RENEUSZ MODZELEWSH _——————— Wojna zaczeta sie w Tczewie POLSKIE PRZYGOTOWANIA OBRONNE W ramach opracowanego na poczatiu 1939 roku, na wypadel: niemleckie} agresji na Polske, planu obron- nego 2”, rozpoczeto w Tezewie przygotowania wo= Jenne.” Miasto znalazto sic w operacyjnym pasie dzia- Yania Armii ,Pomorze”. Ze wzeledu’ na niekorzystne od wzgledem strategicenym polozenie miasta w kO= rytarzu pomorskim”, po ewakuacji urzedow past wyeh i aniszczeniv militarnie waznych mostow wisl nych, sily polskie — w ramach pierwsze} fazy ewa- uae) pasa nadgranicanego — mialy je opuseie, Dilatania we wrzesniu i998 roku w Texewie rozeeraly sie edly planu 2", warte Jednak pamigiac, ze wiesna.1ex0 Foiew oprace: plan, wwrglednlaggcy ewentualnoss okonania pracz hitlerowsow w Woinym Micscle Gdatisk pueew polltycaneso, zmierzajaccgo do praylaccenia tego ob- sora do IME Racers, Polacy poprzez interwenele sbrojaq w Gaaaku mie utrzyma Jogo status quo. Urwerzone w tym Selu_Korpus Interwencyiny. ego glowne sity, Ww tlosel wach ayvizt plesnoty przybylych 2 leo! Polski, rozloko- Wane Iatem na skraju Borow Tucholskich, WOK! mlefsco= wieécl Osle, Osypel, Lubichowo. W razie Konlecznosel mlaly fone udereye na Gdafsk, leruIac sie preez Tezew. Slaclo= ujaey Ww Tecewie 2 batalion strzelc6w mal ostaniae mise sto 1 nie dopusci¢ do mnisrezenta mostow, przez ktOre mlaly preel#e te oddelaly polskie, z zamlarem opanowanla terent ‘Autaw Wislanych, nalecacych do WM. Gdafska. Majace Swola Daze w porcie tcxewsklm Jednostki plywalgce mielse SoweRe Paistwowego Zarzqdu Wodnego. po rmobllizewaniit maly rozpoceat-drlolania ma Wile, “wsplerajac operaele Korpusu InterweneyInego. Kiedy dowoaztwo polskie upeve= nllo sig, 26 Niemey praewidula generalny atak’ na Potske, ostatnich dniach serpnia odiwolano. rovkax © utworzeniy Morpuiu Interwencyinega, Wehodzice W lego sktad dywizle Dlecholy otrzymely rorkaz odejieia na potudnie Pomorza. Do Terewa Jednak mle dotarl rosker 0 toxpoczgeiu zamie- Frone} ewakuachi stojqecgo w-porele tabort plywajgeego. W toku dzlataft wojennyen, Ww dni 2 wrzeinia, pod Swieelem spowodowslo to tragleme siutkt, “Tabor plyWwaluey tere sklego PZW, agodnie # planem dvlstania Arm .Pomore™, mal slusyé potrzedom przeprawomym fednested Wosmowyen Grupy Operseyine) Crete", ewakujgeyeh Sle ond prawy reg Wisly. Po dotarclu do Swieela oddslaly polskie, na Skutek Drakeu srodkow praeprawowyen. nie byly Ww stante ww Komplecie | 26 spezctem priebyé Wiske, Wickszo4é 2 nich dostala sig Ww ieociol alakulacego x xachods Korpusu pan sernege Guderiama, w wyniku czego 2ostaly rombite 1 ante Microne. Porostawione Ww porcie (ezewskim nlewkodsone Jednostkt plywagace. w tym dwa nowocresne. Jedyne. Ww Polste legolamacie rzecmne ..Rekin” | Gabriel Narutowiex”, nia 2 wrzesnia prrejel! Niemey. W mareu 1939 roku Inspektor Armil, gen Wiady- slaw Bortnowski, priewidziany na dowédee Armil gPomorze”, w_trakeie inspeleeji 2 batalionu strzelebw W Tezewie (dalej w opracowaniu bedzie stosowany skrét 2 bs) praedstawit fego dowSdey, pplk. Stanksla- wowi Janikowl, wytyezne zwiacane t obrong masta 1 priorytetowym zadaniem zalszezenta mostéw wisla- nych, Rozkazat natychmiast wzmoenié ochrone.mo- stow | rompoczaé prace przysotowaweze do ich anisz~ czenia. Mosty nie mogly® sie dostaé nieuszkodzone ~w gee miemieckie. Rozkaz o ich ziszezeniu mial wydae dowédea armil iub, w razie konleemogel, pplic. Janik Do obrony Tezewa | aniszezenia mostéw utwerzono, dowodzony przez pplk. Janika, Oddslal Wydslelony Gale} skedt OW) "Tezew"", W jogo. sklad wszed? 2 bs, pluton saperéw 2 Bydgoszczy i pluton c2olgéw na Drowadnicach kolejowych 2 Legionowa, Stacjonujaey ed 1930 roku, w nowo wybudowanych koszarach w Tezewie, 2 bs byl jednym 2 trzech ist alefacych w preedwrzetniowej armii. samodzielnych batalionéw piechoty. Warto praypormnled, de w oparei © tezewski batalion nastepowaly polskie praygotowania wojskowe w WM, Gdatsku. 2 bs praeszkolt wojsko- wo pracownikéw Poesty Polskie} w Gdarisku, 2a Jeno polrednictwem potajemnic przerzucano dla zalogi Wofskowe} Skiadnicy ‘Tranzytowe) na Westerplatte dodatkowe ilofel broni, poza limitem przewidslanym umowa 0 je} funkejonowaniu. Na praykiad w slerpniu 1926 roku iajnie praerzucono 2 ‘Tezewa € reeznyeh karabinéw maszyaowych typu Browning wz, 2. W"zwiarku 2 ottzsmanymi roskazarsi, od “miagoa 1880 roku w 2 bs obowigzywalo pogotowle bolawe. Z etatowego stanu pokojowego batalionu, liezqcego 772 oficeréw, podoticeréw i sueregowych, tworzqeyeh do- wédztwo, try kompanie strzeleckie, kompanig ckm, kompanig administracyjng, pluton Iqcenosel i kwater- mistrzostwo, zaczgto pracehodzié na ctat_wojenny. Peina gotowosé bojowg batalion osiggnat dnia 24 sicr- pnia, fey stawili sig rezerwisei powolani w ramach ciche}* mobilizacji. Batalion osiagngt wowezas. stan 37 offcerw oraz 1041 podoficeréw i szeregowych, 3Wedlug clatu wojennego batalton posladst mastepu- jaca sicukture: — dowédea. (jodnocsetnle dowédea OW /Tezew), alc Siantslow Janik ry kompanie strzelecite piechoty (oo tray plu- tony w added ieompaniy, PSS 2 teey BI — kompania elem rey plstony can), = pluton moldiiersy, = pliten artslerll przectuwpancerne = pluton srtylerii piechoty (doslany do tatu po Teobillzacsi, — iulon Kontego 2wiadu, = pinto Igexsose = platon plonieréw Gaperdw, = hompanta gospodavera. 2 bs skladala sig beoi b: ta usbrofenie of cana — pistolety, podoficerowie | szeregowey uzbro~ jeni byll' w karabiny Mauser wz, 98 lub karabinik Mauser, we 29 oraz granaly xgczne. Pluton piechoty Kompanii strzeleckie} posiadal 3 rkm Browning we, 2& (po Jednym na drudyne), 1 granatnik 46 mm we. 36 4 1 karabin. przeciwpancerny Ur wz. 35. Pluton’ ekm (e kompanti ekm) byl wypesazony w 8 ckm Browning Colt we. 30. “Jeseeze W marc 1999 roku na stanie 2 bs byly tyl- ke 3 granainiki, ale uzupelnione je do ctatowe) Mosel na poczatku slerpaia. Na poczatku 1989 roku batalion ottaymat 9 skezy omnaczonych ARI, kiérych olwarci mogio nastapié tylko na specjalny tozkaz Ministra Spraw Wojskowych. Po olrzymaniu tego rozkaru w Tipe skezynie olworzono, Znajdowalo sig. w nich 9 karabinow. preceiwpancernych Ur wz, 35 2 amuniesa, ezeieinmi zapasowymi | Instruke}q. em gtanina sani deter £ tatoos stacebm w Mepr. fot. Stanistaw Zacryfslt Lacznie w batallonie, bylo ® Karabindw ppane, granatnikow, 12 km, 21 rkm. Ponadto pluton arty- Teri piccholy posiadat 2 driata 76,8 mn a plnron artylerit prateiwpancerne) 3 ézialka pane, $7 mm. Natomlast pluton moddzicray byl vabrojony wv 2 mod- deierze 81 mm Stockes wz, 90, Do wybuchy,_woiny 2'bs nie otraymat amunicfi do daial 76,8 mm. Tralcela Botailonu'opierata sig glownie na Kennel le posia- owel. 'W silad OW ,Tezew" wesaly 4 inne pododdziaty- W marcu 1939 roku przerzucone do Tezews, dowo- dzony przez por. Norberta Juchtmana, pluton sape~ row 2 15 ‘bataliony saperdw 18 dywizi! plechoty 2 Bydgosezy, W polowie sierpnia przeniesione, dowo- azony price por, Sarnowskieco, pluton czolgow ma Prowadnicich “kolejowych. Naleéal on do, dowodi0~ nego przez kpt. St, Miodziankowskiego, 18 pociggw paneernego ,ceneral Sosikowenr” 2 2 -agwiajanu po- eiggéw pancernych 2 Legionowa, luton ten_ mint 2 czotgi Renault PT-17, usbrojone w-armaty 37 mm [4 czolgi (a racuc} tankietki) TK-%, uzbrojone w ckm 76 mm. Pluton czolgow miat ? oficerévty 12. podoll- cerow i 20 szeregowych. Pluton praybjy’ do ‘Reeewa bez zapasowych 2 tankictck TK=2, “kidre pozostaly Ww Legionowie. OW renew" od skezydet wiplersé misty Lane utwotzone oddzialy wydziclone. Do obfeny leweso Brzegu Wisly, ma odeinku o@ ezewn do Nowego, ulirorzono Oddsial wyasle- loay Wile", dawedzony przet ppl. Sorel Popek. Two fey go powstaly po mobilizecit 200 puik plechoty, zlozony B etatowych Jednostek texo pulku oraz Kompani zing kompanii praeclwpancerne). plutonu saperow 1 pozostate] Mluimy, a take zmotoryzowany Batalion Obrony Nurodowe) 4", 2 batalion €8 pulka plechoty staclonulace) six Hompania Gbrony’ Naredowe} w.Tezew"” | @ ler Heke}. OW ,Winta"” prxydzielone 0 ucony 2 Baltyku, wsbrojony kuter Strmy Grantemne) = Shy Kompanlg Obrony Natedowe} (aale) sieOt KON) exew"? iizowang ef Kofica i094 roku, Fyla to Jednostca. pir ty, wiiworsana x reverwistow samienrkelyeh na kerenie rercwa | oklle, Formowana. jw opareli @ 2 Bs 1 stalyin Je) migjsvem sieeJonowanis byly) keeewskle Koszary. Liezyl tray plutony strzelecklo | jeden pluton chm. KON -Tezew” novllizowsno dmia 2 slerpaia 1 odigd stale Ww koszarach 3 bs. Zgorinke. x planem sho", po wate Shu wosny Mista pawroloving lewy braeK Wily” od Tereven W Klerunku Gniewa, az do poryelt 2 bet, 6 pudeu plectoty (dale skroty pp). LeWe skreydlo OW Texen"s od Skarszew 1 Storoparay, foslaniat Oddzial Wydulelony ySlaregard”, dowodzony pres ‘Teeptos Pin Trento byt dowodeq wenodzacego jederowe Rektinisisich (2ale) Male Macjonujaceka W_ Slatexerdzie, Oproce 2 pe, we sklad tego OW Wehedaily pluiony Strazy Granicr he}, w alle Kompanil, stolace Ww Skarnvevac Po raxoficeenits walk Wr Terewle, plan dzlatenia. preewiay- wal faeviazanle OW .Tesew", wezpostednio. podporzadico~ wanexo dowiciey Armil Pemorze” 1 podporeadkowenie 2 Us dowodey OW ,Starogard™. Poljczone Jednostal mlaly yt nustepnie pedporzadnowane dowedey Grupy Operacy]- dowa umocrien polowych w Tezewie roxpoczely 3c W marcu 1899 roku, O ile stratesieme potozenie mis Dylo.nlekorzystne 4 nc por obrong, 0 tyle warunie tezenowe miata, | foro ale Diiesayen okolic, dawaly preewaze taktyezna bron cym fig, 2 utrudainly. maaiwrscs manera “atakusa Gallkach mostowyeh, Pe treilus Peeve nad samirowstemn. mow stavamo sy prowadzi¢ w dcisle} tajemnicy, Pod pozorem prac 1 Browadie w seis) (i sean. mondury Kae. Bese abcants ei d0s w eerten monty by Biron taetuainertns. W plersae] kolloatel saree fran wpa wads Poss oom. ae fe pracelwpowoduiowtym OF 1, ae Tepe od bireny, wchodnich, W drugie) foie pros: jase pouyeje polskie zapory praecivezozgowe wtanowicko dowodzenia wax przeciwpowodziowy $2F norejowe koezaty 2bs dawny dworzec wechodnt prayez6t. most sztuczne roslewiske polowe 1adowiskowidywano wysadzié zachodn! prayerttel _mostowy, czegu reeki. Stacie przewedoweso odpalania, tadun: Kew, "ala ariezee w' pierce Taney Umiessergno yunkrze na zachodnim. preyexblku mostowym. Stac cdpalania dla drugle} aay ‘umnicszczon Ww specjainte Praygotowanym schronie, na terenle pasalerskeiezo aworea kolejowegs w Texewie, okolo 200 m na zachéd od mostéw. Slacja ta réwntek dublowala stache od- palef plerwsze} fazy. Na wschodnim prayezstku mo- Mowym, w koronie Wali Bo obu stronach wlazdu na mosty, wybudowano dwa schrony bojowe konslruk- Si deewniones, pokeyte warstwa seri. Wjazd na obs mosty, kolejowy i drogowy, byl stale’ zarneniety 21- pera 2 belek stalowyeh { druta Kolemslego, Zapory Otwierano tylko. na rovkaz, w elu. przepuszezcnia pociazbw. Po obu stronach zachodnieue prayezdliea mostowego wybudewano takie dia bunkey drewnia- noziemne, Wamoeniono echrong mostdw, powierzajue Ich obsade aalogom 2 2 bs i saperom por. Juchtmana. W mareu rozpoczeto takie budowe linil umecnie na przedpolu: miasta. Wykorzystano warunki tereno- we, tlatwiajace stworzenie sine} pozyeli obronne} x Klerunkéw najwickszego zazroienia, t2n. od pélnocy { zachodu, Umoenienia skladaly si¢ claglych rowOw streeleckich { odkeytych stanowisk dla broni maszy— howe}. Przed nimi umieszczono dwurzedowe zasiexl 2 drutu kolezastego. Na zapleczu rowbw strzcleckich, analanly sig stanowiska dla dzial, dziatek ppane i meddzierzy. Umocnienia te blegly” od basen port receanego, wzdlui Kanalu Miyhskiego, obok dz Zatorze 1 Pratnica, stacji towarowe}, do rozwidlent toréw kolejowych na Gdatisk i Starogard, Dale} po- prowadzono je wadlu: toru kolejowexo do Starogar- Gu | Kanatu Miyfskiego, a2 do wst Rokitki. Umoente- hla te wybudowano wadlud krawedai wysoczyzny, gérujgee} nad pruedpolem pozycji. Dodatkowym att- tem umoenieh byl fakt, Ze praedpole stanowily.silne podmokle lgki niziny © podlozu torfiastym, pocicte) Heclq kanaléw melioracy}nych, jezioro Lubiszewskie, Hare. sredniowiscenc stawy sybne, Koryta Szpqgawy Kanalu Miyfiskiego. W ramach prac fortytikacyjnych. stworzono, "na polnoe od umocnieli, obok suosy do Kotlin, srtuezne rozlewisko. ‘Te warunki pracdpala galkowicle uniemotliwialy ostep _ zmechanizowego sprugiu wroga do umocnich polskich, a piechocic Wirudnialy modliwos ruchu do tego stopnia, Ze atakt Je} nie byly_grodne, Jedynym reainym kierunkiem, x KeGrego ‘mozna bylo poprowadzié -atak na pozyeie Bolskie, byly drogi, viegnace do Teiewa % Korn, Praczbiek, Sepquawy oraz linia tor6w kolejowyeh od stacjl rozreqdowe} w Zajqczkowie Tezewskim. Z tych wealgdéw drogi te zamkniglo ruchomymi ezteroreqdo- syymi zaperaml prigeiwerslgowymi oraz pokeyto. of- iem delat, dziatek pane, mosdzieray, granatnikow Pproni maszynowe}. Moiliwy manewr glebokicxo abeiscia poryeli polskich od zachodu § atale wedRuz szasy z kierunku Starogarda ostanial OW ,Starogard”, Wadlué leviego brag Wisly w Tezewie,"a takie od miasta do Gniewa, wybudewano ilkunastometrowe ‘odcinki rowdw stracleckich % gniszdami dia broni ma- Ganiin wyinoam 8 [= See Sea ibeeg at erreyt iene: cee ee i ee faba wee: yrony morta wg odrgernego s2kiew pple St Rept, fot. Stanislaw Zactyéuieh ilar nad nurtem Wisly oraz filar na samym prawym sxynowe), Oddaialy, obsadzaiace 10, pozvele,misly temolladd “eertiating. prepeare »nleprsacela prast Wisie: Odeo weal Wisi, oa Tezowa do Domes! 2 hat 08 pp, na pomnoc od Ghiewa, riala ob Eedeie KON sjfeti” 2 OW ,Wisla™ W ramach’ prac praygotowawczyeh,_2 bs praygoto- wal stanowisko dowodrenia na precdmietelu. Gérl- ma potudnfe od miasta, Od. tego stanowiska, 40 Vil Umoenieh doprowadzono ‘ee potowe) facenotch BEze- Wwodowe), Do laemasel = sastednirai oddaiaiami. W- Grletonymt. 1 dowodstwem “ArmilPomorees katy Sluiyt polaczenia' poctiowe, Wa igce meey Batdo- ‘Wem a ‘Gorkami, prrsqotowano polowe Iqeowriske dla Hamolotows, Wybidawane proce 2 bs umownienia polo~ we byly siine tw pelni ‘umodiwialy:pplk, danikow! Sokehanie, "bostawionego ‘priez gen, BorinowaRens, Réwnoezeinie doseto do ewaicuaeit ponadnormatyw- ayeh standw 2 93 Ww ata Pobikl: gaete praemiesion ohrode rapasowy batalions. 'W Samim micacie cova powsiechniejsze bylo prae- czusic, ue dojdzie do vols), Nostepowala.aetywita sj mani satel niemeckch, co nie wevlo uwldae stto- Ty. Dobiich, W. slerpniu, wykryio. magseye bron, Drasfotowywane} do Galata dywrcroy}nehV. kolures hy. W.godzinach ocnyeh, nla 28 serpaly, nadsced? Go Tecawa,reckar rospociecla cwakat{i, Wy ramach opracowanego plan aycofania sie ae strety. adage: icone}. Do ddia 1 wrzesnia ewadowant 7 ‘Tonewa Graedniey pasitwowi 1” rodzinam| tar rodziny wo}. Skowl, zhated sig-na poludnioworwachodaien tere ach wofewodrlwa lubelskiego. ‘Zaexgio ewakuwaé- areniwa fnstytuejt_patstwowyeh, axpasy_materiatowe i'rodki Komunikacyjne. Reserwisel'r Tezewa 1 oko- lig, Mory otraymall Karty. powolania._wramach c= ches) mobilizaci, odseehali do ofrockéw formowania W eb keasu, W noey 2 31 sierpnia na 1 wreeénia, po nade}écia rozkazu 0 ogioszeniu ostrexe poxotowla, OW ,.Tczew" zajgl stanowisko bojowe. Koszary opuseily wojska 2 bs. RON ,Tesew", 2 kompania strveleew, wea 2 pluto- nem. ckin, obsadzita umocnienia polowe od Rokitek do tordw kolejowyeh w kierunku Gdahska, 3 kompa~ nia strzctecka — 2 plutonem ckm — obsadzila umoc- Alenia od stanawisk' 2 kompanii do basenu portu rze— cznexo, 1 kompania strzeleow x plutonem chm, pluto- hem’ ezolgow I plutonem saperéw, obsadzala’ mosty willane { rejon’ dworeapasazcrskiego, pry czym, 1 pluton piechoty = te} kompanii i praydiielony 1 plu- ton ckm obsadzily wschodn! przyezblek mestowy, 2a) mujie stanowiska w bunkrach pray wjeddzie, okopach, fwieiyezkach most drogowege. Saperay pluton paz. Juchtmana obsadaili bunkry zachodniego prayexolka mostowego 1 stacie odpaled, Czotgi staly Ww okolicy Aworea. Druzyny platonu Konnego zwiada zajcly sta~ nowiska na preedpolu umocnieh, wysuwajge sig. o kitka Kilometrow do. preodu, dla dogedniejsze] obeer- wacjt drogi. ze Supguawy, Pszezblek f Kodtin. Pluton dria? plechoty, pluton driatek pane i pluton mot daieray zajely stanowiska za ugrupowaniami 213 Krompanil.strzelew. Pozostate pododdzialy 2 bs byly Jesaeze w koszarach, sackajac na polecenie przejicia w rejon Gérek, Traeba dodat, ze cue6é 1 Kompanit byla rootokewana na dworew tezewskimn Juz od > sierpnin, Na samym dworce, opréez ayturne) study Kolejowes, stale dyaurowat oticer 2 bs, palniacy sta~ nowiske dowddey kompanii, zistepey dowSdey bata Wonw Tub adiutanta batalicny. Jege zadaniem byto- Derposrednie czuwanie nad zabezpicezeniem mestow & on wydawal polecenia otwarcia xapory W elu pree- Puszezenta poriagu, NIEMIECKI PLAN ATAKU NA TCZEW Zajeeie Terewa, a zwlaszexa uchwycenié w stanic- nicuszkodzonym mostéw wislanych W pierwszych go- dzinach wojny, bylo jedaym 2 priorytetowych zadoh dia si niemieckich, Sirategiczne znaczenle mostéw dia. Niemedw bylo ogromné. W toku dalszych daatat: pracelwko Polsce priez te mosty mialy byé’ prrerzu- ‘cone positki { zapasy do Prus Wathodnich, w cclu Prusprowadzenia planowanego W Arugim etapie.kam= Panii: skrzydlowego' uderzenia’ na links Bugu. Prayge- towania { opracowanie plan ‘ataku:na ‘Tezew rozpo- eaglo na poczatku 1999-TOKU.,” Placdwiea. wywiady wolskiowesd 7 Kedlewea obserwovl palskls preygotowonla do. obrony Masta | aniszezenia, Stéw. Niemey odkeyll,. te monly 4 pezygotowane da ante cexenia, Zaajac soble sprawe 2 teed 26 opanowae je moma tylko przez calkowlte zaskoczenie, oddzielbw" polskleh, pod Lakin Hainle Katem opracovano warlanty uderrenta, Pl hem ake}l uchWyeenla. ale\sekedzonyeh mosthw Intercsowal ssle ofebldcle sam, itler, a plan alecfl by1 zatwlerdeany na nalwytmyeh sacxeblach “dowodzenia nlemlccklego. Nacrelne Dowédslwo Sit Zbrojaych Hxeszy robowlgzalo Nacielne Dox wibdatvo Wofsk Ladowyeh do berpedcednie) kocrdynacht prrygotowal alaku, Akele ptzygolowywane w opsrcly 0 do- Kladne mapy | plany oraz saklce, adjecla | Inne dane wy- wiudowere, iustrulace poblkle praystoiowanla obronne. Praygolowywanych warluntéw akeil odriucono. te, KiGre ‘losly sbyt duty procent ryzyka_niepowodzenis, ‘Uceaygnowano 2 ulyeia spadodhronlarzy | szybowesw de- santowyeh oraz 2 akefl specjalnie preygotowanych for- macit dywersyaych. Ale taeko pod Tezewem spowodawato, te — planujac nasigpne xampanie wolenne do poasbnyss Inkcli — £ powodzenlem ulyto wossk spadachronowyeh 3 for machi dywersyinyeh, Np. pray opinewanlu mostow w Hoe anal oF 190 ToKU. ‘Zeby ulerymaé czyaniie zaskoczenta, mlemiecka marynarica woJenna musiala zrezygnowaé 2 planu zalgzenia pol mine: ‘tye ma Zatoce Gdanskies pried wybuchem wolny. Ostatecanie besposrodaie dowédztwo ataku na Tesew powierzono ppik Gezhardowi Medemowi, ktéremu esobiscie Hitler przekazal wytyeane, Ppl Medema wymaczono dowadea specjainie utworzone} grupy wojsk, ktéra nazwano — od jego nazwiska — grupa aMedem”, W je} sklad westly nastepuiace Jeanosticl Wojskowe: = batalion piechoty x1 pullcu straty gcanicene) 2 Prus Wechodnieh, — batalion rezerwowy piechoty, = 41 batalion saturmowy saperéw, — batalion piechoty SS {,Gotze” 2 Gdatiska, wspar- ty baterig artylerii, — dywizion artylect letece) w siadsie dwéch ba~ eri, = ovige pancerny, = drezyna panceria, Grupe »Medem™ w ataku mial wspieraé dywizjon ‘bombowebw nurkujacych Ju-87 Bi 2 1 KG ¢putku lot nictwa bombowego) 2 Blblaga. Dywizion ten, w, skla- zie trzech eskadr lezyt 9 samoletéw. W tazie po- trzeby srupe ,Medem’* mialy wesprzeé takze inne jed- nostki lotnicze Grupy Lotnicze) Ostpreussen" gen. por, Wimmera. Atakujac od wschodu przez _mosty; srupa ,Medem" miata opanowa€ mosty { zajaé Tezew. Natarcle te} grupy mint wspleraé przeprowadzony 2 pémocy atak dwéch batalionéw polieyayeh 1 SS- *Heimwehr 2 Gdafska, wamocnionych plutonem sa- mochodéw pancernych 't dywizjon artylerit — wszy= stko operacyjnie podlegle ppik Medemowi. Grupa .Medem” byla bezposrednio podporzadkowa~ na dowbdey 8 Armif, gen, von Kuchlerowi, ktory od. Powiadal za dzialania swych wojsk na prawym brze- gu Wisly, prowadzone przeciwko Westerplatte { w Tezewie. Drebiazgowo praygotowany plan niemiecki przewi- dywal, te w przededniu atau zostanie zasygnalizo- wane ‘stronie polskie) przejéeie, w godzinach poran- fych diia taku, dwéch pociagsw tranzytowyeh .— pospieszneno relacji Berlin—Krélewiee i towaroweso 2 Malborka na zachéd. Wyslany przez strong polska parowbz, mial byé w Malborku pozbawiony polskie) obstugi. Niewniecka obsluga payoworu, preebrata Ww polskie mundury kolejowe, miata wprowadsie poctaz towarowy, 2 batalionem saper6w, na most willany. Zadaniem’ saperéw bylo obezwladnié obrone mestéw, rozminowaé mosty { opanowaé rejon staeji kolejowe). Réwnoczednie 2 whazdem pociagu na most, 9 godzinie -420 przewldywano alak lotniczy 9 bomboweéw Ju-87. Nalot skferowany na Keszary { stacje kolejowa, misi wabudzi panike” wéréd obroficéw, zdezorganizowsé dowodzenie polskie, zniszezyé praewody 1 stacle od- palania ladunkéw. Dziatania saperéw wspieraé mialy; Jadgce tu za pociagiem towarowym, drezyna pance:= Ba i peciag. pancerny, Po opanowaniu mostow, 49 ‘Tezewa miaty przez nie.wej$ potostate jednostit gru~ py ,Medem”, celem rozbicia si polskich | opanowania miasta. Rownoczesnio z atakiem grupy .Medem”, pla Rowano — wzdluz sios 2 Kotlin, Pszerblek i Sobowia dra — natarcie na Tezew sil. policyjnyeh = Gdaiska; Mioly. ‘one zniszeayé pdsterunki polskle na granicy WM. Gdattska 1 2wiazaéwalka Jednostki polskie w ich mooniehiach na obr2ea miasta, -w celu niedo~ puszecenia do ich. ewentualnego wiycia w walce 0 Mostly 1 stacie kolejowa. Yednorzednle x atakiem wolkk niemeckich Ww Texewles plan obejmoval rozporcesie dilalan grupy dyweseyine) nie mievikle) -V kolumny. Po zdodyciu Tezewa, oddzialy grupy wMedem" mlely zorganlzowae obrong missin 1 ebrong moe So, @ tkie usunge zniszerenta na torach kolejowych: Praydblelony poclag pancerny winlen wyrumye w klerunkut Slarogardu, na spotkanle Idacego 2 zachodu druglexe po lagu pancernego. Grupa ..Medem’ miata ocrekiwat na po imexende x 201 dywizly plechoty ze wkladu ¢ Armil, Ktora £ rejonu Bytowe miala uderzyé na waenéd 1 priez Kolcie= tayne, Skerstewy dotrzet do Tezowa 1 Gdatska. Potrreba prreniesienia do Gdafska wok | zaopatcrenla oraz Konic Emote wirrymania polgezenin x Gdafskiem, w rarle flask alaku na mosty, spowodowsta 2e 33 slerpnia potajemnle Niemey preermucilt prez Wiste Ww Kiermarku 38 tonowy meat pontonowy. oslaniany przez gaahtele ely polleyine. Jednak uwagiedniente exynnika zaskocrenla spowodowate, 2 ‘nidzinty. grupy .Medem™ (pean snperam) 1 plechuraml, tO- ray mieli zaatakowae 2 poclagu townrowego) doplero w noey 2.11 slerpnia na 1 weseinia wkroeryly 2 Malborka przez Nogat na Zulawy, rajmujae poryeje wylelowe do atakeu w miejicowedelach Nowy Staw 1 Kaldows, Nlemey starall ile, by fUeh Ich woe le By? anuurntony przez obterwatorswy polsklen, malacyeh # wysokich wieayerck most droxoweR> lebokI Wiad na Zutewy. Pore tym, przed samiym precise dem pociggu co Tezewa, w Szymankowie mlesieowa grape SA mista opanowad stucle | odlzolowae pelnlgeych tam shut bg polskieh Kolelaezy. OBRONA TCZEWA Niemey, praystcpujac do. realizacji _metodycanie pizygotowanego plan, dnia 31 sierpnia w godzinach wwieezornych, telefonicznie taawizowali tachi Kole we} w Tecewie prieKele tranzytowere poclacu towa- Fowexo nr 963 7 ladunkiem bydla. Windomase ta Wabudzita wér6d dyzume) sluzby kolejawe] dute rdriwienie, Poniewa od kiiku dni ruch transytowy przez Pomorze byt przez strone niemiecka wstrayma- hy. W godzinaeh nocnych, tego samego dnia, do Mal borka wyslano po fen pociag dwa parowozy 2 Teze: wa, Teh obstugg.stanowill, maszyniscl. WoJclechowskt { Sakowies oraz pomocnicy Grenz i Matuszak. FO prucjeidaie parowoxbw, zolnierze .polscy zamknell, olwartg na rorkaz dyturujacego na dworeu tezewskim por. Antoniego Lebiedzla, zapore pray wJeddzie na ‘most Kelejowy' w Lisewie ‘Gbstuga parowozéw, po praybyciu do Malborka, 20- stata aresatowana I rozebrana’» mundurow. Nastepnic mundury polskich Kolejarzy natoayll Niemey, ktorey milell slanowié obetuge parowoz6w. Parowezy docre- plone do skladu, zlotonege x keeytych wagondw town Fowyeh. Micisea w wagonach zajeli caperzy 41 ata Tion seturmowego 1 piechota batalionu 2 1 pull straiy graniezne}, Okolo godziny 4.00 poclag rusty! or klertiniu Tezewa, Po nim, w kilkuminutowyeh pr2or- wach, wyrusayia drezyna’ pancera, a 2a ig potias Bancémy. O te) same} porzs, GA-tani wtargneli a sacle Ww Szymankowie. Kréike po godzinie 400, € dysurnogo ruchu w_ Szymankowie, Alfreda Rucow skiegs, zadzsvonil dyzumny ruchu 2 Tezewa, Jan Ernest, aby Boanaé prayezyne opéfnienia pociadd tranzyto- Wego: 2 Malborka. Saezcdliwym tatem. telefon. 2a- dawonit w momencie, gdypilnujacy Runowskiego Srainik na chwile wyszedl, Dyzuray ruchu. zdaiyt Dreeslaé slowa ostrecicnia:, ,Pocisg dochodzl do. Szy= mankowa, Miejcie sie na bacznodel, dale} nle moge wam powiedalet, gdyi mam tu strazatka, ktdry w tol 7choill wyszedl". Na tym rezmewa sig urwala, Usry- niona po klk minutach préba telefonteznego 4 tele gralieenego polgczenia sig 2 Stymankowem mle przy- alosta rezuttatu, Dyzurny ruchu. w ‘Tezewie natych- miast powladomit 0 tyin fokcle dyiurujacego na sta cil por. Lebiedzla. Oba} podjeli decysle nie otwiera- nla zapory pray wjeédzio na mest, do ceasu rompous- fla pociaga l wyjainienia sytuacii, Por. Lebieds o za {tnialyeh’ aktach’ postanowil powladomié pote’ Ja- niko. ‘Tymezasem w Szymankowle, po przcleidcie pocingu towarowego | drecyny pancemie), Jednemu 2 polskich kolejarzy udalo sig skierowaé poclag pancerny na bo- gzny tor. Spowodowalo to zamieszanle 1 pociagi do Lizewa praybyly 2 opSinientem, W stocunku do: prac jazdu priewidziancgo planem dzlalania, poclag. pan= Serny spéinil sie mactnie. Mszczae. sig’ za ten czy’ SA-mani wymordowall w_ Seymankowie wszysthi znajdujaeyeh sie tam 22 Polakéw — kolejarzy i czlon- febw ich rodzin, Preeyzyiny. plan nlemiecki zaczal sie wallé na somym poczatku jego reallzac Dywizion bomboweéw nurkujacych Ju-B7 BL 21 KG {pulku lotnictwa bomboweso), kiéry wystartowal oko: 1 godeiny 400 2 lotniska elblaskiego, takie zaatak wal Tezew 2 opbinicniem. Zamiast 9 godzinie 4.30, alot nastapit © 434. W celu zaskeczenia, samoloty nadlecialy “od poludnia, Jako pierwsia zaatakowala Zachodai prayezélek mostowy i teren stachi kolejowe), ‘dowodzona preez por. Bruno Dileya, eskadra 3. samo- lotéw. Pozostale 6 samelotow dywizjony, zaatakows- Yo koseary 2. bs. Bombardowanie trwaio tylko kilka minut, ale bylo silne | stanowilo zaskoczenie dia stro hy polskie}. Nic prayniaslo jednak oczekiwanyeh skut- dwt, Nie udalo Sie’ zniszexyé przewodbw 1 stacii od- pales ladunkéw wybuchowych, Nie. 2dezorganizowano Yet polsklego dowodzenia, Straty w rannyeh 1 zabi~ tyeh'nie byly sbyt duie, gay wickszosé ll. palskich wezeinie} opusclia Koszary, zajmujge w nocy pozyele Dbronne. Sam nalot estatecznie ostrzegl zolnierzy pole skich © agresjt- niemieckio}. W trakele bombardowa- nia Koszar, straty poniosly tyike oddrialy tytowe 1 Epecjalne 2 bs oraz KON .Tezew", W tym momencic ealy" plan miemfeck, opierajqey ig na zaskoczeniu Polakbw, prakiyemnie zawallt sig. Preybyly 2 opbinie- niem sgod Saymankowa pocigg towarowy. | wobee narmicnigtexo wiazda na most, zatzzymat sig fa stac{t w Lisewie. Wyskoezyli z mlego saperzy 1 piechota nie- Inieeka, ruszajge do. atakil na. Wwsehodn praye2Olox mastowy, Atak ten zalamal sig w ogniu bront masey owe) | teezne) folnlerzy pluton por, Walentego Fa ferowskiego 1 kp i plutonu ck. Py Bianka 2 kompanit ckm. Plutony te, w momencie ats ku zajmowaly pozysje na wschodhim preyerslku w awoch bunkrach, W okopach | stanowiskach w_ fils Fach mostowyeh, Atakujgey Niemcy zalegli i rorp agli Sig’ wecofywat. spod. ognia, Po. zalamaniu alaku, artyleria grupy’,Medem rozpoczgla ostraat Wsehodnieno 1 zaghodniego praycedtka mostowego. W strong Lisewa wyrusayly 2 pozyeji wyliciowych po zostale jednosthi te) srupy. Dowédea OW ,Tezew", ppl Janik, praybyl do ko- sar wkrotee po bombardowanis. Praebywajacym tam eddziatom specjalnym batationt) wydat rozksr prac niesienia sie de Gorek i zajecia pozyefi w poblizu sta nowiska dowodzenia, gdzie sam mist przybyt. po gorientowaniu sie w ytuac}i na stacji kolojowes {na mostach, Ppik Jani, mimo 20 Kompania Obrony Na- rodowe},Tezew" podiesala rozxazom dowbdey OW “Wisla”, wyda? Je) dowddey roxkaz zajecia pouycii w Roketiaeh, W tym eaasie do koszar zameldowat sic por. Lebiedd, ktéry przedstawit mu obraz sytuae}i na mo= sach 1 siach. Ppl Janik, wraz x por. Lebledziem, dal sig na. stacse. Kolejoira, | Dowodea 1 kompanii Strzeledw, kept. Monkesa, przedstawil meldunek 0 dat Sayin rozwofu svtuae}i Aa wsehodnim. prayezdiku, 2 mnaezaine, be. jeno obsada ponosi dude siraty w lus dulach | sprzccie. Dowsdea OW .ZTezew* wydal dewédey plutonu exoleow, por, Sarnowskieray, rozkaz aby ezolet ruszy~ ty po mostach na wschodni prayezdlek 1 zorientowa- 1 Ne w sytuncji, Czeié czolabw zfechala z prowad- hic Kolejouvyeh i ruszyla mostem drogowyr, 8 poz0- Hale na prowadnicach ruszvly mostem kolejowym, Po, Gotareiu do polowy mostéw, czolai wycotaly sig. Do- 8 idea. plutonu zameldowal, #2 oleh niemiecki Jest: Bayt sithy 4 czo'gi, stanowige na mostach mato ucli- ling 1 Widocany ‘cel, zestang znlszezone, | Weweras- Pptk Janik wydal rozkat por. Lebiedsiowl, ktérego- Mianowat adiutantem bataiiony, aby udal sie na wwichodnl prayezbiek, zorientowal w sytunclt § ewen- wuainie Tozka wycofania. Por. Labledt udal sig na wschodnt prayezblek rowe- rem. Po praybyclu stwierdzil, #2 obroficy poniebli 1 nadal ponoseg powaine sraly. Stwierdait tet, te do Lisewa praybyt pocigg pancerny. Wobec faktu, 2 sily obrony topniaty’ 1 uirzymanie prayezéika bylo wat- pliwe, wydal rozkaz ewakuac}l, Najpierw ewakuowa~ no rannych, a potem — ostraeliwujac sig — ~wyeoly- wall sig obrofey, pozostawlajge na prayez6tku 22) tych, ‘aniszezony ‘spragt 1 rower por. Lebledzia. Po Preeifefu toinierey ‘na. zachodni prayczblek mostowy, okelo odsiny’ 6.00 pptk Janik rozkazal. zdetonowat wschodnl odcinek: mostéw, w ramach plerwsze} £237 wysadzania, Polk Medem, po flasku plerwszexo atakt na mosty, ualgdal od wsplerajace) go krupy Totnicze) “dodatke- wego naloiu na zachodnt prayerstek mostowy 1 teren stacji, kolejowel, Cheial nie dopuscié do wysadzenia mosi6w | aniszeayé stanowiska polskie w tym. rejon Poniewat bombowee nurkujace, klére po nalocie na Texew wyladowaly w Elbiigy, hie byly leszeze goto- we do powidrneso wylotu, sen. Wimmer skierowat do lotu na ‘Tezew bombowce Dornier Do-17 Z. Doko- naly one nalotu na rejon zachedniego przyczblka mo- stowego okolo godziny 5.30. Poniewaz bombardowanie to bylo pracprowadzone 2 dude) wysoksei, jego wy- niki byly znikome, Rozrzut bomb byl duty, ezesé z ich spadia poza zasadniceym eelem ataku, co dopro- Wadzilo do zniszezeh obiektéw eywilnych i strat Wwiréd ludnosel cywilne}. Ten nalot take nic spowo- dowat 2niszezenia stacji odpalen i praewodow eo 12- dunkéw wybuchowych. Ppik Janik, po wycofaniu Zolnierzy 2 2achodnicgo- prayezbika, 0 godzinie 6.45 wydal rorkaz wysadzenia Fachodniego odeinka mostow nad korytem Wisly. Ea- dunkt zadzialaly prawidiowo i pregsia mostu runely do wody. Glowny cel niemieckiego ataku zostal 2ni- szezony. W wysadzonych ruinach wschodniego pr2y~ exbika Niemey znaledit ciala polestyeh wezesnic}. pol- Skich Aolnierzy, co starall sig wygtaé propagandowo, twierdzge #e mosty wysadzono wraz x ich obrofeam!. Po wysadzeniu mostéw, prucdywajacy. jeszcze stasii Kolejowe) ppl Janik wydat rorkazy, majace na celu realizacjg ustalonexo wesesnie} planu dzialania, © goduinie 7.00 zadzwonit do sutabu Armil ,.Pomorze” w Toruniu { zameldowal 0 wysadzeniu mostow ornz zrelacjonowa? © dotyehczasowyeh ariataniach w.Teze= ‘wie. Wydal, rozkaz, aby pluton saperéw por. Juchtma~ ha i pluton czolgow por. Sarnowskiego, po zaladowa- hiv do pociggu ewakuacyjnege, odjechal do Torunia. Oba ‘te ‘plutony oputeily Tezew. przed godzing 8.00. Poza tym rozkazal kpt. Monkosie, aby w rejonie sta- eft kolejowe) 1 zachodniego prayci6ika mostowego po- zostal pluton piechoty i pluton ckm, kore na skulek poniesionyeh strat nie pesiadaly. jut pierwotne) war~ fofei bojowe). Mialy one ostania€ lewy brzeg Wisly. pried ewentuainym desantem weoga. Pozostale dwa Plutony piechoty’ mialy sig udaé w rejon stanowiska dowodzenia na Gorkach, jako odw6d Datalionu, Teh Przemarsz nie odbyt sic’ bez komplikacji, W trakcie Drzejicia przez rejon Starego Miasta, plutony costaly Ostriclane. przez niemieckich dywersantow. Musi sig udat do Gorek dluisza droga, ulicami diegnacymt nag Wisk. ‘Wiadomost 0 fiasky ataky ntemieckiego na mosty | Tezew dotaria do Srlabi Niemieckich Sit Ladowych Jud preed godzing 8.00, Jexo Ze suezupiyeh material, jakimi dysponujemy, trudno ustalke boiowa cfektywnote ' drialania.Stratniey Edmund Wielehski we syym ofwind- crenit, podaye, 2c. dowledzial sig Sferpnia 10 roku od. swego prae’ iotonceo, Weadysiawa Andrzesew= skiego, i Jedna’ 2 grup ,Stragnte podpaiita,w nocy 2°22 na 29. styer fia 1940 "roku garaze "ws fabeyee Arkona’. wakutek ezego"sptoneto autobusow?y"W ewingea 2 krwa Wem odwetem Niemcos, pragpre: Wadronym aw forme ‘pabllezne} eezekucjl okolo 20. Polakows, "Ww Gn 24 styeania zaniechano. prre- prowadzanla otwartyeh, sktOw sabo- tau. Aby Uunikat ake odwetowseh, postanowtiono praeprowadené sao: fat! wr formie zamastowane), untes monlwisjaey" Jego natychmiastowe wykryeien bi Nic. zachéwala dig. Wiviled ading Wadelleiee auc tojpwel = etme: Teale ake 2a ik" Stratniey" ® ulyetem, mate tow "wybuehowseh, Ising Jeanale previae, de takim miterialem ofgé- Rizsela” ysponewala, Wepomniany Jui. Wyte} eloneke Stratnicy', Ee inund "Wielehski, w" ewym abwiad- Gzeniuslosonyin ‘praedpescownl- Kern ORB2H 15 faddeteratea. 1086 Teka stwierdsa, 28" asoblbele, ueetste leapt doa lub:-teay way w poBe- noszeniu"materiaiéw wyouehowyeh ds Andratlewskieg®. Dostatezy). taut Se beobniepreedstawiajaey se Sako “pole Skqd_ pochodsity. te ‘mate Haly wybuchowe tees ta" wie t Ble pytat sie oto. Nie wie rounlel ea? Brobnik‘iddry enateriay” tar dostar- Capt mal ta nie, Boleslaw,-e27 $2 “Boleke" byl" jego peeudenimnern. “= “Strainica” ronwijala. sia data sie dane beepodedni, cu ‘avatne]_ kontrake)! gestape Grervea’ 1941 goku. Istnlete, jedhate Prawdopodobletetwo, be gests #do- a4Jalo wpasé na je} trop w plerwsze} polowie 1941 roku, Dnia 21 ezerwea natomiast zadalo je} skutetzny clos, aresztujge okolo “3080 cxlonkow, na ezele = kierownictwem 1 lkwi- dupe Bw cated, Festiowania rozpocacly sig noca, migdzy godzing treeciq a cawarta, Ww ilejscu zameszkania. Aresztowa- nych sprowadzono do gestapo pray ul Baldowskie), gdiie zostali pod- gani wstepaym. praestuchaniom, Tyl- ko niglicgnyeh aresztowano W godzi- nach przedpotudniowych w mie}scu pracy. Dia aresziowanych. bylo to calkowitym zaskoezeniem. Poctull sie wiradzenl, co z Kelel wywolaio waa Jemna_nfewinosé, tym bardzie} 20 ale 2naM aig z dzielalnosci w orga- izacii, Juz w szasie wstepnego Sic- datwa Ww Tezewie, jeden ‘z afeszio- wanych, BXK,, albo i¢ zilamal, albo < Jak Zaczete go podejrzewaé — byt konfidenter, Bez tadnego bowiem naclsku ze strony gestapo, ujawnit szereg, nazwisk, Ktére. powtorzy? pray konfrontacii z_praestuchiwa- nym Kazimierzem "Kwiatkowski. Podal_rowniet liezbe 80 czlonkow -Siratnicy”. Gestapo torturujac Kwiatkowskiego tadalo aby podat nazwiska. Ten jednak uparcie po wlarzal, de ma ‘tylko BAK. W ‘godzinach —_popotudniowych przewieziono wszystkich aresttowa- nych 2 wyigtkiem jednego, tj. J.W., dO Gdatiska, Fakt porostawienia J. W. w Tezewie, a nastepnie swolnie- ne go, spowodowal pogiebienie wea- Jemne} niewtnosei, W Gdarisku osa- ‘aono, ich w wiezieniu sledezym preaydium polieji, “Nastepnego dni Jana | Kujawskiego, Miecsyslawa ‘Suezukowskiego, Katimierza Koriat- Kowskiego, Edmunda Wieliiskiego, Brunona Sewede | BK. praewiezio- no do aresztu. iledezego gestapo, dele praeprowadzano Sledztwo. Prey pomecy torlur usilowano uryskae~ Informacie, 0 dalszych etlonkach ~Steainiey", 6 joj Kierownictwie 1 powigzanisch. BK. namawial wyie} wymsienionych, aby sie do. wazyst- Kiogo “przyznali, on bowie to jul sroblt. Gestapo ‘edna niewicle uzy- skalo. Nie tylko 2 powodu twardel i nieugicte) postawy aresztowanych, ale praede wazystkim dzicki wpro- Wadzonemu | systemowi Kenspiracil w onganizacji, W poczatkach sierp- hhia BC. zostat zwolniony 1 wrécil do Tetewa. Powiadomiony zostat 0 praveisy "W Seana aco ope ec eto SPER Saeed Be oe cree rtp HEE atoeny sega “oe Beg! "iariaien to Se Puerto + Eats neat oar me Sea casa ihe tt Soe ee eee Tee, Mee eee Steal Mae hates es + Foster Gey oo ats Ea, Ny lial Se Be ee at BE et ected Fehde Patina sae cling Pra e 12 tym jeden z aresztowanych w prze-| slanym w bieliinie grypsie. Mnie) wiece} w_ tym czasie _ czlonkowic _Btradnicy”, werent. w areaete fi dezym prezydium polieji, zost Przekazani do obozu Stutthof. Wiek-| szog¢ 2 nich zostata tam zamordo-| wana. Pozostala_natomiast _piatka,| wigziona w_ areszcie Sledczym ge-| stapo, zostala we wrzeéniu 1941, TO ku przewieziona do aresztu gestapo| w Pomaniu. Tula) kontynuowano prez. Krotki czas sleditwo, a na-| stepnic przekazano ich do dboru W| ‘Mauthausen-Gusen. Wydaje si¢_ ie] zainteresowanie gestapo w Porna-| niu grupa czlonkow _,Steagnicy" priemawia 2a podejrzeniem tei] organizacji o kontakty 2 tamtejszym| ruchem oporu. Ale exy tak bylo fak- tyeanie, trudno doeiee. .Strainiea” nie ma co prawea na| swym konele dadnych_wjawnionyeh| akeji bojowych, Jednak sam fakt| Je} powstania swindezy o pateioty- cane} postawie ezionkow te} organi. zaeji { naledy utrwalié ich w spo-| leezne} pamigci. 'W. dotyehezasowych _ badaniaeh| ustalone zostaly nastepujace nazwi-| ska exlonkow ,Strainicy™): Andracjewski Weadyslaw, ur, 1912-| 03.07, zamordowany Ww Oswie- cimiul 1942-01-24: Draszanowski Feliks, ur. 1922-07-01 zamordowany 'w OSwieeimiu 1942-10- Bron Franciszek, ur, 1913-01-23, 22 mordowany w Stulthotie, 1942- 13-05; Kozikowsk! Jan, los niezany: Kujawski Jan, ur. 1921-08-14, wic-| zlony w oborie Mauthausen,| przeiyl: Kwiatek Kazimierz, zamordowany | ‘obozie Mauthausen-Gusen; Lewifski Pawel, zamordowany | ‘obozle Newengamme kolo} Hamburga; Modrzejewski Jan, zamordowany | ‘obosie Neuengamme kolo| Hamburge: Neuman. Alfons,” los_nieznan: Szwed Brunon, ur. 1921-07-18, wie-| ziony w' Ofwiecimiu, przedyt| Wos Jécet, los _nieznany Wrébel Edmund, ur. 1901-04-16, wie-| zlony w obozie Mauthausen, preeiyt. dr. Konrad Clechanowski ee ee Biases, Muri Maal Seeger cneaten SS oe “Het e_paunobvcerent Sui cea Se eee ree re Nearicres eri tie ae mae Ee ete eomenteoy wat ature, ceackucle. "Wzebranyeh ieee iad at ie CAL eal a Ee Gmeek ore chee ar emer tte MSS RR sn re taney fone Beggar Mae, Saat a |WALENTY KRZEMINSKE KAZIMIERZ OMERNIK Gehenna Z MARTYROLOGII MIESZKANCOW NIZINY |WALICHNOWSKIES jw Rudale, Grcblinle, Lignowach. W Petpliale tel iwletowana, ‘Tero ania feyto festeze spokoinle, le nle wana srwalo na Bsa gebene. ‘Ale w gablnetach hitlerommklch wind. cdw pruegiadane jul spechsl lakéw, sporuadzone dulo wetednie) print joicjscomych Niemedw, zamlemxosacyeh fu od Int ma prawach narodome) mnled- fsoicl, W plerwase) Kolejuoiel na w7- Karachs (yeh sambeniciono nazwiaka feardaley"enanyen patriotow. eaniatcil_polakich, maucryel ‘Onl byl ples wine) polltyal f8t nawey Jero. 18eoloe Teall ate fownlet tutad nadwisiadsnlere Meclewia. Plerwary. clon Gemiectone w totelisencis, Jn to. pine- Tnicioue do ‘eatkowltes Mksedacih, oaitky dclachsaataplly mesons lawanla, I deportacke do obezow Sintec, NiektGrry” t4otall Jedak pen 3, stat ale naoceoyeel fwiadhams tanas och bolesnyen WYGRtAtH. Cl, Mloeey fuaiknell Seletel, bo Inlach, edy far stevasmell ale teaglernyen. wrazeos, fspomiedriell © tragleanyeh losnch tenes nheow Ueto skrawha Polski, na yea Jsimwle teh elueH rebrane: ten mmaterian zosiala w Lignowach msuezveleika, LA SMERECKA (ur, 189%, Prie- jexlono 13 do budynku Seminaetum Buehownegs Ww Welplinle, rauilenionse. ‘merit nlemlecktes, ‘Tam Jy bite 1 Nretowano, w kofieu wear 2 innymi 24- Azymanyml osobamd 2081814. 19 paddeler alka prrewlexlona do wlezlenia w Tere wie, Potem weretkl lad po ale) 23h mal. Wedlug oSwindezenla wspélwicania Plots Kielay, prawdopodobnle zastala aamordowana Ww koszarseh tezewsil PIOTR KLEINA (ur. 1900, Klerownike arkoty Ww Miedzyie2u, mat” po prostu ayaill pO nlego 13 PAZ= 190) FOKU. Aresttowanla wa) tandarmi x Peiplina wt yrowym — towartystirleprzedstawl= Tekalnych windy bitleravskich, jowanlu wcrestnlcxyt wO)t 2 Rue dna, Wiens | soltys 2 Mledzyleia, Fran clszek Ditksen. By nie bylo watpliwo- fel, najpravidopodobnie) w celach iden Spfikacd!, obeeny byt rownle? miedteowy ‘Niemlee, Welaz XxOhling. Polskiego nau exyciela’ odtranspertowans do. pelplit skies Komendy Zandarmeri,.Wadanin® Yorpocreto od blcia. Wobecwsxysikien xatriymanyeh, w tym wegleaale siete olny okruclefstwrem 1 eadyzmient wy Founial sig tm dandarm Hogenteld, 0- myc prewisko .,Dlugl Gusiaw", W dniu 19 prtdzlernika, razem 26 wspo- rmnlanq. Jub Aniely Smerecky.( Innymi Osobam!, Piotr Kleina zostat przewle- alony do terewskleh koszar. Pe. odrall, oniach 1 prupa, dwudalestu wiedalow Eaminigto gow oddaleine) cell, pric anaczone) dia eerekt jyevels ba ekte- kucle, Jednak w ostatsies ehwill Wras 2 drugim mauczyelelem, Ledéchowskin, zostal wyeefany do tymenisowege ate situ, KtOry_mieiell slew. szkole awe owes Ww Terewle priy Ul. Sobieshlese, Tey navy _pozast Ww konaeach MAM "Jub peser Slemesw praeaiavony, ko 2 nlearorumialyeh prayeryn. ws Konanle wyroku zostalo Poe Manowil wige elee. Cena tyarka fle Dyla wigktes of citkania ba egeckuele W dniu 2 Ustopads, wykonyatusae. le wage strainika, sBlest = plaew pray snkole, Tego samego dala dowledslal sle of mafomyen, #e 61 dla alego byt J mykopany. Pe udane) uelecree, perez aly okres okupsell Klcina ukrywal se W orach Tucholskieh, u kusyoa aan Mulesahalego We Karcaanke, 3% PAZDZIERNIKA aresstowan TEO- DORA NOKOWSKIEGO (ur. 187%}, bbovzeza w Wletkim Gareu,” Keées aamego dats, wear a medexyananil,, wostat zamordowany. Woll koto ‘retplina. “Nacconsm. Awisekien byt Pawel Cype uukrywajacy slew tym en Dliskim--cmentarzu, chodem eledavowym ¢ klerunku Rudna prywierlone (een meteryan, 8 Bae Stqpnle wyprowadzono {eh W pole, obok keleski wyskotorowel, prowadeace) do. Lignow. U peduéta skaepy, na polu na lelgeym do Zlellisklexe, | doprowadzo- YM Kaiana Mopat 481. Potem roslenly Hig. stanly. Zwtokl we dole sostaly na tyemmlast’ aneyoane slemly. Poter oprawey sed Jechall droga Na KrOtke pried oplsinym Lu mor: osy Blegnaca x Pelplina do Rude ‘na TereW, peowadzeno kolumag atestowanyeh duchowayeh = Pelpllaa do oborl preeliclowero w tezewsileh Kosiarach. % opis sdatzed wrnlkes, Ksigds probonser Borowskl oraz. toma miyinyey niu da} melerydnl prasedo. Dodobnle le zostsll am czas dowleale Bl do kolumny mmlcrialace! de Tere a. Frkoetujaeya le chelato ake whee ni6w edleansportowat do. Texewa, Rom ‘him aa pola w Wall w dal Tb pabdzleeal- edovamyeh w ks 1015 roku «l Woll zostaly ckshumowane |. preewle- alone na ementarz w Pelplinie, tdenty- Ukachn zwlok polwlerdalla, te Jednyra aramortowanych ezecaywitele by? slags ‘Teodor Worowskl. Opledainy odsiety wy Kazily, fe porostall melerrial, Morey nile zostall_personatnle rorposnanl, tet Uyll duchownyral. Prawdepedabnie” byl to kalgds Alojey Deja Gat 16, probonez parafllw Nowe) Cerkwi 1 kalgd pre- okt Jan Bogdadshl dlat 5). Micisce xbrednl w Woll ate zostato, dotad upamieintone, Mévenlen we. fur. 1900), mauezyetel sckaly Ww atalyeh Wallchnowach. Jege dalsze losy nie 3a, Nalwleee) arestowad | a Konall“hitlecowey Ww Plerwszego dla. milesigea xabrany 20- stb JOZEF OTTA (ur int, Kelodele) 4 majgthu mlersecklege ugena Zeman Tale roku pret Wientena. Nastepnic: 20- stat ‘osadzony_w abosle Koncenteacyd- ym iw. Stulthofte (tam, 2 ezerwea Dia_miesrkaicow Greblina najteagler= ‘leJszy okavat alg duied tL LISTOPADA IMs NOKU. Kowal JAN KOLASISSKE (ur. 90), Solty wai, preewierteny do. ‘ostal don iandarmen, ratit do wierienia w' Starogardzie 1 {ad po soltysle w Geeblinie sind sagt mate Los brats, LEONA KOLA SINSKIEGO (ur. 1911), mlesseowege kein cca, ofea trojeanleleuntehs anteel, rb ‘let Jeat mleznany. Po atesttowanld raging ber Stade rownlee lanl mlesakasey wal. ROBERT CZAPSKI (lat kalo 42 by! matorojnyns chlopens, PAWEL KUCHTA (lat ok. 38, ojelee exworga malyen duleci, pracoveal Jako robeinik tolny w miejscowym ma Jatky nlemfeekim, Renoulklein cology Dyl takte JOZEF KOWALSKI (ur. 18), Praewiaey Jake dajate ww malathil u Niemen Naua, olelee crwors dilect do osmiu lat. Natomlast AN RYSZ KOWSKI (ur. 1913), olelec dwales el, pescowal w maiqun Ta, Nile ay te! soane 2 okolo 2, Kawales) W tym samym daily aresttowano bea tybakdw ow Wallchnowsch — WILE Lingo. (ue. okolo 184) 1 HUBERTA (ut, okolo 183) ZIMNVEH, po kirych, Uakce sagingl veszelll tad. W dou 1 LISTOPADA 18 ROKU Stesstowano WEABYSLAWA. KUTINE, (ur 2886), mauenyeleta sekoly w Radel = fom, KLARA (ur. 59). Mal Honkowie zostali zamordowanl w Leste Srpceawaklm. {ch syn, BERNARD KEGAN (ur. 1910, 2dolat able praet sresrtowanlem w okelice Lubiina, geste drialal we such partyzanckim, Zplaat dala 18 crerwen Ofiara listopadowyen atesstowah pact wéwnle? FRANCISZER GOLICRI (e ‘okolo 1492), robotnik rolay sanslesriat we Mlgdayichu, meSey ‘ilisayen Drugs, przeprowadsona przez wah A deportact ‘Wallchnowske} 1 ckolterayen ssl, aresrtowanyeh texe nia, doprowadzone do puinktu xborne- ‘ba shereytowania rg Rudno—Gare, bo caym aaladowaal do samochodu cle: ‘darowexo, xosiall praewlestenl do Siraele ney Ww Tezewie, Nastepnego ola esl, rupe, skladajaca sie okelo sledem: Aatesleclu os6b, wired Ktérych byt rOwnie® aresstowanl 2 powlalu staro- priet Gdatsk do Po selekelt 4 ‘oboréw Moncentracyjayeh. O10 led tory. FRANCISZER CHOINSKE (ue. 1891) byt folcem tleme) radeiny — ebtks 1 slednalu synéw. Pracowal jake robot nik Folay ww Greblinte wr miaiythusifed- scowego Niemea, vugena Zlema (Fuge iver Cyma). Aresvtowania. dokenana poknym “Wieezazem, wiantuiye tle do bn przez okima, Choldaklego 20 fo ma oexich dilecl do nlepesytomnotct Nie poawolono mu nawet Botegant sie 2 rodaing. 16 styernin 1913 roku aostal zamordowany w Brulalay apo18b w obo usin. Pred itercla KiSic possatoaly Jee go ciate, a caym opowledslal waite Wigiieh ALFONS MOZUCH, KLry pree= 2yL IL powréell SAN CAAIA. (ur, 4691) 31 lestkaly. Daeban, ale dato mu Sle uniknge Shlerel by ASUS roku powers cll do domu. Zapsenigtad naxwisha SS- cmanéw, AitGray srevegtlole smgeall ale DAd Wletolaml, Byll to: Kluge, ‘Gros, Chmielewskl, Fisler, Ifabenleht, iu ber, Killlemans, Zierels, Wolframes, Wérdd_Wieinibw kane) okeveledstwem wyebinlall sig: Loosen, KEbry topil Ia Gal ws becskach, blakowy Martlly Ka hnierer, Worenlak, REssler, Nlemey — Matucha, Krutakl, Junge # Schneiderett 2 Prus Wechodolch, = takde Polacy — OU Kolecako, FRANCISZER ENOLER (ur, 186) tod pracowal w miajatiey Esigena Greblinie jax Byt ode clorga -dalecl, Zamordowany xosta? 10 1B= ca TM roku w Stauthauten, BRONISLAW LUBISSKI smlesakal w Lignowach. Prielyt enée w Stutthotle K powréell do domu w 1985 roku W Lignowach mlesekat réwatet robnite STANISLAW MASKOWSKI far, 189) jesatowany fazem 2 dwoma aymaml — MRONISLAWEM (ur 913) 1 WEADY- SLAWEM (ur. 1918. Plerwery = synéw wrae ofcem trafll do odor w Gusen. Ojciee zatnal tam we 108nr 20 w Sachaeanausen, rybak FRAN: CRSZER SAIDOWSKI (ur. IM), ofelee Ploclorga dziecl, zablty wm Gusen, alu » patdalernika 1818 rot, Po¢oomy tox oprawey Bilerowcy rKo- fewall dwom inwalldem wojennym 1a mlenakslym we Wallshnenach, | Orgaot- ate JAN SWIRCEKOWSKI (ur, 1903) 70- at aamerdowany 35. kevletila 182 rok W Drenay, ronotmik JAN. 2¥MBORO- WIE (ur 1880) — we Ey samtym rok ing nea se centracyjnym 2 lipea dowany rostal XIEMENS (wr 1885), wlaselelel lemekl 7 udm oficer rerermy 18 pulku wlandw, arene towany 18 KWIETAIA 198 ROKU. wane Tobotnika solnego, takie aa gow Rudnie, BOLESLAWA. KI ROWSKIEGO (ue. 1987, KtOry praca 1 mlejseowege 2a, Ofelec tojga detect rginal Ww -odo- He Oswigetmia ow dni 3} gewdnia Wn ROKU anny op aeesniowany” stad BRU sarieszkaly Ww Migdayigty, adele RA Gulech, pracujacy na nlemies” Siaciomlone rodsing mAs ALFONS ZAWADZKI (a 90), wésenied sobotntk olny 2 Migdea= teas, 7gingl Wo LUTYM IMS ROKU, Nt Mt Roe Poteet ms wieszornyen W Rudaie Gwoen wloskion jededwe, pracwigcyen rilegscowyen majathie, W cuasle drop, eseysey rasta leek pat ‘Wiochéw agingli_ na miejseu all pogrzeban, Losy aruieg, tanlonege Wlocha. nie. $y aman: ‘Okupant hillerowski byt bexwesleda, ile oszezgdail mawet tyeb, kidrey’ pra cowall_u imlejcowych Niemcows teh Je> yayor preewinientem bylo to, ae DYN Polakaml, Najpletw bleh, malicetowan, kingll_w ohorach. Konicentracyinyeh tut Fontreelani Bex sadu. Zsiekl pomordo- wanych w obocach spalone Ww krema- foriacly 4 rodiiny powiadamtane, fmileré ‘nastapila na skutck udaru setea, Mgcreiiska smuleré mviesthavicow teKy par casluguje na lente, ‘ajgodniejeiym symholembytey” ebe- yj waniesiony nA shtzytowanli rox Rudne—Gare, dele spedrone atessiowar aych de stoigeega tam samochodu le darowego, W latach siedemdaesiatyea, przed zmiang struktury administracy)- he} inlelats a wanlesienia. takleno Obes tisk yin jut zaawansonana, Ze kta: ex spotecrayen rebrano Jud nia ten sel kwore hola 1699 vlotyeh, ktOrd mina Rune 2 ehwily reorganicae Fenawe), prechazala gminie Pelplin, Kt6- fa tad! siala. sie gospodarzen” tego obscare. 1 wiedy. jakby zapomniane 0 ofiarach itlerawskiego — ludod6stws, Sprawe badowy obellsku tsrebacopro- WAGE do Konica, BY calle od yape miesrkaneast Negi Wallchnawshie) t okolterny simiodsza z nich. fq W Starogardzie postaé kierownika -sekolv’ pow suechne). p. Raszeje, staroste, p. Wiktora, zawsze meloniku, “majora’ Wotczasklego. sieréanta Szkote Plutonowego Borkowskiego. znanyeh nam 2 Prayspo- sobienia Wojskowego. Zmierzal do _koszar rotmistrz Rudnick:, majacy pigkna tone. Mijal sie ze swoje} jednostki do Torunia, Dwa dn, wraz 2 innymi zmobilizowanymi, exekaliimy w toruAskie} cytadeli na sformowanie jednostek. Zostalem weielony do 804 supitala polowego, jako sanitariuse. 1 wraesnia wy- Fuszylimy 2 Torania na front. Pierwszymi rannymi, Ket6rey trafili do naszego szpitala byli zolnierze nie miecey, Po opatrzeniu musielismy ich pozostawié. By- Limy wW odwrocie, Pewne bylo, #e prawie natychmiast tratiq de swoich, Tego samego dnia do szpitala dotar. 1a pierwsza grupa rannych gotnierzy polskich. Szpi tal nase byt W cigglym ruchy, Front ale by} ustabi- lizowany, ¢o — mimo ze bylismy zaweze Ww pewnym cddalenid od niego — powodewalo Koniccanosé sta- lego wycofywania szpitala. “Mustelismy by¢ bliske frontu, ale ha tyle daloko, aby bez. priesckéd udcic- 1a pomocy rannym. Szpital nasz rozbito pod Losi- nami. Z grupa Kolegéw postanowilismy dotrecé do Pusiery Kamplnowskie). Z sanitariusza przemieniter sie w piechura, Chociaé szanse byty niewielkie, ci le wstamufane sig oloezenia, udalo sig nam prze 'W Puszezy Kampinowskie} nie byto latwo. Walezy- ligmy jak naledale, chot efekt by? nicwielki, Nieraz enowiek otart sie © Gieré, a napatrzyl sie... Wedel Jem dolnierza, ktoremu pocisk artyleryiski upadt pod nog, Wyraueite gow powietrze, ale © dziwo on 19 preedyl. Kiedy probowal ueickaé, pocisie jeszeze diwu- krotnie eksplodowaly, pod jego. nogami, Nieprawds- podobne, ale ten zolnicrz nie zostal nawet ranny. Za- pamictalem tet przeprawe prate Baur, Kiedy bylem posrodku reck!, oderwala sie artyleria. Uciekajac 7 wody trafilem na pole, na ktérym rosla kapusta. B: Uknatem sig o kidras glbwke i chyba dlatego ocala- Jem. Kilka pociskéw rozerwato sig obok mnie. Byler tet éwiadklem niesamowite) szariy na poryese ni micckie. Mote kon sig sploszy}, nie wiem, ale wi dzialem, jale doinferz galoper ruszy2_na_stanowiska niemieckic. On. galopowal, oni sirzelali, Grad poci- skéw omingt go, aden nie trati W piccu ciemne, Drewne posypane weglem nie 2a- palito sie. Pan Chwalana rozpala nowe dreazgi. Pi prawia W piceu drwa, nie przerywajae wspomnichy Crasami milknie na chwile, fakby preyponinal sable sacteg6ly. — Na sam konice bitwy po raz ktérys otartem sie © fier’. Salidmy przez Ins, Kt6ry bombardowano i ostrzcliwane. ogniem artyleryjskim. Na wyreble Uenelisiny sie ha plechote niemiceka. Teh karabiny maseynowe skosily wielu naszych. Kiedy to sig zaczelo, Ja ukrylem sie za sagiem, ale nie na dhugo, bo do- Wwédea krzyezal, de jedll si¢ nie poderwiemy, to zginic- my wszysey. Wybleglem spoza tego sagu. Oddalilem sie od micgo mote 2¢ dwadziescia metrow, kiedy po- cisk artyleryjski upadt dokladnie w to micisce, W Ktérym precd chwila stalem. Kiedy bitwa dogasala ! nase oddziat by! juz rorbity. postanowilismy datraeé do. Modlina, Dowodzit nami wyéscy. oficer. Zgrama- zit spora grup Winierzy 2 innych zdzicsiqtiow: nych oddzialow | poprowadzl w kierunku Modlina Peinilem role szpicy. Za mnq selo dwoch golnierzy. Rotem jeszezt Kitku, a depieva péinie] reseta. Seria % karabinw maseynowege bria teche 2a wysoka. Zdq- dylem praypaie 9 tiemi, Wtedy stracitem kontakt Festa grupy. Moze wyeotuiac si¢ pozostawili mnie, sadiae te nie ayje Po. jukims ceasie udato mi s¢ Gminge porycje ‘iemigekie. Mialem sporo_ suczescia, Qcarwiseie caly czas musiatem sig caatgac, Nawet 24 wtedy, Kiedy trafilem na podmolly teren. Po wile godzinach czolgania natknatem si¢ na le} wypelniony Wwodg, Tak bardzo ebciale mi sie pit, Ze nie 2wraea- lem uwagi na martwego konia, ktéry lezat w tym eju. Zanim dotartem do Modlina, wedrowalém jeszcze co najmnie) dwa dni, Kluczac po okollcy. ‘Twierdza byte jut zamknicta, C62 bylo robie? Poszedtem wige fo Warszaw: ‘Tu tratitem do cytadeli. Po wekiclu Niemobw na przedpola miasta, rozpocadly siq walki, Mo} odddal gruanizowal wypady na pozyeje niemicckie. Z evta- deli przeniesiono nas do menaicy pahstwowe). Noca ostrzeliwala nas artyleria, W dzich sypaly sig na na- se glowy bomby z samolotéw. Celowiek staniat sig Ze ancezenia. Mimo to bronilismy sig. Nic wiem ile dni to trwalo, Niemey rzucali na miasto bomby zapa- lajace. Warszawa piongla. Gay zdarzata sig. przerwa, w boju, pomagalidmy ww" gaszenia potaréw. ‘Walexy tem do kapitulae}i. Kiedy na killa godzin preed pod- danicm Warscawy' jeden 2 oficeréw spyial nas, xy cheemy walezy¢ dale), cry kapilulowae, nikt nic od- powiedziat. Pamigtam’ te cisee, Weryscy zdayali 20- bie spraw¢ 2 demadziejne) sytuacji, nikt jednak le gheiat powiedzies, fe tizeba zloiyé'breh, ze nic ma innege wy:seia, Pan Chwalana zamilkt na chile. Jakby zmeezylo 0 to oplsywanie jego krwawego wreesnia, Jakby Yamto milezenie obowiawwato wrzesniowych Zomie- ry do. dzis — Po kapitulacii Niemey wydali_nam_pczepustki, na podstawie ktérych miclismy berpiecaie wrécit do dom. Najpierw z grupa Kolegow 1 mojego. oddzialu treymano nas jako. jeheow w fabryce wagonbw, po tem przepedzono do\cegiclni, a_w kofcuznalaziem sig w Grodzisku Mazowieckim. Tam wsiadiem w pa- ciag, ktOry jechat w kicrunku Gdaiska. Udato mi sig dojechaé do Smetowa, Ze stacli w Smetowie pie- 81 dotariem do domu. Nastepnego dnia, zgodnic 2 zaleceniem wiadz okupacyjnyeh, zameldowalem si¢ w Eminie, gdzie musiatem 2daé mundur. Dnia 24 patdziernika nadlefniczego Eugeniusza Cze- chowskiego, sckretarza nadleinietwa, Mariana Kijka, kilke tudzi z Mate) Karcemy i mnie gestapowey za Yadowallna_samoch6d, Zawiezlono nas ds. Opalcnia. Ta czgié gestapoweOw poszia na wédke, Czasami pa migla sig taki s2zeg6l, innym zai razem gubl gdzies Ww zakamarkzach glowy infermacje 0 wicke waznicj- sze. Z Opalenia ‘nasz samochéd. ruszyt w kierunku Gniewa, Po drodze gestapowey zapgdzali a> zatrzy~- mujgeego sig samochedy coraz to ynowych pasaic- row" kidrzy czckall pray dredze "w towarayat miciscowyeh gestapowebw, Wsiadajaeych dol mailretowane, "Nicktorey byli ju pobici, li do samochodu, Pamielam, #e bardzo bealitesnie Pobito ksigdza, kitrego zabrano w Tymawic. zatraymalismy: si¢ w Gniewie, gdxie zami w wigaieniu. Jesteze praed nota wydane nami yin, RtOray weresale) zostali tu preywiezleni, po talerzu Sieple} grachowhi. Rano na dzledziniee wiesienny preyjechal samo- ehéd, Przed zatadunkiem spisano nazwiska, kilku arc sztowanyeh oddzielono 2 nasze) grupy 1 oni pozostal w Gniewie, Ja wea 2 innymi, znalazlem sig w auta- busic. 2 tyid samochodu. pilnuiacy nas, gestapowice. W szoferce, oprécz Kierowey, jechal Jezseze jeden kanwojent. Nim wsiadlem do samocko- du, na Jego boku praeczytalem napis, w jeayku pol skim .Grudziad:—Starogard”. Nie wieddlelismy d2- kad i"dlaczego nas przewotano, echaliimy wk {obusie, widoezni frasie, mpl: samoehéd | zaprosicna przer gesta- powea, do sredka, Cos ja jednac musiats prucstrasiyé, poniewaz niepewnie sig rouglqdala, pray & niewielkt Koszyck. Moze zeziwit}q) ten gestapawice | ta eisza, kiéra panowala w autobar Sic, Przed Stavogardem autobus zatrzymai sig w le Ricxewee, Tam do autsbusu wsiad? szczeniak Ww MUn- durze Hitler Jugend, uzbrojony w sctucer myshiwsk: Potem autobus ruszy1 dale}, przcjechal pracz Slaro- gard w kleranku na Tesow. Kiedy pracd Staro- Bardem mijalismy praydroine krzyde, wszyscy mez- cxyéni, ‘térzy micli czapki zdeimowali je, Hitlero- wie, siedaqey z nami spytal diaczego zdejmujemy cvapki, Pan Kijek odpowiedsial mu, ze dobry ehrze- Seijanin powinien okazaé szacunek krey2owi, Za okna- mi mignely miyny Wiecherla, Daieweayna pracraziia sig do reszty, Kiedy nie pozwolone je) wysias, Tus za stadning autobus zatrzymano, Gestapowiee Kory zajrzal do Srodka pojazdu rozkazal oddaé kosuiow- hosel i wierzehnie nakrycia, W autobusie zrabilo sig na chwile 2amieszanie, polaczone z oburzeniem, pa- Niewa? poderas pracjadu kilkakroinie na przcmian padal deszes | grad, Byto chlodne, Nadal _nikt nic wiedziat doltad jedziemy 1 po co, Autobus skrecit w sopegawski las. Po dWunastu. minutach zatreymalis- my sig. Przez okma widaé bylo podtuiny dél. Jeden duzy dét, obsypany Swieds wykopanym zéltym_pia- skiem, Mote mint 2e dwadzieseia metréw dlugosci. Wiasnie weedy ta mioda Kobieta, tora wsindta do autobusa sauna, widzae ten d6t, zaezela, kreyezet Ont as pozabijajg”. Mimo #e ‘mydlelismy tak simo, na siebie jakos beztadnie, milezte. Klerowea, gestapowiee z szoferki i ten szczeniak 2 Hitler Jugend wysiedli { ustawill sig przed grobem. Gestapowiee, siedzgey x nami w autobusie, wybieral spoired nas po tray osoby | prowadzit je ‘nad grdb. Padly plerwsee strzaly. Clata upadly do dotu, Potem hastepne sezaly. Zywi patreyli przez aulobusowe okna na mordercéw, wiediae #¢ 22 chwile stang Fownied ofiarami, Gestapowiee weiq2 wybierat nowe trojki | prowadzil je mad gréb, Za kazdym.razem ak Kladnie ‘zamykat drawi autobusu, Nie Hiczylem, w autobusie zostalo moze dziesiceiu, w tym ksigadz, kt Ty udzielal idacym na smieré ostatniego blogostatvleri- Siwa ! ta drieweryna zabrana przed Starogardem, Mo- diiiem si¢ do. Mathi Boze}, Prositem rozpagzliwie 0 ratunek. Wyprowadzono nastepna wojke. Zdespero- many postanowilem w jedne}\ chwili, te bede us kal. Nie pofde potulnie nad grb. Niech kula dosieg- nic mnie w biegu. T zdargt sic chyba cud. Kiedy gestapowiee zabieral nastepng trOjke, povostawi? nis domknigte drawi autobust. Zauwatylem to natye miast. Kiedy. tylko Niemiec xe swoimi ofiarami od- dalit sig 0 Kilka -ck6w od autobusu, otwerzylem dziwi i raueitem si¢ do ueicerki, Ubiegtem kilcanas- ic melréw, mim zauwageno moja weicezke | zaczeto do mnie streelaé. Kule Swistaly. Sypalo sie na mnic owe ighiwic. Bieglem ile sit w nogach. Zadna kula mnie nie desiegla, Udalo mi sie! To by? naprawde cad, Crlerech Niemebw 2 niewieleles odlegiote! celo- walo do mmie, ale zaden nie traf_l. Potem w_lesie spotkalem Niemea na koniu. Zauwadylem go plerw- sey. { 2dazytem sie ukryé. Wleczorem dotartem do 12- ‘udowanla, Odwatylom sie przekroezye prog demu, Priyjeta mnie tam w jeevrku_niemicekim, Boprosi- temo kawalek chleba po polsku, wledzac_ ie, ludzle tu miestkajacy dobrze romumieiq nase Jezyk, Tluma- czylem sie, 20 jestem wysiediciicem z Gdafska. Noca dolariem de toréw, wrdiut kibryeh poszedlem Ww kie- funku Pelplina { dale} do Smetowa, omijajae stack. Kiedy znalaztem sig w Dehowle, podszediem bardzo ostroinie do leSnicziwhi Odwaisiem sig Wylie = ukryeia dopiero gdy preed lesniczowke wystla, Zona Kijka i z Je) zachowania zorientowatem sig, ie nic mau obcych, W lesniczowce opzocz pani, Kijkowed dyla moja narzeczona, Zeby_ nic robié paniki, powie- dzialem, Ze wszysey ucieklt Niemcom, Sktamatem, ale prieciez nie do kofica, bo Kiedy uciekalern w auto- Dusie, wir6d pieciu czy" szesciu czekajacych na smiexé, dylinadlesniezy i sekretarz nadiesnictwa, Dopiera poinie} moje) narzeczone} powiedziatem jak sprawy mialy si naprawde, proseae 2eby wylawila prawdg dopiero po jakimé “ezasic. Nastepneco dni, wadtuz torow, omijaige kaida stacie doszediem do Laskowic. Reszt¢ dnia. przeczekatem w lasku, obok stacii. Wi ezorem odwaiylem sig weysé na stacle § wsiqse do pocigau, kldry jechal’ w kierunku Poznania. Mocno Fyzvkowalem, ale nie mialem innego wy)scia, Jedy= nem moim. dokumentem byla priepustica, zaswiad- ezajica, #2 jako obrofica Watszawy wracam do domu. Dobrze’ wiedziniem, ie ten dokument nic jest wy= starceajaey, dlatend mie ryzrkowalem zbyt_dlusie) podroay paciasiem. Wysiadtem, by date) sé pleszo, Podeans tej wedréwhei zdarzylo’ sig nawet, £e podwie- 4M mnie niemiecey 2oinierze, Nikt mnie’ nic satrzy= mat. Depierd pod Wieluniem zainteresowal sie mna patrol wojskowy. Zabrano mi przepustke { polecono PO}sE do komendantury miasta, po dokument upo- Wainiajgey do dalsze} podréty. Nie poszediem. Wola- lem nie ryzykowas. Podrotowatem dale} bez jakiogo- Kolwick dokumentu. Udalo mi sig dotrzet do Klo- bucka, w redzinne strony. Rodzice byll szezgsliwi 2 moiese, powrota. Nayet‘miszezone pedezas "plerw- sayeh dnl wojny nasze gospodarsiwo inie macito.ra- dosei 2 powodu mego praybycia, Po kilku dniach zglosilem ‘sig do Magistratu jako wysicdiony z Géah- ska, Sam bylem adziwiony, Kiedy bez wigkszego. Kt pot uayskatem dokumenty, Po kilku dniach odszu- Kata mnie w Klgbucky narzeczona, ktdrej uciekajqe % Debowa powiediialem, sdzic sprébuje dotrzee, Pan Bolestaw zamilkt, jakby zakotiezy? swoia ‘ope wiesé, Ale wiem, 2¢ 10 jeszcze nie wszystko ¢ Jege eg0 ayciorysu, Nim mi sig uda sprowokowat mojego Touméwee do dalszych zWvlerzei, posianowi- tem wyJasnié pewne rezbietnosci dotyciqce epizodu supceaWwakiego. “TW ksiqace ,Szpegawsk wydane} w 1959 roku, patiska ucieccka "powigzana Jest z data 23 listopada, — Zaszta chyba Jakas pomyika, To byl na, pewno w paédziemniku —odpowiedzial 1 zastanowit sigy Sak by przelictajac w, pamigei tamte dni, — Wrécizem z woiny, try dni bylem w domu... To musiaio byé w patdzierhika, — Gok pariskiego nazwiska podano Juliana Heine, Kidremu te: dato sig zbiec znad grobu. = Nikt przede mn nie ucieki tego dnia, Kiedy mnie si¢ 10 dato. A po mnie..? Mote si¢ to wyda- rzulo podczas inne} egzekucjl? Kto$ sig pomylil, albo ‘dle wydrukowano, w= Jeteli 1 paddzierniku, to mote pan pamigta, czy ‘byly jeszcze liscie ma drzewach? —~ To byl las iglasty, A zrestta.. Wie pan, wtedy nig mysialem o liseiaeh Musiatem prayznat racie. Podjglem wige probe za ‘ehgcenia do dalszyeh zwierzen. <"Wiem, fe Kiedy tviko bulo to motiiwe podsat pan partyzancka stusbe, Nie fest to wige Konéee patt- ‘skich wojennyeh weeporanien. “— Nie, to nie koniee, Przez eal wojne bylem igez- nikiern Armii Krajowel, W plerwszyeh powwolennych atach praeivlem miejedno, ale to juz jakby inna opowiese, Nie Zvere nikoml mojego 2yclorysu. Preez eal wojag moje 4yele wisiato na wlosku, Zaraz Do wojnie ted ezlowiek nic byl pewny jutra. Jedyne €o ‘wledy motna bylo zrebié, to mileret. Po podlyeh 2a zach wojny, pierwaze kilka lat pokolu rowniee pel nych bylo cierpienia i Smierel, zadawane} niedawnym bohaterskim obroficom ojczyzny. Pan Chwalana_machnal reka. Pézbierat ze stot lesifymacie 1 atwladceenia ‘0 swoich wojennyeh 1o- —"Wie pan, ezasem obawiam sig 6 prawde @ wol- nie, Filmy, ksiadki,wspomnienia nawet, pokazuia wwoing, ale czy jest ‘to obraz prawdziwy., ‘Losy, luda Ww czasie wolenne} nawalniey byly poddbné, ale nié Identyemne. Czasem oglada cilowiek na ekranie jakis obraz i we fragmentach odnajdule Jakby siebie. Rant mnie bardzo robienie z wojny Komedit cay westernu, je anosze ted nadimiaru patgsy, . : —'Pariskie wojenne przetycia wutaia sig dednak zegétne... — probuie jeszexe raz, —Mnie udalo sic uciee ze Szpcgawskiego Lasu, a aginglo tam wielu niewinnych luda, kilka tysigey ‘os6b; Trudno nawet o tym méwié, Caesto, kiedy py~ tano’ mnie 0 tq mojq ucleczke znad grobu, to ty}ko polakiwalem, Zyezg wszystkim, szczegsinie miodym, pokoju, ale tezeba ‘pamigiaé o tych, ktérzy walezyli. Tylko ‘pamigtanie mote ustrzee naréd pred powté- veniem krwawe} kadni ae ‘Kiedy jest. jut w progu pan Boleslaw skeriy s na ludsi, Ki6rzy Uznall go za byt starego i odmé- Wilk mu dalszego zatrucnienia na pél etatu. Majqc prawie osiemdziesigt let chee nadal pracowaé. No, bo przeties Jesli adrowie porwala, to eslowiek po ien pracowat, Jeszcze kilka miesigey. temu prace- wat, Teraz nie rozumie, dlaczego odméwiono mu Pizediudenia umowy, “"Tyle celowick przctyl, nawalczy? sig, napraco- wal, a teraz za stary, niepotraebny.., Andie} Grayb 25