Zbigniew L e o s k i

POLICJA ADMINISTRACYJNA ISTOTA, RODZAJE, ZADANIA

Problematyka tzw. policji administracyjnej nie znalaza gbszej refleksji teoretycznej w polskich opracowaniach z zakresu prawa administracyjnego. Nie ma te opracowa typu komentarzy, przeznaczonych dla praktykw, mimo wystpowania wielorakich zagroe w sferze porzdku i bezpieczestwa publicznego. Wymaga to podjcia rnego rodzaju prac w tym zakresie. Opracowanie niniejsze jest tylko pewnym przyczynkiem do bada tej zoonej problematyki. W tym krtkim opracowaniu chodzi o ukazanie pojmowania policji administracyjnej, jej zada i rodzajw. 1. Przegld pimiennictwa Problematyka policji administracyjnej nie bya przedmiotem monograficznych opracowa w literaturze polskiego prawa administracyjnego. Pojawiay si natomiast wzmianki w opracowaniach encyklopedycznych, zarwno z okresu 20-lecia midzywojennego1, jak te w opracowaniach tego typu, ktre ukazay si w ostatnim czasie2. We wczeniejszych podrcznikach polskich, np. J. Buzka3, pojawiaj si takie pojcia jak policja weterynaryjna, policja ogniowa, policja budowlana, policja szkd itp. Poj tych uywa si jako synonimw pewnych dziaa wadczych administracji. W podrczniku trzech autorw: K. W. Kumanieckiego, B. Wasiutyskiego i J. Panejki4 z 1929 r. mowa jest o policji pastwowej jako pewnej forma1 Por. np. Z. Cybichowski, Policja. Encyklopedia podrczna prawa publicznego, t. II (br.), Warszawa, s. 622 i n. 2 Por. Wielka encyklopedia prawa, Biaystok-Warszawa 2000, nastpujce hasa: policja (s. 665), policja w ujciu kryminalistyki (s. 666), policja sdowa (s. 666), policja sesyjna (s. 666), policja w procesie karnym (s. 666 i 667). 3 Por. J. Buzek, Administracja gospodarstwa spoecznego. Wykady z zakresu nauki administracji i austriackiego prawa administracyjnego, Lww 1913. 4 W. W. Kumaniecki, B. Wasiutyski, J. Panejko, Polskie prawo administracyjne w zarysie, Krakw 1929, s. 65 i n., s. 326 i n.

cji, ale te i o policji sanitarnej czy o policji sanitarno-obyczajowej. Po II wojnie wiatowej pojciem policji zajmoway si w wskim zakresie opracowania typu podrcznikowego, wskazujc na rozumienie tego pojcia5. Niekiedy problematyk t zajmowano si w czciach szczegowych prawa administracyjnego, ukazujcych si w latach 50.6. W opracowaniach wydawanych wspczenie, pojcie policji administracyjnej pojawia si albo w monografiach, przy okazji odgraniczania pojcia policji od poj pokrewnych7, albo te w podrcznikach materialnego prawa administracyjnego8. Problematyka policji pojawia si te w podrcznikach wspczesnych, omawiajcych administracj bezpieczestwa i porzdku publicznego9. O problemie policji traktuje si jednak w opracowaniach na temat administracji bezpieczestwa i porzdku publicznego, kadc nacisk raczej na zagadnienia ustrojowe ni na formy i zakres dziaania. Mona tu zwrci uwag, e inaczej jest np. w literaturze niemieckojzycznej. Pojawio si tam szereg opracowa powiconych prawu policyjnemu, zazwyczaj omawianym cznie z prawem porzdkowym (Ordnungsrecht) lub z prawem o bezpieczestwie (Sicherheitsrecht)10. Niekiedy s to obszerne opracowania w czciach szczegowych podrcznikw prawa administracyjnego (Besonderes Verwaltungsrecht)11. Owe czci szczegowe s zazwyczaj (cho nie zawsze) odpowiednikiem wyodrbnianego u nas prawa materialnego. 2. Pojcie policji administracyjnej W literaturze zgodnie podkrela si, e pojcie policji w rozmaitych okresach miao inne znaczenie. W redniowieczu oznaczao dziaalno, cel pastwa czy uporzdkowany stan spraw pastwowych. W pastwie absolutnym oznaczao wadcze dziaanie panujcego i jego aparatu (ius politiae). Obejmowao prawo panujcego do wkraczania (ingerencj) w sfer praw pod5 Por. S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne, Pozna 1946, s. 134 i n. lub A. Peretiatkowicz, Podstawowe pojcia prawa administracyjnego, Pozna 1947, s. 50 i n. 6 Por. np. J. Litwin, Administracja bezpieczestwa i porzdku publicznego, w: M. Jaroszyski (red.), Prawo administracyjne, Warszawa 1953, cz. IV, s. 5 i n. 7 Por. np. M. Szewczyk, Nadzr w materialnym prawie administracyjnym, Pozna 1996, s. 57 i n. 8 Por. np. Z. Leoski, Materialne prawo administracyjne, Warszawa 2000, wyd. III, s. 173 i n. 9 Por. np. E. Ura (red.), Prawo administracyjne, Rzeszw 1997, s. 557 i n. 10 Por. np. V. Gtz, Allgemeines Polizei- und Ordnungsrecht, Getynga 1995, G. Goring, R. Jahn, Sicherheits und Polizeirecht, Monachium 1994 czy F. L. Knemeyer, Polizei und Ordnungsrecht, Monachium 1989. 11 Por. np. W. R. Schenke, Polizei und Ordnungsrech, w: U. Steiner (red.), Besonderes Verwaltngsrecht, Heidelberg 1992, ss. 161-350.

wadnych (pastwo absolutne jako pastwo policyjne), a policja oznaczaa wwczas wszelk dziaalno administracyjn w dzisiejszym znaczeniu. Pniej, w miar wyodrbniania coraz to nowych sfer aktywnoci pastwa, policj utosamia si z administracj spraw wewntrznych. W opracowaniach na ten temat przywouje si definicj policji zawart jeszcze w pruskim Landrechtcie z 1794 r. Tam przez policj rozumiao si tworzenie instytucji i urzdze, ktre maj zapewni publiczny spokj, bezpieczestwo i porzdek, jak rwnie chodzio o zwalczanie niebezpieczestw grocych ogowi oraz poszczeglnym jednostkom. Jest to pojcie raczej odpowiadajce wspczesnym pogldom na temat policji. Po Wielkiej Rewolucji Francuskiej, w toku wprowadzania w ycie Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela, rola pastwa i zakres policji zostaj ograniczone, a pojcie policji przenosi si na podmioty j sprawujce (policja pastwowa, policja komunalna itd.). Niemniej, niektre dyscypliny prawne na swj uytek tworz pojcia czy rodzaje policji (np. policja sesyjna, policja porzdkowa, policja sdowa itp.). Nie bd jednak one przedmiotem naszych zainteresowa. Podejmowano te prby zreszt bez wikszego powodzenia odrnienia policji politycznej czy kryminalnej od policji administracyjnej. Zazwyczaj czyniono to poprzez definicj negatywn: przez policj administracyjn rozumiano t aktywno policyjn, ktra pozostaje po wyczeniu policji kryminalnej i policji politycznej. Prbowano te drog opisow wskazywa na dziay policji administracyjnej, np. wyodrbniajc policj powoan do utrzymania porzdku i bezpieczestwa publicznego, policj sanitarn, policj budowlan, drogow itd.12. Take i te prby nie przyniosy podanych rezultatw. Daj one jednak podstaw do wyodrbnienia dziaw czy rodzajw policji administracyjnej. Mona oglnie powiedzie, e dzi policj administracyjn kojarzy si z utrzymaniem oraz ochron porzdku i bezpieczestwa publicznego w ogle lub na wybranych odcinkach aktywnoci (np. ochrony i zwalczania klsk ywioowych) lub na okrelonych terenach (np. na granicach pastwa, w gminie), czy wreszcie ochrony dbr szczeglnie cenionych (np. ochrona zdrowia). Rozpatrujc problem policji administracyjnej od strony podmiotowej, wskazuje si, e realizuj j organy administracji publicznej (cho s wyjtki od tej zasady). Przy tym, w wszym znaczeniu, przez policj administracyjn rozumie si tylko te organy, ktre stanowi formacje (korpusy) umundurowane i uzbrojone oraz zorganizowane na wzr wojskowy. Takiemu pojciu policji odpowiada zazwyczaj ustawodawstwo dotyczce tego typu organw, jak Policja, Stra Graniczna, Pastwowa Stra Poarna,
12 Por. M. Szewczyk, Nadzr..., op. cit., s. 59. Por. te M. Zimmermann, Nauka administracji i polskie prawo administracyjne (skrypt), Pozna 1949, cz. I, s. 48 i 49.

stra gminna itp. Nios one zazwyczaj nazw policji lub stray okrelonego rodzaju. Niemniej funkcje policji administracyjnej w szerszym znaczeniu mog spenia rwnie organy cywilne (nie zorganizowane na wzr wojskowy). Mog to by w szczeglnoci rnego rodzaju inspekcje (np. Inspekcja Sanitarana, Inspekcja Ochrony rodowiska, Inspekcja Farmaceutyczna, Inspekcja Weterynaryjna) lub nadzory (np. organy nadzoru budowlanego) czy dozory (np. dozr techniczny). Inn cech policji administracyjnej jest to, i dziaa ona w szczeglnych sytuacjach, w sytuacjach zagroenia np. dla porzdku publicznego, dla zdrowia i ycia itp. Przy tym moe ona dziaa niekiedy w swoistym, przyspieszonym czy uproszczonym trybie, wynikajcym z sytuacji, w ktrej jej przypadnie dziaa. Przy tym charakterystyczn form bywa uycie przymusu bezporedniego. Formy uycia tego przymusu dla okrelonej policji ustala ustawa. Mona wreszcie postawi problem, czy na gruncie obowizujcego u nas prawa istnieje jaka legalna definicja policji administracyjnej. W tej kwestii wypadnie da odpowied negatywn. Tu np. art. 1 ust. 1 ustawy z 6.04.1990 r. o Policji (Dz. U. Nr 30, poz. 179 ze zm.) zawiera okrelenie policji (tworzy si Policj jako umundurowan i uzbrojon formacj suc spoeczestwu i przeznaczon do ochrony bezpieczestwa ludzi oraz utrzymania bezpieczestwa i porzdku publicznego), kolejny przepis ust. 1a zastrzega zaraz, i nazwa Policja przysuguje wycznie formacji, o ktrej mowa w ust. 1. Inne ustawy o rnych straach konstruuj podobne okrelenia, nie nazywajc tych struktur policj (np. art. 1 ust. 1 ustawy z 24.08.1991 r. o Pastwowej Stray Poarnej stwierdza: Powouje si Pastwow Stra Poarn jako zawodow, umundurowan i wyposaon w specjalistyczny sprzt formacj, przeznaczon do walki z poarami, klskami ywioowymi i innymi miejscowymi zagroeniami). Mona by te sign do ustawy z 4.09.1997 r. o dziaach administracji rzdowej (tekst jedn. z 1999 r., Dz. U. Nr 82, poz. 928) i tu podejmowa prby okrelenia istoty policji administracyjnej. Ustawa ta (por. art. 29) wyodrbnia wprawdzie dzia administracji wewntrznej, do ktrej zalicza ochron bezpieczestwa i porzdku publicznego, ochron przeciwpoarow, przeciwdziaanie skutkom klsk ywioowych i innych podobnych zdarze zagraajcych bezpieczestwu powszechnemu (a wic ustala cele, ktre zazwyczaj realizuje policja), z punktu widzenia organizacyjnego sytuuje tu struktury Policji, Stray Granicznej, Pastwowej Stray Poarnej i Obrony Cywilnej Kraju. Z przepisw wykonawczych13 wynika te, i tu
Por. te rozporzdzenie Rady Ministrw z 12.10.1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji (Dz. U. Nr 85, poz. 940), a zwaszcza rozporzdzenie Prezesa Rady Ministrw z 15.10.1999 r. w sprawie szczegowego zakresu dzia13

naley zaliczy rwnie organy inspekcji nadzoru budowlanego, nie wyczerpuje to wszystkich struktur, ktrym przypisuje si funkcje policji administracyjnej. Wprawdzie na podstawie tych przepisw nie mona tworzy legalnej definicji policji administracyjnej, mona jednak twierdzi, i pojcie policji w szerokim tego sowa znaczeniu jest bliskie dziaowi (resortowi) spraw wewntrznych. 3. Typologia struktur policji administracyjnej Na gruncie prawa administracyjnego przeprowadza si typologi (klasyfikacj) policji w oparciu o rne kryteria, np. traktuje si o policji w znaczeniu materialnym i formalnym. W znaczeniu materialnym mwi si o policji wtedy, gdy chodzi o organy zajmujce si ochron porzdku i bezpieczestwa publicznego, o ochronie adu i spokoju publicznego, o ochronie przed zagroeniami zdrowia, ycia itp., o dziaaniach w stanach zagroenia (np. klsk ywioowych) bez wzgldu na to, jak ustawodawca nazywa organy powoane do ochrony tych wartoci. W znaczeniu formalnym chodzi o organy tak nazwane przez ustaw. W oparciu o podobne kryterium niekiedy mwi si o policji w znaczeniu funkcjonalnym jako wykonywaniu pewnej funkcji czy zadania pastwa lub o policji jako o organach administracji publicznej. Tak np. spraw ujmowa S. Kasznica14. Wydaje si, e pojcie policji w znaczeniu materialnym i funkcjonalnym s do siebie przynajmniej zblione, czy wrcz identyczne. Na gruncie obowizujcych u nas przepisw mona by przeprowadzi inn typologi, opierajc si o kryterium podmiotowe. Przy tym w oparciu o to kryterium mona przeprowadza rne klasyfikacje: dzieli organy policji na organy o strukturach zblionych do wojskowych lub posiadajce struktury cywilne albo te wyodrbnia organy policji administracyjnej nalece do administracji publicznej lub posiadajce charakter prywatny. Co si tyczy rodzajw policji zorganizowanych na wzr wojskowy, umundurowanych i uzbrojonych formacji (korpusw itp.), to obok wymienionej ju Policji, Pastwowej Stray Poarnej mona tu wskaza na Stra Graniczn, ktrej struktur i zadania normuje ustawa z 12.10.1990 r. o Stray Granicznej (Dz. U. Nr 78, poz. 462 ze zm.), Pastwow Stra owieck, podleg wojewodzie (por. art. 36 i n. ustawy z 13.10.1995 r. Prawo owieckie, Dz. U. Nr 147, poz. 713 ze zm.), Pastwow Stra Ryback (art. 22 i n. ustawy z 18.04.1985 r. tekst jedn. z 1999 r. Dz. U. Nr 66, poz. 750) rwnie podlegajc wojewodzie, Sub Parkw Narodowych
ania Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji (Dz. U. Nr 85, poz. 941). 14 S. Kasznica (Polskie prawo..., op. cit., s. 136 i 142) odrnia policj jako pewn funkcj pastwa i policj jako organ wykonawczy.

i Stra Parku (art. 17 i n. ustawy z 16.10.1991 r. o ochronie przyrody, Dz. U. Nr 114, poz. 492 ze zm.), stra ochrony kolei (por. art. 48 i n. ustawy z 27.06.1997 r. o transporcie kolejowym (Dz. U. Nr 96, poz. 591 ze zm.) czy samorzdow stra gminn (miejsk), ktrej status prawny normuje ustawa z 29.08.1997 r. o straach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779). Niekiedy funkcje policji administracyjnej speniaj organy cywilne, noszce zazwyczaj nazw inspekcji. Oto kilka przykadw: ustawa z 14.03.1955 r. tworzy Inspekcj Sanitarn (tekst jedn. z 1998 r., Dz. U. Nr 90, poz. 575 ze zm.); art. 26 i n. ustawy z 24.1997 r. o zwalczaniu chorb zakanych zwierzt, badaniu zwierzt rzenych i misa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (tekst jedn. z 1997 r., Dz. U. Nr 66, poz. 752) tworzy Inspekcj Weterynaryjn; art. 51 i n. ustawy z 24.11.1995 r. (Dz. U. Nr 149, poz. 721 ze zm.) tworzy Inspekcj Nasienn; art. 50 i n. ustawy z 10.10.1991 r. o rodkach farmaceutycznych, materiaach medycznych, aptekach, hurtowniach i Inspekcji Farmaceutycznej (Dz. U. Nr 105, poz. 452 ze zm.) tworzy wanie Inspekcj Farmaceutyczn; art. 80 i n. ustawy z 7.07.1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. Nr 89, poz. 414 ze zm.) wyodrbnia organy nadzoru budowlanego, ustawa z 6.06.1997 r. o Inspekcji Celnej (Dz. U. Nr 71, poz. 449 ze zm.) tworzy wanie t inspekcj itd. Niekiedy interesujcy nas organ nosi inn nazw, np. organ dozoru (por. ustaw z 19.11.1987 r. o dozorze technicznym, Dz. U. Nr 36, poz. 202, ktra w art. 21 i n. wyodrbnia struktur organw dozoru technicznego). Nie zawsze mamy do czynienia z organami wyodrbnionymi w celu penienia funkcji typu policyjnego. Niekiedy funkcje typu policyjnego speniaj organy administracji publicznej o kompetencjach generalnych. Organy stanowice samorzdu terytorialnego na szczeblu gminy i powiatu mog wydawa przepisy porzdkowe, a wojewoda rozporzdzenia porzdkowe dotyczce porzdku, spokoju i bezpieczestwa publicznego, ktre niewtpliwie maj charakter przepisw policyjnych. Niekiedy przepis szczeglny upowania organy o kompetencjach generalnych do dziaa tego typu. Przykadowo, art. 13 i art. 13a, ustawy z 22.08.1997 r. o bezpieczestwie imprez masowych (Dz. U. Nr 106, poz. 680 ze zm.) upowaniaj wojewod i rad powiatow do wprowadzania zakazu odbywania imprez masowych w przypadku negatywnej oceny stanu bezpieczestwa i porzdku. W oparciu o kryterium podmiotowe moemy dokona innego podziau organw (jednostek organizacyjnych) sprawujcych funkcje policji administracyjnej. Wyej podane przykady dotyczyy organw, ktre naleay do kategorii organw administracji publicznej (rzdowej lub samorzdowej). Dzi moemy wyodrbni kategori jednostek organizacyjnych nalecych do podmiotw prywatnych. W szczeglnoci podstaw do wyodrbnienia tego typu jednostek organizacyjnych daje ustawa

z 22.08.1997 r. o ochronie osb i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740). E. Ura15 okrela je mianem wewntrznych sub ochrony, podobnie zreszt jak to czyni ustawa. Wewntrzne suby ochrony to wedug ustawy (art. 2 pkt 8) uzbrojone i umundurowane zespoy pracownikw przedsibiorcw lub jednostek organizacyjnych, powoane do ich ochrony. Wobec postpujcych procesw prywatyzacji pastwo rezygnuje z ochrony, jak dotychczas zapewniay pastwowe jednostki Stray Przemysowej (uchylono zreszt ustaw z 31.01.1961 r. o Stray Przemysowej) z reguy w duych przedsibiorstwach pastwowych, a penienie tych funkcji na obszarach i obiektach podlegajcych obowizkowej ochronie przerzuca na wewntrzne suby ochrony tworzone na podstawie koncesji udzielonej przedsibiorcy prowadzcemu dziaalno gospodarcz w zakresie usug ochrony osb i mienia. Wojewdzki komendant Policji moe wyrazi te zgod na utworzenie wewntrznej suby obiektw i obszarw nie podlegajcych szczeglnej ochronie. Mamy tu te do czynienia ze szczegln sytuacj, kiedy pracownicy podmiotu prywatnego zostali upowanieni do dziaa zastrzeonych dotychczas dla podmiotw prawa publicznego, cznie z uyciem przymusu bezporedniego (por. zwaszcza art.Innego przykadu prywatyzacji na odcinku funkcji policyjnych dostar36 i art. 38). cza art. 36 ust. 2 cytowanego ju Prawa owieckiego z 13.10.1995 r. Przewiduje on, e dzierawcy i zarzdcy obwodw owieckich maj obowizek zatrudniania co najmniej jednego stranika. Stranikom tym przysuguj niektre kompetencje stranikw Pastwowej Stray owieckiej (por. art. 40). Innego wreszcie przykadu prywatyzacji funkcji typu policyjnego dostarcza ustawa z 22.08.1997 r. o bezpieczestwie imprez masowych. Organizatorzy imprez masowych maj obowizek zapewni sub porzdkowa (art. 5 ust. 2 pkt 2). Maj to by pracownicy agencji ochrony osb i mienia, a take inne osoby. Przysuguj im okrelone uprawnienia wymienione w art. 16 i 17 cytowanej ustawy. Gdy ich dziaania okazuj si nieskuteczne, organizatorzy imprezy zwracaj si o pomoc do Policji. W stosunku do poprzedniego ustroju nastpia tu do zasadnicza zmiana. O ile wczeniej (w socjalistycznym ustroju) funkcje administracji pastwowej zlecano organizacjom spoecznym (w naszej sytuacji w szczeglnoci ORMO), dzi odnosi si to do podmiotw prywatnych nie posiadajcych charakteru organizacji spoecznej czy stowarzyszenia. Niemniej obwizuj jeszcze niekiedy dawne rozwizania. Przykadowo, art. 73 ustawy z 24.10.1974 r. (Dz. U Nr 38, poz. 230 ze zm.) Prawo wodne przewiduje powoywanie przez wjta lub burmistrza ochotniczych druyn ratowniczych na obszarach zagroonych powodzi, a art. 19 ustawy z 24.8.1991 r.
15

E. Ura, Prawne zagadnienia ochrony osb i mienia, Rzeszw 1998, s. 11 i n.

o ochronie przeciwpoarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351 ze zm.) ochotnicze strae poarne jako formacje umundurowane i powoane do walki z miejscowymi zagroeniami, a zwaszcza poarami, ktre dziaaj na podstawie Prawa o stowarzyszeniach. 4. Policja administracyjna a policja kryminalna i polityczna Z punktu widzenia naszych zainteresowa szczeglnego znaczenia nabiera odrnienie funkcji policji administracyjnej (policji wykonujcej zadania w sferze administracji publicznej) od policji typu politycznego i kryminalnego. Co si tyczy policji politycznej, dzi zagadnienia te normuje ustawa z 6.04.1990 r. o Urzdzie Ochrony Pastwa (tekst jedn. z 1999 r., Dz. U. Nr 51, poz. 526). Wyodrbnia ona Urzd Ochrony Pastwa, a jego szefowi, bdcego centralnym organem administracji rzdowej, powierza funkcje w sprawach bezpieczestwa pastwa i ochrony porzdku publicznego. Funkcjonariusze tego organu posiadaj szereg uprawnie, z reguy unormowanych przez przepisy KPK (por. art. 7), cznie z uyciem przymusu bezporedniego (art. 8-9). Obok delegatur terenowych, dziaalno UOP opiera si na patnych informatorach (art. 13). Jest to jednak policja typu politycznego, ktrej zadania koncentruj si na wykrywaniu okrelonego typu przestpstw (por. zwaszcza art. 1 ust. 2). Z tych przyczyn ten typ policji pozostaje poza krgiem naszych zainteresowa. Szczeglne funkcje spenia Policja, ktrej struktur i zadania (kompetencje) normuje ustawa z 6.04.1990 r. o Policji. Ot organ ten spenia funkcje organu o kompetencji generalnej w sferze policji (podobnie zreszt jak stra gminna), gdy pozostae struktury organizacyjne typu policyjnego specjalizuj si w realizacji zada policji na okrelonym odcinku aktywnoci administracji. Jest to jednak organ, ktry czy funkcje policji kryminalnej z funkcjami policji w sferze administracji. Art. 1 ust. 1 ustawy okrela j oglnie jako formacj suc spoeczestwu i przeznaczon do ochrony bezpieczestwa ludzi oraz porzdku publicznego. Wprawdzie dalsze postanowienia art. 1 rozwijaj to sformuowanie (ust. 2), wynika z nich jednak, e Policja jest powoana do wykrywania przestpstw i wykrocze oraz cigania ich sprawcw. Jest to ju funkcja policji kryminalnej, pozostajca take poza krgiem naszych zainteresowa. Co si tyczy funkcji administracyjnej policji, warto odnotowa, e po ostatnich reformach zostaa ona wczona na szczeglnych zasadach do systemu administracji zespolonej na szczeblu wojewdztwa i powiatu (por. art. 6 ustawy o policji oraz odpowiednie przepisy ustaw z 1998 r. o samorzdzie powiatowym (por. art. 35 ust. 3) oraz administracji rzdowej w wojewdztwie (por. art. 4, art. 27, art. 31). Organy Policji peni rne zadania typu

administracyjnego, m.in. wydaj decyzje administracyjne na podstawie przepisw KPA (por. art. 6a ustawy o policji). Do wydawania takich decyzji upowaniaj organy Policji rne przepisy prawa materialnego. W oparciu o przepisy ustawy z 21.05.1999 r. o broni i amunicji (Dz. U. Nr 53, poz. 549) komendanci wojewdzcy i powiatowi wydaj pozwolenia na bro, na podstawie ustawy z 22.08.1997 r. o ochronie osb i mienia (Dz. U. Nr 114, poz. 740) komendanci wojewdzcy wydaj zezwolenia na powoanie wewntrznej suby ochrony (art. 15; por. te rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych z 17.11.1998 r. w sprawie wewntrznych sub ochrony, Dz. U. z 1999 r . Nr 4, poz. 31) oraz wydaj licencje na penienie funkcji pracownika ochrony fizycznej. W oparciu o ustaw z 20.06.1997 r. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U. Nr 98, poz. 602 ze zm.), przeprowadzaj kontrol ruchu drogowego (por. art. 129 i n.) i maj uprawnienie do zatrzymywania dowodw rejestracyjnych. Na podstawie art. 20 ustawy z 17.06.1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. z 1991 r Dz. U. Nr 36, poz. 161 ze zm.), peni funkcj organu egzekucyjnego, jak te speniaj okrelone zadania jako organy asystencyjne (por. te zarzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych z 18.06.1994 r. w sprawie obowizkw, organw Policji, Urzdu Ochrony Pastwa i Stray Granicznych przy udzielaniu pomocy bd asysty organom egzekucyjnym, M.P. Nr 37, poz. 321). Co si tyczy form przymusu bezporedniego, jakie moe stosowa Policja, zagadnienia te reguluj art. 16-18 ustawy o Policji. Podobnie gdy chodzi o strae gminne (miejskie), obok funkcji administracyjnych peni one niektre zadania nalece do policji kryminalnej. Ustawa z 29.08.1997 r. o straach gminnych (Dz. U. Nr 123, poz. 779) traktuje je jako samorzdowe, umundurowane formacje powoane do ochrony porzdku publicznego na terenie gminy (art. 1 ust. 1). Na czym te zadania polegaj, bardziej szczegowo normuj to przepisy cytowanej ustawy. Ustawa stanowi, e s to zadania wynikajce z ustaw i aktw prawa miejscowego (art. 10), a nastpnie art. 11 i art. 12 bardziej szczegowo ustalaj te zdania (ochrona obiektw komunalnych i uytecznoci publicznej, ochrona porzdku i spokoju w miejscach publicznych) i formy ich realizacji (np. legitymowanie osb, usuwanie pojazdw, wydawanie polece). Mog te stosowa formy przymusu bezporedniego okrelone w art. 14 ust. 2 i art. 18 ust.1. Niemniej speniaj niektre funkcje policji kryminalnej (np. zabezpieczenie miejsca przestpstwa, nakadanie grzywien w postpowaniu mandatowym za wykroczenia lub kierowanie wnioskw do kolegium do spraw wykrocze).

5. Zasady dziaania policji W literaturze wyodrbnia si niekiedy zasady oglne dziaania organw powoanych do sprawowania funkcji policji. Znajduj one czasem potwierdzenie w przepisach obowizujcego prawa. S to takie zasady, jak ta, e policja (organy o podobnym charakterze) jest powoana do ochrony porzdku publicznego nie powinna zatem ingerowa w sfer interesw i dbr prywatnych (w ycie prywatne, mieszkanie prywatne itd.), chyba e dziaanie jednostki wykracza poza krg prywatny. Nie wolno policji nakaza dziaa czy ogranicza korzystania z dbr prywatnych, chyba e ustawa na to wyranie pozwala. Stosujc rodki ingerencji, nie moe ona przekracza pewnych granic; moe ona stosowa tylko rodki niezbdne itp. Ustawa o Policji daje rwnie oglne wskazanie dotyczce jej dziaania. Przykadowo, art. 14 ust. 3 zawiera ogln norm, i policjanci w toku wykonywania czynnoci subowych maj obowizek respektowania godnoci obywateli oraz przestrzegania i ochrony praw czowieka. Inn dyrektyw, dotyczc stosowania przymusu bezporedniego, daje art. 16 ust. 2. Stanowi on: Policjanci mog stosowa jedynie rodki przymusu bezporedniego odpowiadajce potrzebom wynikajcym z istniejcej sytuacji. Z zasad oglnych, zawartych w ustawie z 1966 r. o postpowaniu egzekucyjnym w administracji wynikaj rwnie okrelone dyrektywy co do stosowania rodkw egzekucyjnych, w tym rwnie przymusu bezporedniego (pewne zalecenia pyn np. z zasady stosowania niezbdnych rodkw egzekucyjnych, z zasady celowoci, z zasady zagroenia, z zasady stosowania najagodniejszego rodka egzekucyjnego itd.). Respektowanie tych zasad ma szczeglne znaczenie z punktu widzenia ochrony interesw jednostki, gdy znajdzie si ona w stanach zagroenia i stosuje si wtedy uproszczony tryb dziaania. Takie stany i uproszczony tryb dziaania nie daj bowiem moliwoci korzystania z typowych rodkw zaskarenia w trakcie dziaania organw policji. Zoone w terminie pniejszym rodki odwoawcze nie s niekiedy w stanie usun zaistniaych ju i niekorzystnych sytuacji faktycznych. Z reguy chodzi ju tylko o moliwo roszcze odszkodowawczych.
16

Zbigniew Leoski

16

Por. np. S. Kasznica, Polskie prawo..., op. cit., s. 139 i 140.