Professional Documents
Culture Documents
RYSUNEK
KONSTRUKCJ AD ANI A
wydana rzecae
Naukowo-Techniczne Warszawa
Przedmowa 5 Wprowadzenie 7
1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6. 1.7. Wasnoci i waciwoci rodkw technicznych 7 Proces projektowo-konstrukcyjny 7 Niektre zagadnienia procesu projektowo-konstrukcyjnego 8 Uszczegowienie konstrukcji a uszczegowienie rysunkw jako zapisu konstrukcji 9 Racje istnienia wytworu i zasady konstrukcji 9 Zapis a proces projektowo-konstrukcyjny 10 Dobr postaci konstrukcyjnej 11
2.
2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.
3. 4. 5.
Zapis konstrukcji elementw o postaci zoonej z prostych utworw geometrycznych 16 Zadania konstrukcyjne I 24 Zapis konstrukcji elementw o wikszej zoonoci postaci geometrycznej 31
6 7,
8.
% Zapas koansirakcja leinmeratw spsnryaaayda 75 W. Zadamia kojastrakcyjme II 84 11. Zapis sdaematyczmy (symboliczny) 92 12. Zadania pomocnicze - 95
12.1. Zapis pocze rubowych i pocze spawanych 95 12.2. Zapis oznacze chropowatoci powierzchni 103
13. Elementarne .zagadnienia konstrukcyjne zbir rozwiza, normy konstrukcyjne 104 14. Materiay uzupeniajce 120 15. Wybrane przykady rozwiza 134 Dodatek PodziaM, formaty arkuszy, sposoby skadania arkuszy 141 Literatura 147
Ksika zawiera ukad zada do przedmiotu zapis konstrukcji" Oglnymi celami nauczania tego przedmiotu s: opanowanie zasad i regu zapisu konstrukcji oraz wprowadzenie w elementarne zagadnienia teorii konstrukcji i konstruowania, a take opanowanie i doskonalenie techniki sporzdzania zapisu. Takie ujcie problematyki zapisu, aby stanowio ono jednoczenie wstp do teorii konstrukcji, jest moliwe wwczas, gdy dziaania w przedmiocie zapis konstrukcji" s oparte na pojciu cech konstrukcyjnych. Podstawowe pojcia t e o r i i k o n s t r u k c j i to cechy konstrukcyjne, k o n s t r u o w a n i e -to dobr cech, a z a p i s k o n s t r u k c j i to zapis cech konstrukcyjnych. Wynika z tego potrzeba i moliwo jednoczesnego nauczania konstrukcji i zapisu konstrukcji. Do osignicia zaoonych celw nauczania przedmiotu s potrzebne dwa rodzaje zada: rysunkowe i konstrukcyjne. Zadania rysunkowe s podporzdkowane zadaniom konstrukcyjnym i stanowi przygotowanie do ich rozwizywania. Dziki takiemu uoeniu zada Czytelnik nie tylko poznaje zagadnienia zapisu, lecz take widzi zwizek sposobw zapisu z konstrukcj i konstruowaniem. Dobr, sformuowanie i ukad zada jest oparty na zasadzie stopniowania dziaa, charakterystycznego dla procesu konstruowania, jako procesu przejcia od ogu do szczegu". Realizowanie zaoonych celw nauczania wymaga odpowiedniej m e t o d y k i n a u c z a n i a . Zasadnicz form zaj s wiczenia o charakterze projektowo-konstrukcyjnym. Poszczeglne tematy (zadania), stanowice materia nauczania, obejmuj jedno wiczenie dwugodzinne ub wicej takich wicze {praca na sali) oraz zwizan z nimi samodzieln prac wasn studentw/, tzw. prac domow. Praca na sali i praca domowa tworz zatem pewn jednostk metodyczn. Niezbdne przy rozwizywaniu zada oglne wiadomoci o zasadach i reguach zapisu konstrukcji student uzyskuje w ramach wykadw z tego przedmiotu ub samodzielnej pracy. Struktur wicze przedstawion w rozdziale dotyczcym metodyki nauczania naley traktowa jako jedn z moliwych. Stosunkowo bogaty materia umoliwia realizacj przyjtej struktury wicze lub jej zmian, co moe wynika z rnego ujcia przedmiotu zapis konstrukcji" w siatce studiw i rnej liczby godzin przeznaczonych na ten przedmiot. Metodyk nauczania oraz zasadnicz cz zada opracowa autor, ktry przy doborze materiau odpowiednio do przyjtej koncepcji ukadu treci, korzysta take z rnych rde literatury. Na wyrnienie w tym miejscu zasuguje zaczerpnity z prac Profesora Janusza Dietrycha materia teoretyczny uyty do opracowania wprowadzenia, ktre ma istotne znaczenie w ukadzie treci ksiki. Autor bdzie wdziczny za wszelkie uwagi Czytelnikw, ktre prosimy przesya pod adresem Wydawnictw Naukowo-Technicznych.
Rys. 1.1
Model rodka technicznego
Dziaanie rodka technicznego polega na przeksztaceniu wejcia I w wyjcie O. Aby to byo moliwe, musi istnie rodek techniczny o strukturze i stanach uwarunkowanych konstrukcj. Konstrukcja jako utwr jest abstrakcj, rodek techniczny jako wytwr jest konkretem. Konstrukcja Ks jest wyznaczona wwczas, gdy zostan okrelone cechy konstrukcyjne Ck={Cg,Cm,Cd} gdzie: Cg geometryczne cechy konstrukcyjne, C m materiaowe cechy konstrukcyjne, C d dynamiczne cechy konstrukcyjne. Kad z cech mona przedstawi jako posta konstrukcyjn FI; i ukad wymiarw W,, czyli Cj = (Ilj, W ; ) (i = g, m, d). Jako utwr konstrukcja ma znaczenie operacyjne tylko wwczas, gdy zostanie sporzdzony zapis konstrukcji, czyli zapis cech konstrukcyjnych. Konstrukcja jest wasnoci rodka technicznego, dziaanie natomiast waciwoci. Wasno jest cech, ktr mona przypisa przedmiotowi wycznie z relacji do tego przedmiotu, waciwo natomiast jest pojmowana jako cecha identyfikujca moliwoci
danego przedmiotu ze wzgldu na relacj do innego przedmiotu [11], Wejciami i wyjciami mog by energia, masa i informacja. W klasyfikacji rodkw rozrnia si narzdzia i pomieszczenia. Szczeglnym przypadkiem narzdzi jest maszyna, pojmowana jako rodek techniczny, wykonujcy dane dziaanie dziki dostarczonej energii. Jednym z wej maszyny jest wic zawsze energia. W zalenoci od rodzaju wej i wyj mona wyrni klasy maszyn, w ktrych wystpuje: energia, - energia i masa, energia i informacja, energia, masa i informacja. W tabeli 1.1 podano wejcia i wyjcia kilku typowych maszyn. Dane zaczerpnito z prac Dietrycha [5], [6],
W podstawowych dziaaniach technicznych na utworach wyrnia si projektowanie i konstruowanie. Dziaania te polegaj na przetwarzaniu informacji. Na rysunku 1.2 przedstawiono model procesu projektowania i konstruowania [6]. Wejciem do procesu projektowania I p jest informacja o potrzebie, stanowica opis potrzeby, wyjciem O p procesu projektowania s natomiast dane o wejciu I, wyjciu O i dziaaniu D rodka technicznego, z czego wynika zarys postaci konstrukcyjnej II. Na tym etapie dziaa mog wystpi dwa przypadki: na podstawie informacji o I, O, D, II rodka technicznego nastpuje zidentyfikowanie jednej z istniejcych konstrukcji Ks 0 , tre projektu w postaci informacji o I, O, D, n , jako wyjcie z procesu projektowania,
Tabela ul.
ia
ffitiszys
[5], []
Wejcie
wtedy
przedmiot przed obrb- obrabiarka k, energia elektryczna, instrukcja technologiczna cukierki, tamy papieru, maszyna do pakowania energia elektryczna para dolotowa
opakowane cukierki
turbina paro- moment siy, prdko wirnika, para odlotowa wa lub skropimy silnik spalinowy pojazd telewizor moment siy, prdko wirnika, spaliny moment siy, prdko pojazdu, spaliny obraz, dwik zapis informacji B
paliwo, powietrze paliwo, powietrze, kierowca (informacja) fale elektromagnetyczne, energia elektryczna
o procesie projektowo-konstrukcyjnym, istotnym elementem procesu projektowo-konstrukcyjnego jest koncypowanie konstrukcyjne, czyli mylenie koncepcyjne, zmierzajce do opracowania koncepcji postaci konstrukcyjnej. Koncypowanie naley do projektowania i tym rni si od konstruowania, e nie wyznacza szczegowych wasnoci wytworu. Koncepcja postaci konstrukcyjnej wytworu rni si zatem od tego, co zostaje wyznaczone podczas konstruowania stopniem uszczegowienia. Stopie uszczegowienia danej koncepcji ma by taki, aby umoliwi jej ocen wedug przyjtego ukadu kryteriw, a przez to wybr koncepcji, ktra bdzie podstaw szczegowego doboru cech konstrukcyjnych, czyli opracowania konstrukcji.
zag
Nie analizujc procesu projektowo-konstrukcyjnego, jako przedmiotu bada metodologii projektowania i konstruowania, przedstawimy tylko niektre zagadnienia omawianego procesu, ze szczeglnym podkreleniem procesu konstruowania. Bd to: dobr cech konstrukcyjnych jako proces od ogu do szczegu", porzdek sekwencyjny oraz sekwencyjno-iteracyjny elementarnych zabiegw procesu. Od ogu do szczegu Konstruowanie polega na doborze cech konstrukcyjnych; konstrukcja jest wyznaczona wwczas, gdy zostan wyznaczone cechy konstrukcyjne (geometryczne, materiaowe i dynamiczne). Proces konstruowania jest zazwyczaj wielostopniowy. Dietrych ujmuje proces konstruowania jako proces przejcia od ogu do szczegu", co polega na stopniowym doborze cech konstrukcyjnych. Mwimy zatem o stopniowym uszczegowieniu konstrukcji. Zagadnienie to zilustrowano na rys. 1.3.
OPIS POTRZEBY lp ( Pr )
iKs0;
stanowi wejcie I k do procesu konstruowania w formie zaoe konstrukcyjnych i koncepcji. W procesie konstruowania ks zostaj wyznaczone szczegowo cechy konstrukcyjne, a wic konstrukcja Ks. Wyjciem Q k z procesu jest konstrukcja Ks, okrelajca wasnoci wytworu, ktry ma by rodkiem technicznym, uzyskujcym w procesie wytwarzania odpowiednie struktury i stany S'. Daiej bdzie rozwaany drugi z wymienionych przypadkw, tzn. taki, gdy proces projektowania
i, 1.3
Ilustracja zagadnienia doboru cech konstrukcyjnych
Na pocztku postpowania zostaj wyznaczone stawowe cechy konstrukcyjne C n , Umoliwia to dalsze wyznaczenie innych cech C,, C 2 , C 3 , a nastpnie cech pozostaych C n , C 1 2 , C 2 b . . . . lak wynika z tego przedstawienia, stopniowy dobr cech konstrukcyjnych umoliwia przejcie od cech oglnych, wyznaczonych na pocztku, do cech szczegowych, ktre na pocztku konstruowania nie byy jeszcze znane. Porzdek sekwencyjny oraz sekwemcyjmo-iteracyjny elementarnych zabiegw procesu W procesie projektowo-konstrukcyjnym, jako procesie racjonalnego postpowania, wystpuj analiza i synteza. Mona uzna, e s to elementarne zabiegi procesu. Mog one wystpowa w porzdku sekwencyjnym (rys. 1.4a) lub sekwencyjno-iteracyjnym (rys. 1.4b). JJ-
znaczenia takich wielkoci konstrukcyjnych'przekadni, jak rednice i szerokoci uzbie k zbatych (rys. 1.5).
1.
Podstawowe wielkoci konstrukcyjne przekadni zbatej
{ J } n >
J
m c n
Wystpujce sprzenia zwrotne i cykle iteracyjne, czsto wielokrotne, wynikaj z tego, e na wyjciu procesu powinno si uzyska optymalne, ze wzgldu na dobrane kryteria, wyniki procesu. Analiz i syntez, jako zabiegi elementarne, mona uj w pewne zespoy zabiegw, otrzymujc sekwencj: rozpoznanieanalizasyntezaocena, co ma pewne praktyczne znaczenie. Jak podkrela Dietrych [6], rozpoznanie oraz ocena zawieraj take elementy analizy i syntezy.
Konstruowanie przekadni obejmuje nastpujce zasadnicze jej elementy : koa zbate, a w tym uzbienia oraz tarcze k, waki, uoyskowania, korpus przekadni, uszczelnienia. Dalszego, stopniowego uszczegowienia konstrukcji mona dokona dwoma sposobami, rnicymi si stopniem uszczegowienia rysunkw: 1. Na podstawie zapisu gwnych cech konstrukcyjnych przekadni (rys. 1.5) nastpuje konstruowanie jej poszczeglnych elementw. Mona zatem przystpi do jednoczesnego konstruowania korpusu przekadni, k zbatych, wakw itd. 2. Na podstawie zapisu gwnych cech konstrukcyjnych sporzdza si rysunek zestawieniowy lub rysunek zoeniowy, stanowicy podstaw sporzdzenia rysunkw poszczeglnych elementw. Te dwa zasadniczo odmienne sposoby rozwizywania problemu konstruowania naley rozpatrywa z punktu widzenia stopnia zoonoci rodkw technicznych, ktrych konstrukcja jest opracowywana, a take organizacji dziaalnoci instytucji projektowo-konstrukcyjnej. W odniesieniu bowiem do zoonych rodkw technicznych wystpuje sprawa podziau zada i wspdziaania zespow projektantw i konstruktorw, realizujcych poszczeglne etapy procesu projektowo-konstrukcyjnego.
rozumianej jako racjonalne uzasadnienie jego istnienia. Odpowiedni stopie uszczegowienia nieadu kryteriw osiga si dziki zasadom konstrukcji, wynikajcym z analizy wasnoci i waciwoci wytworu jako ukadu materialnego. Pojcia racji istnienia wytworu oraz zasad konstrukcji zostay sformuowane i wprowadzone do teorii konstrukcji przez Dietrycha [6], [11]. Wyrnia si nastpujce r a c j e i s t n i e n i a w y t w o r u : celowoci technicznej, ekonomiczn, moliwoci wytwrczych (racja technologicznoci wytworu). Przyjcie tych racji wynika z koniecznoci odpowiedzi na zasadnicze pytania: Po co jest dany wytwr? Czy zastosowanie wytworu jest opacalne? Czy istnieje moliwo wykonania wytworu o danej konstrukcji? Wytwr, ktry ma by odpowiednim rodkiem technicznym, moe istnie dlatego, e przewiduje si wywoanie dziaania odpowiedniego do potrzeb, uzasadnionego ekonomicznie, a cechy wytworu umoliwiaj wykonanie go za pomoc dostpnych w konkretnych okolicznociach rodkw wytwrczych. Wyrnia si nastpujce z a s a d y k o n s t r u k cji: optymalnego stanu obcienia, optymalnego tworzywa, optymalnej statecznoci, optymalnych stosunkw wielkoci zwizanych. Zasada o p t y m a l n e g o stanu obci e n i a wynika z tego, e kady ukad materialny cechuje pewien stan obcienia, ktry moe by optymalizowany na podstawie kryteriw wynikajcych z racji celowoci technicznej lub racji ekonomicznej. Kryteriami tymi mog by np. ciar, rozmiar, sprawno, gono. Podstawowymi kryteriami podczas w y b o r u o p t y m a l n e g o t w o r z y w a s zazwyczaj masa, objto i koszt, a take inne wasnoci tworzyw konstrukcyjnych, wrd ktrych szczeglne znaczenie maj wasnoci okrelajce trwao maszyn. Zasada optymalnej statecznoci wskazuje na optymalny stan rwnowagi, zachodzcy midzy siami a napreniami w ukadzie materialnym, umoliwiajcy zaoone dziaanie tego ukadu. Stany takie s oceniane na podstawie kryterium pewnoci w odniesieniu do napre i sztywnoci. Zasada optymalnych stosunkw w i e l k o c i z w i z a n y c h wskazuje na optymalizacj zwizkw parametrycznych takich wielkoci, jak: geometryczne cechy konstrukcyjne, wasnoci wytrzymaociowe tworzyw, cechy dynamiczne, wasnoci kinematyczne.
Zasady konstrukcji wskazuj na bezporedni przedmiot zabiegw optymalizacy j i ty ch ze wzgldu na obrane kryteria. Kryteria mog mie charakter cile techniczny, jak te inny, np. estetyczny. Nie omawiajc dokadniej tych zagadnie, gdy jest to przedmiotem teorii konstrukcji, naley jedynie zwrci w tym miejscu uwag na pewne konsekwencje wynikajce z racji istnienia wytworu i zasad konstrukcji, ktre s podyktowane pot^ebami dydaktycznymi przedmiotu zapis konstrukcji". Podczas poznawania zagadnie konstrukcji i konstruowania w pierwszym okresie nauczania dziaania w ramach zaj dydaktycznych odnosz si przede wszystkim do geometrycznych cech konstrukcyjnych. Naley zauway, e przy doborze cech konstrukcyjnych mog wystpowa dwa przypadki, tzn. dobr moe by dokonywany ze wzgldu na: cel cile techniczny, kryteria estetyczne. Ograniczajc rozwaania do geometrycznych cech konstrukcyjnych, naley podkreli znaczenie estetyki maszyn czy rodkw technicznych w ogle. Czynnik estetyki rodkw technicznych wynika zarwno z racji celowoci technicznej, jak i z racji ekonomicznej. Przedmiotem analizy staje si tu posta geometryczna; ukad wymiarw natomiast ma znaczenie ze wzgldu na estetyk przede wszystkim dziki przyjmowaniu pewnych proporcji wymiarw.
heurystycznego, to jest czynnika naprowadzajcego na waciwe rozwizanie danego problemu projektowo-konstrukcyjnego. Naley doda, e w ostatnich latach, wraz z rozwojem komputerowego wspomagania procesw projektowo-konstrukcyjnych (systemy CAD ang. Computer Aicled Design), duego znaczenia nabiera komputerowy zapis konstrukcji. Zapis ten, bdcy zbiorem danych informacyjnych o cechach konstrukcyjnych zgromadzonych w pamici komputera, umoliwia szybkie przetwarzanie danych informacyjnych. Form zewntrzn" zapisu komputerowego moe by zapis rysunkowy w jego dotychczasowej postaci [22], co wanie wynika z jego waciwoci przedstawionych wyej.
to mona zilustrowa schematycznie jak na rys. 1.6. Uwzgldniono tutaj tylko pwytwory odlewane i spawane, a take moliwo zastosowania elementw gotowych. Odnosi si to do elementw znormalizowanych lub stypizowanych, ktre powinny by masowo wytwarzane i dostpne dla konstruktorw oraz wytwrcw. Posta konstrukcyjna jest take zalena od wielkoci wytworu. Na przykad odlewany, a w wikszym stopniu spawany korpus przekadni zbatej bdzie mia inn posta geometryczn w przypadku przekadni o maych wymiarach, a inn o duych. Naley podkreli, e zaleno postaci konstrukcyjnej od wielkoci wytworu jest istotna w pewnych granicach wartoci wymiarw.
rozwaa si doboru materiaowych cech konstrukcyjnych. Nie rozpatruje si take stanu obcienia dla opracowywanych konstrukcji. Obserwacje procesu dydaktycznego uwidoczniaj korzyci wynikajce z tak przyjtego postpowania. wiczcy bowiem nie musi wykonywa oblicze, np. wytrzymaociowych, i pozostawia mu si pewn swobod w doborze cech geometrycznych, a przede wszystkim postaci geometrycznej. Wicej czasu moe powici i wiksz uwag zwrci na: tworzenie wielu rnych koncepcji rozwiza, uwzgldnienie przy doborze postaci geometrycznej innych kryteriw ni gwne, np. kryteriw estetycznych. Odpowiednio dobrany ukad zada umoliwia lepsze ni w tradycyjnym nauczaniu rysunku technicznego uwiadomienie przez wiczcego potrzeby korzystania ze zbiorw istniejcych rozwiza niektrych szczegw postaci geometrycznej oraz korzyci wynikajcych z normalizacji w konstrukcji elementw i ukadw. Przy zaoonych celach nauczania przedmiotu zapis konstrukcji" istotny jest dobr treci poszczeglnych tematw, a przede wszystkim odpowiedniej kolejnoci dziaa. W ukadzie tematw powinno si uwzgldnia nastpujce okolicznoci: 1. Zajcia z geometrii wykrelnej, dotyczce podstaw rzutowania prostoktnego i aksonometrycznego, a przy tym ksztatujce umiejtnoci wyobrani przestrzennej, odbywaj si rwnolegle z zajciami z zapisu konstrukcji lub nieznacznie je wyprzedzaj. 2. Wykonywanie zada o charakterze konstrukcyjnym, nawet prostych, elementarnych, wymaga przyswojenia przez studentw pewnej wiedzy z teorii konstrukcji. 3. Ukad tematw powinien by tald, aby stopie zoonoci zada uwzgldnia podstawow kolejno w przyswajaniu przez studentw wiedzy zarwno z zapisu konstrukcji, jak i elementarnych wiadomoci z teorii konstrukcji i konstruowania.
12
2.2,
Uwaga
metodycznie
W zakresie metodyki nauczania przedmiotu mona poda nastpujce z a l e c e n i a : 1. W zapisie geometrycznych cech konstrukcyjnych, poczwszy ju od pierwszego tematu, naley dokonywa zapisu zarwno postaci geometrycznej, jak i ukadu wymiarw. Przyjcie takiego postpowania uzasadnia si nastpujco: a) przy sformuowaniach zada uywa si pewnych elementw sownego zapisu konstrukcji opisujc dany element podaje si jego posta i charakterystyczne wymiary; ju w treci zadania wyznacza si elementy ukadu wymiarw; b) z obserwacji procesu dydaktycznego wynika, e stosunkowo du trudno sprawia studentom dobr i zapis ukadu wymiarw; zagadnieniu temu powicono zatem wicej ni dotychczas uwagi; c) zajmujc si zapisem postaci geometrycznej, naley uwzgldnia zapis ukadu wymiarw, wynika to bowiem z wanej w praktyce reguy, e ukad rzutw jest podporzdkowany zapisowi ukadu wymiarw. 2. Zestaw zada w pocztkowym okresie nauczania jest taki, e dobr ukadu wymiarw moe odbywa si w sposb zdroworozsdkowy. Dopiero pniej, po poznaniu regu wymiarowania, do poprawnego sporzdzenia zapisu konstrukcji naley dobra ukad wymiarw wedug regu wymiarowania. 3. W pierwszych zadaniach, majcych bardzo istotne znaczenie metodyczne, zwraca si uwag na proste utwory geometryczne jako elementy postaci geometrycznej oraz na pewne zabiegi wytwrcze w tworzeniu tej postaci. Takie sformuowanie zada uatwia dobr ukadu wymiarw, gdy wskazuje wielkoci, ktre wyznaczaj waciwy ukad wymiarw. 4. W rozwizywaniu zada do poszczeglnych tematw naley uwzgldnia tre zada wystpujcych przed i po danym temacie. Chodzi tu o wzicie pod uwag kolejnoci przyswajania przez uczcych si materiau. Dlatego w miar potrzeby zamiast opisw cisych, symbolicznych, mona stosowa jako zastpcze opisy sowne i oglne. Dotyczy to na przykad rodzaju pocze, oznacze tworzyw, wartoci wskanikw chropowatoci, odchyek pooenia. W rozwizywaniu zada konstrukcyjnych podkrela si z a s a d m e t o d o l o g i c z n , ktr stanowi problem czci caoci ze wzgldu na cao. Koncentrujc bowiem bezporedni dziaalno na wybranym szczegle konstrukcyjnym, trzeba uwzgldni ogl, czyli cao, ktrej czci jest dany szczeg.
ileguiy vvymiuro'.vuiM,;. zbir reg u-; nakazujcych, zbir regu ograniczajcych. Zagadnienia oczywistoci w zapisie ukadu wymiarw uproszczenia zapisu. 4. Opis struktury zwmfcmejj, cz 1 Zagadnienia Pojcia struktury zewntrznej. Wymiar jako funkcja wymiaru nominalnego i odchyek. Ukad tolerancji i odchyek podstawowe pojcia. Zapis wymiarw tolerowanych. Ukad pasowa, zapis pasowa. Chropowato powierzchni, wskaniki chropowatoci. Znaki oraz reguy zapisu oznacze stanu powierzchni. 5. Zapis koiastmkcji typowych pocze Cz A. Poczenia rubowe. Z a g a d n i e n i a Podstawowe pojcia pocze rubowych: linia rubowa, kierunkowo linii rubowej, gwint prawozwojny (prawy), gwint lewozwojny (lewy), zarys gwintu rodzaje gwintu. Zapis gwintu i pocze rubowych istota uproszcze w zapisie. Wybrane zagadnienia konstrukcyjne pocze rubowych: posta geometryczna ba ruby i nakrtki, posta geometryczna zakocze rub i wkrtw, typowe rodzaje pocze rubowych. Normalizacja elementw pocze rubowych. Cz B. Poczenia spawane. Z a g a d n i e n i a Podstawowe pojcia pocze spawanych. Typowe postacie spoin. Typowe rodzaje pocze spawanych. Zapis pocze spawanych uproszczenia zapisu. . Reguy zapisu oznacze symbolicznych. 6. Opas struktury zewntrznej, cz II Zagadnienia Nierwnoci makrostruktury zewntrznej (wg PN odchyki ksztatu) pojcia i znaki odchyek. Tolerowanie nierwnoci makrostruktury zapis odchyek. Pojcia odchyek pooenia i znaki odchyek. Zapis odchyek pooenia.
Cffl B. Z s. g a d n i s n i u Zapis schematyczny >symboliczny). Grafy jako zapis systemw. Cz C. Z a g a d n i e n i a Automatyzacja zapisu konstrukcji. Urzdzenia grafiki komputerowej. Zminiaturyzowane noniki informacji. Archiwizacja i wspomagani komputerowo wyszukiwanie dokumentacji.
*' Przedmiot zapis konstrukcji" zazwyczaj (zalenie od uczelni) jest na semestrze 2 i 3 lub semestrze 1 i 2.
14
7. Zadania konstrukcyjne I, Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. 4. 8. Zapis konstrukcji elementw spawanych. Temat jest realizowany na przykadach zada zamieszczonych w rozdz. 9. 9. Odtworzenie konstrukcji zoonego ukadu. Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w podrozdz. 7.2. 10. Zadania konstrukcyjne II. Przykady zada do realizacji tego tematu zamieszczono w rozdz. 10. 11. Zapis schematyczny. Sporzdzanie zapisu schematycznego na podstawie rysunkw zoeniowych rnych ukadw.
rozwijanie wyobrani przestrzennej, rozwijanie pamici wzrokowej w odniesienia do postaci geometrycznej, wartoci wymiarw liniowych i ktowych, a take proporcji wymiarowych, umiejtno rysowania odrcznego, umiejtnoci krelarskie, a wic rysowanie przyrzdami krelarskimi. Podkrelajc istotne znaczenie umiejtnoci rysowania odrcznego, a take konieczno zdobycia pewnych umiejtnoci krelarskich, za zasad organizacji zaj przyjto, e: podczas zaj studenci wykonuj rysunki wycznie odrczne, prace domowe natomiast s wykonywane przyrzdami, co umoliwia zdobycie umiejtnoci krelarskich oraz ich doskonalenie. Znaczenie praktyczne ma rwnie odrczny sposb wykonywania rysunkw, wspomagany w niektrych zabiegach przyrzdami krelarskimi.
Na rysunkach 3.1-3.21 przedstawiono elementy, ktrych posta geometryczn utworzono w wikszoci z utworw geometrycznych obrotowych, jak: walec, stoek, kula. Te elementarne utwory geometryczne stanowi czci przedstawionych na tych rysunkach elementw jako nierozdzielnych caoci. W procesie wytwrczym elementy te zostay obrobione w sposb zilustrowany na poszczeglnych rysunkach. S to przewanie cicia i wycicia paszczyznami rnie ustawionymi wzgldem osi przedmiotw, ale prostopadle do danego rzutu prostoktnego. Przedstawiono to za pomoc ladw paszczyzn, oznaczonych na tych rysunkach liniami kreskowymi. Jedne ze ci czy wyci zostay pokazane na rzutach gwnych, inne natomiast na rzutach z gry. Tak na przykad przedmiot na rys. 3.1, bdcy wielostopniowym wakiem, zosta obrobiony nastpujco: z lewej strony waka wykonano wycicia szerokoci A i dugoci B, z prawej natomiast cito paszczyznami, rwnolegle do osi waka., do wymiaru C i na dugoci okrelonej wymiarem E, a dalej paszczyznami nachylonymi pod ktem cc. W paszczyznach pooonych prostopadle do opisanych wyci le cicia do wymiaru F, na dugoci G z lewej strony waka. lady paszczyzn cinajcych jako prostopadych do danego rzutu prostoktnego zaznaczono na rzucie z gry. W wyniku tych zabiegw wytwrczych otrzymano ostateczn posia geometryczn przedstawionych na rysunkach elementw. Wyznaczenie tej postaci jest jednym z celw zada. Rozwaajc posta geometryczn tych przedmiotw, naley wic wyrni' posia geometryczn. pierwotn (wejciow),
NaJey zauway, e rysunki bdce rozwizaniem zada tego rozdziau stanowi tylko cz, ale istotn, zapisu konstrukcji. Uycie tutaj okrelenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym, e rysunki te maj by wykonane wg zasad i regui wymaganych w zapisie konstrukcji.
otrzyman w wyniku zabiegw wytwrczych, a wic wynikow. Rozwizanie tych zada obejmuje: narysowanie postaci geometrycznej otrzymanej w wyniku zabiegw wytwrczych, dobr i zapis ukadu wymiarw, dobr koniecznej i wystarczajcej liczby rzutw. W niektrych zadaniach posta pierwotna wymaga uzupenienia poczenia czci danego elementu i narysowania linii przenikania (rys. 3.7-3.11, rys. 3.15 i 3.16 oraz rys. 3.19-3.21). W zadaniach, ktre dotycz rys. 3.17 i 3.18, poczenia poszczeglnych czci i wyznaczenie linii przenikania s dziaaniami gwnymi w zakresie postaci geometrycznych danych elementw. Na rozwaanych w tym rozdziale rysunkach zamieszczono pewne wymiary. Odnosz si one do opisu pooe paszczyzn obrabiajcych" dany element lub stanowi ukady wymiarw czci skadowych danego elementu. W doborze liczby rzutw naley uwzgldnia ich liczb konieczn i wystarczajc do zapisu konstrukcji, zgodnie z zasadami jednoznacznoci, niesprzec/.noci oraz zupenoci. Oprcz wymienionych mog wystpowa rzuty dodatkowe przydatne w pewnych pracach krelarskich. Traktowa je naley jako pomocnicze; zapis konstrukcji nie wymaga tych rzutw. Uwaga dotyczce sporzdzania rysunkw rozwiza zadam 1. Podczas rozwizywania zada w tym rozdziale naley zwrci uwag na form graficzn sporzdzanych rysunkw (linie jako znaki zapisu, rozmieszczenie rzutw na arkuszu, opisy itp.). 2. Ze wzgldw praktycznych zaleca si sporzdzanie rysunkw na arkuszach formatu A4, przedstawiajc elementy w odpowiedniej wielkoci przy zachowaniu proporcji wymiarowych jak na rysunkach w danym zadaniu.
16
kzur pomocniczy
Rys. 3.1
, C,, F \ s r ~ n ' ) LJ -O Q
Rzut pomocniczy
iys. 3.2
u.
17
Hzut p o m o c n i c z y
c>n
\
<
\
/
CD
IN. 1
Al
Rys. 3.4
\ J
111
CD
\ j
Rys. 3.5
ir - o -
Rys. 3.6
JL-
18
Rys. 3.8
19
zut
pomocniczy
Rys. 3.10
Rzut pomocniczy
A=
Rys. 3.12
Rzut
pomocniczy
W-0,65 A L= (1,8*2,2) A
>r f on u -s-
Rys. 3.15
21
Rzut pomocniczy
walcowy
Rys. 3.19
Rzut pomocniczy
Rys. 3.20
Rzut pomocniczy
Rys. 3 2
Zamieszczone w tym rozdziale zadania naley uzna za przykady elementarnych zada konstrukcyjnych, dotycz one bowiem opracowania bardzo prostych konstrukcji. Proces konstruowania, w wyniku ktrego ma powsta konstrukcja, polega na doborze cech konstrukcyjnych (geometrycznych, materiaowych tworzywo oraz dynamicznych). Dobr cech konstrukcyjnych w zadaniach w tym rozdziale bdzie ograniczony, poniewa: konstruowanie zostaje sprowadzone do doboru cech geometrycznych, dobr tych cech nie bdzie poddany weryfikacji analitycznej w sensie oblicze wytrzymaociowych i optymalizacyjnych. Ograniczenia te nie warunkuj jednak- praktycznego sensu opracowanych w tych zadaniach konstrukcji. Zauway bowiem naley, e nie s przedmiotem doboru materiaowe cechy konstrukcyjne (tworzywo) oraz nie rozpatruje si take stanu obcie rozwaanych konstrukcji. Naley podkreli pewne wydaje si bardzo korzystne cechy takiego procesu, poniewa w doborze cech geometrycznych pozostawia si studentom swobod, dajc moliwo zwrcenia wikszej uwagi na: konieczno rozpatrywania rnych koncepcji rozwiza (koncypowanie konstrukcyjne), posta geometryczn jako wynik uwzgldniania kryteriw estetycznych, czynnik weryfikacji logicznej w procesie konstruowania. Zadania konstrukcyjne s rozwizywane z duym udziaem prowadzcego zajcia. Podczas zaj uczcy si uzyskuj potrzebne informacje co do omawianych w zadaniach elementw.
ZADANIE 4 , 1
w paszczynie pionowej wok osi elementu 3 (rys. 4.1). Wychylenie to odbywa si w warunkach dziaania na zcze obcie.
W rozwizaniu zadania rozway nastpujce zagadnienia: symetryczny rozdzia obcienia przenoszo-1 nego z elementu 2 na element 1 (zasada optymalnego stanu obcienia), moliwo wykonania elementw zcza prze-j gubowego z prtw o rnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego, ej= moliwe sposoby poczenia kocwek zcz z ukadem, ktrego ono jest elementem, ~ 1 zaoenia dotyczce rozbieralnoci zcza przegubowego: rozbieralne (czsto lub okresowo) nierozbieralne. W doborze postaci geometrycznej gwnych elementw zcza przyj jedn z trzech sytuacji: nie s zaoone jakiekolwiek wymagania doB tyczce postaci geometrycznej elementw 1 i 2, zaoona jest posta geometryczna elementu l l zaoona jest posta geometryczna elementu 2S
24
Kilka wariantw postaci gwnych elementw zcza przegubowego zamieszczono aa rys. 4.2-4.6. Naley zwrci uwag na konieczno zachowania pewnych proporcji zasadniczych wymiarw tych elementw.
Proporcje wymiarowe (przykad): B C E F =0,65 A = 0,45 A = 0,85 A =0,75 A G L, L4 L5 = 0,45 A =2 A = (0,6-0,7) A = (1,41,6) A
W wyborze koncepcji rozwizania naley kierowa si kryteriami dobranymi wsplnie z prowadzcym zajcia.
Rys. 4.2
Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant I)
co
X
r e-
X
LU
R =(1,5-1,7) A
Rys. 4.3
'
'
25
Rys. 4.4
Dane do wyznaczenia postaci geometrycznej elementu 1 (wariant III)
1-3
26
w .
"M.
M-
Li
Rys. 4.7
Elementy zaoe konstrukcyjnych cznika z regulacj odlegoci
ZADANIE 4 . 2
W ukadzie, ktrego istota dziaania polega na przegubowym poczeniu punktw A i B (rys. 4.7), zapewniajcym zmian ich odlegoci L, ustalono posta konstrukcyjn elementw 1 i 2. Naley dobra posta konstrukcyjn elementu 3, czcego elementy 1 i 2, zapewniajc zmian odlegoci L. Element 1 jest zakoczony czci walcow o rednicy d 2 , a element 2 czci gwintowan o rednicy d 4 . Osie otworw d, i d 3 s wzajemnie prostopade i prostopado ta nie moe ulega zmianie podczas regulacji odlegoci L, dokonywanej przez obrt elementu 3. W rozwizaniu zadania naley: w doborze postaci konstrukcyjnej rozway moliwo wykonania elementu 3 z prtw o rnej postaci geometrycznej przekroju poprzecznego, np. szecioktnej, kwadratowej, okrgej,
dokonujc wyboru koncepcji, sporzdzi wykaz kryteriw, ktre stanowiy podstaw wyboru, nada odpowiedni posta czci o rednicy d 2 elementu 1 tak, aby regulujc odlego L, element 1 nie obraca si wzgldem osi wzdunej danego ukadu.
ZADANIE 4 3 * }
Dobra gwne wielkoci ukadu korbowo-wahaczowego oraz skonstruowa drek sucy do przeniesienia ruchu z elementu I (korba), wykonujcego ruch obrotowy, na element U (wahacz), ktry powinien wykonywa ruch wahadowy (rys. 4.8). Kon*' Jedno z moliwych rozwiza tego zadania zamieszczono w rozdz. 15 (rys. 15.2).
Rys. 4.8
Elementy zaoe konstrukcyjnych ukadu korbowo-wahaczowego
27
y ix os 1 v n i' ^ rn. iui^ j ^ izo Ze wzgldu na moliwo wystpowania odchyle od prawidowego ustawienia czopw w punktach B i C, zamocowanie drka na tych czopach powinno by przegubowe (przegub kulisty). Podstaw geometryczn dziaania ukadu korbowo-wahaczowego przedstawiono na rys. 4.9. W doborze gwnych wielkoci przyj, e przy zadanych: H, a, 3, r naley obliczy L, R. Naley rozway nastpujce warianty rozwiza: zastosowanie kocwek z przegubami kulistymi, przy czym rozpatrzy moliwo zastosowania
kocwek z a^int^m wewif-frrzTiyrQ (rvs. 4.1.1) lub zewntrznym (rys. 4.12); zastosowanie kocwek o postaci podanej w tab. 4.1 ub 4.2 i oysk przegubowych, wg tab. 4.3. Przy wyborze koncepcji rozwizania sporzdzi wykaz kryteriw, ktre stanowiy jego podstaw. Wykona rysunek zoeniowy ukadu oraz rysunki wykonawcze kocwek i innych elementw drka. ' Dane ilociowe w zaoeniach konstrukcyjnych naley przyj samodzielnie.
Rys. 4.9
Podstawa geometryczna ukadu korbowo-wahaczowego
Proporcje
wymiarw (przykad):
przedstawionego na rys. 4.10. Elementy I i II stanowi zakoczenia wakw, ktre wykonuj ruchy wahadowe odpowiednio wok osi x' i y', wzajemnie prostopadych. Konstrukcja drka ma zapewni zmian jego dugoci (w zakresie regulacji), a osadzenie drka na czopach o rednicy d, i d 9 powinno stanowi przeguby kuliste. W doborze cech konstrukcyjnych rozway nastpujce warianty rozwiza: zastosowanie kocwek z przegubami kulistymi, przy czym rozpatrzy moliwo zastosowania kocwek o postaci wg rys. 4.11 lub 4.12, zastosowanie kocwek o postaci podanej w tab. 4.1 lub 4.2 i oysk przegubowych wedug tab. 4.3. Dokonujc wyboru koncepcji rozwizania sporzdzi wykaz kryteriw, ktre stanowiy podstaw wyboru. Tabela 4.1. Kocwki z oyskiem przegubowym i gwintem wewntrznym*' (wymiary w mm) hb5j-bi-
W Y/A
f TD
Wf
-
" 1
Rys. 4.12
Kocwka z przegubem kulistym (wykonanie z gwintem zewntrznym)
Dla ukadu korbowo-wahaczowego musz by spenione warunki geometryczne, aby suma dugoci korby i kadego innego ogniwa bya mniejsza od sumy dugoci ogniw pozostaych. Gdy pooenia ukadu s skrajne, wwczas mona napisa nastpujce zalenoci (rys. 4.9): (L - r ) 2 = H 2 + R 2 - 2HR cos a
2 2 2
(4.1)
Lp. d, b, 1 6 6 2 8 8 3 10 9 4 12 10 5 15 12 6 17 14 7 20 16 8 25 20 9 30 22 10 35 25 11 40 28 12 45 32 13 50 35 14 60 44 15 70 49 16 80 55
h
30 36 43 50 61 67 77 94 110 125 142 145 160 175 200 230
s M6 M8 M10 M12 M14 M20xl,5 M24x2 M30x2 M36x3 M39x3 M42x3 M45x3 M52x3 M56x4 M64x4
d3
b2
M1'6
1, 41,5 48,5 58 67 80,5 89,5 102,5 124 145 167,5 190 198,5 221 246 281,5 324
1, 12 12,7 14 16 18 20 23 27 30 37 44 48 58 68 78 91
d 8 10 12
B 8 9 10 12 12 14 14 16 20 20 22 25 28 32 35 40 44 49 55 60 70
C 5 6 7 9 9 10 10 12 16 16 18 20 22 25 28 32 36 40 45 50 55
d, min 10 13 15 18 1? 20 20 24 29 29 33 39 45 50 55 62 66 77 88 98 109
r 0,5
a max 15 12 10 8 8 10 10 9 7 7 6
Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
d, 6 8 10 12 15 17 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80
b, 6 8 9 10 12 14 16 20 22 25 28 32 35 44 49 55
s M6 M8 MIO M12 M14 M16 M20xl,5 M24x2 M30x2 M36x3 M39x3 M42x3 M45x3 M52x3 M56x4 M64x4
b. 4 6 7 8 10 11 13 17 19 21 23 27 30 38 42 47
1, 47,5 54,5 63 71 82,5 91,5 103,5 124 145 182,5 198 216,5 246 281 316,5 364
h
12 12,7 14 16 18 20 23 27 30 37 44 48 58 68 78 91
14 15 16 17 20 24 25 30 35 40 45 50 55 (50 70 80 90 100
1,0 0,5
1,5
7 6 2,0 7 6 6 6 5 7
0,8
1,0
5.1.
Na rysunkach 5.1-5.29 ^ zamieszczono rzuty prostoktne, bdce widokami, a stanowice zapis elementw, ktre mona okreli jako obrotowe. Ich posta konstrukcyjna jest odpowiednio uszczegowiona; niewidoczne fragmenty postaci konstrukcyjnej zaznaczono liniami kreskowymi. Niektre rysunki uzupeniono dodatkowym opisem. Ukad dwch rzutw jako widokw w elementach odwzorowanych na rys. 5.1-5.29 mona wprawdzie uzna za wystarczajcy do przedstawienia postaci
* Naley zauway, e rysunki bdce rozwizaniem zada w tym rozdziale stanowi tylko cz, ale istotn, zapisu konstrukcji. Uycie tutaj okrelenia zapis konstrukcji uzasadnione jest tym, e rysunki te maj by wykonane wg zasad i regu wymaganych w zapisie konstrukcji. **' Cz rysunkw zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnito z pracy [14], wprowadzajc do nich pewne zmiany.
geometrycznej, ale czytelno takiego zapisu nasuwa wiele zastrzee. Naley rozway moliwo zwikszenia czytelnoci zapisu, a tym samym niezawodnoci przekazu informacji w nim zawartej. Niewidoczne fragmenty postaci, przedstawione za pomoc linii kreskowych, pokaza na rysunkach, stosujc odpowiednio przekroje, kady, widoki, przekroje czciowe itd. W elementach wykazujcych symetri przeanalizowa celowo zastosowania ukadu typu pprzekrj-pwidok". W niektrych przypadkach (np. rys. 5.6-5.9) do zada naley dokoczenie rzutu gwnego na podstawie informacji dostarczanej przez rzut boczny. Oprcz zapisu geometrycznej postaci konstrukcyjnej, rysunki stanowice rozwizanie zada w tym rozdziale powinny zawiera zapis ukadu wymiarw. W doborze i zapisie ukadu wymiarw naley kierowa si kryteriami ustalonymi wsplnie z prowadzcym zajcia.
31
Rys. 5.3
A rowek na wpust b, xh,
33
Rys. 5.17
35
36
Podstaw zada w tym podrozdziale jest tre zapisu zamieszczona na rys. 5.30-5.54*', przedstawiajcych elementy, ktre mona opisa jako elementy nieobrotowe. Elementy te s przedstawione na zamieszczonych rysunkach w dwch rzutach bdcych widokami: w rzucie gwnym i w rzucie z gry lub w rzucie bocznym. Dwa rzuty tych elementw nie wystarczaj do zapisu konstrukcji zgodnie z zasadami jednoznacznoci, niesprzecznoci i zupenoci. Niewidoczne fragmenty postaci geometrycznej przedstawiono na tych rysunkach lini kreskow. Rozwizanie zada obejmuje: dobr koniecznej i wystarczajcej liczby rzutw, wyeliminowanie linii kreskowych odwzorowujcych niewidoczne fragmenty postaci przez zastosowanie odpowiednio przekrojw, kadw itd.,
*' Cz rysunkw zamieszczonych w tym podrozdziale zaczerpnito z pracy [14], wprowadzajc do nich pewne zmiany.
dobr i zapis ukadu wymiarw, w elementach wykazujcych symetri wykorzystanie oczywistoci tej symetrii zarwno w o d niesieniu do zapisu postaci, jak i ukadu wymiarw, rozwaenie, czy dobrany ukad rzutw oraz zapis ukadu wymiarw s optymalne. Wskazwki do rozwizania zada Podczas rozwizywania zada korzystne wydaje si przyjcie nastpujcej kolejnoci dziaa: na podstawie danych dwch rzutw, bdcych widokami, sporzdzi trzeci rzut (najczciej jest to rzut boczny), ktry rwnie bdzie widokiem, rozway konieczno zastosowania przekrojw, kadw itd., uwzgldniajc zapis ukadu wymiarw (ukad rzutw zazwyczaj jest podporzdkowany zapisowi ukadu wymiarw), wykorzysta oczywisto symetrii, stosujc ukady plwidok-plprzekrj" itd., dobra odpowiednio uzasadniony ukad wymiarw, sprawdzi, czy sporzdzony zapis jest optymalny ze wzgldu na przyjte kryteria.
37
T
35X.
r1- ^
"X
Rys. 5.30
Rys. 5.31
jtM
II I
j+J
i I I i 1I 1 11 1i 1
r
i IM
ito'' i
'lii
--HH
...
Rys. 5.32
J
yfP
1 1 t ! -H i --I
- -
j l
Rys. 5.52
\
-1 U-Ji
Rys. 5.53
W niniejszym rozdziale zamieszczono przykady rysunkw odwzorowujcych geometryczn posta konstrukcyjn w rzutach aksonometrycznych *': w izometrii (rys. 6.1-6.24), w dimetrii prostoktnej (rys. 6.25-6.32), w dimetrii ukonej (rys. 6.33-6.43). Niektre rysunki uzupeniono istotnymi dla odczytania wasnoci danego elementu wymiarami. Zamieszczone rysunki stanowi mog podstaw do odwzorowania danego elementu za pomoc rzutw prostoktnych. Mona je take wykorzysta jako pomoc w zadaniach polegajcych na sporzdzeniu rzutu aksonometrycznego na podstawie rzutw prostoktnych. W doborze rodzaju rzutu aksonometrycznego powinno si uwzgldnia nastpujce czynniki: izometria umoliwia pokazanie szczegw postaci geometrycznej z trzech stron (to;y kierunki widzenia), w przypadku elementw paskich oraz tych, ktrych szczegy postaci geometrycznej s usytuowane z jednej strony, mona stosowa dimetri ukon lub prostoktn, jeli elementami postaci geometrycznej s utwory obrotowe, jak walec i stoek, to w doborze
*' Cz rysunkw zamieszczonych w tym rozdziale zaczerpnito z prac [13], [14], wprowadzajc do nich pewne zmiany.
rodzaju rzutu aksonometrycznego naley uwzgldnia dogodno odwzorowywania tych utworw obrotowych w danym rzucie aksonometrycznym; jeli utwory te wystpuj z jednej strony odwzorowywanego przedmiotu, to zaleca si dimetri ukon lub prostoktn, jeli natomiast z trzech stron izometri. Rozpatrujc wasnoci i waciwoci rzutw aksonometrycznych, mona stwierdzi, e wystpuj w nich zmiany dugoci odcinkw i wielkoci ktw; mniejsze w izometrii, wiksze w dimetrii. Rzuty aksonometryczne stanowi podstaw sporzdzania rysunkw przede wszystkim pogldowych. Wykorzystywanie rzutu aksonometrycznego w zapisie konstrukcji jest ograniczone. Odwzorowywanie bowiem elementw o wikszej zoonoci postaci konstrukcyjnej wymaga licznych zabiegw krelarskich, a cznie z zapisem ukadu wymiarw i opisem struktury zewntrznej czytelno takiego zapisu moe by mniejsza ni zapisu w rzutach prostoktnych. W odniesieniu do istniejcych przedmiotw (rzeczywistych obiektw lub ich modeli) na uwag zasuguje korzystanie z fotografii i techniki fotograficznej (zapis fotograficzny lub fotograficzno-rysunkowy). Szczeglne zalety takiej formy zapisu rnaj praktyczne znaczenie nie tylko podczas sporzdzania dokumentacji roboczej, lecz take przechowywania dokumentacji (archiwizacja).
YS. 6.1
S.
S2
44
45
Rys. 6.21
Rys. 6.27
Rys. 6.28
MME71IA UKONA
Rys. 6,-37
Tematem zada zamieszczonych w tym rozdziale jest odtworzenie konstrukcji wytworu (elementu i zoonego ukadu) i sporzdzenie zapisu konstrukcji (rysunkw zoeniowych, rysunkw wykonawczych). Odpowiedni dobr elementw i ukadu elementw umoliwia przyswojenie wiedzy z zakresu konstrukcji i dziaania oraz wytwarzania tych elementw i ukadw. Wytwory o odpowiednim stopniu zoonoci postaci geometrycznej stanowi dobry przykad do pogbienia wiedzy i umiejtnoci o sposobach zapisu geometrycznych cech konstrukcyjnych. Dobr zada umoliwia zatem opanowanie zagadnie dotyczcych konstruowania oraz zapisu konstrukcji. Zagadnienia dotyczce konstruowali i a Zwizek midzy postaci geometryczn a dziaaniem oraz midzy postaci geometryczn a sposobem wytwarzania. Znaczenie powierzchni wyznaczajcych struktur zewntrzn: powierzchnie wspdziaajce, powierzchnie swobodne. Poznanie pewnych rozwiza zagadnie konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykadw. - Wspzaleno geometrycznych cech konstrukcyjnych elementw wspdziaajcych. Normalizacja w konstrukcji elementw i ukadw. Zagadnienia zapisu konstrukcji Pogbienie wiedzy i umiejtnoci co do sposobw zapisu postaci geometrycznej (dobr optymalnego ukadu rzutw). Dobr optymalnego ukadu wymiarw oparty na analizie wspdziaania i wymaga "wynikajcych z montau. Doskonalenie umiejtnoci z zakresu tolerowania wymiarw i opisu stanu powierzchni.
Zadania w tym rozdziale podzielono tematycznie na dwie grupy: odtworzenie konstrukcji elementu i odtworzenie konstrukcji zoonego ukadu. Ma to znaczenie tylko ze wzgldu na organizacj zaj i rne umieszczenie obu tych tematw w strukturze wicze z zapisu konstrukcji.
W zajciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych elementw jako wytworw mona zastosowa fotografie tych elementw.
:i!>
51
5. 7.2
Pokrywa pompy zbatej Korpus tarczy wychylnej
RYS.
7.6
Pompa wielotoczkowa osiowa: 1 waek,wirnika, 2 pokrywa tylna, 3 wirnik, 4 toczek, 5 korpus pompy, 6 korpus tarczy wychylnej, 7 zesp separatora, 8 stopka lizgowa 9 tarcza lizgowa, 10 tarcza oyskowa, 11 sprzgo, 12 pokrywa oyskowa, 13 waek napdu, 14 czop, 15 zestaw igiekowy, 16 tuleja oyskowa, 17 korpus uklcnh sterowania, 18 pokrywa wskanika, 19 dwignia, 20 podkadka odginana, 21 nakrtka szecioktna (wg PZL-Hydral Wrocaw)
B - B - wg rys.7.6
Rys.
Pompa wieiotoczkowa osiowa przekrj 8-8 wg rys. 7.5: 22 wpust pryzmatyczny, 23 pokrywa grna, 24 tuleja gwintowana, 25 kocwka oporowa grna, 26 tuleja toka, 27 kocwka oporowa dolna, 23 toczek, 29 spryna, 30 pokrywa prowadzca
Filtr oleju: 1 korpus, 2 tulejka, 3 trzpie, 4 osona, 5 siatkowy segment filtrujcy, 6 segment magnetyczny, 7 osadnik
Rys. 7,8
56
12,
0#w;aizaiik
kiMstakep
zna<eg ektafle
Do realizacji tematu dobrano przykadowo zawory i zasuw, ktre pokazano na fotografiach (rys. 7.9-7.12). Oznaczono je .umownie jako zawory A, B, C, D. W tabelach 7.1 i 7.2 zamieszczono niektre dane tych zaworw, a na rys. 7.13-7.16 ich rysunki zoeniowe. Na podstawie danego wytworu *' i informacji zamieszczonych w tab. 7.1 i 7.2 naley odtworzy konstrukcj, sporzdzajc zapis konstrukcji w formie rysunku zoeniowego i rysunkw wykonawczych zasadniczych elementw danego zaworu. Dla zaworu A przy odtwarzaniu postaci geometrycznej korpusu wykorzysta dane z rys. 7.17. Przy odtwarzaniu konstrukcji skorzysta w miar potrzeby z odpowiednich norm zawierajcych normalizacj gwnych wielkoci zaworw, niektrych elementw skadowych zaworw lub normalizacj pewnych szczegw postaci geometrycznej. Informacje uzimpeiMjis|ce 1. Przy sporzdzaniu rysunku zoeniowego danego zaworu oraz rysunkw wykonawczych jego elementw naley uwzgldni skrajne pooenie elementu zamknicia przepywu. 2. W poczeniach rubowych wykorzysta dane gwintw rurowych walcowych, ktre zamieszczono w tab. 7.3.
W zajciach dydaktycznych zamiast rzeczywistych zaworw, jako wytworw mona uy ich fotografii i rysunkw zoeniowych.
2 Cinienie nominalne 3 Posta elementu zamykajcego 4 Tworzywo elementw stal-stal zamknicia przepywu (gniazdo-grzybek, zasuwa) 5 Ruch wrzeciona (wzgl- obrotowo-przedem pokrywy) suwny (ruch rubowy) 6 Pooenie gwintu na grne wrzecionie 7 Poczenie korpusu za- konierzowe woru z przewodem rurowym 8 Poczenie pokrywy konierzowe z korpusem 9 Zastosowanie armatura przemysowa 10 Normalizacja PN-86/M-74150
obrotowy
dolne gwintowe
6 Pooenie gwintu na wrzecionie 7 Poczenie korpusu za- gwintowe woru z przewodem ruz rowym O Poczenie pokrywy O gwintowe z korpusem armatura domo9 Zastosowanie wej sieci wodocigowej 10 Normalizacja PN-74/M-75226
Rys. 7.9
Zawr zwrotno-zaporowy (zawr A)
Rys, 7 JO
Zasuwa klinowa kielichowa (zawr B)
Oznaczenie gwintu zawiera znak gwintu (G) oraz rednice znamionow, np.: G172
t
d =D d, = Di mm 7,723 9,728 13,157 16,662 20,955 5/8 22,911 26,441 7/8 30,201 33,249 1 1/8 37,897 41,910 1 3/8 44,323 47,803 1 3/4 53,746 59,614 2 1/4 65,710 75,184 2 3/4 81,534 87,884 3 1/4 93,980 100,330 3 3/4 106,680 113,030 4 1/2 125,730 138,430 5 1/2 151,130 163,830 6,561 8,566 11,445 14,950 18,651 ' 20,587 24,117 27,877 30,291 34,939 38,952 41,365 44,845 50,788 56,656 62,752 72,226 78,576 84,926 91,022 97,372 103,722 110,072 122.772 135,472 148,172 160,872 2
rednica znamionowa'1'"' 1 1/16 1/8 1/4 3/8 1/2 3/4 1 1 1/4 1 1/2 2 2 1/2 3 3 1/2 4 5 6
d2 = D2 P 7,142 9,147 12,301 15,806 19,793 21,749 25,279 29,039 31,770 36,418 40,431 42,844 46,324 52,267 58,135 64,231 73,705 80,055 86,405 92,501 98,851 105,201 111,551 124,251 136,951 149,651 162,351 ' 11 14 28 19
P mm 0,907 1,337
1,814
2,309
60
OS Ito
Rys. 7.14
Rysunek zoeniowy zaworu B: 1 korpus, 2 pokrywa, 3 wrzeciono, 4 nakrtka okrga, 5 wkrt, 6 uszczelnienie, 7 tulejka, 8 nakrtka, 9 kko rczne, 10 podkadka, 11 nakrtka, 12 zasuwa, 13 uszczelka
3S
Rys. 7.15
Rysunek zoeniowy zaworu C: 1 korpus, 2 pokrywa, 3 wrzeciono, 4 uszczelnienie, 5 dawik, 6 kko rczne, 7 podkadka, 8 wkrt, 9 grzybek 10 uszczelka, 11 podkadka, 12 nakrtka, 13 uszczelka, 14 korek, 15 zawr odpowietrzajcy
Rys. 7.16
Rysunek zoeniowy zaworu D: 1 korpus, 2 gniazdo, 3 wrzeciono, 4 10 nakrtka, 11 uszczelka, 12 zawr odpowietrzajcy, 13 korek grzybek, 5 pokrywa, 6 uszczelnienie, 7 tulejka, 8 nakrtka, 9 kko rczne,
Temat zada zamieszczonych w tym rozdziale obejmuje dokonanie analizy zapisu zoonych ukadw (rysunkw zoeniowych) w celu zapoznania si z konstrukcj i dziaaniem danego ukadu i nastpnie na tej podstawie sporzdzenie zapisu konstrukcji elementw (rysunkw wykonawczych). Jeli zakres prac nie obejmuje rysunkw wszystlcich elementw, to naley sporzdza rysunki wykonawcze zasadniczych elementw danego ukadu, wspdziaajcych ze sob. Celem zadania jest nie tylko opanowanie zagadnie zapisu konstrukcji, lecz take zwrcenie uwagi na zagadnienia dotyczce konstruowania. Zagadnienia dotyczce konstruowania: Zwizek midzy cechami geometrycznymi a dziaaniem oraz midzy cechami geometrycznymi a sposobem wytwarzania. Dobr elementw typowych pocze: rubowych, wpustowych. Przyswojenie niektrych rozwiza zagadnie konstrukcyjnych na przykadzie przerabianych zada. Zagadnienia zapisu konstrukcji: Pogbienie wiadomoci z zakresu zapisu zoonych ukadw i doskonalenie umiejtnoci czytania" rysunkw. Pogbienie wiedzy i doskonalenie umiejtnoci z zakresu sporzdzania rysunkw wykonawczych.
ZADANIE 8 . 1
dobrania poczenia ksztatowego midzy elementami 2 i 3 (poczenie wpustowe za pomoc wpustu 12 lub inne, np. wielorowkowe). Naley sporzdzi rysunki wykonawcze elementu 1 i 2, uwzgldniajc wymienione uzupenienia konstrukcji. W doborze wartoci liczbowych poszczeglnych wymiarw naley zachowa proporcje wymiarowe podane na rysunku zoeniowym.
ZADANIE 8 . 3
Na rysunku 8.3 zamieszczono rysunek zoeniowy sprzga wielopytkowego dwustronnego wczanego mechanicznie. Naley sporzdzi rysunki wykonawcze tulei 1 i zabieraka 2, przy czym: zachowa proporcje gwnych wymiarw jak na rysunku zoeniowym, dobra pytd cierne z tab. 8.1 i 8.2 i na tej podstawie wyznaczy wartoci wymiarw sprzonych dla tulei 1 i zabieraka 2 sprzga. Ponadto zadanie obejmuje: dobr odpowiedniego sposobu regulacji luzu midzy pytkami sprzga; zamiast elementw 8 i 9 naley dobra ukad wg rys. 8.6-8.8, wykonanie uproszczonego rysunku sprzga (szkicu) oraz krtkiego opisu konstrukcji i dziaania sprzga.
ZADANIE 8 . 4
Na rysunku 8.1 zamieszczono rysunek zoeniowy zaworu ktowego. Naley sporzdzi rysunki wykonawcze elementu 1, 3, 4 oraz 2.
ZADANIE
Na rysunku 8.2 przedstawiono rysunek zoeniowy zawora rozdzielczego jako elementu instalacji rurowej. lego dziaanie polega na realizacji przepywu cieczy z dwch przewodw ub kadego z osobna. Rysunek zoeniowy wymaga nastpujcych uzupenie: dobrania elementw pocze rubowych (10, 11 i 13-15 oraz 16, 17),
sprzga.
Rysunek 8.4 przedstawia rysunek zoeniowy sprzga wielopytkowego jednostronnego wczanego mechanicznie. Naley sporzdzi rysunid wykonawcze tulei 2 i zabieraka 1, przy czym: zachowa proporcje gwnych wymiarw jak na rysunku zoeniowym, dobra pytki cierne z tab. 8.3 i 8.4 i na tej podstawie wyznaczy wartoci wymiarw sprzonych dla tulei 2 i z a b i e r a k a 1 sprzga. Ponadto naley wykona rysunek uproszczony
FJys. 8 . 1
fewr ktowy: 1 - korpus, 2 - krciec. 3 - gniazdo, 4 - krciec, 5 - konierz, 6 - konierz 7 - wrzeciono i - tulejka grzybka, 9 - grzybek, 10 - uszczelka, 11 - tulejka, 12 - nakrtka, 13 - uszczelnieni? 14 - k ko eczne o - nakrtka, 16 - persce, 17 - uszczelka, 18 - ruba dwustronna, 19 - podkadka o k r J a . T o - nai^tka s z e S n a
s o
(Element
poz.5)
c-c
| Element poz. 2 )
_ I
Rys. 8.2
Zawr rozdzielczy: 1 korpus, 2 wrzeciono, 3 pokrto, 4 pytka, 5 krciec, 6 uszczelka, 7 uszczelka, 8 krciec, 9 piercie uszczelniajcy o przekroju okrgym, 10 wkrt z bem walcowym, 11 podkadka sprysta, 12 wpust, 13 ruba z bem szecioktnym, 14 podkadka sprysta, 15 nakrtka szecioktna, 16 ruba z bem szecioktnym, 17 podkadka sprysta
eh VD
Rys. 8.3
Sprzgo wielopytkowe dwustronne wczane mechanicznie: 1 - tuleja, 2 - zabierak, 3 - sworze 4 - dwtania 5 pytka dociskowa, 6 pytka cierna zewntrzna, 7 pytka cierna wewntrzna 8 9 elementy ukadu regulacji luzu, 10 piercie wczajcy, 11 wpusi pryzmatyczny ' '
.4
Rys. 8.4
Sprzgo wielopytkowe jednostronne wczane mechanicznie: 1 zabierak, 2 tuleja, 3 dwignia, 4 pytka cierna zewntrzna, 5 pytka cierna wewntrzna, 6 pytka dociskowa, 7 sworze, 8 nakrtka do regulacji luzu, 9 ruba z gniazdem szecioktnym
CHODZENIE (SMAROWANIE)
Rys. 8.5
S ,
T R
Y M
'
P I S R C
,7',
,7
- ***
, a
s z
i l .
Na rysunku 8.5 zamieszczono rysunek zioemo*^ sprzga wielopytkowego jednostronnego wczanego hydraulicznie. Naley sporzdzi rysunki wykonawcze elementw 1, 2 i 9, przy czym:
zacho<*'u protKJCcje gicw/nych wymiarw jak na. rysuniai zoeniowym. dobra pytki cierne z ab. 8.1 i 8.2 i na tej podstawie wyznaczy wartoci wymiarw sprzonych dla elementu i i 2 oraz 9. Ponadto naley wykona rysunek uproszczony (szkic) oraz krtki opis konstrukcji i dziaania sprzga. b
Rys. 8.6
Ukad do regulacji luzu w sprzgle
Rys, 8.7
Nakrtka do regulacji luzu w sprzgle
dz
34 50 60 68 72 72 78 84 95 102 118 132
H
31 38,5 44 49,5 55 61 61 68,5 73,5 78,5 88,5 97
H, 25,8 33,3 38,3 43,3 48,5 53,8 53,2 61 65,9 70,5 80,5 89
O O
Liczba wypustw
1 3 1,45 4
6 1,8
9,75 1,45 3
C J 6
7 8 9 10 11 12
73
O O
zxm 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 60x2,5 68x2,5. 62x3 68x3 78x3 88x3 95x3 .105x3 84x4 90x4 100x4 90x5 108x5 100x6 150 170 186 204 234 264 285 315 336 360 400 450 540 600 153 173 . 188 208 236 268 287 320 340 365 404 455 545 605 102 118 .132 145 155 175 189 205 220 255 285 315 375 440 1,8
4 5
8.4. Pytki wewmtraiie 2 otworami wielorowkowymii o zarysie ewolwemtowyin*' (wymiary w mim) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Liczba zbw i modu zx m 38x2,5 44x2,5 41x3 45x3 48x3 55x3 60x3 65x3 52x4 61x4 68x4 60x5 72x5 70x6 d 95 110 123 135 144 165 180 195 208 244 272 300 360 420 dt 90 105 119 130 140 160 175 190 204 233 268 295 355 412 D 141 162 178 195 225 250 270 300 318 342 380 428 518 575 g
2,3 o . 3
3,5 4 5
Tematem zada zamieszczonych w tym rozdziale jest zapis geometrycznych cech konstrukcyjnych elementw spawanych, poczony z dokonywaniem pewnych zabiegw konstrukcyjnych. Na rysunkach 9.1-9.16 oraz 9.18 i 9.20 przedstawiono elementy odlewane. Zadania polegaj na opracowaniu konstrukcji elementw spawanych, ktre mog zastpi przedstawione elementy odlewane. Naley sporzdzi zapis konstrukcji elementw spawanych. Wytwory spawane powinny zapewni dziaanie identyczne z dziaaniem wytworw odlewanych. Stwierdzenie to naley przyj za podstaw gwnego kryterium oceny rozwizania konstrukcyjnego. Rozwaane elementy odlewane pod wzgldem postaci geometrycznej s stosunkowo proste. Przekonstruowanie ich na elementy spawane nie powinno
Przy opracowaniu tego rozdziau skorzystano z rysunkw z prac [13], [21] i [23], wprowadzajc do nich zmiany.
sprawia wikszych trudnoci. Pewne reguy obowizujce w konstruowaniu elementw spawanych zostan podane przez prowadzcych zajcia dydaktyczne **'. W konstrukcjach o wikszej zoonoci postaci geometrycznej, oprcz konstrukcji odlewanej, podano zaczerpnite z praktyki przykady rozwiza konstrukcyjnych elementw spawanych (rys. 9.17, 9.19, 9.21). Na rysunkach elementw odlewanych podano gwne wymiary oraz oznaczenia stanu powierzchni. Dane te, cznie z informacj o postaci geometrycznej, umoliwi zidentyfikowanie znaczenia danego elementu w ukadzie, do ktrego jest przeznaczony. Przeanalizowanie danych powinno stanowi czynnik naprowadzajcy na prawidowe rozwizanie zada.
**' Reguy konstruowania elementw spawanych s zamieszczone midzy innymi w pracy [8].
Rys, 9.1
76
77
Rys. 9.7
i> 100
Rq 25,
A-
R a 6,3/
78
Ra 12^5/
W przedstawieniu postaci geometrycznej dwigni na rys. 9.10 skorzystano z moliwoci uproszcze zapisu. Rami dwigni odchylone o kt 30 przedstawiono w rzucie gwnym tak, jak gdyby leao w jednej paszczynie z drugim ramieniem, tzn. w paszczynie rzutu gwnego
Rys. 9.1 C
3ys. 9.11
\v
Rzut gwny na rys. 9.12 zosta sporzdzony przy wykorzystaniu moliwoci uproszcze zapisu. Wszystkie szczegy postaci geometrycznej przedstawiono tak, jak gdyby leay w jednej paszczynie przekroju. Cz rodkow tego elementu odpowiednio przy tym skrcono
Rys, 9.12
A-A
Ry
/Ra" 12,5
Rys. 9.17
istota zada zamieszczonych w tym rozdziale polega na sporzdzaniu zapisu konstrukcji ukadw o wikszym. stopniu zoonoci (ni w zadaniach w rozdziale Zadania konstrukcyjne I) i jednoczesnym dokonywaniu pewnych prostych zabiegw konstrukcyjnych. Tematyk tych zada starano si dobra tak, aby: stopie ich oglnoci pod wzgldem wystpowania zagadnie konstrukcyjnych by moliwie duy, problematyka zapisu konstrukcji bya rnorodna, co wynika z odpowiedniego stopnia zoonoci samej konstrukcji, stanowiy pewien czynnik poznawczy takich dziedzin opisowych, jak maszynoznawstwo (w pojciu oglnym). jedn z moliwoci doboru tematyki zada, ktre odpowiadayby tak postawionym wymaganiom -jak si wydaje mog by wybrane zagadnienia konstrukcyjne z zakresu prostych przekadni zbatych. W niniejszym rozdziale zamieszczono dwa zadania. Tematem pierwszego jest konstrukcja ukadu: waek wejciowy-lcoo zbate-oyska-uszczelnienie-sprzgo jako fragmentu przekadni zbatej dwustopniowej. Temat drugiego zadania stanowi wybrany etap uszczegowienia przekadni zbatej jednostopniowej. Dobr zada umoliwi opanowanie zagadnie dotyczcych konstruowania oraz zagadnie zapisu konstrukcji. Zagadnienia dotyczce konstruowania Dobr cech konstrukcyjnych w wyniku analizy zaoe konstrukcyjnych. Stopniowe uszczegowienie konstrukcji jako proces przejcia od ogu do szczegu". Zwizek midzy postaci geometryczn a dziaaniem oraz midzy postaci geometryczn a sposobem wytwarzania. Poznanie rozwiza pewnych zagadnie konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykadw. Korzystanie ze zbiorw istniejcych rozwiza niektrych szczegw postaci geometrycznej.
Normalizacja w konstrukcjach rodkw technicznych. Zagadnienia zapisu konstrukcji Reguy zapisu typowych pocze, np. rubowych, spawanych. Reguy zapisu elementw ukadw napdowych: k zbatych, oysk tocznych, pocze piasta-wa, uszczelnie itp. Opis makro- i mikrostruktury zewntrznej na rysunkach wykonawczych. Pogbienie wiedzy i umiejtnoci z zakresu zapisu zoonych ukadw. Naley nadmieni, e ze wzgldu na pomijanie w rozwaaniach wasnoci tworzyw opis cech materiaowych (w wykazach elementw na rysunkach zoeniowych) naley sprowadza do okrelenia najbardziej oglnych danych, podajc tylko np. stal, eliwo, staliwo, guma, fibra.
ZADANIE 1 , 1
W procesie konstruowania przekadni zbatej walcowej dwustopniowej (rys. 10.1) zostay dobrane gwne cechy konstrukcyjne przekadni, co stanowi podstaw do sformuowania nastpnego etapu uszczegowienia przekadni, ktrym jest midzy innymi skonstruowanie wakw i k zbatych. Elementy zaoe konstrukcyjnych do opracowania konstrukcji waka wejciowego podano na rys. 10.2 (podobnie dla waka wyjciowego). Waek, na ktrym ma by osadzone koo zbate i tarcza sprzga, powinien by uoyskowny w korpusie przekadni za pomoc oysk tocznych. Jedno oysko powinno by ustalone osiowo (podpora staa), a drugie przesuwne, osiowo (podpora przesuwna). Naley skonstruowa waek i koo zbate, dobra oyska, uszczelnienie, tarcz sprzga i poczenia wpustowe. Wykona rysunek zoeniowy obejmujcy wymienione elementy (wraz z gniazdami i pokrywami oyskowymi) oraz rysunki wykonawcze waka i koa zbatego.
FOK R W OYSKOWA Y A
USZCZELNIENIE
ULOZY SKOWANIE
POKRYWA OYSKOWA
I
.wy
,we
L2
Schemat przekadni zbatej dwustopniowej Elementy zaoe konstrukcyjnych
4,5
1,2
4,5
0,35
1,1
0,40
3,5
1,0
3,5
0,35
0,9
0,30
Dane ilociowe do zadania przyj wg tab. 10.1 dla konstrukcji walka wejciowego, lub wg tab. 10.2 dla konstrukcji waka wyjciowego. W doborze postaci geometrycznej waka naley: 1. Opracowa szkice waka dla dwch moliwoci nakadania koa zbatego na waek: od strony czopa pod sprzgo i od strony przeciwnej do sprzga. 2. Wybra jedno rozwizanie i opracowa konstrukcj waka, dobierajc przy tym odpowiednie sposoby osiowego ustalenia elementw: koa zbatego, oysk, sprzga.
Imforaiacje pomocnicze Zagadnienie doboru postaci geometrycznej waka jest zilustrowane na rys. 10.3 i 10.4. oyska kulkowe, nakrtki oyskowe i podkadki zbate naley dobra z katalogu oysk tocznych Wymiary czopw waw, sprzgie podatnych, piercieni uszczelniajcych, krkw zabezpieczajcych i piercieni osadczych oraz inne informacje potrzebne do opracowania konstrukcji zamieszczono w rozdz. 13.
oyska toczne. Katalog-informator, Wydawnictwa Przemysu Maszynowego WEMA.
)
UiOZYSKOWANiE U OYSKOWANIE \\
USZCZELNIENIE
//
Rys. 10.3
Ilustracja zagadnienia uszczegowienia postaci geometrycznej waka przekadni
iys. 10,4
Przykad postaci geometrycznej waka przekadni
W procesie konstruowania przekadni zbatej walcowej jednostopniowej dobrano gwne cechy konstrukcyjne i obliczono nastpujce wielkoci: liczby zbw z,, z 2 , modu m, szerokoci b,, b 2 , rednice wakw (otworw w koach) d w ( , d w 2 , odlego osi A. Na podstawie zaoe konstrukcyjnych i wymienionych wielkoci mona sporzdzi rysunek o stopniu uszczegowienia jak na rys. 10.5 dla ukadu poziomego lub na rys. 10.6 dla ukadu pionowego przekadni.
Przyjto sposb uoyskowania i dobrano oyska kulkowe, co umoliwio uszczegowienie postaci geometrycznej wakw przekadni i przyjcie wartoci wymiarw walka zalenych od wymiarw oysk, jak przedstawiono na rys. 10.3. Naley dokona dalszego uszczegowienia konstrukcji tak, aby mona byo wykona rysunek zoeniowy przekadni oraz rysunki wykonawcze gwnych elementw przekadni: korpusu, wakw i k zbatych. Opracowana konstrukcja bdzie stanowi podstaw wykonania niewielu sztuk przekadni. Ze wzgldu na jej niewielkie wymiary naley przyj korpus
4,5
4,5
4,5
o bardzo prostej postaci geometrycznej, dobranej odpowiednio do wymiarw koi zbatych i oysk tocznych. W doborze wymiarw wntrza korpusu naley uwzgldni objto oleju smarujcego. Ponadto naley rozwiza zagadnienia: wlewania i spuszczania oleju, sprawdzania jego poziomu oraz odpowietrzania wntrza przekadni, dobierajc odpowiednio takie elementy, jak: korek do wlewu i korek do spustu oleju, odpowietrznik, wskanik poziomu oleju. Przykady danych ilociowych stanowicych element zaoe konstrukcyjnych zamieszczono w tab. 10.3.
Wskazwki do rozwizania zadamia Rne koncepcje postaci korpusu przedstawiono na rys. 10.7-10.10. Zagadnienie doboru postaci geometrycznej waka zilustrowano na rys. 10.3. Wymiary oysk kulkowych dobra z katalogu oysk tocznych Wymiary czopw waw i piercieni uszczelniajcych oraz inne informacje konieczne do opracowania konstrukcji zamieszczono w rozdz. 13.
i Aj M i i ji j 'I \ i i i ! I
! i i
(
A
\j I
!
i
X
%
\
Si
V,
V
Rys, 10,7
Koncepcja korpusu przekadni otwory pod oyska w ciance o odpowiedniej gruboci
A-A
iH\
Koncepcja korpusu przekadni tuleje z otworami pod oyska
Zadania o temacie ujtym jako zapis schematyczny, symboliczny" polegaj na sporzdzeniu na podstawie rysunkw zoeniowych zapisu schematycznego ukadw mechanicznych maszyn. Zapisu tego dokonuje si po zapoznaniu si z konstrukcj i dziaaniem ukadu przedstawionego za pomoc rysunku zoeniowego. Stwarza to moliwo zwrcenia uwagi na podane niej zagadnienia. Zagadnienia dotyczce konstruowania Zapis schematyczny w procesie projektowo-konstrukcyj ny m. Schematy a odwzorowywane ukady, schematy a stopie uszczegowienia konstrukcji na rysunkach zoeniowych. Uwolnienie si od trjwymiarowoci elementw i stosunkw przestrzennych w zapisie wasnoci ukadw materialnych. Poznanie pewnych rozwiza zagadnie konstrukcyjnych na podstawie przerabianych przykadw. Zagadnienia zapisu konstrukcji Pogbienie wiedzy i doskonalenie umiejtnoci w odczytywaniu zapisu ukadw o wikszej zoonoci. Opanowanie regu sporzdzania zapisu schematycznego. Znaki zapisu schematycznego s znormalizowane *>. Wybr waniejszych znakw uywanych w zapisie tzw. ukadw mechanicznych zamieszczono w pracy [20],
Normalizacja nie wyczerpuje jednak zagadnienia znakw zapisu schematycznego, jakich naley uywa do odwzorowania rnych ukadw, a ktre wystpuj w praktyce. Z tego powodu w literaturze czsto stosuje si schematy, w ktrych uyto znakw nie znormalizowanych. Uzupenia si je wtedy niezbdnym opisem znaczenia uytych znakw. Ze wzgldu na stosunkowo niewielk ilo czasu przeznaczonego w strukturze wicze na temat zapis schematyczny, symboliczny" wskazane jest zawenie zakresu treci zada dotyczcych tego tematu do ukadw kinematycznych. Dobr zada powinien by jednak taki, aby wykazyway one moliwie duy stopie oglnoci pod wzgldem wystpowania zagadnie konstrukcyjnych oraz rnorodnej problematyki zapisu schematycznego. Jeden z przykadw zada zamieszczono na rys. 11.1. lest to rysunek zoeniowy dwignika rubowego z przekadni zbat o zbach rubowych i przekadni pasow (na rysunku pokazano koo pasowe klinowe zamocowane na waku wejciowym). Poczenie nakrtka-ruba" zamienia ruch obrotowy tulei z gwintem wewntrznym na ruch prostoliniowy ruby dwignika.
*' Normy zwizane z tematem: PN-80/M-01156 Schematy. Rodzaje i typy oraz oglne zasady wykonania, PN-82/M-01083 Schematy kinematyczne. Zasady wykonania, PN-82/M-01039 Schematy kinetyczne. Symbole graficzne.
Dwignik rubowy z przekadni zbat rubow (i p d n i P ^ t ^ ^ w dwignika, 2 - kole pasowe klinowe, 3 - watek wejciowy 4 - ^ ) z g a - ^ J 0 ^ ' 5 i gwintem wewntrznym, 6 - ruba dwignika, / - p o p r z e ^ , 8 - gowica, 9 ucn nj^
W rozdziale tym zamieszczono zadania okrelone jako pomocnicze, gdy ich znaczenie naley traktowa przede wszystkim jako pomocnicze w rozwizywaniu zada o wikszym zakresie dziaa. Zadania te maj na celu opanowanie regu zapisu pocze rubowych i pocze spawanych oraz opisu mikrostruktury zewntrznej wytworu (chropowatoci powierzchni). Znajomo zapisu pocze rubowych i pocze spawanych jest zwizana z doborem w procesie konstruowania postaci geometrycznej wytworw, ktrych te poczenia wystpuj. Opis mikrostruktury zewntrznej wytworu wynika z potrzeby okrelenia w procesie konstruowania rych wasnoci nadawanych wytworowi w procesie wytwarzania, ktre maj zapewni jego skuteczne dziaanie. Z opisu mikrostruktury zewntrznej wynika sposb i rodzaj obrbki. Opis mikrostruktury
95
Na odcinkach oznaczonych przez L,, L j , L-. L , narysowa odpowiednio gwinty wewntrzne i zewntrzne. Marnowa o c r a c ^ n t e . eisrnen; 2 -ivk:3ccRv alsmsni i
Rys. 12.2
Narysowa poczenie: elementy 2 i 3 nakrcone na element 1 tak, jak zaznaczono na rysunku, przedstawiajc cao jako pwidok-pprzekrj"
o I
V/////////W////////////,
!
L
J
L
1-2
Rys. 12.3
Li -
Dokoczy rysunek poczenia rubowego elementy 2 i 3 wkrcone w element 1; gwint wewntrzny na dugociach L, i L 2
Rys. 12.5
Rys. 12.6
97
Do poczenia
elementw
1 i2
zastosowa:
rub z bem szecioktnym, nakrtk szecioktn i podkadk spryst. Poczenie narysowa w trzech rzutach: a z duym uszczegowieniem, b w uproszczeniu
Rys. 12.9
Do przykrcenia elementu 1 do elementu 2 zastosowa: rub z bem szecioktnym i podkadk spryst. Poczenie narysowa w trzech rzutach: a z duym uszczegowieniem, b w uproszczeniu
Rys. 12.10
Element 1 przykrci do elementu 2 za pomoc wkrta z bem walcowym. Poczenie narysowa w dwch rzutach (rzut gwny i rzut z gry): a z duym uszczegowieniem, b w uproszczeniu
Rys. 12.11
Element 1 przykrci do elementu 2 za pomoc wkrta z bem stokowym. Poczenie narysowa w dwch rzutach (rzut gwny i rzut z gry): a z duym uszczegowieniem, b w uproszczeniu
Rys. 12.1
Zbiornik cylindryczny poszczeglne czci poczy spoinami (na obwodzie wewntrz i na zewntrz)
Rys. 12.13
Rys. 12.14
\M*'timtm
Zbiornik o prostych ciankach poszczeglne czci poczy spoinami tak, aby zapewni szczelno
Rys. 12.15
Spoina L
r 1
a
Spoina L
Spoina V
1
Rys. 12.18
Spoina L
Spoino L
12.17
Spoina
Rys. 12.
Rys. 12.19
Spoina L
12.20
Rys. 12.21
Rys. 12.22
Rys. 12.23
Rys. 12.24
Rys. 12.25
ff
101
Zbiornik otwarty poszczeglne czci poczy spoinami tak, aby zapewni szczelno
H Si S S V V S s V s \ s s V \
> 7 7 7 7 7 / 7 / / '
(0
Rys. 12.27
. _J
c-o
co
o
Rys. 12.28
Oznaczy na rysunku chropowato powierzchni (wg regu stosowanych na rysunkach wykonawczych) speniajc wymagania: powierzchnie wyznaczajce wymiar 30m7 maj chropowato o wskaniku R a = x powierzchnie wyznaczajce wymiar 6 maj chropowato o wskaniku R a = y pozostae powierzchnie R a = z
Oznaczy na rysunku chropowato powierzchni (wg regu stosowanych na rysunkach wykonawczych) speniajc wymagania: powierzchnia walcowa 03Oh6 ma chropowato o wskaniku R a = x, inne powierzchnie walcowe maj chropowato o wskaniku R a = y, pozostae powierzchnie R a = z
Oznaczy na rysunku chropowato powierzchni (wg regu stosowanych na rysunkach wykonawczych) speniajc wymagania: powierzchnie wyznaczajce wymiar 35H8 maj chropowato o wskaniku R a = x, powierzchnie wyznaczajce wymiar 5 maj chropowato o wskaniku R a = y, pozostae powierzchnie R a = z
Rys. 12.
Ci.lJj
normy konstrukcyjne
Dobr treci rozdziau wynika z potrzeb zwizanych ze struktur wicze dydaktycznych zakres tematyki jest wic odpowiednio zawony. Zamieszczony w tym rozdziale m ateria umoliwia jednak zwrcenie uwagi na nastpujce czynniki w konstruowaniu: korzystanie ze zbioru istniejcych rozwiza (katalog rozwiza), zagadnienia normalizacji. Trzeba wyranie podkreli, e pewne zagadnienia ze wzgldu na powszechno wystpowania i ich oglne znaczenie mona uzna za typowe oraz e istniej ich rozwizania. W przykadach, ktre zamieszczono w tym rozdziale, zwrcono ponadto uwag na moliwo rnych rozwiza danego zagadnienia konstrukcyjnego. Wybr jednego z nich zaley oczywicie od przyjtych kryteriw. Podkrelenie moliwoci rnych rozwiza danego zagadnienia konstrukcyjnego ma znaczenie metodologiczne. Wie si to bowiem z potrzeb tworzenia w procesie projektowo-konstrukcyjnym rnych rozwiza (pole moliwych rozwiza) jako warunku dokonywania zabiegw optymalizacyjnych. Przedstawienie treci niniejszego rozdziau jest sprowadzone do krtkiego opisu. Zamieszczone tutaj rysunki oraz tabele dotycz podanych dalej zagadnie. Zagadnienie wyznaczania powierzchni oporowych pod nakrtki lub by rub i wkrtw podano na rys. 13.1; szczegy postaci geometrycznej ze wzgldu na przyleganie elementw sprzonych przedstawiono na rys. 13.2 i 13.3. Przykady rnych sposobw uoyskowa przedstawiono na rys. 13.413.9. Zaczerpnito je z dziedziny konstrukcji przekadni zbatych, ale pewne reguy, jakie tutaj obowizuj, maj znaczenie oglne. Wyrni naley uoyskowania wakw: krtkich (rys. 13.4-13.6), dugich (rys. 13.7-13.9). Zagadnienie uszczelnie w poczeniach obrotowych ilustruj proste, ale najbardziej typowe rozwizania uszczelnienia za pomoc: piercieni filcowych (tab. 13.1), gumowych piercieni uszczelniajcych typu A lub B (tab. 13.2 i 13.3). Sposoby zabudowy piercieni uszczelniajcych w dwch rnych przypadkach przedstawiono na rys. 13.10 i 13.11. W tabeli 13.4 i 13.5 zamieszczono dane potrzebne przy doborze postaci geometrycznej czopw kocowych waw. Dla pocze wpustowych zamieszczono dane dotyczce gwnych wymiarw elementw poczenia (tab. 13.6) oraz stosowanych w tych poczeniach znormalizowanych pasowa (tab. 13.7). Wymiary piercieni osadczych sprynujcych zewntrznych i wewntrznych przedstawiono odpowiednio w tab. 13.8 i 13.9, a dane krkw zabezpieczajcych - w tab. 13.10. Wytyczne doboru pocze rubowych pokryw oyskowych w uoyskowaniach wakw przekadni zbatych zamieszczono w tab. 13.11. Na rysunku 13.12 przedstawiono rysunek zoeniowy sprzga podatnego, a wymiary tarcz tego sprzga zamieszczono w tab. 13.12. W rozdziale niniejszym zamieszczono take dane wybranych elementw przekadni zbatych: w tab. 13.13 wymiary rub odpowietrzajcych, a w tab. 13.14 wymiary korkw spustowych i uszczelek.
Rys. 13.1
Powierzchnie oporowe pod nakrtki lub by rub i wkrtw: a nadlew, b obrabiana caa powierzchnia, c pogbienie
. 13.2
fdSyrelemenSmfd3)^" ^ ^ ^ ^ *
W y k
rzyStaniem
rnic
w i z n
o?/
Rys. 13.3
Szczegy osadzenia oyska (lub koa) w otworze (a), z wykorzystaniem rnicy krzywizn powierzchni (b) z podcieciem w otworze (c)
105
Rys. 13.4
Uoyskowanie waka przekadni za pomoc oysk kulkowych
Rys. 13.5
Uoyskowanie waka przekadni za pomoc oysk stokowych
Rys. 13.3
Zastosowanie oysk stokowych w izw. ukadzie rozbienym
107
USZCZELNIENIA
Tabela 13.1, Uszczelnienie pierciemaani Mcawyani wg PN-90/M-86488 (wymiary w mm)
t
d 17 20 25 26 *z,23 30 32 35 36 38 40 42 45 48 50 52 55 58 60 65 70 72 75 78 80 82 85 d, 18 21 26 27 29 31 33 36 37 39 41 43 46 49 51 53 56 59 61,5 66,5 71,5 73,5 76,5 79,5 81,5 83,5 86,5
-XD
TJ
(N a
di
28 31 38 39 41 43 45 48 49 51 53 55 58 65 67 69 72 75 77 82 89 91 94 97 99 101 104
f 3
d 88 90 95 100 105 110 115 120 125 130 135 140 145 150 155 160 165 170 175 180
d, 89,5 92 97 102 107 112 117 122 127 132 137 142 147 152 157 162 167 172 177 182
d2 109 Ul 116 125 130 135 140 145 154 159 164 173 178 183 188 193 198 203 208 213
f 7
10
Rys. 13.10
Pooenie piercienia uszczelniajcego w przypadku zabezpieczenia przed wyciekaniem oleju z wewntrz: a przedstawienie uproszczone, b przedstawienie szczegowe
Pooenie piercienia uszczelniajcego w przypadku zabezpieczenia przed zanieczyszczeniami z zewntrz: a przedstawienie uproszczone, b przedstawienie szczegowe
109
( wymiary w inm)
Przykad oznaczenia piercienia o wymiarach: d = 25 mm, D =42 mm, b=10 mm; piercie uszczelniajcy A 25 x 42 x 10 PN-72/M-86964
D 24 26
15
m 32
35 40 28 O 32 35 40 28 30 [321 35 40 30 32 [35! 40 35 30 32 35 40! 42 47 40 32 35 40! 42 47 40 35 1401 47
16
b 7 7 7 10 10 10 7 7 10 10 10 7 7 7 10 10 7 7 7 10 7 7 7 7 10 10 10 10 7 7 10 10 10 7 7 10 10
b 7 7 7 10 10 to 10 10 7 10 10 ' 7 10 10 10 7 7 10 10 10 10 10 7 7 10 10 7 7 10 10 10 10 10 " 7 10 7 10 10 10
b 7 7 10 10 10 10 10 8 10 10 10 8 10 10 10 10 10 8 10 10 10 10 8 10 10 10 10 10 8 10 10 10 8 10 10 10 10 10 10 10 3 10 10 10
d 62 63 65
D 80 90 90 85 !90| 95 100 90 100 90 95! 100 110 100 110 95 :ioo> 105 110 100 110 100 105; 110 115 105 110! 120 110 115 120! 125 120 125 120 1251 130 140 125 1301 140
b 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 12 10 12 10 10 10 12 . 10 12 10 10 10 12 12 12 15. 12 12 12 15 12 12 12 12 12 15 12 12 15
25
40
42
68
26
70
28
17
45
72
18
75
30
48
19
78
20
32
50
80
21
85
35
52
22
90
23 24
36
55
95
38
100
53 60
105
Piercienie, ktrych rednice D ujto w ramki, s uprzywilejowane. Norma obejmuje piercienie uszczelniajce o zakresie d = 6 - 1000 mm.
i:
(wymiary w mm)
Przykad oznaczenia piercienia o wymiarach: d = 30 mm, D = 52 mm, b=10 mm; piercie uszczelniajcy B 30x52x10 PN-72/M-86965
b d 15 D 30 35 40 30 32 35 40 35 40 47 35 40 40 35 40 47 40 40 42 40 47 52 40 42 47 50 52 42 47 50 b 10 d 28 D 47 50 52 47 50 52 55 62 47 50 52 55 52 62 52 55 62 70 55 60 62 72 62 65 72 60 62 65 72 80 65 70 10 72 b 10 d 48 D 62 65 72 65 68 72 80 72 75 75 80 85 90 80 90 80 85 90 95 85 90 90 95 90 95 90 100 100 110 b 10 d 75 D 95 100 105 110 100 110 100 105 110 115 105 110 115 120 125 110 115 120 125 120 120 125 120 125 130 140 b 12
16
10 30
50 10 52 10 55 10 58 10 ' 10 60
10
78
12
10
80
12
17 18 19 20 21 22
10 32 10 10 10 10 10 40 10 42 10 35
10 85 10
15
38
10
90
15
62 65
10 10 12 12 12
92 95
15 15
24
10
68
100
15
25
45 10 47
26
10
111
X9
rednica d (mm) Wymiar nominalny 16 20 25 30 32 18 22 28 35 38 40 48 42 50 56 60 70 80 100 130 160 90 85 110 140 170 '200 63 71 90 120 65 75 95 125 150 180 220 m6 45 55 k.6 19 24 J6 Tolerancja
Dugo 1 (mm) Czopy dugie 40 50 60 80 Czopy krtkie 28 36 42 58 Zakresy rednic d (mm) do ponad 6 8 10 12 17 22 30 38 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150 170 200 230 260 290 330 380 440 8 10 12 17 22 30 38 44 50 58 65 75 85 95 110 130 150 170 200 230 260 290 330 380 440 500 Wymiary wpustu bxh (mm) 2x2 3x3 4x4 5x5 6x6 8x7 10x8 12x8 14x9 16x10 18x11 20x12 22x14 25x14 28x16 32x18 36x20 40x22 45x25 50x28 56x32 63x32 70x36 80x40 90x45 i00x50 Gboko rowkw (mm) w wale ti w piacie t 2 1,2 1,8 2,5 3 3,5 4 5 5 5,5 6 7 7,5 9 9 10 11 12 13 15 17 20 20 22 25 28 31 1 1,4 1,8 2,3 2,8 3,3 3,3 3,3 3,8 4,3 4,4 4,9 5,4 5,4 6,4 7,4 8,4 9,4 10,4 11,4 12,4 12,4 14,4 15,4 17,4 19,5
110
82
Tabeia 13.5. Promienie zaokrgle w czopach waw reduktorw i motoreduktorw wg PN-87/M-88561 (wymiary w mm)
Normalne dugoci wpuslw wynoszy: 6, 8, [0, 12. 14, 16, 18, 20. 22, 25, 28, 32, 36. 4(1, 45. 50, 56. 63. 70, 80, 90, 100, 110. 125, 140, 160, 180, 200, 220, 250, 280, 320. 360, 400, 450, 500.
112
KRKI ZABEZPIECZAJCETabela 13.8. Wymiary piercieni sadczydh sprynaijcydh zewntrznych (rodzaj wg PN-81/M-85111 * > X3
"O
Przykad oznaczenia piercienia rodzaju Z odmiany normalnej przeznaczonego na czop o rednicy d = 40 mm: piercie osadczy sprynujcy Z 40 PN-81/M-85111
9lM1)
Czop Piercie osadczy a max. 10 (U) 12 (13) 14 15 16 17 18 (19) 20 (21) 22 24 25 26 28 (29) 30 32 (34) 35 36 38 40 42 45 48 50 (52) 55 56 (58) 60 (62) 63 9,3 10,2 11,0 11,9 12,9 13,8 14,7 15,7 16,5 17,5 18,5 19,5 20,5 22,2 23,2 24,2 25,9 26,9 27,9 29,6 31,5 32,2 33,2 35,2 36,5 38,5 41,5 44,5 45,8 47,8 50,8 51,8 53,8 55,8 57,8 58,8 1,75 1,5
f(Hl3)
Rowek
okoo
d2 min.
h min.
3,3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3,9 4.0 4.1 4.2 4,4 4.5 4.7 4.8 5,0 5,2 5,4 5.6
1,5
9,6 10,5 11.5 12,4 13.4 14,3 15.2 16,2 17,0 hll
0,60
0,75
1,0
1,7
1,10
0,9
1,1
1,2
2.6
2.7
18,0
19,0
1,2
20,0
2.8
3,0 3.1 3.2 3.4 3.5 3.6 3.8 3.9 4,0 4,2 4.4 4.5 4.7 5.0 5.1 5.2 5.4 5.5 5.6 5.8
2,0
21,0
22,9 23,9 24,9 26.6 27,6 28,6 30.3 32,3 33,0 34,0 36,0 37.5 39,5 42,5 45,5 47 49 52 53 55 57 59 60
2,1 1,60
2,6 3,0
2,5
6,0
6,5 6,7 6,9 6,9 7,0
1,85
3.8
2,5
2,0
2,15
6,0
6,2
4,5
113
Piercie osadczy a max 7.8 8,0 8,1 2,5 8,2 8,4 8;6 8,6 8,7 8.7 8.8 8,8 9,4 9,6 9.9 10,1 10,6 11,0 11,4 11,6 11,8 12,0 okoo mm
u u
Rowek
A
min.
d,
min.
Sia osiowa kN
65 (68) 70 72 75 (78) ' 80 (82) 85 (88) 90 (95) 100 105 110 (115) 120 125 130 (135) 140
60,8 63,5 65,5 67,5 70,5 '73,5 74,5 76,5 79,5 82,5 84,5 89,5 94,5 98,0 103,0 108,0 113,0 118,0 123,0 128,0 133,0
6.3 6.5 6.6 6,8 7,0 7,3 7.4 7,6 7,8 8,0 8,2 8,6 9,0 9,3 9,6 9,8 10,2 10,4 10,7 11,0 11,2 3,0
62 65 67 69 _7275 " 76,5 78,5 81,5 84,5 86,5 91,5 96,5 101 106 111 116 121 126 131 136 2,65
73,50 76,83 78,89 81,34 84,28 88,20 104,86 107,80 111,72 116,62 118,58 125,44 132,30 158,76 166,60 174,44 181,30 189,14 196,98 204,82 212,66
3,0
3,5
4,0
hl3
4,15
6,0
4,0
Tworzywo: stal sprynowa, zalecana stai 65 G. Uwagi: 1. Norma obejmuje piercienie o zakresie d=3-300 mm. 2. Wymiary bez nawiasw sa uprzywilejowane. 3. Wartoci siy osiowej s wane przy zaoeniach podanych w normie.
Tabela 13.9. Wymiary piercieni osadczych sprynujcych wewntrznych (rodzaj W) odmiany normalnej wg PN-81/M-85111 * > JO l
i U W / Z
1
\ \
i/ //
o i
Przykad oznaczenia piercienia rodzaju W odmiany normalnej przeznaczonego do otworu o rednicy D = 70 mm: piercie osadczy sprynujcy W 70 PN-81/M-85111
Cr *
glhU)
- m'tj
f(H13)
Rowek b okoo min.
Otwr D D
d2
D,
20,0 21,0
h min.
(19) 20 (21) 22 24 25 26
1,0
2.6
2.7
2.8
2,0
1,1
1,5
1,8
114
Tabeia 13.9 (3.) Otwr D D Piercie osadczy a max. b okoo d2 min. D, Rowek h min.
28 30 31 32 34 35 36 37 38 40 42 45 47 48 50 (52) 55 56 (58) 60 62 63 65 (68) 70 (72) 75 (78) 80 (82) 85 88 90 (92) (95) (98) 100 (102) 105 (108) 110 (112) (115) 120 (125) 130 (135) 140 (145) 150 (155) 160 (165)
30,1 32,1 33,4 34,4 36,5 37,8 38,8 39,8 40,8 43,5 45,5 48,5 50,5 51,5 54,2 56,2 59,2 60,2 62,2 64,2 66,2 67,2 69,2 72,5 74,5 76,5 79,5 82,5 85,5 87,5 90,5 93,5 95,5 97,5 100,5 103,5 105,5 108 112 115 117 119 122 127 132 137 142 147 152 158 164 169 174,5
1,2
6,2
6.4 6.5 6,7
2,0
6,8
6,9 7,3 7,3 7,6 7,8 2,5
2,9 3.0 3,2 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3,9 4.1 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 5.0 5.1 5.2 5.4 5.5 5.6 5.8
2,5
29,4 31.4 32,7 33,7 35,7 37,0 38,0 39,0 40,0 42.5 44,5 47,5 49,5 50,5 53,0 55,0 58,0 59,0 63,0 65,0
1,3
2,1
2,6
1,6
3,0
1,85
3,8
H12
2,15
61,0 66,0
71,0 73,0 75,0 78,0 83,5 85,5 88,5 91,5 93,5 95,5 98,5 101,5 103,5 106 109
112
6,1 6,2
6,6
6,4
68,0
4,5 2,65
6,8
3,0
81,0
8,5
8,6
3,0 8,7
7,0 7.0 7.2 7,4 7.6 7.8 8.3 8.4 8.5 8.7 8.9 9.0 9.1 9,3 9,7
8.1
3,5
3,15
5,3
114
116
H13
4,15
11,0
11,2 11,4
10,2
10.5 10.7 10,9 11,4 4,0
10,0
11,2
11.6
6,0
12,0
13,0
11.8
165 170
7,5
115
d od powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej powyej 35 do 40 40 do 45 45 do 50 50 60 70 80 90 100 110 120 do do do do do do do do 60 70 80 90 100 110 120 130
g 6 8 10
d, 9
e 20 25 30 36 40 45 50 55 60 65
c max. 4
14
Ml 2x30 5 Ml 6x3 5
12
18
116
SPRZGA PODATNE
JD
wzzzzzm
+10
S2 S1 J*45
W,
U,
d,, d. min.
p*> max.
czopy czopy min. max. krtkie dugie 14 18 19 24 28 35 38 0 38 45 50 55 56 0 56 70 75 80 75 90 95 110 95 110 120 125 140
-
d3
d4
IA
s.
Liczba otworw 4
d5
d(,
d 7 15
100
12 16 18 20 25 30 30 35 40 40 45 50
55
32 40 40 50 60 80 80 110 80 110 110 110 110 140 110 140 140 170 140 170 170 210 170 210 210 210 250 10 13 8 5
35
92
28
16
63
14 26 10
1,5
120
36 42 58 58 82 58 82 80 82 82 105 82 105 105 130 105 130 130 165 130 165 165 165 200
112
32
16
86
14 5 5 2
140 160 180 200 220 250 280 320 360 400 450 500
132 152 170 188 208 236 266 304 340 380 430 480
40
18 20 22 24 30 32 34 38 46 52 57 62 23 26 31 36 41 46 54 63 72 76
16 18 20 22 25
30 32 35 40 45
12
15
6 6 2,5
C C4 M "O Q
1 8 10 12 15 15 18 18 20
L 16 19 22 25 25 28 32 34
a 2 2 2 2 2 3 3 3
D, 18 20 26 30 32 38 42 45
S 14 17 22 22 22 27 32 32
d2 10 12 16 20 22 27 30 33
Da 18 20 26 30 32 38 42 45
2,5
Rozdzia 14 stanowi uzupenienie rozdziaw poprzednich, a wynika z potrzeb zada ujtych w strukturze wicze. Zamieszczony tutaj materia jest zwizany z doborem oysk tocznych, elementw pocze rubowych, spoin oraz danych do opisu struktury zewntrznej. Przykady oysk tocznych (rys. 14.1-14.7) i elementw pocze rubowych (tab. 14.1) umoliwiaj zwrcenie uwagi na zagadnienie proporcji wymiarowych, co moe wynika z kryteriw o charakterze technicznym lub innych, np. estetycznych. Podane proporcje wymiarowe rub, wkrtw, nakrtek i innych elementw pocze rubowych mog by pomocne w konstruowaniu i zastpi konieczno bezporedniego posugiwania si normami w niektrych zabiegach, np. krelarskich. Postacie i zastosowanie typowych spoin (tab. 14.2) dotycz spawania metod elektryczn, a przydat-
ne s w doborze i zapisie konstrukcji spoin w ramach zada konstrukcyjnych. Z opisem struktury zewntrznej s zwizane ukady pasowa (dobr pasowa i wynikajce std tolerowanie wymiarw liniowych) oraz dane do doboru chropowatoci powierzchni. Powszechnie stosowane pasowania podano w tabelach 14.3-14.6, natomiast orientacyjne wartoci chropowatoci powierzchni dla typowych zastosowa elementw w tab. 14.7. W tabeli 14.8 zamieszczono dane o zakresach chropowatoci powierzchni charakterystycznych dla rnych rodzajw obrbki w procesie wytwarzania elementw. Uzupenieniem tab. 14.7 jest rys. 14.7, na ktrym opisano znaczenie powierzchni identyfikujcych struktur elementu.
Dr =
D+d
Rys, 14.1
oysko kulkowe zwyke
*' Przy opracowaniu tego zagadnienia korzystano z danych zawartych w pracy [4].
120
Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, d b , r. Wymiary uzupeniajce (do krele): d,, = 0,25 (D-d), l w = d w , w niektrych l w = 1,5 d w , s = (0,15-0,16)(S-d).
Rys. 14.2
oysko walcowe
Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, r. Wymiary uzupeniajce (do krele): d k = 0,25 (D-d), s = 0,15(D-d), Rr=RK-0,5dk.
Rys. 14.3
oysko kulkowe wahliwe
Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B, r. Wymiary uzupeniajce (do krele): d b = 0,25 (D-d), I = 0,8 dB, D+d 4 R = R r + 0,5d h .
oysko barykowe
121
Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, D, B w , B z , T. Wymiary uzupeniajce (do okrele): -y = 12-16 (oyska normalne), ". y = 28-30 (oyska o duym kcie dziaania), d r = 0,25 (D-d), D+d Dir = I = d 4r + (2-3) mm, I = (1,6-1,8)d r (oyska szerokie)
Rys. 14.5
oysko stokowe
Wymiary gwne (ujte w Polskich Normach): d, d,, D, -H, r. Wymiary uzupeniajce (do krele): D D+d
d k = 0,5 H, h = 0,3 H.
Rys. 14.6
oysko kulkowe wzdune jednokierunkowe
122
*' Przy opracowaniu tego punktu korzystano z danych zawartych w pracy [4],
123
Nakrtka szecioktna
D = (l,8-2)d D, = 0,95 S Nakrtki zwyke w = 0,8 d Nakrtki niskie w = (0,4-0,6) d Nakrtki wysokie w=l,2d Nakrtki dugie w = 2d Rodzaj A hJIUj on
Podkadka okrga
o TJ
s = 0,2d
Podkadka sprysta
124
Spoina I jednostronna
s = 1-3 mm b = 0-2 mm
Spoina I dwustronna
s = 2-5 mm b = 1-3 mm
Spoina Y
Spoina - Y
Spoina V z podkadk
Spoina V
125
Spoina J
' jTS,
cr
Spoina 2J
Spoina K
s= 12-40 mm
a, = 50-60 mm
10
Spoina X
IM
11
Spoina U
12
Spoina U zwona
13
Spoina 2U
14
Spoina 2U zwona
127
16
Spoina L
17
s = 2-8 mm d<30 mm
18
Spoina O z ukosowaniem
19
Spoina I grzbietowa
Spawanie czci o rnych grubociach c) dopuszczalne rnice gruboci dla spawania bez obrbki grubszej czci
do 3 0,7 s
Lune
Mieszane
Ciasne
Tabela 14.4. Pasowania wedfag zasady staego waka dSa wymiarw d 500 mm l
Rodzaj pasowania h4 G5/h4 H5/h4 h5 F7/h5 G6/h5 H6/h5 h6 D8/h6 E8/h6 F7/h6 F8/h6 G7/h6 H7/h6 Pole tolerancji walka podstawowego h8 h7 h9 D8/h7 D8/h8 D9/h9 E8/h7 D9/h8 D10/h9 E9/h9 F8/h7 F8/h8 H8/h7 E9/h8 F9/h9 F8/h8 H8/h9 F9/h8 H9/h9 H8/h8 H10/h9 H9/h8 JS8/h7 X8/h7 M8/h7 N8/h7 U8/h7 h 10 D10/hl0 H10/hl0 hll Al t/h 11 Bll/hll Cll/hll Dll/hll Hll/hll | hl2 B12/hl2 H12/hl2
Lune
Mieszane
Ciasne
pasowania uprzywilejowane.
** Opracowano wg PN-91/M-02105. W obecnie obowizujcych normach podano zalecane pasowania tylko dla wymiarw do 1 mm.
129
Ta.bda 14,3. Pa:; i-wasiu wedug zi .sad/ siaJsg otw wmi Clla wyisiiiaro v/ p'invrrej Rodzaj pasowania H7 H7/e7 H7/f6 H7/F7 H7/g6 H7/g7 H7/h6 H7/h7 H7/js6 H7/js7 H7/k6 H7/k7 H7/m6 H7/n6 H7/n7 H7/p6 H7/p7 H7/r6 H7/r7 H7/s6 H7/s7 H7/t6 H7/t7 H7/u6 H7/u7 H7/v7*} H8 H8/d8 H8/e7 H8/e8 H8/f7 H8/f8 H8/g7 H8/h8 H8/js7 H8/k7 H8/n7 H8/p7 Poie tolerancji otworu podstawowego H9 HiO H9/d8 H10/dl0 H9/d9 H10/hl0 H9/e8 H9/e9 H9/f8 H9/f9 H9/h8 H9/h9
Lune
mna
Mieszane
Ciasne
Tabela 14.6. Pasowania wedug zasady staego waka dla wymiarw powyej 500 do 3150 mm
Rodzaj pasowania h6 E7/h6 F7/h6 G6/h6 G7/h6 H6/h H7/h6 h7 D8/h7 E7/h7 E8/h7 F7/h7 F8/h7 G7/h7 H7/h7 H8/h7 JS7/h7 K7/h7 M7/h7 N7/h7 Pole tolerancji waka podstawowego h9 hlO h8 . D8/h8 D9/h9 DIO/lilO E9/h9 D9/h8 H10/hl0 E8/h8 F9/h9 E9/h8 H9/h9 F8/h8 F9/h8 H8/h8 H9/h8 hll Cll/hll*' CDll/hl 1*' Dll/hll Hll/hll hl2 H12/hl2
Lune
Mieszane
Ciasne
JS6/h6 JS7/h6 K6/h6 K7/h6 M6/h6 M7/h6 N6/h6 N7/h6 P7/h6 R7/h6 S7/h6 T7/h6
U8/h8
130
'iiii^jot/ a.iujji
Rodzaj powierzchni, warunki dziaiania Due powierzchnie zgrubnie obrobione, np. spody korpusw, ram, pyt fundamentowych Mae powierzchnie stykowe, spoczynkowe Powierzchnie oporowe pod nakrtki, by rub i wkrtw Powierzchnie walcowe otworw pod elementy rubowe (z luzem) Wystpy rodkujce konierzy, pokryw, korpusw itp. Powierzchnie rkojeci, pokrte, kek rcznych itp. (polerowanie) Powierzchnie swobodne: a) elementw sabo obcionych b) elementw rednio obcionych c) elementw przenoszcych bardzo due obcienia zmczeniowe Powierzchnie czoowe waw, zaama krawdzi (staowania) itp. Powierzchnie osadze oysk tocznych: a) powierzchnie czopw b) powierzchnie gniazd Powierzchnie robocze przyrzdw precyzyjnych Powierzchnie waw pod uszczelnienia (poczenia obrotowe): a) piercieniami filcowymi b) piercieniami gumowymi Powierzchnie uszczelnie w poczeniach staych: a) za pomoc uszczelek b) bez uszczelek (styk bezporedni powierzchni metalowych) Powierzchnie uszczelniajce zczek, krcw itp. Poczenia wpustowe (boczne powierzchnie robocze): a) wpust b) rowki wpustowe Gwinty zewntrzne: a) rednio dokadne b) dokadne Gwinty wewntrzne: a) rednio dokadne b) dokadne Gwinty pocze ruchowych (powierzchnie robocze): a) gwint zewntrzny b) gwint wewntrzny oyska o smarowaniu mieszanym (powierzchnie robocze) oyska o smarowaniu hydrodynamicznym (powierzchnie robocze) Powierzchnie kuliste oysk samonastawnych Koa zbate o zbach prostych (powierzchnie boczne zbw): a) dla przecitnych obcie i prdkoci obwodowych b) dla rednich obcie i prdkoci obwodowych c) dla duych obcie i prdkoci obwodowych Koa zbate o zbach rubowych oraz koa zbate stokowe (powierzchnie boczne zbw): a) dla przecitnych obcie i prdkoci obwodowych b) dla rednich i duych obcie i prdkoci obwodowych Kola limakowe (powierzchnie boczne zbw): a) dla przecitnych obcie b) dla duych obcie limaki (powierzchnie boczne zwojw): a) dla przecitnych obcie b) dla duych obcie Powierzchnie czoowe k zbatych Koa pasowe (powierzchnie robocze): a) do pasw klinowych b) do pasw paskich Sprzga cierne i hamulce: a) powierzchnie robocze walcowe b) powierzchnie robocze paskie
10. II.
12.
13. 14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
22.
23.
24.
25.
27.
Toczenie Toczenie powierzchni czoowych Wytaczanie Frezowanie czoowe Frezowanie obwodowe Szlifowanie powierzchni walcowych Szlifowanie paszczyzn Wiercenie Rozwiercanie Struganie i dutowanie Przeciganie
rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne rednio dokadne dokadne narzynk, noem walcowaniem szlifowaniem gwintownikiem, noem szlifowaniem struganie, frezowanie frezowanie obwiedniowe szlifowanie rednio dokadne dokadne
Obrbka uzbie
Odwzorowanie geometrycznej postaci konstrukcyjnej za pomoc rzutw gwnego i z gry, pod wzgldem rysunkowym" jest poprawne. Ale taki ukad rzutw naley uzna za niewaciwy ze wzgldu na kryteria wynikajce z racji
istnienia zapisu jako wytworu, a gwnie technologicznoci wykonania zapisu. Naley przeanalizowa dobr optymalnego ukadu rzutw, np. ze wzgldu na zminimalizowanie trudnoci przy sporzdzaniu zapisu.
Rzut
pomocniczy
>
y/.
134
B - b ' 1
2 ot i i1
1
^
\^
^
i
_B
Rys. 15.3
Dobr ukadu rzutw i ukadu wymiarw w zapisie konstrukcji elementu przedstawionego na rys. 5.34
Rys. 15.4
Element z rys. 15.3, przedstawiony w rzucie aksonometrycznym (izometria)
136
tOZYSKO
K iC O
ZE6ATE I
OYSKO
A
-
iy
il
c
B-B
podziatka
C-C
-i. 15.5
Ukad wymiarw na rysunku wykonawczym waka przekadni dobrany zgodnie z reguami wymiarowania
OYSKO OYSKO TARCZA SPRZGA
Rys. 15.6
Ukad wymiarw na rysunku wykonawczym waka ze limakiem dobrany zgodnie z reguami wymiarowania
137
Rys. 15=7
Rysunek zoeniowy przekadni limakowej: a rzut gwny, b rzut boczny
Przedstawiona konstrukcja jako cao nie stanowi rozwizania okrelonego zadania z ksiki, ale jest tematycznie zwizana z zadaniami konstrukcyjnymi II (rozdz. 10). Na przykadzie tym pokazano jedno z moliwych rozwiza niektrych zagadnie konstrukcyjnych z zakresu przekadni oraz podano dane do zapisu tego typu zoonych ukadw. 31
139
PN-7/V-35C05 36 j Piercie uszczelniajcy B 38x62x10 35 34 Tulejka dystansowa i tal Stal PM-72/M-86965 Rys. i 1.01. 7
Pokrywa oyska Tarcza oyskowa Uszczelka Odpowietrznik Podkadka wyrwnawcza ruba M 10x25-5.8 Pokrywa oyska (lewa) oysko stokowe 30308 Waek limacznicy Wpust pryzmatyczny A 14x9x50 limacznica Uszczelka Korek spustowy Uszczelka Wskanik poziomu oleju Kolek walcowy 0 8n6x25 Wpust pryzmatyczny A 8x7x40 Piercie uszczelniajcy B 30x50x10 Pokrywa oyska (grna) Podkadka wyrwnawcza oysko kulkowe 6306 Tarcza uszczelnienia Obudowa przekadni limak Piercie uszczelniajcy B 35x52x10 Osona oysk Podkadka sprysta Z 6,1 Wkrt M6x 12-5.8 oysko stokowe 30306 ruba M8x20-5.8 Podkadka wyrwnawcza Pokrywa ioysk limaka (dolna) Podkadka zbata MB 6
12 20
Rys. 11.01.16 Rys. 1 1.01.15 Rys. i 1.01.14 Rys. 11.01.13 PN-EN 24017:1998
33
32
31 30 29 28 27
26
Rys. 11.01.12 Katalog oysk tocznych Rys. 11.01.11 PN-70/M-85005 Rys. 11.01.10
25
24 23 22 21 20 19 18
Rys. 11.01.09 PN-EN ISO 2338 :2002 PN-70/M-85005 PN-72/M-86965 Stal Rys. 11.01.08 Rys. 11.01.07 Katalog oysk tocznych Stal Stal Stal Stal Rys. 11.01.06 Rys. 11.01.05 Rys. 11.01.04 PN-72/M-86965 Rys. 11.01.03 PN-77/M-82008 Katalog oysk tocznych PN-EN 24017:1998 Rys. 11.01.02 Stal Rys. 11.01.01 Katalog ioysk tocznych Katalog oysk tocznych Sz Data Podpis Tworzywo Nr normy lub rysunku Masa Nazwa przedmiotu (zespou)
17 16 15
14
13
12 11 10
1 Lp.
PRZEKADNIA
|
LIMAKOWA
Nr rys. 11.01.00
Rys. 15=8
Tabelka rysunkowa z wykazem elementw przekadni limakowej, ktrej posta konstrukcyjn przedstawiono na rys. 15.7
1:1
A2x4 A2
A1 A0-
A3*4 A4*3
0-2 Proporcje wymiarowe arkuszy o formatach pochodnych (przykady)
A4 A3 A4
* ! Formaty pochodne oznacza si podajc oznaczenie formatu podstawowego i krotno krtszego boku formatu podstawowego. Przykad oznaczenia 297x630 mm: A4x3. formatu arkusza o wymiarach
141
Forma!
A3
1
V////
n
_ 210 _ a 420 a
CD
C M
C-N
S
210
t'en OJ 1
Format
A2
Rys. D-3
Sposb skadania do teczki lub koperty" arkuszy o formatach A3 i A2: a, c arkusze w pooeniu poziomym; b, d arkusze w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)
142
Format
A0
2 !
r--
OJ CO
cn
4-
1
CM
CT5
210
Rys. 0-4
210
sSk
210 fes-
210
210
1189
Sposb skadania do teczki lub koper?/1 sriauszy o formatach A1 i AO: a, c arkusze w pooeniu poziomym; b arkusz w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)
143
- zatamanie wypuke
zatamanie wklse
105
Format
A3
105
42()
W Wh
TABELKA. 1S0
OCT) < N
yr / / /
105
Format A 2
. D-5
Sposb skadania do wpinania" arkuszy o formatach A3 i A2: a, c arkusza w pcosniu poziomym; b, d arkusze w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)
144
105
wypuke
zaamanie w k l s e
2/ I
I
- h
I
I 1 5|
<7>
CM
I --h I
i
- h <J>
CM
1189
Rys. D-6
Sposb skadania do wpinania" arkuszy o formatach A1 i A0: a, c arkusze w pooeniu poziomym; b arkusz w pooeniu pionowym (liczby okrelaj kolejno zaama przy skadaniu)
145
zokimurne wid^is
r"
Format A 3 * 7
Rys. D-7
Sposb skadania ,,do teczki lub koperty" arkuszy o formatach pochodnych: a format A4x9, b format A3x7
i
!
en
210 C
Y//A
190
C N
105
/
!
1 1 a/2 c
..
1 . 1 i 1 1 !
il
1 !
IP
190 3 Gas
cs en vr < N '
210
-99
vA
Sposb skadania do wpinania" arkuszy o formatach pochodnych: a format A4x9, b format A3x7
[1] AUGUSTYN J., LEDZIEWSKI E.: Technologiczno konstrukcji stalowych, wyd. II zmie. Warszawa, Arkady, 1981. [2] BRDKA J'.: Rurowe konstrukcje stalowe, Warszawa, Arkady, 1968. [3] Detali masin. Atlas konstrukcij, Praca pod red. D. N. Resetova, Moslcva, Masgiz, 1962. [4] D'JACENKO S. K., STOLBOVOJ S. Z.: Detali masin. Atlas, Kiev, GITL, 1962. [5] DIETRYCH J.: Konstrukcja i konstruowanie, Warszawa, WNT, 1968. [6] DIETRYCH J.: Projektowanie i konstruowanie, Warszawa, WNT, 1974. [7] DIETRYCH J LOSKA J PURZYSKI R SZOTYSEK A.: Organizacja i metodyka prowadzenia zaj z rysunku technicznego na studiach dla pracujcych, Gliwice, Orodek Metodyczny Wyszych Studiw dla Pracujcych, 1974. [8] DIETRYCH J KOCADA S KOREWA W.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. I, wyd. V, Warszawa, WNT, 1974. [9] DIETRYCH J KOREWA W., KORNBERGER Z., ZYGMUNT K.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. III, wyd. III, Warszawa, WNT, 1970. [10] DIETRYCH J.: Rysunek techniczny jako zapis konstrukcji, skrypt Politechniki lskiej, Gliwice 1976. [11] DIETRYCH J.: System i konstrukcja, wyd. II zmie, i rozszerz., Warszawa, WNT, 1985. [12] DOBRZASKI T.: Rysunek techniczny maszynowy, Warszawa, wyd. XXIII, WNT, 2003.
[13] GIESECKE F. E., MITCHELL A., SPENCER H. C., HILL I. L.: Technical drawing, wyd. VI, New York, Macmillan Publishing Co, 1974. [14] KOZLOVSKIJ Ju. G., KOVALEVA N. D MELEKO I. K.: Sto zada s otvetami po proekcionnomu ereniju, Misk, Vysaja kola, 1975. [15] KOREWA W., ZYGMUNT K.: Podstawy konstrukcji maszyn, cz. II, wyd. V, Warszawa, WNT, 1975. [16] AWROWSKI Z.: Metodyczny zbir zada z rysunku technicznego, wyd. II, Wrocaw, Wyd. PWr., 1973. [17] LOSKA J.: Zbir zada wiczeniowych z rysunku technicznego, wyd. II, skrypt Politechniki lskiej, Gliwice 1982. [18] OROW P. I.: Zasady konstruowania w budowie maszyn, Warszawa, WNT, 1971. [19] OSISKI Z.: Sprzga i hamulce, Warszawa, PWN, 1985. [20] RYDZANICZ I.: Zapis konstrukcji. Podstawy, wyd. V zmie., Wrocaw, Oficyna Wyd. Politecn. Wrocawskiej 2000. [21] LEDZIEWSKI E.: Projektowanie stalowych konstrukcji spawanych, Warszawa, WNT, 1972. [22] WINKLER T.: Komputerowy zapis konstrukcji, wyd. II zmie. Warszawa, WNT, 1997. [23] ZENJUK I. A.: KOZLOVSKIJ Ju. G., POLJANIEVA A. P.: MainostroiteFnoe erenie s elementami konstruirovanija, Misk, Yyssaja Skola, 1977.