You are on page 1of 14

AMEK A TARUM S USELKIM ?

AMEK A TARUM TAMAZIT ?


Wigi d kra n yiwellihen i wakken ad tarum tutlayt tamazit di Internet s Arial Unicode MS yellan di yal aselkim iteddun s Windows Vista akk d XP. Amek ara tesqedcem "anasunic.exe" ? Zedmet "anasunic.exe" s utekki ef yizdi agi

Tisefsayin Unicode iteddun akk d "anasunic.exe" Irisen Mud U eman ef Unicode d'usemres-ines ARIS 1 Tazwart Nenna-d belli tutlayt Tamazit tewa kan ad tt-naru ad tt-ner. Ma yella tauri tban-a-d, maca amek ara naru ? S wacu ara naru ? Mai d tamsirt n yilugan n tira, d tajerrumt ne d taseftit i d iswi n tgejdit n wuun-agi, maca d awelleh ef wallalen n tsenselkimt i -yettunefken i wakken ad d-nesnulfu ayen i newa i tira n tutlayt-nne akken iwata lal. D allalen-agi n tsenselkimt i -yeldin tiwwura n umaal akken i tent-ldin i tutlayin nnien. Taswit-agi nufa abrid igerrzen i useqdec-nsen imi tamazit tella-d amkan-is di Internet. Yeggra-d cwi n lexa deg wayen yerzan taywalt akked temliliyin gar widen iqeddcen as akka Internet ur yesi ara tilisa, maca skud nuki i wugur-agi, yiwwas ad tili tifrat. as allalen-agi i medden irkelli, maca anadi akked usnulfu san imawlan. D annar ifergen yesa ilugan, ef waya mai win yekkren ad d-yesnulfu war ma yerra lwelha-s s ayen xedmen widen i t-yezwaren er ccel-nni akked llsas ief t-xedmen. Leqdic amaynut yezga d akemmel ef wayen yellan yakan, d tarusi ef llsas n wayen yettwaqedcen akked wayen ief yella umsefhem di tazwara, mai yal tikkelt ideg ara d-iban kra, yessefk ad d-niwed i kullec seg umezwaru : da mi nu lmitra ad nwexxer s snat lmitrat. Tagi d tiri i widen yettarun s tmazit, i widen i d-yettarun i tesunt-agi, nessaram ad as-d-slen, i wakken ad neddukel ef wallalen n tira i -iwulmen, ara -yessehlen axeddim i wakken ad na

war ma nwexxer. Aris-agi mai d tazrawt ef Unicode, maca d tiri i yimeskaren akked yimnuda i wakken ad sseqdacen tisefsayin Unicode i tira-nsen akked tezrawin-nsen. La d-qqaren belli Internet yessemlal imdanen n ddunit merra armi yual umaal d taddart. ef waya, amdan ur nesi amkan di Internet ad d-yaf iman-is berra i unnar. Tutlayin merra ttmurudent ef uea-agi, ttnadint ad awint aric ameqqran i wakken ad d-ifrirent, ad ilint d tiden iehden, d tiden i sseqdacen medden merra am teglizit... akked tefransist. Ad sberbrent tutlayin iehden ef tiden ur nehid ara, ad rewlen medden ef tutlayt ma ur ten-tenfi ara di tudert-nsen, ma ur sen-tesse ara arum. Ihi cwi cwi, ad yenes useqdec n tutlayt-nni an yimawlan-is, ad tual di rrif, ad tettwattu... ad tenger, ad d-asen wiya ad tt-zerwen ! Ihi di teswit-agi ideg ameslay, tira akked tugna ttinigen seg ugafa s anul, seg usammer s ataram deg yiwen usiti (utekki) ef tqeffalt n unasiw, d acu-t uswir-agi ier tessawe tmazit akked yimazien deg umaal-agi ijebbden medden akken ijebbed ddkir uzzal ? Tamazit, imira attan la tettmurud am nettat am tiya, maca mai i wakken ad tumm ne ad tessenger tutlayin nnien, i wakken kan ad d-terr amkan-is deg uea-agi agralan, ad te aref-is s useqdec i la tt-sseqdacen yimawlan-is yeban ad tidir, ad tennerni, ad d-teffe si taddart s annar ideg ttemqabalent tutlayin. Tira n tmazit (mai d Pdf mai d tugniwin) llant di Internet s yiwet tsefsit umi qqaren Arial Unicode MS yellan di Windows XP ne di Windows Vista, akked sin yinuafen n unasiw : unicber i nesseqdac di XP kan, anasunic i nesseqdac di XP akked Vista. Inuafen-agi ur llin ara di Windows imi mai d Microsoft i ten-id-yesnulfan. Ihi yessefk ad yessali umeskar ne asenselkam anuaf n unasiw anasunic, iteddun ef XP akked Vista, ef uselkim-is mi ara yebu ad yaru s tmazit yewaen tisefsayin Unicode -i nezmer ad naf di Internet-. as llant tsefsayin nnien Unicode, maca ur d-teddunt ara di Windows, ihi ur lient ara i yirisen di Internet : kra ara yettwarun s tsefsayin-agi deg yiselkimen, mi yekcem Internet ad yexreb, ayen ara ixerben deg-s d la mise en page akked kra n yisekkilen yecban akked . Maca, kra ara yettwarun s Arial Unicode MS deg yiselkimen, mi yekcem Internet akken ara yeqqim, ur yettbeddil ara. Aris ur ixerreb ara as ma yettwaru s snat ne ugar n tutlayin : amedya tamazit akked tefransist. Tikwal nettaf imeslayen s tmazit deg uris s tefransist, tikwal d imeslayen s tefransist i nettaf deg uris s tmazit. Yiwet tsefsit ara nesseqdec i tira s geddac n tutlayin deg yiwen uris : annect-a irennu di ccbaa n tira, ttishilent i turi imi tawsit n yisekkilen yiwet-is. Nezmer ad dnefk amedya n snat tezrawin s snat tutlayin (tamazit akked tefransist) n M.A Haddadou akked

A. Nouh ne Les Actes de Colloque i d-yereg Usqamu Unnig n Timmuza ideg d-iban belli tira s yiwet tsefsit Unicode (Garamond Unicode ne Times New Roman Unicode) cebent, sehlent i turi mai am tira s snat ne ugar n tsefsayin yemgaraden di tewsit-nsent : Times new roman... akked Amazigh Arial. D acu-t Unicode ? Ad d-nesmekti qbel ad nebdu ameslay ef Unicode belli liala n tira s tmazit ur tgerrez ara. Teram merra amek i ttualen yirisen ef ugdil n uselkim ideg ulac tisefsayin iss ttwarun deg uselkim anali ! D yir liala D yir tauri. Ggtent tsefsayin akken ggten widen i tent-idyesnulfuyen war ma yella ccwer gar-asen. Maca imira, akken i s-yehwu yili lal, yessefk ad asen-nerr tajmilt imi di teswit n ler, di teswit ideg ala ulac i yellan, nufa-ten, nitni, snulfan-d allal iss nura imir-nni. D allal i wakken ad naru timawit, ad neg zzerb i tatut, ad nerr ccfaya ef lkae. Imi ur myussanen ara gar-asen, yal yiwen deg-sen sani iwehha, yal yiwen sani iwala. Taywaltagi ixuen gar-asen, as ttwaqqnen er yiwen uea, turew-d amgarad i d-yesnulfan ula d netta uguren yeggten akken ggtent tsefsayin. Zik-nni, isekkilen n tutlayt-nne (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) fen imukan n yisekkilen n tutlayin nnien lada tafransist i nesseqdac aas di tmurt-nne. Nettaf imeslayen yecban tamazi$t, avris, iuran, ajeooig deg uris ur nezmir ad tenid-nesseneq. Yeggra-d akked , sin yisekkilen-agi ur llin ara di tsefsayin, imi d tiwwin i ten-id-nettawi seg umkan nnien : Inserer/Symbole. D ayagi i -d-yettaken isekkilen yecban akked yeccemten tira, ur ddin ara akked tewsit n yisekkilen inaliyen, yerna ur d-ttbanen ara deg uris mi ara t-nawi seg uselkim er waye. Llant tsefsayin nnien yecban : Amazigh, Amaz, Tayma, ArialMDZ, Amazigh latin cent d tiya. Di yal yiwet deg-sent, isekkilen n tmazit (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) fen amkan yemgaraden ef tiya. ef waya i nezmer ad naf yiwen usekkil yeef ugar n sin yimukan ur ili : yesa amkan di yal tasefsit, ayagi imi yal asenselkam ad t-yessers anda i s-yehwa mi ara d-yesnulfu tasefsit-is ! Ihi, s tewzel mai (imi aris-agi mai d tazrawt ef Unicode), nezmer ad d-nini belli Unicode d angal yettunefken i yal asekkil n yal agemmay n tutlayin n ddunit merra : asekkil yiwen, angal yiwen. Asekkil i -yehwan ad t-naru, tasefsit i -yehwan ad tt-id-nesnulfu, angal n yisekkilen

yiwen, ur yettbeddil ara. Ad d-nesmekti belli tarusi-agi n yisekkilen ef tqeffalin n unasiw d tamezwarut i d-nufa deg unuaf n unasiw unicber n Inalco i XP kan, qbel ad a-d-yawe Vista. D ayagi ief, imira, tarusi-agi, d llsas ief ilaq ad yili yal anuaf ara d-yesnulfu yal asenselkam i tmazit ama i Vista ama i wayen nnien, imi amaynut yezga yella Isekkilen-agi (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella) zemren ad rsen di yal tasefsit n Windows/Fonts yesseqdacen tlatinit. Amedya n Times New Roman, Arial, Garamond... ideg llan yisekkilen n tlatinit n tutlayin n lEurope merra, rnu tarabt, taibrit tarusit, ma rnan-asen widen n tmazit ur yexir wara ! Ad dduklent tira Ayagi akk i d-nura i wakken ad d-nini belli nekni, ahat war lebi, nettleqqim aar n beu ula deg wayen ur nettalas. Seg wakken nemmel tutlayt-nne, neqqen ti, ur nwala ara akken iwata lal, ne ahat allen berrant ur walant, belli ma nesuqqet asnulfu, as d ayen yelhan, ad a-iurr. Ayagi imi ulac ayen yessemlalen isenselkamen-agi imazien i wakken ad dduklen ef yiwen rray, ef yiwet tira... Tutlayin yecban tafransist, taspenyulit ne taglizit, as ggtent tsefsayin maca yiwen unuaf n unasiw i yellan, ur yettbeddil ara. Mi nefren tutlayt, d anuaf-nni, d yiwennni kan ara nesseqdec. S wakka, irisen yura ufransi s tefransist di Rrus, akken ara ten-ier ufransi nnien di Marikan, s tefransist. Ihi as yella umaynut di tira n tmazi, ur yessefk ara ad nettu uguren n tira imezwura : $, , , , , , v, , , , o, p i nettaf deg yirisen n tmazit, i -d-yekkan si tsefsayin yeggten ur nezmir ad ilint merra deg yiselkimen. Maca, assen d assen, imira d imira. Unicode yekkes-a yiwen ubel n tira s wangalen yefka i yisekkilen n tmazit (s usenqe s wadda, s ticcewt s ufella). Yessemlal-a deg yiwet, ihi tanemmirt d tameqqrant i kra i -yesduklen ef tawsa-agi, yiwet seg waas, ahat, maca ur nezmir ara ad nemgarad fell-as. Sduklen-a ssya, nemseba ssyihin. Mi nil Unicode yeqle-d aar-nni n beu, atan iban-d waye. Asmi i d-yennulfa Vista (ideg ters tmazit d tutlayt war ma yers daen unuaf-ines), neba ad nkemmel leqdic deg-s am nekni am wiya, da nnuda ef unuaf iss ara naru, nufa yiwen di Internet. Mi t-nessuli, nufa tarusi n yisekkilen temgarad akked tin n unuaf n unasiw n XP. Asekkil yettwakkes si tqeffalt q yual er tqeffalt v akked y wissen acuer ? Uma abrid iban yener ! Imira da, i ur ilaq ara ad yili wugur n unuaf n unasiw akken yella win n tsefsayin. Ma tkemmel

akka, win umi nefka aris yessefk ad s-nesseddu tisefsayin akked unuaf n unasiw ne ad nual er teqdimin-nni-nne : Pdf akked tugniwin. Ihi win yeban ad d-yesnulfu anuaf amaynut, atan er-s, MACA ilaq ad yili ef llsas n umezwaru : amedya n anasunic, anuaf n unasiw amaynut iteddun di XP akked Vista ef llsas n unicber. Amgarad yecban wagi er deffir ara -yejbed. Ayen ideg ara nebnu ef llsas yellan yakan, ad nekker ad nexdem llsas nnien yemgaraden akked umezwaru. Uguren-nni n tsefsayin ad ten-naf deg yinuafen... UR TFERRU ARA. Anuaf n unasiw i Unicode deg uselkim Ad d-nesmekti belli irisen ara yettwaceyyen s Internet yelha ma ttwarun si tazwara deg uselkim s Arial Unicode MS imi ala tasefsit-agi n 22Mo i yellan deg yiselkimen n ddunit merra yesseqdacen Windows XP ne Vista i wakken ad ttwarunt tutlayin n yierfan merra. - anasunic.exe i Vista akked XP Anuaf-agi amaynut i Vista yesdukel ula d XP. Yers ef llsas n unicber.msi deg wayen yerzan tarusi n yisekkilen ef tqeffalin n unasiw. Ayen yettwarun s umezwaru (unicber ) di XP nezmer ad t-nesseti, ad s-nernu, ad s-nessenes s unuaf wis sin (anasunic ) di Vista. Ayen yettwarun daen di Vista s (anasunic ) nezmer ad t-neqdec di XP s unicber. anasunic.exe, d anuaf n unasiw iteddun ef XP akked Vista. 1- Ad isit usenselkam snat tikkal ef setup.exe. 2- Ad isit ef Close. D ayagi i yewa anasunic i wakken ad yeddu ef uselkim. Ad d-iban unasiw amecu deg wadda ayeffus (ne azelma) n ugdil, ad yefren usenselkam tutlayt akked tsefsit, ad yebdu tira s tmazit. Tamawt : Ma tfernem Langue dentre par dfaut d Tamazight Unicode, ad tarum tamazit akked tefransist s unuaf n unasiw anasunic war ma tbeddlem kra. Tzemrem ad tarum s tsefsayin Unicode akked d tid ibeddun s Amazigh - - - - yesan isekkilen akked deg-sent am Amazigh Bangle, Amazigh Garamond... akked Amazigh Footlight MT Light. - Panneau de Configuration - Options Rgionales et linguistiques - Langues - Dtails - Ajouter - Langue dentre par dfaut

Tagrayt Deg wayen yerzan tasenselkimt, tamazit tezmer ad taf ayen akk tewa i wakken ad teddu akked tutlayin nnien di Internet. Anuaf-agi n unasiw anasunic.exe i Vista akked XP d amedya i d-yesehren belli ur yezmir ara ad yili wugur i tmazit di Internet ne di tsenselkimt s umata. S yisekkilen n tlatinit, Unicode akked unuaf n unasiw unicber i ldint tewwura i tmazit i wakken ad tekcem s amaal-agi n Internet akked tsenselkimt war tugdi, war leya, war akukru... Isnulfuyen-agi yeggten war ma yella ccwer d usteqsi -as yella Facebook- ur lhin ara imi yal amaru, yal ameskar yezmer ad yefren allal amezwaru ara d-yemlil di Internet war ma yera ma iwulem ne ala, ne ahat yella wayen i t-yifen. Imira, ur ilaq ara ad d-nernu i yiman-nne ugur n unuaf n unasiw am wugur n tsefsayin. Win yeban anuaf i unasiw-is netta, yessefk ad t-idyesnulfu ef llsas n umezwaru unicber. Ad neddukel di tira, ayen yura yiwen ad t-ier waye as yella cwi n umgarad deg yilugan n tira, maca, ahat, d lawan ad dduklen ula d ilugan-agi n tira deg yiwen udlis n yiwellihen ineggura ara d-heggin yimusnawen-nne... di tesdawiyin-nne !... ARIS 2 Tamazit di Internet Tazwart Seg wecrured er tikli. Tutlayt tamazit i -d-tessawe timawit, erzen-tt imenza-nne, qedcenas armi qeden lsas i tjerrumt-is. Tajerrumt-agi n Tmazit trea kra n ilugan n tira d ugemmay s Tlatinit, maca anadi mazal yettkemmil imi lsas n tutlayt tamazit ur ad yerkid akken yerked lsas n tutlayin nnien am Tefransist ne Taglizit. S tjerrumt-agi, imnuda d imusnawen rran tutlayt tamazit s annar n tira d terigin deg wayen yenan taamsa, idlisen, amezgun d wayen akk icudden er tsekla s umata. D yiwen usurrif s wazal-is i tela tutlayt tamazit er zdat lada segmi tual d tutlayt taelnawt di tmurt-is. Yella-d ddeqs n leqdic aseklan, adelsan d uamsan, maca tault-agi n taywalt (communication) tennerna, ur tcudd ara er talut (information) yuran ef lkae kan, banen-d wallalen (moyens) d isulal (supports) nnien yekksen tilisa gar tmura ; d yiwet tault hrawen aas aas. Di teswit-agi, talut s tutlayt tamazit yuran ef lkae, ur tesi ara uguren di terigt imi ddeqs n wallalen i yellan, fkan nnuba i yal yiwen akken ad yaru irisen-is d yedlisen-is i yiman-is lada segmi tekcem tsenselkimt (informatique) s ixxamen. Skud asenselkam (informaticien) yettaru ef uselkim-is (ordinateur) i yiman-is, taggara n leqdic-is d akalas (enregistrement) ef uebsi aquran (disque

dur) ne d asiggez (impression) n weris ef lkae akken i s-yehwa yaru-t imi yezmer ad yesseqdec tiwsatin n isekkilen (polices des caractres) ne tisefsayin (fonts) d wahilen (programmes) i s-yehwan. Ma yeqqen uselkim-is er wiya deg uea (rseau), ilugan n tira ad beddlen. Ahilen d tewsatin n isekkilen yellan deg uselkim-is yessefk ad ilin deg iselkimen merra yettwaqqnen s aea. S waya, ayen yuran deg uselkim-is yezmer ad t-ier ne ad t-yeqdec deg uselkim nnien yeqqnen s aea-nni. ef waya i d-iban wugur i tutlayt tamazit -am kra n tutlayin nnien- akken ad tettwaru ef isebtar Web di Internet imi isekkilen-is usligen (spciaux) ur d-ddin ara di tewsatin n isekkilen n Windows, ihi ayen yuran d wayen yettwaqedcen s Tmazit di yal aselkim ur yettwafraz ara deg iselkimen nnien : aar, lael d tmazit ad tennaf uran aar, lael d Tmazi$t . D wagi i d ugur n Tmazit di Internet, allal-agi amaynut n taywalt ideg tutlayt tamazit yessefk ad tesu amkan-is akken ad myefken ne ad msenfalen (changer) imazien, di ddunit merra, tila gar-asen. Yennulfa-d Internet, yewwi aric ameqran deg wayen yenan taywalt di ddunit merra imi tira, tugna d imesli ttruun seg uselkim yellan dagi di tmurt er waye yellan di tmurt n Marikan di tuqqna n ti . Internet yesseqdac isebtar Web d wengal (code) Html akken ad d-yezziken ef wegdil (cran) tila neba ad tent-ren yemdanen yesan iselkimen-nsen ttwaqnen s aea-yagi agralan. Tugna d imesli ur sin ara uguren akken ad d-rsen deg isebtar Web, maca, tira sant kra n ilugan yemgaraden akk d widen n tugniwin d imesla seg waken igemmayen ttemxallafen akken ttemxallafent tutlayin. Tutlayin di Internet Tutlayin, timura d yemdanen ttwaqqnen gar-asen s uea n Internet s tara (manire) yesgezlen merra iberdan. Ttwaezlent kra n tutlayin ur nettwaqdac ara imi yella wuraw ne tummet n tutlayin nnien am Teglizit, Tafransist, Talmanit ne Tasbenyulit i d-yekkan nnig-sent merra. Llan ddeqs n yemdanen yerran tutlayin-nsen deg yidis akken ad sqedcen tutlayin-agi i d-nebder, yal wa d tin yessen ne d tin yeba. Tutlayin n ddunit merra nnelent ef Internet am wejrad ef wennar n yirden, sqedcent deg-s allalen akken llan, cerwent akk ayen izemren ad d-yekk seg-s, ama yelha ama dir-it. Imira, ahat, ulac tutlayt ur nettaf ara amkan-is di Internet, ttemgaradent ala deg useqdec-nsent : simmal tutlayt sseqdacen-tt yemdanen, simmal tettnerni, simmal tettummu tutlayin nnien ; d amedya n Tenglizit ne Tafransist yekkan nnig tutlayin nnien imi ddeqs n tmura d ierfan i tent-yesseqdacen. S waya, yal allalen, yal tiiliwin d ccufat nettafiten di tara n tira n tutlayin-agi ef isebtar Web akken, ahat, ad ttwakksen wuguren, yeggten, izemren ad sekkren ne ad sebsen tiin n yal tutlayt er zdat. Isekkilen usligen d yiwen seg wuguren yean aas n tutlayin ur tent-nettaf ara di Internet imi ur llint ara d tunibin akken ad rrsen isekkilen n igemmayen-nsent deg wahilen akk d ittafttaren n Wegraw agralan ISO, d aya ief ur sint ara allalen ilaqen akken ad ttwaqedcent di Internet. Di tegi-agi i ters tutlayt tamazit as akka ur ad yerkid lsas-is, gar lewuc i d-terr amkan-is, tuza-d ayla-s, as

mei, isebtar Web yuran s tutlayt tamazit uzzaren di Internet am ibawen ef llu . Ayen ilaqen i tutlayin tunibin akken ad ttwarunt deg isebtar Web iteddu-d deg wahilen d isezan am Windows. Anuaf (pilote) n unasiw (clavier), tiwsatin n isekkilen d wayen yerzan tajerrumt i yal tutlayt, ttbanen-d mi ara nefren tutlayt iss neba ad naru ef uselkim di tekwat n tama tayeffust n wadda n wegdil. Imi tutlayt tamazit mai d tunibt, tira-s tettewii allalen nnien. Di teswitagi, alamma nessers tiwsatin n isekkilen di C:\Windows\Fonts ara nizmir ad naru, ad ner di Word ne deg isebtar Web. Nettaf daen di Internet irisen yuran s Tmazit maca deg isebtar s tmerna .pdf i d-yekkan seg usezan (logiciel ) Adobe Acrobat. D yiwen usezan yettarran isekkilen d tugniwin , s waya, ad ner aris akken i t-yura bab-is deg uselkim-is war ma nerna ne nessenes kra seg wahilen n uselkim-nne. Talatinit Ameslay ef Tlatinit ur yezmir ad d-yili war ma nenna-d tidet-agi yessefk ad ren kra n medden ne ahat ran-tt, emmden- yettarran timeckukal i gemmu n tutlayt tamazit : Talatinit mai d Tarumit ne Tafransist. Talatinit mai d tutlayt n listimar . Maca, isekkilen n Tlatinit tesseqdac-iten Tefransist akken ten-tesseqdac Teglizit d ddeqs n tutlayin nnien lada tid n tmura n lEurope. D timura ur d-nekcim tamurt-nne, ur -d-ettment tutlayin-nsent. Temgarad tmuli fkan imnuda d imusnawen imazien -am Dda Lmulud- i wefran n isekkilen n Tlatinit i tira n tutlayt tamazit d tmuli s-fkan widen yugin mai ad tili tira n Tmazit. Di tault n tmusni d tussna, ala rray n imusnawen i yesan azal, d awal n widen inudan akk d tmuli n widen yufan i yetteddin zdat wawal akk d tmuli n widen ur nelli d imusnawen : ur nudan ur ufan, d awal war azal i san. Yelha ma nessefhem-d takti, ma nessefrez tamuli akken ad yekkes uummu ef wayen izemren ad yili d ugur i tikli n tmazit er zdat. D Talatinit i d lsas n Internet imi s tutlayt taglizit i qedcen iserdasen n tmurt n Marikan asmi i t-idsnulfan di 1969, semman-as di teswit-nni Arpanet, qbel ad yual, imira, d aea agralan Internet. Talatinit d isekkilen yesan angal tesseqdac tsenselkimt akken ad yettwafrez ef wegdil wayen yura usenselkam s unasiw ef uselkim-is. Angalt-agi yebda si 0000 ar 007F, d win umi qqaren lsas n Tlatinit ne Latin de base ideg llan 127 wangalen yettunefken i yisekkilen A alamma d Z, izwilen si 0 alamma d 9 d kra usenqe yecban , ; : / * - ! ? ( ) D ayagi i tettewii teglizit akk d widen tt-yesseqdacen akken ad arun, ad snulfun, ad nadin di yal tault n tudert-nsen n yal ass. ef lsas-agi n Tlatinit, tella-d tmerna n wengal n ddeqs isekkilen d usenqe ixulfen 127 wangalen imezwura. Nnulfan-d waggayen (groupes) imaynuten n Tlatinit akken ad ttwajemen deg-sen isekkilen usligen n tutlayin nnien yesseqdacen Talatinit ideg tettekka Tmazit. Isekkilen-agi usligen d widen yesan tineqqiin ne tacciwin s wadda ne s ufella ; ur llin ara di lsas n Tlatinit. - Aggay amezwaru yebda si 0080 ar 00FF , d timerna i Tlatinit-1 ne Latin-1 supplment n 127

wangalen nnien yettunefken i yisekkilen yecban - Aggay wis sin yebda si 0100 ar 017F , d Talatinit tahrawant-A ne Latin tendu-A ideg llan 127 wangalen yettunefken i yisekkilen yecban - Aggay wis kra yebda si 0180 ar 024F, d Talatinit tahrawant-B ne Latin tendu-B ideg llan 207 wangalen yettunefken i yisekkilen yecban - Aggay wis ku yebda si 1E00 ar 1EFF, d Talatinit tahrawant timernit ne Latin tendu additionnel ideg llan 255 wangalen yettunefken i yisekkilen yecban ... Yella Ugemmay imsisli agralan ne Alphabet phontique international ideg llan sin isekkilen tesseqdac Tmazit akk d , akken nezmer ad ten-naf deg ugemmay n Tegrikit yesdukklen ku isekkilen , , , , yesan angalen ixulfen wid n isekkilen yellan deg waggayen nnien. Akka i ttleqqimen Talatinit, rennun aggayen nnien d isekkilen imaynuten n tutlayin tunibin ma ssutren imawlan-nsent ayagi i Wegraw agralan yettukellfen s ccel-agi. Isekkilen n ugemmay n tutlayt tamazit llan yakk di Tlatinit. Uzzaren ef ku seg waggayen n Tlatinit akk d Ugemmay imsisli agralan, yal asekkil s wangal-is : : 025B, : 1E25, : 1E63, : 1E6D, : 1E5B, : 01E7, : 1E0D, : 1E93, : 010D, : 0263, : 0190, : 1E24, : 1E62, : 1E6C, : 1E5A, : 01E6, : 1E0C, : 1E92, : 010C, : 0194 . Agemmay n tutlayt tamazit Agemmay n tutlayt tamazit ur ad yerkid imi ar imira, isekkilen , ur sen-fkin ara yemnuda d imusnawen amkan i sen-iwulmen deg ugemmay, ma d , wa yesseqdac-it waye ala. Deg wedlis, deg umawal ne di tjerrumt, ad ten-naf fen imukan yemgaraden akken mgaraden widen ten-yuran. Imedyaten-agi ad -d-sferzen ayagi : ** Dda Lmulud di Tajerrumt n Tmazit : , , h, q, , r, , di Prcis de grammaire berbre : a, , b, , , h, r, , ** Reman eccab di Tira n Tmazit taqbaylit : a, , b, q, , r, , ** ebdennur ebdeslam di Catgorie du vocabulaire de langue berbre : a, , b, q, , r, , ** Kamal Uzerrad di Grammaire moderne du kabyle : n, , q, r, ** ebdelafi Idres d Rabe Madi di Dictionnaire universel bilingue :

a, , b, , , s, Llan igemmayen nnien yesan isekkilen usligen yemgaraden akk d widen n ugemmay n tutlayt tamazit. Ddeqs n tutlayin nettaf-itent di Internet war ugur as akken igemmayen-nsent san isekkilen usligen. Ma nerra awelleh er igemmayen-agi n Tlatinit ad naf belli ala agemmay n tutlayt taglizit i ur nesi ara isekkilen s usenqe, s tecra ne s tacciwin s wadda ne s ufella, igemmayen nnien akk san-ten : * Agemmay n tutlayt taglizit : abcdefghijklmnopqrstuvwxyz * Agemmay n tutlayt talmanit : abcdefghijklmnopqrstuvwxyz * Agemmay n tutlayt tamazit : abcdefghijklmnqrstuwxyz * Agemmay n tutlayt tafransist : abcdefghijklmnopqrstuvwxyz Imira, mi nufa d akken agemmay n tutlayt tamazit ur izad ur yenis, ur ezzif ur gezzil, akken llan igemmayen nnien n Tlatinit i yella ula d netta, ihi ugur n Tmazit yella anda nnien. Tamazit ur telli ara d tunibt... ef waya i ur tt-nettaf ara di tekwat n tutlayin deg wadda ayeffus n wegdil : ad naf Fr n Tefransist, En n Teglizit, De n TalmanitAr n Tarabt, maca sin isekkilen-nni n Tamazit ulac-iten. ef waya, ahat, d agemmay i d abel amezwaru n yemnuda d imusnawen... akken ad yekcem s Agraw aglalan (ISO) d isezan merra s yisem n Tamazight mai Franais (tamazight unicode) , ad yesu sin isekkilen-is di tekwat n tutlayin deg wadda ayeffus n wegdil, ad ddun isekkilen-is usligen di tsefsayin n C:\Windows\Fonts). Anasiw d tewsatin n isekkilen (tisefsayin) Am akken nera yakk, deg uselkim, ula amek tili tira war ma nesseqdec tiwsatin n isekkilen. D tira n ufus, d tira n ccbaa d uzewweq, d tiden n wezwel, zurit ne rqiqit, yal nnber n tira yesa tawsit ne tiwsatin n isekkilen i s-iwulmen. Ggtent u mgaradent tewsatin n isekkilen akken ggten u mgaraden isenselkamen. Yal yiwen yettak i tnalyin (touches) n unasiw isekkilen i s-yehwan imi ur llin ara ilugan deg wayagi. Yal aris yuran, mi yeffe seg uselkim n win i t-yuran, yessefk ad ddunt yid-s tewsatin n isekkilen iss yettwaru, ma ulac-itent, aris-nni ur yettwafraz ara imi win ara t-yeren, ahat, ur tent-yesi ara (tiwsatin n isekkilen) iss yettwaru di tazwara. Amgarad-

agi yellan di trusi n isekkilen ef unasiw, d win izemren ad d-yesnulfu ddeqs n wuguren ara yesewqen tira i yal yiwen yeban ad yelmed tira n tutlayt tamazit. Ggten wallalen, ggten leryuy. Ddeqs n leqdic ameqqran i d-yellan deg waas n tula (domaines) yerzan tudert n wemdan n yal ass, maca yal leqdic s wallalen-is, yal ccel ala bab-is i izemren a t-yefrez imi yal yiwen yesnulfuy-d allalen i yiman-is yerna yettaa-ten ffren ur ten-yemmal ula i yiwen. Yal tikkelt ideg ara d-yereg wedlis, yessefk ad iiwed tira s wallalen d tewsatin n isekkilen imaynuten imi aqbur yeffer, amaynut ur d-iban ara. Imira, isekkilen usligen n ugemmay n tutlayt tamazit ualen s wangal-nsen, yessefk ad d-ddun di tewsatin n isekkilen yesseqdac Windows. Tiwsatin-agi n isekkilen ur ttilint ara (as ma llant ur yelli uilif) s yisem n Amazigh Arial.ttf , Amazigh Times New Roman.ttf ne Amazi Bangle.ttf maca ad ilint s yisem n Arial.ttf, Bangle.ttf d Times New Roman.ttf ideg ara naf isekkilen n ddeqs n igemmayen n tutlayin yesseqdacen tiwsatin-agi n isekkilen s wefran n tutlayt di tekwat n wadda ayeffus n wegdil. Afran-agi n tutlayt ad yessiwe Windows akken ad d-yessali yal ahil d yal anuaf tewa tutlayt-nni yettwafernen akken ad tettwaru akken iwata lal. S waya, ad naru yiwen weris s yiwet tewsit n isekkilen ara yilin deg iselkimen merra imi di Windows i d-tedda, maca s snat ne kra tutlayin ef yiwen webrid (Tamazit, Tafransist d Teglizit). Tira n tmazit Imira tella tjerrumt, tella tseftit (conjugaison), tafyirt (phrase) tfeel d ameggay (sujet), amyag (verbe) d usemmad (complement). Ilugan n tjerrumt rrsen. S waya, iban yisem seg wemyag, tban tenzet (prposition) si tzela (particule), iban umernu (adverbe) seg wemqim (pronom), iban ilelli seg umaruz (li ) akken iban wusrid (direct) seg warusrid (indirect). Nezmer ad d-nini belli, imira, ccel yenan tajerrumt d tseftit yeddez yebrez MACA, amek ara naru aggur aneggaru n useggas : buember, dujember, duember ne dujenbir ? Amek ara naru cwi i dnekkes seg waas : tikkist ne tukkist ? Amek ara naru ayen yeran : inerayen ne ineruyen ? Amek ara naru taqsi gezzilen : tullizt ne tulist ? Amal ne amaal ?... Yal imeri yezmer ad yefren yiwen seg-sen imi imeslayen-agi ean yakk, llan daen ddeqs n wiya yettwarun s snat ne ugar tura nettaf-iten deg wedlis, di tesent deg wemis d terigin tunibin. Imeslayen ggten, taara n tira mai yiwet. Imeslayen la d-ttnulfun, taara n tira temgarad, anamek daen. Ansi i d-yekka waya ? Acuer yella waya ? Amek armi ulac ayen ara iqeben leqdic-agi ? Akken llan wuguren d tmeckukal deg unasiw, deg ugemmay d tewsatin n isekkilen, i llan wiya di tira n kra n wawalen n tutlayt tamazit. Taara n tira n wawalen, ne ayen umi qqaren s Tefransist lorthographe, teggra-d d ugur imi tettemgarad tira n imeslayen seg waggay er waye, seg wemdan er waye, tikwal si temna er taye Ula deg yiwen usefru ne deg yiwen weris, amedyaz ne amyaru ad yesseqdec yiwen wawal ara yaru s snat tura yemgaraden war ma yerra lwelha-s s ayagi. Bi a d-ini yal wa yettaru akken i s-yehwa , war lsas ula deg

wayen ara yaru wemdan i yiman-is. Maca, ur ilaq ara ad nettu belli ulac idlisen iwulmen, ulac leqdic lqayen, ahat ula d anadi deg weric-agi n tutlayt ulac-it, cwi yellan, mai yakk medden i t-yeran, yeffer, yerez-it bab-is i yiman-is. Ayen nettaf deg imawalen ur yettawan ara imyura d imeriyen. Deg umedya n unamek n wawal esprer ad naf suggem, sugem ; i unamek n wawal espoir ad naf asfillet, asffilet . Anwa ara neddem, anwa ara ne ? Leqdic i d-yessuffen imawalen-agi yella-d war ccwer gar yemnuda d imusnawen. Yal yiwen iqeddec i yiman-is. At weswir layen llan, maca, ttemqamaren gar-asen, yal yiwen deg-sen lemmer yettaf ala tiktiwin-is d wayen yettaru ara sseqdacen medden. Imi arag yella, yal wa yesedday tira n imeslayen-is war ma yezzi tamuli-s er wid yellan am netta, qeddcen ula d nitni am netta, ahat d ayen xedmen nitni umi ara iiwed. Lemmer ttgerrizen anadi, lemmer ttemcawaren, lemmer ttemlilin... Amgarad gar imusnawen d yemnuda d ussnan, d ayen yelhan maca ur ilaq ara ad yili gar imeskaren d yemyura. S ilugan d iwellihen n imusnawen i ttarun imeskaren. Yeef-as inijjel tacat, yufa-tt d ssebba i timit. Akken i s-yehwu yili lal, mai d uguren-agi ara yesebsen ef tira d turi. Tira ad d-tili as txu. as ulamma ugur yettak-a i waye maca anda tekres ad tefsi, anda yella webel ad t-nekkes. Leqdic yellan d abay deg wedrar ne d timeqwa di leber, aas i d-mazal n tikli i tutlayt-nne, maca ayen yettwaqedcen yessefk ad yaf win ara tijemen akken ur nettawad ara iid i weclim. Ahat ula deg weris-agi llan imeslayen ur nuri ara akken ten-tebam, ne akken tennumem tettarum-ten... ! Tifrat n Unicode War ma nekcem deg usefhem lqayen, war ma nudder-d amezruy n tsenselkimt, nezmer ad d-nini belli Unicode d angal yettunefken i yal asekkil n ugemmay n yal tutlayt di ddunit merra. Imi Imazien llan ula d nitni di ddunit-agi, isekkilen n ugemmay n tutlayt-nsen san nitni daen angal-nsen akken ten-san isekkilen n igemmayen n tutlayin nnien. S useqdec n Unicode, ad tbeddel tara n tira seg wakken tella imira er tara tamaynut. * Taqburt, d tarusi n kra n isekkilen n ugemmay n tutlayt tamazit deg wemkan n isekkilen nnien ur tesseqdac ara tmazit d ayen ara -d-yefken sin isekkilen, yiwen wengal . Yal asenselkam yesan kra n wahilen yecban Fontmaker yezmer ad ibeddel isekkilen yecban , , , , v, o, p, s isekkilen n Tmazit , , , , , , tt, . Ayagi d leqdic n tmara i dyekkan si lir i -irekben akken ad naru tutlayt-nne d wayen i -d-an imenza-nne. D nitni i -yennan : akken i tt-yewa wuccen ie-itt. Tura s Unicode, taswit tbeddel s ayen yelhan i Tmazit. * Tamaynut, d tarusi n isekkilen-agi deg wemkan-nsen, d ayen ara -d-yefken yiwen usekkil, yiwen wengal. D angal san isekkilen-nne usligen i yerran Unicode d allal iss nezmer ad naru s Tmazit di Internet imi tawsit n isekkilen Arial Unicode MS tetteddu-d di Windows 2000 d XP

izemren i useqdec n Unicode mai am Windows 95 ne 98. Maca kra n wuguren i nessen, i nera, zemren ad sekkren leqdic. D uguren ur nelli ara di Unicode s timmad-is, maca d uguren i d-snulfuyen iqeddacen ur netcawar, ur nettnadi ef wayen yellan d wayen yettwaqedcen. Akken ad naru , , , , , , , yessefk ad nesseqdec tinalyin n isekkilen-agi z, t, s, d, g, h, c, r akk d yiwet si tnalyin n tmerna umi qqaren la touche morte. Anta deg-sent ara nefren akken ad naru akken iwata lal ? Kra n win ara d-yesnulfun anuaf n unasiw yezmer ad yefren tanalt i s-yehwan gar Ctrl, Alt, Alt Gr d ^. Isekkilen d rsen deg wemkan n q d w, maca llan widen ten-isersen deg wemkan n r d a. Ad tual tanalt n r s kra isekkilen : r, , ma d tanalt n a s kra isekkilen ula d nettat : a, , . Taswit-agi d anuaf n unasiw unicber (INALCO) akk d Arial Unicode MS i nesseqdac akken ad d-naru di Internet. S wallalen-agi ara ner Tamazit di Internet d irisen mai d tugniwin mai s .pdf , amedya n www.imyura.net, www.tamazgha.fr... ne www.racines-izuran.com. Tawsit n isekkilen-agi tesa azal n 22Mo, ugar n 50000 d asekkil, maca tezmer ad tennefsusi ne ad tifsus, ugar n wezgen i izemren ad s-yettwakkes alamma qqimen-d deg-s isekkilen n Tlatinit kan ideg llan widen n Tmazit. Yal tutlayt ne aggay n tutlayin yezmer ad yili s isekkilen-is deg yiwet tsefsit ara d-yeddun deg isezan yecban Windows ne wid n tira yecban MS office. Akken yessefk ad nnefsusint tewsatin n isekkilen Unicode i yessefk ad ggtent u ad d-ddunt deg isezan merra. Ilaq ad naf di Windows\Fonts tiwsatin n isekkilen Unicode yecban Times New Roman, Bangle, Courier New, Century Schoolbook ideg llan isekkilen n ugemmay n tutlayt tamazit. Asmi ara d-nnulfunt tewsatin n isekkilen d unuaf n unasiw, asmi ara msefhamen fell-asen yemnuda d imusnawen, assen, ad d-yennulfu unasiw s isekkilen n Tmazit, d anasiw ara yesseqdec kra n win yettarun s tmazit simi ara d-yennulfu usezan ara yilin akk s tmazit... mai d awezi maca mai imira. Di taggara Ulac ugur ameqqran izemren ad yeseel anekcum n tutlayt tamazit, s tara tunibt, er uea agralan yesduklen akk timura n ddunit imi tella yakan deg isura, deg umezgun, di terigin d tsekla s umata. Allalen llan i waya. D imdanen ne d tamusni, mai deg-sen i yella lexa, mai deg-sen i yella wugur yekkaten tutlayt tamazit di tikli-ines er zdat. Maca yella wayen nnien : seg win i tt-yugin er win i tt-yugaden er win i tt-ikukran, yal yiwen seg-sen acu n tesrafin i yeaz i tutlayt tamazit akken ad teli deg-sent i lebda ne akken ad yeseel kan tikli-s d unerni-s akken ad teqqim kan deg weswir-ines amezwaru. Ulamma di teswit-agi ideg nella ur d-yegri nnker ur d-tegri tatut seg wakken Tamazit d tutlayt taelnawt iteddun er teneb. Wa yeba tamazit akken i s-yehwu tili, wa yeba-tt as txu cwi, waye lemmer yettaf ad tif tutlayin nnien. Kra ban-tt ad tettwaru s Tarabt. Yal yiwen iqeddec akken llant tektiwin-

is akken tella tmusni-s. Tikwal nettuddu d ayen yelhan i nexdem, alamma iban-a-d wayen nnien, d ayen umi ur nezzeb ara. D uguren d ieblan i nezmer a nezgel lemmer netcawar wiya. Neqqar wa ijebbed wa ikerref, tutlayt tamazit ad txelle timenqas-nne, ttnefxa-nne d zzux-nne Yal yiwen yeba Tamazit-agi akken i s-tehwa, akken tt-iwala akken i s-yezmer, ma yella wayen ixuen ur t-yessutur ara, isenyaf ad yeqqim akken wala ad inadi afus n lemawna. Di taggara, tutlayt tamazit d ugemmay-is ur sin lib, ur xuen ur zaden. Llan akken llan igemmayen d tutlayin yesseqdacen Talatinit di ddunit merra.

You might also like