PRZEKLENSTWO , WSPOLCZESNEGO CZLOWIEKA

'Leczenie I" bez" II ~.lekarstw

II

PRZEKLENSTWO WSPLCZESNEGO CZLOWIEKA

Wydanie II, poprawione i uzupelnione

OFICYNA WYDAWNICZA

Ty tul orygillalu:
ZajJor

Przeldad: Marina Mockallo Projekt okladki: Oskar Glodowski

Sklianskaja E. 1. 2000 Wydanie polskie "ABA"

ISBN 83-88872-33-8

Wydanie II, poprawione

i uzupelnione

Oficyna Wydawnicza "ABA" 00-521 Warszawa ul. Hoza 29/31 lok. 75, tel/fax: (022) 628 85 06; tel: 626 94 62, 626 94 63 E-mail: aba@wyclawnictwo.neostrada.pl Biuro handlowe:"Grupa A5" Sp. z o. o. 90-353 Ldtul. Kilinskiego 169a, tel/fax: (042) 674 37 95, 676 49 29 E-mail: handlowy@grupaa5.com.pl www.grupaa5.pl

Druk oprawa: P.W-P. "GRYF"

SA, Ciechanw,

ul. Sienkiewicza

51

Zamiast wstepu
czesnego czlowieka. Okolo 80-90% mieszkancw krajw cyto przeklenstwo dla wsplforme patologii przewodu pokarmowego. Na pielwszym miejscu dlugiej listy chorb przewodu pokarmowego znajduje sie zaparcie przy ktrym w jelitach zalegaja masy kalu, sa zaklcenia w przewodzie pokarmowym, niedostatecznie przetrawione produkty ulegaja fermentacji i gniciu, a mnstwo powstalych przy tym toksyn zatruwa organizm i prowadzi do rozwoju wielu ciezkich chorb. Sposobom pozbycia sie tych zaparc poswiecona jest ta ksiazka. Tylko nie mwcie: Zaparcie? Ale obrzydliwe! Topo prostu nie- przyzwoite. Po co mam o tym wiedziec? Niech o tym mysli lekarz! Owszem, zaparcie jest rzecza skrajnie nieprzyjemna i mwic o tym nie wypada, ale mwic trzeba. Zaparcia nie sa traktowane powaznie, a przeciez zajmuja one 3 miejsce na liscie przyczyn, powodujacych nowotwOly. W zwiazku z tym, gdy nie mamy regularnego stolca (przy czym nie jednorazowego, a 2-3 krotnego w ciagu dnia), musimy przedsiewziac wszystkie srodki do likwidowania zaparcia. j,aparcie, to choroba, pozbycie sie ktrej zalezy w glwnej mier/,\..'od nas samych. Zaden lekarz nie bedzie za nas prawidlowo jl',';(, pic, czy chodzic na spacer. Zaden lekarz nie dopilnuje co jemy i pijemy kazdego dnia, ile mamy ruchu, w jakim jestesmy nastroju . .i'l'go wszystkiego mozemy dopilnowac tylko my sami. Sami poII my sobie szybciej od lekarza, bowiem bez wzgledu na to jak ",1\'1v preparatw jest nam proponowanych w aptece, nie ma ta1\11'I\'k leczacych zaparcia. Mozna oczywiscie, brac tabletki na przeI lys/,czenie. Czasami nawet trzeba to robic. Lekarstwo spowoduje ',11111'(', ;ile zaparcia nie wyleczy. Poza tym, nie wolno czesto uzy\\ ,I(' srodkw przeczyszczajacych, gdyz jelito szybko od nich sie Ill,ill';,I}i:1i przestaje pracowac samodzielnie. Osobe naduzywaja1,1 )(Iki przeczyszczajace trudno wyleczyc z zaparcia. NII'~,ll'Iy,zaparcie moze wystepowac w ukIytej formie, a taka for-

Choroby ukladucierpi na jakas trawiennego, wilizowanych

j( ):i,\..'

'oli

ma zaparcia spotykana jest bardzo czesto. Wiekszosc z nas jest przekonana, ze "ma wszystko w porzadku". Bardzo trudno przekonac ludzi, ktrzy odzywiaja sie wedlug zasady "im wiecej i smaczniej tym lepiej"; ktrzy nie wiedza, iz przejedzenie stanowi jedna z wazniejszych przyczyn zaparcia. Trudno przekonac ludzi, ktrzy maja regularne, codzienne, ale jednorazowe wyprznienia, ze maja zaparcia, co prawda, na razie jeszcze w uktytej formie. Tym, ktrzy nie wiedza, jak wyglada proces trawienia, trudno uwierzyc, ze nie wystarcza jednorazowe wyprznienie, aby wydalic resztki pozywienia, ktre ludzie w siebie wpychajq - pisal Paul Bregg, jeden z najwiekszych w swiecie ekspettw prawidlowego zywienia. Przy uktytych zaparciach, nie zwazajac na jednorazowe wyprznienia, jelito nie wyprznia sie calkowicie, znaczna czesc mas kalowych zostaje w jelicie, przykleja sie do jego scianek, traci wode i przemienia sie w kamienie kalowe. Stopniowo jelito grube zostaje zapchane przez kamienie kalowe, a jego przeswit staje sie coraz wezszy. Waga kamieni kalowych przechowywanych w jelicie moze dochodzic do 10-12 kg. Wyobrazcie sobie taki worek z kamieniami w swoim brzuchu! Rozciagane przez masy kalowe jelita, uciskaja na sasiadujace organy, przemieszczaja je i zaburzaja ich normalna prace. Czlowiek zle sie czuje, choruje, ale nawet nie podejrzewa, ze przyczyna ubyta jest w zaparciu, ze winne wszystkiemu, naruszaniu trawienia i zatruciu organizmu toksynami, powstajacymi w skutek gnicia i fermentacji w jelicie, jest nie strawione do konca i nie wydalone pozywienie. Statystyki mwia, ze wiekszosc osb trafia do szpitala, wlasnie z przyczyn zwiazanych z chorobami, spowodowanymi rznorodnymi zaburzeniami w trawieniu. Glwnym winowajca wszystkich nieszczesc jest zaparcie. Od niego wszystko sie zaczyna. Czy mozna zapobiec zaparciom? Czy mozna sie ich pozbyc? Oczywiscie, ze tak, ale trzeba poznac wroga, z ktrym chcemy walczyc. W zwiazku z tym, nalezy zapoznac sie z teoria o przyczynach, powodujacych zaparcia, prawidlowym odzywianiu, pracy ukladu trawiennego - to trzeba wiedziec, aby zrozumiec, jak i dlaczego rozwija sie tak nieprzyjemna choroba, jak zaparcie. Glwna przyczyna zaparcia jest nieprawidlowe odzywianie, zaburzajace trawienie. Jeszcze starozytni lekarze mwili: "jesli ojciec
4

choroby jest nie znany, matka zawsze jest odzywianie". Znany nam juz Paul Bregg napisal: 99% chorych cierpi z powodu nieprawidlowego, nienaturalnego odzywiania. Ludzie nie zdaja sobie sprawy, w jakim stopniu przyczyniaja sie do swoich chorb: zanieczyszczaja swj organizm przez nieodpowiednie jedzenie i picie, gromadzenie toksyn w organizmie. Postarajmy sie w skrcie zaprezentowac mechanizm procesw trawienia, budowe przewodu pokarmowego, zasady zdrowego odzywiania oraz przyczyny powstawania zaparc i choroby do ktrych one prowadza. Po zapoznaniu sie z istota problemu, o wiele latwiej przyjdzie swiadoma decyzja o zmianie swego stosunku do odzywiania. Nie bedzie to latwe, szczeglnie na poczatku uwolnic sie od starych tradycji i wieloletnich nawykw. Niestety, czesto milosc do smacznego jedzenia przezwyciezy dazenie do zdrowia. A wiec, najpierw wydajemy pieniadze na jedzenie, a pzniej na lekarstwa, ktre nie lecza, a tylko szkodza. Jednak mamy nadzieje, ze jeszcze nie stracily aktualnosci slowa Arystotelesa: Czlowiek rozsadny bardziej ceni nie to, co "IJrawia mu przyjemnosc, ale to, co uwalnia go od chorb. Stoimy przed wyborem: zdrowie czy przyjemnosc. Chcemy isc szcroka, udeptana droga ku chorobom? Mozemy jesc wszystko, co ('IKcmy i w kazdej ilosci, ale chorowac, chodzic po lekarzach, poIykac pigulki, chowajac na jakis czas z ich pomoca symptomy cholohy, bedziemy my. Bedziemy chorowac na coraz bardziej skomIllikowane choroby, lacznie z rakiem. Bedziemy poddawac sie ciezk1111 peracjom i w rezultacie i tak zostaniemy ruina czlowieka, o j""li w ogle uda nam sie utrzymac przy zyciu. A moze... PrzeI\\'h 'I11Y niewole od zoladka, wkroczymy na waska, grska sciezkI: (1< szczytw zdrowia. Dlatego, przede wszystkim wystarczy nie l 111/,j.llbc sie, zrezygnowac z niektrych smacznych, ale szkodli\ \ , II <11:1d rowia dan, przestrzegac zasad zdrowego odzywiania, z ,,,l/ywi:I(' sie inaczej niz dotychczas, ale tez bardzo smacznie, a II 111".1 i.rlivj.sze, stac sie calkowicie zdrowym czlowiekiem, na tyle ,II' 'WYIII,~lby zapomniec droge do lekarzy. Oczywiscie, na po"I II Iloszk<,:wysilku trzeba w to wlozyc, za to potem, gdy przy\ 1/.11111 sil,: do nowego sposobu zycia, bedziemy mogli juz nie 111\ ,I ,'WOill1zdrowiu. jeszcze - wszystkie zalecane zmiany w 1,,1 \ \\ LilII" Il:dczy przeprowadzac plynnie, stopniowo, krok po
,I"

kroku, uwaznie wsluchujac sie w swj organizm. Kazdy z nas jest inny. Kierunek - jest oglny dla wszystkich, a detale i niuanse sa bardzo indywidualne, dlatego podawanych jest duzo zalecen, a z nich bedziecie musieli wybrac najbardziej dla was odpowiednie. Na dlugo zatrzymamy proces starzenia sie, utracona mlodosc powrci. Powrci tez aktywnosc, energia, zniknie zmeczenie, a zycie nabierze smaku. Jesli kogos bardzo meczy zaparcie, mozna pomijajac teorie, przejsc od razu do praktyki. Kiedy zycie stanie sie latwiejsze, a sily wzrosna, przekonamy sie o skutecznosci zaproponowanych tu srodkw, mozna wtedy powrcic do teorii i wwczas swiadomie wypracowac swoja strategie i taktyke. A wiec troche teorii. Kogos to znudzi - trawienie, jelita, defekacja, drobnoustroje... Szlag by to trafil! Niestety, szlag trafia nie ich, tylko nas. I dlatego radze jednak przeczytac te ksiazke od poczatku do konca, aby isc do celu swiadomie. W ogle, z jakiegos niezrozumialego powodu malo nas interesuje, co dzieje sie z naszym organizmem. A trzeba to wiedziec, jesli postanowilismy odrzucic od siebie choroby. Nawet, jesli nie chcemy osobiscie zajmowac sie swoim zdrowiem, a postanowilismy chodzic do lekarza, skutecznosc leczenia wzrosnie i przyspieszymy proces, gdy bedziemy rozumiec zalecenia lekarza. W tym momencie nasza swiadomosc podlaczy sie do procesu leczenia i bedzie go aktywnie wspierac. W danym momencie, jesli chcemy doprowadzic do porzadku nasz system trawienny, nalezy chociaz w oglnych zarysach poznac budowe przewodu pokarmowego, jego prace i przyczyny zaburzen. Nalezy zrozumiec, jak odbywa sie trawienie, dlaczego ono zostaje naruszone, dlaczego powstaje zaparcie? Dopiero wtedy, po uzyskaniu tej wiedzy, bedziemy mogli doprowadzic swoje trawienie, a potem i caly organizm do normalnego stanu. A wiec, wkrtce dowiemy sie, jak zbudowany jest system trawienny, co sie dzieje z pokarmem, od czego zalezy przesuniecie pokarmu przez przewd pokarmowy i w ogle ... po co jemy? Dlaczego musimy przez caly czas jesc i uzalezniac sie od bolaczek przewodu pokarmowego?!

CZESC

TEORIA
PROCES TRAWIENIA OD A DO Z
JEMY, ABY ZYC

Zycie ludzkiego organizmu nie jestbez przerwy zuzywa enercesie funkcjonowania organizm mozliwe bez regularnego

dostarczania pokarmu ze srodowiska zewnetrznego. W pro-

gie, ktra potrzebna jest dla regeneracji tkanek i komrek. Bez przerwy tlwaja procesy rozpadania sie starych struktur i powstawania nowych przy zachowywaniu stalego srodowiska wewnetrznego organizmu. Istnieje stala potrzeba odnawiania energii i materialw budowlanych. Substancje dostarczane naszemu organizmowi razem z pozywieniem stanowia wlasnie zrdlo energii i materialw budowlanych. Organizm ludzki, to wspaniale skonstruowane urzadzenie, ktre zamienia pozywienie w energie i budulec dla samoodnowienia. W odrznieniu od czesci kazdego mechanizmu, organy ludzkie, jak kazdej zywej istoty, dzieki ciaglemu procesowi samoodnawiania, regeneruja sie i przez dlugi czas nie ulegaja zuzyciu. W ciagu 11 miesiecy wszystkie komrki naszego organizmu zostaja odnowione. Polowa calego bialka, z ktrego zbudowane sa tkanki ludzkiego organizmu, w ciagu 60 dni zostaja zastapione nowymi, a bialka niektrych organw nawet w ciagu kilku dni, a nawet kilku godZin. Na przyklad, bialko blony sluzowej jelita zostaje odnawiane, co 2-3 dni, a enzymy watroby - zaledwie w 2-3 godzin. Ciagle odnawianie wszystkich struktur organizmu, jego tkanek i komrek zachodzi w procesie przemiany materii. Rznorodne produkty pochodzenia zwierzecego lub roslinne-

go, transportowane ze srodowiska zewnetrznego przez przewd pokarmowy, dostarczaja niezbednych do zycia substancji organicznych i nieorganicznych, z ktrych w procesie przemiany materii powstaja nowe substancje, wchodzace w sklad organizmu. Jednoczesnie substancje organiczne ulegaja rozkladowi i pozostale w tym procesie produkty przemiany zostaja wydalone do srodowiska zewnetrznego. Zachodzace rwnolegle procesy syntezy i rozkladu, stanowia jedyny proces przemiany materii, ktty trwa przez cale zycie. Do utrzymania ciaglosci procesw przemiany musimy regularnie sie odzywiac, aby zapewnic nieprzerwane dostarczanie razem ze spozywanym pokarmem materialw budowlanych, ktre sa :zrdlem energii i substancji biologicznie aktywnych. Przede wszystkim, musimy zastanowic sie, jak najlepiej sie odzywiac. W tym celu warto zapoznac sie z rola, ktra odgrywaja poszczeglne substancje pokarmowe w funkcjonowaniu naszego 01'g:mizmu.

Rozdzial 1
ZNACZENIE PRODUKTW DOSTARCZANYCH DO ORGANIZMU Z POnwrnNIEM

,,,kl:lciproduktw zywnosciowych wchodza bialka, tluszcze, .wociany, witaminy, mineraly (mikro i makro elementy) i ,.d,l, Wszystkie te skladniki sa niezbedne do normalnego przeI 'Ii 1',11 I 'csu przemiany materii. W czasie leczenia zaparc trzeba l" ,III,' I.decydowac sie na okreslona diete. Jednak, gdy wszystko l' " I ,I, ) I H limy, z rygorystycznych ograniczen w odzywianiu mozna
\XI

'.'1',1,

II'<)

1,1'( '/.ygnowac, wtedy przyjdZie czas na swiadoma decyzje, .","mll wygladac nasze odzywianie, jakie produkty warto \ I III' lVI' /.l swojego jadlospisu, aby nie powtarzac statych bleII, , I '" I,', '1'11li' chorowac.

I li 1"

l"

,1(11'

l.BIALKA
Jaka ilosc bialka musimy spozywac? Ktre bialka sa lepsze - roslinne, czy zwierzece? Czy nasz organizm da sobie rade bez miesnych pokarmw? Czy bialko pochodzenia zwierzecego jest szkodliwe dla zdrowia? Czy konieczne jest spozywanie bialka codziennie i w kazdym posilku? Na kazde z tych pytan trzeba sobie odpowiedziec. Ue bialka trzeba zjadac w ciagu dnia, by zachowac zdrowie? Badania wykazaly, ze normy spozywania bialka sa zawyzone. Do niedawna uwazano, ze dzienna norma spozycia bialka wynosi 80-100 g; dietetycy zmniejszaja ja do 55-60 g, specjalisci medycyny naturalnej mwia o 30-50 g bialka dziennie. Badania naukowe przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazaly, ze dzienna norma bialka dla wiekszosci osb doroslych wynosi 30 g. Naukowcy proponuja podwoic ja (doprowadzic do 50-60 g). Badania wykazaly rwniez, ze zmniejszenie zawartosci bialka w pokarmach prowadzi do przedluzenia zycia. Zycie udowadnia, ze wegetarianie zyja dluzej, maja wieksza wytrzymalosc i kondycje, nawet rany u nich goja sie szybciej. Okazuje sie, ze tylko nie znaczna czesc wszystkiCh aminokwasw powstalych wskutek rozszczepienia dostarczonego z pokarmem bialka, zostaje wykorzystane przez organizm do syntezy nowego bialka. Niewykorzystane, zbedne aminokwasy powinny zostac dezaminowane, to znaczy, ze od nich w watrobie, nerkach lub jelicie, powinna byc odszczepiona grupa aminowa, co dodatkowo obciaza te organy. Blednym jest twierdzenie, ze bialko stanowi najwazniejszy skladnik pozywienia. Naturalnie jest potrzebne, lecz nie najbardziej niezbedne. Mikroelementy, substancje mineralne, witaminy, tluszcze i weglowodany sa nie mniej potrzebne, niz bialka. Do tego, wazne sa wlasciwie nie same bialka, musza jeszcze zostac rozszczepione na aminokwasy. Wazne sa wlasnie aminokwasy, z ktlych organizm buduje wlasne bialka, i ktre moga byc uzyskiwane, tak z bialek pochodzenia zwierzecego, jak i roslinnego. 10

Jakie bialka sa bardziej wartosciowe - roslinne, czy zwierzece

Dyskusje na ten temat nie koncza sie. Najczesciej uzywane argumenty sympatykw bialka pochodzenia zwierzecego: Istnieje 8 niezastapionych aminokwasw, ktre nie moga byc syntetyzowane w organizmie czlowieka. Zawarte sa one tylko w bialkach pochodzenia zwierzecego, dlatego bialka zwierzece nalezy koniecznie wlaczyc do swojego jadlospisu. Najbardziej wartosciowe bialka to bialka zawarte w miesie, rybie i mleku, poniewaz posiadaja wszystkie niezastapione aminokwasy. Ta teza juz zostala obalona. Badania wykazaly, ze drobnoustroje przebywajace w jelicie czlowieka wytwarzaja wszystkie niezastapione aminokwasy.

Najwazniejsze argumenty wegetarian:

Bialka roslinne rzeczywiscie nie zawieraja wszystkich niezbednych aminokwasw. W kazdej roslinie brakuje konkretnych aminokwasw, ale kombinacja z kilku roslin daje mozliwosc otrzymania wszystkich niezbednych, niezastapionych aminokwasw. Jesli wlaczyc do swojego jadlospisu marchew, kapuste, kalafior, ogrki, pomidory, kukurydze, banany, bb, fasole, ryz, orzechy, nasiona slonecznika, problem z niezastapionymi aminokwasami przestaje istniec. Miliony wegetarian dawno by juz umarlo, gdyby pozywienie roslinne nie zaopatlywalo ich w niezastapione aminokwasy, a oni wciaz zyja, a nawet zyja dluzej niz ludzie, ktrzy spozywaja mieso. Bialka pochodzenia roslinnego sa zdrowsze, lepiej i latwiej przyswajalne, nie potrzebujac do ich przetworzenia tyle energii, jak bialka zwierzece, poza tym nie zostawiaja po sobie tyle odpadkw. Zaleta pokarmu roslinnego jest rwniez to, ze oprcz bialek, dostarcza organizmowi weglowodany, witaminy, mikro i makroelementy oraz enzymy, ktre pomagaja w trawieniu pokarmu. Czlowiek, podobnie jak wszystkie ssaki, ktre buduja swoje bialko z bialka roslinnego, moze syntetyzowac niezbedne mu bialko nie z drugich rak, z amiOOKw-aswotrzymanych po rozszczepiejak czynia to ssaki, czyl~ miesa ssakw, lecz w taki sam sposb, niu bialka roslinnego. Stronnicy diety miesnej twierdza jednak, ze 11

w sytuacji, gdy ilosc spozywanego miesa jest ograniczona, czlowiek nie bedzie mial sil do wykonywania nawet zwyczajnych, codziennych obowiazkw. Czy to prawda?

Czy organizm bedzie wystarczajaco silny bez miesnego pozywienia?

Kraza jeszcze falszywe przekonania, ze bez bialka zwierzecego, z zwlaszcza bez miesa, czlowiek nie bedzie mial ani sily, ani energii. W rzeczywistosci wszystko jest calkowicie na odwrt. Kazde bialko zwierzece w procesie jego trawienia odbiera nam zdrowie i sily. Bialko nie tylko nie daje energii, a wrecz ja odbiera. Na trawienie zwierzecego bialka organizm przeznacza 6 razy wiecej energii, niz na trawienie weglowodanw i 2,5 razy wiecej, niz na trawienie tluszczw. Z tego powodu organizm nie wykorzystuje bialek jako irdla energii, poniewaz taka energia za drogo go kosztuje. Przy spozywaniu zwierzecego bialka duzo energii idzie nie tylko na trawienie, ale i na wydalenie odchodw, ktrych po bialkach zostaje bardzo duzo. Poza tym organizm musi spalic nadmiar bialka, w przeciwnym razie nie przyswojone bialka przemienia sie w substancje toksyczne. Do tego celu organizm zuzywa bardzo duzo energii, w rezultacie brakuje jej na prawidlowe trawienie weglowodanw i tluszczw. Okazuje sie, ze im wiecej spozywa sie miesa i innych bialek zwierzecych, tym wiecej potrzeba energii do ich przyswajania i zniszczenia niepotrzebnych organizmowi zbednych ilosci oraz na wydalanie toksycznych odchodw, ktre powstaja przy trawieniu. Bialka roslinne przyswajane sa z mniejszymi kosztami energetycznymi, odchodw po nich powstaje mniej, co sprzyja zachowaniu energii. Wszystko co zostalo powiedziane, bardzo namacalnie ilustruje nastepujacy przyklad. Lew, ktry zywi sie wylacznie miesem, potrzebuje do regeneracji sil 20 godzin snu na dobe, a orangutan, zywiacy sie tylko roslinami, potrzebuje jedynie 6 godzin snu. Ale czy zuzycie duzej ilosci energii to jedyna szkoda wyrzadzana organizmowi przez bialka zwierzece?

12

Czy nadmiar bialka zwierzecego wyrzadza nan.\ krzywd ? Tak, jesli spozywamy je w nadmiarze. W czasacL - sre d mOWlecza lJ. , . e.
na Dalekim Wschodzie wiezniw skazanych na s lnlerc 'k anUlono . . tylko gotowanym miesem. Po 28 dniach nieszczes",.,dCY umiera l'l na . .. . skutek zatrucia toksynami, ktre powstaly przy t rawlen1U mIesa. Mieso nie zawiera blonnika i dlatego bardzo wolt" przesuwa SIe . 110 w jelicie, gnije, a nagromadzona gnilna mikroflOh"a h amuJe fun k . ,cjonowanie korzystnej mikroflory. W taki sposb " powstaje zmiana normalnej flory baktelyjnej, co natychmiast wy",. l uje zaparcIe. . wO . Spozywanie wiekszej ilosci bialka zwierzecego Pl\owa d'Zl d o na d wagi, podwyzszenia kwasowosci, powstawani~. '\ nowotworow,' . osteoporozy, prchnicy, zaparc. Inaczej pracuje sy~s t em nerwowy I czasami powstaja stany neurotyczne oraz agresje. k -. b ez przyczy\\]Je ny, gladiatorw karmiono miesem. Mieso, to glwny czynnik rozwoju takich chorb Jak sc h orzema. . kregoslupa, staww, ukladu sercowo-naczynio\\ l veao, /zw aszcza nadcisnienia i miazdzycy. Przeciez w miesie, rybi . b l/k' ta jest duza ilosc tluszczu i cholesterolu. /l)YYe u, zawarMleko pelnotluste jest prawie tak samo szko\~l' lwe Ja k mIeso. . . 'l Zawartego w mleku wapnia nie wystarcza dla t raWlenla b'la lk a . . dostarczonego z mlekiem. Brakujacy wapn org~ . . 'nlzm uzys k uje z wlasnych kosci i zebw. W rezultacie amator 01\ e k a na b aWla SIe . . . osteoporozy i traci zeby. Spozywanie mleka, jak II;"... I mIesa powo~z duje zaparcia. Jednym slowem, zmniejszenie zawal\.. S CIb'la lk a ZWIeto . . rzecego w pozywieniu wzmacnia zdrowie i prze(~l uza ZYCIe. . . . ~ Poza tym, wiekszosci produktw pochodzenia. . ZWlerzeceao nIe b mozna jesc na surowo. Mieso nalezy rwniez r1luao aotowac, , a 'I wiele bialek i aminokwasw w procesie obrbki t ermlczneJ . zostao .b je zniszczonych, nabywa przy tym wlasciwosci 1(.'k . v sycznyc h I wyrzadza wielka krzywde organizmowi, po prostu ',<:atruwa go. Nie bez powodu te narody, ktre zywia sie sur~ . wiele zdrowsze, niz wiekszosc ludZi, ktrzy spozywak mIeso gotowane.o ~ mIesem sa
''11-

Czy konieczne nalezy codziennie spozywac

lJl

. "alk o zwlerzecer .,

Amatorzy miesa oczywiscie przytakna W takjll'l raZIe ja k wyt lu.. / macza fakt, ze w czasie glodwki leczniczej, ktor" moze trwa c po. ~ nad miesiac, zdrowie nie tylko nie pogarsza sil' a le przeCIwme, .. ')
13

znacznie sie polepsza; poziom bialka we krwi nie zmienia sie, chociaz organizm bialka nie otrzymuje. Dzieje sie tak dlatego, poniewaz bialka w naszym organizmie znajduja sie w stanie dynamicznej rwnowagi, ciagle przechodza z jednej fazy do drugiej i stale sie zmieniaja. Stare bialka rozkladaja sie, a z powstalych aminokwasw syntetyzuja nowe. W taki sposb organizm wykorzystuje kilkakrotnie wlasne bialka i aminokwasy. A wiec, mozna sie nie mattwic i nie spozywac produktw bialkowych codziennie, bez wzgledu na to, ze organizm potrzebuje bialka codziennie. Znajdzie on zrdlo bialka wewnatrz. Juz wiemy, ze bialka zawarte sa we wszystkich naturalnych produktach (w roslinach, owocach, warzywach, nasionach). Organizm otrzyma bialko, nawet w tym wypadku, jesli przez 2-3 dni w tygodniu bedziemy jesc tylko owoce i warzywa. Zdrowie na tym tylko zyska. Odpedzajcie od siebie natretne mysli, ktre nie daja wam spokoju: "skqd mj organizm otrzyma niezbedne mu bialka"? Co tydzien zrbcie 1-2 dni przelWY w spozywaniu bialek zwierzecych.

2. TLUSZCZE Dlaczego potrzebne sa nam tluszcze?

TIuszcze sa niezbedne dla normalnego funkcjonowania organizmu. Przede wszystkim sa one zrdlem energii (do 80% energii, ktra tracimy przy wykonywaniu ciezkiej pracy fizycznej uwalnia sie przy utlenianiu tluszczw i produktw ich rozszczepiania). Przy nadmiarze tluszczw powstaje magazyn tluszczowy, ktty zalega w tkance podskrnej, w tkance lacznej, ktra otacza organy wewnetrzne. Ten magazyn organizm zawsze moze uruchomic w charakterze zrdla energii przy ochlodzeniu, glodzie lub przy intensywnym obciazeniu fizycznym. Otaczajacy organy wewnetrzne tluszcz, zapewnia cieplo chroni te organy, jak rwniez netwy i miesnie od zimna i uszkodzen mechanicznych. Ostatnie badania wykazaly, ze przy wylaczeniu tluszczw z pozywienia, skraca sie dlugosc zycia, zwalnia sie wzrost, hamuje sie synteza bialka w organizmie, obniza sie jego odpornosc, pogarsza sie przyswajalnosc wapnia, magnezu, karotenu. Takze rozpuszczalne w tluszczach witaminy A, D, E i K moga dostac sie do orga-

14

nizmu tylko z tluszczem. Tluszcze wchodza w sklad blon komrkowych. Niektre rodzaje tluszczw sa biologicznie aktywne. Czy tluszcze maja dzialanie szkodliwe? Tak, i to duze. Nie wolno przesadzac w spozywaniu tluszczw. Zbyt wielkie ilosci tluszczw hamuja proces trawienia, 2-3 razy obnizaja aktywnosc, skracaja dlugosc zycia, zwlaszcza u osb w srednim wieku. W procesie trawienia tluszczw w organizmie gromadza sie produkty uboczne o wlasciwosciach rakotwrczych. Tluszcze w procesie obrbki termicznej rwniez nabywaja wlasciwosci rakotwrczych, dlatego tluszcze mozna dodawac tylko do przygotowanego pokarmu' Z tego tez powodu nalezy wykluczyc z jadlospisu smazone produkty. Nadmiar tluszczw obniza intensywnosc przemiany materii, tlumi proces podzialu komrek, wskutek czego zmniejsza sie ilosc powstajacych komrek, ktre zapewniaja ochrone immunologiczna. Nadmierne spozycie tluszczw prowadzi do rozwoju chorb ukladu sercowo-naczyniowego (skleroza, zawal, nadcisnienie), chorb nerek i pecherza, cukrzycy, marskosci watroby i nowotworw, najczesciej jelita grubego i gruczolu krokowego (prostaty). Wiec co mamy robic? Jesc czy nie jesc?Jesli jesc, to w jakiej ilosci? Tluszcze sa niezbedne, ale spozywamy je w umiarkowanych ilosciach. Aby wyrobic sobie ostateczne zdanie o tluszczach, nalezy dowiedziec sie o nich jeszcze wiecej. Tluszcze, podobnie jak bialka, sa pochodzenia roslinnego i zwierzecego. Tluszcze zwierzece (oprcz tluszczu ryby) charakteryzuja sie wysoka temperatura topnienia i sa gorzej przyswajalne, niz tluszcze roslinne, ktlych temperatura topnienia jest nizsza. Organizm potrzebuje obu rodzajw tluszczw mniej wiecej w rwnej ilosci. Osoby zdrowe, nie zajmujace sie ciezka praca fizyczna, powinny spozywac 20-25 g tluszczu zwierzecego (najlepiej masla smietankowego) dziennie zaleca sie spozywac 25 - 40 g masla roslinnego. W sumie ilosc spozytych tluszczw nie powinna przekraczac 80 g. Kilka waznych wiadomosci o chemii tluszczw Tluszcze skladaja sie z kwasw tluszczowych i glicelyny. W naszym pozywieniu, jak rwniez w naszym organizmie, 90% tlusz15

czw wystepuje w postaci trjglicelydw, to znaczy w postaci trzech molekul kwasu tluszczowego i jednej molekuly glicerydu. W skladzie pozywienia wystepuje okolo 20 rznych kwasw tluszczowych. Kazda molekula kwasu tluszczowego sklada sie z atomw wegla, wodoru i tlenu. Jesli w molekule, na atomach wegla nie ma wolnych miejsc dla wodoru, jest to kwas nasycony. Jesli zostaja 2 wolne miejsca dla wodoru, jest to mononienasycony kwas tluszczowy, gdy zostaja wiecej, niz 2 wolne miejsca, jest to kwas tluszczowy polinienasycony. Wsrd polinienasyconych kwasw tluszczowych sa 3 szczeglne, ktre nie syntetyzuja sie w organizmie. Sa to tak zwane kwasy tluszczowe niezastapione: kwas linolowy, kwas linolenowy i kwas arachidowy. Kwasy te stanowia niezastapiony element odzywiania i ze wzgledu na swoje wlasnosci zaliczane sa do substancji niezbednych do zycia i znane sa jako witaminy (witamina F). Wiekszosc tluszczw roslinnych w 40-70% sklada sie z witamin. Polinienasycone, niezastapione kwasy tluszczowe niezbedne sa dla naszego organizmu, aktywizuja one witaminy Bl, C i karotyne prowitamine A. Jesli ilosc niezastapionych tluszczw stanowi ponizej 1% calodobowej ilosci pozywienia, odbija sie to drastycznie na naszym zdrowiu; zmniejsza sie elastycznosc naczyn, zwieksza sie zawartosc cholesterolu w krwi, rozwija sie arterioskleroza, powstaja zawaly, pogarsza sie stan skry, zostaje zaburzona czynnosc seksualna. Mononienasycone kwasy tluszczowe zawarte sa woleju z oliwek i oliwkach , w orzechach, masle orzechowym (oprcz kokosowego). Zmniejszaja one zawartosc cholesterolu w kiwi. Jeden z rodzajw mononienasyconych kwasw tluszczowych, omega-3, zawarty jest w tluszczu niektrych lyb: lososia, tunczyka, sledzia atlantyckiego. Omega-3 oczyszcza naczynia z plytek miazdzycowych, dlatego warto wlaczyc te lyby do swojego jadlospisu. Tluszcze "dobre" zle" "Zle tluszcze'~ to tluszcze nasycone. Zawarte sa glwnie w miesie, mleku, kremach, masle, serze, czekoladzie, kakao, masle kokosowym i palmowym. Wiekszosc tluszczw nasyconych, przy temperaturze pokojowej ma twarda konsystencje. Pamietajmy, ze tluszcze nasycone podwyzszaja zawartosc cholesterolu w krwi, 16

sprzyjaja rozwojowi miazdzycy naczyn wiencowych, zawalowi i udarom. "Tluszcze dobre" to polinienasycone i mononienasycone tluszcze plynne przy temperaturze pokojowej. Polinienasycone "dobre" tluszcze to tluszcze glwnie pochodzenia roslinnego. Zawarte sa glwnie wolejach roslinnych: kukUlYdzianym, slonecznikowym, sojowym. W mniejszych ilosciach spotykane sa w bobie, fasoli, owocach i warzywach. Polinienasycone tluszcze zmniejszaja poziom cholesterolu w krwi i pomagaja zapobiec miazdzycy tetnic i naczyn wiencowych, zawalom i udarom. Polinienasycone tluszcze z nieco innymi wlasciwosciami, nie znajdujace takiego wskazanego dzialania leczniczego jak polinienasycone tluszcze olejw roslinnych, znajduja sie takze w rybach. Mononienasycone "dobre" tluszcze sa rwniez glwnie pochodzenia roslinnego. Zawarte sa w oliwkach, oliwie z oliwek, orzechach, masle orzechowym (oprcz masla z orzechw kokosowych). Mononienasycone tluszcze znajduja sie takze w wielu gatunkach ryb, najwiecej - w sledziu atlantyckim, gorbuszy, tunczyku, czawyczy,' w rybie pod nazwa "szabla" i innych. Pokazano wczesniej, ze mono nie nasycone tluszcze roslinne, szczeglnie oliwa z oliwek, zmniejszaja poziom "zlych" LNG (lipo proteiny o niskiej gestosci) i utrzymuja "dobre" ochronne LWG (lipo proteiny o wysokiej gestosci), o ktrych bardziej szczeglowo bedzie powiedziane dalej.

Rola dwch antagonistw - cholesterolu i lecytyny

Do grupy tluszczw spozywczych wchodza jeszcze niektre substancje tluszczopodobne. Najwiekszy wplyw na nasze zdrowie maja lecytyna i cholesterol.

lecytyna
cholesterolu. Korzystnie wplywa Ol-gani;t,mu, stymuluje klwioobieg, zwieksza odpornosc organizmu na inkkcje i toksyny zabezpiecza przed rozwojem miazdzycy. Dlatego I\..'Z, dodawanie lecytyny do pozywienia pomaga oslabic negatywII\..' dzialanie tluszczw nasyconych. Duzo lecytyny zawieraja: kaIla system nelWOWY,prace watroby, wzmacnia odpornosc

Lecytyna jest przeciwienstwem

17

sza gryczana, pszenica, otreby, fasola, groch, salata. Duze ilosci lecytyny zawieraja takze niektre produkty ze zwiekszona iloscia cholesterolu, zwlaszcza zltka jaj, w ktrych lecytyny jest 5 razy wiecej, niz cholesterolu. A wiec, mozna zjadac spokojnie 2-3 jajek tygodniowo, ale na miekko.

Cholesterol
Cholesterol, to zlozony ester kwasw tluszczowych. Cholesterol kojarzy sie nam z substancja toksyczna powodujaca skleroze, choroby serca itp. Tak jest rzeczywiscie, ale tym niemniej organizm potrzebuje okreslona ilosc cholesterolu. Cholesterol obecny jest we wszystkich czesciach ciala (miesniach, sercu, watrobie, jelicie, skrze itp.). Niewielka ilosc cholesterolu zawarta jest nawet w mzgu. Przy stresie i napieciach nerwowych zapotrzebowanie na niego wzrasta. Niezbedny jest rwniez do syntezy zlci, hormonw plciowych i hormonw substancji nadnerczy. Poza tym, cholesterol stanowi wazna czesc skladowa blony komrkowej. Zawartosc cholesterolu w organizmie wynosi 2% oglnej wagi ciala. Cholesterol pojawia sie w organizmie dwoma sposobami: - droga syntezy w watrobie, ktra produkuje do 80% oglnej ilosci cholesterolu, - z pokarmem zwierzecym (miesem, rybami, jajkami, serem). Produkty roslinne nie zawieraja cholesterolu. W organizmie cholesterol laczy sie w jelicie z kwasami tluszczowymi i przenika do krwi, gdzie laczy sie z bialkiem krwi i tworzy lipoproteiny (substancja skladajaca sie z bialka kiwi, cholesterolu i tluszczw), a dalej przenosi sie z krwia do dowolnej czesci ciala - miejsca, gdzie jest potrzebny. Lipoproteiny "zle" i "dobre"

"Zle lipoproteiny" (lipoproteiny o malej gestosci) zawieraja duzo

cholesterolu. Sprzyjaja osadzaniu cholesterolu na sciankach naczyn i tworzeniu zakrzepw. Wysoki poziom tych lipoprotein w krwi zwieksza ryzyko chorb sercowo-naczyniowych. "Dobre lipoproteiny" (lipoproteiny o duzej gestosci) zawieraja malo cholesterolu. W zwiazku z tym, im wiecej w krwi tych lipoprotein, tym bardziej ludzie sa chronieni przed chorobami serca i 18

naczyn. "Dobre" lipoproteiny chronia naczynia przed osadzaniem sie cholesterolu dwoma sposobami: - blokuja zdolnosc komrek przed przyswajaniem "zlych" lipoprotein, - wyprowadzaja "zle" lipoproteiny z krwioobiegu, obnizajac ich zawmtosc w krwi. Jednym slowem, glwnym zadaniem jest obnizenie poziomu "zlych" lipoprotein i podwyzszenie poziomu "dobrych". Zazwyczaj kontrolujemy oglny poziom cholesterolu. Dopuszczalna zawartosc cholesterolu w krwi wynosi 100-180 mg na 100 mI krwi. Bardzo wysoki poziom cholesterolu jest niebezpieczny. Jednoczesnie, poniewaz przy niskim poziomie cholesterolu we kIwi moze byc duzo LNG, poziom, ktrego nie powinien przekraczac - to 45% oglnej ilosci cholesterolu, wskazane jest zawsze okreslac poziom LNG. Obnizenie tego poziomu cholesterolu wiaze sie ze zmniejszonym spozyciem pokarmw zawierajacych cholesterol i tluszcze nasycone, w ktre bogate sa produkty pochodzenia zwierzecego (mieso, kielbasy, parwki, smietana, maslo, sery, pelnotluste mleko, jajka, lody). Nalezy miec na wzgledzie, ze duza ilosc cholesterolu moze znajdowac sie w niektrych produktach zwierzecych z niska zawartoscia tluszczu, takich jak watroba lub mzdzek, produkty te trzeba bardzo ograniczac w racji zywnosciowej .. Tluszcze zwierzece najlepiej jest spozywac w malych ilosciach, w postaci masla i sloniny, poniewaz produkty te sa najmniej niebezpieczne. Obnizeniu zawartosci "zlych" lipoprotein i cholesterolu pomagaja tluszcze nienasycone (oleje roslinne, z oliwek, slonecznikowe, sojowe, tylko nierafinowane!) ... (warzywa i owoce) oraz pokarmy roslinne. Poniewaz jednak tluszcze moga tworzyc sie w organizmie z weglowodanw i bialka, a w watrobie powstaja duze ilosci cholesterolu, nawet zmiany diety czasami nie wystarczaja do obnizenia zawartosci cholesterolu do bezpiecznego poziomu. Umozliwia to cwiczenia fizyczne. Poziom "zlych" lipoprotein u osb aktywnych fizycznie jest zawsze nizszy, niz u osb prowadzacych siedzacy tryb zycia. To byloby wszystko o tluszczach, najbardziej podstepnym produkcie. Za duzo - zle, za malo - tez niedobrze. Potrzebny jest zloty srodek, jak i w calym naszym zyciu.
19

"----

3. WEGLOWODANY
Przy weglowodanach powstaja te same problemy. Ile weglowodanw mozna zjadac, jakie sa rodzaje weglowodanw, czy nadmiar weglowodanw szkodzi? A wiec pierwsze pytanie - ile? Weglowodany stanowia glwne, najtansze i najbardziej dostepne zrdlo energii dla organizmu. Zazwyczaj weglowodany stanowia 6070% naszego jadlospisu. Zapotrzebowanie na weglowodany zalezy od wydatkowanej energii. Przy intensywnej pracy fizycznej, moze ona wzrosnac 1,5-2 razy. Dlatego koniecznie trzeba brac pod uwage ttyb zycia i wiek. Osobom starszym i prowadzacym siedzacy ttyb zycia, nalezy obnizyc ilosc weglowodanw. Niestety, zazwyczaj weglowodany spozywaja one w nadmiemych ilosciach przez milosc do slodyczy, wyrobw cukiemiczych, lodw, napojw slodzonych.

Rodzajeweglowodanw
Weglowodany, to substancje organiczne, ktrych molekuly skladaja sie z wegla, wodoru i tlenu. Weglowodany da sie podzielic na 3 grupy: - jednocukry, lub cukry proste, takie jak glukoza, fruktoza i galaktoza, - dwucukry, takie jak sacharoza (cukier buraczany oraz cukier trzcinowy), laktoza (cukier mlekowy) i maltoza (cukier slodowy), - wielocukry, zlozone weglowodany, skladajace sie z setek, a nawet tysiecy zlaczonych cukrw prostych. Sa to np. krochmal, glikogen, blonnik, pektyna. Weglowodany zawarte sa glwnie w produktach roslinnych. ]ednocukty i dwucukty organizm uzyskuje z owocw, miodu, warzyw i cukru. Wielocukry (krochmale) dostaja sie do organizmu wraz z kaszami, pieczywem, innymi produktami macznymi (70%) oraz z ziemniakami (okolo 20%). Krochmale zawarte sa rwniez w fasoli, soczewicy, orzechach, nasionach i wielu rodzajach warzyw. Blonnik i pektyny sa w warzywach i owocach.

Korzystne oddzialywanie weglowodanw

Blonnik i pektyny dluzszy czas uwazano za niepotrzebne, zbedne substancje i nawet zaczeto oddzielac je od pokarmw, rafinujac
20

pokarmy. Teraz juz wiadomo, ze blonnik i pektyny sa absolutnie niezbedne do normalnego rozwoju procesw trawienia. Jesli pokarm zawiera zbyt malo blonnika, ktry stymuluje perystaltyke, wtenczas naruszona zostaje motoryka jelita, rozwija sie jego zwiotczenie (atonia), przesuniecie pokarmu przez przewd pokarmowy zostaje zatrzymane, powstaje zaparcie. Pektyny usprawniaja prace jelita, zwalniaja procesy gnilne i wytwarzanie gazw, pochlaniaja niektre toksyny i uniemozliwiaja ich wchlanianie. Blonnik i pektyny zawarte sa tylko w pokarmach roslinnych, przy czym blonnik to blona komrek roslinnych, pektyny zas to substancja wiazaca komrki ze soba. Najwiecej pektyn jest w czelwonej porzeczce oraz w dojrzalych surowych lub pieczonych jablkach.

weglowodany niezbedne do normalnego funkcjonowania organizmu

Zawartosc glukozy w krwi powinna byc stala i wynosic 80-120 mg glukozy na 100 mI krwi. Obnizenie tego poziomu nosi nazwe hipoglikemii. Zwiazane jest z tym oslabienie miesni, zmeczenie, przyspieszone tetno, bladosc lub zaczelwienienie skly. W przypadku znacznego zmniejszenia zawartosci glukozy w krwi, obniza sie temperatura ciala (glukoza zapewnia stala temperature ciala), wystepuja skurcze, majaczenie. Wszystkie symptomy zanikaja po wprowadzeniu glukozy do organizmu. Jednak wieksze ilosci weglowodanw moga wyrzadzic krzywde organizmowi.

Szkodliwe dzialanie nadmiaru weglowodanw w pokarmie

Szczeglnie szkodliwy jest cukier rafinowany, nazywany "czysty, bialy i niebezpieczny". Cukier psuje zeby nawet szczurom. Osohie zdrowej wystarczy zjadac 25-30 g cukru dziennie. Jednak jeszcze lepiej jest, jak doradzaja naturopaci, wykluczyc calkowicie cukier z jadlospisu, zastepujac go miodem i suszonymi owocami. Nadmiar cukru rafinowanego prowadzi do powstawania w org;lnizmie deficytu witamin grupy B (zwlaszcza witaminy Bl). Wiai,c sie to z tym, ze dla trawienia weglowodanw, a zwlaszcza cukru rafinowanego, potrzebne sa witaminy grupy B, poniewaz produkt rafinowany nie posiada nic oprcz kalorii, organizm zostaje '/Illuszony do trawienia tych produktw wykorzystywac witaminy
21

z wlasnych zasobw, co wywoluje hipowitaminoze.

Nadmiar weglowodanw w pokarmach wywoluje: - otylosc (z kazdych 25 g zbytecznych weglowodanw w OI'ganizmie produkuje sie 10 g tluszczu);

- nadcisnienie

i choroby sercowo-naczyniowe;

przy czym

najczesciej uszkodzone sa tetnice serca i mzgu;

- kamice zlciowa; - podwyzszenie cholesterolu w krwi; - niszczenie (oslabienia) trzustki i cukrzyce; - naruszenie normalnej pracy systemu nerwowego.
Do niedawna twierdzono, ze glukoza niezbedna jest do prawidlowego funkcjonowania mzgu. Ostatnie badania wykazaly jednak, ze nadmiar cukru zaburza te procesy.

Przemiany weglowodanw w organizmie

Weglowodany trafiaja do organizmu w postaci krochmalu, blonnika, cukru. Lecz tylko jednocukry posiadaja zdolnosc bezposredniego wchlaniania. Wszystkie dostajace sie do przewodu pokarmowego weglowodany, najpierw musza zostac rozszczepione do postaci jednocukrw i dopiero wtedy zostaja wchloniete. Organizm moze wykorzystac jednocukry tylko w postaci glukozy. Glukoza czesciowo powstaje w przewodzie pokarmowym, jako produkt rozszczepienia dwucukrw i wielocukrw, lecz glwnie glukoza powstaje w watrobie. Z watroby glukoza przechodzi do krwi i z klwia, krazy po calym organizmie, do kazdej potrzebujacej energii komrki. W procesie produkcji energii z glukozy powstaje dwutlenek wegla i woda. Dwutlenek wegla wydychamy przez pluca, wode wydalamy przez skre nerki i pluca. Czesc glukozy ulega przemianie w watrobie w wielocukier - glikogen. Zapas glikogenu (okolo 100-150 g) jest zawsze przechowywany w watrobie na wypadek naglej potrzeby uzupelnienia energii. W ekstremalnej sytuacji rozszczepia sie do postaci glukozy, ktra przechodzi do krwi i zostaje przeniesiona do potrzebujacego miejsca. Oprcz tego, okolo 200 g glikogenu przechowuje sie w miesniach, ktre sa glwnymi uzytkownikami energii w procesie kurczenia sie wlkien miesniowych. W zasadzie, glikogen znajduje sie prawie w kazdej komrce, Wszystkie pozostale, niewykorzystane weglowodany zamienia22

ja sie w tluszcz, ktlY przechowywany jest w magazynach tluszczu. W wypadku wyczerpania zapasw glikogenu i braku weglowodanw w pokarmie, tluszcze te moga byc wykorzystane jako zrdlo energii. W czasie glodwki przemiana weglowodanw w tluszcze gwaltownie sie obniza. Zaburzenia przemiany weglowodanowej zwiazane sa glwnie z dwoma przyczynami: z chorobami watroby, gdy traci ona zdolnosc do przemiany weglowodanw w glikogen oraz z cukrzyca, choroba trzustki, przy ktrej zostaje zachwiany proces produkcji insuliny - hormonu regulujacego poziom cukru w krwi. Insulina stymuluje przemiane glukozy w glikogen, zatrzymuje rozklad glikogenu w watrobie i tkankach, stymuluje odkladanie i przyswajanie glikogenu w miesniach i tkankach. Poza tym, insulina sprzyja przemianie znacznej ilosci weglowodanw zawartych w pokarmie w tluszcze (do 30%). Przy braku lub niedoborze insuliny przemiana weglowodanowa zostaje zaburzona, rozwija sie choroba przecukrzenia kIwi (hiperglikemia) co prowadzi do wielu ciezkich chorb.

Ktre produkty sa najlepszym zrdlem weglowodanw?

Najbardziej bezpiecznie jest spozywac duze ilosci surowych warzyw i owocw oraz produkty zawierajace wielocukry, glwnie krochmal, ktry dostarczaja nam kasze, pieczywo i ziemniaki. Wielocukly, w odrznieniu od jedno i dwucukrw, przyswajane sa wolniej, w zwiazku z czym, po zjedzeniu takich produktw dluzej pozostaje poczucie nasycenia. Poza tym, nie wystepuje przy tym gwaltowny wzrost poziomu cukru w kiwi, nie zachodzi wiec potrzeba dostarczenia dodatkowej ilosci insuliny, a dzieki temu nie obciaza sie trzustki. Unikajcie zatem cukru, wyrobw cukierniczych, konfitur, lodw, bialego pieczywa i oczyszczonego ryzu.

4. WITAMINY
Witaminy odgrywaja nadzwyczajna role w funkcjonowaniu organizmu. Niezbedne sa do prawidlowego rozwoju wielu procesw przemiany, bez nich nie zostaloby przyswojonych wiele produktw i.ywnosciowych. Witaminy zwiekszaja odpornosc organizmu, jego
23

aktywnosc, opzniaja procesy starzenia. Brak, chociaz jednej witaminy lub obnizenie jej ilosci, prowadzi do rznych chorb. Wiekszosc witamin otrzymujemy z pozywieniem, jednak niektre z nich powstaja droga biosyntezy z mikrofloty jelita i zostaja wchlaniane do krwi, w zwiazku z czym nawet, gdy brakuje ich w pokarmach, nie zachorujemy na awitaminoze. Dobtym przykladem moze byc witamina B12, ktra zawarta jest w miesie i ktrej brakuje calkowicie w pokarmach roslinnych. Do niedawna, byl to najwazniejszy argument na korzysc spozywania miesa - nieuchronny rozwj awitaminozy B12, przy rezygnacji z jedzenia miesa. Lecz niedawno wyktyto synteze tej witaminy w jelicie, a wiec mozemy nie tylko spokojnie ograniczyc spozywanie miesa, lecz jesli mamy taka potrzebe, calkowicie z niego zrezygnowac. Awitaminoza lub hiperwitaminoza moze sie rozwijac przy zaburzeniach procesw wchlaniania witamin w jelicie, przy nieprawidlowym przygotowaniu pokarmw lub na skutek nieracjonalnego odzywiania. Na przyklad, jak juz bylo powiedziane, nadmiar weglowodanw w pozywieniu prowadZi do hipowitaminozy witamin grupy B. Witaminy mozemy podzielic na dwie grupy: rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tluszczach. Do witamin rozpuszczalnych w tluszczach naleza witaminy A, D, E, K. Witaminy rozpuszczalne w wodzie to witaminy grupy B, e, p i inne. Witaminy rozpuszczalne w tluszczach nie sa rozpuszczalne w wodzie, dlatego ich nadmiar nie moze byc wydalany z organizmu z moczem lub potem. Witaminy te odkladane sa w tkance tluszczowej i ich zawartosc w organizmie maleje tylko w miare ich wykorzystywania w procesach funkcjonowania organizmu. Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie moga byc gromadzone w organizmie i z tego powodu organizm szczeglnie potrzebuje ich ciaglej dostawy z pozywieniem. Niektre witaminy przyswajalne sa tylko w obecnosci innych witamin. Na przyklad, witamina e jest zle przyswajalna przy braku witamin BI i B2, a przyswajalnosc kwasu foliowego utrudniona jest przy braku witaminy B12. Niektre witaminy (np. witamina K) przyswajalne sa tylko pod warunkiem normalnej pracy watroby. Normalne trawienie umoz24

liwiaja witaminy grupy B (BI, B2, B3) i rwniez C i A. Brak tych witamin prowadzi do zaburzenia procesw trawienia, uszkodzenia blony sluzowej zoladka i jelita, a nawet moze doprowadzic do pojawienia sie wrzodw zoladka. Witaminy C i BI sa najbardziej nietrwale ze wszystkich witamin i poza tym przechodza do wody przy gotowaniu. O tym nalezy zawsze pamietac! Brak witaminy BI powoduje zaparcie, dlatego przy zaparciach nalezy jesc wiecej produktw zawierajacych witamine BI - winogrona, soje, groch, bb, fasole, orzechy, kielki, ciemne pieczywo, drozdze. Wszystkie witaminy znajduja sie w owocach i jagodach - cytrusach, morelach, brzoskwiniach, czarnej porzeczce, agrescie, a takze w owocach dzikiej rzy. Rokitnik i jarzebina szczeglnie sa bogate w witaminy A i E, a winogrona - w witaminy grupy B. Najbardziej bogate w witaminy warzywa to kapusta, marchew, pomidory, czerwona papryka, salata. Wszystkie witaminy grupy B zawarte sa w ziarnach, otrebach, drozdzach, wiekszosc zas w kaszy gryczanej, owsie, grochu, fasoli, soi, orzechach, nasionach roslin, a szczeglnie w pestkach slonecznika. Ale awitaminoza moze rozwijac sie rwniez przy nadmiarze witamin w pokarmach, przy zbyt dlugim oddzialywaniu wysokiej temperatury w procesie przygotowania posilkw. Pozywienie nalezy gotowac krtko i nie odgrzewac. Szczeglnie cierpia w procesie gotowania witaminy rozpuszczalne w wodzie. Na przyklad, przy gotowaniu traci sie 50-60% witaminy C. Pamietajmy rwniez, ze stosowanie antybiotykw, sulfamidw i innych srodkw bakteriobjczych moze wywolac wsrd innych dzialan ubocznych awitaminoze. Mikroflora jelita syntetyzuje wiele niezbednych organizmowi substancji, w tym witaminy grupy B. Antybiotyki niszczace drobnoustroje i przez to (albo automatycznie) pOZbawiaja organizm witamin. Poza tym, antybiotyki utrudniaja wchlanianie witamin dostarczanych z pokarmem, zwlaszcza witamin C i K i niektrych witamin grupy B. Biorac to wszystko pod uwage, nalezy powstrzymywac sie od antybiotykw i stosowac je tylko wedlug zyciowych wskazan. Reasumujac, wszystkie niezbedne witaminy mozemy dostarczyc organizmowi z pokarmem roslinnym (oprcz witaminy B12). Wi25

taminy o wiele lepiej przyswajalne sa w stanie naturalnym, z pokarmem. Nadmiar witamin, nawet witaminy e, moze rwniez zaszkodzic tym bardziej, ze potrzebne sa w bardzo malych ilosciach. Dlatego lepiej nie spozywac witamin sztucznych.

5. SKLADNIKI MINERALNE
Lista skladnikw mineralnych niezbednych dla organizmu jest dluga. W organizmie zostalo wykryte okolo 60 skladnikw mineralnych, z ktrych 21 jest dla niego niezbednych. Mozna je podzielic na makroelementy (wapn, magnez, potas, sd, fosfor i inne), ktre organizm musi otrzymywac codziennie w ilosci powyzej 100 mg i mikroelementy (zelazo, jod, cynk, miedz, fluor, mangan, chrom, selen i inne), nazywane tak, poniewaz potrzebne sa organizmowi w sladowych ilosciach (mniej niz tysieczna czesc 1%), co w zadnym wypadku nie zmniejsza ich znaczenia. Znaczenie biologiczne skladnikw mineralnych jest ogromne. Niezbedne sa do reprodukcji, do wspomagania wzrostu, do prawidlowej pracy ukladu nerwowego, krzepliwosci kiwi, procesw wchlaniania i przemiany gazowej, procesw wydalania i sekrecji. Skladniki mineralne wchodza w sklad kosci, zebw, hormonw i enzymw. Utrzymuja staly poziom osmozy i rwnowage kwasowo-zasadowa. Organizm nie otrzymuje od nich jedynie energii. Skladniki mineralne zawarte sa w ziarnach, orzechach, nasionach, lisciach zielonych warzyw, owocach i warzywach. Duzo mineralw znajduje sie w produktach mlecznych, sa w miesie i rybach. Natomiast w produktach rafinowanych - cukrze, mace, olejach roslinnych w ogle nie wystepuja. Niestety skladniki mineralne rozpuszczalne sa w wodzie, - o tym nalezy pamietac przy przygotowywaniu dan z warzyw, gotowac je w malej ilosci wody i starac sie wykorzystywac wode, w ktrej byly gotowane. Dostarczanie organizmowi niezbednych dla niego skladnikw mineralnych z pozywieniem jest znacznie efektywniejsze od wprowadzania ich w formie preparatw leczniczych, lub jak jest teraz w modzie, w formie tak zwanych zywnosciowych dodatkw. Wchlanianie i przyswajanie wiekszosci skladnikw mineralnych jest regulowane samoczynnie przez organizm i zalezy od zapotrze26

bowania organizmu na dany konkretny skladnik, w danym konkretnym momencie. Im jest wieksze zapotrzebowanie organizmu na konkretny skladnik, tym wieksza jego ilosc zostaje przyswojona. Jednak ta zaleznosc dziala tylko przy zdrowym przewodzie pokarmowym. W czasie choroby samoczynna regulacja przestaje dzialac.

Makroelementy: potas magnez

Makroelementy takie jak potas i magnez najbardziej zwiazane sa z procesem trawiennym. Potas jest antagonista sodu, w przeciwienstwie do niego znajduje sie wewnatrz komrek. Dzienna dawka potasu wynosi 2 - 6 g., jest dobrze wchlaniany w jelicie, latwo przyswajalny, dlatego deficyt potasu wystepuje skrajnie rzadko. Nadmiar potasu wydalany jest przez nerki. Potas odgrywa bardzo wazna role w przesuwaniu masy pokarmowej przez jelito. W zwiazku z tym, przy zaparciach nalezy natychmiast zwiekszyc spozywanie produktw bogatych w potas: jablek, pomarancz, bananw, moreli, melonw, suszonych owocw, orzechw ziemnych, ziemniakw (gotowanych lub pieczonych w lupinach), kapusty, (szczeglnie brokulw) szczypiorku, bobu, natki pietruszki, selera naciowego, ziarna, kaszy glYczanej, ciemnego pieczywa. W produktach zwierzecych najwiecej potasu znajduje sie w wolowinie i w dorszach, lecz potas gorzej jest przyswajalny z produktw zwierzecych niz roslinnych. Potas zwiazany jest bezposrednio z przemiana bialka, tluszczw i weglowodanw. Przy otylosci spowodowanej zaburzeniem przemiany weglowodanw spada zawartosc potasu w krwi. Potas uczestniczy w regulowaniu wodnej i kwasowo-zasadowej rwnowagi w organizmie, sprzyja wydalaniu plynw z organizmu i pomaga przy rznego rodzaju opuchliznach. Wazny jest rwniez dla normalnej pracy serca, stymuluje czynnosc serca, zwalnia lytm skurczy sercowych, normalizuje krwioobieg, jest niezbedny nie lylko dla skurczy sercowych, lecz takze dla innych miesni. Niedobr potasu moze wystapic przy dluzszych wymiotach i biegunce oraz stosowaniu niektlych lekw, na przyklad srodkw 111oczopednych. Przy stosowaniu lekw moczopednych wystepuja 1.:i1dcenia ktwioobiegu, zaparcia i nagle, gwaltowne oslabienia 27

objawy niedoboru potasu w organizmie.Duza ilosc potasu tracimy z potem, w rezultacie czego nadchodzi slabosc i silne zmeczenie. Te symptomy znikna, jesli Zjemy pomarancze lub banany, zawierajace duzo potasu. Podobny efekt uzyskuje sie po wypiciu 6 % octu jablkowego (2 lyzeczki od herbaty na szklanke wody). Wypijcie dziennie 1-2 szklanek Wody z octem jablkowym, bardzo jest to pomocne przy zaparciach. Magnez. Organizm osoby doroslej zawiera okolo 25 mg magnezu, ktry w 60% znajduje sie w kosciach. Zapotrzebowanie dobowe na magnez wynosi 300-500 mg. W jelicie cienkiIn wchlania sie 30-70% thagnezu dostarczanego z pokarmem. Obecne w jelicie wapn i tluszcze utrudniaja wchlanianie magnezu, sprzyja zas wchlanianiu cukier mleczny (laktoza) i witamina D. Magnez stymuluje perystaltyke jelita i wydzielanie zlci z woreczka zlciowego, dlatego przy zaparciach, samozatruciach, (zatruciach toksynami, powstalymi w organizmie) chorobach watroby i drg zlciowych zwracamy szczeglna uwage na pokarm bogaty w magnez. Lista produktw zawierajacych magnez: warzywa zielone lisciaste, orzechy, nasiona, kasze (Zwlaszcza jaglana, owsiana i gtyczana), soja, groszek zielony, arbuzy, cyttyny, jablka, wisnie, figi, suszone morele, rodzynki, sliwki, maliny, czarne porzeczki, marchew, buraki, czerwona papryka seler maslo smietankowe, duzo magnezu znajduje sie w chlebie; otrebami i w algach. Magnez jest niezbedny rWniez dla normalnego rozwoju procesw przemiany, normalizuje aktywnosc systemu nelwowego, dziala uspokajajaco, reguluje rozluinianie i skurcze miesni, ma rwniez dzialanie przeciwskurczowe i przeciwzapalne, normalizuje aktywnosc sercowa i cisnienie krwi, obniza ryzyko sklerozy i zawalw.

Mikroelementy: jod, cynk. i selen

Te mikroelementy sa najSCislej zwiazane z trawieniem. Jod. W organizmie znajduje sie 15-30 mg jodu. 60% tej ilosci znajduje sie w tarczycy, reszta we krwi. Zapotrzebowanie dobowe na jod wynosi 150 mikrogramw. Jod jest latwo wchlaniany w jeliCie, dobrze rwniez wchlania sie przez skre Czasami, aby wprowadZic jod do organizmu smarujemy cialo
28

jodem (robimy siatke na ciele). Jod jest skladnikiem hormonw tarczycy, ktra kontroluje czynnosc trzustki, trzustka z kolei, odgtywa wazna role w trawieniu pokarmw w dwunastnicy. Tarczyca kontroluje takze wymiane substancji (weglowodanw, tluszczy, substancji zasadowych i wodno-solnych), posiada jeszcze wiele funkcji. Jod zawarty jest w nastepujacych produktach: owocach i jagodach (pomaranczach, jablkach, winogronach, brzoskwiniach, sliwkach i wisniach), warzywach (ziemniakach, burakach, marchwi i salacie), kaszach, soi, ciemnym pieczywie, orzechach wloskich, miodzie. Duzo jodu znajduje sie w jajkach, dorszu i morszczuku. W niektrych rejonach, zawartosc jodu w glebie jest niska, w rezultacie czego jest go zdecydowanie mniej w warzywach i owocach. W takich przypadkach joduje sie sl kuchenna. Cynk. W organizmie znajduje sie cynk w ilosci 2 g. Zapotrzebowanie dobowe wynosi 15 mg. Organizm przyswaja okolo polowy dostarczanego mu z pokarmem cynku. Przyswajanie cynku maleje przy spozywaniu duzej ilosci blonnika. U wegetarian moze wystapic niedobr cynku, w zwiazku z tym, powinnismy zwracac na to uwage. Cynk zawarty jest w duzej ilosci enzymw uczestniczacych w przemianie materii (szczeglnie weglowodanw) i procesach trawiennych. Cynk niezbedny jest rwniez do syntetyzowania bialka, i utylizacji witaminy A, uczestniczy w realizacji dzialalnosci hiologicznej insuliny. Cynk zawieraja: orzechy, bb, fasola, kasze, (szczeglnie groch, kasza gryczana, pszenna i owies), czarny chleb, sety. W warzywach zawartosc cynku jest mniejsza, lecz dostateczna ilosc cynku Illozna otrzymac z burakw, marchwi, kapusty, szczypiorku, ziemIliakw, salaty, ogrkw, pomidorw. Bardzo malo cynku jest w ()wocach, ale duzo zawiera kakao, watroba, mieso i drb. Selen. Jest antyoksydantem (niweluje procesy utleniania). Jest to h:lrdzo wazny element w profilaktyce nowotworowej. Zaobserwowano, ze u mieszkancw regionw, na ktrych wystepuje defi('yt selenu w glebie, zachorowalnosc na nowotwr odbytnicy (kiszki prostej), gruczolw mlecznych jest wieksza, niz w regionach z wysoka zawartoscia selenu w glebie. Istotne jest, ze cynk i fluor sa .1I1lagonistami selenu, dlatego fluorowanie wody i naduzywanie
29

produktw miesnych, bogatych w cynk, moze sie przyczynic do wzrostu zachorowalnosci na nowotwoly. Zapotrzebowanie dobowe na selen wynosi 0,05-0,2 mg dla osb od 7 roku zycia. Selen zapobiega nowotworom, niszczy komrki rakowe, chroni watrobe i trzustke (2 organy, bez ktlych niemozliwe jest trawienie). Niedobr selenu prowadzi do porazen watroby (rozwojowi zapalenia watroby i porazen martwiczych) i trzustki (rozwojowi ognisk martwicy). Porazeniu ulegaja tez inne organy, w tym miesien sercowy. Selen pomocny jest w leczeniu zawalw i trzustki. Selen zawarty jest w orzechach, kaszach i ziarnach.

6. WODA
Musimy powiedziec jeszcze kilka slw o pewnym plynie, bez ktrego jest niemozliwe przyswajanie podanych z pokarmem substancji odzywczych, wydalanie toksyn i nawet samo istnienie czlowieka. Oczywiscie, takim plynem moze byc tylko woda. O znaczeniu, jakie ma dla organizmu woda, swiadczy fakt, ze bez jedzenia czlowiek moze istniec 40-50 dni, bez wody natomiast zginie po kilku dniach. BardZiej niezbedny dla organizmu jest tylko tlen. Razem z solami mineralnymi woda tworzy srodowisko wewnetrzne organizmu, bedac glwna czescia skladowa plazmy krwi, limfy i plynu tkanek. Woda stanowi 50-75% wagi ciala, przy czym, organizm osb otylych zawiera mniej wody, niz organizm szczuplych. Woda obecna jest we wszystkich tkankach organizmu, w kazdej jego komrce. Nawet kosci skladaja sie w 1/4 z wody, a miesnie i mzg z okolo 70% wody. Przykladowo 2/3 obecnej w organizmie wody znajduje sie wewnatrz komrek, 1/3 - w plynie tkankowym, pozakomrkowym. Woda, jak tez substancje odzywcze i zlogi, bez przerwy wplywa do komrek i opuszcza je przez blony komrkowe. Proces ten nosi nazwe osmozy. Staly poziom cisnienia osmotycznego w organizmie jest niezbedny do czynnosci komrek. Poziom ten pozostaje staly, dzieki obecnosci regulowanej ilosci soli w plynach organizmu.

30

Znaczenie wody w organizmie

Woda pelni wiele funkcji. Do najwazniejszych naleza: - rozpuszczajqca - wszystkie substancje wchlaniane do krwi lub do limfy musza najpielw rozpuscic-sie w wodzie -transportowa - zawarta w krwi woda dostarcza rozpuszczone w niej substancje odzywcze i tlen do komrek i wyprowadza stamtad produkty rozkladu (zlogi) i inne substancje, aby pzniej zostaly wydalone z organizmu. Innymi waznymi funkcjami wody sa: - procesy utleniania i wiele chemicznych reakcji w organizmie przebiega w obecnosci wody i czesto z jej udzialem; - bierze udzial w regulacji temperatUlY ciala; - nadaje ksztalt komrkom; - podtrzymuje mozliwosc aktywnosci fizycznej. Utrata tylko 5% wody z naszego organizmu prowadzi do zmniejszenia mozliwej aktywnosci fizycznej do 30%. Przy utracie 1% wody odczuwamy silne pragnienie, utrata wiecej niz 20% wody prowadzi do smierci.

Krazenie wody w organizmie w ciagu doby

Zapotrzebowanie dobowe organizmu w wode wynosi 2-2,6 l, przy czym z wypijanym plynem 1,2-1,6 l, z twardym pokarmem 0,75-1 l, 350-400 mI powstaje w organizmie w rezultacie reakcji chemicznych przeksztalcania substancji odzywczych.W ciagu doby woda zostaje wydalana z organizmu poprzez nerki w postaci moczu (1-1,5 1), poprzez gruczoly potowe (500-600 mI w normalnych warunkach), przez pluca (wydychamy 350-450 mI pary) i przez jelita z kalem (150 m1). Dla normalnego funkcjonowania organizmu wazne jest, aby woda byla dostarczana bez przerwy i zeby przychd calkowicie pokIywal rozchd, w przeciwnym razie powstaja powazne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu. W normie nasz organizm podtrzymuje ten bilans. Niektre produkty (zwlaszcza warzywa i owoce) zawieraja duze ilosci wody, inne, ograniczona ilosc. Najmniej wody zawiera cukier (0,5%), orzechy i rznorodne platki (2-3%), i krakersy (5%). Najwiecej wody jest w salacie (95%), sokach owocowych, warzy31

wach (90%), pomaranczach i jablkach (86%), ziemniakach (80%). Nawet suszone owoce zawieraja 25% wody. W zaleznosci od charakteru spozywanych pokarmw powinnismy codziennie wypijac 6-8 szklanek plynu. Zapewni to naszemu organizmowi wystarczajaca ilosc wody dla realizacji wszystkich jego czynnosci, jak rwniez zapewni normalna defekacje i uchroni przed zaparciem. Nie przegap tych slw! Sa to pierwsze kroki w zapobieganiu i leczeniu zaparcia - uregulowanie bilansu przychodu i rozchodu plynu. Rano, po wyjsciu z lzka napij sie wody i idz do toalety. Zacznij od polowy szklanki i stopniowo dojdz do 2 szklanek. Pomoze to przywrcic odruch na defekacje, jesli zostal utracony. W ciagu dnia V\'Ypijajeszcze 4-6 szklanek. Nawiasem mwiac, ta ilosc j wody mozna pic szklankami, a mozna i lykami. Miejcie kolo siebie szklanke z woda i od czasu do czasu bierzcie 1 - 2 lyki. Jest to szczeglnie dobre w trakcie upalw. Szklankami mozna pic dowolne plyny tylko na czczo. Pic mozna okolo 30 minut przed jedzeniem i nie wczesniej, niz 24 godzin po jedzeniu, w zaleznosci od tego, co bylo jedzone i w jakiej ilosci. W zadnym wypadku nie wolno pic w czasie jedzenia! Bardziej szczeglowo bedzie to omwione w 2 czesci. A wiec zostalo omwione wszystko, co zostaje dostarczone organizmowi z pozywieniem. Substancje odzywcze jednak w tej postaci, w ktrej zawarte sa w pozywieniu, nie moga od razu przeniknac z przewodu pokarmowego do komrek i tkanek organizmu bez wczesniejszej obrbki. Tylko woda, witaminy, sole mineralne i mikroelementy zostaja wchloniete i przyswojone w tej postaci, w jakiej zostaja dostarczone z pokarmem. Pozostale substancje ulegaja przetwarzaniu i zmianom w przewodzie pokarmowym. W jaki sposb sie to odbywa?

32

Rozdzial 2
JAK PRACUJE ZDROWY PRZEWD POKARMOWY?
Bialka, tluszcze i weglowodany nie moga wchlaniac sie w takiej postaci, w jakiej dostaja sie z pozywieniem do przewodu pokarmowego. Organizm nie potrafi ich wykorzystac bez wczesniejszego przetworzenia. W przewodzie pokarmowym ulegaja one najpierw oddzialywaniu fizycznemu (rozdrobnienie i rozcieranie), a potem przetwarzaniu chemicznemu, dzialaniem na nie sokami trawiennymi zawierajacymi szczeglne substancje - enzymy. Enzymy rozszczepiaja zlozone, odmienne dla organizmu molekuly substancji odzywczych na bardziej proste, ktre po wchlonieciu, w jelicie moga byc wykorzystane przez organizm do syntezy nowych molekul, z kttych skladaja sie jego wlasne komrki i tkanki. Kazdy enzym powstaje w okreslonym elemencie przewodu pokarmowego i pracuje tylko przy okreslonym odczynie srodowiska - kwasnym, neutralnym lub zasadowym. Kazdej poszczeglnej substancji odpowiada okreslony enzym. Udowadniajac wysoka specyficznosc enzymw, laureat nagrody Nobla E. Fiszer zauwazyl, ze enzym powinien "pasowac" do substancji, na ktra oddzialowuje " ..jak klucz do zamka". Istnieja3 grupy enzymw: proteazy (rozszczepiajace bialka), lipazy (rozszczepiajace tluszcze) oraz amylazy (rozszczepiajace weglowodany). Proces fizycznego i chemicznego przetwarzania pozywienia w organizmie, wskutek czego zachodzi przemiana pokarmw w substancje przyswajalne, nazywa sie trawieniem. Proces trawienia zachodzi w przewodzie pokarmowym.

1. CZVNNOSCI PRZEWODU POKARMOWEGO Trawienie substancji podawanych z pozywieniem

Przewd pokarmowy przypomina tasme, ktra wolno transportuje pozywienie. Sklada sie on z kilku elementw: jamy ustnej, przelyku, zoladka, jelita cienkiego i grubego. W procesie trawienia biora udzial powstale w tych elementach przewodu pokarmowego i specyficzne dla kazdego z nich enzymy, ktre zawarte sa w 33

slinie, soku zoladkowym i soku gruczolw znajdujacych sie w sciance jelita. Poza tym, w trawieniu uczestniczy zawierajacy fermenty sok trawienny, produkowany przez trzustke i zlc wytwarzana przez watrobe. W jelicie cienkim szczeglna role odgtywa dwunastnica. Na tym odcinku trawienie moze odbywac sie tylko przy udziale watroby i trzustki. Jelito grube tez sklada sie z elementw o rznych czynnosciach. Zawartosc enzymw w sokach wytwarzanych w rznych odcinkach przewodu pokarmowego zalezy od tego, jaki produkt przebywa w tym momencie w danym elemencie jelita. W niektlych przypadkach, np. przy naduzywaniu tlustych pokarmw, pokazana zaleznosc zostaje naruszona i rozwija sie choroba. Trawiony pokarm wolno przenosi sie z jednego elementu do drugiego. Kolejno, w kazdym poszczeglnym odcinku pokarm ulega zmianom chemicznym, poprzez ktre przygotowany zostaje do trawienia w nastepnym elemencie. Jesli poruszanie sie pokarmu na jakims odcinku zostaje zahamowane, zostaje zaburzony wwczas caly proces trawienia pokarmw i doprowadza to do zaparcia ze wszystkimi nastepstwami. Wchlanianie przetrawionych produktw Proces przesuniecia z odcinka do odcinka i kolejnego trawienia pokarmu trwa do tego momentu, gdy produkty procesu trawienia zostana przygotowane do wchlaniania. Wchlanianie produktw rozszczepienia pokarmw zachodzi w rznych elementach przewodu pokarmowego. Zaczyna sie w zoladku, gdzie czesciowo zostaja wchloniete produkty rozszczepiania weglowodanw, sole mineralne, woda i alkohol. W jelicie cienkim wchlaniane sa produkty rozszczepienia bialek, tluszczw i weglowodanw. Wchlanianie zalezy od pracy watroby, ktra oddzialowuje na blone sluzowa jelita cienkiego i poza tym sprzyja transformacji tluszczw w rozpuszczalna w wodzie forme, w ktrej latwo sa wchlaniane. Wchlanianie przetrawionych pokarmw konczy sie w jelicie grubym. Tam rwniez wchlaniana jest wieksza ilosc wody. Do tego, w jelicie grubym wchlaniane sa aminokwasy syntetyzowane przez wlasciwa mikroflore jelita, witaminy oraz produkty rozszczepienia blonnika stworzone przez ta sarna mikroflore. Oprcz substancji transportowanych z pozywieniem do ukladu
34

trawiennego trafiaja rwniez produkty rozkladu wlasnych tkanek organizmu, miedzy innymi bialka. W przewodzie pokarmowym, czesc wlasnego bialka znw zostaje rozszczepiona przez enzymy do aminokwasw, ktre z kolei znowu sa wchlaniane i ponownie wykorzystane przez komrki i tkanki do syntezy bialka. Pozostale produkty rozkladu wlasnych tkanek, razem z resztkami nie strawionego pokarmu przesuwaja sie do wyjscia.

Wydalenie niestrawionych odpadw

Przewd pokarmowy pelni rwniez funkcje organu wydalania. Wiele obcych (innego pochodzenia) substancji (lekarstwa, substancje aromatyczne zawarte w czosnku i cebuli i inne) wydalane Sl do poszczeglnych elementw przewodu pokarmowego, zaczynajac od zoladka i po przejsciu przez jelito zostaja wyrzucone z kalem na zewnatrz.

Stymulowanie organw poprzez strefy jelita grubego

Jelito grube posiada odruchogenne strefy, przedstawiajace wszystkie zyciowo wazne organy (analogiczne do odruchogennych stref Ila dloniach i stopach). Pobudzenie tych stref przesuwajaca sie przez nie papka pokarmowa stymuluje czynnosci organw zwia/.:lllych z tymi strefami. Jednak podstawowym zadaniem przewodu pokarmowego jest trawienie pokarmw i trawienie to odbywa .).' w rznych odCinkach, w ktrych pokarm powinien wolno sie i I lrzesuwac.

2. CO WPLYWA NA PRZESUNIECIE POKARMW PRZEZ PRZEWD POKARMOWY?

Przesuniecie pokarmw z jednego odcinka do drugiego ma miej',l'C dzieki skurczom miesni scianek jelita, ktre nosi nazwe pe,y,I:tltyki. Na perystaltyke wplywaja nastepujace czynniki: mechaIIiczne i chemiczne pobudzenie receptorw scianki jelita. Pobudzenie mechaniczne spowodowane jest rozciaganiem poszczeglnych elementw jelita z jego zawartoscia (wraz z masaliii pokarmowymi i masami kalowymi). Rozciaganie wzmacnia peIystaltyke i zwieksza wrazliwosc systemu nerwowego scianek jeli35

ta. Pobudzenie mechaniczne poprzez pokarm, znacznie sie wzmacnia przy spozywaniu wiekszych ilosci owocw, warzyw, zieleniny, zawierajacych duzo nie strawionego blonnika, ktra wchlania duze ilosci wody, jeszcze bardziej zwiekszajac objetosc zawartosci jelita a wiec jeszcze bardziej wzmaga mechaniczne podraznienie scianki jelita. Pobudzenie chemiczne receptorw jelita powoduja soki trawienne, zwlaszcza zlc oraz produkty trawienia bialka i tluszczy (kwasy, sole, alkalia). Oddzialywanie mechaniczne i chemiczne na receptory scianki jelita wplywa zarwno na perystaltyke, jak i sekrecje sokw trawiennych, wzmacnia ja lub oslabia. Slabe kwasy wzmacniaja sekrecje, mocne ja oslabiaja Nalezy podkreslic (znajomosc tego przyda sie w leczeniu), ze kwasy organiczne, szczeglnie kwasy znajdujace sie w occie jablkowym, znaczaco zwiekszaja mototyke przewodu pokarmowego i sekrecje sokw trawiennych, niz kwasy solne wydzielajace sie w zoladku. Kondycja miesni scianki jelita. Miesnie scianki jelita stale przebywaja w stanie napiecia. Skurcze muskulatulY przewodu pokarmowego i sekrecja sokw trawiennych regulowane sa samoistnie wskutek wspomnianego chemicznego i mechanicznego pobudzenia receptorw znajdujacych sie w sciance zoladka i jelita. System nerwowy. Odgtywa ogromna role w regulowaniu motoryki i sekrecji sokw trawiennych w poszczeglnych elementach przewodu pokarmowego. System trawienny przebywa pod stala kontrola wszystkich poziomw systemu nerwowego. W regulowaniu mototyki i wydzielania sokw trawiennych, oprcz centralnego systemu nerwowego, uczestniczy rdzet'i kregowy, rdzen przedluzony, miedzymzgowie, wegetatywny system nerV\'owy i zakonczenia nerww w sciance jelitowej. Wplyw temperatury. Chld pobudza petystaltyke, cieplo likwiduje skurcze i oslabia pobudzenie. Zimne napoje moga pobudzic perystaltyke, wywolujac nawet rozwolnienie. Miejscowe ochlodzenie jelita z zewnatrz (np. polozony na brzuch zimny oklad lub ld) wzmacnia napiecie jelita i stymuluje petystaltyke. Miejscowe zastosowanie ciepla (np. termofor polozony na brzuchu) oslabia napiecie, uspokaja skurcze. 36

 Intoksykacja organizmu, ktra moze wystapic przy rznych infekcjach i chorobach (zapalenie pluc, glypa, posocznica, rzyczka i inne), zwieksza perystaltyke i czesto wywoluje biegunke. Endokrynologia tez wplywa na sprawnosc jelita. Hormony tarczycy i przysadki mzgowej zwiekszaja motoryke przewodu pokarmowego. Poszczeglne elementy przewodu pokarmowego, nawet gdy sa od siebie oddalone, scisle ze soba zwiazane. Na przyklad, perystaltyka jelita grubego zalezy od kwasowosci soku zoladkowego. Przy podwyzszonej zawartosci kwasu solnego w zoladku, perystaltyka jelita grubego obniza sie, co powoduje zaparcia. Przy wrzodach dwunastnicy i zoladka, co zwiazane jest z podwyzszona kwasowoscia czesto zauwaza sie odruchowe zaparcia; przy obnizonej kwasowosci powstaja biegunki lub na zmiane biegunki i zaparcia. Ogromna role w tej zaleznosci odgtywa system nerwowy.

3. ROlA SYSTEMU NERWOWEGO W PRACY

PRZEWODU POKARMOWEGO
Wydzielnicza i ruchowa aktywnosc przewodu pokarmowego jest kontrolowana przez system nerwowy za posrednictwem dwch mechanizmw fizjologicznych: nerwowego i nerwowo-humoralnego. Regulacja nerwowa realizuje sie na 2 poziomach. Na 1poziomie funkcjonuje wegetatywny system nerwowy i odruchy bezwarunkowe. Przypomnijmy, ze odruch bezwarunkowy lo realizowana przy pomocy ukladu nerwowego, wrodzona, stala I )kreslona reakcja organizmu na bodzce zewnetrzne i wewnetrz11l:. Odruchy bezwarunkowe zwiazane sa z kilkoma centrami pok:irmowymi, znajdujacymi sie w rdzeniu kregowym, w rdzenioItlzgowiu i miedzymzgowiu. Wegetatywny system netwowy jest stosunkowo autonomiczny i I tloze dzialac automatycznie lub bezwiednie, Zwiazany jest ze srodowiskiem wewnetrznym organizmu, z wszystkimi organami wewnetrznymi. W sklad wegetatywnego systemu netwowego, ktry Il'guluje czynnosci ukladu trawiennego, wchodza wezly netwowe 1,'lila. Sygnaly z miejsca wydarzen przekazywane sa z wezlw do ('l'ntrw pokarmowych mzgu i rdzenia kregowego, skad wracaja
37

impulsy zawierajace odpowiednie wskazwki. Stan wegetatywnego systemu nerwowego wplywa na jelito i odwrotnie, stan jelita wplywa na system nerwowy. Tak np. w rezultacie zaklcen w wsplczulnym ukladzie nelwowym ostre zapalenie jelita grubego jest ciezkie do leczenia i przechodzi w chroniczne zapalenie. Na ostre zapalenie jelita grubego czesto choruja astenicy, ludzie z chWiejnym ukladem nelwowym, neurastenicy, osoby chorujace na anemie. Wegetatywny system nelwowy reaguje nie tylko na nelwowe impulsy, ale i na chemiczne, przekazywane z klwia i innymi plynami organizmu. Na 2 poziomie dzialaja: centralny system nelwowy i odruchy warunkowe. Odruchy warunkowe - to nabyta w trakcie indywidualnego zycia, powstala przy okreslonych warunkach reakcja organizmu, ktra moze zaniknac jesli dlugo nie bedzie pobudzana. Odruchy warunkowe, regulujace aktywnosc pokarmowa, zwiazane sa z centrum pokarmowym znajdujacym sie w mzgu. Stan centralnego systemu nerwowego rwniez wplywa na stan ukladu trawiennego. Przykladem moze sluzyc atonia zoladka, ktra powstaje w sytuacji przemeczenia lub glebokich stresw u neuropatw. Przy leczeniu chorb przewodu pokarmowego nalezy zawsze pamietac o efekcie leczniczym, ktlY mozna wywolac przez centralny system nelwowy, za pomoca treningu autogennego, psychokorekcji itd. Mam nadzieje, ze nikt nie ma cienia watpliwosci, jaka ogromna role odgrywa przewd pokarmowy w utrzymaniu zdrowia, i ze caly ten skomplikowany, zlozony system musi byc utrzymany w idealnym zdrowiu i czystosci. Teraz zostalo nam jeszcze przyjrzec sie z bliska poszczeglnym elementom przewodu pokarmowego. Przypomnijmy sobie, ze przewd pokarmowy sklada sie z jamy ustnej, zoladka, jelita cienkiego i grubego, a w procesie trawienia biora rwniez udzial trzustka i watroba.

4. CO, GDZIE I KIEDY?

Wybierzmy sie w krtka podrz po przewodzie pokarmowym. Przyjrzyjmy sie, co sie dzieje z pokarmem na kazdym jego odcinku. Prawidlowy przewd pokarmowy pracuje jak dobrze wyre38

gulowany transpoIter. Kazdy odcinek przewodu pokarmowego jest oddzielony od dlUgiego i pelni swoja czynnosc, charakteryzuje sie swoim kwasnym lub zasadowym odczynem srodowiska (swoim pH), posiada swoje enzymy, niezbedne do rozszczepiania zlozonych molekul naszego pokalIDu na bardziej proste, przygotowuje je do nastepnego etapu, ktlY zachodzi w kolejnym elemencie przewodu pokarmowego. W czasie rozszczepiania molekul wydziela sie energia. Co dzieje sie z pokarmem w jamie ustnej? W jamie ustnej pokarm ulega zmianom fizycznym i chemicznym. Czas przebywania w ustach zalezy od nas, moze byc przez nas regulowany. Zmiany fizyczne polegaja na rozdrobnieniu i przetarciu pokarmu zebami oraz wymieszaniu pokarmu ze slina. Jogini porwnuja usta z mlynem, od aktywnosci ktrego zalezy zdrowie calego przewodu pokarmowego. Im staranniej przezuwamy pokarm, im lepiej slina wymieszana zostaje z pokarmem, tym latwiej bedzie przebiegac trawienie. Poza tym, slina hamuje gnicie i fermentacje pokarmu. Im dluzej przezuwamy, tym wiecej przyjemnosci wyciagamy z jedzenia, i tym mniejsza szansa na przejadanie sie. Jest to bardzo wazne, poniewaz przejadanie sie to jeden z najwazniejszych czynnikw powodujacych zaparcia. Chemiczne zmiany pokarmw w ustach zachodza pod wplywem enzymw sliny. Jakosc i ilosc sliny zaleza od charakteru dostarczanego pokarmu. Reakcja sliny jest slabo zasadowa, ale pod wplywem pokarmu moze uzyskiwac neutralne lub nawet slabo kwasowe pH. Slina posiada 2 enzymy, dzialajace tylko przy zasadowym pH i rozszczepiajace weglowodany: ptialine, rozszczepiajaca skrobie (wielocukier) do maltozy (dwucukier) i maltaze, rozszczepiajqca powstala maltoze do glukozy (jednocukier). Ciekawe jest to, ze ptialina jest wydzielana w slinie tylko w przypadku pokarmu zawierajacego skrobie. Przy zawaltych w pozywieniu innych weglowodanach np. cukrem, -ptialina nie wydziela sie w slinie. W .~rodowisku kwasnym oddzialywanie enzymw sliny zanika. Jest lo bardzo wazne przy laczeniu pokarmw. Slina zawiera rwniez substancje enzymopodobna, lyzocim, ktra szybko rozpuszcza znajdujace sie w pozywieniu bakterie. Kazdy rodzaj pokarmu powoduje wydzielenie sliny rznej jakosci i w rznej ilosci. Gdy do ust
39

trafia plynny pokarm, zupa, mleko itp. perystaltyka wyrainie sie zwalnia. Pobudzenie przez pokarm receptorw jamy ustnej odruchowo zmienia motOlyke i sekrecje calego przewodu pokarmowego. Na przyklad, po kilku minutach od rozpoczecia jedzenia w zoladku zaczyna wydzielac sie sok zoladkowy, a w trzustce, sok trzustkowy. Takie wczesniejsze przygotowanie sie, jest bardzo wazne do zapewnienia sprawnej pracy calego systemu. Po rozdrobnieniu, przemieszaniu ze slina i rozpoczeciu trawienia skrobi, pokarm zostaje polkniety i w ciagu kilku sekund przesuwa sie przez przelyk do zoladka, gdzie zaczyna sie nastepny etap trawienia. Trawienie pokarmu w zoladku W zoladku, podobnie jak w ustach, pokarm ulega oddzialywaniu mechanicznemu i chemicznemu. Pokann zostaje dodatkowo przetarty i co najwazniejsze, przemieszany, co sprzyja lepszemu przesiaknieciu sokiem zoladkowym. W procesie dalszej obrbki chemicznej pokannu w zoladku, zachodzi glwne rozszczepienie bialka. Zoladek stanowi pusty organ, ktry miesci 1 - 2 l. masy pokarmowej. Scianki zoladka kurcza sie przy braku pokarmu. Zoladek sklada sie z nastepujacych odcinkw: wejscia, dna i korpusu stanowiacych wieksza czesc zoladka i wyjscia. Wyjscie nazywane jest czescia odiwiernikowa. Czesc odiwiernikowa zoladka otwiera sie do dwunastnicy, ktra stanowi grna czesc jelita cienkiego. Gruczoly sluzowe sluzwki zoladka wytwarzaja soki zoladkowe, przy czym sklad sokw zalezy od odcinka zoladka, w ktlym sa wytwarzane. Soki dna i korpusu zawieraja kwas solny i w czystej postaci posiadaja kwasny odczyn CpH 1,0 - 2,5\ soki czesci odiwiernikowej nie zawieraja kwasowosci lecz posiadaja zasadowy odczyn CpH 8,0) a dzieki temu przechodzaca przez niego kwasna papka pokarmowa zostaje nieznacznie zneutralizowana. Jest to konieczne dla zabezpieczenia soku trawiennego dwunastnicy przed nadmiernym zakwaszeniem po przetransportowaniu tam pokarmu z zoladka. Charakter pozywienia wplywa na ilosc i sklad soku zoladkowego, ktry zaczyna wydzielac sie po 5-6 minutach od rozpoczecia spozywania posilku i wydziela sie przez caly czas przebywania 40

pokarmu w zoladku. Przy braku pokarmu w zoladku, sok nie wydziela sie. Najwiecej soku z maksymalna zawartoscia kwasu solnego wydziela sie przy trawieniu miesa. Sok zoladkowy, dzieki zawartym w nim kwasie, zabija bakterie przynoszone do zoladka razem z pokarmem. Wydzielanie sie sokw zoladkowych odbywa sie pod wplywem bezwarunkowych i warunkowych odruchw. Odruchy bezwarunkowe z osrodkiem w rdzeniu przedluzonym, powstaja przy pomocy wsplczulnego ukladu nerwowego. Warunkowo-odruchowe wydzielanie sie sokw wywolane jest widokiem pozywienia, jego zapachem, dzwiekami zwiazanymi z jedzeniem lub rozmowami o jedzeniu. Odbywa sie to w rezultacie podraznienia organw sluchu, wzroku i wechu na odleglosc i powstaje przy pomocy kory mzgowej. Warunkowo-odruchowe wydzielanie sie sokw przeznaczone jest do przygotowania zoladka do przyjecia pokarmu, dlatego zawsze poprzedza jedzenie. Wydzielanie sie sokw zoladkowych stymulowane jest takze neurohumoralnym szlakiem pod wplywem przedostania sie do krwi produktw trawienia pozywienia wchlanianych w zoladku, dwunastnicy i w grnych odcinkach jelita cienkiego. Neurohumoralnym szlakiem na sekrecje zoladkowa wplywaja takze hormony przysadki mzgowej, nadnerczy, trzustki i I:lrczycy. Negatywne emocje hamuja wydzielanie sie sokw trawiennych; podczas gniewu, strachu, odczuwaniu nieprzyjemnego zapachu lub <;maku i w innych momentach wstrzymuje sie wydzielanie sokw, dlatego nie wolno siadac do stolu pod wplywem negatywnych vmocji. Najpietw trzeba sie uspokoic. Sok zoladkowy zawiera 2 \'nzymy: pepsyne, rozszczepiajaca bialka i lipaze, rozszczepiajaca tluszcze. Trawienie w zoladku w zasadzie polega na wczesniej<;zym rozszczepieniu bialka i przygotowaniu do dalszego trawieI\ia i wchlaniania w jelicie. Bialko pod wplywem proteolitycznego ('nzymu sokw trawiennych - pepsyny - pracujacego tylko w kwa, nym srodowisku, zostaje rozszczepione do stadium posredniego :dbumoz i peptonw. Zdolnosc soku zoladkowego do rozszczeI li:1 nia tluszczw jest wyraznie slabsza. Pod wplywem lipazy, tluszcz /( )staje rozszczepiony na gliceryne i kwasy tluszczowe. Jednak w /( )I:,dku zostaja rozszczepione tylko emulgowane tluszcze mleka.
41

Tluszcze na 2-3 godziny odruchowo hamuja wydzielanie soku zoladkowego i utrudniaja trawienie bialka. Po 2-3 godzinach wydzielanie sokw stopniowo sie normalizuje, ale wywolane zostaje to nie bialkiem, lecz produktami rozkladu tluszczw. Sok zoladkowy nie zawiera enzymw rozszczepiajacych weglowodany, ale rozpoczete w jamie ustnej trawienie skrobi, jakis czas trwa w zoladku dzieki ptialinie, ktra wchodzi w sklad sliny. Praca enzymw rozszczepiajacych weglowodany ttwa w zoladku dopki sok zoladkowy calkiem nie przesiaknie pokarmem. Czas przebywania pokarmu w zoladku zalezy od jego wlasciwosci i stanu fizycznego.: geste pokarmy zatrzymuja sie w zoladku dluzej, pokarmy plynne przechodza do jelita juz po kilku minutach. Cieply plyn opuszcza zoladek szybciej, niz zimny. Najdluzej zostaje w zoladku tluste pozywienie. W kazdym wypadku pokarm opuszcza zoladek w postaci znacznie przetrawionej papki pokarmowej. Papka nie moze wychodzic z zoladka bez przerwy, ona przechodzi do dwunastnicy osobnymi porcjami. Dostarczanie porcji pokarmu do dwunastnicy reguluje zwieracz, ktry kurczac sie, zamyka polaczenie miedzy zoladkiem i jelitem. W miare nagromadzenia pokarmu przed odiwiernikiem, zwieracz rozluinia sie i przepuszcza kolejna porcje papki. Wchlanianie w zoladku jest nieznaczne. Glwnie w okolicy odiwiernika, gdzie powoli wchlaniane sa produkty rozszczepiania weglowodanw oraz sole, woda i alkohol. Trawienie pokarmu w dwunastnicy Niewielka (27-30 cm) dwunastnica, to najwazmeJsza, jesli chodzi o trawienie, czesc jelita cienkiego, najdluzszego (do 5 m) elementu przewodu pokarmowego. Anatomicznie dwunastnica jest scisle zwiazana z trzustka, obejmuje jej glwke w postaci podkowy od gty, z prawej strony i od dolu, na poziomie XII piersiowego i II lediwiowego kregu. W dwunastnicy trawienie zoladkowe przechodzi w jelitowe. Wieksza czesc podawanych pokarmw (bialka, tluszczw i weglowodanw) zostaje przemieniona do takiego stanu, w jakim wchlaniaja sie do ktwi w jelicie cienkim i postepuja do komrek, aby dalej organizm mgl je wykorzystac. W samej dwunastnicy, wchlanianie jest minimalne, wchlania sie
42

tutaj okolo 8% trawionego pokarmu. Trawienie w dwunastnicy mozliwe jest tylko przy udziale soku trzustkowego wytwarzanego przez trzustke i zlci wytwarzanej przez watrobe. Papka pokarmowa w dwunastnicy jest przetwarzana przez 3 rodzaje sokw trawiennych na raz - jelitowym, trzustkowym i zlci. Pod wplywem tych sokw bialka, tluszcze i weglowodany ulegaja intensywnemu procesowi rozszczepiania. Przy nieobecnosci pokarmu, sok dwunastnicy ma odczyn slabo zasadowy (pH 7,2-8,5). Po przesunieciu z zoladka do dwunastnicy kwasnych mas pokarmowych, na krtki czas, odczyn w dwunastnicy staje sie kwasny (pH dochodzi do 4,0). Kwas solny, zawarty w papce pokarmowej, stymuluje sekrecje zasadowego soku trzustkowego, ktlY stopniowo neutralizuje pH papki pokarmowej. PH zawartosci dwunastnicy moze wahac sie od 4,0 do 8,5 w zaleznosci od charakteru pokarmu. Trzustka i jej rola w trawieniu pokarmu w dwunastnicy Enzymy trzustki wstepujace do jelita razem z sokiem trzustkowym, odglywaja glwna role w procesach trawiennych zachodzacych w dwunastnicy. Sok trzustkowy ma odczyn zasadowy i zawiera enzymy, rozszczepiajace bialko, weglowodany i tluszcze. Niektre enzymy soku trzustkowego: Proteazy - enzymy rozszczepiajace bialko, aktywne w srodowisku zasadowym. Trzustka wytwarza kilka enzymw proteolitycznych, a glwnym z nich jest trypsyna. Poczatkowo t1ypsyna powstaje w formie nieaktywnej; ktra nazywa sie trypsynogenem. Dopiero w jelicie, tlypsynogen zostaje zaktywizowany przez enzym soku jelitowego - enterokinaze i zamienia sie w tlypsyne. W zwiazku z tym, ze dzialanie pepsyny w zasadowym srodowisku nie jest mozliwe, a trypsyna w srodowisku zasadowym jest bardzo aktywna i dalsze trawienie bialka tlwa juz tylko pod wplywem trypsyny. Trypsyna rozszczepia bialko, jak rwniez produkty ich niekompletnego n )zszczepienia powstale w zoladku przy udziale pepsyny, do aminokwasw - ostatecznych produktw rozszczepienia bialka. Erepsyna - drugi enzym proteolityczny, wydzielana jest przez Il"zustke w formie aktywnej, jednak oddzialowuje tylko na albu11IOZY i peptony, rozszczepiajac je na aminokwasy.
43

Amylazy - enzymy rozszczepiajace weglowodany w srodowisku neutralnym. Sok trzustkowy zawiera kilka amilolitycznych enzymw: amilaze rozszczepiajaca skrobie na dwucukiy; maltaze, rozszczepiajaca dwucukIy maltozy na monocukty glukozy i laktoze, rozszczepiajaca cukier mlekowy na monocukty. Lipaza - enzym rozszczepiajacy tluszcze w srodowisku zasadowym. Prawie cala lipaza jest w stanie malo aktywnym i piniej zostaje gwaltownie zaktywizowana przez zlc, ktra powstaje w watrobie i rwniez postepuje do dwunastnicy, razem z sokiem trzustkowym. Lipaza rozszczepia sie do glicelyny i kwasw tluszczowych. Trawienie tluszczw wzmacnia sie dzieki emulgowaniu przez alkaloidy i zlc. Zawierajacy enzymy sok trzustkowy, zaczyna wydzielac sie po 2-3 minutach od rozpoczecia spozywania posilku i na skutek pobudzania przez pokarm receptorw jamy ustnej i przelyku. Sok wydziela sie ciagle w czasie trawienia, natomiast po zakonczeniu trawienia wydzielanie soku trzustkowego ustaje. Sklad i wlasciwosci soku trzustkowego zaleza od charakteru pokarmu. Pokann bialkowy zwieksza zawartosc trypsyny, weglowodanowy - amylazy, tlusty - lipazy. Tlusty pokarm hamuje wydzielanie nie tylko soku zoladkowego, ale i soku trzustkowego. W blonie sluzowej dwunastnicy powstaje nieaktywny hormon - prosekretyna. Pod wplywem kwasu solnego zawartego w soku zoladkowym prosekretyna przemienia sie w aktywny hormon sekretyne, ktlY wchlania sie przez krew i stymuluje wydzielanie soku trzustkowego przez komrki trzustki. Droga odruchw warunkowych, sekrecja trzustki stymulowana jest przez wyglad, zapach jedzenia, diwieki zwiazane z przygotowaniem posilku. U osb z obnizona kwasowoscia soku zoladkowego czynnosc trzustki zostaje zaburzona, w zwiazku z brakiem stymulujacego wplywu kwasu solnego. Zaburzenia te mozna czesciowo naprawic poprzez picie wody (szczeglnie gazowanej) lub soku z zurawin, co przyspiesza wydzielanie soku trzustkowego. Poniewaz niedostateczna ilosc wody w organizmie gwaltownie obniza sekrecje soku trzustkowego, trzeba uwazac, aby organizm nie zostal odwodniony, nie zapominac o piciu, zwlaszcza w gorace dni.
44

Male ilosci alkoholu rwniez przyspieszaja sekrecje soku trzustkowego i podvvyzszaja zdolnosc trypsyny do rozszczepiania bialka. Aby skonczyc juz z rola trzustki w organizmie, nalezy jeszcze dodac, ze jest ona organem nie tylko zewnetrznej, ale i wewnetrznej sekrecji, poniewaz razem z sokiem trzustkowym, wytwarza ona hormon insuliny, od ktrej zalezy przemiana weglowodanw w organizmie. Zostaje jeszcze jeden bardzo wazny organ, zwiazany z trawieniem - watroba. Watroba i jej rola w trawieniu pokarmu w dwunastnicy Trawienie w dwunastnicy zalezy rwniez od dostarczanej do niej zlci, co zwiazane jest z watroba. Watroba stanowi najwiekszy gruczol w ludzkim organizmie mieszczacy sie w jamie brzusznej w prawym podzebrzu. Bez watroby zycie jest niemozliwe. Stanowi glwne laboratorium chemiczne organizmu. Uczestniczy w przemianie bialek, tluszczw, weglowodanw, witamin i substancji mineralnych. Watroba pelni rwniez role ochronna, unieszkodliv,dajac wszystkie substancje toksyczne, te, ktre powstaja w organizmie w procesach przemiany (glwnie w jelicie przy zaklceniu I rawienia - indol, skatol) ), jak i te, transportowane ze srodowiska /cwnetrznego (w szczeglnosci mikrobowe toksyny). Obce cza-;Icczki, dostajace sie do kIWi, a takze ogarniajace watrobe. Watroba odgrywa tez wazna role w wyksztalceniu systemu imnologicznego. Posiada specjalne komrki produkujace przeciw,i:lla (immunoglobiny), bialka neutralizujace mikroby. Watroba stanowi magazyn glikogenu, zlozonego weglowodanu, ktry wytwa1/:1 sie w watrobie z nadmiaru powstajacych w procesie przemiaIIY weglowodanw. Przy zapotrzebowaniu organizmu w energie, glikogen w watrobie rozklada sie i powstale weglowodany prze-lloc!za do krwi. ':nzymy umozliwiajace procesy przemiany zawarte sa glwnie w I ()mrkach watroby_ l na dobe). Zlc W<ltroba bezustannie produkuje zlc (okolo i'.romadzi sie w woreczku zlciowym, a w procesie trawienia prze, IH)dzi do dwunastnicy (po 20-50 minutach od momentu wlozenia ,It) list miesa i chleba i po 8 minutach od rozpoczecia picia dowolIll"go plynu). Wydzielanie zlci jest regulowane poprzez mechaI 11 U t

45

nizm nerwowo-odruchowy i humoralne oddzialywanie. Wystepuje warunkowo-odruchowe wydzielanie zlci. Na przyklad podczas rozmw o jedzeniu. Powstawanie zlci odbywa sie przy oddzialywaniu zlciopednych substancji. Szereg takich substancji po przedostaniu sie do krwi dostaje sie do watroby i oddzialowujac na jej komrki, wywoluje powstawanie zlci. Wytwarzanie zlci powoduja: - produkty rozszczepienia bialka, (albumozy, peptony, polipeptydy) i ekstraktywne substancje miesa - tluszcze, - sama zlc - kwasy, wstepujace bezposrednio do jelita (kwas solny, ocet jablkowy, sok zoladkowy itd.), - impulsy nerwowe, powstajace przy pobudzeniu receptorw zoladka poprzez pokarm. Znaczenie zlci w procesach trawienia jest ogromne. Razem z innymi sokami jelitowymi neutralizuje papke pokarmowa, wstepujaca do dwunastnicy z zoladka, poniewaz ma odczyn zasadowy; - wiaze pepsyne zawarta w papce pokarmowej, chroniac w ten sposb od jego czynnosci niszczenia tripsyna - glwnego enzymu, rozszczepiajacego bialka w jelicie; - wzmacnia oddzialywanie wszystkich enzymw, zwlaszcza lipazy, ktrej aktywnosc pod wplywem zlci wzrasta 15-20 razy; - zlc emulguje tluszcze i tym samym przyczynia sie do czynnosci lipazy; - zlc przemienia duza ilosc tluszczw w rozpuszczalna w wodzie forme, sprzyjajac ich trawieniu i wchlanianiu; - wzmacnia wydzielanie soku trzustkowego; - aktywizuje petystaltyke, wspomagajac przesuniecie masy pokarmowej przez jelito; - zawiera niewielka ilosc enzymw, rozszczepiajacych weglowodany i cukier; - hamuje rozwj bakterii, zwalnia przez to procesy gnilne i fermentacyjne w jelicie; - stymuluje blone sluzowa jelita cienkiego, podwyzszajac jego zdolnosc do wchlaniania.

46

Trawienie pokarmw w jelicie cienkim Jelito cienkie stanowi najdluzszy odcinek przewodu pokarmowego. W jelicie cienkim dochodza do skutku procesy trawienne, ktre zaczely sie w grnych partiach - jamie ustnej, zoladku i dwunastnicy. Wszystkie niestrawione w ustach, zoladku i dwunastnicy bialka, tluszcze i weglowodany rozszczepiane sa w jelicie cienkim i tutaj od razu sa wchlaniane. Jelito cienkie stanowi glwne miejsce wchlaniania produktw rozszczepienia powstalych na skulek procesw trawiennych. Sok jelitowy ma odczyn zasadowy i zawiera nastepujace enzymy: Erepsyne - enzym znajdujacy sie takze w sokach trzustki, ktlY rozszczepia na aminokwasy posrednie produkty trawienia bialka - albumozy i peptony, powstajace glwnie pod wplywem pepsyny i czesciowo tripsyny. Dzieki erepsynie w jelicie cienkim konczy sie proces rozszczepiania bialka, rozpoczety przez pepsyne sokw zoladkowych. Enterokinaze - enzym zmieniajacy nieaktywny trypsynogen w tlypsyne, Amylaze - rozszczepiajaca wielocukry do dwucukrw, Grupe enzymw weglowodanowych, ktre rozszczepiaja resztki zlozonych weglowodanw na moncukry, konczac proces zapoczatkowany przez ptialine sliny i amylaze soku trzustki. Do tych enzymw naleza maltaza, rozszczepiajaca dwucukIy maltozy, inwertaza rozszczepiajaca cukier trzcinowy i laktaza rozszczepiajaca cukier mlekowy. Lipaze - rozszczepiajaca tluszcze na gliceryne i kwasy tluszczowe. Lipaza znajdujaca sie w sokach jelitowych jest slabo czynnym enzymem, lecz caly czas trawi resztki nie rozszczepionych tluszczy. Wydzielanie soku jelitowego przez gruczoly znajdujace sie w ,";ciancejelitowej zachodzi z powodu kilku przyczyn. Naleza do nich: - odruchy warunkowe, spowodowane widokiem pozywienia, - odruchy bezwarunkowe, spowodowane pobudzeniem chemicznym i mechanicznym zakonczen nerwowych scianek jelita. Bodzce chemiczne wywolujace reflektorne wydzielanie soku jelitowego: a) sok trzustkowy, ktry gwaltownie zwieksza ilosc enzymw;
47

w szczeglnosci enterokinaze b) produkty rozszczepiania bialka, tluszczw i weglowodanw, c) kwas solny wstepujacy z zoladka. Trawienie i wchlanianie pokarmw glwnie konczy sie w jelicie cienkim, a wszystko, co pozostalo, przesuwa sie dalej i przechodzi do jelita grubego. Trawienie pokarmw w jelicie grubym Jelito grube jest ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego (jego dlugosc wynosi 1,5 - 2 m), jego poczatek znajduje sie w okolicy prawej kosci biodrowej, a konczy sie odbytem. Sklada sie ono ze slepej kiszki, okreznicy i jelita prostego. Z kolei okreznica dzieli sie na wstepujaca, poprzeczna, zstepujaca i esowata. Slepa kiszka znajduje sie ponizej zlaczenia jelita grubego i cienkiego i wyglada jak nieduzy slepy worek o dlugosci 3 - 8 cm. Okreznica zostala tak nazwana, poniewaz jak obrecz okala jame brzuszna. Znajomosc anatomicznego polozenia poszczeglnych czesci jelita grubego potrzebna jest pr7.Ywykonywaniu masazu. Dlatego tez powinnismy bardziej szczeglowo skupic sie na ich rozmieszczeniu. Wstepujace jelito biegnie od okolicy prawej kosci biodrowej do prawego podzebrza, poprzeczne - najdluzsza czesc jelita grubego, nieco zwisajaca, biegnie od prawego do lewego podzebrza, zstepujace jelito biegnie od lewego podzebrza do okolicy lewej kosci biodrowej, gdzie przechodzi w esowate jelito. Esowate jelito znajduje sie w lewej jamie podzebrza, jest skierowane i w prawa strone i w dl, biegnie do jamy malej miednicy, gdzie na poziomie III kregu ledzwiowego przechodzi w jelito proste, majace dlugosc 12 -18 cm. W miejscu przejscia jelita cienkiego w jelito grube, znajduje sie tzw. zastawka kretnicza-katnicza, ktra przepuszcza papke pokarmowa do jelita grubego bardzo malymi porcjami. Pelystaltyka jelita grubego jest dosc powolna. Z tego powodu resztki pokarmu przebywaja tam bardzo dlugo. Polowe oglnego czasu niezbednego do przesuniecia pokarmu przez przewd pokarmowy, od jamy ustnej do odbytnicy, zajmuje przebywania pokarmu w jelicie grubym, chociaz jest ona o wiele krtsza, niz jelito cienkie. Przez jelito cienkie (okolo 5 m) zawartosc przesuwa sie w ciagu 4-5 godzin,
48

a przez jelito grube (okolo 2 m) - 12-18 godzin. A wiec przesuwanie zawartosci w jelicie grubym odbywa sie prawie o 6 - 9 razy wolniej. Sok trawienny w jelicie grubym jest wydzielany bez przerwy i ma odczyn zasadowy, przewaza w nim sluz niezbedny do formowania kalu. Nieprzerwane wydzielanie sokw zwieksza sie przy miejscowym dzialaniu na sluzwke mechanicznych i chemicznych bodzcw. Enzymy jelita grubego sa takie same, jak w jelicie cienkim, ale odrzniaja sie od nich slabszym dzialaniem. Bakterie w jelicie grubym trawia weglowodany blonnika, jest to cecha charakterystyczna jelita grubego. Blonnik trafia do jelita grubego w niezmienionej postaci, poniewaz ani sok trzustkowy, ani sok jelitowy nie maja (nie zawieraja) enzymw do trawienia blonnika. Dopiero bakterie jelita grubego rozszczepiaja blonnik, a en/.ymy trawia uwalniane na skutek tego procesu substancje i wchlaniaja sie. Glwnym zadaniem jelita grubego jest wchlanianie pokarmu trawionego w jelicie cienkim, ktty nie zdazyl sie tam wchlonac oraz wchlanianie duzej ilosci wody. Najbardziej intensywnie przebiega proces wchlaniania w prawej czesci jelita (w okreznicy wstepujacej). W jelicie grubym zyje ogromna ilosc drobnoustrojw, wsrd ktrych wiele jest wprost niezbednych w procesie trawienia. Niedawno, np. rosyjski uczony A. Ugolew wykryl rodzaj drobIloustrojw w jelicie grubym, ktre syntetyzuja aminokwasy, ktl'l' do tej pOty uwazano za niezastapione. G. Szatalowa w ksiazce "Odzywianie lecznicze" (995) pisze:

IJldzki organizm wytwarza wszystkie potrzebne mu aminokwasy. Najwazniejsze z nich syntetyzuja drobnoustroje jelita grubego.
Wspomina ona rwniez o badaniach LM. Seczenowa i kontynu,llora jego badan M. Wolskiego, ktty udowadnia, ze czlowiek do Iludowy komrek i tkanek wykorzystuje azot z powietrza i pomoc (Irobnoustrojw znajdujacych sie w grnych drogach oddechowych I w jelicie grubym. Pozyteczne drobnoustroje zamieszkale w jelicie grubym, oprcz ,llllinokwasw sytnezuja rwniez wiele witamin, zwlaszcza witaIllin grupy B. Najwieksze znaczenie ma tu synteza witaminy B12, I)()niewaz pokarm roslinny nie zawiera w ogle tej witaminy
49

Jednak, oprcz pozytecznych, w jelicie grubym jest mnstwo drobnoustrojw, ktre powoduja fermentacje weglowodanw i gnicie bialka, czemu towarzyszy wytwarzanie substancji toksycznych indolu, fenolu, skatolu i innych. Takie drobnoustroje szybko gromadza sie w sytuacjach zwiazanych z zaburzeniem trawienia, przy zatrzymaniu sie mas pokarmowych w jelicie, zwlaszcza przy zaparciach. Rozwija sie zmiana normalnej flory bakteryjnej i narusza sie jej dzialalnosc. Wazna funkcja jelita grubego, to formowanie mas kalowych. Wchlanianie wody zageszcza papke pokarmowa. Jelito otrzymuje okolo 6-7,5 l plynu w ciagu doby, a wyprowadza na zewnatrz razem z kalem okolo 150 mi, pozostaly plyn wchlaniaja scianki jelita i dalej przechodzi on do kIwi. W formowaniu kalu uczestnicza znajdujace sie w soku jelitowym male grudki sluzu. Sklepiaja one niestrawione czasteczki pokarmu. Kal sklada sie z niestrawionych czasteczek pozywienia, sluzu, obumarlych komrek jelita, skladnikw barwnika zlciowego, kttym zawdziecza kal swj kolor. Kal zawiera rwniez wiele drobnoustrojw. Stanowia one 30-50% masy kalowej. Jelito grube wreszcie pelni funkcje rezerwuarowe - gromadzenia i utrzymania mas kalowych do momentu wydalania ich na zewnatrz, Funkcja ta nalezy do lewej czesci jelita grubego, okreznicy zstepujacej, Wydalanie niestrawionych odpadkw (defekacja) Defekacja, to wydalenie mas kalowych z organizmu. Osoby zdrowe powinny miec defekacje 2-3 razy dziennie, najlepiej o tej samej porze, Jest zlozony odruchowy akt, w ktrym uczestnicza odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Najczesciej pierwsza defekacja nastepuje rano, od razu po przebudzeniu sie lub po sniadaniu. Mozemy zatrzymywac akt defekacji. Zazwyczaj, sytuacje zatrzymania stolca zwiazane sa z sytuacja i od nas niezalezne. Jednal takich sytuacji trzeba unikac, poniewaz odruch na defekacje szybkc zanika i to jest jedna z najczestszych przyczyn powstawania zapar', Centrum odruchu bezwarunkowego, wywolujacego defekacj~', znajduje sie w lediwiowym odcinku rdzenia kregowego. Defeka cja lub wyprznienie jelita prostego (dolny i najkrtszy odcinek jelita grubego) nastepuje, kiedy duza ilosc mas kalowych zgroma
50

dzi sie w jelicie prostym. Masy kalowe pobudzaja zakonczenia nerwowe w blonie sluzowej jelita prostego, co powoduje rozluznienie wsplne dwch zwieraczy (wewnetrznego i zewnetrznego) odbytnicy. Rozluznienie otwiera wyjscie z jelita prostego, kurcza sie miesnie jelita grubego i jelita prostego oraz miesnie brzucha i przepony, i kal zostaje wydalony z organizmu. Te wszystkie miesnie powinny kurczyc sie jednoczesnie z rozluznieniem zwieraczy odbytnicy. Utrata koordynacji tych dwch elementw zwiazanych z wydalaniem, moze rwniez spowodowac zaparcie. Defekacja moze realizowac sie dwoma sposobami. W pielwszym przypadku, defekacja odbywa sie w 1 etapie szybko, w ciagu 5-7 minut, wystarczy kilka razy napiac miesnie brzucha i wyrzuca sie wszystko, co zostalo nagromadzone w jelicie prostym i esicy. Przy defekacji pomaga wykonanie glebokiego wdechu, w rezultacie czego przepona przemieszcza sie w dl i uciska na organy jamy brzusznej, ktre z kolei uciskaja na jelito proste, co sprzyja jego wyprznieniu. W drugim przypadku, defekacja odbywa sie w 2-ch etapach - i to wlasciwie juz kwalifikuje sie jako skryta forma zaparcia. W pierwszym momencie wyrzuca sie czesc zawartosci zgromadzonej w jelide grubym, zazwyczaj razem z twardym, kalowym czopkiem. JedIlak przy tym, nie ma uczucia calkowitego wyprznienia jelita, zoslaje uczucie niedokonczenia defekacji, zmuszajace do powtrnego napinania miesni brzucha. Po kilku minutach po wyrzuceniu I )ierwszej porcji mas kalowych, nowa fala perystaltyki przepycha ,lo jelita prostego zawartosc wyzej polozonej esicy. Nadchodzi drugi odruch na defekacje i wyrzucona zostaje druga porcja kalu. Miedzy l-sza, a 2-ga defekacja, mija od 3-5 do 10-15 minut. Zle, ze ,'zlowiek przy tym nie zostaje pasywny, lecz stara sie przyspieszyc wyrzucenie pozostalej porcji zawartosci jelita, prezy sie, z duzym wysilkiem napina miesnie brzucha. Na dluzsza mete grozi to nad,'I.~nieniem, neurastenia czy zapaleniem okreznicy. W zwiazku z I \Im, trzeba walczyc z 2-etapowa defekacja. Poza tym, stanowi ona l, -dna z glwnych przyczyn tak czesto spotykanych hemoroidw. /'~lzwyczaj 2-etapowa defekacja zostaje nam w postaci odruchu wakowego od lat dziecinstwa i bardzo ciezko zostaje zmieniona w I d::tpowa. W tym celu nalezy zmuszac siebie do wychodzenia z
11111

51

toalety, nie zwazajac na poczucie niedokonczonej defekacji. Za jakis czas pojawi sie ponownie naturalny odruch na wyprznienie, wwczas nalezy dokonac drugiego l-etapowego aktu defekacji. W taki sposb przejdziemy od 2-etapowej defekacji do l-etapowej. Patrzac z tej perspektywy, nalezy zwracac uwage na dzieci przesiadajace na nocniku przez 10-15 minut. Teraz, po zdobyciu minimalnej wiedzy o fizjologii procesu trawienia, mozna przejsc bezposrednio do zaparc.

Rozdzial 3
POZNAJMY ZAPARCIA Z BUSKA 1. JAKIE BYWAJA ZAPARCIA?

xx stulecie dla mieszkancw krajw cywilizowanych to wiek zaparc. Juz dowiedzielismy sie, ze zaparcia dziela sie na jawne ubyte. Do 80-90% osb cierpi na jedna z tych dwch form zaparcia, przy czym forme uklyta spotyka sie o wiele czesciej, niz jawna. Zaparcie moze byc choroba niezalezna lub symptomatyczna, czyli moze stanowic symptom innych chorb - nowotworw lub zapalenia jelita grubego, kolki watrobowej lub nerkowej, zawalu itp. spastyczne. Znane sa 2 formy zaparcia: atoniczne

Zaparcia atoniczne
Atoniczne lub raczej hipotoniczne formy zaparcia zwiazane sa z oslabieniem blony miesniowej scianki jelita spowodowanej siedzacym t1ybem zycia, obnizeniem oglnej aktywnosci organizmu na skutek wrodzonej slabosci systemu nerwowo-miesniowego, niedokrwistosci, przebytych ciezkich chorb zakaznych i niezakaznych itd. Zaparcie atoniczne moze rozwijac sie rwniez w skutek ignorowania parcia na stolec. Przy zaparciach atonicznych czynnosc motoryczna jelita grubego zostaje obnizona, perystaltyka zanika na dluzszy czas, odruch na defekacje rwniez zanika. Wystepuje brak apetytu, oglna slabosc, bla52

dosc, obnizenie aktywnosci, ucisk i slabosc w konczynach dolnych, zwiekszone zmeczenie hipotonia miesni brzucha, wzdecia. Zaparcia spastyczne Spastyczne formy zaparcia, to rezultat podwyzszonej pobudliwosci jelita grubego, ktre w tym wypadku prawie przez caly czas jest skurczone, co przeszkadza przesunieciu sie mas kalowych. Pe'ystaltyka, jak i przy zaparciu atonicznym, prawie nie wystepuje. Skurcze scianki jelitowej moga byc zwiazane odruchowo z porazeniem organw wewnetrznych, zwlaszcza organw jamy brzusznej. Najczesciej skurcze wystepuja przy zapaleniu okreznicy. Zaparcia spastyczne moga byc rwniez pochodzenia psychicznego. Przy wystapieniu depresji, histerii, neurastenii, w rezultacie naruszenia refleksu na defekacje, gdy odruchy na stolec nie wystepuja, nawet przy przepelnionym jelicie grubym. Zaparcia spastyczne rozwijaja sie rwniez wskutek podraznienia blony sluzowej jelita grubego, przez duze masy kalowe, kamienie zlciowe, robaki itp. Chory cierpi na ble brzucha, zwlaszcza w okolicy lewej biodrowej. Brzuch jest napiety, przy wymacaniu dotykiem zauwazalna j"st bolesnosc wzdluz jelita grubego wzdety, wystepuja falszywe I ):Ircia na stolec. Czasami, z wielkim trudem udaje sie wycisnac z .jebie twarde grudki kalu, przypominajace owczy. CharakterystyczII" jest silne pragnienie. Twarz ma czesto nienaturalnie czerwony
k,

)[or.

Przy zapaleniach okreznicy, zaparcia spastyczne moga wystepoIV:IC na przemian z rozwolnieniem. W tych przypadkach, przy deI ('kacji wychodzi stolec przypominajacy owczy, na przemian z pieI Ii:,cym sie plynnym stolcem, czasami zawierajacym duza ilosc slu/11. Wystepuja ble brzucha wzdluz calego jelita grubego, slepa kiSl.ka rozciaga sie, a zstepujaca i esowata czesc jelita grubego sa ',kurczone i wyczuwalne palcami. Klasyfikacja zaparc ze wzgledu na przyczyny ich powstawania

Zaparcia pokarmowe - najczesciej spotykany rodzaj zaparc \\'YSlepujacy przy bledach w odzywianiu.
53

Zaparcia nawykowe - rozwijaja sie na skutek dlugotrwalego odziennego ignorowania odruchu na defekacje. Odruch warunlowy na wyprznienie jelita o okreslonej porze, od razu po przebdzeniu lub po sniadaniu, wypracowuje sie od dziecinstwa i poz>staje na cale zycie. Lekcewazenie odruchu na defekacje wystepje u uczniw oraz osb wykonujacych okreslony zawd (u wykadowcw w czasie zajec, u chirurgw w trakcie operacji itd.). Zaparcia farmakologiczne - rozwijaja sie na skutek naduzywnia srodkw przeczyszczajacych, antybiotykw, srodkw uspokjajacych i innych. Szczeglnie niebezpieczne sa srodki przeczyszcajace, poniewaz jelito szybko do nich sie przyzwyczaja, uzalezna sie od nich i przestaje samodzielnie pracowac. Antybiotyki poza tyn, niszcza normalna flore bakteryjna jelit; powodujac jej zmiany. ':aparcia toksyczne - zwiazane sa z oddzialywaniem substancjitoksycznych: metali ciezkich, benzenu, olowiu. Najczesciej zwiaZ31ejest to z wykonywanym zawodem. Ostatnio pojawia sie cora wiecej zaparc spowodowanych uzyciem narkotykw. :aparcia zwiazane z endokrynologia - wystepuja przy ob'1i:eniu czynnosci tarczycy, jajnikw oraz przy nadczynnosci przedli<go plata przysadki.

:oparcia mechaniczne - zwiazane sa z przeszkodami mechalienymi: uciskaniem jelita grubego poprzez obrzeki wewnetrzne ul zewnetrzne, przez powiekszone wezly limfatyczne, kamienie :abwe, zrosty, nagromadzenie glist itp. Do mechanicznych mozla~aliczyc zaparcia zwiazane z zaklceniami w oddawaniu stolca, p<wodowanymi zapaleniem jelita prostego, przetokami, bliznarri,owrzodzeniem jelita prostego, peknieciami odbytu, zapaleniem '1e:!:wkrwawicowych (hemoroidw). Zt(Jarciazwiazane z odwodnieniem organizmu - np. w ~Ulcji silnego wydzielania potu. N, zaparcie, prawie zawsze, sklada sie kilka przyczyn. Tak jawtyd jak i ukrytych zaparc nie mozna traktowac jako miejscowego s:hczenia. Przy zaleganiu w jakims odcinku jelita mas pokarmo54

wych, zaczynaja sie tam natychmiast rozmnazac bakterie, ktre Iliszcza normalna flore baktelyjna zoladka, zaczyna sie proces gni\ i.1 i fermentacji (podobnie wyglada sytuacja przy zatrzymaniu wydalania niestrawionych odpadw z przewodu pokarmowego). I'I )wstale w rezultacie procesw gnicia i fermentacji, toksyny oraz lksyczne produkty przebiegu czynnosci fizjologicznych bakterii, I1.1romadzonych g w ogromnych ilosciach na skutek dysbakteriozy 111:lruszenia normalnej flory bakteryjnej) zostaja wchloniete. Do, Il()c!zi do samozatrucia organizmu co stanowi samo w sobie tr,II() mnstwa chorb. Aby leczenie tych chorb bylo skuteczne, 11/,cba pozbyc sie ich podstawowej przyczyny - zaparcia.
I<

2. KLINICZNE

SYMPTOMY

ZAPARCIA

/. jawna forma zaparcia wszystko jest jasne. Gdy nie mamy przez godzin stolca, oznacza to zaparcie. Symptomy zaparc ato111,'mych i spastycznych zostaly juz omwione wczesniej. Norma 1\ ",I 2-3 krotne wyprznienie jelita w ciagu doby, poniewaz rozIlII.lry jelita grubego wymagaja oprznienia co 6 godzin. Jeszcze l, Ilicj wyprzniac jelito po kazdym posilku. Po co nosic w sobie I" I('Z dluzszy czas toksyczne odpady? 1.(' skryta forma zaparcia sytuacja wyglada o wiele bardziej skomI.Ilk()wanie. W tym przypadku mozna postawic diagnoze tylko na objaww. Oglna slabosc, utrata apetytu, l" I( Istawie posrednich , I.lglc zmeczenie, obnizenie aktywnosci, przygnebienie, pogorszelli, ' pamieci, depresja, bezsennosc, pobudliwosc, kolatanie serca, I 1I,Iwet blw w sercu (odruch kalosercowy) ble glowy i za'11I1y glowy - to sygnal o ukrytej formie zaparcia. I 'I )stawienie diagnozy ulatwiaja takie symptomy dodatkowe: bur, \'Ilic w brzuchu, wzdecia, ble brzucha (glwnie z lewej strony), II d, I( na jezyku i nieprzyjemny zapach z ust, uczucie przepelnieIIII , wypelnienia zoladka, niepelnego wyprznienia jelita i falszy" (Klruchy parcia na stolec. \\' 'zystkie wspomniane symptomy, prawie w 100% przypadkw, ,\\ I.ldcza o nagromadzonych w jelicie gnilnych bakteriach, swiad1/.1 I) dlugotrwalym zatrzymaniu sie w nim mas kalowych, czyli o 111,1 ylYIl1 zaparciu.
, I .16

55

3. CHOROBY JAKO SKUTEK ZAPARC?

Pojawienie sie niektrych chorb stanowi sygnal o istnieniu ukrytej formy zaparcia tzn. sa nastepstwem uklytego zaparcia. Leczenie tych chorb nalezy zaczynac od likwidacji zaparc. Naleza do nich choroby: Systemu trawiennego (razem z uczestniczacymi w trawieniu gruczolami wewnetrznej sekrecji) - wrzody zoladk2, niezyt zoladka, niezyt jelita cienkiego i okreznicy, zapalenie wyrostka, hemoroidy, zapalenie trzustki, cukrzyca, choroby watroby i woreczka zlciowego, Systemu moczowo-plciowego - choroby pecherza, (zapalenie, niezyt) nerek (od miedniczkowe zapalenie nerek, choroba nerkowo-kamienna), gruczolu krokowego (prostata i adenoma). Systemu naczyniowego - zylakowatosc, nadcisnienie, miazdzyca, hemoroidy. Systemu kostnego - zapalenie staww, zwyrodnienie staww, osteochondroza, podagra. Systemu oddechowego - anginy, chroniczne zapalenie migdalw, astma oskrzelowa, obfite wydzielanie plwociny i sluzu. Systemu skry - wypryski, wysypki, podwyzszone pocenie sie, Nowotwory - wszystkich organw. Jak widac, wiele chorb chronicznych posrednio lub bezposrednio zwiazane jest z intoksykacja organizmu, spowodowana zaparciem. Mozna stwierdzic, ze zaparcie stanowi przyczyne najbardziej rozpowszechnionych chorb, na ktre cierpi wsplczesna ludzkosc. 1. Miecznikow uwazal, ze "gdyby nie choroby jelita grubego szczeglnie jelita prostego, ludzkosc nie wiedzialaby nic o wiekszosci innych chorb". Znana specjalistka naturalnego i leczniczego zywienia Galina Szatalowa, w wyzej wspomnianej ksiazce "Zywienie lecznicze" pisze: leczenie prak(vcznie wszystkich chorb chronicznych powinno zaczynac sie od unormowania pracy przewodu zolqdkowo-jelitowego.

56

CZESC

PRAKTYKA
NATURALNE METODY I ZAPOBIEGANIA LECZENIA ZAPARCIOM

Rozdzial 1
OCZYSZCZANIE ORGANIZMU

Abyzaparcia, musimy utrzymywac swj przebiegal prawidlowo, proces przyswajania pokarmu system trawienny w idealnej czystosci, co stanowi podstawe zdrowia i dlugowiecznosci. W zdrowym i czystym organizmie przetrawiony pokarm przemienia sie w substancje, ktre daja nam energie i umozliwiaja ciagla regeneracje naszego ciala "od stp do glw". Jednak, jesli uklad pokarmowy jest zanieczyszczony niestrawionym, gnijacym pokarmem, normalny przebieg tych procesw nie jest mozliwy. Tak powstaja choroby. Dlatego tez pierwszym krokiem w leczeniu kazdego ze wspomnianych wczesniej schorzen i glwnej, podstawowej ich przyczyny - zaparcia, powinno byc oczyszczenie ukladu pokarmowego. Mozna w znacznym stopniu oczyscic organizm za pomoca specjalnej diety, ale po pierwsze, bedzie to trwalo cale lata, a po drugie, osobom cierpiacym na zaparcia nie uda sie w taki sposb calkowicie oczyscic ukladu pokarmowego. W tej sytuacji konieczne sa bardziej radykalne metody. Jednak bez oczyszczania zastosowanie jakichkolwiek innych metod leczenia zaparcia nie przyniesie efektu. Nasz wlasny stosunek do tego problemu jest niezwykle wazny 58

by nie rozwijaly sie przerzne choroby i przede wszystkim

w osiagnieciu celu. Jesli nie mamy calkowitego przekonania, ze robimy cos bardzo dobrego i waznego dla naszego organizmu, to I ylko stracimy czas, poniewaz organizm odbierze negatywna inlormacje od naszej podswiadomosci i uczyni wszystko, zeby zbuIZYC caly nasz wysilek. A wiec zaczynac oczyszczanie ukladu pok:trmowego mozemy tylko po zrozumieniu i akceptacji konieczno',ci tego kroku. Tylko wtedy, w stanie nadziei i radosnego oczekiwania cudu przywrcenia wspanialego zdrowia - zaczynajmy. SukI "l'S zagwarantowany! l\. wiec, zaczynamy oczyszczanie ... 1. OCZYSZCZANIE

JEUTA GRUBEGO

I{odzaje lewatyw I.cwatywy, podobnie jak srodki przeczyszczajace, do ktlych 01'l'.,ll1izmbardzo szybko sie przyzwyczaja, moga byc zastosowane liko wyjatkowy srodek, ktry pomaga szybko oczyscic jelita. Jedk pamietajmy, ze lewatywy tylko oczyszczaja, ale nie lecza i nadIl/vwac ich nie nalezy. Do nich organizm rwniez sie przyzwyczaII, (ilociaz nie tak szybko, jak do srodkw przeczyszczajacych. I(watywy najlepiej robic wieczorem, ale kazda pora w zasadzie l' dobra. Przed rozpoczeciem cyklu oczyszczania dobrze jest przez 'I godziny przyjmowac tylko plynne pokarmy. To w znacznym l, 'pl1iu wzmocni efekt oczyszczajacy lewatywy. Plyn wprowadzaklekajac i podpierajac sie lokciami. Po wprowadzeniu calego IllI nalezy polozyc sie na wznak, uniesc miednice, po czym I" ol. liyc sie na prawym boku i kilka razy wciagnac i wypuscic poI, trze brzuchem. W pozycji lezacej najlepiej jest utrzymac zawarlewatywy przez 10-20 min, potem wstac, pochodzic, po czym III' '/1\:1 udac sie do toalety. I lplymalna objetosc lewatywy wynosi 1 - 1,5 l plynu, ale w zad11\ III wypadku nie wolno wprowadzac wiecej, niz swobodnie zmieI I l',Iilo. Plyn wprowadzac mozna tylko w takiej ilosci, ktra nie \ \\'1 )Iuje nieprzyjemnych odczuc. Jesli jednorazowo nie uda sie I"' ,wadzic wystarczajacej ilosci plynu, mozna zrobic 2 - 3 lewaty\, II dna po drugiej z mala iloscia plynu, jak zazwyczaj czyni sie III \ ;,:1parciach. W zapchanym kalowymi masami jelicie przewaz11,1 .1 111\ 101\ l" ,.

59

nie po wprowadzeniu 0,3 - 0,5 l plynw rozpoczynaja sie niepohamowane parcia. Jesli po zrobieniu lewatywy z grnego odcinka jelita grubego wyjdzie kal, sluz i kamienie kalowe bedzie to oznaczac, ze czyszczenie udalo sie. Gdy zas wychodzi tylko woda, lewatywe trzeba powtrzyc. Lewatywe mozna robic ze zwyklej wody. Jednak zwykla woda nie usunie mas kalowych, ktre mocno przyklejone sa do scianek jelita grubego. Dlatego do wody najlepiej jest dodawac np. ziola, sl, slaby roztwr nadmanganianu potasu, kwasek cytrynowy, sok z cytryny, sok z zurawiny lub ocet jablkowy. Mozna stosowac lewatywy z wody z topniejacego sniegu lub namagnezowanej podgrzanej do temperatlllY ciala. W kazdym przypadku lewatywy nalezy robic wedlug nastepujacego schematu: - w pierwszym tygodniu - codziennie - w drugim tygodniu - co drugi dzien - w trzecim tygodniu - co trzeci dzien - w czwartym tygodniu - co czwarty dzien - w piatym tygodniu - jeden raz. Jesli po zakonczeniu calego cyklu oczyszczania wyprznienia nie 2 tygounormuja sie, kontynuujemy oczyszczanie jeszcze przez dni. Wczesniej, czy piniej stolec sie unormuje. Skrajnie rzadko, przy wprowadzeniu zbyt duzych ilosci plynu moga wystapic drgawki. W tym przypadku nalezy natychmiast przerwac zabieg, zrobic gleboki wdech przez nos, zatrzymac powietrze ii powoli wydychac przez usta. W ten sposb oddychamy do momentu ustania drgawek.

l-

Kilka przepisw na najbardziej skuteczne lewatywy: - Z naparem rumianku: 4 lyzki rumianku zalac l wrzatku, odstawic na 30 min i ochlodzic do temperatury ciala, - Z liscmi malin: czubata lyzeczke od herbaty rozkruszonych lisci malin zalac l wody i zostawic na noc, wprowadzic rano, -Kwasna lewatywa: do 1,5 l gotowanej wody dodac lyzke soku z cytlyny, lub pl lyzeczki od herbaty kwasku cytlynowego, 2 lyzek octu jablkowego, lub soku z zurawin wycisnietym lub z 10 - 20 dokladnie wymytych jagd. Kwas niszczy bakterie gnilne, ktre dziela sie szczeglnie aktywnie, gdy proces trawienia prze-

l-

60

Iliega nieprawidlowo. Wazny jest dobr indywidualny ilosci kwa,~nego plynu. Lepiej zaczynac od mniejszych ilosci, poniewaz zdarza sie, chociaz rzadko, ze od jednej lyzki dodanego soku cyttynowego moga wystapic drgawki, - Lewatywa z tluczonego siemienia lnianego: (bardzo skuIl'czna) do 1 l goracej wody dodac 1 lyzke siemienia lnianego, , II)prowadzic do wrzenia, przecedzic, dodac 1- 2 lyzek oleju, wprowadzac cieply plyn, -Lewatywa solna: do 1,5 l wody dodac 5 - 6 g soli ( 1 czubata Iyi.eczke do herbaty). Najpierw rozpuszczamy sl w 0,5 l wody, 11:lstepnie przecedzamy plyn i dodajemy 1 l cieplej wody. Slone II'watywy sa bardzo skuteczne, poniewaz powoduja zmiane przelllywy plynw w organizmie z organizmu do jelita, co powoduje , IIbywanie przyklejonych mas kalowych od scianek jelita. Aby '" 1\ nie draznila skry odbytu zaleca sie posmarowac ja jakims 11,1 szczem, Z naparem rumianku, sola i mydlem: do 1 l naparu z ruIIIi:lt1ku (patrz wyzej) dodac 1/2 lyzeczki od herbaty soli i 1/2 lyzki Illydla w plynie, Z miodem: do 1/2 l wody dodac 10 - 20 g miodu, Lewatywa z soku z burakw: zajmuje szczeglne miejsce w \\ ,dce z zaparciami. Stymuluje ona petystaltyke i oczyszcza jelito Il.Il'znie lepiej niz inne lewatywy. 500 - 800 g umytych i obranych IIIlr:lkw pokroic i wlozyc do niemetalowego naczynia, dodac 1 I, ) I goracej wody (nie wrzacej). Wstrzasac co 5 minut, a po 15 - 20 liliilutach zawinac w koc i trzymac dopki nie wystygnie do 38 ',') (:. Bardzo wazne jest przestrzeganie wskazanej temperatury, po'Waz nie zaleca sie wprowadzania do jelita bardziej goracego l'iI'IIU, natomiast przy temperaturze ponizej 3TC lewatywa nie od1II"~ic pozadanego efektu. Woda o temperaturze 38-39C dobrze d,,' wchlania i ma lecznicze dzialanie na miesnie i sluzwke jelita. 1'1/, .prowadzamy procedure szybko, by plyn nie zdazyl wystygnac. l', I'd:lrajmy sie utrzymac lewatywe przez 5 - 10 minut. Po wykonaIIIII lej lewatywy trzeba duzo pic. Wskazany stosunek ilosciowy " H ly do burakw podany zastal dla wagi czlowieka 60 - 70 kg. I Hly waga jest wieksza lub mniejsza, ilosc burakw i wody nalezy Ilri"llic, zachowujac proporcje 1:2. Buraki mozna zetrzec na gruIlI<

61

bej tarce, ale wwczas proporcje ilosci burakw i wody zmieniamy na 1:4. Gdy stosujemy lewatywe w czasie glodwki, proporcja burakw do wody powinna wynosic 1:10, a nawet 1:20. W czasie glodwki lewatywe z burakw lepiej robic 2 razy dziennie, przy czym po raz drugi wprowadzamy tylko lekko zakolorowana buraIdem wode. Po tej lewatywie najlepiej przez 1,5-2 godzin pozostac w domu, poniewaz jej dzialanie tlwa okolo 2 godzin. Absolutnych przeciwwskazan co do lewatyw z soku buraczanego, zgodnie z Borodinem nie ma. Nie nalezy wykonywac tej lewatywy w sposb wyzej podany u osb ze wstrzasem mzgu, chorobami jamy brzusznej, schorzeniami kregoslupa, chorobami oczu, zawalem, udarem oraz innymi chorobami sercowo-naczyniowymi. W tych wypadkach lewatywe z burakw tez stosujemy, ale zaczynamy od ilosci 200-500 mi, a juz po 6-12 godzinach mozna wprowadzac 1-1,5 1.

- Lewatywy z moczu
Najbardziej skuteczne i bezpieczne dla organizmu sa lewatywy z wlasnego moczu, a jeszcze lepsze - z moczu dziecka. Nalezy zagotowac mocz, ochlodzic do temperatUlY "mleka wprost od krowy" i wprowadzac zgodnie z podanym wczesniej schematem. Lewatywa z moczu oczyszcza jelito, likwiduje zaparcia i inne choroby jelit, normalizuje mikroflore jelita i pH soku zoladkowego, odbudowuje blone sluzowa jelita i reguluje perystaltyke. Z tego powodu lewatywy z moczu stanowia jedyny rodzaj lewatyw, ktlY jednoczesnie leczy zaparcia, hemoroidy, prostate, polipy, kolki i inne schorzenia .

- Mikrolewatywy
Oprcz lewatyw z duza iloscia wody dosyc skuteczne sa rwniez mikrolewatywy w objetosci 150-200 mi z wyparowanego do 1/4 objetosci moczu, sa one najbardziej efektywne. Taka lewatywa jest bardzo skondensowana i dlatego bedzie ona wsysac plyn z organizmu do jamy jelitowej przez scianki jelita, co doprowadza do odlywania kamieni kalowych ze scianek. Dla lewatyw z wyparowanego moczu mozna wykorzystac mocz dowolnej osoby. Mozemy rwniez gromadzic mocz przez kilka dni, przechowujac go w chlodnym miejscu.
62

- Lewatywa z mleka i topionego masla

W sytuacji bardzo odwodnionego organizmu i stolcu przypominajacym owczy kal, przy obnizonej witalnosci i utracie na wadze mozna zaczac oczyszczanie jelita od mikrolewatyw z mleka. Do 100 mI zwyklego mleka dodaje sie 20 g topionego masla, mieszanka podgrzewa sie by rozpuscic maslo. Wprowadzamy plyn za pomoca malej gruszki. Po tym trzeba troche polezec. Lewatywy z mleka mozna robic codziennie lub co drugi dzien. Stolec uzyskuje miekka konsystencje juz po 2-3 lewatywach.

- Lewatywa z zimnej wody

Przy chronicznych zaparciach zwiazanych ze zwiotczeniem jelita, czasami pomagaja lewatywy z zimnej wody. Do takiej lewatywy bierzemy l/2 szklanki zimnej wody i wprowadzamy ja mala gumowa gruszka .Ieslirobi sie taka lewatywe regularnie w ciagu kilku tygodni i po kazdym posilku masuje zoladek, nastapi samodzielne wyprznienie. Oprcz oczyszczania dolnej partii jelita za pomoca lewatyw, doI)rze jest od czasu do czasu oczyszczac caly przewd pokarmowy (ld zoladka do jelita prostego. Mozna to zrobic tylko metoda Szankh I'rakszalana.

2. OCZYSZCZANIE CAlEGO PRZEWODU POKARMOWEGO IDNDUSKA METODA SZANKH PRAKSZALANA

Jest to latwa, dostepna, unikalna pod wzgledem skutecznosci Illetoda. Metoda ta polega na tym, ze pije sie lekko osolona wode i wykonujac specjalne, nieskomplikowane cwiczenia pomagamy Il'j przejsc przez caly system zoladkowo-jelitowy. Sl dodajemy po lo, by woda nie zostala wchlonieta do krwi i dalej nie zostala wydalona z organizmu z moczem. Slona woda podwyzsza cisnienie osmotyczne w jelicie i powoduje wchlanianie zawaltego w org:mizmie plynu do jelita. Plyn, poruszajac sie w kierunku odwrotIlym niz zwyczajnie, czyli z kIWi do jelita, zlywa masy kalowe przykkjone do jego scianek i dalej wynosi przez odbyt wszystko, co ~(lstalo nagromadzone w jelicie. Takiego efektu nie moze zapewI\il' zadna inna metoda oczyszczania. Pic wode nalezy do tego mo63

mentu, az wychodzacy przez odbyt plyn bedzie calkowicie czysty. Oczyszczanie ta metoda nalezy wykonywac lepiej rano i na czczo. Pierwszy raz pottwa to okolo dwch godzin, a w miara opanowywania o wiele szybciej .

.Przygotowanie do oczyszczania
Podgrzac 3 l wody do temperatuty ciala OTC), dodac sl (5-6 g na litr, czyli plaska lyzke stolowa). Woda musi byc slona, poniewaz bez soli zostalaby wchlonieta na zasadzie osmozy przez blone sluzowa i wyprowadzona w postaci moczu, a nie przez odbyt. Gdyby woda wydawala sie za slona, koncentracje soli mozna zmniejszyc.

Wykonanie
1. Wypic szklanke slonej wody. 2. Wykonac 4 cwiczenia, dzieki ktrym woda przechodzi przez zoladek, a potem przez cale jelito. Ponownie wypic szklanke slonej wody i powtrzyc zestaw cwiczen. W czasie wykonywania tych ruchw woda bedzie przechodzic przez jelito nie powodujac mdlosci. 3. Powtarzac picie i cwiczenia do tego czasu, az wypijemy 6 szklanek, po czym nalezy udac sie do toalety. Zazwyczaj pietwsze wyprznienie zachodzi prawie natychmiast. Jesli nie nastapi ono w ciagu 5 minut, nalezy powtrzyc cwiczenie juz bez picia wody. Jezeli i to nie poskutkuje, trzeba bedzie zastosowac nieduza lewatywe (0,5 1). Po pietwszym wyprznieniu wlacza sie syfon i ustala sie automatyczna regulacja ewakuacji jelit po kazdej szklance wody i wykonaniu zestawu cwiczen. Za kazdym razem wydzielajace sie plyny beda wynosic kolejna porcje zawartosci jelita. Powtarzaj procedure: pij po szklance osolonej wody, wykonuj po kazdej szklance wszystkie 4 cwiczenia, odwiedzaj toalete dotad, dopki wydalana woda bedzie tak czysta jak ta, ktra pijesz. W zaleznosci od zanieczyszczenia jelita, potrzebne bedzie 12 - 14 szklanek osolonej wody, a czasem (szczeglnie podczas pielwszej procedury) wiecej.

64

CZTERY CWICZENIA SZANKH PRAKSZAlANA

I(azde cwiczenie nalezy wykonywac 8 razy (na przemian po 4 razy w kazda strone), w dowolnym tempie: cala seria cwiczen powinna zajmowac nie dluzej niz 1 min.

Cwiczenie 1
Pozycja wyjsciowa: stoimy, stopy rozstawione na okolo 30 cm, rece ()Puszczone w dl, palce u rak sple('jone, podnies rece do gIY, dlonie /.wrcone ku grze. Plecy proste, odIlychamy normalnie. Nie odwracajac grnej czesci tulowia, pochylamy sie lujpierw w lewo, bez zatrzymania w koncowej pozycji, prostujemy sie i od 1.IZU pochylamy w prawo. PowtarzaIllY ten podwjny ruch 4 razy, to znal '/Y wykonujemy lacznie 8 ruchw, na przemian w lewo i w prawo, co ra1l'111 zajmie nam okolo 10 sekund. Ruchy te otwieraja odiwiernik II ll:ldka, a przy kazdym pochyleniu czesc wody dostaje sie z zoI.ldka do dwunastnicy.

(:wiczenie 2
'J'~n ruch zmusza wode do przesuwasie w jelicie cienkim. I'ozycja wyjsciowa jest taka sama. Wyciagamy prawa reke przed siebie, .1 Ivwa reke zginamy tak, aby palec \\'sknujacy i kciuk dotykaly prawego ,'')( Ijczyka. Nastepnie wykonujemy l ,Ili ('ll tulowia w prawo i do tylu, kieIIIJ.JC wyciagnieta reke do tylu, jak naj,I.dl'j; patrzymy na konce palcw. Nie 1.llr/.ymujac sie na zakonczenie obroIII. ( Id razu powracamy do pozycji wyj11i:1

65

sciowej i wykonujemy obrt w druga strone. Ten podwjny ruch nalezy wykonywac rwniez 4 razy. Czas trwania czterech powtrzen wynosi okolo 10 sekund.

Cwiczenie 3
Woda nadal przechodzi do jelita cienkiego dzieki ruchowi, ktty wykonujemy przybierajac cwiczenia jogi - pozycji kobry. Lezac na brzuchu na podlodze, stopy rozstawione na 30 cm, rece zgiete w lokciach, dlonie leza na podlodze na wysokosci ramion. Wyprostuj rece w lokciach i podnies cale cialo nad podloge, opierajac sie tylko na dloniach i duzych palcach stp, lekko wyginajac sie w krzyzu, podnies glowe do gry, nastepnie odwrc glowe, ramiona i tulw w bok na tyle, aby zobaczyc piete nogi przeciwnej. Wrc do pozycji wyjsciowej i zrb to samo odwracajac sie w druga strone. Powtrz cwiczenie 4 razy w kazda strone. Cale cwiczenie powinno zajac 10 -5 sekund. To cwiczenie, tak jak drugie ulatwia przemieszczanie sie wody w jelicie cienkim.

Cwiczenie 4
Siedzac w kucki na czubkach palcw stp rozstawionych na 30 cm, piety powinny sie znajdowac po zewnetrznej stronie bioder, dlonie leza na kolanach rozstawionych przykladowo na 30 cm. Skrec tulw w lewo, opuszczajac na podloge lewe kolano kolo czubka przeciwstawnej stopy, nastepnie aby ucisnac wstepujaca czesc jelita grubego, dlonia prawej reki popychaj do lewego boku prawe biodro, dociskajac go przy tym do dolnej polowy brzu66

cha z prawej strony. Azeby wzmocnic skret tulowia i zwiekszyc ucisk na brzuch, odwrc glowe w prawo i z powrotem. Nastepnie :tby ucisnac na zstepujaca czesc jelita grubego zrb to z prawym kolanem i lewym biodrem, tulowiem i glowa analogiczne ruchy w przeciwna strone Czwarte cwiczenie pomaga w przemieszczaniu wody z jelita gruhego do jelita prostego. Po skonczeniu procedulY mozna (tak jak jogini) w celu wylaczenia syfonu, wypic 3 szklanki cieplej nie osolonej wody i wsuwajac 3 palce do ust wywolac wymioty, zeby calkowicie oprznic zoladek. Jednoczesnie mozna tego nie robic, syfon wylaczy sie sam, tylko trzeba bedzie jeszcze kilka razy skorzystac z toalety w przeciagu nastepnej godziny. U niektlych szczeglnie wrazliwych ludzi, pod wplywem soli, ktra bedzie zawarta w wydalanym plynie, moze pojawic sie podraznienie w okolicy odbytu. Mozna temu zapobiec, jesli po skorzystaniu z toalety i uzyciu papieru toaletowego, podmyjemy sie ciepla woda i posmarujemy odbyt tluszczem roslinnym.
PRZYPADKI NIEPOWODZEN

Jesli po wypiciu 4 szklanek pojawi sie wrazenie przepelnienia zoladka i nudnosci, oznacza to, ze woda nie przedostala sie do jelit, nie otworzyl sie odzwiernik - zastawka, oddzielajacy zoladek (lei jelit. Zrb jeszcze 2 - 4 razy caly zestaw cwiczen, lecz nie pij wiecej wody. Ustapienie nudnosci, swiadczy o otwarciu przejscia I procedure mozna przedluzyc. Jednoczesnie u niekttych ludzi, korek gazowy z produktw ferll1entacji przeciwstawia sie do doprowadzenia syfonu do dzialaIlia.. W takim przypadku nalezy nacisnac na brzuch rekami i wykonac, pomimo 4 glwnych cwiczen, jeszcze jedno cwiczenie jogi swiece W najbardziej niekorzystnym przypadku, gdy woda mimo wszystko nie opusci zoladka, mozna albo wywolac wymioty, wsuwajac p:tlce do ust i wwczas natychmiast nastepuje ulga, albo zrezygnowac z procedUlY i nic nie robic, dopki woda sama nie opusci 'Irganizmu w postaci moczu. W przypadku przerwania procedUlY (Iczyszczania nalezy odpoczac i nie glodzic sie.

67

Pierwszy posilek Po Szankh Prakszalanie zabronione jest zostawiac uklad trawienny bez pokarmu dluzej niz 1 godzine. Jesc mozna nie wczesniej niz po 30 minutach po cwiczeniach i nie pzniej niz po 1 godzinie. Pierwszy posilek sklada sie z dobrze rozgotowanego ryzu. Lepiej jest rozgotowac IYZ,niz nie dogotowac, by blonnik nie podraznil blony sluzowej jelita. Do IYzu mozna dodac rozgotowana marchew, soczewice, doprawic sosem pomidorowym. Koniecznie nalezy rwniez zjesc 40 g masla. Ryz mozna zastapic gotowana pszenica, owsem lub makaronem. Ryzu nie wolno gotowac na mleku. W ciagu 24 godzin po oczyszczaniu zabronione jest spozywanie kwasnych produktw i takich napoi jak: kefir, mleko, jogurty i inne produkty mleczne, owocw, surowych warzyw. Pieczywo, twarde i pltwarde selY wprowadzamy przy drugim posilku. Po 24 godzinach wracamy do normalnego trybu odzywiania, unikajac przejadania sie i ograniczajac spozycie miesa. Miesa nie wolno jesc w ciagu 7 dni po Szankh Prakszalanie. Picie Po cwiczeniach moze pojawic sie uczucie pragnienia. Jednak napic sie mozna dopiero po pielwszym posilku. W przeciwnym razie bedZiemy w dalszym ciagu "karmic syfon ", czyli chodzic do toalety. Pic mozna po 1,5-2 godzinach po pierwszym posilku - wode, lekkie napary miety lub dzikiej rzy. W ciagu 24 godZin po oczyszczaniu picie alkoholi jest absolutnie zabronione. Stolec pojawi sie po 24-36 godzinach, bedzie koloru zltego i bez zapachu, jak niemowlecy. Dobrze jest wykonywac Szankh Prakszalane nie mniej niz 2 razy w roku. Naruszenia zasad zdrowego odzywiania sa nieuniknione, natomiast procedura pozwoli utrzymywac uklad pokarmowy w czystosci, zapobiec schorzeniom lub je przezwyciezyc. Osoby cierpiace na zaparcia moga wykonywac takie oczyszczanie, co tydzien, lecz przy tym trzeba sie ograniczyc do 6 szklanek wody. W tym wypadku cala procedura wyniesie okolo 30 minut. Jest to najlepsza metoda "wychowania" jelita i uwolnienia sie od zaparc. Metoda ta u niektrych osb moze wywolac uczucie przygnebienia, a jednak wykonywanie Szankh Prakszalany nie jest zbyt trudne, najbardziej nieprzyjemna jej czescia jest picie cieplej slonej wody.
68

Przeciwwskazania do zastosowania Szankh Prakszalana Istnieja nieliczne przeciwwskazania. Sa to - wrzody zoladka, czerwonka, biegunka, ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, gruilica zoladka, nowotwr i ostre zapalenie okreznicy. Przy chronicz11ymzapaleniu okreznicy moga przyniesc ulge jesli beda stosowa111": okresie remisji. w

3. OCZYSZCZANIE I UZDRAWIANIE ORGANIZMU

POPRZEZ KRTKA LECZNICZA GLODWKE
Czystosc systemu trawiennego i calego organizmu najlatwiej moz11:1siagnac stosujac krtkie lecznicze glodwki. Jest to potezny sroo ,kk oczyszczania organizmu i wzmocnienia systemu odpornosciowego. Nawet najmocniejsza lewatywa oczyszcza tylko dolna partie Ilkladu trawiennego. Szankh Prakszalana plucze caly uklad trawienIIY,ale nie kazdy odwazy sie na ten krok, poza tym stan zdrowia tez llie kazdemu na zastosowanie tego pozwala. Krtka 3-4 dniowa 1',lodwka jest stosunkowo latwa do przetrzymania, nie mwiac juz ,) 24-36 godzinnym "dniu wolnym od jedzenia". Lecznicze glodwki znane sa od bardzo dawna. Jeszcze w XVI w. Paracelses pisal, iz glodwka to najlepszy srodek leczniczy. W ,VII w. niemiecki lekarz Gofman, opisal wspaniale wyniki w leczeIliu wielu chorb przy zastosowaniu glodwki. W XVIII w. niemieckI lekarz MOHer twierdzil, ze glodwka to jedyna metoda, ktra I',warantuje powrt do normalnego stanu fiZjologicznego organizmu 'J'cchnika glodwki Jeden do dwch dni przed glodwka nalezy calkowicie wyklu, I.yc z jadlospisu produkty pochodzenia zwierzecego, aby przy',pieszyc wyprowadzenie zlogw z organizmu. W czasie glodwki IIIjemy tylko przegotowana wode, do ktrej przy silnym odczuciu f',I, lciu mozna dodawac lyzke soku z cytryny lub lyzeczke miodu. /"Imiast wody z wodociagu mozna pic gazowana wode mineralna. I', Idczas glodwki pijemy czesto, malymi porcjami, ale w ciagu ,lilia wypijamy okolo 2 l wody. Duze ilosci wypitego plynu ulaIwi:lja oczyszczanie. Dzien przed glodwka i codziennie w czasie f',I! )l!wki musimy robic lewatywy. W rozdziale I przytoczono op i69

sy rznych typw lewatyw. Wybierz najbardziej odpowiedni dla siebie typ. Jesli zatrzymasz sie na lewatywie z soku buraczanego, nie zapominaj, ze w czasie glodwki zaleca sie wykonywac ten typ lewatywy 2 razy dziennie w proporcjach soku do wody, przy pierwszej lewatywie 1:10 lub 1:20, a przy drugiej w ogle nalezy wprowadzac tylko lekko zabarwiona wode buraczana Codzienne zrobienie lewatywy jest konieczne, poniewaz gdy przestajemy dostarczac organizmowi pozywienia, zacznie on wyciagac z jelita wszystko, co w nim jeszcze zostalo, a zostaja czesto ogromne ilosci zlogw, ktre po pierwsze, moga drastycznie oslabic efekt glodwki i po drugie, sprzyjac zatruciu organizmu. W rezultacie procesu oczyszczania, do krwi moga przechodzic olbrzymie ilosci zlogw, z czym wiaze sie nieprzyjemne uczucie slabosci, mdlosci, blu glowy. Lewatywy maja wiec wlasnie za zadanie wyprowadzic zlogi z jelita, zapobiegajac takim zatruciom lub je likwidujac, jesli sie juz zaczely. Najtrudniejsze sa zazwyczaj pielwsze dni glodwki. Wielu ludzi zaczyna bolec glowa. Woda z sokiem z cytryny lub z lyzeczka miodu lagodzi nieprzyjerrme objawy. W czasie glodwki mozna pic soki. Co prawda efekt takiej glodwki jest o wiele slabszy. Jesli chcecie zastosowac glodwke, ale sie obawiacie, ze organizm wasz jest zbyt oslabiony, zacznijcie od glodwki opartej na sokach. Organizm sie wzmocni i nastepnie latwiej bedzie przeprowadzic calkowita glodwke, ktra jest konieczna przy leczeniu wielu chorb. W trakcie glodwki nie wolno zazywac zadnych lekarstw. Trzeba wiecej sie ruszac i dluzej przebywac na swiezym powietrzu. Zaleca sie chodzenie, cwiczenia gimnastyczne, przy czym ruch kazdy wybiera sobie taki, jaki jemu odpowiada. Lecz starajmy sie nie przemeczac. Mechanizm oddzialywania glodwki W czasie glodwki organizm uzyskuje dodatkowa energie - energie, ktra organizm zwykle zuzywa na trawienie pokarmu. Wlasnie ta ilosc energii zostaje wykorzystana przez organizm do oczyszczania. Gdy zachodzi przelwa w dostawie pozywienia, organizm zaczyna zdobywac substancje odzywcze ze zlogw oraz wlasnych tkanek, ktre ulegaja rozkladowi. W pielwszej kolejnosci gina tkanki
70

chore, slabe, patologiczne, zanikaja cysty, tluszczaki i nawet guzy nowotworowe, zwlaszcza we wczesniejszych stadiach rozwoju. Glodwka stymuluje proces wyprowadzania toksyn z organizmu. Dzieki uruchomieniu procesu samooczyszczania substancje toksyczne, ktre w ciagu wielu lat byly gromadzone w tkankach, przenikaja do krwi, z krwia - do organw wydalania Cjelita, nerki, skra, pluca), poprzez ktre zostaja wyrzucone na zewnatrz. W mocno zanieczyszczonym organizmie proces odtoksyczniania rozwija sie bardzo gwaltownie, w zwiazku z tym w krtkim czasie moga wystapic takie nieprzyjemne symptomy jak wysypka, oslabienie, depresja, zapalenie zoladka i jelit. Nie trzeba sie bac. Ten proces szybko mija - tylko odrobina cierpliwosci. Natomiast po tym samopoczucie gwaltownie sie polepsza. Aby uniknac tak mocnego procesu oczyszczania, najlepiej przeprowadzac krtkie 1-3 dniowe glodwki. Jest to szczeglnie wazne dla ludzi w srednim wieku, ktlych organizm jest oslabiony, natomiast stopien zanieczyszczenia organizmu jest wiekszy. Prawidlowo zastosowana lecznicza glodwka nie tylko oczyszcza organizm, ale leczy wiele chorb, stymuluje przemiane materii, odmladza komrki i caly organizm, opznia proces starzenia. W trakcie glodwki tracimy na wadze. W pielwszych dniach glodwki mozemy chudnac do 1 kg dziennie. Pzniej intensywnosc litraty wagi zmniejsza sie. Po zakonczeniu glodwki waga szybko wraca do normy, dzieki unormowaniu wszystkich czynnosci organizmu, zwlaszcza dzieki lepszemu przyswajaniu pokarmu przez lIzdrowiony organizm i oczyszczone jelita. Glodwke moga stosowac na wet osoby wycienczone, u ktrych wyniszczenie zwiazane jt:st ze zlym przyswajaniem pokarmu przez zapchane zlogami jelita. 1'0 zastosowaniu glodwki oczyszczone jelita zaczynaja lepiej przyoswajac pokarm, a czlowiek szybko dochodzi do potrzebnej mu wagi.

Wychodzenie z glodwki
Wychodzenie z glodwki jest bardzo wazne, zwlaszcza wazne j\..stw tym czasie, aby sie nie przejadac. Przez caly okres wycho(Izenia nie spozywamy produktw pochodzenia zwierzecego. Wy('hodzenie z glodwki powinno tlwac tyle dni, ile tlwala glodwka. Szczeglnie precyzyjnie trzeba stosowac sie do zalecen w pielw71

szych dniach po ukonczeniu glodwki. Nalezy pamietac, ze w czasie glodwki zoladek bardzo sie kurczy. Pierwszego dnia jemy czesto (5-6 razy dziennie), ale malymi porcjami, przykladowo z 3 godzinnymi odstepami. Nie wolno spozywac tluszczw i soli. Pierwszy posilek pierwszego dnia wychodzenia z glodwki sklada sie z jarzyn: surwka ze swiezych warzyw, starta marchew, swieza kapusta. Mozna zjesc kawalek arbuza. Drugi posilek surwka i ziemniaki. Trzeci posilek - gotowane warzywa. Do konca dnia jemy tylko warzywa i owoce. Drugiego dnia mozna zaczac jesc platki owsiane, kasze g'yczana, owoce, soki, warzywa. Dopiero trzeciego dnia mozna zjesc kromke suchego chleba i lyzeczke masla roslinnego. Piniej trzeba przechodzic do normalnego odzywiania stopniowo zwiekszajac (do okreslonego przedzialu) objetosc dan i asortyment produktw. Glodwka przyniesie korzysc tylko wtedy, gdy po niej zaczniemy odzywiac sie prawidlowo. Mozna zaczac od glodwki na sokach, w trakcie ktrej pijemy kilka razy dziennie soki warzywne i owocowe, a nastepnie przejsc do pelnej glodwki pijac tylko wode. Rola motywacji w trakcie glodwki Aby glodwka sie powiodla nieslychanie wazne jest psychiczne przygotowanie sie do niej. Pomyslcie o zaparciach, ktre was drecza i zatruwaja wam zycie, o zwiazanych z nimi chorobach. Glodwka pomoze pozbyc sie tego ciezaru. Pamietajac o tym, dacie sobie rade z nieprzyjemnymi odczuciami. Najwazniejsze to optymizm, niezachwiana pewnosc, ze glodwka pomoze, wytlwalosc i cierpliwosc. Podczas glodwki odrzucajac uczucia litosci dla siebie, wszelkie emocje negatywne, powtarzajcie codziennie: "w kazdej minu-

cie glodwki wypedzam zlogi i trucizny z mego ciala, kazda godzina glodwki oczyszcza moje cialo .fizyczne i moja swiadomosc, staje sie szczesliwszy. W czasie glodwki moje cialo zostaje pod moja calkowita kontrolq. Zadne falszywe uczucia laknienia nie zmusi mnie do przerwania glodwki. Oddalem sie w rece Boga i natury".
Jesli pojawi sie uczucie slabosci i dyskomfortu, powtarzajcie: ,;ro

minie". Badicie twardzi, a osiagniecie wspaniale rezultaty. Te slo72

wa to zalecenia jednego z najwiekszych specjalistw zdrowotnej Paula Bregga.

glodwki

Cotygodniowa 24-36 godzinna glodwka zdrowotna

W celach oglnego uzdrowienia, utrzymania wewnetrznej czystosci i wzmocnienia organizmu powinno sie wProwadzic 1 dzien w tygodniu bez jedzenia. Najwygodniej jest glc)dowac w piatek lub sobote, od kolacji do kolacji, czyli przez 24 godziny. Jeszcze skuteczniejsze sa glodwki 36 godzinne. Wstrzymywanie sie od jedzenia od kolacji do sniadania, np. od kolacji w piatek do sniadania w niedziele. Po jakims czasie zauwazycie, iz stan waszego zdrowia znacznie sie poprawil. Organizm bedzie lekko przechodzic rzne choroby i w ogle nie bedzie dopuszC::zal do ich rozwoju. Z czasem przyzwyczaicie sie do takich dni i takie krtkie glodwki stana sie nasza potrzeba, poniewaz satySfakCja z przeprowadzonej glodwki przewazy oczekiwana przyjemnosc jedzenia. Cotygodniowa glodwka oczysci organizm z zanieczyszczen spowodowanych nieuniknionymi bledami w odZYWianiu oraz bedzie wplywac na regulacje procesw trawienia i zapObiegac rozwojowi zwiazanych z tym chorb. Na korzysc takiego krtkiego 24-36 godzinnego odpoczynku organizmu od ciezkiej pracy zwiazanej z trawienietrl pokarmu, przemawia jeszcze i to, ze spozywane przez nas POkarmy, zwlaszcza smazone, produkty mleczne i margaryna, tworza duze ilosci sluzu. Sluz, ktry powstaje z resztek nie przetrawionego i nie wydalonego pokarmu zatyka caly system wydzielniczy: nos, zatoki, gardlo, pluca i caly system trawienny. Nadmiar sluzu WYdalany jest z moczem i w postaci kataru. Cotygodniowa 24 god<inna glodwka w zupelnosci jest wystarczajaca, aby oczyscic organizm z nagromadzonego w ciagu tygodnia sluzu. W taki spOSb latwo jest uniknac chorb zwiazanych z nadmiarem sluzu w Organizmie. Mozna glodowac 3 dni w miesiacu lub chociaz raz na trzy miesiace. Najlatwiej jednak wprowadzic glodwke 24-36 godZinna co tydzien.

73

Rozdzial 2
lWORZENIE WARUNKW DLA NORMALNE) PRACY SYSTEMU TRAWIENNEGO
PRZYCZVNY ZAPARC, KTRE MOZNA I NALEZY WYEUMINOWAC SAMODZIELNIE

przyczynach powstawania zaparc juz wspominalismy, ale zatrzymajmy sie na tych, ktlych zlikwidowanie zalezy od nas samych. 1. Glwna i najczesciej spotykana przyczyna jest nieprawidro-

we odzywianie.
Sklada sie na to:

Przejadanie sie, Zbyt szybkie jedzenie, zle przezuwanie pokarmu, polykanie

zbyt duzych kawalkw,

Nieprawidrowy dobr produktw:

- spozywanie nienaturalnych, rafinowanych pokarmw, pozbawionych blonnika. Rafinowany pokarm nazywany jest "dieta zlogowa", poniewaz zostal on pozbawiony wszystkich naturalnych fermentw, ktre ulatwiaja trawienie pokarmu w ukladzie trawiennym. Taki pokarm powoduje nagromadzenie klejopodobnych odpadw blokujacych jelita i nie zapewnia niezbednej dla pobudzenia pelystaltyki objetosci masy pokarmowej, - spozywanie duzej ilosci kawy i herbaty, ktre hamuja petystaltyke, jak rwniez przesuniecie pokarmu w jelicie. Nieprawidrowe lqczenie pokarmw i jednoczesnie spozycie duzej ilosci rznych produktw w jednym posilku, powodujacych to, ze jeden produkt przeszkadza trawieniu innego, Nieprawidrowe spozywanie plynw . (w niewlasciwym czasie i niewystarczajacej ilosci). Picie w czasie posilku lub bezposrednio przed nim albo bezposrednio po nim gwaltownie zaklca trawienie, Nieprawidrowe przygotowanie pokarmw. Dlugotrwala ob74

rbka termiczna zamienia pokarm w "martwy balast", niszczac niezbedne do trawienia enzymy jak rwniez zawarte w nim witaminy i sole mineralne, co znacznie utrudnia przyswajanie tego pokarmu. 2. Siedzacy tryb zycia, powoduj4CY oslabienie miesni, od ktrych zalezy lllotolyka jelita i oslabienie pelystaltyki, co prowadzi do zatrzymania sie pokarmu w ukladzie trawiennym, zaburzenia trawienia i dluzszego zatrzymania sie ewakuacji odpadw. 3. Czynniki psycho i neurogenne - napiecie nerwowe, stres, leki i inne negatywne emocje oslabiaja perystaltyke i hamuja wydzielanie sokw trawiennych. 4. Ignorowanie i thtmienie "zewu natury" - odruchowych parc na stolec prowadzi do zanikania odruchowego aktu defekacji. Odruch ten nalezy koniecznie wypracowac na nowo. Musimy przyzwyczaic nasz organizm do oddawania stolca regularnie, o okreslonej godzinie 2-3 razy dziennie, najlepiej po jedzeniu. 5. Naduzywanie lekarstw - srodkw przeczyszczajacych, uspokajajacych, antybiotykw, sulfamidw. Latwo jest uzaleznic sie od srodkw przeczyszczajacych. Jelito szybko przyzwyczaja sie do solnych, jak i roslinnych srodkw przeczyszczajacych i przestaje pracowac samodzielnie. Dlatego srodki przeczyszczajace zazywamy tylko w sytuacjach wyjatkowych, sporadycznie. Antybiotyki i sulfamidy powoduja zmiane flolY bakteryjnej, ktrej zawsze towarzysza procesy gnicia i fermentacji. Antybiotyki zaburzaja wchlanianie i trawienie pokarmu, odwodniaja scianki jelita, w zwiazku z czym na sciankach powstaja pekniecia. Pekniecia sa zazwyczaj przyczyna przyklejania sie mas kalowych do scianek jelita, co zaklca pelystaltyke i utrudnia ewakuacje odpadw. Jak widac, kazdej z przyczyn powodujacych zaparcia latwo jest sie pozbyc. Dalej, mwiac o metodach leczenia i zapobiegania zaparciom szczeglowo rozwazymy mozliwosci likwidacji kazdej z tych przyczyn, lecz odzywiac sie prawidlowo zacznijmy juz dzisiaj, najpiniej jutro.

Zacznijmy prawidlowo sie odzywiac, pki nie jest za pino, naprawmy podstawowe bledy zywieniowe
Nieprawidlowe odzywianie stanowi glwna przyczyne zaparc .

.Jesli ojca choroby nie znamy, matka zawsze jest odzywia"ie" - mawiali jeszcze starozytni. 75

Wiemy juz, jak ciezkie choroby powoduje nieprawidlowe odzywianie i pierwszy jego skutek - zaparcie. Zobaczymy, co jestesmy na silach w tej kwestii zmienic. Na nieprawidlowe odzywianie sklada sie kilka czynnikw. Przede wszystkim trzeba siebie przezwyciezyc i pozbyc sie tra-

dycyjnego przejadania.
Nie przejadajcie sie Glwnym problemem zdrowego czlowieka jest walka z wlasnym apetytem. Sedno tkwi nie w tym, co jesc, a ile. Na jednej z piramid egipskich odnaleziono napis: "Czlowiek zyje dzieki 1/4 zjadanego przez niego pozywienia, a dzieki pozostalym 3/4 zyje jego lekarz". Jak widac, jeszcze przed nasza era zdawano sobie sprawe, ze przejadanie sie do niczego dobrego nie prowadzi. Ale od tej POly wiele sie nie zmienilo. Czesto wspominam o pewnym madtym czlowieku, ktry zyl w XVI w. Mial na imie Lui Kornaro, a do historii zapisal sie dzieki temu, ze w wieku okolo 40 lat, w skutek nadmiernego jedzenia i picia nabyl mnstwo chorb i myslal o smierci, jako jedynej mozliwosci pozbycia sie cierpien na zawsze. Zadne lekarstwo juz nie przynosilo ulgi i w koncu, stosujac sie do zalecen lekarzy, postanowil sprbowac o wiele mniej jesc i prowadzic regularny tlyb . zycia. "Nigdy juz nie najadalem sie do odczucia ciezaru w zoladku zawsze wstawalem od stolu z lekkim apetytem" - pisal piniej w swoich artykulach, chcac pomc chorym. W swoich artykulach opisal on wieloletnie rozwazania nad tym, jak dzieki "ascetycznemu" zyciu mozna odbudowac zniszczone zdrowie. Krcej niz w ciagu roku pozbyl sie wszystkich swoich chorb i najwazniejsze, zyl do 100 lat. Do konca zycia Lui Kornaro zachowal mocne zdrowie i wspaniala pamiec. "Niech nikt nie mysli, ze wstrzemiezliwosc stale odczuwana jest jako ciezar. Wcale nie. Tylko na poczatku musialem zrobic pewien wysilek, ale pzniej nawet to proste jedzeIi ie, do ktrego sie ograniczylem, sprawialo mi o wiele wieksza przyjCIIIIWSC, niz najbardziej wyszukane kiedys dania". Lui Kornaro lIW:li.:t1, iz ograniczenie ilosci pozywienia ma o wiele wieksze znaczcnl ., nii. wybr diety. Przyklad Kornaro robi wielkie wrazenie i dl:II('t',() p(),-.;wi\'Conomu tak duzo uwagi.

76

Poniewaz najtrudniej dac sobie rade z przejadaniem sie, zatrzymajmy sie jeszcze na moment przy tym temacie. Tendencja do przejadania sie przyszla do nas od naszych prehistorycznych przodkw, ktrzy czesto z trudem i zagrozeniem zycia zdobywali pozywienie. Dlatego, za kazdym razem, gdy tylko mieli mozliwosc cos zjesc, starali sie najesc na wyrost. Od tych zamierzchlych czasw troska o chleb powszedni zostala glwna troska czlowieka. Jeszcze dzis mozna uslyszec: " ..jedz wiecej, bedziesz silniejszy". Trzeba jednak brac pod uwage, ze od tamtych czasw duzo sie zmienilo. Nasi przodkowie oddychali czystym powietrzem, ich aktywnosc fizyczna byla bardzo wysoka, a mozliwosc dobrego zjedzenia pojawiala sie dosc rzadko, dlatego tez przejadanie sie nie wyrzadzalo im wiekszej krzywdy. A co sie dzieje teraz? Zyjemy w zanieczyszczonym naturalnym srodowisku. Nasza aktywnosc fizyczna zmniejszyla sie o prawie 100%. Pozywienie znajduje sie w zasiegu reki, jakosciowo jest zupelnie inne, niz przed laty. Jedno nie zmienilo sie - odruch do przejadania. Czlowiek lubi duzo i smacznie zjesc rwniez dlatego, ze jedzenie oddzialowuje na centrum "zadowolenia", ktre znajduje sie w naszym mzgu. Jedzenie to najbardziej dostepny i latwy sposb, by sprawic sobie przyjemnosc. "Mam tak malo radosci w zyciu, zjem sobie chociaz cos smacznego!" Trudno sie powstrzymac. A jednak sprbujmy znaleic inne irdla radosci. Wsplczesny czlowiek zjada 2-3 razy wiecej, niz jest mu to potrzebne. Organizm nie jest w stanie przyswoic tych ilosci pozywienia, ktre jego gospodarz wtlacza do zoladka. Duzy kes pozywienia jest ile nasycany sokami zoladkowymi, trawienie zostaje zaklcone. Masa niepotrzebnego, nie strawionego pokarmu rozciaga zoladek i jelita, fermentuje i gnije, zaczyna intensywnie wydzielac gazy, co jeszcze bardziej hamuje trawienie i oslabia pelystaltyke - i zaparcie zagwarantowane. Jak powiedzial lekarz epoki sredniowiecza Syryjczyk Abul Faradzy: "Pokarm niestrawiony zjada tego, kto go zjadl". Jeden z najlepszych specjalistw w dziedzinie racjonalnego odzywiania, znany na calym swiecie amelykanski lekarz Paul Bregg, w swojej znakomitej ksiazce "Cud glodwki" napisal: "Czlowiek z powo77

du swojego bezwstydnego nieumiarkowania w jedzeniu i piciu zyje zaledwie polowe przyslugujacego mu czasu".
Zwlaszcza niezdrowe jest przejadanie sie u dzieci, a przeciez dazenie by zjesc wiecej, przyzwyczajenie do ciaglego podjadania, koduje ,;ie wlasciwie we wczesnym dziecinstwie, gdy troskliwi rodzice bez przerwy podtykaja dziecku cos smacznego, a jesli dziecko nie chce jesc, bo nie jest glodne, rodzice zaczynaja namawiac go slowami: jeszcze "za mame", "za tate" itd. Gdyby rodzice przyzwyczajali dzieci do jedzenia malymi porcjami, uzdrowiloby to ludzkosc. Lecz najpielw sami musza zrozumiec, a potem zaszczepiac w swiadomosci dziecka, ze zawsze lepiej jest zjesc mniej niz wiecej, poniewaz nic tak nie wykancza organizmu, jak obfite i smaczne jedzenie, a najzdrowszym pokarmem jest ten, ktlY nie zostal zjedzony. Przejadanie sie gwaltownie obniza energetyke organizmu, poniewaz prawie cala energie przeznacza on na trawienie pokarmu i wydalanie toksyn, ktre tworza sie w procesie przetwarzania pokarmu. Przejadanie sie jest szkodliwe rwniez i z tego powodu, ze nieuchronnie prowadzi do nadwagi. Z danych statystycznych wynika, ze osoby otyle zyja o 10-12 lat krcej, a kazdy zbyteczny kilogram skraca dlugosc zycia o 2%. Osoby otyle choruja na zawal serca 3-4 razy czesciej, na kamice nerkowa - 6 razy, a na kamienie pecherzyka zlciowego 4 razy czesciej na cukrzyce - 3 razy czesciej niz osoby o normalnej wadze. Od dawna wiadomo, ze przejadanie sie w podeszlym wieku jest szkodliwe i ze ograniczenia w jedzeniu prowadza do zwiekszenia dlugosci zycia. Amelykanscy naukowcy na podstawie ekspelymentw twierdza, ze scisla dieta przedluza zycie zwierzat od 30-80%. Podobna zaleznosc wystepuje u ludzi, przy czym, im w mlodszym wieku zaczyna sie stosowac ograniczenie w jedzeniu, tym wiekszy bedzie dodatek do dlugosci zycia, ale zaczynac nigdy nie jest za pzno. Ograniczenia w jedzeniu pozwalaja zapobiec nawet tak strasznej chorobie, jak rak. U zwierzat trzymanych na scislej diecie, rak wystepowal w 10%, u innej grupy, odzywianej zwyczajnie - w 60%. Mam nadzieje, ze udalo mi sie przekonac moich czytelnikw, jak wazne jest mniej jesc. Podejmijmy decyzje i zacznijmy nowe zycie. 78

Zamiast cieszyc sie ze smacznego jedzenia, nauczmy sie cieszyc ze slonecznego dnia, interesujqcej ksiqzki, dobrego filmu, spotkania z przyjacihni, pracy, nawet nie bardzo ambitnej i wymarzonej (to jest tylko tymczasowo, znajdzie sie lepsza). Najwieksza radosc bedziemy odczuwac z powodu lepszego samopoczucia, przyplywu energii zyciowej, znikniecia blw, z poczucia sily i mlodosci w ciele. Dla tego wszystkiego warto troche ograniczyc sie w jedzeniu.

Nalezy wstawac od stolu z odczuciem lekkiego niedosytu, robic przerwy w jedzeniu, jesc z malych talerzy (daje to efekt
psychologiczny], regularnie sie odzywiac. Przejadanie sie, oprcz przyzwyczajenia sie do obfitych posilkw, zwiazane jest rwniez z nieprawidlowym rozkladem posilkw w ciagu dnia. Zbyt rzadkie posilki zaostrzaja poczucie glodu i wwczas chce sie jesc wiecej i wiecej, a poczucie nasycenia wciaz nie nastepuje, poniewaz mozliwe jest to tylko po wchlonieciu i przedostaniu sie do krwi czesci spozytych weglowodanw, a do tego potrzebna jest odpowiednia ilosc czasu. Zaleca sie jesc rzadziej, niewielkimi porcjami, 3-4 (czasami 5) razy dziennie, z przew~mi 3-4 godzin i nie podjadac w przerwach, aby zoladek mgl przetrawic zjedzony wczesniej pokarm i chociaz troszke odpoczac. Badania wykazaly, ze ta sama ilosc jedzenia rozlozona na kilka posilkw mniej wplywa na wage ciala i poziom cholesterolu, niz zjedzona za jednym razem. Nauczmy sie wiec jesc wolno, z przyjemnosci1, dokladnie przezuwac jedzenie w kazdej nawet najbardziej "podbramkowej" sytuacji - to bardzo wazne. Zbyt szybkie jedzenie sprzyja rwniez zwiekszeniu ilosci spozytych pokarmw w trakcie jednego posilku.

Jesc nalezy wolno, dlugo i starannie przezuwac, wwczas uczucie nasycenia nastepuje szybciej
Poza tym, staranne zucie pomaga dobrze rozdrobnic pokarm i ulatwia prace zoladka. Przy dluzszym zuciu pokarm zostaje dobrze zmoczony przez sline, co ulatwia trawienie i zapobiega gniciu i fermentacji. Pokann dobrze wymieszany ze slina zostal juz jakby w polowie strawiony. Okazuje sie, ze zupy i kasze sa zle
79

trawione. Nie przezuwamy ich zazwyczaj i dlatego sa w niewystarczajacym stopniu wymieszane ze slina. W zwiazku z tym jogini mawiaja: " Twardy pokarm nalezy pic, a plynny zuc". Dobrze przezuty i wymieszany ze slina pokarm uzyskuje konsystencje plynnej kaszki i latwo przenika do systemu pokarmowego. Europejczycy sa nauczeni pasywnego zucia i aktywnego polykania, w zwiazku z czym zle przyswajaja pokarm i w konsekwencji maja rwniez zepsute zeby. W Azji i Aftyce odwrotnie, zucie pokarmu jest aktywne, a polykanie pasywne. Doskonale przesiakniete slina jedzenie zostaje calkowicie przyswojone, a zeby sa w dobtym stanie. Slina chroni pokarm przed gniciem i fermentacja, poniewaz zawiera lizozym, substancje niszczaca bakterie. Zaleca sie przezuwac znajdujacy sie w ustach pokarm od 30 do 100 razy, zanim sie polknie. Jogini przezuwaja kazdy kes 100-200 razy i dlatego nasycenie nastepuje u nich znacznie szybciej, a do zycia potrzebna jest im bardzo niewielka ilosc jedzenia. ,Jogin z garstki ryzu

uzyska o wiele wiecej, niz Anglik z krwistego befsztyka".

A wiec, zujmy jak najdluzej, a bedziemy nasycac sie mniejsza iloscia jedzenia i przestaniemy cierpiec na zaparcia. Mozna oczywiscie powiedziec: ...Wyobrazcie sobie towarzystwo przy stole, ktre jedzac w skupieniu, liczy ile razy zostal przezuty kazdy kasek. Nie o to chodzi. Nalezy po prostu jesc wolniej i starac sie zuc jak najdluzej, dopki pokarm sam nie przesliznie sie przez przelyk do ukladu trawiennego. Efekt nie omieszka pojawic sie. Zazwyczaj, wiele z tego co uwazamy za smaczne i zdrowe, okazuje sie szkodliwym. Potrzebujemy duzo czasu lub zapadniecia na ciezka chorobe, by uswiadomic sobie koniecznosc zmiany tradycyjnych, lecz nieprawidlowych i szkodliwych nawykw w odzywianiu, a przede wszystkim zmienic sklonnosc do przejadania sie. Mam nadzieje jednak, ze ta ksiazka przekona czytelnika o koniecznosci zmiany swoich nawykw zywieniowych zanim pojawi sie choroba.

Na poczqtek prbujmy jesc mniej,a przezuwac jak najdhtzej.

Podsumowujac, jedzmy biegu lub na stojaco, jesli przyjemnym towarzystwie, sie posilku, ale w zadnym wolniej, starajmy sie nie przegryzac w jest taka mozliwosc jedzmy czesciej, w mozna posmiac sie i pozartowac w czaprzypadku nie wolno jedzac, dysku to80

wac o powaznych problemach oraz czytac. Rbmy w czasie jedzenia nie dlugie przelWY. Nie spozywajmy zbyt zimnych i zbyt goracych pokarmw stalych i plynnych. Nastepny wazny aspekt nieprawidlowego odzywiania to jakosciowo nieprawidlowy dobr pokarmw. Zatrzymajmy sie na tym i z listy zalecanych pokarmw, jesli chodzi o leczenie i profilaktyke zaparc, wybierzmy te, ktre bardZiej nam odpowiadaja.

Wybierajmy prawidlowo pokarmy

Nieprawidlowy jakosciowo dobr pokarmw, tak zwana "dieta naturalnych, stanowi wazna przyczyne zaparc. Naduzywanie konserwowanego, rafinowanego, calkowicie pozbawionego blonnika pokarmu, z niedostateczna iloscia niezbednych soli mineralnych i witamin, zaburza normalne trawienie. Wlasciwa ewakuacja niedostatecz~ nie przetrawionego pozywienia opinia sie i dochodzi do zaparcia. Z tego powodu, zanim przystapi sie do leczenia zaparcia, nalezy ulozyc sobie liste pokarmw, ktre nalezy spozywac, jesli chcemy pozegnac sie z zaparciem. Dobierajac dla siebie pokarmy, trzeba pamietac, ze zmieniac dotychczas uzywane pokarmy na nowe nalezy bardzo powoli, poniewaz nasze organy trawienne sa konserwatywne i bardzo wolno przystosowuja sie do czegos nowego.
zlogowa", ktra zawiera bardzo malo produktw

Niezbednym warunkiem do zachowania normalnej perystaltyki jest uzywanie pokarmw zawierajacych duzo blonnika
Jak juz wiemy, perystaltyka warunkuje przesuwanie sie pokarmu w jelicie. Aby perystaltyka byla normalna, nalezy spozywac takie pokarmy, ktre ja stymuluja. Do takich produktw nalezy przede wszystkim blonnik, ktry pelni role regulatora funkcji molOlycznej jelit. Blonnik nie jest trawiony przez enzymy sokw trawiennych. Blonnik wywoluje uczucie nasycenia, stymuluje motoryczna funkcje jelita i tworzenie zlci (zlc rwniez stymuluje perystaltyke), sprzyja formowaniu mas kalowych, stymuluje przemiane cholesterolu i normalizuje przemiane lipidw, wiaze znajdujan.; sie w jelicie toksyny, cholesterol i kwasy tluszczowe zawarte w pokarmach, uniemozliwia ich wchlanianie i wyprowadza je z orI';mizmu, sprzyjajac w taki sposb jego detoksykacji i zapobiega 81

rozwojowi miazdzycy tetnic. Blonnik pomaga organizmowi zwalczyc chorobotwlrcze bakterie i wirusy znajdujace sie w jelicie. Gdy blonnik regulanie dostarczamy do jelita wraz z pokarmem, w jelicie temperatua wzrasta do 40C, a przy tej temperaturze wiekszosc wirusw i b<:<:terii ginie. Istnieja dwa rodzaje blonnika - ruerozpuszczalny i ozpuszczalny. Blonnik nierozpuszczalny (wlkna pokarmf)we:- zawarty jest w duzej ilosci w ziarnach, otrebach, kukurydzy, ryzui innych ziarnach i nasionach oraz w warzywach i owocach, zvlaszcza w ich skrce. Blonnik nierozpuszczalny jest niezbedny dl normalnego oczyszczania jelita. Wlkna pokarmowe wchlaniajac "lode, 4-6 razy zwiekszaja objetosc zawartosci jelita, jednoczesnie miekczajac ja, co wzmacnia perystaltyke i przyspiesza przesuniecie )okarmowych i kalowych mas do wyjscia. Pozbawiony blonnika p)karm przesuwa sie przez kanal trawienny od wejscia do wyjsciaprzez 3-5 dni, bogaty w blonnik, pokonuje cala droge w ciagu 24-.~6 godzin, oczyszczajac przy tym jelito, wydalajac zlogi, zapob~gajac gniciu i rozkladowi pozywienia, chroniac organi7111 przed ~atruciem. Lekarze dawno juz zauwazyli: "Im wieksze jest objet>scstolca, ~1'm mniej chorb". Blonnik rozpuszczalny, czyli pektyny rwniez uprawnia prace jelita, hamuje procesy gnilne i powstawanie gazv, sprzyja obnizeniu poziomu cholesterolu we krwi. Zawarty jet w jablkach, czerwonej porzeczce (bardzo duzo), marchwi, owsc, bobie. Teraz juz chyba staje sie jasne, dlaczego przede w.zystkim nalezy spozywac produkty zawierajace wieksza ilosc bbnnika, a biorac pod uwage, iz blonnik wchlania duzo wody, tr,eba przy tym pic nie mniej niz 6-8 szklanek plynu dziennie (ok. : 1). Poniewaz produkty pochodzenia roslinnego sa bogate w blomik, produkty pochodzenia zwierzecego nie zawieraja go wcale dlatego nasz dzienny jadlospis powinien zawierac okolo 60% Jroduktw ro,<linnych.

Wlaczaj~y do jadlospisu produkty, ktre stymuu';a

perystaltyke i normalizuja trawienie Np. swiezo przygotowane soki z warzyw lub ovocw. Najlepsze sa soki z pomaranczy, jablek, burakw, seleril. Soki pijemy
82

30-60 minut przed jedzeniem. Swiezy sok mozna przechowywac w lodwce nie dluzej niz 1 godzine, za wyjatkiem soku z burakw, ktlY przed spozyciem nalezy przetrzymac w lodwce w otwartym naczyniu przez 2-3 godzin. W przypadku zlej tolerancji soku z burakw, mozna zmieszac go z sokiem z marchwi w proporcji 1:3. Wlasciwosci lecznicze sokw omwimy dokladnie w nastepnym rozdziale. Owoce i warzywa najzdrowsze sa w stanie surowym i nie obierane. Najskuteczniejsze przy zaparciach sa sliwki, wisnie i winogrona. Suszone owoce - namoczone, jak morele, sliwki i figi, najlepiej stymuluja perystaltyke. Dobry efekt daje picie przed snem kompotu z suszonych owocw. Orzechy i nasiona sa bogatym zrdlem bialka. Najlepiej jest jesc je codziennie. 100g oczyszczonych orzechw zapewnia dzienna norme bialka i tluszczw. Zawarte w orzechach pelnowartosciowe bialko calkowicie zastypuje bialko zwierzece. Fasola, groch, soczewica, bb sa rwniez zrdlem pelnowartosciowego bialka. 100g w/w ziaren zawiera o wiele bardziej wartosciowe bialko, niz taka sama ilosc miesa lub ryby. Kielki ziarna, najlepiej pszenicy, sa zrdlem bialka, weglowodanw, witamin i biologicznie aktywnych substancji. Produkty z soi, zrdla pelnowartosciowego bialka, znacznie lepiej przyswajalnego, niz bialko pochodzenia zwierzecego, stymuluja perystaltyke i sa absolutnie niezbedne w leczeniu i zapobieganiu zaparciom. Otreby (mozna je dodawac po 1 lyzce dziennie do przygotowanych posilkw), zawieraja wiele blonnika, ktry wchlania wode, zwieksza objetosc stolca i pobudza pelystaltyke. Nie zapominajmy wiec pic przy jedzeniu otrab. Otreby reguluja stolec, zmniejszaja wydzielanie gazw, lecza hemoroidy, spowalniaja wchlanianie glukozy. Najlepsze sa otreby owsiane. Obnizaja one poziom cholesterolu, tlumia jego synteze i stymuluja watrobe do pobrania z krwi duzej ilosci cholesterolu oraz do produkowania duzej ilosci kwasw zlciowych. Otreby zastepuja kwasy tluszczowe w naszym jadlospisie. Jednak w przypadku stanu zapalnego w ukladzie trawiennym lepiej nie stosowac otrab, poniewaz moga one podrazniac blone sluzowa i poglebiac stan zapalny. 83

Czarne i gruboziarniste pieczywo pszenne. Kasze z pelnego ziarna (gryczana, owsiana, jecznienna, jaglana). Kasze nalezy gotowac na wodzie, bez dodawmia mleka i cukru. Kasze gryczana i owsiana stanowia rwniez irtdlo bialka. 11uszcze pochodzenia zwierzecego i roslinnego mozna jesc w malych ilosciach - po 15-30g. Z tluszczw zwierzec}:h najlepiej jadac maslo smietankowe, a z roslinnych olej z oliwek, .lej slonecznikowy lub kukUlydziany -zimnego tloczenia. Tluszcze oslinne rozmiekczaja stolec, ulatwiaja wydalanie. Poza tym, tluszze roslinne zawieraja wazne dla zdrowia nienasycone kwasy tlusz:zowe. Produkty mleczne - kwasne (jogurt, kefir, smietam w nieduzej ilosci, serwatka). Gdy nasz jadlospis bedzie zawierac e produkty, mozemy nie troszczyc sie o bialko pochodzenia zwiczecego. Na czas leczenia zaparcia trzeba wykluczyc z jadlospisu nieso, ryby i drb. To od razu polepszy stan zdrowia, zlikWiduje pocesy gnicia w jelicie, jak rwniez bedzie sprzyjac przezwyciezaiu licznych chorb spowodowanych zaparciem. Wykluczmy z naszego jadlospisu produkty powodujce zaparcia W trakcie leczenia zaparc nalezy unikac produktwwstrzymujacych wyprznienie jelita i sprzyjajacych gniciu i fermentacji pokarmw oraz powstawaniu kamieni kalowych. Gdy zn.rmalizujemy prace ukladu trawiennego, produkty te mozna bed:ie spozywac w malych ilosciach i skrajnie rzadko. Do takich produktw naleza: - mieso (zwlaszcza tluste), drb i ryby,

-produkty konserwowe, - produkty rafinowane i przyprawy, - kakao, czekolada, kawa, mocna herbata, - kisie~ gruszki, granaty, czarne jagody, borvki, - zawiesiste zupy i wywary miesne, - produkty mleczne (krowie mleko, twarozki, scy, jaja), - wyroby z bialej maki (biale pieczywo, ciasta, toty, makaron,
nalesniki, pierozki itp.),

- cukier, cukierki, konfitury i inne slodycze, - margaryna (dla jej trawienia wymagana jest tempcatura 150C), - alkoho~ bo niszczy pepsyne (enzym rozkladajacy tlkohol).
84

Konieczna jest calkowita rezygnacja z jedzenia smazonego. Po dokonaniu wyboru, jakie produkty wejda w sklad naszych posilkw, a ktrych powinnismy unikac lub w ogle z nich zrezygnowac, czas zastanowic sie nad kolejnym aspektem nieprawidlowego odzywiania, nieprawidlowym laczeniem pokarmw. Zrozumienie koniecznosci prawidlowego laczenia produktw Po przeczytaniu tego rozdzialu podejmiemy decyzje, ktre produkty bedziemy jesc jednoczesnie, a ktre nie. Najlepiej zrobic spis laczacych sie ze soba pokarmw i powiesic go w kuchni lub wykorzystac podana dalej tabelke. Jak wynika z tabeli, warzywa o niskiej zawartosci skrobi lacza sie z weglowodanami i bialkami, natomiast bialka z weglowodanami nie moga byc laczone, czyli nie moga byc jedzone w jednym posilku, poniewaz przeszkadzaja sobie nawzajem w trawieniu, zwalniaja przesuwanie pokarmw w jelicie, a to w sposb nieunikniony prowadzi clo zaparcia. W tabelce nie wystepuja owoce, poniewaz wszystkie owoce trzeba jesc osobno, na pusty zoladek, najlepiej 30-40 minut przed posilkiem. Wwczas, nie zatrzymujac sie w zoladku, szybko przesuwaja sie do dVlllOastnicy, tam gdzie powinny sie trawic. Nie ma w tabelce miejsca na tluszcze, ktre hamuja trawienie kazdego pokarmu. Tluszcze tez sa niezbedne w naszym jadlospisie, nalezy uzywac ich jednak w bardzo malej ilosci i dodawac tylko do gotowego posilku, poniewaz przy obrbce termicznej tluszczw powstaja substancje toksyczne i rakotwrcze. Nieslychanie wazne jest prawidlowe laczenie pokarmw w trakcie jednego posilku, by nie przeszkadzaly sobie dobrze sie trawic i przyswajac. Nie wolno spozywac jednoczesnie pokarmw, ktre sa trawione przez enzymy o rznych pH, poniewaz kazdemu pokarmowi odpowiada konkretny enzym, ktIY funkcjonuje w konkretnym odcinku ukladu trawiennego. Wiemy juz, ze nie jemy bialka i weglowodanw razem Dotyczy to nie tylko laczenia bialek ze skrobiami, ale i bialek z cukrami. Dlaczego, juz wiemy, ale nie zaszkodzi powtrzyc jeszcze raz. Trawienie zlozonych weglowodanw typu skrobiowych zaczyna 85

sie juz w jamie ustnej, w srodowisku zasadowym, trawienie zas bialek zaczyna sie w zoladku, w srodowisku kwasnym. Jesli zjedlismy w jednym posilku mieso (bialko) i ziemniaki (skrobia), do zoladka dostanie sie zlepiona gruda jedzenia obficie zmoczona slina, zawierajaca zasadowy enzym ptialine, niezbedny do trawienia skrobi. W zoladku, aby umozliwic trawienie miesa, wydZiela sie kwasny sok zoladkowy, zawierajacy enzym - pepsyne. Jednak pepsyna nie spelnia swojego zadania w srodowisku zasadowym. W zwiazku z tym, sok zoladkowy zamiast trawienia miesa, zajmuje sie neutralizowaniem zasadowej sliny i stworzeniem warunkw dla pracy pepsyny, w rezultacie czego, trawienie miesa zostanie zatrzymane. Potrzebna bedzie dodatkowa ilosc soku zoladkowego, co wczesniej czy pzniej doprowadzi do wyniszczenia gruczolw produkujacych sok zoladkowy. Przy prawidlowym laczeniu pokarmw mieso opuszcza zolad I po 4-5 godzinach, natomiast w sytuacji laczenia bialek z weglowe danami (np. miesa z ziemniakami) - dopiero po 8 godzinach. Dlal ' go tez w tym przypadku gnicie miesa w zoladku jest nieuniknie IW Na zlagodzenie podobnych konfliktw organizm traci o wi ,II' wiecej enzymw i energii, niz przy trawieniu pokarmw pr<lwl dlowo dobranych, szybciej zostaja wyeksploatowane zasol y ganizmu, wydluza sie czas trawienia produktw bialkowych i 11111111' wysilku organizmu, czesc zjedzonych razem bialek i w glowl II II nw nie zostaje strawiona, zalega w zoladku, zaczyna gnie I II I mentowac ze wszystkimi wynikajacymi z tego skutk:J11II. 1'1 '1111 waz trawienie poszczeglnych produktw odbywa si . w lIII, II wiedniej kolejnosci, etap po etapie, dalsze trawieni' 1>1:111,1 Iti rozszczepionego przez enzymy zoladka staje sie prawil' II I III , II we, gdy bialko przemiesci sie z zoladka do jelita. zapamietajcie (jesli oczywiscie nie chcecie chorow:J ), III' \ 'I tlili' , j sc jednoczesnie pokannw bialkowych (miesa, j;Ij'k I II. tli 1\' , il liiI 'HO ,-;l'I~I, Iyb), w trawieniu ktrych biora udzial kW:I'i111 I II I I" ,II '11111'11 Y:,,':,<iowych yl'll enzymw pokarmw W\'~I.I( l I II 'II I l, , 1IIIIIll.lkow,t'lIkruiinnyhslociY'y,y),AII l'1,1" 'liii' I, l, liii I II,IIIYI yjll\'go pol~,z '111:11111,' I I ,I
1)1
t

III

l"

II II I I
I

,,11111 1111 l.

l, ',1'11'111,
I

hl:dVHII

,III 11.1'
j

I"
III

"'1'11/1'

dl.l

Warunki trawienia rznych bialek rwniez odrobina sie rznia. Z tego powodu rzne rodzaje bialek (mieso i jajka, mieso i ser, mleko i jajka) zostana lepiej strawione, jesli nie beda zjedzone jednoczesnie. W ogle, w jednym posilku lepiej nie laczyc wiele rznych pokarmw. Jednak dzienne menu powinno byc bardzo rznorodne. A wiec, produkty bialkowe i weglowodany trzeba jesc tylko osobno. Po posilku skrobiowym dobrze jest zrobic 2-3 godzinna przerwe w jedzeniu, po bialkowym 4-5 godzinna Dlugosc przerwy pomiedzy posilkami zalezy od czasu przebywania pokarmu w zoladku. Najwolniej trawione jest mieso, w zwiazku z czym po zjedzeniu miesa potrzebna jest najdluzsza przerwa. Zarwno bialkowe jak i weglowodanowe produkty dobrze jest laczyc z zielona salata, kapusta, ze wszystkimi warzywami oprcz ziemniakw.

Tabelka laczenia pokarmw

Bialka Mozna laczyc Mieso ryba jaja grzyby orzechy pestki bb soja ser mleko warzywa skrobi; warzywa wszystkie baklazany; ogrki pietruszka por dymka czosnek papryka slodka rzodkiewka zawierajace rodzaje kapusty; mala ilosc skrobi; Warzywa

weglowodany
Mozna laczyc skrobie i CUkIY, pieczywo, wyroby z maki, kaszy, cukier, slodycze, ciasta, mid, konfitury, ziemniaki, dynia, fasola

-~-v

nie zawierajace

L- .~~~~_

Nie wolno laczyc

87

Bialka i tluszcze starajcie sie jesc osobno Tluszcze hamuja trawienie wszystkich pokarmw. Szczeglnie niewskazane jest laczyc je z bialkami, poniewaz zatrzymuja one na 1-2 godziny wydzielanie enzymw w zoladku. W rezultacie przyswajanie bialka zostaje spowolnione i zaczyna sie proces gnicia. Z tego powodu tluste mieso trawi sie zle i w zwiazku z tym, aby zapobiegac zaparciom, nalezy go unikac. Tluszcze spowalniaja rwniez trawienie weglowodanw, dlatego do ziemniakw i kaszy dodawajmy jak najmniej masla. Wiele warzyw natomiast chroni jelita i gruczoly wydzielania wewnetrznego przed tlumiacym trawienie dzialaniem tluszczw, dlatego tez dobrze jest jesc tluszcze z warzywami. Najmniej szkody wyrzadzaja tluszcze zjadane na koncu posilku, gdy zjedzony pokarm w znacznym stopniu zostal przesiakniety sokami trawiennymi, przy czym, jak wiemy mozemy spozyc nie wiecej niz 40g tluszczw roslinnych i 30g tluszczw zwierzecych dziennie. Nie laczymy bialek z kwasnym pokarmem Wiele osb mysli, ze jesli bialka sa trawione w zoladku przez pepsyne, wymagajaca kwasnego srodowiska, to jakikolwiek kwasny pokarm spozywany razem z miesem pomoze w jego trawieniu. A jednak, gdy w jamie ustnej i w zoladku znajduja sie kwasy, sok zoladkowy przestaje sie wydZielac. Kazdy kwas tlumi wydzielanie soku zoladkowego, niezbednego dla trawienia bialka i niszczy pepsyne. Wlaczenie do bialkowego posilku kwasnych owocw (pomaranczy, grejpfrutw, ananasw), soku z cytryny lub octu w salatkach, zawierajacych groszek zielony, jajka lub mieso, sosu pomidorowego z miesem przeszkadza w trawieniu bialka. Czyli, jemy osobno produkty bialkowe i kwasne pokarmy. Cukier i inne slodycze jemy osobno i w bardzo malych ilosciach Warto wiedziec, ze cukier i inne slodycze, chociaz sa weglowodanami, ale w odrznieniu od nich sa trawione nie w jamie ustnej, lecz w jelicie cienkim, dokad szybko trafiaja, jesli zjesc je osobno, na pusty zoladek. Niestety, czesto jada sie je po jedzeniu, na deser, gdy zoladek jest juz przepelniony. W tej sytuacji cukry nie
88

moga przemiescic sie do jelita, gdzie beda trawione, zatrzymuja sie w zoladku i bardzo szybko zaczynaja fermentowac. Tym bardziej, ze w zoladku panuja idealne warunki do fermentacji - jest cieplo, wilgotno i blyskawicznie gromadza sie bakterie umozliwiajace fermentacje Oto dlaczego niezdrowe sa slodkie buleczki, chleb z konfitura, twarg z cukrem lub z konfitura, slodkie kasze. Kazdy pokarm spozywany razem z cukrami zatrzymuje je w zoladku. A wiec trzymajmy sie zasady: cukry i skrobie, cukier i bialka, cukier jakiekolwiek inne pokarmy spozywamy osobno. Przypomne rwniez, iz bardzo wiele cukru zawieraja napoje bezalkoholowe, ktre czesto pije sie w trakcie jedzenia. Wyrzadzamy przez to organizmowi podwjna krzywde. Nie dosc tego, ze z coca cola lub kazdym innym napojem bezalkoholowym wprowadzamy do organizmu nadwyzke cukru, to jeszcze wyplukujemy z zoladka nie strawione pokarmy, ktre nie zostana juz strawione, lecz beda tylko gnic i fermentowac w calym ukladzie trawiennym.

Pozwhny owocom trafic do miejsca ich trawienia, spozywajmy je osobno, 30 minut przed jedzeniem
Owoce, to wazny skladnik naszego jadlospisu. Zawieraja witaminy, aminokwasy, weglowodany (sacharoze, fruktoze, glukoze, skrobie), latwo przyswajalne makro i mikroelementy, blonnik, pektyny (kwasy organiczne i tluszczowe). Kwasy organiczne sa niezbedne dla skutecznego wydalania powstajacych w procesie trawienia kwasw, toksyn i innych zanieczyszczen. Owoce sa niezastapione przy zaparciach, gdy system trawienny wypelniony jest nie tylko zlogami i toksynami, ale i gnilnymi drobnoustrojami. Drobnoustroje nie moga rozmnazac sie w sokach owocowych, zawierajacych kwasy organiczne. Badania wykazaly, ze czynniki wywolujace dur brzuszny oraz cholere nie sa w stanie przeciwstawic sie sokowi z cytlyny, pomaranczy, grejpfrutw i jablek. Swieze owoce dezynfekuja system trawienny. Do najbardziej bakteriobjczych zaliczane sa kwas jablkowy, cytrynowy i winny. Kwas jablkowy zawarty jest w jablkach, gruszkach, ananasach, morelach, sliwkach, brzoskwiniach, wisniach, agrescie, czarnych i czerwonych porzeczkach, malinach. Kwasek cytrynowy zawarty jest w cytrynach, pomaranczach,
89

grejpfrutach, czerwonych porzeczkach, wisniach, malinach. Kwas winny zawieraja winogrona i ananasy. Jest on bardzo skuteczny przy zlym trawieniu, wrzodach, jak rwniez przy anginach i chorobach pluc. Spozywanie owocw w sposb prawidlowy pomaga organizmowi szybko pozbyc sie toksyn i dlatego owoce sa wspanialym antidotum na wiele powaznych chorb, nawet takiej strasznej jak rak. Owoce szybciej niz jakiekolwiek inne pokarmy odbudowuja i wzmacniaja zdrowie rwniez i dlatego, ze: - zawieraja duzo (80-90%) niezbednej dla organizmu wody strukturowanej, - prawie nie potrzebuja energii do swojego trawienia, poniewaz w surowych owocach zawarte sa niezbedne dla trawienia enzymy, - nie zostawiaja toksycznych odpadw. Nie ma zdrowszych produktw od owocw, trzeba tylko prawidlowo je spozywac. Owoce sa trawione w dwunastnicy, ale podobnie jak slodycze zazwyczaj jedzone sa na deser, a wwczas wszystko przebiega tak, jak przy nieprawidlowym jedzeniu cukrw. Nie majac mozliwosci szybkiego przejscia przez wypelniony zoladek do miejsca swojego przeznaczenia - dwunastnicy, zatrzymuja sie w zoladku, gdZie szybko zaczynaja fermentowac. Wiele osb narzeka, ze nie moze jesc owocw, poniewaz po zjedzeniu pojawiaja sie u nich nieprzyjemne odczucia w zoladku ble, gazy, wzdecia. Spowodowane jest to tym, ze owoce poruszaja kamienie kalowe nagromadzone w jelicie przez wiele lat nieprawidlowego odzywiania. Poruszone zlogi wywoluja na poczatku nieprzyjemne odczucia, lecz jesli wytrzymamy (niektre osoby potrzebuja 2-3 tygodni), jelita zostana oczyszczone anieprzyjemne odczucia znikna. Aby owoce zostaly strawione do konca, calkowicie, trzeba jesc je jako samodzielny posilek na pusty zoladek. Najlepiej jesc je na sniadanie lub 20-30 minut przed jedzeniem. Wtedy nie zatrzymujac sie w zoladku, owoce podazaja do jelita i moga byc przetrawione przed dostarczeniem nastepnej porcji pokarmu. Zjedzone w ten sposb owoce trawione sa w ciagu 20-30 minut. Nie dotyczy to bananw, daktyli i suszonych owocw, ktre zostaja w zoladku od 45-60 minut. Trzeba o tym pamietac przy planowaniu posilkw. 90

Pamietajmy o koniecznosci utrzymywania kwasowo-zasadowej rwnowagi

Sporzadzajac jadlospis nie zapominajmy o kwasowo-zasadowej rwnowadze. Czynnik pH krwi jest lekko zasadowy. Normalnie powinien byc w granicach 7,35-7,4. Nawet przy niewielkiej zmianie pH w kierunku neutralnym, organizm juz znajduje sie w niebezpieczenstwie, a wyjscie ponizej granicy 6,7pH lub powyzej 7,8pH powoduje smierc. Jest to szczeglnie wazne dla osb w srednim wieku. Wiadomo, ze z wiekiem, przemiana materii pogarsza sie, w skutek czego obniza sie pH krwi. Charakter spozywanych pokarmw natychmiast zmienia kwasowo-zasadowa rwnowage. Aby utrzymac kwasowo-zasadowa rwnowage w plynach, tkankach i komrkach organizmu, nalezy prawidlowo dobierac odpowiednie produkty w ciagu dnia. Przy ukladaniu jadlospisu na dzien nalezy pamietac, ze niektre produkty zwiekszaja ilosc kwasw w organizmie. Do nich naleza: bialka pochodzenia zwierzecego (mieso, ryby, jajka), tluszcze zwierzece, weglowodany (pieczywo, makaron i inne wyroby z bialej maki, kasze, slodycze) oraz kawa i herbata. Naduzywanie tych produktw obniza zasadowosc krvvi. I odwrotnie, swieze owoce, suszone owoce, orzechy, bb, pelne mleko i warzywa naleza do produktw zasadotwrczych i przywracaja rwnowage kwasowo-zasadowa. Nawet takie kwasne owoce jak cytrusy, tworza w organizmie odczyn zasadowy i pomagaja zneutralizowac nadmiar kwasu, ktlY powstaje w rezultacie zbyt czestego jedzenia miesa, pieczywa itp. Aby kwaso i zasadotwrcze produkty rwnowazyly sie nawzajem, nalezy w ciagu dnia zjadac 3-4 razy wiecej warzyw i owocw, niz miesa, tyb, jajek, chleba i innych produktw kwasotwrczych. Tylko przy spelnieniu tego warunku bedzie zachowana rwnowaga kwasowo-zasadowa, co pomoze nam latwo poradzic sobie z zaparciem. Zdrowy organizm sam reguluje pH, jednak przy wielu chorobach zanika zdolnosc do tej naturalnej regulacji. Stan kwasowo-zasadowej rwnowagi latwo jest okreslic na podstawie koloru spojwek: - bladorzowy to odchylenie pH krwi w kierunku kwasowym, - ciemnorzowy to odchylenie w kierunku zasadowym, - jaskraworzowy to normalne pH krwi. 91

Nie splukujmy niestrawionego przed jedzeniem

pokarmu, pijmy 20 minut

Picie dowolnej ilosci plynu bezposrednio przed jedzeniem, w czasie jedzenia i od razu po jedzeniu zaklca trawienie. Przy zaparciach nalezy calkowicie wykluczyc alkohol, poniewaz tlumi trawienie pokarmu i petystaltyke. Najlepszym plynem dla organizmu jest woda. Jest ona wazniejsza od jedzenia. Bez jedzenia organizm moze wytrzymac okolo 40 dni, bez wody - zaledwie kilka dni. Jak wiadomo, organizm czlowieka sklada sie w poJowie z wody, krew zas nawet w 80%. Woda dostaje sie do organizmu z piciem, jedzeniem, zwlaszcza z warzywami i owocami oraz przez skra - w czasie kapieli i innych zabiegw wodnych. Przy braku wody w organizmie wystepuje pragnienie, bl glowy, zaklcenie trawienia, zaparcie i inne choroby. Niedobr wody w organizmie jest przyczyna powstawania kamieni kalowych, zmniejszenia wydalania toksyn z organizmu, gromadzenia sie toksyn nie tylko w jelicie lecz przenikania do krwi, do komrek i zatIUwania calego organizmu. Przy przejsciu na prawidlowe odzywianie z duza iloscia blonnika nalezy duzo pic, poniewaz blonnik wchlania duze ilosci wody. Pic nalezy nie mniej niz 8 szklanek dziennie, czyli okolo 1,5 l plynu dziennie. Jesli zas jadlospis zawiera sporo surowych warzyw i owocw, ilosc wypijanych plynw mozna zmniejszyc. Wazne jest aby wiedziec, kiedy nalezy pic. Nie wolno pic od razu po jedzeniu, w czasie jedzenia i bezposrednio przed jedzeniem. Woda rozciencza sok zoladkowy, neutralizuje go i opuszcza zoladek po 10-15 minutach, zabierajac ze soba czesc soku zoladkowego i znajdujacy sie tam w tym momencie pokarm, ktry teraz bedzie gnic i fermentowac w jelicie. Kiedy w takim razie mozemy Pic? Wedlug G. Sheltona pic mozna 20-30 minut po zjedzeniU surowych owocw, 45-60 minut po zjedzeniU bananw i suszonych owocw, po 2 godzinach po spozyciu pokarmw skladajacych sie z weglowodanw, po 4 godzinach po posilku bialkowym. Zasady tej trzymajmy sie przy prawidlowym laczeniu pokarmw, jesli natomiast skusimy sie np. na kodet schabowy z frytkami, nalezy odczekac okolo 8 godzin. Jednak kazdy z podanych wariantw nie jest zbyt wygodny, w zwiazku z czym naj92

lepleJ Jest napI'c SIe -30 mmut prze Je zeOlem. D o b rze Jest rano ... '~20 ~@t(a,dn .. pLd . . szklanke soku lub wypic na czczo 1-2 szklanek wody lub soku, kefiru przed pjsciem do lzka, pozostala zas ilosc plynu nalezy wypic w ciagu dnia, 20-30 minut przed jedzeniem. Mozna pic czysta wode, wode z sokiem z cytryny lub tloczone soki, ktre nie moga byc przetrzymywane wiecej niz 1-2 godzin. Tylko sok z burakw mozna przed spozyciem przetrzymac w lodwce okolo 3-4 godzin w odklytym naczyniu. W ciagu dnia nie musimy pic duzych ilosci (calymi szklankami). Mozna postawic obok siebie szklanke z woda lub sokiem i od czasu do czasu wypic kilka lyczkw. Pomoze to tym, ktrzy nie lubia lub nie sa przyzwyczajeni pic duzych ilosci naraz, wypic potrzebna ilosc wody. Przy zaparCiach zaleca sie pic codziennie rano, na czczo, szklanke wody z 1-2 lyzeczek octu jablkowego. Lepiej pic przez slomke, poniewaz ocet jablkowy moze uszkodzic plomby w zebach. Ocet jablkowy stymuluje pelystaltyke, aktywizuje enzymy biorace udzial w procesach trawiennych, niszczy gnilne i fermentacyjne drobnoustroje, ktre gromadza sie w ukladzie trawiennym w czasie zaparc, dlatego tez picie octu jablkowego pomaga zwalczac zaparcia. Moze na poczatku zasada picia przed jedzeniem wyda sie wam dziwna i niewygodna, przeciez przyzwyczailismy sie pic po jedzeniu. Wobec tego, trzeba jak najszybciej wprowadzic nowa zasade w zycie i zmienic w codzienna rutynowa procedure. Nie omieszka to zaowocowac poprawa zdrowia i samopoczucia. Ostatnia kwestia, z ktra zwiazane jest nieprawidlowe odzywianie i, co za tym idzie, zaparcie, to nieprawidlowe przygotowanie jedzenia.

Gotujmy metoda "przerwy" - bedziemy jesc zdrowe pozywienie Przede wszystkim, starajmy sie wyrzadzic minimalna krzywde naszym pokarmom. Wiadomo przeciez, ze w trakcie obrbki termicznej w bialkach, tluszczach i weglowodanach zachodza nieodwracalne zmiany. Gina niezbedne organizmowi biologicznie aktywne substancje. Najbardziej cierpi mieso - obrbka termiczna zamienia je w martwa tkanke, ktrej organizm nie jest w stanie strawic. Wlasnie mieso robi najgorsza robote, jesli chodzi o za93

parcia i mnsiwo innych chorb. Biorac to pod uwage, trzeba pogodzic sie z tym, ze w trakcie leczenia zap;ucia mieso trzeba wykluczyc calkowicie, a w przyszlosci ograniczyc jego spozycie do minimum. Oczywiscie, nie mozemy zupelnie zrezygnowac z termicznej obrbki produktw; ulatwia ona mechaniczne rozdrobnienie pokarmu, niszczy drobnoustroje, ktre sa w surowych produktach, czasami polepsza walory smakowe. Praktycznie jestesmy zmuszeni do gotowania jedzenia, ale starajmy sie przy tym zachowac w nim takie waltosciowe skladniki jak witaminy, sole mineralne, enzymy. Konkretne przyklady pozwola nam zobaczyc, jak zwalnia sie proces trawienia pod wplywem obrbki termicznej. Surowa kapusta trawiona jest w ciagu 2 godzin 30 minut, gotowana - przez 4 godziny 30 minut, ziemniak pieczony trawi sie przez 2 godziny 30 minut, gotowany - przez 3 godziny 30 minut, surowe jajko trawione jest przez 2 godziny, jajko na miekko - przez 3 godziny, jajko na twardo - przez 3 godziny 30 minut. Akademik A. M. Ugolew zademonstrowal ekspelyment, ze prawidlowo przygotowane pozywienie moze w 50% ulec samo-trawieniu w przewodzie pokarmowym. De samo-trawienia zjedzonych produktw dochodzi dzieki zawaltycr. w tkankach tych produktw wlasnych enzymw, jesli nie ulegna uszkodzeniu w procesie gotowania. Soki zoladkowe wlaczaja mechanizm samo-trawienia. Dluga obrbka termiczna uszkadza naturalne wlasciwosci pozywienia i enzymy, z ktlymi zwiazany jest proces samo-trawienia, trawienie jest utrudnione, w pelni nie rozszczepione molekuly sa zle przyswajane, dochodzi do zanieczyszczenia organizmu i dalszy proces przebiega wedlug znanego schematu. Mozna skrcic czas obrbki termicznej produktw i oslabic niszczacy efekt ciepla poprzez pulsujace gotowanie. Przygotowane jedzenie kilkakrotne doprowadzamy do wrzenia i na 10-15 minut zdejmujemy z ognia. Takie wlaczanie i wylaczanie ognia pod garnkiem powtarzamy 2-4 razy, dopki jedzenie nie bedzie gotowe. W. S. Michajlow i A. S. Palko, autorzy metody przygotowywania pozywienia, nazwali ja "antraktem". Przy wykorzystaniu tej metody efekt niszczacy ciepla zostaje oslabiony, a czasem nawet calkowicie zanika.
94

Jednym z najbardziej niezdrowych sposobw gotowania jest smazenie. W rezultacie smazenia aminokwasy zostaja zniszczone, zachodzi rwniez utlenianie tluszczy, na skutek czego powstaja toksyczne i rakotwrcze substancje. Szczeglnie szkodliwe sa tluszcze w przypadku powtrnego podgrzewania. Dlatego zaleca sie calkowicie zrezygnowac ze smazenia, a tluszczem doprawiac tylko juz gotowe dania, po zakonczeniu gotowania. Zmienione jakosciowo jedzenie jest nie tylko zle przyswajane, ale hamuje trawienie innych pokarmw. Dlatego kazdy gotowany pokarm nalezy laczyc z surowymi warzywami i zielenina, ktre znacznie ulatwiaja jego przyswajanie dzieki wlasnym enzymom. Dowiedzielismy sie juz na czym polega prawidlowe odzywianie sie, jakich produktw musimy unikac, co z czym mozna laczyc, kiedy i ile musimy pic. Warto tu jeszcze dodac, ze od czasu do czasu mozna, a nawet nalezy lamac zasady, aby organizm zbytnio nie rozleniwil sie, nie utracil zdolnosci do przezwyciezania wszystkich mozliwych w naszym zyciu zaklcen. A wiec, pozwlcie sobie czasami zjesc cos "zabronionego", np. mieso z flytkarni, lub cos innego. Po takim jedzeniu, nastepnego dnia trzeba bedzie pogloclowac, oczyscic sie lub chociaz przez dzien pobyc na sokach lub owocach.

Rozdzial 3
DODATKOWE PRZEPISY, KTRE MOGA POMC PRZY ZAPARCIACH
NAPOJE, KTRE POMAGAJA OCZYSCIC JELITO

Po oczyszczeniu ukladu trawiennego, dla utrzymania jego pzniejszego prawidlowego funkcjonowania w czasie przejsciowego okresu od zaparcia i towarzyszacym mu chorobom do pelnego zdrowia, mozna w razie koniecznosci zastosowac ten czy inny z podanych nizej przepisw. Trzeba tylko pamietac, ze nie wolno przez dluzszy czas korzystac z jednej metody. Mozna wybrac kilka 95

przepisw i stosowac je kolejno.

Czysta woda
Dziala szybko i skutecznie. Rano na czczo wypijamy wolno 1-2 szklanki cieplej (38-39C) przegotowanej wody. Wyprznienie nastepuje natychmiast. Zaleca sie pic 1 - 2 szklanki cieplej wody zawsze rano na czczo. Soki, napary, wywary i surwki z roslin Aloes - (srodek znany od bardzo dawna, jedna z receptur aloesowych byla przedstawiona jeszcze przez Awicena). Istnieje kilka sposobw zastosowania aloesu: 1) do szklanki cieplej wody dodac jedna lyzeczke od herbaty miodu i na koniuszku noza proszek aloesowy. Doprowadzic do wrzenia, wystudzic i pic rano na czczo; 2) do szklanki wody dodac 1 lyzeczke od herbaty siemienia lnianego i gotowac 5 min., przecedzic, wystudZiC, dodac na koniuszku noza proszek aloesowy. Pic na czczo, dodajac miodu do smaku. Sok z aloesu - pic po 1 lyzeczce do herbaty, 2-3 razy dziennie 30 minut przed jedzeniem. Cala kuracja trwa 1-2 miesiecy. Napar z lebiodki - 1 lyzke stolowa ziela zalac 1,5 szklanki wrzatku, zaparzac przez 30 minut. Pic po 0,5 szklanki, 30 minut przed jedzeniem. Pomaga na zwiotczenie jelita. Napar z tysiqcznika - 1 lyzke stolowa trawy zalac 1 szklanka wrzatku, przykryc i pozostawic na 30 minut. Pic 30 minut przed jedzeniem po 1 lyzce. Delikatnie pobudza pelystaltyke. Napar z pokrzywy - 4 lyzeczki sproszkowanych suchych lisci pokrzywy zalac 1 szklanka wrzatku, zaparzac przez kilka godzin, wypijac w ciagu dnia. Napar zjagd kruszyny - 1 lyzke jagd zalac 1-1,5 szklanki wrzatku, zaparzac przez 2 godziny, pic po 1 lyzce 3-4 razy dziennie, mozna pic po 0,5 szklanki przed snem. Bardzo skuteczny przy wszystkich typach zaparc. Wywar z kory kruszyny - 20g kOlY zalac 1 szklanka wrzatku, gotowac przez 15 minut, pic po 1 lyzce, rano i wieczorem przed jedzeniem.
96

Napar z siemienia lnianego - lyzeczke siemienia lnianego zalac szklanka wrzatku, zaparzac przez 20 minut, pic przed snem razem z siemieniem. Wywar z siemienia lnianego - lyzke siemienia lnianego zalac 1-2 szklankami wrzatku, zagotowac, zaparzac przez 10 minut mieszajac. Przecedzic, pic po 3/4 szklanki 2-5 razy dziennie. Koniecznie rano i wieczorem. Wywar szybko sie psuje, dlatego zaleca sie przygotowywac go bezposrednio przed spozyciem. Proszek z siemienia lnianego - Rozdrobnione siemie lniane zazywamy po lyzeczce, rano i wieczorem, popijajac ciepla woda. Napar z korzeni lopianu - 2 lyzki suchych korzeni lopianu zalac 2 szklankami wrzatku, zaparzac przez 2 godziny, pic gorace, 0,5 szklanki 2-4 razy dziennie. Migdaly - Kilka migdalw zmiazdzyc i zalac szklanka zimnej przegotowanej wody, zostawic na 15 minut, pic rano i wieczorem po szklance przed jedzeniem. Algi morskie - Spozywac w nieduzych ilosciach, lecz czesto. Namoczone mozna dodawac do salatek. Mozna tez suche sproszkowane algi (2 - 3 g) zalac szklanka chlodnej wody i pic przed snem. Algi zawieraja duzo blonnika. Sok z lisci mniszka lekarskiego (mniszek lekarski to popularny mlecz) - Pic 6 razy dziennie po lyzce. Jest bardzo skuteczny przy zaparciach. Jest rwniez srodkiem zlciopednym a zlc stymuluje perystaltyke. Wywar z korzenia mniszka lekarskiego - lyzke korzenia mniszka lekarskiego zalac szklanka wrzatku, gotowac przez 20 minut, zaparzac przez godzine. Pic po lyzce 2 razy dziennie 30 minut przed jedzeniem. Napar z korzenia mniszka lekarskiego - 2 lyzeczki rozdrobnionego korzenia mniszka lekarskiego zalac szklanka zimnej gotowanej wody, zaparzac przez 8 godzin, pic po 1/4 szklanki 4 razy dziennie, przed jedZeniem.

l l

Kawa z podsmazonych korzeni mniszka lekarskiego -

lyzeczke od herbaty zmielonych, podsmazonych korzeni zalac szklanka goracego mleka, pic przed snem. Dziala uspokajajaco, polepsza przemiane. Bardzo dobrze tonizuje jelita, eliminuje chroniczne zaparcia. Przeciwwskazana jest przy nadcisnieniu, ponie97

l l

waz powoduje

wzrost cisnienia.

Surwka z lisci mniszka lekarskiego - Swieze, umyte liscie mniszka lekarskiego pokroic, zmieszac z zielonymi liscmi innych dziko rosnacych lub ogrodowych roslin, polac olejem lub smietana. Taka surwka zawiera mnstwo witaminy C, w zwiazku z tym powinni ja jesc wszyscy, nie tylko chorzy na zaparcie. Napar lub wywar z babki - 1 lyzke lisci zalac szklanka wody, zaparzac lub zagotowac, pic po 1 lyzce 3 razy dziennie, 10 minut przed jedzeniem. Wywar z korzenia lukrecji - 1 lyzeczke rozdrobnionego korzenia zalac szklanka wrzatku, gotowac przez 20 minut, pic po 1 lyzce 4-5 razy dziennie. Mozna zuc suchy proszek z korzeni. Lukrecja oczyszcza bardzo lagodnie. Napar z korzellia lukrecji - 2 lyzeczki rozdrobnionego korzenia zalac szklanka zimnej wody, zaparzac 8 godzin, pic po 1/4 szklanki przed jedZeniem. Taruilla - 3 lyzki suchych kwiatw zalac 0,5 l wrzatku, postawic na malym ogniu, trzymac pod przykryciem 30 minut nie doprowadzajac do wrzenia, pic po kieliszku (50 ml) przecedzonego naparu rano i wieczorem. Napar z kmillku - 1 lyzke kminku zalac 2 szklankami wrzatku, gotowac 3-5 minut na slabym ogniu, pic po 0,5 szklanki 3-4 razy dziennie. Herbata z dzikiej rzy - zaparzac jak herbate i pic w ciagu dnia zamiast wody. Dobra jest takze herbata z llostrzyka, majeralIku, miety, repeszki, lisci czaruej porzeczki i poziomki.
Napoje z warzyw Sok z cebuli - Pic 3 razy dziennie po 1 lyzeczce. Wywar z cebuli - Kilka oczyszczonych glwek cebuli zalac 0,3 l zimnej wody, doprowadzic do wrzenia, gotowac 2-3 minut, przecedzic i od razu wypic. Nalewka z cebuli - Cebule drobno pokroic, wlozyc do butelki, wypelniajac ja do 2/3 wysokosci. Zalac wdka do pelna, zostawic na 8 dni. Pic przed obiadem 10 kropli na 1 lyzke wody. Wywar z warzyw - 2 sredniej wielkosci ziemniaki pokroic w
98

kostke, dodac szklanke startej na tarce marchwi i szklanke bardzo drobno pokrojonych lodyg i lisci selera naciowego (to niezbedne skladnikU, mozna tez dodac szklanke staltych burakw, kalarepy lub pietruszki. Wszystko zalac 1,5 l wrzatku i gotowac metoda przerywana, kilka razy doprowadzajac do wrzenia, zdejmowac z ognia na 15 minut. Pic kilka razy dziennie po 0,5 szklanki, 30 minut przed jedzeniem. Super napj warzywny - Przygotowuje sie go na bazie wywaru z warzyw, w szklance wywaru zamaczamy na noc lyzke siemienia lnianego oraz otrab. Rano wypijamy lekko podgrzany napj nie rozgryzajac nasion. Dynia, nasiona, napar - stolowa lyzke nasion dyni zalac szklanka wrzatku, odstawic na godzine, pic po stolowej lyzce 3 - 4 razy dziennie.

Kef'tr

Kefir z sodq - Rozmieszac 1/3 lyzeczki sody w szklance kefiru, kiedy zacznie sie pienic szybko wypic. Pic na noc. Rano jelito wyprzni sie bez wysilku. Kefir z olejem - Do szklanki kefiru dodac lyzke tloczonego na zimno oleju. Pic przed spaniem lub rano na czczo.

Ocet jablkowy

1-2 lyzeczek 6%-go octu jablkowego dodajemy do szklanki wody (ewentualnie mozna dodac 1-2 lyzeczek miodu). Pic na czczo 1-2 razy dziennie. Ocet jablkowy stymuluje perystaltyke, usprawnia trawienie, niszczy drobnoustroje powodujace gnicie, ale nie tlumi normalnej mikroflory jelita. Mid Mid (2 lyzki na szklanke wody, rano na czczo) tlumi chorobotwrcza mikroflore, ktra gromadzi sie w jelicie przy zaparciach.

Warzywa dania z warzyw stymulujace perystaltyke "Czarodziejska 'salatka" - oczyszcza szybko i delikatnie
lisciaste wa99

Kilka zabkw czosnku, kawalek cebuli, dowolne

rzywa drobno pokroic, dodac odrobine oleju, wymieszac, dodac 2-3 lyzki octu jablkowego. Mozna do tego dodac plaster zltego sera lub troche otrebw czy kielkw pszenicy i jesc z ciemnym chlebem. Uzyskujemy samodzielne danie, ktre polepsza trawienie i oczyszcza uklad trawienny. Taka salatke dobrze jest jesc codziennie, a nawet 2 razy dziennie. W tym przypadku oczyszczenie moze wystapic w ciagu 1 - 2 dni.

Danie specjalne wg dietetyka

Bircher-Bennera

Namoczyc na noc 2 lyzki kaszy owsianej (mozna tez platki, ale to gorzej), rano dodac sok z polowy cyttyny i 2 lyzki mleka lub smietanki, dobrze wymieszac, dodac 2 stalte jablka ze skrka, po 2 lyzki miodu, orzechw, (migdalw lub pestek slonecznika), kielkw pszenicy i rodzynek. Danie to zawiera enzymy sprzyjajace trawieniu. Czosnek Spozywac czosnek systematycznie po 1-2 zabki rano i wieczorem, na czczo i po 2-3 zabki w ciagu dnia, razem z spozywanym pokarmem. Cebula glowiasta Kilka razy dziennie

przed jedzeniem jesc troche surowej cebuli.

Stymulowanie perystaltyki surowymi sokami i zalewami solnymi Swieze soki dziko rosnacych zielonych roslin, owocw i warzyw wspaniale stymuluja perystaltyke. Wczesniej dowiedzielismy sie o soku z aloesu, mniszka, babki i cebuli. Do tego warto dodac jeszcze kilka. Sok z kapusty - Sok ze swiezej kapusty przechowujemy w lodwce. Sok o temperaturze pokojowej pijemy po 0,5 szklanki 2-3 razy dziennie przed jedzeniem. Przy dobrej tolerancji mozna pic po 1 szklance. Cala kuracja trwa 1-2 miesiecy. Zalewa z kapusty - Pic po 1 szklance 3 razy dziennie. Sok z ziemniakw - Pic tak jak sok z kapusty. Sok z kiszonych ogrkw - (zalewa solna). Pic 4 szklanki dziennie. 100

K(JPA~PL ~ U . 10C

Swieze wyciskane owoce w leczeniu zaparc (glodwka sokowa)

Mozna sprbowac pozbyc sie zaparc przy pomocy krtkiej 4-5 dniowej sokowej glodwki. Wieczorem, przed rozpoczeciem glodwki i kazdego dnia w okresie glodwki, trzeba bedzie robic lewatywy. Przez 4-5 dni glodwki pijemy, co 2 godziny od 8 rano do 8 wieczr swieze, wycisniete owocowe lub warzywne soki (nie mozemy stosowac sokw kupowanych). Z owocowych sokw najlepsze sa do tego na zmiane soki jablkowy i pomaranczowy, z warzywnych - soki z marchwi, burakw, ogrkw, selera, pomidorw. Gdyby organizm tolerowal sok z kapusty, dobrze byloby stosowac czasem i ten sok. Niestety, u wielu osb sok z kapusty powoduje intensywne wydzielanie gazw. Po 4-5 dniowym leczeniu swiezymi sokami, nalezy przez 3-4 dni utrzymywac diete owocowa, w czasie ktrej jemy wszystkie swieze, soczyste, dojrzale owoce oprcz bananw. Gdy pod reka nie ma swiezych owocw, mozna stosowac namoczone suszone owoce (rodzynki, sliwki, figi, morele, daktyle), mid jak rwniez pic soki lub herbate z suszonych jablek lub wisni. Po 4-ch dniach stopniowo wprowadzamy do jadlospisu warzywa: surwki, gotowane warzywa, pieczone w lupinkach ziemniaki. Do gotowanych warzyw dobrze jest dodac odrobine przypraw, takich jak lisc bobkowy, kolendre, czarny pieprz w ziarnach, kminek, koperek, majeranek. Stopniowo zaczynamy wprowadzac orzechy, nasiona, bb, chleb gruboziarnisty. Oglnie przejdzcie na prawidlowe zywienie produktami sprzyjajacymi leczeniu i zapobieganiu zaparciom. Metoda terapii sokami jest dobra z tego powodu, ze mozna ja stosowac bez wczesniejszego oczyszczania organizmu poniewaz organizm sam bedzie sie oczyszczal po tych 4 - 5 dniach sokowej glodwki Glodwke mozna powtrzyc kilka razy z przerwa 1 miesiaca. Jesli nawet nie pozwoli to calkowicie pozbyc sie zaparc, organizm jednak czesciowo sie oczysci, wzmocni i kazde nastepne oczyszczanie przyjdzie nam coraz latwiej, wwczas rwniez latwiej bedzie przeprowadzic calkowita lecznicza glodwke. 101

Rozdzial 4
POZEGNAJMY SIE Z "SIEDZACYM" TRYBEM ZYCIA. ZACZNIJMY RUSZAC SIE JUZ DZISIAJ!

Siedzacy tryb zycia i brak ruchu stanowia druga, wazna przyczyne zaparc, a wiec ruszajmy sie jak najwiecej i przy kazdej okazji. Dzisiaj czlowiek zostal calkowicie pozbawiony potrzeby poruszania sie. Wiele czasu spedzamy w pozycji siedzacej lub lezacej, natomiast ruch musi towarzyszyc czlowiekowi przez cale jego zycie od czasu, gdy przebywal w lonie matki (zanik ruchu jest symptomem smierci plodu) do glebokiej starosci. Nie zauwazamy, ze ruszamy sie coraz mniej - siedzimy w pracy, w srodkach transportu w drodze do pracy i do domu, siedzimy w domu przed telewizorem lub komputerem. Gimnastyki i chodzenia na spacery nie uwazamy za koniecznosc. W najgorszej sytuacji sa wlasciciele samochodw. Biedacy, traca ostatnia okazje ruchu, pokonania chociaz niewielkiej odleglosci od domu do najblizszego przystanku. Zauwazono, ze dzieci, ktre maja malo ruchu, rosna gorzej, gorzej sie rozwijaja tak umyslowo jak i fizycznie, czesciej choruja, wczesniej zaczynaja sie starzec. Wszyscy zdaja sobie sprawe, ale cz ... kazdy uwaza, ze jego to nie dotyczy. Najwyzszy czas, by sie nad tym zastanowic i przeciwstawic sie oglnemu wielkiemu siedzeniu. Powinnismy wprowadzic obowiazkowa norme ruchu do swojego zycia. Francuski lekarz Trusso zauwazyl: Zadne lekarstwo nie jest w stanie zastqpic ruchu, lecz ruch zastqpi kazde lekarstwo. Jednak troszke odbieglismy od tematu. Interesuje nas konkretne schorzenie spowodowane brakiem ruchu - zaparcie. Nie pomoze nam nic, jesli nie wprowadzimy do kompleksu rznorodnych sposobw walki z zaparciami zwiekszonej aktywnosci fizycznej, bez ktrej nie warto zaczynac. Sadzicie, ze nie macie zaparc, to wspaniale, lecz ruszac sie tak czy inaczej nalezy, azeby im zapobiegac. Zacznijcie wiecej sie ruszac, chocby od dzisiaj. Siedzacy tryb zycia oslabia miesnie, warunkujace petystaltyke. Miesnie scianki jelita slabna podobnie, jak slabna miesnie szkie102

letowe, przez dluzszy czas przebywajace w gipsie. Poza tym mala aktywnosc powoduje zastj krwi w ukladzie trawiennym oraz organach uczestniczacych w procesie trawienia. Jednym slowem, prawidlowe odzywianie powinno laczyc sie z fizyczna aktywnoscia. Prawidlowe odzywianie przyniesie niewiele korzysci, jesli nie pozegnamy sie na zawsze z siedzacym ttybem zycia. W czasie ruchu otwiera sie mnstwo rezetwowych naczyn wloskowatych, ktre pomagaja w transportowaniu substancji odzywczych i tlenu do najglebszych zakamarkw serca, watroby i nerek. Zostaje zredukowane napiecie w systemie nerwowym, co odgrywa szczeglna role w zapobieganiu i leczeniu zaparc. Zasade aktywnosci ruchowej zacznijmy stopniowo wprowadzac w zycie codzienne juz od dzis. Przetywajac na 5-10 minut wielogo1,5 godzinie przeciadzinne siedzenie przy biurku po kazdej gnijcie sie. Wstancie z krzesla, zrbcie kilka krokw, wykonajcie 1-2 prostych cwiczen. Jesli okolicznosci nie pozwalaja wstac, zmiencie pozycje ciala, poruszajcie glowa, rekami, nogami. Nie siedzcie bez ruchu przez dlugi czas w jednym miejscu. Wykorzystajcie najmniejsza mozliwosc, by chociaz troche sie poruszac. Posrd przerznych rodzajw aktywnosci fizycznej wybierzcie takie, ktre najbardziej wam odpowiadaja i wlaczcie do swojego rozkladu zajec: gimnastyka poranna, tance, spacery, jogging, bieg w miejscu, plywanie, narty, wioslarstwo; gty ruchowe - siatkwka, tenis stolowy i inne. Najwazniejsze, to codzienny ruch, dopki miesnie nie zanikly calkowicie. Obowiazkowe sa spacety - jak naj czestsze i jak najdluzsze. W czasie spaceru cwiczcie, wciagajac miesnie brzucha, laczcie gleboki i gwaltowny oddech z ruchami miesni brzucha. Nigdy nie kladzcie sie od razu po jedzeniu. Poruszajcie sie, zrbcie kilka krokw, wykonajcie kilka cwiczen fizycznych.

l-

Specjalne leczniczo - profilaktyczne cwiczenia przy zaparciach

Przy zaparciach i w ich profilaktyce, zaleca sie rwniez codziennie po 10 - 20 min. wykonywac specjalne cwiczenia lecznicze, wzmacniajace miesnie brzucha i zarazem caly uklad miesniowy. Cwiczenia stymuluja czynnosc mototyczna jelita i masuja organy jamy brzusznej.
103

Cwiczenia wykonywane sa w trzech pozycjach wyjsciowych: stojac, siedzac i lezac. W pozycji stojacej i siedzacej wykonujemy te same ruchy - skrety, sklony i zginanie ng w kolanach. Swietnie dziala dolaczenie do tych cwiczen podskokw. Przed rozpoczeciem gimnastyki rozcieramy cialo szczotka lub suchym szorstkim recznikiem. Rozcieramy do zarzowienia twarz, szyje, klatke piersiowa, rece, zaczynajac od nadgarstkw, nogi, z dolu do gry, tulw. W ten sposb aktywizujemy wszystkie czynnosci organizmu, a przede wszystkim krwioobieg.

Siedzac:
- usiasc na brzegu krzesla, korpus prosty, stopy rozstawione szeroko, polozyc piesci na brzuchu, ponizej pepka, lokcie blisko tulowia, - zrobic gleboki wdech i na wydechu schylic sie jak najnizej, przy czym mocno nacisnac piesciami brzuch, - zatrzymac oddech na ile to mozliwe, pozostajac w tej pozycji, - na wdechu wrcic do pozycji wyjsciowej. Powtrzyc to cwiczenie 2-3 razy. W czasie zaparcia wykonywac cwiczenie 5-6 razy dziennie, oczywiscie z pustym zoladkiem, koniecznie rano i wieczorem.

Stojac, potem siedzac:

(kazde cwiczenie powtarzamy 8-10 razy) - stopy rozstawione na szerokosc ramion; wykonac s k l o n y do przodu, do tylu i na boki; przy sklonach do przodu starajcie sie dotknac rekami do podlogi; przy sklonach na boki po kolei palcw kazdej nogi; powtrzyc cwiczenie siedzac na krzesle, - obracac korpusem w rzne strony; obracaniu towarzysza ruchy swobodnie zwisajacych rak; powtrzyc ruchy siedzac na krzesle, - zginac na przemian nogi w kolanach, przyciagajac je rekami do brzucha; powtrzyc to siedzac na krzesle 8-10 razy.

Stojac:
- stopy rozstawione na szerokosc ramion, zrobic kilka przysiadw, wyciagajac rece do przodu, stopniowo doprowadzajac ilosc przysiadw do 10-15; - zginac na przemian nogi w kolanach, starajac sie dotknac nia wyciagniety do przodu lokiec przeciwleglej reki (lewa noga - prawy lokiec itd.); - stopy rozstawione szeroko; utrzymujac korpus prosto, zginac 104

nogi w kolanach, kierujac kolana w przeciwne strony z rekami opartymi na biodrach; opuscic lewe kolano na podloge obok prawej stopy, jednoczesnie przekrecajac glowe w lewo i do tylu; wykonac to samo w druga strone.

Lezac na plecach na podlodze:

a.- wolno podniesc obie wyciagniete nogi pod katem 90 do podlogi; -po kolei podnies wyciagniete nogi do gry pod katem prostym do podlogi, przy nieruchomym tulowiu, podnos kazda noge 5 - 10 razy; b.- powtrzyc cwiczenie 5 - 10 razy; C.- podniesc wyciagniete nogi pod katem 45 i trzymac 1-2 minut, d.- zginac kolejno nogi w kolanach, przyciagajac je rekami do brzucha, - wolno siadac z pozycji lezacej, nie odrywajac ng od podlogi; wrcic do pozycji lezacej; powtrzyc- 4 - 6 razy; - zegnij nogi w kolanach, postaw stopy na podlodze, wciagnij brzuch, krtko wstrzymaj i gwahownie wypchnij, powtrz 10 - 20 razy. Cwiczenia te, wzmacniajace miesnie brzucha zaleca sie przeplatac z cwiczeniami oglnie wzmacniajacymi i oddechowymi. Niezwykle wazne jest aby wykonywac kilka razy dziennie cwiczenie przeponowo-oddechowe, - opuszczac przepone i wypychac brzuch przy wdechu, podnosic przepone i wciagac brzuch przy wydechu. Podczas tego cwiczenia masuja sie wewnetrzne organy jamy brzusznej. Nizej beda przedstawione specjalne przeponowooddechowe cwiczenie jogi. Po zakonczeniu cwiczen zalecana jest jakakolwiek procedura wodna: oblewanie zimna woda z wiadra, zimny prysznic, kapiel w rzece lub innym wlasciwym akwenie. Po wodnej procedurze nalezy wytrzec sie szorstkim recznikiem. Oprcz specjalnej gimnastyki, przy zaparciach pomaga mechanoterapia: zajecia na specjalnych urzadzeniach treningowych, symulujacych jazde na rowerze lub wioslarstwo. Oba te urzadzenia rozwijaja miesnie tloczni brzusznej. Do cwiczen gimnastycznych dobrze jest dodac cwiczenia jogi (asany), ktre sa o wiele skuteczniejsze w walce z zaparciami. Gimnastyke zwykla i joge nie nalezy cwiczyc w tym samym czasie. Jesli jednak brakuje czasu na wszystko, warto zdecydowac sie na joge. 105

HATHA JOGA. ASANY UWALNIAJACE OD ZAPARC I ZAPOBIEGAJACE IM

Joga wzmacnia, uzdrawia i odmladza organizm czlowieka, wzmacnia system immunologiczny, dziala na poszczeglne organy, harmonizujac ich prace i likwidujac zaburzenia. Dlatego joga jest niezwykle skuteczna w samoleczeniu. Opisany nizej zestaw cwiczen jogi (asan) stymuluje pelystaltyke, leczy zaparcia, przywraca dobre trawienie. Wszystkie asany nalezy wykonywac plynnie i wolno, bez duzego wysilku, stopniowo zwiekszajac obciazenie (czas przebywania w asanie i ilosc powtrzen). Szczeglnie odnosi sie to do tzw. pozycji odwrconych, przy wykonywaniu ktlych znajdujecie sie glowa do dolu. Wykonujac pozycje odwrcone nalezy rwniez wykluczyc gwaltowne ruchy. Nie wolno wychodzac z pozycji odwrconej asany od razu siadac lub wstawac. Nalezy koniecznie polezec przez 1 - 2 min. Gdyby pojawily sie nieprzyjemne odczucia, trzeba wyjsc z asany, odpoczac i po przeanalizowaniu ewentualnych popelnionych bledw sprbowac ponownie wolniej i ostrozniej. W przypadku kolejnego niepowodzenia nalezy na jakis czas zaprzestac wykonywania asany. Asany mozna wykonywac tylko w dobrym humorze, na czczo, najlepiej rano. W ciagu dnia mozna powtrzyc 1 - 2 razy, koniecznie przed jedzeniem, lub 3-4 godzin po jedzeniu. Na poczatku lepiej jest jednak wykonywac cwiczenia wieczorem, poniewaz wieczorem cialo jest bardziej gietki i elastyczne, ale nie pzniej, niz 23 godzin przed pjsciem do lzka. Prysznic kontrastowy ( na przemian zimny i goracy) zwieksza elastycznosc staww, taki plysznic pomocny jest dla poczatkujacych, przed cwiczeniami. Natomiast po zajeciach, w ciagu godziny nie uzywamy zadnych kapieli wodnych, poniewaz asany powoduja przeplyw kiwi do organw wewnetrznych, a kapiele wodne spowoduja odplyw krwi i zaburzenie harmonii w organizmie, a caly efekt jogi pjdzie na marne. Przed cwiczeniami trzeba koniecznie wywietrzyc pomieszczenie, latem lepiej cwiczyc na powietrzu. Joge mozna cwiczyc w kazdym wieku i stanie fizycznym. Osoby slabe i w starszym wieku moga zaczac od latwiejszych asan i w
106

miare wzmocnienia zdrowia przechodzic do trudniejszych cwiczen. Najwazniejsze, to cwiczyc codziennie, regularnie, nie krcej niz 10 minut i nie dluzej niz godzine. Optymalna dlugosc trwania cwiczen - 20 minut. Posuwamy sie do przodu malymi krokami, w miare swoich mozliwosci. Wprowadzamy po 1-3 nowych asan i dopiero po ich opanowaniu przechodzimy do nastepnej grupy cwiczen. Zawsze pamietajcie zlota zasade jogi: im wolniej bedziecie sie poruszac i opanowywac pozycje i im wolniej i metodyczniej bedziecie sie starali osiagnac doskonalosc w ich wykonywaniu, tym lepszy bedzie efekt. Czas przebywania w kazdej konkretnej pozycji w momencie opanowywania i dalsze mozliwosci stopniowego wydluzania czasu sa omwione w opisie kazdego cwiczenia. Dla orientacji w czasie, zuzytego na wykonywanie cwiczenia, liczcie sobie ,,1raz, i dwa, i trzy itd." co sekunda. Cwiczyc nalezy na macie z naturalnego materialu, w ubraniu nie ograniczajacym ruchw, najlepiej w kapielwkach lub kostiumie kapielowym - im bardziej odslonicie cialo, tym lepiej. Nie nalezy cwiczyc w obuwiu, najlepiej na bosaka lub w skarpetkach. Przy wykonywaniu asan najwazniejsza sprawa jest prawidlowe oddychanie oraz maksymalne wyciszenie i skupienie uwagi na ciele, konkretnym organie (gdy jest to zawarte w poleceniu) lub na oddychaniu. Zwieksza to skutecznosc cwiczen i jest niezmiernie wazne. Jesli mysli sa rozproszone i w umysle panuje chaos, wwczas cwiczenia nie przyniosa wiekszego pozytku. Gdy natomiast wykonujemy te cwiczenia fizyczne z calkowitym zaangazowaniem, po jakims czasie sami stwierdzicie, ze nie ma lepszego sojusznika w walce o zdrowie przy pomocy cwiczen fizycznych. Joga jest dostepna dla wszystkich, przeciwwskazania dla oddzielnych cwiczen zostaly wyszczeglnione. Cwiczen, co do ktlych istnieja przeciwwskazania jest bardzo malo i praktycznie zawsze posiadaja uproszczony wariant. Jednoczesnie przy wykonywaniu innych asan, pod wplywem ktrych zdrowieje nie tylko cholY organ, ale caly organizm, przeciwwskazania staja sie niewazne. Joga daje mozliwosc wplywania na wybrany organ. Tak wiec przystapimy do opisywania asan. Przytaczamy nie tylko europejskie, ale takze hinduskie nazwy 107

asan, po to aby mozna bylo korzystac z innych zrdel. 1. Skurcz miesni brzucha (uddijane bandha), skupienie na splocie slonecznym.

Przeciwwskazania. Choroby serca, nadcisnienie,

owrzodzenia zoladka i dwunastnicy.

ostra forma

Efekt terapeutyczny. Jest to jedna z najwazniejszych asan jogi, sprzyjajaca zdrowiu jelit. Pozycja ta wzmacnia perystaltyke, zapobiega i leczy zaparcia i wzdecia brzucha. Masuje i stymuluje wszystkie organy wewnetrzne, szczeglnie organy jamy brzusznej - watrobe, jelito cienkie i grube, sledzione, trzustke, woreczek zlciowy, zoladek i inne. Asana wzmacnia miesnie scian brzucha, przywraca na miejsce przemieszczone i nawet osuniete organy. Dodatkowo asana wyszczupla talie i biodra. Jogini zapewniaja, ze nigdy wiecej nie bedziecie cierpiec na zaparcia, jesli bedziecie stale i prawidlowo wykonywac to cwiczenie. Te asane nalezy czesto powtarzac, ale liczbe powtrzen nalezy zwiekszac stopniowo. WYKONANIE
- stan prosto, nogi na szerokosc ramion, lekko zegnij w kolanach. Polz dlonie na grnej czesci ud, kciukami do wewnatrz. Czesciowo przenoszac ciezar ciala na rece, lekko pochyl sie do przodu (w tej pozycji w miesniach scian brzucha powinno nastapic odczucie rozluznienia); - wypusc cale powietrze z pluc z glosnym swiszczacym dzwiekiem, wstrzymaj oddech i maksymalnie wciagnij sciany brzucha do wewnatrz, jednoczesnie podnoszac je do gry (w momencie 108

pelnego oswobodzenia pluc z powietrza w dolnej czesci klatki piersiowej powstaje wakum, dzieki ktremu sciany brzucha wciagaja sie jeszcze bardziej, a w grnej czesci brzucha pojawia sie wkleslosc.); - wstrzymujac oddech rozluinij sciany brzucha, pozwalajac na wysuniecie ich na zewnatrz (calosc powinna zajac sekunde); - na wstrzymanym oddechu powtrz asane jeszcze 4 razy, skladajacej sie z trzech ruchw sciany brzucha: wewnatrz, w gre i na zewnatrz; - wyprostuj sie wei pelny wdech i wrc do normalnego oddychania. Pieciokrotne wykonanie asany z trzema ruchami sciany brzucha (wewnatrz, w gre i na zewnatrz) stanowi 1 cykl. Wykonaj 5 takich cykli. Kazdego dnia wykonuj dodatkowo jeden cykl z 5 asan, 6 dnia dojdziesz do 10 cykli z 5 asan. Nastepnie kazdego dnia zacznij dodawac po jednej asanie do kazdego cyklu, wykonujac 7-ego dnia 10 cykli z 6 ruchami, S-ego 10 cykli z 7 asan. Kontynuuj dodawanie po jednej asanie do II-ego dnia, wtedy bedziesz wykonywac po 10 cykli z 10 asan, tzn. po 100 asan sciany brzucha. Nastepnie wykonuj po 10 cykli z 10 asan kazdego dnia. Cale cwiczenie (lO cykli z 10 asan) powinno zajmowac 3 min. Do tego czasu miesnie scian brzucha wzmocnia sie i z latwoscia poradza sobie z taka duza iloscia ruchu. Zaparcia nie powinny sie juz powtrzyc, jesli stale bedziesz wykonywac ta asane, i oczywiscie jesli przy tym bedziesz prawidlowo sie odzywiac. Jesli na poczatku bedzie ci ciezko wykonywac ta asane wedlug danych zasad, mozesz sie do niej przygotowac, wykonujac uproszczony jej wariant: - stan prosto, rece za plecami, chwyc jedna reka za nadgarstek drugiej, przy wydechu wciagnij sciany brzucha do wewnatrz i do gry i wypchnij je do przodu przy wdechu. Efekt tez bedzie, lecz znacznie slabszy.

109

2. Bocian, lub sklony do dolu (padahastasana), skupienie na krzyzu. Przeciwwskazania. Wysokie cisnienie tetnicze. Efekt terapeutyczny. Tonizuje organy jamy brzusznej, watrobe, nerki, sledzione, wzmacnia petystaltyke, pomaga przy zaparciach i wzdeciach brzucha. Sprawia, ze kregoslup staje sie elastyczny, poprawia postawe, lagodzi ble plecw, usuwa zbedny tluszcz z brzucha i talii.
WYKONANIE

- stan prosto, nogi razem, kolana wyprostowane; - przy wydechu pochylaj sie do przodu, przesuwajac rekami po nogach w dl, starajac sie dlonnll chwycic lydki z tylu, a pod koniec wydechu dotknac czolem do kolan; - pozostan w tej pozycji kilka sekund. Czas wytrzymania w tej pozycji stopniowo wydluzaj do 20 sekund. Powtrz 3 - 4 razy. Jesli na poczatku bedzie ciezko chwycic rekami lydki i dotknac czolem do kolan, mozna chwycic rekami za podudzie w dostepnym dla ciebie miejscu i stopniowo dzien po dniu przesuwac rece coraz nizej. Jesli i to bedzie sprawialo trudnosci, mozna zaczac od sklonw do przodu, starajac sie przy tym dotknac rekami do podlogi. W miare zwiekszenia elastycznosci kregoslupa, bedzie mozna przejsc do prawidlowego wykonywania tej pozycji. 3. Trjkat - sklony w bok (trikonasana), skupienie na kregoslupie. Efekt terapeutyczny. Wzmacnia petystaltyke, zapobiega zaparciom.
WYKONANIE

- stan prosto, nogi na szerokosci ramion, rece opuszczone; - przy wdechu podnies rece dlonmi zwrconymi do gry na wysokosc ramion; 110

- przy wydechu wykonaj sklon tulowia w prawo, starajac sie dlonia prawej reki chwycic prawa lydke lub dotknac prawej stopy, lewa reke podnies pionowo do gry, glowe odwrc twarza do gty, zwrcona ku lewej rece; - po wydechu, pozostan w tej pozycji bez oddychania jak dlugo mozesz; - przy wdechu powrc do pozycji wyjsciowej; - powtrz wszystko w druga strone (w lewo).

4. Pozycja diamentowa (wadzrasana), skupienie na organach jamy brzusznej.

Mozna wykonywac po jedzeniu! Efekt terapeutyczny. Poprawia trawienie Zwieksza cyrkulacje krwi w wielu organach wewnetrznych.
WYKONANIE

- stan, ukleknij na kolanach, trzymajac czubki stp i kolana razem, piety nieco rozchylone; - siadi pomiedzy pietami, trzymajac glowe i plecy prosto, uwazaj aby kolana sie nie rozeszly, rozluinij rece i polz na kolanach dlonmi do dolu. Zostan w tej pozycji przez 3 min.

5. Pozycja bohatera (wirasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Mozna wykonywac po jedzeniu!
Efekt terapeutyczny. Sprzyja trawieniu, szczeglnie efektywna przy cukrzycy. Tonizuje watrobe, nerki, trzustke. Pomaga przy leczeniu reumatyzmu, podagry, ostrg solnych na pietach, likwiduje ble kolanowe, pomaga przy chorobach staww w nogach.
111

WYKONANIE

- stan, ukleknij na zlaczonych kolanach, stopy osobno, rece polz na kolanach dlonmi do dolu; - siadi miedzy stopami, nie rozlaczajac kolan, trzymajac glowe i plecy prosto; Zostan w tej pozycji od 30 sekund do 3 minut, stopniowo wydluzajac czas.

6. Pozycja bohatera lezac (supta wirasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Mozna a nawet trzeba wykonywac po jedzeniu!
Efekt terapeutyczny. Przyspiesza trawienie pozywienia. Masuje organy wewnetrzne, usuwa ble w okolicy zoladka, pomaga przy zwiekszonej kwasowosci i owrzodzeniach. Uspokaja uklad nerwowy i usuwa zmeczenie. Zmniejsza ble w nogach, pomaga przy zylakowatym rozszerzeniu zyl.

WYKONANIE

- przyjmij pozycje bohatera (asana nr 5); - chwyc sie rekami za podudzia, powoli i ostroznie opierajac sie na zgietych w lokciach rekach polz sie na plecach. Postaraj sie aby cale plecy dotykaly podlogi i zeby kolana byly zlaczone; - zostan w tej pozycji 5 - 15 minut, oddychaj rwno i spokojnie; - wyciagnij nogi, rozluinij sie i odpocznij. 112

7. Niepelna pozycja ldki (ardha nawasana), skupienie na miesniach brzucha. Efekt terapeutyczny. Wplywa leczniczo na watrobe, sledzione,
woreczek zlciowy i na jelita. Wzmacnia miesnie plecw, brzucha i bioder.

WYKONANIE

- siadi na podlodze, nogi wyciagniete zlaczone, rece za glowa, splecione palce; - odchyl tulw nieco do tylu; - podnies wyprostowane nogi pod takim katem do ciala, aby stopy i glowa byly na tym samym poziomie, obciagnij palce u stp i utrzymujac rwnowage pilnuj aby plecy i nogi byly caly czas wyprostowane; - zostan w tej pozycji 1 - 1,5 min., gleboko oddychajac; - wolno opusc rece i nogi, polz sie na plecach i rozluinij sie. Jesli na poczatku ciezko bedzie utrzymac rece za glowa, wwczas polz dlonie zgietych rak na podlodze na wysokosci bioder.

8. Pelna pozycja ldki (nawasana), skupienie na miesniach i organach brzucha. Efekt terapeutyczny. Wplywa w zwiekszonym stopniu niz niepelna pozycja ldki na jelita i w ten sam sposb na inne organy.
WYKONANIE

- siadi na podlodze, nogi wyciagniete zlaczone, dlonie polz na podlodze kolo bioder; 113

- odchyl tulw nieco do tylu; - podnies wyprostowane nogi wyzej poziomu glowy; - wyciagnij do przodu rece, poziomo do podlogi, z dlonmi skierowanymi do wewnatrz; nie zginajac rak, przyciSnij dlonie do ng przykladowo na wysokosci kolan. Oddychaj gleboko; - zostan w tej pozycji maksymalnie 1,5 min, nastepnie powoli opusc rece i nogi, polz sie na plecach i rozluznij.

9. Sklony do przodu siedzac na kolanach (joga mudra), skupienie na organach jamy brzusznej. Efekt terapeutyczny. Pomaga oczyscic jelito grube, bardzo efektywne przy zaparciach i niestrawnosci, wspomaga oczyszczenie organizmu z substancji toksycznych. Usprawnia prace zoladka, trzustki, jelit, watroby sledziony, leczy owrzodzenie zoladka i dwunastnicy. Stymuluje odpornosc, poprawia samopoczucie.
WYKONANIE

- ukleknij, lydki leza na podlodze, czubki stp zlaczone, piety rozchylone; - siadz miedzy pietami, trzymajac glowe, szyje i tulw w jednej prostej linii; - rece trzymaj za plecami, chwytajac lewa reka nadgarstek pra114

wej reki; - wez gleboki wdech i przy wydechu, nie odrywajac posladk w od piet, powoli pochylaj sie do przodu, starajac sie dotknac glow:, podlogi, wstrzymaj oddech na tak dlugo jak mozesz i pozostan w tej pozycji w trakcie wstrzymywania oddechu; - na wdechu powrc do pozycji wyjsciowej. Powtrz cwiczenie 3 - 5 razy.

10. Sklon do przodu siedzac z jedna noga zgieta w kolanie (dzanusirasana), skupienie na splocie slonecznym.
Efekt terapeutyczny. Wspomaga trawienie jakiegokolwiek wienia i neutralizuje nawet toksyny.
WYKONANIE

pozy-

- siadz na podlodze z wyprostowanymi nogami. Zegnij prawa noge w kolanie i obrc ja tak aby kolano lezalo na podlodze a stopa opierala sie o wewnetrzna strone uda jak najblizej okolicy pachwiny; - pochylaj sie do przodu, ale plecy trzymaj wyprostowane; chwyc rekami stope lub duzy palec lewej stopy nie zginajac nogi (jesli na poczatku nie uda ci sie chwycic stopy, to chwyc sie za lydke); - wez pelny wdech, wstrzymaj oddech, maksymalnie napnij miesnie brzucha i posladkw, postaraj sie odciagnac wyprostowany tulw i jednoczesnie napnij rece, ciagnac za soba stopy; - przy wydechu zegnij rece w lokciach, pochyl sie do przodu, opuszczajac lokcie do dolu postaraj sie oprzec nimi o podloge; glowe swobodnie opusc do dolu, starajac sie dotknac nia kolan; - pozostan w tej pozycji jak mozesz najdluzej, wez oddech; - na wdechu powrc do pozycji wyjsciowej. Powtrz asane jeszcze 2 razy ze zgieta prawa noga, pozostajac w takiej pozycji jak najdluzej. 115

Wyprostuj sie, zrb kilka wdechw i wydechw, rozluinij sie i odpocznij. Wykonaj asane w druga strone, zginajac w kolanie lewa noge, chwytajac rekami stope lub duzy palec prawej stopy.

11. Wyciagniecie siedzac (paszimottasana), skupienie na splocie slonecznym.

Efekt terapeutyczny. ieoceniona asana, chroniaca przed zaparciami i zapaleniem jelita grubego, znacznie wzmacnia perystaltyke jelit, dobrze oddzialowuje na watrobe, sledzione i nerki. Leczy hemoroidy i cukrzyce. Wzmacnia splot sloneczny, poprawia stan kregoslupa, usprawnia jego patologiczne skrzywienia, szczeglnie w lediwiowo - krzyzowym odcinku. Polepsza ukrwienie organw plciowych i pecherza moczowego, stymuluje funkcje gruczolw plciowych, leczy prostate.
WYKONANIE

- siadi na podlodze, trzymajac tulw pod katem prostym do podlogi, zlacz i wyciagnij nogi do przodu, nie pozwalajac na odeiwanie ich od podlogi; - wei gleboki wdech i przy wydechu, trzymajac plecy prosto, sciagnij lopatki i powoli pochylaj sie z wyciagnietymi do przodu rekami, starajac sie chwycic palce u stp. Nie zginaj kolan. Wstrzymaj oddech i pozostan w tej pozycji 20 - 30 sekund. Poczatkujacym (powyzej 30 lat) zazwyczaj nie udaje sie od razu dosiegnac palcw stp. W takich przypadkach nalezy chwycic sie za to, czego mozna dosiegnac: za piety, lydki, podudzia. Najwazniejsze to nie zginac kolan i trzymac proste plecy. - zegnij plecy, zegnij rece w lokciach i postaraj sie oprzec na lokciach o podloge, polz glowe na kolanach lub na miejscu, do ktrego dosiegasz czolem, przy pelnym sklonie i przy wstrzymanym oddechu pozostan w tej pozycji do momentu odczucia dys116

komfortu; - przy wdechu powrc do pozycji wyjsciowej. Powtrz cwiczenie 3 razy, stopniowo przy kazdym powtrzeniu wydluzajac czas przebywania w pozycji od kilkudziesieciu sekund do l min. Uwaga. Nie przygnebiaj sie, jesli na poczatku nie uda ci sie wykonac cwiczenia idealnie. Uzbrj sie w cierpliwosc i z czasem jesli bedziesz regularnie cwiczyc, zwiekszy sie rozciagliwosc plecw i cwiczenia beda prawidlowe. Tylko nie podejmuj zbytniego wysilku i pamietaj, ze cwiczenia jogi pracuja, nawet jesli pozycje nie sa wykonywane idealnie. Istnieje jeszcze malutka sztuczka pomagajaca wykonywac cwiczenie. Wez do rak kawalek sznurka lub pasek, zaczep go o podeszwy i stopniowo zmniejszaj odleglosc swojego przystosowania przyspieszy to rozwj elastycznosci kregoslupa.

12. Polowa konika polnego (ardha salabhasana), skupienie na kregoslupie.

Efekt terapeutyczny. Usprawnia rznorodne typy uszkodzen trawienia. Wzmacnia miesnie ciala, a szczeglnie brzucha, tonizuje przepone. Stymuluje perystaltyke, leczy zaparcia, wzdecia brzucha, zgage. Stymuluje funkcje watroby, trzustki i innych organw jamy brzusznej, polepsza ukrwienie blony sluzowej jelit. Oczyszcza i odnawia nerki. Pozytywnie wplywa na caly organizm: tonizuje uklad sercowo naczyniowy, wzmacnia oczy, pluca, zwieksza elastycznosc kregoslupa.

117

WYKONANIE

- polz sie na brzuchu, oprzyj sie podbrdkiem o podloge, wyciagnij nogi, zeby koniuszki palcw stp lezaly na podlodze, zlacz stopy; rece wyciagnij wzdluz tulowia, palce zacisnij w piesci, zamknij oczy; - przy wdechu kolejno podnos wyprostowane nogi do gIY,po 3 razy kazda i trzymaj napieta noge przez 5 - 6 sekund. Jest to jeden cykl. Wykonuj asane 5 razy dziennie, wykonujac po 6 cykli kazda noga.

13. Konik polny (salabhasana), skupienie na kregoslupie.

Efekt terapeutyczny. Taki jak przy asanie nr 12, lecz znacznie silniejszy. Przeciwwskazania. Nadcisnienie, miazdzyca tetnic.
WYKONANIE

- pozycja wyjsciowa jak przy asanie nr 12, tylko po tym jak zamkniesz oczy, nalezy zacisniete piesci polozyc pod udami tak, aby rozstaw pomiedzy nimi byl nie wiekszy niz kilka centymetrw; - zrb gleboki, dlugi wdech, wstrzymaj oddech i opierajac sie na silnie scisnietych piesciach i korzystajac z miesni brzucha, napnij nogi i podnies je jak mozesz najwyzej. Bardzo wazne, aby nogi trzymac wyprostowane, nie zginajac kolan i nie rozlaczajac ich. Jesli tak sie stanie (taki blad popelniaja poczatkujacy), efekt cwiczenia bardzo maleje; - trzymaj nogi w powietrzu 5 sekund, pzniej dodajac po 1 sekundzie na tydzien i wydluz czas przebywania w tej pozycji do 10 - 15 sekund; - powoli wypusc powietrze, jednoczesnie opuszczajac nogi do

118

pozycji wyjsciowej; - dotknawszy nogami podlogi, odwrc glowe na bok, polz policzek na podlodze, rozluznij sie, odpocznij 5 sekund i powtrz asane Bardzo wazne jest aby wychodzic z asany powoli. Nie wolno gwaltownie opuszczac ng do dolu! Powtrz cwiczenie 3 razy (to jest jeden cyk!), troche odpocznij. Stopniowo doprowadz cykl do 5 powtrzen. W ciagu dnia, o rznej porze mozna jeszcze kilka razy (lecz nie wiecej niz 5) wykonac po jednym cyklu tej asany z 5 powtrzeniami. Cwiczenie daje duzy efekt, lecz jest bardzo trudne, pomimo tego jest niebezpieczne, poniewaz gwaltownie podnosi cisnienie tetnicze w klatce piersiowej i jamie brzusznej i utrudnia kiwioobieg. Dlatego zaleca sie zaczynac od uproszczonego wariantu, od poprzedniej asany - polowy konika polnego (przy ktrej nogi podnosi sie po kolei) i tylko po treningu przejsc do asany konik polny. 14. Luk (dhanurasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Przeciwwskazania. Nadczynnosc tarczycy. Efekt terapeutyczny. Bardzo silnie stymuluje caly organizm, lecz najsilniej asana oddzialowuje na nerki, tarczyce, trzustke i gruczoly plciowe. Wzmacnia miesnie brzucha, stymuluje prace organw jamy brzusznej, polepsza trawienie, pomaga przy zaparciach. Pobudza aktywnosc trzustki, nawet przy cukrzycy. Aktywizuje splot sloneczny, ktlY naladowywuje organizm energia zyciowa. Wzmacnia i rozwija elastycznosc kregoslupa. Usuwa zmeczenie od siedzacego tlYbu zycia. WYKONANIE - polz sie na brzuchu, oprzYJ Sie czolem o podloge, a podbrdkiem o piers, tak aby buzia i nosem nie dotykac podlogi, wyciagniete nogi trzymaj zlaczone, rece wzdluz tulowia; 119

- zegnij nogi w kolanach i chwyc rekami za tylna powierzchnie stp; - wei pelny wdech i napinajac miesnie plecw i szyi, umiarkowanie szybko podnies glowe i grna polowe tulowia; jednoczesnie przy pomocy rak podnies nogi jak mozesz najwyzej, trzymajac przy tym zlaczone kolana. Wyginajac sie w krzyzu przechyl plecy i glowe maksymalnie do tylu, przedstawiajac cialem podobizne luku. Jesli przy tym kolana sie rozejda, efekt tego cwiczenia jest znacznie mniejszy; - wstrzymujac oddech, przez pierwszy tydzien pozostawaj w tej pozycji 5 sekund, nastepnie dodawaj po jednej sekundzie kazdego tygodnia (lecz nie szybciej O, doprowadi wytrzymalosc do 15 sekund; - zrb wydech, uwolnij nogi i powoli (O powrc do pozycji wyjsciowej, rozluinij sie i odpocznij. Jest to jedna z najtrudniejszych asan, ktra zawsze, nawet u doswiadczonych w jodze, wzmaga przyspieszenie oddechu i pulsu. Dlatego po tej pozycji potrzebny jest dluzszy odpoczynek. Kontynuuj cwiczenie, po tym jak oddech wrci do normy. Pozycje mozna powtarzac 3 - 4 razy pod rzad. Po calkowitym przyswojeniu asany dla zwiekszenia efektu mozna zakanczac ja bujaniem sie na brzuchu. Poniewaz poczatkujacym bardzo trudno nie rozchylac kolan przy zginaniu i podnoszeniu ng, zaleca sie do nabrania niezbednych nawykw na odwrt, specjalnie rozchylac kolana i stopy. Uchroni to od obowiazkowego pojawienia sie w pierwszych dniach przyswajania asany bli miesni, ktre moga zmusic do zaniechania tego tak pozytecznego cwiczenia. Oczywiscie efekt sie zmniejszy, ale za to bedziesz przedluzac wykonywanie tej asany, a w piniejszym czasie koniecznosc rozchylania kolan znika. Czasami poczatkujacym trudno jest chwycic nogi za stopy przed ich podniesieniem, w takim przypadku na poczatku przyswajania asany chwytaj nogi za lydki obok staww goleniowo - stopowych, znowu do momentu nabycia niezbednej gibkosci. Tylko sie nie wycofuj i ty bedziesz prawidlowo wykonywac ta najwazniejsza asane.

120

15. Kobra (bhydzangasana), lub pozycja zmii, skupienie w miare wykonywania przemieszcza sie z organu na organ.
Przeciwwskazania. Powiekszenie tarczycy. W tym przypadku mozna wykonywac tylko czesc cwiczenia - podnoszenie do gry i odchylanie do tylu glowy i tulowia, lecz nie wolno skrecac tulowia i glowy w prawo i w lewo. Efekt terapeutyczny. Szerokie spektrum dzialania - od jelit po oczy. Usprawnia prace calego przewodu zoladkowo - jelitowego, wzmacnia perystaltyke, wspomaga leczenie zaparc i niezytu zoladka. Leczy pecherz moczowy, moczowd i rzne choroby nerek, a takze zapobiega tworzeniu sie kamieni w nerkach i likwiduje juz

istniejace. Rozwija elastycznosc kregoslupa, rozwija miesnie plecw i brzucha. Poprawia krwioobieg. Daje odczucie wiary w siebie.
WYKONANIE

zapobiega

leczy skolioze,

- polz sie na brzuchu, opierajac sie czolem o podloge, wyciagnij rece wzdluz tulowia dlonmi do gIY,wyprostowane nogi polz na podlodze, piety trzymaj caly czas zlaczone (wazne, aby uzyskac jak najwiekszy efekt tej pozycji); - zegnij rece w lokciach, polz dlonie na podlodze na szerokosc ramion, palcami do przodu, podnies glowe i powoli wyciagajac
121

szyje jak najdalej mozesz do przodu, podeprzyj sie podbrdkiem o podloge, skupienie na tarczycy; - przy wdechu - skupienie od tego momentu przechodzi na kregoslup od gry w dl do kosci ogonowej - bez pomocy rak podnies glowe jak mozesz najwyzej; - napinajac miesnie plecw, podnies ramiona i bez pomocy rak plecy i wygnij tulw w krzyzu jak najdalej do tylu; - odwrc dlonie palcami do wewnatrz i opierajac sie na dloniach, powoli wyprostuj rece i jeszcze bardziej podnies do gry (powyzej pepka) czesc tulowia, starajac sie aby przedstawiala kat prosty z dolna (ponizej talii) czescia tulowia i zeby dolna czesc nie oderwala sie od podlogi. Napnij miesnie szyi, maksymalnie odchyl do tylu podniesiona do gry glowe. Od tej chwili do konca cwiczenia oddychaj powoli przez nos, pozostajac w tej pozycji przez 1 sekunde; - nie ruszajac rak i ng, powoli odwrc glowe i tulw w lewo. Od tej chwili i do konca cwiczenia skupienie przechodzi na nerki. Postaraj sie przez lewe ramie zobaczyc piete prawej nogi, pozostan w tej pozycji przez 1 sekunde; - to samo zrb w prawa strone, starajac sie spojrzec na lewa piete przez prawe ramie, pozostan w tej pozycji przez 1 sekunde; - powoli odwrc tulw i glowe do przodu i znowu odchyl sie do tylu jak mozesz najdalej, nie odrywajac od podlogi dolnej czesci brzucha ponizej pepka, odchyl glowe do tylu i patrzac w gre pozostan w tej pozycji przez 1 sekunde; - powrc do pozycji wyjsciowej bardzo wolno (O, zginajac rece w lokciach i opuszczajac tulw na podloge. Skupienie znowu przechodzi na tarczyce. Powtrz cwiczenie, lecz teraz na poczatku odwracajac sie w prawo i patrzac na lewa piete, nastepnie w lewo i patrzac na prawa piete. Po wykonaniu cwiczenia koniecznie calkowicie sie rozluinij i odpocznij przez kilka sekund, lezac na brzuchu, z wyciagnietymi wzdluz tulowia rekami, z rozchylonymi nogami i kladac glowe na lewym lub prawym policzku. W pierwszych 10 dniach pozostawaj w kazdej pozycji (podnoszenia z odchyleniem tulowia, powtrzenia) przez 1 sekunde, nastepnie przez kazde 10 dni dodawaj na kazda pozycje jeszcze po 122

jednej sekundzie i dojdi do przebywania w kazdej z nich do 30 sekund tak, aby wykonanie calej asany zajmowalo 2 min. Uwaga. Przy wykonywaniu tej asany szczeglnie wazne jest wykonywanie jej bardzo powoli, dla maksymalnego przestudiowania miesni. Wazne jest takze przy wykonywaniu tej asany wykorzystywac miesnie plecw, przy minimalnym obciazeniu rak, ktre powinny tylko chronic przed upadkiem.

16. Taragi mudra (jezioro) Uwaga skupiona jest na jamie brzusznej. Efekt leczniczy. likwiduje choroby przewodu

pokarmowego.

WYKONANIE

1. Polz sie na plecach. Kolana i palce ng sa razem, rece wyciagniete wzdluz ciala dlonmi do dolu, cialo rozluinione. 2. Wykonaj spokojny wdech i wydech przez nos, zatrzymaj oddech i wciagnij brzuch tak mocno jak potrafisz. 3. Zostan w tej pozycji tyle, ile mozesz wytrzymac bez oddechu. Zrb spokojny wdech i rozluinij miesnie brzucha. Cwiczenie mozna wykonac tylko 2 razy.

17. Pavanamuktasana - asana dla pozbycia sie gazw

Uwaga skierowana na organach jamy brzusznej. Efekt leczniczy. Pomaga pozbyc sie gazw. Wzmacnia kregoslup, tonizuje system nerwowy, pomaga w leczeniu reumatyzmu.
WYKONANIE

1. Polz sie na plecach, wyciagnij proste, zlaczone razem nogi, rece wzdluz ciala. 2. Zegnij nogi w kolanach, obejmij je rekami i przycisnij mocno do brzucha.
123

3. Odchyl sie nieco do tylu, aby odelWac miednice od podlogi. Dalej moga byc dwa warianty wykonania asany. Wariant statyczny - przebywamy w tej pozycji (wg p. 3) 3-5 minut. Wariant dynamiczny - utrzymujac pozycje (wg p. 3), kolysz sie 1015 razy (liczac ruch do przodu i do tylu za l). Wykonuje sie to w taki sposb: gwaltownie przechyl sie do tylu, odrywajac miednice i plecy od podlogi, tak, aby cialo opieralo sie tylko na ramionach i glowie; - przechyl sie do przodu i usiadz, w dalszym ciagu mocno przyciskajac zgiete w kolanach nogi do brzucha; - oddychaj w rytmie wykonywanych ruchw; - po zakonczeniu odpocznij. 18. Dzatari paravartasana - boczne zwroty korpusu Uwaga skupiona na organach i miesniach brzucha. Efekt terapeutyczny. Tonizuje organy jamy brzusznej, szczeglnie sledzione, watrobe, trzustke, przewd pokarmowy, zapobiega i leczy niezyt zoladka, tonizuje miesnie brzucha i jelit, stymuluje perystaltyke. Bardzo przydatna przy zaparciach. WYKONANIE l. Polz sie na podlodze. Rece wyciagnij wzdluz ciala dlonmi do dolu. 2. Wykonujac wydech, podnos nogi pod katem prostym, nie odlywajac ciala od podlogi. Zrb gleboki wdech i zatrzymaj oddech. 3. Na wydechu wolno opusc nogi w prawo i polz je na podlodze nie odrywajac lopatek od podlogi. Zostan w tej pozycji przez 2030 sekund. Wolno podnies nogi do gry i wolno opusc je w lewo. Wytrzymaj w tej pozycji 20-30 sekund i wrc do pozycji wyjsciowej. Powtrz cwiczenia dla obu stron 4-5 razy.

124

19. Pl swieca lub pl brzoza (wiparita karani), skupienie na miednicy. Efekt tempeutyczny. Poprawia wymiane substancji, zwieksza potencje Leczy organy miednicy, normalizuje polozenie osunietych organw wewnetrznych, usprawnia trawienie. Pozytywnie wplywa na uklad nerwowy i wewnatrzwydzielniczy, krwioobieg i oddychanie, pomaga przy dychawicy oskrzelowej. Poprawia kolor twarzy i wygladza zmarszczki.
WYKONANIE

- polz sie na plecach, wyciagnij nogi, rece polz wzdluz tulowia dlonmi do dolu; - przy wdechu podnies nogi do glY pod katem prostym w stosunku do tulowia; - zaprzyj sie lokciami o podloge na szerokosc ramion i z1ywem podnies miednice, podpierajac ja dlonmi. Nie odtywaj glowy od podlogi. Bardzo wazne jest aby nie rozstawiac zbyt szeroko lokci (taki blad czesto popelniaja poczatkujacy), poniewaz przy szeroko rozstawionych lokciach trudniej jest utrzymac tulw w podniesionej pozycji; - opusc lekko nogi w kierunku glowy, starajac sie znalezc dla siebie najbardziej wygodny kat pomiedzy podniesionymi nogami i tulowiem, azeby bylo latwo utrzymac pozycje. Oddychaj swobodnie, jednoczesnie staraj sie przy tym gleboko i spokojnie oddychac brzuchem, wysoko podnoszac sciane brzucha; - pozostan w tej pozycji przez kilka sekund, stopniowo wydluzajac czas przebywania w tej pozycji do kilku minut. Pl swieca - pozycja odpoczynku dla zmeczonego organizmu.

20. Swieca lub brzoza (sarwangasana)

Hinduska nazwa pozycji tlumaczy sie jako pozycja dla wszystkich czesci ciala. Jedna z wazniejszych pozycji jogi. Skupienie na tarczycy.
125

Przeciwwskazania. Nadcisnienie, ciezkie choroby serca, zapalenie korzeni nerww szyjno - piersiowych. Efekt terapeutyczny. Asana pomaga utrzymac w dobrym stanie prawie wszystkie organy wewnetrzne czlowieka i dlatego jest skuteczna przy bardzo wielu chorobach. Dobrze oddzialowuje na wszystkie gruczoly wewnetrznej sekrecji, w szczeglnosci na gruczol tarczycy i przytarczyczny. Bardzo skuteczna przy zlym trawieniu, jogini szczeglnie podkreslaja efektywnosc tej asany przy zaparciach i zalecaja wykonywac ja przed jedzeniem, poniewaz po niej trawienie pozywienia staje sie znacznie latwiejsze. Oczyszcza krew, usprawnia kIwioobieg i ukrwienie mzgu. Wzmacnia nelWY. Pomaga przy impotencji. Odmladza, przy wykonywaniu asany, dawno utracona mlodosc i sily zyciowe wypelniaja organizm ludzi w podeszlym wieku, ktrzy zaczynaja czuc sie jak nowo narodzeni. Jak mwia jogini, efekt asany "jest przeciwstawny efektowi stania na nogach, w rezultacie ktrego sie starzejemy" . WYKONANIE - polz sie na plecach, wyciagnij nogi, rece polz wzdluz tulowia dlonmi do gry; - przy wydechu (tak jak przy wykonywaniu asany nr 19) powoli i plynnie podnies nogi pod katem prostym do podlogi; - zaprzyj sie lokciami o podloge (lokcie na szerokosc ramion), lekko pochylajac wyprostowane nogi do przodu, poderwij miednice z podlogi i podnies ja podtrzymujac dlonmi, dotad az nogi znajda sie w powietrzu nad tulowiem, tak jak w asanie nr 19; - zapierajac sie lokciami o podloge, umiesc podpierajace cialo dlonie na poziomie dolnych zeber tak, azeby palce serdeczne obu rak stykaly sie nad kregoslupem. Gwaltownie podnies wyprosto126

wany tulw i nogi wysoko do gry, opierajac sie tylko na przedramionach, ramionach, szyi i glowie; - wyciagnij czubki stp do gry. Tulw powinien byc wyprostowany jak swieca, rozciagniety na jednej linii z nogami, tworzac kat prosty w stosunku do podlogi, nie wolno przy tym odrywac glowy od podlogi; - piers powinna opierac sie o podbrdek, na wysokosci dolka pomiedzy obojczykami. Bardzo wazne jest zabezpieczenie ucisku podbrdka na piersi, poniewaz dzieki niemu nie dochodzi do przepelnienia krwia naczyn w mzgu; - oddychaj swobodnie brzuchem, przez nos, powoli i gleboko, przy tym wysoko podnos sciane brzucha; - wychodz z tej pozycji bardzo powoli. Stopniowo opuszczajac nogi z obciagnietymi czubkami stp, skierowanymi w strone glowy, przejdz do pozycji poziomej wzgledem podlogi, nastepnie zegnij nogi w kolanach; - rece polz na podlodze, nastepnie powoli opuszczajac na podloge tulw i nogi. Po wykonaniu tej asany nie wolno od razu siadac! Koniecznie trzeba dla odpoczynku polezec w pozycji martwego, ktra bedzie opisana nizej. Przez pierwsze 10 dni wytrzymuj w tej pozycji po 10 sekund, nastepnie dodajac kazdego dnia po 1 sekundzie, doprowadz wytrzymalosc w asanie do 20 sekund. Cwiczenie to mozna wykonywac tylko 1 raz.

21. Plug (halasana), skupienie na wewnetrznych organach jamy brzusznej.

Przeciwwskazania. Nadcisnienie i skrzywienia kregoslupa. Efekt terapeutyczny. Stymuluje przemiane, perystaltyke, poprawia trawienie, prace trzustki i watroby. Usprawnia prace organw klatki piersiowej (serca, pluc), a takze gruczolu tarczycy i przytarczycznego. Wzmacnia i rozciaga miesnie szyi i srodkowego odcinka kregoslupa, utrzymujac tym samym elastyczna mlodosc i ksztalt kregoslupa. Likwiduje nerwoble, lumbago i gosciec miesniowy. Usuwa napiecie miesniowe, sprawia, ze organizm rzeczywiscie 127

sie relaksuje. Normalizuje cyrkulacje krwi w okolicy glowy, poprawia prace mzgu, leczy choroby spowodowane uszkodzeniem krwioobiegu mzgowego, usuwa ble glowy. Pozytywnie wplywa na oczy i inne organy, umiejscowione w okolicy glowy. Zabezpiecza przyplyw energii. Tonizuje wsplczulny uklad nerwowy. Odzywia nerki, nadnercza i gruczoly plciowe. Pomaga uzyskac i utrzymac wspaniala figure. Wszystkie ruchy w tym cwiczeniu nalezy wykonywac maksymalnie powoli! WYKONANIE - polz sie na plecach, nogi wyciagniete i zlaczone, rece polz wzdluz ciala, dlonmi do dolu; - napnij nogi i miesnie brzucha, podnies nogi pod katem prostym do podlogi; - opierajac sie na rekach, podnies dolna czesc tulowia i zegnij w krzyzu tak, azeby nogi znalazly sie nad tulowiem; - przeciagnij nogi czubkami stp do przodu w strone glowy, przenies nogi nad glowa, nie zginajac kolan przenies je dalej za glowe i jednoczesnie do dolu, dotad az palce stp dotkna podlogi; - rece pozostaw w pozycji wyjsciowej, wyciagajcie je w przeciwnym kierunku, przy tym ciezar ciala przenos na grna czesc kregoslupa, co zabezpiecza pelne rozciagniecie kregoslupa i miesni pIecw. Tym, ktrym na poczatku trudno jest dotknac czubkami palcw podlogi, moga rozchylic nogi i przeciagnac je jak najdalej moga. W miare treningu kregoslup bedzie sie rozciagal coraz bardziej, za kilka tygodni nawet sam stezaly kregoslup zacznie sie zginac i bedziecie mogli wykonywac to cwiczenie prawidlowo; 128

- pozostan w tej pozycji bez ruchu 5 sekund; - powoli przerzuc rece za glowe, zlacz palce na jej szczycie, w ten sposb kregoslup rozciaga sie jeszcze bardziej; - pozostan w tej pozycji bez ruchu 5 sekund; - polz rece w pozycji wyjsciowej, zegnij nogi w kolanach i postaraj sie dotknac nimi czola; - stopniowo kreg po kregu opuszczajcie plecy, dotad az w calosci znajda sie na podlodze, nastepnie powoli opusc i wyprostuj nogi; - calkowicie sie rozlLlinij i odpocznij nie krcej niz 30 sekund. Stopniowo wydluzaj czas przebywania w tej pozycji, jednoczesnie cale cwiczenie nie powinno zajmowac dluzej niz 2 min.

22. Pozycja martwego (szawasana)

Pozycja calkowitego rozluinienia, dajaca mozliwosc maksymalnego odpoczynku w bardzo krtkim czasie. Nalezy wykonywac ja na koniec calego zestawu cwiczen w przeciagu 5 - 10 min. Azeby nastawic sie i skoncentrowac na wykonywaniu asan, mozna ja wykonywac takze na poczatku zestawu przez kilka minut (5 - 10). Podczas wykonywania zestawu cwiczen, po 2 min. odpoczac szczeglnie trudnych asanach zaleca sie przez w pozycji martwego. Pozycje ta mozna przyjmowac o dowolnej porze dnia przy odczuciu zmeczenia. Kilka minut wszawasanie zapewnia pelnowartosciowy odpoczynek. Szawasana jest bardziej pozyteczna niz sen pocIczas dnia i calkowicie go zastepuje. Efekt terapeutyczny. Jogini przypisuja tej pozycji bardzo duze znaczenie, uwazajac, ze jest to najlepsza pozycja dla przedluzenia zycia. Normuje cisnienie, usprawnia prace serca i systemu krwioobiegu. Dobrze wplywa na uklad nerwowy, pomaga przy wyczerpaniach

l-

129

nerwowych i zaburzenia:h snu, zapewnia idealny odpoczynek wszystkim ukladom orgalizmu. Pozycje ta mozna przyjnowac poza zestawem cwiczen, w przypadku jesli jestescie zmeczeni i chcecie szybko odzyskac sily.
WYKONANIE

- polz sie na plecach, )atrz do gry, wyprostowane nogi lekko rozchyl, tak aby stopy bty rozstawione na szerokosc 25 - 30 cm jedna od drugiej; wyciagnj rece (nie dotykajac tulowia) dlonmi do gry; bardzo wazne jest aby glowa lezala rwno, poczatkujacy zwykle za bardzo podnoza do gry podbrdek; - zamknij oczy, na chvHe gwaltownie napnij wszystkie miesnie ciala, wlaczajac miesnie tvarzy, nastepnie rozluznij wszystkie miesnie jednoczesnie, glowa wwczas powinna byc lekko pochylona w prawo lub w lewo. Cbjawem rozluznienia jest odczucie przyjemnego ciezaru i ciepla N kazdej czesci rozluznionego ciala; - w myslach przejdz pc miesniach calego ciala, azeby sprawdzic rozluznienie. Zacznij od :oniuszkw palcw stp i kolejno powoli przesuwaj sie do glY lO kazdej nodze do staww biodrowych, nastepnie po kolei przepz wzdluz obu rak, od koniuszkw palcw do ramion, po tuloviu z dolu w gre i po miesniach szyi i twarzy. Na poczatku trzeba b<clziepotrenowac, oddzielnie napinajac i rozluzniajac miesnie ng rak i tulowia. Z czasem (na to moze minac kilka miesiecy) opalujecie ta metode na tyle, ze swobodnie bedziecie rozluzniac cah cialo i potrzeba kontroli nad tym zniknie. Wystarczy sie polo;yc, napiac od razu wszystkie miesnie, a nastepnie od razu je rozuznic; - przypominajac sobie wszystko, odwrc uwage i sprbuj wyobrazic sobie siebie gdzrkolwiek w bardzo milym dla ciebie miejscu w przyrodzie, gdzie czujesz sie dobrze i spokojnie. Wyobraz sobie np. blekitne nieb i siebie, plynacego po tym blekitnym niebie na obloku. Zamiat odczucia lekkiej ciezkosci powinno pojawic sie odczucie niezwklej lekkosci, niewazkosci. Polez przez 5 min. z tym odczuciem, zaz rece pod glowe, przeciagnij sie calym cialem, otwrz oczy, po,,"oli usiadz i powoli wstan.

130

Rozdzial 5
BADZ OPTYMISTA. MYSL POZVfYWNIE
Trzecia przyczyne powstawania zaparc stanowia czynniki psychogenne i neurogenne: napiecie nerwowe, stres, negatywne emocje (gniew, zal, leki itp.), ktre oslabiaja perystaltyke. Wiemy juz, ze system nerwowy odgtywa ogromna role w funkcjonowaniu ukladu trawiennego. Musimy wobec tego nauczyc sie pracowac ze swoimi negatywnymi emocjami, bo powodw, ktre je wywoluja, niestety dzisiaj nam nie brakuje. Sprbuj zachowac stan rwnowagi emocjonalnej w kazdej sytuacji. Jak to zrobic? Oto kilka praktycznych rad.

Nie przemecza; sie. Przestrzega; rezimu pracy i wypoczynku

Wydawaloby sie, ze rezim nie ma nic wsplnego z naszymi emocjami. Otz, przestrzeganie rezimu jest niezwykle wazne, by zachowac dobry nastrj, poniewaz rezim zapobiega przemeczeniu i jego skutkom: rozstrojowi nerwowemu, pogorszeniu oglnego stanu zdrowia, oslabieniu systemu immunologicznego i mnstwa zwiazanych z nim chorb. Rezim, oznacza przestrzeganie okreslonego rytmu w rozkladzie dnia, pracy i wypoczynku. Rezim zaklada pojecie aktywnego wypoczynku, ktry w odrznieniu od pasywnego, ulatwia wszelkie dzialanie, pozwala maksymalnie wykorzystac mozliwosci organizmu. Wypoczynek, o ktrym nigdy nie pamietamy, gdy jestesmy zdrowi jest absolutnie niezbedny, aby chorb uniknac. Ulz plan dnia. Uwzglednij swj indywidualny rytm snu, pracy, zajec, obowiazkw rodzinnych, przerw w czasie pracy, relaksu. Prawidlowy rezim bazuje na zdrowym snie. Aby sen byl mocny i zdrowy, starajmy sie klasc i wstawac o tej samej porze. Dla calkowitego wypoczynku dorosly potrzebuje 7-8 godzin snu. Najlepsza pora snu jest czas od godz. 22-23 do 6-7 rano. Pamietajmy rwniez o przestrzeganiu podstawowych, znanych wszystkim zasad: przed snem unikamy jedzenia, pracy fizycznej i umyslowej, napojw pobudzajacych (kawy, herbaty itp.). Dobrze sie spi w przewietrzo131

nym pokoju, a jeszcze lepiej nauczyc sie spac przy otwartym oknie. Wykorzystaj kazda okazje do krtkiego spaceru przed snem. Wystarczy nawet 10-15 minut. W czasie pracy, niezwykle pomocne sa krtkie przerwy: wstan, zrb kilka krokw, odetchnij gleboko, wypij szklanke wody. Polepszy to krazenie, zregeneruje sily i energetyke, pomoze w przezwyciezeniu stresu, a nawet wzmocni system immunologiczny.

Naucz sie zmieniac myslenie negatywne na pozytywnie

Dlaczego mwi sie, ze negatywne emocje nas zabijaja? Otz badania wykazaly, ze negatywne emocje (lek, smutek, przygnebienie, zlosc, zal, nienawisc) przezywane przez dluzszy czas niszcza system immunologiczny. Zmniejszaja one ilosc komrek ochronnych i obnizaja przez to zdolnosci organizmu do walki z rznymi chorobami. W skutek dluzszego oddzialywania na czlowieka wlasnych, negatywnych emocji moga rozwinac sie zaparcia, wrzody zoladka, migreny, astma, zawal i nawet nowotwOty. Udowodniono naukowo, ze optymisci zyja dluzej. "Gdy chory ciqgle sobie wmawia, ze nigdy nie wyzdrowieje, rzeczywiscie nie wyzdrowieje bedzie nisl swoje choroby do grobu" pisal Paul Bregg. Nigdy nie pozwalaj sobie na mysli o niewyleczalnosci choroby. Wrecz przeciwnie, powtarzaj sobie wielokrotnie w ciagu dnia, ze na pewno wyzdrowiejesz, ze z kazdym dniem czujesz sie coraz lepiej, ze jelita pracuja coraz lepiej i lepiej, "zegarek wedlug nich mozna sprawdzac". W ten sposb programujemy swoja podswiadomosc na wyleczenie. Jeszcze Marek Aureliusz nauczal, ze mysli ksztaltuja nasze zycie. Sa osoby, ktre ciagle sa niezadowolone z wszystkiego - z siebie, z zycia, z otoczenia. Ich dewiza zyciowa: "Nigdy nie mam szczescia". Swiadomosc pechowca rzeczywiscie przyciaga niepowodzenie, podobnie jak slup na poboczu drogi przyciaga zlego kierowce, ktry boi sie w niego wjechac. Takie osoby sa zawsze nieszczesliwe, maja pretensje do wszystkich naokolo. Zawsze sa w zlym humorze, czuja sie bezradni i pelni leku. Bez przerwy wsluchuje sie w siebie, analizuje kazde swoje odczucie i interpretuje je w sposb katastrofalny. Jakiekolwiek, nawet nieistotne wydarzenia, wywoluja u nich lek, przygnebienie i inne podobne emocje, co wywoluje rzeczywiste pogorszenie zdrowia. Powstaje

132

zamkniete kolo. Zaczynaja oni biegac od lekarza do lekarza, brac mnstwo lekarstw. Samopoczucie ich ulega pogorszeniu, poniewaz kazde lekarstwo ma rzna skutki uboczne. Pesymizm i strach sa bardzo niebezpieczne. Taki stan psychiczny przyspiesza rozwj istniejacych juz chorb i stymuluje powstawanie nowych.

Nauczmy sie pozbywac sie negatywnych emocji

Trzeba przede wszystkim zrozumiec, ze wiekszosc naszych emocji zwiazana jest nie z konkretnymi wydarzeniami, ale z uksztahowanym od lat wczesnego dziecinstwa systemem pogladw, wyobrazen i ocen tych wydarzen. Oceny sa czesto nieprawidlowe, nieadekwatne do rzeczywistej sytuacji, zbyt dramatyzuja zwyczajne wydarzenia. Walke z negatywnymi emocjami nalezy zaczynac od zmiany systemu wartosci. Pamietaj, ze prawie kazde wydarzenie ma dwie strony - dobra i zla, staraj sie wiec zawsze, w kazdej sytuacji zauwazac pozytywna strone. Rozwijaj w sobie takie cechy, jak zyczliwosc, wrazliwosc, zrozumienie innej osoby, tolerancje. Nauczcie sie wybaczac i zapominac o urazach, tolerowac wady innych. Wazne jest umiec analizowac wlasne poglady i zastanawiac sie nie nad zachowaniem sie innych, lecz nad wlasna ocena tego zachowania. Czesto bywa ona mylna. Powoli, cierpliwie i wytlwale staraj sie wypierac negatywne mysli i zmieniac je na pozytywne. Na przyklad, mysl: "Zawsze mam pecha!", natychmiast odrzuc i powtrz kilka razy: "Staje sie szczesciarzem, ostatnio wszystko mi sie udaje". Jeszcze jedna mysl, z ktra trzeba walczyc. "Starzeje sie bezpowrotnie trace zdrowie". Natychmiast zastap taka mysl inna, np.: "Nareszcie zaczalem

prowadzic zdrowy tryb zycia: ruch, joge, gimnastyke, prawidlowe odzywianie; sa teraz dla mnie niezbedne. Dzieki temu staje sie coraz zdrowszy, energiczniejszy, wesoly. Staje sie coraz mlodszy. Osiagnalem stan zdrowia i ducha, jakie mialem w wieku 25 lat i tak zostanie juz ha zawsze".
Powtarzaj to wielokrotnie, aby te afirmacje staly sie twoimi myslami i niezachwianym przekonaniem, ze tak rzeczywiscie jest. Wielokrotne powtarzania pozytywnych twierdzen i wypieranie negatywnych mysli, zetra utrwalone w naszej swiadomosci stare schematy i zapisza nowe - pozytywne. Nasze cialo zawsze jest poslusz133

ne rozkazom naszej swiadomosci, zarwno pozytywnym, jak i negatywnym, dlatego swiadomosc musi wysylac tylko pozytywne rozkazy. Miliony komrek naszego organizmu czekaja na rozkazy, by natychmiast je wykonac. Dzieki temu mozemy swiadomie wplywac na funkcjonowanie kazdej komrki naszego organizmu i wplywac na stan naszego zdrowia poprzez uruchomienie pewnego programu dla organizmu. Trzeba zdawac sobie sprawe, ze umysl stanowi czynnik kontrolujacy, ktry moze uleczyc chorobe, ale moze tez ja wywolac. Naucz swj umysl madrze kierowac zyciem, wtenczas zapewnione beda zdrowie i sukcesy w tym zyciu. Naucz sie cenic najwazniejsze wartosci zycia - ognisko domowe, oddanych przyjacil, zdrowie i cieszyc sie z tego, co posiadasz. Naucz sie widziec dobre rzeczy, ktrych zwykle nie zauwazamy. Naucz sie cieszyc ze wszystkiego, znajdowac dobro wszedzie, cieszyc sie ze slonecznego dnia i z niepogody. "WprzY1'odzie nie ma zlej pogody, jest pogoda dobra i bardzo dobra ". Naucz sie cieszyc z zycia w kazdej sytuacji, ktra jest nam dana. Koncentruj sie na tym, co masz, a nie na tym, czego nie masz. Przyjmuj zycie jako dar, a nie cos, co nam z gry sie nalezy. Wszystko bedzie w porzadku, jesli nauczycie sie doznawac odczucia wdziecznosci za wszystko co sie z wami dzieje. Pamietaj, ze rezultaty leczenia i samoleczenia w duzej mierze zaleza od nastroju, wiary w swoje sily, w stosowane metody leczenia i w jego pozytywny rezultat. Bez tej wiary nie warto zaczynac. Pamietaj, jesli uwazasz, ze mozesz osiagnac jakis konkretny cel, na pewno to osiagniesz. Optymizm i wiara w zwyciestwo - to konieczne warunki do wyzdrowienia. Pozytywne emocje - smiech, radosc, milosc powoduje w mzgu produkcje szczeglnych substancji - endorfin, ktre nazywane sa potocznie "hormonamiszczescia". Endorfiny pomagaja organizmowi walczyc z chorobami. Przede wszystkim, stymuluja one system immunologiczny.

Jak szybko wywolac pozytywne emocje?

Istnieja znane sposoby, ktre pomagaja wywolac pozytywne emocje.
(I, 'miech, Sprzyja dobremu nastrojowi. Aby go wywolac i poI, I" \ l Il.lsl rj, podejdzcie do lustra i podniescie kaciki ust do

134

gty, wyobrazajac sobie usmiech, tak jak zwykle przedstawiany jest na tysunkach z usmiechnietymi pyszczkami. Jesli inaczej nie wychodzi, to podniescie kaciki ust palcami. Wyobraicie sobie usmiech raz, drugi, trzeci i prawdziwy usmiech na pewno sie pojawi i poprawi sie samopoczucie. Ruch (kazdy jego rodzaj). Ruch stanowi najlepsze lekarstwo na negatywne emocje. Emocje sa zwiazane z miesniami i odwrotnie. Aktywnosc fizyczna pomaga zuzyc nadwyzke hormonw, "wyprodukowanych" przez negatywne emocje. Dlatego, poprzez spacer, jogging, plywanie, jazde na rowerze, podskoki, taniec, cwiczenia gimnastyczne, zwyczajne chodzenie po schodach, szybko zlikwidujesz napiecie i podniesiesz swj nastrj. Muzyka tez jest czynnikiem podnoszacym nastrj, poniewaz zapobiega wstrzymaniu tytmw biologicznych w trakcie procesw fizjologicznych w organizmie (oddychania, krwioobiegu i innych). Spokojna, melodyjna muzyka uspokaja. Zmiana jednej dzialalnosci na inna, szczeglnie zwiazana z hobby, odwraca uwage, uspokaja, polepsza nastrj. W mzgu pojawia sie nowe irdlo pobudzenia, ktre hamuje i uspokaja stare. Krtka glodwka powoduje zadziwiajace uczucie lekkosci i mlodosci. Zycie zaczyna nas cieszyc i inttygowac. Smiech. Czytanie, ogladanie lub sluchanie czegos komicznego, tez bardzo pomaga. Znane sa przypadki wyleczenia z ciezkich chorb przy pomocy smiechu.

Uprzedzajcie stresowe sytuacje. Pomoga wam dwa sposoby usuwajace natycluniast negatywne emocje: 1. Przysiady. Zrb kilka przysiadw z przedluzonym wydechem w momencie przysiadu. Nastepnie, pochodi wolno, wymachujac rekami i nogami. Zrb krtki wdech, krtki wydech i tak wolno jak potrafisz - dlugi wdech. 2. Mocne scisniecie piesci. Szczeglnie skuteczny przy wybuchach silnego gniewu lub wscieklosci. Scisnij dlonie w piesci z calej sily. Trzymaj napiecie do konca wydechu, po czym rozluinij sie. Powtrz to 10 razy do wystapienia silnego zmeczenia. Mozna po prostu wczepic sie palcami w blat stolu lub oparcie krzesla i sciskac z calych sil. Wysilek spali negatywne emocje, a stres minie.
135

Rozdzial 6
TRENING AUTOGENNY UWOLNI OD ZAPARC I WIELU INNYCH CHORB

Stresw uniknac nie sposb. Wspomniane wczesniej metody pozbycia sie negatywnych emocji zmniejszaja skutki stresw, lecz nie ratuja przed zniszczeniem systemu, ktry produkuje hormony stresu. Hormony te sluza do aktywizowania wszystkich czynnosci organizmu w czasie stresu. Dlatego nazywamy je "awaryjnymi", poniewaz pomagaja organizmowi w walce z czynnikami wywolujacymi stres. Aby do tego wyniszczenia nie doszlo, trzeba zastosowac metode, ktra pomoze organizmowi nie tylko likwidowac reakcje stresowe, ale i nie spostrzegac sytuacji jako stresowej. Poprzez ta metode organizm uczy sie spokojnie reagowac na kazda sytuacje. Metoda ta jest trening autogenny. Trening autogenny, wprowadzony przez niemieckiego lekarza Szulca w 1932 roku pozwala przy pomocy centralnego ukladu nerwowego kontrolowac i ukierunkowywac oddZialywanie na choty organ lub na caly system za pomoca formul autosugestii. Metoda jest bardzo znana na calym swiecie. Do dnia dzisiejszego zostaly zgromadzone dane kliniczne, ktre swiadcza o tym, ze trening autogenny normalizuje rznorodne procesy zyciowe organizmu, w tym procesy przemiany i najwazniejsze - zwieksza efektywnosc innych metod leczenia. Poprzez trening autogenny, za pomoca mentalnego powtrzenia krtkich, werbalnych formul autosugestii, pozwala czlowiekowi wywolywac stan relaksacji lub rozluinienia poprzecznie prazkowanej i gladkiej muskulatuly. Na tle rozluznionych miesni mzg przyjmuje jakiekolwiek sugestie i wykonuje je. W tym stanie miesni, mzg przyjmuje i wykonuje kazde rozkazy. Pojawia sie mozliwosc oddzialywania na rzne, w tym odruchowe funkcje organizmu, ktre w stanie zwyczajnym nie poddaja sie mentalnemu oddzialywaniu. Formuly autosugestii nalezy powtarzac w myslach zupelnie
136

spokojnie, bez przesadnej koncentracji uwagi i bez napiecia emocjonalnego. Nie wolno powtarzac tych slw na glos, poniewaz dzwiek wlasnego glosu moze rozpraszac uwage. Cwiczenie wykonuje sie z zamknietymi oczam.i. Formuly powtarzamy na wydechu. Przed cwiczeniem, zdejmujemy wszystkie rzeczy, ktre nas krepuja i uciskaja: ubrania, paski, bransoletki. Nastrajamy sie na pokj. Wyobrazenie pokoju, zalezy od osobowosci. Moze kojarzyc sie z niebieskim niebem, zielona kwitnaca laka itp. Na poczatku najlepiej cwiczyc w zacienmionym, cichym pomieszczeniu, z pustym zoladkiem, nie wolno pic przed cwiczeniem napojw pobudzajacych (kawy, herbaty). Pzniej, opanowawszy ta metode, bedziecie mogli wywolywac u siebie potrzebny stan w dowolnym miejscu i czasie. Na poczatku seanse treningu autogennego powinny trwac 1-2 minut, pzniej mozna przedluzac je do 10 minut. Najlepiej cwiczyc 2 razy dziennie - rano, od razu po przebudzeniu i wieczorem, przed zasnieciem, lezac w lzku na plecach. Glowe trzeba polozyc na niskiej poduszce i lekko przechylic na bok (w przeciwnym razie miesnie szyi beda napiete). Rece lekko zgiac w lokciach i swobodnie ulozyc wzdluz ciala, dlonmi do dolu. Nogi vvyciagnac, lekko rozchylic i nieznacznie zgiac w kolanach. Po jakims czasie mozna bedzie cwiczyc w dzien siedzac na krzesle w pozycji "woznica na dorozce". Glowe opuscic, korpus lekko pochylic do przodu, opuscic ramiona, rece polozyc na kolanach, zeby sie ze soba nie stykaly, kiscie rak swobodnie zwisaja z kolan. Nogi rozstawcie, zegnijcie rozluznione kolana pod katem rozwartym i lekko rozsuncie czubki stp na strony (to ostatnie jest bardzo wazne). Trening autogenny mozna przeprowadzic dwoma sposobami.

Pierwszy wariant (wg schematu "pokj - ciezar - cieplo")

W tym zestawie trzeba nauczyc sie szesciu cwiczen. Kazde cwiczenie zaczynaj od zdania: "jestem calkowicie spokojny". Cwiczenie 1- wywolywanie uczucia ciezaru, zwiazane z rozluznieniem miesni. Zaczynaj od prawej reki. Powtarzaj w myslach 6 razy: " moja prawa reka staje sie ciezka". Wyobraz sobie, jak stopniowo miesnie reki rozluzniaja sie, zaczynajac od koncw palcw. Nastepnie w myslach powiedzcie sobie "jestem calkowicie sp 0137

kojny". Powtrz to samo dla lewej reki, kolejno dla obu ng, ciala, twarzy. Zawsze rozluzniamy miesnie z dolu do gry. Za kazdym razem, przed rozluznieniem kolejnej paltii miesni, powtarzamy zdanie: "jestem calkowicie spokojny". Na kazda czesc (reka, noga, cialo) wykonujcie po 3 cykle. Wszystko nalezy wykonywac stopniowo, do rozluznienia kolejnej czesci mozna przejsc dopiero gdy osiagniemy zadowolenie w poprzedniej czesci. Nalezy po prostu rozluznic miesnie twarzy i lekko rozchylic usta, jezyk powinien spokojnie lezec w ustach. Szybkosc opanowania cwiczenia jest wyjatkowo indywidualna. Jedni osiagaja efekt pierwszego dnia, drugim potrzeba 1 - 2 tygodnie, a niektrym (jest ich bardzo malo) 3 - 4 tygodnie. Po zakonczeniu cwiczenia powiedz sobie w mysli: "rece sq napiete, oddech gleboki, jestem rzeski i gotowy do pracy", przeciagnij sie, otwrz oczy, wstan. Wykonac to trzeba we wskazanej kolejnosci, jesli otworzysz oczy wczesniej, wyjscie nie bedzie calkowite i na jakis czas zostanie uczucie ciezaru. Cwiczenie 2 - Opanowawszy cwiczenie 1, nauczywszy sie wywolywac odczucie ciezkosci, przejdzcie do wywolania odczucia ciepla. Powtarzamy w myslach 6 razy: "moja prawa (lewa) reka (noga) jest ciepla. "Po kazdej partii nie zapominaj powtrzyc: "jestem calkowicie spokojny". Po wywolaniu ciepla w rekach i nogach, przenies to uczucie na cale cialo. Jesli nie uda sie wywolac odczucia ciepla, mozna przed cwiczeniem wykonac ciepla kapiel dla rak i nastepnie wywolac odczucie ciepla, wyobrazajac sobie, ze moczycie rece (nogO w cieplej wodzie. Mozna ogrzac rece w inny sposb - na kalOlyferze lub wyobrazcie sobie, ze czesci nad ktlYmi pracujecie (rece, nogi, tulw) oklyte sa ciepla, puchowa koldra. Gdy nauczysz sie latwo wywolywac uczucie ciezaru i ciepla, polacz cwiczenie 1 i 2 w jedno: "rece i nogi sq ciezkie i cieple" i odczucie bedzie osiagalne od razu, bez powtrzen. Po opanowaniu cwiczenia 1 i 2 rozszerz formule: "jestem calkowicie spokojny", dodajac: "i bede spokojny w kazdej sytuacji, odpoczywam". Zrelaksuj sie i zaczynaj . .Cwiczenie 3 - unormowanie pracy serca, normalizacja lytmu czynnosci sercowych. Powtarzaj 6 razy, jedna z formul do wyboru: "serce bije mocno i spokojnie", "serce pracuje rytmicznie, jak silnik", "tetno 138

rytmiczne, rwne". Po 6 powtrzeniach wypowiedz formule spokoju i wypoczynku. Na poczatku wykonujcie wszystko po 3 cykle. To cwiczenie zazwyczaj opanowuje sie bardzo szybko. Cwiczenie 4 - regulacja oddechu. Poprzez to cwiczenie regulujemy rytm oddychania zblizajac go do oddechu spiacego. Technika jest taka sama, jak w poprzednich cwiczeniach. Fonnula brzmi: "oddech rwny, spokojny, lekki, przyjemny". Cwiczenie 5 (najbardziej dla was aktualne) - wplyw na organy jamy brzusznej. Zacznij od tego, ze urnieszczasz w formule kolejno wszystkie organy uczestniczace w trawieniu: zoladek, trzustka, watroba, dwunastnica, jelito cienkie i jelito grube, jelito proste. Zacznij od zoladka: "zolqdek pracuje normalnie" i tak dalej. O kazdym organie trzeba powiedziec przynajmniej, ze pracuje jak zegarek. Aby wzmocnic efekt, dolacz szczegly dotyczace konkretnej funkcji kazdego organu, jesli zapomnieliscie, to zajrzyjcie do odpowiedniego rozdzialu I czesci ksiazki. Powiedz koniecznie o doblym trawieniu i wchlanianiu, o dobrej perystaltyce, dobrym przechodzeniu zawartosci jelit, brakiem zatrzymywania mas pokarmowych. Nie zapominaj skonczyc twierdzenie o regularnej defekacji 2-3 razy na dobe. Pzniej przejdz do narzadw moczoplciowych. Osoby starsze moga dodawac, ze dany organ pracuje jak u zdrowego 25-letniego czlowieka. Zaleca sie mwic o wieku 25 lat, poniewaz wlasnie w tym wieku organizm funkcjonuje najlepiej. Cwiczenie 6 - wplyw na naczynia mzgowe. Formula: "moje czolo jest przyjemnie chlodne". Po wypowiedzeniu w myslach tej formuly na skroniach i na czole powinno pojawic sie uczucie przyjemnego chlodu. W tym przypadku bardzo wazne jest, aby wypowiedziec formule prawidlowo. Jesli, zamiast slw: "czolo jest przyjemnie chlodne" powiemy w mysli: "czolo jest zimne", w rezultacie nastapi zbyt mocne zwezenie naczyn, moga wystapic np. migrena, zawroty glowy, a nawet utrata przytomnosci. W 10% przypadkw, nawet po formule zawierajacej slowa o przyjemnym chlodzie moze pojawic sie bl glowy. Zwykle dzieje sie tak przy zaburzeniach wegetatywnych. W tym przypadku nalezy zamiast uczucia przyjemnego chlodu wywolywac uczucie lekkiego przyjemnego ciepla. Kazde cwiczenie nalezy konczyc wychodzac ze stanu relaksacji 139

w sposb opisany po 1 cwiczeniu. Sukces przyniosa tylko systematyczne i wytrwale cwiczenia. Jest to klasyczny system, zaproponowany przez twrce metody treningu autogennego, Szulca. Gdy wszystkie 6 cwiczen zostanie opanowane, mozna przejsc do skrconego wariantu, mwiac do siebie w taki sposb: "Pokj, cieza1~ cieplo. Czolo jest przyjemnie chlodne. jestem calkowicie spokojny bede spokojny w kazdej sytuacji. Serce, pluca narzqdy moczoplciowe pracujq spokojnie rytmicznie. Organy trawienne funkcjonujq idealnie, kazdy produkt zostaje trawiony w odpowiednim miejscu calkowicie przyswojony. Perystaltyka jest dobra. Ewakuacja odchodw defekacja jednoczesna odbywa sie w normalnym tempie". Nastapi czas, gdy za pomoca treningu autogennego potrafisz nie tylko zrelaksowac sie, ale i przezwyciezyc bl, strach, zmeczenie. Nauczysz sie ukienmkowanie wyznaczac sobie dowolne formuly (oczywiscie za kazdym razem jedna) i oddzialywac na chore organy i zaklcone czynnosci. Na przyklad, pozbyc sie zaparcia mozemy powtarzajac: "moje jelito pracuje jak zegarek, mam wyprznienie 3 razy dziennie" i wymieniajac konkretna pore, dla was najlepsza, zawsze ta sama Trening autogenny pozwala skupiac wszystkie sily na najwazniejszej w tym momencie sprawie. Formuly musza brzmiec pozytywnie, bez slowa "nie". Jest to bardzo wazne, poniewaz mzg nie przyjmuje negacji. Nie wolno mwic: "nie chce palic", nalezy mwic: "palenie jest mi obojetne". Rano mozna programowac pozytywne emocje i wspanialy nastrj na caly dzien, a wieczorem spokojny sen. Oprcz tego mozecie korzystac z autogennego treningu dla wypracowania adekwatnej reakcji na stresowe oddzialywanie, co takze stworzy przeslanki, odpowiednie dla zachowania i zyskania zdrowia oglnie i dla ozdrowienia organw trawienia w szczeglnosci.

Drugi wariant treningu autogennego wedlug schematu

"napnij - rozluznij" Niektrzy, zwlaszcza cierpiacy na niskie cisnienie, nie lubia uczucia ciezaru i ciepla, dlatego powinni relaksowac sie w inny sposb. Pozycja wyjsciowa jest taka sama. Lezac na plecach, zaczynaj rozluznienie od palcw ng. Skup uwage na palcach ng. Robiac
140

wdech, podkurcz palce ng i napnij je, na wydechu rozluznij je. Powtrz 2-3 razy. Zapamietaj swoje odczucia. Napnij na wdechu miesnie lydek, na wydechu je rozluznij. Powtrz. Dalej - przenos swoja uwage kolejno na miesnie bioder, brzucha, posladkw, klatki piersiowej, plecw. Potem przenies uwage na rece. Zaczynajac od palcw rak, przejdz do ramion, miesni szyi, zwrc szczeglna uwage na miesnie z tylu glowy, bo one bardzo czesto bywaja naprezone i przeszkadzaja w rozluznieniu. Przejdz do miesni twarzy. Na wdechu napnij wszystkie miesnie twarzy, zacisnij powieki, scisnij szczeki, na wydechu rozluznij twarz, poczuj cieplo. Wyobraz sobie swoja cere, gladka i mloda. Na wdechu, napnij jezyk i uciskaj nim podniebienie. Na wydechu opusc jezyk i rozluznij go. Obracaj oczami w kierunku wskazwek zegara, w kierunku przeciwnym do wskazwek zegara, do gry, do dolu, w lewo i w prawo. Rozluznij oczy. Przez caly czas, napinajac i rozluzniajac miesnie, nie zapominaj zamiast slw "ciezkie" i "cieple" w myslach mwic o rozluznieniu, na przyklad "palce prawej (lewej) nogi sa rozluznione" po czym za kazdym razem powtarzaj formule spokoju. Po opanowaniu rozluznienia miesni ciala i twarzy przejdz do skrconego schematu. Napinaj i rozluzniaj wszystkie miesnie ciala, jednoczesnie powtarzajac formule: "jestem calkowicie spokojny, wszystkie moje mie-

snie sq rozluznione".
Po opanowaniu metody rozluznienia wszystkich miesni ciala postepuj w taki sposb, jak w I wariancie treningu autogennego. Wykonaj cztery pozostale cwiczenia, poswiecajac wiecej czasu na prace z ukladem pokarmowym. Cwiczenia powinny byc zrdlem radosci. Po kazdym etapie odpocznij, nie spiesz sie wykonac wszystkich cwiczen naraz. Rb takie przerwy, by odczuwac po wykonaniu cwiczen wyrazna przyjemnosc. W pierwszym tygodniu zajec czas pracy z kazda czescia ciala nie powinien przekraczac 5 sekund, natomiast stopniowo mozna go wydluzac. Warto wyprbowac obydWie metody i wybrac taka, ktra bardziej nam odpowiada. Dla wiekszosci ludzi latwiej i przyjemniej, a przy niskim cisnieniu lepiej dla zdrowia opanowac druga metode rozluzniania. 141

Tylko 2-3% osb nie moze opanowac tych metod treningu autogennego. Przed zakonczeniem treningu wykonaj ostatnie cwiczenie - mobilizujace. Powtarzaj mentalnie: "jestem wypoczety, odczuwam w calym ciele przyplyw energii, moje miesnie sq mocne i sprezyste, mysli sq jasne, jestem gotowy do dzialania ". Zrb gleboki wdech, mocny wydech. Wstan. Otwrz oczy. Pozostaje dodac iz formul autosugestii nie nalezy w siebie wbijac, im sie trzeba poddac lub poswiecic. Azeby osiagnac sukces, niezbedny jest calkowity brak wysilkw, poniewaz wola powinna pozostac z boku. U niektlych negatywna reakcje moze wywolac imperatywnosc formul autosugestii. W takich przypadkach nalezy zlagodzic formuly. Na przyklad zamiast frazy ,Jestem calkowicie spokojny", mozna posluzyc sie fraza "Niech bede calkowicie spokojny" i dalej w tym sensie. W jakimkolwiek wariancie, myslcie o zwyciestwie nad choroba, szybkim wyzdrowieniu, wierzcie w to, a sukces przyjdziel W myslach wyobrazajcie sobie swoje cialo mocnym, silnym i zdrowym, a ono takim sie stanie. Obrazowe wyobrazenia znacznie przyspiesza osiagniecie sukcesu. Na przyklad mozecie sobie wyobrazic, jak oddzielne nie duze odcinki jelita grubego kurcza sie, zaciskaja i przepychaja zawartosc, ktra sie w nich znajduje do wyjscia. Zawaltosc jelit tez mozna bardzo obrazowo sobie wyobrazic. Zamiast jelit w myslach mozna wyobrazic sobie cyferblat z ruchomymi strzalkami; kiedy strzalki osiagaja wyznaczona godzine, wyobrazcie sobie odczucie parcia i pjscia do toalety. Przez jakis czas, w rzeczywistosci o okreslonej godzinie pojawiaja sie parcia. Oglnie metoda ta daje nieograniczone mozliwosci dla polotu fantazji. Im bardZiej jaskrawe beda wyobrazane obrazy, tym szybciej osiagniecie pozadany rezultat. Dla wiekszego efektu, mozna wczesniej rysowac potrzebne obrazki na kartce, wwczas bedzie latwiej rysowac je w wyobrazni. Trening autogenny pomoze zmienic cie w nowego, zdrowego, r:ldosnego i dobrego czlowieka, ktrego umysl przejal dowdztwo n~ld cialem. T:lki podzial rl pozwoli wyleczyc choroby, z ktrymi leki far1ll.lkoiogk"znc nie moga sobie poradzic i pomoze zapobiec powsta142

waniu i rozwojowi nowych chorb. Koniecznie przywrccie odruchowe parcie na defekacje. Ignorowanie i tlumienie parc przy defekacji takze odnosi sie do psychogennych czynnikw. Prowadza do zaniku odruchu, zabezpieczajacego regularna, codzienna defekacje przykladowo w jednym i tym samym czasie. Zanik tego odruchu zawsze poprzedza zaparcie. Pamietajcie o jego waznosci i nie dopuszczajcie do zaniku odruchu, a jesli do tego juz doszlo, postarajcie sie koniecznie go zatrzymac. Dlatego nalezy rano, od razu po wstaniu z lzka wypic 1 - 2 szklanki cieplej lub chlodnej wody (jak kto wolO, pjsc do toalety i troche poczekajc na pojawienie sie stolca. Za jakis czas odruch powrci i stolec bedzie sie pojawiac zaraz po tym jak wypijecie wode. O ile, jak wiecie, dla oczyszczenia organizmu od substancji toksycznych jednorazowy stolec w ciagu dnia nie wystarcza, wskazane jest, aby wypracowac odruch jeszcze na 1 - 2 defekacje w trakcie dnia. Mozna to zrobic przy pomocy chlodnej (przy atonicznych zaparciach) lub cieplej (przy skurczowych zaparciach) mikrowlewek (po 0,5 kubka wody), ktre nalezy wprowadzac po jedzeniu. Mikrowlewki zaleca sie laczyc z 3 minutowym gwaltownym wypychaniem sciany brzucha przy wdechu i tak samo gwaltownym wciaganiem jej przy wydechu, w rezultacie czego masowane sa organy jamy brzusznej. Zazwyczaj odruch wypracowuje sie w przeciagu 2 - 3 tygodni. Bardziej szczeglowo na ten temat zostalo napisane w rozdziale poswieconym masazowi brzucha. Trening autogenny pomoze w wyksztalceniu utraconego odruchu defekacji. Wprowadz krtkie afirmacje w rodzaju: "kazdego ranka, po tym, jak wstaje z lzka ..." lub" po tym, jak wypijam 12 szklanki wody ..." lub "od razu po sniadaniu odczuwam parcie na stolec". Ukladaj najlepsze dla siebie afirmacje, a odruch na pewno sie pojawi. Reasumujac, zostaly omwione 3 glwne elementy, z ktlych sklada sie zdrowy tryb zycia - o odzywianiu, ruchu i pozytywnym mysleniu. Istnieje jednak sporo dodatkowych metod, ktre sa pomocne w zapobieganiu i leczeniu chorb systemu trawiennego, a w szczeglnosci zaparcia. 143

CZESC
OSi fi
'T(V 'A-

NATURALNE METODY OD1WARZANIA NORMALNE} PRACY PRZEWODU POKARMOWEGO

1. MASAZ I AUTOMASAZ PRZY ZAPARCIACH

Techniki masazu i automasazu sa nie. Przy rznych schorzeniach

od masazu robimy sobie samodzielidentyczne, jamy brzusznej organw z tym, ze automozemy zastosowac masaz brzucha. Masaz brzucha normalizuje i stymuluje czynnosci jelita. Masaz brzucha wykazuje mechaniczne i odruchowe oddzialywanie. Mechaniczne oddzialywanie masazu polega na przyspieszeniu przesuniecia zawartosci jelita, przyspieszeniu wytwarzania sokw zoladkowych, poprawie wchlaniania i usprawnieniu przyswajania pokarmu. Odruchowo masaz wzmacnia perystaltyke jelita. W rezultacie pokann zostaje strawiony bardziej efektywnie, a resztki niestrawionego pokarmu szybciej wydalane sa z jelita grubego. Przeciwwskazania: bolesnosc organw wewnetrznych podczas dotyku, nudnosci, wymioty i inne symptomy zaostrzenia procesu zapalnego; sklonnosc do krwotokw; gruilica jelit i otrzewnej; opuchlizna organw jamy brzusznej; u kobiet ostre i podostre procesy zapalne w okolicy malej miednicy, ciaza, okres poporodowy lub poaborcyjny (w przeciagu 2 miesiecy). 145

masaz w odrznieniu

2. NA}PROSTSZE METODY AUTOMASAZU BRZUCHA PRZY ZAPARCIACH

Na poczatku rozpatrzymy najprostsze metody automasazu, od ktlych najlatwiej zaczac i ktre nie wymagaja specjalnych sposobw masazu.

Metoda medycyny ludowej automasazu brzucha

Rano, po przebudzeniu, owin prawa reke, namoczonym w zimnej wodzie i dobrze wykreconym recznikiem i lezac, lekko naciskajac, masuj prawa strone brzucha w kierunku z dolu do gry, 5-10 razy zaczynajac od prawej okolicy biodrowej, konczac na prawym podzebrzu. Zalz mokiy recznik na lewa reke i 5-10 razy masuj lewa strone brzucha z gIY na dl od lewego podzebrza do lewej okolicy biodrowej. Stanowi to 1 cykl. Powtrz cykl w tej kolejnosci 3-4 razy. Przy takim masazu pozostaly kal zostaje mechanicznie przesuniety z jelita grubego do jelita prostego. Po ukonczeniu procedUlY ubierz sie, pochodz po mieszkaniu i pzniej spokojnie nie napinajac sie posiedz na sedesie. Wykonuj te czynnosci przez kilka dni z rzedu, dopki nie wystapi defekacja. W pierwszych dniach stolec zazwyczaj sie nie pojawia, dlatego nic wiecej nie rbcie do nastepnego ranka, kiedy bedzie mozna powtrzyc masaz i tak przez kilka dni. Po wystapieniu pielwszej defekacji, zaparcie mija. W dniach, kiedy robimy masaz nie wolno uzywac srodkw przeczyszczajacych. Zamiast tego, nalezy co wieczr, nie wczesniej, niz 2 godziny po jedzeniu, robic lewatywe, a rano na czczo, godzine przed sniadaniem, wypijac 1-2 szklanek chlodnej, lekko osolonej wody. Gdy w rezultacie masazu pojawi sie stolec, lewatywy stopniowo przestajemy robic. Na poczatku robimy je raz na 2 dni, potem raz na 4 dni, raz w tygodniu, po czym przestajemy.

Masaz brzucha poprzez naciskanie na niego przy wstrzymanym oddechu.

Lezac na plecach, wykonaj wydech i zatrzymaj oddech na kilka sekund. W tym czasie 15-20 razy nacisnij na brzuch obydwoma rekami. Wykonaj wdech. Stanowi to 1 cykl. Wykonaj 10 cykli. Wykonuj ten masaz codziennie przez 2-3 tygodnie.
146

Masaz organw jamy brzusznej za pomoca glebokiego oddychania Wykonaj gleboki wdech, zatrzymaj oddychanie. Licz do 20. Wykonaj wydech, zatrzymaj oddech i licz do 10. Stanowi to 1 cykl. Powtrz cykl 3-4 razy. Wykonuj to cwiczenie 3 razy dziennie w dowolnej chwili: po drodze, w pracy, przed telewizorem itd. Masaz organw jamy brzusznej za pomoca intensywnych ruchw brzucha Lezac na plecach wypnij brzuch maksymalnie do przodu i trzymaj tak przez kilka sekund. Rozluinij miesnie brzucha na kilka sekund. Napnij miesnie brzucha, wciagnij brzuch. Wytrzymaj tak przez kilka sekund, ponownie roz1Llinij sie. Cwicz okolo 3 minut. Przy zaparciach atonicznych masaz za pomoca mchw brzucha dobrze jest laczyc z zimna mikrolewatywa z polowy kubka wody. Wykonywac taka lewatywe nalezy po kazdym posilku. Ale by nastapilo regularne wyprznienie, nalezy robic ten rodzaj masazu i male zimne lewatywy przez kilka tygodni. Rwnoczesnie mozna klasc na brzuchu worek z lodem. W przypadku zaparc spastycznych, ta forme masazu nalezy laczyc z ciepla mikrolewatywa z 0,5 kubka wody, wykonywanej po kazdym posilku. Oprcz tego, mozna dodac cieple lub gorace oklady na brzuch i gorace 10-20 minutowe kapiele w temperaturze 4rc.

3. METODY KlASYCZNEGO, LECZNICZEGO AUTOMASAZU BRZUCHA STOSOWANE PRZY ZAPARCIACH

Podstawowe sposoby tradycyjnego masazu brzucha, ktry mozna wykonywac samodzielnie lub z pomoca drugiej osoby to glaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wstrzasy przy zaparciach spastycznych i wibracja przy zaparciach atonicznych. Pozycja wyjsciowa - lezac na plecach, nogi zgiete w kolanach. Glaskanie ruchami kolistymi. Zaczynamy opuszkami palcw, a piniej cala dlonia glaskac brzuch ruchem kulistym, zgodnie z kierunkiem ruchu wskazwek zegara, najpielw w okolicy pepka, stopniowo zwiekszajac srednice kola. Reka swobodnie, bez napinania, przesuwamy po skrze masowanej okolicy. Po glaskaniu 147

ruchem okreznym, glaskamy brzuch ruchem liniowym od pepka do lewego i prawego podbrzusza i na dl, do pachwinowych wezlw limfatycznych. Najczesciej masaz zaczyna sie i konczy glaskaniem. Oprcz tego glaskanie wykorzystuje sie przy przechodzeniu od jednego sposobu masowania do drugiego. Rozcieranie. Polega na przemieszczaniu lub rozciaganiu tkanki brzusznej w rznych kierunkach. Rece musza przesuwac sie po skrze, a nie slizgac sie po niej. Reka wykonujemy uciski ruchami liniowymi lub okreznymi, tworzac przed soba faldke w postaci waleczka, przesuwajac tkanke scianki brzusznej w rznych kierunkach, lekko naciskajac na nia opuszkami palcw lub ich zewnetrzna strona, lokciowa krawedzia reki lub jej czescia podporowa Ten typ masazu wzmaga krazenie krwi, zwieksza ilosc tlenu i substancji odzywczych oraz przyspiesza wydalanie produktw przemiany. Ugniatanie. Stosowany glwnie przy masazu miesni, czyli mozna na niego patrzyc, jako na pasywna gimnastyke dla miesni. Ugniatanie miesni prostych brzucha wykonujemy z dolu do gry chodzac po wlknach miesniowych w kierunku od lona do mostka wyrostka mieczykowatego. Wibracja. Jedna z najbardziej efektywnych technik stymulujacych perystaltyke. Zaleca sie ja stosowac przy atonicznych zaparciach. Ta technike stosuje sie zazwyczaj przez kilka sekund i charakteryzuje sie ona uzyciem szybkich drgajacych lub wstrzasajacych ruchw, powodujacych wstrzas tkanek. W rezultacie czego w masowanych tkankach dochodzi do drgajacych ruchw rznej predkosci i amplitudy. W zaleznosci od sily wibracji fale drgan moga przechodzic nie tylko po powierzchni ale takze przenikac w glab i powodowac wibracje organw wewnetrznych, zoladka, jelit, watroby, woreczka zlciowego, trzustki, gleboko lezacych naczyn i nerww i poprzez receptory oddzialywac nawet na centralny system nerwowy. Technika ta przyspiesza prad krwi i limfotok, pobudza sekrecje organw gruczolowatych, zwieksza napiecie gladkiej muskulatury. Lekkie potrzasanie dziala uspokajajaco, silne - pobudzajaco. Wibracja technika pobudzajaca, potrzasanie - uspokajajaca. Wstrzas. Lagodna forma wibracji stosowana przy zaparciach spastycznych usuwa spastyczne objawy. Bardzo skutecznie stymuluje perystaltyke. Ta droga wstrzasania wypelnia sie cala okolica 148

brzucha. Wykonywany jest w nastepujacy sposb: obejmujemy rekami korpus w pasie w taki sposb, by kciuki umiescic na talii na wysokosci pepka, pozostale palce leza na plecach. Wykonujemy wahadlowe ruchy rekami, potrzasamy cialem w okolicy jamy brzusznej - poziomo i pionowo.

4. KlASYCZNY AUTOMASAZ POSZCZEGLNYCH PARTn PRZEWODU POKARMOWEGO

Pozycja wyjsciowa - lezac na plecach, nogi zgiete w kolanach, stopy oparte o podloge (lub materac), glowa lezy na malej poduszeczce. Kazda partie brzucha mozna masowac samodzielnie lub z pomoca drugiej osoby. Okolica zoladka (strefa 1) -glaskanie ruchami kolistymi okolicy lewego podbrzusza; - rozcieranie; delikatnie rozcieramy opuszkami palcw skre, tkanke podskrna oraz miesnie okolicy lewego podbrzusza. Esowata czesc jelita grubego (strefa 2). Codziennie rano, po przebudzeniu, lezac w lzku, 3 palcami prawej reki masujemy przez 3 minuty ruchem kulistym w kierunku zgodnym z ruchem wskazwek zegara punkt, znajdujacy sie w okolicy lewej, biodrowej, po przekatnej od pepka. Tu wlasnie miesci sie esica, w ktrej zazwyczaj przed defekacja gromadza sie masy kalowe. Przy chronicznych zaparciach, w tym miejscu czesto mozna wyczuc wypuklosc. Krtko po rozpoczeciu masazu pojawia sie odruch do defekacji. W tym momencie trzeba wstac, wypic szklanke lekko osolonej wody i isc do toalety. Jesli wykonuje sie masaz regularnie, mozna szybko wyksztalcic normalny odruch i normalne wyprznienie jelita. 149

Jelito cienkie i jelito grube (strefy 3 i 4).

Lezac na plecach, masujemy cala okolice brzucha stosujac kolejno glebokie uciskanie, wibracje lub wstrzas i glaskanie ruchami kolistymi wedlug wskazwek zegara. Jelito grube (strefa 4) Glaskanie. Lezac na plecach, bardzo delikatnie glaszcz brzuch wzdluz przebiegu jelita grubego kolistymi ruchami, zaczynajac od okolicy prawej, biodrowej, wzdluz okreznicy wstepujacej, wzdluz prawego boku w gre, do zeber, dalej w poprzek pod zebrami, wzdluz okreznicy poprzecznej i w dl, wzdluz lewego boku, wzdluz okreznicy zstepujacej. Powtrz to 8-10 razy. Opukiwanie. Delikatnie opukuj opuszkami palcw wzdluz linii jelita grubego. Powtrz 8-10 razy. Ugniatanie. Delikatnie ugniataj brzuch wzdluz linii jelita grubego. Powtrz 4 razy w ciagu 10-20 minut. Wibracja. Przy zaparciach atonicznych za pomoca wibracji gleboko potrzasamy jelitem grubym wzdluz calej dlugosci. Zrb kilkakrotnie gleboki wdech i wydech, zatrzymaj oddech i dlonia z szeroko otwartymi palcami wykonaj szybkie drgajace i wstrzasajace ruchy, ktre omwiono w rozdziale 3 o technikach samomasazu. Potrzqsanie. Przy zaparciach spastycznych potrzasamy calym brzuchem lub lekko wstrzasamy kolejnymi odcinkami jelita grubego (patrz rozdzial 3 - automasaz).

Wibracja lub potrzqsanie jelita grubego. Rb na zmiane uciskanie na jego poszczeglne odcinki, zaczynajac od prawej okolicy biodrowej, w gre, idac po jelitach, jakby popychajac zawartosc jelita ku wyjsciu, po czym delikatnie poglaszcz wzdluz calej dlugosci. Zakoncz masaz delikatnym poklepywaniem i glaskaniem okreznymi ruchami odcinkw przewodu pokarmowego, wplywajacych na powstawanie zaparc.
150

Masaz plecw jest bardzo pomocny przy problemach z zaparciem. W tym przypadku niezbedny jest pomocnik. Pozycja
wyjsciowa - lezenie na brzuchu. Masowac trzeba plecy wzdluz kregoslupa, po obu stronach, zaczynajac od kregu ledzwiowego (II), idac w gre do kregu piersiowego (V) i na koniec strefe IV i III kregw krzyzowych. Zaczynamy od powierzchownego i glebokiego glaskania pokazanej strefy przykregoslupowej, nastepnie z kazdym pokazanym kregiem, koncami palcw wykonujemy poprzeczne rozcieranie na zewnatrz, podluzne i okrezne przesuwanie skty i uciskanie, podluzne ugniatanie, nieprzerwana wibracje dlonia, przelywana wibracje koncami palcw a na koncu oklepywanie. Po tym glaszczemy i rozcieramy brzegi lopatek przy kregoslupie, luki zebrowe i grzebienie biodrowe. Konczymy masaz glaskaniem, rozcieraniem i ugniataniem miesni plecw.

5. PASYWNA GIMNASTYKA UZUPELNIAJACA MASAZ RZNYCH ODCINKW PRZEWODU POKARMOWEGO. Od razu po masazu brzucha bardzo wskazane jest wykonac kilka pasywnych gimnastycznych ruchw z pomoca drugiej osoby. Wiecie juz, ze trawienie pozywienia, wchlanianie przetrawionych substancji i wydalanie nie przetrawionych resztek pozywienia sterowane jest przez rzne nerwy, regulujace funkcje aparatu trawiennego. Oprcz tego, pokazane procesy zaleza od aktywnosci muskulatury zoladka i jelit. Wzmocnienie muskulatUlY organw jamy brzusznej, przyspieszenie krwioobiegu dla oczyszczania od przepelniajacej je w rezultacie zastoju krwi sa jednymi z lepszych sposobw stymulacji czynnosci organw trawienia. Jest to osiagalne, w calosci przy pomocy masazu brzucha, a specjalnie dobrane cwiczenia gimnastyki pasywnej, pozwalajace na wplywanie na kregoslup, rdzen mzgowy i wychodzace z niego nerwy, a takze na naczynia kanalu rdzenno - mzgowego, klatki piersiowej i jamy brzusznej, znacznie zwiekszaja otrzymany efekt. Gimnastyka pasywna w pozycji siedzac wierzchem na lawce Przy tych cwiczeniach pacjent siada wierzchem na lawce i opiera
151

sie rekami o biodra, trzymajac glowe i ramiona jak najbardziej moze prosto, pomocnik stoi z tylu, polozywszy rece na jego ramiona i starajac sie plynnie ruszyc tulw chorego, bez popychania, wykonuje nastepujace ruchy: - obracanie tulowia 3 razy w prawa strone i 3 razy w lewa, przy czym pacjent nie powinien okazywac jakiegokolwiek sprzeciwu; - zginanie tulowia 3 razy do przodu i 3 razy do tylu. Kontynuujac siedzenie wierzchem na lawce, pacjent przekreca sie bokiem, a pomocnik zgina tulw chorego do przodu i do tylu po 3 razy z bocznej pozycji. O ile pomocnik tylko kieruje ruchami, to chory powinien sam utrzymywac rwnowage, stopniowo miesnie tulowia aktywiZuja sie.

Gimnastyka pasywna w pozycji lezac na brzuchu

Pacjent kladzie sie na brzuchu, a pomocnik stawia bosa, prawa stope na krzyzu, obejmujac kregoslup i okolice lediwi I i II palcem nogi, bierze rece chorego i przy wydechu ciagnie grna czesc tulowia chorego do gty, jednoczesnie wykonujac miekki ucisk noga w kierunku przeciwnym (tzn. do dolu) na dolna czesc tulowia. Przy tym glowa i szyja chorego powinny rozluinione zwisac do dolu. Mozna poeksperymentowac, lekko poruszajac noga do dolu i do gry, azeby znaleic pozycje nogi, dajaca optymalny efekt przy podnoszeniu tulowia do gry. Oprcz klasycznego masazu, istnieje jeszcze bardzo efektywna metoda ozdrawiania organizmu.
6.

REFLEKSOTERAPIA

Refleksoterapia to niezwykle skuteczna metoda leczenia praktycznie wszystkich chorb. Jest jedna z najstarszych metod leczenia, do ktrej ostatnio wracaja specjalisci rznych kierunkw medycyny oficjalnej. Prawidlowe zastosowanie refleksoterapii pozwala np. zrezygnowac z lekarstw lub zmniejszyc ich dawki, poniewaz metoda ta jest o wiele skuteczniejsza, niz leczenie farmakologiczne i nie pozostawia skutkw ubocznych. Ref1eksoterapia aktywizuje przeplyw energii przez organizm, zwlaszcza w tych miejscach, gdzie energia zostala zablokowana, co wlasnie wywolalo chorobe. W rezultacie refleksoterapii w chorym organie wytrwale aktywuje sie
152

krwioobieg, poprawia sie stan naczyn wlosowatych i mikrocyrkulacja, normalizuje sie wymiana substancji. Taki efekt pomaga organizmowi szybciej rozprawic sie z choroba. Do naszego zadania nie nalezy ocena teoretycznych podstaw refleksoterapii. Dalej waszej uwadze beda przedstawione tylko dostepne dla kazdego w warunkach domowych jej praktyczne zastosowania przy zaparciach. Przeciwwskazania do zastosowania refleksoterapii to choroby skrne, zakrzepowe zapalenie zyl, guzy, ciezkie organiczne choroby serca i naczyn, silne przemeczenia.

Wleczeniu zaparc mozna stosowac kilka rodzajw rejleksoterapii: masaz stref rejleksyjnych zwiazanych z trawieniem, perystaltyka; powierzchowny masaz po specjalnych liniach, masaz meridianw, akupresure czyli masaz biologicznie aktywnych punktw i aurikuloterapie, masaz punktw malzowiny usznej.
Masaz stref refleksyjnych, zwiazanych z trawieniem
1. Podbrdek. Tylna strona zgietego kciuka ugniataj lub rozcieraj srodek podbrdka od 2 do 6 minut dziennie. 2. Stopy. Codziennie po 5 - 10 min siedzac na krzesle obiema nogami jednoczesnie lub kazda na zmiane, z naciskiem przesuwaj stopami po podlodze do przodu i do tylu, gruba, drewniana, okragla palke typu walka. Szczeglnie intensywnie staraj sie pracowac ze sklepieniem stopy i piety, gdzie znajduja sie strefy refleksyjne jelita grubego. Zamiast walka mozna popracowac z pileczka tenisowa, rolujac ja kolejno lewa i prawa noga, zgodnie z ruchem wskazwek zegara. Od czasu do czasu mozna dodawac krtkie ruchy noga do przodu, do tylu, w lewo i w prawo. Do zlikwidowania zaparcia wystarczy 3 tygodnie codZiennych zajec po 15 minut. W ogle kazda osoba w wieku powyzej 40 lat powinna cwiczyc w taki sposb chociaz raz na 2 tygodnie w ciagu calego zycia, zeby to zycie przedlluzyc. 3.Male palce. Kolejno masujemy male palce prawej i lewej reki do momentu calkowitego ich rozluznienia. Potem zahaczamy je za siebie i trzymajac zgiete w lokciach rece przed piersia, przez minute mocno rozciagamy rece w przeciwnych kierunkach. Wykonaj
153

Prawa noga

Lewa noga

12 34-

tarczyca splot sloneczny zoladek trzustka

8 - esica i jelito proste 9 - watroba 10 - woreczek zlciowy 11 - dwunastnica 12 - okreznica poprzeczna 13 - okreznica wstepujaca

5 - jelito cienkie 6 - okreznica poprzeczna 7 - okreznica zstepujaca

cwiczenie kilka razy dziennie. 4. Dlonie. Kciukiem, w ciagu 3-5 nlinut rozcieramy na dloni drugiej reki strefy refleksyjne organw zwiazanych z procesem trawienia.

Lewa reka

Prawa reka

154

l - watroba
2 - woreczek 3 - trzustka 4 - wyrostek 5 - wezly hemoroidalne 6 - okreznica poprzeczna 7 - zoladek zlciowy

8 - jelito grube 9 - tarczyca 10 - jelito grube 11 - okreznica 12 - tarczyca 13 - jelito grube poprzeczna

Masaz na liniach szczeglnych i meridianach

To rodzaj refleksoterapii powierzchownej. Wykonywany jest poprzez lekkie pukanie specjalnym iglastym mloteczkiem meridianw i szczeglnych linii na skrze. Mloteczek mozna zastapic np. grzebieniem lub po prostu wystukiwac palcem. W przypadku zaparcia lub innych schorzen ukladu trawiennego nalezy pracowac z nastepujacymi strefami:

Przednia powierzchnia biodra

Masujemy 3 linie podluzne od pachwiny od kolana do kolana (rys. a)

Przednia powierzchnia goleni

Masujemy 3 linie podluzne do podbicia.

Tylnapowierzchnia biodra i stawu kolanowego

Masujemy 3 linie podluzne od posladka do stawu kolanowego i 3 linie poprzeczne z tylu kolana.

II
I I
+ +

II I I II

Tylnapowierzchnia goleni
Masujemy kolanowego 3 linie podluzne od stawu do kostki (rys. b)

Grna partia brzucha

Masujemy 5 podluznych linii od luku zebrowego do pepka. Linia srodkowa przechodzi przez pepek, a z lewej i prawej strony od niej - 4 pozostale. a

Dolna partia brzucha

Masujemy 5 podluznych linii (przedluzenie ni brzucha) od pepka do pachwin. linii grnej powierzch-

155

)\

t~
+ +

I I I I I I /I I I :/ :r-: I I I II I I

Plecy
Masujemy 4 linie podluzne od VIII kregu piersiowego do II kregu lediwiowego po dwie linie z kazdej strony. Linie wewnetrzne biegna wzdluz kregoslupa, zewnetrzne - wzdluz lopatek. Nastepnie masujemy linie poprzeczne, przechodzace pod kregami.

7. AKUPRESURA - MASAZ BIOLOGICZNIE AKTYWNYCH PUNKTW

Akupresura byla znana w Chinach jeszcze w V w. p.n.e. Chinczycy uwazali, ze energia zycia, niezbedna dla funkcjonowania organizmu, jest obecna w zywym organizmie, krazy wytyczonymi, tworzacymi system kanalami, nazywanymi meridianami. Nieprzetwane krazenie energii w metidianach zapewnia zdrowie i wsplprace (wsplne funkcjonowanie) organw. Meridiany maja okreslone punkty na powierzchni ciala, ktre nazywamy biologicznie aktywnymi punktami lub punktami akupunkturowymi, ktre lacza odpowiednie narzady wewnetrzne jeden z drugim i ze srodowiskiem zewnetrznym. Zaburzenie przeplywu energii po meridianach, jej niedobr lub nadmiar na jakimkolwiek odcinku, zaklca hannonie i rwnowage w organizmie i powoduje choroby. Potok energetyczny mozna przywrcic, opracowujac specyficzne dla kazdej choroby biologicznie aktywne punkty.
156

Dzieki przywrceniu przeplywu energii organizm rozprawia sie z choroba. Opracowanie punktw normalizuje stan ukladu nerwowego, przynosi uspokajajacy i antydepresyjny efekt, normalizuje wymiane substancji, funkcji ukladu wewnatrzwydalniczego, sercowonaczyniowego (w tym i mikrocyrkulacje), funkcje ukladu oddechowego, przewodu zoladkowo - jelitowego, ukladu moczowo plciowego i innych; zmniejsza ble; normalizuje tworzenie sie wielu substancji niezbednych dla czynnosci zyciowych organizmu, w tym hormonw i enzymw. Przeciwwskazaniami sa jakiekolwiek opuchlizny, ostre goraczkowe zachorowania, aktywne formy gruzlicy, wrzody zoladka lub dwunastnicy, choroby kIwi, ciaza, ciezkie choroby serca i pluc. Punkty mozna opracowywac przy pomocy specjalnych igiel - nazywamy to akupunktura, mozna - przy pomocy pradu o slabym natezeniu, tzn. elektropunktUlY, a mozna po prostu naciskac na punkty palcami, opracowujac je metoda akupresUlY lub punktowego masazu. Ostatnia metoda jest bardzo efektywna, dostepna praktycznie dla kazdego, nie wymaga specjalnego oprzyrzadowania. ChOlY sam moze opracowywac punkty, w celu leczniczym, jak i profilaktycznym. Nalezy jedynie zaznajomic sie z polozeniem punktw, ktre nalezy opracowywac, przy kazdej konkretnej chorobie. Wam potrzebne sa punkty, skuteczne przy zaparciach, przedstawione waszej uwadze w tej ksiazce. Aby mozna bylo poslugiwac sie takze inna literatura poswiecona refleksoterapii, podawane sa chinskie nazwy punktw. Punkty pogrupowane sa wedlug rodzaju zaparc, ich miejsca polozenia i sposobie wplywania na nie. Na rysunkach pokazany jest numer porzadkowy odpowiadajacych im punktw.

Cun - miara do znalezienia punktwakupresurowych

Aby odnalezc punkt, oprcz opisu anatomicznego i rysunkw, trzeba nauczyc sie stosowac specjalna miare - proporcjonalny lub - indywidualny cun. Jest to bardzo pomocne do odnalezienia poszczeglnych punktw. Kazdy czlowiek ma swj wlasny cun, ktra wynosi od 1 do 3 cm. Cun - to odleglosc miedzy dwoma faldami, ktre powstaja na srodkowym palcu przy jego zgieciu. U mezczyzn, cun mierzy sie na lewej rece, u kobiet, na prawej. Cun mozna tez okreslac wedlug rozmiaru poprzecznych paznok157

ciowych fald palcw: kciuka - 1 cun, wskazujacego i srodkowego - 1,5 cuna, 4 palcw, oprcz kciuka, 3 cuna.

Jak wykonywac masaz punktowy

Przed masazem rozetrzyj rece, zeby byly cieple, rozluinij sie i maksymalnie skup. Nie rb masazu bezposrednio po posilku, odczekaj co najmniej godzine. Zabieg wykonuje sie jednym palcem kciukiem, wskazujacym lub srodkowym, dwoma, przy czym srodkowy opiera sie o wskazujacy lub trzema jednoczesnie. Zamiast palcw mozna rwniez zastosowac paleczke z kulista koncwka. Technika masazu punktowego polega na glaskaniu, rozcieraniu, ucisku, kreceniu, wibracji, klepaniu i szczypaniu. Szczypanie wykonuje sie trzema palcami. Oddzialywanie na punkty moze spowodowac uczucie blu. Nie nalezy tego sie bac. W przypadku bardzo silnego blu mozna oddzialywac na tenze punkt po przeciwleglej stronie. Rozpoczynamy leczenie masazem punktowym bardzo ostroznie, stopniowo, aby poznac reakcje organizmu: od 3-4 punktw pierwszego dnia do maksymalnie 10 punktw, po kilku seriach masazu. Przy kazdym wariancie masazu zmieniaj punkty co 3-4 dni, w przeciwnym razie organizm przyzwyczaja sie i skutecznosc leczenia zmniejsza sie. Mozna robic kilka zabiegw w ciagu dnia i wykonywac go codziennie lub co drugi dzien, w zaleznosci od waszego stanu (przy oslabieniu lepiej robic masaz co drugi dzien). Cykl masazu powinien tlwac 2 tygodnie, nawet przy szybkim wyleczeniu przedluzamy cykl jeszcze 5 - 6 dni. Dla uzyskania ttwalego efektu zdrowotnego zazwyczaj przeprowadzamy 2-3 cykle: 10-15 dni, przelwa 10-15 dni, drugi 8-10 dni, 7 dni prze IWY i trzeci 7-8 dni. Przy zaparciach dobrze jest robic 2-3 zabiegi dziennie. W zaleznosci od symptomw, diagnozy i stanu chorego, stosujemy masaz tonizujacy, uspokajajacy i neutralny. (Symetryczne punkty masujemy z obu stron).

Tonizujacy masaz punktowy przy zaparciach atonicznych

Atoniczna forma zaparcia rozwija sie przy oglnym obnizeniu energetyki organizmu, co powoduje z kolei zmniejszenie pery158

staltyki jelita grubego i zanik parcia na stolec. W zwiazku z tym, przy zaparciach atonicznych nalezy v,rybrac tonizujacy wariant masazu punktowego, stosowany przy oslabieniu funkcji organizmu lub jego systemw w celu ich wzmocnienia i regeneracji. Przy wykonaniu masazu tonizujacego dotykamy delikatnie punktu, nieznacznie uciskajac na tkanke podskrna, co powoduje ledwie zauwazalne odczucia ucisku i slabego ciepla oraz slabego przyplywu kIwi do masowanego punktu. Masaz wykonuje sie szybkimi ruchami opuszkw palcw w kierunku przeplywy energii po meridianie.

Rodzaje masazu punktowego tonizujacego przy zaparciach atonicznych

Lekkie uciski. Dotykamy punkt do 50 razy na minute. Glaskanie, przechodzqce w rozcieranie. Wykonujemy palcami lub brzegiem dloni z lekkim uciskiem, czasem tylko poprzez dotykanie. Glaskanieliniowe. Krtkimi, delikatnymi ruchami opuszka kciuka, lub tylna strona kciuka wzdluz calego meridianu lub od jednego punktu do drugiego, w kierunku przeplywu energii, 50-150 razy na minute. Ruchy nalezy wykonywac bez najmniejszego ucisku. Wirowanie. Ruchy okrezne w kierunku zgodnym ze wskazwkami zegara z lekkim uciskiem na punkt, z czestotliwoscia 50-60 razy na minute. W czasie jednego seansu mozemy masowac 6-10 punktw. Pracujemy nad jednym punktem od 30-60 sekund, powtarzajac 3-4 razy. W czasie przerwy, palec nalezy zdecydowanym ruchem odelwac od masowanego punktu. Caly program leczenia sklada sie z 10-12 seansw. Zaleca sie go powtrzyc 2-3 razy z przeIwa 10-20 dni.

Punkty, ktre nalezy masowac przy zaparciach atonicznych

Na poczatku wykonaj masaz przygotowawczy w pozycji na plecach. Zacznij od 6-9 ruchw glaskania brzucha ruchem okreznym w kierunku wskazwek zegara. Nastepnie przejdzcie do glaskania liniowego, krtkimi, lekkimi, powierzchownymi ruchami, z czestotliwoscia 50 - 150 razy na minute. Opracowujcie punkty na przednio srodkowym meridianie, przenoszac sie z kierunkiem
159

pradu energii, jakby lekko "tracajac" te punkty opuszkiem palca srodkowego (przez jeden seans w ten sposb mozna oddzialywac nie wiecej niz na 1 - 2 punkty). Masujcie krtkim, lekkim, powierzchownym liniowym glaskaniem przez 30 - 60 sekund nastepujace punkty, na drodze srodkowego meridianu:

Punkty na brzuchu 1. Qi Hai - znajduje sie na przedniej

linii posrodkowej, 1,5 cuna ponizej pepka. 2. Shui Fen - znajduje sie na przedniej linii posrodkowej, 1 cun powyzej pepka. 3. Zhong Wan - znajduje sie na przedniej linii posrodkowej, 4 cuny powyzej pepka. Po wykonanym masazu punktowym, masuj brzuch ruchami glaszczacymi zgodnie z ruchem wskazwek zegara: 3-4 razy zataczajac wielkie kolo i 3-5 razy kreslac male klka dookola pepka. Nastepnie opuszkiem kciuka, w sposb wirowania po strzalce zegara z predkoscia 50 - 60 obrotw na 1 min. masujcie punkty na brzuchu: 1. Qi Hai i 3. Zhong Wan. Dalej zastosuj lekkie glaskanie punktw: 4. Guang Juan - znajduje sie na przedniej linii srodkowej, 3 cuny ponizej pepka. 5. Tian Shu - symetryczny, znajduje sie na wysokosci pepka, 2 cuny na zewnatrz po obu stronach pepka. 6. Da Xen - na wysokosci pepka, na 4 cuna na zewnatrz, po obu stronach od przednio srodkowej linii.

Punkty na plecach
Kontynuujac masaz tonizujacy przy atonicznych zaparciach, polzcie sie na brzuchu i niech pomocnik oddzialowuje krtkim, lekkim, liniowym glaskaniem wedlug wskazwek zegara z predkoscia 50 - 100 razy na min. na nastepujace punkty: 160

Punkty 7 - 12 - symetryczne 7. Gan Shu - 1,5 cuna w bok od

dolnego brzegu wyrostka kolczystego IX kregu piersiowego. 8. Pi Shu - znajduje sie 1,5 cuna 7 w bok od dolnego brzegu XI kre8 '9 gu piersiowego. \ 9. WeiShu - znajduje sie 1,5 cuna .10 '11 w bok od dolnego brzegu wyrost12 ka kolczystego XII kregu piersiowego. ----/ 13 10. Shen Shu - znajduje sie 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego II kregu ledzwiowego. 11.Da Chang Shu - znajduje sie 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego IV kregu ledzwiowego. 12. Pang Guang Shu - znajduje sie 1,5 cuna w bok, na wysokosci przestrzeni miedzy 3-im i 4-ym kregiem krzyzowym. Dalej wszystkie wyszczeglnione nizej punkty znowu mozecie opracowywac samodzielnie ruchami wirujacymi kciukiem lub palcem srodkowym z predkoscia okolo 60 obrotw na min. 13. Chang Qian - znajduje sie na srodku odleglosci miedzy koscia ogonowa i odbytnicza na tylnej linii posrodkowej. Ten punkt opracowujcie metoda wirowania z predkoscia 50 - 60 obrotw na min.

Na rekach 14. Qu Chi - znajduje sie na brzegu faldu powstajacego podczas zginania reki w lokciu, po stronie kciuka. 15. Zhi Goa - znajduje sie na grzbietowej powierzchni przedramienia, 3 cuny powyzej grnego faldu nadgarstka w przestrzeni miedzy koscmi przedramienia. 161

'15

Na nogach
16. Tai Bai - znajduje sie na granicy przysrodkowej i podeszwowej powierzchni stopy, w tyl od glwki I kosci srdstopia. 17. Tai Xi - symetryczny, znajduje sie w zaglebieniu miedzy sciegnem Achillesa i kostka przysrodkowa.

Masaz uspokajajacy przy zaparciach spastycznych Poniewaz fotmy spastyczne zaparcie rozwijaja sie w skutek podwyzszonej aktywnosci esicy i okreznicy zstepujacej, ktre przez prawie caly czas sa napiete, co rwniez hamuje petystaltyke, w tej sytuacji nalezy wykonywac uspokajajacy masaz punktwakupunkturowych. Masaz uspokajajacy normalizuje patologicznie pobudzone czynnosci organizmu. Wykonujac go przytrzymuj skre w masowanym miejscu dwoma palcami lewej reki, natomiast kciukiem lub wskazujacym palcem prawej reki masuj punkt, powoli zwiekszajac nacisk az do tego stopnia, by oddzialywac na skre, tkanke podskrna i miesnie az do kosci powodujac intensywne przekrwienie i odczucie rozpierania, zdretwienia, lamania, przechodzenia pradu elektrycznego. Po wystapieniu tych odczuc, kontynuuj masaz jeszcze 25-30 sekund, po czym wolno obracajac palec w przeciwnym kierunku, stopniowo zmniejszaj sile ucisku. Powtrz prace nad jednym punktem 5-10 razy, robiac krtkie przerwy bez odrywania palca od punktu i bez zmniejszania sily ucisku. Dlugosc oddzialywania na jeden punkt wynosi 3-5 minut. W ciagu jednego seansu pracuje sie z 2-4 punktami, przesuwajac sie po meridianie w kierunku przeciwnym do ruchu energii. Przy schorzeniach chronicznych zaleca sie przeprowadzenie 2-3 kursw po 10-12 dni z przerwami 8-10 dni.

162

Techniki uspokajajacego masazu punktw przy zaparciach spastycznych

przechodzace w rozcieranie. Sposb wykonania jest podobny do techniki, jak przy masazu tonizujacym, ale z zastosowaniem znacznie wiekszej sily, co wywoluje odczucie ciepla. Przerywany ucisk kciukiem. Zaczynaj masaz od mocnego ucisku do wystapienia intensywnego przyplywu krwi i nastepnie stopniowo zmniejszaj ucisk. Poszczypywanie z mocnym uciskiem do pojawienia sie intensywnego przyplywu kIwi do masowanego punktu. Wibracja - krtkotrwaly mocny ucisk z wibracja 150-200 ruchw na minute.

Glaskanie ruchami kolistymi

Punkty, ktre nalezy masowac przy zaparciach spastycznych

Zaczynaj od wstepnego masazu brzucha w pozycji lezacej na plecach. Glaszczacymi ruchami zgodnie z kierunkiem zegara, masuj 6 - 9 razy dlonmi przednia sciane brzuszna po brzegu brzucha. Ucisk dozujcie w zaleznosci od odczuc. Teraz przejdz do masazu punktw.

Na brzuchu
Mocnym, przerywanym ruchem masuj 3 punkty: 1. Zhong Wan - na przedniej linii posrodkowej, 4 cuny powyzej pepka. 2. Qi Xai - na przednio srodkowej linii, na 1,5 cuna ponizej pepka. 3. Tian Shu - na wysokosci pepka, 2 cuny w bok od pepka. Po zakonczeniu pracy nad wskazanymi punktami, ponownie glaszczacymi ruchatni masuj brzuch w kierunku wskazwek zegara, wykonujac 3-4 wielkie kola i 3-5 malych klek dookola pepka. Po czym przejdz do akupresury punktw na nogach i rekach. 163

Na nogach 4. Zu San Li - znajduje sie na podudziu, 3 cuny ponizej rzepki i 1 cun osrodkowo w bok od przedniego brzegu kosci piszczelowej. Przy okresleniu polozenia punktu, zegnijcie troche noge w kolanie. Oddzialowujcie na punkt, szczypiac go kciukiem i palcem wskazujacym, do momentu pojawienia sie intensywnego przekrwienia. 5. San In Zhao - 3 cuny powyzej centrum kostki (najbardziej wystepujacej jej czesci) z tylu od kosci piszczelowej. Oddzialowujcie szczypaniem, tak jak na punkt 4. 6. Ian Lin Zuan - w zaglebieniu przy przednim brzegu glwki kosci strzalkowej, 2 cuny ponizej dolnego brzegu rzepki; oddzialowujcie silnym, przerywanym uciskaniem. 7. Tai Chong - znajduje sie na grzbiecie stopy, w zaglebieniu w najwezszym miejscu przestrzeni miedzy I i II koscia srdstopia oddzialowujcie silnym, przetywanym uciskaniem, tak jak na punkt 6. 8. Xing Sian - znajduje sie na grzbiecie stopy, w zaglebieniu z przodu, miedzy glwkami I i II kosci srdstopia na 0,5 cuna powyzej brzegu miedzypalcowej przegrody; oddzialowujcie jak na punkt 7, silnym, przerywanym uciskaniem 9. Nei Tin - znajdujacy sie miedzy glwkami II i III kosci srdstopia na 0,5 cuna powyzej miedzypalcowej przestrzeni II i III palca nogi, oddzialowujcie jak na punkt 8. Na rekach Oddzialowujcie silnym, przerywanym uciskaniem. 10. Zhi Goa - symettyczny, znajdujacy sie na grzbietowej powierzchni przedramienia, 3 cuny powyzej grnego faldu nadgarstka, w otworze, miedzy koscmi przedramienia na linii palca srodkowego.
164

Neutralny (harmonizujacy) masaz punktowy Neutralny masaz stosujemy w celach oglnie wzmacniajacych i zapobiegawczych, poniewaz z jego pomoca harmonizuje sie przeplyw energii, dzieki czemu wzmacnia sily ochronne organizmu. Masaz ten zaleca sie rwniez wykonywac w trakcie pierwszego seansu biologicznie aktywnych punktw przy spastycznych i atonicznych zaparciach, dla osb z podwyzszona wrazliwoscia, aby latwiej bylo je przyzwyczaic do zabiegw. Neutralny masaz wykonuje sie ze srednim wysilkiem. Mozna tu wykorzystac wszystkie techniki tonizujacego i uspokajajacego masazu, ale najczesciej stosowane jest glaskanie, przechodzace w rozcieranie i okrecanie. Po wykonanym masazu powinno pojawic sie przyjemne uczucie slabego ciepla. Dlugosc oddzialywania na 1 punkt wynosi okolo 3 minuty. Akupunktura maJzowiny usznej - aurikuloterapia Aurikuloterapia moze byc wykonywana tylko z pomocnikiem. Zazwyczaj punkty ucha wymagaja pobudzenia. Masaz punktw wykonujemy prawa reka w kierunku ruchu wskazwek zegara, lewa reka podtrzymujemy malzowine uszna. Palec lewej reki sluzy za oparcie dla palca prawej reki, oddzialywujacego na ten punkt z drugiej strony ucha. Kazdy punkt masujemy 40 sekund. W czasie seansu mozna pracowac z 2-4 punktami. Aby uniknac efektu przyzwyczajania sie, co 2 dni zmieniamy masowane punkty. Zazwyczaj cykl sklada sie z 8-12 seansw dla ludzi oslabionych i do 15 seansw dla chorych chronicznie. Jesli po pierwszym seansie nie nastapi polepszenie, dalsze kontynuowanie aurikuloterapii nie ma sensu.

Punkty na malzowinie usznej, ktre trzeba masowac przy zaparciach

1. 89 - jelito cienkie; punkt polozony nad srodkiem odnogi obrabka, troszke na zewnatrz. 2. 91 - jelito grube; punkt polozony w grnym brzegu odnogi obrabka, w miejscu przejscia jej do wchodzacej galezi. 3. 81 - jelito proste; punkt polozony na wchodzacej czesci obrabka, na jednym poziomie z punktem jelita grubego. 165

4.34 - kora mzgu; punkt polozony od wewnetrznej strony przeciwskrawka, w dolnej czesci ucha. 5. 51 - wsplczulny uklad nerwowy; punkt polozony na koncu dolnej odnogi przeciwobrabka, bezposrednio na skrzyzowaniu jej z wewnetrzna strona obrabka, punkt przykryty obrabkiem; azeby go odszukac, nalezy nieco odchylic obrabek. 6. 55 - szen-men, punkt polozony troszke do przodu i do 55 gry od kata tworzonego odnogamI przeciwobrabka, bezposrednio pod dolnym brzegiem 51 grnej odnogi przeciwobrabka. 81 Jeden z najwazniejszych punk91 89 tw w aurikuloterapii. Oprcz masazu poszczeglnych punktw na uchu, przy za34 parciach, okazuje sie rwniez skutecznym, masaz obrabka walka na zewnetrznym skraju ucha zaczynajacym sie nad zewnetrznym kanalem sluchowym, okalajacym cale ucho i konczacym sie nad platkiem malzowiny usznej. Mozna go naturalnie masowac samemu. Najlepiej jest zaczynac masaz od ruchw glaszczacych, wzdluz calej jego dlugosci z dolu do gty, nastepnie do dolu do konca nad platkiem malzowiny usznej. Masowac az do pojawienia sie odczucia przyjemnego ciepla. Po czym, opuszkami kciuka i palca wskazujacego chwytamy obrabek z obu stron i masujemy lekko szczypiac i rozcierajac go. Wykonaj masaz obrabka 2-3 razy dziennie, niezaleznie od seansw masazu punktowego. Zaleca sie wykonanie 2-3 kursw z przetwa 10-20 dni. Skutecznosc kazdego masazu zazwyczaj zwieksza sie, gdy laczymy go z hydroterapia, przy czym temperatuty wody zaleza od rodzaju zaparcia.

166

8. HiDROTERAPIA
Hydroterapia byla znana stosowana jeszcze w czasach starozytnych. Za pomoca wody le:zono wszystko, zaczynajac od paralizu i konczac na guzach. Nawc dzisiaj hydroterapia pomoze tam, gdzie lekarstwa sa bezradne. Poa tym, w odrznieniu od lekarstw, hydroterapia nie pozostawia skutkw ubocznych. Niemiecki ksiadz Sebastitn Kneipp, wdrazajacy w polowie minionego wieku zastosowane wodolecznictwa w Niemczech napisal w swojej ksiazce, ze hydroterapia "pobudza zyciowa lub samouzdrawiajaca sile organi:znu ". Woda oddzialowuje na lrganizm poprzez skre, ktra stanowi najwiekszy (jesli chodzi orozmiary) organ ciala. Skra zwiazana jest bezposrednio z ukladmi nerwowym, limfatycznym, krwionosnym. Skra stanowi jedoczesnie organ ochronny i organ wydzielniczy. Przez skre, z (rganizmu wydalane sa zlogi (toksyczne produkty przemiany mateii) i toksyny, ktre powstaja w organizmie przy rznych chorob<::h, a przede wszystkim przy zaparciach. "Skra, to druga watroba, tzecie pluco, trzecia nerka" - pisal rosyjski lekarz A. Zalmanow w;:siazce "Tajemna madrosc ludzkiego organizmu ". Wynika z tego, e nawet zdrowej osobie przyda sie tonizacja skry poprzez proceory wodne. Hydroterapia przede wszystkim poprawia czynnosci vatroby i sledziony, od ktrych glwnie zalezy zdrowie naszego or;anizmu, jego oczyszczanie i ochrona. Ksiadz Kneipp celnie olreslil 3 glwne cele hydroterapii - rozpuscic, wydalic, wzmocni'. Rozpuszczajac i wydalajac nagromadzone w organizmie subtancje toksyczne, wzmacniajac krwioobieg, przyplyw (doplyw: substancji odzywczych do komrek i sily ochronne organizmu, procedury wodne zapewniaja powrt do zdrowia. Jednak, aby procedury xrodne leczyly lub zapobiegaly chorobom, nalezy koniecznie lacyc je z innymi waznymi czynnikami aktywnoscia fizyczna, prawdlowym odzywianiem, racjonalnym laczeniem pracy i wypoczynkI - czyli z podstawowymi, znanymi nam czynnikami zdrowego zyci;, Hydroterapia jest bardzo pomocna w zapobieganiu i leczeniu zaparc, przy czym charakttl" procedur wodnych, ktre nalezy za167

stosowac w leczeniu, zalezy od tego, z jakim rodzajem zaparcia atonicznym czy skurczowym mamy do czynienia. Lecz p'ysznic kontrastowy, chlodne kapiele stp i chodzenie na bosaka po mokrej ziemi i po rosie, sa wskazane dla wszystkich rodzajw zaparc. Procedury wskazane przy wszystkich rodzajach zaparc

Prysznic kontrastowy
Kontrastowy, goraco-zimny prysznic, to jeden z najlepszych srodkw wzmocnienia ukladu immunologicznego. Osobom zdrowym, taki prysznic moze pomc w zachowaniu zdrowia, chorych wesprze w leczeniu. Aby pozbyc sie choroby, nalezy zaczac stosowac p'ysznic kontrastowy przy wystapieniu pierwszych jej symptomw. W celach profilaktycznych p'ysznic kontrastowy najlepiej zastosowac rano. Przy stanach chorobowych, p'ysznic kontrastowy mozna brac kilka razy dziennie. Zaczynamy zawsze od goracej wody, a konczymy zawsze zimna. Rznice temperatur zwiekszamy stopniowo, zaczynajac od niewielkiej i doprowadzajac do maksymalnej, ktra mozemy wytrzymac. Najwazniejsze to pamietac, ze goracy prysznic powinien trwac okolo 2- 3 minut, natomiast pod zimnym p'ysznicem przebywamy nie dluzej, niz 30 sekund. Zmiana goracej i zimnej wody stanowi 1 cykl. Nalezy przeprowadzic 4-5 cykli. Po zakonczeniu procedury, dobrze rozcieramy cialo twardym recznikiem.

Zimna kapiel dla stp

Kapiel stymuluje procesy przemiany materii, reguluje k,wioobieg i rozprowadzanie kiwi w organizmie, dlatego szczeglnie jest wskazana przy schorzeniach organw jamy brzusznej. Woda w wannie powinna dochodzic do kostek. W czasie takiej kapieli bezustannie pocieraj stopy o siebie do momentu ich ogrzania, po czym natychmiast koncz procedure. Nie wycieraj ng, nalz szybko suche skarpetki i obuwie i pochodz dopki nogi nie wyschna

Zimna kqpiel dla stp i rqk wg Kneippa

Trzymaj na przemian rece i nogi w zimnej (20_ 22C) wodzie. Woda powinna siegac lydek (lokci) pocierajac jedna o druga do pojawienia sie ciepla. Nie wycierajac sie nalz suche skarpetki i 168

koszut z dlugim rekawem.

Chod:enie boso po rosie lub chlodnej mokrej ziemi

Jest o naturalna, zimna kapiel ng z dodatkowym efektem oddzialyvania zywiolw powietrza, slonca, z wieksza aktywnoscia ruchova, niz mozna zrealizowac w wannie. Zaczynaj od 15 minutowegl, szybkiego chodzenia, przedluzajac spacer codziennie o kilka ninut, doprowadzajac czas chodzenia do 45 minut. Po Zlkonczeniu nie wycieraj ng, oczysc je z ziemi, trawy, nalz skarpeki i obuwie i pochodz, dopki nogi sie nie rozgrzeja. Zazwyczaj p>trzeba na to 15 minut. Osoby slabe i delikatne powinny rozpoQ:ac od chodzenia po suchej, nagrzanej sloncem ziemi i dopiero JO jakims czasie przestawic sie na chodzenie po rosie. "Chodzeni(po rrJsie,to niesamowita przyjemnosc" - pisal ksiadz Kneipp. My teisie z tym, z pewnoscia, zgodzimy.

Chod:enie boso po mokrych, zimnych kamieniach

Efek zastosowania tej procedUlY jest podobny do chodzenia po rosie lle wykonuje sie ja w warunkach domowych. Dlatego trzeba mi<c tylko niewielka, drewniana skrzynie wypelniona gladkimi kanyczkami. Na dno skrzyni polz nieprzemakalna folie. Po polan):h zimna woda kamieniach mozna dreptac, przy wysychaniu kanieni znowu polewamy je zimna woda. Zaczynaj deptanie po polnych zimna woda kamieniach od 3 minut, stopniowo wydluzaja' czas do 15 minut. Jesli odczucia beda wyraznie przyjemne, mona przedluzyc ta przyjemnosc do 30 minut. Procedura przyniesie lodwjna korzysc, poniewaz jednoczesnie wykonuje sie zabieg'efleksoterapii stp.

Skutec:ne kapiele przy wszystkich rodzajach zaparc oprcz spasty1znego Uspckajajqca, siedzqca kapiel, temperatura 23_ 25C, czas trwania8 minut. Osobom oslabionym lepiej rozpoczac od temperatury 7- 30C, stopniowo obnizajac temperature do wymaganej. Uspckajajqca, pelna kqpiel, temperatura 22_2TC. Czas trwania 10- 5 minut. Bardzo skuteczna przy wszystkich rodzajach zaparc, o>rcz spastycznych. Moga ja stosowac nawet bardzo oslabieni dorzy, tylko wwczas trzeba zaczynac od kapieli, ktre maja
169

temperature ciala i stopniowo obnizac ja dolewajac zimnej wody. Osoby slabe powinny brac taka kapiel raz dziennie, mocniejsi i mlodsi, 2- 3 razy dziennie. W czasie kapieli zaleca sie mocne rozcieranie brzucha pod woda twardym recznikiem lub rekawica do mycia. Zaczynamy od pepka w dl i na boki, potem dookola pepka i wzdluz jelita grubego w kierunku ruchu wskazwek zegara. Rozcieranie przyspiesza przesuniecie mas kalowych do wyjscia i sprzyja wychodzeniu toksyn przez skre.

Procedury wodne przy atonicznej fonrue zaparcia

Zimna (tonizujaca), siedzaca kapiel, temperatura 20_22C, czas trwania 1-3 minut. Przed kapiela zmocz glowe i natrzyj cialo zimna woda w celu zapobiezenia uderzenia krwi do glowy. Wchodz do zimnej wody bardzo powoli i ostroznie. Pod wplywem zimna zwezaja sie naczynia krwionosne brzucha, krew odplywa z jamy brzusznej, a potem ponownie przyplywa do organw, wskutek czego ich czynnosci zostaja pobudzone, co z kolei stanowi najlepszy srodek w walce ze zwiotczeniem jelita. Chlodny okrezny prysznic na partie brzucha. Trwa kilka minut. Ochlapywanie brzucha zimna woda. Brzuch energicznie ochlapujemy zimna woda, a nastepnie rozcieramy rekami. Dobrze jest robic to raz dziennie, przed oczekiwana pora defekacji. Pomaga zregenerowac utracony odruch na defekacje.
Kapiel przy spastycznej formie zaparcia

Gorace (rozluzniajace), siedzace kapiele, temperatura 40_ 41'C, czas trwania 15- 20 minut. W czasie kapieli uzupelniaj goraca wode w wannie. Po ukonczeniu procedUIY wez chlodny p'ysznic (20-25C).
Kontrastowe siedzace kapiele wedlug Kneippa
Po 5-minutowej, goracej (31'- 38C)kapieli w wannie, wez chlodna (20_ 22C) o dlugosci 2 minut. Powtrz to 3 razy w przeciagu 20 170

minut Zawsze koncz chlodna kapiela. Nie wycierajac sie, polz sie do lzka .Gorace kapiele z sieczka slomiana, siedzace lub pelne. Temperatura 37- 3SoC, czas tlwania 5-10 minut. Wywar z sieczki slomianej bogaty jest w olejki eteryczne. Normalizuje on przemiane materii, likwiduje skurcze, dziala jak srodek przeciwzapalny. 1 kg sieczki slomianej um.iesc w worku z bawelny, zalej 5 litrami zimnej wody, gotuj 30 minut. Wlej wywar do wanny i doprowadz temperature wody do wymaganej, dolewajac goraca lub zimna wode. Pelne gorace kapiele, temperatura 40- 4rC, czas trwania 1220 minut. Dla osb starszych temperature mozna obnizyc do poziomu przyjemnych odczuc. Takie kapiele dobrze jest brac raz w tygodniu, przed snem, przez miesiac. Po ukonczeniu procedury wez chlodny prysznic (20- 22C) i nie wycieraj sie, polz sie do lzka.

Oklady na partie brzucha - zimne lub gorace

Oklady na brzuch, chlodne przy zaparciach atonicznych, gorace przy zaparciach spastycznych mozna wykorzystac w sytuacji, gdy nie ma warunkw do innych procedur wodnych. Oklady nie sa tak skuteczne jak kapiele, ale mozna je trzymac przez dluzszy czas. -'

171

ZAKONCZENIE
I tak oto zaznajomiliscie sie z "choroba wieku" i metodami jej zapobiegania. Mozecie teraz swiadomie zapobiegac i leczyc te nieprzyjemna chorobe. Teraz juz wiecie jak trawione jest pozywienie, jak i dzieki czemu ono sie przemieszcza, przez jakie odcinki przewodu pokarmowego powinno przechodzic i co sie z nim w nich dzieje. Najwazniejsze, ze zapoznaliscie sie z czynnikami, uszkadzajacymi trawienie i przyczynami powstawania zaparc, a takze z nastepstwami tej "niewinnej" (za jaka jest przez wiekszosc uwazana) choroby. Mam nadzieje, ze udalo mi sie zrodzic w was mysl, iz nie zwracajac uwagi na obecnosc codziennego, jednorazowego stolca, mozecie miec zaparcia, tylko na razie w uktytej formie. Mozecie sobie teraz wyobrazic, jak to zaparcie po malutku zatruwa juz wasz organizm, niszczy zdrowie jakie szykuje "niespodzianki". Jeszcze raz zerknijcie na wykaz chorb, do ktrych moze doprowadzic zaparcie. Pomyslcie, byc moze nie nalezy zwlekac, pki grzmi grzmot, ujawnia sie ciezkie choroby, kiedy juz koniecznie pojawia sie czas na zamartwianie sie nad utraconym zdrowiem, jestescie juz w stanie robic wszystko, nawet pic mocz. Byc moze lepiej jest podjac kroki juz teraz, pki wszystko jeszcze jest w porzadku: zapobiec pojawieniu sie jawnego zaparcia i zlikwidowac ukryty lub zajac sie uwolnieniem od jawnego zaparcia jesli juz sie pojawilo. Pomyslcie o tym. Teraz juz rozumiecie, ze do tego wiele nie potrzeba. Raptem przestrzegac 3 glwnych zasad, skladajacych sie na zdrowy sposb zycia: prawidlowo sie odzywiac, wiecej sie ruszac, przyjmowac zycie z optymizmem. Ulzcie dla siebie indywidualny program wejscia w nowe zycie, wedlug zalecen, zawartych w tej ksiazce. Do tego nie bedziecie musieli czytac jej jeszcze raz. Bedziecie mogli sie poslugiwac spisem tresci. Jest on specjalnie ulozony bardzo szczeglowo, azeby nie trzeba bylo bez konca jej kartkowac w celu poszukiwania odpowiedzi na powstajace pytania. Dlatego w spisie tresci zawarte sa nawet najdrobniejsze detale. Przede wszystkim weicie pod uwage sposb odzywiania. Naj-

172

trudniej jest pozbyc sie wieloletnich nawykw, ulubionych, lecz szkodliwych dla zdrowia dan. Doprawdy jesli wyobrazic sobie, jakich chorb mozna sie nabawic od tych, sprawiajacych ogromna przyjemnosc dan, na przyklad tak bardzo smacznego i przez wszystkich lubianego smazonego jedZenia, ktre powoduje powstawanie nowotworw, to byc moze warto wykluczyc lub wyraznie ograniczyc takie jedzenie. Po pierwsze, postarajcie sie przyzwyczaic, aby nie pic jakichkolwiek plynw od razu po jedzeniu, nie jesc owocw i slodyczy po jedzeniu na deser i przestrzegajcie zasady laczenia produktw jest to bardzo wazne! Nie jedzcie jednoczesnie produktw, ktre zaklcaja sobie nawzajem trawienie i wchlanianie, teraz juz wiecie od czego zaleza te procesy i do czego to wszystko prowadzi, jesli by chociaz na chwile zatrzymac trawienie. Azeby ulatwic prawidlowe wykorzystanie produktw w jednym posilku, powiescie w kuchni na scianie przytoczona w tej ksiazce tablice laczenia produktw i czesciej na nia spogladajcie. Oczywiscie na poczatku ciezko bedzie zrezygnowac z dobrze znanych kanapek i miesa z ziemniakami. Ciezko lecz przy checiach mozliwe. Pzniej przywykniecie i przekonacie sie, ze prawidlowo laczone produkty sa tak samo smaczne, np. to samo mieso ale z warzywami: salata, kapusta, koprem, cebula, czerwonym pieprzem i innymi - lista dopuszczalnych polaczen jest dluga. Zawijajcie kawalek miesa, sloniny, szynki w lisc salaty, jak poleca G. Szatalowa, jest to tak samo smaczne jak tradycyjna kanapka z chlebem, a trawienie przy takim polaczeniu nie tylko nie jest zaburzone, lecz znacznie sie polepsza. Kiedy z zywieniem juz wszystko postanowicie, to pomyslcie o niezbednym ruchu. Kazdego dnia nalezy ruszac sie tak, azeby sie spocic i aktywizowac czynnosc serca. Wybierzcie sobie najbardziej przyjemne i odpowiednie dla waszego stanu zdrowia mozliwosci ruchu: szybki chd, plywanie, rower, wolny bieg, tance. Najlepiej jesli wybrany rodzaj ruchu mozna wykonywac wczesnie rano. Oprcz tego wszystkiego, wczesne poranne cwiczenia fizyczne bardzo dobrze wplywaja na psychike, pomagaja optymistycznie patrzec na zycie. Zacznijcie wykonywac specjalna gimnastyke i koniecznie cwiczenia jogi. Sa to niezwykle efektywne cwiczenia. W ksiazce przed173

stawione sa wlasciwie te asany, ktre pomagaja przy zaparciach i zapobiegaja im. Wszystkie przeciwwskazania i ostroznosci zostaly omwione. Niektrzy uwazaja, ze joga nie jest dla nich, ze stana na glowie i... umra. Takie przypadki faktycznie sie zdarzaly, lecz czy stanie na glowie dorosly czlowiek, wczesniej nie zajmujacy sie joga? Cwiczenia jogi nalezy opanowywac bardzo ostroznie, oceniajac swoje sily, mozliwosci i wiek. Oglnie na glowie mozna stanac tylko w tym przypadku, gdy opanujemy to cwiczenie we wczesnym dziecinstwie. W nastawieniu optymistycznego przyjmowania rzeczywistosci bardzo pomoga przedstawione w ksiazce sposoby. Najwazniejsze to postarajcie sie zauwazyc i odnotowac kazde pozytywne zdarzenie, najmniejsza poprawe stanu zdrowia itd. Skupiacie sie na zlej ocenie tego co sie dzieje, niestety jest to wlasciwoscia wiekszosci z nas, nie koncentrujcie sie na tym, szukajcie kazdego najmniejszego promyka swiatla i uczcie sie nim cieszyc. Za jakis czas zycie stanie sie przyjemniejszym. Opanujcie trening autogenny. Przy jego pomocy bedzie wam znacznie latwiej przestroic swiadomosc na optymistyczny porzadek, a takze wplywac na dany organ, w tym na uklad trawienny i znacznie usprawnic jego prace. Trening autogenny zostal szczeglowo opisany w ksiazce i moze opanowac go kazdy. W celu zapobiegania zaparciom i pozbycia sie ich, poslugujcie sie takze dopelniajacymi metodami leczenia: wodoleczeniem, samomasazem, refleksoterapia, akupresura biologicznie aktywnych punktw. Niektre sposoby wodoleczenia, szczeglnie plysznic kontrastowy i chodzenie na bosaka po rosie, sa niezastapione dla oglnego uzdrawiania i w celu profilaktyki przed jakimikolwiek zachorowaniami. Zwrccie na nie uwage. Oglnie przystepujcie do ulozenia swojego indywidualnego programu i dzialajcie. Tylko nie odkladajcie na pzniej, inaczej ostrosc wrazen po przeczytaniu ksiazki oslabnie i chec, aby cokolwiek zmienic w swoich przyzwyczajeniach, jesli do niej doszlo, ulotni sie. A zaparcie - ze wszystkimi swoimi nastepstwami pozostanie ...

"TO

174

lk1

Spis tresci
Zamiast wstepu 3 7

CZESC 1 - TEORIA Proces trawienia od A do Z Rozdzial 1. Znaczenie produktw dostarczanych do organizmu z pozywieniem
1. Bialka 2. Tluszcze 3. Weglowodany 4. Witaminy 5. Skladniki mineralne 6. Woda

9
10 14 20 23 26 30

Rozdzial 2. Jak pracuje zdrowy przewd pokarmowy?

1. Czynnosci przewodu pokarmowego 2. Co wplywa na przesuniecie pokarmw przez przewd pokarmowy? 3. Rola systemu nelwowego w pracy przewodu pokarmowego 4. Co, gdzie i kiedy?

33
33 35 37 38 52 52 55 56

Rozdzial 3. Poznajemy zaparcia z bliska

1. Jakie bywaja zaparcia? 2. Kliniczne symptomy zaparcia 3. Choroby, jako skutek zaparc

CZESC 2 - PRAKTYKA Naturalne metody leczenia i zapobiegania zaparciom Rozdzial 1. Oczyszczanie organizmu
1. Oczyszczanie jelita grubego 2. Oczyszczanie calego przewodu pokarmowego hinduska metoda Szank Prakszalana 3. Oczyszczanie i uzdrawianie organizmu poprzez krtka lecznicza glodwke

57

58
59 63 69

175

Rozdzial 2. Tworzenie wanmkw do normalnej pracy systemu trawiennego 74

Przyczyny zaparc, ktre mozna i nalezy wyeliminowac samodzielnie . 74

Rozdzial 3. Dodatkowe przepisy, ktre moga pomc przy zaparciach

Napoje, ktre pomagaja oczyscic jelito

95
95

Rozdzial 4. Pozegnajmy sie z siedzacym trybem zycia

Hatha joga. Asany uwalniajace od zaparc i zapobiegajace im

102
106

Rozdzial 5. Badi optymista. Mysl pozytywnie Rozdzial 6. Trening autogenny uwolni od zaparc i wielu innych chorb

131

136

CZESC 3 - NATIJRALNE METODYODTWARZANIA NORMALNEJ PRACYPRZEWODUPOKARMOWEGO 144

1. Masaz i automasaz przy zaparciach 2. Najprostsze metody automasazu brzucha przy zaparciach 3. Techniki klasycznego, leczniczego automasazu brzucha 4. Klasyczny automasaz poszczeglnych paltii przewodu pokarmowego 5. Pasywna gimnastyka uzupelniajaca masaz rznych odcinkw przewodu pokamlOwego 6. Refleksoterapia 7. Akupresura - masaz biologicznie aktywnych punktw 8. Hydroterapia 145 146 147 149 151 152 156 167 172

Zakonczenie.....................

'-l+E

EfVD

(JFo ~

WwU.~

Ku A.~l

NEo

I1c~1Q'1-@ TIrN ~L
176

Choroby cywilizowanych cierpi to przeklenstwo dla wsplukladu trawiennego na jakas forme patologii )uw

Iczesnego czlowieka. Okolo 80-90% mieszkancw kra-

przewodu pokarmowego. Na pierwszym miejscu dlugiej listy chorb przewodu pokarmowego znajduje sie zaparcie. Zaparcia nie sa traktowane powaznie, a przeciez zajmuja trzecie miejsce na liscie przyczyn powodujacych nowotwory. W zwiazku z tym, gdy nie mamy regularnego stolca (przy czym nie jednorazowego, a 2-3 krotnego w ciagu dnia), musimy przedsiewziac wszystkie srodki do likwidowania zaparcia. Czy mozna zapobiec zaparciom? Czy mozna sie ich pozbyc? Oczywiscie, ze tak, ale trzeba poznac wroga, z ktrym chcemy walczyc. W zwiazku z tym nalezy zapoznac sie z teoria o przyczynach powodujacych zaparcia, prawidlowym odzywianiu, pracy ukladu trawiennego - to trzeba wiedziec, aby zrozumiec, jak i dlaczego rozwija sie ta nieprzyjemna choroba. Jesli kogos bardzo meczy zaparcie, mozna pomijajac teorie, przej,sc od razu do praktyki. Kiedy zycie stanie sie latwiejsze, a sily wzrosna, przekonamy sie o skutecznosci zaproponowanych tu srodkw, mozna wtedy powrcic do teorii i swiadomie wypracowac swoja strategie i taktyke.
Elena I. Sklianskaja,

doktor medycyny, znana w swiecie jako naukowiec prowadzacy prace badawcze z zakresu wirusologii i genetyki molekularnej, jest wielka oredowniczka medycyny naturalnej. Propaguje leczenie bez lekarstw prowadzac wyklady dla lekarzy i dla szerokich kregw innych zainteresowanych. Pracuje nad seria ksiazek, z ktrych kazda poswiecona jest profilaktyce i leczeniu jednej konkretnej choroby przy pomocy prostych i dostepnych dla wszystkich metod medycyny naturalnej.
ISBN 83-88872-33-8

Cena: 18,90 zl

tm. """

>