Podstawa Programowa Z Komentarzami

Podstawa programowa z komentarzami
Tom 1. Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna
Szanowni Pastwo,
Niniejszy tom jest czci omiotomowej publikacji powiconej nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach. Sposb wdraania nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego w szkoach przygotowujcych do zawodu bdzie tematem odrbnej publikacji. Kady tom powicony jest odrbnej grupie zaj. Zawiera on wszystkie fragmenty podstawy programowej dotyczce tych zaj oraz komentarze ekspertw, pozwalajce lepiej zrozumie intencje twrcw podstawy. Poniewa poszczeglne tomy adresowane s do rnych grup nauczycieli, w kadym tomie powtrzono czci wstpne odpowiednich zacznikw podstawy programowej, skierowane do wszystkich nauczycieli. Wdraaniu w szkoach i przedszkolach nowej podstawy programowej towarzysz jeszcze inne zmiany w prawie owiatowym. Tych zmian, porzdkujcych edukacyjn rzeczywisto od wrzenia 2009 r. jest sporo: to m.in. zmieniona ustawa o systemie owiaty, nowe rozporzdzenie o ramowych planach nauczania (obowizujce w szkoach publicznych), nowe rozporzdzenie o kwalikacjach nauczycieli, nowe zadania dla nauczycieli, wynikajce ze zmian w Karcie Nauczyciela, a take kolejne podwyki pac nauczycieli. Dlatego kady tom zawiera take pewne informacje oglne, zwizane ze zmianami programowymi i organizacyjnymi wchodzcymi do polskich szk, wynikajcymi z tych nowelizacji. Wszystkie te zmiany maj uczyni polsk szko bardziej skuteczn, przyjazn i nowoczesn. Nowa podstawa programowa jest efektem zbiorowej reeksji duego zespou uczonych, metodykw, nauczycieli oraz pracownikw systemu egzaminacyjnego. W swoich pracach zesp ten korzysta z dowiadcze oraz dorobku twrcw wczeniejszych podstaw, w tym z projektu podstawy, ktry powsta w Instytucie Spraw Publicznych w 2005 r. W trwajcych niemal trzy miesice publicznych konsultacjach aktywnie uczestniczyy setki respondentw. Twrcy podstawy wspierali si przy jej doskonaleniu dziesitkami zamwionych recenzji najznamienitszych gremiw i towarzystw naukowych. Szczegln rol w pracach zespou odegrali uczeni, ktrzy podjli trud koordynowania prac nad poszczeglnymi obszarami tematycznymi podstawy programowej: prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyska edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, prof. dr hab. Sawomir Jacek urek jzyk polski i edukacja artystyczna, dr Magdalena Szpotowicz jzyki obce nowoytne, dr hab. Jolanta Choiska-Mika edukacja historyczna i obywatelska, prof. dr hab. Ewa Bartnik edukacja przyrodnicza, prof. dr hab. Zbigniew Semadeni edukacja matematyczna i techniczna, prof. dr hab. Wojciech Przybylski wychowanie zyczne i edukacja dla bezpieczestwa. Wszystkim uczestnikom tych prac skadam niniejszym serdeczne podzikowanie. Kada szkoa otrzyma co najmniej dwa wydrukowane komplety wszystkich tomw tej publikacji. Dalsze egzemplarze mona pobra ze strony www.reformaprogramowa.men.gov.pl. Na tej stronie mona te znale szereg informacji pomocnych przy organizowaniu zreformowanej szkolnej rzeczywistoci, m.in. dotyczcych stosowania nowych ramowych planw nauczania. Jest tam take dostpny wykaz wszystkich podrcznikw dopuszczonych do uytku szkolnego, zgodnych z now podstaw programow. Licz, e wszystko to pomoe nam razem zmienia polsk szko na lepsze. Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej
Spis treci I. Cz oglna O potrzebie reformy programowej ksztacenia oglnego Zbigniew Marciniak ................... II. Cz szczegowa Wychowanie przedszkolne Podstawa programowa wychowanie przedszkolne .................................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Komentarz do podstawy programowej wychowania przedszkolnego Edyta Gruszczyk-Kolczyska ............................................................................................... Edukacja wczesnoszkolna Cz wstpna podstawy programowej dla szk podstawowych ................................................. Podstawa programowa edukacja wczesnoszkolna ..................................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Komentarz do podstawy programowej edukacji wczesnoszkolnej Edyta Gruszczyk-Kolczyska ............................................................................................... III. Opinie o podstawie programowej Uchwaa Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego .......................................................................... Uwagi Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich ...................................................... 69 70 60 35 39 57 25 17 23 7
Uwaga: Rozdziay, ktrych tytuy zoone s drukiem pochyym przedstawiaj odpowiednie fragmenty rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, opublikowanego w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17.
O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

Zbigniew Marciniak
Szkole sprzyja stabilno. Czasem jednak okolicznoci zewntrzne sprawiaj, e rozwizania przyjte w obrbie systemu edukacji przestaj by skuteczne wbrew staraniom nauczycieli oraz uczniw. Zachodzi wtedy potrzeba zaprojektowania i wdroenia zmian, ktre zapewni lepsze efekty ksztacenia. Z tak sytuacj mamy obecnie do czynienia. Na pierwszy rzut oka nie ma problemu. Najzdolniejsi polscy uczniowie odnosz spektakularne sukcesy: wygrywaj wiatowe zawody informatyczne, co roku przywo nagrody z prestiowego Europejskiego Konkursu Modych Naukowcw oraz medale z midzynarodowych olimpiad przedmiotowych. Moemy by take zadowoleni z pilnoci polskich uczniw: nasz kraj ma aktualnie (2009) najniszy w Europie odsetek uczniw, ktrzy porzucaj szko przed jej ukoczeniem. Co wicej, Polska jest postrzegana na arenie midzynarodowej jako kraj, ktry odnis ogromny sukces edukacyjny: wprowadzenie gimnazjw, czyli wyduenie o rok powszechnego i obowizkowego ksztacenia oglnego przynioso zdecydowan popraw efektw ksztacenia w grupie uczniw najsabszych fakt ten zosta wiarygodnie potwierdzony przez midzynarodowe badania OECD PISA przeprowadzone w latach 2000, 2003 oraz 2006 na reprezentatywnej grupie 15-letnich uczniw. Problem ujawnia si jednak ju w pierwszych tygodniach nauki zarwno w szkoach ponadgimnazjalnych, jak i wyszych. Nauczyciele i wykadowcy czsto ze zgroz konstatuj, e dua cz ich uczniw (studentw) ma fundamentalne braki w wyksztaceniu, uniemoliwiajce pynne kontynuowanie procesu nauczania. Powszechnie panuje opinia, e efekty pracy polskiej szkoy znacznie si pogorszyy.
Dlaczego w polskich szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach nastpi zmiany?
Pocztek XXI wieku przynis zjawisko bezprecedensowego wzrostu aspiracji edukacyjnych modych Polakw. Jeszcze kilka lat temu tylko okoo 50% uczniw z kadego rocznika podejmowao nauk w szkoach umoliwiajcych zdawanie matury. Dzi (2009), po ukoczeniu gimnazjum, takie szkoy wybiera ponad 80% uczniw. Spord nich okoo 80% z powodzeniem zdaje matur i w znakomitej wikszoci przekracza progi uczelni. W rezultacie co drugi Polak w wieku 1924 lata studiuje, za liczba studentw w Polsce, w cigu zaledwie kilku lat, wzrosa a piciokrotnie. Konsekwencj takiego stanu rzeczy jest obecno w szkoach koczcych si matur, a pniej w murach wyszych uczelni, duej grupy modziey, ktra dawniej koczya swoj edukacj na poziomie zasadniczej szkoy zawodo-
Co si stao?
7
wej. W szczeglnoci, z powodw czysto statystycznych, obniy si redni poziom uzdolnie populacji modych ludzi, aspirujcych do zdobycia wyszego wyksztacenia. System edukacji zarwno owiata, jak i szkolnictwo wysze nie mog pozosta obojtne wobec tak istotnej zmiany. Zaoenie, e ponad 80% rocznika potra skutecznie i rwnie szybko nauczy si tego wszystkiego, co byo zaplanowane dla zdolniejszych 50%, jest rdem paradoksu: pomimo nie mniejszego ni dawniej wysiku wkadanego przez nauczycieli oraz zwikszonego zainteresowania uczniw zdobyciem wyszego wyksztacenia, polskiej szkole nie udaje si osign satysfakcjonujcych efektw ksztacenia.
Co mona zrobi?
Moliwe s dwa zasadniczo rne rozwizania tego problemu. Pierwsze z nich polega na zachowaniu systemu edukacji w niezmienionym ksztacie i podniesieniu poprzeczki przy rekrutacji do szk koczcych si matur oraz na studia. Wtedy jednak nastpi drastyczne obnienie odsetka modziey uzyskujcej wyksztacenie wysze. Rozwizanie to zostao powszechnie odrzucone w krajach demokratycznych, ktre znalazy si wczeniej w podobnej sytuacji. W pastwach, w ktrych decyzje kluczowe dla spoecznoci lokalnych oraz w skali pastwa podejmuje si w drodze gosowania, dbao o poziom wiedzy najsabiej wyksztaconych obywateli jest rwnie wana jak ksztacenie elit. Dlatego zwycia pogld, e o poziomie wyksztacenia wspczesnego spoeczestwa wiadczy nie tyle redni, co minimalny akceptowalny poziom wyksztacenia. Konsekwentnie zachca si modych ludzi do jak najduszego korzystania z usug systemu edukacji i ustawia si na ich drodze kolejne progi agodnie narastajcych wymaga. Przykadem takiej polityki jest tzw. Proces Boloski, w zamyle rozkadajcy studia na wikszoci kierunkw na dwa etapy: atwiejszy i bardziej masowy etap licencjacki oraz nastpujcy po nim bardziej wymagajcy etap magisterski. Inn moliw odpowiedzi na problem zaspokojenia zwikszonych aspiracji modego pokolenia jest odpowiednio zaprojektowana reforma programowa. Planujc t reform, naley uwzgldni jeszcze jedn wan okoliczno. Dzi szkoa usiuje dwukrotnie zrealizowa peny cykl ksztacenia oglnego: po raz pierwszy w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej, koczcej si matur. Zapewne wbrew intencjom autorw starej podstawy programowej, praktyka zatara rnic midzy tymi cyklami. Potwierdzenia tej tezy dostarcza porwnanie podrcznikw gimnazjalnych z podrcznikami licealnymi dla poziomu podstawowego: dla wielu przedmiotw trudno dostrzec midzy nimi istotn rnic. To zapewne wpyw tradycji: przy bardzo oglnie sformuowanej podstawie programowej wielu nauczycieli zarwno gimnazjalnych, jak i licealnych odruchowo wypenia j tradycyjnym zakresem treci nauczania uksztatowanym w czasach, gdy zrby wiedzy oglnej
8
EDUKACJA PRZEDSZKOLNA I WCZESNOSZKOLNA
budowalimy w czteroletnich liceach usiuj pomieci te treci w trzyletnim cyklu edukacyjnym. To moe si uda tylko w najzdolniejszych klasach, w pozostaych skutkuje to zbyt pospiesznym, a std powierzchownym omawianiem kolejnych tematw. Przedmiotem, na ktrego przykadzie szczeglnie wyranie wida niepowodzenie planu dwukrotnej realizacji trzyletniego cyklu ksztacenia jest historia. W obu cyklach brakuje czasu na realizacj ostatniego chronologicznie dziau historii: w pierwszym na przeszkodzie staje egzamin gimnazjalny; w drugim matura. Prowadzi to do powszechnie dostrzeganej, enujcej niewiedzy uczniw w zakresie najnowszej historii Polski. Inne przedmioty nauczania nie maj struktury chronologicznej, wic ich sytuacja jest faktycznie jeszcze gorsza luki w wiedzy rozkadaj si w sposb przypadkowy.
Na pierwszy rzut oka mogoby si wydawa, e jedyn moliw odpowiedzi na statystycznie niszy redni poziom uzdolnie uczniw w szkoach koczcych si matur, jest obnienie oczekiwa w stosunku do absolwentw. Jest jasne, e wyzwania, ktre postawi przed nimi ycie, nie bd przecie mniejsze ni dzisiaj. Zamiast tego naley potraktowa czas nauki w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej, jako spjny programowo, szecioletni (a w technikum nawet siedmioletni) okres ksztacenia. W okresie tym w pierwszej kolejnoci wyposaymy uczniw we wsplny, solidny fundament wiedzy oglnej, po czym znacznie pogbimy t wiedz w zakresie odpowiadajcym indywidualnym zainteresowaniom i predyspozycjom kadego ucznia. Warto wiedzie, e taka organizacja procesu ksztacenia zostaa zastosowana w podobnych okolicznociach w wielu krajach wiata. Idea ta bya take obecna w tzw. reformie Jdrzejewicza w latach trzydziestych XX wieku. Aby umoliwi wszystkim uczniom solidne opanowanie wsplnego fundamentu wiedzy oglnej, jego realizacja bdzie rozcignita na trzy lata gimnazjum oraz cz czasu nauki kadej szkoy ponadgimnazjalnej. Pozwoli to na wolne od popiechu omwienie wszystkich podstawowych tematw w zakresie klasycznego kanonu przedmiotw. Na przykad, gimnazjalny kurs historii skoczy si na I wojnie wiatowej, za kurs historii najnowszej znajdzie naleny przydzia czasu w szkole ponadgimnazjalnej. Ponadto duszy czas przeznaczony na nauk kadego przedmiotu pozwoli nauczycielom gbiej wej w kady temat. Podczas nauki w liceum lub technikum ucze bdzie kontynuowa a do matury nauk w zakresie obowizkowych przedmiotw maturalnych: jzyka polskiego, jzykw obcych i matematyki. Oprcz tego kady ucze wybierze kilka przedmiotw (moe wybra take spord wymienionych wyej),
Co zatem naley uczyni?
9
ktrych bdzie si uczy w zakresie rozszerzonym w znacznie wikszej ni obecnie liczbie godzin. Taka organizacja procesu nauczania pozwoli uczniom w kadym z wybranych przedmiotw osign poziom, ktrego oczekiwalimy od absolwentw licew w latach ich wietnoci. Oprcz tego, w trosce o harmonijny i wszechstronny rozwj, kady ucze liceum o ile nie wybierze rozszerzonego kursu historii a do matury bdzie mia przedmiot historia i spoeczestwo. Zajcia te bd pogbiay wiedz uczniw z historii powszechnej w ujciu problemowym oraz rozbudzay ich zainteresowanie losami Polski i Polakw. Podobnie dla uczniw niewybierajcych zaj rozszerzonych z geograi, biologii, zyki czy chemii obowizkowy bdzie przedmiot przyroda, przedstawiajcy w ujciu problemowym syntez wiedzy z nauk przyrodniczych. Zatem, niezalenie od indywidualnych wyborw zaj rozszerzonych, kady licealista bdzie umia odpowiednio wiele zarwno z zakresu nauk humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Ponadto bdzie posiada istotnie pogbion w stosunku do stanu obecnego wiedz z kilku wybranych przedmiotw.
Jak to opisuje nowa podstawa programowa?
Minister Edukacji okrela zakres celw oraz treci ksztacenia w rozporzdzeniu o podstawie programowej ksztacenia oglnego. Podstawa programowa precyzyjnie okrela, czego szkoa jest zobowizana nauczy ucznia o przecitnych uzdolnieniach na kadym etapie ksztacenia, zachcajc jednoczenie do wzbogacania i pogbiania treci nauczania. Autorzy podstawy dooyli wszelkich stara, by zdeniowany w niej zakres treci by moliwy do opanowania przez takiego ucznia. Poniewa celem reformy programowej jest poprawa efektw ksztacenia, forma podstawy programowej rwnie jest temu podporzdkowana: wiadomoci oraz umiejtnoci, ktre uczniowie maj zdoby na kolejnych etapach ksztacenia wyraone s w jzyku wymaga. Wyodrbniono take, w postaci wymaga oglnych, podstawowe cele ksztacenia dla kadego przedmiotu nauczania. Wskazuj one na umiejtnoci wysokiego poziomu (np. rozumowanie w naukach cisych i przyrodniczych), ktrych ksztatowanie jest najwaniejszym zadaniem nauczyciela kadego przedmiotu. Nowa podstawa programowa przywizuje te bardzo du wag do wychowania, a w szczeglnoci do ksztatowania waciwych postaw uczniw. Poniewa jest to zadaniem kadego nauczyciela, opis ksztatowanych postaw znalaz swoje miejsce we wstpach zacznikw podstawy.
10
Ksztatowanie postaw, przekazywanie wiadomoci oraz rozwijanie umiejtnoci stanowi wzajemnie uzupeniajce si wymiary pracy nauczyciela. Aspekt wychowawczy pracy szkoy powinien by ujty w formie szkolnego programu wychowawczego. Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien: by spjny z programami nauczania, uwzgldnia ksztatowanie postaw uczniw, by tworzony z udziaem uczniw, rodzicw i nauczycieli, by osadzony w tradycji szkoy i lokalnej spoecznoci. Opracowujc program wychowawczy szkoy, naley: uwzgldni wartoci szczeglnie wane dla spoecznoci szkolnej, sformuowa cele, jakie sobie stawiamy, okreli zadania, ktre chcemy zrealizowa, okreli, kto te zadania bdzie realizowa. Punktem wyjcia do tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna by diagnoza problemw wychowawczych wystpujcych w danej szkole. Diagnoza ta moe by oparta na ankietach, wywiadach, rozmowach z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp. Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji pozwoli zidentykowa zakres zagadnie, ktre powinny koniecznie znale si w szkolnym programie wychowawczym. W przygotowywaniu programu wychowawczego moe by take pomocne okrelenie oczekiwanej sylwetki absolwenta, wyznaczajcej kierunek pracy wychowawczej szkoy. Szkolny program wychowawczy charakteryzowa maj: wypracowane przez spoeczno szkoln wartoci, tradycja szkolna, obyczaje i uroczystoci, zagadnienia lub problemy, ktrych rozwizanie jest najwaniejsze z punktu widzenia rodowiska: uczniw, rodzicw i nauczycieli. Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczno stosowanych metod i rodkw, powinna by systematycznie monitorowana.
Jak tworzy program wychowawczy szkoy?
Podstawa programowa formuuje wymagania edukacyjne wobec uczniw koczcych kolejne etapy ksztacenia. Kady ucze jest oceniany na co dzie, w trakcie caego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Waciwie stosowana bieca ocena uzyskiwanych postpw pomaga uczniowi si uczy, gdy jest form informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informowa ucznia o tym, co
Jak poprzez ocenianie skutecznie motywowa uczniw? 11
zrobi dobrze, co i w jaki sposb powinien jeszcze poprawi oraz jak ma dalej pracowa. Taka informacja zwrotna daje uczniom moliwo racjonalnego ksztatowania wasnej strategii uczenia si, a zatem take poczucie odpowiedzialnoci za swoje osignicia. Ocenianie biece powinno by poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriw oceniania, czyli informacji, co bdzie podlegao ocenie i w jaki sposb ocenianie bdzie prowadzone. Ponadto nauczyciele powinni ustali kryteria, na podstawie ktrych bd ocenia uczniw na koniec roku szkolnego. Musz to robi zgodnie z obowizujcymi przepisami. Wreszcie pod koniec nauki w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w liceum ucze jest poddawany zewntrznej ocenie przeprowadzanej przez pastwowy system egzaminacyjny. Zarwno ocenianie wewntrzszkolne biece oraz na koniec roku jak i ocenianie zewntrzne odwouje si do wymaga, sformuowanych w podstawie programowej.
Jak ma wyglda edukacja uczniw najmodszych?
Nowa podstawa powica szczegln uwag ksztaceniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz najmodszych uczniw. Przypomnijmy, e ju od 2002 r. wszystkie polskie szeciolatki s objte obowizkow edukacj ucz si w tzw. zerwkach. W pierwotnym zamyle zerwki byy zaprojektowane jako zajcia przedszkolne, przygotowujce dzieci do pjcia do szkoy. Jednak wspczesne polskie szeciolatki, podobnie jak ich rwienicy w wikszoci krajw Europy coraz wczeniej wykazuj dojrzao do podjcia nauki oraz du ciekawo poznawcz. Owocuje to tym, e zajcia w oddziaach zerowych w sposb naturalny wkraczaj w obszar zada typowo szkolnych: nierzadko dzieci rozpoczynaj tu nauk czytania, pisania i liczenia. Jednake te fundamentalne dla powodzenia dalszej edukacji procesy powinny by poprzedzone odpowiednim przygotowaniem dziecka w wychowaniu przedszkolnym. Ponadto procesy te wymagaj czasu nauki duszego ni jeden rok nie jest korzystne przerywanie ich, wywoane koniecznoci przejcia dziecka do prawdziwej szkoy i zmian nauczyciela prowadzcego. Dlatego polska szkoa dojrzaa do tego, by obj opiek i nauk take dzieci szecioletnie. Edukacja najmodszych uczniw powinna umiejtnie splata nauk z zabaw, by w agodny sposb wprowadzi ich w wiat szkoy. Ten cel przywieca twrcom nowej podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego oraz podstawy programowej wychowania przedszkolnego, opisujcej jak przedszkole przygotowuje dziecko do podjcia nauki szkolnej.
12
Od roku szkolnego 2009/2010 rok po roku, przez sze lat poczwszy od pierwszej klasy szkoy podstawowej i pierwszej klasy gimnazjum, wprowadzana jest nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego i nowe podrczniki. Oprcz tego wchodz w ycie inne zmiany bardzo istotne dla organizacji pracy szk. Kalendarz wdraania zmian programowych Rok szkolny 2009/2010 2010/2011 2011/2012 2012/2013 2013/2014 I SP II SP III SP IVSP V SP VI SP Sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej Zreformowane nauczanie w klasach I Gimnazjum II Gimnazjum III Gimnazjum Egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej IL II L III L Egzamin maturalny dostosowany do nowej podstawy programowej IT II T III T I ZSZ II ZSZ III ZSZ
Jakie zmiany nastpi w organizacji pracy szkoy?
2014/2015
2015/2016 2016/2017
IV T
I LU II LU
SP szkoa podstawowa, L liceum, T technikum, ZSZ zasadnicza szkoa zawodowa, LU liceum uzupeniajce Rok 2012 pierwsi absolwenci gimnazjum ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Rok 2015 pierwsi absolwenci szkoy podstawowej i licew ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Nauczyciele na podstawie znowelizowanej Karty Nauczyciela maj obowizek, poza swoim pensum, przepracowa co najmniej jedn godzin tygodniowo z uczniami w sposb wychodzcy naprzeciw ich indywidualnym potrzebom udzielajc im pomocy w przezwycianiu trudnoci, rozwijaniu zdolnoci lub pogbianiu zainteresowa. Najistotniejsz zmian w ramowym planie nauczania jest nieokrelanie liczby godzin tygodniowo w cyklu ksztacenia przeznaczonej na poszczeglne obowizkowe zajcia edukacyjne. Zamiast tego okrelone zostay minimalne oglne liczby godzin przeznaczone na realizacj podstawy programowej
13
z poszczeglnych obowizkowych zaj edukacyjnych w caym cyklu ksztacenia. Dyrektor szkoy odpowiada za to, aby czne sumy godzin w cigu trzech lat zaj z danego przedmiotu byy nie mniejsze ni wymienione w ramowym planie nauczania, a efekty okrelone w podstawie programowej zostay osignite. Dziki takiemu opisaniu godzin nauczania poszczeglnych przedmiotw pojawia si moliwo bardziej elastycznego ni do tej pory planowania roku szkolnego. Dyrektor szkoy moe planowa rok szkolny nierytmicznie, decydujc o rnej organizacji pracy szkoy w niektre dni czy tygodnie. Moliwo nierwnomiernego rozoenia godzin w trakcie roku szkolnego mona wykorzysta rwnie dla zorganizowania caych dni nauki poza szko. Godziny tak zaplanowanych zaj mog by doliczone do czasu pracy uczniw przeznaczonego na konkretny przedmiot oraz do pensum realizowanego przez nauczyciela. Oczywicie doliczamy godziny spdzone z uczniami na faktycznych zajciach dydaktycznych niezalenie od tego, czy byy prowadzone w klasie, czy poza szko ale nie czas dojazdu lub noclegu. Czas pracy nauczyciela, zarwno w wypadku realizowania tych pojedynczych dodatkowych godzin, wynikajcych z Karty Nauczyciela, jak i wywizywania si z tygodniowego pensum szczeglnie przy zastosowaniu w szkole nierytmicznej organizacji roku szkolnego musi by odpowiednio rozliczany. Wicej wolnoci w organizacji pracy szk oraz wicej odpowiedzialnoci za precyzyjniej opisane efekty kocowe to podstawowe idee wchodzcych zmian.
Jakie i dlaczego zmiany organizacyjne w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej?
Pierwsze lata ycia dziecka decyduj o jego rozwoju i dalszych losach. Wtedy wanie ksztatuj si jego moliwoci intelektualne i rozwija si wikszo wrodzonych predyspozycji, w tym take zdolno uczenia si. Dlatego dziaania edukacyjne, w tym rwnie szczeglnie istotne na tym etapie oddziaywania wychowawcze, stymulowanie rozwoju intelektualnego i spoecznego dziecka przynosz najlepsze rezultaty wanie w okresie przedszkolnym. Jest to te najlepszy okres na zapobieganie ewentualnym trudnociom w nauce niwelowanie dysharmonii rozwojowych, terapi zaburze, wyrwnywanie zaniedba rodowiskowych. Postawy i umiejtnoci, ktre mae dzieci wynosz z przedszkola, procentuj w szkole lepszymi wynikami w nauce, a w dorosym yciu lepszym funkcjonowaniem spoecznym i zawodowym. Zapewnienie lepszego dostpu najmodszych dzieci do edukacji, to najskuteczniejszy sposb na wyrwnywanie szans edukacyjnych. Majc to na uwadze, jednym z gwnych celw systemu owiaty w najbliszym czasie bdzie upowszechnienie wychowania przedszkolnego dzieci w wieku 35 lat. Osignicie tego celu bdzie moliwe poprzez wprowadzenie obowizkowego wychowania przedszkolnego dla dzieci 5-letnich oraz uzupenienie systemu edukacji innymi formami wychowania przedszkolnego.
14
Proces wprowadzania obowizkowego rocznego przygotowania przedszkolnego zosta rozoony na trzy lata. Od 1. wrzenia 2009 r. dzieci w wieku 5 lat maj prawo do wychowania przedszkolnego, co oznacza, e samorzd gminny bdzie mia obowizek zapewnienia bezpatnej edukacji przedszkolnej tym piciolatkom, ktrych rodzice bd sobie tego yczy. Od 1 wrzenia 2011 r. prawo dzieci w wieku 5 lat do rocznego wychowania przedszkolnego zostaje przeksztacone w obowizek rocznego przygotowania przedszkolnego. Obowizek ten bdzie realizowany w przedszkolu, oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego i rozpocznie si z pocztkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w ktrym dziecko koczy 5 lat. Rodzice dziecka picioletniego bd mieli obowizek zgoszenia go do przedszkola, oddziau przedszkolnego przy szkole podstawowej lub do innej formy wychowania przedszkolnego. Dyrektor przedszkola, szkoy podstawowej z oddziaem przedszkolnym oraz nauczyciel prowadzcy zajcia w innej formie wychowania przedszkolnego bdzie mia obowizek powiadomienia dyrektora szkoy podstawowej, w obwodzie ktrej dziecko mieszka, o spenianiu przez nie obowizku rocznego przygotowania przedszkolnego. Rodzice (opiekunowie prawni) wszystkich dzieci urodzonych w latach 2003, 2004 i 2005, ktre jako piciolatki miay kontakt z edukacj przedszkoln, bd mieli prawo wyboru, czy ich dziecko pjdzie do szkoy jako szecio- czy jako siedmiolatek. Dyrektor szkoy podstawowej prowadzi ewidencj wszystkich dzieci w obwodzie szkoy podlegajcych obowizkowemu przygotowaniu przedszkolnemu. Zadaniem dyrektora szkoy jest zaproponowanie rodzicom istniejcych w rejonie oraz jego okolicach moliwoci korzystania z edukacji przedszkolnej. Powinien take przedstawi rodzicom swoj opini na temat, czy ich dziecko bdzie si dobrze czuo, gdy rozpocznie edukacj szkoln w klasie pierwszej w aktualnych warunkach jego szkoy. Dyrektorzy bd mieli trzy lata na dostosowanie szk do potrzeb najmodszych uczniw, tak aby byy one przyjazne i bezpieczne. Powinni na bieco ocenia stan przygotowa szkoy pod wzgldem wyposaenia, organizacji opieki po lekcjach i aranacji przestrzeni na potrzeby najmodszych uczniw oraz informowa o tym zainteresowanych rodzicw. Oznacza to, e w latach szkolnych: 2009/2010, 2010/2011 i 2011/2012 w salach szkolnych usid obok siebie szecioletni i siedmioletni pierwszoklasici. Zalenie od liczby i wieku uczniw zgaszajcych si do klas pierwszych oraz ich wczeniejszego dowiadczenia edukacyjnego, dyrektor szkoy podstawowej moe podj decyzj o cznym lub rozdzielnym organizowaniu nauczania 6- i 7-latkw. Wszyscy oni podejm nauk wedug nowej podstawy programowej i nowych programw nauczania. To samo dotyczy 5- i 6-latkw podejmujcych edukacj przedszkoln.
15
Jak dyrektor szkoy moe pomc rodzicom podejmujcym decyzj w sprawie objcia edukacj swojego dziecka w wieku przedszkolnym?
Naley zapyta o dat urodzenia dziecka i o to, czy dziecko jest obecnie objte wychowaniem przedszkolnym. Rodzicowi dziecka koczcego w danym roku 5 lat naley udzieli informacji, gdzie dziecko moe by objte edukacj przedszkoln. Warto przy tej okazji zachca rodzicw do posyania dziecka do przedszkola, wskazujc poytki pynce z edukacji przedszkolnej. Samorzd gminy powinien zadba o dostp do edukacji przedszkolnej dla wszystkich piciolatkw choby w formie maych punktw przedszkolnych lub oddziaw przedszkolnych przy szkoach podstawowych. Rodzice mog mie rne potrzeby w zakresie opieki nad dzieckiem od kilku do 10 godzin dziennie. Zalenie od potrzeb, naley wskaza jak najlepsz ofert. Jeli dziecku przysuguje prawo (piciolatek) lub ma ono obowizek edukacji przedszkolnej (szeciolatek), naley zaproponowa miejsce edukacji przedszkolnej, rekomendowane przez samorzd gminny, jak najlepiej je charakteryzujc, informujc jednoczenie o wszelkich innych miejscach edukacji przedszkolnej w okolicy, gdzie rodzic moe dziecko zapisa. Rodzicowi dziecka koczcego w danym roku 6 lat, ktre jest ju objte wychowaniem przedszkolnym, trzeba zaprezentowa ofert szkoy, gdy rodzic ma take prawo wnioskowania o objcie obowizkiem szkolnym dziecka szecioletniego. Rodzice maj prawo zapozna si te z ofert innych szk, rwnie tych poza obwodem, w ktrym dziecko mieszka i zapisa je do takiej szkoy. Rodzice maj prawo do decydowania o miejscu i sposobie edukacji dziecka. Jeli pojawi si takie pytania lub potrzeby, naley rwnie rodzicw poinformowa o moliwoci edukacji domowej dziecka oraz o miejscach, gdzie moliwe jest uzyskanie specjalistycznego wsparcia przy organizowaniu takiej edukacji. Jeeli wstpne rozeznanie wskazuje, e dziecko moe kwalikowa si do edukacji specjalnej, naley poinformowa rodzicw o potrzebie skontaktowania si z najblisz poradni psychologiczno-pedagogiczn i objcia dziecka jak najwczeniej odpowiednim wspomaganiem, podajc adresy okolicznych zespow wczesnego wspomagania rozwoju dziecka. Szkoa powinna wsppracowa z organizacjami i instytucjami dziaajcymi na rzecz poprawy sytuacji dzieci i rodzin wymagajcych pomocy. Nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy powinni udziela informacji na temat moliwoci, rodzaju i zakresu pomocy, jak moe otrzyma dziecko i rodzina. Szkoa powinna rwnie dysponowa wiedz na temat dziaa diagnostycznych, konsultacyjnych, terapeutycznych, rehabilitacyjnych, psychoedukacyjnych, doradczych, mediacyjnych i prolaktycznych podejmowanych przez najblisz poradni psychologiczno-pedagogiczn.
16
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI, ODDZIAW PRZEDSZKOLNYCH W SZKOACH PODSTAWOWYCH ORAZ INNYCH FORM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO
(Zacznik nr 1 rozporzdzenia)
Podstawa programowa wychowania przedszkolnego opisuje proces wspomagania rozwoju i edukacji dzieci objtych wychowaniem przedszkolnym. Przedszkola, oddziay przedszkolne w szkoach podstawowych oraz inne formy wychowania przedszkolnego w rwnej mierze peni funkcje opiekucze, wychowawcze i ksztacce. Zapewniaj dzieciom moliwo wsplnej zabawy i nauki w warunkach bezpiecznych, przyjaznych i dostosowanych do ich potrzeb rozwojowych. Celem wychowania przedszkolnego jest: 1) wspomaganie dzieci w rozwijaniu uzdolnie oraz ksztatowanie czynnoci intelektualnych potrzebnych im w codziennych sytuacjach i w dalszej edukacji; 2) budowanie systemu wartoci, w tym wychowywanie dzieci tak, eby lepiej orientoway si w tym, co jest dobre, a co ze; 3) ksztatowanie u dzieci odpornoci emocjonalnej koniecznej do racjonalnego radzenia sobie w nowych i trudnych sytuacjach, w tym take do agodnego znoszenia stresw i poraek; 4) rozwijanie umiejtnoci spoecznych dzieci, ktre s niezbdne w poprawnych relacjach z dziemi i dorosymi; 5) stwarzanie warunkw sprzyjajcych wsplnej i zgodnej zabawie oraz nauce dzieci o zrnicowanych moliwociach zycznych i intelektualnych; 6) troska o zdrowie dzieci i ich sprawno zyczn; zachcanie do uczestnictwa w zabawach i grach sportowych; 7) budowanie dziecicej wiedzy o wiecie spoecznym, przyrodniczym i technicznym oraz rozwijanie umiejtnoci prezentowania swoich przemyle w sposb zrozumiay dla innych; 8) wprowadzenie dzieci w wiat wartoci estetycznych i rozwijanie umiejtnoci wypowiadania si poprzez muzyk, mae formy teatralne oraz sztuki plastyczne; 9) ksztatowanie u dzieci poczucia przynalenoci spoecznej (do rodziny, grupy rwieniczej i wsplnoty narodowej) oraz postawy patriotycznej; 10) zapewnienie dzieciom lepszych szans edukacyjnych poprzez wspieranie ich ciekawoci, aktywnoci i samodzielnoci, a take ksztatowanie tych wiadomoci i umiejtnoci, ktre s wane w edukacji szkolnej.
17
PODSTAWA PROGRAMOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI, ...
Cele te s realizowane we wszystkich obszarach dziaalnoci edukacyjnej przedszkola. W kadym z obszarw podane s umiejtnoci i wiadomoci, ktrymi powinny wykazywa si dzieci pod koniec wychowania przedszkolnego. Aby osign cele wychowania przedszkolnego, naley wspomaga rozwj, wychowywa i ksztaci dzieci w nastpujcych obszarach: 1. Ksztatowanie umiejtnoci spoecznych dzieci: porozumiewanie si z dorosymi i dziemi, zgodne funkcjonowanie w zabawie i w sytuacjach zadaniowych. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) obdarza uwag dzieci i dorosych, aby rozumie to, co mwi i czego oczekuj; grzecznie zwraca si do innych w domu, w przedszkolu, na ulicy; 2) przestrzega regu obowizujcych w spoecznoci dziecicej (stara si wspdziaa w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w wiecie dorosych; 3) w miar samodzielnie radzi sobie w sytuacjach yciowych i prbuje przewidywa skutki swoich zachowa; 4) wie, e nie naley chwali si bogactwem i nie naley dokucza dzieciom, ktre wychowuj si w trudniejszych warunkach, a take, e nie naley wyszydza i szykanowa innych; 5) umie si przedstawi: podaje swoje imi, nazwisko i adres zamieszkania; wie, komu mona podawa takie informacje. 2. Ksztatowanie czynnoci samoobsugowych, nawykw higienicznych i kulturalnych. Wdraanie dzieci do utrzymywaniu adu i porzdku. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) umie poprawnie umy si i wytrze oraz umy zby; 2) waciwie zachowuje si przy stole podczas posikw, nakrywa do stou i sprzta po sobie; 3) samodzielnie korzysta z toalety; 4) samodzielnie ubiera si i rozbiera, dba o osobiste rzeczy i nie naraa ich na zgubienie lub kradzie; 5) utrzymuje porzdek w swoim otoczeniu. 3. Wspomaganie rozwoju mowy dzieci. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) zwraca si bezporednio do rozmwcy, stara si mwi poprawnie pod wzgldem artykulacyjnym, gramatycznym, eksyjnym i skadniowym;
18
2) mwi pynnie, niezbyt gono, dostosowujc ton gosu do sytuacji; 3) uwanie sucha, pyta o niezrozumiae fakty i formuuje dusze wypowiedzi o wanych sprawach; 4) w zrozumiay sposb mwi o swoich potrzebach i decyzjach. 4. Wspieranie dzieci w rozwijaniu czynnoci intelektualnych, ktre stosuj w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) przewiduje, w miar swoich moliwoci, jakie bd skutki czynnoci manipulacyjnych na przedmiotach (wnioskowanie o wprowadzanych i obserwowanych zmianach); 2) grupuje obiekty w sensowny sposb (klasykuje) i formuuje uoglnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty s podobne, a te s inne; 3) stara si czy przyczyn ze skutkiem i prbuje przewidywa, co si moe zdarzy. 5. Wychowanie zdrowotne i ksztatowanie sprawnoci zycznej dzieci. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) dba o swoje zdrowie; zaczyna orientowa si w zasadach zdrowego ywienia; 2) dostrzega zwizek pomidzy chorob a leczeniem, poddaje si leczeniu, np. wie, e przyjmowanie lekarstw i zastrzyki s konieczne; 3) jest sprawne zycznie lub jest sprawne w miar swoich moliwoci, jeeli jest dzieckiem mniej sprawnym ruchowo; 4) uczestniczy w zajciach ruchowych, w zabawach i grach w ogrodzie przedszkolnym, w parku, na boisku, w sali gimnastycznej. 6. Wdraanie dzieci do dbaoci o bezpieczestwo wasne oraz innych. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) wie, jak trzeba zachowa si w sytuacji zagroenia i gdzie mona otrzyma pomoc, umie o ni poprosi; 2) orientuje si w bezpiecznym poruszaniu si po drogach i korzystaniu ze rodkw transportu; 3) zna zagroenia pynce ze wiata ludzi, rolin oraz zwierzt i unika ich; 4) wie, e nie moe samodzielnie zaywa lekarstw i stosowa rodkw chemicznych (np. rodkw czystoci); 5) prbuje samodzielnie i bezpiecznie organizowa sobie czas wolny w przedszkolu i w domu; ma rozeznanie, gdzie mona si bezpiecznie bawi, a gdzie nie.
19
7. Wychowanie przez sztuk dziecko widzem i aktorem. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) wie, jak naley si zachowa na uroczystociach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie; 2) odgrywa role w zabawach parateatralnych, posugujc si mow, mimik, gestem i ruchem; umie posugiwa si rekwizytami (np. mask). 8. Wychowanie przez sztuk muzyka i piew, plsy i taniec. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) piewa piosenki z dziecicego repertuaru oraz atwe piosenki ludowe; chtnie uczestniczy w zbiorowym piewie, w tacach i muzykowaniu; 2) dostrzega zmiany dynamiki, tempa i wysokoci dwiku utworu muzycznego, wyraa je, plsajc lub taczc; 3) tworzy muzyk, korzystajc z instrumentw perkusyjnych (oraz innych przedmiotw), a take improwizuje j ruchem; 4) w skupieniu sucha muzyki, w tym take muzyki powanej. 9. Wychowanie przez sztuk rne formy plastyczne. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) przejawia, w miar swoich moliwoci, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dzieami sztuki oraz tradycjami i obrzdami ludowymi ze swojego regionu; 2) umie wypowiada si w rnych technikach plastycznych i przy uyciu elementarnych rodkw wyrazu (takich jak ksztat i barwa) w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych; 3) wykazuje zainteresowanie malarstwem, rzeb i architektur (take architektur zieleni i architektur wntrz). 10. Wspomaganie rozwoju umysowego dzieci poprzez zabawy konstrukcyjne, budzenie zainteresowa technicznych. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) wznosi konstrukcje z klockw i tworzy kompozycje z rnorodnych materiaw (np. przyrodniczych), ma poczucie sprawstwa (potra to zrobi) i odczuwa rado z wykonanej pracy; 2) uywa waciwie prostych narzdzi podczas majsterkowania; 3) interesuje si urzdzeniami technicznymi (np. uywanymi w gospodarstwie domowym), prbuje rozumie, jak one dziaaj, i zachowuje ostrono przy korzystaniu z nich.
20
11. Pomaganie dzieciom w rozumieniu istoty zjawisk atmosferycznych i w unikaniu zagroe. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) rozpoznaje i nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczeglnych pr roku; podejmuje rozsdne decyzje i nie naraa si na niebezpieczestwo wynikajce z pogody, np. nie stoi pod drzewem w czasie burzy, nie zdejmuje czapki w mron pogod; 2) wie, o czym mwi osoba zapowiadajca pogod w radiu i w telewizji, np. e bdzie pada deszcz, nieg, wia wiatr; stosuje si do podawanych informacji w miar swoich moliwoci. 12. Wychowanie dla poszanowania rolin i zwierzt. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) wymienia roliny i zwierzta yjce w rnych rodowiskach przyrodniczych, np. na polu, na ce, w lesie; 2) wie, jakie warunki s potrzebne do rozwoju zwierzt (przestrze yciowa, bezpieczestwo, pokarm) i wzrostu rolin (wiato, temperatura, wilgotno); 3) potra wymieni zmiany zachodzce w yciu rolin i zwierzt w kolejnych porach roku; wie, w jaki sposb czowiek moe je chroni i pomc im, np. przetrwa zim. 13. Wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacj matematyczn. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) liczy obiekty i rozrnia bdne liczenie od poprawnego; 2) wyznacza wynik dodawania i odejmowania, pomagajc sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastpczych; 3) ustala rwnoliczno dwch zbiorw, a take posuguje si liczebnikami porzdkowymi; 4) rozrnia stron lew i praw, okrela kierunki i ustala pooenie obiektw w stosunku do wasnej osoby, a take w odniesieniu do innych obiektw; 5) wie, na czym polega pomiar dugoci, i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stop; 6) zna stae nastpstwo dni i nocy, pr roku, dni tygodnia, miesicy w roku.
21
14. Ksztatowanie gotowoci do nauki czytania i pisania. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) potra okreli kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kko w lewym grnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynajc od lewej strony kartki; 2) potra uwanie patrze (organizuje pole spostrzeeniowe), aby rozpozna i zapamita to, co jest przedstawione na obrazkach; 3) dysponuje sprawnoci rk oraz koordynacj wzrokowo-ruchow potrzebn do rysowania, wycinania i nauki pisania; 4) interesuje si czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania; 5) sucha np. opowiada, bani i rozmawia o nich; interesuje si ksikami; 6) ukada krtkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrbnia goski w sowach o prostej budowie fonetycznej; 7) rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunkw oraz czsto stosowanych oznacze i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu. 15. Wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne. Dziecko koczce przedszkole i rozpoczynajce nauk w szkole podstawowej: 1) wymienia imiona i nazwiska osb bliskich, wie, gdzie pracuj, czym si zajmuj; 2) zna nazw miejscowoci, w ktrej mieszka, zna waniejsze instytucje i orientuje si w rolach spoecznych penionych przez wane osoby, np. policjanta, straaka; 3) wie, jakiej jest narodowoci, e mieszka w Polsce, a stolic Polski jest Warszawa; 4) nazywa godo i ag pastwow, zna polski hymn i wie, e Polska naley do Unii Europejskiej; 5) wie, e wszyscy ludzie maj rwne prawa.
22
ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

W trosce o prawidowy rozwj psychoruchowy oraz przebieg wychowania i ksztacenia dzieci w wieku przedszkolnym zaleca si nastpujce proporcje zagospodarowania czasu przebywania w przedszkolu w rozliczeniu tygodniowym: 1) co najmniej jedn pit czasu naley przeznaczy na zabaw (w tym czasie dzieci bawi si swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela); 2) co najmniej jedn pit czasu (w przypadku modszych dzieci jedn czwart czasu), dzieci spdzaj w ogrodzie przedszkolnym, na boisku, w parku itp. (organizowane s tam gry i zabawy ruchowe, zajcia sportowe, obserwacje przyrodnicze, prace gospodarcze, porzdkowe i ogrodnicze itd.); 3) najwyej jedn pit czasu zajmuj rnego typu zajcia dydaktyczne, realizowane wedug wybranego programu wychowania przedszkolnego; 4) pozostay czas dwie pite czasu nauczyciel moe dowolnie zagospodarowa (w tej puli czasu mieszcz si jednak czynnoci opiekucze, samoobsugowe, organizacyjne i inne). Zadaniem nauczycieli jest prowadzenie obserwacji pedagogicznych majcych na celu poznanie moliwoci i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji. Z pocztkiem roku poprzedzajcego rozpoczcie przez dziecko nauki w klasie I szkoy podstawowej naley przeprowadzi analiz gotowoci dziecka do podjcia nauki w szkole (diagnoza przedszkolna). Celem takiej analizy jest zgromadzenie informacji, ktre mog pomc: 1) rodzicom w poznaniu stanu gotowoci swojego dziecka do podjcia nauki w szkole podstawowej, aby mogli je w osiganiu tej gotowoci, odpowiednio do potrzeb, wspomaga; 2) nauczycielowi przedszkola przy opracowaniu indywidualnego programu wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, ktry bdzie realizowany w roku poprzedzajcym rozpoczcie nauki w szkole podstawowej; 3) pracownikom poradni psychologiczno-pedagogicznej, do ktrej zostanie skierowane dziecko, w razie potrzeby pogbionej diagnozy zwizanej ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W wielu obszarach wychowania przedszkolnego wystpuj treci edukacji zdrowotnej. Ze wzgldu na dobro dzieci, naley zadba o ksztatowanie ich wiadomoci zdrowotnej oraz nawykw dbania o wasne zdrowie w codziennych sytuacjach w przedszkolu i w domu, wsppracujc w tym zakresie z rodzicami. W trosce o jednolite oddziaywanie wychowawcze, nauczyciele: 1) systematycznie informuj rodzicw o zadaniach wychowawczych i ksztaccych realizowanych w przedszkolu; zapoznaj rodzicw z pod-
23
staw programow wychowania przedszkolnego i wczaj ich do ksztatowania u dziecka okrelonych tam wiadomoci i umiejtnoci; 2) informuj rodzicw o sukcesach i kopotach ich dzieci, a take wczaj ich do wspierania osigni rozwojowych dzieci i agodzenia trudnoci, na jakie natraaj; 3) zachcaj rodzicw do wspdecydowania w sprawach przedszkola, np. wsplnie organizuj wydarzenia, w ktrych bior udzia dzieci. W celu waciwego przygotowania dzieci do podjcia nauki w szkole podstawowej, nauczyciele powinni zna podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego, a zwaszcza klasy I szkoy podstawowej.
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO

Edyta Gruszczyk-Kolczyska
W ostatnich latach wiele zmienio si w wychowaniu przedszkolnym. Bardzo powoli wychodzimy z kryzysu w tej wanej dziedzinie wychowania i ksztacenia1. Wszystkim dzieciom, ktre niebawem rozpoczn nauk w szkole, zapewniono jeden rok wychowania przedszkolnego w oddziaach dla szeciolatkw organizowanych w przedszkolach i w szkoach (tzw. klasy zerowe). Obecnie, dziki ostatniej zmianie ustawy o systemie owiaty2, rwnie kady piciolatek zyska prawo do wychowania przedszkolnego. Oprcz klasycznych form wychowania przedszkolnego organizowane s take inne formy wychowania przedszkolnego3. Za kilka lat dominujc form wychowania przedszkolnego bd wanie mae przedszkola, poniewa ich formua organizacyjna uwzgldnia w wikszym stopniu sytuacj demograczn i potrzeby rodzicw dzieci w wieku przedszkolnym. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zostaa opracowana dla zapewnienia waciwego poziomu wychowania przedszkolnego realizowanego w tak zrnicowanych placwkach owiatowych. Zawarte w niej zaleWedug danych Systemu Informacji Owiatowej stan na koniec wrzenia 2007 roku w Polsce wychowaniem przedszkolnym byo objtych okoo 44% dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Najgorzej przedstawia si sytuacja przedszkoli wiejskich: w roku 2008 na ogln liczb 2478 gmin polskich w 539 gminach nie byo ani jednego przedszkola. Dla porwnania w roku szkolnym 1980/1981 wychowaniem przedszkolnym objto w Polsce 97,5% szeciolatkw (w tym na wsi 91,8%). Do przedszkoli i oddziaw przedszkolnych uczszczao wwczas cznie 62,7% (w tym na wsi 53,1%), do ognisk przedszkolnych 34,8% (na wsi 38,7%). Podaj za B. Wilgock-Oko Gwne kierunki bada w pedagogice przedszkolnej (w: O sytuacji w naukach pedagogicznych red. W. Oko, Monograe pedagogiczne t. XLIX, Polska Akademia Nauk, Wydawnictwo Ossolineum Wrocaw Warszawa Krakw d 1985). Dziesi lat pniej roku szkolnym 1999/2000 wskaniki upowszechnienia przedszkoli przedstawiay si znacznie gorzej. Do przedszkoli wiejskich uczszczao 8% trzylatkw, 13% czterolatkw, 22% piciolatkw, a do przedszkoli miejskich odpowiednio 23%, 33% i 41% dzieci. Cytuj za Edukacja przedszkolna w Polsce szanse i zagroenia (red. M. Zahorska, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych, seria Ekspertyzy rekomendacje raporty z bada, Warszawa 2003). 2 Ustawa o zmianie ustawy o systemie owiaty oraz o zmianie niektrych innych ustaw z dnia 19 marca 2009 r. (Dz. U. Nr 56, poz. 458) . 3 Jak organizowa edukacj przedszkoln w nowych formach. Informator Ministerstwa Edukacji Narodowej. Informator 2008/2009 (Warszawa, czerwiec 2008). W publikacji wyjania si ide ogoszenia roku przedszkolaka, w tym znaczenie edukacji i diagnozy przedszkolnej. Ponadto omawia si sytuacj wychowania przedszkolnego w Polsce, w tym konieczno organizowania alternatywnych form wychowania przedszkolnego. W czci drugiej opisane s krok po kroku czynnoci, jakie trzeba wykona, organizujc mae przedszkole. W zacznikach znajduj si wane dokumenty regulujce funkcjonowanie placwek wychowania przedszkolnego.
1
Waniejsze argumenty uzasadniajce formu i treci zawarte w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego
25
cenia bd realizowane od pocztku roku szkolnego 2009/2010, niezalenie od formuy organizacyjnej wychowania przedszkolnego. Dotyczy to zarwno celw, jak i zakresu wspomagania rozwoju umysowego, wychowania i ksztacenia dzieci w wieku przedszkolnym. Podstawa programowa wyznacza ramy edukacji przedszkolnej, gdy zgodnie z zawartymi w niej zaleceniami, zostan opracowane nowe programy wychowania przedszkolnego i podrczniki metodyczne dla nauczycieli przedszkola. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego bya konstruowana metod stopniowych przyblie. Projekt podstawy opracowa zesp specjalistw wychowania przedszkolnego, a wic pedagodzy i psycholodzy, doradcy metodyczni oraz dyrektorzy i nauczyciele wyrniajcych si przedszkoli. Pod wpywem uwag, nadesanych w trakcie konsultacji spoecznych, trwajcych od kwietnia do listopada 2008 r., projekt podstawy kilkakrotnie poprawiano, a jego kolejne wersje byy recenzowane przez pedagogw i nauczycieli przedszkoli. Po tych korektach nadano mu form dokumentu zaczonego do Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. (Zacznik nr 1).
Dlaczego podstawa programowa wychowania przedszkolnego precyzyjnie okrela cele oraz zakres wspomagania rozwoju i edukacji dzieci?
Ze wzgldu na rnicowanie si form wychowania przedszkolnego potrzebny jest dokument, w ktrym jasno i konkretnie okrelone s cele i treci edukacji przedszkolnej, a take warunki i sposb ich realizacji. Dzieci uczszczajce do placwek wychowania przedszkolnego niezalenie od formuy organizacyjnej i miejsca gdzie si znajduj musz mie zapewniony taki zakres edukacji, ktry przyczyni si do wspomagania ich rozwoju umysowego oraz dobrze przygotuje je do nauki szkolnej i do radzenia sobie w sytuacjach yciowych. Z tego te powodu w podstawie programowej podane s cele wychowania przedszkolnego, wyodrbniono te wszystkie zakresy dziaalnoci edukacyjnej przedszkola, a w kadym podano zakres umiejtnoci i wiadomoci, jakimi powinno wykaza si dziecko pod koniec wychowania przedszkolnego. Przypomnie tu trzeba, e podstawa programowa wychowania przedszkolnego nie jest programem nauczania. Zakres ksztacenia i wychowania okrelony w tym dokumencie musi by rozszerzany i konkretyzowany w autorskich programach wychowania przedszkolnego. Te za, maj by tak szczegowo, konkretnie i jednoznacznie opracowane, eby nauczyciel mg wedug nich zaplanowa, a potem realizowa zajcia z dziemi w przedszkolu w kolejnych miesicach, tygodniach i dniach kadego roku szkolnego. Niestety, obecnie autorskie programy wychowania przedszkolnego w przewaajcej liczbie s konstruowane na zbyt wysokim poziomie oglnoci. Dlatego nauczycielom trudno szczegowo zaplanowa i realizowa edukacj przedszkoln wedug zawartych w nich treci. Precyzyjne okrelenie celw i treci edukacji przedszkolnej w Podstawie programowej wymusza wic podan precyzj i konkretyzacj autorskich programw.
26
Dotyczy to take rozszerzenia zakresu ksztacenia i wychowania dzieci przedszkolnych autorzy programw bd musieli dokadnie okreli, w jakim stopniu przygotowany przez nich program rozszerza zakres wspomagania rozwoju umysowego i edukacji przedszkolakw w stosunku do tego, co zaleca Podstawa programowa wychowania przedszkolnego. Dla uzyskania dobrych efektw edukacyjnych, treci ksztacenia realizowane w szkole, poczwszy od klasy pierwszej, musz stanowi kontynuacj i rozszerzenie edukacji przedszkolnej. Jeeli dzieci w przedszkolu zostan naleycie przygotowane do podjcia nauki w szkole, znaczco zmniejszy si moliwo napotkania na nadmierne trudnoci, pojawiajce si ju na pocztku klasy pierwszej4. Dlatego jednym z waniejszych celw wychowania przedszkolnego jest takie wspomaganie dzieci w rozwoju umysowym, aby osigny pen dojrzao do nauki w szkole. O tym, e przygotowane dokumenty zapewniaj cigo edukacyjn, mona si przekona, porwnujc cele i treci ksztacenia zawarte w podstawie programowej wychowania przedszkolnego i podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej5. Dla podkrelenia tej cigoci, przy okrelaniu kadego zakresu edukacji realizowanej w klasie I, podana jest nazwa szkolna i jej rwnowaniki z wychowania przedszkolnego. Na przykad: Edukacja przyrodnicza (nazwa szkolna), a obok Wychowanie do rozumienia i poszanowania przyrody oywionej i nieoywionej (nazwa przedszkolna). Ponadto, w uwagach dotyczcych warunkw i sposobu realizacji Podstawy podkrelono, e nauczyciele przedszkola powinni zna podstaw programow edukacji wczesnoszkolnej, a nauczyciele uczcy w szkole maj zna podstaw programow wychowania przedszkolnego. Do zapewnienia dzieciom lepszych szans edukacyjnych przyczyni si zapewne take jzyk wymaga i oczekiwa, w ktrym zostay napisane zarwno podstawa programowa wychowania przedszkolnego, jak i podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej. Od nauczycieli przedszkoli i nauczycieli klas pocztkowych wymaga si realizacji zalece zapisanych w tych dokumentach i jednoczenie oczekuje si, e ich wychowankowie i uczniowie bd dysponowali okrelonymi tam wiadomociami i umiejtnociami. Taka konstrukcja dokumentw umoliwia kontrol jakoci edukacji, tak na etapie wychowania przedszkolnego, jak i nauczania pocztkowego.
4 Potwierdzaj to badania nad niepowodzeniami w nauce matematyki. Co czwarte dziecko doznaje specycznych i nadmiernych trudnoci ju na pocztku klasy pierwszej. W nastpnych latach trudnoci te narastaj i przyjmuj form niepowodze w uczeniu si matematyki. Por. E. Gruszczyk-Kolczyska Dzieci ze specycznymi trudnociami w uczeniu si matematyki. Przyczyny, diagnoza i zajcia korekcyjno-wyrwnawcze, WSiP, Warszawa 2007 (i wczeniejsze wydania). 5 Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych. I etap edukacyjny: klasy IIII, edukacja wczesnoszkolna. Zacznik nr 2 do Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.
W jaki sposb podstawa programowa wychowania przedszkolnego zapewnia cigo edukacyjn?
27
Dlaczego w podstawie programowej wychowania przedszkolnego okrela si ramy czasowe dla gwnych form dziecicej aktywnoci?
Od pewnego czasu nasila si tendencja do mnoenia zaj dydaktycznych w przedszkolach i nadmiernego wyduania czasu, w ktrym s one realizowane. Dzieje si to kosztem zabawy, gwnej formy dziecicej aktywnoci6. Poniewa z bada7 jasno wynika, e w trakcie zabawy dzieci intensywnie si ucz i skutecznie rozwijaj swj umys, naley zadba o przywrcenie dziecicej zabawie naleytego miejsca w wychowaniu przedszkolnym. Dlatego w zalecanych warunkach i sposobach realizacji, opisanych w kocowej czci podstawy, podane s proporcje zagospodarowania czasu edukacyjnego w rozliczeniu tygodniowym. Ustala si tam, e co najmniej jedn pit czasu pobytu dzieci w przedszkolu naley przeznaczy na zabaw. W tym czasie dzieci bawi si swobodnie, przy niewielkim udziale nauczyciela. Zapis ten ma przeciwdziaa wymuszaniu organizowania szkolnych form edukacyjnych i stosowania szkolnych metod w placwkach wychowania przedszkolnego. Z analizy pracy wielu przedszkoli wynika, e dzieci zdecydowanie za krtko przebywaj w ogrodzie, na boisku czy w parku. Rwnie zbyt rzadko organizowane s dla nich zajcia rozwijajce sprawno ruchow. Problem w tym, e rodzice take nie przywizuj naleytej wagi do usprawniania zycznego dzieci8. Tymczasem na czas wychowania przedszkolnego przypada zoty wiek motorycznoci dzieci9. Jeeli w tym okresie ycia nie rozwinie si naleycie sprawnoci ruchowej dzieci, pooy si to cieniem na ich zdrowiu i kondycji zycznej w cigu caego ycia. eby zapobiec tym zym tendencjom, w podstawie zaleca si, aby co najmniej jedn pit (a w przypadku dzieci modszych jedn czwart) czasu przebywania w placwce wychowania przedszkolnego dzieci spdzay w ogrodzie, na boisku czy w parku, gdzie powinny by dla nich organizowane gry i zabawy ruchowe, zajcia sportowe itp.
Take rodzice wymuszaj organizowanie w przedszkolach wikszej liczby zaj dydaktycznych. Zaley im bowiem, aby dzieci ju w przedszkolu uczyy si na sposb szkolny. W ten sposb chc zapewni im lepszy start. Nie widz nic zego w tym, e odbywa si to kosztem dziecicych zabaw. Nie zdaj sobie sprawy z tego, jak maj one warto rozwojow. Zapisy zawarte w Postawie maj pomc dyrektorom i nauczycielom przedszkola przeciwstawi si tym naciskom. 7 Potwierdzaj to badania naukowe analizujce czynnoci, jakie dzieci realizuj w trakcie zabawy. Wicej informacji podaje M. Przetacznik-Gierowska (wiat dziecka. Aktywno poznanie rodowisko, Wydawnictwa Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 1993). W. Oko (Zabawa a rzeczywisto, WSiP, Warszawa 1987), E. Gruszczyk-Kolczyska i E. Zieliska (Wspomaganie rozwoju umysowego czterolatkw i piciolatkw, Ksika dla rodzicw, terapeutw i nauczycieli przedszkola, WSiP, Warszawa 2004) i inni. 8 Analiza form aktywnoci dzieci od wstania do pooenia si spa pokazaa, e w ostatnich latach znaczco zmieni si sposb wychowywania dzieci miejskich. Dzieci przedszkolne: a) zbyt dugo ogldaj audycje telewizyjne i zajmuj si grami komputerowymi, b) raco mao czasu przebywaj poza domem, np. na placach zabaw, c) s wyrczane nawet w prostych czynnociach samoobsugowych, d) w zbyt maym stopniu s aktywne i rozwijaj swoj sprawno zyczn itd. 9 Por. N. Wolaski Etapy rozwoju dziecka, dorosy, czowiek stary w rodzinie, w Rodzina i dziecko, red. M. Ziemska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979.
6
28
Dla przywrcenia naleytych proporcji zaj edukacyjnych i opiekuczo-wychowawczych w placwkach wychowania przedszkolnego zaleca si take, aby co najwyej jedn pit czasu przeznaczy na rnego typu zajcia dydaktyczne realizowane wedug wybranych programw autorskich. Proporcje zagospodarowania czasu podane w podstawie musz by respektowane w rozliczeniu tygodniowym, niezalenie od formuy organizacyjnej placwki wychowania przedszkolnego i czasu, ktry dzieci w tej placwce spdzaj10. Od ponad wier wieku11 w przedszkolach uczy si czytania i przygotowuje si dzieci do nauki pisania. Potem, w klasie pierwszej, nauczyciele ponownie ucz je czytania, tym razem w poczeniu z nauk pisania. Poniewa dzieci ucz si dwukrotnie tego samego, naleaoby oczekiwa, e bd czyta znakomicie. Tak jednak nie jest midzy innymi z powodu oddzielenia nauki czytania od pisania. Problem polega midzy innymi na tym, e nauczyciele wychowania przedszkolnego nadmiernie skupiaj si na nauce czytania. Mniej dbaj o to, aby dzieci, koczc edukacj przedszkoln, byy dobrze przygotowane do opanowania czytania w poczeniu z nauk pisania wedug szkolnych metod i standardw. Dlatego wrd uczniw rozpoczynajcych nauk w klasach pierwszych zwykle jest kilkoro dzieci, ktre wietnie czytaj, natomiast pozostae
10 Wymiar czasu pobytu dzieci w innych, ni klasyczne przedszkole, formach wychowania przedszkolnego zaley od lokalnych potrzeb i moliwoci. Minimalny dzienny wymiar zaj wynosi 3 godziny, jeeli w grupie jest od 3 do 5 dzieci. Im liczniejsza grupa, tym czas trwania zaj powinien by duszy do 4 lub 5 godzin dziennie. W podanych ramach czasowych realizowane maj by programy autorskie respektujce zalecenia zawarte w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego. Wicej informacji w broszurze Jak organizowa edukacj przedszkoln w nowych formach. Informator Ministerstwa Edukacji Narodowej. Informator 2008/2009 (Warszawa, czerwiec 2008). 11 Historia wprowadzania elementw czytania do wychowania przedszkolnego ksztatowaa si pokrtce tak: w Programie wychowania w przedszkolu (wydanym przez Ministerstwo Owiaty i Wychowania, Warszawa 1973), w dziele zatytuowanym Wychowanie umysowe, ustalono e jednym z gwnych zada wychowania przedszkolnego jest przygotowanie dziecka do nauki czytania i pisania. W czci III tego dokumentu zamieszczono treci, ktre miay pomc w realizacji dziaa przygotowujcych dziecko do roli ucznia. W roku 1977 uzupeniono ten Program dokumentem Zakres treci wychowania i ksztacenia dzieci szecioletnich. Rwnoczenie ukaza si Program pracy wychowawczo-dydaktycznej z dziemi szecioletnimi objtymi jednorocznym oddziaywaniem przedszkolnym. W dokumentach tych przeniesiono niektre treci ksztacenia z nauczania pocztkowego do wychowania przedszkolnego. Dotyczyo to zwaszcza pocztkowej nauki czytania. Natomiast w scalonej wersji Programu wychowania w przedszkolu (wydanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, Warszawa 1981) zapisy odnoszce si do nauki czytania obejmoway dwa nastpujce po sobie cykle: wyrabianie gotowoci do czytania i wprowadzenie elementw czytania. Wicej informacji podaje K. Kamiska Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1999, rozdzia Nauka czytania w edukacji przedszkolnej.
Ksztatowanie gotowoci do nauki czytania i pisania jako wane zadanie wychowania przedszkolnego
29
z trudem ucz si pisa i czyta, gdy zbyt sabo zostay do tego przygotowane w przedszkolu i w klasach zerowych12. Praktyka pedagogiczna dowodzi bowiem, e o wiele atwiej jest nauczy dzieci rozpoznawania i skadania liter, ni uksztatowa ich pen gotowo do nauki czytania w powizaniu z nauk pisania. Dlatego postanowiono, e ksztatowanie umiejtnoci czytania trzeba czy z nauk pisania i maj o to zadba nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej. Natomiast zadaniem nauczycieli przedszkoli i klas zerowych jest uksztatowanie u dzieci gotowoci do opanowania tych umiejtnoci w szkole. Naley jeszcze raz podkreli, e na poziomie wychowania przedszkolnego mona uczy dzieci czytania, poniewa programy autorskie maj rozszerza to, co jest zalecane w podstawie programowej. Nie moe si to jednak odbywa kosztem wyksztacenia gotowoci dzieci do nauki czytania w poczeniu z nauk pisania.
Dlaczego trzeba czy wspomaganie rozwoju umysowego dzieci z ich edukacj matematyczn?
W miar obejmowania coraz wikszej liczby szeciolatkw edukacj przedszkoln organizowan w szkoach, prowadzenie zaj w klasach zerowych powierzone zostao nauczycielom nauczania pocztkowego. Oni za preferuj szkolne metody prowadzenia zaj, take w zakresie edukacji matematycznej. Dlatego w zbyt maym stopniu dbaj o ksztatowanie czynnoci umysowych dzieci potrzebnych do uczenia si matematyki na sposb szkolny. Na przykad wiele czasu powicaj na opracowanie monograi liczb naturalnych, nie troszczc si o to, czy dzieci rozumuj operacyjnie na poziomie konkretnym w zakresie umoliwiajcym im rozumienie waniejszych aspektw tych liczb. Oznacza to, e wikszo dzieci uczszczajcych do klas zerowych dwa razy uczestniczy w zajciach takich jak monograa liczb naturalnych. Problem w tym, e co czwarte dziecko w klasie I nie dysponuje odpowiednimi kompetencjami intelektualnymi i dlatego nie korzysta z takich zaj. Jest to pocztek narastajcych trudnoci i niepowodze w nauce matematyki13. eby przeciwdziaa tej tendencji, w podstawie programowej wychowania przedszkolnego ustalono zakres wspierania dzieci w rozwijaniu czynnoci intelektualnych potrzebnych im w nauce szkolnej, take w edukacji matematycznej (rozumowanie przyczynowo-skutkowe, klasykacja, wnioskowanie
Wyjani tu trzeba, e na pocztku klasy pierwszej, w okresie przygotowawczym, nauczyciele staraj si rozwin gotowo dzieci do nauki czytania i pisania. Problem w tym, e nie jest to moliwe w cigu dwch lub trzech tygodni. Dla osignicia dobrych efektw ksztatowania umiejtnoci czytania w poczeniu z pisaniem, mali uczniowie musz by dobrze przygotowani. Dlatego ksztatowanie gotowoci do opanowania tych wanych umiejtnoci musi by realizowane na poziomie wychowania przedszkolnego. 13 Wicej informacji w ksice E. Gruszczyk-Kolczyska Dzieci ze specycznymi trudnociami w uczeniu si matematyki. Przyczyny, diagnoza i zajcia korekcyjno-wyrwnawcze, WSiP, Warszawa 2007 (i wczeniejsze wydania), wstp i rozdziay czci pierwszej.
12
30
o wprowadzanych i obserwowanych zmianach). Poniewa podstawa obowizuje we wszystkich przedszkolnych formach organizacyjnych, przyczyni si to do lepszego uksztatowania u dzieci dojrzaoci do uczenia si matematyki na sposb szkolny. Jednoczenie w dokumencie tym okrela si, jakie wiadomoci i umiejtnoci matematyczne trzeba uksztatowa na poziomie wychowania przedszkolnego, aby dzieci byy dobrze przygotowane do nauki w szkole i radzenia sobie w sytuacjach yciowych. Doda tu naley, e wiadomoci i umiejtnoci okrelone w podstawie programowej wychowania przedszkolnego stanowi punkt wyjcia dla ustalenia treci obowizujcych w szkolnej edukacji matematycznej. Ze wzgldu na wczeniej omawian cigo edukacyjn, obowizkiem nauczycieli przedszkola jest wspomaganie rozwoju umysowego dzieci, w tym ich edukacji matematycznej, co najmniej w zakresie podanym w tym dokumencie. Poniewa autorskie programy wychowania przedszkolnego, opracowywane wedug podstawy programowej wychowania przedszkolnego, mog rozszerza ten zakres edukacji, warto na poziomie przedszkola i klas zerowych rozwija u dzieci zdolnoci matematyczne. Z bada14 wynika bowiem, e zadatki uzdolnie matematycznych ujawniaj si u dzieci ju w wieku przedszkolnym. Jeeli w tym okresie ycia bd one pielgnowane i rozwijanie, dzieci mog osign ponadprzecitne efekty w szkolnej nauce matematyki. Wiek przedszkolny to wany okres ksztatowania wraliwoci estetycznej dzieci. Dlatego w podstawie programowej wychowania przedszkolnego okrelono, e wychowanie przez sztuk ma by realizowane poprzez muzyk i piew, plsy i taniec, udzia dzieci w maych formach teatralnych, a take poprzez wypowiadanie si w rnych formach plastycznych. Chodzi o to, aby autorzy programw autorskich nie pominli adnej z tych wanych dziedzin wychowania przez sztuk. Na ksztatowanie potrzeb estetycznych dzieci wielki wpyw ma otoczenie, z jakim si stykaj. Niestety, wiele dzieci wychowuje si w otoczeniu brzydkich blokowisk i zniszczonej zieleni, widzi pomazane sprayem ciany domw itp. Dlatego w wychowaniu przedszkolnym trzeba dy chociaby do zrwnowaenia tych niedobrych wzorcw. Z tego powodu w podstawie podkrela si potrzeb wprowadzania dzieci w wartoci estetyczne malarstwa, rzeby i architektury, w tym architektury zieleni i architektury wntrz. Nie chodzi tu oczywicie o wiedz z wymienionych dziedzin sztuki, gdy t dzieci zdobd zapewne w trakcie nastpnych etapw edukacyjnych. Celem tego zakresu wychowania przez sztuk w wieku przedszkolnym jest ksztatowanie preferencji i doznawania przyjemnoci przebywania w piknym otoczeniu, a take wprowadzania adu wszdzie tam, gdzie dziecko si znajduje.
14
Wychowanie przez sztuk wanym zadaniem edukacji przedszkolnej
Wicej informacji w publikacji E. Gruszczyk-Kolczyska, E. Zieliska Dziecica matematyka. Ksika dla rodzicw i nauczycieli, WSiP, Warszawa 2007 i wczeniejsze wydania.
31
Dlaczego podstawa programowa zawiera tak duo treci wychowawczych?
Tak znaczca obecno treci wychowawczych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego ma bezporedni zwizek ze zmianami obserwowanymi w wychowaniu rodzinnym. Wikszo rodzicw troszczy si o wszechstronny rozwj i wychowanie swoich dzieci. Niestety, niepokojco zwiksza si te liczba rodzicw, ktrzy powicaj swoim dzieciom zbyt mao czasu. Na dodatek, coraz mniej uwagi przywizuj do wychowania: ksztatowania u dzieci nawykw odpowiedniego zwracania si do innych oraz zgodnego wspdziaania z dorosymi i dziemi, do dbania o ad i porzdek w swoim otoczeniu, a take do poszanowania przyrody i wasnoci spoecznej. Z tego powodu uznano, e jednym z gwnych celw dziaalnoci pedagogicznej przedszkola jest budowanie w umysach dzieci systemu wartoci, zwaszcza w zakresie rozrniania dobra od za i preferowania dobra. Idea ta jest konkretyzowana we wszystkich zakresach wspomagania rozwoju i edukacji przedszkolnej dzieci, poczwszy od ksztatowania umiejtnoci spoecznych, a po wychowanie rodzinne, obywatelskie i patriotyczne. Naley doda, e tak silne nasycenie treciami wychowawczymi kadego z obszarw dziaalnoci pedagogicznej przedszkola spotkao si z aprobat zarwno nauczycieli, jak i rodzicw, ktrym prezentowano podstaw programow wychowania przedszkolnego. S oni przekonani o tym, e jeeli nie zadba si o dobre wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, to w wieku dorastania bdzie to o wiele trudniejsze, a czsto nawet niemoliwe.
O zapewnieniu dzieciom lepszych szans edukacyjnych
Edukacja szkolna jest wielkim dobrodziejstwem pod warunkiem, e dzieci potra sprosta wymaganiom stawianym w szkole, a take korzysta z nauki szkolnej. Jeeli nie s gotowe do podjcia nauki szkolnej, le im si wiedzie ju od pierwszego dnia pobytu w szkole. Tymczasem, w kadej grupie pierwszoklasistw wystpuj znaczne rnice indywidualne w rozwoju umysowym15. Dla uczniw zbyt dziecinnych wszystko jest za trudne i dzieje si za szybko. Dla dzieci o znakomitych moliwociach umysowych nauka szkolna jest mao interesujca. Musz bowiem uczy si tego, co ju dawno potra. Zadaniem wychowania przedszkolnego jest wspomaganie rozwoju umysowego dzieci tak, aby je dobrze przygotowa do szkoy. Dlatego nauczyciele przedszkola maj obowizek systematycznego prowadzenia obserwacji i analiz zachowania dzieci (wraz z ich dokumentacj). Pomoe to lepiej pozna ich indywidualne moliwoci umysowe i ustali potrzeby rozwojowe. Ponadto, w roku poprzedzajcym rozpoczcie przez dzieci nauki w klasie I szkoy podstawowej, nauczyciele przeprowadzaj analiz ich gotowoci do podjcia na15
Sigaj one w przeliczeniu nawet do 4 lat rozwoju umysowego. Oznacza to, e w kadej klasie I s dzieci rozumujce tak, jak przecitne dziewiciolatki i dzieci, ktre rozumuj na poziomie piciolatkw. Ustalia to Wooszynowa L. (Problemy szkolnego startu w polskim zreformowanym systemie owiaty Psychologia Wychowawcza 1977 nr 1 oraz O umysowej i spoecznej gotowoci dziecka do rozpoczcia nauki Badania Owiatowe 1979 nr 3). Wynika to take z moich dowiadcze badawczych ostatnich lat.
32
uki w szkole. Proces ten powinien zakoczy si na pocztku drugiej poowy roku szkolnego, aby by jeszcze czas na podjcie dziaa kompensujcych. Na podstawie takiej diagnozy, nauczyciel przedszkola opracowuje indywidualne programy wspomagania i korygowania rozwoju dziecka, ktre tego potrzebuje. Wedug tych programw maj by prowadzone zajcia dydaktyczno-wyrwnawcze. Diagnoza dojrzaoci przedszkolnej16 ma te pomc rodzicom w poznaniu stanu gotowoci dziecka do podjcia nauki w szkole podstawowej. Dziki temu mog je wspiera w rozwoju, wsppracujc z nauczycielem przedszkola. Pomoe im to rwnie podj decyzj o odroczeniu dziecku obowizku szkolnego, jeeli zachodzi taka konieczno. Analiza dojrzaoci przedszkolnej (szkolnej) bdzie prowadzona w przedszkolach, oddziaach przedszkolnych w szkoach podstawowych oraz w innych formach wychowania przedszkolnego, a wic w miejscu, ktre dzieci i ich rodzice dobrze znaj. Maj j realizowa nauczyciele zajmujcy si dziemi (oczywicie po uprzednim przygotowaniu)17, wszak oni najlepiej znaj dziecko i jego sytuacj rodzinn. Zalecenia w tej sprawie zawarte w podstawie programowej wychowania przedszkolnego s znaczcym krokiem w deniu do tego, eby o rozpoczciu nauki szkolnej decydowaa nie tylko metryka dziecka18, lecz take jego poziom umysowy. Dzieciom, ktre rozwijaj si odrobin wolniej trzeba da czas i szans na osignicie dojrzaoci szkolnej i nie moe to by tak skomplikowane i trudne, jak dotychczas. Znajdujce si w podstawie zapisy regulujce te kwestie, pozwol unikn niszczcego mechanizmu, ktry przez poprzednie lata dotyka, szacunkowo liczc, co czwartego ucznia, rozpoczynajcego nauk w szkole. Na koniec naley podkreli, e podstawa programowa wychowania przedszkolnego jest dokumentem skierowanym do specjalistw wychowania
Okrelenie dojrzao przedszkolna stosowane jest po to, aby nie utosamia jej z dojrzaoci szkoln, ustalan wedug kryteriw obowizujcych obecnie w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym dla dzieci i modziey. 17 Z analizy programw studiw pedagogicznych, przygotowujcych przyszych nauczycieli przedszkola i nauczania pocztkowego, wynika, e s oni przygotowani do realizowania tego zakresu dziaalnoci pedagogicznej. Mog take korzysta z pomocy specjalistw z poradni psychologicznych i pedagogicznych dla dzieci i modziey. Ponadto s ju i bd organizowane szkolenia (kursy) podnoszce nauczycielskie kwalikacje w zakresie diagnozy gotowoci dzieci do podjcia nauki w szkole i prowadzenia zaj dydaktyczno-wyrwnawczych. 18 Dotychczasowe prawo ujmowao spraw tak: od obowizku szkolnego wynikajcego z metryki dziecka mona odstpi, jeeli s ku temu wane powody, na przykad znaczne opnienia w rozwoju umysowym. Z powodu zoonej procedury odraczania obowizku szkolnego, dzieci niedojrzae do nauki szkolnej rozpoczynay nauk w klasie I. Dlatego ju w pierwszych tygodniach nauki doznaway nadmiernych trudnoci, ze wszystkimi niszczcymi konsekwencjami. Powszechna obowizujca wszystkie dzieci diagnoza przedszkolna moe ten stan rzeczy poprawi.
16
33
przedszkolnego, a wic do tych, ktrzy bd konstruowali programy autorskie i tych, ktrzy je bd wybierali, a potem realizowali w placwkach wychowania przedszkolnego. Dlatego zostaa ona napisana z uwzgldnieniem terminologii stosowanej w pedagogice przedszkolnej. Nauczyciele nie bd mieli wikszych trudnoci w korzystaniu z tego dokumentu, a take w przekazaniu rodzicom swoich wychowankw zawartych w nim celw i treci wychowania przedszkolnego. Pomoe im to take dostrzec, w jakim zakresie autorskie programy s rozszerzeniem treci ksztacenia zawartych w podstawie.
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA SZK PODSTAWOWYCH

(Fragmenty zacznika nr 2 rozporzdzenia)
Ksztacenie oglne w szkole podstawowej tworzy fundament wyksztacenia szkoa agodnie wprowadza uczniw w wiat wiedzy, dbajc o ich harmonijny rozwj intelektualny, etyczny, emocjonalny, spoeczny i zyczny. Ksztacenie to dzieli si na dwa etapy edukacyjne: 1) I etap edukacyjny, obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna; 2) II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej. Celem ksztacenia oglnego w szkole podstawowej jest: 1) przyswojenie przez uczniw podstawowego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyki, dotyczcych przede wszystkim tematw i zjawisk bliskich dowiadczeniom uczniw; 2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystywania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw; 3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego w szkole podstawowej nale: 1) czytanie rozumiane zarwno jako prosta czynno, jako umiejtno rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstw w zakresie umoliwiajcym zdobywanie wiedzy, rozwj emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w yciu spoeczestwa; 2) mylenie matematyczne umiejtno korzystania z podstawowych narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowa matematycznych; 3) mylenie naukowe umiejtno formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa; 4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzyku obcym, zarwno w mowie, jak i w pimie; 5) umiejtno posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym take dla wyszukiwania i korzystania z informacji; 6) umiejtno uczenia si jako sposb zaspokajania naturalnej ciekawoci wiata, odkrywania swoich zainteresowa i przygotowania do dalszej edukacji; 7) umiejtno pracy zespoowej.
35
Jednym z najwaniejszych zada szkoy podstawowej jest ksztacenie umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbao o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest ksztatowanie u uczniw nawyku dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa w szkole podstawowej opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).
1
36
Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Obok zada wychowawczych i prolaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych dzieli si na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej, podczas ktrego realizowane s nastpujce przedmioty: 1) jzyk polski; 2) jzyk obcy nowoytny; 3) muzyka; 4) plastyka; 5) historia i spoeczestwo; 6) przyroda; 7) matematyka; 8) zajcia komputerowe; 9) zajcia techniczne; 10) wychowanie zyczne; 11) wychowanie do ycia w rodzinie2;
Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania
2
37
12) etyka; 13) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3; 14) jzyk regionalny jzyk kaszubski3.
szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037). 3 Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).
PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

I etap edukacyjny: klasy IIII
Edukacja wczesnoszkolna ma stopniowo i moliwie agodnie przeprowadzi dziecko z ksztacenia zintegrowanego do nauczania przedmiotowego w klasach IVVI szkoy podstawowej. Edukacja wczesnoszkolna opisana jest poprzez: 1) zestaw celw ksztacenia i wynikajcych z nich oglnych zada szkoy; 2) wykaz wiadomoci i umiejtnoci ucznia koczcego klas I i ucznia koczcego klas III szkoy podstawowej. Powodem wyodrbnienia klasy I szkoy podstawowej jest podkrelenie cigoci procesu edukacji rozpocztego w przedszkolu i kontynuowanego w szkole podstawowej. Chodzi te o uwzgldnienie moliwoci rozwojowych ucznia klasy I, a take o waciwe rozmieszczenie treci nauczania w ramach I etapu edukacyjnego. Edukacja wczesnoszkolna jest procesem rozoonym na 3 lata nauki szkolnej. Oznacza to, e wiadomoci i umiejtnoci zdobywane przez ucznia w klasie I bd powtarzane, pogbiane i rozszerzane w klasie II i III. Zakres wiadomoci i umiejtnoci, jakimi ma dysponowa ucze koczcy klas III szkoy podstawowej, ustalono tak, by nauczyciel mg je zrealizowa z uczniami o przecitnych moliwociach. Jest to wane zaoenie, gdy wiadomoci i umiejtnoci uksztatowane w klasach IIII szkoy podstawowej stanowi baz i punkt wyjcia do nauki w klasach IVVI szkoy podstawowej. W sprzyjajcych warunkach edukacyjnych mona ksztacenie zorganizowa tak, by uczniowie w cigu I etapu edukacyjnego nauczyli si znacznie wicej. Z drugiej strony, niektrym uczniom trzeba udzieli pomocy psychologiczno-pedagogicznej, eby mogli sprosta wymaganiom okrelonym w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla szk podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego.
Celem edukacji wczesnoszkolnej jest wspomaganie dziecka w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym, spoecznym, etycznym, zycznym i estetycznym. Wane jest rwnie takie wychowanie, aby dziecko w miar swoich moliwoci byo przygotowane do ycia w zgodzie z samym sob, ludmi i przyrod. Naley zadba o to, aby dziecko odrniao dobro od za, byo wiadome przynalenoci spoecznej (do rodziny, grupy rwieniczej i wsplnoty narodowej) oraz rozumiao konieczno dbania o przyrod. Jednoczenie dy si do uksztatowania systemu wiadomoci i umiejtnoci potrzebnych dziecku do poznawania i rozumienia wiata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IVVI szkoy podstawowej.
Cele ksztacenia wymagania oglne
39
Zadaniem szkoy jest: 1) realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, na jego indywidualnym tempie rozwoju i moliwociach uczenia si; 2) respektowanie trjpodmiotowoci oddziaywa wychowawczych i ksztaccych: ucze-szkoa-dom rodzinny; 3) rozwijanie predyspozycji i zdolnoci poznawczych dziecka; 4) ksztatowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki oraz rozwijanie ciekawoci w poznawaniu otaczajcego wiata i w deniu do prawdy; 5) poszanowanie godnoci dziecka; zapewnienie dziecku przyjaznych, bezpiecznych i zdrowych warunkw do nauki i zabawy, dziaania indywidualnego i zespoowego, rozwijania samodzielnoci oraz odpowiedzialnoci za siebie i najblisze otoczenie, ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej, aktywnoci badawczej, a take dziaalnoci twrczej; 6) wyposaenie dziecka w umiejtno czytania i pisania, w wiadomoci i sprawnoci matematyczne potrzebne w sytuacjach yciowych i szkolnych oraz przy rozwizywaniu problemw; 7) dbao o to, aby dziecko mogo nabywa wiedz i umiejtnoci potrzebne do rozumienia wiata, w tym zagwarantowanie mu dostpu do rnych rde informacji i moliwoci korzystania z nich; 8) sprzyjanie rozwojowi cech osobowoci dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w yciu spoecznym.
Treci nauczania klasa I szkoy podstawowej
1. Edukacja polonistyczna. Wspomaganie rozwoju umysowego w zakresie wypowiadania si. Dbao o kultur jzyka. Pocztkowa nauka czytania i pisania. Ksztatowanie umiejtnoci wypowiadania si w maych formach teatralnych. Ucze koczcy klas I: 1) w zakresie umiejtnoci spoecznych warunkujcych porozumiewanie si i kultur jzyka: a) obdarza uwag dzieci i dorosych, sucha ich wypowiedzi i chce zrozumie, co przekazuj; komunikuje w jasny sposb swoje spostrzeenia, potrzeby, odczucia, b) w kulturalny sposb zwraca si do rozmwcy, mwi na temat, zadaje pytania i odpowiada na pytania innych osb, dostosowuje ton gosu do sytuacji, np. nie mwi zbyt gono, c) uczestniczy w rozmowie na tematy zwizane z yciem rodzinnym i szkolnym, take inspirowane literatur; 2) w zakresie umiejtnoci czytania i pisania: a) rozumie sens kodowania oraz dekodowania informacji; odczytuje uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy, b) zna wszystkie litery alfabetu, czyta i rozumie proste, krtkie teksty,
40
c) pisze proste, krtkie zdania: przepisuje, pisze z pamici; dba o estetyk i poprawno graczn pisma (przestrzega zasad kaligrai), d) posuguje si ze zrozumieniem okreleniami: wyraz, goska, litera, sylaba, zdanie, e) interesuje si ksik i czytaniem; sucha w skupieniu czytanych utworw (np. bani, opowiada, wierszy), w miar swoich moliwoci czyta lektury wskazane przez nauczyciela, f) korzysta z pakietw edukacyjnych (np. zeszytw wicze i innych pomocy dydaktycznych) pod kierunkiem nauczyciela; 3) w zakresie umiejtnoci wypowiadania si w maych formach teatralnych: a) uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimik, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymylonego, b) rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posuy si nim w odgrywanej scence, c) odtwarza z pamici teksty dla dzieci, np. wiersze, piosenki, fragmenty prozy. 2. Jzyk obcy nowoytny. Wspomaganie dzieci w porozumiewaniu si z osobami, ktre mwi innym jzykiem. Ucze koczcy klas I: 1) rozumie proste polecenia i waciwie na nie reaguje; 2) nazywa obiekty w najbliszym otoczeniu; 3) recytuje wierszyki i rymowanki, piewa piosenki z repertuaru dziecicego; 4) rozumie sens opowiedzianych historyjek, gdy s wspierane obrazkami, gestami, przedmiotami. 3. Edukacja muzyczna. Wychowanie do odbioru i tworzenia muzyki: piewanie i muzykowanie, suchanie i rozumienie. Ucze koczcy klas I: 1) powtarza prost melodi; piewa piosenki z repertuaru dziecicego, wykonuje piewanki i rymowanki; 2) odtwarza proste rytmy gosem i na instrumentach perkusyjnych; wyraa nastrj i charakter muzyki plsajc i taczc (reaguje na zmian tempa i dynamiki); 3) realizuje proste schematy rytmiczne (tataizacj, ruchem caego ciaa); 4) wie, e muzyk mona zapisa i odczyta; 5) wiadomie i aktywnie sucha muzyki, potem wyraa swe doznania werbalnie i niewerbalnie; 6) kulturalnie zachowuje si na koncercie oraz w trakcie piewania hymnu narodowego.
41
4. Edukacja plastyczna. Poznawanie architektury, malarstwa i rzeby. Wyraanie wasnych myli i uczu w rnorodnych formach plastycznych. Przygotowanie do korzystania z medialnych rodkw przekazu. Ucze koczcy klas I: 1) wypowiada si w wybranych technikach plastycznych na paszczynie i w przestrzeni; posuguje si takimi rodkami wyrazu plastycznego, jak: ksztat, barwa, faktura; 2) ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobrani, bani, opowiadaniem, muzyk; korzysta z narzdzi multimedialnych; 3) wykonuje proste rekwizyty (np. lalk, pacynk) i wykorzystuje je w maych formach teatralnych; tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w ktrym mieszka; 4) rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architektur (take architektur zieleni), malarstwo, rzeb, grak; wypowiada si na ich temat. 5. Edukacja spoeczna. Wychowanie do zgodnego wspdziaania z rwienikami i dorosymi. Ucze koczcy klas I: 1) potra odrni, co jest dobre, a co ze w kontaktach z rwienikami i dorosymi; wie, e warto by odwanym, mdrym i pomaga potrzebujcym; wie, e nie naley kama lub zataja prawdy; 2) wsppracuje z innymi w zabawie, w nauce szkolnej i w sytuacjach yciowych; przestrzega regu obowizujcych w spoecznoci dziecicej oraz w wiecie dorosych, grzecznie zwraca si do innych w szkole, w domu i na ulicy; 3) wie, co wynika z przynalenoci do rodziny, jakie s relacje midzy najbliszymi, wywizuje si z powinnoci wobec nich; 4) ma rozeznanie, e pienidze otrzymuje si za prac; dostosowuje swe oczekiwania do realiw ekonomicznych rodziny; 5) zna zagroenia ze strony ludzi; wie, do kogo i w jaki sposb naley si zwrci o pomoc; 6) wie, gdzie mona bezpiecznie organizowa zabawy, a gdzie nie mona i dlaczego; 7) potra wymieni status administracyjny swojej miejscowoci (wie, miasto); wie, czym zajmuje si np. policjant, straak, lekarz, weterynarz; wie, jak mona si do nich zwrci o pomoc; 8) wie, jakiej jest narodowoci, e mieszka w Polsce, a Polska znajduje si w Europie; zna symbole narodowe (aga, godo, hymn narodowy), rozpoznaje ag i hymn Unii Europejskiej. 6. Edukacja przyrodnicza. Wychowanie do rozumienia i poszanowania przyrody oywionej i nieoywionej. Ucze koczcy klas I: 1) w zakresie rozumienia i poszanowania wiata rolin i zwierzt: a) rozpoznaje roliny i zwierzta yjce w takich rodowiskach przyrodniczych, jak: park, las, pole uprawne, sad i ogrd (dziaka),
42
b) zna sposoby przystosowania si zwierzt do poszczeglnych pr roku: odloty i przyloty ptakw, zapadanie w sen zimowy, c) wymienia warunki konieczne do rozwoju rolin i zwierzt w gospodarstwie domowym, w szkolnych uprawach i hodowlach itp.; prowadzi proste hodowle i uprawy (w szczeglnoci w kciku przyrody), d) wie, jaki poytek przynosz zwierzta rodowisku: niszczenie szkodnikw przez ptaki, zapylanie kwiatw przez owady, spulchnianie gleby przez ddownice, e) zna zagroenia dla rodowiska przyrodniczego ze strony czowieka: wypalanie k i ciernisk, zatruwanie powietrza i wd, poary lasw, wyrzucanie odpadw i spalanie mieci itp.; chroni przyrod: nie mieci, szanuje roliny, zachowuje cisz w parku i w lesie, pomaga zwierztom przetrwa zim i upalne lato, f) zna zagroenia ze strony zwierzt (niebezpieczne i chore zwierzta) i rolin (np. trujce owoce, licie, grzyby) i wie, jak zachowa si w sytuacji zagroenia, g) wie, e naley oszczdza wod; wie, jakie znaczenie ma woda w yciu czowieka, rolin i zwierzt, h) wie, e naley segregowa mieci; rozumie sens stosowania opakowa ekologicznych; 2) w zakresie rozumienia warunkw atmosferycznych: a) obserwuje pogod i prowadzi obrazkowy kalendarz pogody, b) wie, o czym mwi osoba zapowiadajca pogod w radiu i w telewizji, i stosuje si do podanych informacji o pogodzie, np. ubiera si odpowiednio do pogody, c) nazywa zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczeglnych pr roku, podejmuje rozsdne decyzje i nie naraa si na niebezpieczestwo wynikajce z pogody, d) zna zagroenia ze strony zjawisk przyrodniczych, takich jak: burza, huragan, powd, poar, i wie, jak zachowa si w sytuacji zagroenia. 7. Edukacja matematyczna. Wspomaganie rozwoju umysowego oraz ksztatowanie wiadomoci i umiejtnoci matematycznych dzieci. Ucze koczcy klas I: 1) w zakresie czynnoci umysowych wanych dla uczenia si matematyki: a) ustala rwnoliczno mimo obserwowanych zmian w ukadzie elementw w porwnywanych zbiorach, b) ukada obiekty (np. patyczki) w serie rosnce i malejce, numeruje je; wybiera obiekt w takiej serii, okrela nastpne i poprzednie, c) klasykuje obiekty: tworzy kolekcje np. zwierzta, zabawki, rzeczy do ubrania,
43
d) w sytuacjach trudnych i wymagajcych wysiku intelektualnego zachowuje si rozumnie, dy do wykonania zadania, e) wyprowadza kierunki od siebie i innych osb; okrela pooenie obiektw wzgldem obranego obiektu; orientuje si na kartce papieru, aby odnajdowa informacje (np. w lewym grnym rogu) i rysowa strzaki we waciwym kierunku, f) dostrzega symetri (np. w rysunku motyla); zauwaa, e jedna gura jest powikszeniem lub pomniejszeniem drugiej; kontynuuje regularny wzr (np. szlaczek); 2) w zakresie liczenia i sprawnoci rachunkowych: a) sprawnie liczy obiekty (dostrzega regularnoci dziesitkowego systemu liczenia), wymienia kolejne liczebniki od wybranej liczby, take wspak (zakres do 20); zapisuje liczby cyframi (zakres do 10), b) wyznacza sumy (dodaje) i rnice (odejmuje), manipulujc obiektami lub rachujc na zbiorach zastpczych, np. na palcach; sprawnie dodaje i odejmuje w zakresie do 10, poprawnie zapisuje te dziaania, c) radzi sobie w sytuacjach yciowych, ktrych pomylne zakoczenie wymaga dodawania lub odejmowania, d) zapisuje rozwizanie zadania z treci przedstawionego sownie w konkretnej sytuacji, stosujc zapis cyfrowy i znaki dziaa; 3) w zakresie pomiaru: a) dugoci: mierzy dugo, posugujc si np. linijk; porwnuje dugoci obiektw, b) ciaru: potra way przedmioty; rnicuje przedmioty cisze, lejsze; wie, e towar w sklepie jest pakowany wedug wagi, c) pynw: odmierza pyny kubkiem i miark litrow, d) czasu: nazywa dni w tygodniu i miesice w roku; orientuje si, do czego suy kalendarz, i potra z niego korzysta; rozpoznaje czas na zegarze w takim zakresie, ktry pozwala mu orientowa si w ramach czasowych szkolnych zaj i domowych obowizkw; 4) w zakresie oblicze pieninych: a) zna bdce w obiegu monety i banknot o wartoci 10 z; zna warto nabywcz monet i radzi sobie w sytuacji kupna i sprzeday, b) zna pojcie dugu i konieczno spacenia go. 8. Zajcia komputerowe. Ucze koczcy klas I: 1) posuguje si komputerem w podstawowym zakresie: uruchamia program, korzystajc z myszy i klawiatury; 2) wie, jak trzeba korzysta z komputera, eby nie naraa wasnego zdrowia; 3) stosuje si do ogranicze dotyczcych korzystania z komputera.
44
9. Zajcia techniczne. Wychowanie do techniki (poznawanie urzdze, obsugiwanie i szanowanie ich) i dziaalno konstrukcyjna dzieci. Ucze koczcy klas I: 1) w zakresie wychowania technicznego: a) wie, jak ludzie wykorzystywali dawniej i dzi siy przyrody (wiatr, wod); majsterkuje (np. latawce, wiatraczki, tratwy), b) zna oglne zasady dziaania urzdze domowych (np. latarki, odkurzacza, zegara), posuguje si nimi, nie psujc ich, c) buduje z rnorodnych przedmiotw dostpnych w otoczeniu, np. szaas, namiot, wag, tor przeszkd; w miar moliwoci konstruuje urzdzenia techniczne z gotowych zestaww do montau np. dwigi, samochody, samoloty, statki, domy; 2) w zakresie dbaoci o bezpieczestwo wasne i innych: a) utrzymuje porzdek wok siebie (na swoim stoliku, w sali zabaw, szatni i w ogrodzie), sprzta po sobie i pomaga innym w utrzymywaniu porzdku, b) zna zagroenia wynikajce z niewaciwego uywania narzdzi i urzdze technicznych, c) wie, jak naley bezpiecznie porusza si na drogach (w tym na rowerze) i korzysta ze rodkw komunikacji; wie, jak trzeba zachowa si w sytuacji wypadku, np. umie powiadomi dorosych, zna telefony alarmowe. 10. Wychowanie zyczne. Ksztatowanie sprawnoci zycznej dzieci i edukacja zdrowotna. Ucze koczcy klas I: 1) uczestniczy w zajciach rozwijajcych sprawno zyczn, zgodnie z reguami; 2) potra: a) chwyta pik, rzuca ni do celu i na odlego, toczy j i kozowa, b) pokonywa przeszkody naturalne i sztuczne, c) wykonywa wiczenia rwnowane; 3) dba o to, aby prawidowo siedzie w awce, przy stole itp.; 4) wie, e choroby s zagroeniem dla zdrowia i e mona im zapobiega poprzez: szczepienia ochronne, waciwe odywianie si, aktywno zyczn, przestrzeganie higieny; waciwie zachowuje si w sytuacji choroby; 5) wie, e nie moe samodzielnie zaywa lekarstw i stosowa rodkw chemicznych (np. rodkw czystoci, rodkw ochrony rolin); 6) wie, e dzieci niepenosprawne znajduj si w trudnej sytuacji i pomaga im. Podane umiejtnoci dotycz dzieci o prawidowym rozwoju zycznym. Umiejtnoci dzieci niepenosprawnych ustala si stosownie do ich moliwoci.
45
11. Etyka. Przyblianie dzieciom wanych wartoci etycznych na podstawie bani, bajek i opowiada, a take obserwacji ycia codziennego. Ucze koczcy klas I: 1) przestrzega regu obowizujcych w spoecznoci dziecicej (wsppracuje w zabawach i w sytuacjach zadaniowych) oraz w wiecie dorosych (grzecznie zwraca si do innych, ustpuje osobom starszym miejsca w autobusie, podaje upuszczony przedmiot itp.); 2) wie, e nie mona dy do zaspokojenia swoich pragnie kosztem innych; nie niszczy otoczenia; 3) zdaje sobie spraw z tego, jak wana jest prawdomwno, stara si przeciwstawia kamstwu i obmowie; 4) wie, e nie wolno zabiera cudzej wasnoci bez pozwolenia, pamita o oddawaniu poyczonych rzeczy i nie niszczy ich; 5) niesie pomoc potrzebujcym, take w sytuacjach codziennych; 6) wie, e ludzie yj w rnych warunkach i dlatego nie naley chwali si bogactwem ani nie naley dokucza dzieciom, ktre wychowuj si w trudniejszych warunkach.
Treci nauczania wymagania szczegowe na koniec klasy III szkoy podstawowej
1. Edukacja polonistyczna. Ucze koczcy klas III: 1) korzysta z informacji: a) uwanie sucha wypowiedzi i korzysta z przekazywanych informacji, b) czyta i rozumie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym i wyciga z nich wnioski, c) wyszukuje w tekcie potrzebne informacje i w miar moliwoci korzysta ze sownikw i encyklopedii przeznaczonych dla dzieci na I etapie edukacyjnym, d) zna formy uytkowe: yczenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki; potra z nich korzysta; 2) analizuje i interpretuje teksty kultury: a) przejawia wraliwo estetyczn, rozszerza zasb sownictwa poprzez kontakt z dzieami literackimi, b) w tekcie literackim zaznacza wybrane fragmenty, okrela czas i miejsce akcji, wskazuje gwnych bohaterw, c) czyta teksty i recytuje wiersze, z uwzgldnieniem interpunkcji i intonacji, d) ma potrzeb kontaktu z literatur i sztuk dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela ksiki, wypowiada si na ich temat,
46
e) pod kierunkiem nauczyciela korzysta z podrcznikw i zeszytw wicze oraz innych rodkw dydaktycznych; 3) tworzy wypowiedzi: a) w formie ustnej i pisemnej: kilkuzdaniow wypowied, krtkie opowiadanie i opis, list prywatny, yczenia, zaproszenie, b) dobiera waciwe formy komunikowania si w rnych sytuacjach spoecznych, c) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje wasne zdanie; poszerza zakres sownictwa i struktur skadniowych, d) dba o kultur wypowiadania si; poprawnie artykuuje goski, akcentuje wyrazy, stosuje pauzy i waciw intonacj w zdaniu oznajmujcym, pytajcym i rozkazujcym; stosuje formuy grzecznociowe, e) dostrzega rnic pomidzy liter i gosk; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekcie, f) pisze czytelnie i estetycznie (przestrzega zasad kaligrai), dba o poprawno gramatyczn, ortograczn oraz interpunkcyjn, g) przepisuje teksty, pisze z pamici i ze suchu; w miar swoich moliwoci samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe. 2. Jzyk obcy nowoytny. Ucze koczcy klas III: 1) wie, e ludzie posuguj si rnymi jzykami i aby si z nimi porozumie, trzeba nauczy si ich jzyka (motywacja do nauki jzyka obcego); 2) reaguje werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela; 3) rozumie wypowiedzi ze suchu: a) rozrnia znaczenie wyrazw o podobnym brzmieniu, b) rozpoznaje zwroty stosowane na co dzie i potra si nimi posugiwa, c) rozumie oglny sens krtkich opowiada i bani przedstawianych take za pomoc obrazw, gestw, d) rozumie sens prostych dialogw w historyjkach obrazkowych (take w nagraniach audio i video); 4) czyta ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania; 5) zadaje pytania i udziela odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotw, recytuje wiersze, rymowanki i piewa piosenki, nazywa obiekty z otoczenia i opisuje je, bierze udzia w miniprzedstawieniach teatralnych; 6) przepisuje wyrazy i zdania; 7) w nauce jzyka obcego nowoytnego potra korzysta ze sownikw obrazkowych, ksieczek, rodkw multimedialnych; 8) wsppracuje z rwienikami w trakcie nauki.
47
3. Edukacja muzyczna. Ucze koczcy klas III: 1) w zakresie odbioru muzyki: a) zna i stosuje nastpujce rodzaje aktywnoci muzycznej: piewa w zespole piosenki ze suchu (nie mniej ni 10 utworw w roku szkolnym); piewa z pamici hymn narodowy, gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne) oraz melodycznych (proste melodie i akompaniamenty), realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy i wzory rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje), taczy podstawowe kroki i gury krakowiaka, polki oraz innego, prostego taca ludowego, b) rozrnia podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysoko dwiku, akompaniament, tempo, dynamika) i znaki notacji muzycznej (wyraa ruchowo czas trwania wartoci rytmicznych, nut i pauz), c) aktywnie sucha muzyki i okrela jej cechy: rozrnia i wyraa rodkami pozamuzycznymi charakter emocjonalny muzyki, rozpoznaje utwory wykonane: solo i zespoowo, na chr i orkiestr; orientuje si w rodzajach gosw ludzkich (sopran, bas) oraz w instrumentach muzycznych (fortepian, gitara, skrzypce, trbka, et, perkusja); rozpoznaje podstawowe formy muzyczne AB, ABA (wskazuje ruchem lub gestem ich kolejne czci); 2) w zakresie tworzenia muzyki: a) tworzy proste ilustracje dwikowe do tekstw i obrazw oraz improwizacje ruchowe do muzyki, b) improwizuje gosem i na instrumentach wedug ustalonych zasad, c) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem i funkcj. 4. Edukacja plastyczna. Ucze koczcy klas III: 1) w zakresie percepcji sztuki: a) okrela swoj przynaleno kulturow poprzez kontakt z wybranymi dzieami sztuki, zabytkami i z tradycj w rodowisku rodzinnym, szkolnym i lokalnym; uczestniczy w yciu kulturalnym tych rodowisk, wie o istnieniu placwek kultury dziaajcych na ich rzecz, b) korzysta z przekazw medialnych; stosuje ich wytwory w swojej dziaalnoci twrczej (zgodnie z elementarn wiedz o prawach autora); 2) w zakresie ekspresji przez sztuk: a) podejmuje dziaalno twrcz, posugujc si takimi rodkami wyrazu plastycznego jak: ksztat, barwa, faktura w kompozycji na
48
paszczynie i w przestrzeni (stosujc okrelone materiay, narzdzia i techniki plastyczne), b) realizuje proste projekty w zakresie form uytkowych, w tym suce ksztatowaniu wasnego wizerunku i otoczenia oraz upowszechnianiu kultury w rodowisku szkolnym (stosujc okrelone narzdzia i wytwory przekazw medialnych); 3) w zakresie recepcji sztuki: a) rozrnia takie dziedziny dziaalnoci twrczej czowieka jak: architektura, sztuki plastyczne oraz inne okrelone dyscypliny sztuki (fotograka, lm) i przekazy medialne (telewizja, Internet), a take rzemioso artystyczne i sztuk ludow, b) rozpoznaje wybrane dziea architektury i sztuk plastycznych nalece do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury; opisuje ich cechy charakterystyczne (posugujc si elementarnymi terminami waciwymi dla tych dziedzin dziaalnoci twrczej). 5. Edukacja spoeczna. Ucze koczcy klas III: 1) odrnia dobro od za, stara si by sprawiedliwym i prawdomwnym; nie krzywdzi sabszych i pomaga potrzebujcym; 2) identykuje si ze swoj rodzin i jej tradycjami; podejmuje obowizki domowe i rzetelnie je wypenia; rozumie, co to jest sytuacja ekonomiczna rodziny, i wie, e trzeba do niej dostosowa swe oczekiwania; 3) wie, jak naley zachowywa si w stosunku do dorosych i rwienikw (formy grzecznociowe); rozumie potrzeb utrzymywania dobrych relacji z ssiadami w miejscu zamieszkania; jest chtny do pomocy, respektuje prawo innych do pracy i wypoczynku; 4) jest tolerancyjny wobec osb innej narodowoci, tradycji kulturowej itp.; wie, e wszyscy ludzie maj rwne prawa; 5) zna prawa ucznia i jego obowizki (w tym zasady bycia dobrym koleg), respektuje je; uczestniczy w szkolnych wydarzeniach; 6) zna najblisz okolic, jej waniejsze obiekty, tradycje; wie, w jakim regionie mieszka; uczestniczy w wydarzeniach organizowanych przez lokaln spoeczno; 7) zna symbole narodowe (barwy, godo, hymn narodowy) i najwaniejsze wydarzenia historyczne; orientuje si w tym, e s ludzie szczeglnie zasueni dla miejscowoci, w ktrej mieszka, dla Polski i wiata; 8) wie, jak wana jest praca w yciu czowieka; wie, jaki zawd wykonuj jego najblisi i znajomi; wie, czym zajmuje si np. kolejarz, aptekarz, policjant, weterynarz; 9) zna zagroenia ze strony ludzi; potra powiadomi dorosych o wypadku, zagroeniu, niebezpieczestwie; zna numery telefonw: pogotowia ratunkowego, stray poarnej, policji oraz oglnopolski numer alarmowy 112.
49
6. Edukacja przyrodnicza. Ucze koczcy klas III: 1) obserwuje i prowadzi proste dowiadczenia przyrodnicze, analizuje je i wie przyczyn ze skutkiem; 2) opisuje ycie w wybranych ekosystemach: w lesie, ogrodzie, parku, na ce i w zbiornikach wodnych; 3) nazywa charakterystyczne elementy typowych krajobrazw Polski: nadmorskiego, nizinnego, grskiego; 4) wymienia zwierzta i roliny typowe dla wybranych regionw Polski; rozpoznaje i nazywa niektre zwierzta egzotyczne; 5) wyjania zaleno zjawisk przyrody od pr roku; 6) podejmuje dziaania na rzecz ochrony przyrody w swoim rodowisku; wie, jakie zniszczenia w przyrodzie powoduje czowiek (wypalanie k, zamiecanie lasw, nadmierny haas, kusownictwo); 7) zna wpyw przyrody nieoywionej na ycie ludzi, zwierzt i rolin: a) wpyw wiata sonecznego na cykliczno ycia na Ziemi, b) znaczenie powietrza i wody dla ycia, c) znaczenie wybranych ska i mineraw dla czowieka (np. wgla i gliny); 8) nazywa czci ciaa i organy wewntrzne zwierzt i ludzi (np. serce, puca, odek); 9) zna podstawowe zasady racjonalnego odywiania si; rozumie konieczno kontrolowania stanu zdrowia i stosuje si do zalece stomatologa i lekarza; 10) dba o zdrowie i bezpieczestwo swoje i innych (w miar swoich moliwoci); orientuje si w zagroeniach ze strony rolin i zwierzt, a take w zagroeniach typu burza, huragan, nieyca, lawina, powd itp.; wie, jak trzeba zachowa si w takich sytuacjach. 7. Edukacja matematyczna. Ucze koczcy klas III: 1) liczy (w przd i w ty) od danej liczby po 1, dziesitkami od danej liczby w zakresie 100 i setkami od danej liczby w zakresie 1000; 2) zapisuje cyframi i odczytuje liczby w zakresie 1000; 3) porwnuje dowolne dwie liczby w zakresie 1000 (sownie i z uyciem znakw <, >, =); 4) dodaje i odejmuje liczby w zakresie 100 (bez algorytmw dziaa pisemnych); sprawdza wyniki odejmowania za pomoc dodawania; 5) podaje z pamici iloczyny w zakresie tabliczki mnoenia; sprawdza wyniki dzielenia za pomoc mnoenia; 6) rozwizuje atwe rwnania jednodziaaniowe z niewiadom w postaci okienka (bez przenoszenia na drug stron); 7) rozwizuje zadania tekstowe wymagajce wykonania jednego dziaania (w tym zadania na porwnywanie rnicowe, ale bez porwnywania ilorazowego);
50
8) wykonuje atwe obliczenia pienine (cena, ilo, warto) i radzi sobie w sytuacjach codziennych wymagajcych takich umiejtnoci; 9) mierzy i zapisuje wynik pomiaru dugoci, szerokoci i wysokoci przedmiotw oraz odlegoci; posuguje si jednostkami: milimetr, centymetr, metr; wykonuje atwe obliczenia dotyczce tych miar (bez zamiany jednostek i wyrae dwumianowanych w obliczeniach formalnych); uywa pojcia kilometr w sytuacjach yciowych, np. jechalimy autobusem 27 kilometrw (bez zamiany na metry); 10) way przedmioty, uywajc okrele: kilogram, p kilograma, dekagram, gram; wykonuje atwe obliczenia, uywajc tych miar (bez zamiany jednostek i bez wyrae dwumianowanych w obliczeniach formalnych); 11) odmierza pyny rnymi miarkami; uywa okrele: litr, p litra, wier litra; 12) odczytuje temperatur (bez koniecznoci posugiwania si liczbami ujemnymi, np. 5 stopni mrozu, 3 stopnie poniej zera); 13) odczytuje i zapisuje liczby w systemie rzymskim od I do XII; 14) podaje i zapisuje daty; zna kolejno dni tygodnia i miesicy; porzdkuje chronologicznie daty; wykonuje obliczenia kalendarzowe w sytuacjach yciowych; 15) odczytuje wskazania zegarw: w systemach: 12- i 24-godzinnym, wywietlajcych cyfry i ze wskazwkami; posuguje si pojciami: godzina, p godziny, kwadrans, minuta; wykonuje proste obliczenia zegarowe (pene godziny); 16) rozpoznaje i nazywa koa, kwadraty, prostokty i trjkty (rwnie nietypowe, pooone w rny sposb oraz w sytuacji, gdy gury zachodz na siebie); rysuje odcinki o podanej dugoci; oblicza obwody trjktw, kwadratw i prostoktw (w centymetrach); 17) rysuje drug poow gury symetrycznej; rysuje gury w powikszeniu i pomniejszeniu; kontynuuje regularno w prostych motywach (np. szlaczki, rozety). 8. Zajcia komputerowe. Ucze koczcy klas III: 1) umie obsugiwa komputer: a) posuguje si mysz i klawiatur, b) poprawnie nazywa gwne elementy zestawu komputerowego; 2) posuguje si wybranymi programami i grami edukacyjnymi, rozwijajc swoje zainteresowania; korzysta z opcji w programach; 3) wyszukuje i korzysta z informacji: a) przeglda wybrane przez nauczyciela strony internetowe (np. stron swojej szkoy), b) dostrzega elementy aktywne na stronie internetowej, nawiguje po stronach w okrelonym zakresie,
51
c) odtwarza animacje i prezentacje multimedialne; 4) tworzy teksty i rysunki: a) wpisuje za pomoc klawiatury litery, cyfry i inne znaki, wyrazy i zdania, b) wykonuje rysunki za pomoc wybranego edytora graki, np. z gotowych gur; 5) zna zagroenia wynikajce z korzystania z komputera, Internetu i multimediw: a) wie, e praca przy komputerze mczy wzrok, nadwera krgosup, ogranicza kontakty spoeczne, b) ma wiadomo niebezpieczestw wynikajcych z anonimowoci kontaktw i podawania swojego adresu, c) stosuje si do ogranicze dotyczcych korzystania z komputera, Internetu i multimediw. 9. Zajcia techniczne. Ucze koczcy klas III: 1) zna rodowisko techniczne na tyle, e: a) orientuje si w sposobach wytwarzania przedmiotw codziennego uytku (jak to zrobiono?): meble, domy, samochody, sprzt gospodarstwa domowego, b) rozpoznaje rodzaje maszyn i urzdze: transportowych (samochody, statki, samoloty), wytwrczych (narzdzia, przyrzdy), informatycznych (komputer, laptop, telefon komrkowy); orientuje si w rodzajach budowli (budynki mieszkalne, biurowe, przemysowe, mosty, tunele, wiee) i urzdze elektrycznych (latarka, prdnica rowerowa), c) okrela warto urzdze technicznych z punktu widzenia cech uytkowych (atwa lub trudna obsuga), ekonomicznych (tanie lub drogie w zakupie i uytkowaniu), estetycznych (np. adne lub brzydkie); 2) realizuje drog powstawania przedmiotw od pomysu do wytworu: a) przedstawia pomysy rozwiza technicznych: planuje kolejne czynnoci, dobiera odpowiednie materiay (papier, drewno, metal, tworzywo sztuczne, materiay wkiennicze) oraz narzdzia, b) rozumie potrzeb organizowania dziaania technicznego: pracy indywidualnej i zespoowej, c) posiada umiejtnoci: odmierzania potrzebnej iloci materiau, cicia papieru, tektury itp., montau modeli papierowych i z tworzyw sztucznych, korzystajc z prostych instrukcji i schematw rysunkowych, np. buduje latawce, makiety domw, mostw, modele samochodw, samolotw i statkw,
52
w miar moliwoci, montau obwodw elektrycznych, szeregowych i rwnolegych z wykorzystaniem gotowych zestaww; 3) dba o bezpieczestwo wasne i innych: a) utrzymuje ad i porzdek w miejscu pracy, b) waciwie uywa narzdzi i urzdze technicznych, c) wie, jak naley bezpiecznie porusza si po drogach (w tym na rowerze) i korzysta ze rodkw komunikacji; wie, jak trzeba zachowa si w sytuacji wypadku. 10. Wychowanie zyczne i edukacja zdrowotna. Ucze koczcy klas III: 1) w zakresie sprawnoci zycznej: a) realizuje marszobieg trwajcy co najmniej 15 minut, b) umie wykona prb siy mini brzucha oraz prb gibkoci dolnego odcinka krgosupa; 2) w zakresie treningu zdrowotnego: a) przyjmuje pozycje wyjciowe i ustawienia do wicze oraz wykonuje przewrt w przd, b) skacze przez skakank, wykonuje przeskoki jednon i obun nad niskimi przeszkodami, c) wykonuje wiczenia rwnowane bez przyboru, z przyborem i na przyrzdzie; 3) w zakresie sportw caego ycia i wypoczynku: a) posuguje si pik: rzuca, chwyta, kozuje, odbija i prowadzi j, b) jedzi np. na rowerze, wrotkach; przestrzega zasad poruszania si po drogach, c) bierze udzia w zabawach, minigrach i grach terenowych, zawodach sportowych, respektujc reguy i podporzdkowujc si decyzjom sdziego, d) wie, jak naley zachowa si w sytuacjach zwycistwa i radzi sobie z porakami w miar swoich moliwoci; 4) w zakresie bezpieczestwa i edukacji zdrowotnej: a) dba o higien osobist i czysto odziey, b) wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma waciwe odywianie si oraz aktywno zyczna, c) wie, e nie moe samodzielnie zaywa lekarstw i stosowa rodkw chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem, d) dba o prawidow postaw, np. siedzc w awce, przy stole, e) przestrzega zasad bezpiecznego zachowania si w trakcie zaj ruchowych; posuguje si przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem,
53
f) potra wybra bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych; wie, do kogo zwrci si o pomoc w sytuacji zagroenia zdrowia lub ycia. 11. Etyka. Ucze koczcy klas III: 1) rozumie, e ludzie maj rwne prawa, niezalenie od tego, gdzie si urodzili, jak wygldaj, jak religi wyznaj, jaki maj status materialny; okazuje szacunek osobom starszym; 2) zastanawia si nad tym, na co ma wpyw, na czym mu zaley, do czego moe dy nie krzywdzc innych; stara si nie pomoc potrzebujcym; 3) wie, na czym polega prawdomwno i jak wana jest odwaga przeciwstawiania si kamstwu i obmowie; potra z tej perspektywy ocenia zachowania bohaterw bani, opowiada, legend, komiksw; 4) wie, e nie mona zabiera cudzej wasnoci i stara si tego przestrzega; wie, e naley naprawi wyrzdzon szkod; dostrzega, kiedy postaci z bani, opowiada, legend, komiksw nie przestrzegaj reguy nie kradnij; 5) starannie dobiera przyjaci i pielgnuje przyjanie w miar swoich moliwoci; 6) wie, e jest czci przyrody, chroni j i szanuje; nie niszczy swojego otoczenia. 12. Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej. Ucze koczcy klas III: 1) odbiera wypowiedzi: a) uwanie sucha przekazywanych informacji i korzysta z nich, b) czyta ze zrozumieniem teksty literackie oraz informacyjne dostpne na I etapie edukacyjnym, c) wyciga wnioski z przesanek zawartych w tekcie, d) wyszukuje w tekcie potrzebne informacje, stara si korzysta ze sownikw i encyklopedii, e) stosuje i zna rol form uytkowych (np. yczenia, zaproszenie, zawiadomienie, list, notatka do kroniki) i grzecznociowych w kontaktach midzyludzkich; 2) tworzy wypowiedzi: a) wypowiada si w rnych formach jzyka mwionego i pisanego (kilkuzdaniowa wypowied, krtkie opowiadanie i opis, list, yczenia, zaproszenie), b) przejawia wraliwo estetyczn w wypowiedziach inspirowanych twrczoci dla dzieci; tworzy, przeksztaca i rozwija swoje wypowiedzi, c) dobiera waciwe formy komunikowania si w rnych sytuacjach spoecznych, d) uczestniczy w rozmowach: zadaje pytania, udziela odpowiedzi i prezentuje wasne zdanie,
54
e) zna alfabet: rozrnia litery, goski i znaki fonetyczne; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, oddziela zdania w tekcie i poprawnie je zapisuje (zgodnie z elementarnymi zasadami ortograi i interpunkcji), f) pisze czytelnie i estetycznie, g) przepisuje teksty, pisze z pamici i ze suchu; w miar swoich moliwoci samodzielnie realizuje pisemne zadania domowe, h) rozszerza zasb sownictwa poprzez kontakt z tekstami literackimi i innymi tekstami kultury; 3) analizuje i interpretuje teksty kultury: a) w tekcie literackim wybiera okrelone fragmenty, okrela czas i miejsce akcji, wskazuje gwnych bohaterw, b) czyta i recytuje, z uwzgldnieniem interpunkcji i intonacji, c) wykorzystuje teksty literackie do tworzenia wypowiedzi kreatywnych, d) czyta wskazane teksty literackie i wypowiada si na ich temat, e) jest przygotowany do w miar samodzielnego korzystania z podrcznikw i zeszytw wicze oraz innych rodkw dydaktycznych. 13. Jzyk regionalny jzyk kaszubski. Ucze koczcy klas III: 1) poznaje elementy przyrody, kultury materialnej i duchowej Kaszub (podczas zaj i podczas wycieczek): a) buduje swoj wiadomo jzykow w zakresie jzyka kaszubskiego, b) wie, e ludzie posuguj si rnymi jzykami, c) wie, e Kaszuby to region o bogatej historii, charakterystycznej przyrodzie, ciekawym uksztatowaniu geogracznym; 2) odbiera wypowiedzi w jzyku kaszubskim i wykorzystuje pod kierunkiem nauczyciela informacje w nich zawarte; rozumie proste i krtkie wypowiedzi ustne o tematyce zwizanej z yciem codziennym: a) obdarza uwag rwienikw i dorosych, sucha ich wypowiedzi i chce zrozumie, co przekazuj, b) rozumie sens pisania oraz czytania i orientuje si w oznaczeniach: uproszczone rysunki, piktogramy, znaki informacyjne i napisy, strzaki, c) interesuje si ksik i czytaniem; sucha w skupieniu czytanych utworw (bani, opowiada, wierszy, krtkich historyjek), d) rozumie proste polecenia w jzyku kaszubskim i waciwie na nie reaguje, e) rozumie sens opowiedzianych w jzyku kaszubskim historyjek, gdy s wspierane obrazkami, gestami, przedmiotami, f) uwanie sucha przekazywanych informacji i korzysta z nich,
55
g) rozumie wypowiedzi ze suchu: rozrnia dwiki w wyrazach o podobnym brzmieniu; rozpoznaje zwroty stosowane na co dzie; rozumie oglny sens krtkich oraz atwych opowiada i bani kaszubskich przedstawionych za pomoc obrazw, gestw i przedmiotw; rozumie sens prostych dialogw w historyjkach obrazkowych (take w nagraniach audio i wideo); 3) powtarza sowa i proste wypowiedzi w jzyku kaszubskim; posuguje si podstawowym zasobem rodkw jzykowych: a) mwi tak, aby inni rozumieli to, co chce powiedzie, b) posiada umiejtno pisania i czytania w zakresie wszystkich liter alfabetu kaszubskiego, c) czyta proste, krtkie teksty przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym, d) pisze proste, krtkie zdania, ze szczeglnym uwzgldnieniem estetyki i poprawnoci gracznej pisma, e) zna podstawowe pojcia z zakresu wiedzy o jzyku, jak: alfabet, litera, goska, sylaba, wyraz, zdanie: rozrnia litery i goski; dzieli wyrazy na sylaby; oddziela wyrazy w zdaniu, zdania w tekcie i poprawnie je zapisuje (zgodnie z elementarnymi zasadami ortograi i interpunkcji), f) nazywa obiekty w najbliszym otoczeniu, g) czyta ze zrozumieniem proste teksty literackie przeznaczone dla dzieci na I etapie edukacyjnym, h) przepisuje teksty, pisze z pamici, i) rozszerza zasb sownictwa; 4) ilustruje usyszany tekst: a) uczestniczy w dramie, ilustruje zachowania bohatera literackiego lub wymylonego mimik, gestem, ruchem, b) rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posuy si nim w odgrywanej scence, c) tworzy ilustracje do przeczytanego tekstu; 5) wygasza z pamici krtkie teksty w jzyku kaszubskim: a) recytuje wierszyki i rymowanki, piewa piosenki z repertuaru dziecicego, b) czyta i recytuje teksty kaszubskie, z uwzgldnieniem interpunkcji i intonacji.
56

1. Dla zapewnienia cigoci wychowania i ksztacenia, nauczyciele uczcy w klasie I szkoy podstawowej powinni zna podstaw programow wychowania przedszkolnego. 2. Naley zadba o adaptacj dzieci do warunkw szkolnych, w tym o ich poczucie bezpieczestwa. Czas trwania okresu adaptacyjnego okrela nauczyciel, biorc pod uwag potrzeby dzieci. 3. Sale lekcyjne powinny skada si z dwch czci: edukacyjnej (wyposaonej w tablic, stoliki itp.) i rekreacyjnej (odpowiednio do tego przystosowanej). Zalecane jest wyposaenie sal w pomoce dydaktyczne i przedmioty potrzebne do zaj (np. liczmany), sprzt audiowizualny, komputery z dostpem do Internetu, gry i zabawki dydaktyczne, kciki tematyczne (np. przyrody), biblioteczk itp. Ucze powinien mie moliwo pozostawienia w szkole czci swoich podrcznikw i przyborw szkolnych. 4. Wskazane jest, aby edukacja w klasach IIII szkoy podstawowej odbywaa si w zespoach rwieniczych liczcych nie wicej ni 26 osb. 5. Edukacja w klasach IIII szkoy podstawowej realizowana jest w formie ksztacenia zintegrowanego. Ze wzgldu na prawidowoci rozwoju umysowego dzieci, treci nauczania powinny narasta i rozszerza si w ukadzie spiralnym, tzn., e w kadym nastpnym roku edukacji wiadomoci i umiejtnoci nabyte przez ucznia maj by powtarzane i pogbiane, a potem rozszerzane. 6. W klasach IIII szkoy podstawowej edukacj dzieci powierza si jednemu nauczycielowi. Prowadzenie zaj z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania zycznego, zaj komputerowych i jzyka obcego nowoytnego mona powierzy nauczycielom posiadajcym odpowiednie kwalikacje. Zajcia z zakresu edukacji zdrowotnej mog by realizowane z udziaem specjalisty z zakresu zdrowia publicznego lub dietetyki, pielgniarki lub higienistki szkolnej. 7. Edukacja polonistyczna. W pocztkowym okresie nauki kontynuowany jest rozpoczty w przedszkolu proces ksztatowania dojrzaoci dzieci do nauki czytania i pisania. Umiejtnoci te ksztatuje si wedug wybranej metody, dbajc o czenie czytania z pisaniem. W klasie I szkoy podstawowej okoo poowy czasu przeznaczonego na edukacj polonistyczn uczniowie mog zajmowa si rysowaniem i pisaniem, siedzc przy stolikach. Trzeba te pamita o tym, e klasa I jest pierwszym etapem nauki czytania i pisania, a umiejtnoci te s intensywnie ksztatowane w klasie II i III tak, aby uczniowie koczcy klas III wykazali si umiejtnociami okrelonymi w podstawie programowej ksztacenia oglnego dla szk podstawowych w zakresie I etapu edukacyjnego. 8. Wanym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiowania do czytelnictwa poprzez suchanie piknego czytania i rozmawianie
57
o przeczytanych utworach oraz korzystanie z bibliotek (np. biblioteki szkolnej). Dobr utworw ma uwzgldni nastpujce gatunki literatury dziecicej: banie, bajki, legendy, opowiadania, wiersze, komiksy przy wyborze naley kierowa si realnymi umiejtnociami czytelniczymi dzieci, a take potrzebami wychowawczymi i edukacyjnymi. Dzieci powinny uczy si na pami wierszy, fragmentw prozy, tekstw piosenek itp. 9. Edukacja matematyczna. W pierwszych miesicach nauki w centrum uwagi jest wspomaganie rozwoju czynnoci umysowych wanych dla uczenia si matematyki. Dominujc form zaj s w tym czasie zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, w ktrych dzieci manipuluj specjalnie dobranymi przedmiotami, np. liczmanami. Nastpnie dba si o budowanie w umysach dzieci poj liczbowych i sprawnoci rachunkowych na sposb szkolny. Dzieci mog korzysta z zeszytw wicze najwyej przez jedn czwart czasu przeznaczonego na edukacj matematyczn. Przy ukadaniu i rozwizywaniu zada trzeba zadba o wstpn matematyzacj: dzieci rozwizuj zadania matematyczne, manipulujc przedmiotami lub obiektami zastpczymi, potem zapisuj rozwizanie. 10. Wiedza przyrodnicza nie moe by ksztatowana wycznie na podstawie pakietw edukacyjnych, informacji z Internetu oraz z innych tego typu rde. Edukacja przyrodnicza powinna by realizowana take w naturalnym rodowisku poza szko. W sali lekcyjnej powinny by kciki przyrody. Jeeli w szkole nie ma warunkw do prowadzenia hodowli rolin i zwierzt, trzeba organizowa dzieciom zajcia w ogrodzie botanicznym, w gospodarstwie rolnym itp. 11. Zajcia komputerowe naley rozumie dosownie jako zajcia z komputerami, prowadzone w korelacji z pozostaymi obszarami edukacji. Naley zadba o to, aby w sali lekcyjnej byo kilka kompletnych zestaww komputerowych z oprogramowaniem odpowiednim do wieku, moliwoci i potrzeb uczniw. Komputery w klasach IIII szkoy podstawowej s wykorzystywane jako urzdzenia, ktre wzbogacaj proces nauczania i uczenia si o teksty, rysunki i animacje tworzone przez uczniw, ksztatuj ich aktywno (gry i zabawy), utrwalaj umiejtnoci (programy edukacyjne na pytach i w sieci), rozwijaj zainteresowania itp. Uczniom klas IIII naley umoliwi korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej. Zaleca si, aby podczas zaj ucze mia do swojej dyspozycji osobny komputer z dostpem do Internetu. 12. Jzyk obcy nowoytny. Zalecane jest organizowanie dzieciom rwnie pozalekcyjnych form nauki jzyka obcego nowoytnego, np. zaj w szkolnym klubie, spotka czytelniczych w bibliotece, seansw lmowych w wietlicy szkolnej itp. 13. Edukacja muzyczna. Oprcz zaj typowo muzycznych zaleca si wczanie muzyki do codziennych zaj szkolnych jako ta tematu przy organizacji aktywnoci ruchowej, w celu wyciszenia itp.
58
14. Wychowanie zyczne. Zaleca si, aby zajcia z dziemi prowadzone byy na boisku, w sali gimnastycznej itp. Czas realizacji tego obszaru ksztacenia ma by przeznaczony na rozwijanie sprawnoci zycznej uczniw. 15. Etyka. Ze wzgldu na specyk dziecicego rozumowania, w trakcie zaj z etyki zaleca si analiz zachowania postaci literackich (z bani, bajek, opowiada itp.), lmowych i telewizyjnych. Uniknie si wwczas kopotw wychowawczych wynikajcych z nadmiernej, nieuzasadnionej i pochopnej nieraz krytyki wydarze z udziaem rwienikw. 16. Doceniajc rol edukacji zdrowotnej, treci z tego zakresu umieszczono w wielu obszarach ksztacenia, np. w obszarze wychowania zycznego, edukacji przyrodniczej i edukacji spoecznej. Ze wzgldu na dobro uczniw, naley zadba, aby rozumieli oni konieczno oraz mieli nawyk dbania o zdrowie swoje i innych. Powinni take wiedzie, do kogo zwrci si w razie koniecznoci udzielania pierwszej pomocy. 17. Kade dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkry te uzdolnienia i je rozwija. W trosce o to, aby dzieci odczuway satysfakcj z dziaalnoci twrczej, trzeba stwarza im warunki do prezentowania swych osigni, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych. 18. Odpowiednio do istniejcych potrzeb szkoa organizuje: 1) zajcia opiekucze zapewniajce dzieciom interesujce spdzanie czasu, przyjazn atmosfer i bezpieczestwo; 2) zajcia zwikszajce szanse edukacyjne uczniw zdolnych oraz uczniw majcych trudnoci w nauce.
59
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

Edyta Gruszczyk-Kolczyska
Waniejsze argumenty uzasadniajce formu i treci zawarte w Podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej
W penej nazwie cytowanego powyej dokumentu1 podkrelono, e obejmuje on pierwszy etap edukacji szkolnej, a wic klasy IIII. Dlatego, przy opracowaniu podstawy programowej edukacji wczesnoszkolnej, cile wsppracowano z zespoem konstruujcym podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz specjalistami, ktrzy zajmowali si ustalaniem celw i treci ksztacenia dla klas IVVI (II etap edukacyjny). Zesp ekspertw edukacji wczesnoszkolnej skada si z pedagogw i psychologw, doradcw metodycznych oraz dyrektorw i nauczycieli wyrniajcych si szk. Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej konstruowana bya metod stopniowych przyblie. Kolejne wersje podstawy udostpniane byy do konsultacji spoecznych. Pod wpywem nadesanych uwag projekt poprawiano i przesyano do recenzji pedagogom i nauczycielom edukacji wczesnoszkolnej z wieloletni praktyk pedagogiczn. Po wielu korektach nadano mu form dokumentu zaczonego do Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. (zacznik nr 2). Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej zostaa tak opracowana, aby byo wiadomo, jakimi wiadomociami i umiejtnociami dysponuje ucze koczcy klas I, a potem klas III. Ustalajc je, kierowano si realizmem pedagogicznym, czyli zakresem treci ksztacenia, ktre nauczyciel moe zrealizowa w danym czasie edukacyjnym. Brano te pod uwag rnice indywidualne w rozwoju umysowym uczniw. Uznano, e podstawa programowa powinna zawiera to, co ucze o przecitnych moliwociach umysowych potra opanowa. W sprzyjajcych warunkach edukacyjnych mona i trzeba tak zrealizowa proces nauczania uczenia si, aby uczniowie wiedzieli i umieli o wiele wicej ni tego wymaga podstawa. Rozszerzenie zakresu treci ksztacenia musi by jednak dokadnie okrelone w autorskich programach, wedug ktrych nauczyciele bd planowa i realizowa edukacj w kolejnych latach, miesicach, tygodniach i dniach w klasie I, II i III. Uczniom o sabszej podatnoci na szkoln edukacj trzeba udzieli specjalistycznej pomocy (zajcia reedukacyjne, korekcyjno-wyrwnawcze itp.) w takim zakresie, aby mogli sprosta wymaganiom, ktre s okrelone w podstawie programowej. Wiadomoci i umiejtnoci ksztatowane w nastpnych latach edukacji szkolnej stanowi bowiem kontynuacj tego, co ucze opanowa wczeniej.
1
Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych. I etap edukacyjny: klasy IIII, edukacja wczesnoszkolna. Zacznik nr 2 do Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.
60
Od tego, jak dzieci w przedszkolu zostan przygotowane do podjcia nauki w szkole, zaley poziom edukacji w klasie I. Jeeli uczniowie w pierwszym roku szkolnego nauczania opanuj to, co jest przewidziane w podstawie dla klasy I, mona z powodzeniem zrealizowa edukacj w nastpnych klasach edukacji wczesnoszkolnej. Gdy uczniowie klasy III zostan dobrze przygotowani do nauczania przedmiotowego, nie bdzie wikszych kopotw z edukacj w klasach IVVI. Z tych powodw niebywale wana jest spjno celw i treci ksztacenia na styku edukacji przedszkolnej i edukacji w klasie I, a potem pierwszego i drugiego etapu edukacyjnego. kacji wczesnoszkolnej. Podstawa programowa wychowania przedszkolnego okrela, jakimi wiadomociami i umiejtnociami maj wykaza si dzieci, koczc wychowanie przedszkolne2. Treci ksztacenia przewidziane w podstawie programowej dla klasy I s rozszerzeniem i kontynuacj tego, czego si dzieci nauczyy w przedszkolu, a jednoczenie stanowi baz dla edukacji w klasie II i III. Dla podkrelenia tej cigoci, przy okrelaniu kadego zakresu edukacji realizowanej w klasie I, podana jest nazwa szkolna i jej rwnowaniki z wychowania przedszkolnego np. Edukacja spoeczna (nazwa szkolna), a obok Wychowanie do zgodnego wspdziaania z rwienikami i dorosymi (nazwa przedszkolna). Ponadto, w uwagach dotyczcych warunkw i sposobu realizacji Podstawy podkrelono, e nauczyciele przedszkola powinni zna podstaw programow edukacji wczesnoszkolnej, a nauczyciele uczcy w szkole maj zna podstaw programow wychowania przedszkolnego. Cigo edukacyjn na styku pierwszego i drugiego etapu edukacyjnego zapewniono w nieco inny sposb. Specjalici edukacji wczesnoszkolnej zostali wczeni w skad zespow konstruujcych podstaw programow dla II etapu edukacyjnego: do zespou matematyki wczono t osob, ktra w edukacji wczesnoszkolnej zajmowaa si treciami edukacji matematycznej, do zespou muzyki naleaa osoba, ktra w edukacji wczesnoszkolnej przewodzia opracowaniu treci edukacji muzycznej itd. Do zapewnienia cigoci edukacyjnej przyczyni si zapewne take to, e podstawa programowa opracowana jest w jzyku wymaga i oczekiwa. Od nauczycieli przedszkola i szkoy wymaga si realizacji zalece zawartych w tym dokumencie i jednoczenie oczekuje si, e ich wychowankowie oraz uczniowie bd dysponowali okrelonymi tam wiadomociami i umiejtnociami pod koniec kadego etapu ksztacenia. Taka konstrukcja dokumentu
2 Wszystkim dzieciom rozpoczynajcym nauk w szkole zapewnia si co najmniej jeden rok wychowania przedszkolnego. Dzieci mog z niego korzysta, uczszczajc do przedszkola lub do innej formy wychowania przedszkolnego. Niezalenie od formuy organizacyjnej od roku szkolnego 2009/2010 w kadej placwce edukacja przedszkolna jest realizowana wedug zalece zawartych w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego (zacznik nr 1 Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.).
W jaki sposb podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej zapewnia cigo Przyjrzyjmy si spjnoci edukacyjnej wychowania przedszkolnego i eduedukacyjn?
61
umoliwia take kontrol jakoci edukacji na etapie wychowania przedszkolnego, edukacji wczesnoszkolnej oraz nastpnych etapw nauki szkolnej. Wyjani tu trzeba, e podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej nie jest programem nauczania, wedug ktrego nauczyciele planuj i realizuj proces wychowania i nauczania. Zalecenia zawarte w tym dokumencie s bowiem tylko fundamentem, na ktrym oparte s autorskie programy nauczania. Musz one zawiera konkretyzacj treci nauczania oraz zalece zawartych w podstawie, mog rwnie rozszerza zakres tych treci. Programy autorskie powinny by tak szczegowo i jednoznacznie opracowane, eby nauczyciel mg wedug nich zaplanowa, a potem realizowa zajcia ze swymi uczniami w kolejnych miesicach, tygodniach i dniach kadego roku szkolnego. Problem w tym, e obecnie autorskie programy nauczania opracowane w konwencji ksztacenia zintegrowanego s konstruowane na zbyt wysokim poziomie oglnoci. Dlatego nauczycielom trudno jest szczegowo zaplanowa i realizowa proces nauczania-uczenia si wedug zawartych w nich zapisw. Precyzyjne okrelenie celw i treci edukacji wczesnoszkolnej w nowej podstawie programowej wymusza wic podan precyzj i konkretyzacj autorskich programw.
Dlaczego w podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej wyodrbniono klas pierwsz?
Podstawa programowa okrela, jakimi wiadomociami i umiejtnociami powinni wykaza si uczniowie pod koniec kadego etapu edukacyjnego. Specjalici pracujcy nad podstaw programow edukacji wczesnoszkolnej uznali jednak, e klasa I powinna zosta wyodrbniona. Powodem jest konieczno podkrelenia cigoci procesu edukacji rozpocztego w przedszkolu i kontynuowanego w pierwszym roku nauczania szkolnego, a take dopasowanie szkolnego procesu nauczania-uczenia si do moliwoci umysowych ucznia klasy I. Wyodrbnienie takie sprawi te, e edukacja w klasie I bdzie prowadzona z naleyt trosk o integracj i korelacj treci ze wszystkich zakresw ksztacenia. Ponadto, umoliwi waciwe i proporcjonalne rozmieszczenie treci ksztacenia w dwch nastpnych latach nauki szkolnej. Analizujc treci zawarte w realizowanych obecnie programach autorskich i zeszytach wicze dla klasy I, dostrzec mona nasilajc si tendencj do nadmiernego intensykowania ksztacenia w klasie I, zwaszcza w drugim proczu nauki3. Jest to jedna z przyczyn nadmiernych trudnoci, kt3
Przykadem moe by edukacja matematyczna. W treciach przewidzianych do zrealizowania pod koniec pierwszego roku nauki szkolnej powszechnie zaleca si ksztatowanie umiejtnoci mnoenia, przeznaczajc na to kilka zaledwie zada w zeszycie wicze. Jest to nieporozumienie, gdy w tym czasie uczniowie nie opanowali jeszcze umiejtnoci dodawania i odejmowania na tyle skutecznie, aby rachowa w pamici w szerszym zakresie z przekroczeniem progu dziesitkowego. Tak wczesne wprowadzenie mnoenia jest nieskutecznie, a na dodatek ma zy wpyw na motywacj do nauki matematyki, gdy rodzi poczucie poraki: nie potra zrozumie, staram si i nie
62
rych doznaj uczniowie ju w pierwszym roku nauki szkolnej. Aby przeciwdziaa temu zjawisku, w podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej, podkrelono te, e wiadomoci i umiejtnoci ksztatowane w klasie I w nastpnych dwch latach edukacji (klasie II i III) s powtarzane, pogbiane i rozszerzane (spiralny ukad treci ksztacenia). Dotyczy to szczeglnie edukacji polonistycznej, matematycznej, przyrodniczej i spoecznej.
W celach oglnych edukacji wczesnoszkolnej podkrela si znaczenie i konieczno zadbania o dobre wychowanie uczniw, o to, eby odrniali dobro od za i wybierali dobro. Zesp specjalistw przygotowujcy podstaw uzna, e okrelone na pocztku tego dokumentu cele wychowania trzeba skonkretyzowa w kadym obszarze edukacji wczesnoszkolnej tak, aby w programach autorskich nie pominito tego wanego zakresu dziaalnoci pedagogicznej.
ycia, w ktrym ksztatuje si u dzieci zdolno do odrniania dobra od za oraz zdolno do empatii, warunkujcej zgodne wspycie dziecka z innymi dziemi i dorosymi. Dziki temu, w najwaniejszym dokumencie wyznaczajcym ramy edukacji, po raz pierwszy, cele wychowawcze zostay nie tylko oglnie okrelone, ale take skonkretyzowane w kadym obszarze edukacji szkolnej. Ponadto w podstawie wyodrbniono zajcia z etyki. Okrelono tam, midzy innymi, e ucze koczcy klas trzeci:
Dlaczego Podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej jest tak silnie nasycona Tu take zadbano o spjno treci w edukacji wczesnoszkolnej kontynuuje si to, co jest zalecane w podstawie programowej wychowania przedszkolnetreciami go. Chodzi o tak wan konsekwencj procesu wychowania w tym okresie wychowawczymi?
rozumie, e ludzie maj rwne prawa, niezalenie od tego, gdzie si urodzili, jak wygldaj, jak religi wyznaj, jaki maj status materialny; okazuje poszanowanie starszym i stara si nie pomoc potrzebujcym; starannie dobiera przyjaci i pielgnuje przyjanie w miar swych moliwoci; wie, na czym polega prawdomwno i jak wana jest odwaga przeciwstawiania si kamstwu i obmowie; wie, e nie mona zabiera cudzej wasnoci i stara si tego przestrzega; wie, e naley naprawi wyrzdzon szkod. Treci te s take wtopione w inne obszary ksztacenia w klasach IIII. Ze wzgldu na specyk dziecicego rozumowania, w trakcie zaj z etyki, zaleca si analiz zachowania postaci literackich (z bani, bajek, opowiada itp.), lmowych i telewizyjnych. Wszak w baniach, bajkach i opowiadaniach przemog si tego nauczy itp. Dodam tu, e ksztatowanie umiejtnoci rachunkowych jest w edukacji wczesnoszkolnej realizowane w cigu 3 lat, a wic mnoenie mona wprowadzi w klasie II, a potem doskonali w klasie III.
63
znaczonych dla dzieci dobro zwycia, a zo zostaje napitnowane. Chodzi rwnie o to, aby unikn kopotw wychowawczych wynikajcych z nadmiernej, nieuzasadnionej i pochopnej nieraz krytyki wydarze z udziaem rwienikw. Konieczno nasycenia treci ksztacenia wartociami wychowawczymi ma bezporedni zwizek ze zmianami obserwowanymi w wychowaniu rodzinnym. Wikszo rodzicw troszczy si o wszechstronny rozwj i wychowanie swoich dzieci. Niestety, niepokojco zwiksza si te liczba rodzicw, ktrzy powicaj zbyt mao czasu swoim dzieciom. Na dodatek coraz mniej uwagi przywizuj do spraw wychowawczych. Dlatego nauczyciele w przedszkolu i w szkole musz zadba o dobre wychowanie dzieci. Naley doda, e tak silne nasycenie treciami wychowawczymi kadego z obszarw edukacji wczesnoszkolnej spotkao si z aprobat zarwno nauczycieli, jak i rodzicw, ktrym prezentowano podstaw programow edukacji wczesnoszkolnej. Zdaj oni sobie bowiem spraw z tego, e jeeli nie zadba si o dobre wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach edukacji szkolnej, to w wieku dorastania bdzie to o wiele trudniejsze, a czsto nawet niemoliwe.
Argumenty uzasadniajce zalecany sposb realizacji treci ksztacenia w niektrych zakresach ksztacenia i wychowania
Edukacja polonistyczna. W pocztkowym okresie nauki w klasie I kontynuowany jest, rozpoczty w przedszkolu, proces ksztatowania dojrzaoci dzieci do nauki czytania i pisania. Umiejtnoci te ksztatuje si wedug wybranej metody, dbajc o czenie czytania z pisaniem. Z wielu wzgldw korzystne jest, aby w klasie I tylko okoo poowy czasu przeznaczonego na edukacj polonistyczn uczniowie zajmowali si rysowaniem i pisaniem, siedzc przy stolikach. Ograniczenie to ma zwizek z tendencj do wypeniania czasu edukacyjnego dzieci realizowaniem wicze zawartych w pakietach edukacyjnych. Klasa I jest pierwszym etapem nauki czytania i pisania; potem umiejtnoci te s intensywnie ksztatowane w klasie II i III. Podstawa programowa ma pomc w dobrym zaplanowaniu tego procesu. W dokumencie tym podkrela si take potrzeb wikszej dbaoci o to, aby uczniowie pisali czytelnie i estetycznie (w tym przestrzegali zasad kaligrai). Jest to konieczne, poniewa wielu uczniw ma tak wielkie kopoty z czytelnym pismem, e trudno przeczyta napisany przez nich tekst. Wanym celem edukacji polonistycznej jest rozwijanie u dzieci zamiowania do czytelnictwa poprzez suchanie piknego czytania i rozmawianie o przeczytanych utworach oraz korzystanie z bibliotek (np. szkolnej). W doborze lektur nauczyciele powinni kierowa si realnymi umiejtnociami czytelniczymi dzieci, potrzebami wychowawczymi i edukacyjnymi, a take moliwoci dostpu do ksiek. Podkrela si take powrt do dobrej tradycji, gdy dzieci uczyy si na pami wierszy, fragmentw prozy, tekstw piosenek itp.
64
Sprzyja to bowiem rozwojowi dziecicego umysu, a take elegancji wypowiadania si. Oczekuje si, e okrelony w podstawie zakres edukacji polonistycznej zostanie w programach autorskich skonkretyzowany tak, aby nauczyciele mogli naleycie zaplanowa edukacj polonistyczn w kolejnych latach, miesicach i tygodniach nauki szkolnej. Edukacja matematyczna. Dla uniknicia nadmiernych trudnoci w nabywaniu wiadomoci i umiejtnoci matematycznych zaleca si, aby w pierwszych miesicach nauki w klasie I w centrum uwagi byo wspomaganie rozwoju tych czynnoci umysowych, ktre s wane dla uczenia si matematyki. Sprzyjaj temu specjalnie dobrane zabawy, gry i sytuacje zadaniowe, w ktrych dzieci manipuluj przedmiotami, np. liczmanami. Po takim wprowadzeniu mona realizowa treci ksztacenia okrelone w podstawie wedug zalece metodyki nauczania pocztkowego matematyki. Programy nauczania, konstruowane zgodnie z zaleceniami zawartymi w podstawie, powinny zawiera konkretyzacj i rozszerzenie treci ksztacenia w edukacji matematycznej, w kadym roku nauczania pocztkowego. Naley jednak zachowa realizm pedagogiczny, rozszerzony zakres edukacji matematycznej musi uwzgldnia moliwoci umysowe dzieci, odpowiednio z klasy I, II i III. Jest to konieczne, poniewa nadmierne i specyczne trudnoci w nauce matematyki zaczynaj si ju w pierwszym okresie nauki szkolnej4. Nie oznacza to jednak, e mona zrezygnowa z poszukiwania i rozwijania zadatkw uzdolnie matematycznych u uczniw na tym etapie edukacji. S one czste, a niepielgnowane marniej i nie sposb tego naprawi w nastpnych latach5. Dla przywrcenia waciwych proporcji w procesie ksztacenia, ustala si, e najwyej jedna czwarta czasu przeznaczonego na edukacj matematyczn moe by przeznaczona na korzystanie z zeszytw wicze6. W trakcie ukadania i rozwizywania zada trzeba bowiem zadba o wstpn matemaWicej informacji podaj w ksice Dzieci ze specycznymi trudnociami w nauce matematyki. Przyczyny, diagnoza i zajcia korekcyjno-wyrwnawcze, WSiP, Warszawa 2007 (i wczeniejsze wydanie). 5 Wicej informacji znajduje si w publikacji E. Gruszczyk-Kolczyskiej i E. Zieliskiej Dziecica matematyka. Ksika dla rodzicw i nauczycieli, WSiP, Warszawa 2007 (i wczeniejsze wydania). 6 Z analizy zagospodarowania czasu edukacyjnego, przeznaczonego na ksztatowanie wiadomoci i umiejtnoci, wynika, e na zajciach w klasach IIII uczniowie zajmuj si gwnie rozwizywaniem zada z zeszytw wicze. Dla wielu nauczycieli najwaniejsze jest, czy jego uczniowie rozwi wszystkie zadania przewidziane w danym temacie. Dlatego na zajciach z edukacji matematycznej zajmuj si gwnie pilnowaniem, aby dzieci rozwizyway zadania ze swoich zeszytw wicze. Zadania, ktrych dzieci nie zd rozwiza na lekcji, s zadawane do domu. I tak dzie po dniu, tydzie po tygodniu.
4
65
tyzacj: dzieci rozwizujc zadania matematyczne, powinny manipulowa przedmiotami lub obiektami zastpczymi, a potem zapisywa rozwizanie w zeszycie w kratk. Zalecenia te maj przeciwdziaa tendencji do odwrcenia hierarchii: dla wielu nauczycieli waniejsze jest rozwizywanie kolejno wszystkich zada z zeszytw wicze (przerobienie zeszytu wicze) ni realizacja wybranego programu i respektowanie zalece zawartych w podstawie programowej. Towarzyszy temu przesadna wiara w skuteczno edukacyjn rozwizywania zada zawartych w zeszytach wicze, a take w trafno diagnostyczn sprawdzianw wiadomoci znajdujcych si w materiaach metodycznych doczonych do zeszytw wicze. Poniewa sprawdziany te bywaj rnej jakoci, podstaw oceny wiadomoci i umiejtnoci ucznia powinna by analiza jego funkcjonowania w trakcie ukadania i rozwizywania zada matematycznych podczas zaj. Edukacja przyrodnicza. W tym obszarze edukacji ksztatowane wiadomoci i umiejtnoci s silnie nasycone treciami wychowawczymi. Chodzi nie tylko o wiedz dzieci, ale take o wdraanie ich do podejmowania dziaa na rzecz ochrony przyrody w swoim rodowisku, do dbaoci o zdrowie i bezpieczestwo swoje i innych, oczywicie na miar swoich moliwoci. Ponadto w Podstawie podkrela si, e wiedza przyrodnicza uczniw nie moe by ksztatowana wycznie na podstawie pakietw edukacyjnych, informacji z Internetu oraz innych tego typu rde. Nauczyciele maj ksztatowa wiedz przyrodnicz dzieci take w naturalnym rodowisku, poza szko, w dziaaniu praktycznym. Edukacja zdrowotna. W Podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej nie wyodrbniono takiego zakresu ksztacenia. Treci skadajce si na edukacj zdrowotn zostay umieszczone w wielu obszarach: w wychowaniu zycznym, edukacji przyrodniczej i spoecznej. W kadym z tych obszarw zaleca si ksztatowanie u uczniw nawykw dbania o zdrowie swoje i innych. Dotyczy to take bezpieczestwa, oczywicie na miar moliwoci sprawczych uczniw klasy I, II i III. Zajcia komputerowe. Zakres treci zawartych w tym obszarze edukacji wczesnoszkolnej budzi wiele obaw ze wzgldu na nieraz zbyt skromne wyposaenie sal szkolnych. Zesp konstruujcy podstaw programow mia tego wiadomo. Umieszczenie w tym dokumencie zalecenia, aby podczas zaj ucze mia do dyspozycji osobny komputer z dostpem do Internetu, pomoe nauczycielom klas pocztkowych stara si o takie wyposaenie. Dotyczy to take zapisu, ktry mwi, e uczniom klas pocztkowych naley umoliwi korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej. Wychowanie zyczne. Zaleca si, aby zajcia z dziemi prowadzone byy na boisku, w sali gimnastycznej itp. Czas realizacji tego obszaru ksztacenia ma by przeznaczony na rozwijanie sprawnoci zycznej uczniw. Z analizy zaj realizowanych w klasach pocztkowych wynika bowiem, e zbyt rzadko organizuje si dzieciom zajcia rozwijajce sprawno ruchow na boisku,
66
w sali gimnastycznej, w parku itp. Na dodatek, rwnie rodzice nie przywizuj naleytej wagi do usprawniania zycznego dzieci. Tymczasem, na czas wychowania przedszkolnego i pierwsze lata nauki szkolnej przypada zoty wiek motorycznoci dzieci7. Jeeli w tym okresie ycia nie rozwinie si naleycie sprawnoci ruchowej dzieci, bdzie to ze szkod dla ich zdrowia i kondycji zycznej w cigu caego ycia. Ocena postpw ucznia ma charakter opisowy. W ostatnim roku edukacji wczesnoszkolnej ocen opisow mona i trzeba uzupeni form oceniania, ktra jest stosowana w nastpnych latach nauczania szkolnego. Chodzi o to, aby przyzwyczai i agodnie wprowadzi uczniw do oceniania ich osigni stopniem szkolnym. Sprawdziany i rnego rodzaju testy powinny by stosowane z umiarem, aby nie byy dla uczniw rdem zbyt wielu lkw i stresw. Dlatego zaleca si sprawdzone sposoby oceniania postpw uczniw, np. aktywno edukacyjn na zajciach, analiz uczniowskich zeszytw oraz innych wytworw. Edukacja szkolna jest wielkim dobrodziejstwem pod warunkiem, e dzieci potra sprosta stawianym im wymaganiom i korzysta z nauki organizowanej wedug szkolnych metod. Jeeli nie s gotowe do podjcia nauki szkolnej, le im si wiedzie od pierwszego dnia pobytu w szkole. Problem w tym, e w kadej grupie pierwszoklasistw wystpuj znaczne rnice indywidualne w rozwoju umysowym8. Dla uczniw zbyt dziecinnych wszystko jest za trudne i dzieje si za szybko. Dla dzieci o znakomitych moliwociach umysowych nauka szkolna jest mao interesujca. Musz bowiem uczy si tego, co ju dawno potra. Jednym z zada wychowania przedszkolnego jest wspomaganie rozwoju umysowego dzieci tak, aby je dobrze przygotowa do szkoy. Bywa jednak, e to nie wystarcza. Dlatego nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej maj obowizek systematycznego analizowania postpw swych uczniw. Jeeli okae si, e ktry z nich ma nadmierne trudnoci w wykonaniu tego, z czym radz sobie rwienicy, trzeba przeprowadzi nauczycielskie rozpoznanie przyczyn (diagnoza pedagogiczna). Nastpnie zaplanowa i zorganizowa zajcia dydaktyczno-wyrwnawcze dla tych uczniw. Prowadzenie takich zaj jest obowizkiem szkoy. Dziki temu mniej bdzie uczniw zepchniPor. N. Wolaski Etapy rozwoju dziecka, dorosy, czowiek stary w rodzinie, w Rodzina i dziecko, red. M. Ziemska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1979. 8 Sigaj one nawet do 4 lat rozwoju umysowego. Oznacza to, e w kadej klasie I s dzieci rozumujce tak, jak przecitne dziewiciolatki i dzieci, ktre rozumuj na poziomie piciolatkw. Ustalia to L. Wooszynowa (Problemy szkolnego startu w polskim zreformowanym systemie owiaty Psychologia Wychowawcza 1977 nr 1 oraz O umysowej i spoecznej gotowoci dziecka do rozpoczcia nauki Badania Owiatowe 1979 nr 3). Wynika to take z moich dowiadcze badawczych ostatnich lat.
7
Ocenianie uczniw klas IIII
O zapewnieniu uczniom lepszych szans edukacyjnych oraz wspieraniu w rozwoju dzieci uzdolnionych
67
tych na ciek niepowodze szkolnych ze wszystkimi konsekwencjami niszczcymi ich ksztatujc si osobowo. W podstawie programowej znajduj si take zalecenia wspierania rozwoju uczniw zdolnych. Kade dziecko jest bowiem w jakim zakresie uzdolnione. Nauczyciel ma odkry te uzdolnienia i rozwija je. W trosce o to, aby dzieci odczuway satysfakcj z dziaalnoci twrczej, trzeba stwarza im warunki do prezentowania swych osigni np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych. Na koniec naley podkreli, e podstawa programowa edukacji wczesnoszkolnej jest dokumentem kierowanym do specjalistw nauczania pocztkowego, a wic do tych, ktrzy bd konstruowali autorskie programy nauczania i tych, ktrzy bd je wybierali, a potem realizowali w szkoach, poczwszy od klasy I. Dlatego zostaa ona napisana z uwzgldnieniem terminologii stosowanej w pedagogice wczesnoszkolnej. Poniewa nauczyciele dobrze si w niej orientuj, nie bd mieli wikszych trudnoci z waciwym odczytaniem celw i treci wychowania i ksztacenia, a take z wyborem programu.
OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ

Uchwaa Nr 333/2008 Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego z dnia 16 padziernika 2008 roku w sprawie projektu rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk
Po rozpatrzeniu, na wniosek Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 wrzenia 2008 roku (pismo DPN-MSz/KK-5000-9/08), projektu rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, Rada Gwna, stosownie do art. 45 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz. U. Nr 164 poz. 1365, z pn. zm.), uchwala, co nastpuje. Rada Gwna Szkolnictwa Wyszego z uznaniem przyjmuje starania Ministerstwa Edukacji Narodowej majce na celu uporzdkowanie systemu owiaty, w tym zwaszcza zmian podstawy programowej ksztacenia oglnego w duchu obecnie obowizujcych kanonw. Rada Gwna wspiera dugofalowe zmiany systemowe majce na celu przeniesienie uwagi na efekty ksztacenia, wyduenie ksztacenia oglnego, doprecyzowanie zakresu treci nauczania, indywidualizacj ksztacenia oraz doprecyzowanie opisu wymaga na koniec kadego etapu ksztacenia. Projekt rozporzdzania uwzgldnia zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia si przez cae ycie (2006/962/WE) i jest wanym elementem wczania naszej edukacji w system edukacji europejskiej. Uchwa otrzymuje Minister Edukacji Narodowej oraz Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Przewodniczcy Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego Jerzy Baejewski
69
OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ
UWAGI KONFERENCJI REKTORW AKADEMICKICH SZK POLSKICH w sprawie projektu rozporzdzenia okrelajcego podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk
Opracowanie rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk byo koniecznoci, ze wzgldu na fakt, e aktualnie obowizujca podstawa nie gwarantuje zadowalajcych efektw ksztacenia. Wedug licznych opinii star podstaw programow naleao zmieni midzy innymi z niej wymienionych powodw: przestaa spenia swoj rol, gdy bya adresowana do zdecydowanie odmiennej populacji uczniw: bya tworzona przy zaoeniu, e do szk koczcych si matur uczszcza okoo 50% rocznika uczniw, natomiast dzi do tego typu szk uczszcza ponad 80% kadego rocznika uczniw; wbrew tradycji czteroletniego cyklu ksztacenia oglnego w polskiej szkole, prbowaa dwukrotnie pomieci peny cykl ksztacenia oglnego w trzyletni okres realizacji: najpierw w gimnazjum, a potem w liceum; jest zbyt encyklopedyczna, z perspektywy atwo dzi dostpnych rde informacji; jest nieprecyzyjna w opisie treci i dlatego wymagaa dodatkowego opisu standardw wymaga egzaminacyjnych, co cznie dao bardzo niejasny i czsto sprzeczny obraz tego, co ma umie ucze. Bardzo pozytywnie oceni naley decyzj, e wymagania opisane s na dwch poziomach: szczegowym i oglnym. Wymagania szczegowe opisuj treci ksztacenia: konkretne wiadomoci oraz umiejtnoci, jakie uczniowie maja opanowa. Wymagania oglne opisuj cele ksztacenia w zakresie danego przedmiotu: s to oglne klasy umiejtnoci, ksztatowane podczas pracy nad wymaganiami szczegowymi. Wielka zalet nowej podstawy programowej jest przedstawienie dla kadego przedmiotu w miejsce mao precyzyjnego opisu tego, czego trzeba uczy, penej listy wymaga, ktre powinien spenia przecitnie zdolny ucze na koniec kadego etapu ksztacenia. Podkreli naley, e proponowana podstawa programowa okrela zestaw postaw, ktre szkoa powinna ksztatowa u uczniw, takich jak: uczciwo,
70
wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, przedsibiorczo, kreatywno, gotowo do pracy zespoowej, kultura osobista. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Wdroenie do praktyki opiniowanego rozporzdzenia otworzyoby bardzo wany etap w rozwoju ksztacenia w polskim systemie owiaty i wychowania. Do najwaniejszych decyzji zaliczy naley uznanie: jzyka polskiego, matematyki, jzykw obcych za fundamentalny obszar wiedzy wsplnej dla wszystkich zdajcych matur. Nowa podstawa programowa: przywizuje szczegln uwag do poszerzonego nauczania matematyki. Trzeba jeszcze raz podkreli, e usunicie matematyki z zestawu obowizkowych egzaminw maturalnych spowodowao ogromne szkody w zasobach kapitau intelektualnego Polakw, kadzie rwnie wikszy nacisk na umiejtno wykorzystywania wiedzy do identykowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody lub spoeczestwa, cieszy fakt, e nowa podstawa programowa przedmiotw eksperymentalnych zostaa uzupeniona o wymagania dowiadczalne, bardzo pozytywnie naley oceni wprowadzenie nauczania pierwszego jzyka obcego od I klasy szkoy podstawowej oraz drugiego jzyka obcego od I klasy gimnazjum. Na szczeglne podkrelenie zasuguje fakt, e nowa podstawa programowa traktuje okres nauki w gimnazjum i liceum cznie, jako spjny programowo obszar ksztacenia. Wszyscy uczniowie przechodz jednakowy, czteroletni kurs ksztacenia ze wszystkich przedmiotw tradycyjnie obecnych w szkole. Jeszcze raz zauway naley, e kady ucze a do matury uczy si jzyka polskiego, jzykw obcych oraz matematyki jako trzech fundamentalnych obszarw wiedzy, w zakresie ktrych bdzie potem zdawa obowizkow cz matury. Kady ucze w cigu ostatnich dwch lat liceum lub trzech lat technikum przechodzi gboki kurs w zakresie trzech wybranych przedmiotw maturalnych. Przedmioty te oferowane s w duym wymiarze godzin. Taki program, dajcy moliwo efektywnego ksztacenia niemal caej populacji na poziomie rednim, jest zbieny z rozwizaniami przyjtymi w wik-
71
UWAGI KONFERENCJI REKTORW AKADEMICKICH SZK POLSKICH
szoci krajw zachodnich. Przedstawiony model jest dobr drog do uzyskania solidnego przygotowania kandydatw na studia wysze. Oceniajc bardzo pozytywnie ten dokument, naley stwierdzi, e wprowadzenie w ycie projektu rozporzdzenia okrelajcego podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk otworzy nowy etap w polskim systemie ksztacenia owiaty i wychowania. W fazie wdraania i funkcjonowania przyjte rozwizania musz by oceniane i w sposb cigy udoskonalane.
Przewodniczcy Komisji Edukacji KRASP prof. dr hab. Tomasz Borecki

Podstawa Programowa Z Komentarzami - Tom 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podstawa Programowa Z Komentarzami - Tom 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tom 1. Edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna

O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

Dlaczego w polskich szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach nastpi zmiany?

Co zatem naley uczyni?

Jak to opisuje nowa podstawa programowa?

Jak tworzy program wychowawczy szkoy?

Jak poprzez ocenianie skutecznie motywowa uczniw? 11

O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

Jak ma wyglda edukacja uczniw najmodszych?

Jakie zmiany nastpi w organizacji pracy szkoy?

Jakie i dlaczego zmiany organizacyjne w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej?

ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO

W jaki sposb podstawa programowa wychowania przedszkolnego zapewnia cigo edukacyjn?

Wychowanie przez sztuk wanym zadaniem edukacji przedszkolnej

Dlaczego podstawa programowa zawiera tak duo treci wychowawczych?

O zapewnieniu dzieciom lepszych szans edukacyjnych

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTACENIA OGLNEGO DLA SZK PODSTAWOWYCH

PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

Cele ksztacenia wymagania oglne

Treci nauczania klasa I szkoy podstawowej

Treci nauczania wymagania szczegowe na koniec klasy III szkoy podstawowej

ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

Dlaczego w podstawie programowej edukacji wczesnoszkolnej wyodrbniono klas pierwsz?

Ocenianie uczniw klas IIII

OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ

Przewodniczcy Komisji Edukacji KRASP prof. dr hab. Tomasz Borecki

You might also like