Podstawa Programowa Z Komentarzami

Podstawa programowa z komentarzami
Tom 8. Wychowanie zyczne i edukacja dla bezpieczestwa w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum
Szanowni Pastwo,
Niniejszy tom jest czci omiotomowej publikacji powiconej nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach. Sposb wdraania nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego w szkoach przygotowujcych do zawodu bdzie tematem odrbnej publikacji. Kady tom powicony jest odrbnej grupie zaj. Zawiera on wszystkie fragmenty podstawy programowej dotyczce tych zaj oraz komentarze ekspertw, pozwalajce lepiej zrozumie intencje twrcw podstawy. Poniewa poszczeglne tomy adresowane s do rnych grup nauczycieli, w kadym tomie powtrzono czci wstpne odpowiednich zacznikw podstawy programowej, skierowane do wszystkich nauczycieli. Wdraaniu w szkoach i przedszkolach nowej podstawy programowej towarzysz jeszcze inne zmiany w prawie owiatowym. Tych zmian, porzdkujcych edukacyjn rzeczywisto od wrzenia 2009 r. jest sporo: to m.in. zmieniona ustawa o systemie owiaty, nowe rozporzdzenie o ramowych planach nauczania (obowizujce w szkoach publicznych), nowe rozporzdzenie o kwalikacjach nauczycieli, nowe zadania dla nauczycieli, wynikajce ze zmian w Karcie Nauczyciela, a take kolejne podwyki pac nauczycieli. Dlatego kady tom zawiera take pewne informacje oglne, zwizane ze zmianami programowymi i organizacyjnymi wchodzcymi do polskich szk, wynikajcymi z tych nowelizacji. Wszystkie te zmiany maj uczyni polsk szko bardziej skuteczn, przyjazn i nowoczesn. Nowa podstawa programowa jest efektem zbiorowej reeksji duego zespou uczonych, metodykw, nauczycieli oraz pracownikw systemu egzaminacyjnego. W swoich pracach zesp ten korzysta z dowiadcze oraz dorobku twrcw wczeniejszych podstaw, w tym z projektu podstawy, ktry powsta w Instytucie Spraw Publicznych w 2005 roku. W trwajcych niemal trzy miesice publicznych konsultacjach aktywnie uczestniczyy setki respondentw. Twrcy podstawy wspierali si przy jej doskonaleniu dziesitkami zamwionych recenzji najznamienitszych gremiw i towarzystw naukowych. Szczegln rol w pracach zespou odegrali uczeni, ktrzy podjli trud koordynowania prac nad poszczeglnymi obszarami tematycznymi podstawy programowej: prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyska edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, prof. dr hab. Sawomir Jacek urek jzyk polski i edukacja artystyczna, dr Magdalena Szpotowicz jzyki obce nowoytne, dr hab. Jolanta Choiska-Mika edukacja historyczna i obywatelska, prof. dr hab. Ewa Bartnik edukacja przyrodnicza, prof. dr hab. Zbigniew Semadeni edukacja matematyczna i techniczna, prof. dr hab. Wojciech Przybylski wychowanie zyczne i edukacja dla bezpieczestwa. Wszystkim uczestnikom tych prac skadam niniejszym serdeczne podzikowanie. Kada szkoa otrzyma co najmniej dwa wydrukowane komplety wszystkich tomw tej publikacji. Dalsze egzemplarze mona pobra ze strony www.reformaprogramowa.men.gov.pl. Na tej stronie mona te znale szereg informacji pomocnych przy organizowaniu zreformowanej szkolnej rzeczywistoci, m.in. dotyczcych stosowania nowych ramowych planw nauczania. Jest tam take dostpny wykaz wszystkich podrcznikw dopuszczonych do uytku szkolnego, zgodnych z now podstaw programow. Licz, e wszystko to pomoe nam razem zmienia polsk szko na lepsze. Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej
Spis treci I. Cz oglna O potrzebie reformy programowej ksztacenia oglnego Zbigniew Marciniak ................... Cz wstpna podstawy programowej dla szkoy podstawowej .......................................................... Cz wstpna podstawy programowej dla gimnazjum i liceum .......................................................... 7 16 20
II. Cz szczegowa Wychowanie zyczne Podstawa programowa wychowanie zyczne klasy IIII ....................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Podstawa programowa wychowanie zyczne klasy IVVI .................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Podstawa programowa wychowanie zyczne gimnazjum i liceum ....................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wychowanie zyczne Zbigniew Cendrowski, Ewa Czerska, Tomasz Froowicz, Eligiusz Madejski, Jerzy Popiech, Wojciech Przybylski, Bogumia Przysina, Barbara Woynarowska ............................................................................................................. Edukacja dla bezpieczestwa Podstawa programowa edukacja dla bezpieczestwa gimnazjum i liceum ............................ Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Komentarz do podstawy programowej przedmiotu edukacja dla bezpieczestwa Piotr Makowski ....................................................................................................................... III. Opinie o podstawie programowej Uchwaa Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego .......................................................................... Uwagi Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich ...................................................... 73 74 68 72 72 26 27 28 30 31 35
37
Uwaga: Rozdziay, ktrych tytuy zoone s drukiem pochyym przedstawiaj odpowiednie fragmenty rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, opublikowanego w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17.
O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

Zbigniew Marciniak
Szkole sprzyja stabilno. Czasem jednak okolicznoci zewntrzne sprawiaj, e rozwizania przyjte w obrbie systemu edukacji przestaj by skuteczne, wbrew staraniom nauczycieli oraz uczniw. Zachodzi wtedy potrzeba zaprojektowania i wdroenia zmian, ktre zapewni lepsze efekty ksztacenia. Z tak sytuacj mamy obecnie do czynienia. Na pierwszy rzut oka nie ma problemu. Najzdolniejsi polscy uczniowie odnosz spektakularne sukcesy: wygrywaj wiatowe zawody informatyczne, co roku przywo nagrody z prestiowego Europejskiego Konkursu Modych Naukowcw oraz medale z midzynarodowych olimpiad przedmiotowych. Moemy by take zadowoleni z pilnoci polskich uczniw: nasz kraj ma aktualnie (2009) najniszy w Europie odsetek uczniw, ktrzy porzucaj szko przed jej ukoczeniem. Co wicej, Polska jest postrzegana na arenie midzynarodowej jako kraj, ktry odnis ogromny sukces edukacyjny: wprowadzenie gimnazjw, czyli wyduenie o rok powszechnego i obowizkowego ksztacenia oglnego przynioso zdecydowan popraw efektw ksztacenia w grupie uczniw najsabszych fakt ten zosta wiarygodnie potwierdzony przez midzynarodowe badania OECD PISA przeprowadzone w latach 2000, 2003 oraz 2006 na reprezentatywnej grupie 15-letnich uczniw. Problem ujawnia si jednak ju w pierwszych tygodniach nauki, zarwno w szkoach ponadgimnazjalnych, jak i wyszych. Nauczyciele i wykadowcy czsto ze zgroz konstatuj, e dua cz ich uczniw (studentw) ma fundamentalne braki w wyksztaceniu, uniemoliwiajce pynne kontynuowanie procesu nauczania. Powszechnie panuje opinia, e efekty pracy polskiej szkoy znacznie si pogorszyy. Pocztek XXI wieku przynis zjawisko bezprecedensowego wzrostu aspiracji edukacyjnych modych Polakw. Jeszcze kilka lat temu tylko okoo 50% uczniw z kadego rocznika podejmowao nauk w szkoach umoliwiajcych zdawanie matury. Dzi (2009), po ukoczeniu gimnazjum, takie szkoy wybiera ponad 80% uczniw. Spord nich okoo 80% z powodzeniem zdaje matur i w znakomitej wikszoci przekracza progi uczelni. W rezultacie, co drugi Polak w wieku 1924 lata studiuje, za liczba studentw w Polsce, w cigu zaledwie kilku lat, wzrosa a piciokrotnie. Konsekwencj takiego stanu rzeczy jest obecno w szkoach koczcych si matur, a pniej w murach wyszych uczelni, duej grupy modziey, ktra dawniej koczya swoj edukacj na poziomie zasadniczej szkoy zawodowej. W szczeglnoci, z powodw czysto statystycznych, obniy si redni poziom uzdolnie populacji modych ludzi, aspirujcych do zdobycia wyszego wyksztacenia.
Dlaczego w polskich szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach nastpi zmiany?
Co si stao?
7
System edukacji zarwno owiata, jak i szkolnictwo wysze nie mog pozosta obojtne wobec tak istotnej zmiany. Zaoenie, e ponad 80% rocznika potra skutecznie i rwnie szybko nauczy si tego wszystkiego, co byo zaplanowane dla zdolniejszych 50%, jest rdem paradoksu: pomimo nie mniejszego ni dawniej wysiku wkadanego przez nauczycieli oraz zwikszonego zainteresowania uczniw zdobyciem wyszego wyksztacenia, polskiej szkole nie udaje si osign satysfakcjonujcych efektw ksztacenia.
Co mona zrobi?
Moliwe s dwa zasadniczo rne rozwizania tego problemu. Pierwsze z nich polega na zachowaniu systemu edukacji w niezmienionym ksztacie i podniesieniu poprzeczki przy rekrutacji do szk koczcych si matur oraz na studia. Wtedy jednak nastpi drastyczne obnienie odsetka modziey uzyskujcej wyksztacenie wysze. Rozwizanie to zostao powszechnie odrzucone w krajach demokratycznych, ktre znalazy si wczeniej w podobnej sytuacji. W pastwach, w ktrych decyzje kluczowe dla spoecznoci lokalnych oraz w skali pastwa podejmuje si w drodze gosowania, dbao o poziom wiedzy najsabiej wyksztaconych obywateli jest rwnie wana jak ksztacenie elit. Dlatego zwycia pogld, e o poziomie wyksztacenia wspczesnego spoeczestwa wiadczy nie tyle redni, co minimalny akceptowalny poziom wyksztacenia. Konsekwentnie, zachca si modych ludzi do jak najduszego korzystania z usug systemu edukacji i ustawia si na ich drodze kolejne progi agodnie narastajcych wymaga. Przykadem takiej polityki jest tzw. Proces Boloski, w zamyle rozkadajcy studia na wikszoci kierunkw na dwa etapy: atwiejszy i bardziej masowy etap licencjacki oraz nastpujcy po nim bardziej wymagajcy etap magisterski. Inn moliw odpowiedzi na problem zaspokojenia zwikszonych aspiracji modego pokolenia jest odpowiednio zaprojektowana reforma programowa. Planujc t reform naley uwzgldni jeszcze jedn wan okoliczno. Dzi szkoa usiuje dwukrotnie zrealizowa peny cykl ksztacenia oglnego: po raz pierwszy w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej, koczcej si matur. Zapewne wbrew intencjom autorw starej podstawy programowej, praktyka zatara rnic midzy tymi cyklami. Potwierdzenia tej tezy dostarcza porwnanie podrcznikw gimnazjalnych z podrcznikami licealnymi dla poziomu podstawowego: dla wielu przedmiotw trudno dostrzec midzy nimi istotn rnic. To zapewne wpyw tradycji: przy bardzo oglnie sformuowanej podstawie programowej wielu nauczycieli zarwno gimnazjalnych, jak i licealnych odruchowo wypenia j tradycyjnym zakresem treci nauczania uksztatowanym w czasach, gdy zrby wiedzy oglnej budowalimy w czteroletnich liceach usiuj pomieci te treci w trzyletnim cyklu edukacyjnym. To moe si uda tylko w najzdolniejszych klasach; w pozostaych skutkuje to zbyt pospiesznym, a std powierzchownym omawianiem kolejnych tematw.
8
WYCHOWANIE FIZYCZNE I EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA W SZKOLE...
Przedmiotem, na ktrego przykadzie szczeglnie wyranie wida niepowodzenie planu dwukrotnej realizacji trzyletniego cyklu ksztacenia jest historia. W obu cyklach brakuje czasu na realizacj ostatniego chronologicznie dziau historii: w pierwszym na przeszkodzie staje egzamin gimnazjalny; w drugim matura. Prowadzi to do powszechnie dostrzeganej, enujcej niewiedzy uczniw w zakresie najnowszej historii Polski. Inne przedmioty nauczania nie maj struktury chronologicznej, wic ich sytuacja jest faktycznie jeszcze gorsza luki w wiedzy rozkadaj si w sposb przypadkowy.
Na pierwszy rzut oka mogoby si wydawa, e jedyn moliw odpowiedzi na statystycznie niszy redni poziom uzdolnie uczniw w szkoach koczcych si matur jest obnienie oczekiwa w stosunku do absolwentw. Jest jasne, e wyzwania, ktre postawi przed nimi ycie nie bd przecie mniejsze ni dzisiaj. Zamiast tego naley potraktowa czas nauki w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej, jako spjny programowo, szecioletni (a w technikum nawet siedmioletni) okres ksztacenia. W okresie tym w pierwszej kolejnoci wyposaymy uczniw we wsplny, solidny fundament wiedzy oglnej, po czym znacznie pogbimy t wiedz w zakresie odpowiadajcym indywidualnym zainteresowaniom i predyspozycjom kadego ucznia. Warto wiedzie, e taka organizacja procesu ksztacenia zostaa zastosowana w podobnych okolicznociach w wielu krajach wiata. Idea ta bya take obecna w tzw. reformie Jdrzejewicza w latach trzydziestych XX wieku. Aby umoliwi wszystkim uczniom solidne opanowanie wsplnego fundamentu wiedzy oglnej, jego realizacja bdzie rozcignita na trzy lata gimnazjum oraz cz czasu nauki kadej szkoy ponadgimnazjalnej. Pozwoli to na wolne od popiechu omwienie wszystkich podstawowych tematw w zakresie klasycznego kanonu przedmiotw. Na przykad, gimnazjalny kurs historii skoczy si na I wojnie wiatowej, za kurs historii najnowszej znajdzie naleny przydzia czasu w szkole ponadgimnazjalnej. Ponadto duszy czas przeznaczony na nauk kadego przedmiotu pozwoli nauczycielom gbiej wej w kady temat. Podczas nauki w liceum lub technikum ucze bdzie kontynuowa a do matury nauk w zakresie obowizkowych przedmiotw maturalnych: jzyka polskiego, jzykw obcych i matematyki. Oprcz tego kady ucze wybierze kilka przedmiotw (moe wybra take spord wymienionych wyej), ktrych bdzie si uczy w zakresie rozszerzonym w znacznie wikszej ni obecnie liczbie godzin. Taka organizacja procesu nauczania pozwoli uczniom w kadym z wybranych przedmiotw osign poziom, ktrego oczekiwalimy od absolwentw licew w latach ich wietnoci. Oprcz tego, w trosce o harmonijny i wszechstronny rozwj, kady ucze liceum o ile nie wybierze rozszerzonego kursu historii a do matury bdzie mia przedmiot historia i spoeczestwo. Zajcia te bd pogbiay wiedz
Co zatem naley uczyni?
9
uczniw z historii powszechnej w ujciu problemowym oraz rozbudzay ich zainteresowanie losami Polski i Polakw. Podobnie, dla uczniw niewybierajcych zaj rozszerzonych z geograi, biologii, zyki czy chemii obowizkowy bdzie przedmiot przyroda, przedstawiajcy w ujciu problemowym syntez wiedzy z nauk przyrodniczych. Zatem, niezalenie od indywidualnych wyborw zaj rozszerzonych, kady licealista bdzie umia odpowiednio wiele zarwno z zakresu nauk humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Ponadto, bdzie posiada istotnie pogbion w stosunku do stanu obecnego wiedz z kilku wybranych przedmiotw.
Jak to opisuje nowa podstawa programowa?
Minister Edukacji okrela zakres celw oraz treci ksztacenia w rozporzdzeniu o podstawie programowej ksztacenia oglnego. Podstawa programowa precyzyjnie okrela, czego szkoa jest zobowizana nauczy ucznia o przecitnych uzdolnieniach na kadym etapie ksztacenia, zachcajc jednoczenie do wzbogacania i pogbiania treci nauczania. Autorzy podstawy dooyli wszelkich stara, by zdeniowany w niej zakres treci by moliwy do opanowania przez takiego ucznia. Poniewa celem reformy programowej jest poprawa efektw ksztacenia, forma podstawy programowej rwnie jest temu podporzdkowana: wiadomoci oraz umiejtnoci, ktre uczniowie maj zdoby na kolejnych etapach ksztacenia wyraone s w jzyku wymaga. Wyodrbniono take, w postaci wymaga oglnych, podstawowe cele ksztacenia dla kadego przedmiotu nauczania. Wskazuj one na umiejtnoci wysokiego poziomu (np. rozumowanie w naukach cisych i przyrodniczych), ktrych ksztatowanie jest najwaniejszym zadaniem nauczyciela kadego przedmiotu. Nowa podstawa programowa przywizuje te bardzo du wag do wychowania, a w szczeglnoci do ksztatowania waciwych postaw uczniw. Poniewa jest to zadaniem kadego nauczyciela, opis ksztatowanych postaw znalaz swoje miejsce we wstpach zacznikw podstawy.
Jak tworzy program wychowawczy szkoy?
Ksztatowanie postaw, przekazywanie wiadomoci oraz rozwijanie umiejtnoci stanowi wzajemnie uzupeniajce si wymiary pracy nauczyciela. Aspekt wychowawczy pracy szkoy powinien by ujty w formie szkolnego programu wychowawczego. Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien: by spjny z programami nauczania, uwzgldnia ksztatowanie postaw uczniw, by tworzony z udziaem uczniw, rodzicw i nauczycieli, by osadzony w tradycji szkoy i lokalnej spoecznoci.
10
Opracowujc program wychowawczy szkoy, naley: uwzgldni wartoci szczeglnie wane dla spoecznoci szkolnej, sformuowa cele, jakie sobie stawiamy, okreli zadania, ktre chcemy zrealizowa, okreli, kto te zadania bdzie realizowa. Punktem wyjcia do tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna by diagnoza problemw wychowawczych wystpujcych w danej szkole. Diagnoza ta moe by oparta na ankietach, wywiadach, rozmowach z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp. Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji pozwoli zidentykowa zakres zagadnie, ktre powinny koniecznie znale si w szkolnym programie wychowawczym. W przygotowywaniu programu wychowawczego moe by take pomocne okrelenie oczekiwanej sylwetki absolwenta, wyznaczajcej kierunek pracy wychowawczej szkoy. Szkolny program wychowawczy charakteryzowa maj: wypracowane przez spoeczno szkoln wartoci, tradycja szkolna, obyczaje i uroczystoci, zagadnienia lub problemy, ktrych rozwizanie jest najwaniejsze z punktu widzenia rodowiska: uczniw, rodzicw i nauczycieli. Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczno stosowanych metod i rodkw, powinna by systematycznie monitorowana.
Podstawa programowa formuuje wymagania edukacyjne wobec uczniw koczcych kolejne etapy ksztacenia. Kady ucze jest oceniany na co dzie, w trakcie caego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Waciwie stosowana bieca ocena uzyskiwanych postpw pomaga uczniowi si uczy, gdy jest form informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informowa ucznia o tym, co zrobi dobrze, co i w jaki sposb powinien jeszcze poprawi oraz jak ma dalej pracowa. Taka informacja zwrotna daje uczniom moliwo racjonalnego ksztatowania wasnej strategii uczenia si, a zatem take poczucie odpowiedzialnoci za swoje osignicia. Ocenianie biece powinno by poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriw oceniania, czyli informacji, co bdzie podlegao ocenie i w jaki sposb ocenianie bdzie prowadzone. Ponadto nauczyciele powinni ustali kryteria, na podstawie ktrych bd ocenia uczniw na koniec roku szkolnego. Musz to robi zgodnie z obowizujcymi przepisami. Wreszcie, pod koniec nauki w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w liceum ucze jest poddawany zewntrznej ocenie przeprowadzanej przez pastwowy system egzaminacyjny.
Jak poprzez ocenianie skutecznie motywowa uczniw?
11
Zarwno ocenianie wewntrzszkolne biece oraz na koniec roku jak i ocenianie zewntrzne odwouje si do wymaga, sformuowanych w podstawie programowej.
Jak ma wyglda edukacja uczniw najmodszych?
Nowa podstawa powica szczegln uwag ksztaceniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz najmodszych uczniw. Przypomnijmy, e ju od 2002 r. wszystkie polskie szeciolatki s objte obowizkow edukacj ucz si w tzw. zerwkach. W pierwotnym zamyle zerwki byy zaprojektowane jako zajcia przedszkolne, przygotowujce dzieci do pjcia do szkoy. Jednak wspczesne polskie szeciolatki, podobnie jak ich rwienicy w wikszoci krajw Europy, coraz wczeniej wykazuj dojrzao do podjcia nauki oraz du ciekawo poznawcz. Owocuje to tym, e zajcia w oddziaach zerowych w sposb naturalny wkraczaj w obszar zada typowo szkolnych: nierzadko dzieci rozpoczynaj tu nauk czytania, pisania i liczenia. Jednake te fundamentalne dla powodzenia dalszej edukacji procesy powinny by poprzedzone odpowiednim przygotowaniem dziecka w wychowaniu przedszkolnym. Ponadto procesy te wymagaj czasu nauki duszego ni jeden rok nie jest korzystne przerywanie ich, wywoane koniecznoci przejcia dziecka do prawdziwej szkoy i zmian nauczyciela prowadzcego. Dlatego polska szkoa dojrzaa do tego, by obj opiek i nauk take dzieci szecioletnie. Edukacja najmodszych uczniw powinna umiejtnie splata nauk z zabaw, by w agodny sposb wprowadzi ich w wiat szkoy. Ten cel przywieca twrcom nowej podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego oraz podstawy programowej wychowania przedszkolnego, opisujcej jak przedszkole przygotowuje dziecko do podjcia nauki szkolnej.
Jakie nastpi zmiany w organizacji pracy szkoy?
Od roku szkolnego 2009/2010 rok po roku, przez sze lat poczwszy od pierwszej klasy szkoy podstawowej i pierwszej klasy gimnazjum, wprowadzana jest nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego i nowe podrczniki. Oprcz tego wchodz w ycie inne zmiany bardzo istotne dla organizacji pracy szk. Kalendarz wdraania zmian programowych Rok szkolny 2009/2010 2010/2011 2011/2012 I SP II SP III SP Zreformowane nauczanie w klasach I Gimnazjum II Gimnazjum III Gimnazjum Egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej
12
2012/2013 2013/2014
IVSP V SP VI SP Sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej
IL II L III L Egzamin maturalny dostosowany do nowej podstawy programowej
IT II T III T
I ZSZ II ZSZ III ZSZ
2014/2015
2015/2016 2016/2017
IV T
I LU II LU
SP szkoa podstawowa, L liceum, T technikum, ZSZ zasadnicza szkoa zawodowa, LU liceum uzupeniajce Rok 2012 pierwsi absolwenci gimnazjum ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Rok 2015 pierwsi absolwenci szkoy podstawowej i licew ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Na podstawie rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17) dyrektor szkoy, po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, moe postanowi o realizacji nowej podstawy programowej wychowania zycznego, poczwszy od 1 wrzenia 2009 r., we wszystkich klasach. Nauczyciele na podstawie znowelizowanej Karty Nauczyciela maj obowizek, poza swoim pensum, przepracowa co najmniej jedn godzin tygodniowo z uczniami w sposb wychodzcy naprzeciw ich indywidualnym potrzebom udzielajc im pomocy w przezwycianiu trudnoci, rozwijaniu zdolnoci lub pogbianiu zainteresowa. Najistotniejsz zmian w ramowym planie nauczania jest nieokrelanie liczby godzin tygodniowo w cyklu ksztacenia przeznaczonej na poszczeglne obowizkowe zajcia edukacyjne. Zamiast tego okrelone zostay minimalne oglne liczby godzin przeznaczone na realizacj podstawy programowej z poszczeglnych obowizkowych zaj edukacyjnych w caym cyklu ksztacenia. Dyrektor szkoy odpowiada za to, aby czne sumy godzin w cigu trzech lat zaj z danego przedmiotu byy nie mniejsze ni wymienione w ramowym planie nauczania, a efekty okrelone w podstawie programowej zostay osignite. Dziki takiemu opisaniu godzin nauczania poszczeglnych przedmiotw pojawia si moliwo bardziej elastycznego ni do tej pory planowania roku szkolnego. Dyrektor szkoy moe planowa rok szkolny nierytmicznie, decydujc o rnej organizacji pracy szkoy w niektre dni czy tygodnie. Moli-
13
wo nierwnomiernego rozoenia godzin w trakcie roku szkolnego mona wykorzysta rwnie dla zorganizowania caych dni nauki poza szko. Godziny tak zaplanowanych zaj mog by doliczone do czasu racy uczniw przeznaczonego na konkretny przedmiot oraz do pensum realizowanego przez nauczyciela. Oczywicie doliczamy godziny spdzone z uczniami na faktycznych zajciach dydaktycznych niezalenie od tego, czy byy prowadzone w klasie, czy poza szko ale nie czas dojazdu lub noclegu. Czas pracy nauczyciela, zarwno w wypadku realizowania tych pojedynczych, dodatkowych godzin, wynikajcych z Karty Nauczyciela, jak i wywizywania si z tygodniowego pensum szczeglnie przy zastosowaniu w szkole nierytmicznej organizacji roku szkolnego musi by odpowiednio rozliczany. Wicej wolnoci w organizacji pracy szk oraz wicej odpowiedzialnoci za precyzyjniej opisane efekty kocowe to podstawowe idee wchodzcych zmian.
Jakie i dlaczego zmiany organizacyjne w wychowaniu zycznym?
Zajcia wychowania zycznego musz odbywa si w odpowiednich warunkach: w sali gimnastycznej lub w sali dostosowanej do zaj ruchowych, a w dni pogodne na boisku szkolnym lub w terenie. Mona take korzysta z innych obiektw sportowych, na przykad z pywalni. Aby te warunki zagwarantowa, naley zajcia te, nawet na etapie edukacji wczesnoszkolnej, wyodrbni w planie zaj wraz ze wskazaniem miejsca, gdzie maj si odbywa. Ju na pierwszym etapie edukacyjnym prowadzenie zaj wychowania zycznego moe by w czci powierzone specjalistom, na przykad w celu prowadzenia gimnastyki korekcyjno-wyrwnawczej. Zajcia ruchowe poczwszy od IV klasy szkoy podstawowej powinny odbywa si czciowo w grupach zainteresowa zgodnie z wyborem dokonanym przez ucznia. Potrzebne jest, szczeglnie w wikszych szkoach, opracowanie regulaminu zapisw na oferowane przez szko do wyboru zajcia sportowe, rekreacyjne, turystyczne lub taneczne. Na wszelkich zajciach wychowania zycznego liczebno grupy moe wynosi od 12 do 26 uczniw. W celu jak najlepszej realizacji wymaga okrelonych w podstawie programowej, szkoa powinna rozwija wasn ofert programow uwzgldniajc zajcia lekcyjne, pozalekcyjne i pozaszkolne. Warto przy tym uwzgldnia lokalne tradycje oraz oczekiwania modziey. Oferta zaj wychowania zycznego do wyboru powinna uwzgldnia zrnicowany poziom sprawnoci zycznej uczniw. Cz tych zaj, zwaszcza tych o charakterze rekreacyjnym i turystycznym, powinna by dostpna dla tej grupy modziey, ktra z powodw zdrowotnych nie uczestniczy w tradycyjnych lekcjach wychowania zycznego. Aby ucze faktycznie mg wybra najbardziej interesujc go form aktywnoci zycznej, wskazane jest optymalne powizanie oferty tych zaj z tygodniowym planem lekcji.
14
Szczeglnie wane jest wczenie do szkolnej oferty instytucji samorzdowych i stowarzysze zwizanych ze sportem i rekreacj: miejskich i gminnych Orodkw Sportu i Rekreacji, PTTK, Domw Kultury i klubw sportowych. Dziki dobrej wsppracy szk z tymi organizacjami moliwe jest istotne wzbogacenie oferty dla uczniw. Rwnoczenie mamy okazj pokazania, e aktywno sportowa nie ogranicza si do dziaa na terenie szkoy. W ten sposb ksztatujemy nawyki korzystania z aktywnych form rekreacji i pokazujemy, jak w praktyce dziaaj instytucje zwizane ze sportem zarwno wyczynowym, jak i sportem dla wszystkich (tzw. sportem masowym). Podczas realizacji zaj wychowania zycznego niezalenie od ich formy naley przestrzega zasady penej odpowiedzialnoci szkoy za zgodny z obowizujcymi przepisami przebieg zaj, kwalikacje prowadzcych oraz bezpieczestwo uczniw. Ponadto, powinny by jasno okrelone zasady uwzgldniania efektw uczestnictwa w pozaszkolnych zajciach z wychowania zycznego przy ocenianiu ucznia z wychowania zycznego. W nowej podstawie programowej znacznie silniej ni dotychczas zarysowano zwizki wychowania zycznego i edukacji zdrowotnej. O tym, m.in. jak dba o bezpieczestwo na imprezach masowych, jak udziela pierwszej pomocy, jak zachowywa si w trakcie rnych zagroe, ucze ma dowiadywa si w trakcie zaj edukacji dla bezpieczestwa, prowadzonych w gimnazjum i w szkoach ponadgimnazjalnych. Zajcia te zastpuj realizowane dawniej tylko w szkoach rednich przysposobienie obronne. Do prowadzenia obu tych rodzajw zaj trzeba mie te same kwalikacje. Ich obecno ju od gimnazjum wiadczy o rosncym znaczeniu i randze tematu bezpieczestwa.
15
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJ

Ksztacenie oglne w szkole podstawowej tworzy fundament wyksztacenia szkoa agodnie wprowadza uczniw w wiat wiedzy, dbajc o ich harmonijny rozwj intelektualny, etyczny, emocjonalny, spoeczny i zyczny. Ksztacenie to dzieli si na dwa etapy edukacyjne: 1) I etap edukacyjny, obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna; 2) II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej. Celem ksztacenia oglnego w szkole podstawowej jest: 1) przyswojenie przez uczniw podstawowego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyki, dotyczcych przede wszystkim tematw i zjawisk bliskich dowiadczeniom uczniw; 2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystywania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw; 3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego w szkole podstawowej nale: 1) czytanie rozumiane zarwno jako prosta czynno, jako umiejtno rozumienia, wykorzystywania i przetwarzania tekstw w zakresie umoliwiajcym zdobywanie wiedzy, rozwj emocjonalny, intelektualny i moralny oraz uczestnictwo w yciu spoeczestwa; 2) mylenie matematyczne umiejtno korzystania z podstawowych narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz prowadzenia elementarnych rozumowa matematycznych; 3) mylenie naukowe umiejtno formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa; 4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzyku obcym, zarwno w mowie, jak i w pimie; 5) umiejtno posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi, w tym take dla wyszukiwania i korzystania z informacji; 6) umiejtno uczenia si jako sposb zaspokajania naturalnej ciekawoci wiata, odkrywania swoich zainteresowa i przygotowania do dalszej edukacji; 7) umiejtno pracy zespoowej.
16
Jednym z najwaniejszych zada szkoy podstawowej jest ksztacenie umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbao o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest ksztatowanie u uczniw nawyku dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa w szkole podstawowej opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).
1
17
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJ
Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Obok zada wychowawczych i prolaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych dzieli si na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej, podczas ktrego realizowane s nastpujce przedmioty: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) 10) 11)
2
jzyk polski; jzyk obcy nowoytny; muzyka; plastyka; historia i spoeczestwo; przyroda; matematyka; zajcia komputerowe; zajcia techniczne; wychowanie zyczne; wychowanie do ycia w rodzinie2;
Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie
18
12) etyka; 13) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3; 14) jzyk regionalny jzyk kaszubski3.
programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037). 3 Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM

Po ukoczeniu szkoy podstawowej ucze kontynuuje ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym. III etap edukacyjny realizowany jest w gimnazjum, za IV etap edukacyjny realizowany jest w szkole ponadgimnazjalnej. Ksztacenie oglne na III i IV etapie edukacyjnym, cho realizowane w dwch rnych szkoach, tworzy programowo spjn cao i stanowi fundament wyksztacenia, umoliwiajcy zdobycie zrnicowanych kwalikacji zawodowych, a nastpnie ich pniejsze doskonalenie lub modykowanie, otwierajc proces ksztacenia si przez cae ycie. Celem ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym jest: 1) przyswojenie przez uczniw okrelonego zasobu wiadomoci na temat faktw, zasad, teorii i praktyk; 2) zdobycie przez uczniw umiejtnoci wykorzystania posiadanych wiadomoci podczas wykonywania zada i rozwizywania problemw; 3) ksztatowanie u uczniw postaw warunkujcych sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we wspczesnym wiecie. Do najwaniejszych umiejtnoci zdobywanych przez ucznia w trakcie ksztacenia oglnego na III i IV etapie edukacyjnym nale: 1) czytanie umiejtno rozumienia, wykorzystywania i reeksyjnego przetwarzania tekstw, w tym tekstw kultury, prowadzca do osignicia wasnych celw, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w yciu spoeczestwa; 2) mylenie matematyczne umiejtno wykorzystania narzdzi matematyki w yciu codziennym oraz formuowania sdw opartych na rozumowaniu matematycznym; 3) mylenie naukowe umiejtno wykorzystania wiedzy o charakterze naukowym do identykowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody i spoeczestwa; 4) umiejtno komunikowania si w jzyku ojczystym i w jzykach obcych, zarwno w mowie, jak i w pimie; 5) umiejtno sprawnego posugiwania si nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi; 6) umiejtno wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; 7) umiejtno rozpoznawania wasnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia si; 8) umiejtno pracy zespoowej.
20
Jednym z najwaniejszych zada szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie ksztacenia umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbaoci o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol, zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym celem dziaalnoci szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie jzykw obcych. Bardzo wane jest dostosowanie zaj do poziomu przygotowania ucznia, ktre uzyska na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Zajcia z jzykw obcych nowoytnych prowadzone s na nastpujcych poziomach: 1) na III etapie edukacyjnym: a) na poziomie III.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie III.1 na podbudowie wymaga dla II etapu edukacyjnego; 2) na IV etapie edukacyjnym: a) na poziomie IV.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie IV.1 dla kontynuujcych nauk: w zakresie podstawowym na podbudowie wymaga poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego, w zakresie rozszerzonym na podbudowie wymaga poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego, c) na poziomie IV.2 dla oddziaw dwujzycznych. Szkoa powinna te powici duo uwagi efektywnoci ksztacenia w zakresie nauk przyrodniczych i cisych zgodnie z priorytetami Strategii Lizboskiej. Ksztacenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy.
21
Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest rozwijanie u uczniw postawy dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa na III i IV etapie edukacyjnym ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych. Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Nauczanie uczniw z niepenosprawnociami, w tym uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, dostosowuje si do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga si od uczniw take wiadomoci i umiejtnoci zdobytych na wczeniejszych etapach edukacyjnych.
1
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).
22
Strategia uczenia si przez cae ycie wymaga umiejtnoci podejmowania wanych decyzji poczynajc od wyboru szkoy ponadgimnazjalnej, kierunku studiw lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalikacji, a do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. cznie III i IV etap edukacyjny zapewniaj wsplny i jednakowy dla wszystkich zasb wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym moliwe jest ponadto ksztacenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego. Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mog by nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym: 1) tylko w zakresie podstawowym przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przedsibiorczoci, wychowanie zyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie, etyka; 2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym: a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski; ucze realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegowe dla zakresu rozszerzonego obejmuj take wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu podstawowego); b) historia, wiedza o spoeczestwie, geograa, biologia, chemia, zyka, informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym); 3) tylko w zakresie rozszerzonym przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski i kultura antyczna, lozoa. Szkoa ma obowizek zadba o wszechstronny rozwj kadego ucznia i dlatego dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw matematyczno-przyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy historia i spoeczestwo, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk humanistycznych oraz ksztatuje postawy obywatelskie. Natomiast dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych. Szkoa ma obowizek przygotowa uczniw do podejmowania przemylanych decyzji, take poprzez umoliwianie im samodzielnego wyboru czci zaj edukacyjnych. Dlatego na III i IV etapie edukacyjnym uczniowie mog wybra przedmioty uzupeniajce: 1) na III etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne; 2) na IV etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.
23
Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym Nazwa przedmiotu Jzyk polski Jzyki obce nowoytne Wiedza o kulturze Muzyka Historia muzyki Plastyka Historia sztuki Jzyk aciski i kultura antyczna Filozoa Historia Wiedza o spoeczestwie Podstawy przedsibiorczoci Geograa Biologia Chemia Fizyka Matematyka Informatyka Wychowanie zyczne Edukacja dla bezpieczestwa Wychowanie do ycia w rodzinie2 Etyka Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3 Jzyk regionalny jzyk kaszubski3
Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037). 3 Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).
2
III etap edukacyjny
IV etap edukacyjny zakres zakres podstawowy rozszerzony
24
Przedmioty uzupeniajce nauczane na III i IV etapie edukacyjnym Nazwa przedmiotu Zajcia artystyczne Historia i spoeczestwo Ekonomia w praktyce Przyroda Zajcia techniczne III etap edukacyjny IV etap edukacyjny
PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ W ZAKRESIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

I etap edukacyjny: klasy IIII
Treci nauczania Wychowanie zyczne. Ksztatowanie sprawnoci zycznej dzieci i edukacja zdrowotna. Ucze koczcy klas I: klasa I 1) uczestniczy w zajciach rozwijajcych sprawno zyczn, zgodnie szkoy z reguami; podstawowej
2) potra: a) chwyta pik, rzuca ni do celu i na odlego, toczy j i kozowa, b) pokonywa przeszkody naturalne i sztuczne, c) wykonywa wiczenia rwnowane; 3) dba o to, aby prawidowo siedzie w awce, przy stole itp.; 4) wie, e choroby s zagroeniem dla zdrowia i e mona im zapobiega poprzez: szczepienia ochronne, waciwe odywianie si, aktywno zyczn, przestrzeganie higieny; waciwie zachowuje si w sytuacji choroby; 5) wie, e nie moe samodzielnie zaywa lekarstw i stosowa rodkw chemicznych (np. rodkw czystoci, rodkw ochrony rolin); 6) wie, e dzieci niepenosprawne znajduj si w trudnej sytuacji i pomaga im. Podane umiejtnoci dotycz dzieci o prawidowym rozwoju zycznym. Umiejtnoci dzieci niepenosprawnych ustala si stosownie do ich moliwoci.
Treci nauczania Wychowanie zyczne i edukacja zdrowotna. Ucze koczcy klas III: wymagania 1) w zakresie sprawnoci zycznej: szczegowe na a) realizuje marszobieg trwajcy co najmniej 15 minut, koniec klasy III b) umie wykona prb siy mini brzucha oraz prb gibkoci dolnego odcinka krgosupa; szkoy 2) w zakresie treningu zdrowotnego: podstawowej
a) przyjmuje pozycje wyjciowe i ustawienia do wicze oraz wykonuje przewrt w przd, b) skacze przez skakank, wykonuje przeskoki jednon i obun nad niskimi przeszkodami, c) wykonuje wiczenia rwnowane bez przyboru, z przyborem i na przyrzdzie; 3) w zakresie sportw caego ycia i wypoczynku: a) posuguje si pik: rzuca, chwyta, kozuje, odbija i prowadzi j,
26
b) jedzi np. na rowerze, na wrotkach; przestrzega zasad poruszania si po drogach, c) bierze udzia w zabawach, minigrach i grach terenowych, zawodach sportowych, respektujc reguy i podporzdkowujc si decyzjom sdziego, d) wie, jak naley zachowa si w sytuacjach zwycistwa i radzi sobie z porakami w miar swoich moliwoci; 4) w zakresie bezpieczestwa i edukacji zdrowotnej: a) dba o higien osobist i czysto odziey, b) wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma waciwe odywianie si oraz aktywno zyczna, c) wie, e nie moe samodzielnie zaywa lekarstw i stosowa rodkw chemicznych niezgodnie z przeznaczeniem, d) dba o prawidow postaw, np. siedzc w awce, przy stole, e) przestrzega zasad bezpiecznego zachowania si w trakcie zaj ruchowych; posuguje si przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem, f) potra wybra bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych; wie, do kogo zwrci si o pomoc w sytuacji zagroenia zdrowia lub ycia.
ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

Wychowanie zyczne. Zaleca si, aby zajcia z dziemi prowadzone byy na boisku, w sali gimnastycznej itp. Czas realizacji tego obszaru ksztacenia ma by przeznaczony na rozwijanie sprawnoci zycznej uczniw.
27
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE FIZYCZNE

II etap edukacyjny: klasy IVVI
Cele ksztacenia Bezpieczne uczestnictwo w aktywnoci zycznej o charakterze rekreacyjnym i sportowym ze zrozumieniem jej znaczenia dla zdrowia: wymagania 1) udzia w aktywnoci zycznej ukierunkowanej na zdrowie, wypoczynek oglne
i sport; 2) stosowanie zasad bezpieczestwa podczas aktywnoci zycznej; 3) poznawanie wasnego rozwoju zycznego i sprawnoci zycznej oraz praktykowanie zachowa prozdrowotnych.
Treci nauczania wymagania szczegowe
1. Diagnoza sprawnoci zycznej i rozwoju zycznego. Ucze: 1) wykonuje bez zatrzymania marszowo-biegowy test Coopera; 2) wykonuje prby sprawnociowe pozwalajce oceni wytrzymao tlenow, si mini posturalnych i gibko dolnego odcinka krgosupa oraz z pomoc nauczyciela interpretuje uzyskane wyniki; 3) dokonuje pomiarw wysokoci i masy ciaa oraz z pomoc nauczyciela interpretuje ich wyniki; 4) ocenia wasn postaw ciaa. 2. Trening zdrowotny. Ucze: 1) mierzy ttno w spoczynku i po wysiku; 2) wymienia zasady i metody hartowania organizmu; 3) demonstruje po jednym wiczeniu ksztatujcym wybrane zdolnoci motoryczne oraz uatwiajce utrzymywanie prawidowej postawy ciaa; 4) wykonuje prb wielobojow skadajc si z biegu, skoku i rzutu; 5) wykonuje przewrt w przd z marszu oraz przewrt w ty; 6) wykonuje prosty ukad gimnastyczny. 3. Sporty caego ycia i wypoczynek. Ucze: 1) organizuje w gronie rwienikw zabaw, gr ruchow, rekreacyjn, stosujc przepisy w formie uproszczonej; 2) stosuje w grze: kozowanie piki w biegu ze zmian kierunku ruchu, prowadzenie piki w biegu ze zmian kierunku ruchu, podanie piki oburcz i jednorcz, rzut piki do kosza, rzut i strza piki do bramki, odbicie piki oburcz sposobem grnym; 3) omawia zasady aktywnego wypoczynku. 4. Bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista. Ucze: 1) omawia sposoby postpowania w sytuacji zagroenia zdrowia lub ycia;
28
2) korzysta bezpiecznie ze sprztu i urzdze sportowych; 3) stosuje zasady samoasekuracji; 4) omawia zasady bezpiecznego zachowania si nad wod i w grach; 5) omawia sposoby ochrony przed nadmiernym nasonecznieniem; 6) dobiera strj i obuwie sportowe do wicze w zalenoci od miejsca zaj oraz warunkw atmosferycznych. 5. Sport. Ucze: 1) wyjania, dlaczego naley przestrzega ustalonych regu w trakcie rywalizacji sportowej; 2) uczestniczy w sportowych rozgrywkach klasowych w roli zawodnika, stosujc zasady czystej gry: szacunku dla rywala, respektowania przepisw gry, podporzdkowania si decyzjom sdziego, podzikowania za wspln gr; 3) wyjania zasady kulturalnego kibicowania. 6. Taniec. Ucze: 1) wykonuje improwizacj ruchow do wybranej muzyki; 2) wyjania, jak naley zachowa si na zabawie tanecznej, w dyskotece.

Wychowanie zyczne peni wane funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne. Wspiera rozwj zyczny, psychiczny i spoeczny oraz zdrowie uczniw i ksztatuje obyczaj aktywnoci zycznej i troski o zdrowie w okresie caego ycia. Peni wiodc rol w edukacji zdrowotnej uczniw. Wymagania szczegowe odnosz si do zaj prowadzonych w systemie klasowo-lekcyjnym w ramach nastpujcych blokw tematycznych: 1) diagnoza sprawnoci zycznej i rozwoju zycznego; 2) trening zdrowotny; 3) sporty caego ycia i wypoczynek; 4) bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista; 5) sport; 6) taniec. Szkoa, uwzgldniajc te wymagania, powinna rozwija wasn ofert programow w odniesieniu do zaj wychowania zycznego, w tym zaj pozalekcyjnych i pozaszkolnych. W realizacji zaj naley odwoywa si do wiedzy dotyczcej biologii czowieka, zapobiegania chorobom oraz umiejtnoci psychospoecznych, uzyskanych w nauce innych przedmiotw. Szkoa zapewnia warunki realizacji okrelonych w podstawie programowej wymaga szczegowych, ktre naley traktowa jako wskaniki rozwoju dyspozycji osobowych niezbdnych do: 1) uczestniczenia w kulturze zycznej w okresie nauki szkolnej, a take po jej zakoczeniu; 2) inicjowania i wsporganizowania aktywnoci zycznej; 3) dokonywania wyboru caoyciowych form aktywnoci zycznej; 4) ksztatowania prozdrowotnego stylu ycia oraz dbaoci o zdrowie. Zajcia wychowania zycznego powinny by prowadzone w sali sportowej, w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu zastpczym bd na boisku szkolnym. Szczeglnie zalecane s zajcia ruchowe na zewntrz budynku szkolnego, w rodowisku naturalnym. Szkoa powinna take zapewni urzdzenia i sprzt sportowy niezbdny do zdobycia przez uczniw umiejtnoci i wiadomoci oraz rozwinicia sprawnoci okrelonych w podstawie programowej.
30

III etap edukacyjny
Dbao o sprawno zyczn, prawidowy rozwj, zdrowie zyczne, psychiczne i spoeczne oraz zrozumienie zwizku aktywnoci zycznej ze zdrowiem, w szczeglnoci: 1) umiejtno oceny wasnej sprawnoci zycznej i przebiegu rozwoju zycznego w okresie dojrzewania; 2) gotowo do uczestnictwa w rekreacyjnych i sportowych formach aktywnoci zycznej oraz ich organizacji; 3) zrozumienie zwizku aktywnoci zycznej ze zdrowiem; 4) umiejtnoci osobiste i spoeczne sprzyjajce zdrowiu i bezpieczestwu. 1. Diagnoza sprawnoci i aktywnoci zycznej oraz rozwoju zycznego. Ucze: 1) wykonuje wybrany przez siebie zestaw prb do oceny wytrzymaoci, siy i gibkoci; 2) ocenia poziom wasnej aktywnoci zycznej; 3) wyjania, jakie zmiany zachodz w budowie ciaa i sprawnoci zycznej w okresie dojrzewania pciowego; 4) wymienia przyczyny i skutki otyoci oraz nieuzasadnionego odchudzania si i uywania sterydw w celu zwikszenia masy mini. 2. Trening zdrowotny. Ucze: 1) omawia zmiany zachodzce w organizmie w czasie wysiku zycznego; 2) wskazuje korzyci z aktywnoci zycznej w terenie; 3) omawia korzyci dla zdrowia z podejmowania rnych form aktywnoci zycznej w kolejnych okresach ycia czowieka; 4) przeprowadza rozgrzewk; 5) opracowuje i demonstruje zestaw wicze ksztatujcych wybrane zdolnoci motoryczne, w tym wzmacniajce minie brzucha, grzbietu oraz koczyn grnych i dolnych, rozwijajce gibko, zwikszajce wytrzymao, a take uatwiajce utrzymywanie prawidowej postawy ciaa; 6) opracowuje rozkad dnia, uwzgldniajc proporcje midzy prac a wypoczynkiem, wysikiem umysowym a zycznym; 7) planuje i wykonuje prosty ukad gimnastyczny; 8) wybiera i pokonuje tras crossu. 3. Sporty caego ycia i wypoczynek. Ucze: 1) stosuje w grze: odbicie piki oburcz sposobem dolnym, zagrywk, forhend i bekhend, zwody; 2) ustawia si prawidowo na boisku w ataku i obronie; 3) wymienia miejsca, obiekty i urzdzenia w najbliszej okolicy, ktre mona wykorzysta do aktywnoci zycznej.
Cele ksztacenia wymagania oglne
31
4. Bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista. Ucze: 1) wymienia najczstsze przyczyny oraz okolicznoci wypadkw i urazw w czasie zaj ruchowych, omawia sposoby zapobiegania im; 2) wskazuje zagroenia zwizane z uprawianiem niektrych dyscyplin sportu; 3) demonstruje ergonomiczne podnoszenie i przenoszenie przedmiotw o rnej wielkoci i rnym ciarze; 4) wyjania wymogi higieny wynikajce ze zmian zachodzcych w organizmie w okresie dojrzewania. 5. Sport. Ucze: 1) planuje szkolne rozgrywki sportowe wedug systemu pucharowego i kady z kadym; 2) peni rol organizatora, zawodnika, sdziego i kibica w ramach szkolnych zawodw sportowych; 3) wyjania, co symbolizuj aga i znicz olimpijski; 4) stosuje zasady czystej gry: niewykorzystywanie przewagi losowej, umiejtno waciwego zachowania si w sytuacji zwycistwa i poraki. 6. Taniec. Ucze opracowuje i wykonuje indywidualnie, w parze lub zespole dowolny ukad taca. 7. Edukacja zdrowotna. Ucze: 1) wyjania, czym jest zdrowie; wymienia czynniki, ktre wpywaj pozytywnie i negatywnie na zdrowie i samopoczucie, oraz wskazuje te, na ktre moe mie wpyw; 2) wymienia zachowania sprzyjajce i zagraajce zdrowiu oraz wyjania, na czym polega i od czego zaley dokonywanie wyborw korzystnych dla zdrowia; 3) identykuje swoje mocne strony, planuje sposoby ich rozwoju oraz ma wiadomo sabych stron, nad ktrymi naley pracowa; 4) omawia konstruktywne sposoby radzenia sobie z negatywnymi emocjami; 5) omawia sposoby redukowania nadmiernego stresu i radzenia sobie z nim w sposb konstruktywny; 6) omawia znaczenie dla zdrowia dobrych relacji z innymi ludmi, w tym z rodzicami oraz rwienikami tej samej i odmiennej pci; 7) wyjania, w jaki sposb moe dawa i otrzymywa rnego rodzaju wsparcie spoeczne; 8) wyjania, co oznacza zachowanie asertywne, i podaje jego przykady; 9) omawia szkody zdrowotne i spoeczne zwizane z paleniem tytoniu, naduywaniem alkoholu i uywaniem innych substancji psychoaktywnych; wyjania, dlaczego i w jaki sposb naley opiera si presji oraz namowom do uywania substancji psychoaktywnych i innych zachowa ryzykownych.
32

IV etap edukacyjny tylko zakres podstawowy
Przygotowanie do aktywnoci zycznej przez cae ycie oraz ochrona i doskonalenie zdrowia wasnego oraz innych, w szczeglnoci: 1) uwiadomienie potrzeby aktywnoci zycznej przez cae ycie; 2) stosowanie w yciu codziennym zasad prozdrowotnego stylu ycia; 3) dziaanie jako krytyczny konsument (odbiorca) sportu; 4) umiejtnoci sprzyjajce zapobieganiu chorobom i doskonaleniu zdrowia zycznego, psychicznego i spoecznego. 1. Diagnoza sprawnoci i aktywnoci zycznej oraz rozwoju zycznego. Ucze: 1) wskazuje mocne i sabe strony swojej sprawnoci zycznej; 2) opracowuje i realizuje program aktywnoci zycznej dostosowany do wasnych potrzeb; 3) omawia zalecenia dotyczce aktywnoci zycznej w zalenoci od pci, okresu ycia i rodzaju pracy zawodowej; 4) wymienia czynniki wpywajce na podejmowanie aktywnoci zycznej zalene od rodziny, kolegw, mediw i spoecznoci lokalnej. 2. Trening zdrowotny. Ucze: 1) ocenia reakcje wasnego organizmu na wysiek zyczny o rnej intensywnoci; 2) wyjania, na czym polega prozdrowotny styl ycia; 3) wyjania zwizek midzy aktywnoci zyczn i ywieniem a zdrowiem i dobrym samopoczuciem oraz omawia sposoby utrzymania odpowiedniej masy ciaa we wszystkich okresach ycia; 4) wykonuje proste wiczenia relaksacyjne; 5) wyjania, gdzie szuka wiarygodnych informacji dotyczcych zdrowia i sportu, oraz dokonuje krytycznej analizy informacji medialnych w tym zakresie; 6) wymienia choroby cywilizacyjne uwarunkowane niedostatkiem ruchu, w szczeglnoci choroby ukadu krenia, ukadu ruchu i otyo, oraz omawia sposoby zapobiegania im; 7) wylicza oraz interpretuje wasny wskanik wagowo-wzrostowy (BMI). 3. Sporty caego ycia i wypoczynek. Ucze stosuje poznane elementy techniki i taktyki w wybranych indywidualnych i zespoowych formach aktywnoci zycznej.
33
4. Bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista. Ucze: 1) wykonuje wiczenia ksztatujce i kompensacyjne w celu przeciwdziaania negatywnym dla zdrowia skutkom pracy, w tym pracy w pozycji siedzcej i przy komputerze; 2) wyjania, na czym polega umiejtno oceny stopnia ryzyka zwizanego z niektrymi sportami lub wysikami zycznymi. 5. Sport. Ucze: 1) wyjania relacje midzy sportem profesjonalnym i sportem dla wszystkich a zdrowiem; 2) omawia etyczne i zdrowotne konsekwencje stosowania rodkw dopingujcych; 3) wymienia i interpretuje przykady konstruktywnego i destrukcyjnego zachowania si kibicw sportowych. 6. Edukacja zdrowotna. Ucze: 1) wyjania, dlaczego zdrowie jest wartoci dla czowieka i zasobem dla spoeczestwa oraz na czym polega dbao o zdrowie w okresie modoci i wczesnej dorosoci; 2) wyjania, co oznacza odpowiedzialno za zdrowie wasne i innych ludzi; 3) omawia konstruktywne, optymistyczne sposoby wyjaniania trudnych zdarze i przeformuowania myli negatywnych na pozytywne; 4) wyjania, na czym polega praca nad sob dla zwikszenia wiary w siebie, poczucia wasnej wartoci i umiejtnoci podejmowania decyzji; 5) wyjania, na czym polega konstruktywne przekazywanie i odbieranie pozytywnych i negatywnych informacji zwrotnych oraz radzenie sobie z krytyk; 6) omawia zasady racjonalnego gospodarowania czasem; 7) wyjania, na czym polega samobadanie i samokontrola zdrowia oraz dlaczego naley poddawa si badaniom prolaktycznym w okresie caego ycia; 8) wyjania, co to znaczy by aktywnym pacjentem i jakie s podstawowe prawa pacjenta;
9) omawia przyczyny i skutki stereotypw i stygmatyzacji osb chorych psychicznie i dyskryminowanych (np. yjcych z HIV/AIDS); 10) planuje projekt dotyczcy wybranych zagadnie zdrowia oraz wskazuje na sposoby pozyskania sojusznikw i wspuczestnikw projektu w szkole, domu lub w spoecznoci lokalnej; 11) omawia, na czym polega wspuczestnictwo i wsppraca ludzi, organizacji i instytucji w dziaaniach na rzecz zdrowia; 12 wyjania, jaki jest zwizek midzy zdrowiem i rodowiskiem oraz co sam moe zrobi, aby tworzy rodowisko sprzyjajce zdrowiu.
34

[Dotycz III i IV etapu edukacji]. Wychowanie zyczne peni wane funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne. Wspiera rozwj zyczny, psychiczny i spoeczny oraz zdrowie uczniw i ksztatuje obyczaj aktywnoci zycznej i troski o zdrowie w okresie caego ycia. Peni wiodc rol w edukacji zdrowotnej uczniw. Wymagania szczegowe odnosz si do zaj prowadzonych w systemie klasowo-lekcyjnym, w ramach nastpujcych blokw tematycznych: 1) diagnoza sprawnoci i aktywnoci zycznej oraz rozwoju zycznego; 2) trening zdrowotny; 3) sporty caego ycia i wypoczynek; 4) bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista; 5) sport; 6) taniec (dotyczy tylko III etapu edukacyjnego); 7) edukacja zdrowotna. Szkoa, uwzgldniajc wymagania okrelone w podstawie programowej, powinna rozwija wasn ofert programow w odniesieniu do zaj wychowania zycznego, w tym zaj pozalekcyjnych i pozaszkolnych. W realizacji zaj naley odwoywa si do wiedzy dotyczcej biologii czowieka, zapobiegania chorobom oraz umiejtnoci psychospoecznych, uzyskanych na innych zajciach, a zwaszcza biologii, wiedzy o spoeczestwie, wychowaniu do ycia w rodzinie, edukacji dla bezpieczestwa i przedsibiorczoci. Szkoa zapewnia warunki realizacji okrelonych w podstawie programowej wymaga szczegowych, ktre naley traktowa jako wskaniki rozwoju dyspozycji osobowych niezbdnych do: 1) uczestniczenia w kulturze zycznej w okresie nauki szkolnej, a take po jej zakoczeniu; 2) inicjowania i wsporganizowania aktywnoci zycznej; 3) dokonywania wyboru form aktywnoci zycznej przez cae ycie; 4) ksztatowania prozdrowotnego stylu ycia oraz dbaoci o zdrowie. Zajcia wychowania zycznego powinny by prowadzone w sali sportowej, w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu zastpczym bd na boisku szkolnym. Szczeglnie zalecane s zajcia ruchowe na zewntrz budynku szkolnego, w rodowisku naturalnym. Szkoa powinna take zapewni urzdzenia i sprzt sportowy niezbdny do zdobycia przez uczniw umiejtnoci i wiadomoci oraz rozwinicia sprawnoci okrelonych w podstawie programowej. Oprcz uczestnictwa w aktywnoci zycznej, ucze powinien w czasie zaj rwnie peni rol inicjatora i organizatora wicze, zabaw i gier ruchowych.
35
Kady ucze powinien co najmniej raz w roku samodzielnie poprowadzi rozgrzewk wedug ustalonego toku i po konsultacjach z nauczycielem. Ucze powinien nauczy si dokonywania samooceny sprawnoci zycznej. W czasie zaj naley stwarza atmosfer sprzyjajc rzetelnoci samooceny sprawnoci. Zajcia wychowania zycznego w zakresie edukacji zdrowotnej powinny by dostosowane do potrzeb uczniw (po przeprowadzeniu diagnozy tych potrzeb). Uczniowie powinni aktywnie uczestniczy w planowaniu, realizacji i ewaluacji zaj. Zajcia powinny by wspierane przez realizacj treci z zakresu edukacji zdrowotnej w ramach innych przedmiotw, w tym zwaszcza: biologii, wychowania do ycia w rodzinie, wiedzy o spoeczestwie, edukacji dla bezpieczestwa, przedsibiorczoci, religii, etyki. Wymaga to koordynacji i wspdziaania nauczycieli rnych przedmiotw oraz wsppracy z pielgniark albo higienistk szkoln. Niezbdne jest take skoordynowanie tych zaj z programami edukacyjnymi dotyczcymi zdrowia i prolaktyki zachowa ryzykownych lub chorb, oferowanymi szkoom przez rne podmioty. Warunkiem skutecznoci zaj edukacji zdrowotnej jest: 1) prowadzenie zaj z wykorzystaniem rnorodnych metod i technik aktywizujcych oraz interaktywnych, w tym szczeglnie metody projektu i portfolio; 2) wsppraca z rodzicami uczniw w planowaniu i realizacji zaj; 3) dokonywanie ewaluacji przebiegu zaj (ewaluacji procesu), z udziaem uczniw i ich rodzicw oraz wprowadzanie na tej podstawie modykacji ich treci i organizacji.
36
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU WYCHOWANIE FIZYCZNE

Zbigniew Cendrowski, Ewa Czerska, Tomasz Froowicz, Eligiusz Madejski, Jerzy Popiech, Wojciech Przybylski, Bogumia Przysina, Barbara Woynarowska
1. Istota zmian w wychowaniu zycznym 2. Konsekwencje zapisu treci wychowania zycznego jzykiem wymaga edukacyjnych 3. Konsekwencje poszerzenia treci wychowania zycznego o wymagania szczegowe z zakresu edukacji zdrowotnej 4. Organizacja zaj do wyboru przez ucznia szanse i moliwoci 5. Edukacja zdrowotna w podstawie programowej ksztacenia oglnego i jej zwizek z wychowaniem zycznym Nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego wprowadza kilka istotnych zmian w wychowaniu zycznym na wszystkich etapach edukacji. Dla penego ich zrozumienia naley rozpatrywa je w szerszym kontekcie moliwoci oraz obowizkw, jakie w dziedzinie wychowania zycznego nakadaj na szko przepisy prawa. Aby dobrze wykorzysta moliwoci oraz aby naleycie wypeni obowizki wynikajce z podstawy programowej wychowania zycznego, niezbdne jest respektowanie zapisw take innych aktw prawnych, z ktrych dla realizacji podstawy programowej wychowania zycznego szczeglne znaczenie maj: rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowizkowych zaj wychowania zycznego1, rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasykowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych. Szczeglnie wane zmiany dla praktyki wychowania zycznego dotycz: zapisu treci nauczania w jzyku wymaga szczegowych, czyli opis zada, z ktrymi kady przecitny ucze powinien poradzi sobie na zakoczenie kolejnych etapw edukacji,
1 Obecnie przygotowywany jest projekt nowego rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie dopuszczalnych form realizacji dwch godzin obowizkowych zaj wychowania zycznego, ktre zastpi rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowizkowych zaj wychowania zycznego (Dz. U. Nr 217, poz. 2128).
Spis treci
Istota zmian w wychowaniu zycznym
37
poszerzenia treci wychowania zycznego o wymagania szczegowe z edukacji zdrowotnej.
Konsekwencje opisu treci wychowania zycznego w jzyku wymaga edukacyjnych
Zapis treci nauczania w jzyku wymaga szczegowych bdzie mia istotny wpyw na praktyk szkoln. Zmiana polega na odstpowaniu od opisywania procesu edukacji i zastpowaniu go przez zdeniowanie jej efektw. Dotychczasowy system regulacji praktyki edukacyjnej zakada, i stosunkowo oglne zapisy podstawy programowej s operacjonalizowane w programach nauczania. Autorzy programw, w tym nauczyciele-autorzy wasnych programw nauczania, musieli uwzgldni nie tylko treci nauczania zapisane w podstawie programowej, ale rwnie respektowa standardy wymaga bdce podstaw przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw. Poniewa wspomniane rozporzdzenie nie odnosio si do wymaga edukacyjnych w zakresie wychowania zycznego, cay obowizek sformuowania zaoonych osigni ucznia na poziomie operacyjnym spada na autora programu wychowania zycznego i korzystajcego z niego nauczyciela. Skutkowao to wiksz ni w innych dziedzinach szkolnej edukacji rnorodnoci programw nauczania. Rnorodno oferty programowej bez wtpienia stanowi o sile przedmiotu. Jednak po przekroczeniu pewnej granicy zaczyna zagraa podanemu poziomowi jednolitoci dowiadczenia edukacyjnego uczniw. W praktyce wychowania zycznego powoduje to sytuacj, w ktrej uczniowie z rnych oddziaw, nawet w tej samej szkole, nie tylko mog rozwin rne umiejtnoci, ale mog nie rozwin adnej takiej samej. Nowa podstawa programowa, nie pozbawiajc nauczycieli moliwoci autorskiego rnicowania osigni uczniw, deniuje jednak pewien wsplny dla wychowania zycznego standard cywilizacyjno-edukacyjny odwoujcy si do wartoci i czynnoci z zakresu kultury zycznej, ktry musi by uwzgldniony w kadym programie wychowania zycznego realizowanym w polskich szkoach publicznych. Wspomniany edukacyjny wzorzec zapisany jest, przez analogi do pozostaych dziedzin edukacji, w postaci wymaga szczegowych. Odnosz si one do zaj prowadzonych w systemie klasowo-lekcyjnym i s pogrupowane w siedem blokw tematycznych: 1) diagnoza sprawnoci i aktywnoci zycznej oraz rozwoju zycznego; 2) trening zdrowotny; 3) sporty caego ycia i wypoczynek; 4) bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista; 5) sport (dotyczy II, III i IV etapu edukacyjnego); 6) taniec (dotyczy II i III etapu edukacyjnego); 7) edukacja zdrowotna (dotyczy III i IV etapu edukacyjnego). Wikszo blokw tematycznych powtarza si w kolejnych etapach edukacji, deniujc coraz bardziej zoone wymagania edukacyjne, z ktrymi ucze powinien umie sobie poradzi.
38
Na przykad w dziedzinie diagnozy sprawnoci, aktywnoci i rozwoju zycznego ucze: na I etapie edukacyjnym wykonuje prb siy mini brzucha oraz prb gibkoci dolnego odcinka krgosupa, na II etapie edukacyjnym wykonuje prby sprawnociowe pozwalajce oceni wytrzymao tlenow, si mini posturalnych oraz gibko dolnego odcinka krgosupa oraz z pomoc nauczyciela interpretuje uzyskane wyniki, na III etapie edukacyjnym wykonuje wybrany przez siebie zestaw prb do oceny wytrzymaoci, siy i gibkoci. na IV etapie edukacyjnym wskazuje mocne i sabe strony swojej sprawnoci zycznej. W dziedzinie sportw caego ycia i wypoczynku ucze: na I etapie edukacyjnym posuguje si pik: rzuca, chwyta, kozuje, odbija i prowadzi j, na II etapie edukacyjnym stosuje w grze: kozowanie piki w biegu ze zmian kierunku ruchu, prowadzenie piki w biegu ze zmian kierunku ruchu, podanie piki oburcz i jednorcz, rzut piki do kosza, rzut i strza piki do bramki, odbicie piki oburcz sposobem grnym, na III etapie edukacyjnym stosuje w grze: odbicie piki oburcz sposobem dolnym, zagrywk, forhend i bekhend, zwody, na IV etapie edukacyjnym stosuje poznane elementy techniki i taktyki w wybranych indywidualnych i zespoowych formach aktywnoci zycznej. Zapis wymaga szczegowych w zakresie wychowania zycznego jednoznacznie precyzuje zakres edukacyjnej odpowiedzialnoci nauczycieli. Jednak moliwo rozwijania umiejtnoci i wiadomoci uczniw na kolejnym etapie edukacji jest uzaleniona od tego, czy wczeniej uczniowie zostali przygotowani do spenienia wymaga szczegowych zapisanych w podstawie programowej dla poprzedniego etapu edukacji. Nauczyciel wychowania zycznego, dyrektor szkoy, uczniowie i ich rodzice maj prawo oczekiwa, e nauczyciele z wczeniejszych etapw edukacyjnych pomog uczniom rozwin zdeniowane w podstawie programowej umiejtnoci i wiadomoci. Rwnoczenie kady nauczyciel wychowania zycznego musi pamita, i umiejtnoci i wiadomoci, ktre rozwinie u swoich uczniw s warunkiem dalszego pomylnego ksztacenia, czyli, e nauczyciele na nastpnych etapach edukacyjnych maj prawo od niego oczekiwa efektywnej pracy. Wymagania szczegowe s tak zapisane, i w miar nabywania dowiadcze na kolejnych etapach edukacyjnych ucze powinien by zdolny do coraz bardziej samodzielnego dziaania: prcz uczestnictwa w aktywnoci zycznej, ucze powinien w czasie zaj rwnie peni rol inicjatora i organizatora wicze, zabaw i gier ruchowych. Poczwszy od trzeciego etapu edukacyjnego, kady ucze po-
39
winien co najmniej raz w roku samodzielnie poprowadzi rozgrzewk wedug ustalonego toku i po konsultacjach z nauczycielem. Na tym samym etapie edukacyjnym ucze powinien nauczy si dokonywania samooceny sprawnoci zycznej. W podstawie programowej wychowania zycznego zapisano, i szkoa, uwzgldniajc wymagania okrelone w podstawie programowej, powinna rozwija wasn ofert programow . Dlatego te kady twrca programu nauczania ma prawo poszerzania treci ksztacenia, uwzgldniajc potrzeby i zainteresowania uczniw, a take lokalne tradycje w dziedzinie wychowania zycznego. Ponadto podstawa programowa informuje rwnie, i szkoa zapewnia warunki realizacji okrelonych w podstawie programowej wymaga szczegowych oraz, e szkoa powinna take zapewni urzdzenia i sprzt sportowy niezbdny do zdobycia przez uczniw umiejtnoci i wiadomoci oraz rozwinicia sprawnoci okrelonych w podstawie programowej. Powysze zalecenia dotyczce warunkw i sposobu realizacji powinny skania do dokadnej analizy warunkw ksztacenia w kadej szkole oraz do planowania przez dyrektorw i nauczycieli wraz z organami prowadzcymi szkoy rozwoju bazy materialnej tak, aby umoliwiaa pen realizacj przewidzianych w podstawie programowej wymaga szczegowych. W podstawie programowej zapisano rwnie, i wychowanie zyczne peni wane funkcje edukacyjne, rozwojowe i zdrowotne. Wspiera rozwj zyczny, psychiczny i spoeczny oraz zdrowie uczniw i ksztatuje obyczaj aktywnoci zycznej i troski o zdrowie w okresie caego ycia. Z tego wzgldu naley pamita, i przekazywanie informacji i rozwijanie umiejtnoci niezbdnych, aby ucze mg sprosta wymaganiom szczegowym jest wanym, jednak nie jedynym skutkiem udziau uczniw w obligatoryjnych zajciach wychowania zycznego. Na kadym etapie edukacji wychowanie zyczne powinno tworzy obyczaj aktywnoci zycznej, rozwijajc zainteresowania i postawy uczniw oraz przyczyniajc si do budowania pozytywnego obrazu wasnej osoby jako uczestnika aktywnoci zycznej o charakterze rekreacyjnym, sportowym, turystycznym bd tanecznym. Z tego wzgldu szczeglnie wane jest, aby szkolna oferta wychowania zycznego zaspokajaa w moliwie najpeniejszy sposb potrzeby i zainteresowania rnych uczniw. Rnice w rozwoju zycznym uczniw wida goym okiem. Warto pamita, i w niemniejszym stopniu s zrnicowane ich waciwoci psychiczne. Z oczywistych wzgldw szansa na zaspokojenie zrnicowanych oczekiwa uczniw wobec wychowania zycznego jedynie w trakcie lekcji jest niewielka. Osignicie celw zapisanych w podstawie programowej, zwaszcza tych zwizanych z tworzeniem obyczaju systematycznej aktywnoci zycznej, jest uzaleniona od wykorzystania moliwoci, ktre stworzyo rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 grudnia 2003 r. w sprawie dopuszczalnych form realizacji czwartej godziny obowizkowych zaj wychowania zycznego. Wspomniane rozporzdzenie nakada na dyrektora szkoy obowizek przygotowania propozycji form wykorzystania czwar-
40
tej godziny obligatoryjnych zaj wychowania zycznego do wyboru przez uczniw. Czwarta godzina wychowania zycznego moe by organizowana jako zajcia lekcyjne, pozalekcyjne lub pozaszkolne. Doceniajc znaczenie peniejszego dostosowania oferty wychowania zycznego w szkole do oczekiwa uczniw, przygotowywane s zmiany w Ustawie o kulturze zycznej , dziki ktrym moliwe bdzie realizowanie dwch godzin obowizkowych zaj wychowania zycznego w innych formach ni zajcia klasowo-lekcyjne. Szkoy bd miay swobod w decydowaniu o formie organizacyjnej i treci dwch obligatoryjnych godzin zaj wychowania zycznego. Godziny te, podobnie jak do tej pory, bd mogy by organizowane jako zajcia lekcyjne, pozalekcyjne lub pozaszkolne. Obowizkiem dyrektora szkoy pozostanie przedstawienie uczniom propozycji zaj do wyboru. Opisane moliwoci s bardzo wanym elementem polskiego modelu wychowania zycznego. Pozwalaj one na lepsz, bo bardziej efektywn i blisz potrzebom uczniw realizacj wychowania zycznego w szkoach. Podczas zaj lekcyjnych zasadniczo realizowane mog by wymagania okrelone w podstawie programowej z moliwoci ewentualnego ich poszerzania. Natomiast zajcia obligatoryjne co do udziau, jednak fakultatywne co do treci mog suy poszerzaniu i pogbianiu umiejtnoci i wiedzy uczniw zwizanych z aktywnoci zyczn na miar ich moliwoci i oczekiwa. Konkretne rozwizania w rnych szkoach mog przybra odmienn posta, w zalenoci od dotychczasowych dowiadcze szk i nauczycieli w tym zakresie oraz w zalenoci od lokalnych warunkw ksztacenia. Ostatecznie o zakresie wyboru musi zdecydowa dyrektor szkoy w porozumieniu z nauczycielami, uczniami i ich rodzicami. Warto jednak respektowa prawidowo, i zakres i stopie swobody wyboru dotyczcego obligatoryjnych godzin zaj wychowania zycznego jest tym wikszy, im wyszy jest etap edukacyjny, im wiksza jest dojrzao uczniw. W Polsce zgromadzono ju cakiem duo dowiadcze w tym zakresie. Wiele szczegowych informacji na temat tworzenia szkolnej oferty zaj wychowania zycznego do wyboru przez uczniw przedstawiamy w dalszej czci komentarza. Drugim istotnym zagadnieniem warunkujcym efektywn realizacj celw podstawy programowej wychowania zycznego jest kwestia oceniania ucznia. Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasykowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562, z pn. zm.) opisuje m.in. procedury formuowania oceny osigni edukacyjnych wynikajcych z podstawy programowej, wskazujc na wyran odmienno w tym wzgldzie wychowania zycznego. Rozporzdzenie stanowi, i przy ustalaniu oceny osigni edukacyjnych w zakresie wychowania zycznego naley w szczeglnoci bra pod uwag wysiek wkadany przez ucznia w wywizywanie si z obowizkw wynikajcych ze specyki tych zaj. Zgodnie z tym wskazaniem naley pamita, i pierwszoplanowym przedmiotem oceny ucznia z wychowania
41
zycznego jest jego wysiek wkadany w udzia w zajciach. Miar wysiku wkadanego w wywizywanie si z obowizkw wynikajcych ze specyki wychowania zycznego moe by systematyczno udziau w zajciach wychowania zycznego, a take aktywno uczniw w trakcie zaj. Wskanikiem aktywnoci natomiast moe by wykonywanie zada w trakcie zaj na miar moliwoci ucznia. W dalszej czci komentarzy piszemy rwnie na temat oceniania ucznia z wychowania zycznego w sytuacji jego udziau w zajciach do wyboru.
Konsekwencje poszerzenia treci wychowania zycznego o wymagania szczegowe z zakresu edukacji zdrowotnej
Podstawa programowa wychowania zycznego stwierdza, i ta dziedzina edukacji peni wiodc rol w edukacji zdrowotnej uczniw. Takie stwierdzenie wynika z kilku przesanek. Po pierwsze, oczekuje si, i wychowanie zyczne w swej funkcji doranej bdzie wspiera rozwj zyczny i poszerza potencja zdrowotny uczniw. Po drugie, w funkcji prospektywnej przygotuje do dokonywania w yciu wyborw korzystnych dla zdrowia. W konsekwencji zakada si, i podobnie jak to dzieje si w tych krajach, w ktrych edukacja zdrowotna w szkole jest ju dobrze zakorzeniona dobrze zrealizowany program wychowania zycznego cile powizany z edukacj zdrowotn moe przyczyni si do lepszego stanu zdrowia w dziecistwie i modoci, a w dalszych latach do poprawy jakoci ycia, przeduenia czasu jego trwania i zmniejszenia niedogodnoci zwizanych ze staroci. Moe rwnie znaczco, co ma take pozytywne konsekwencje ekonomiczne, przyczyni si do zmniejszenia obcienia suby zdrowia. Zwizki wychowania zycznego z edukacj zdrowotn s dostrzegane i analizowane od dawna przez licznych ekspertw z obu obszarw edukacji. Analiza zapisw dotychczasowej podstawy programowej wychowania zycznego owe zwizki potwierdza. W poprzednich latach potwierdzali je rwnie autorzy licznych programw wychowania zycznego dopuszczonych do uytku szkolnego, uywajc pojcia zdrowie w tytuach i opisach autorskich koncepcji edukacyjnych. Dotychczasowe deklaracje zaangaowania w sprawy zdrowia uczniw, wsparte zawodowymi kompetencjami nauczycieli wychowania zycznego przesdziy, i w nowej podstawie programowej t dziedzin edukacji w najwikszym stopniu nasycono treciami edukacji zdrowotnej, czynic z nauczyciela wychowania zycznego wiodc posta w szkole w tym zakresie. O tym rwnie szczegowo piszemy w dalszej czci komentarzy. Powodzenie tej, a take wczeniej opisywanych zamian zaley od kilku czynnikw. Niezbdne wydaje si rozwijanie systemu pomocy metodycznej, w tym wydawnictw, czasopism branowych, internetowych form wymiany dowiadcze i popularyzacji najlepszych rozwiza. Mamy nadziej, i komentarze do podstawy programowej takie formy wsparcia nauczycieli wychowania zycznego zapocztkowuj.
42
Zgodnie z obowizujcymi regulacjami prawnymi, wychowanie zyczne moe by realizowane dwutorowo, czyli w oparciu o strategi mieszan, czc strategi wymuszania (obowizkowe zajcia w systemie klasowo-lekcyjnym takie same dla wszystkich uczniw) ze strategi oferowania (obowizkowe zajcia do indywidualnego wyboru przez ucznia). Strategia mieszana
Organizacja zaj do wyboru przez ucznia szanse i moliwoci
Strategia wymuszania
Strategia oferowania
Zajcia w systemie klasowo-lekcyjnym II etap 2 godz. III etap 2 godz. IV etap 1 godz.
Zajcia do wyboru przez ucznia w grupach midzyoddziaowych lub midzyklasowych II etap 2 godz. III etap 2 godz. IV etap 2 godz. Sprzyja ksztatowaniu postaw aktywnych, samodzielnych, wiadomych
Sprzyja ksztatowaniu postaw bierno-przystosowawczych
Rys. 1. Proponowany model organizacyjny wychowania zycznego
Dziki temu ucze, traktowany jako wsporganizator procesu uczenia si, powinien mie stworzone warunki do samodzielnego i wiadomego wyboru form aktywnoci zycznej dostosowanych do jego zainteresowa, potrzeb rozwojowych i moliwoci psychozycznych. Zajcia wychowania zycznego, poczwszy od IV klasy szkoy podstawowej, poprzez gimnazjum i szko ponadgimnazjaln powinny odbywa si czciowo w grupach zainteresowa, zgodnie z wyborem dokonanym przez ucznia. Wymaga to od szk tworzenia wasnej oferty zaj uwzgldniajcych rnorodne formy aktywnoci zycznej w ramach grup do wyboru. Zajcia takie mog by prowadzone w grupach midzyoddziaowych (w jednej grupie mog znajdowa si uczniowie z rnych oddziaw tej samej klasy rocznika) lub midzyklasowych (w jednej grupie mog znajdowa si uczniowie z rnych klas rocznikw) w systemie lekcyjnym, pozalekcyjnym lub pozaszkolnym. Na II i III etapie edukacyjnym proponuje si model 2+2, czyli 2 godziny obowizkowe w systemie klasowo-lekcyjnym i 2 godziny obo-
43
wizkowe w grupach do wyboru, natomiast na IV etapie edukacyjnym 1+2, czyli 1 godzin obowizkow w systemie klasowo-lekcyjnym i 2 godziny obowizkowe w grupach do wyboru. Nowym elementem wychowania zycznego na III i IV etapie edukacyjnym jest take szersze wprowadzenie obowizkowych treci edukacji zdrowotnej. Najbardziej optymalnym rozwizaniem dla efektywnej realizacji edukacji zdrowotnej w ramach wychowania zycznego jest przeznaczenie na ten cel 2 godzin tygodniowo (z puli godzin zaj do wyboru) w jednym, dowolnie wybranym przez szko semestrze w cigu caego etapu edukacji. Przedstawiony model realizacji wychowania zycznego to wyzwanie i jednoczenie szansa na: spenienie oczekiwa ucznia, a wic lepsz motywacj i wiksze zaangaowanie wiczy nareszcie to, co lubi, co samodzielnie wybra z oferty, wiksz satysfakcj nauczyciela z pracy prowadzenie zaj z uczniami, ktrzy s zainteresowani wybran form aktywnoci zycznej, zwikszenie prestiu osobistego, zawodowego i spoecznego nauczyciela wychowania zycznego szersze uczestnictwo w yciu szkoy, wiksze moliwoci rozwoju zawodowego i osobistego, wiksz autonomi szkoy i nauczyciela w organizacji i doborze treci ksztacenia, promowanie szkoy tworzenie ciekawej i konkurencyjnej oferty zaj do wyboru. Zgodnie z cytowanymi wczeniej rozporzdzeniami, kada szkoa ma za zadanie przygotowa wasn ofert zaj do wyboru przez ucznia. Gwnym celem zaj do wyboru jest spenienie oczekiwa uczniw wobec szkolnego wychowania zycznego poprzez umoliwienie im pogbiania wiedzy i rozwijania umiejtnoci w obszarach, ktrymi s szczeglnie zainteresowani oraz ktre s dla nich dostpne ze wzgldu na poziom sprawnoci i wydolnoci organizmu. Przed przystpieniem do opracowania szkolnej oferty zaj do wyboru naley dokona diagnozy: potrzeb, moliwoci i zainteresowa uczniw, tradycji sportowych szkoy i rodowiska, warunkw terenowych najbliszej okolicy, bazy sportowej szkoy i rodowiska oraz jej wyposaenia, kwalikacji nauczycieli, liczby grup, a tym samym liczby godzin przeznaczonych na zajcia do wyboru (liczba godzin wynika z liczebnoci uczniw w szkole przepisy regulujce liczebno uczniw w jednej grupie nie ulegy zmianie). Atrakcyjno oferty zaj do wyboru zaley od rnorodnych kwalikacji i dowiadcze nauczycieli oraz wykorzystania bazy sportowej rodowiska. Moliwe jest, po uzgodnieniu z organem prowadzcym szko, porozumienie w sprawie wykorzystania obiektw innych szk lub obiektw pozaszkolnych.
44
PROCEDURA TWORZENIA OFERTY DLA UCZNIW

Opracowujc szkoln ofert zaj do wyboru naley uwzgldni nastpujce kwestie: 1. Rodzaj zaj do wyboru, 2. Czasokres wyboru zaj, 3. Sposb podziau uczniw na grupy, 4. Miejsce, czas trwania i termin odbywania zaj oraz nauczyciel prowadzcy zajcia. Precyzja, z jak zostan ustalone powysze kwestie bdzie warunkowaa sprawno realizacji projektu zaj do wyboru. 1. Rodzaj zaj do wyboru Zajcia sportowe przeznaczone gwnie dla uczniw uzdolnionych ruchowo i umoliwiajcy im uprawianie wybranej dyscypliny sportu. W ramach tych zaj szkoa, w zalenoci od liczby uczniw, moe zaproponowa od jednej do kilku dyscyplin sportowych do wyboru, uwzgldniajc uzdolnienia i zainteresowania uczniw oraz tradycje sportowe szkoy i rodowiska. Stworzenie takich grup daje nauczycielowi moliwo systematycznej pracy z reprezentacj szkoy. Zajcia rekreacyjno-zdrowotne przeznaczone dla wszystkich chtnych uczniw w celu wdroenia ich do systematycznej aktywnoci zycznej i wyboru sportu caego ycia. W ramach tych zaj szkoa moe zaproponowa uczniom, w zalenoci od ich liczby, kilka rnych form aktywnoci zycznej do wyboru, np.: gry rekreacyjne, gry terenowe, biegi na orientacj, atletyk terenow, narciarstwo biegowe, ywiarstwo, wiczenia na siowni, wiczenia przy muzyce oraz inne dyscypliny sportowe na poziomie rekreacji. Warto preferowa zajcia w rodowisku naturalnym i nie ogranicza oferty wycznie do tradycyjnych dyscyplin sportowych, lecz prbowa tworzy grupy z niestandardowymi i mieszanymi formami aktywnoci, np. w zalenoci od pory roku. Oferta moe rwnie zawiera formy ruchu, ktrych uczniowie nie wskazali w diagnozie (np. ankiecie), ale s one wane dla prawidowego rozwoju (np. pywanie). Mona rwnie tworzy grupy o charakterze rekreacyjnym z akcentami korekcyjno-kompensacyjnymi, dostosowujc tre i wielko obcienia zycznego do indywidualnych moliwoci. Zajcia taneczne przeznaczone dla wszystkich chtnych uczniw zainteresowanych tacem w celu umoliwienia im pogbiania wiedzy i rozwijania umiejtnoci w tej dziedzinie. W ramach tych zaj szkoa moe zaproponowa uczniom jedn lub kilka form taca, np.: taniec towarzyski, ludowy, nowoczesny itp. Dziaalno grup tanecznych moe podnosi jako pracy szkoy, np. przez wspudzia w przygotowaniu pokazw w ramach uroczy-
45
stoci szkolnych i rodowiskowych. Grupy taneczne mog rwnie prezentowa swj dorobek na konkursach i przegldach artystycznych. Zajcia turystyczne przeznaczone dla wszystkich chtnych uczniw w celu rozbudzania ich zainteresowa turystyczno-krajoznawczych oraz zachcenia do zdobywania odznak turystyki kwalikowanej. W ramach tych zaj szkoa moe zaproponowa uczniom jedn lub kilka form turystyki do wyboru w zalenoci od ich zainteresowa oraz warunkw terenowych w rodowisku, np.: turystyk piesz, rowerow, kajakow, grsk itp. Organizujc zajcia turystyczne, naley pamita o obowizkach wynikajcych ze stosowanych rozporzdze, w tym rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunkw i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoy i placwki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. z 2001 r. Nr 135, poz. 1516, z pn. zm.). Liczba zaproponowanych uczniom form zaj do wyboru zaley oczywicie od wielkoci szkoy, czyli przysugujcej liczby godzin wychowania zycznego. Optymaln wydaje si by oferta proponujca minimum 6 form ruchu na trzy lata edukacji, czyli kady ucze mgby teoretycznie wybra z oferty 50% zaj. Oczywicie w duych szkoach, majcych bardzo dobre warunki bazowe i kadrowe oferta moe zawiera nawet do 1012 rnych form aktywnoci zycznej. 2. Czasokres wyboru zaj Moliwe s nastpujce warianty wyboru: semestralny, roczny, obowizkowa zmiana w kadym roku szkolnym, moliwo powtarzania w kolejnych latach, obowizkowa kontynuacja przez cay etap edukacji, obowizkowa kontynuacja przez minimum dwa lata. Biorc pod uwag czas potrzebny na opanowanie podstaw danej formy ruchu i zaszczepienia zamiowania do niej oraz organizacj pracy szkoy, korzystniejszy wydaje si wariant wyboru na cay rok szkolny. Wybr semestralny moe bowiem spowodowa konieczno ukadania tygodniowego planu zaj szkolnych dwa razy w roku. Wana dla uczniw jest rwnie informacja o tym, czy bd mogli kontynuowa wybrane zajcia w nastpnej klasie, czy te musz dokonywa zmiany w kadym roku szkolnym. Ustalenia w tym wzgldzie mog by uzalenione od rodzaju zaj. Obowizkowa kontynuacja danej formy ruchu moe funkcjonowa tylko w grupach sportowych. W przypadku moliwoci powtarzania tego samego rodzaju zaj do wyboru w kolejnych klasach, ucze powinien zaznaczy ten fakt na deklaracji wyboru (powtarzam, pierwszy raz). Jest to informacja uatwiajca podzia uczniw na grupy.
46
3. Sposb podziau uczniw na grupy Uczniw mona dzieli na grupy, uwzgldniajc kilka kryteriw podziau. A) Ze wzgldu na poziom klas: grupy midzyoddziaowe, czyli osobne grupy dla klas pierwszych (czwartych), drugich (pitych) i trzecich (szstych): ta sama propozycja zaj dla wszystkich klas-rocznikw, inna propozycja zaj dla kadej klasy, w kadej klasie programowo wyszej cz zaj w ofercie jest powtarzana, a cz jest now propozycj, grupy midzyklasowe, czyli w kadej grupie mog znajdowa si uczniowie z rnych klas-rocznikw, grupy midzyklasowe dla czci klas i grupy midzyoddziaowe dla pozostaych (wariant jest korzystny w III i IV etapie ze wzgldu na uatwienie realizacji edukacji zdrowotnej w jednym semestrze). Tworzenie grup midzyoddziaowych pozwala na rnicowanie oferty zaj dla poszczeglnych klas oraz stwarza moliwo umieszczania zaj do wyboru nawet w rodku zaj lekcyjnych, jeeli szkoa posiada ku temu odpowiednie warunki bazowe i kadrowe. Z tego wzgldu jest to sposb szczeglnie polecany dla szk podstawowych. Tworzenie grup midzyklasowych wymaga natomiast stosowania jednej, wsplnej oferty dla wszystkich uczniw i powoduje konieczno umieszczania zaj do wyboru tylko na pocztku lub kocu zaj lekcyjnych. Rodzaj oferty dla ucznia i sposb podziau na grupy czy si cile czasokresem wyboru zaj. B) Ze wzgldu na poziom umiejtnoci z danej formy aktywnoci ruchowej, np.: grupy pocztkujce, grupy zaawansowane. Taki sposb podziau jest szczeglnie korzystny przy tradycyjnych formach ruchu, np. grach zespoowych, daje bowiem nauczycielowi i uczniowi moliwo pracy w grupach bardziej jednorodnych sprawnociowo. atwiej jest go stosowa w systemie grup midzyklasowch, kiedy liczba chtnych uczniw pozwala na stworzenie kilku grup z tak sam form aktywnoci zycznej. Na deklaracji wyboru ucze powinien zaznacza poziom zaawansowania. C) Ze wzgldu na pe: grupy dziewczt, grupy chopcw, grupy koedukacyjne.
47
Podzia na grupy dziewczt i chopcw stosowany jest najczciej w grach zespoowych, ze wzgldu na due dysproporcje sprawnociowe, zwaszcza na wyszych etapach edukacyjnych. W innych niestandardowych i rekreacyjnych formach ruchu oraz w prolu tanecznym i turystycznym najlepiej funkcjonuj grupy koedukacyjne. Sposb podziau na grupy uzaleniony jest przede wszystkim od formy zaj i specyki jej aktywnoci zycznej. Mog wic funkcjonowa jednoczenie rne warianty podziau na grupy, nawet w obrbie jednej formy zaj. 4. Miejsce, czas trwania i termin odbywania zaj oraz nauczyciel prowadzcy S to elementy niezwykle istotne ze wzgldu na odpowiedzialno za bezpieczestwo uczniw. Dlatego te naley precyzyjnie okreli: gdzie bd odbyway si zajcia: w obiektach szkolnych, w obiektach pozaszkolnych, w terenie naturalnym, kiedy bd odbyway si zajcia i jak dugo bd trway: w jakim dniu tygodnia, w jakich godzinach i z ktrym nauczycielem. Kada grupa powinna odbywa zajcia w miejscu dostosowanym do wybranej formy ruchu, nie zawsze wic musi to by sala gimnastyczna, lecz np.: siownia, aula, boisko szkolne, pywalnia, cianka wspinaczkowa, kort tenisowy, teren naturalny itp. Zajcia do wyboru powinny odbywa si systematycznie minimum raz w tygodniu (2 godziny dydaktyczne). Istnieje jednak moliwo kumulowania godzin zaj do wyboru gwnie w prolu turystycznym, co uzalenione jest od rodzaju turystyki, stopnia zaawansowania uczniw (dugo trasy) oraz pory roku. Najczciej w grupach tych stosuje si zmienny czas trwania zaj, z zachowaniem zasady, e zajcia 2-godzinne odbywaj si co tydzie, 4-godzinne co dwa tygodnie, 6-godzinne co trzy tygodnie, a 8-godzinne co cztery tygodnie. Realizacja tego typu zaj moe by zaplanowana rwnie w soboty, o czym ucze powinien by poinformowany w ofercie, aby mc dokona waciwego wyboru.
PROCEDURA WDRAANIA OFERTY

W celu sprawnego przebiegu wdraania oferty naley podj nastpujce dziaania: 1. Zatwierdzenie oferty zaj do wyboru przez dyrektora szkoy, w uzgodnieniu z organem prowadzcym i po zaopiniowaniu przez rad pedagogiczn, rad szkoy lub rad rodzicw kwiecie. 2. Rozpropagowanie oferty wrd uczniw i rodzicw (prawnych opiekunw) maj. 3. Przygotowanie kart deklaracji wyboru maj.
48
Mona zastosowa nastpujce rozwizania: indywidualne deklaracje wyboru, klasowe listy z miejscem na indywidualny wybr dla kadego ucznia, listy zgosze na kady rodzaj zaj. Uwaga: na kartach zgosze, bez wzgldu na wybran form deklaracji wyboru, powinno znale si miejsce na zapis wybranej formy ruchu oraz dodatkowo formy rezerwowej. Uczniowie, ktrzy nie dostan si na wybrane zajcia z powodu braku miejsc, zostaj przydzieleni do grup zgodnie ze wskazan rezerwow form aktywnoci zycznej, a w nastpnym roku maj pierwszestwo w wyborze zaj. Najlepiej sprawdza si system, w ktrym w pierwszej kolejnoci uwzgldnia si wybory uczniw klas starszych, gdy najmodsi mog uczestniczy w preferowanych zajciach w nastpnych latach. Uczniowie klas starszych realizuj zawsze form wskazan jako pierwsz, chyba e wybrana przez nich grupa nie powstanie ze wzgldu na zbyt ma liczb chtnych. 4. Ogoszenie sposobu i terminu skadania deklaracji wyboru zaj przez uczniw maj. Gwarancj sprawnego zebrania deklaracji jest wyznaczenie uczniom jednego tygodnia na ich skadanie u nauczyciela wychowania zycznego uczcego w danej klasie. 5. Zebranie deklaracji od uczniw klas IIIV (II etap edukacji) lub klas III (III i IV etap edukacji) czerwiec. 6. Zebranie deklaracji od kandydatw do szkoy (III i IV etap edukacji). Mona zastosowa nastpujce rozwizania: kandydat wypenia deklaracj wyboru w dniu skadania dokumentw do szkoy (pozostaje ona w teczce ucznia), kandydat wypenia i skada deklaracj wyboru w dniu ogoszenia naboru do szkoy lub w dniu rozpoczcia roku szkolnego, wprowadzenie w I semestrze we wszystkich klasach pierwszych zaj z edukacji zdrowotnej. Najkorzystniejszym rozwizaniem, ze wzgldw organizacyjnych i wychowawczych (konieczno adaptacji ucznia do nowego rodowiska i integracji zespow uczniowskich), jest wariant wprowadzenia w I semestrze edukacji zdrowotnej. Nauczyciele wychowania zycznego maj wwczas cay semestr na zdiagnozowanie potrzeb, moliwoci i zainteresowa uczniw oraz przygotowanie dla nich stosownej oferty zaj do wyboru w kolejnym semestrze roku szkolnego. Stosowanie pozostaych wariantw nie pozwala na przeprowadzenie diagnozy wrd uczniw pierwszej klasy. Najmniej korzystne jest zbieranie deklaracji od uczniw w dniu rozpoczcia roku szkolnego. Taki wa-
49
riant powoduje bowiem opnienia w ukadaniu tygodniowego planu zaj szkolnych oraz rozpoczynanie zaj do wyboru z pewnym opnieniem. 7. Podzia uczniw na grupy czerwiec lub lipiecsierpie. Przydzielajc uczniw do grup, naley uwzgldni fakt, e uczniowie z tego samego oddziau, ktrzy wybrali t sam form ruchu, chc z reguy wiczy w tej samej grupie, o ile stopie zaawansowania lub pe na to pozwala. Bardzo korzystne, ze wzgldu na ukadanie planu zaj szkolnych, jest tworzenie caej grupy z uczniw jednej czy dwch klas, jeeli liczba uczniw, ktrzy dokonali takiego wanie wyboru jest wystarczajca. Ukadajc tygodniowy plan zaj, naley zwrci rwnie uwag na to, aby zajcia do wyboru, dla konkretnego ucznia, nie odbyway si w tym samym dniu co lekcje wychowania zycznego. 8. Wywieszenie informacji dla uczniw o przydziale do grup dzie rozpoczcia roku szkolnego. Na tablicy informacyjnej mona wywiesi listy klas z przydziaem uczniw do grup wraz z wykazem wszystkich grup zaj do wyboru lub tylko listy poszczeglnych grup zaj do wyboru. Na kadej licie grupy lub na wykazie grup powinno znale si nazwisko nauczyciela prowadzcego oraz miejsce, termin odbywania zaj i czas ich trwania. 9. Przekazanie wychowawcom klas wykazu wszystkich grup do wyboru oraz klasowych list z naniesionym przydziaem uczniw do grup dzie rozpoczcia roku szkolnego.
DOKUMENTOWANIE ZAJ DO WYBORU

Zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoy i placwki dokumentacji przebiegu nauczania, dziaalnoci wychowawczej i opiekuczej oraz rodzajw tej dokumentacji (Dz. U. z 2002 r. Nr 23, poz. 225, z pn. zm.), dopki nie ureguluj tego inne rozporzdzenia, zajcia do wyboru mona dokumentowa w dzienniku zaj pozalekcyjnych, w ktrym powinny znale si nastpujce zapisy: lista uczniw z nazwiskiem, imieniem i klas (w porzdku alfabetycznym), adresy i telefony kontaktowe do rodzicw (prawnych opiekunw), plan pracy dla danej grupy, tematy przeprowadzonych zaj, obecno uczniw na zajciach, oceny z obszarw oceniania wytyczonych w przedmiotowych systemach oceniania obowizujcych na zajciach do wyboru (oceny semestralne i kocoworoczne musz by przeniesione do dziennika lekcyjnego).
50
Biorc pod uwag obowizek uczszczania kadego ucznia na zajcia do wyboru, duym udogodnieniem moe by prowadzenie komputerowej bazy danych, zwaszcza w duych szkoach, w ktrych zatrudniona jest wiksza liczba nauczycieli wychowania zycznego, a wic moliwo komunikowania si jest nieco ograniczona.
OCENIANIE UCZNIA Z WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

W zwizku z dwutorow realizacj wychowania zycznego konieczna moe by modykacja funkcjonujcego w szkole wewntrzszkolnego oceniania. Przed podjciem jakichkolwiek dziaa dobrze jest ponownie przeanalizowa stosowne akty prawne oraz istot oceniania ucznia z tego przedmiotu. Efektywno osigania celw wychowania zycznego zaley w duym stopniu od stosowania motywujcych ucznia sposobw oceniania. Wewntrzszkolne ocenianie w odniesieniu do wychowania zycznego powinno okrela: obszary oceniania, przedmiot oceny w kadym obszarze (co bdzie oceniane?), szczegowe kryteria oceny w kadym obszarze, w tym skal ocen (jak i kiedy bdzie to oceniane?), sposb przejcia od ocen biecych do oceny semestralnej i kocoworocznej. Wytyczone obszary oceniania powinny eksponowa wysiek ucznia oraz uwzgldnia zdeniowane w podstawie programowej wychowania zycznego umiejtnoci i wiadomoci. Ocena rdroczna i roczna z wychowania zycznego moe by sformuowana na podstawie ocen kocowych z wytyczonych obszarw oceniania, a nie jak jest to czsto praktykowane ze wszystkich ocen biecych uzyskanych w kadym obszarze. Obszar oceniania naley wic traktowa jak szuadk, ktr zamyka si na koniec semestru i roku szkolnego nie maj ju znaczenia szczegy (to co byo w rodku), jest tylko jedna ocena kocowa z obszaru. Wystawianie oceny rocznej na podstawie wszystkich ocen biecych powoduje najczciej eksponowanie znaczenia umiejtnoci i wiadomoci, gdy takich ocen jest czsto najwicej, a nie wysiku ucznia. Modykujc wewntrzszkolne ocenianie w celu dostosowania go do dwutorowego modelu realizacji wychowania zycznego, konieczne jest rozstrzygnicie nastpujcych kwestii: 1. Jakie obszary oceniania obowizywa bd na poszczeglnych zajciach? Mona zastosowa nastpujce warianty: te same obszary na zajciach lekcyjnych i do wyboru, na zajciach do wyboru tylko wybrane obszary.
51
Biorc pod uwag cele zaj do wyboru, wydaje si, i korzystniejszym wariantem bdzie stosowanie na tych zajciach tylko wybranych obszarw oceniania, np.: systematyczno udziau w zajciach, aktywno w czasie zaj, zaangaowanie w dziaalno rekreacyjn lub sportow szkoy i rodowiska. Wskazujc w wewntrzszkolnym ocenianiu tylko takie obszary, mona bdzie zrezygnowa na zajciach do wyboru z wystawiania ocen biecych za tradycyjne sprawdziany z umiejtnoci. 2. Jak oceniana bdzie edukacja zdrowotna na III i IV etapie edukacyjnym? Mona zastosowa nastpujce warianty: tak jak inne zajcia do wyboru, na podstawie odmiennych kryteriw oceny. Przy optymalnym wariancie realizacji edukacji zdrowotnej (prowadzenie zaj w jednym, dowolnie wybranym semestrze) najwygodniej bdzie przyj do oceny takie same kryteria jak we wszystkich pozostaych zajciach do wyboru. 3. Jak wystawiana bdzie ocena rdroczna i roczna z wychowania zycznego? Mona zastosowa nastpujce warianty: na podstawie dwch ocen z zaj lekcyjnych i z zaj do wyboru, na podstawie ocen ze wszystkich obszarw oceniania obowizujcych na jednych i drugich zajciach, bez wystawiania ocen z kadego rodzaju zaj. Bardziej przejrzysty wydaje si by wariant wystawiania oceny z wychowania zycznego na podstawie ocen z kadego rodzaju zaj, ale decyzja w tym wzgldzie naley do zespou nauczycieli wychowania zycznego. 4. Kto bdzie wystawia ocen rdroczn i roczn z wychowania zycznego? Mona zastosowa nastpujce warianty: nauczyciel prowadzcy zajcia lekcyjne, nauczyciel prowadzcy zajcia do wyboru. W tym przypadku zdecydowanie preferowanym wariantem jest wystawianie oceny z wychowania zycznego przez nauczyciela prowadzcego z uczniem zajcia lekcyjne, poniewa prowadzi on ucznia przez cay etap edukacji, natomiast nauczyciel prowadzcy zajcia do wyboru moe zmienia si w kadej kolejnej klasie. Rozstrzygnicie powyszych dylematw uatwi na pewno modykacj wewntrzszkolnego oceniania i wpynie korzystnie na motywacyjny charakter oceniania ucznia z wychowania zycznego.
52
1. Nowe rozwizania W nowej podstawie programowej ksztacenia oglnego zrezygnowano z dotychczasowych cieek edukacyjnych, w tym take z edukacji prozdrowotnej. Doceniajc znaczenie tej edukacji, w preambule do podstawy programowej dla szk podstawowych, gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych, zapisano: Wanym zadaniem szkoy jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest ksztatowanie u uczniw nawyku (postaw) dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. Stwierdzenie to nadaje edukacji zdrowotnej wysok rang wrd zada szkoy. Jest ona skadow szkolnego programu: dydaktycznego, wychowawczego i prolaktyki. Nowym rozwizaniem w nowej podstawie programowej jest cise powizanie edukacji zdrowotnej z wychowaniem zycznym: w I etapie edukacyjnym wyodrbniono obszar wychowanie zyczne i edukacja zdrowotna; dla II, III i IV etapu edukacyjnego zapisano, e wychowanie zyczne peni wiodc rol w edukacji zdrowotnej; uznano, e nauczyciele wychowania zycznego, po odpowiednim doszkoleniu, bd najlepiej przygotowani do podjcia tej roli; w celach ksztacenia (wymaganiach oglnych) tego przedmiotu wyranie wskazano na zwizek midzy zdrowiem a aktywnoci zyczn; treci ksztacenia zawieraj blok tematyczny trening zdrowotny i wiele wymaga szczegowych dotyczcych rnych aspektw zdrowia zycznego; w gimnazjach i szkoach ponadgimnazjalnych wyodrbniono blok tematyczny edukacja zdrowotna. Rozwizaniem wanym z punktu widzenia zdrowia uczniw jest take wprowadzenie w wychowaniu zycznym na II, III i IV etapie edukacyjnym zaj do wyboru, w tym rekreacyjno-zdrowotnych, ktre powinny umoliwia aktywno zyczn suc zdrowiu. Stwarza to szans na zwikszenie zainteresowania uczniw formami aktywnoci zycznej uwzgldniajcymi m.in. ich potrzeby zdrowotne. Moe to przyczyni si do ograniczenia nadmiernej obecnie liczby zwolnie lekarskich z tych zaj. Podstawa programowa stawia wic nowe zadania i jest wyzwaniem dla nauczycieli wychowania zycznego. Bdzie to wymagao ich wsppracy z innymi nauczycielami i penienia w szkole roli koordynatora edukacji zdrowotnej. Wymagania dotyczce tej edukacji uwzgldniono w wielu przedmiotach (tab. 1). Ich zakres jest szerszy ni w starej podstawie programowej.
Edukacja zdrowotna w podstawie programowej ksztacenia oglnego i jej zwizek z wychowaniem zycznym
53
Tabela 1. Przedmioty nauczania, w ktrych uwzgldniono wymagania dotyczce bezporednio lub porednio edukacji zdrowotnej (wiersze zacienione dotycz przedmiotw o duej liczbie tych wymaga)
Szkoa podstawowa klasy IIII Edukacja spoeczna Edukacja przyrodnicza Edukacja polonistyczna Zajcia komputerowe Zajcia techniczne Wychowanie zyczne Etyka Jzyk polski Jzyk obcy nowoytny Muzyka Historia i spoeczestwo Przyroda Wychowanie do ycia w rodzinie Wiedza o spoeczestwie Geograa Biologia Chemia Fizyka Informatyka Edukacja dla bezpieczestwa Podstawy przedsibiorczoci 2. Edukacja zdrowotna w szkole podstawowej I etap edukacyjny: edukacja wczesnoszkolna X X X X X X X X X X X X X X X X X klasy IVVI
Gimnazjum
Szkoy ponad gimnazjalne
X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X
Wychowanie zyczne wraz z edukacj zdrowotn jest jednym z jedenastu obszarw edukacji wczesnoszkolnej. Wymagania szczegowe (na koniec klasy I i III) dotycz gwnie zdrowia zycznego, w tym: troski o ciao (higiena osobista, dbao o postaw ciaa),
54
zachowa sprzyjajcych zdrowiu (waciwe ywienie, aktywno zyczna, poddawanie si szczepieniom ochronnym), zachowania bezpieczestwa (w czasie zaj ruchowych, w kontaktach z lekami i substancjami chemicznymi) i szukania pomocy w sytuacjach zagroenia zdrowia lub ycia, waciwego zachowania w chorobie. Wymagania dotyczce edukacji zdrowotnej uwzgldniono take w innych obszarach edukacji wczesnoszkolnej: w edukacji przyrodniczej, spoecznej i polonistycznej, zajciach komputerowych oraz w etyce (tab. 1), co podkrelono w czci Zalecane warunki i sposoby realizacji. Cz z nich dotyczy ww. zagadnie, a take: dbaoci o zdrowie i bezpieczestwo wasne i innych, kontrolowania zdrowia i przestrzegania zalece lekarza i stomatologa, bezpieczestwa w ruchu drogowym, relacji i wsppracy z innymi, pomagania potrzebujcym, ochrony rodowiska przyrodniczego. II etap edukacyjny: klasy IVVI W celach ksztacenia (wymaganiach oglnych) w wychowaniu zycznym wyranie wskazano na zwizek midzy zdrowiem i aktywnoci zyczn. W treciach nauczania tego przedmiotu uwzgldniono wymagania szczegowe dotyczce dwch obszarw: bezpieczestwo (w czasie zaj ruchowych, pobytu nad wod, w grach, w ruchu drogowym) oraz sposoby postpowania w zagroeniach zdrowia lub ycia, troska o ciao (hartowanie i ochrona przed nadmiernym nasonecznieniem). Wymagania szczegowe dotyczce bezporednio lub porednio edukacji zdrowotnej znajduj si przede wszystkim w przyrodzie, ale take w wychowaniu do ycia w rodzinie, historii i spoeczestwie, jzyku obcym nowoytnym, jzyku polskim, zajciach komputerowych i technicznych oraz etyce (tab. 1). Liczba ich jest dua i dotycz one wielu aspektw zdrowia czowieka, dbaoci o ciao, zdrowie i rodowisko. Podobnie jak w edukacji wczesnoszkolnej dominuj wymagania z zakresu zdrowia zycznego. Status i miejsce edukacji zdrowotnej w nowej podstawie programowej ksztacenia oglnego dla klas IVVI szkoy podstawowej nie uleg znaczcej zmianie w stosunku do starej podstawy programowej. Jej treci (wymagania szczegowe) s rozproszone w wielu przedmiotach. Jest to model cieki edukacyjnej (programu midzyprzedmiotowego), cho nazwa ta nie jest obecnie uywana. Zapis o wiodcej roli wychowania zycznego w edukacji zdrowotnej nakada na nauczycieli tego przedmiotu obowizek koordynacji tej edukacji w szkole. Jest to jednak zapis oglny, zamieszczony w czci Zalecane warunki i spo-
55
soby realizacji. Podjcie przez nauczycieli wychowania zycznego tej roli zalee bdzie od wielu czynnikw, w tym: zrozumienia, motywacji i gotowoci do podjcia nowego zadania i uzyskania nowych kompetencji przez nauczycieli wychowania zycznego; docenienia znaczenia edukacji zdrowotnej przez dyrekcj szkoy i stworzenia nauczycielowi wychowania zycznego moliwoci penienia roli jej koordynatora; zrozumienia i chci do wsppracy ze strony innych nauczycieli. 3. Edukacja zdrowotna w gimnazjum i szkoach ponadgimnazjalnych Najwaniejszym, nowym i cennym rozwizaniem jest wyodrbnienie edukacji zdrowotnej jako jednego z siedmiu blokw tematycznych podstawy programowej wychowania zycznego w gimnazjum i szkoach ponadgimnazjalnych. Wymagania szczegowe dotyczce edukacji zdrowotnej znajduj si take, podobnie jak we wczeniejszych etapach nauczania, w wielu przedmiotach: biologia, przyroda, wychowanie do ycia w rodzinie, edukacja dla bezpieczestwa, wiedza o spoeczestwie, jzyk polski, jzyk obcy nowoytny, geograa, chemia, zyka, etyka, zajcia komputerowe, zajcia techniczne, podstawy przedsibiorczoci (tab. 1). Przyjte rozwizanie jest zgodne z modelem zalecanym przez wiatow Organizacj Zdrowia: wiodcy przedmiot (wychowanie zyczne) i wczenie treci dotyczcych zdrowia do wielu przedmiotw. Denicja i cele edukacji zdrowotnej Przy opracowywaniu wymaga szczegowych z zakresu edukacji zdrowotnej w podstawie programowej wychowania zycznego w III i IV etapie edukacyjnym przyjto nastpujc denicj i cele tej edukacji: Edukacja zdrowotna jest procesem dydaktyczno-wychowawczym, w ktrym uczniowie ucz si, jak y, aby: zachowa i doskonali zdrowie wasne i innych ludzi oraz tworzy rodowisko sprzyjajce zdrowiu, a w przypadku choroby lub niepenosprawnoci aktywnie uczestniczy w jej leczeniu, radzi sobie i zmniejsza jej negatywne skutki; Celem edukacji zdrowotnej dzieci i modziey jest udzielanie im pomocy w: poznawaniu siebie, ledzeniu przebiegu swojego rozwoju, identykowaniu i rozwizywaniu problemw zdrowotnych; zrozumieniu, czym jest zdrowie, od czego zaley, dlaczego i jak naley o nie dba; rozwijaniu poczucia odpowiedzialnoci za zdrowie wasne i innych ludzi; wzmacnianiu poczucia wasnej wartoci i wiary w swoje moliwoci ; rozwijaniu umiejtnoci osobistych i spoecznych sprzyjajcych dobremu samopoczuciu i pozytywnej adaptacji do zada i wyzwa codziennego ycia;
56
przygotowaniu si do uczestnictwa w dziaaniach na rzecz zdrowia i tworzenia zdrowego rodowiska w domu, szkole, miejscu pracy, spoecznoci lokalnej. Treci ksztacenia Przyjto zaoenie, e treci ksztacenia (wymagania szczegowe) powinny uwzgldnia holistyczne (caociowe) podejcie do zdrowia. Zakada ono, e zdrowie czowieka skada si z kilku, wzajemnie powizanych wymiarw: zdrowie zyczne, psychiczne, spoeczne, duchowe, seksualne oraz e zaley ono w znacznym stopniu od zdrowia spoeczestwa i zdrowia rodowiskowego2 (ryc. 2).
wie rodowisko we Zdro owie spoeczestw Zdr a
zyczne emocjonalne psychiczne
duchowe seksualne
spoeczne
Ryc. 2. Holistyczny model zdrowia3

2 Zdrowie spoeczestwa s to normy kulturowe, wartoci i praktyki, a take dostp do ywnoci, mieszka, pracy, opieki zdrowotnej, dbr kulturalnych, rekreacji itd. Zdrowie rodowiskowe, zgodnie z denicj wiatowej Organizacji Zdrowia, dotyczy aspektw ycia czowieka, ktre s zalene od czynnikw zycznych, chemicznych, biologicznych, spoecznych, psychicznych, ekonomicznych jego rodowiska ycia domu, szkoy, pracy, miejsc rekreacyjnych, rodowiska lokalnego. 3 Model opracowany przez Simovska V., Jensen B.B., Carlton M., Albeck Ch. Shape up Europe. Towards a healthy and balanced growing up. Barcelona, P.A.U. Publisher (www. shapeeurope.net).
57
Efektem tego zaoenia byo rozszerzenie zakresu edukacji zdrowotnej o aspekty zdrowia psychospoecznego, ze szczeglnym uwzgldnieniem umiejtnoci yciowych (osobistych i spoecznych)4. Wrd tych umiejtnoci w bloku edukacja zdrowotna wymieniono: pozytywne mylenie, budowanie poczucia wasnej wartoci, wiary w siebie, podejmowanie decyzji, utrzymywanie dobrych relacji z innymi, dawanie i przyjmowanie wsparcia, rozwizywanie problemw, gospodarowanie czasem, radzenie sobie z presj, krytyk, negatywnymi emocjami, stresem. Tradycyjnie szkolna edukacja zdrowotna koncentrowaa si wok biologii czowieka (anatomia i zjologia), prolaktyki chorb i wybranych uwarunkowa zdrowia zycznego (w tym zwaszcza higiena osobista, aktywno zyczna i ywienie). W pozostaych szeciu blokach wychowania zycznego (diagnoza sprawnoci i aktywnoci zycznej oraz rozwoju zycznego, trening zdrowotny, sporty caego ycia, bezpieczna aktywno zyczna i higiena osobista, sport i taniec) znajduje si rwnie wiele wymaga dotyczcych edukacji zdrowotnej. Wszystkie te wymagania tworz pi obszarw edukacji zdrowotnej (tab. 2): aktywno zyczna, praca i wypoczynek, ywienie, rozwj zyczny w okresie dojrzewania i modzieczym, dbao o ciao, bezpieczestwo, choroby, zdrowie i dbao o nie, zdrowie psychospoeczne i umiejtnoci yciowe.
Umiejtnoci yciowe (ang. life skills), zwane take psychospoecznymi (osobistymi i spoecznymi), to umiejtnoci umoliwiajce jednostce pozytywne zachowania przystosowawcze, ktre pozwalaj efektywnie radzi sobie z zadaniami i wyzwaniami codziennego ycia. Ksztatowanie tych umiejtnoci jest wanym celem wspczesnej edukacji zdrowotnej.
58
Tabela 2. Obszary tematyczne i wymagania z zakresu edukacji zdrowotnej zawarte we wszystkich siedmiu blokach tematycznych podstawy programowej wychowania zycznego w gimnazjach i szkoach ponadgimnazjalnych
Obszar tematyczny Aktywno zyczna, praca i wypoczynek, ywienie
Wymagania. Ucze: Gimnazjum Szkoy ponadgimnazjalne ocenia poziom wasnej aktywnoci opracowuje i realizuje program aktywnoci zycznej dostosowany do zycznej wasnych potrzeb wskazuje korzyci z aktywnoci noci zycznej w zalenoci od pci, omawia korzyci dla zdrowia z pookresu ycia i rodzaju pracy zawodejmowania rnych form aktywdowej noci zycznej w kolejnych okresach ycia czowieka wymienia czynniki wpywajce na podejmowanie aktywnoci zycz wymienia miejsca, obiekty i urznej zalene od rodziny, kolegw, dzenia w najbliszej okolicy, ktre mediw i spoecznoci lokalnej mona wykorzysta dla aktywnoci zycznej w terenie omawia zalecenia dotyczce aktyw-
zycznej ocenia reakcje wasnego organizmu na wysiki zyczne o rnej inten opracowuje rozkad dnia, uwzgldsywnoci niajc proporcje midzy prac a wypoczynkiem, wysikiem umyso- wyjania zwizek midzy aktywwym a zycznym noci zyczn i ywieniem a zdrowiem i dobrym samopoczuciem oraz omawia sposoby utrzymania odpowiedniej masy ciaa we wszystkich okresach ycia wyjania relacje midzy sportem profesjonalnym i sportem dla wszystkich a zdrowiem Rozwj zyczny w okresie dojrzewania i modzieczym wyjania, jakie zmiany zachodz wylicza oraz interpretuje wasny w budowie ciaa i sprawnoci wskanik wagowo-wzrostowy zycznej w okresie dojrzewania (BMI). pciowego wymienia przyczyny i skutki otyoci oraz nieuzasadnionego odchudzania si i uywania sterydw w celu zwikszenia masy mini Dbao o ciao, bezpieczestwo, choroby wyjania wymogi higieny wynika- wykonuje wiczenia ksztatujce jce ze zmian zachodzcych w orgai kompensacyjne w celu przeciwnizmie w okresie dojrzewania dziaania negatywnym dla zdrowia skutkom pracy, w tym pracy w pozycji siedzcej i przy komputerze
59
Obszar tematyczny
Wymagania. Ucze: Gimnazjum Szkoy ponadgimnazjalne wymienia najczstsze przyczyny wyjania, na czym polega umiejtno oceny stopnia ryzyka zwizaoraz okolicznoci wypadkw i uranego z niektrymi sportami lub wyzw w czasie zaj ruchowych, sikami zycznymi omawia sposoby zapobiegania im wskazuje zagroenia zwizane wymienia choroby cywilizacyjne uwarunkowane niedostatkiem ruz uprawianiem niektrych dyscychu, w szczeglnoci choroby ukadu plin sportu krenia, ukadu ruchu i otyo oraz omawia sposoby zapobiegania im omawia etyczne i zdrowotne konsekwencje stosowania rodkw dopingujcych
Zdrowie i dbao o zdrowie
wyjania, czym jest zdrowie; wy- wyjania, gdzie szuka wiarygodmienia czynniki, ktre wpywaj nych informacji dotyczcych zdropozytywnie i negatywnie na zdrowia i sportu oraz dokonuje krytyczwie i samopoczucie oraz wskazuje nej analizy informacji medialnych te, na ktre moe mie wpyw w tym zakresie wymienia zachowania sprzyjaj- wyjania, na czym polega prozdroce i zagraajce zdrowiu oraz wywotny styl ycia jania, na czym polega i od czego wyjania, dlaczego zdrowie jest zaley dokonywanie wyborw kowartoci dla czowieka i zasobem rzystnych dla zdrowia dla spoeczestwa oraz na czym polega dbao o zdrowie w okresie modoci i wczesnej dorosoci wyjania, co oznacza odpowiedzialno za zdrowie wasne i innych ludzi wyjania, na czym polega samobadanie i samokontrola zdrowia oraz dlaczego naley poddawa si badaniom prolaktycznym w okresie caego ycia wyjania, co to znaczy by aktywnym pacjentem i jakie s podstawowe prawa pacjent planuje projekt dotyczcy wybranych zagadnie zdrowia oraz
60
wskazuje na sposoby pozyskania sojusznikw i wspuczestnikw projektu w szkole, domu lub w spoecznoci lokalnej omawia, na czym polega wspuczestnictwo i wsppraca ludzi, organizacji i instytucji w dziaaniach na rzecz zdrowia wyjania, jaki jest zwizek midzy zdrowiem i rodowiskiem oraz co sam moe zrobi, aby tworzy rodowisko sprzyjajce zdrowiu Zdrowie identykuje swoje mocne strony, wykonuje proste wiczenia relakpsychospoeczne, planuje sposoby ich rozwoju oraz sacyjne umiejtnoci ma wiadomo sabych stron, nad omawia konstruktywne, optymiyciowe ktrymi naley pracowa styczne sposoby wyjaniania trud omawia konstruktywne sposonych zdarze i przeformuowania by radzenia sobie z negatywnymi myli negatywnych na pozytywne emocjami wyjania, na czym polega praca omawia sposoby redukowania nadnad sob dla zwikszenia wiary miernego stresu i konstruktywnego w siebie, poczucia wasnej wartoradzenia sobie z nim ci i umiejtnoci podejmowania omawia znaczenie dla zdrowia decyzji dobrych relacji z innymi ludmi, wyjania, na czym polega konstrukw tym z rodzicami oraz rwienitywne przekazywanie i odbieranie kami tej samej i odmiennej pci pozytywnych i negatywnych in wyjania, w jaki sposb moe dawa i otrzymywa rne rodzaje wsparcia spoecznego formacji zwrotnych oraz radzenie sobie z krytyk
wyjania, co oznacza zachowanie asertywne i podaje jego przykady omawia szkody zdrowotne i spoeczne zwizane z paleniem tytoniu, naduywaniem alkoholu i uywaniem innych substancji psychoaktywnych; wyjania, dlaczego i w jaki sposb naley opiera si presji oraz namowom do uywania substancji psychoaktywnych i innych zachowa ryzykownych
omawia zasady racjonalnego gospodarowania czasem omawia przyczyny i skutki stereotypw i stygmatyzacji osb chorych psychicznie i dyskryminowanych (np. yjcych z HIV/AIDS)
61
Realizacja edukacji zdrowotnej w ramach wychowania zycznego w gimnazjum i szkoach ponadgimnazjalnych W czci podstawy programowej Zalecane warunki i sposb realizacji zwrcono uwag na dwa wane aspekty dotyczce: realizacji zaj z edukacji zdrowotnej, w tym koniecznoci: dostosowania ich do potrzeb uczniw (po przeprowadzeniu diagnozy tych potrzeb), aktywnego uczestnictwa uczniw w planowaniu, realizacji i ewaluacji zaj, wspierania ich przez realizacj pokrewnych treci z zakresu edukacji zdrowotnej w ramach innych przedmiotw, co wymaga koordynacji i wspdziaania nauczycieli rnych przedmiotw oraz wsppracy z pielgniark lub higienistk szkoln, skoordynowania ich z programami dotyczcymi zdrowia i prolaktyki zachowa ryzykownych lub chorb, oferowanymi szkoom przez rne podmioty; skutecznoci edukacji zdrowotnej, w tym konieczno: prowadzenia zaj z wykorzystaniem rnorodnych metod i technik aktywizujcych oraz interaktywnych, w tym szczeglnie metody projektu5 i portfolio6, wsppracy z rodzicami uczniw w planowaniu i realizacji zaj, dokonywania ewaluacji przebiegu zaj (ewaluacji procesu) z udziaem uczniw i ich rodzicw oraz wprowadzanie na tej podstawie modykacji ich treci i organizacji. Wyodrbnienie w wychowaniu zycznym na III i IV etapie edukacyjnym bloku edukacja zdrowotna wymaga bdzie m.in.: zmiany dotychczasowych zasad pracy nauczycieli WF, w tym m.in.: prowadzenie tych zaj w salach lekcyjnych (a nie na sali gimnastycznej lub innych obiektach sportowych), w grupach koedukacyjnych; penienia roli przewodnika (lidera) uczniw, ktry organizuje uczenie si, a nie wchodzi w rol eksperta; pooenie akcentu na uczenie si, a nie nauczanie uczniw. Propozycje organizacji zaj w ramach bloku edukacja zdrowotna Proponuje si nastpujce formy organizacji tych zaj: wariant optymalny: kurs w wymiarze co najmniej 30 godzin w okresie 3 lat nauki w gimnazjum i 3 lat nauki w szkole ponadgimnazjalnej,
Metoda projektu polega na tym, e uczcy si (w zespole lub indywidualnie) samodzielnie inicjuj, planuj, wykonuj i oceniaj okrelone zadanie. 6 Metoda portfolio suy planowaniu, organizowaniu i ocenianiu wasnego uczenia si. Uczcy si gromadzi (np. w teczce, skoroszycie, kopertach) rne materiay dokumentujce jego prac.
5
62
zajcia w cyklu cigym, w okresie jednego semestru; decyzj o wyborze semestru, w ktrym odbywa si bd zajcia, podejmuje dyrektor szkoy w porozumieniu z nauczycielami wychowania zycznego, rad pedagogiczn i uczniami; ze wzgldw organizacyjnych korzystnym rozwizaniem wydaje si, organizowanie tych zaj w pierwszym semestrze (w pierwszym roku nauki). Sprzyja to moe rwnie adaptacji uczniw do nowej szkoy, radzeniu sobie z trudnociami oraz integracji grupy; czas trwania poszczeglnych zaj 1 lub 2 godziny lekcyjne. Wariant alternatywny: cykl zaj (warsztatw) w okresie krtszym ni jeden semestr (moliwo zaj 23 godzinnych, z przerw i zapewnieniem uczniom odpowiednich warunkw). Za nieprawidowe naley uzna: rozoenie zaj w duszym okresie, z dugimi odstpami czasu midzy kolejnymi zajciami; zaburza to cigo i systematyczno pracy uczniw oraz utrudnia odwoywanie si do zaj wczeniejszych; omawianie zagadnie wymienionych w bloku edukacja zdrowotna wycznie w czasie czci lekcji przeznaczonych na zajcia ruchowe. W pracach nad podstaw programow wychowania zycznego przyjto zaoenie, e na zajcia w ramach bloku edukacja zdrowotna naley przeznaczy godziny z puli zaj do wyboru (2 godziny w tygodniu na III i IV etapie edukacyjnym), mimo e edukacja zdrowotna jest obowizkowa. Zaoenie to naley utrzyma, szczeglnie w szkoach ponadgimnazjalnych, w ktrych jest tylko 1 godzina zaj klasowo-lekcyjnych w tygodniu. Zajcia w ramach bloku edukacja zdrowotna w danej szkole powinni podj tylko ci nauczyciele wychowania zycznego, ktrzy czuj si do tego przygotowani lub s gotowi doskonali swoje umiejtnoci. Wymaga to uzgodnie i wsppracy midzy nauczycielami wychowania zycznego, zwaszcza w kwestii oceniania osigni uczniw. Wrd innych kwestii organizacyjnych wymagajcych rozwizania w szkole naley wymieni: liczb uczniw na zajciach: przy prowadzeniu zaj z wykorzystaniem metod aktywizujcych (warsztatowych) nie powinna ona przekracza 20 osb7; nie jest te korzystnie, gdy liczba uczniw jest mniejsza ni 10 osb (czuj si one wwczas zbyt eksponowane); prowadzenie zaj w pomieszczeniu zapewniajcym warunki do pracy metodami aktywizujcymi (odpowiednia wielko, moliwo zmiany ustawienia stow i krzese itd.).
7
Zgodnie z obowizujcymi przepisami liczba uczniw na lekcji wychowania zycznego moe wynosi 1226 osb. W przypadku tej maksymalnej liczby mog pojawi si trudnoci w angaowaniu wszystkich uczniw do pracy, utrzymaniu dyscypliny itd.
63
Propozycja zasad oceniania osigni uczniw na zajciach edukacji zdrowotnej Kolejn kwesti wymagajc ustalenia s zasady oceniania osigni uczniw na zajciach edukacji zdrowotnej oraz wczania tej oceny do oceny rdrocznej i rocznej z wychowania zycznego. Zasady te powinny by zgodne z obowizujcymi przepisami8, uzgodnione ze wszystkimi nauczycielami wychowania zycznego oraz wczone do wewntrzszkolnego systemu oceniania. Ze wzgldu na specyk zaj z edukacji zdrowotnej, w ocenianiu osigni uczniw naley wzi pod uwag: obecno i aktywno uczniw na zajciach; ich gotowo do podejmowania zada indywidualnych lub zespoowych; samoocen uczniw dotyczc rozwoju ich umiejtnoci osobistych i spoecznych oraz zmian postaw i zachowa (w miar moliwoci z wykorzystaniem kwestionariuszy i arkuszy samooceny); ocen przez rwienikw w przypadku wykonywania projektw i prac zespoowych; ocen pracy ucznia przez nauczyciela dotyczc specycznych zada, pracy domowej, projektw, portfolio i innych wytworw pracy ucznia. Podsumowanie Rozwizanie dotyczce edukacji zdrowotnej przyjte w nowej podstawie programowej ksztacenia oglnego: wspiera realizacj programu wychowawczego i programu prolaktycznego szkoy, szczeglnie przez wczenie wymaga dotyczcych umiejtnoci psychospoecznych; przyczyni si moe do wikszej skutecznoci dziaa nauczycieli wychowania zycznego w zakresie motywowania uczniw do zwikszenia aktywnoci zycznej; zajcia te umoliwi uczniom poznawanie siebie, swojego rozwoju, zdrowia i potrzeb; stwarza szans dla nauczycieli wychowania zycznego: zwikszenia ich: prestiu osobistego, zawodowego i spoecznego, moliwoci udziau w yciu szkoy, rozwoju zawodowego i osobistego oraz zwikszenia satysfakcji z pracy; w dalszej perspektywie stwarza szans na popraw zdrowia ludnoci w Polsce, gdy: systematycznie prowadzona edukacja zdrowotna w szkole jest najbardziej opacaln, dugofalow inwestycj w zdrowie spoeczestwa,
8
Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu oceniania, klasykowania i promowania uczniw i suchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianw i egzaminw w szkoach publicznych.
64
przyjty zapis jest elementem polityki zdrowotnej pastwa, zgodnym z Narodowym Program Zdrowia na lata 200720159. To, w jakim stopniu uda si wdroy edukacj zdrowotn w praktyce i czy zwikszy si jej skuteczno, zalee bdzie od wielu czynnikw. Podstawow spraw jest jednak uznanie przez nauczycieli wychowania zycznego nowego zadania za wane i poszukiwanie dobrych rozwiza organizacyjnych i metod pracy. Nauczyciele powinni uzyska nowe kompetencje (tab. 3) i niezbdne jest udzielenie im w tym pomocy przez: stworzenie systemu doskonalenia nauczycieli wychowania zycznego (zwaszcza gimnazjw i szk ponadgimnazjalnych) w zakresie edukacji zdrowotnej; dokonanie zmian w ksztaceniu przeddyplomowym nauczycieli wychowania zycznego; uwzgldnienie edukacji zdrowotnej w ksztaceniu przeddyplomowym nauczycieli wszystkich przedmiotw; opracowanie poradnikw i innych materiaw metodycznych dla nauczycieli.
Tabela 3. Podane kompetencje nauczycieli wychowania zycznego do realizacji edukacji zdrowotnej, ustalone w czasie roboczego spotkania nauczycieli akademickich na temat: Przygotowanie nauczycieli wychowania zycznego do realizacji edukacji zdrowotnej, Warszawa 15 i 16 X 2008 r.
Wiedza o: rozwoju zycznym, psychicznym, spoecznym i psychoseksualnym dzieci i modziey oraz o zdrowiu zasobach i czynnikach ryzyka dla zdrowia prolaktyce najczstszych problemw zdrowotnych i spoecznych dzieci i modziey oraz prolaktyce chorb cywilizacyjnych procesie edukacji zdrowotnej w szkole, w tym zwaszcza ukierunkowanej na rozwijanie umiejtnoci yciowych promocji zdrowia ze szczeglnym uwzgldnieniem szkoy promujcej zdrowie
9
W celu operacyjnym Nr 8 zapisano nastpujce zadanie dla resortu edukacji (we wsppracy z resortem zdrowia): Realizacja w szkoach wszystkich typw edukacji zdrowotnej ukierunkowanej na rozwijanie umiejtnoci yciowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem zagadnie dotyczcych zdrowia zycznego, psychicznego i spoecznego.
65
Umiejtnoci: diagnozowania potrzeb uczniw w zakresie edukacji zdrowotnej i planowania na tej podstawie jej programu koordynowania dziaa w zakresie edukacji zdrowotnej w szkole, wspdziaania z innymi nauczycielami, pielgniark szkoln, rodzicami i organizacjami stosowania metod i technik nauczania wspierajcych aktywno i uczestnictwo uczniw oraz tworzenia atmosfery sprzyjajcej uczeniu si i dobremu samopoczuciu motywowania uczniw do troski o zdrowie i wspierania ich w tych dziaaniach ewaluacji procesu i wynikw prowadzonej przez siebie edukacji zdrowotnej Postawa, ktr charakteryzuje: przekonanie, e zdrowie jest wartoci dla czowieka oraz zasobem dla spoeczestwa gotowo do tworzenia wzorcw zachowa zdrowotnych dla uczniw otwarto i wraliwo na potrzeby innych, empatia, autentyczno gotowo do doskonalenia wasnego zdrowia oraz umiejtnoci yciowych gotowo do dziaa na rzecz tworzenia zdrowego rodowiska pracy i nauki
66
PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA

III etap edukacyjny: gimnazjum
I. II. Znajomo powszechnej samoobrony i ochrony cywilnej. Przygotowanie do dziaania ratowniczego.
Ucze rozumie znaczenie powszechnej samoobrony i ochrony cywilnej. Ucze zna zasady prawidowego dziaania w przypadku wystpienia zagroenia ycia i zdrowia. III. Nabycie umiejtnoci udzielania pierwszej pomocy. Ucze umie udziela pierwszej pomocy w nagych wypadkach. 1. Gwne zadania ochrony ludnoci i obrony cywilnej. Ucze: 1) omawia podstawy prawne funkcjonowania ochrony ludnoci i obrony cywilnej w Rzeczypospolitej Polskiej; 2) wymienia podstawowe dokumenty ONZ regulujce funkcjonowanie obrony cywilnej w wiecie. 2. Ochrona przed skutkami rnorodnych zagroe. Ucze: 1) przedstawia typowe zagroenia zdrowia i ycia podczas powodzi, poaru itp.; 2) omawia zasady ewakuacji ludnoci, zwierzt z terenw zagroonych; 3) wyjania zasady zaopatrzenia ludnoci ewakuowanej w wod i ywno; 4) charakteryzuje zagroenia poarowe w domu, szkole i najbliszej okolicy; 5) wyjania, jak naley gasi zarzewie ognia; 6) wyjania, jak naley gasi odzie palc si na czowieku; 7) omawia zasady zachowania si podczas wypadkw i katastrof komunikacyjnych, technicznych i innych; 8) uzasadnia potrzeb przeciwdziaania panice. 3. rda promieniowania jdrowego i jego skutki. Ucze: 1) omawia wpyw rodkw promieniotwrczych na ludzi, zwierzta, ywno i wod; 2) wymienia sposoby zabezpieczenia ywnoci i wody przed skaeniami; 3) wyjania znaczenie poj: odkaanie, dezaktywacja, dezynfekcja, deratyzacja; 4) wyjania, na czym polegaj zabiegi sanitarne i specjalne.
67
4. Oznakowanie substancji toksycznych na rodkach transportowych i magazynach. Ucze: 1) wymienia rodzaje znakw substancji toksycznych i miejsca ich eksponowania; 2) rozpoznaje znaki substancji toksycznych na pojazdach i budowlach; 3) wyjania zasady postpowania w przypadku awarii instalacji chemicznej, rodka transportu lub rozszczelnienia zbiornikw z substancjami toksycznymi; 4) wykorzystuje rne materiay na zastpcze rodki ochrony drg oddechowych i skry. 5. Ostrzeganie ludnoci o zagroeniach, alarmowanie. Ucze: 1) deniuje i rozpoznaje rodzaje alarmw i sygnaw alarmowych; 2) charakteryzuje zasady zachowania si ludnoci po ogoszeniu alarmu; 3) umie zachowa si w szkole po ogoszeniu alarmu. 6. Bezpieczestwo i pierwsza pomoc. Ucze: 1) uzasadnia znaczenie udzielania pierwszej pomocy; 2) omawia zasady postpowania aseptycznego i bezpiecznego dla ratownika; 3) wzywa odpowiedni pomoc; 4) rozpoznaje stopie zagroenia osoby poszkodowanej i wyjania zasady bezpiecznego postpowania w rejonie wypadku; 5) omawia zasady zabezpieczenia miejsca wypadku; 6) wyjania, jak naley udziela pomocy w wypadku drogowym, podczas kpieli, zaamania lodu, poraenia prdem; 7) omawia sposb wynoszenia poszkodowanego ze strefy zagroenia; 8) rozpoznaje stan przytomnoci, bada oddech i ttno; 9) wymienia zagroenia dla osoby nieprzytomnej; 10) ukada osob nieprzytomn w pozycji bezpiecznej; 11) wykonuje samodzielnie resuscytacj kreniowo-oddechow; 12) udziela pomocy osobie poraonej prdem; 13) wyjania, dlaczego duy krwotok i wstrzs pourazowy zagraaj yciu; 14) tamuje krwotok za pomoc opatrunku; 15) udziela pomocy przy zamaniach i zwichniciach; 16) udziela pomocy przy zatruciach: pokarmowych, lekami, gazami, rodkami chemicznymi; 17) omawia skutki dziaania niskiej i wysokiej temperatury na organizm ludzki; 18) udziela pomocy osobie poszkodowanej przy oparzeniu termicznym i chemicznym.
68

IV etap edukacyjny: liceum tylko zakres podstawowy
I.
Znajomo struktury obronnoci pastwa.
Ucze rozrnia struktury obronnoci pastwa, rozumie ich rol oraz zna formy speniania powinnoci obronnych przez organy administracji i obywateli. II. Przygotowanie do sytuacji zagroe. Ucze zna zasady postpowania w przypadku wystpienia zagroenia ycia, zdrowia lub mienia; zna zasady planowania i organizowania dziaa. III. Opanowanie zasad pierwszej pomocy. Ucze umie udziela pierwszej pomocy poszkodowanym w rnych stanach zagraajcych yciu i zdrowiu.
1. System obronnoci Rzeczypospolitej Polskiej. Powinnoci obronne wadz samorzdowych, instytucji i obywateli. Ucze: bezpieczestwa pastwa;
Treci nauczania wymagania 1) wymienia i uzasadnia polityczne oraz militarne warunki gwarancji szczegowe
2) wymienia obowizki obywateli w zakresie powinnoci obronnych. 2. Siy Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Ucze: 1) przedstawia i charakteryzuje organizacj Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 2) wymienia rodzaje wojsk oraz sub w Siach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Ochrona ludnoci i obrona cywilna. Ucze: 1) wyjania podstawowe zasady midzynarodowego prawa humanitarnego; 2) identykuje obiekty opatrzone midzynarodowymi znakami ochrony zabytkw; 3) wymienia podstawowe rodki ochrony ludnoci; 4) wymienia sposoby i rodki ochrony zwierzt; 5) rozpoznaje rodzaje sygnaw alarmowych i zna obowizki ludnoci po usyszeniu alarmu; 6) wskazuje drogi ewakuacji w szkole, omawia zasady ewakuacji ludnoci i rodkw materiaowych; 7) potra ewakuowa si z budynku w trybie alarmowym.
69
4. Zagroenia czasu pokoju, ich rda, przeciwdziaanie ich powstawaniu, zasady postpowania w przypadku ich wystpienia i po ich ustpieniu. Ucze: 1) wymienia zagroenia czasu pokoju i wyjania, na czym polegaj; 2) wyjania, na czym polega waciwe postpowanie w momentach wystpienia poszczeglnych zagroe; 3) wymienia i charakteryzuje rda zagroe w najbliszym otoczeniu szkoy oraz domu; 4) przedstawia zasady dziaania w przypadku zagroe czasu pokoju (np. awarii, katastrofy komunikacyjnej, budowlanej), podczas przebywania w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej; 5) wyjania zasady postpowania zwizane z wyszukiwaniem i wynoszeniem oar oraz osb zagroonych z rejonw poraenia; 6) wskazuje sposoby zapobiegania panice podczas zagroe; 7) uzasadnia konieczno przestrzegania zasad bezpieczestwa wasnego i innych ludzi podczas rnorodnych zagroe; 8) omawia zasady postpowania w czasie zagroenia terrorystycznego. 5. Zagroenia wystpujce podczas wojny. Ucze: 1) charakteryzuje rodki raenia; 2) wymienia konwencjonalne rodzaje broni wspczesnego pola walki; 3) wyjania, na czym polega waciwe postpowanie ludnoci w rejonach raenia broni konwencjonaln; 4) wymienia i wyjania zasad dziaania indywidualnych rodkw ochrony przed broni masowego raenia; 5) wymienia zbiorowe rodki ochrony przed broni konwencjonaln; 6) wyjania znaczenie zastpczych budowli ochronnych; 7) omawia zasady ewakuacji z terenw zagroonych. 6. Pierwsza pomoc w nagych wypadkach (zachowanie ratownika). Ucze: 1) omawia podstawowe zasady postpowania ratownika w miejscu wypadku; 2) ocenia sytuacj w miejscu wypadku; 3) zabezpiecza miejsce wypadku i wzywa profesjonaln pomoc; 4) omawia zasady zapewnienia bezpieczestwa ratownikowi, poszkodowanym i wiadkom zdarzenia; 5) wymienia rodki przydatne przy udzielaniu pierwszej pomocy; 6) ocenia stan poszkodowanego i demonstruje sposb skontrolowania jego funkcji yciowych; 7) udziela pierwszej pomocy w przypadkach oparze, zama i zwichni, krwotokw, dawienia si ciaem obcym, utraty przytomnoci, utraty oddechu, zatrzymania krenia, wstrzsu pourazowego.
70

W ramach przedmiotu edukacja dla bezpieczestwa uczniowie odbywaj przysposobienie obronne i zdobywaj umiejtnoci z zakresu zachowania si w sytuacjach kryzysowych. Zadaniem nauczyciela jest wyrabianie u uczniw nawykw oraz opanowanie zasad dziaania ratowniczego, szczeglnie z zakresu udzielania pierwszej pomocy podczas wypadku lub innych zagroe. Podczas zaj edukacyjnych obejmujcych wiczenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy i ratownictwa w oddziaach liczcych wicej ni 30 uczniw wskazany jest podzia na grupy. W czasie ferii letnich mog by organizowane specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe z zakresu edukacji dla bezpieczestwa. Na IV etapie edukacyjnym, po zrealizowaniu treci nauczania z zakresu Ochrona ludnoci i obrona cywilna, celowe jest sprawdzenie umiejtnoci uczniw w praktycznej ewakuacji z budynku szkoy.
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA

Piotr Makowski
Potrzeba bezpieczestwa zawsze towarzyszya czowiekowi jest jedn z podstawowych potrzeb oraz niezbywalnym prawem czowieka. W przeszo odchodzi tradycyjne pojmowanie bezpieczestwa utosamiane ze zdolnoci do przeciwdziaania zagroeniom zewntrznym, kojarzonym zazwyczaj z dziaaniami wojennymi. Wspczenie o wiele wikszego znaczenia nabiera ksztacenie umiejtnoci radzenia sobie z wieloma zagroeniami niemajcymi cech typowych zagroe zewntrznych. Wskutek dynamicznego rozwoju cywilizacyjnego i uprzemysowienia stale wzrasta liczba czynnikw powodujcych bezporednie zagroenie dla zdrowia i ycia czowieka. Ponadto gwatownie postpujca degradacja rodowiska naturalnego stwarza powane zagroenia ekologiczne. Std te przygotowanie spoeczestwa do radzenia sobie w tych warunkach naley traktowa jako wane wyzwanie dla wadz, instytucji bezpieczestwa narodowego, systemu edukacji, a nawet pojedynczych obywateli. Konieczna staa si zatem rewizja szkolnych
71
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA
treci nauczania: rezygnacja z obszarw mniej istotnych i zbyt szczegowych, z jednoczesnym pooeniem nacisku na obszary o priorytetowym dla bezpieczestwa znaczeniu. Biorc pod uwag powysze okolicznoci oraz wychodzc naprzeciw oczekiwaniom spoecznym, Ministerstwo Edukacji Narodowej w uzgodnieniu z Ministerstwem Obrony Narodowej, wprowadzio w podstawie programowej nowy przedmiot nauczania edukacja dla bezpieczestwa, zastpujcy dotychczasowy przedmiot przysposobienie obronne. Koncepcja tego przedmiotu wyraa si w kompleksowym ujciu zagadnie bezpieczestwa z przeniesieniem punktu cikoci dziaa edukacyjnych na problematyk zagroe pokojowych i sposobw zachowa w sytuacjach zdarze o charakterze kryzysowym, w kadym miejscu i czasie. Treci nauczania ujte w podstawie programowej do przedmiotu edukacja dla bezpieczestwa zorientowane s zatem na wypracowanie umiejtnoci zachowania si w sytuacjach rnych zagroe takich, jak: poary, powodzie, wypadki i katastrofy drogowe itp., ktre mog zaistnie w najbliszym otoczeniu ucznia, wczajc w to umiejtno niesienia pierwszej pomocy. Dla zapewnienia wysokiej efektywnoci ksztacenia naley dy do maksymalnego upraktycznienia zaj nauczania i utrwalania umiejtnoci potrzebnych w codziennym yciu, w sytuacjach zagroe i nieszczliwych wypadkw. Dopenieniem treci nauczania jest problematyka funkcjonowania systemu obronnoci pastwa, w tym Si Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Szkolne programy powinny uwzgldnia take lokalne warunki i zagroenia, ktrych wystpienie na danym terenie wydaje si najbardziej prawdopodobne. Tak szeroki zakres tematyczny wymaga wsparcia ze strony kluczowych instytucji bezpieczestwa Policji, Pastwowej Stray Poarnej i Si Zbrojnych RP. Wsparcie to winno obejmowa zarwno udzia w niektrych zajciach przedstawicieli powyszych instytucji, jak i pomoc w organizowaniu pokazw wykorzystania specjalistycznego sprztu oraz infrastruktury, a take w przygotowywaniu pomocy dydaktycznych. Std te wskazane jest nawizywanie wsppracy midzy szkoami a lokalnymi jednostkami Policji, PSP, orodkami szkolenia i jednostkami wojskowymi.
72
OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ

Uchwaa Nr 333/2008 Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego z dnia 16 padziernika 2008 roku w sprawie projektu rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk
Po rozpatrzeniu, na wniosek Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 wrzenia 2008 roku (pismo DPN-MSz/KK-5000-9/08), projektu rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, Rada Gwna, stosownie do art. 45 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz. U. Nr 164 poz. 1365, z pn. zm.), uchwala, co nastpuje. Rada Gwna Szkolnictwa Wyszego z uznaniem przyjmuje starania Ministerstwa Edukacji Narodowej majce na celu uporzdkowanie systemu owiaty, w tym zwaszcza zmian podstawy programowej ksztacenia oglnego w duchu obecnie obowizujcych kanonw. Rada Gwna wspiera dugofalowe zmiany systemowe majce na celu przeniesienie uwagi na efekty ksztacenia, wyduenie ksztacenia oglnego, doprecyzowanie zakresu treci nauczania, indywidualizacj ksztacenia oraz doprecyzowanie opisu wymaga na koniec kadego etapu ksztacenia. Projekt rozporzdzania uwzgldnia zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 18 grudnia 2006 roku w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia si przez cae ycie (2006/962/WE) i jest wanym elementem wczania naszej edukacji w system edukacji europejskiej. Uchwa otrzymuje Minister Edukacji Narodowej oraz Minister Nauki i Szkolnictwa Wyszego. Przewodniczcy Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego Jerzy Baejewski
73
OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ
UWAGI KONFERENCJI REKTORW AKADEMICKICH SZK POLSKICH w sprawie projektu rozporzdzenia okrelajcego podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk
Opracowanie rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk byo koniecznoci, ze wzgldu na fakt, e aktualnie obowizujca podstawa nie gwarantuje zadowalajcych efektw ksztacenia. Wedug licznych opinii star podstaw programow naleao zmieni midzy innymi z niej wymienionych powodw: przestaa spenia swoja rol, gdy bya adresowana do zdecydowanie odmiennej populacji uczniw: bya tworzona przy zaoeniu, e do szk koczcych si matur uczszcza okoo 50% rocznika uczniw, natomiast dzi do tego typu szk uczszcza ponad 80% kadego rocznika uczniw; wbrew tradycji czteroletniego cyklu ksztacenia oglnego w polskiej szkole, prbowaa dwukrotnie pomieci peny cykl ksztacenia oglnego w trzyletni okres realizacji: najpierw w gimnazjum, a potem w liceum; jest zbyt encyklopedyczna, z perspektywy atwo dzi dostpnych rde informacji; jest nieprecyzyjna w opisie treci i dlatego wymagaa dodatkowego opisu standardw wymaga egzaminacyjnych, co cznie dao bardzo niejasny i czsto sprzeczny obraz tego, co ma umie ucze. Bardzo pozytywnie oceni naley decyzj, e wymagania opisane s na dwch poziomach: szczegowym i oglnym. Wymagania szczegowe opisuj treci ksztacenia: konkretne wiadomoci oraz umiejtnoci, jakie uczniowie maj opanowa. Wymagania oglne opisuj cele ksztacenia w zakresie danego przedmiotu: s to oglne klasy umiejtnoci, ksztatowane podczas pracy nad wymaganiami szczegowymi. Wielk zalet nowej podstawy programowej jest przedstawienie dla kadego przedmiotu w miejsce mao precyzyjnego opisu tego, czego trzeba uczy, penej listy wymaga, ktre powinien spenia przecitnie zdolny ucze na koniec kadego etapu ksztacenia. Podkreli naley, e proponowana podstawa programowa okrela zestaw postaw, ktre szkoa powinna ksztatowa u uczniw, takich jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci,
74
przedsibiorczo, kreatywno, gotowo do pracy zespoowej, kultura osobista. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Wdroenie do praktyki opiniowanego rozporzdzenia otworzyoby bardzo wany etap w rozwoju ksztacenia w polskim systemie owiaty i wychowania. Do najwaniejszych decyzji zaliczy naley uznanie: jzyka polskiego, matematyki, jzykw obcych za fundamentalny obszar wiedzy wsplnej dla wszystkich zdajcych matur. Nowa podstawa programowa: przywizuje szczegln uwag do poszerzonego nauczania matematyki. Trzeba jeszcze raz podkreli, e usunicie matematyki z zestawu obowizkowych egzaminw maturalnych spowodowao ogromne szkody w zasobach kapitau intelektualnego Polakw, kadzie rwnie wikszy nacisk na umiejtno wykorzystywania wiedzy do identykowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody lub spoeczestwa, cieszy fakt, e nowa podstawa programowa przedmiotw eksperymentalnych zostaa uzupeniona o wymagania dowiadczalne, bardzo pozytywnie naley oceni wprowadzenie nauczania pierwszego jzyka obcego od I klasy szkoy podstawowej oraz drugiego jzyka obcego od I klasy gimnazjum. Na szczeglne podkrelenie zasuguje fakt, e nowa podstawa programowa traktuje okres nauki w gimnazjum i liceum cznie, jako spjny programowo obszar ksztacenia. Wszyscy uczniowie przechodz jednakowy, czteroletni kurs ksztacenia ze wszystkich przedmiotw tradycyjnie obecnych w szkole. Jeszcze raz zauway naley, e kady ucze a do matury uczy si jzyka polskiego, jzykw obcych oraz matematyki jako trzech fundamentalnych obszarw wiedzy, w zakresie ktrych bdzie potem zdawa obowizkow cz matury. Kady ucze w cigu ostatnich dwch lat liceum lub trzech lat technikum przechodzi gboki kurs w zakresie trzech wybranych przedmiotw maturalnych. Przedmioty te oferowane s w duym wymiarze godzin. Taki program, dajcy moliwo efektywnego ksztacenia niemal caej populacji na poziomie rednim, jest zbieny z rozwizaniami przyjtymi w wikszoci krajw zachodnich. Przedstawiony model jest dobr drog do uzyskania solidnego przygotowania kandydatw na studia wysze.
75
UWAGI KONFERENCJI REKTORW AKADEMICKICH SZK POLSKICH
Oceniajc bardzo pozytywnie ten dokument, naley stwierdzi, e wprowadzenie w ycie projektu rozporzdzenia okrelajcego podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk otworzy nowy etap w polskim systemie ksztacenia owiaty i wychowania. W fazie wdraania i funkcjonowania przyjte rozwizania musz by oceniane i w sposb cigy udoskonalane. Przewodniczcy Komisji Edukacji KRASP prof. dr hab. Tomasz Borecki

Podstawa Programowa Z Komentarzami - Tom 8

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Podstawa Programowa Z Komentarzami - Tom 8

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO

Dlaczego w polskich szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach nastpi zmiany?

Co zatem naley uczyni?

Jak to opisuje nowa podstawa programowa?

Jak tworzy program wychowawczy szkoy?

Jak poprzez ocenianie skutecznie motywowa uczniw?

Jak ma wyglda edukacja uczniw najmodszych?

Jakie nastpi zmiany w organizacji pracy szkoy?

IVSP V SP VI SP Sprawdzian dostosowany do nowej podstawy programowej

IL II L III L Egzamin maturalny dostosowany do nowej podstawy programowej

I ZSZ II ZSZ III ZSZ

Jakie i dlaczego zmiany organizacyjne w wychowaniu zycznym?

CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJ

CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM

III etap edukacyjny

IV etap edukacyjny zakres zakres podstawowy rozszerzony

PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ W ZAKRESIE WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE FIZYCZNE

Treci nauczania wymagania szczegowe

ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE FIZYCZNE

Cele ksztacenia wymagania oglne

Treci nauczania wymagania szczegowe

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU WYCHOWANIE FIZYCZNE

Cele ksztacenia wymagania oglne

Treci nauczania wymagania szczegowe

ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU WYCHOWANIE FIZYCZNE

Istota zmian w wychowaniu zycznym

poszerzenia treci wychowania zycznego o wymagania szczegowe z edukacji zdrowotnej.

Konsekwencje opisu treci wychowania zycznego w jzyku wymaga edukacyjnych

Organizacja zaj do wyboru przez ucznia szanse i moliwoci

Sprzyja ksztatowaniu postaw bierno-przystosowawczych

Rys. 1. Proponowany model organizacyjny wychowania zycznego

PROCEDURA TWORZENIA OFERTY DLA UCZNIW

PROCEDURA WDRAANIA OFERTY

DOKUMENTOWANIE ZAJ DO WYBORU

OCENIANIE UCZNIA Z WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

Szkoy ponad gimnazjalne

wie rodowisko we Zdro owie spoeczestw Zdr a

zyczne emocjonalne psychiczne

Ryc. 2. Holistyczny model zdrowia3

Obszar tematyczny Aktywno zyczna, praca i wypoczynek, ywienie

Zdrowie i dbao o zdrowie

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA

Cele ksztacenia wymagania oglne

Treci nauczania wymagania szczegowe

PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA

Znajomo struktury obronnoci pastwa.

Cele ksztacenia wymagania oglne

ZALECANE WARUNKI I SPOSB REALIZACJI

KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU EDUKACJA DLA BEZPIECZESTWA

OPINIE O PODSTAWIE PROGRAMOWEJ

You might also like