Professional Documents
Culture Documents
Tom 7. Edukacja artystyczna w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum muzyka, plastyka, wiedza o kulturze, historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski i kultura antyczna, zajcia artystyczne
Szanowni Pastwo, Niniejszy tom jest czci omiotomowej publikacji powiconej nowej podstawie programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w szkoach podstawowych, gimnazjach i liceach. Sposb wdraania nowej podstawy programowej ksztacenia oglnego w szkoach przygotowujcych do zawodu bdzie tematem odrbnej publikacji. Kady tom powicony jest odrbnej grupie zaj. Zawiera on wszystkie fragmenty podstawy programowej dotyczce tych zaj oraz komentarze ekspertw, pozwalajce lepiej zrozumie intencje twrcw podstawy. Poniewa poszczeglne tomy adresowane s do rnych grup nauczycieli, w kadym tomie powtrzono czci wstpne odpowiednich zacznikw podstawy programowej, skierowane do wszystkich nauczycieli. Wdraaniu w szkoach i przedszkolach nowej podstawy programowej towarzysz jeszcze inne zmiany w prawie owiatowym. Tych zmian, porzdkujcych edukacyjn rzeczywisto od wrzenia 2009 r. jest sporo: to m.in. zmieniona ustawa o systemie owiaty, nowe rozporzdzenie o ramowych planach nauczania (obowizujce w szkoach publicznych), nowe rozporzdzenie o kwalikacjach nauczycieli, nowe zadania dla nauczycieli, wynikajce ze zmian w Karcie Nauczyciela, a take kolejne podwyki pac nauczycieli. Dlatego kady tom zawiera take pewne informacje oglne, zwizane ze zmianami programowymi i organizacyjnymi wchodzcymi do polskich szk, wynikajcymi z tych nowelizacji. Wszystkie te zmiany maj uczyni polsk szko bardziej skuteczn, przyjazn i nowoczesn. Nowa podstawa programowa jest efektem zbiorowej reeksji duego zespou uczonych, metodykw, nauczycieli oraz pracownikw systemu egzaminacyjnego. W swoich pracach zesp ten korzysta z dowiadcze oraz dorobku twrcw wczeniejszych podstaw, w tym z projektu podstawy, ktry powsta w Instytucie Spraw Publicznych w 2005 roku. W trwajcych niemal trzy miesice publicznych konsultacjach aktywnie uczestniczyy setki respondentw. Twrcy podstawy wspierali si przy jej doskonaleniu dziesitkami zamwionych recenzji najznamienitszych gremiw i towarzystw naukowych. Szczegln rol w pracach zespou odegrali uczeni, ktrzy podjli trud koordynowania prac nad poszczeglnymi obszarami tematycznymi podstawy programowej: prof. dr hab. Edyta Gruszczyk-Kolczyska edukacja przedszkolna i wczesnoszkolna, prof. dr hab. Sawomir Jacek urek jzyk polski i edukacja artystyczna, dr Magdalena Szpotowicz jzyki obce nowoytne, dr hab. Jolanta Choiska-Mika edukacja historyczna i obywatelska, prof. dr hab. Ewa Bartnik edukacja przyrodnicza, prof. dr hab. Zbigniew Semadeni edukacja matematyczna i techniczna, prof. dr hab. Wojciech Przybylski wychowanie zyczne i edukacja dla bezpieczestwa. Wszystkim uczestnikom tych prac skadam niniejszym serdeczne podzikowanie. Kada szkoa otrzyma co najmniej dwa wydrukowane komplety wszystkich tomw tej publikacji. Dalsze egzemplarze mona pobra ze strony www.reformaprogramowa.men.gov.pl. Na tej stronie mona te znale szereg informacji pomocnych przy organizowaniu zreformowanej szkolnej rzeczywistoci, m.in. dotyczcych stosowania nowych ramowych planw nauczania. Jest tam take dostpny wykaz wszystkich podrcznikw dopuszczonych do uytku szkolnego, zgodnych z now podstaw programow. Licz, e wszystko to pomoe nam razem zmienia polsk szko na lepsze. Katarzyna Hall Minister Edukacji Narodowej
Spis treci I. Cz oglna O potrzebie reformy programowej ksztacenia oglnego Zbigniew Marciniak ............... Cz wstpna podstawy programowej dla szkoy podstawowej ......................................................... Cz wstpna podstawy programowej dla gimnazjum i liceum ......................................................... II. Cz szczegowa Muzyka Podstawa programowa edukacja muzyczna klasy IIII ........................................................ Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Podstawa programowa muzyka klasy IVVI ......................................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Podstawa programowa muzyka gimnazjum .......................................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Komentarz do podstawy programowej przedmiotu muzyka Magdalena Radziejowska .................................................................................................... Plastyka Podstawa programowa edukacja plastyczna klasy IIII ........................................................ Podstawa programowa plastyka klasy IVVI ....................................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Podstawa programowa plastyka gimnazjum ........................................................................ Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Komentarz do podstawy programowej przedmiotu plastyka Wojciech Czapski, Kinga apot-Dzierwa ............................................................................................................... Wiedza o kulturze Podstawa programowa wiedza o kulturze liceum ................................................................. Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Komentarz do podstawy programowej przedmiotu wiedza o kulturze Iwona Kurz .............................................................................................................................. Historia muzyki Podstawa programowa historia muzyki liceum ..................................................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ............................................................................................ Komentarz do podstawy programowej przedmiotu historia muzyki Magdalena Radziejowska .................................................................................................... 52 56 57 47 49 50 38 40 41 42 43 44 25 27 28 31 32 34 35 7 15 19
Historia sztuki Podstawa programowa historia sztuki liceum ...................................................................... Jzyk aciski i kultura antyczna Podstawa programowa jzyk aciski i kultura antyczna liceum ......................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Komentarz do podstawy programowej przedmiotu jzyk aciski i kultura antyczna Barbara Strycharczyk, Elbieta Wolanin ........................................................................... Zajcia artystyczne Podstawa programowa zajcia artystyczne gimnazjum i liceum ......................................... Zalecane warunki i sposb realizacji ........................................................................................... Komentarz do podstawy programowej przedmiotu zajcia artystyczne Wojciech Czapski, Kinga apot-Dzierwa, Magdalena Radziejowska .......................... III. Opinie o podstawie programowej Uchwaa Rady Gwnej Szkolnictwa Wyszego ......................................................................... Uwagi Konferencji Rektorw Akademickich Szk Polskich ..................................................... 70 71 65 67 68 60 63 64 58
Uwaga: Rozdziay, ktrych tytuy s drukiem pochyym przedstawiaj odpowiednie fragmenty rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk, opublikowanego w dniu 15 stycznia 2009 r., w Dzienniku Ustaw Nr 4, poz. 17.
Co si stao?
7
O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO
System edukacji zarwno owiata, jak i szkolnictwo wysze nie mog pozosta obojtne wobec tak istotnej zmiany. Zaoenie, e ponad 80% rocznika potra skutecznie i rwnie szybko nauczy si tego wszystkiego, co byo zaplanowane dla zdolniejszych 50%, jest rdem paradoksu: pomimo nie mniejszego ni dawniej wysiku wkadanego przez nauczycieli oraz zwikszonego zainteresowania uczniw zdobyciem wyszego wyksztacenia, polskiej szkole nie udaje si osign satysfakcjonujcych efektw ksztacenia.
Co mona zrobi?
Moliwe s dwa zasadniczo rne rozwizania tego problemu. Pierwsze z nich polega na zachowaniu systemu edukacji w niezmienionym ksztacie i podniesieniu poprzeczki przy rekrutacji do szk koczcych si matur oraz na studia. Wtedy jednak nastpi drastyczne obnienie odsetka modziey uzyskujcej wyksztacenie wysze. Rozwizanie to zostao powszechnie odrzucone w krajach demokratycznych, ktre znalazy si wczeniej w podobnej sytuacji. W pastwach, w ktrych decyzje kluczowe dla spoecznoci lokalnych oraz w skali pastwa podejmuje si w drodze gosowania, dbao o poziom wiedzy najsabiej wyksztaconych obywateli jest rwnie wana jak ksztacenie elit. Dlatego zwycia pogld, e o poziomie wyksztacenia wspczesnego spoeczestwa wiadczy nie tyle redni, co minimalny akceptowalny poziom wyksztacenia. Konsekwentnie zachca si modych ludzi do jak najduszego korzystania z usug systemu edukacji i ustawia si na ich drodze kolejne progi agodnie narastajcych wymaga. Przykadem takiej polityki jest tzw. Proces Boloski, w zamyle rozkadajcy studia na wikszoci kierunkw na dwa etapy: atwiejszy i bardziej masowy etap licencjacki oraz nastpujcy po nim bardziej wymagajcy etap magisterski. Inn moliw odpowiedzi na problem zaspokojenia zwikszonych aspiracji modego pokolenia jest odpowiednio zaprojektowana reforma programowa. Planujc t reform, naley uwzgldni jeszcze jedn wan okoliczno. Dzi szkoa usiuje dwukrotnie zrealizowa peny cykl ksztacenia oglnego: po raz pierwszy w gimnazjum i po raz drugi w szkole ponadgimnazjalnej, koczcej si matur. Zapewne wbrew intencjom autorw starej podstawy programowej, praktyka zatara rnic midzy tymi cyklami. Potwierdzenia tej tezy dostarcza porwnanie podrcznikw gimnazjalnych z podrcznikami licealnymi dla poziomu podstawowego: dla wielu przedmiotw trudno dostrzec midzy nimi istotn rnic. To zapewne wpyw tradycji: przy bardzo oglnie sformuowanej podstawie programowej wielu nauczycieli zarwno gimnazjalnych, jak i licealnych odruchowo wypenia j tradycyjnym zakresem treci nauczania uksztatowanym w czasach, gdy zrby wiedzy oglnej budowalimy w czteroletnich liceach usiuj pomieci te treci w trzyletnim cyklu edukacyjnym. To moe si uda tylko w najzdolniejszych klasach w pozostaych skutkuje to zbyt pospiesznym, a std powierzchownym omawianiem kolejnych tematw.
8
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Przedmiotem, na ktrego przykadzie szczeglnie wyranie wida niepowodzenie planu dwukrotnej realizacji trzyletniego cyklu ksztacenia jest historia. W obu cyklach brakuje czasu na realizacj ostatniego chronologicznie dziau historii: w pierwszym na przeszkodzie staje egzamin gimnazjalny; w drugim matura. Prowadzi to do powszechnie dostrzeganej, enujcej niewiedzy uczniw w zakresie najnowszej historii Polski. Inne przedmioty nauczania nie maj struktury chronologicznej, wic ich sytuacja jest faktycznie jeszcze gorsza luki w wiedzy rozkadaj si w sposb przypadkowy.
Na pierwszy rzut oka mogoby si wydawa, e jedyn moliw odpowiedzi na statystycznie niszy redni poziom uzdolnie uczniw w szkoach koczcych si matur, jest obnienie oczekiwa w stosunku do absolwentw. Jest jasne, e wyzwania, ktre postawi przed nimi ycie, nie bd przecie mniejsze ni dzisiaj. Zamiast tego naley potraktowa czas nauki w gimnazjum oraz w szkole ponadgimnazjalnej jako spjny programowo, szecioletni (a w technikum nawet siedmioletni) okres ksztacenia. W okresie tym w pierwszej kolejnoci wyposaymy uczniw we wsplny, solidny fundament wiedzy oglnej, po czym znacznie pogbimy t wiedz w zakresie odpowiadajcym indywidualnym zainteresowaniom i predyspozycjom kadego ucznia. Warto wiedzie, e taka organizacja procesu ksztacenia zostaa zastosowana w podobnych okolicznociach w wielu krajach wiata. Idea ta bya take obecna w tzw. reformie Jdrzejewicza w latach trzydziestych XX wieku. Aby umoliwi wszystkim uczniom solidne opanowanie wsplnego fundamentu wiedzy oglnej, jego realizacja bdzie rozcignita na trzy lata gimnazjum oraz cz czasu nauki kadej szkoy ponadgimnazjalnej. Pozwoli to na wolne od popiechu omwienie wszystkich podstawowych tematw w zakresie klasycznego kanonu przedmiotw. Na przykad, gimnazjalny kurs historii skoczy si na I wojnie wiatowej, za kurs historii najnowszej znajdzie naleny przydzia czasu w szkole ponadgimnazjalnej. Ponadto duszy czas przeznaczony na nauk kadego przedmiotu pozwoli nauczycielom gbiej wej w kady temat. Podczas nauki w liceum lub technikum ucze bdzie kontynuowa a do matury nauk w zakresie obowizkowych przedmiotw maturalnych: jzyka polskiego, jzykw obcych i matematyki. Oprcz tego kady ucze wybierze kilka przedmiotw (moe wybra take spord wymienionych wyej), ktrych bdzie si uczy w zakresie rozszerzonym w znacznie wikszej ni obecnie liczbie godzin. Taka organizacja procesu nauczania pozwoli uczniom w kadym z wybranych przedmiotw osign poziom, ktrego oczekiwalimy od absolwentw licew w latach ich wietnoci. Oprcz tego, w trosce o harmonijny i wszechstronny rozwj, kady ucze liceum o ile nie wybierze rozszerzonego kursu historii a do matury bdzie mia przedmiot historia i spoeczestwo. Zajcia te bd pogbiay wiedz
9
O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO
uczniw z historii powszechnej w ujciu problemowym oraz rozbudzay ich zainteresowanie losami Polski i Polakw. Podobnie dla uczniw niewybierajcych zaj rozszerzonych z geograi, biologii, zyki czy chemii obowizkowy bdzie przedmiot przyroda, przedstawiajcy w ujciu problemowym syntez wiedzy z nauk przyrodniczych. Zatem, niezalenie od indywidualnych wyborw zaj rozszerzonych, kady licealista bdzie umia odpowiednio wiele zarwno z zakresu nauk humanistycznych, jak i matematyczno-przyrodniczych. Ponadto bdzie posiada istotnie pogbion w stosunku do stanu obecnego wiedz z kilku wybranych przedmiotw.
Minister Edukacji okrela zakres celw oraz treci ksztacenia w rozporzdzeniu o podstawie programowej ksztacenia oglnego. Podstawa programowa precyzyjnie okrela, czego szkoa jest zobowizana nauczy ucznia o przecitnych uzdolnieniach na kadym etapie ksztacenia, zachcajc jednoczenie do wzbogacania i pogbiania treci nauczania. Autorzy podstawy dooyli wszelkich stara, by zdeniowany w niej zakres treci by moliwy do opanowania przez takiego ucznia. Poniewa celem reformy programowej jest poprawa efektw ksztacenia, forma podstawy programowej rwnie jest temu podporzdkowana: wiadomoci oraz umiejtnoci, ktre uczniowie maj zdoby na kolejnych etapach ksztacenia wyraone s w jzyku wymaga. Wyodrbniono take, w postaci wymaga oglnych, podstawowe cele ksztacenia dla kadego przedmiotu nauczania. Wskazuj one na umiejtnoci wysokiego poziomu (np. rozumowanie w naukach cisych i przyrodniczych), ktrych ksztatowanie jest najwaniejszym zadaniem nauczyciela kadego przedmiotu. Nowa podstawa programowa przywizuje te bardzo du wag do wychowania, a w szczeglnoci do ksztatowania waciwych postaw uczniw. Poniewa jest to zadaniem kadego nauczyciela, opis ksztatowanych postaw znalaz swoje miejsce we wstpach zacznikw podstawy.
Ksztatowanie postaw, przekazywanie wiadomoci oraz rozwijanie umiejtnoci stanowi wzajemnie uzupeniajce si wymiary pracy nauczyciela. Aspekt wychowawczy pracy szkoy powinien by ujty w formie szkolnego programu wychowawczego. Konstruowany w szkole program wychowawczy powinien: by spjny z programami nauczania, uwzgldnia ksztatowanie postaw uczniw, by tworzony z udziaem uczniw, rodzicw i nauczycieli, by osadzony w tradycji szkoy i lokalnej spoecznoci.
10
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Opracowujc program wychowawczy szkoy, naley: uwzgldni wartoci szczeglnie wane dla spoecznoci szkolnej, sformuowa cele, jakie sobie stawiamy, okreli zadania, ktre chcemy zrealizowa, okreli, kto te zadania bdzie realizowa. Punktem wyjcia do tworzenia szkolnego programu wychowawczego powinna by diagnoza problemw wychowawczych wystpujcych w danej szkole. Diagnoza ta moe by oparta na ankietach, wywiadach, rozmowach z uczniami, nauczycielami, rodzicami itp. Wnikliwa i kompetentna analiza zebranych informacji pozwoli zidentykowa zakres zagadnie, ktre powinny koniecznie znale si w szkolnym programie wychowawczym. W przygotowywaniu programu wychowawczego moe by take pomocne okrelenie oczekiwanej sylwetki absolwenta, wyznaczajcej kierunek pracy wychowawczej szkoy. Szkolny program wychowawczy charakteryzowa maj: wypracowane przez spoeczno szkoln wartoci, tradycja szkolna, obyczaje i uroczystoci, zagadnienia lub problemy, ktrych rozwizanie jest najwaniejsze z punktu widzenia rodowiska: uczniw, rodzicw i nauczycieli. Realizacja szkolnego programu wychowawczego, skuteczno stosowanych metod i rodkw, powinna by systematycznie monitorowana.
Podstawa programowa formuuje wymagania edukacyjne wobec uczniw koczcych kolejne etapy ksztacenia. Kady ucze jest oceniany na co dzie, w trakcie caego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Waciwie stosowana bieca ocena uzyskiwanych postpw pomaga uczniowi si uczy, gdy jest form informacji zwrotnej przekazywanej mu przez nauczyciela. Powinna ona informowa ucznia o tym, co zrobi dobrze, co i w jaki sposb powinien jeszcze poprawi oraz jak ma dalej pracowa. Taka informacja zwrotna daje uczniom moliwo racjonalnego ksztatowania wasnej strategii uczenia si, a zatem take poczucie odpowiedzialnoci za swoje osignicia. Ocenianie biece powinno by poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriw oceniania, czyli informacji, co bdzie podlegao ocenie i w jaki sposb ocenianie bdzie prowadzone. Ponadto nauczyciele powinni ustali kryteria, na podstawie ktrych bd ocenia uczniw na koniec roku szkolnego. Musz to robi zgodnie z obowizujcymi przepisami. Wreszcie pod koniec nauki w szkole podstawowej, w gimnazjum oraz w liceum ucze jest poddawany zewntrznej ocenie przeprowadzanej przez pastwowy system egzaminacyjny.
11
O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO
Zarwno ocenianie wewntrzszkolne biece oraz na koniec roku jak i ocenianie zewntrzne odwouje si do wymaga, sformuowanych w podstawie programowej.
Nowa podstawa powica szczegln uwag ksztaceniu dzieci w wieku przedszkolnym oraz najmodszych uczniw. Przypomnijmy, e ju od 2002 r. wszystkie polskie szeciolatki s objte obowizkow edukacj ucz si w tzw. zerwkach. W pierwotnym zamyle zerwki byy zaprojektowane jako zajcia przedszkolne, przygotowujce dzieci do pjcia do szkoy. Jednak wspczesne polskie szeciolatki, podobnie jak ich rwienicy w wikszoci krajw Europy coraz wczeniej wykazuj dojrzao do podjcia nauki oraz du ciekawo poznawcz. Owocuje to tym, e zajcia w oddziaach zerowych w sposb naturalny wkraczaj w obszar zada typowo szkolnych: nierzadko dzieci rozpoczynaj tu nauk czytania, pisania i liczenia. Jednake te fundamentalne dla powodzenia dalszej edukacji procesy powinny by poprzedzone odpowiednim przygotowaniem dziecka w wychowaniu przedszkolnym. Ponadto procesy te wymagaj czasu nauki duszego ni jeden rok nie jest korzystne przerywanie ich, wywoane koniecznoci przejcia dziecka do prawdziwej szkoy i zmian nauczyciela prowadzcego. Dlatego polska szkoa dojrzaa do tego, by obj opiek i nauk take dzieci szecioletnie. Edukacja najmodszych uczniw powinna umiejtnie splata nauk z zabaw, by w agodny sposb wprowadzi ich w wiat szkoy. Ten cel przywieca twrcom nowej podstawy programowej dla pierwszego etapu edukacyjnego oraz podstawy programowej wychowania przedszkolnego, opisujcej jak przedszkole przygotowuje dziecko do podjcia nauki szkolnej.
Od roku szkolnego 2009/2010 rok po roku, przez sze lat poczwszy od pierwszej klasy szkoy podstawowej i pierwszej klasy gimnazjum, wprowadzana jest nowa podstawa programowa ksztacenia oglnego i nowe podrczniki. Oprcz tego wchodz w ycie inne zmiany bardzo istotne dla organizacji pracy szk. Kalendarz wdraania zmian programowych Rok szkolny 2009/2010 2010/2011 2011/2012 I SP II SP III SP Zreformowane nauczanie w klasach I Gimnazjum II Gimnazjum III Gimnazjum Egzamin gimnazjalny dostosowany do nowej podstawy programowej
12
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
2012/2013 2013/2014
IT II T III T
2014/2015
2015/2016 2016/2017
IV T
I LU II LU
SP szkoa podstawowa, L liceum, T technikum, ZSZ zasadnicza szkoa zawodowa, LU liceum uzupeniajce Rok 2012 pierwsi absolwenci gimnazjum ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Rok 2015 pierwsi absolwenci szkoy podstawowej i licew ksztaceni zgodnie z now podstaw programow Nauczyciele na podstawie znowelizowanej Karty Nauczyciela maj obowizek, poza swoim pensum, przepracowa co najmniej jedn godzin tygodniowo z uczniami w sposb wychodzcy naprzeciw ich indywidualnym potrzebom udzielajc im pomocy w przezwycianiu trudnoci, rozwijaniu zdolnoci lub pogbianiu zainteresowa. Najistotniejsz zmian w ramowym planie nauczania jest nieokrelanie liczby godzin tygodniowo w cyklu ksztacenia przeznaczonej na poszczeglne obowizkowe zajcia edukacyjne. Zamiast tego okrelone zostay minimalne oglne liczby godzin przeznaczone na realizacj podstawy programowej z poszczeglnych obowizkowych zaj edukacyjnych w caym cyklu ksztacenia. Dyrektor szkoy odpowiada za to, aby czne sumy godzin w cigu trzech lat zaj z danego przedmiotu byy nie mniejsze ni wymienione w ramowym planie nauczania, a efekty okrelone w podstawie programowej zostay osignite. Dziki takiemu opisaniu godzin nauczania poszczeglnych przedmiotw pojawia si moliwo bardziej elastycznego ni do tej pory planowania roku szkolnego. Dyrektor szkoy moe planowa rok szkolny nierytmicznie, decydujc o rnej organizacji pracy szkoy w niektre dni czy tygodnie. Moliwo nierwnomiernego rozoenia godzin w trakcie roku szkolnego mona wykorzysta rwnie dla zorganizowania caych dni nauki poza szko. Godziny tak zaplanowanych zaj mog by doliczone do czasu pracy uczniw przeznaczonego na konkretny przedmiot oraz do pensum realizowanego przez nauczyciela. Oczywicie doliczamy godziny spdzone z uczniami na faktycznych zajciach dydaktycznych niezalenie od tego, czy byy prowadzone w klasie, czy poza szko ale nie czas dojazdu lub noclegu.
13
O POTRZEBIE REFORMY PROGRAMOWEJ KSZTACENIA OGLNEGO
Czas pracy nauczyciela, zarwno w wypadku realizowania tych pojedynczych dodatkowych godzin, wynikajcych z Karty Nauczyciela, jak i wywizywania si z tygodniowego pensum szczeglnie przy zastosowaniu w szkole nierytmicznej organizacji roku szkolnego musi by odpowiednio rozliczany. Wicej wolnoci w organizacji pracy szk oraz wicej odpowiedzialnoci za precyzyjniej opisane efekty kocowe to podstawowe idee wchodzcych zmian.
Edukacja artystyczna stanowi wany obszar ksztacenia i dlatego jej realizacji naley powici duo uwagi, poczwszy od edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Dlatego ju na pierwszym etapie edukacyjnym prowadzenie edukacji muzycznej i plastycznej jeli jest taka potrzeba moe by w czci powierzone specjalistom. Na drugim i trzecim etapie edukacyjnym plastyka i muzyka s zajciami obowizkowymi. Na czwartym etapie we wszystkich typach szk ponadgimnazjalnych obowizkowy jest przedmiot wiedza o kulturze. Oprcz tego, w liceach jako przedmiot do wyboru mog by realizowane na poziomie rozszerzonym historia sztuki, historia muzyki oraz jzyk aciski i kultura antyczna. Rnego rodzaju zajcia artystyczne maj by wybierane przez kadego gimnazjalist, aby mg uksztatowa w sobie zamiowanie do jakiej dziedziny sztuki. Bogactwo szkolnej oferty zaj artystycznych powinno by zalene od wielkoci szkoy, osobistych pasji i zamiowa nauczycieli, a take od zgaszanych preferencji uczniw. Rwnie w liceach przewidziano moliwo oferowania zaj artystycznych do wyboru. Zadaniem tak zorganizowanej edukacji artystycznej jest z jednej strony dopenienie edukacji oglnej, a z drugiej strony umoliwienie uzupenienia wyksztacenia w sposb dostosowany do indywidualnych wyborw uczniowskich.
14
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
15
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJ
sobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym zadaniem szkoy podstawowej jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest ksztatowanie u uczniw nawyku dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa podstawowa ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa w szkole podstawowej, opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych. Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego;
1
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).
16
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
2) program wychowawczy szkoy obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Obok zada wychowawczych i prolaktycznych nauczyciele wykonuj rwnie dziaania opiekucze odpowiednio do istniejcych potrzeb. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Uczniom z niepenosprawnociami, w tym uczniom z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, nauczanie dostosowuje si ponadto do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Podstawa programowa ksztacenia oglnego dla szk podstawowych dzieli si na dwa etapy edukacyjne: I etap edukacyjny obejmujcy klasy IIII szkoy podstawowej edukacja wczesnoszkolna realizowana w formie ksztacenia zintegrowanego oraz II etap edukacyjny, obejmujcy klasy IVVI szkoy podstawowej, podczas ktrego realizowane s nastpujce przedmioty: 1) jzyk polski; 2) jzyk obcy nowoytny; 3) muzyka; 4) plastyka; 5) historia i spoeczestwo; 6) przyroda; 7) matematyka; 8) zajcia komputerowe; 9) zajcia techniczne; 10) wychowanie zyczne; 11) wychowanie do ycia w rodzinie2;
2
Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037).
17
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA SZKOY PODSTAWOWEJ
12) etyka; 13) jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3; 14) jzyk regionalny jzyk kaszubski3.
3
Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).
19
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM
Jednym z najwaniejszych zada szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest kontynuowanie ksztacenia umiejtnoci posugiwania si jzykiem polskim, w tym dbaoci o wzbogacanie zasobu sownictwa uczniw. Wypenianie tego zadania naley do obowizkw kadego nauczyciela. Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest przygotowanie uczniw do ycia w spoeczestwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarza uczniom warunki do nabywania umiejtnoci wyszukiwania, porzdkowania i wykorzystywania informacji z rnych rde, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych, na zajciach z rnych przedmiotw. Realizacj powyszych celw powinna wspomaga dobrze wyposaona biblioteka szkolna, dysponujca aktualnymi zbiorami, zarwno w postaci ksigozbioru, jak i w postaci zasobw multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotw powinni odwoywa si do zasobw biblioteki szkolnej i wsppracowa z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniw do samoksztacenia i wiadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji. Poniewa rodki spoecznego przekazu odgrywaj coraz wiksz rol, zarwno w yciu spoecznym, jak i indywidualnym, kady nauczyciel powinien powici duo uwagi edukacji medialnej, czyli wychowaniu uczniw do waciwego odbioru i wykorzystania mediw. Wanym celem dziaalnoci szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest skuteczne nauczanie jzykw obcych. Bardzo wane jest dostosowanie zaj do poziomu przygotowania ucznia, ktre uzyska na wczeniejszych etapach edukacyjnych. Zajcia z jzykw obcych nowoytnych prowadzone s na nastpujcych poziomach: 1) na III etapie edukacyjnym: a) na poziomie III.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie III.1 na podbudowie wymaga dla II etapu edukacyjnego; 2) na IV etapie edukacyjnym: a) na poziomie IV.0 dla pocztkujcych, b) na poziomie IV.1 dla kontynuujcych nauk: w zakresie podstawowym na podbudowie wymaga poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego, w zakresie rozszerzonym na podbudowie wymaga poziomu III.1 dla III etapu edukacyjnego, c) na poziomie IV.2 dla oddziaw dwujzycznych. Szkoa powinna te powici duo uwagi efektywnoci ksztacenia w zakresie nauk przyrodniczych i cisych zgodnie z priorytetami Strategii Lizboskiej. Ksztacenie w tym zakresie jest kluczowe dla rozwoju cywilizacyjnego Polski oraz Europy.
20
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Wanym zadaniem szkoy na III i IV etapie edukacyjnym jest take edukacja zdrowotna, ktrej celem jest rozwijanie u uczniw postawy dbaoci o zdrowie wasne i innych ludzi oraz umiejtnoci tworzenia rodowiska sprzyjajcego zdrowiu. W procesie ksztacenia oglnego szkoa na III i IV etapie edukacyjnym ksztatuje u uczniw postawy sprzyjajce ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu i spoecznemu, takie jak: uczciwo, wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, szacunek dla innych ludzi, ciekawo poznawcza, kreatywno, przedsibiorczo, kultura osobista, gotowo do uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespoowej. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoa podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji. Wiadomoci i umiejtnoci, ktre ucze zdobywa na III i IV etapie edukacyjnym opisane s, zgodnie z ide europejskich ram kwalikacji, w jzyku efektw ksztacenia1. Cele ksztacenia sformuowane s w jzyku wymaga oglnych, a treci nauczania oraz oczekiwane umiejtnoci uczniw sformuowane s w jzyku wymaga szczegowych. Dziaalno edukacyjna szkoy jest okrelona przez: 1) szkolny zestaw programw nauczania, ktry uwzgldniajc wymiar wychowawczy, obejmuje ca dziaalno szkoy z punktu widzenia dydaktycznego; 2) program wychowawczy szkoy, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze wychowawczym; 3) program prolaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniw oraz potrzeb danego rodowiska, obejmujcy wszystkie treci i dziaania o charakterze prolaktycznym. Szkolny zestaw programw nauczania, program wychowawczy szkoy oraz program prolaktyki tworz spjn cao i musz uwzgldnia wszystkie wymagania opisane w podstawie programowej. Ich przygotowanie i realizacja s zadaniem zarwno caej szkoy, jak i kadego nauczyciela. Szkoa oraz poszczeglni nauczyciele podejmuj dziaania majce na celu zindywidualizowane wspomaganie rozwoju kadego ucznia, stosownie do jego potrzeb i moliwoci. Nauczanie uczniw z niepenosprawnociami, w tym uczniw z upoledzeniem umysowym w stopniu lekkim, dostosowuje si do ich moliwoci psychozycznych oraz tempa uczenia si. Na III i IV etapie edukacyjnym wymaga si od uczniw take wiadomoci i umiejtnoci zdobytych na wczeniejszych etapach edukacyjnych.
Zalecenie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (2008/C111/01).
1
21
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM
Strategia uczenia si przez cae ycie wymaga umiejtnoci podejmowania wanych decyzji poczynajc od wyboru szkoy ponadgimnazjalnej, kierunku studiw lub konkretnej specjalizacji zawodowej, poprzez decyzje o wyborze miejsca pracy, sposobie podnoszenia oraz poszerzania swoich kwalikacji, a do ewentualnych decyzji o zmianie zawodu. cznie III i IV etap edukacyjny zapewniaj wsplny i jednakowy dla wszystkich zasb wiedzy w zakresie podstawowym. Na IV etapie edukacyjnym moliwe jest ponadto ksztacenie w zakresie rozszerzonym o istotnie szerszych wymaganiach w stosunku do zakresu podstawowego. Na IV etapie edukacyjnym przedmioty mog by nauczane w zakresie podstawowym lub w zakresie rozszerzonym: 1) tylko w zakresie podstawowym przedmioty: wiedza o kulturze, podstawy przedsibiorczoci, wychowanie zyczne, edukacja dla bezpieczestwa, wychowanie do ycia w rodzinie, etyka; 2) w zakresie podstawowym i w zakresie rozszerzonym: a) jzyk polski, jzyk obcy nowoytny na poziomie IV.1, matematyka, jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz jzyk regionalny jzyk kaszubski; ucze realizuje zakres podstawowy albo zakres rozszerzony (wymagania szczegowe dla zakresu rozszerzonego obejmuj take wszystkie wymagania szczegowe dla zakresu podstawowego); b) historia, wiedza o spoeczestwie, geograa, biologia, chemia, zyka, informatyka; ucze obowizkowo realizuje zakres podstawowy (zakres rozszerzony stanowi kontynuacj nauczania danego przedmiotu w zakresie podstawowym); 3) tylko w zakresie rozszerzonym przedmioty: historia muzyki, historia sztuki, jzyk aciski i kultura antyczna, lozoa. Szkoa ma obowizek zadba o wszechstronny rozwj kadego ucznia i dlatego dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw matematyczno-przyrodniczych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy historia i spoeczestwo, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk humanistycznych oraz ksztatuje postawy obywatelskie. Natomiast dla uczniw, ktrzy wybieraj ksztacenie w zakresie rozszerzonym z przedmiotw humanistycznych przewidziany jest dodatkowo przedmiot uzupeniajcy przyroda, ktry poszerza ich wiedz w zakresie nauk matematyczno-przyrodniczych. Szkoa ma obowizek przygotowa uczniw do podejmowania przemylanych decyzji, take poprzez umoliwianie im samodzielnego wyboru czci zaj edukacyjnych. Dlatego na III i IV etapie edukacyjnym uczniowie mog wybra przedmioty uzupeniajce: 1) na III etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz zajcia techniczne; 2) na IV etapie edukacyjnym zajcia artystyczne oraz ekonomia w praktyce.
22
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Przedmioty nauczane na III i IV etapie edukacyjnym Nazwa przedmiotu Jzyk polski Jzyki obce nowoytne Wiedza o kulturze Muzyka Historia muzyki Plastyka Historia sztuki Jzyk aciski i kultura antyczna Filozoa Historia Wiedza o spoeczestwie Podstawy przedsibiorczoci Geograa Biologia Chemia Fizyka Matematyka Informatyka Wychowanie zyczne Edukacja dla bezpieczestwa Wychowanie do ycia w rodzinie2 Etyka Jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej3 Jzyk regionalny jzyk kaszubski3
2 Sposb nauczania przedmiotu wychowanie do ycia w rodzinie okrela rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treci dotyczcych wiedzy o yciu seksualnym czowieka, o zasadach wiadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartoci rodziny, ycia w fazie prenatalnej oraz metodach i rodkach wiadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej ksztacenia oglnego (Dz. U. Nr 67, poz. 756, z 2001 r. Nr 79, poz. 845 oraz z 2002 r. Nr 121, poz. 1037). 3 Przedmiot jzyk mniejszoci narodowej lub etnicznej oraz przedmiot jzyk regionalny jzyk kaszubski jest realizowany w szkoach (oddziaach) z nauczaniem jzyka mniejszoci narodowych lub etnicznych oraz jzyka regionalnego jzyka kaszubskiego, zgodnie z rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie warunkw i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoy i placwki publiczne zada umoliwiajcych podtrzymywanie poczucia tosamoci narodowej, etnicznej i jzykowej uczniw nalecych do mniejszoci narodowych i etnicznych oraz spoecznoci posugujcej si jzykiem regionalnym (Dz. U. Nr 214, poz. 1579).
23
CZ WSTPNA PODSTAWY PROGRAMOWEJ DLA GIMNAZJUM I LICEUM
Przedmioty uzupeniajce nauczane na III i IV etapie edukacyjnym Nazwa przedmiotu Zajcia artystyczne Historia i spoeczestwo Ekonomia w praktyce Przyroda Zajcia techniczne III etap edukacyjny IV etap edukacyjny
Treci nauczania klasa I szkoy podstawowej 1) powtarza prost melodi; piewa piosenki z repertuaru dziecicego, wy-
Treci nauczania wymagania 1) w zakresie odbioru muzyki: szczegowe a) zna i stosuje nastpujce rodzaje aktywnoci muzycznej: na koniec piewa w zespole piosenki ze suchu (nie mniej ni 10 utworw klasy III szkoy w roku szkolnym); piewa z pamici hymn narodowy podstawowej
gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne) oraz melodycznych (proste melodie i akompaniamenty), realizuje sylabami rytmicznymi, gestem oraz ruchem proste rytmy i wzory rytmiczne; reaguje ruchem na puls rytmiczny i jego zmiany, zmiany tempa, metrum i dynamiki (maszeruje, biega, podskakuje),
taczy podstawowe kroki i gury krakowiaka, polki oraz innego,
prostego taca ludowego, b) rozrnia podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysoko dwiku, akompaniament, tempo, dynamika) i znaki notacji muzycznej (wyraa ruchowo czas trwania wartoci rytmicznych, nut i pauz),
25
PODSTAWA PROGRAMOWA EDUKACJA MUZYCZNA KLASY IIII
c) aktywnie sucha muzyki i okrela jej cechy: rozrnia i wyraa rodkami pozamuzycznymi charakter emocjonalny muzyki, rozpoznaje utwory wykonane: solo i zespoowo, na chr i orkiestr; orientuje si w rodzajach gosw ludzkich (sopran, bas) oraz w instrumentach muzycznych (fortepian, gitara, skrzypce, trbka, et, perkusja); rozpoznaje podstawowe formy muzyczne AB, ABA (wskazuje ruchem lub gestem ich kolejne czci); 2) w zakresie tworzenia muzyki: a) tworzy proste ilustracje dwikowe do tekstw i obrazw oraz improwizacje ruchowe do muzyki, b) improwizuje gosem i na instrumentach wedug ustalonych zasad, c) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem i funkcj.
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. wymagania Ucze poznaje podstawowe pojcia i terminy muzyczne, rozumie ich znaczeoglne
nie i wykorzystuje w wykonywaniu i suchaniu muzyki, prowadzeniu rozmw o muzyce oraz poszukiwaniu informacji o muzyce. II. Tworzenie wypowiedzi. Ucze tworzy wypowiedzi wykonuje utwory muzyczne i tace, improwizuje i komponuje proste struktury dwikowe i ukady taneczno-ruchowe, przedstawia cechy i charakter suchanych i wykonywanych utworw sowami lub innymi rodkami ekspresji. III. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcj. Sucha muzyki, rozpoznaje, rozrnia i omawia jej cechy, przedstawia wasny stosunek do suchanego i wykonywanego repertuaru.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: wymagania 1) stosuje podstawowe pojcia muzyczne (melodia, akompaniament, rytm, szczegowe
dwik, akord, gama, tempo); 2) wykorzystuje w piewie oraz w grze na instrumentach znajomo poj i terminw muzycznych okrelajcych podstawowe elementy muzyki (melodi, rytm, harmoni, agogik, dynamik, artykulacj); 3) odczytuje i zapisuje elementy notacji muzycznej (nazwy siedmiu dwikw gamy oraz ich pooenie na piciolinii, klucz wiolinowy, znaki graczne piciu wartoci rytmicznych nut i pauz, podstawowe oznaczenia metryczne, agogiczne, dynamiczne i artykulacyjne); 4) poprawnie uywa nazw podstawowych instrumentw muzycznych, gosw ludzkich (sopran, alt, tenor, bas) i zespow wykonawczych (np. chr, orkiestra); 5) okrela charakterystyczne cechy polskich tacw narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka);
28
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
6) wymienia nazwy epok w dziejach muzyki i potra wskaza kompozytorw reprezentatywnych dla baroku, klasycyzmu, romantyzmu i muzyki XX w.; 7) korzysta z multimedialnych rde muzyki i informacji o muzyce. 2. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1) poprawnie piewa z pamici polski hymn narodowy oraz hymn Unii Europejskiej; 2) piewa ze suchu (powtarza wzr lub powtarza i wykonuje z pamici) lub z wykorzystaniem nut (w zespole, solo, a cappella, z towarzyszeniem instrumentu) piosenki z repertuaru dziecicego i popularnego, wybrane pieni patriotyczne, kanony (minimum 10 rnorodnych utworw wokalnych w roku szkolnym); 3) piewa, dbajc o higien gosu (stosuje wiczenia oddechowe, dykcyjne i emisyjne); 4) gra na instrumentach ze suchu i z wykorzystaniem nut (solo i w zespole) melodie, schematy rytmiczne, proste utwory i akompaniamenty (ucze gra na jednym lub kilku instrumentach, do wyboru: dowolny instrument klasyczny lub elektroniczny, np. et prosty, instrument klawiszowy, dzwonki, instrumentarium perkusyjne Orfa); 5) odtwarza ruchem i gestodwikami proste rytmy i schematy rytmiczne, wykonuje kroki, gury i ukady taneczne poloneza i krakowiaka, tacw ludowych (szczeglnie wasnego regionu) oraz podstawowe kroki wybranych tacw towarzyskich; 6) tworzy proste struktury rytmiczne, sygnay dwikowe, swobodne akompaniamenty, prosty dwugos (burdon, nagos), ilustracje dwikowe do scen sytuacyjnych, tekstw literackich i obrazw (samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela); 7) tworzy improwizacje ruchowe do muzyki; 8) tworzy wedug ustalonych zasad improwizacje wokalne i instrumentalne (wiczenie wykonuje samodzielnie i pod kierunkiem nauczyciela z wykorzystaniem instrumentw wskazanych w pkt 4 lub wykonanych przez uczniw); 9) tworzy wypowiedzi o muzyce za pomoc rodkw pozamuzycznych odzwierciedla gracznie cechy muzyki i form muzycznych, rysuje, maluje i ukada teksty do muzyki, opisuje sowami cechy i charakter suchanych utworw.
29
PODSTAWA PROGRAMOWA MUZYKA KLASY IVVI
3. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1) wiadomie odbiera muzyk sucha (suchanie analityczne, ukierunkowane przez nauczyciela na wybrane cechy utworu) wybranych dzie literatury muzycznej (w caoci lub fragmentw) reprezentatywnych dla kolejnych epok (od redniowiecza do XX w.) oraz dla muzyki jazzowej i rozrywkowej, sucha polskich pieni patriotycznych oraz utworw ludowych w postaci oryginalnej i stylizowanej; 2) rozpoznaje cechy i budow utworu muzycznego okrela nastrj, tempo, dynamik, faktur jednogosow i wielogosow, rozrnia podstawowe formy muzyczne (A, AB, ABA1, rondo, wariacje); 3) rozrnia podstawowe gosy ludzkie (sopran, alt, tenor, bas), rodzaje zespou wykonawczego (solici, orkiestra symfoniczna, rne typy chrw i zespow), okrela grupy instrumentw (strunowe smyczkowe, szarpane, uderzane; dte drewniane i blaszane; perkusyjne) i gwne instrumenty z tych grup; 4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskich tacw narodowych (poloneza, krakowiaka, mazura, kujawiaka i oberka); 5) charakteryzuje wybrane utwory muzyczne wysuchane i omwione na zajciach oraz inne, okrelajc cechy muzyki, ktre decyduj o charakterze utworu; 6) porzdkuje chronologicznie postacie kompozytorw J. S. Bach, W. A. Mozart, L. van Beethoven, F. Chopin, S. Moniuszko, W. Lutosawski; 7) interpretuje (gra i piewa) utwory zgodnie ze wskazwkami wykonawczymi umieszczonymi w nutach oraz wasnym odczuwaniem muzyki.
30
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
31
PODSTAWA PROGRAMOWA MUZYKA KLASY IVVI
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. wymagania Ucze posuguje si podstawowym zasobem poj i terminw muzycznych umoliwiajcym samodzieln i zespoow aktywno wykonawcz, rozumieoglne
nie prostych tekstw i prowadzenie rozmw o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce. II. Tworzenie wypowiedzi. Ucze tworzy wypowiedzi, wiadomie wybiera ich form i sposb realizacji, posugujc si rnymi mediami (gra, piew, taniec, sowo mwione i pisane, nagranie, narzdzia internetowe). III. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze jest wiadomym wykonawc i odbiorc muzyki oraz uczestnikiem kultury muzycznej. Interpretuje wykonywane utwory zgodnie z tekstem, charakterem i funkcj muzyki; sucha muzyki, rozpoznaje i rozrnia jej cechy, przedstawia i uzasadnia wasny stosunek do suchanego i wykonywanego repertuaru.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: wymagania 1) odczytuje i stosuje w praktyce podstawowe sposoby zapisu muzyki, koszczegowe rzysta z programw komputerowych sucych do nagrywania i przetwarzania dwiku; 2) okrela i rozrnia podstawowe gatunki klasycznej muzyki wokalnej, wokalno-instrumentalnej i instrumentalnej, wybrane rodzaje muzyki jazzowej, rozrywkowej i etnicznej; 3) rozrnia i klasykuje na podstawie rde dwiku instrumenty muzyczne oraz rodzaje zespow wykonawczych; 4) stosuje podstawowe terminy dotyczce chronologii epok w historii muzyki i wskazuje kompozytorw reprezentatywnych dla kolejnych epok; 5) charakteryzuje wybrane tace rnych narodw; 6) zna instytucje kultury muzycznej (miejsca wykonywania rnych rodzajw muzyki); 7) wykorzystuje rda informacji o muzyce (sowniki i encyklopedie muzyczne, Internet).
32
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
2. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1) gra lub piewa (forma aktywnoci muzycznej powinna by dostosowana do moliwoci i zainteresowa ucznia i realizowana przede wszystkim w zespole) ze suchu (powtarza wzr lub powtarza i odtwarza wzr z pamici) oraz z nut piosenki modzieowe i turystyczne, pieni historyczne, patriotyczne, ludowe oraz popularne melodie i tematy z literatury muzycznej, akompaniamenty do piosenek, kanony i proste melodie dwugosowe; dba o higien gosu; 2) taczy wykonuje podstawowe kroki i gury taneczne wybranych tacw; 3) tworzy wokalne i instrumentalne wypowiedzi dwikowe o rnych funkcjach (np. akompaniament instrumentalny do piosenek, ilustracje muzyczne do treci literackich i plastycznych, wasne melodie), improwizuje (np. melodie do podanego tekstu samodzielnie lub pod kierunkiem nauczyciela, solowo lub w zespole); 4) wypowiada si o muzyce opisuje typowe cechy epok w dziejach muzyki i cechy suchanych utworw, charakteryzuje estetyk utworu i jego wykonanie. 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1) wiadomie odbiera muzyk rozpoznaje cechy utworu muzycznego (rodzaje faktury muzycznej: jednogosow i wielogosow, wybrane formy muzyki wokalnej i instrumentalnej); 2) okrela rnorodne funkcje muzyki uytkowej i artystycznej; 3) rozpoznaje w utworach rytmy polskich tacw narodowych oraz popularnych tacw towarzyskich; 4) rozpoznaje aparat wykonawczy muzyki wokalnej, instrumentalnej i wokalno-instrumentalnej (orkiestra, zesp kameralny, solista, chr, rodzaje gosw eskich i mskich oraz instrumenty orkiestrowe); 5) ocenia i wartociuje muzyk oraz jej wykonanie, uzasadniajc swoje pogldy, dostrzega warto muzyki ludowej, wartociuje rne kierunki muzyki jazzowej i rozrywkowej modzieowej; 6) porzdkuje chronologicznie epoki muzyczne, przyporzdkowujc im reprezentatywnych dla nich kompozytorw oraz utwory muzyczne wysuchane i omwione na lekcjach; 7) wybiera sposb wykonania utworu (ruchem, wokalnie lub na instrumencie) i jego interpretacji.
33
PODSTAWA PROGRAMOWA MUZYKA GIMNAZJUM
W realizacji podstawy programowej naley zwrci uwag na nastpujce elementy: 1. Wiadomoci teoretyczne wynikaj z aktywnoci muzycznych, ktre stanowi podstaw realizacji przedmiotu. 2. Ucze opanowuje umiejtnoci muzyczne i obowizkowy repertuar, naladujc nauczyciela.
35
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU MUZYKA
3. Forma aktywnoci muzycznej ucznia powinna by elastycznie dostosowana do indywidualnych predyspozycji kadego dziecka. 4. Realizacja zaj powinna umoliwia rozwijanie aktywnoci twrczej oraz rozwijanie kompetencji spoecznych takich jak wspdziaanie, wspodpowiedzialno, umiejtno prezentacji osigni indywidualnych i osigni grupy, penienie rnorodnych funkcji w grupie. 5. Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania powinny uwzgldnia rnorodno uzdolnie muzycznych uczniw oraz przede wszystkim stosunek do przedmiotu.
II etap edukacyjny ze wzgldu na obligatoryjno przedmiotu i liczb godzin przeznaczonych na jego realizacj posiada kluczowe znaczenie dla wyksztacenia postawy ucznia wobec muzyki oraz jego przyszego uczestnictwa w kulturze muzycznej. Tym samym, ze szczegln trosk naley zadba o odpowiedni ilo pozytywnych dowiadcze muzycznych uczniw, jako dozna estetycznych oraz rozbudzenie potrzeby obcowania z muzyk. W realizacji podstawy programowej naley zwrci uwag na nastpujce elementy: 1. W programach nauczania i w metodach ich realizacji naley zachowa przewag aktywnoci muzycznych nad przyswajaniem wiedzy z teorii i historii muzyki, ktra powinna by cile skorelowana z poznawanymi utworami muzycznymi. 2. Ucze opanowuje umiejtnoci muzyczne i obowizkowy repertuar przez naladowanie nauczyciela oraz samodzielnie, wykorzystujc posiadane umiejtnoci. 3. Forma aktywnoci muzycznej ucznia moe by elastycznie dostosowana do indywidualnych predyspozycji kadego dziecka. 4. Realizacja zaj powinna umoliwia rozwijanie aktywnoci twrczej oraz rozwijanie kompetencji spoecznych, takich jak wspdziaanie, wspodpowiedzialno, umiejtno prezentacji osigni indywidualnych i osigni grupy, penienie rnorodnych funkcji w grupie, umiejtno oceny i wyboru, tolerancja dla gustw i upodoba oraz tradycji kulturowych odmiennych od wasnych. 5. Naley ksztaci umiejtno rozmawiania o muzyce, formuowania ocen i sdw, uzasadniania wyborw dy, by ucze potra powiedzie, dlaczego podoba mu si lub nie podoba dany rodzaj muzyki, konkretny utwr lub wykonawca. 6. Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania powinny uwzgldnia rnorodno uzdolnie muzycznych uczniw. W ocenie naley w rwnym stopniu bra pod uwag stosunek do przedmiotu, posiadan
36
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
wiedz i umiejtnoci, jak i indywidualne osignicia artystyczne. Nie naley ocen dyskryminowa uczniw o mniejszych zdolnociach muzycznych. W realizacji podstawy programowej naley zwrci uwag na nastpujce elementy: 1. W programie nauczania naley zachowa rwnowag midzy teori i histori muzyki a praktyk muzyczn. 2. W programie nauczania i w jego realizacji naley uwzgldni konieczno uporzdkowania i poszerzenia elementarnej wiedzy o muzyce w jej rozwoju historycznym. 3. W doborze repertuaru wykonawczego (piew, gra, taniec) naley uwzgldnia zainteresowania uczniw; w pracy nad repertuarem naley dy do wzmocnienia i utrwalenia pozytywnych dozna zwizanych z muzyk. 4. Naley przygotowa ucznia do samodzielnego korzystania ze rde wiedzy o muzyce oraz tradycyjnych i medialnych rde muzyki. 5. Naley rozwija umiejtno wartociowania (oceniania) zjawisk muzycznych, rzeczowego uzasadniania sdw i upodoba, z zachowaniem szacunku i tolerancji dla sdw i upodoba odmiennych oraz dla innych kultur i tradycji muzycznych. 6. Wymagania edukacyjne i kryteria oceniania powinny uwzgldnia przede wszystkim umiejtno posugiwania si posiadan wiedz, stosunek do przedmiotu oraz indywidualne osignicia artystyczne, z zachowaniem zasady niedyskryminowania uczniw o mniejszych zdolnociach muzycznych.
37
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU MUZYKA
Treci nauczania Edukacja plastyczna. Poznawanie architektury, malarstwa i rzeby. Wyraanie klasa I szkoy wasnych myli i uczu w rnorodnych formach plastycznych. Przygotowanie do korzystania z medialnych rodkw przekazu. Ucze koczcy klas I: podstawowej
1) wypowiada si w wybranych technikach plastycznych na paszczynie i w przestrzeni; posuguje si takimi rodkami wyrazu plastycznego, jak: ksztat, barwa, faktura; 2) ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobrani, bani, opowiadaniem, muzyk; korzysta z narzdzi multimedialnych; 3) wykonuje proste rekwizyty (np. lalk, pacynk) i wykorzystuje je w maych formach teatralnych; tworzy przedmioty charakterystyczne dla sztuki ludowej regionu, w ktrym mieszka; 4) rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architektur (take architektur zieleni), malarstwo, rzeb, grak; wypowiada si na ich temat.
Treci nauczania Edukacja plastyczna. Ucze koczcy klas III: wymagania 1) w zakresie percepcji sztuki: szczegowe a) okrela swoj przynaleno kulturow poprzez kontakt z wybranyna koniec mi dzieami sztuki, zabytkami i z tradycj w rodowisku rodzinnym, klasy III szkoy szkolnym i lokalnym; uczestniczy w yciu kulturalnym tych rodopodstawowej wisk, wie o istnieniu placwek kultury dziaajcych na ich rzecz,
b) korzysta z przekazw medialnych; stosuje ich wytwory w swojej dziaalnoci twrczej (zgodnie z elementarn wiedz o prawach autora); 2) w zakresie ekspresji przez sztuk: a) podejmuje dziaalno twrcz, posugujc si takimi rodkami wyrazu plastycznego jak: ksztat, barwa, faktura w kompozycji na paszczynie i w przestrzeni (stosujc okrelone materiay, narzdzia i techniki plastyczne), b) realizuje proste projekty w zakresie form uytkowych, w tym suce ksztatowaniu wasnego wizerunku i otoczenia oraz upowszechnianiu kultury w rodowisku szkolnym (stosujc okrelone narzdzia i wytwory przekazw medialnych);
38
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
3) w zakresie recepcji sztuki: a) rozrnia takie dziedziny dziaalnoci twrczej czowieka jak: architektura, sztuki plastyczne oraz inne okrelone dyscypliny sztuki (fotograka, lm) i przekazy medialne (telewizja, Internet), a take rzemioso artystyczne i sztuk ludow, b) rozpoznaje wybrane dziea architektury i sztuk plastycznych nalece do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury; opisuje ich cechy charakterystyczne (posugujc si elementarnymi terminami waciwymi dla tych dziedzin dziaalnoci twrczej).
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. wymagania oglne II. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztuk.
III. Analiza i interpretacja tekstw kultury recepcja sztuki.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. Ucze: wymagania szczegowe 1) okrela swoj przynaleno kulturow poprzez kontakt z wybrany-
mi dzieami sztuki, zabytkami i tradycj w swoim rodowisku lokalnym i regionalnym, a take uczestniczy w yciu kulturalnym tego rodowiska (zna placwki kultury dziaajce na jego rzecz);
2) korzysta z przekazw medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej dziaalnoci twrczej (zgodnie z elementarn wiedz o prawach autora). 2. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztuk. Ucze: 1) podejmuje dziaalno twrcz, posugujc si podstawowymi rodkami wyrazu plastycznego i innych dziedzin sztuki (fotograka, lm) w kompozycji na paszczynie i w przestrzeni (stosujc okrelone materiay, narzdzia i techniki waciwe dla tych dziedzin sztuki); 2) realizuje projekty w zakresie form uytkowych, w tym suce ksztatowaniu wizerunku i otoczenia czowieka oraz upowszechnianiu kultury w spoecznoci szkolnej i lokalnej (stosujc take narzdzia i wytwory multimedialne). 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury recepcja sztuki. Ucze: 1) rozrnia okrelone dyscypliny w takich dziedzinach jak: architektura, sztuki plastyczne oraz w innych dziedzinach sztuki (fotograka, lm) i przekazach medialnych (telewizja, Internet); 2) rozpoznaje wybrane dziea architektury i sztuk plastycznych nalece do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury oraz opisuje ich funkcje i cechy charakterystyczne na tle epoki (posugujc si podstawowymi terminami i pojciami waciwymi dla tych dziedzin sztuki).
40
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. wymagania oglne II. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztuk.
III. Analiza i interpretacja tekstw kultury recepcja sztuki.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. Ucze: wymagania szczegowe 1) uczestniczy w kulturze poprzez kontakt z zabytkami i dzieami sztuki wspczesnej, majc poczucie zwizku ze rdziemnomorskim dziedzictwem kultury i tradycj narodow, szanujc jednoczenie odrbnoci innych krgw kulturowych (zna wybrane krajowe i zagraniczne placwki kultury i instytucje artystyczne); 2) korzysta z przekazw medialnych oraz stosuje ich wytwory w swojej dziaalnoci (przestrzegajc podstawowych zasad prawa autorskiego dotyczcych ochrony wasnoci intelektualnej). 2. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztuk. Ucze: 1) podejmuje dziaalno twrcz, posugujc si rodkami wyrazu sztuk plastycznych, innych dziedzin sztuki (fotograka, lm) i elementami formy przekazw medialnych, w kompozycji na paszczynie oraz w przestrzeni rzeczywistej i wirtualnej (stosujc okrelone materiay, narzdzia i techniki waciwe dla tych dziedzin sztuki i przekazw medialnych); 2) realizuje projekty w zakresie sztuk wizualnych, w tym suce przekazywaniu informacji dostosowanej do sytuacji komunikacyjnej oraz uczestnictwu w kulturze spoecznoci szkolnej i lokalnej (stosujc take narzdzia i wytwory mediw rodowiska cyfrowego). 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury recepcja sztuki. Ucze: 1) rozrnia style i kierunki architektury i sztuk plastycznych oraz umieszcza je w odpowiednim porzdku chronologicznym i w centrach kulturotwrczych, ktre miay zasadnicze znaczenie dla ich powstania; 2) rozpoznaje wybrane dziea architektury i sztuk plastycznych nalece do polskiego i europejskiego dziedzictwa kultury, postrzegajc je w kontekcie miejsca tradycji we wspczesnej kulturze, a take opisuje zwizki zachodzce midzy nimi (posugujc si terminologi z zakresu danej dziedziny sztuki).
42
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
44
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Dlatego korzystanie z mediw wymaga zdobycia elementarnej wiedzy i umiejtnoci w zakresie odbioru przekazw medialnych, w tym oceny ich treci i form kierowanych za porednictwem telewizji i Internetu. Wymaga take ksztatowania waciwych zachowa uczniw, w tym poszanowania prawa do wasnoci intelektualnej w zwizku z wykorzystywaniem przez nich przekazw i wytworw medialnych. Podstawa programowa przedmiotu plastyka opiera si na zaoeniu, i ksztacenie w tej dziedzinie edukacji to proces nauczania-uczenia si, podczas ktrego ksztatuj si postawy twrcze nastawione na nabywanie wiedzy i umiejtnoci, ktry powinien prowadzi do wychowania czowieka innowacyjnego, uczestniczcego w kulturze i w jej upowszechnianiu. W procesie tym wzorcem osobowym jest sprawca rozwizujcy problemy w toku mylenia twrczego, a najwysz rang przypisuje si wiedzy i umiejtnociom proceduralnym, typu wiem jak. Wanym czynnikiem tego procesu jest transfer, polegajcy na tym, e nabywanie wiedzy i umiejtnoci w jednej dziedzinie wpywa na ich nabywanie w innej sferze aktywnoci ucznia, czyli na przenoszeniu tego, czego uczy szkoa na sytuacje poza ni. Istotn rol w tym procesie, szczeglnie na I i II etapie edukacji, peni spostrzeganie znacze i sensu odbieranych poj oraz budowanie wyobrae ich postaci wizualnych, wykraczajcych poza posiadane informacje. Mona to osign, rozwijajc mylenie twrcze, na ktre skadaj si operacje umysowe o charakterze: a) dywergencyjnym (rozbienym, indukcyjnym, heurystycznym), polegajcym na poszukiwaniu logicznych moliwoci, zaoe wymagajcych sprawdzenia; jest to rozpatrywanie wielu pomysw ze wszystkich moliwych punktw widzenia; b) konwergencyjnym (zbienym, dedukcyjnym, algorytmicznym), polegajcym na poszukiwaniu logicznych koniecznoci, ktre musz by okrelane dokadnie; jest to wybr spord wielu pomysw jednego koniecznego kierunku dziaania. Realizacja podstawy wymaga stworzenia odpowiednich warunkw do prowadzenia zaj dydaktycznych, odpowiedniego wyposaania pracowni plastycznej w sprzty i rodki dydaktyczne: w zestawy pomocy wprowadzajce wiedz z teorii sztuki o rodkach wyrazu plastyki, innych dziedzin jak fotograka i lm, w postaci pakietw dydaktycznych, pozwalajcych na prowadzenie zaj o charakterze interaktywnym, z zastosowaniem mediw oraz wprowadzajce wiedz z historii sztuki w formie reprodukcji dzie sztuki. Szkoa, zapewniajc wyposaenie niezbdne do realizacji podstawy programowej (w tym szczeglnie te, suce wprowadzaniu elementarnej wiedzy w zakresie rodkw wyrazu plastycznego i wiedzy o sztuce), tworzy warunki
45
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU PLASTYKA
do zaopatrzenia klas w rodki dydaktyczne z moliwoci pozostawiania ich w szkole. Najwaniejszy okres w edukacji plastycznej to ksztacenie dzieci na poziomie elementarnym. Edukacja plastyczna peni na tym poziomie rol integrujc wobec wikszoci dziedzin edukacji, poniewa w tym okresie rozwoju psychicznego, plastyka (obok mowy) staje si dla dzieci podstawow form wypowiedzi i czynnikiem rozwoju mylenia twrczego. Dlatego plastyka powinna by take staym elementem wszystkich zaj dydaktycznych oraz wychowawczych i opiekuczych. Jest to szczeglnie wane, na poziomie wychowania przedszkolnego i nauczania pocztkowego, kiedy u dzieci dokonuje si przeom natury psychicznej i nastpuje intensykacja procesw poznawczych, co sprawia, e wikszo z nich jest gotowa do nauki, ktra staje si stopniowo ich podstawow form dziaalnoci. Ten okres rozwoju psychicznego dzieci nazywa si wiekiem rozumowania ze wzgldu na bardzo due moliwoci rozumienia otaczajcej rzeczywistoci oraz wiekiem ekspresji w zwizku z siln potrzeb wyraania siebie poprzez twrcz dziaalno plastyczn. Rozumowanie staje si wtedy czynnoci poznawcz, a ekspresja plastyczna podstawow form wypowiedzi. Temu okresowi rozwoju dzieci odpowiada stadium ewolucji plastycznej, ideoplastyka i faza schematu nazwana tak, poniewa w tym czasie w twrczoci plastycznej dzieci istotn rol odgrywa schemat. Staje si on reprezentacj: osoby, rzeczy, zjawiska i ich cech przedstawianych w uproszczonej formie symbolicznej. Rozumienie rzeczywistoci i wyraanie siebie poprzez dziaalno twrcz, w formie symbolicznej, staje sie wwczas podstawowym mechanizmem poznawczym. Na tym etapie edukacji treci nauczania powinny narasta w ukadzie spiralnym, tzn. e wiadomoci i umiejtnoci nabyte w danym roku powinny by powtarzane i poszerzane w kolejnym roku, z uwzgldnieniem moliwoci uczniw. Szczeglnie dotyczy to treci wynikajcych z wymaga szczegowych, wskazanych w podstawie programowej edukacji plastycznej. Nauczyciel prowadzcy zajcia plastyki powinien zna podstaw programow wychowania przedszkolnego i podstaw programow ksztacenia oglnego dla szk podstawowych (w zakresie klas IIII).
46
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Ucze odbiera teksty kultury i wykorzystuje informacje w nich zawarte, z uwzgldnieniem specyki medium, w ktrym s przekazywane. II. Tworzenie wypowiedzi. Ucze tworzy wypowiedzi, celowo posugujc si rnymi mediami (sowo mwione i pisane, obraz malarski, fotograczny, lmowy, dwik, widowisko, rodki multimedialne); aktywnie wsptworzy kultur lokaln (szkoy, dzielnicy, miejscowoci). III. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze posuguje si pojciem kultury rozumianej jako caoksztat ludzkiej dziaalnoci; analizuje i interpretuje teksty kultury potoczne praktyki kultury, a take dziea sztuki. 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1) zna dwudziestowieczne dziea reprezentujce rne dziedziny sztuki (literatur, architektur, plastyk, muzyk, teatr, fotogra, lm, sztuk nowych mediw) i dostrzega zwizki pomidzy nimi; 2) wskazuje rne funkcje dziea sztuki (np. estetyczn, komunikacyjn, spoeczn, uytkow, kultow, poznawcz, ludyczn); 3) analizuje temat dziea oraz treci i form w kontekcie jego rnych funkcji, wykorzystujc podstawowe wiadomoci o stylach i epokach z rnych dziedzin sztuki; 4) analizuje lm lub analizuje spektakl teatralny, posugujc si podstawowymi pojciami z zakresu waciwej dziedziny sztuki; 5) charakteryzuje podstawowe media kultury (sowo, obraz, dwik, widowisko); 6) wymienia rne formy mediw kultury (sowo mwione, pismo, ksika, obraz malarski, fotograa, lm, program telewizyjny, spektakl teatralny) oraz uycia (nowe media, media masowe, media interaktywne, multimedia); 7) wyjania, na czym polegaj rne formy kontaktu z kultur (odbir bierny, aktywny, konsumpcja, produkcja, twrczo, uytkowanie, uczestnictwo, animacja); 8) lokuje wytwory kultury (zachowania, zwyczaje, normy moralne, wytwory materialne, dziea sztuki) w kontekcie grup spoecznych, w ktrych s tworzone i odbierane (rodzina, rwienicy, spoeczno lokalna, nard);
47
PODSTAWA PROGRAMOWA WIEDZA O KULTURZE LICEUM
9) samodzielnie wyszukuje informacje na temat kultury w rnych mediach, bibliotekach. 2. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1) wypowiada si w mowie i w pimie na temat wytworw kultury i ludzkich praktyk w kulturze (zachowa, obyczajw, przedmiotw materialnych, dzie sztuki); 2) wypowiada si na temat dziea sztuki, uywajc poj zarwno swoistych dla poszczeglnych sztuk, jak i wsplnych (forma, kompozycja, funkcja, nadawca, odbiorca, uytkownik, znaczenie, kontekst, medium); 3) przygotowuje prezentacj lub inn form wypowiedzi multimedialnej blog, forum, strona WWW na tematy zwizane z kultur lokaln i regionu lub z szeroko pojtymi problemami kultury wspczesnej; 4) bierze aktywny udzia w szkolnych przedsiwziciach artystycznych, animacyjnych, spoecznych i innych (wystawa, happening, przedstawienie szkolne, gazetka szkolna, kulturalna akcja charytatywna); 5) organizuje proste dziaania o charakterze kulturalnym (spotkanie z twrc kultury, przedsiwzicie artystyczne, prezentacja wasnych zainteresowa, tradycji lokalnej lub regionalnej); 6) okrela swoje zainteresowania, potrzeby i preferencje kulturalne oraz uzasadnia je w dyskusji; 7) dba o ad i estetyk otoczenia, otacza opiek elementy dziedzictwa kulturowego. 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1) odrnia pojcie kultury rozumianej jako dorobek artystyczny od kultury rozumianej jako caoksztat dorobku ludzkoci, ze zrozumieniem uywa okrele: kulturowy i kulturalny; 2) rozrnienie, o ktrym mowa w pkt 1, stosuje w interpretacji wytworw kultury; 3) odnosi elementy kultury (zachowania, zwyczaje, praktyki, przedmioty materialne, dziea sztuki) do kategorii: czas, przestrze, ciao, grupa spoeczna (rodzina, rwienicy, spoeczno lokalna, nard); 4) interpretuje praktyki kultury z najbliszego otoczenia (klasa, szkoa, dom, osiedle, podwrko, miasto, koci, stadion pikarski); 5) dostrzega i nazywa zwizek midzy dzieem a sytuacj spoeczno-historyczn i obyczajami epoki, w ktrej powstao; 6) posuguje si pojciami: kultura popularna, ludowa, masowa, wysoka, narodowa, zglobalizowana, subkultura w ich waciwym znaczeniu i uywa ich w kontekcie interpretowanych dzie sztuki oraz praktyk kulturowych; 7) wskazuje relacje midzy kulturami: lokaln, regionaln, narodow i europejsk, ujawniajce si w konkretnych dzieach sztuki i praktykach kultury.
48
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
50
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
ktre obejmuje np. obyczaje) oraz szerokie rozumienie pojcia medium (wiat mediw, jzyk mediw, narzdzia medialne), ale nie wyjaniaa tych kategorii. Dodatkowo podstawa wprowadza nowe dziedziny sztuki: wiedza o lmie, wiedza o teatrze oraz sztuka wspczesna na wczeniejszych etapach ksztacenia wystpujce marginalnie w innych przedmiotach, np. w jzyku polskim. S one wskazane do wyboru, zgodnie z przygotowaniem i zainteresowaniami nauczyciela. Zwaszcza w przypadku sztuki wspczesnej nie tyle chodzi o systematyczny wywd, co wskazanie na wybranych, klasycznych przykadach fundamentalnej zmiany, jaka dokonuje si w obiegu dziea sztuki oraz rozumieniu jego znaczenia i funkcji w dwudziestym pierwszym wieku. Istotn rol w obecnej podstawie peni rozpoznanie i praktykowanie rnych form aktywnoci w kulturze. Ich celem jest zachta do przyjmowania aktywnej postawy w rodowisku lokalnym, jakim dla ucznia jest szkoa, ale te na przykad podwrko, miasteczko, dzielnica. Jednoczenie jest to wany element edukacji medialnej, poniewa podstawa sugeruje wizanie dziaalnoci poznawczej z praktykami medialnymi: z wykorzystaniem mediw rnego rodzaju do multimedialnych wypowiedzi oraz dziaa na ywo. Dziki praktycznemu wykorzystaniu nowych mediw uczniowie nie tylko podnosz swoj wiedz na ich temat, ale rozpoznaj rwnie reguy komunikacji we wspczesnej kulturze, ktra ju tylko z rozpdu moe by nazywana kultur medialnej pasywnoci, receptywnoci i biernoci wspczesny czowiek, znajcy narzdzia medialne i wiadomie z nich korzystajcy, jest ju uytkownikiem przekazw medialnych, czsto ich wsptwrc, a nie jedynie odbiorc. Wszystko to zmierza do kategorii projektu jako najlepszego sposobu organizacji pracy podczas zaj z wiedzy o kulturze. Projekt, forma utrwalona ju w praktyce szkolnej, moe by skupiony wok okrelonego dziea lub gatunku, badanego w rnych, najszerszych aspektach, lub wok pojcia czy tematu dotyczcego wybranych praktyk i wytworw kultury (np. wesele sens kulturowy tego wydarzenia, historia jego motywu w kulturze polskiej, wspczesne praktyki weselne, dziea artystyczne odwoujce si do tego motywu; pozwala to na jednoczesne wprowadzanie szerokiego rozumienia kultury i na przykad poj z dziedziny jzyka lmu). Jednoczenie projekt poza procesem pozyskiwania i porzdkowania informacji (funkcja poznawcza) ma istotny wymiar praktyczny, poniewa wie si ze stworzeniem zapisu efektu tych dziaa. Czy bdzie to prezentacja, czy bardziej efektowna forma blogu lub strony www (wszystkie one s atwe technicznie dziki narzdziom standardowo dostpnym w oprogramowaniu komputerowym lub w sieci), bdzie ona zmuszaa do reeksji nad tymi formami medialnymi i to reeksji prowadzonej w praktyce. Dziki temu w ramach projektu dokonuje si integracja rnych poziomw poznawczych. Wreszcie forma projektu stanowi rwnie sposb na przekroczenie skromnych ram czasowych przedmiotu.
51
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU WIEDZA O KULTURZE
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. wymagania Ucze posuguje si zasobem faktw, poj i terminw muzycznych umolioglne wiajcym rozumienie muzyki caego obszaru historycznego, tekstw o muzyce oraz samodzielne poszukiwanie informacji o muzyce i jej dziejach. II. Tworzenie wypowiedzi. Ucze tworzy wypowiedzi o muzyce, jej twrcach i dziejach, kulturze muzycznej, zwizkach muzyki z innymi dziedzinami sztuki, wydarzeniami historycznymi i spoecznymi; przedstawia wiedz o dziejach muzyki, formuujc przejrzyst i logiczn wypowied pisemn; prezentuje i uzasadnia swoje pogldy. III. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze stosuje posiadan wiedz do opisu i analizy dzie muzycznych i tekstw o muzyce; analizuje (suchowo, wzrokowo lub suchowo-wzrokowo) utwory muzyczne i okrela ich cechy; interpretuje wnioski i uzasadnia wasne stanowisko.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: 1) poprawnie posuguje si terminami i pojciami muzycznymi okrela wymagania jcymi: szczegowe
a) elementy muzyki rodzaje melodyki, rytmiki, harmoniki i wspbrzmie (np. dysonans, konsonans, klaster), kolorystyki, artykulacji, agogiki, dynamiki i ich najczciej spotykane woskie okrelenia, b) sposoby porzdkowania materiau dwikowego stroje dwikowe (np. rwnomiernie temperowany), skale i systemy tonalne (np. modalny, dur-moll, atonalny), rodzaje metrorytmiki (np. swobodna, menzuralna, polimetryczna), c) rodzaje faktury (np. monodyczna, polifoniczna, homofoniczna, sonorystyczna); 2) rozrnia rodzaje notacji muzycznej (np. literowa, neumatyczna, modalna) i zapisu muzycznego (np. tabulatura, partytura, partytura graczna) oraz wyjania stosowane w partyturze skrty nazw instrumentw orkiestry; 3) okrela i charakteryzuje: a) elementy dziea muzycznego (np. motyw, fraza, temat, ekspozycja, kadencja, koda, aria, recytatyw) oraz sposoby jego ksztatowania (np. szeregowanie, ewolucyjno, okresowo),
52
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
b) techniki kompozytorskie charakterystyczne dla rnych stylw historycznych (organalna, cantus rmus, fauxbourdon, imitacyjna, przeimitowana, polichralna, ostinatowa, basso continuo, koncertujca, wariacyjna, przetworzeniowa, dodekafoniczna, serialna, punktualistyczna, aleatoryczna, collage); 4) wskazuje funkcje muzyki (np. uytkowa, artystyczna, sakralna, obrzdowa, taneczna, rozrywkowa); 5) rozrnia i charakteryzuje gatunki i formy muzyczne: a) zwizane z muzyczn i literack kultur staroytnej Grecji epika, liryka (oda, hymn, elegia), dramat (tragedia, komedia) oraz pojcia synkretyzm, nomos, etos, b) wokalne i wokalno-instrumentalne chorau (np. psalm, hymn, antyfona, responsorium, sekwencja), organum (paralelne, melizmatyczne), motetu, madrygau, pieni (redniowiecznej, renesansowej, romantycznej), mszy (np. requiem, missa solemnis, brevis, parodia, sine nomine), pasji, oratorium, kantaty, koncertu wokalnego, opery (np. seria, buffa, singspiel, dramat muzyczny, operetka), c) instrumentalne guracyjne (np. preludium, fantazja, etiuda), wariacyjne (np. wariacje ornamentalne, ostinatowe, charakterystyczne), imitacyjne (np. kanon, fuga, ricercar), miniatury instrumentalnej, form tanecznych (tace uytkowe i stylizowane), rodzaje sonaty, ronda, suity, symfonii, poematu symfonicznego, uwertury, koncertu; 6) rozrnia i okrela podstawowe instrumenty wystpujce w kulturze antycznej Grecji, instrumentarium oraz charakterystyczne obsady wykonawcze typowe dla poszczeglnych epok od redniowiecza do XXI w.; 7) charakteryzuje twrczo: a) wybranych kompozytorw polskich (Mikoaj z Radomia, Wacaw z Szamotu, Mikoaj Gomka, Mikoaj Zieleski, Adam Jarzbski, Bartomiej Pkiel, Grzegorz G. Gorczycki, F. Chopin, St. Moniuszko, H. Wieniawski, I. Paderewski, M. Karowicz, K. Szymanowski, W. Lutosawski, K. Penderecki, H. M. Grecki), b) wybranych kompozytorw europejskich (G. de Machaut, F. Landini, J. Desprez (de Pres), O. di Lasso, G. P. Palestrina, C. Monteverdi, A. Corelli, A. Vivaldi, J. S. Bach, G. F. Hndel, J. Ph. Rameau, J. Haydn, W. A. Mozart, L. van Beethoven, F. Schubert, N. Paganini, F. Mendelssohn-Bartholdy, R. Schumann, H. Berlioz, F. Liszt, J. Brahms, G. Verdi, R. Wagner, B. Smetana, A. Dvoak, M. Musorgski, P. Czajkowski, E. Grieg, J. Sibelius, A. Skriabin, R. Strauss, G. Mahler, C. Debussy, M. Ravel, I. Strawiski, B. Bartok, S. Prokoew, O. Messiaen, J. Cage), c) innych kompozytorw, reprezentatywnych dla epoki, stylu, kierunku, szkoy lub ugrupowania artystycznego (np. J. B. Lully dla epoki
53
PODSTAWA PROGRAMOWA HISTORIA MUZYKI LICEUM
baroku, F. Couperin dla stylu rokoko i klawesynistw francuskich, Ch. W. Gluck i K. M. Weber dla stylu operowego, A. Berg dla ekspresjonizmu, Perotinus dla szkoy paryskiej, M. Rimski-Korsakow dla Potnej Gromadki), d) wybranych kompozytorw (G. P. Palestriny, J. S. Bacha, J. F. Hndla, J. Haydna, W. A. Mozarta, L. van Beethovena, F. Chopina, R. Wagnera, K. Szymanowskiego, I. Strawiskiego) omawiajc zwizki twrczoci z ich biogra; 8) rozpoznaje i opisuje cechy stylu muzycznego: a) wszystkich epok historycznych od redniowiecza do XXI w., b) szk kompozytorskich (paryskiej, burgundzkiej, franko-amandzkiej (niderlandzkiej), rzymskiej, renesansowej weneckiej, woskich operowych w baroku, klawesynistw francuskich, mannheimskiej i starowiedeskiej, szk narodowych XIX w., szk XX i XXI w.: wiedeskiej, darmstadzkiej i koloskiej oraz gwnych nurtw stylistycznych: ekspresjonizmu, impresjonizmu, folkloryzmu, witalizmu, neoklasycyzmu, postmodernizmu), c) twrczoci wybranych kompozytorw wymienionych w pkt 7; 9) porzdkuje chronologicznie: a) epoki i okresy wskazuje ramy czasowe i fazy redniowiecza, renesansu, baroku, klasycyzmu, romantyzmu, stylw i kierunkw w muzyce XX i XXI w., b) szkoy kompozytorskie i ugrupowania artystyczne (np. Notre Dame, Camerata Florencka, Potna Gromadka, Grupa Szeciu, Moda Polska), c) postaci kompozytorw wymienionych w pkt 7, wybitnych wykonawcw i teoretykw muzyki (np. Boecjusz, Guido z Arezzo, Philippe de Vitry, J. Tinctoris, H. Glareanus, G. Zarlino, A. Werckmeister, Sebastian z Felsztyna), d) dziea muzyczne twrcw wymienionych w pkt 7, e) gatunki i formy muzyczne wymienione w pkt 5, f) techniki kompozytorskie wymienione w pkt 3 lit. b, g) instrumenty i obsady, o ktrych mowa w pkt 6. 2. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1) opisuje dzieje muzyki na podstawie znajomoci: a) dzie muzycznych twrcw wymienionych w ust. 1 pkt 7 i charakterystycznych cech utworw o szczeglnym znaczeniu w historii muzyki (od redniowiecza do XXI w.), b) twrczoci i biograi kompozytorw wymienionych w ust. 1 pkt 7 lit. d,
54
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
c) problemw i procesw historycznych, takich jak: zwizki sowa i muzyki w dzieach wokalnych i wokalno-instrumentalnych, wykorzystanie folkloru w twrczoci artystycznej, wzajemne oddziaywanie praktyk wykonawczych i technik kompozytorskich, tre w muzyce (ilustracyjno i programowo, retoryka, symbolika); 2) formuuje przejrzyst wypowied pisemn, okrelajc genez, przeobraenia, powizania, wpywy, podobiestwa i rnice wskazanych w ust. 1 pkt 38: a) dzie, form i gatunkw muzycznych (np. msza, sonata, koncert, symfonia, pie) oraz ich elementw i funkcji, w rnych epokach i orodkach kulturowych, b) technik kompozytorskich, c) stylw muzycznych rnych epok historycznych (od redniowiecza do XXI w.), stylu muzycznego w rnych fazach danej epoki, stylw lokalnych w rnych epokach, stylw historycznych w muzyce polskiej w odniesieniu do odpowiednich stylw w muzyce europejskiej, indywidualnych stylw kompozytorskich (od renesansu do XX w.); 3) postrzega i okrela zwizki kultury muzycznej z kultur epoki i innymi dziedzinami sztuki (np. literatur, malarstwem, lmem) oraz wydarzeniami historycznymi i zjawiskami spoecznymi; 4) prezentuje wasny pogld na muzyczn twrczo i kultur epok minionych, dokonuje syntezy i porwna, wskazuje dziea, twrcw i wykonawcw o szczeglnym znaczeniu dla danej epoki, stylu, orodka oraz uzasadnia swoje pogldy i popiera je waciwie dobranymi przykadami. 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1) stosuje posiadan wiedz do analizy suchowej, wzrokowej lub suchowo-wzrokowej utworw muzycznych, rozpoznaje i opisuje: a) podstawowe techniki kompozytorskie wymienione w ust. 1 pkt 3 lit. b, b) cechy stylw muzycznych wymienionych w ust. 1 pkt 8, wskazujc przynaleno utworu do danego stylu (od redniowiecza do XXI w.) oraz rozpoznajc i charakteryzujc podstawowe cechy jzyka muzycznego (tonalno, melodyk, harmonik, faktur, sposoby ksztatowania formy, obsad wykonawcz, typ wyrazowoci), c) cechy gatunkw i form muzycznych wymienionych w ust. 1 pkt 5 oraz ich przeobraenia i funkcje wskazane w ust. 1 pkt 4, d) cechy i rodzaj zapisu muzycznego wskazanego w ust. 1 pkt 2 oraz przynaleno do epoki; 2) analizuje teksty literackie, teoretyczne i historyczne o muzyce z okreleniem problemu (przedmiotu) omawianego w tekcie odczytuje, wybiera i porzdkuje informacje istotne dla problemu (przedmiotu) i kontekstu historycznego.
55
PODSTAWA PROGRAMOWA HISTORIA MUZYKI LICEUM
57
KOMENTARZ DO PODSTAWY PROGRAMOWEJ PRZEDMIOTU HISTORIA MUZYKI
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. wymagania II. Tworzenie wypowiedzi. oglne
III. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: wymagania 1) samodzielnie dociera do rde informacji na temat sztuki i zjawisk szczegowe
artystycznych, zawartych w podrcznikach, encyklopediach i rnych mediach; 2) ledzi w mediach biece wydarzenia kulturalne zwizane ze sztuk dawn i wspczesn, orientujc si w aktualnych trendach artystycznych i wydarzeniach; 3) rozpoznaje dziea rnych epok, stylw oraz kierunkw sztuk plastycznych, potra umiejscowi je w czasie i w przestrzeni geogracznej; 4) przyporzdkowuje twrczo poszczeglnych artystw do stylw i kierunkw, w obrbie ktrych tworzyli; 5) zna twrczo najwybitniejszych artystw i potra wymieni dziea, ktre stworzyli, rozpozna najsynniejsze z nich oraz okreli w przyblieniu czas ich powstania; 6) identykuje dziea na podstawie charakterystycznych rodkw warsztatowych i formalnych oraz przyporzdkowuje je waciwym autorom (w tym zna plany i ukady przestrzenne dzie architektury najbardziej charakterystycznych dla danego stylu i krgu kulturowego); 7) wie dzieo z miejscem, w ktrym si znajduje (muzea, galerie, kocioy, miasta); 8) zna i rozpoznaje podstawowe techniki plastyczne i okrela ich cechy charakterystyczne, przypisujc te techniki artystom, ktrzy si w nich specjalizowali; 9) wymienia dawne i wspczesne dyscypliny artystyczne oraz potra wskaza dziea wspczesne, ktre wymykaj si klasykacjom;
58
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
10) zna, poprawnie stosuje oraz deniuje terminy i pojcia z zakresu historii sztuki; 11) zna podstawowe motywy ikonograczne, rozpoznaje witych, bogw greckich i alegorie wybranych poj po atrybutach i sposobach przedstawie; 12) potra wskaza funkcj dziea i okreli, jaki wpyw ma ona na jego ksztat. 2. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1) porwnuje style i kierunki, uwzgldniajc rda inspiracji, wzajemne oddziaywania, wpyw mecenatu artystycznego, wydarze historycznych i kulturalnych oraz estetyki na cechy tych stylw; 2) rozpoznaje w dziele sztuki temat i potra wskaza jego rdo ikonograczne; 3) formuuje samodzielne, przejrzyste i logiczne pisemne wypowiedzi na temat sztuki, uwzgldniajc waciw kompozycj pracy, jzyk i styl, opis ikonograczny i formalny przytaczanych przykadw dzie; 4) potra przeprowadzi analiz ikonograczn dziea, posugujc si sownikami symboli; 5) poddaje krytycznej ocenie pod wzgldem artystycznym dziea i zjawiska w sztuce. 3. Analiza i interpretacja tekstw i wytworw kultury. Ucze: 1) dokonuje opisu i analizy porwnawczej dzie, uwzgldniajc ich cechy formalne (np. w architekturze: ukad przestrzenny, plan, brya, konstrukcja, dekoracja; w rzebie: brya, kompozycja, faktura; w malarstwie: kompozycja, kolor, wiatocie), a take potra wskaza te rodki ekspresji, ktre identykuj analizowane dzieo i wskazuj na jego klasykacj stylow; 2) analizuje wybrane teksty pisarzy, lozofw i artystw, interpretujc je i wskazujc wpyw tych wypowiedzi na charakter stylw, epok i tendencji w sztuce oraz na ksztat dziea; analizuje take wypowiedzi krytykw na temat sztuki oraz potra si do nich odnie, formuujc wasne zdania; 3) potra oddzieli faktogra od autorskiej interpretacji i analizy w publikacjach z zakresu historii sztuki.
59
PODSTAWA PROGRAMOWA HISTORIA SZTUKI LICEUM
Cele ksztacenia I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. wymagania Ucze wykorzystuje znajomo jzyka aciskiego do rozumienia i rozpoznaoglne wania sensu tekstw oryginalnych oraz zapoznaje si z kultur i tradycj an-
tyczn; w zakresie jzyka rozpoznaje formy morfologiczne, konstrukcje skadniowe, dokonuje transformacji gramatycznych oraz zapoznaje si z terminologi pochodzenia aciskiego; zapoznaje si ze sownictwem w stopniu umoliwiajcym rozumienie oryginalnych tekstw autorw rzymskich i wybranych autorw nowoytnych piszcych po acinie. II. Tworzenie wypowiedzi przekad na jzyk polski i komentowanie tekstu oryginalnego. Ucze wykorzystuje jzyk aciski do sprawnego posugiwania si jzykiem polskim; redaguje tekst poprawny stylistycznie; korzysta z tekstu aciskiego w oryginale jak z tekstu rdowego. III. Analiza i interpretacja tekstw kultury.
Ucze odkrywa wpyw antyku na wspczesn kultur europejsk, zwaszcza polsk; dostrzega antyczne rda cywilizacji i kultury, samodzielnie analizuje treci zawarte w tekstach oryginalnych i w przekadzie, interpretuje fakty, selekcjonuje wiadomoci.
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Ucze: wymagania 1) rozpoznaje formy morfologiczne (formy eksyjne rzeczownikw deszczegowe
klinacji 15 oraz przymiotnikw deklinacji 13; nieregularnoci w odmianie rzeczownikw, pluralia tantum; formy eksyjne i zasady uycia zaimkw; formy i zasady uycia przymiotnikw zaimkowych; liczebniki gwne i porzdkowe; przyswki utworzone od przymiotnikw deklinacji 13; regularne i nieregularne stopniowanie przymiotnikw i przyswkw; stron czynn i biern czasownikw we wszystkich czasach w indikatiwie i koniunktiwie; innitivus activi i passivi praesentis, perfecti, futuri; participia; gerundium; supinum; czasowniki nieregularne; verba defectiva, deponentia i semideponentia; czasowniki zoone) oraz ich funkcje semantyczne i zastosowanie skadniowe;
2) identykuje charakterystyczne dla aciny konstrukcje skadniowe: szyk zdania; struktura skadniowa zdania w stronie czynnej i biernej; funk-
60
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
cje skadniowe i semantyczne rzeczownika w poszczeglnych przypadkach; funkcje skadniowe i semantyczne nieosobowych form czasownika (innitivus, participium, gerundium); konstrukcje skadniowe charakterystyczne dla aciny: accusativus cum innitivo, nominativus cum innitivo, accusativus oraz nominativus duplex, dativus possessivus, coniugatio periphrastica activa i passiva, ablativus absolutus; skadnia nazw miast; consecutio temporum; zdania podrzdne z indikatiwem i koniunktiwem; 3) dokonuje transformacji gramatycznych: odmienia rzeczowniki, przymiotniki, zaimki i liczebniki; stopniuje przymiotniki i przyswki; tworzy formy czasownikowe w czasach gwnych i historycznych, w trybach, stronach i liczbach; dokonuje transformacji gramatycznych w zakresie konstrukcji skadniowych (accusativus cum innitivo, nominativus cum innitivo, accusativus oraz nominativus duplex, dativus possessivus, coniugatio periphrastica activa i passiva, ablativus absolutus); 4) wymienia wyrazy pochodzenia aciskiego funkcjonujce jako terminy w rnych dziedzinach; dostrzega zwizki jzyka polskiego z jzykiem aciskim; wyjania etymologi wyrazw w jzyku polskim, opierajc si na leksyce aciskiej; 5) wykorzystuje wiedz o antyku do odczytywania sensu tekstw oryginalnych i w przekadzie dotyczcych mitw antycznych, sztuki oraz architektury Grekw i Rzymian, lozoi, ycia politycznego (ustrj Aten, Sparty, Rzymu), literatury greckiej (gatunki literackie oraz najwybitniejsi przedstawiciele od Homera do okresu hellenistycznego), literatury rzymskiej (gatunki literackie, literatura okresu republiki, augustowska i cesarstwa), wybranych zagadnie z ycia codziennego Grekw i Rzymian (rodzina, dom, dzie powszedni Rzymianina, szkoa, teatr, igrzyska, termy); 6) wyjania zwizki kultury europejskiej, zwaszcza polskiej, z kultur antyczn odniesienia do antyku zawarte w najwybitniejszych dzieach literatury, sztuki i architektury europejskiej, twrczo wybranych poetw polsko-aciskich, elementy prawa rzymskiego, rne postawy wobec pastwa w staroytnoci, powizania polskiej kultury szlacheckiej z rzymsk tradycj republikask, wpyw antyku na te dziedziny kultury europejskiej, w ktrych przenika si antyk z chrzecijastwem; 7) wskazuje najwaniejsze osignicia kultury antycznej prawo rzymskie, tragedia grecka, nauka i wynalazki w staroytnoci, postawy obywatelskie.
61
PODSTAWA PROGRAMOWA JZYK ACISKI I KULTURA ANTYCZNA LICEUM
2. Tworzenie wypowiedzi. Ucze: 1) dokonuje samodzielnego przekadu na jzyk polski aciskiego tekstu, korzystajc ze sownika acisko-polskiego, oddaje w przekadzie oglny charakter i funkcj tumaczonego tekstu; znajduje waciwe polskie odpowiedniki leksykalne dla aciskich wyrazw i struktur; stosuje poprawne techniki przekadu; redaguje przekad spjny i poprawny stylistycznie; 2) tworzy wypowiedzi z wykorzystaniem popularnych aciskich terminw z rnych dziedzin, np. literatury, historii sztuki, biologii, matematyki, chemii, techniki, informatyki; 3) wykorzystuje posiadan wiedz z zakresu kultury antycznej do sporzdzenia przekadu; redaguje komentarz do tumaczonego tekstu, na podstawie dokonanego przekadu wskazuje i objania zwizki kultury antycznej z kultur wspczesn, zwaszcza polsk. 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze: 1) dostrzega antyczne rda konkretnych zjawisk naszej cywilizacji i kultury samodzielnie analizuje i syntetyzuje treci zawarte w tekstach klasycznych w oryginale i w przekadzie; interpretuje fakty i zdarzenia historyczne; selekcjonuje wiadomoci i je wykorzystuje do wykonania postawionych zada; 2) wyjania zwizek ponadczasowych wartoci antyku z kultur polsk w dzieach sztuki nowoytnej i wspczesnej (malarstwo, rzeba, architektura); 3) integruje wiedz z rnych dziedzin do wyraania i uzasadniania swojego punktu widzenia (jzyk, zjawiska spoeczne i polityczne, geograa wiata antycznego, wydarzenia z dziedziny kultury).
62
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
64
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
II. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztuk. III. Analiza i interpretacja tekstw kultury recepcja sztuki.
65
PODSTAWA PROGRAMOWA ZAJCIA ARTYSTYCZNE GIMNAZJUM I LICEUM
Treci nauczania 1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji percepcja sztuki. Ucze: wymagania szczegowe 1) uczestniczy w kulturze poprzez kontakt z zabytkami i dzieami sztuki wspczesnej, majc poczucie zwizku z tradycj narodow i europejskim dziedzictwem kultury oraz doceniajc dorobek innych krgw kulturowych (zna zasoby wybranych placwek kultury);
2) korzysta z przekazw medialnych dotyczcych wiedzy o sztuce i zjawiskach artystycznych, stosuje ich wytwory w swojej dziaalnoci twrczej (przestrzegajc podstawowych zasad prawa autorskiego dotyczcych ochrony wasnoci intelektualnej). 2. Tworzenie wypowiedzi ekspresja przez sztuk. Ucze: 1) podejmuje dziaalno twrcz, posugujc si rodkami wyrazu plastycznego, innych dziedzin sztuki i elementami formy przekazw medialnych, projektujc publikacje prasowe albo programy telewizyjne (w zakresie ich redakcji, edycji, przygotowania do druku i wizualizacji wypowiedzi, reklamy i ksztatowania wizerunku w kontakcie z otoczeniem); 2) realizuje projekty w sferze sztuk wizualnych, suce ksztatowaniu poczucia estetyki (stylizacji ubioru, aranacji miejsca zamieszkania i pracy) oraz na rzecz popularyzacji wiedzy (o sztuce i zjawiskach artystycznych) w spoecznociach szkolnej i lokalnej. 3. Analiza i interpretacja tekstw kultury recepcja sztuki. Ucze: 1) rozrnia wybrane style i kierunki architektury i sztuk plastycznych oraz osadza je w odpowiednim porzdku chronologicznym i miejscu, z ktrym byo zwizane ich powstanie, na podstawie okrelonych przykadw (posugujc si terminologi z danej dziedziny sztuki); 2) rozpoznaje dziea w wybranych dyscyplinach architektury i sztuk plastycznych, przyporzdkowujc je waciwym autorom oraz opisuje ich funkcje i cechy stylistyczne, na podstawie okrelonych przykadw (posugujc si terminologi z zakresu historii sztuki).
66
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Zajcia muzyczne
W realizacji zaj artystycznych na III i VI etapie edukacji naley zwrci uwag na nastpujce elementy: 1. Zajcia artystyczne mog by zwizane z jedn dyscyplin sztuki lub mie charakter interdyscyplinarny (np. kko teatralno-muzyczne, informatyka muzyczna, muzyka w lmie, sztuka wybranej epoki). 2. Zajcia artystyczne mog mie charakter praktyczny, rozwijajcy muzyczne umiejtnoci (np. zesp instrumentalny, kapela, studio nagra, zesp taneczny), poznawczy poszerzajcy wiedz z wybranego obszaru muzyki i kultury muzycznej lub charakter badawczy rozwijajcy umiejtno zdobywania i interpretowania informacji dotyczcych muzyki (sztuki, kultury). 3. Zakres merytoryczny, charakter i form zaj (projekt lub regularne lekcje) naley dostosowa do zainteresowa uczniw, liczebnoci grupy, wyznaczonych celw, potrzeb szkoy i lokalnego rodowiska. 4. W organizacji i przygotowaniu programu zaj artystycznych naley uwzgldni moliwoci szkoy: lokalowe, dotyczce sprztu oraz kadrowe zajcia musi prowadzi nauczyciel o kompetencjach zgodnych z ich prolem. 5. Osignicia uczniw powinny by prezentowane publicznie w formie waciwej dla rodzaju zaj: publikacji, koncertu, wystpu, wystawy, sesji przedstawiajcej wyniki bada, z zaoeniem realizacji celu edukacyjnego wdraania uczniw w uczestnictwo w kulturze i upowszechnianie kultury w lokalnej spoecznoci.
Zajcia plastyczne
Wan rol dla osignicia celw zaoonych dla edukacji plastycznej mog na III etapie edukacji peni zajcia plastyczne. Mog one by realizowane w trybie cotygodniowych spotka w poczeniu z ewentualnymi zajciami pozalekcyjnymi. Zajcia te powinny sta si podstaw uczestnictwa uczniw w upowszechnianiu kultury we wasnej spoecznoci lokalnej, jak i przygotowania planu wsppracy midzy szkoami i ich uczniami na rzecz uczestnictwa w kulturze.
68
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
W ramach tych zaj szkoa powinna stwarza uczniom moliwoci realizacji projektw, w postaci: a) publikacji, sucych kulturotwrczej reeksji (na podstawie wybranych przykadw wytworw sztuk plastycznych i wydarze w sferze sztuk wizualnych, w korelacji z zagadnieniami z jzyka polskiego i historii), b) animacji, sucej popularyzacji sztuki w spoecznoci szkolnej, na podstawie dobrze dobranych przykadw, dzie stanowicych o dziedzictwie kultury i zjawisk artystycznych decydujcych o sztuce wspczesnej.
70
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
71
UWAGI KONFERENCJI REKTORW AKADEMICKICH SZK POLSKICH
wiarygodno, odpowiedzialno, wytrwao, poczucie wasnej wartoci, przedsibiorczo, kreatywno, gotowo do pracy zespoowej, kultura osobista. W rozwoju spoecznym bardzo wane jest ksztatowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury wasnego narodu, a take postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Wdroenie do praktyki opiniowanego rozporzdzenia otworzyoby bardzo wany etap w rozwoju ksztacenia w polskim systemie owiaty i wychowania. Do najwaniejszych decyzji zaliczy naley uznanie: jzyka polskiego, matematyki, jzykw obcych za fundamentalny obszar wiedzy wsplnej dla wszystkich zdajcych matur. Nowa podstawa programowa: przywizuje szczegln uwag do poszerzonego nauczania matematyki. Trzeba jeszcze raz podkreli, e usunicie matematyki z zestawu obowizkowych egzaminw maturalnych spowodowao ogromne szkody w zasobach kapitau intelektualnego Polakw, kadzie rwnie wikszy nacisk na umiejtno wykorzystywania wiedzy do identykowania i rozwizywania problemw, a take formuowania wnioskw opartych na obserwacjach empirycznych dotyczcych przyrody lub spoeczestwa, cieszy fakt, e nowa podstawa programowa przedmiotw eksperymentalnych zostaa uzupeniona o wymagania dowiadczalne, bardzo pozytywnie naley oceni wprowadzenie nauczania pierwszego jzyka obcego od I klasy szkoy podstawowej oraz drugiego jzyka obcego od I klasy gimnazjum. Na szczeglne podkrelenie zasuguje fakt, e nowa podstawa programowa traktuje okres nauki w gimnazjum i liceum cznie, jako spjny programowo obszar ksztacenia. Wszyscy uczniowie przechodz jednakowy, czteroletni kurs ksztacenia ze wszystkich przedmiotw tradycyjnie obecnych w szkole. Jeszcze raz zauway naley, e kady ucze a do matury uczy si jzyka polskiego, jzykw obcych oraz matematyki jako trzech fundamentalnych obszarw wiedzy, w zakresie ktrych bdzie potem zdawa obowizkow cz matury. Kady ucze w cigu ostatnich dwch lat liceum lub trzech lat technikum przechodzi gboki kurs w zakresie trzech wybranych przedmiotw maturalnych. Przedmioty te oferowane s w duym wymiarze godzin. Taki program, dajcy moliwo efektywnego ksztacenia niemal caej populacji na poziomie rednim, jest zbieny z rozwizaniami przyjtymi w wikszoci krajw zachodnich. Przedstawiony model jest dobr drog do uzyskania solidnego przygotowania kandydatw na studia wysze.
72
EDUKACJA ARTYSTYCZNA W SZKOLE PODSTAWOWEJ, ...
Oceniajc bardzo pozytywnie ten dokument, naley stwierdzi, e wprowadzenie w ycie projektu rozporzdzenia okrelajcego podstaw programow wychowania przedszkolnego oraz ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk otworzy nowy etap w polskim systemie ksztacenia owiaty i wychowania. W fazie wdraania i funkcjonowania przyjte rozwizania musz by oceniane i w sposb cigy udoskonalane. Przewodniczcy Komisji Edukacji KRASP prof. dr hab. Tomasz Borecki