W serii:

Kontrola

Wyb

Ostatni milion onierze wotnoci

rtulil(zYu rilDnzEl iltErroustt I ptoTn [ttBEnszrtr

'

Akwarium

Lodoamacz

Dzie

<M>

Oczyszczenie Specnaz GRU

Radziecki vuywiad wojskowy

wAnsz

utDtuttrru0

NDAilITI AWA

rttEltf tt! I 9.9 9

Tytu oryglnau
JIeAonoa

Copyrtght @ by Wiktor Suworow

' '

KonsultacJa Leszek Ereryfelctt

JnKowIskl

Redakcja

Wyb r tlustracJl I opracowanle mapek Leszek EretTfetcht

Archlusum Autor Archtr,pum Dokumentacjt Mecltantcznej

da llustracji

Wgdannlctlllo Espadon

Eua Brudzgriska
Andrzcj fotka

Skad l amanie

Komputerowe' pracowanle zdj t wykrelente mapek

For the Pollsh translatlon Copyrlt @ 1997 by AndrzeJ Mietkowskl & Piotr Halbersztat

For the Pollsh edttlon Copyrlght @ 1997 by Wydawntctwo Adamski t Blellrlski

'ltrydanle drugtc ISBN 83-85593-69-1
Wydawntctwo Adamskl t Blell skl Warszawa 1999

Moj emu

|Br atu

o uricaftt

Druk t oprawa Dmkarnla Wydawnlcza im. W. L. Anczyca SA w Krakowte, ul. Wadowlcka I zam. 184/99

e -mll a{bpuba@ft . com.pt ark. wyd. 22, ark. drrk. 24

uaazetumt' ptzekszfuci s ul c{/nrfu dmlw t nteunbdctu:a?afunre plegtu ttt" bbg zbulq, to ogtrLsko kt rado#. t tTyuu4fowt
ntns pi,racl!tgch tlsszgstldch

.."n

cI

zJqo'tttverullstylvtll

kr$

us.

J. StalIn 1918

Spis treci
Do czytclnlk w w

Polsce

11

Rozdzla 1 Droga ku szczctu Rozdzla 2 G r:uny wr g Rozdzlal 3 Po co komunistom potrzebna

brorl?
l

r5
23

jest

30 40 46

Rozdzla 4 Rozdzla 5 Rozdzlal 6 Rozdzla 7 Rozdzla E Rozdzlal 9

Rozbi r Polskl
Pakt ljego konsekwencJe Kiedy Zwtzek Radzieckl do II woJny wiatowej? Rozszerzanilebazy wojny Czy czektcl potrzebuj haubic?
wojny zllkuridowano stref bezpleczeftstwa?

prrysli

52 63 74

Dlaczegowprzededniu

83 98 115

Rozdzla lo Dlaczego stalin niszczyllnfu

Staltna?

Rozdzlal lt Co to jest armia osonowa? Rozdzlal 12 Parz'anct czy dywersarrci?

r3l
9

WIKTOR

STIWOROW

Rozdzla 13 Rozdzia 14 Rozdzla 15 Rozdzia 16

Milton spadochroniarzy Latajcy czog

.

L37

L44
150

Do samego Berlina Czemu mia sfuy pierwszy rzut strategicznlr?

t62
176
L97

Rozdzlal L7 Stalin w maju Rozdzla 18 I{mIoer czy pacyfici Rozdzla 19 Komunikat agencii TASS Rozdz7a 20 o porzuconych okrgach
wojskowych
.

204 235

Rozdzila 2L Czarne dywtzje RozIzila 22 Dow dcy brygad i dYwizji Rozdzila 23 Po co utworzono drugi rzut
Rozlz7a 24 Nie wypowiedzlanta wojna Rozdzila 2 Po co Stalin utworzy fronty?

24r
249

Do czytelnik wwPolsce
rej pierwsz oflar pada waniePolska. Cho mino ju ponad p wieku' skutkl tego kataklizmu odczuwaczytany w wielu krajach, ale kstlka "Lodoamacz" Jest ta zostaa napisana dla Rosjan, Nlemc w i Polak w. opowiada o rm, jak doszo do II wojny wiatoweJ, kt -

strategiczny? .

.
.

256
273 283 306

Rozdzila 26 Statin nie wierzy Churchillowi Rozlzila 27 Stalin nie wlerzy Richardowi
Sorge

3r7 33r 342 352

Rozdzla 28 Jak Hitler pokrzyowa Stalinowi

szykl?

Rozdz7a 29 Czy Stalin mia plan kampanii?

Rozdzla 3o Wojna, kt
Bibllografia

reJ rrie byo

.362

my do dzi. Kto rozpocz II wojn wiatow?Radzieckie kierownictwo wielokrotnie zmlenialo stanowlsko w tej sprawie. 18 wrzerria 1939 roku Kreml uzna w oficjalnej noc7e, e win za wszczcIe wojny ponosi Polska. 30 listopada 1939 roku na amach dziennika -Prawda" stalln vrskaza dalszych wirrowajc w: ''Anglia i F}ancja napad na Niemcy' i tym srmym w^y na siebie odpowtedzialno za t wojn". 5 maja 1941 roku, przemawiajc na zamknitym spotkaniu do absolwent w akademii wojskowych, Stalirr wskazal kolejnego sprawc: Niemcy. Po zakoriczeriu wojny krg wteowajc w rozszerzy si. Moskwa oznajmia, e II wojn wiatowrozptay wszystkie paristwa kapitaltstyczne. I tak jul zostao. Jeszcze niedawno' za czas w Gorbaczowa g wny historyk armii radzieckiej, $enera porucznik P. ylLnpo1t

WIETOR STIWOROW

L{,.Do.AJ',Acz

twierdzi:,,Wnowajcami wojny byli nie tylko imperialtcl niemieccy, lecz imperialicicaego wiata''. Radzieccy komuniciobarczaj imperialist w caego wiataodpowiedzialnociza rozptanie wojny, ale przemllczaj niechlubn rol, jak w tym najwiksz5rm kataklizmie XX wieku sami odegrali. Po I wojnie wlatowej na mocy traktatu wersalskiego Niemcy utraciy prawo do posiadania silnej armli i ofensywnego uzbrojenia: czog w, lotnictwa bojowego' cikiej artylerii i okrt w podwodnych. Niemieccy dow dcy, pozbawieni moliwociprowadzenla uitczeit ofensywnych na terytorium Republiki Weimarskiej' mogli je kontynuowa, dziki traktatowi z Rapallo (1922 r.), na poligonach w... Ztmapku Radzieckim. Stalin udostpni im sale wykadowe, poligony, strzelnice. Nie zabrako objtego embargiem sprztu: czog w, samolot w i artylerii. Na rozkaz Stalina wysza kadra oficerska Reichswehry uzyskaa dostp do radzieckich fabryk zbroJeniowych, w szczeg lnocizakad w produkujcych czogi. Stalin nie szczdzi rodkw na odbudow niemieckiej potgi militarnej' bo wierzy, e przysz konflikt obejmie Europ, a nIe ptzyjazny Niemcom Zwiryek Radziecki. Jak Stalin pomaga Hiflerowi obj wadz i umocni swe panowanie - to temat osobnej ksiallrl, nad kt r

wlanie pracuj. T}mczasem przypomn tylko'

zv7eilczenhem tej

polityki sta si pakt Ribbentrop:Mootow, zawar w sierpniu 1939 roku. Gwarantowa on Hitlerowi cakowit swobod dziaania w Europie' co by'o r wnoznaczne z zaproszeniem do agresji. Jeszcze nim Hitler zosta kanclerzem Rzeszy, radzileccy przyw dcy nadali mu tajny tytu - Lodoamacz Rewolucji. ,,Lodoamacz Rewolucji" mia bezwiednie oczycidrog dla wiatowegokomunizmu; rozbljajc zachodnie demokracje mIaL przy okazji osabi i rozptoszy wasne siy. Diagnoza bya trafna. Popeniajc straszliwe zbrodnie przeciw ludzkociHitler pozwoli Stalinowi w odpowiedniej chwili ogosi si Wyzwolicielem Europy - t zastri brunatne obozy
czerwon5rmi.
T2

W odr nieniu od Hitlera Stalin rozumia, e szans przystli do niej ostatni. Czeka na moment' ''kiedy kapitalici pok c si midzy sob". Radzieckie archiwa ju dawno zostay gruntownie wycrszczo.rre. To co zostao, jest praktycznie nledostpne dla historyk w. Przypadek sprawil, e miaem szczcie przez kr tki czas pracowa w archiwach Ministerstwa obrony ZSRR. Ale w tej ksilce wladomie postanowiem korzysta z ch dokument w w stopniu batdzn ograniczonym' oficjalne publikacje zawieraj wystarczajco duo materia w obcialajcych, by posadzi radzleckich pr4rw dc w komuniscznych na awie oskaonych u boku nzist w. Mol$ vnei wiadkowie, to Marks, Engels, Lenin, Trocki' Stalin, wszyscy radzieccy marszakowie czasu wojny i wielu pierwszoplanowych genera, w. W tej ksipce komunistyczni przyw dcy opowiadaj o m, jak przyczynlll si do rozptania wojny, jak szykowali si do uderzenia na Rzesz, jak planowali zawadn wyrriszczonprzez Hit|era Europ. Wyjtkowo moich r de polega na tym, e zbrodniarze sami m wi o swoich zbrodniach. Hitler dokona w Polsce straszliwych zbrodni, kt re nigdy nie zostan zapornnlane. Jednak Stalin, Armia Czerwona i NKWD ponosz win nie mniejsz, ni Hitler, Wehrmacht i Gestap9. o tym wanie traktuje ksika' kt r oddaj wam do ra}<. Szczerze m wic, czyni to z ogromn trem: polski czytelnik jest moim najvysrym sdzl. Tak si stao, e waniew Polsce moje ksiki uzyskuj najwiksze nakady, to w Polsce powstaje film na podstawie 'Akwarium"', polscy dziennikarze jako pierwsi odszukali mnie przed laty w Londynie' przeprowadzil1pierwsze wywiady i nakrcili reporta. Polska wersja "Lodoamacz.a", to pierwsze wydanie tej ksilki w krajach dawnego bloku komunistycznego. Nie
na wygrante wojny ma ten, kto
13

t Film ''kwarium'' w reyserii Antoniego Krauzego mia premler grudnia

1996 roku tprzyp. red.l. 13

wtKToR strwoRow wydano jej r wnie po rosyjsku - ani w Rosji' ani na emracji.2 Na Zachodzie najczciej ukazywaa si w okrojonej postaci. Polski c1telnik otrzytna penwersj, i sam oceni ile jest warta' Pragn podzikowa wszystkim, kt rzy mi pomagali w trudnych chwilach, kt rzy tfumaczyli, wydawali, kolportowali i cttallmoje ksiiki, rieraz naraajc si na szykany' Jestem waszym dozgonnym dunikiem. Mam nadziej, e zechcecle uzna ,,Lodoamacz" za drobn rekompensat.

Rozdzia 1

Droga ku szczciu
manzec 7992

Jestemg partiklasg, idcej

,- pdf.

#.
wlatow i au]

autor w ,,Manifestu komunistyczrtego". Nie wzywali proletariatu, by zapobiega wojnom. Przeciwnie, uwaa11, e prlszy konflikt globalny jest bardzo podany. Wojna jest zarodkiem rewolucjl, wojna wiatowajest zarodkiem rewolucji wiatowej. Engels tumaczy,e Jej bezporednim skutkiem bdzie ,,powszechny g d i powstanie wanrnk w dla ostatecznego zw5rcistwa klasy robotniczej". Marks i Engels nie doczekali wojny wiatowej, ale ich pilny uczeri _ Lenln - kontynuowa dzieo swych mentor w' od samego pocztku I wojny wiatowejpartla Lenina pragna poraki rosyjskiego rzdu. Niech wr g
2 Jodoamacz'' po faz pierwszy wydano w Rosjl t' 1993 roku, do chwili obecnej sprzedano ponad milion egzemplarzy [przyp. red'l'

gotrwae konflikty midzynarodowe, kt re ,,potrwaj l5, 20, 50 lat''. Taka perspektywa bynajmniej nieprzeraaa

I M. Frunze, Sobranlje soczinienu, t. 2, s. 96.

15

wtKToR strwoRow

LoDoAMAcz

spldruje cay kraj' niech obalritzd', zbezczeci narodowe wit5mie_ wiadomo, e proletariusze nie maj ojczyzny. W zniszczonej i pokonanej Rosji atwiej bdzie ,,przeksztaci wojn imperialistycznw wojn doLenin byl przekonany, e r wrie w innych krajach znajd si prawdziwi marksici' gotowi wzniesi ponad ,,w9ko pojmowane narodowe interesy'' i wystpi przeciw swoim rzdom w imi przeksztacenia konfliktu w wiatowwojn domow. Ale Lenin zawi d si w swolch przewldywaniach. Od jesieni 1914 Lenin - nie porzucajc idei planetarnej rewolucji - przyjmuje program minimum: jeell I wojna wlatowa rrie wznieci
mow".

rewolucji na caym wiecie,to moe cho w jednym kraju! W kt rymkolwiek. .Moliwe jest zwycistwo socjalizmu [..'lw jednym, z osobna wzitym, kraju kapitalistycznyrn. Zwyciski proletariat tego kraju [..'l przeciwstawiby si pozostaemu wiatu[...] w razie koniecznoci nawet si zbroJn'.2 Goszc sw j program minimum Lenin nie zapomina perspektywie dugofalowej: o wiatowej rewolucji. o tanie brzmi: jakie czynniki mog odegra ro| zapalnika? W 1916 roku udziela jednoznaeznej odpowledzi: nastli ona w wyniku drugiej wojny imperialisty-

By moe jestem w bdzle, ale cho ptzeczytaern wiele tekst w, kt re lvyszy spod pi ra Hitlera' nlgdzie r;je zrtalazem potwierdzerl7a, by przyszy Fiihrer ju w 1916 roku ni II wojnie wiatowej. Lenin - tak. Co o wicej, Lenin ju wtedy teoretycznie uzasadnia koniecznotakiej wojny dla zbudowania socjalizmu na caym wiecie. Wypadld rozwijaj si w byskawicznym tempie. Rok p niej wybucha rewolucja w Rosji. Lenin powraca do kraju' Na czele niewielkiej, |ecz orsanizowanej na wojskow mod partii udaje mu si, korzystajc z og llrego
2 W. Lenin: Europy", [w:l ,,Dziea'', "o hale Stan w Zjednoczonych Warszawa f95O-f975, t. 21, s. 360-36f. 3 Lenin, ,,Program wojenny rewolucji proletariackiej", op. cit., t. 23.

cznej.s

zamieszaria, dokona zamachu stanu iprzej wadz. Jego pierwsze kroki s proste, a|e zrczne. W momencie formowania komunistycznego rudu Lenirr ogasza,,Dekret o pokoju", odnoszc znakomity skutek propagandowy. Miliony dezerter w uciekaj z frontu do swolch chat, przeksztacaJc wojn imperialistyczn w wojn domow. odegrali rol ,,lodoamacza", kt ry roztrzaska Rosj' KraJ stopniowo pogra si w chaosie, a komunicikonsolidowali wadz, krok po kroku rozszerzajc swoje wpylvy na cay kraj. R wnie wpolce zagraricznej Lenin wykaza si nie mnsz zrcznocil.W marcu 1918 roku zawar w BrzeciuLitewskim traktat pokojowy z Nlemcami i ich sojusznikami. Strategiczna sytuacja kajzerowsklch Niemiec bya w tym momencie beznadziejna. Wanie dlatego Lenin nalega na zawarcie traktatu, kt ry pozulol.t mu sklerowa wszystkie siy na utnpalanie komunistyczneJ dyktatury w kraju. R wnoczenie Niemcy mogy ze zdwojon energi kont5rnuowa wojn na froncie zachodnim, wojn' kt ra wyniszczya i osabla wszystkich uczestnik w konfliktu. Zauierajc separatystyczny pok j z Niemcaml, Lenin zdradzi sojusznik w carsklej Rosji. ZdradzL r wnie samRosj. Na pocztku 1918 roku zwycistwo Francji' . Wielklej Brytanii, RosJi, Stan w Zjednoczonych i ich aliant w byo tylko kwesti czasu. Rosja, kt ra poniosa w tej wojnie milionowe ofiary, miaa zapewnione miejsce w obozie zvycizc w. Ale Lenin nie chcia takiego zwycistwa. Przyw dca bolszewik w salnprzyrzt|awa, e pok j brzeski by tytko krokiem ku wlatowejrewolucji, e wadza radziecka .postawia wiatow dyktatur proletariatu i wiatow rewolucj ponad wszelkie, choby najcisze, ofiary narodowe''.n W ten spos b komunici oddali bez walki bliskim poraki Nlemcom milion kilometr w kwadratowych najbardzieJ yznych teren w i najbogatsze lprzetnysowione regiony kraju, nie liczc kontrybucjlw zocie. W jakim celu?
s.
a Lenin,
135.

"Sprawozdanie

KC na YI|| zje:dzle RKP(b)"' op. clt., t. 29,

16

t7

WIKTOR STIWOROW

LoDo'AMAcz

odpowied jest prosta: za'war traktat faktycznie zdemobiizowa miliony onierzy, i te masy ludzkie, przez nikogo nie kierowane, ruszyy do swych dom w, nLszczc na swej drodze podstawy rosyjskiej pa stwowoci i modej demokracji. Pok j brzeski da pocztek wojnie domowej zrtacznie bardziej okrutnej i krwawej, Pok j brzeski godzi nie tylko w narodowe interesy Rosji, godzL r wnie w Niemcy' W pewnym sensie by pierwowzorem paktu Ribbentrop-Mootow. Rachuby Lenina w l9l8 roku byy identyczne jak te, kt rymi kierowa si Stalin w roku 1939: pozwoli Niemcom na dalsze prowadzenie woJny na Zachodzie, doprowadzi do wyniszczeria jej uczestnik w - a wtedy... W chwili gdy w Brzeciupodpisywany jest pok j z Niemcami' w Piotrogrodzie trwaj gorczkowe ptzygotowania do obalenia berlir1skiego rzdu. W 5oo-tysicznym nakadzie drukuje si ,,Die Fackel'' - komunislczn gazet w jzyku niemieckim. Jeszcze przed podpisaniem traktatu, w styczniu 1918 roku, r wnie w Piotrogrodzie powstaje niemiecka komunistyczna grupa inicjatyvrna ,,Spartacus". Wreszcie z rozkazuLenina waniew komunistycznej Rosji, a nie w Niemczech, ukazuj si pisma ,,Die Weltrewolution'' i ,,Die
Rote Fahne".

n I wojna

wiatowa'

wstaj kolejne paristwa komunistyczne wzorowane na bolszewickim reimie. Lenin ma powody do zadowolenia: ,,Jestemy w przededniu rewolucji wiatowej!''. W tym samym czasie odrzrrca sw j program minimum, nie m wl ju o koriecznociII wojny wiatowej.Wierzy, e pierwsza wystarczy' e przynilesie oczeklwan rewolucj wiatow. Powohrje
18

rium nie, kt ra zakoitczya si upadkiem Hohenzollern w i rewolucj. Lenin niezlroczrie anuluje podpisany traktat. W w1miszczonej Europie, na ruinach cesarstw po-

I\achuby Lenina

E)

okazay si trafne: niemieckie impenie wytrzymao dugotrwaej wojny rLa Wczerpa-

II

Kominterns, kt ry okrelasi jako wszechwiatowa partia komunistyczna i stawia sobie za cel utworzenie Ra-, dzieckiej Socj aliscznej Republiki wiatowej. Ale wiatowa rewolucja nie wybucha. Reimy komunistyczne w Bawarii, Bremie, Sowacji i na Wgrzech nie utrzylmay si. Zachodnie partie rewoluc5{ne wykazay i sabo brak zdecydowania w walce o wadz. Lenin m g im udzieli jedynie moralnego wsparcia: wszystkie siy bolszewik w rzucono na wewntrzrrc fronty, do walkl z narodami Rosji, kt re nie chciay komunizmu. Dopiero w l92o roku Lenin uzna, e jego pozycja w paristwie jest na le mocna, i moe sobie pozwoli na ofens5rw w Europie w celu podsycenia rewoluc54'nego pomienia. Sprzfrajca sytuacja w Niemczech zostaa ju zaprzepaszczona, niemniej Republika Weimarska nadal stanowia dogodny poligon dla walki klas. Rozbrojony i poniony Wajby pogrony w dramacznym kryzysie ekonomiczn5rm. W marcu l92o roku sytuacj dodatkowo pogorszy strajk powszechny. Bya to istna beczka prochu, i dobyo jednej iskry... oficjalny marsz Armii Czerwonej (,,Marsz Budionnego'' z 1919 roku) za'wiera sowa refrenu: ,,7Aobdziemy Warszaw! Na Berlin!". Nikoaj Bucharin, teoretyk partii bolszewickiej' nie waha si ogosi na amach "Prawdy" hasa bardziej zdecydowanego: 'Pod mury Parya i Londynu!''. Ale Rosja Radziecka nie miaa wsp lnej granicy z Niemcami. Aby wznieci poar rewolucji trzeba byo wpierw pokona Polsk - buforowe paristwo, wolne i niezawise. WaniePolska zrodzia drog czerwon5rm legionom. Cae przedsiwzicie zakoilczyLo si klsk: radzieckie wojska pod wodzTuchaczewskiego zosta roz5 Komintern _ Kommunisticzesklj Internacjona _ (tzw. III Midzynarod wka) zrzesza partie komunistyczne r nych kraj w. Powsta na pocztku 1919 roku, jego siedzib bya Moskwa. a jej pierwszym przewodniczcym G. Zinowjew _ czonek Politbiura RKP(b). Komintern by otganizacj zdominowan przez radzieckich komunist w, z czasem przeksztacon w ekspozytur w1'wiad w ZSRR. Skompromitowany poparciem udzielanym III Rzeszy (lata 1935-1940) oraz wsp prac z RSFIA i Abwehr zosta _ decyzj Stalina _ rozwia?any w 1943 roku [przyp. red.l.

19

WIKTOR SI'WOROW

LODOLAilACZ

wanie Ttrchaczewski wygaszateorie na temat n(eprzydatnocir ezer'ir strategicznych podczas wojny. Prawa strategtl s proste, lecz nieubagane. Podstawow zasadstrategii jest koncentracja. Chodzi o to' by zgron:adzlprzytaczajce siy, kt re we waciwymmomencie uderzw najsabszy punkt przeciwnika. Aby taka koncentracja st bya moliwa' niezbdne s rezerwy. Ttrchaczewski nte pojmowa tej prostej prawdy _ 7zapaci porak. Zaco do rewolucji w Niemczech, to wszystkte plany trzeba byo odoll do 1923 roku. Rozbicie wojsk Ttrchaczewskiego mia,o dla bolszewik w fatalne nastpstwa. Rosja, kt r, zdawaoby si, utopili Ju we krwl i podporzdkowali sobie bez reszty, nagle poderwaa si w rozpacz|Iwej pr bie zrzrucettIa komunistycznego jarzrna. Zastrajkowa robotnicr Piotrogr d' kolebka rewolucji. Robotnicy domagaj si chleba i obiecanej wolnoci. W chwili' gdy bolszewicy podejmuj pr by zdawienia rewolty, na stron robotnik w przechodzl eskadra Floty Batyckiej. Marynarze Kronsztadu, kt rzy ttzy |ata wczeniej podarowali Leninowi i Trockiemu wadz, obecnie dajusunicia komunist w. Przez cay kraj przetacza si fala chopskich rebelii. W lasach pod Tambowem chop7Borzpotn armi antykomunistyczn, dobrze Zorgarizowan, |ecz sabo uzbrojon. Tlrchaczewski otrzymuj e rozkaz opanowania sytuacJi. Rosyjsk krwi marszaek zrlrpa z siebie haniebn porak w Polsce. Okrucieristwo akcjt pacyfikacyjneJ w Kronsztadzie przeszo do histoni, zaeksterminacja chopstwa w guberni tambowskiej nale do najpotworniejszych kart w dziejach ludzkoci.o
6 )o( wiek zra niemao wiellrich zbrodniarzy: Jeow, Himmler' PoI Pot. Co do iloci przelanej krwi, Tuchaczewski w peni zasuy' by zna|e si wrd nich. Poza tym byjednak prekursorem [przyp. aut.l.

nJ[n momencie starcia T\rchaczewski, szczeg lnie niekompetentny, nie dysponowa }u adnyrni odwodami, coprzewayo szal nakorzyPlsudsldego. Klska nie bya prz5rpadkowa: p roku przedrozpoczciem radzieckiego ,'mars^) Wz\rlo|eftczego" na Warszaw i Berlin,

btte pod Warszaw i salwoway si ucieczk. W krytycz-

W celu stumlenia tej chopskieJ rewolty nie zawahano si zastosowa najbardzlej drastycznych rodk w. Dokadna |Iczba ofiar nie jest znana, a|e bez ryzyka bldu morta m wi o setkach tysicy zabich. W akcji pacyfikacyjnej brali udzia rriemal wszyscy p niejsi marszakowie i generaowie radzieccy: wiadczo tym ich yciorysy. Pod wpywem wypadk w w Kronsztadzie i Tambowie Lenin chwilowo porzuci ide wiatowej rewolucji i zredukowa stan armli z 5 milion w do 5oo tysicy'

- NowP.lityf; Ekonomiczn' Nie byo w tej pollce adnego nowatorstwa _ po prostu stary, dobry kapitalm' Wobec groby klski $odowej komuntcizgodzt|i si na daleko idce ustpstwa, zaakceptowall nawet elementy wolnego rynku - byle tylko utrz5rma si przy wadzy. Uwaa si, e powstanla w Kronsztadzie lTambowie skoto wanie niy Lenina do wprowadzenia NEP-u i Pewnego osabienia presJi ideologicznej, wyvieranej na spoeczeristwo. Wydaje mi si, e przyczyn tej decyzji powinnimy szuka $biej. W 1921 roku stao si jasne, e wojna wiatowa nie spowodowaa wiatowej rewolucjl. Naleao wic, za radTrockiego, przejdo rewolucji permanentnej, uderzajc w najsabsze ogniwa wolnego wiata - i przygotoTilrujc r wnoczenie II wojn wiatow, kt ra miaaby wreszcie przynieostateczne ,wyzwolenle". W grrdniu l92O roku, na kr tko przed v/prowadzeniem NEP-u, Lenin oznajmia bez ogr dek: ,,Nowa wojna, taka sama jak I wojna wiatowa, jest nieunikniona'. Sturierdza te: .Wyszlimy z jednego etapu wojen, musimy szykowa si do nastpnego". Oto dlaczego wprowadzono NEP. Pok j jest tylko pauzprzed kolejnwojn: tak twierdzi Lenin, tak twierdzi Stalin, tak twierdzi,,Prawda''. NEP jest chwil wytchnienia przed nadcigajcymi wojnami. Komunici musz zaprowadzi w kraju porzdek, skonsolidowa wadz, rozkrci potny przemys zbrojeniowy, wreszcie przy2t

20

WIETOR STIWOROW

gotowa spoeczeristwo do przyszch !falli i Jmmpanil wyzwoleitczych". oto lch g wna troska. Wprowadzenle element w wolnego rynku nle ozna_ czao bynaJmniej zaniechania przygotowari do wlatowej rewolucjl, kt rej detonatorem mtaa sl sta tI woJni wiatowa. W 1922 roku utworzono Zwlryeksocjatistycznych Re_ publtk Radzteckich. Mia to by decydujcy krok na dro9ze ku Radzieckiej SocjallstyczneJ neputtice wtatowej. Pocztkowo zsRR turoruy zaledwie cztery republtki. DeklaracJa o powstaniu parlstwa zal<adala stopniowe nil<szanile ich liczby, a Zw\ryek obejmie ca planet. Byo to' deJacto, otwarte i jednoznaczne wy1rowledzenie wojny caeJ reszcie wiata.

Rozdzia 2

G wny wr

Jelireusoltlcgjrta burz u Europie ma s rozpocz zjakiejkolu:lek strong, to wnte od strong Niemiec [...I ztuucstwo rewoltlcji u Niemczech_ to zapewnienie zwgcstusa I reus oltlcj i mid-zg naro do uej. J. stItn

1923 roku Niemcy ponownie znalaz|y sl na progu rewolucji' osablony chorob Lenin nie uczestniczy ju w kierowanlu paristwem ani Kominternem. Stalln niemal cakowlcie przej ster rzd w, cho na razie ani kraj, ani wiatani jego partyjni rywale tego nie dostrzegll. oto jak sam Stalirr opisuje swoj rol w przygotowanlach do rewolucJl niemiecktej 1923 roku: "Komisja niemlecka Kominternu, w skad kt rej wchodzili Zinoew, Bucharlrr, Stalin, Trocki, Radek i ktlku towarzyszy niemieckich, powzia szereg konkretnych uchwa w spra-

' J. stalin,

"Dziea', Warszawa

l949-l95l, t. 6, s. 269.
23

WIKTOR STIWOROW

I,,ODOf.AMACZ

wie bezporedniej pomocy dla towarzyszy niemieckich w akcji zrnierzajcej do zdobyciawadzy".2 Borys Baanow, osobisty sekretarz Stalina, po swej ucieczce na Zacb d szczeg owo oplsa te przygotowania. Z jego s} w wynika, e rodkiprzezllaczone na niemieck rewolucj byy kolosalne: Politbiuro postanowio, e nie bd w adnym stopniu ograniczane. W Zwiap,ku Radzieckim zmobilizowano wszystkich komunist w pochodzenia niemieckiego lub znajcych jzyk niemieckt, by po specjalnym szkoleniu przerzuci ich do Niemiec. Na miejscu ich konspiracyjn dziaa]nocikierowall radzleccy wysannicy wysokiej rangi' jak ludowy komisarz ds. pracy W. Szmidt, wiceprzewodniczcy GPU3 I. Unszlicht (przyszy szef wywiadu wojsko_ we$o), atake czonkowie Kc WKP(b) Radek i Piatakow. Radziecki ambasador w Berlinie N. Krestinski rozwin i burzliw dziaalno rozbudowa potn sie agenturaln. Poselstwo zsRR przeistoczyo si zorgarrizowane centrum rewolucji. Za jego porednictwem pyny z Moskury dyrekwy i strumieri pienidzy na w5nvrotowpropagand' zakup broni i amunicji. .Unszlicht mia organizowa zbrojne oddziay powstar1cze (rekrutacj' uzbrojenie), kt re dokonayby przewrotu, oraz nlemleck CzK,a kt ra po przewrocie wytrzebiaby buruuj i innych przeciwnik w rewolucji".s Radzieckie Biuro Polityczne opracowa,o i zatwierdziro szczeg owy plan przewrotu, kt rego dat WzrLaczorLo na 9 listopada 1923 roku. Ale oczekiwana rewolucja nie Powod w byo wiele. Przede wszystkim niemiecka partia komunisczna rtie miaa wystarczajcego opar2 Przem wienie na plenum KC i CKK WKP(b) w dniu 5 sierpnia 1927 roku, [w:]Stalin, op. cit., t. IO, s. 70. 3 GPU Gosudarshtsierurcje Politirzcskoje Uprau:Ienlle - Paristwowy 7arzd Polityczny' 1922-1923 |przyp. tfum.l.
z\^Ilzkowa Specjalna Komisja do Walki z

cia w spoeczefrstwie, kt rego znaczr:a czopowiekracji. Poza tytn partia rozdzie|la si na dwie frakcje, kt rych przyw dcy (w odr nieniu od Lenina i Trockiego w 1917 roku) nie wykazali w krytycznej chwill do Drugi pow d by ten sam, co w 1920 roku: Niemcy i ZSRR nie mia wsp lnej granicy. Armia Czerwona nie moga popieszy z pornoc niemieckim komunistom i ich nlezdecydowanym liderom. Trzec7 pow d bybez wtpienia najwaniejsr: umierajcy Lenin od dawna ju nie przewodzl Zwiakowi Radzteckiemu anl wiatowej rewolucji' Potencjalnych nastpc w by legton: Trocki' Zinoew, Kamieniew, Rykow' Bucharln. U ich boku skromny Stalin wydawal si pozostawa w'cieniu i nikt nie upatrywa w nim moliwego pretendenta do wadzy' c}:o ju w wczas, cytujc sowa Lenina, ''skupi w swych rkach nieograniczon
wadz". dziaa si po stronle bardziej umiarkowanej socjaldemo-

stanowczoci.

Kreml' $dzie w t5rm czasie toczya si zaarta walka. aden z pretendent w nie chcia widzie swego rywala w roli przyw dcy niemieckiej, a wic europejsklej rewolucji. Trwaa cia przepychanka' paday sprzeczne dyrektywy - co w aden spos b nie mog'o przybli
Mdrala Stalin nie pcha si do steru; ca energi powicios tate cznej kons olidacj i swej wadzy, odkadajc na p niej wszystkie pozostae problemy, ze wiatow rewolucjwcznie. W nastpnych latach Stalin pozbdz7e si kolejno wszystkich rywali, spuszczajc jednego za drugim po stromych stopniach wadzy, kt re koriczyy siw kazamatach ubianld. Stanwszy na czele partii i par1stwa, Stalin usunle wszystkie przeszkody, kt re uniemoliw niemieck rewolucj: zaprowadzi porzdek w niemieckiej partii komunistycznej, zrnuszajcj do lepegoposfuszeristwa Moskwie; ustanowi wsp lne granice z Niemcami; wreszcie pozwoli nazistotn zttszczy niemieck socjaldemokracj.
upragnionego zw5lcistwa.

Niemiecka rewolucja 1923 roku bya sterowarLaprzez

nastlia'

szawa 1985, s.42.

Kontrrewolucji Sabotaem, I9I7 - 1922 [przyp. t]um.l. 5 B. Baanow. .Byem sekretarzem Stalina'', Bibl. -Krytyki", War-

4 wCzJ Wserossijsk;a Czerezu:gczajnja Ro'rtissga _ Wszech-

24

WIKTOR STIWOROW

'W"o*,

L{)Do,/LMAcz

cjaldemokracj jest g umym zadaniem komunist w: .Po pierwsze, nieustanna walka z socjaldemokratyzmetn we wszystklch dzledzlnach [.'.I wczajc tu r wnie demaskowanie buruazyjnego pacyfizmu''. 7 Stosunek Stalina do kadego, kto pragn odwetu i wojny' na przykad do niemiecklch faszyst w, by r wnie prosty 1 logiczny: nale ich popiera , bowlem d! do zniszczenia socJaldemokrat w i pacyftst w. W lg27 roku Stalin przewiduje dojcie faszyst w do wadzy i uznaje to za podrne:,,Wanieto' e rzdy kapitaltstyczne faszyzuj si, wanie ten fakt prowadzl do zaostrzenia si sytuacji wewntrznej w krajach kapitalistycznych oraz do rewolucfrnych wystlieri robotnik w".8 Siedem |at p niej Stalirr podkrela, e ,,kryzys rewolucyjny bdzie narasta tym szybciej, im bardziej stacza si bdzie na manowce burua w swoich kombinacjach wojennych, im czciejucieka si bdzie do terrorystycznych metod walki".e I Stalin udziela faszystom swojego poparcia. Jego wierni poplecznicy, na przykad czonek Politbtura nieop. cit., t. ll, s.2O9-2tO. 8 Przem wienie na poczon)rm Plenum KC cit., t. lO, s. 56. u Stalin, op. cit., t. lO, s. 248.

konwencje klerujce normalnyrrr ciem. Nicwic dziumego, e w kwestii wojny i pokoju Stalin zaj pryncypialne stanowisko: na|e bez pardonu mlalcza socjaldemokrat w i pacyfist w, kt ry odcigajproletariat od rewolucji i wojny. 7 listopada 1927 Stalin rzttci haso: ,,Nie podobna skor1czy z kapltali.mem, nie skoriczywszy z socjatdemokratyzmem w nrchu robotnicrm".6 W nastpnym roku Stallrr owiadczy,e woJna z so-

i uatu/i procesy rewoluc5ine. Wojna wyostrza sprz.ecznocL,riszczy gospodark, zbla narody i par1stwa do fatatnej granicy' po przekroczenlu kt rej zaamujsi wszelkie

Marksa

Lenina wojna miaa ptzypdeszy

il

t Stalin,

mieckiej kompartii Hermann Remmele, otwarcie popieraJ nazist w walczcych o wadz. Statin odegra ogromn rol w przejciu Ptzez niemieckich faszyst w stenr rzd w. Na ten temat tukae sl osobna kstlka. Teraz przytocz tylko sowa Lwa Trockiego, wypowiedzlane w 1936 roku: .Bez Stalina nie byoby Flitlera, nie byoby Gestapo!". 10 Przenikliwoci Trockiego 1 gbokiej znajomocitematu dowodziJeszcze jednajego uwaga z llstopada 1938 roku: .Stalin ostatecznie romiapa rce zar wno Hltlerowt jak jego przeclwnikom i popchn Europ ku wojnie".ll Te sowa zosta wypowiedzlane w czasie gdy Chamberlain u:waa,e wojny nie bdzie, Mussolirrt kreowa si na gobka pokoju, a Hitler jeszcze nie wyda dyrektyury o napaci na Polsk anl na Francj. Caa Europa odetchna z l, w7erzc, e wojny nte bdzle. T\rmczasem Trocld ju wtedy wiedzta, konflikt zb|1a si nieucbronnie i kto ponosi za to odpowiedzialno. W czerwcu roku 1939 toczy si tntensywne rokowan1a z udzlakm Francj| Wielliiej Brytanii i ZSRR w sprawle zawarcia tr jstronnego ukadu na w5padek agresji. Ntkt nie przewidywa moliwociewentualnych niespodzianek czy komplikacji. Tlrmczasem 2I czerwcaTrocki napisa: ,,ZSRR ca swoj potg zblL si do granicy Niemiec w momencie' gdy III Rzesza bdzie uwikana rV walk o nowy podzia wiata".l2I tak sl te stao: Nlemcy walczy we Francji, a Stalin,,caswojpotgd okupowa kolejnych zachodnlch spiad w ZSRR, prc ku niemieckim granicom. W tym samym dniu 21 czefiMca 1939 roku Trocki da jeszcze jeden dow d swej niezxykej przenlkllwocl. Zapowtedz7a, e jesieni l939 roku Polska bdzie okupowana przez Niemcy, a jesieni 1941 roku Hitler zaatakuje Zwiapek Radzlecki.l3 Trocki pomyli si tu zaledwie o kilka miesicy' Stalin r wrrie, ale o m p nilej.
lo

i cKK,

tw:|

Stalin, op.

9 Referat sprawozdawczy na XVII zjedzie WKP(b), [w:] Stalin, op. cit., t. 13, s. 303.

"Biulietieri oPozicji"' nr 52_53, Pary, padziernik 1936. rr Ibid., nr 71, listopad 1938. 12 Ibid., nr 79-80, czerwiec 1939.
13

lbid. 27

26

WIKTOR SI'WOROW

LoDoAMAcz

g r |atach ze zdum7eniem czytarry te profetyczne zapiski. Skd m g to wszystko wiedzie? odpowiedzijest jego biografia. Lew Trocki - wsp autor komunistycznego przewrotu, tw rca Armii Czerwonej, przedstawiciel ZSRR na rokowaniach w Brzeciu Litewskim, pierwszy szef radz7eckiej dyplomacji i g vneodowodzcy radzieckich si zbrojnych -by, wraz z Leninem, uznanym liderem Zwiapku Radzieckiego i prrw dc wiatowej rewolucji. Kto jak kto, ale Trocki dobrze wiedzia czym s komunm, Armia Czerwona i sam towarzysz Stalirr. Jak sam m wi, wszystkie swoje wnioski opiera na powszechnie dostpnych radzieckich publikacjach, w szczeg |nocina w1powiedziach sekretarza Eeneralnego Kominternu Georgi Dymitrowa. Trocki pierwszy przejrza gr Statina. Nie da si tego powiedzie o ptzyw dcach zachodnich demokracji' ani o Hitlerze, prz3lnajmniej na pocztku. Bya to gra nieskomplikowana' Trocki sam pad jej ofiar i nonlmia jej reguy. Stalin odsun Trockiego od wadzy korzystajc z pomocy Kamieniewa i Zinoewa, potem w sojuszu z Bucharinem odsun{ obu wsp lnik w' by jakiczas p niej zlikwidowa samego Bucharina. Na jego polecenie Henryk Jagoda unieszkodliwi czekist w Dzieriry sklego, nastpnie Jeow ,,zrreutra1izowa" Jagod i jego |lldzi' a Beria z ko|ei usun{ Jeowa - i tak dalej. Trocki dostrzeg, e na scenie midzynarodowej Stalin stosuje t sam taktyk: traktuje niemiecki faszyzrn czysto instnrmentalnie, jak zapa7nik wojny, jak lodoamacz, kt ry utoruje mu &og do rewolucji. T Hitler wykona caczarnrobot. Niech wic Europa wali si i pka pod uderzeniami lodoamacza! w |927 roku Stalin oznajmia, e druga wojna imperialistyczna jest nieunikniona i r wnie nieunikniony jest udzia w tej wojnie Zwia7ku Radzieckiego. Ale przebiegy Stalin nie chce sam wszczyna wojny ani zbyt szybko si w ni zaanlaowa: ,,Wystrimy, ale wystpimy jako ostatni, eby rzuci decydujcy c7ar na szal, ciar, kt ry m gby przeway" 'la
Po pi dzie sic iu z 28

Stalin potrzebuje w Europie kryzys w, wojen, zrriszcze(ti godu' To wszystko moe da mu Hitler. Im wikszych zbrodni dopuszczsi nazicl, tym atwiej bdzie Stalinowi pchn na kontyrrent ,,wyzwolertcz{ Armi Czerwon. Trocki zroz:ur-lia to wszystko jeszcze przed rozpoczciem wojny, nawet przed dojciemHitlera do wadzy. W 1932 roku tumaczf stosunek Stalina do narodowych socjalist w: ',Niech tylko obejm wadz, niech si skompromituj a wtedy...''' Poczwszy od 1927 roku Stalin ze wszystkich si wspiera rwcych si do wadr nazist w (cho publicznie stara si tego nie okazywa). Kiedy obejmju stery rzd w - usilnie popycha ich ku wojnie. Po rozpoczciu dzlaan wojennych poleca komunistom kraj w demo' kratycznych, by chwilowo przeszli na pozy cje pacyfistyczne, demoralowalt zachodnie armie, dajc zaprzestania,,imperialls cznej wojny'' i sabotowali militarne wysiki wasnych rzd w. Ale wytrluszczajc hitlerowski ,'lodoamacz'' na demokratyczn Europ Stalin za'wczasru wyda nari wyrok mierci.Pi lat przed dojciem NSDAP do wadzy w Niemczech planowa ich zagad| ,,Rozbi faszyzm, obali kapitalizm, ustanowi Wadz Sowiet w, wyzwoli tolonie z niewoli''. 15

15

Stalin, op. cit., t. ll, s.2IO.

LoDo.AMAcz

Obejrzane przez Guderlana czogi byy dzieem geniusza amerykariskiej mylitechnicznej o nazwisku J. W. Christie. Nikt nie doceni go na|eycie. Nikt, pr cz radzieckich konstruktor w. Zakupiono amerykariski

Rozdzia 3

Po co komunistm potrzebna jest bro ?

Lt zie giI Z-a metal...
Gournd,,,Faust"

1933 roku niemiecki pukownik Hexvouaeriarl odwiedzi radzieck fabryk parowoz w w Charkowie. Tam m g si przekona na wasne oczy, e fabryka produkuje r wrie czogi _ 22 dziennie' Aby waciwieoceni uboczn produkcj jednej radzieckiej fabryki w wanrnkach pokoju' ttzebapamita, e Niemcy w tym czasie w og le nie produkoway czog w' W momencie rozpoczcia wojny w 1939 roku Hitler mial do dyspozycji 3.195 czog w _ czyLi szeciomie_ siczn produkcj uboczn charkowskiego przedsibiorstwa. Aby uzmysowi sobie, co ozlacza produkcja22 czo$ w dziennie, trzeba pamita' e w l94o roku' ju po wybuchu wojny w Europie, Stany Zjednoczone miay w swoim arsenale zaledwie 4oo czog w.
30

prototyp czogu, a nastpnie na faszyw5rch papierach przetransportowano do ZSRR jako traktor. W Zwiapku Radzieckim rienlftoczrlie uruchomiono produkcj tego ,'traktora'', kt ry opuszcza tarny jako pojazd BT - Bgstrochodllgj Tank _ czog szybki. Pierwsze wozy BT osigay prdko1oo km/godz.' kt r nawet dzilkady czogista l)zna za zawrotn.l Techniczne rozwiaparia kaduba byy proste i racjonalne' Pod wzgldem uksztatowania opancerzenia, czog lekki BT przewysza wszystkie wczesne konstrukcje, w tym sprzt armii amerykarlskiej. Synny T-34' najlepszy czog II wojny wiatowej, wywodzi si w prostej linii od BT. Ksztat jego kaduba by rozwiniciem idei utalentowanego amerykariskiego konstruktora. Pomys zastosowania pochylonych pyt pancerza czoowego dla wzmocnienia osony czogu przejto niebawem w niemieckich Pantherach, a potem we wszystkich czogach wiata. Mimo wszystkich ogromnych walor w' BT mia jednak pewien ruiezaprzeczalny feler: by nie do uycia na terytorium ZSRR.

"atet jego prdko.Czog BT przypomina do zudzenia maego, rczego wojownika mongolskiej konnicy. Czyngis-chan najczciej poraa wToga niespodziewan5rm uderzeniem swoich zmasowanych oddzia w . Niszczy przeciwnika nie si ora,lecz byskawicznymi i gbokimi l Poniewa na radzieckich drogach ukad przeniesienia napdu nie wytrzymyrra obcie wystpujacy przy tak wysokiej prdkoci, montowano specjalne ograniczniki majce zapobiega awariom. Dlatego podawana w wikszocir de wartoprdkoci maksymalnej (na koach) czog w z rodzlrty BT waha si w granicach 70-86 km/ godz. lprzyp. aut.l.
31

,wn

uyIJ

WIKTOR

STIWOROW

manewTami wojsk. Dlatego nie potrzebowa cikiej i nieruchawej jazdy,lecz lekkich, zwinnych hord' mogcych pokonywa wielkie przestrzenie' forsowae rzl<i

LoDoAMAcz

niejszy traktor, kt ry pokona kad przeszkod. Radzieccy marszakowie zdecydowali si na samoch d: czogL BT byy cakowicie bezradne na terenie ZSRR. Kiedy Hifler rozpocz operacj ,,Barbarossa'', niemal

Sp jrzmy w'ic na paristwa spiadujce z ZSRR. Mo!? " e9ry wykluczy Turcj, Iran, Afganistan, Chiny, Mongoli, Manduri i Kore: w tych krajach trudno
32

koa za'nawet na polnych drogach, grzzy w podou ipojazdy buksoway w miejscu. Czog w BT morla byo skutecznie lywa tylko w Europie Zachodniej. Poruszajc si na koach mogyby w peni wykaza swe zale w Niemczech, Belgii i we Francji. Na pytanie 'Co jest waniejsze w BT - koa czy gSienice?'', wczesne podrczniki udziela jednoznacznej odpowiedzi: koa. To one zapewriaj czogom ich prdko.Gsienice miay jedynie umoliwi dotarcie do obcego terytorium, na przyl<ad przedarcie si przez Polsk' do niemieckich autostrad. Uchodziy za sprzt jednorazowego uytku' porzucany' gdy staje si zbdny, jak spadochron po skoku na tyy wToga. Zreszt radzieckie dywizje i korpusy w5posaone w czogi BT nie miay odpowiednich pojazd w dla zbierania i transportowania porzuconych gsienic. W mylopracowanych plan w strategicznych, BT miay kont1muowa kampani na doskonaych zachodnich autostradach. Warto r wrie odnotowa ' e Zwiapek Radziecki by W.,tym czasie jedynym paristwem masowo produkujcyhr czogi-amfibie. W wojnie obronnej jest to sprzt bezuyteczny. Zresztna pocztku hitlerowskiej agresji r wnie zostay porzucone' a produkcji zaniechano' podobnie jak czog w BT. W 1938 roku w Zwiapku Radzieckim rozpoczto intensywne prace, zmierzajce do opracowania nowego typu czogu koowo-gsienicowe$o, ozniaczolltego niecodziennym kryptonimem A-2o. Co ozrlacza symbol ,'.''? aden radziecki podrcznik nie daje odpowiedzi na to pytanie. Nie jest wykluczone, e po opublikowaniu tej ksilki zainteresowani w5majd jakiewythrmaczenie. Spdziem sporo czas|I, starajc sirozw|apa t zagad'k. Prawdopodobn odpoMed znal.azern w Fabryce nr 138 - w tej samej' kt r w 1933 rok:u zwiedza Heinz Guderian. Najstarsi zatrudnieni tam robotnicy utrzy2

lko marszaek ukow zdoa BT na paskich terenach Mongolii, lecz wycznie na gsienicach, przy czym by bardzo niezadowolony: na bezdroach gsienice czsto spaday, u czo w
odpowiednie drogi.

Lodoamacz

WTKTOR SttwoROW

wytumaczenie wydde :ni si przekonujc e. czog'e-zo by nochodn czogu-w' ka; ;-J;;a cecha _ bgstrochodny| szybki - zmafaza wyr_a"io i''i"ja""': ol"""s. ta regua nie miaaby si powt rzy w wypadku A-2o? Jego g wnym zadaniem byo dotaicie ao-autostrad, by tam przemieni si w kr la prdkoci. Na przeomie lat osiemdz dziesitych Zwizek Radziecki kilometrem a'ogi, kt .autostradd. w 1938- ro ani jedno paristwo gr"ni.r' ce z ZSRR nle miao takiej infrasiruktury."ele rol p niej pakt Ribbentrop-Mootow dztelc roisk vp.ow,adzi wsp ln granic Zwiry,ku Radzieckie go',

muj e pierwotnie

LODOI,AMACZ

,,A? ozrtacz,ao,,autostradowy". To

l'jffi:I

z Niemcami. ' Historycy tumacz4, ew czerwcu 194l roku radzieckte czogi nie byy gotowe do wojny. To nieprawda. Nie lrv Bolowe do wojny obronnej na terytorium ZSRR. Budowano je w innym- celu: r iay prowadzi innego rodzaju wojn na innych terytoriacil.

f,uistwem, posiadajcym rozbudowan ste iutostrad:

w odpowiadaa liczba ijakoradzieckich samolot i, bojov4lch. Komunistyczni hlstorycy utrzymuj e cho-liciba i"t' uy. pokana, byy to marne, przestarzae typy. Proponuj wic_' by wz\ pod uw_a$Q tylko najnowoczenie;". to'j strukcje, jak MiG-3, Jak-l, pe-z,i-z pomrjajc starocie wytrrrodukowane wiele lat przedwojn. _Innego zdania o tych ,,mpieciach? jest Alfred price, oficer Royal Air Force' kt ry inia okazjipilotowa ponad czterdzieci rozmaitych typ w , ,pi"t )i ""-oiot_osterami cnlje ponad 4.ooo godzin: Jord *;"y"tki"h myliwc rr wiataprodukowanych ser5finie przed wrznnlem 1939 roku, najlepsze uzbrojenie miai I-16, dzieo rosyjskiego konstnrktora Polikarpowa. [..'] Si ognia przewysza dwukrobrie Messersctrmitta Bf-ro9 i wle trzykrotnie Spitfire'a Mk I. W owym czasie I-toi; uy

Tru i jakociradziecklch czog Lliczb(e

Jedynym samolotem myItwskim, kt rego pilota chronia pancerna osona. Jeel1kto sdzi' e RosJalrte przed II Wojn wiatow byli zacofanymi kmiotkami, kt rzy rozwtnli si dopiero p ruej, wykorzystujc niemieckie dowiadczenia, powinien sign do fakt w''.2 Dodajmy, e w sierpniu 1939 roku, po raz pierwszy w dziejach lotnictwa, radzieckie myliwce na szerok skal uzbrojono w niekierowarre pociski rakietowe. R wnoczenie w ZSRR kor1czono prace nad unikaln w wczas konstrukcj samolotu z opancerzonym kadubem prawdziwego lataJcego cmgu I-2, kt rego potne uzbrojenle stanowio, midzy innymi' osiem rakiet. Co si zatem stao? Dlaczego jtl w pierwszym dniu wojny radzieckie lotnictwo stracio dominacj w powiet' rzu? Wythrmaczenie jest proste: wikszociradzieckich pllot w, w tym pilot w myliwskich, nigdy nie uczono prowadzenia walk powi'etrznych. wiczono ich jedynie w atakowaniu cel w naziemnych. Radzieckie regulaminy lotnictwa myliwskiego i bombowego (BUlA-b i nuBA-4o)3 nastaviaypilot w na przeprowadzenie jednej, zaskakujcej i zmasowanej operacji ofensyvrnej, w trakcte kt rej radzieckie lotnictwo zniszczyoby jednym uderzeniem eskadry wroga jeszcze na pytach lotnisk, nim zdry wystartowa , zapewriajc sobie niepodzielne panowanie w powietrzu. _ W 1929 roku pismo ,,Wojna i rewolucja" opublikowaho artyku zartuowany focztkowy okres wojny", kt ry

stwierdza m.in.: J(orzystnie jest przej inlcjatry l pierwszemu napana WToga. Tn, kto wykae intcjatyw i zaatakuje zpowietrza lotniska i hangary przeciwnlka, moe potem |iezy na panowanie w powietrzu".a W latach 1940-1941 wnioski te znalazy zastosowanie w wej wymienlonych regulaminach WwSs.
2

34

WwS SS - Wojenno-Wozduszngje S Sotuietskogo Sojuza _ |oInlctwo woJskowe Zwiapku Radzieckiego [przyp. red.].

Ustaw Bombrdirotuocznoj ALDIcji lprzyp. tum. ]. a ,,Woina i rewolucja", nr 9/1929, s. 7.

3 BUIA

A' Price, WorldWarlIFhterConJtict, Londyn 1975, s.

- Bojeuoj [Jstatu Istriebltielnoj Autacji, BUBA

la,2l. - Bojeuoj

WIKTOR SUWOROW

LoDo,AMAcz

Radzieccy teoretycy mieli na mylibardzo konkretnego przeciwnika. A. apczyliLski' g wny strateg powietrznych batalii, ilustrowa swoje ksi2ki szczeg owrlri mapami naziemnych cel w do bombardowania wpierwszej kolejnoci:planami wza kolejowego w Lipsku i berlirlskiego dworca na Friedrichstrasse.6 Oto jak, jego zdaniem, naleaobroni radzieckiego terytorium: ,,Zdecydowana ofensywa ldowa przycita,jak magnes, siy powietrzne nieprzyjaciela i suyza najlepszy rodek obrony kraju przed lotnictwem wroga. [...] Obrona przeciwlotrricza nie powinna polega na manewTach z gbi kraju, |ecz rla manewrach w gb terytorium przeciwnika".7 Oto dlaczego w 1941 roku cae radzieckie lotnictwo byo skoncentrowane w pasie przygranicznym. Na przykad lotnisko polowe l23. Puku Lotnictwa Myliwskiego vtrWS z|okalizowallo dwa kilometry od niemieckiej granicy. W warunkach bojowych dla zaoszczdzenia paliwa samoloty startuj w kierunkv przeciwnika. W 123. Puku, podobnie jak w wielu innych' miay one nabiera wysokoci lecc nad terytorium niemieckim. Przed wojn - i w jej trakcie _ Zlvn7ek Radziecki produkowa doskonae samoloty, zaskakujce prostot roztxtiry,ai konstrukcyjnych. Ich przeznaczeniem nie byo strcanie masz5m Wroga w walce powietrznej, lecz ic}rtliszczenie na ziemi. Samolot szturmowy I-2 by tej koncepcji szczytowym osigniciem' Jego g wnym celem byy lotniska. Projektujc ten samolot konstruktor S' Iljuszyn nie zaniedba jego obrony. W pierwotnej wersji zaog stanowio dw ch lotnik w: za plecami pilota siedzia strzelec pokadowy' osaniajcy tyln p sfer przed ewentualnym atakiem myliwc w. Stalin osobicie zatelefonowa do Iljusrna i r^akaza usun stanowisko strzelca: nie przewidywa sytuacji, w kt rej cho jeden myliwiec wroga zda?y wzbi si w powietrze...
6

Po dowladczeniach operacji ,,Barbarossa'', Stalin ponownie zatelefonowa do Iljusz5ma, polecajc przywr cenie dwuosobowej zaogi: w wojnie defensywnej nawet samolot szturmowy potrzebuje uzbrojenia obronnego.
TV

1927 roku Stalin ostatecznie umacnia swoj pozycjna szczytachwadzy' odtd moe powiciwicej uwagi problemom caego nrchu komunistycznego i tewolucji wiatowej.W tym samym roku ostateczrie utwierdza si w przekonaniu, e nowa wojna wiatowa Jest nieunikniona i podejmuje bezlitosnwalk z socjaldemokratycznym pacyfizmem, kt ry wojnie pragrrie zapobiec. Stalin udziela wic poparcia rwcym st ku wadzy niemieckim faszystom. Rok 1 92 7 oznacza te pocztek industrialwacji ZSRR' a raczej nadindustria|izacji' tu4yzrraczaruej odtd przez kolejne plany 5-letnie. Na pocztku pierwszej piciolatki RKKA8 miaa na stanie 92 czogi' a pod jej koniec - 4.ooo, cho produkcJa zbrojeniowa nie uzyskaa jeszczepnorytetu' W trakcle pierwszego planu S-letniego nastawiano i raczej na tworzenie przemysowej infrastruktury, fundament w sektora zbrojeniowego. Druga piciolatka bya kontynuacj pierwszej: wznogzono piece martenowskie, koksownie, walcownie i zgntatacze, budowano elektrownie i tlenownie, uruchamiano
nowe kopalnie.

Produkcja zbrojeniowa nadal nie bya priorytetem' cho Stalin nie zasy1ria gruszek w popiele: w cigu dw ch pierwszych piciolatek tamyprodukcyjne opu24.708 samolot w bojowych... clo Dopiero trzeci plan S-letni' kt ry mia si zakonczy W 1942 roku' by nastawiony przede wszystkim na zbfojenia, i to w skali dotd niespotykanej' Je$o realizacJa staa si moliwa dz1ki kolektywizacji wsi i forB

A' apczyriskt, Wozduszniaarmu, Moskwa l939, s. 24,34.

7 Ibid., s. 176-177.

"Chopska Armia Czerwona [przyp. red.|.

RKKA - Rabocze-Knestjanskaja Krasnaja Armija - Robotniczo37

36

wrKToR sttwoRow
sownej industrialacji - l:lie zmLerzajcych bynaJmnieJ do poprawy warunk w ycia ludnoci. W poowie lat dwudziestych byy one caklem znone'Gdyby Stalln troszczy si o poziom c1a, kontynuowaby NEP' a ludnociradzieckiej oszczdzono by ndzy i masowego godu lat trzydzLestych, kt ry nlerzadko prowadzi wrcz do kanibalizmu.g Celem kolekrwizacji i industrializacji nie byla poprawa ycia ludnocl, lecz stworzenie potnego arsenau. Po co komurristom potrzebna bya brori? Dla obrony kraju? Dzlwna to kalkulacja. zagodzl miliony dla zapobleerria ewentualnej agresji. PrzypomniJmy, e nazIctdoszli do wadzy w Niemczech w 1933 roku, kiedy g d ju drugi rok dziesitkowa ludnozsRR' przede wszystkim na Ukrainie. Gdyby Staltn, szukajc rodk w na czoi autostradowe, spadochrony i nowoczesn technologi woJskow sprzedawa Zachodowi cztery, zamiast piciu milion w ton zboa roczrl(e _ to miliony dzieci pozostayby prTy ycIu. Na caym normalnym wteciebror1 ma zapewnia bezpieczefistwo mieszkarlcom danego kraJu. W Zwiapkt Radzieckim na odwr t: w imi rozbudowy arsena w ofensyvrnych, skazarro ludnona niewyobraaJne cierpienta. Industrializacja kraJu odbywaa si ogromnym kosztem. stalin zapaci zari dramatycznym spadkiem

LoDo,AMAcz

ych z godu. Pojawiay si przypadki kanlbalizmu' W tym czasie Stalin sprzedawa za graric 5 milion w ton zboa rocznie. okropnocl I wojny wiatowej w por wnaniu ze stalinowsk industrializacj wydaj si pogodnyrn pikniklem. Konflikt lat 1914-1918 pochon10 milion w ofiar w caej Europie, w rm 2.3oo.ooo Rosjan. Sta]inowska ekstermlnacj a przybraa rozmiary niepor wnanie wlksze: komunistyczny pok j by bardziej miercionony, ni imperlalistyczna wojna! A wszystko to w jednym tylko celu: by zdoby czoi i samoloty, przezrLaczone do atakowania par1stw ociennych. Gdy wybucha wojna, cay ten szturmowy arsena okaza sibezuiryteczny.

na^t| "Transfer rodkw z rolnictwa do przemysfu clkiego"' W latach 1929-1933 kolektywizacja i g d' kt ry potem nastri, pochony od dziesiclu do szesnastu millon w ofiar: zabitych, zamczonych w obozach, zmar-

pozlomu ycia ludnoci.Eksportowano

wano cerkwie, paace ltnuzea. Wyprzedawano bezcerrne ikony, stare ksi;i, dzleamistrz w Renesansu, kolekcje biuterii. .. R wnoczerrie zwlkszano eksport wgla, ropy naftowej, baweny, drewna, rudy niklowej, kawioru, zboa - wszystkiego, co tylko znalazo nabywc. AIe rodk w wci brakowao. W wczas rozploczto kr'waw kolektywlzacj wsi: chop w sI zapdzano do kochoz w, rekwirujc ich uprawy na rzecz skarbu paristwa. W komuntstycznej nowomowle miao to swoj fachow
and. the Terror Famlne,

kilku lat roztrwoniono wielowiekowy dorobek kraju. Pldroogronrne ilocizota' platyny' diament w. W cigu

na Zach d

s Robert Conquest, The Haruest oJ Sorrou. Souiet Collectlutsation Londyn 1986.

38

w'

LoDo,AMACz

Rozdzia 4

Rozbi r Polski
Dokonemg dziea' kt re us razie pouodzenia porusza z posad cag uiati tugztuolt caqktas robotniczq.l J. Stalin
r hitlerowskie niespo dziew anie napady na Zwia3ek Radziecki. Jest to fakt historyczny. Niemniej fakt ten posiada pewien zaskakujcy aspekt' kt ry po 50 lathch przesta kogokolwiek dziwi: przdll wojn wiatowNiemcy nie miay wsp lnej granicy z ZSRR' a wic nie mogy napana Kraj Rad, tym bardziej niespodziewanie. Oba paristwa oddziela od siebie kordon paristw neutralnych' Aby wojna niemiecko-radziecka bya w og le do pomylenia, trzeba byo speni jeden warunek' mianowicie zlikwidowa ten bufor. Ale kto tego dokona? I w jakim celu?

tylko jeden kraj, graniczcy zarazerrr z Niemcami biega L ze ZwLapkiem Radzieckim: Polska. Tdy wanie czca najkr tsza, najprostsza i najdogodniejsza droga oba mocarstwa. W razie wojny radziecko-niemieckiej potencjalny agresor musia zatem przebi sobie korytarz przez Polsk' Kierujc si prost logik' gdyby Moskwa lub Berlin chciay unikn bezporedniego zagroenia, :uyyby wszystkich swoich wpyw w' wykorzystayby wszystkie dostpne im rodkipolityczne i militarne, by nie wpuciprzeciwnika do strefy buforowej' W naj$orszym razie tozpoczyby dziaania obronne na terytorium Polski, osaniajc wasne granice. T)rmczasem Hitler otwarcie dawa upust swym ekspansjoniscznym ambicjom, m wic o niezbdnej

DII lJy

ZZ

a-rn

czerawca

94 I Niemcy

40

Niemcom przestrzeni yciowej na Wschodzie. Stalin publicznie lazwa $o ludoerc. Jednak Niemcy nie mo$y powanie myleo napacina Zwia2ek Radziecki, nie majc zrlimwsp lnej granicy. Dlatego Hitler zulr cl si do Stalina, by oba paristwa wsp lnym wysikiem zlikwidoway r ozdzie|ajc j e stref buforow. Stalin powita t propozycj z zadowoleniem. Uderzy na Polsk' iz ent:uzjaznrrem dor wnujcym jego hitlerowskim partrrerom przebija korytarze w kienrnku Rzeszyr' Motywy Hitlera s zrozumiae, wyoyje jasno w ,,Mein Kampf'. Ale jakimi pobudkami lderowa si Stalin? Radzieccy historycy udzielaj na to pytanie trzech r nych odpowiedzi. Pierwsze wytfumaczenie: po rozbiciu i wykrwawieniu Polski, ZSRR przesun swe granice nazach d, byw ten spos b wzmocni bezpieczeistwo kraju. Dziwne to rozumowanie. To prawda' radzieckie granice rzeczficie przesuny si o 2oo-3oo km na zach d' ale towarzyszyo temu przesunicie granic Rzesry o 3oo-4oo km iv kierunku wschodnim. Bezpieczeristwo Zwlapku Radzteckiego bynajmniej na tym nie zyskao. Przeciwnie, bowiem pojawi si zupenie nowy czynnik, mianowicie wsp lna radziecko-niemiecka granica, i - w konsekwencji - moliwoataku przez zaskoczenie' 4l

r
WIKTOR
ST,IWOROW

LODOT"AMACZ

gn wygra na czasie, oddall konfrontacj z Nlemcami... kzypomina to pomys podpalenia mieszkania ssiada, w nadziei, e powstrzyma to poar we wasn5rm domu. Trzecie wytumaczenie: Francja i Wielka Brytania odmawiay zawarcia sojuszu ze Zwlapkiem Radzieckim, nie pozostawiajc Moskwie adnego wybonr, poza paktem z Hitlerem... Ale te dlaczego Francja i Wielka Brytania miayby si zobowlza do obrony parlstwa, otwarcie goszcego, e jego gl wnym celem jest obalenie demokracji na caym wiecie,w tym t wrie w tych dw ch krajach? Zach d nie pr'rwiryWa wikszej wagi do plan w Hitlera na Wschodzie. Przeciwnie ni kraje tego regionu. Gdyby Hitler skierowa si na wsch d, one plerwsze padyby ofiarami jego ekspansji. Kraje rodkowoi wschodnioeuropejskie byty naturalnyrni aliantami Zwiapku Radzieckiego' i to wanie nimi naleao szuz ka sojuszu przeciwko Hitlerowi. Ale Stalin nie chcia takiego przymierza. Wyjanienia radzieckich historyk w maj dwa niedostatki: zostay wymylone postJacfilm, i cakowlcie pomUaj wczesne pogtdy radzieckich przyw dc w, cho wykadali je niie raz, i to bardziej przejrzyche' ni Hitler.

DrL gig wytumaczenie: zadajc clos w plecy bronicej sI rozpaczltwie przed hitlerowcami Polsce, Staltn pra-

centracj a artylerit Drzeciwpancernej osigna niespo typolowej i przeciwlotrnc, oraz okopanyctr czogow. rat oto w szczerym polu w kr tkim czaiestworzorio umoc-

ciwczogowe' prrygotou/ywa zapory artyleryjskie. Ale nic takiego nie nastpio. Jakiczas p nhej, w 1943 roku, Armia Czerwona szykowaa si do odparcia ofensyw5l pod Kurslrlem. W bardzo kr tkim czasie wojska iadzieckte utworzyy na kilkusetkilometrowym odcinku frontu szeepas-ow clgych umocnieri o_ cznej gbokocisigcej 25o-3oo kilometr w. By to tsiny tinirynt okopb ap r, row w czrrikovrych 1umocnionycii stanowisk o!niorrych. Na kady kilome r obrony przypaday 32.ooo min przeciwczogowych i przeciwpiechotrrych, zakon-

kany poziom: 41 dzia na kilometr, niJticzc u.ryr..ii

chwtlowo uwag w i:enych kierunkach: na Europ Zachodni, Afryk, Basen r dziemnomorski i etlantyt. Co powinien by uczyrri Stalln, majc przed sob S7o-kilometrowy wyom w murze? Przede wszystkim umacnia obron na zagroonym odcinku . Wzdu daurnej granicy clgna sl lirrta potnych fortyfikacji. Naleaoje bezzvocznie umacnia i moderrizowa, r wnoczenie budujc d_g lini obrony, ttzeci1 pit. Naleao minowa drogt, mosty i pola' kopa tow prze42

od ZSRR, Hitler uzna to za dobry pocztek - i skierowal

DtrI o sforsowaniu

strefy buforowej oddzielajcej Niemcy

nlenia niemoliwe do sforsowania. W 1939 roku warunki naturalne do obrony byy o niebo lepsze: nieprzebyte lasy, rzeki, bagna' rioarog, a czasu pod dostatkiem, by stworl .ubiez obronnnil do pokonanla. rmczasem wszystko odbywa si dokadnie na odwr t' jakby chodzi'o wanie uatwienie dostpu. o ,W strefie p_rzygranicznej burz5l si i zr wnuj e z ,iint lstniejce fortyfikacje, stawia si mosty, moct.'o*. drogi' i -rozbudowuje modernizuje sie kolejow. R wnoczenie ZwiapekRadziecki zaprzestaje proutc;i azia przeciwpancernych i przeciwlotniczych. Pukownik GRU2 I. Starinow, ucestnik tych wypadk w, wspomina: ,,Powstawaa absurdalna sytuacja. Dop ki armiami niewiel_ ktch na cztery spusty. Gdy potzne faszystowskie Niemcy - porzucalimy fortyfikacje wzdfu dawnej granicy, niekt re wrcz demontujc;'3 G vmy Zarzdwoj9k Inynier5{nyct' '-ii Czerwonej w5stosowa zapotrzebowanie na r2o.ooo kolejowycli
''9_U - Gauraje Razu;iedguatielnoje lJpranultenlje _ G wny ?-arzd Wywiadowczy, radziecki wywiad * ;sto*y lprzyp. red.|. 3 I. Starinow' Mtny dutsuojego czas' Moskwa 1964, s' 176.

LoDo.AMAcz

wlKToR strwoRow min op nionego dziaaria'

il'k'"j

raliowacakomunikacjkole3ownatytachwToga. " najbardziej ;; " Mina jest broni ;; "i^ '' :?j\"to'+ lrczby dotaro zaledionej skuteczn. zu^iu"i "'' {iv.' Kolosaln produkcj min zatrzymano ;;.::
"

i;ki

raz(e napaci hitlerosp a..".".. pozwoliby s aPerom skutecznie

wasnej emonta a Litw' r'otw i Estoni' Bukowin' wreszcie nie$dzie w wYniku wymusi pewne ust-

zdobytych granicach? odpowied marszaka Zwiapktu Radzieckiego Sierniona Timoszenki: ,,Na Litwie, otwie i w Estorri7 zostaa zlikwidowana wadza ziemsklch posiadaczy i kapttalist w, tak bardzo zr ertavidzona przez lud pracujcy' Zwiapek Radziecki znaczrtie si powikszy i przesun swe granice na zach a. wiat kapitalistyczny musia ustpi nam miejsca i cofn si. Lecz nie nam, ohtierzom Armii Czerwonej, chept si i spoczywa na lauTo nie fragment przem wienia, ani komunikat TASS. To rozkazArmii Czerwonej. Za zachodni granic ZSRR pozostaly ju lko Niemcy i ich sojusznicy.
rach!".6

Czy Arrnia Czerwona

zamLerzaa zatrzyrna si na

pstwa terYtorialne' dzielcym go od Hitlerowi wystarczy wyom w mtrrze Stallna. Stalin Pragind znis na swoim' Dziesi "t".^'it

neutralne paristwo: w kr tkim *"",.

stworzo

;#*"".1H,TJ#:Y,"#:**

midzy nimi anljedno wanrnki do agresji'

linii demarkacYjnej w Pokoradzieckich woJsk na Litwie do PrzedwojenrrYch Prus Wschodnich'

tami' Dochczas zsRR

nazach d' znlszczy|c

lr:ltlyrri'

paristwem' nawet szuka granicy' Ptzez a do tego Paristwa' kt re

6 Rozkaz nr 4OO ludowego komisarza obrony ZSRR z dnia 7 listo-

a Tame.

s ,,Prawda", 5 marca 1936'

pada 1940 roku.

44

!
I

Rozdzia 5

Pakt i jego konsekwencje

Stalin bg sprytniejszg od' Htttera. Sprytniej s zg, i bardziej peffiny.L A. Antottotu ew stej enko

momencie rzuci na czony potencja. Przeciw 'Zach d. A co do Stalina wzgldy tak dtugo, jak cyjna z Zachodem Wcz a wtedy... Sytuacja Stalina bya zgoa lnna. Polsk dzielono nie w Karrcelarii Kremlu. By przy tym onecnvGi;i*, Rzeszy, lecz na . nie Hifler _ nie-

Za Whelk Brytani mogy-jakwczasie

Hitler, dnrg Stalin. tecz aldwie-tydzie od podpisania paktu Stalin spata Hitlerowi pierwszego fiah. bbaj p artnerzy rl:rieli zaatakowa r wnoczenie. ty-c""s..ri Hitler napad na Polsk - a St_alin oznajmi, e jego wo;ska nle s jeszcze gotowe. M g to poiviedzie Ribbentropowi w Moskwie, przed podpisaniem paktu, ale nie powiedzia. Hitler rozpocz wojn i zosti sam na ptacu boju. Skutek jest taki, e [o on,'i tylko on uch dzi odtd za jedyrrego winowajc. Francja i Wielka Brytania bez wahania wypowie dz1ay Niemcom wojn. mczase n kady niemiecki uczrriak
l
46
Noury

N--o,"',r= z1r.rzutok_a_wydawao si, e obie "t.o.r5l powody do satysfakcji: jedn cztol"Li biere 1_laj
na odpowiedni moment. G rapaty' nachmiast o zbdnmu pomoc'

w obronie polski, jasyr, wraz z ca Ale nic nie zdoa o' e jest zuycizcIl wojny
sta nieograniprostego, naiwnepo

A. Antonow-owsieienko, Jork 198f . s. 29'6.

The Ttme oJ Statin: portrait oJ

tarnna,

do historii jako

^il1:,:T*:ril
di"a_

47

WIKTOR ST'WOROW

LoDoAMAcz

Na ZachodzIe ukazao si wiele ksiek utrzymujcych, jakoby Stalin nie by przygotowany do woJny, Hitler za_ tak. osobicie j estem zdaria, e nie ten jest got w do wojny, kto ogasza to wszem i wobec, lecz ten, kto j wygrywa _ dzlel'c wrog w i szczujc ich na
siebie.

II rv Stalin zamierza przestrzega postanowieri palrtu Ribbentrop-Mootow'? oddaJmy mu gos: ,,Zagadnienie walki l...|na|ery rozpatrywa nie z prrnktu widzenia sprawiedliwoci, lecz z punktu widzenia wymagari sytuacji polttycznej w danej chwili, z punktu widzenia politycznych potrzeb partii w kadej konkretnej sytuacji''.2 I jeszcze jedna wy1rowied: .Wojna jest w stanie podwa t wywr ct wszelkie moliwe porozumienia''.3 Partla, na kt rej zjazdachstalin przemawla, doskonale rozumiaa swoich przyw dc w i dawaa im odpowiednie prerogatyvy: ,Zjazn specjalnie podkrela'e KC upowaniony zostaje do zerwania w kadej chwili wszystkich traktat w pokojowych zawarch z paristwami imperialistycznymi i bur:uazyjnyml jak r wnie do wypowiedzenia im wojny".a Tego postanowienia partii nigdy nie odwoano. Kiedy mia nastli w czas wy1rowiadania alians w? Raz jeszcze Stalin: .Bardzn wie|e za|e od tego, czy :uda si nam odwlec wojn ze wiatemkapitalistycznym, kt ra jest nieunikniona [...] do chwili, kiedy kapitaltci pok c si midzy sob".s .Decydujc bitw rtorla uwaa za z:upenie dojrza, Jeeli wszystkie wrogie
2 Przem wienie na posiedzeniu Komitetu Wykonawczego Kominternu dnia 22 sczn7a 1926 r.' [w:| Stalin' op. cit., t' 8' s. l3. 3 -hawda'', 15 wrzenial927' a Uzupenienie do rezolucJi 'W sprawte wojny t pokoju na VII zjedzie RKP(b)"' marzec 1918' [w:] J(PZR w rezolucjach i uchwaach", t. 1, Warszawa 1956' s. 457. 5 Sprawozdanie polityczne KC na W zJedzie wKP(b)' grudzie L927,Iw:l Stalin, op. cit., t. 1O, s.286.

.I w

nam siy klasowe dostatecznie uwikaysi w sprzecznociach,s dostatecznie sk corue ze sob dostatecznie osabione walk kt ra przerasta ich siy".6 Stalin gorco pragnd, by ,,kapitalicipoarli si jak do_ psy''7; pakt Ribbentrop-Mootow stwarza wanie ze szczgodn sytuacj. .Prawda" zachyswaasi ciaz,,Zatrzsy si podstawy wiata,ludzie i narody trac grunt pod nogami. Na nlebie sorzej uny poar w, a huk armatni wstrzsa morzami i kontynentami. Mocarstwa i paristwa rozsypuj si' jak puch na wietrze... Jakie to wspaniae, jakie cudowne i pikne, kiedy dr fundamenty wiata'ginpotgi i upadaj majestaW"3 J<ada taka wojna przyb|ia nas do szczliwych czas6w, kiedy ludzie nie bd si wzajemnie zabija'''9 Podobne nastroje przenika ca Armi Czerwon i ca parti. Genera porucznlk Siemion Kriwoszein opisuje rozmow ze sw)rrn zastpc Piotrem aszewem. Kriwoszein dowodzi w wczas XXV Korpusem Zmechanizowanym, a wczeniejwraz z generaem Heinzem Guderianem przyjmowa wsp ln radziecko-hitlerowsk defilad w Brzeciu, zorganuzowan dla uczcz-en1a krwa_ we$o rozbioru Polski' ,,Zawar].imy z Nlemcaml porozu' mienle, ale to bez znaczenia. [...]Teraz jest najwspanialszy moment, by raz na A'ws?.e konstruktywni e rozuliapa wszystkie problemy wiatowe".lo Kriwoszein ex post ob-

raca wszystko w art. Ciekawe, e w jego korpusie' podobnie jak w caej Armii Czerwonej kt/yw tylko takie ar$. Na temat stanu obrorrnoci parlstwa nle prowadzono adnyc}n powanych rozm w' O nastawieniu radzieckich komunlst w do paktu o nieagresji wspomlna take p rnejsry marszaek ZwLapktlRadzieckiego Leonid Breniew. Po latach opisa zebrarie agitator w partyjnych w Dniepropietrowsku w 1940 roku:
6 Stalin, ,,O podstawach leninizmu", op. cit., t' 6' s. 161. 7 ,,Prawda", 14 maja 1939. 8 4 sierpnia 194O.

"Prawda",

ro S. J

"Prawda",

l8 sierpnia 1940. Kriwoszein, Ro'h:o'Jrr bgl', Moskwa 1962, s. 8.

4A

Lodoamacz

WIKTOR

STIWOROW

LoDo,AMAcz ,,Wielki Jest nasz kraj: zlemski glob musi obraca si perre dziewi godzin, by caa ogromna ojczyzna 'Jlasza radziecka wkroczya w nowy rok swoich zwycistw. Na-

Breniew, powirrnlmy wyjanla,e ta "-Towarzyszu sprawa nieagresJi to serio, a kto temu nie wlerzy' ten prowadzi prowokacyjne dyskusje. Ale nar d nie bardzo ufa. Co wic mamy robi? Wyjaniaczy nie? Czasy byy dosy trudne' na sali siedziao czterysta os b, wszyscy czekali, co odpowlem, a nie mogem dfugo st zastarrawia. _ Bezwzg\drrie trzeba wyjania- powiedziaem. Bdziemy, towarzysze, wyjaniadotd' a z Nlemiec fazystowskich nie zostanie kamter1 na kamleniu".ll Wedfug Stalina czas, gdy,,z Niemiec hitlerowsklch nie pozostanie kamieri na kamieniu'' mia nastpi w 1942 roku. Ale niespodziewanie szybka klska Francji i zanlechanie przez Hitlera trtwazjlna Wielk Brytani (radztecki wywiad wojskowy wiedzia o tym pod koniec l94o roku) pobzyoway plany Stalina. Dat wyzwolenia Europy przesuntto z |ata L942 na lato l94l. Dlatego Nowy Rok 1941 witano hasem: PowIKSZYvrY LICZB REPUBLIK W SKADZIE ZSRR!
W Czterdziesm Pteruszgm ziemskich bogachls tong Wgdobdziemg ktloJami t oduiertem.

A urn _ pod ostrzem cgklotronu Wszgstkim dastpn stani.e s energtq. Ka ngsz rok to walk moc sukces tu W tlsIce o uqiel, wiekqmetalurg!... Bg moe do szesnostu naszgch herb u
Doapzq datsz-e' Moe natuet wkr tce..,|z

stanie taki czas, e bdzte kr nie dziewi godzin, lecz okrg dob. [...] I kto wie' gdzie nam wy1radnle spotyka Novy Rok za pi lub dziesi lat: pod jak szerokoci,na kt rym radzieckim pohrdniku?''.'3 In bllsza bya data radzieck agresji na Europ (6lipca l94l roku), tym bardziejprzejrzyste staway si artykuy ,,Prawdy'': ,'Rozdzielcie waszych wrog w, spentjcte chwilowo ich danLa, po cTym rozbijcie kadego z osobna, nie pozvalrajc by si zjednoczy|I".|a W tej sytuacji Hifler luzna, e nie moe dhlej zv|eka' Postanowi uderzy pierws4r' i tym samym unikn groby ciosu w plecy. Lecz cho, rozpocza} wojn w okolicznociach najdogodniejszych z moIi'wych, by z E ry skazany na porak. W przeciwieristwie do Wehrmachtu Armia Czerwona wkroczya do wojny w fatalnych warunkach, niemniej zdoaka ,,wzullolfu" p Europy' kt r ptzez 45 lat utrzymaa pod sw dominacj. Jak potoczylyby si wypadki' gdyby doborowe niemleckie formacje wycofay si z kontynentu do Afryki i na Wyspy Brytffskie, a tymczasem Armia Czerwona, opanowujc Rumuni, znlszczyaby lch jedyne h d|o zaopatrzertia w rop naftow?

Nle, radzieccy przyw dcy nie mylelio obronie' Nie mieli zamlaru wznosi fortyftkacji i umocnieri. Byli przekonani, e Niemc y, zaalrgaowani ju na Z-achodz1e, nie zdecyduj si na otwarcie frontu wschodniego. Wiedzleli, e wojna na dwa fronty byaby dla Hiflera samob jstwem. Przed wojn ,,Prawda" nigdy nle apelowaa o wzmacnianie obrony. Ton artyku w by zgoa odmienny:
ll L. Breniew, .Maa zternia", Warszawa
12

1978.

13

,,Prawda", I stYcznia 1941.

la ..Prawda", 4 marca 1941.

lbid.

50

LoDoAMACz

Rozdzia 6

Kiedy Zwizek Radziecki przystpi

do II wojny wiatowej?
lko jedenkryj moe ugjztlsgcisko z g eneralne g o koryfliktu : Zus lap,ek Radzie ckt. A. Hitler
1

Zwiapku Radzieckim wszystko co ma jakikolwiek zwizek z pocztkfuem II wojny wiatowejokrywa nieprzenikniony mrok tajemnicy pa stwowej. Spord licznych i straszliwych sekret w jeden strzeony jest szczeg lnie pilnie: data przystpienia ZSRR do wojny' Przez wszystkie powojenne lata oficjalna radziecka historiografia gosia,e tyrn dniem by 22 czerwca l941. Komunisczni historycy wymylili niezliczone legendy o dniu 22 czerwca, o tym jak hitlerowcy napadli na pokojowo usposobiony kraj... Gdyby da wiar tym
I Rozmowa z Lordem Halifaxem, Obersalzburg, 19 listopada 1937.

wymysom, morta by pomyle,e Zwiapek Radziecki nie przystpi do wojny dobrowolnie, lecz zosta wcignity si. Aby utrwali swoj wersj, radziecka propaganda wspara t dat dodatkowymi argumentami: wymylono ,,okres przedwojenny'', obejmujcy dwa |ata poprzedzajce 22 czerirca' a take rozpowszechniono mityczn zbitk ,,r.418 dni wojny', na wypadek gdyby komu przyszo do gowy policzy Samemu. ,,okresu przedwojennego'' nie byo, zosta wymylony dla potrzeb propagandy. Doprz54lomnle, e wanie w ,,okresie przedwojennym'' wszyscy europejscy ssiedzt ZSRR padli ofiar jego agresji.2 Zwiavek Radziecki, kt ry w 1939 roku o$osineutralno, podbi niebawem terytoria o cznej liczbie ludnociprzekraczajcej . 23 miliony. Armia Czerwona i NKWD dokonyway na Zagarrritych terenach straszliwych zbrodni. Radzieckie obcjzy koncentracyjne wypenione byy onierzami i oficerami z wielu kraj w Europy. oficer w likwidowano caymi tysicami' nie tylko Polak w w Katyniu. Jaki to neutralny kraj przetrzymuje i rozstrzeliwuje w ,,okresie przedwoj ennym'' tysice jeric w? Zadzlwiajca sprawa: Niemcy napady na Polsk, wic uznano, e rozptay wojn. Zwiavek Radziecki uczyni to samo i w t5rm samym miesicu, a mimo to nie uchodzl za najedc'Co wicej, uwaa si, e w latach l939-194I nie bra w tej wojnie udziau. Polski onierz' kt ry bronic swego kraju zgirril w walce z ArmiCzerwonuchodzi zauczestrika i ofiaa, kt rygo

zabi w czasie pokoju - w ,,okresie przedwojennym''. Niemcy opanoway Dani, i cho do wielkich bitew nie doszo, by to akt wojny. ZSRR r wnie podbi bez walki

tej samej , e zosta

2 Nawiasem m wic, Armia Czerwona nie zamierzaa zadowoli si ' tyml zdobyczami i przerwa ,,-wyzulo|enczy rnarsz,, na Zach d. Patrz|. cytowany na str. 45 rozkaz ludowego komisarza obrony ZSRR nr 4OO n dnla 7 listopada lg4o roku.

52

53

LoDo,AMACz lilNrTNlilllt
Helsinki

trzy paristwa batyckie, por wnywalne pod wzgldem poLoeria $eo$raficznego, ludnoci, kultury i tradycji z Dani. Ale nikt tego nie luzr:.a za wojenn napa. Niemcy zagarny Norwegi - i jest to kontynuacja agresji. Ale zanim do tego doszo, Zul\a2ek Radziecki przela rr'orze krwi w ssiedniej Finlandii.

Radzieckie zdobycze
terytorialne w latach 1939-1940'(w tys. km') i Zach' Biaoru Ukraina
(kosem Polski' 1939

n)

180'1

Karelia
(kosem Finlandii' l940 r) - 39'0

Besarabia
(kosem numunii' 1940

[)'49'6

Repubiliki Bawckie
(Eslonia LjMa i ofua, 1940

n)

166'1

'A116

wadawa hiorycnywsE'

1996

52

9 so !00 300 l-------Hm

W ,,okresie przedwojennym'' setki tyslcy radzieckich onier4r polego w toku Zaartych walk. Straty armii ntemieckiej w t5rm czasie byy znacznie mniejsze. Wszystkie te dziaania Armii Czerwonej okrela si ofi cj alnie j ako,,umacnianie bezpieczeits twa zacho dnich rubiey". Bzd:ura. Granice Zwiapku Radzieckiego byy bezpieczne, kiedy la zachodzie istnia kordon neutralnych paristw, a Niemcy znajdoway si za kordonem. Z drugiej strony, jeeli agresj na szeociennych paristw - Polsk, Finlandi, Litw, otw, Estoni i Rumuni _ r:azywarny ,,umacnianiem bezpieczeristwa granlc'', to dlaczego nie m wimy, e Hitlet te tylko pragn$ zabezpieczy si od wschodu? Sysz gosy sprzeciwu: przecie Stalin w ,,okresie przedwojennym'' nie prowadzi cigych dziaa militarnych, tylko pojedyncze agresje. Poza tym Zwnpek Radziecki formalnie nie wy1rowiedzlawojny adnemu paristwu. No dobrze, a czy Hifler postpowa inaczej? Dzien 22 czerwca 1941 jest zwyk dat w historii wojen. W tym dniu siy zbrojne jednego paristwa rozpoczy ofensyw na armi innego paristwa w ramach trwajcego globalnego konlliktu, w kt rym oba paristwa od dawna uczestniczyy. Nie ma adnego powodu, by tozpoczyna histori wojny od chwili, gdy obce wojska wkroczyy na terytoritm Zwiapku Radzieckiego' kt ry udaje niewinn ofiar. Przywoajmy na pami wszystkie naprawd niewinne ofiary, kt re pady w ,,okresie przedwojennym" pod bagnetami,,wyzwoleftczej" Armii Czerwonej. Zaczrijtny pisa histori tej wojny od zdradzieckiej napacina skrwawion Polsk' kt ra w nier wnej walce pr bowa powstrzyma rnarsz Hitlera na wsch d' Zacznijmy pisa historl tej wojny rne od 22 czeriuca 1941 roku, lecz od. dnia, w kt rym Stalin poBtanowi jrozpocz.

WII(TOR STIWOROW

LoDoAI[Alcz towa: nie wiedzia o tym nawet Hitler' Napad na Polsk lLczc, e bdzie to prosta operacja lokalna, jak zajcie Czechosowacji rok wczeniej. Nie jest to wymys goeb-

rowska napadIj tego na Polsk. Dziwnym zbiegiem okolicznoci wanie dnia Nadzwyczajna IV Sesja Rady Najwyszej ZSRR uchwala ustaw o powszechnym obowizkusuby wojskowej' Nigdy dotd w Zwiapku Radzieckim nie byo takiego prawa. Dop ki radziecka propaganda posugiwaa si krulioerczyrn Hitlerem jako straszydem, mona byo si obejbez powszechnej sh:by wojskowej. Ale podpisano z Niemcami pakt o nieagresji _ 1 zaraz j wlrrowadzono. Na Zachodzie wrzesieli 1939 roku by pocztkiem ,,dziwnej wojny''' Na Wschodzie zacz si nie mniej ,,dziwny pok j". Po co Zwiapkowi Radzieckiemu potrzebny by powszechny obowipek wojskowy? Komunicithsmacz, ebya to reakcja ruarozpoczcie II wojny wiatowej:nie zamierzalrimy bra w niej udziafu, ale poczynilimy pewne kroki zapobiegawcze. Marszaek Zwlapku Radzieckiego Kiry Mierieckow naley do ch kt rzy twierdz' e ustawa miaa ogromne Zr:aczer:ie i zostaa uchwalona, kiedy II wojna wiatowaju trwaa.s Spr bujmy wyobrazil sobie polsko-niemieck granic w ten tragiczny poranek: p mrok, mga, wystrzay, warkot silnik w. Mao kto z Polak w zda'wa sobie spraw z tego, co si dzLeje. Prowokacja? A moe tylko lokalny incydent? Lecz deputowani do Rady Najwyszej ZSRR - pasterze z odlegych g rskich pastwisk, zacni hodowcy renifer w z rnrorrcj Arktyki - oni ju wiedz. Wiedz, e to nie prowokacja ani aden incydent granlczny,lecz wojna, i to nie wojna polsko-niemiecka, nle europejska - wiatowa! Dlatego spotykaj si w Moskwie na nadzulyczajnej sesji, by wprowadzi odpowiednie ustawy. Szkoda, e nie wykazali takiej operatyurnoci, kiedy w czerwcu f94f roku podobne wydarzenla wstrzsny granic radziecko-niemieck! Rankiem 1 wrzenia nie tylko polslit rzd arlj rzdy zachodnie nie miay pojcia' e wybucha II wojna wla3 K. Mierieckow, ,,P wieku w mundurze'', Warszawa 1971' s. 205.

belsowskiej propagandy, radzieckie r da m wi o tym samJrrn. Genera pukownik lotnictwa A' Jakowlew, w wczas osobis doradca Stalina: ,'Hitler by pewny' e Anglia i Francja nie bd bi sl o Polsk''.a A wic towarzysze na Kremlu wiedz to, czego nie podejrzewa nawet Hitler. I jeszcze jeden szczeg : droga do Moskwy nierzadko wloda z daleka, deputowani potrzebowali czasem tygodnia, czasem 12 dni by dotrze. do sali posiedze . Aby mogli wz1 udzia w sesji powiconej kons ekwencj om rozpo cztej wojny' musiano rozesa zawiadomienia przed jej wybuchem. Powiem wicej _ przed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mootow. Kada pr ba okreleniadokadnej daty rozpoczcla II wojny wiatowej i przyst)ienia do r:iej Zwlapku Radzieckiego prowadzi nas nieuchronnie do daty 19 sierpnia 1939. Stalin wielokrotnie na rozmaitych zamknitych posiedzeniach przedstawia sw j plan ',wyzwolenia'' kontynentu: wcign Europ do wojny samemu zachowujc neutralno,a kiedy wrogowie bd jl dostatecznie sk cenl ze sob i osabieni walk, kt ra przerasta ich siy - wtedy rzuci na szal ca potg Armii Czerwonej.s 19 sierpnia 1939 na posiedzeniu Biura Politycznego Kc WKP(b) powzito nieodwoaln decyzj reallzacji tego planu. Wiadomoci o posiedzeniu Politbiura i powzitych tam decyzjach natychmlast zostay przekazat:Le przez francusk agencj prasow HAVAS i opublikowane na amach zachodniej prasy' W jakl spos b cile tajny stenogram Biura Politycznego m g trafi na Zach d? Moliwa jest nastpujca hlpoteza: kt ry- lub kilku - czonk w partyjnego kte4 A. Jakowlew' Celgzni, Moskwa 1968, s. 212. 5 Stalin, op. cit., t. 6, s. 160-16I it.7, s.24.

56

57

WIKTOR SIIWOROW

LODOilMACZ
nie wojny prmiosoby niewtpliw ulg wszystkim krajom i narodom. c) Koa tzdowe Anglii i Francji brutalnie odrzuciy zar wno pokojowe propozycje Niemiec, jak r wnie podejmowane przez Zwiapek Radziecki pr by moliwie najszybszego zakoftczenia wojny. Oto fakty. Co mog przeciwstawi faktom kawiarniani politykierzy z agencji HAVAS?".

rowrrlctwa, przeraonych planami Stalirra, postanowio je pokrzyowa. Z oczywistych powod w nie mogli otwarcie wyrazi swoich obaw. Jedynym sposobem powstrzymania Stalina by sabota: ujawnienie wiatu jego zarnIar w. Czonkowie Politbiura odpowiedzialni za kontrolowanie armii, przemysu zbrojeniowego' wywiadu wojskowego, NKWD, propagandy czy Kominternu mogli to wykona bezwilkszego trudu. Ten scenariusz nie jest a tak fantasczny, jak by si mogo wydawa. W l9l7 roku Zirroew i Kamleniew w wczas czonkowie Biura Policznego - ogosili na amach ,h:uruanej' prasy zamiary Lenina i Trockiego doIyczce przygotowywanego przewrotu. Nie znamy dzi dr g, kt rymi tajny stenogram trafi na Zach d, niemniej takie kanay istniay. Stalin Zareagowa na publikacj w spos b zgoa nieoczekiwany. ,,Prawda" z dnla 30 listopada 1939 roku opublikowaa jego obszerne dementL oto peny tekst:

co sdzi tow. Stalin o doniesieniu agencji HAVAS na temat ,,wyst)ienia Stalina'', jakoby wygoszonego Przz rriego 'Ia posiedzeniu Politbiura 19 sierpnia", gdzle cytowano rzekomy po$d o tym, e ,;wojr:'a powinna trwa jak najdfuej' by wy czerpa w alczce strony''. Tow. Stalin przysanastpujc odpowied: ,,To doniesienie agencji IIAVAS, tak samo jak wiele innych jej doniesierl, jest klamstwem. Nie wiern, rzecz iasna' w kt rym dokadnie c-chantant sfabrykowano to kamstwo. Ale jakkolwlek kamaliby panowie z agencji HAVAS' nie mo-

o KAMLIWYM KoMUNIKACIE AGENCJI HAVAS Redaktor ,,Prawdy'' zwr ci si do tow. Stalina z pytaniem:

Niech czytelnik sam osdzi, co byo kamstwem - depesza agencfna, czy dementi. Prz3lpuszczam, e niedugo potem Stalin sam aowaswoich s w. Ciekawe' e w Zwiry,ku Radzieckim to wydanie 'Prawdy" z 30 listopada 1939 praktycznie nie istnieje. 7-e zdttmierietn stwierdziern, nawetw zasttzeonych archiwach GRU nie ma ani jednego egzemplarza. Wszystkie dawno poszy na przemia. Po raz pierwszy ujrzaern jdopiero na Zachodzie. Niezwyky u Stalina brak opanowania przemawia na kotzyagencji HAVAS' kt ra widocznie uderzya w czue miejsce. Przez dziesiciolecia wadzy radzieckiej prasa na Zachodzie dtuo pisaa o ZSRR i samym

gzaprzeczy, e: a) To nie Niemcy napad na Francj i Angli' lecz Francja i Anglia napady na Niemcy, biorc na siebie ca odpowiedzialnoza obecnwojn. b) Po rozpoczciu dzla|an wojennych Niemcy zwr c si do Francji i Anglii z pokojowymi propozycjami, a ZwiaVek Radziecki otwarcie popar pokojowe propozycje Niemiec' bowiem uuraa,i nadal u'wa,e jak najszybsze zakocze-

Stalinie. Zarzucano mu - i w og le bolszewikom wszystkie moliwe grzechy. Pisano, eby a$entem carskiej ochrany, e zamordowa wasn on, e by despot, sadyst, ludoerc, katem... Starczy. Ale on nigdy nie wdwa si w polemiki z ,,bluruazyjnyrlrL pismakami''. Czemu wic tym razetn :uzna, e warto zniy si do taniej poajanki? Widocznie francuska agencja ujawnia jego najskrytsze zanniary. Jest mu obojtne, co pomyl o jego dementt przysze pokolenia (nawiasem m wic, w og le o nim nie myl)'Tylko na jednym zde mu naprawd: by utrzyma w tajemnicy swoje plany na najblisze 2-3lata. By dotrwa do chwili' gdy kraje Europy wpiszcz si we wzajemnej wojnie. Ale za my na moment, czysto hipotetycznie, e Stalin ma racj: tak, komunikat HAVAS to kamstwo sfabrykowane w jakim cs-chantant. W takim wy1padku

58

WIKTOR SUWOROW

LoDo,AMAcz

agencja zasfuguje na najwysze pochway: jej dziennikarze wykaza|i si gbok i tzete|n znajomoci marksizmu-leninizmu, charakteru Stalina ' a ptzede wszystkim drobiazgowych, naukowy ch analiz sy[uacj i polcznej i militarnej w Europie. Zrozlurr:ieli jznacznie lepiej, n sam Hitler i ptzyw dcy zachodnich demokracji. Jeelii doniesienie francuskiej agencji byo wymysem' to wymys w peni odpowiada rzeczywistoci. Kitka lat p niej, $dy komunikat HAVAS i stalinowskie dementi dawno jll poszy w niepami, w Zwia3kll Radzieckim opublikowano trzynacie tom w dzie Stalina. Wrd rozlicznych,Brac'' znal.azy si r wnie jego przem wienia na zamknitych naradach Kc' Jls w |927 roku Stalin wy$asza pogld' e w razie wojny na\e zachowa neutralno,a ,'zvanionestrony wyniszczsi wzajemnie w walce, kt rej nie bdw stanie podoa''. Ta mylpowTaca w kolejnych przem wieniach Stalina, przekonanego, e gdyby doszo do wojny w Europie, Zwla2ek Radziecki nieuchrorrnie bdzie jej uczestnikiem, ale przystpi do niej jako ostatrri, z rezetw wieychsi, by wzl udzia w wielkim finale gry przeciw wszystkim. W 1939 roku dziennikarze z HAVAS nie mieli dostpu do tych dokument w. Publikacja ,,Dzie" jest potwierdzeniem apostertori rzetelnociich relacji. Pamitajmy te, e duraj kolejni nastpcy $eneralissimusa _ Clrrnlszczow i Breniew _ cho r ny mieli do nlego stosunek, obaj zgodnie potwierdzali jego zamiar wyciericzenia Europy w wojnie przy zachowaniu wasnej neutralnoci po to, by j nastpnie ,,wyzwoli''' Jego poprzednicy m wili zresztto samo. Uzasadniajc sw j plan w wskim gronie partyjnych towarzyszy Stalin ogranicza si do cytowania Lenina, podkrelajc e to onjest autorem pomysu. Prawd m wic Lenin te nie by oryginalny, po prostu umia waciwiezaczerpn z nieobjtych zasob w marksistowskiej spuclzrry. Oto co pisa Fryderyk Engels: ,,Niech ci wszyscy szubrawcy przer nego autoramentu rozprawi si naprz d midzy sob, niech si wykoriczdo cna, skom60

promituj wzajemnie, i przygotuj w ten spos b grunt dla nas".6 Stalin tym r nisi od swoich poprzednik w, e mniej m wi, a wicej robi.

TtrI (Jest rzeczwielkiej wagi wiedzie,

co Stalin m wi na plenum Politbiura 19 sierpnia 1939 roku. Ale nawet gdybymy nie znali jego s w, to znamy jego czyny. Cztery dni po posiedzeniu Biura Politycznego na Kremlu podpisano pakt Ribbentrop-Mootow - szczytowe oslgnicie w dziejach radzieckiej dyplomacji i najbardziej byskotliwe zwycistwo Stalina w caej jego niezwykej karlerze. Po podpisaniu dokumentu Stalin by strasznie podekscytowany:,'Oszukaem go, oszukahm

Hitlera!".7 Rzeczywicie, Stalin Wywi d go w pole tak' jak nikomu si to nie udao: p tora tygodnia po podpisaniu paktu Hitler toczy wojn na dwa fronty, a Niemcy od pocztku znalaz si na przegranej pozycjl.Innymi soW, 23 sierpnia 1939 roku, w dniu podpisania paktu o nieagresji, Stalin wygra II wojn wiatow _ jeszcze zartim Hitler do niej przystpi. Dopiero latem 1940 roku Hitler zrozlmia, e da si podej.Usiowajeszcze odwr ci sytuacj' ale byo ju za p no' N{ g jeszcze liczy na bskofliwe zwycistwa takty czne, lecz strategiczna sytuacj a Niemiec byla fatalna. Raz jeszcze day si wzi w dwa ognie' Z jednej strony Wielka Brytania na swych niedostpnych wyspach, za ni Stany Zjednoczone. Z drugiej strony Zwiapek Radziecki. Hifler zurr cI si na zach d, ale poczll, e za jego plecami Stalin szykuje si do skoku l lmoe jednym uderzeniem odci rumuriskie zaplecze naftowe. oznaczaoby to parali niemieckiego przemysfu zbrojeniowego, Wehrmachtu, Luftwaffe i Kriegsma6 Z listu do E. Bernsteina, 12 czerwca 1883, [w:] K. Marks, F. Engels, ,,Dziea''' t. 36, Warszawa 1976' s. 49. 7 N. Chruszczow, ,,Wspomnienia'', Krg, Warszawa 1984, s' I4'

6l

FF

wrKToR sttwoRow rine. Wtedy zulr ci si na wsch d, lecz wtedy nastriy strategiczne naloty dywanowe, a potem inwazia z zachodu. tylko dziki pomocy Uwaa si, e Stalin nryci i wsp dziaaniuWielkiej Brytanii i Stan w Zjednoczonych. To prawda' Na tym polega jego geniusz, e ort, zdeklarowany lvr g Zachodu, potrafi wykorzysta aliant w dla obrony i umocnienia swej dyktatury.

Rozdzia 7

Rozszerzenie bazy wojny

Narodoue ugzusoLenie Niemiec- to reuolucja proletartacka, og arn apa Europ r odkotu oraz hchodn i j e dnocz4c j q z Europq W schodn u postart Radzieckich Starl'i;tu ,r.o-"TTi:o,

z Rosji zwyciska armia carska wkroczya do Parya, a kiedy Bonaparte zrn|az sl na wygnaniu, powr cia do kraju z pienina ustach. Celem Rosji byo rozbicie przeciwnika. Skoro nlkt ju nie zagraa Moskwie, rosyjska armia nie mlaa czego szuka w Europie Zachodniej. R nica midzy Rosj i Zwiapkiem Radzieckim uwidacznia si w ich odmiennym podejciu do cel w wojen. W 1923 roku Michai Ttrchaczewski - kt ry do tego czasu wsawisi masakr ludnoci w Rosji rodkowej, na Uralu, Syberli, P nocnym Kaukazle i w Polsce - sformuowateoreczn definicj cel w wojny. Wedfug radzleckiego generaa (p ntej marszaka) wojna ma ,,zapewni swobodne stosowanie przemocy' a w tym celu

DI wypdzeniu Napoleona l o

WIKTOR STIWOROW

LoDo,ArlAcz

pierwszej kolejnocizniszczy siy zbrojne nieprzyjaciela".t Rozbicie i,,totalna eksterminacja" armii wroga nie oznacza korica wojny, lecz stwarza dopiero dogodne warunki dla ,,swobodnego stosowania przernocy'' ' ',Kade zajte ptzez r:as terytorlum staje si ju terytorium radzieckim, na kt rym bdzie wprowadzana wadza robotnik w i chop w'''2 W swojej pracy ,,Zagadnienia wsp czesnej strategii'' Tuchaczewski zaznacza, e radzieckie sztaby 'powinny we waciwymczasie przekazywa wadzom polityczn5rm i odpowiednim organom instrukcje dotyczce ptzygotowania komitet w rewolucyjnych i innych lokalnych struktur administracyjnych dla poszczeg lnych regioraalcry w

Innymi sowy: sztaby w cisej tajemnicy opracowuj plany operacji ,,wyzwolericzych", a ,,odpowiednie organy'' maj zapewni komunistyczn administracj na ,,wyzwolonych" obszarach. Armia Czerwona zaniesie ssiadom na swoich bagnetach r:owe szczliweycie wraz z utworzonym za:wczasu aparatem miejscowej wadzy. Sowietyzacja okupowanych terytori w drog terroru, a tak wykorzystanie zasob w na ,,wyzwolonych" obszarachjako zaplecza dla dalszych podboj w doczekay si,,naukowego'' okreleria;,,rozszetzanie bazy wojny''. W 1928 roku Tuchaczewski wprowadzi ten termin do encyklopedii.a 3o marca l94l roku Hitler ujawni swoim generaom cel kampanii na Wschodzie: roztrornL radzieckie s zbrojne,zniszczykomunisczndyktatur,ustanowi prawdziwy, narodowy, socjalizm i przeksztaci Rosj w baz dla prowadzenia da|szej wojny. Planujc operacj militarn Hitler za'wczasl) przewidzia utworzenie niezbdnej mu administracji na okupowanych teryto1

w".3

z riach. Zaskakujca zbieno pogl^darni radzieckiego generaa, $oszonymi kilkanacielat wczeniej' ZTlchaczewskiego byby moe riezy Gauleiter, gdyby nie by tak marnym strategiem. Jego nieudolno staa s i le gendarna. Opracowana pr zezert,,strategia taranowa" lderza swoj miernot. Jest to strategia szachisty, kt ry dy do zdobycia maksymalne$o pola na szachownicy' tuznajc bicie figur przeciwnika Za rzecz drugorzdn. Co to prakczni ozl|acza pokazaa ofensywa armii pod wodz T[rchaczewsklego w 192o roku nad Wis. Ttrchaczewski przez cae ycie z uporem stara si dopracowa i ulepszy t bdn w samych zaoeniach koncepcj. Radzieccy historycy zapewnlaj, e po rozstrzelaniu Tuchaczewskiego w 1937 roku Stalin odrzttTo ci jw caoci. nieprawda. Stalin odrzuci tylko nonsensown strategi swego marszaka, ale przejal i nada nowy sens jego idei ,,rozszerzaniabazy wojny".

i jemu podobnymi Stalin mia w swoim otoczeniu strateg w z pra'wdziwego zdarzenia. Najwybitniejszy i najbardziej byskotliwy to bez wtpienia Wadimir Triandafiow' tw rca sztuki operacyjnej'5 To wanieon w 1926 roku w ksi@ce ''Skala operacji wsp czesnych armii'' przedstawi w zarysie teori ''gbokich operacji". Rozwiniciem tej koncepcji bya jego nastpna praca: ,,Charakter operacji wsp czesnych armii''.6 Te dziea wcL pozostaj fundamentem radzieckiej sztuki wojennej. Triandafiow zna)az ludzi, kt rzy zrozumieli jego mylstrate$iczn i wprowadzi ich do Sztabu Generalnego. Do grona luczrlj w Triandafiowa nalca przysz marszaek Zwiry,ku Radzieckiego Ale5 Na pocztku )o( wieku sztuka wojenna dzielia si na taktyk strategi. Radziecka mylwojskowa stworzya szczebel poredni, nazywajc go ,'sztuka operacyjna''. P wieku p n|ej zachodni ekspercl uznali to pojcie lprzyp. aut.|.

DII Tuchaczewskim L oza

2 M. Tuchaczewski, ,,Pisma wybrane", t. I, Warszawa 1966, s. 281. 3 Ibid., s. 196. a

,,Rewolucja i wojna", nr 22, Moskwa 1923, s. 188.

s. 276-277.

Bolszaia souietskja Encgkopedlja, t. 12, Moskwa 1928,

6 W. Triandafiow, Charakt7er oplerac! sowriemienngch armtj' Moskwa 1929.

4
Lodolmacz

64

wrKToR SttwoRow

LoDoAMAcz

ksander Wasilewski, a take Georgij ukow, kt ry wykorzysta jego koncepcje we wszystkich operacjach' poczwszy od bitwy z Japoflczykami nad Chachyn-goem w 1939 roku. Triandafiow nie m g' naturalnie, pozosta obojtny wobec T\rchaczewskiego: otwarcie krytykowa mizeri Tu"strategii taranowej"' wytyka szarlatariski stosunek sztuki wojennej. odwaga Triandafichaczewskiego do owa zasuguje na podziw, jako e genera by jego bezporednim przeoonym. Cho krytycznie odnosi si do dokmy Tuchaczewskiego, Trtandafiow w peni tuzIl^a i rozwin{ jego koncepcj szybkiej sowietyzacjl,wyzwolonych" teren w. .Nfle"y w kr tkim czasie (2-3 tygodnie) rozvIapa problem sowiezacjlcach paristw, albo, w przypadku wikszych paristw, dokona w cigiu 3-4 tygodni sowiezacji znacznych ich obszar w [...lPrzy organizowaniu komitet w rewoluc11'nych trudno bdzie lLczy na siy lokalne. T}lko czpersonelu technicznego i urzdnik w tltszego szczebla mona zna|ena miejscu. Kadry kierownicze, a nawet czpersonelu technicznego trzeba bdzie sprowadzi ze sob I...|Liczba funkcjonariuszy niezbdnych dla przeprowadzenia sowiezacji wywalczonych teren w bdzie ogromna''.7 Triandaftlow zvraca uwag, e byloby bdem powierza ',sowiezacj" jednostkom liniowym Armii Czerwonej. Do tego celu nalea}oby stworzy specjalne formacje: wojsko atakuje nieprzyjaciela i zwycia go, a na wyzwolonych terenach owe suby specjalne ustanawiaj wadz robotniczo- chopsk. Po latach Hifler zastosowa podobny podzla r l: Wehrmacht rozbija op r wroga' a specjabre formacje SS zaprowadzay .novr porzdek". oczywicie,w kryrczrrych sytuacjach zdarzao si, e take dywzje Wehrmachtu rzucano do walki z nrchem oporu, lecz nie takie byo ich g wne zadante. Triandaflow wyni s sztuk wojenn do rangi nauki cisej. Opracowa matematycztlewzory, sfuce do pro7 lbid, s. r77-r78.

gramowania ofensyw milionowych armii na ogromnych obszarach. Te r urnania, eleganckie jak twierdzenia w geometrii' precyzyjnie opisuj kady etap podboju, cznie z wyllczeriem ilu radzieckich komisarzy politycznych potrzeba na kad jednostk admirristracyjn okupowanych teren w. Jako przykad TriarrdaJllow przedstawia propozycj skadu personelu administracyjnego, koniecznego dla zarzdzan7a picioma polskimi wojew dztwami' pooonymi midzy Sanem i radzieck granic. Proponuje te, by w toku sowietyzacji wykorzysta cudzoz7emskich komunist w, zarnieszkaych w ZSRR: gdy planuje si podboje a po Atlantyk, samych radzieckich polltruk w moe nie starczy. Komunistyczni historycy zapewniaj e Polska zosta' a podzielona, bowiem Stalin obawia si Hitlera' pragn pokoju' ttd., i. Ale komunicizapominaj' e ju przed podptsaniem paktu Rlbbentrop-Mootow, nawet przed' dojciemHiflera do wadzy, w radzieckich sztabach opracowano i matematycznie udokumentowano precyzyjne plany sowietyzacji kontynentu. Polskie tereny na wsch d od Sanu _ zagarrite, w mylukadu, przez Zw|a7ek Radziecki - byy tylko niewielkim przykadem na to, co czeka ca Europ.

W nocy L7 wrzenia1939 kombryg NKWD I. Bogdairow wyda czekistom tozkaz:.Dzi o wicie armie Frontu Biaoruskiego rozpoczynajofensyw, Idc z pomoc zrewoltowanym robotnlkom i chopom Biaorusi'..''. A wic rewolucja w Polsce wybucha, robotnlcy i chopi radzsobie sami, a Armla Czerwona i NKWD maj tylko udzieli im pomocy...

utorowa drog sowiezacji. Stalin by ju przygotowany, i to nie tylko w teorii. Radziecki sztab w cisej tajemnicy opracowa plany caej operacji, cznie z instrukcj o gotowoci do sowietyzacji dla komlsarzy politycznych i ,,odpowlednich orgaw".

DNI I akt Ribbentrop-Mootow

66

3rl

WIKTOR STIWOROW

LODOLAMACZ

Skutki wszyscy zrrarrlyt jednym z element w tej pomocy by Katy . Stalin nie lka si Hitlera tak bardzo' jak staraj si to pokaza komunistyczni historycy, w przeciwnym razie zachowaby polsktch oficer w przy yciu. W wypadku hitlerowskiej agresji m g przeche rzuci ich do walki partyzanckiej na tyach wroga, w Polsce. Ale obrona przed Hitlerem nie wchodzia w plany Stalina' Nie tylko nie wykorzysta potencjau jaki stanowia polska kadra wojskowa, ale rozpdzi wasne oddzia party-

zanckie, utworzone przed podpisaniem paktu na wypadek wojny. J eszcze bardziej skrupulatnie przygotowano sowietyzacj Finlandii. W chwili gdy'fir1ska soldateska tozpocza zbrojne prowokacje'', Stalin mta Ju w odwodzle .prezydenta'', 'Bremiera'' i cay komunistyczny ,,gabinet'' wraz z pierwszym czekist Wolnej l Demokratycznej Finlandii' Na Litwie i na otwie, w Estonii, Besarabii i na Bukowinie take zna|eli si (dziwnie szybko) .przedstawiciele narodu'' pragncy przyczerta do braterskiej rodziny, przewodniczcy komitet w rewoluc$nych, awnicy ludowl, deputowani i wielu innych. Sowietyzacj a zagarnitych kraj w nabiera tempa. mczasem Stalin uzupeeia rezerw5r partffnej biurokracji dla dalszych podboj w. 13 marca 194O roku Biuro Policzne powzio decyzj o nadaniu stopni wojskowych wszystkim urzdnikom partyjnej nomenklatury. Partia paramilitarna staje si parti zmiitaryzowan. Politbiuro zLeca przeprowadzenie tej operacji Ludowemu Komis ariatowi Obrony' Zde cydow ano, e,,funkcj onariusze komitet w partyjnych maj obowi7ek bra systematycznie udzia w szkoleniach wojskowych, aby w chwili powoania ich do RKKA lub RKKF8 mogli sprawowa funkcje odpowiadajce ich kwa1ifikacjom''.9 Zwr rny uwag na to ostatnie sformuowanie ' Jakie
8 RKKF _ Robocze-Kresanskij Krasngj Fot _ Robotniczo-Chopska Flot Czerwona [przyp' red.l. s Postanowienie Blura Politycznego z dnia l3 marca 1940 roku: ,,O szkoleniu wojskowym, zmilitaryzowaniu funkcjonariuszy komitet w partfinych i zasadach ich mobilizacji do RKKA".

kwalifikacj e rl;loe mie partyjny kacyk, pr cz sekretarzowania w lokalnym komitecie partii? adnych, a|e te waniew tym charakterze mieli by wykorzystani po zmobilizowaniu. W okresie od maja roku I94O do lutego 794I przed komisj ami kwalifikacf nymi stano 9 9. ooo politruk w-rezerwist w' wrd nich 63.000 wybraric w z ,,kierowniczych kadr komitet w partyjnych". Tr.wa wytone szkolenie komunistycznego aparatu. 17 czerca|941 roku kar mobilacyjne otrzymuJe dalszych 3'7oo urzdnik w partyjnej nomenklatury. Czyby szykowano si do kolejnej sowietyzacji?

u licha

agitatorzy nie byli j edynyml, kt tzy sowietyzowali wschodniPolsk, Litw, otw, Estoni, Besarabi i Bukowin. Za ich plecami specjalne formacje NKWD .szy z pomoc zrewoltowanym robotnikom i chopom''. Jako pierwsze przektaczay gtanice jednostki pograniczne NKWD, kt re ,,dziaajc w niewielkich grupach opanowywa i utrrmyway przeprawy 1wz komunikacffne''.'o Podczas w. Wojny Zlmowej z Finlandi (3o listopada 1939 roku - 13 marca 1940 roku) oddzia NKWD potajemnie przedosta si na firiskie terytorium, forsown5rm marszem przeby tundr, po cTyrn nagym ataklem zdobyl miasto i port Petsamo. Pi lat p niej w wojnie z Japonize skadu wojsk ochrony pogranlcza sformowano ,,32o oddzia w szturmowych, kady od 30 do 75ludzi, uzbrojonych w cekaemy, karabiny, automaty i granaty. Niekt re oddziay l1czy loo-tSo ludzi [...l Przygotowarria odbywaly si na podstawie wczeniej ustalonych 1 dopracowanych plan w byskawicznego ataku [...] G wnym warunkiem powodzenia operacji miao by zaskoc zetaie' .1 I Podczas wojny z Niemcami oddzia NKWD dziaay podobnie. Tam gdzie wojska niemieckie nieprzekroczyy
lo ,,Wojenno-Istoriczeskij :urna", nr 7' Moskwa l97o' s. 8. l' ,,WoJenno-Istoriczeskij Zurna", nr 8/1965' s. l2.

DTV .f artyjni

68

69

WIKTOR SIIWOROW

linii demarkac51'nej, u'czyni to radzieckie oddziay ochrony pogranicza: miay za sob dobre przygotowanie. Na przykad 25 czerwca 1941 roku kutry radziecklej Flotylli Dunajskiej wysadziy desant w rejonie rumuriskiego miasta Kilia' onirzezajl1 przycz ek wspierani ogniem zwiadowc w NKWD, kt rzy odpowiednio wczeniej dostali si na rumuriski brzegDunaju.l2 W momencie hitlerowskiej napaci takie same doborowe, wietniewyszkolone oddziay NKWD strzegy radzieckich most w granicznych. Jednak ohlierze nie potrafili odpiera atak w i oddawali pozycje niemal bez walki. Kiedy szo o zdobycie zachodnich przycz k w most w granicznych' enkawudycidokonywali cud w sprawnocii odwagi. Gdy zaptzyszo broni ich wschodniej strony, ci sami ludzie demonstrowali cakowit bezsilno:nigdy na adnych szkoleniach nie wiczono ich do takich zadafi.
stanowiy o

LoDoAMAcz

W ZSRR nigdy nie ujawniono danych na temat dziana terenach okupowanych po wrzeniu 1939 roklu. Znanny natomiast relacje ofiar' Przypomnijmy, e waniew l94o roku w5rmordowano kilkanacie tysicy polskich oficer w - jerlc w z Kozielska, Starobielska l Ostaszkowa. Ale rozstrzeliwano r wnie oficer w litewskich, i otewskich, i estorislrich. Nie tylko zreszt oficer w. Egzekucje obejmoway wszystkie warstwy ludnoci,podobnie jak w latach Czerwonego Terroru w Rosji: nauczycieli, duchownych, policjant w, pisarzy, adwokat w, dziennikarzy, chop w, przedsibiorc w. I n"gle cosi raptem odmienio: od lutego 1941 roku rozpoczto stopniow koncentracj jednostek NKWD wzdhl zachodnich granic pa stwa...

a NKWD

NKWD. Poza nimi w skad formacji Ludowego Komisariatu Spraw Wewntrznych wchodzia znaczrla |Lczba dywizji operacyjnych, puk w eskorty i konwojowych, kt re prowadzi intensyvn: eksterminacj ''wrogich element w" i akcje ,,oczyszczania terytori w". Podczas Wojny Zimowej to zadanie powierzono omiupukom NKWD' nie liczc samodzielnych batalion w i kompanii oraz wojsk ochrony pogranlcza. Innym przykadem ilustrujcym skal tego typu dziaari jest operacja przeprowadzofla ptzez NKWD w L944 roku na tyach I Frontu Biaoruskiego. Brao w niej udzia 5 puk w Wojsk Ochrony Pograricza NKWD' 7 puk w operacffnych NKWD' cztery puki kawalerii, samodzielne bataliony 7 rozpoznanie lotnicze: cznie 5o.ooo |udzi. Wyznaczony obszar dziaania - 3o.ooo kilometr w kwadratowych. 13
12

sil

r3 Ibid.,

Czasougje souietskichgrantc, Moskwa 1983, s. 141. s. 181.

z Wehrmachtem, o tyle po stronie radzieckiej uwzgldnlano lko formacje Armii Czerwonej, pomrjajc wyszkolone 1wietnieuzbrojone dywizje NKWD. oficjalna propaganda utrzymuje, e w chwili napaci httlerowskiej radzieckich granic strzego 47 puk w piechoty WoP i 6 puk w strairy morskiej, jak r wnie ll puk w operacfrnych NKWD - w sumie okoo 1oo.ooo oh:;Lerzy i oficer w. To prawda, ale niecaa prawda. W chwili rozpoczcia niemieckiej ofensywy wzdhl radzieckiej granicy stay nie tylko puki, ale take samodzielne bataliony i cae dywizje NKWD. T)rtuem przykadu - oto dyslokacja niekt rych jedno_ stek NKWD: 4. Dywlzja pukownika NKWD F. Mayrina stacjonowala nad rumurisk granic, a pododdziay wchodzce w skad 57. puku tej dywizji stay wprost na mostach granicznych. W pobliu stacjonowaa te 8. Dywizja Piecho Zmotoryzowanej NKWD. W rejonie Rawy Ruskiej znajdowaa si 10. Dywizja NKWD' a jej 16. pulk kawalerii obsadza bezporednio postenrnki
7I

rulatnie , rrZY, dane dotyczce wczesnego potencjafu militarnego ZSRR' r wnoczenie wyolbrzymiajc potg Niemiec. O ile dywizje Waffen SS liczono na r wnych prawach

70

{"

WIKTOR STIWOROW

Ltr).Do'Al'.Acz

Dywlzj a Pie choty Zmotory zowanej NKWD znajdowaa si nad granic fi sk' podobnie jak 1' Dywja NKWD pukov,mika S. Donskowa. 22. DywizjaPlecho Zmotoryzowanej NKWD pojawia si w niemleckich komunikatach w si dmym dniu od daty inwazji na Litw. Skoncentrowane wzdu zachodniej granicy zgrupowarria NKWD wcale nie mia za zadan7e obrony kraju przednajedc. 132. Samodzielny Batalion NKWD stacjonowa w forcie T)rraspolskim twierdzy w Brzeciu. Czy miajeJ broni? Bynajmniej. W twierdzy nie poczyniono adnych przygotowari do odparcia ataku, w razie wybuchu wojny mia tam pozosta tylko jeden batalion ptecho regularnych wojsk' A moe mia strzec granicy? Nie, to zadanie speeta rozmleszczony w tych samych koszarach 17. puk woP. rmczasem l32. batalion NKWD by batalionem... konwoJow5rm. Zanim zosta osadzony na zachodnlm brzegu Bugu, uywano go do eskortowania ,wrog w" z zachodriej Biaorusi. W dniach poprzedzajcych atak batalion nie mialnic do roboty. Droga wiodca do ZSRR bya bardzo trudna: przeprawa przez rzek, |iczne bramy i mostki nad fosami, umocnienia t bastiony. W twierdzy nie byo wrog w, do miasta daleko - onierze wypoczywa|i. Fort Tyraspolski na wyspie Pogranicznyj na dobrspraw |eaw okupowanej przez Ntemc w czciPolski - dotylko przekroczy mostek, by znale si na ziemiach Generalnego Gubernatorstwa. Waniena murach koszar 132. Samodzielnego Batallonu Konwojowego NKWD widnieje zachowany do dzi napis: UMIERAM, LECZ sI NIE PoDDAJ. Botrlr, OJCZYZNO! 20 LIPCA 194f . Ci "bohaterowie'rzeczywiciemielt powody, by si nie poddawa. Esesmani zrozumieliby w lot' kogo to czeklcl zarn7erzall konwojowa spoza granicy pa stwowej! Wspomnlana juwczeniej4. Dywizja NKWD strzega most w granicznych tta rzece Pnrt. Nie chodzio jednak o ich wysadzenie w razie konfltktu, bynajmniej: gdy dywja nadesza, zosta rozmlrrowane. Wedfug niekt gr ar;jczlre . 2 I .

nych bya to dywizja konwojowa.'o J.j dow dca, pukownik NKWD F. Marrin - to stary wilk Guagu, kt ry ca swoj karier spdzi w konwojach. A kog to obozowa eskorta zam7erzaa pdzi przez graniczne mosty?

ryc}r r de owa jednostka NKWD nalreaa do wojsk ,,ochrony'': wymowna zbienoz nazw SS - Schustqffeln to po niemiecku eskadry ochronne. Wedug irr-

la,,Wojenno-Istoriczeskij lurna", nr 1o/ 1 973, s. 46.

72

LoDo'AMAcz

Rozdzia 8

Czy czekici
Bdztemg up bes
tu

pottzebuj haubic?
jej usasn ,

*y:H:il

s. 65.

I zasadnicze elementy: ,,organa" oraz wojska bezpieczeftstwa wewntrznego. Te formacje nie wchodzi w skad Armii Czerwonej, lecz policji politycznej, zuranej kolejno WCzK2, GPU3, OGPU4, w koricu NKWDs. R nica to niebagatelna: w czasie gdy regularne wojska walczyy na l A. Szaragin (G. Ozierow), Tupoleuskaja szarg, Frankfurt 1971'

Ko-,r.ristyczny aparat przemocystanowiy d:wa

frontach zeumtrznych, oddziay specjalne toczyy boje w sam5fin kraju. W okresie przejmowania wadzy, a nastpnie jej krwawego umacniania, formacje represyjne spehriay bez por wnania wariejszro|, ni Same ,,organa''. Ich pocigi i samochody pancerne, siedemdziesicioszeciomilimetrowe dziaa i cekaemy siay spustoszenie na frontach regularnej wojny domowej. w 1923 roku powoano G wny Zarzd, majcy odtd koordynowa akcje formacji specjalnych. Aparat przemocy zllrietia Dazw r wnie atwo, jak w zrzuca sk r, ale G wny Zarzd pozostawa wcil ten sam. si Owa organ'lzacja i podlege jej wojska dopuciy straszliwych zbrodni przeci-w narodom Zwiapku Radzieckiego. W latach kolektywizacji wymordoway miliony ludzi, a ponad dziesi milion w odday do dyspozycji innego G wnego Zarzdu - Guagu6. Stopniowo, w miar konsolidacji wadzy komunistycznej, organa odgryway coraz istotrriejszrol. Pojawiy si nowe narzdzia terroru: pi ro donosiciela, pilnik ledczego i nagan w rku kata. oddziay represyjne utrrmuj dotychczasow liczebno,ale ich funkcja sprowadza si do ,,zabezpieczania'': nalot w, obaw, aresztowari, konwoj w, strzeeria zakad w karnych i ,,reedukacyjnych''. Do ich zadaitna|ey te ochrona komu-

_ Zjednoczony Paristwowy Zarzd Polityczny, lprzyp. tum.|'

lenlje
sariat Spraw Werrrtrznych, 1934-1946 tprzyp' tum'l'

2 Patrz: prz5pis na s. 24. 3 Patrz: przypis fla s. 24. 4 OGPU Objedintonnoje Goslldarstu:iennoje polittczeskoje Uprau:5 NK.WD _ Nrodnaj Kon:tisari':t Wnutr\ennichDie _ Ludowy Komi-

tgzs-tgs

oraz graric nistycznych przyw dc w, sieci cznoci paristwa. R wnoczenie zmienia si image bojownika tych formacji: miejsce rnaryr:arza z zakazarr gb siedzcego okrakiem na pancerce zajmuje wartownik w kouchu, Smagany polarnym wiatrem, z karabinem na ramieniu i wiernym psem u boku. Znka te samoch d pancerny: nie jest Ju potrzebny' Wbrew twierdzeniom radzieckiej propagandy, rok 1937 wcale nie zapocztkowa fali terronr: pocztek przypada na rok 1917, a szczyt na rok f 93O. Z nlelubagan logik kilka lat p rnej terror udetzy w elit wadzy, i tylko dlatego lata 1937-1938 utlcwiy komuni[prp. tum.l.
6 Guag Gatunoje lJpranulenle agieriej _ G wny Zarzd oboz w -

74

WIKTOR SUWOROW

LoDo'AMACZ

stom w pamici' Rok p niej terror masowy zacza}ustpowa miejsca selektyvrnemu. Na t5rm etapie czekistom nie byy ju potrzebne nawet karabiny masz5mowe: komuniciidcy pod top r nie stawiali szczeg lrrego oporu... Wielka Czystka zakof:lczya si w grudniu l938 roku. Nastay spokojniejsz czasy. Zwizien i agr w w5puszczono czskazaric w, planowano zwolrrienle dalczekaa w tej sytuacji rozbudoszyc}:. Jaka przyszo wane formacje NKWD i sam G wny Zarzd? Po zakoitczeniu czystki przede wszystkim zlikwidowano Nikoaja Jeowa, szefa NKWD od 1936 roku. Nastpnie w dniu 2 lutego 1939 roku Rada Komisarzy Ludowych wydaa dekret o rozv{ia?ariu G wnego Zarzdu Wojsk Ochrony Pogranicza i Wojsk Bezpieczenstwa Wewntrznego NKWD. R wnoczenie na jego miejsce powoano ni mniej ni wicej, lecz szesamodzielnych G wnych Zarzd w NKWD' Byy to: - G wny Zarzd Wojsk Ochrony Pogranicza NKWD; - G wny Zarzd Wojsk Wartowniczych NKWD; - G wny Zarzd Wojsk Konwojowych NKWD; - G wny Zarzd Wojsk ochrony Kolei NKWD; - G wny Zarud Wojsk Kwatermistrzowskich NKWD; - G wny Zarzd Wojsk Inynieryjnych NKWD. Radziecki aparat przemocy uleg wic zdecydowanej przemianie jakociowej. Decyzjwadz najwyszych militarne formacje bezpieczeistwa wewntrznego odzyska pierwotrr przewag nad organami. Pierwsze miesice 1939 roku, to okres niesychanej rozbudowy tych jednostek. Powraca dawno zapomniany sprzt: pocigi i samochody pancerne (ultranowoczesne BA-f O), artyleria cika, wreszcie czogi i lotnictwo. Stan liczebny wojsk NKWD osi ia taki poziom, e dowodzenie nimi wymaga powoania stanowiska zastpcy ludowego komisarza spraw wewntrznych ds. wojskowych. obej muje je genera porucznik NKWD I. Maslennikow. Dziwna sprawa: oddziay specjalne nie miay adnego zastosowania na terSrtorium ZSRR. W f 939 roku nic nie wskazywao na to, by szykowano kolejn fal terroru' Cay kraj rzucono na kolana i w pekri podporzdkowa76

no woli Stalina' Zteszt do przeprowadzenia nastpnej czystki dobyoby knut w, pilnik w i rewolwer w. Po c wic czekistom haubice?

zaporowe. Te formacje, bezuyteczrre w czasie pokoju, byy wielokrotrrie wykorzystyvane w latach wojny domowej. Spenia osobliw rol. Przed bitw rozmieszczano je w drugiej linii, za plecami regularnych jednostek. W toku walki zagrzewa orieruy do boju strzelajc im w plecy z automat w, odcinajc im drog odwrotu, zapdzajc kulami do szyku i zabijajc na miejscu niepokornych. W radzieckich publikacjach mona znale niemao przykad w. oto jeden: ,,I. Wypow' dow dca plutonu cekaem w oddziafu zaporowego 38. Dywizji Piechoty".T Enkawudzici mieli nienajgorsze cie: nie trafiali pod ostrza artylerii, walczyli nie Z wrogiern|ecz ze swoimi wyciericzonymi i zdesperowanyrni zokrierzami, a po walce wystawiali piersi po ordery. Wspomniany Wypow zosta dwukrotnie udekorowany orderem Czerwonego Sztandaru. Tl przed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mootow Zwiapek Radziecki rozpocza} dyskretn dyslokacj wojsk i formowanie armii w zachodnich rejonach kraju. W skad kadej armii wchodzi samodzielny puk piecho zmotoryzowanej NKWD, skadajcy si wanie z oddzia w zaporowych. Samodzielne pulki piechoty zmotoryzowanej NKWD wchodziy r wrie w skad front w. W czerwcu lg4l roku na tyach samego tylko Frontu Pofudniowego stacjonowao dziewl puk w i samodzielny batalion NI{\MD'8 Genera major P. Sewastianow wspomvta, e formacje zaporowe NKWD dziaay nad wyraz pewnie i z du
7 ,,Wo1enno-Istoriczeskij urna'', rv 12/ Ig76' s. 76. 8 ',Wojenno-IstoriczeskU urna'', nr 9/ l983, s. 3l.

I\ozbudowa wojsk NKWD miaa wielostronny charakter. W lipcu 1939 roku reaktyrowano tzur. oddziay

DII

77

WIKTOR STIWOROW

wpraw. W kadej sytuacji stay z broni u nogi za p\ecami regularnych oddzia w, by uniemoliwi im ewentualny odwr t. W swojej ksiceg opisuje, jak jego onierze bili si z Niemcami czekajc na wsparcie pancerne' a enkawudyci siedzc w czogach obserwowali rozw j wypadk w. Formacje zaporowe wczysi do dziaa bojowych jtlw pierwszych godzinach wojny, co potwierdzajliczne radzieckie t da' na przykad relacja generaa pukownika L. Sandatowa. Wspomina w niej ohrierzy, kt rry w czerwcu 1941 roku zostali zrnuszerti do odwrotu: ''oddziay zaporowe zatrzyrnyway ich i odsyay do najbllszej j ednostki xxull Korpusu Piechoty". 10 Rozlokowanie formacji zaporowych NKWD na r adzieckim pograniczu przed. podpisaniem paktu Ribbentrop-Mootow stanowi kolejny dow d' e Kreml szykowa si do wojny na dfugo przed jej wybuchem.

przymusu zasyn z niesychanego okrucle stwa,

f,{).DoA''Acz

zmilitaryzowanych jednostek NKWD miaa wielostronny charakter. obja r wnie wojska ochrony pogranicza. Od czas w Lenina w Zwiapkts,Radzteckim byo szepogranicznych okrg w wojskolvych. Przed Il.wojn wiatow ich liczba wzrosa do osiemnastu, ptTy r wnoczesnym zwikszeniu liczebno-

Dru I\ozbudowa

mlewa. Na pocztku sierpnla 1939 roku ukow szykuje si do zaskakujcego ataku na wojska japoriskie w Mandurti. OtrzymuJe do dyspozycji samodzlelny batalion Osnaz NKWD l1czcy 5o2 |udzi. Ten w sumie nieliczny oddzia wyszkolonych rzezimleszk w otrzymuje zad.ariebojowe: ,,oczyclty frontu''.'' chopcy spisali si na medal l Zukow mia powody do zadowolenia. 12 Wkr tce potem utworzono kolejne bataliony Osnaz wzdh: polskiej granicy. Znajdujemy wzmianki na ten temat w raporcie wydziafu politycznego Kijowskiego okrgu Wojskowego z dnla 17 wrzetlta rsg rotir. Wanie formacje jako pierwsze przehocly granice te podczas ',wyzwalania'' Polski, kraj w backich, Besa-

inne. Przytaczalimy ju przykady zaczepnych operacji radzieckich poeFanicznik w. Wanieoni sfuylizabaz do formowania oddzia w Osnaz (osobotuo nnzTrcLczenu _ do zadait specjalnych). W sierpniu roku 1939, przed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mootow, rozpoczto dynamiczn rozbudow jednostek Osnaz. Podczas woJny domowej te najbardziej drapiene formacje uderzeniowe radzieckiej machiny
9 P. W. Sewastianow, Nteman-Woga-DIaj' Moskwa 196l, s. 82.
10

ctkadego okrgu. We wszystkich krajach jednostki ochrony pogranicza to formacJe defensyurne' Ale ZSRR nie by paristwem jak

Jc'niepodane elemenl''.

tL
12

re

185, r93.
14

Czasougje soutetsktch granic, op. cit., s. 1O6. lbid. Pogranbzngje tuojska SSSR t9g9-1941, Moskwa 197O, dok. nr lbid., dok. nr 196.

L. Sandaow, Pterilegtoje, Moskwa 1966' s' 143'

78

WIKTOR SIIWOROW

LoDoAMAcz
czartie wojsk. Podstawowa jednostka bojowa pod rozka-

Dokument datowany 19 wrzenia1939 roku opisuje NKWD sytuacj na niewie Polsce' po dwbch dniach rubiezy Frzedstawiono j j przeciw Hitlerowi. Skoro tak, to w jakim celu deportowano posiadaczy i pop w, i to w charakterze jeric w? Te 600 os b stanowio jedynie kropl w potnym potoku, kt ry od pierwszego dnia ,,wyzwa1ania'' popynl do Zwiapk:u Radzie ckie go'

Nowy G wny Zarzd z miejsca wcza si w rozmiesz-

rozkazami generaa dywizji NI(WD Szmyriewa, komisarza Czumakowa 1szefa sztabu pukownika NKWD Winogradowa. W radzieckich publikacjach odnajdujemy tylko pojedyncze wzmianki: w wietleoficjalrr.ych dokument w 15 istnienie korpusu pozostaje tajemnic.
TV

w lutym 1941 roku nad zachodni granic uporczywie gromadzono wojska NKWD. Przecie w tym czasle terror a terenach "wyzwolonych" uleg znacznemu osable-

Ko*uni" czni historycy nie wyjanili, dlacze$o

minowa i umocni cae zachodnie pogranicze' Wszystko zdaje si wskaz5nwa, e obtona bya ostatnim zmarturleniem Stallna. Nie potrzebowa saper w,

davrrrego komendanta _r. Dywizj1

rucznika NKWD Pawa Artemiewa.

rs Ibid., dok. nr 39.

osnaz generaa po-

zami GZWO NKWD, to dywizja piechoty zmotoryzowanej. Kada dyfizja skada si z puku (lub batalionu) pancernego, dw ch albo trzech puk w piechoty zmotoryzowanej, puku arlerii haubic i innych jednostek: w sumie 10 tysicy onierzy i oficer w.l6 W miar formowania wszystkie dywizje sukces5rumie przerzucano na zac}: d, ku niemieckiej granicy. Nawet dla laika jest oczywiste, e cika bro nie miaa adnego zastosowania wevrntrz ZSRR i na terenach okupowanych. oddziay NKWD z powodzeniem radziy sobie bez czo w, w wyjtkowych sytuacjach szukajc wsparcia Armii Czerwonej' Jednostek osnaz rlje zamierzarlo rzuca na pierwsz lini, niemniej ich ofensyurrry charakter nie pozostawia cienia wtpliwoci. wiadczy o tym choby rodzaj dzia na ich wy1rosaeniu. Do obrony uywa si armat maego i redniego kalibru: paski tor lotu pocisk w skutecznie zatrzyrnujenacierajcego wroga. Ten rodzaj artylerii jest zupebrie nieskuteczny w razie ofensywy: pociski przelatujnad okopami nieprzyjacie|a nie czynic im wikszej szkody. W natarciu uywa si waniehaubic, bowiem strom5r tor pocisk w pozwala ostrzeliwa cele w ukryciu. Wy1rosaenie wojsk represyjnych w bro ofensyvrn narzuca jedyne moliw uzasadnienie. Bez tnrdu mona domylisi przypuszczalnej taktyki Osnazu: podapajc za byskawicznie nacierajcymi oddziaami czoowymi, czekicimieli lilrwldowa wszystkie ogniska oponr na tyach wasnej armii. Do tego jednak nie doszo. Hitler uderzy pierwszy i tym sam5rm pokrzyowa misternie opracowany plan. W wojnie obronnej G wny Zarzd Wojsk operacyjnych okaza si cakowicie bezradny. W czwarm dniu wojny Stalin odwoa gieneraa Artemiewa' Po l94l roku zaniechano formowania dalszych jednostek piechoty zmo|6 Kada dywizja radzieckiej piechoty dysponuje wasn]rmi czogarlti i artyleri[przyp. aut.l' 5
Lodoamacz

80

8l

WIKTOR STIWOROW

toryzowanej NKWD' a istniejcych 29 dywizji wcielono w skad Armii Czerworrcj.|7 armia wraz z NKWD 'wyzwoW 1944 roku ta wanie liy'' Europ rodkow przynoszc na bagnetach wadz robotniczo-chopsk i wszystkie towarzyszce jej dobrodziejstwa. W 1939 roku projekt tej operacji by ju mocno zaawansowany, a hitlerowska agresja tylko oddalia na kilka |at faz koricowej realtzacji. Potny radziecki aparat terroru budowano z myL o caej Europie, nie tylko o jej wschodniej czc1'Przy' gotowania do sowietyzacji kontynentu rozpoczto jeszprzed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mootow' "r.zamierzeniach Stalina by to jedynie manewT taktyW czny, majcy cofn Europ do roku 1918 i otvorzy formacjom NKWD drog na zach d.

Rozdzia 9

Dlaczego w przededniu wojny zlikwidowano stref bezpi eczeiustwa?

Ming to.potna zabanuka, ale jest to broft deJensgwnn, broli dla sabeusza [...] Nie potrzebujemg min, tglko rodk tls rozminougtuania.L Marszaek ZSRR G. Kulikotls (pocztek czenDca 1941 roku)

\7 2L. Dywizia piechoty pukovrnika M."Panczenko irmii Czerwonej; 8. i 13. D Armii Czerwonej [PrzYP- aut.l.

w 1o9' Dywrzj Piechoty KWD zamieniy si w 63' i 95' DP

NKWD pod dow dztwem

e zesroatowu3l wojsk na samej granicy. Skuteczne przygotowanie do obrony wymaga wycofania g wnych si w gb terytorlum, by nie zaskoczyo ich pierwsze uderzenie wroga. W pasie przygranicztlym wojska inynieryjne buduj przedri stref Zaporow, tzw. stref bezpieczeristwa, najeon zasiekami, umocnieni anni, przeszkodami' polami mirrowymi. Strona bronica si nie rozbudowrrI Starinow, op. cit., s. 179.

83

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

je na tym obszarze komunikacji ani przemysfu, nie urnieszcza tam punkt w dyslokacji wojsk ari magazyn w. Przeciwnie, zawczasv minuje kluczowe obiekty Strategiczne - mos' tunele, arterie _ by w razie napa-

ciogranic zy nieprzy1acielowi swobod nrchu. Zbudowanie strefy bezpieczeitstwa j est elementarnym posuniciem defensyvrnym. Ewentu alny najedca traci w niej impet pierwszego uderzenia i zaczyna ponosi straty jeszcze przed nawi2aniem kontaktu Z g wnymi siami przeciwnika. Nkany przez riewielkie i szybkie oddziay, atakujce z zasadzki i wycofujce si na upatrzorte pozycje, agresor jest zmuszony do zwalniania marszu, cigego rozwijania szyk w, marnotrawienia amunicji. rmczasem strona napadnita przygotowuje si do obrony w moliwie najlepszych warunkach. Im dfuej atakujce formacje poruszaj si w strefie zaporowej, rm dokadniej mona okrelig wny kierunek ich ofens5rwy. Agresor traci sw j g wny at:ut zaskoczenie. Traci te inicjatyw: nie znajc rozmiar w strel nie wie - w odr nieniu od przeciwnika _ kiedy natknie si na $ wn lini obrony. Ju przed wieloma wiekami s owiariskie plemiona bu doway potne strefy Zaporowe kolosalnej dugoci i gbokoci.Stosowano rozmaite przeszkody' najczciejzasieki. Zasiekajest to zapora ze citychdrzew, o zaciosanych na ostro konarach, zwalonych na krzy lub jedno obok drugiego, wierzchokami w kierunku nieprzfraciela i przyrnocowanych kokaml do ziemi. Tam, gdzie si wroga nie spodziewano, szerokopasa zasiek sigaa kilkudziesiciu metr w; na najbardziej Zagroorlych kierunkach byy to Go-kilometrowe nieprzebyte zwaliska' Dodatkowo wzr:oszor:o ostrokoy, kopano wilcze doy, stawiano potrzaski zdolne pogruchota nawet koriskie nogi' Zasiekibronice dostpu do Rusi rozpocieraysi na setkach kilometr w, a zbudowana w XW wieku Linia Wielkiej ZasiekiLiczya ponad 1.5oo kilometr w dugoci.Za zasiekami wznoszono fortece i miasta-twierdze. W razie napaci lekkie i zwinne oddziay obroric w zadaway wrogowi ciosy' po czym znikay w sobie tylko
a4

znanych labiryntach. Wszelkie pr by lepego poci$u po zasiekach z reguy konczyy si w zastawionych puapkach i zasadzkach. W rejonach zasiek lvyrb las w by zabroniony, podobnie kadzenie dr g. W miar ekspansji na poudnie starych linii obronnych nie niszczono, przeciwnie' byy stale wzmacniane i rozbudowywane, a wzdhl nowych granic stawiano kolejne umocnienia. U schyku XVII wieku przeciwnik' kt ry zdecydowaby si zaatakowa Moskw od pofudnia, miaby do sforsowania kolejno osiem linii zasiek o cznej gbokoci8oo kilometr w' adna armia nie bya w stanie tego dokona. Nawet gdyby udao jej si pokona przeszkody, ulegaby w ostatecznym boju, wyczerpana dugotrwa walk podjazdow z niewielkimi oddziaami obronnymi. Strefy bezpieczestwa nie straciy Swego zrtaczertia r wrne pod koniec XX wieku: wzdhl radziecko-chiriskiej granicy wybudowano lini umocniefl' i zap r o nazwie ,,Stalolvy pas'', dugocikilku tysicy kilometr w t gbokocido dwudziestu kilometr w, gdzie efekty dowiadczer1 minionych stuleci wzmocniono minami jdrowymi. Armia Czerwona wiedziaa wic doskonale, co to jest strefa bezpieczeistwa. W l92O roku wojska Tuchaczewskiego zna|azy si na terenach opuszczonych przez Wojsko Polskie' Wspomina marszaek artylerii N. Woronow: ''Przeclwnik wszystko niszczy na drodze swego odwrotu: linie kolejowe, mosty' pali zasiewy, stogi siana. Posuwanie si wymagao niesamowitej pracy. Kadrzeczuk ttzeba byo forsowa w br d lub na rodkach podrcznych. Coraz trudniej byo dowozi amunicj''.2 Armia Czerwona, bogata w te dowiadczenia,r wnie stworzfa na zachodnich kresach wasn stref bezpieczeristwa. Specjalne rzdowe komisje dokonay skrupulatnej inspekcji granic 1wyznaczyy optymaln |oka)'izacJ instalacji obronnych. Wszystkie mosty zaminowano. Dziki lscLu podw jnego systemu minowania 6o-met-

85

Lr

wrKToR sttwoRow
rowy most kolejowy pod olewskiem by got w do wysadzerria w cigu dw ch i p minuty.3 Pr cz most w minowano r wnie rurocigi, magazyny, pompy wodne, w7ee cinie, wszystkie nasypy i za$bienia terenu. Pod koniec 1929 roku w samym tylko KiJowskim okrgu Wojskowym dziaao 60 ekip minerskich liczcych r.4oo onierzy. Mieli do dyspozycji "l.640 kombirrowanych adunk w wybuchowych i dziesitki tysicy detonator w, gotowych do natychmiastowego uycia".4 Podobnie rzecz si miaa w innych okrgach. Ponadto w zachodnich rejonach kraju sformowano kolejowe bataliony zaporowe, kt rych zadaniem w razLe odwrotu byo rrysadzarie wz w komunikacyjnych' niszczenie g wnych arterii, rozmieszczanie min op nionego dziaania. w 1932 roku na Ukrainie by cztery takie bataliony.5 Przewidziano demonta i ewakuacj zwrotnic, rodk w cznocL,kabli telegraficznych, na p'ewnych odcinkach nawet sm.6 Radzieck stref bezpieczeflstwa stale modernizowano. Z miesica na miesic wyduaa lista obiekt w, si kt re w razie a$resji miay by wysadzone lub ewakuowane. Budowano nowe umocnienia, zapory, zasieki, sztuczrte zalewy, Niekt re tereny przygotowano do zatopienia.

LoDo.AIIACz umocn1eti''.7 W dodatku ste kolejowa bya tu sabo rozwinita: na 6.696 kilometr w tor w jedynie 2.oo8 ktlometr w lirrii dwutorowych o niewielk przelotowoci. Zriszczen7e tych poczeri nie nastrczaoby wikszych trudnoci. W tym czasie Armia Czerwona otrzymaa bolesne potwierdzenie uytecznoci dobrze przygotowanej strefy bezpieczeitstwa. Jesienna ofensywa w Finlandii skorlczya si totalnym fiaskiem. Niepowodzenia Armii Czerwonej wynikay po trosze z nieudolnoci dow dztwa, ale przede wszystkim z doskonaego przygotowania Fin w do obrony. G wne stly fit1skie stacjonoway za 6o-k1lometrowym pasem p l minowych i rozmaitych przeszk d. Z trudem posuwajcych si naJedcw dzie i noc nkalt snajperzy, saperzy i lekkie formacje obronne. W efekcie Armia Czerwona potrzebowaa a 25 dn| na pokonanie fi skiej stre$l bezpieczeftstwa i dotara do g wnej linil obrony powanie osabiona, zniechcona, pozbawiona amunicji, paliwa i y\lmoci.Armia Czerwona praktycznie nie miala adnej swobody ruchu. nntietze maszerowali mylctylko o jednym: e kady ich krok moe by ostatni. Jednostki kwatermistrzowskie i odwody zostay daleko w tyle, posuwajc sl pod cig presj lekkich oddzia w flr1skich, kt re swobodnie krTyy po sobie tylko zrranyc}r przejciachw polach mirrowych. Uznanle dla flrisklch umocnierl nadgranicznych wyraali wszyscy radzieccy dow dcy, kt rzy uczestnic4rli w tej kampanii, w pierwszym rzdzie K. Mierieckow, dow dcaT. Armii.E Po zakonczeniu Wojny Zirnowej genera armii Mierleckow zosta mianowany szefem Sztabu Generalnego. Jak wykorzysta dowiadczeniawyniesione z Finlandii przy umacnianiu zachodnich rubie ZSRR? Mierieckow rozkaza przede wszystkim: - zlikwidowa stref bezpieczeftstwa na zachodniej grarricy, romria2a grupy saperskie , rozminowa teren' zr wna z zierniwszystkie zapory i umocnienia;
7 A.

TII (Jesieni 1939 roku zgodnie z postanowieniamlpaktu Ribbentrop-Mootow Zwiavek Radziecki zaanektowa wschodnie obszary Polski' Gbokodotychczasowej
strefy bezpiecze(lstwa powikszya si o 2oo-3oo kilometr w. Zdobyte terytoria stwarzay idealne wanrnki obronne: Iasy, wzg rza' mokrada, rwce rzeki l strome urwtska. ,,Tereny wymarzone do obrony i budowy
n [bid., s. 22. 5 rrid., s. 175. 3 Starinow, op. cit., s. 24.

6 Tuchaczewski: op. cit.,

t. 1, s. 74.

8 Mierieckow, op. cit., s. 2O8-2O9.

Jeremienko'W nczale rojng, Moskwa 1964, s 7r.

86

87

WIKTOR SUWOROW

LoDoAMACz

terenach;

nie budowa strefy bezpiecze stwa na zdobytych

za-

adn wys unit stref zapor ow ; - ptzerzuci $ wne strategiczne odwody Armii Czerwonej Z gbi kraju i obsadzi wzduzachodniej $ranrcy; - w trybie natychmiastowym rozpocz budow dr g i lotnisk polowych na zachodniej Ukrainie i zachodniej Biaorusi, jednotorowe linie kolejowe przeksztaci w dwutorowe, zud.kszy przelotowodr g' budowa szosy w kierunku niemieckiej granicy. Jakie byy skutki tej polityki? Po L7 wrzenia1939 roku pewne rzek1 na Zagarnitych polskich kresach stay si rzekami granicznymi. Wiele most w zyskao tym samym strategiczne znaczenie. W strefie operacyjnej 4. Armii byo szetakich most w. 7-e zrozurniaych wzgld w strona niemiecka nie doma$aa si ich zbwrzenia, zastanawia natomiast fakt, e Rosjanie te nie zarnierza|i ic}: zn1szczy' Noc 22 czerwca l94l roku wszystkie mosty zostay opanowane przez wojska niemieckle. Ich niespodziewany atak cakowicie zaskoczy 4. Armi, kt ra zostaa rozgromiona, odsaniajc tyy superpotnej 1o. Armii. Ona r wnie poniosa dotkliwporak;42. Grupa Pancerna generaa Guderiana nie napotykajc oporu ruszya na Mir1sk' Byy szef sztabu 4. Armii L. Sandaow zapye: ,,A dlaczego w strefie dziaanLa (naszej) 4. Armii zostao tak wiele most w na Bugu?''.g Rzeczywicie, dlaczego? Hitlerowcy planowali wykorzystaje do napaci. A co zarnierzaa Moskwa? Najczciejm wi si w tym kontekcie o niekompetencji radzieckich dow dc w. To wytfumaczerie w adnym stopniu nie odnosi si do generaa pukownika Sandaowa' kt ry osobicie odpowiada za mos. Ciekawe, e nigdy nie oskarono go o lekkomylno, nie zapacigow za tragiczrre niedopatrzenie' Wrcz prze9 L. Sandaow, Pteriegtoje, Moskwa 1966, s. 99.

chodnich rubiey wzdugranicy' nie osaniajc ich

_ rozwin Zgrupowania pierwszej linii obrony

ciwnie, od pukownika'bardzo prdko doszed do stopnia generaa pukownlka, wyr nisi w wielu operacjach. G wne cechy jego osobowoci' to przezorno l przesadna wrcz drobiazgowo.Imponowa mi jego niebyway spryt' Ale co si z nim stao w czerwcu l94l roku? trI niemieckie bez trudu posuway si naprz d, przekraczajc Dwlr:, Berezyn, Niemen' Prype, nawet Dniepr. Gdyby zdobyte kolejno mosty nie byy poprzednio zaminowane, mona by to uzna wrcz za sabot'Ale sprawa jest powaniejsza. Mosty byy przygotowane do zniszczenia, tyle e w 1939 roku wszystkie adunki rozbrojono' Ta operacja obja wszystkie obiekty strategiczne na rubieach ZSRR' nie by to wic kaprys kilku niepoczytalnych dow dc w jednostek, lecz decyzja polityczna podjta na wysokim szczeblu. ,,Na zachodzie nasz kraj styka si ju bezporednio z potn machin militarn faszystowskich Niemiec [...] Nad furgli zawisa groba inwazji [..'] Po zapozrlartiw si ze stanem przygotowari do budowy zap r i umocnieri w strefie przygraricznej byem po prostu zaszokowany. Zltkwidowano nawet te, kt re udao si stworzy w latach l926-1933. W poblizu wanych most w i innych oblekt w nie byo ju rnagazyn w z gotowymi adunkamt. Nie byo nie tylko brygad ['..] ale choby specbatallon w. Wysz Szko Techniki Specjalnej im' W' Uljanowa - jedyn uczelni szykujc wykwalifikowanych dow dc w obsugi min zdalnie sterowanych - przeksztacono w szko cznoci.''to Gdyby g wne siy Armii Czerwonej nie tkwiy wzdhl zachodnich granic, daoby si w znacznej mierze unikn skutk w niespodziewanej napaci. opuszczone tereny r wnie mog peni funkcj strel bezpieczeftstwa, uniemoliwiajc dziaanie przez zaskoczenie! otrzymawszy sygna od wysunich plac wek g wne

Woj"L"

Starinow. op. cit.. s. I75.

88

89

WIKTOR SIIWOROW

LoDolMAcz
Przygotowrrjc si do wojny obronnej, zregu buduje si tzw. rokady - linie kolejowe i szosy r wnolege do ptzpuszczalnej linii frontu, pozwalajce w razie koniecznoci przerzuca, odwody fla zagroone odcinki. Poczenia te winny z zaorlja omlja rejony moLiwych walk' by w razie nagego przenyania obrony nie dostay si w rce nieprzffaciela. Armia Czerwona obraa inn taktyk; budowaa drogi i linle kolejowe wycznie ze wschodu na zach d, ku granicy. Tlko w jednym wypadku by to kierunek logicznie uzasadniony: jeeli ozlacza przygotowania do ofensywy. Marszaek ukow ',Wnioski sprowadzay si do stwierdzenia [..,l e sie szos na terenie zachodniej Biaorusi i zachodniej Ukrainy znajduje si w zym stanie. Wiele most w nie wytrzyrna ciaru czog w rednich l arlerii''.13 Na dobr spraw' tnrdno o lepszy pow d do zadowolenia. Wystarczyoby podci filary' zaminowa brzegi, rozmieci po krzakach snajper w i ustawi artyleri przeciwpancern. Ale gdzie tam! Zukow rzuca si w wir nowe drogi i wzmacnia mosty tak' by rob t, kae ka udwigny kady czo i najcisze dzlao. W tych cikich robotach Armi Czerwon wspierao wydatnie NKWD 1osobicieawrentij Beria. Radzieckie r da czsto cytuj okrelenie ',organacje budowlane NKWD".I4 Dziwiemy, jak si robocz dysponowa Ludowy Komisariat Spraw Wewntrznych' Po c trzymano tylu zek us w strefie przygranicznej, na dodatek w przededniu wojny? Wojna zazblaa si nieuchronnie. oficjalna historia Kijowskiego okrgu Wojskowego $osi: ,,Na pocztku 194l roku hitlerowcy przystrili do budowy most w, bocznic, lotrrisk polowych".ts Oto mamy poszlaki wskazljce niedwrrznacztie, e trwa przygotowania do agresji. A czym zajmoway si w t5rm czasie radzieckie wojska kolejowe? Zacytljmy to samo r do: ,,Na za13

zgrupowania obronne zyskuj troch czasu, by przygotowa si do odparcia uderzenia. rmczasem ,,wojska pierwszego rzluttl poszczeg |nych armii miay rozu n si bezporednio wzdu granicy par1stwowej [...] mimo e linia granicy bya wysoce niedogodna do obrony. Na wielu kierunkach, wbrew przedwojennym instrukcjom radzieckim, nie przystosowano do obrony nawet strefy przedpola".lr Z dniern l lutego 1941 roku genera armii Georgij ukow zastpi Mierieckowa na stanowisku szefa Sztabu Generalnego' Czy bya to kara za zriszczenie radzieckiej streSr bezpieczefistwa? Bynaj mniej : Stalin odwoa Mierieckowa za... zbytni opieszalo w rozbudowie dr g, most w i lotnisk na nowych terenach. Od tej chwili robota rusra na cae$o, w icie,,ukowowskiej'' skali. Armia Czerwona dysponowaa dotd picioma brygadami wojsk kolejowych. W skad brygady wchodzi jeden puk, dwa samodzielne bataliony i oddziay tyowe. Zukow poleci sformowa osiem nastpnych. Wszystkie te jednostki skoncentrowano w zachodnich rejonach przygranicznych' gdzie szy intensyvrrre roboty nad modernizacj starej i budow nowej sieci kolejowej w kierunku granicy.'2 oto niekt re z c}r linii: Poskir w-Tarnopol-Lw w, Lw w-Jawor w-granica, Lw w-Przemyl, rmkowicze -Baranowicze, Biaowiea- oraflcr ca. Nazwy stacji docelowych wskazuj, e radzieckie kierownictwo nie uwaao obszar w przygranicznych za potencjalny tatr dziaani wojennych, |ecz za stref tyow armii' dokd _ w razie szybkiej ofensywy fla Zach d - bdzie si dowozi miliony rezerwist w, zapasy amunicji, paliwa i wszelkiego zaopatrzenia. R wnolegle do rozbudowy kolei, na tych samych terenach prowadzono intensywn modernizacj dr g i szos. oto niekt re wybudowane poczenia: orsza-Lepel, Lw w -Przemyl, Biaa Cerkiew-Kazatin' Mirisk-Brze.
rr ,,Historia Wielkiej Wojny Narodowej l94t-1945", t.2, Warszawa 1964, s. 58-59.
12

Zwiry,ku Radzieckiego

,,Krasnaja zwiezda", 15 wrzenia l984.

ra Por. A. Nowikow, W niebie Leningro.da, rs Istor(ja Kijeu:skogo uojenrago okruga,

G. ukow: ,,Wspomnienia i refleksje''' Warszawa 1970, s' 268. Moskwa 1970, s. 65. Moskwa L974, s. I47.

90

9l

wrKToR sttwoRow

Lopo,elfA,cz

chodniej Ukrainie prowadzono roboty zmierzajce do rozbudowy i wzmocnienia sieci kolei".16 Utworzone przez :ukowa brygady kolejowe wykonay na tych terenach ogromn prac, ale ich prawdziwe przeznaczenie byo zupekrie inne: miay dziaa przede wszystkim na terytorium przeciwnika. Podajc zanacierajc armi miay pokona stref bezpieczeristwa wroga, odbudowa drogi i mosty, po czym na g wnych kierunkach strategicznych wymieni wskie tory zacho dnio europ ej skie na p oszerzony standa r d. r adzie cki'17 Zaraznapocztku wojny brygad kolejowych uywano do budowy umocnieri zaporowych, ale nie miao to wiele wsp lnego z pierwotnym zamysem' Prace fortyfikacyjne to improwizacja,,,robota trudna imao znana''.18 W skadzie brygad nie byo batalion w fortyfikacyjnych, byy natomiast oddziay remontowo-buW przededniu wojny radzieckie wojska kolejowe nie tor w, nie opr niaymagazyn w w przygtanicznych rejonach. Przeciwnie' waniena granicach gromadzono Zapasy sz5rn, most w pontonowych, materia w budowlanych, wgla. Wszystkie te rezerwy w pierwsrm dniu wojny aoJtay si w rce wroga. wiadcz o tym zar wrlo r da niemieckie, jak radzieckie. Pukownik I. Starinow, szef Wydziahl Budowy Zap r i Minowania G wnego Zarzdtl Wojsk Inmieryjnych Armii Czerwonej opisuje graniczn stacj Brzew dniu 2L czerwca |94l roku: ',Sorice owietlaohady wgla, stosy nowiutkich Wszystko tchno spokojem".'o wieszyn. Szyny ln. my skdind' e Szyny kolejowe bardzo prdko pokrywaj si cieniutkim nalotem rdzyt. A wic mowa jest o smach dopiero co - w przededniu wojny! _ dostarszyko;way si do wysadzania ani ewakuacji
16 17

dowlane.

te

czonych pod radziecko-niemieck granic. W jakim celu? Pr cz wojsk kolejowych na zachodnich rubieach znajdoway si praktycznie wszystkie jednostki inyniefine Armii Czerwonej. W pasie ptzygtanicznym dziaay r vrnie |iczne pododdziay saperskie' Czym si zajmoway? ,'Budoww51'ciowych nlbiey do natarcia, wytyczaniem dr g dla maszerujcych kolumn wojska, wznoszeniem jednych zap r i riszczeriem innych, kamuflaem operacffnym i takcznyrn, organizowaniem wsp dziaaniapiechoty i czog w wchodzcych w skad grup szturmowych, zabezpieczaniem przepraw..."." Niech c;rtelnika nie wprowadzi w bd wzmiarrka o ,yznoszetllIt zap r" ' Przedrozpoczciem wojny z Finlancl radzieccy saperzy skopiowali kilka odcink w linii Mannerheima, aby grupy uderzeniowe mogry przeaviczy symulowany atak' Dopiero potem rozploczto ofensyw.

lbid., s. 143.

I'435 mm; rosy'skie tory maj szeroko l.524 rnrn [przyp. tum.]. l8 Soroietsk(je elieznodoronq-1e' Moskwa 1984' s' 98. 19 Souietsklje uooruonngje s, Moskwa 1978' s.242. 20 Starinow, op. cit., s. 19O.

wikszoci kraj

w Europy stosuje si tory

szerokoci

pada jednak strvierdzi, e nie przygotowaa si naleycle do powanej kampanii wojennej. Morra by odnie wraenie, ebeztroskie OKW22 najzvyczajniej w wiecie nle wiedziao, e w Rosji niekiedy przytrafia si zima, a drogi odbiegaj od niemieckich standard w. Smary uywane przez Niemc w zastygay na mrozie i brori odmawiaa posuszeristwa. Powiadaj' e winien bymt z. Nieprawda, win ponosi niemieckie dow dztwo, kt re nle zam wio produkt w lepiej przystosowanych do rosyjskiego klimatu. M wi si te, e Blitzkrieg zaama si na nieprzejezdnych drogach. To nonsens, Hitler zwyczajnie nie przewidzia, e kampania wschodnia bdzie wymaga odpowiedniego uzbrojenia i rodk w transportu. Przemys niemiecki produkowa sprzt z rny| o Europie Zachodniej i Afryce - ale nie o Rosji.
2| soluietskije Uooru:onnaje stU, op. cit.' s. 255.
22

Dwcaym szacunku nalenym armii niemieckiej wyL rzy

S1 Zbrojnych IIIRzeszy lprzyp. tum.l.

OKW

Oberkommando der Wehrmacht

Naczelne Dow dztwo

92

WTKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

Niemniej Hitler rnia szczcie. W przededniu wojny w zachodnich rejonach ZSRR przeprowadzono kolosalne prace remontowo-budowlane, kt re objy ca niemal sie dr g i kolei. Jak wygldaaby sytuacja' dyby :ukow, Mierieckow i Beria nie zbudowa]i szos i tor w pod sam granic, a zamiast tego naleycie przygotowali umocnione rejony w okrgach nadgranicznych? Gdyby nie zgromadzii potnych zapas w sz5m, most w pontonowych, budulc a? G dyby uruchomiono skute czny system samoobrony: wysadzono mosty i arterie, ewakuowano tabor kolejowy i tory, zniszczono zapasy, zaminowano i zatopiono drogi? odpowied moe by lko jedna: hitlerowskiBlitzkrieg zaarnabysi nie u rogatek Moskwy, a|e zrtaczrie, znaczrlie wczeniej. odpowiedzialno za sukces hitlerowskiej armii i jej szybki marsz w gb kraju ponosz Zukow, Mierieckow i Beria. Czy Stalin kaza ich rozstrze|a? Bynajmniej. Wszyscy ttzej otrrymali wkr tce szlify marszakowskie. Skd mogli przpuszcza, e to Hitler wykorzysta nagromadzone rezerry, a po odbudowanych drogach pomaszeruj kolumny Wehrmachtu? W przededniu wojny nikt nie mylapowanie o wznoszeniu zap r, zastanawiano si wycznie nad m' jak skutecznie przearna umocnienia na terytorium wroga. Nieprzypadkowo 13 czerwca na zachodniei granicy pojawili si - inco$nito - marszakowie i czoowi eksperci od pokonywania rejon w umocnionych. Marszaek G. Kulik przyby z tajnm na Biaoru; w rozmowie z c5rtowanym ju pukownikiem Starinowem (szefem Wydziau Budowy Umocnieri i Minowania w G wnym Zarzdzie Wojsk Inynieryjnych Armii Czerwonej) domaga si od niego ,,wykrywaczy rnlr:' saper w, tra w''.23 Sto urzdzenia niezbdne na obcym terytorium: po stronle radzieckiej wszystkie miny dawno ju rozbrojono, zapory zdemontowarto. Poza m rozmieszczellie min jest zrrar.re, nie potrzeba tu wykrywaczy. Marszaek stawia kropk nad i: ,,Wasz wydzia zosta |e nazvany. Powinien' zgodnie z r:asz doktryn' nazym a
23

sl Wydz,iaem Demontau Umocnieri i Rozminow5rwanla. Moe wtedy zacz|Lbycie mylejak naley. A wy tylko w koo Macieju: obrona' obrona... Doju tePodobnie ocenia sytuacj genera armli D. Paw'ow, dow dca Zachodniego Specjalnego okrgu Wojskowego (tajnym rozkazern przeksztaconego ju we Front Zachodni). Genera nie ukrywa niezadowolerliazfakt'u, e zbyt rnawag prTryiapuje si do kwestii demontau umocnieri. TJrmczasem w perspekwie wojny obronnej problem by pozbawlony sensu. W Wojnie Zimowej Armia Czerwona, zmuszona do pokonywania fi skiej streff bezpieczeflstwa, otrzymaa surow nauczk. T}rm razem postanowiono naleycie przygotowa si do forsowania niemieckich umocnierl. Radzleccy marszakowie nie mogli, rzecz jasna, wiedzle, e sdyby rozpocz|i wojn przed 22 czerwca, to problem pokonywania niemieckich fortyfikacji w og le by nie istnia: Wehrmacht, dziaajc wbrew wasn5rm regulaminom, robi dokadnie to samo co radzieccy saperzy - rozminowywa nrbiee, r wna z ziemi przeszkody, koncentrowa wojska wzdllgranicy, nie chronlc si za stref bezpieczeristwa! Na pocztku czerwca niemieckie oddziay zacz zdejmowa zapory inynieryjne na samej llnii demarkacfrnej. Marszaek K. Moskalenko uznaje to zti niezbity dow d rychej agresji.2s mczasem Armia Czerwona robi dokadnie to samo, co prawda z lekkim op nienlem' Z Moskwy wyrusza na zachodni granic kwiat wojskowej myli inynieryjnej. Profesor D. Karbyszew - genera porucznik wojsk inynterfrnych - wyjedajc oznajmi znajomym, e wojna ju sizacza; wsp lnie um wili si na spotkanie po zurycistwie, ale nie w Moskwie, Iecz ,,w miejscu nlycistwa". w wiczeniach z forsowania przeszk d wodnych i poko2n

gol".'n

Po przybyciu na granic Karbyszew uczestniczy

lbid.

Starinow, op. cit., s. 179.

25

K' Moskalenko: .Przed przeomem'', Warszawa 1971, s. 3l. 95

94

WIKTOR

STIWOROW

rcooammcz

nywania nowoczesnyrni czogami T-34 zap r przeciwczogowych. Ani jedno ani drugie nie ma zastosowania w walkach obronnych. 2L czerwca 1941 roku Karbyszew uda si do 10' Armii, ale przedtem w towarzystwie dow dcy 3. Armii W. Kuzniecowa i komendanta grodnieriskiego rejonu umocnionego pukownika N' Iwanowa odwiedzi posterunek graniczny. ,,Nad ranem wzda granicy przy drodze August w-Sejny stay nasze zasieki; kiedy wracalimy' zasieki byy jtl zdjte".26 Wyobramy sobie t scen: oddziay NKWD demontuj zasieki! Komunistyczni historycy, szukajc wytumaczertia katastrofy, tuznali wszystkich radzieckich marszak w i genera w za p gwk w' Jeeli nawet ptzyjmiemy t hipotez' to jak wytumaczy postpowanie dzielnych czekist w, kt rzy dopiero co zakoficzyli WieIk Czystk, oplotli kraj drutem kolczastym i zaryslowali granice? Dlaczego zdejmlzasieki? D|aczego dow dca armii' kt ra ma tu wa|czy, komendant tutejszego rejonu obronnego i moskiewski ekspert najvyszej rangi (kt ry wie, e wojna ju trwa) nie protestuj?! Przeciwnie, demonta drut w zbiega si w czasie z wtzytacj posterunku. Poza tyrn czego tam wlaciwie szukali? Czy mona przypuci' by dow dca stranicy w stopniu ponrczrika NKWD samowolrrie powzial decyzj o zdjciu drut w? Rozkaz musia przy1Z g ry, przynajmniej od szefa Wojsk Ochrony Pogranicza NKWD generaa porucznika I' Bogdanowa' Czyby nie zdawa sobie sprawy z zag3roerlia? Zdawa, i to bardzo dobrze' ,,18 czerwca l941 roku komendant biaoruskich Wojsk Ochrony Popranicza NKWD genera porucznik Bogdanow powzia} decyzj o ewakuacji rodzin wojskowych''.27 Czy Bogdanow zdecydowaby si na demonta drut w i ewakuacjrodzin pogranicznik w bez wiedzy ludowego komisarza spraw wewntrznych, generalnego komisarza bezpieczeitstwa paristwa awrentija Berii? Niemoliwe. ZresztBeria sam tenie odwaybysi na taki
26
27

krok' A skoro Beria wystpowa unisono z Zukowern, Znaczy to, e ktosprawnie koord5mowa dziaania armii i NKWD. Czekici nie zdejmowali, rzeczjasna, zasiek w by powita hitlerowskie natarcie' Przecinali druty by przepuciArmi Czerwon' tak jak to uczyrrili w 1939 i 1940 roku przed ,,wyzwoleniem" Polski, Finlandii, pa stw backich, Besarabli, Bukowiny. m razem przysza kolej na Niemcy... M wi si, e Stalin zamierza napana Hltlera w 1942 roku. Rzeczywicie, by taki plan, ale zosta zlaczrlie przypieszony.Gdyby Stalin szykowa ,,W^rolenie" na 1942 rok, to zasieki na granicy przecinano by w 1942 roku. W ostatniej chwili.

J. Reszin, GienieraKarbgszetu' Moskwa I97I, s.2o4.

Dozorngje zapadngch rubiezej, Kij w 1972, s. 1O1.

96

LoDo.AMAcz

Kady "RUn odpowiada liczebniebrygadzle, a si ognia dor wnywa korpusowl czy nawet armil; mia wasne dow dztwo i sztab, od dw ch do omlubatalion w cekaem w, jeden puk artyleryjski' kilka vrydzielonych baterii artylerii cikieJ, Jeden batalion pancerny, kompani lub batalion cznoct, batalion lnynieryjno-saperski i inne pododdzla. Rejon umocniony rozcia si na dh'goci loo do 18o kilometr w frontu i 30 do 50 kilometr w gtbokoci. By w1posaony w skomplikowany system elbetonowych t pancernych schron w bojowych i umocnieri

Rozdzia 10

zabezp7eczajcych. Wewntrz,,RU'' budowano podziemne magarny, elektrownie' szpitale' punk dowodzenia

Dlaczego Stalin zniszczy lini Stalina

ko ltldzie nahlsni s@zq e g ungm zadantem on w umocniongch jest obrona. Bgnajmniej. Rejong umocnione buduje s tu cetu lepszego przggotouania nntarct. Majq one osrrta rozrodkotlsanle z-grupou ani ufu rzeniowgch, zapeuni stuobodne roaoincte armii. gda uojska pjddo natarcia, us urczas uspiera
Gener mjor P. Grygorenko (uczestnik bttdotog linit Stalt:u)

Podziemne budowle czylabirynt tuiwzy cznoci. neli, galerti' ukrytych poczen. Kady "RU" m g prowadzi samodzielne dziaania bojowe nawet w starrie

je casognta.|

I brydz1estych na zachodnich rubleach zsRR zbudowano trrrraciepterwsrch rejon w umocnionych, tak zwanych RU. Pas ten otrryma nieoftcjaln rLazlv''linia Stalina''.

htach

cakowitej izolacji. Podstawowymi elementami ,,RU'' byy stae stanowlska ognlowe _ tn. DoT-y.2 Dziennik "Krasnaja miezda" przynosi opis DOT-u nr 112 w 53. ,,RU" Mohyl w Podolski: "Bya to skompllkowana podziemna' fortyfikacja, skadajca si z kom r, chodnik w, kaponier, strzelnic, flltr w powietrza ltp. Zauieraa magazyny bropunkt opatrunkowy, kuchni, ni, amunlcJi i ywnocl, m wlc, sprawny do dzi),wietliwodocigi(nawiasem c, punkt obserwacyjny, no i oczywicie stanowisko dowodzenla. Na uzbrojenie DoT-u skadao si potr jne glnazdo cekaem w Maxim, oraz dwie p kaponiery z armataml kalibru 76 mm".s Pr cz podobnych konstrukcji budowano tysice niewielkich gr:lazd na jeden-dwa cekaemy, ale r wnie potne bastiony. General Grygorenko w swoich wspomnieniach opisuje jedn znich, r wnile w "RU" Mohyl w Podolski: osiem potnych DoT- w zczonyeh podziemnymi korytarzami'4 Pukownik R. Umariskl,
- Dogowr'temtennaja Ognieu;aja Toczka .ogniowe [Przyp' tum.l. 3 Jfuasnala zsriezda",25 lutego 1983.
4 lbid. 2 DoT

stae stanowisko

1981, s. 14l.

l P. Grygorenko,

W podpolje

mara wstriettt, tol,ko krys, Nowy Jork

98

LoDoAMACZ

i t)aiorlea sufu' aa7tacaa sna

Auu $eatua

*BIEE

Byga

ElBillNE

Ploeszti

oranice oa stw orzed wrzeniem 1939 roku

w czeMcu 1941

^aaa

rejony umocnione

'RU"

zachodniagranicazsRH roku radzieckastrefabozpiscze stwa

@| v JL

baryoddzial wpazanckichprzygotou
w

stnrkcje w lrijowskim *R.U".s Z ko|ei genera pukownik A. Szebunirr stwierdza, e w cigu zaledwie trzech lat w samym tylko proskurowskim ,RU" wzniesiono ponad tysic elbetonowych grup warownych i schron w, zkt ryda niejednej strzegy fosy i sztucztte zalewy'6 W odr nieniu od 11''ii |\'ta |inota, budowa linii Stalina odbywaa si w cisejtajemnicy. W trakcie prac forrfikacyjnych NKWD blokowao ssiednie sektory ,,eby nawet mysz nie moga si przelizgn". Kopano i betonowano r wnoczenie na wszystkich odcinkach, ale lko na niekt rych budowano naprawd: w wikszoci byy to dziaania pozorne. Anl miejscowa ludno,ani oeierze rtie wiedzieli do korica, co i gdzie powstaje. Radziecka linia fortyfikacji r niasi od francuskiej. Bya duo gbsza i, co najwaniejsze, uniemoliwiaa manewr oskrzydlajcyi rozcig.aa si od Baku do samego Morza Czarnego. Miaa powstrzyma natarcie piecho' ale przede wszystkim czog w nieprzyjaciela. otrzymaa r wnie skuteczn oslon przeciwlotnicz. Do jej budowy pr cz zbrojonego betonu uyto o$romi nych ilocistali pancernej i granitu sprowadzanego z Czerkaska L Zaporoa. Linia Stalina, w odr nieniu od linii Maginota, nte znajdowaa si na granicy, |ecz w gbi kraju . ozttaczao to, e pierwsze salwy nieprzyjacielskich armat trafi w pustk, nie wyrzdzajc adnej szkody. W razie nlespodziewanej napaci garnizony uzyskayby ptzynaJmniej kilka dni na zajcile pozycji obronnych i przygotowanie si do walki. Najedcaprzed rozpoczciem natarcia musiaby pokona wielokilometrow stref bezpieczeflstwa, liczne pola minowe i irrne niemie niespodzianki. Wysadzone mosty zrnwszaby go do forso_ wania dztesitk w rzek i potok w' Jednym sowem, przed przystpieniem do waciwejofensywy nieprzyjaciel poni sby bardzo powane straty.
5 R. Uma ski, Nabojeugchnbieach, Moskwa 196o, s.35.
6 A.

r wrne uczestnik budowy linii Stalirra, wspomina w swoJeJ ksilce wielokilometrowe podziemne kon-

okresie pokoju

obszaroperacyinyFlotylliDniepua

skiej

Szebunin, Skolko namtprojdieno, Moskwa 1971, s. 58.

101

wtKToR suwoRow
Strefa bezpieczertstwa miaa nie tylko hamowa tempo marszu agresora, ale te suyza zason dymn' jak mga skrywajca na morzu zdradzieckpuapk g r lodowych. Nie znajc dokadnej topografii linii Stalina, wr g m g niespodziewanie natkn si na g wne siy radzieckie, znalle si pod ostrzaem artylerii' Atak z zaskoczenia napotkaby zaskakujc obron. Linia Stalina r mla si te od umocnieri na granicy Frarrcji tym, e nie bya lini cigmidzy poszczeg |nymi forrffkacjami zostawiono doszerokie przerw. W razie korieczrtoci przejciamona byo zagrodzi po|ani minowymi izaporami inmiefin5rmi' ry$ujc je dodatkowo wojskiem. Mona te byo zostawi je odsonite, zachcajc niejako nieprzyjaciela do zaniechania frontalrrego ataku na rejony umocnione i wejcia klinem midzy forrffkacje. Gdyby wr g zdecydowa si na ten marrewr' w wczas masy naclerajcych wojsk zostayby rozbite na kilka oddzielrrych potok w, zkt ryc}:kady znalazby si w osobnym ,korytarzu'' pod krzyowym ostrzaem, majc zagronne flarrki, tyy i linie zaopatrzeniowe.

I'

I,()Do.AMAcz

Pakt Ribbentrop-Mootow oznacza, jak wiemy, pocztek II wojny wiatowej, ar umoczenie likwidacj strefy buforowej midzy Niemcami i ZSRR. W zaistniaej sytuacji Stalin m g jeszcze podj pewne kroki w celu zabezpieczenia zachodniej granicy i zagwarantowania neutralnoci Zwia7ku Radzieckiego w nadcigajcej wojnie. Na przykad: _ rozkaza wzmocni garnizorty w rejonach umocnionych na linii Stalina oraz zwikszy produkcj i dostawy broni do wszystkich ,,RU"; r02

l,)udowa trzymastu rejon w umocnionych na linii Stalina odbya si ogromnym kosztem i wysikiem dw ch pierwszych piciolatek. W r938 roku postanowiono dodatkowo wzmocni fortyfikacje cik artyleri i wybudowa osiem kolejnych 'RU". W cigu jednego roku wzniesiono ponad tysic betonowych schron w i bunpodpisano ukad o nieagresji'.. kr w' Wtedy wanie

DII

_ rozkaza mikszy produkcj zakad w produkujcych uzbrojenie obronne: dziaa i mirry przeciwpancerne; _ zrnobiizowa cae zap|ecze, wszystkie rezerwy w celu przypieszenia budowy linii Stalina; - po ukoriczerilu budowy linii Stalina, jej wyposaeniu i uzbrojeniu rozpocz niezwoczlie wznoszenie drugiej r wnolegej linii obrony nad sam granic; _ pr cz dw ch potnych system w obronnych m g kaza zbudowa trzeci lini umocnieri, daleko pozallini Stalina, naprzykad na wschodnim brzegu Dniepru; _ tozkaza Armii Czerwonej wykopa tysice kilometr w okop w i row w przeciwczogowych od Baku do Morza Czarnego, wykorzysc rejony umocnione jako szkielet nowego systemu obronnego. Ale Stalin zadecydowa inaczej' Jesieni 1939 roku wszystkie prace na linii Stalina zostay przerr9ya.ne.' Garnlzony stacjonujce w rejonach umocnionych zostay najpierw znaczrie zredukowane, po czym w og le rozwia7,ane. Radzieckie fabryki przerway produkcj luzbrojenia i specjalnego wy1rosaenia do instalacji obronnych. ,,RU'' rozbrojono, a ca brori, amunicj, sprzt obserwacfrny, rodkicznocii kierowania ogniem zdano do magazyn w.8 Niekt re bunkry oddano kochozolrl Ia rnagazyr:y, wikszozas)4p ano ziemi. Pr cz przerwania dostaw sprztu do rejon w umocnionych, radziecki przemys zbrojeniowy w chwili wybuchu wojny zaprzesta produkcji wielu typ w uzbrojenia obronnego, na przykad armat przeciwpancernych i armat dywizyjnych kalibru 76 mm' kt re te rnona byo wykorzysta do zwa|czania czog w.g Wyprodukowane arma tego typu zaczto wykorzyswa niezgodnie z przeznaczeniem, do innych rozwiapan ogniowych, na przykad niszczenia stanowisk ogniowych wroga w toku ofensywy wojsk radzieckich.to Nie tylko zanie7 W. Anfiow, Biessmtertngj podtuig, Moskwa l97I, s' 35' 8 ,,Wojenno-Istoriczeskij urna|". nr 9/196I' s. 12o. 9 ,,Wojenno-Istoriczeskij urna". nr 7/t96l. s. 1o1; nr
10

s.12.

2/Ig63,

I. Rosj: Posliednij prttoau Bterlinie, Moskwa 1983, s' 27'

103

WIKTOR SUWOROW fywano je te zuzbrojenia Armii Czerwonej.t' Niszczono wszystko, co miao jakikolwiek zuriapek z obron.

LoDoAtllAcz

chano produkcji rusznic przeciwpancernych, ale wyco-

w dztwa Armii Czerwonej w stopniu generaa pukownika artyle rLi. Czyby nie wiedzia o zaniechaniu produkcji armat przeciwpancernych? Czyby bez jego wiedzy rozbrajano i riszczorro bunkry na linii Stalina? Nawet sam spos b formuowania zarzutu odwraca uwag od sedna problemu. Woronow usprawiedliwia samo zbur zeni linil Stalina, zarzuca tylko kierownictwu' e uczy niono to przedwczenie. rtanie brztni inaczej: po co w og le byo j bvrzy? Czy dwie linie umocnieri nie byyby skuteczniejsze, ni jedna? Instalacji obronnych nigdy nie jest za wiele, a w okrelonychsytuacjach dodatkowe rowy cznikowe, forty, schrony, pola minowe i zasieki mog odegra decydujq rol.

mo e sam w owym czasie za|icza si do cisegodo-

Mimo wszystko 26 czerwca l94o roku zapadadecyzja o budowie nowej linii umocnieflwzdw granicy z Niemcami.12 Sztabowcy nazwali j ironicznie lini Mootowa' Prace przeciEay si - odwrotnie, niz demonta na starej granicy _ i budowa nigdy nie zostaa ukoriczona. Wiosn 1941 roku agonia linii Stalina osigna sw j punkt Wytyczny. ,,Nie wiem jak przyszli historycy uzasadni t zbrodni na naszym narodzie. Wsp czeni pomijaj j cakowitym milczeniem; ja nie zrtam adnego wytumaczenia. Rzd radziecki wydusi z ludzi miliardy rubli (wedug moich szacunk w co najmniej r2o mld)' po to by zbudowa na zachodniej granicy niedostpne dla wroga fortyfikacje. Umocnienia cigny si od rlrotza do morza. I oto wiosn l94L roku w przededniu wojny - na caej l.2oo-kilometrowej dugocizagrzmiay eksplozje. Potne elbetonowe bunkry flankujce i p kaponiery, stanowiska ogniowe, punkty obserwacfrne i dowodzeria - w sumie dziesi tysicy bojowych schron w - wysadzono w powietrze ra rozkaz samego Stalina".rs III Stalina na starej granicy |eaa w gruzach, linia Mootowa na nowej granicy bya tylko pobonym yczeniem. Po mierci generalissimusa radzieccy generaowie i marszakowie nie znajdowali s w oburzenia. Marszaek Woronow pomstuje: ,'Jak mog}o nasze kierownictwo podj decyzj o likwidacji i rozbrojeniu rejon w umocnionych na starych granicach, jeeli nie zbudowano nowych wzdll granicy z Lg39 roku?''.la Pozazdroci tupetu! Woronow narzeka na ,,nasze kierownictwo", mi",,Wo.1enno-Istoriczeskij :urna'', nr '2 Anfiow, op. cit., s. 162.
r3 Grygorenko, op. cit.,
7/

T Llinia

196I, s'

tol.

ZirnI9lo roku Armia Czerwona kosztem ogromnych ofiar przeamaa lini Mannerheima, Zmluszajc Fin w do rokowari ze Stalinem i w efekcie do zrracznych ustpstw terytorialnych' A jak potoczyVby si losy tej kampanii, $dyby Armia Czerwona natkna si na drug lini fortyfikacji? . Wiosn 1940 roku armia hitlerowska okrya lini Maginota, wysza na otwart przestrzerl operacyjn i dla Francji by to koniec wojny. A gdyby Niemcy napotkali drugie pasmo umocnieri? Radzieccy historycy przedstawiali rozmaite kontrargumenty. Powiadaj' e brakowao uzbrojenia i ekwipunku dla nowych rejon w umocrrionych, a zatem lini Stalina trzeba byo rozbroi. Skoro tak, to d|aczego zamiast nakaza fabrykom zbrojeniowym zwikszy pro'dukcj broni polecono im zaprzesta produkcji defensy$rnego uzbrojenia i ekwipunku?ls Rozbrajanie starej granicy rozpocztojesieni 1939 roku, a demontowany sprzt skadowano w magaz)mach: nikt nie potrafi znale waciwegozastosowania dla tak specyficznych typ w broni' Wszak linia Mootowa nie istniaa jeszcze nawet na papierze, decyzj o jej budowie podjto dopiero 26 czerwca 1940 roku.
t5 ,,Woprosy istorii",

la Woronow, op. cit., s. 148.

s. 141.

nr 7, Moskwa 1970, s. 33.

l04

r05

WIKTOR
z jednej

STIWOROW

LoDo,AMAcz

Argument o rzekomym przenoszeniu uzbrojenia linii na dnrg jest nie do przyjcia, i to z kilku powod w. Nowa linia obrony w por wnartitu z poprzedni bya aricuszkiem lekkich umocnieri, kt re nie mo-

czwyposaenia dawnych ,,RU''' Jelinawet damy wiar oficjalnym wfianieniom, uzyskamy jedynie odpowied: na pytanie' dlaczego rozbrojono lini Stalina. Nadal jednak nie wiemy, czemu miao sfuy jej planowe rtiszczerie. Przcie nikt nie przerzuci z miejsca na miejsce potnych elbetowych konstrukcji! Nawet niepozorny bunkier jest 35O-tonow5nn monolitem, wkopanym w ziemi po same annbtaztury i oboonyrn granitow5rmi gazaml' dla spowodowania wczesnej eksplozji pocisku. Wszystko to pokrywa warstwa zierni, zkt rej wyrastaj maskujce krzewy i drzewka. Jeel^i wyprowadzamy si z dobytkiem do innego domu' to jeszcze nie pow d, by wysadza w powietrze oprszczafly bud5mek. Zolrl'ierz z karabinem i saperkmoe si okopa i stawi czoo nacierajcym wrogom' Ten sam onierz zkarabinem lub cekaemem - ale siedzcy w bunkrze, choby uprzednio rozbrojon5rm, jest znacznie odporniejszy, bo dobrze osonity i zakamuflowany. A gdyby w bunkrach zasadzio si 17o dywizji pierwszego rzlltu?! W walkach obronnych wojsko zawsze musi mie jakieoparcie: rozbrojone forty Verdun, bastiony Brzecia,mury Stalingradu, nawet porzucone dwa lata wczeniej okopy pod Kurskiem' Ruiny starej fabryki, czy c}roby XlX-wieczna cytadela mog sta si riezdobyt twierdz.
106

budowano zaledwie 193 bunkry, podczas Edy na starych granicach rozbrojono 876 potnych bastion w. W innych okrgach dysproporcje byy jeszcze bardziej race. W odeskim okrgu Wojskowym na starej granicy rozbrojono trzy potne rejony umocnione, atymczaSem na nowych rubieach zaczylaarIo dopiero wstpne prace budowlane' Sowem, aby uzbroi lini Mootowa wystarczyoby w zupenociprzenietylko drobn

gy wchontyle cikiego sprztu. W Zachodnim Specjalnym okrgu Wojskow5rm, a wic na Biaorusi, !vy-

Linia Stalina, nawet rozbrojona, dawaa Armii Czeroparcie, pozvlalaa stawi zaar wonej takie wanie op r i - kto wie? - moe nawet zatrzyrna ofensyw. Rozbroj one bunkry, podziemne stanowiska dowodzenia i punk opatrunkowe, betonowe rnagazyny,linie cznocii kanalizacja, agregaty prdotw rcze.'. A|e pierwsz7r rzut strategiczny Armii Czerwonej zniszcz3l |ini Stalina, po czyrn zosa wysany za pr zedwojenn grarric pa stwow ZSRR. Korzystajc z aLibl jakie dawa komunikat TASS' w dniu 13 czerwca 1941 roku rozpoczto przerzlcarl7e siedmiu armii dmgiego rzutu strategicznego do zachodnich rejon w kraju' Wszystko odbywao si w najcilejszej tajemnicy. Przybywajce wojska r wnie wysyano poza lini Stalina, rozbrojon, zrtiszczort i porzucon.

li by nie ulepszana. Dlatego ooiierz wie, e co najmniej lo godzin dziennie ma powicina kopanie row w czIikowychi i okop w, nieza|erie od swojej pozycji' T\' dzien po tygodniu, miesic po miesicu, ca rok poszerza i pogbia rowy przeciwczogowe, po pierwszym wykopanym okopie zabieta si za drugi' potem trzeci, pity. Regulamin m wi o stayrn i wytonym doskonaleniu obrony, co oznacza, e sytuacji ,,zadowa|ajcej'' nie ma i by nie moe. od zararia dziej w wszystkie armie znaly t prost regu: nie ma zbdnych ani przestarza}ych instalacji obronrrych. Kada nowa forfikacja sfuzy umocnieniu ju' lstniejcej. Linia Molotowa mogawic uzupeei lini stalina, ale nie mogajej zastqlL. rmczasem nie bya ani jej dopeheieniem, ani subsrtutem. Nowa nrbie obrorrna r imJJ;a si od poprzedniej zar wrrc Samyrn pomysem, jak Iw szcze! ach. Wymierimy cztery najwaniejsze r rice: - lini Mootowa budowano tak' by przeciwnik j widzia; - Iini Mootowa wznoszono na drugorzdnych kierunkach operac$nych;
r07

n.u"#

WIKTOR

STIWOROW

- linii Mootowa nie chronia strefa bezpieczeristwa, pola minowe ani adne inne zapory inyrrieq{ne; - nie wykorzystano istniejcych moliwocidla jej wzmocnienia i roboty szy niepiesznie. Dzieje budowy linii Mootowa s r wnie zagadkowe, jak historia zburzenia linii Stalina. W r94l roku pod Lwowem zerodkowano ogromne masy wojsk. Drugie takie zgrupowanie znajdowao si na cyplu biaostockim. Radzieccy marszakowle tumacz dzi,e g wnego uderzenia spodziewano si wanie na Ukrainie, a na Biaorusi natarcia oskrzydlajcego. Skoro tak, to zgodnie z wsze|klogik wanie tam, w najbardziej zagroonych rejonach, powinny skoncentrowa si wysiki budowniczych linii Mootowa. T}mczasem poow rodk w przezr:aczonych na budow zamierzano wykorzysta... w Nadbatyckim okrgu Wojskowym! Jedn czwart rodkw planowano u na Biaorusi, i zaledwie 9 procent na Ukrainie.'6 W wietle elementarnych kryteri w taktycznych wszystkie fortyfikacje linii Mootowa budowano na drugorzdnych kierunkach operacffnych. Nastpny przykad. W rejonie Brzecia stao sze most w kolejowych i drogowych. W razie wybuchu wojny oWarszawa-Brze-Mi sk-Smolerisk-Moskwa nabieraa kapitalnego znaczerlia, a mosty na graniczn1rm Bugu odgryway pierwszoplanow rol strategiczn. Waniepod Brzeciem budowano jeden z nowych rejon w umocnionych, ale bynajmniej nie tam, gdzie byy
mosty! Nowe fortyfikacje linii Molotowa konstruowano na samej granicy, dostosowujc je do jej przebieg.u, bez jakiejkolwiek stresl bezpheczeftstwa. W razie napacigar-

LoDo,AMACz

n7zony nie miay nawet czasl) by przygotowa si do walki' Rubie obronna bya pytka: stawiano tylko graniczne stranice i bunkry, bez dnrgiej linii i bez jakiegokolwiek zap|ecza.l7 Nie byo zasiek w, p l minowych, row w przeciwczogowych' Nie byo nawet kamuflau.
16

We wadymirsko-woyriskim rejonie umocnionym ,,spord 97 fortyfikacji tylko 5-7 przysspano ziemi, pozostae byy praktycznie odsonite''.18 Gdy po 50 latach przekraczamy radzieck granic w rejonie Brzecia,widzimy stojce nad samym brzesilerr' Bugu klocki szarego betonu: to bunkry poudniowego szaflca brze' skiego ,,RU". Ni$dy nie zostay zamaskowane, i tak pozostay do dzl.W przeciwieristwie do tajnej linii Stali_ na, wr g m g spokojnie obserwowa budow i usytuowanie umocnieri, identyfikowa poszczeg lne forty' okrelasektor ostrzau z kadej ambrazury. Na tej podstawie m g dokadnie opisa cay schemat ognia zaporowego. Wiedzc to wszystko Niemcom nie zostao nic innego, jak tylko wyznaczy martwe strefy ostrzau, p.odczoga si do bunkr w i pozatyka otwory strzelnicze workami z piachem. Uczynili to 22 czerwca 1941 roku. Marszaek ukow dobrze wiedzia, co m wi: 'Rubiee obronne rozbudowywane s zbyt blisko granicy' a poza tym maj niezwykle niedogodn konfiguracj z punktu widzenia operacfrnego dziaania' m aszcza na cyplu biaostockim. Umoliwia to nieprzffacielowi uderzenie oskrzydlajce z rejonu Brzecia i Suwak na y f|aszego Zgrupowania biaostockiego. Poza tym usytuowane rejony umocnione nie s w stanie na maej gbokoci dugo si broni, poniewa bd na vylot przestrzeliwane ogniem artylerii".le Skoro grozio uderzenie z kierunku Brzecia i Suwak, czemu nie wykorzystano starych twierdz granicznych w Brzeciu, Osowcu, Grodnie, Przemylu' Kownie? Ani jedna nie ustpowaa umocnieniom Verdun, a wczone w system obrony kraju, mogy wydatnie wzmocni ca rubie. Pr cz twierdz w tych samych rejonach znajdoway si inne' mniej potne fortyfika_cje' na przykad bunkry flankujce, zkt ryc}:kady m g pomiecikompani wojska. Trzy metry zbrojonego betonu nad gow to za:wsze lepiej' ni nic. Co
t8 ,,Wojenno-Istoriczeskij :urna", nr 5 / 1976, s. 91. '9 ukow: op. cit.. s. 25 I.

Anfiow, op' cit', s. 164.

\7 W. Zotow,

Na sieLDi.ero-zapadnomJrontTe,

Moskwa 196g, s. 175.

t08

r09

wrKToR sttwoRow
wic zadecydowa G wny Zarzd Wojsk Inynieryjnych (GWIU)? ,,Szef GWIU zaproponowa, by wykorzysta stare rosyjskie twierdze gran7czrle i utworzy strefy zaporov/e. Ta propozycja nigdy nie zostaa przyjta. - Nie ma potrzeby - m wiono".2o W lutym roku l94l funkcj szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej obj G. ukow. By to najbardziej chyba utalentowany dow dca XX wieku. Cho mia ju za sob niejedn bitw, jak rozgromienie japoriskiej 6. Armii nad Chachyn-goem, ukow nie zazna dotd ani jednej poraki. Ale nawet on, mimo rezaprzecza|nych zdolnoci'nie zaprowadzi porzdku na linii Mootowa. Przeclwnie, prace inynieryjne w niekt rych rejonach umocnionych, na przykad brzeskim, postanowiono prowadzi w drugiej kolejnoci.2l W radzieckim jzyku oficjalnym oztlacza to cakowite zamroerlie budowy. rmczasem przeciwnik mia cakiem odmienne wyobraeni o sytuacji w brzeskim ,,RU''. Wiemy o tym w szczeg |noci z przech:wyconych dokument w LXVIII Korpusu Zrnotoryzowanego Wehrmachtu. Wynika z nich niezbicie' e Niemcy byli przekonani, i w brzeskim 'RU'' trwaj intensyrme prace budowlane, i to na okrqo: noc,,Rosjanie buduj swoje bunkry przy penym owietleniu''. O eo tu chodzi? Czyby radzieccy dow dcy postradali zmysy, owietlajc reflektorami (dla kamuflazu?) co noc nadgraniczne place budo'u ! I jak naley rozumie prac na trzy zmiany w wietledecyzji o zawieszeniu rob t? Czyby to byo na pokaz? Wszystko na to wskazuje' Marszaek Bagramian okrelibudow linii Mootowa jako ,,umylndemonstracj''. Genera pukovrnik A. Sandaow przytacza w swych wspomnieniach sowa generaa majora K. Puzyriewa, dow dcy brzeskiego ''RU": ,,Rzadko widzi si podciganie umocnieri pod sam granlc. Poprzednio budowalimy bunkry w pewnej odlegoci granicy. Ale nie ma rady. Musimy kierood
Starinow, op. cit., s. 177. 2l Antiow, op. cit., s. 166'
20

LoDo'AMACz

wa si wzgldami politycznymi, a nie lko wojskow5rm1...".22

To kolejna zagadka: wojska radzieckie kryj si po lasach ,w obawie przed sprowokowaniem wojny". Jednoczenie opierajc si na niejasnych przesankach politycznych, uporczywie demonstruj przeciwnikowi intensyurne przygotowania obrorrne - nie dbajc o moliwe powikania dyplomatyczne czy militarne. I wreszcie ostatni element: lini Stalina i lini Mootowa zaprojektowa ten sam architekt - genera porucznik wojsk in:ynieryjnych D. Karbyszew. Upada zatem tza o niekompetencji tw rc w nowej rubiey obronnej. Jasne, e linia Mootowa wcale nie bya ,,niewypaem'': wybudowano dokadnie takie umocnienia, o jakie chodzio SJalinowi i Zukowowi.

;ego generaowil zajmuj si mniej wicej m sam5rm' W latach 1932-1937 Niemcy wybudowali nad odr potne fortyfikacje, majce broni Rzeszy przed napaci ze wschodu. By to pierwszorzdne konstrukcje, wietniewkomponowane w otoczenie i starannie zakamuflowane. Po podpisaniu paktu Ribbentrop-Mootow Wehrmacht ttLsza na wsch d, porzucajc na za'wsze wspaniae bastiony obronne na starej granicy. Niekt re z rlJch znalazy zastosowanie zastpcze. W rejonie Hochwaldu rozlegy kompleks potnych fortyfikacji zosta przekazarly dla potrzeb przemysu Lotniczego: zainstalowano tam fabryk silnik w'2s Po zajciu zachodniej poowy Polski niemieckie wojska rozpoczy budow nowej linii umocnieil wzdhl radzieckiej granicy, ale na... drugorzdnych kierunkach _operacfrnych. Nie chrontly ich pola minowe ani adne Tnne przeszkody. Roboty prowadzono dzieri i noc, a ra22

Sandaow, op. cit', s. 64.

'" C^y kompleks zawiera dwadziecia dwa 4-wieowe forty, poczone 3O-kilometrowym chodnikiem podziemnym lprzyp. aut. l.
111

110

WIKTOR SUWOROW

cly si dopiero w maju l94l roku. Niemcy zamierzali wybudowa nad Sanem 80 bastion w; ukoriczy|i za|edwie L7. Byy to odsonite' niezamaskowane konstrukcje, znacznie |ejsze ni bunkry na starej granicy Rzeszy: zaledwie p torametrowe mury, 2OO-milimetrowe elementy opancerzenia. W nadodrzariskich rejonach umocnionych grubopancerzy osigaa nawet 35o mm. To samo po stronie radzieckiej. Pancerne osony na linii Mootowa (prawy brzeg Sanu) byy duo tejsze ni na linii Stalina. Przed laty miaem mono por wnania radzieckich i niemieckich bunkr w po obu stronach rzeki. By b|iniaczo podobne, aden ekspert nie potrafiby ich odr ni. Niemiecy dow dcy wznosili znacznje lejsze fortyfikacje, bowiem lie zamierzali trwa na nowych granicach. Trzeba te widzie,, e pr cz umocnieri obronnych istn fortyrikacje ofensywne. Kady strateg rirn rozpocznie generaln ofensyw musi wpierw zerodkowa gros swoich si na ograniczonym odcinku frontu' Koncentracja armii na g wnych kierunkach uderzenia automat5rcznie powoduje odsonicie kienrnk w drugorzdnych. Dlatego buduje si tam rejony umocnlone, kt re po^rIol niewlelkim oddziaom osonowym kompensowa wycofanie g wnych wojsk' Takie umocnienia buduje si na samej granicy, by ogniem dziai cekaem w wspieray natarcie piechoty na pozycje nieprzyjaciela. Fortyfikacje nie powinny by gbokie, wszak nie sfu do dugotrwaej obrony. Nie warto otacza ich zasiekami i polami minowyrni: stanowiyby tylko zbdn przeszkod podczas wymalszu grup uderzeniowych. Nie ma sensu budowa cofnitych bunkr w: skazaoby to ich zaogl na bezczynrto.Lepiej skupi wszystko na samej granicy. Wreszcie nie ma po co ich ukrywa: niech wr g widzi budow nowych lrrstalacji i niech myli'e to przygotowarria do obrony.
2a

i meldowali

dzieccy pogranicznicy obserwowali

,,gdzie trzeba".za Intensyume prace zakof:r-

oddali postpy

Pograniczngje wojska..., op. cit., dok. nr 2A7 i 344.

LT2

oszukaem go, oszukaem Hitlera! Joachim von Ribbentrop skada podpis na pakcie o nieagresji

Adolf Hitler

lzef Wissarionowicz Stalin

Radzieckie czogi lekkie BT-7 wkracza1 do Lwowa, 22 wrzenia

1939 roku.

,'Braterstwo broni''

Brze, 18 wrzenia 1939 roku

Genera Heinz Guderian i kombryg Siemion Kriwoszein przyjmuj niemiecko-radzieck defilad, Brzec,22 wrzenia 1939 roku.

Czogi lekkie BT-5 na manewrach Kijowskiego okrgu Wojskowego, 1935 rok.

Czog lekki BT-7 na defiladzie z okazji rocznicy Rewolucji Padziernikowej, 1939 rok.

,,Do woz w!'' - czogi BT-5 na manewrach Moskiewskiego okrgtl Wojskowego, 1935 rok.

lon BT-7 (tu przygotowany do jazdy na koach) jako jedyny mia rlkazj wypr bowac niemieckie autostrady podczas pr b zdobycz_ ttych czogow w Kummersdorfie.

Juz w poowie lat 30. Zwizek Radziecki jako jedyny kraj na wiecie rozporzdza potnymi siami powietrznodesantowymi, kt rych pokazowe wiczenia w 1935 roku (na zdjciach) wzbudziy podziw wrodnajwikszych potg. W 1941 roku wszyscy uczestnicy wojny mieli juz wojska spadochronowe, ale Stalin, cho do propagandowego miliona spadochroniarzy wiele mu brakowao, jako jedyny rozporzdza flot eks-bombowcow TB-3 pozwalajc na wysadzenie wielkiego desantu.

Tu przed wybuchem wojny radzieckie lotnictwo wojskowe zaczo

otrzymywac dostawy nowoczesnych samolotow. Na zdjciach (od gory) myliwce Jak-1 i MiG-3 oraz ,,latajcy czog" _ samolot szturmowy ll-2 w pocztkowej wersji bez stanowiska tylnego strzelca, ktore usunlto na osobiste polecenie Stalina.

Genera armii Georgij Zukow mia w 1941 roku kierowac natarciami

Frontu Poudniowego i Poudniowo-Zachodniego.

ZA )JCZYZN, ZA Ho^/oR, ZA WoLNocl (w. lwanow 1941

Porzucony transpoft czogow cizkich KW-1 zdobyty przez Niemcow na jednej z przygranicznych stacji kolejowych

Zeskoczone na platformach kolejowych radzieckie dywizje pancerne byy bez Szans W starciu z niemieckimi czogami.

Tysice pojazdow, kt rych nie zdoano ewakuowa znad granicy...

,..setki tysicy onierzy skazanych na niewol, rozbite czogi BT' kt rym nie dane byo mkn po niemieckich autostradach Przebudzenie ze snu o potdze byo bolesne:..

:0'

LoDo,AJrAcz

_c
_o

o o N
o)

'o' c

.q
=

.o =

o
E
N o N
o)

.o

z
c

o_

E o E

o
N

o) N

.o =

c = 'o-' o o

_c

o c N o

.a

c E

Generaowie niemieccy opierali si na ch wanie przesankach. Podobnie postpowa radziecki Sztab Generalny. W sierpniu 1939 roku Zttkow z powodzeniem stosowa t taktyk nad Chachyn-goem: ,,Za pomoc tych przedsiwzi staralimy si wywoa u nieprzfraciela wraeni, e nie podejmujemy adnych przygotowari do dziaa zaczeprtych i ca uwag skupilimy wycznie na rozbudowie obrony, i tylko obrony" ''u lkowowi udao si zmyli czujnoJaponczyk w, kt rzy zostali niebawem rozgromieni niespodziewan5rm uderzeniem wojsk radzieckich. Radziecki genera postanowi powt rzy ten zabieg, cho na wiksz skal, nad granic niemieck. Ale t5rm razern manewT si nie powi d. Niemieccy generaowie . nie dali si wywiew pole: znali si narzczy nie gorzej ni :ukow. Bitwa rrad Chachyn-goem zostaa rozegrana 20 sierpnia 1939 roku' Dwa dni p niej, 22 sierptia, kiedy w Moskwie toczyy si rozmowy Ribbentropa z Mootowem, genera Hextz Guderian stan{ na czele BeJestigungsstab Pommern - Sztabu Fortyfikacyjnego Pomorze.'u Cel; upiczujno Polak w czysto defensywnymi przy$otowaniami, a r wnoczenie szybko zbudowa wzgldnle lekkie umocnienia na drugorzdnych kierunkach, by m c przerzuci zpozycji obronnych wikszo wojsk' potrzebnych do g wnego uderzenia. Wiosn 194l roku Guderian zn w stana} na czele rob t fortyfikacyjnych, tyrn razem na grarricy z ZSRR...

l-

G 'a9-:< .or o- OO) O-s lo = .o) :=> =( ;o) (')N

Eo
v': =(J

miaa uniwersalny charakter: moga by obronnr.)bie kraju, albo punktem wyjciado ofens5rrryr. Midzy poszczeg lnymi rejonami umocnionymi pozostawiono szerokie korytarze, by mogy tamtdy wymaszerowa ruszajce na Europ kolumny wojska. Ale kiedy granica przesuna si o kilkaset kilome25 26

TVI Li.ri" Stalina

'a=

69 -=t EO

.U)

ukow: op' cit', s.2I2.

H' Guderian,,,Wspomnienia ofi.erza'', Warszawa

199

l,

s. 56.

ts

Lodoamacz

tr3

WIKTOR STIWOROW

ne. Z kolei Stalin nie myla obronle, zwaszcza po o podplsaniu z Niemcamt paktu o nieagresji. Std pomys rozbrojenia fortyflkacji na starej granicy. W czasie pokoJu korytarze midzy,RU'' wystarczay dla potrzeb militarnych i cywilrrych. Forrfikacje utrudniay jednak tajn koncentracj wielklch mas wojska' a w czasie wojny trniemoliwialy pynne zaopatrywanle armii w miliony ton amunicji, ywnoci paliwa, dowoi onycr - dla zmniejszenia ryzyka - tysicami odrbnych dr g. Linia Stalina stawaa si przeszkod i jej los by przesdzony. Std decyzJa zniszczenia samych

tr

w na zach d, linia utracia wszelkie walory ofensyw-

umocnieri. Podobn sytuacj rlrona byo zaobserwowa po stronie niemieckiej, zreszt nie lko na wschodzfue. Po mlyciskiej kampanll l94o roku we Francji |inia Zygfryda bya bezuiryteczt7a - i zostaa porzucona. Hitler nte m g, rzecz jasrla, przy)vszcza, e za cztery lataprdzle mu sl bronl na wasnych granlcach. Niekt re fortyfikacje ptzekaz'ano buerom na magazyny ziemniak w. Inne, wyposaone w potne prncerne wazy, po prostu zamknito la cztery spusty' a ldedy znowu byy potrzebne, okaz'ao si, ;e klucze zosta zgubhone.27 Wbrew temu, co si czsto sdzi, radzleccy l niemieccy generaowie nle bylt tgnorantami. Po prostu jednl i drudzy lderowall si strategi agresjl Kryteria s proste: umocnienia kt rych nte da st wykorzysta w trakcle ofens1nry sbezuteczne. Dlatego nlszczyli je' by umoliwi atakuJcej armii roanrlnicle szyk w, lub oddawali kochonikom czy futrcrom.

osonowa?

lf Co to jest armia
Rozdzial

Wsftczesna .rmia osonousa" jest podstau JurtdmentInej i domttiqcej operacgjra-strategicznej koncetrrcji nag e g o
Jest usc jasne, e usp czesng de.Jensgtung termin .armin osottotua" jest lko WraDanem dla nie spodzlewaneg o oJensgwneg o uderzenln,, armti wtargncin",l
I

t aktgunego ustrgnicia.

.,r.opejskiej czciZSRR byo pi okrg w wojskowych granLczcych z ssiednimi paristwami. ZgruPowane tam jednostkl, a take trz5r floty RKKF - Flota P nocna, Backa i Czarnomorska - stanowiy pienilazy rzut strate$iczny radzieckich si zbrojnych' W latach trzydziestych stacJonuJce w okrgach wojsko27

s. 123.

E. K, Mallory, A. Ottar: Arcttltecture oJ Aggrcssion, Wallop 1973,

Akademii RKKA lm.

autor w.

-| Probliemg strategiczeskouo raaaloruI7g, wyd. Wojskowej M. Frunzego, Moskwa 1935. Podkielenta

115

WIKTOR STIWOROW

LoDo,AllfiAcz

taktyczne nie przekraczay rozmiar w dy^rizki w. Podczas wojny domowej istniay arwizji i korpus mie, lecz po wojnie l)zrLano, e s to zbyt due zuriapki, by je utrzymywa w czasie pokoju, i zostay rozformowane. W 1938 roku postanowiono sformowa na Dalekim Wschodzie I. i2. Armi. Wynikao to ze stale pogarszajcych si stosunk w z Japoni przewleke animozje nierzadko przeradzay si w regularne starcia z tdziaerr' znaczrtych si obu walczcych stron. Z ko|1w europejskiej czciZSRR nic nie skaniao Stalina do tworzenia armii: ani dojcieHitlera do wadzy, anlkonfllkt w Hiszpanii (gdzie radz1eccy komunici bezporednioangaowali si w walk z niemieckimi i woskimi faszystami), ani nawet hitlerowski Anschluss Austrii i okrojenie Czechosowacji' TJrmczasem Wielka Czystka dobiega korica' Na pocztkll 1939 roku Zwiapek Radziecki otworzy nowy rozdzia swojej historii. Zapocztkowa go referat Stalina na )(VIII zjedzie partii, wedhrg Ribbentropa ,'przy1ty ze zrozurniertiem" w Berlinie. I nie bez powodu. Radziecka polityka Zagrar:iczr.a gwatownie zmienia kurs. Francja i Wielka Brytania zostaj publicznie wzfla;r za podegaczy wojennych. Stalin nie wyciga jeszcze rki do Hitlera, niemniej radziecka dyplomacja daje jasno do zrozumienia, e jeliHitler wycignie do , to nie zostanie ona odtrcona' Tak prezentowaa si widoczna strona nowej radzieckiej polityki. Ale bya te strona niewidoczna: w 1939 roku ZSRR rozpocza] formowanie armii w europejskiej czciswego terytorium' Choby Ze wzgld w geograflcznyc}e trudno zakada, e miano ic}luy przeciwAnglii i Francji' Mogy by wymierzolue tylko w III Rzesz' z kt rprowadzono r wnoczesne zakulisowe pertraktacje w sprawie wzajemne$o zblienia' Radzieckie dow dztwo nie tracio czasu. Na Biaorusi utworzono 3. i 4. Armi, na Ukrainie - 5. i 6' Trzy armie - 7.,8. i 9. - stany przy grar:lcy z Finlandi. W nastpnych miesicach powstaj nowe zwia7,ki operacyjne: 10. i 11. Armia na Biaorusi' 12. na Ukrainie.
w1uch

Oficjalna radziecka historiografia usilnie wmawia nam, e formowanie armii nastrio jl: po wybuchu II wojny wiatowej. Istnieje jednak niemao dowod w pokazujcych, e odbyo si to dtuo wczeniej' Nawet niekt re radzieckie r da potwierdzaj, e proces formowania armii poprzedza podpisanie radziecko-niemieckiego paktu. Wiadomo na przykad, e 4. i 6. Arrnia istniay ju w sierpniu roku 1939, e 5. Armia zostaa sformowana przed lipcem tego roku' a 1o. i 12. Armia _ przed' l wrzenia l939 roku. Wszystkie armie wkr tce po utworzeniu bray udzia w operacjach wojskowych. Siedem armii rozmieszczonych na Biaorusi i Ukrainie wczestniczyo w,,wyzwalani1r'' wschodniej Polski. Trzy pozostae, zgrupowaIle w pobliu Finlandii, ,,pomagay firiskiemu narodowi zrzuci jarzmo ciemic w'', a kiedy znalazy si w opaach' utworzono kolejne armie: l3., 14. i 15. Po zakortczeniu Wojny Zirnowej cztery arnrie raptem znikny, wszelki such o nlch Zagirr{. Ale nie na dfugo. Niebawem l5. A pojawia si na Dalekim Wschodzie,
8. A odnajduje si w pobliu granicy paristw backich' a 9. A materializuje si na granicy z Rumuni. Wkr tce po tych przemieszczeniach Moskwa postanawia zadouczyni,'probom bratnich lud w pracujcych'' : dzielni r adzieccy onierze',wyzw a|aj' Estoni, Litw' otw, Besarabi, P nocn Bukowin. Potem 9. i 13. Armia zrrikaj, gotowe znowu pojawi si, gdy-

by zasza taka konieczno.Co te nastpi w odpowiednim czasie. Cho ustay ju walki' a triumfalne marsze wyzwolericze dobiegy ko ca' ani jedna armia nie zostaa rozformowana. Stalin postanowi je zachowa nie liczc si

zkosztami. Tego jeszcze w dziejach ZSRR nie byo. Dotychczas armie tworzono tylko w czasie wojen i dla wojen. Ale Zwia7ek Radziecki ,':wynxloll" ju wszystkich swoich ssiad w. Pozostay tylko Niemcy' I waniew tym momencie proces formowania nowych armii uleg gwatownemu nasiieniu.
LL7
J__
I

116

WTKTOR SttWORoW

W "".'-"u 1940 roku na Zabajkalu powstaj dwie nowe armie. 16. A rozlokowano w taki spos b, aby mona j byo w kadej chwili przerzuci na zach d' Natomiast sformowanle 17. A byo wydarzeniem wielce znaczcym. Nawet podczas wojny domowej i dramatycznych walk o przetrwanie komunmu, liczba bolszewickich armii nigdy nie przekroczya szeslastu. Pojawienie si siedemnastej armii oznaczao, e ZSRR - w czasie pokoju i lnie zagroony napaci_ przekracza stopieri militaryzacjl, jak1 zdoa osign lko Jeden raz' i to w warunkac}e zaartej wojny wewntrznej. Radzieckie kieroumictwo doskonale rozumlao, e utworzenie armti z numerem 17. oznaczaptzekroczere pewnego Rubikonu, co prawda widocznego tylko dla wtajemniczonych' Jeszcze dwa lata wczeniejparistwo nie mogo sobie pozwoll na utrzymanie choby jednego zwik:u operacyjnego takiego jak armia. W l94o roku istniao ju siedemnacie armii, stworzonych kosztem maks5rmalnego wykorzystania wszystkich rezerw, przy penej mobilacji flzycznego i duchowego potencjafu ludnoci. W sferze budowania potgi militarnej Zwia7ek Radziecki przekroczy poziom kryczny. od tej chwili kraj rozwija si w zupenie nowych' nieznanych dotd warunkach. Proces tworzenia 17. Armii by otocmny najcilejsz tajemnic paristwow. Stalin ucrni co w jego mocy, by ten sekret nie przedosta si na Zach d ani nie dotar do wiadomoci publicznej w samyTn Zwia4ku Radzleckim' Rozkaz o formowaniu 17. Azostal. podpisany pr"'ez mar1940 roku. Nazaszaka Timoszenk w dniu 2L cznca jutz radzieckie radio nadao komunikatTA'SS, dementujcy pogoski o rozbudowie radzieckiej potgi militarnej.2 Autorem komunikatu TASS by sam Stalin. Ambasador niemiecki w Moskwie Schulenburg bezbdnle rozpozna pi ro genseka i oznajmi to Mootowowi' kt ry nawet nie uzna za stosowne zaprzeczyi.
2 Rozkaz nr 4 ludowego komisarza obrony ZSRR'

Itl' I'

LODOT.AMACZ

grarricy litewsko-niemieckiej skoncentrowano ze lOO, albo i l5o radzieckich dywizji..." Przegldaem wczesn pras brytffsk francusk i amerykarisk i nigdzle nie znalazem danych choby zbl.tonyc}r do ch, kt re cytowa komunikat TASS. Tak wic prpisawsTy zachodniej prasie to, czego nigdy nie pisaa, Stalin bez trudu obala wymylone kalumnie i przechodzi do sedna: ,,W odpowiedzialnych koach radzleckich panuJe przekonanile, e propagatorzy tych tl7edorzecznych po$osek maj na uwadze batdzo okrelony cel - pragn rzuci cier1 na stosunki radziecko-niemieckie. Lecz ci panowte bior wasne yczenla za rzeczfisto.Najwidoczniej nie s zdolni zrozumie tego oczywistego faktu' e dobrospiedzkich stosunk w, jakle powstay mldzy ZSRR a Niemcami w wyniku zawarcla paktu o nieagresji' nie zdoajzachwla adne pogoski ani nieudolna propaganda".s prawdy: poStalinowski komunikat za'wiera dbo tne radzleckie miapki taktyczne i operacyjne nie formoway si na granicy litewsko-niemieckiej' lecz w gbi kraju, z dal^a od wcibskich oczu' Pewnego dnia, pod oson irrnego (r wnie kamliwego) komunikatu TASS' pojawi si na niemieckiej granicy.

Stalin po raz kolejny zastosowa swoj ulubion taktyk. Polegaa ona na przy1risywaniu przeciurrrikom s w kt rych nigdy nie wypowiadali, by demaskowa ich kamstwa' ''Chodz shrchy - gosi komunikat _ e na

l czterdziesch byy na znacznie wysrympoziomile, nt armie z okresu wojny domowej, zar wtlo pod wzgldem zdolnocimanewTowej' jak sprztu, mocy ogniowej, bojowej i uderzeniowej. Zaraz po powstaniu Zwiag,ktt Radzieckiego sily bolszewickie by rozrzucone w szeciu r nych strefach; obecnie zerodkowano je w dw ch' i to w bardzo szcze3

T (Jest

ocz5rwiste,

e arm7e przeomu lat trzydziestych

III

'Prawda", 23 czerwca 1940.

118

119

wrKToR suwoRow

LoDo,AMACz zdrowego rozsdku. W momencie rozbioru Polski, kiedy

g lny spos b: przeciw Japonii, z kt r trwa nieprzerwany konflikt, wystawiono pi armii; przeciur Nlemcolm, Z kt rymi zawarto pakt o nieagresji - dwanacie. Ale na tym nie koniec. Trwa dynarniczny proces formowania nowych miapk w operacyjnych. W lipcu 1940 roku na niemieckiej granicy powstaje kolejna... 26. Armia. Skd raptem taki numer? Moskwa zawsze rygorystyczrlie przestrzegaa kolejnoci, a nastpnym numerem powinien by r8. Pr no by szuka odpowiedzi w pracach radzieckich marszak w i komunistycznych dziejopisarzy. Natomiast gdy przestude si uwanie proces tworzenia armii, to historia sama da nam odpowied. W 1940 roku wbrew pozorom wcale nie naruszono kolejnoci, po prostu nowym armiom przyznafio numery od 18 do 28. Po wystawieniu piciu armii przeciwko Japonii i dwrrnastu armii przeciw Niemcom i ich sojusznikom, radzieckie kierownictwo podjo decyzj o utworzeniu dalszych jedenastu armii: jednej przeciw Japonii, dziesiciu przeciwko Rzeszy. 26. Armia na|eaa do tej ogromnej serii. Powstawaa w pobliu granicy i jako pierwsza bya gotowa do dziaari. Pozostae znajdoway si na rdnyc}: etapach formowania, wiadomo jednak, e zostay utworzone przed 22 czerwca 1941 roku. W maju 1941 roku 23. i 27. Armia pojawiaj si w zachodnich okrgach wojskowych' Ich obecnookrytajemnic' R wnie w maju wyania si ta jest cis z mroku ar:an:ra nam 13. A. Kilka godni p niej wypywa kolejna, 9. A. 13 czenilca 194l roku, w dniu nadania komunikatu TASS' zmateializoway si wszystkie pozostae: 18,, I9.' 2o., 2l.' 22., 24.' 25. (dalekowschodnia) i 28. Pojawienie si tych armii w poowie 194l roku wiericzy proces ich formowania' A kiedy zosta zapocztkowany? O tym oficjalna radziecka historia milczy. Nie bez powodu: ujawnienie dat ukazaoby ca perfidi stalinowskiej gry. Dop ki Hitler uchodzi za wtoga, dop ty poziom radzieckich si zbrojnych nie przekracza granic
r20

w Bvatz, Stalinowi starczao siedem do dwunastu armii na zachodniej granicy ZSRR. Ale gdy tylko Hitler odwr ci si do Stalina plecaml, atakujc Dani, Norwegi' Belgi' Holandi, Francj i planujc inwazj Wielkiej Brytanii, gdy sty Wehrmachtu na Wschodzie byy sabe, wtedy Stalin wyda rozkaz natychJak nigdy - wanie miastowe$o formowania nastpnych wielkich ziapk w operac51'nych. Im bardziej oddala si na zach d, p noc i poudnie niemieckie dyvizje' tym wicej radziecklch armii pojawiao si na linii demarkacyjnej. Dodajmy' e Stalin zarzdzi ich formowanie jeszcze przed synn5rmi ,,ostrzeeliami Churchilla'' i na dugo przedpowstaniem planu,,Barbarossa".

radzieckie

niemieckie jednostki stany twarz

strategii stanowia teoria ,,gbokiej operacji''. Teoria ta za|caa zadawanie niespodziewanych i gbokich uderzeri w najsabsze miejsca obrony przeciwnika. R wnoczenie z teori,,gbokich operacji"zrodziosipojcie,'armiiuderzeniowej gtrumentu' umoliwiaj cego j ej przeprowadzenie. Armie uderzeniowe formowano do zadani ofensywnych.a Skadaysi z potnej artylerii i piechoty, sucej do przeamywania obrony przeciwnika, otaz potnej ptcipancernej - jeden-dwa korpusy zrnec}:^anizowane po 5oo czog w kady - do wykonania druzgoccego

DIV l odstaw radzieckiej

Radziecka doktryna ''gbokiej operacjl'' zat umo jak i w praktycznych szczeg ach do zwdzenia przy1rominaa niemie ck konc ep cj ''woj ny bys kawiczneJ'''_ Dla przeprowadzenia Blttzkrtegu r wnie stworzow teorii,

uderzenia w gb.

no specjalny zllriapek;grup pancern. Podczas kampanll we Francji uyto trzech grup pancernych, a na froncle wschodnim czterech. Kada z r:ic}: |iczya 600-r.ooo czog w (czasem nawet 1.25o)' a take zna4 Sou:ietskajaWojennajaEncgkopiedljo, op' cit', t. 1, s. 256.

r21

WIKTOR SUWOROW

LoDo'ArrACz

jenn polegaa na tym, e w Niemczech wszystko nazywano zgodnie ze stanem faktycznym: armie polowe miay wasn numeracj' a grupy pancerne - odrbn. Z ko|ei w ZSRR pocztkowo armie uderzeniowe istniay tylko na papierze, potem powstay naprawd, ale formalnie nie otrzymay nazwy,,armia uderzeniowa". Okrelenieto po raz pierwszy pojawia si oficjalnie po 22 czerwca 194 I roku. Do tego momentu wszystkie radzieckie armie miay ujednolicony system numeracji i trudno je byo odr rn.' Sprzyjao to dezinformacji, zar wrlo wtedy jak i dzi' W Niemczech hitlerowskich g wne narzdzia agresji - grupy pancerne - byy jawne, podczas gdy w Armii Czerwonej byy one niemal niedostrze$alne. Co bynajmniej llje oznacza skonnocipacyfistycznych,lecz tylko wysoki stopierl utajnienia. Na pierwszy rzut oka wszystkie arfnie radzieckie byy do siebie podobne: jak onierskamasa. Ale wystarczyo przyjrze si im z bliska, by dostrzec r nice . Przygotowujc si do ',wyzwalania'' Finlandii dow dztwo rozrodkowao kilka armii. Jesieni 1939 roku skad przyszego frontu przedstawia si nastpujco (w kolejnoci z p r;.ocy na poudnie): - |4. Armia: adnych korpus w, dwie dywje piechoty; - 9. Armia: adnych korpus w, trry dywtzje piechoty; - 8. Armia: adnych korpus w, cztery dywizje pie-

czne siy artylerii i piechoty, suceprzeamywaniu linii obrony. R nica midzy radzieck i niemieck machin wo-

- 7. Armia: X Korpus Pancerny (66o czog w)' trzy brygady pancerne (po 33o czog w), x' xIX' XXXIV i L Korpus Piechoty (po trzy dywizje na korpus), samodzielna brygada' jedenacie samodzielnych puk w artylerii (niezalerie od artylerii bdcej czciskadow poszczeg lnych korpus w i dywizji), liczne samodzielne bataliony czog w i artylerii, wreszcie armijne eskadry lotnictwa. Mimo e 7. Arrnianie r niasi nazw od ssiednich, to wida wyranie, e pod wzgldem |Iczby czog w i arL22

choty;

tylerii wielokrotnie przewyszaa si bojow trzech pozostaych. Dodajmy, e na jej czele sta K. Mierieckow, faworyt Stalina i dow dca Lenlngradzkiego okrgu Wojskowego. Wkr tce Mierieckow zosta mianowany szefem Sztabu Generalnego, a niedlu$o po tym otrzytna awans na stopieri marszaka Zwiapku Radzieckiego. Caa kadra oficerska 7. Armii skadaasi z najbardziej obiecuJcych dow dc w. Na przykad sztabem artylerii kierowa L' Goworow, take prz7lszy rtarszaek ZSRR. Msce dyslokacji 7. Armii r wnie nie byo przypadkowe' Wanie rm rejonie ,'fir1ska soldateska'' rozpocz$a w niebawem ,,zbrojne prowokacje'' i otrrmaa ,,uderzenie odwetowe''. Natomiast tan, gdzie stacjonoway sabsze armie (na dobr spraw tylko korpusy armijne)' ''firiska soldateska'' nie zdecydowaa si na dziaarna 7AczeF)T|e. Jak wida, otganlzacj radzieckich si zbrojnych cechowaa wyjtkowa elastyczno. Proste doczenie kilku korpus w czyrrio ze zwykej armii armi uderzeniow. R wnie sprawnie monabyo przywr ci stan pierwotny. 7. Armia jest tego przykladem: najsilniejsza w 1940 roku, rok p rnej l1czya zaledwie cztery dpvje plechoty, stajc si najsabszyrn zwiapkiem operacfinym Armii Czerwonej. Aby w pen1 zrozllmie sens wydatz-efi nad radziecko-nlemieck granic' naleaoby wyrarne okreli,kt re armie zaliczarny do zvyczajnych, a kt re do uderzenlolvych' R nica jest prosta: te ostatnie dysponoway wasnym korpusem zmechanizowanym o zupeheie nowej organizacji' w skad kt rego wchodzio, w mylregulaminu' 1.031 czo w. Posiadajc taki korpus zllyczajna armla dor wnywaa - lub nawet przewyszala - swoj moc uderzeniow dowoln grup pancern Wehrmachtu. I tu odkrywamy rzecz zdumiewajc: w dniu 2l czerwca 1941 roku wszystkie radzieckie armie rozfiieszczone wzdrrgranicy z Niemcami i Rumuni- a nawet 23. Armla nad granic fir1sk - odpowiaday powyszym kryterlom: byy to armie uderzeniowe. w r94r roku Niemcy dysponoway potnymi siami agresji' ale Zwia3ek Radziecki w niczym im nie ustpoL23

lWIKTOR STIWOROW

LoDoAI[Acz

wa. R nice sprowadzay si do nazewnictwa, no i iloci:Hitler rrrial cztery grupy pancerne, Stalin - szesnaciearmii uderzeniowych. Ssz gosy sprzeciwu: przec1e rie wszystkie korpusy zmechanizowane byy w peni v,lyposaone w czogi! To prawda. Lecz skoro Zarnierzamy ocenia prawdziwe intencje Stalina' musimy uwzgldni nie tylko jego oslgnicia, lecz r wnie projekty kt rych nie zdoa zrealizowa. Niemiecka lrrwazja ptzerlxlaa radziecki wysiek zbroj eniowy, udaremniajc sformowanie ogromnej liczby armii uderzeniowych. Sam szkielet tej machiny piekielnej by ju gotowy, trwa tylko proces jej kompletowania i dostrajania. W tym momencie Hitler uzna, e dalsze czekanie byoby r wnoznacztae Z salnob jstwem.

uywali okrelenia ,,armia wtargnlcia''. Termin ten nie brzrnia zbyt dyplomacznie, maszczawobec paristw ocierrnych, z kt rym1 Moskwa staraa si utrzyma normalne stosunki' Dlatego w latach trzydziesch zastpiono go nazwmniej rac- ,,armia uderzeniowa''. r da radzieckie zastrzegaj si, e bya to operacja czysto lingwistyczna: .armia wtargnicia'' i .armia uderzeniowa' oznacza dokadnie to samo.5 Przed 22 czerwca 1941 roku dla utrzymania tajemnicy nie uywano nawet tej zagodzonej nazwy. Radzieccy generaowie w rozmowach posfugiwali si umownym okrelenlem,,armia osonowa".6 W pocztkowym okresie wojny,,armie os,onowe" miay ubezpiecza rnobi|izacj w rejonach nadgranicznych,
5 6 Komunistyczny a:rgolf zawiera niemao zstot w typu ,,kampania wyzllo|eircza", .kontratak'', ,,przejcie inicjatywy strategicznej", kt re
z tych okrelefrprrpomina walizk o podw

latach dwudziestych radzleccy eksperci czsto

',Wojenno-Istoriczeskij urna'', nr

lo/l963, s. 3l.

wojn z zaskoczenia. Kade jnym dnie: to, co widoczne suytemu, co chce si ukry. Wielka szkoda, e niekt fzy historycy _ umylnie' albo przez Lgn.orancj - posuguj si radzieck terminologi wojskow bez objaniania jej waciwegozrraczenialprzyp.
oznaczaj odpowiednio agresj' atak tum'].

nastpnie rozw'inicie g wnych sl Armii Czer-wonej l lch wkraczanie do walki. Ale ,,osona'' nie miaa wiele wsp lnego z klasycznie pojmowan obron' Ju 20 kwietnia 1932 roku Rewolucfrna Rada Wojenna ZSRR (Reu:taojensowiet) prz5rja postanowienie, e w czasie pokoju rejony przygrarnczne maj zosta obsadzone przez si|ne m7apki wojsk szybkich' W pierwszej fazie ewentualnego konfliktu ''armle oslonowe'' majza zadanie wedrze si na terytorium nieprzyjaciela, pokrzyowa' plany mobilizacyjne, przechwyci rezerwyr strategiczne wroga i utrzyma kluczowe przycz kl Najwysze czyrrniki polityczne i wojskowe :uzrray, e takie wanie dzlaania zagwarantuj skuteczn oson mobillzacji w sam5rn Zwiapku Radzieckim. W lipcu 1939 roku nowatorska doktryna znaJaza zastosowanie praktyczne: wzdhl caej zachodniej granicy zsRR rozpoczto formowanie ,'armii osonowych''. Aby unikn puapki radzieckiego pustosowia, termin ,,osonowych'' na|eaoby za kadym razem ujmowa w cudzys w i prz)pomina, e oslona miaa by przeprowadzana drog inwazji. Dlatego proponuj okrelenle r wnoznaczne, a d:uo prostsze: armia wtargpicia. Wrd zuyczajnych armii wtargnicia zdarza si te Bzczeg ln. Do takich na|eay bez wtpienia 6., 9. i 10. fumia. Kada z nich |Iczya rne tzy, lecz szekorpus w: dwa zmechanizowane, jeden kawalerSl'ski i trzy korpusy piecho. Armie te stacjonoway na samej granlcy i posiaday ultranowoczesne uzbrojenie. Na przykad VI Korpus Zmecharizowany wchodzcy w skad 1o' Armii mLa opr cz starych czog w dodatkowo 452 czogi rednie T-34 i c1kie I(W, a IV Korpus Znrccharllzowany 6. Armii dysponowa 460 takimi czogami. Dywje lot,nlctwa przydzielone do tych armii byy w5posaone w setki najnowszych masz5m: Jak-l, MiG-3, I-2 iP-2. Pb cakowitym skompletowaniu kada z dn trzech armii powinna bya liczy 2.35o- czog w,698 samochod w pancernych, ponad 4.ooo armat intodzilerzy, z E r 25o.ooo onierzy i oficer w. Pr cz skadu podstawowego kada z nich miaa otrzyrna dodatkowo Io-Lz puk w artylerii cikiej, jednostkl NKWD i inne.
r25

r24

wtKTOR SttwoRow Nle wiem, jak nazywa te rriezwyke zuiakloperacyjne. Jelibdziemy uywali lch formalnych nazw, a wlc 6., 9. i lo. Armia, to wpadniemy w puapk zastawion

LoDo,AJuAcz

'ii}:."T$l"g;
w pobltu granicy. Wystarczyo zatem wczyje w skad z'yczajnych armii, by przeksztaci je w armie supenrderzeniowe a wszystko tobez zmlany naz\tvy i numeru.

z Finlandi 9. Armia znikna, wyoniasi w innym

choty) o szumnej naz.rt/Le,,armia". Po zakonczeniu wojny

g1T4'? Na cz|e tej superarmll sta genera pukownik. W owym czasie by to bardzo wysoki stopieri. W caej Armii Czerwonej byo ich zaledwie omiu;w wojskaeh pancernych, NKWD, lotnictwie - ani jednego. Trzydzieciradzieckich armii znajdowao si pod rozkazami enera w major w lub genera' w porucznik w. Lecz 9. Armia bya wyjtkowa. Skupia si tam elita najlepiej zapowiadajcych si oficer w i genera w, w tym trzech ptzyszych marszak w ZSRR (R. Maltrrowski, M. Zacharow, N. Kryow)' przysz marszaek lotnictwa, trzykrotny Bohater Zwiapku Radzieckiego A. Pokryszkn, przyszll generaowie armii I. Pietrow' I. Pawowski i P. aszczenko oraz wielu innych utalentowanych i zuchwaych dow dc w, jak choby 28{etni genera major Wws A. osipienko. Trudno byo oprze si wraeniu, e e'zyJatroskliwa rka starannie wyselekcjonowaa najlepszych i najbardziej utalentowanych radzleckich do-

wicej tyle samo, ile posiada ca Wehrmacht, Ly|e e duo lepszej jakoci. Genera pukownik Bieow (w wczas genera major, dow dca II Korpusu Kawalerii 9. Armii) utrzymuje, e nawet kawaleria miaa otrryma czo-

miejscu, znow'u znikna _ by wreszcie pojawi si na dobre pod oson komunikatu TASS z |3 czerwca' 2| czerwca l94l roku nie bya jeszczew pent skompletowana, stanowia nie dokorlczony szkielet najpotniejszeJ armii wiata.W jej skad wchodzio szekorpus w, w tym dwa zmechanizowane i jeden korpus kawalerii - cznie siedemnacie dywizJi: cztery prncerne' dwie zmotoryzowane, siedem dywizji piechoty, dwie kawalerii I dwie dYwizJe lotnictwa. 9. Armia bya wic podobna do innych armii superuderzeniowych' ale planowano wczenie do niej dodatkowo )o(VII Korpusu Zrnechanzowanego generaa majora L Pletrowa. Korpus utworzono w T[rrkiestanle; przed' zakoilczeniem formowarria zosta w cisejtajemnicy przet^)cony na zach d. Po wczeniu korpusu w skad 9. Armii, Iiczya ona dwadziecia dywizji' z czego 6 pancernych: czn1e 3.341 czog w, a wic mniej
L26

wdcw.

Gdzie stacJonowaa ta niemyka armia? oto koleJne zaskakujce odkrycte: w plerwszeJ porowle czerwca 1941 roku w Zwiry,ku Radziecklm formowaa si naJpotnlejsza armia wiata, lecz bynajmniej nie na granicy z Nlemcamll Mamy wic kolejny dow d na to, e glgantyczny wzrost radzieckiej potgi militarnej przy zachodnlch granicach nie by spowodowany zagroen7em niemleckim, |ecz czyrnzupetnie innym. Dyslokacja 9. Armll nle pozostawia clenla wtpliwocl. Armia pojawia sl niespodziewanle w czennlcu 1940 roku w poblDu... rumu sktej grantcy. Nie by to ju dnrgorzdny nniryek operacfny, ale armia uderzeniowa z prawdz|wego zdarzenia. Trway ostatrrie prnJgotowanla do zajcia Besarabii Ir da radzieckie wskazuJ e ,,9, Armi reaktyr'owano specjalnie dla wykonania
7

'Wojenno-IstoriczeskiJ

turnral",

nr 11/1959' s.

66.

r27

wrKToR sttwoRow
tego wanego zadan1a".8 Wesza w skad dowodzonego przez Zrukowa Frontu Pofudniowego, penic funkcj kluczowej armii rzutu czoowego. Jej szkolenie powierzono najbardziej walecznym t dowiadczolly'm dow dcom, a w przededniu ,,marszu wyzwole czego- generalnej inspekcji dokona dopiero co Wypuszczony z agru Konstanty Rokossowski. Interwencja nie potrwaa dugo. Armia znikna niebawem, by ponownie wynurzy si po roku w m samym miejscu, gdzie zakonczya swoj ,,kampani wymlolencz'. Ale bya to jt-t armia supenrderzenlowa' Czemu mlaa shl? Obronie granic? Przecie po stronie rumu skiej nie byo prawie adnych wojsk. Zreszt wystarczyo spojrze na map' by uwiadomisobie, e aden najedcanie odwayby si na zaatakowanie ZSRR poprzez Rumuni. Natomiast kolejny ,,mrrsz wyzvoleflczy" m g cakowicie odwr ci sytuacj strategiczrlw Europie i na caym wiecie. Rumunia bya najwariejszym zap|eczem naftowym Wehrmachtu' Mona powiedzie, e serce Niemiec blo w Rumunii, a uderzenie na Rumuni to cios w serce Niemiec. Przerwanie rurocig w ozlaczahoby koniec III Rzeszy. Dlatego wanie tam' a nie $dzie indziej, znalelri si najzdolntejsi dow dcy radzieckich si zbrojnych. 9. Armta ujawnia si niespodziewanie w poowie czerwca 194l roku. W rzeczywistoci stacjonowaa tu od poowy roku l94o' Jej ,,zniknicie'' wynikao std' e przez dhtszy czas wiadomie nie uywano jej nazwy. Rozkazy z dow dztva okrgu wysyano bezporednio do korpus w, pomijajc armijne struktury sztabowe. Sztab 9. Armii i sztab odeskiego okrgu Wojskowego (utworzorLego, nawiasem m wic, w pdzietntku l939 roku) alebez trudu mogy silrozdziestanowiy jedn cao, nastpio 13 czerwca 1941 roku. la. To wanie Dochczasowe dowiadczenie uczy, e mniej wicej po miesicu od pojawienia si nad granic z jakim paristwem radzieckiej armii uderzenlowej, pada rozkaz ,,wyzwolen1a' jego terytorium. Niezalenie od tego' jak
8 ,,Wojenno-Istoriczeskij urna", nr lo/1972, s.83.

*
LoDo,A'il[Acz

potoczyyby si wypadki po wtargniciu radzieckich wojsk do Niemiec (kt re, podobnie jak ZSRR, nie szykoway si do obrony), ostateczne rozvia?anie mogo zapazgoa gdzie indziej, daleko od p l bitewnych. Na to jak si wydaje' liczy Stalin. Oto dlaczego 9' Arwanie, mia bya najpotniejsza ze wszystkich. oto dlaczego w marcu 1941 roku, kiedy armia jeszcze oficjalnie nie zostaa reakt5nvowana, na jej czele stan{ mody zuchway genera major Rodion Malinowski.g Cztery lata p niej Malinowski zadzl:w1 wiat brawurow ofensyw na Dalekim Wschodzie, kiedy to wa|czca z Japoitczykami Armia Czerwona sforsowaa g ry i pustyni Mandurii' W 1941 roku modziutkiego generaa i jego towarzyszy'czekao duo prostsze zadanie' Mieli pokona 18o kilometr w r wniny po zupekrie przyntoitych drogach ilderzy na niepokne wojska rumuriskie. W tyrn celu 9. Armia miaa otrzyma 3-krotnie wicej czog w, ni 6. Armia Pancerna Gwardii w 1945 roku. Ale Hitler udaremni ten plan. W owiadczeriuprzekazan5rm Moskwie przez rzd niemiecki w momencie rozpoczcia operacji ,,Barbarossa" mowa byla o przyczymach, kt re skoniygo do podjcia dziaan wojennych przeciw ZSRR' Jedn z tych przyczyn bya nieuzasadniona koncentracja radzieckich wojsk nad rumurisk granic, co stwarzao miertelne zagroenle dla III Rzeszy. Nie by to bynajmniej wymys ,,goebbelsowskiej propagandy". 9. Armia superuderzeniowa bya tworzona wycznie jako armia ofens5ruma. General pukownik P. Bieow potwierdza, e nawet po rozpoczciu dziaari niemieckich na terytorium Zw\ry,ku Radzieckiego, w 9. Armii ,,kade zadanie obronne z re$u traktowano jako kr tkotrwae''.Io W r94r roku przyszy marszaek lotnictwa Aleksander Pokryszk7n,' jeszcze jako porucznik, penifunkcj zastpcy dow dcy eskadry myllwskiej podlegej 9. Ar_ mii. Jego wspomrrienia dobrze ilustruj wczesne na9

"Wo;enno-Istoriczeskij urna'', nr lll1959, s. 65. l0,,Wojenno-Istoriczeskij lxna", nr l l / 1 959, s. 65.

t2a

L29

WTKTOR SI'WOROW

Naleaoznrrienh temat rozmowy''. I I Nie wierzymy Hitlerowi, kiedy thlrlraczy, ep|arl.Barbarossa" mia zabezpieczy Niemcy przed ewentualnocinlespodzlewanego ataku na Bukareszt i Ploeszti. rmczasem r wnle strona radziecka poturierdza, e tald plan istrria. Nawet porucznicy 9. Armii wiedzie|i, e ju wkr tce bdmieli okazjzulledzi Rumuni. Na co wic llczy nasz as myllwski, jeltnie na zbrojn wypraw? Po wojnle mody oficer rzeezywic(e odwiedzi Bukareszt, .wyaolony" ptzez Wielldego Brata.

wSrpowledzi.

stroje w wojsku. Pokr5rszkin cyhrje rozmow z ,b!ruazyjnyrn niedobitkiem" z Besarabii, kt remu w'iosn 1941 roku,,wyzwoliciele" skonfiskowali sklep: "- O, Bukureszt! Jakie miasto! - Kiedy zobacz go - powiedziaem z przekonaniem. Gospodarz szeroko otworzy oczy, czekajc dalszeJ

Rozdz7a L2

Partyzanci

ezy dywersanci?
Hxler [...] sktene g wne uderzenie nn hd L a Moskua postara s maksgmalni-e ugkorzgsta zalstniaq sgfuacj. L. Trocld (27 czenoca 7939 roku)

o nowy podzia wiata".Kolejne ,,marsze wynlo|eilcze" odbywa st zgodnie z planem, kiedy raptem Flnlandia wkraw Fin w. Zasadzki crhaJ na kadym kroku. oto t1powy przykad: lenymtraktem sunie kolumna radzieckich czo w, piechoty zltotoryz-owal:iej i arle r.7rj
131

rr A. Pokryszkln,

"Niebo

wojny", Warszawa 1968, s. 15.

WIKTOR SUWOROW teren jest z obu stron zaminowany. Zptzodu most. Saperzy sprawdzaj: min nie ma. Pierwsze czogi ruszaj naprz d - i natychmiast rylatuj w powietrze razem z mostem: adunki wybuchowe zaoorlo w filarach podczas budowy mostu. Wielokilometrowa serpent5ma pojazd w musi si zatrzyma. Teraz przychodzi kolej na ukrych fir1skich snajper w. Strzelaj niepiesznie, mierzc tylko w dow dc w i komisarzy' Miny uniemoliwiajprzeczesanie lasu' Przy kadej pr bie zbl'tenia si do wysadzonego mostu albo rozbrojenia miny na poboczu drogi pada strza. 44' Dfizja Fizylier w staa zablokowana la trzech r wnolegych drogach prowadzcych do trzech Wysadzonych most w. W cigiu jednego dnia stracia ca kadr oficersk. Gdy zapad zmrok, z dalekiego lasu hukn modzierze. Co jakiczas duga seria z kaemu bia po unieruchomionych pojazdach. I znowu cisza' M wi si, e Armia Czerwona nie popisaa si w Finlandii. wita prawda' Ale jaka armia daaby rad w tych warunkach? Co moga pocz? Wycofa kolumn? Przecie cikie cigniki artylefiskie nie mogy pcha do tyu wielotonowych haubic. Poza tym snajperzy otwierali ogierl do kierowc w. Z wielkim trudem kolumna zdoaa mimo wszystko za'wr ci, i wtedy wylecia w powietrze most, przez kt ry tutaj dotara. Caa dywizja znalaza si w potrzasku. Gdziedaleko zprzodu Armia Czerwona raz po raz szturmuje lini Mannerheima, niemozliw do zdobycia bez wsparcia cikiej artylerii i ton amunicji, zablokowanych pord p l minowych, wysadzonych most w i pod ostrzaem firiskich snajper w. Czyby radzieckie dow dztwo wycigno z tej lekcji odpowiednie wnioski i zalecio tworzenie w zachodnich rejonach kraju niewielkich oddzia w parzanckich, kt re stawiby czoo ewentualnej agresji? Stalin na dobr spraw wcale nie musia podejmowa takiej decyzji. Jw w latach dwudziestych na Biaorusi dziaaoszezgrupowari partyzanckich, |iczcych po 3OO-5OO ludzi. Skromny stan liczebny nie odzwierciedla ich rzeczywistego potencjau: byy to doborowe for-

T
T]

z drogi nie mozna:

LoDo,AMAcz

macje, skadajce si z samych doficer w i wietnie wyszkolonych specjalist w. Kady oddzia by tylko zalkiem, wok kt rego w chwili wybuchu wojny skupiyby si wielotysiczne rzesze ,,lenych |udzl". Pierwsze bazy partyzanckie powstay na dugo przed wybuchem wojny. Sytuowano je najczciejw gstych lasach i na wyspach pord mokrade. Jeszcze w czasie pokoju wybudowano podziemne schrony, szpitale polowe, magaz5my oraz zakonspirowane warsztaty mogce

produkowa brori
w podziemnych

zapasy broni, amunicji i ekwipunku dla 5O.OOO party-

krff wkach i skadach zmagazynowano

amunicj. Na samej Biaorusi

Utworzono tajne szkoy dlaprzyszych dow dc w i in.struktor w. orodkinaukowo-badawcze analizoway naj s kuteczniej sze metody walki p artyzanckiej, proj ektoway specjalny sprzt, uzbrojenie' rodkicznoci.Partyzanci odbywali regularne wiczenia, a w roli przeci'wnika najczciej.wystpoway dywizje Osnaz NKWD. Szkolono te niewielkie grupy dywers11'ne' kt re w razie inwazji miay pozosta w miastach i wioskach' by p j na wsp rac z okupantem... Przygotowania tego typu objy wiele rejon w kraju: Kr5rm, Ukrain, obw d leningradzki. Niezalenie od operacji pod nadzorem NKWD' analogiczn dziaalnorozwind radziecki wywiad wojskowy: budowa tajne bazy, prowaskrytki, kryj wki, zakada tajnsie cznoci, dzi wasne szkolenia dow dc w i instruktor w. Radziecka kompartia r wnie nie zasytrriaa gruszek w popiele. Wielu miejscowych dziaaczy komunistycznyclr zawczasu szykowano do zejciaw podziemie na wyp adek zajcia pr zez wr o ga zacho dnich rej on w kraj u. Bogate tradycje komunistycznej dziaalnocikonspiracyjnej nie zostay zapomniane. W razie koniecznoci organizacje partyjne mogy na nowo przerodzi si w zakonspirowane orodkiwalki podziemnej. Ale jesieni 1939 roku zapada decyzja o rozwiapaniu wszystkich oddzia w partyzanckich' opustoszay lene bary, wywieziono zapasy broni, zas)apano schrony l kryj wki' A wszystko to odbywa si w czasie, $dy ka133

zant w.

r32

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

dy dzle wojny w Finlandii dostarcza kolejnych przykad w na skutecznotej formy obrony. Ale nawet

bolesna nauczka nie skoniaMoskwy do zmiany stanowiska. 22 czerwca 194l roku rozpocza si wielka improwizacja, w tym nieudolne odtwarzanie partyzarttki, kt ra nabraa pehei si doptero w latach L943-L944. Gdyby nie zlikwidowano jej w 1939 roku, mogaby ju w pierwszych godzinach konlliktu otworzy prawdziwy ,podzTemny front". Podczas wojny za kady zniszczony most partyzanci placili wysok cen. Wartownicy bronili dostpu, las by wyrbarry, dokoa pehro min. I adunk w brakowao. Materiay wybuchowe zakadano w popiechu' nie pod filary ale wprost na przsa. Eksplozja powodowaa mniejsze zriszczerlia i przeciwnik bez wikszego tnrdu odbudowywa konstrukcj. W dodatku kiedy jeden most by wyczony z ruchu, pozostae umoliwiay wrogowi manewrowanie transportem wojsk. A przecie swego czasu wszystko byo przygotowane do wysadzenia wszystkich most w jednoczenie, za naciniciem guzika' siedzc w tajnym bunkrze, a potem, strzelajc spoza p l minowych, eliminowa oficer w, saper w, kierowc w... Armia niemiecka bya wyposotla na europejskwojn, to zruaczy cakowicie uza|eriorta od dr g. Zriszczone mosty, zaminowane drogi, zasadzkiipartyzantka od pier'wszych godzin agresji bez wtpienia wyhamowalyby impet hifl erowskiego Blitzkriegu. Kto zatem zniweczy wieloletnie mudne przygotowania do wojny partyzanckiej, i to w chwili wybuchu II wojny wiatowej? Profesor I. Starinow, pukowrrik GRU i Jeden z ojc w wojennego terroryzmu kierowa w wczas tajnym orodkiem szkoleniowym, przygotowujcym oddziay partyzanckie podlege radzieckiemu wywiadowi wojskowemu. W swoich wspomnieniach Starinow wskazuje winowajcl ,,Zakopane w pewnych kryj wkach bro i materiay wybuchowe czekay na swoj $odzin. Ale zanim ta godzlna wybia, tajne bazy partyzanckie zostay opusto-

szofle, niewtpliwie za wiedz, pewnie wrcz nabezporednirozkaz Stalina''. Pukownik KGB S. Waupszasow, jeden z weteran w terroryzmu politycznego, dowodzi wtedy oddztaem partyzanckim NKWD na Biaorusi. On r wnie tfumaczy powody likwldacji partyzantki, ,,W ch strasznych przedwojennych latach panowaa dokma wojny na terytorium nieprf aciela [ ... ] Miaa wyrarie ofensywny charakter".2 Mona zgodzI. si z pukownikiem KGB, mona sl z rl7m spiera. Na razie nikt nie przedstawl irrnego powodu zlikwidowania formacji partyzanckich.
1

to niemao *"oj: mnieri i dokument w, odnoszcych si do okresu poprz.edzajcego hitlerowsk agresj na ZSRR. Wyaniaj si z nlch biografie dziesitk w dow dc w radzieckiej partyzantki - i tej "wojskowej", i tej pod rozkazami NKWD kt rzy do 1939 roku prrgotowywali swoich ludzi do walki na zachodzie kraju. Dalsze koleje ich los w potoczyy si podobnie: jedni znaleli si w jednostkach powietrznodesantowych, inni w szeregach Osnazu, jeszcze inni otr4rmali niewtelkie oddzla, kt re pozostaway trrad zachodni grantc lub byy zrzucarte na teren Rzeszy. Dotyczy to midzy inn5rmi dw ch wspomnianych ju wysokich ranoficer w w5rwiadu wojskowego i NIilVD. Pukownik Ilja Starinow od samego pocztku wojny wystpowa w charakterze specjalnego peheomocnika komisarza obrony S. Timoszenki. Wkr tce zosta mianowany zastpc naczelnego dow dcy oddzia w partyzanckich ds. dywersji. W 1943 roku ten as wojennego sabotau osobicie kierowa operacjami pod kryptonimem ,,Koncert" i ,,Wojna torowa", w kt rych uczestniczyo ponad 1oo tysicy partyzant w i d1nversant w.

I Starinow, op. cit., s. 40. 2 D. S. Waupszasow: Na trtetoonych pteriekriostkach, Moskwa 1971, s. 2O3. 135

r34

wrKToR sttwoRow

jawi sl w Brzeciu, w pobliu most w kolejowych o wanym znaczeri:u strategicznym' Jak sam wspomi-

ot

2l czerwca 1941 roku pukownik Starinow po-

na, nle przyby tam bynajmnlej z zadaniem ich zaminowania. W Moskwie powiedziano mu' e udaje si na wiczerria' Po przybyciu na miejsce Starinow dowiedzia si, e wlczenia to tylko pretekst. Jaki byl prawdziwy cel jego misji? Tego nie dowiedzia si ni$dy: w nocy 22 czengca ruszya niemiecka ofens5nva. I jeszczejeden charakterysczny szczeg Od samego pocztku wojny Starinow mia wasnego kierowc. By to Niemiec nazwiskiem Schleger. W og le w lutym l94l roku wielu radzieckich dow dc w _ zuraszcza spadochronlatzy, zwiadowc w, dywersant w- ogarna dziwna moda na niemieckich kierowc w i ordynans w. Do tej sprawy jeszcze wr cimy. R wnie,,barum' postaciby wspomniany pukownik NKWD S. Waupszasow. Wiele lat spdzi on w polskich lasach. $dzie do 1926 roku dowodziltajnym oddziaem terroryst w, eliminujcych - w imi wiatowej rewolucj1_ r ne niewygodne osoby. Potem da si pozna jako wybitny or$arrizator na wielkich budowach Guagu. Nastpnte Waupszasow wyldowa w Htszpanii, gdzie nad-

Rozdzia 13

Milion spadochron iarzy

usalczg na terytorium wroga. To nm nokozqnasze regulnming.I
W

przgszgch ua]kach bdziemg

A. Rodimceut

politbiura partli komuniscznej, zorowa dziaalno r wnoczeniekoordyrrujc operacje republikariskiego kontrwywiadu i sfub specjalnych podczas wojny domowej. Kolejny etap jego kariery to, jak ju wiemy' partyzantka na Biaorusi. Po podpisantu paktu z Niemcami parzanci wracaj do dom w, a Waupszasow trafia do formacjt osnaz NKWD i wraz z n]rn7 ,vymaJa"Finlandi. Dzieri 22 cznrwca l94 1 roku zasta go Za graric, na terytorium,,prawdopodobnego przeciwnika", z paszportem dyplomaczrtym w kieszeni - i bliej nieokrelon misj. Czy bya to misja zvia?arLa z przysz wojn obronn? Mao prawdopodobne: po 22 czefiuca zosta natychmiast skierowany na Biaoru'gdzie budowa od zer a zniszczon p ar ty zantk.

czone" ao op.l racji ofensyurrrych' W okresie dwudziestolecia midzywoJenrrego niewiele kraj w s4rkowao si do agresjt' dlatego formacje te nie odgryway wielkiego zrtaczerlia. Poza dwoma wyjtkami. W 1936 roku Hitler poleci swoim generalom utworzenie w NiemcznchpierwszSrch regularnych jednostek spadochronowych. W przedednitr wojny ich stan wynosi 4.ooo nh:rlerzy. Drugim wyjtkiem by Stalin. Plerwsze jednost}ri powietrznodesantowe powsta ju w l93o roku. W chwili wybuchu II wojny wiatowej ZSRR dysponowa milionem wtetrrie wyszkolonych spadochronlar - dawao to Rosji 2oo-krotn przewag nad wszystklmi pozostaymi krajami z Niemcami wcznie.
I Przem wienie naXVIII zjedzie WKP(b), 1939 rok.

t37

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAMACz

ne szaleristwo spadochronowe. W kadym miejskim parku wznoszono wiee do skok w, a zafasc5mowani

W tamtych czasach Zwiapek Radziecki opanowao ist-

lin szykowa si do wojny. Szykowa st tak, jak nikt

nigdy przedtem si nie szykowa. Co prawda, w wojnie obronnej wszystlide te przygotowania okazaly si niepotrzebne.

spadochroniarstwem modziericy uwaali charakterystyczny znaczek skoczka za obowia2kowy atrybut mskoci'Nie byo wcale atwo go zdoby. Do skok w dopuszczano tylko wybraric w, kt rzy uprzednio wykazali st dobrymi w5mikami w bieganiu, pywaniu, strzelaniu, rzucaniu granatem, pokonyvaniu przeszk d, posugiwanlu si mask przecivgazow i wieloma innymi sprawnociami przydatnymi podczas wojny. Skoki z samolotu byy w efekcie ostatnim etapem szkolenia przyszego desantowca. Aby w penizrozumie, jakwag przywiryywa Stalin do tej fascyrracji, irzeba pamita, e spadochronowe szaleristwo osigno swoje apogeum w okresie najwikszej klski godowej. T}sice dzieci umlerao w straszliwych mczarniach - a w tym czasie Stalin eksportowa radzieckie zboe, by m c kupowa zachodnie technologie, stawia gigantyczne fabryki jedwabiu spadochronowego, wytw rnie sprztu, budowa lotniska i aerokluby, szkoli milion spadochroniarzy. W wojnie obronnej spadochroniarze s niepotrzebni. Ucle ich jako zwykej piechoty jest tym Samym' co stosowanie w budownictwie zotych zbrojen zamiast stalowych: zoto jest zltaczrie mniej wytrzymae. Formacje powietrznodesantowe, w odr nieniu od piechoty, nie maj cikiego uzbrojenia, dlatego ich odporno w obronie jest duo nisza. Poza tym wyszkolenie miliona spadochroniarzy kosztuje wicej ni zoto. Stalin opacije yciern radzieckich dzieci. W jakim celu? Na pewno nie po to, by broni godujcych dzieci. Komunici twierdz, e Stalin nie szykowa si do wojny.W naszej wiosce na Ukrainie ludzie wcia7 pamitaj t mod kobiet, kt ra podczas wlelkie$o godu 1933 roku zabia i zjada swoj c rk. Utlopia im w pamici' poniewa chodzio o jej wasne dziecko: tych, kt rzy zabijali cudze dzieci nikt by nie spamita. W mojej wiosce ludzie zjed|iwszystkie rzemienie i buty, a potem odzie w pobliskim ndznym lasku' Pow d by tylko jeden: Sta138

,u"noat i"t .";Jl w kraju bylt wielokrotnie wiadkami manewr w woJskowych na ogromn skal. ZakadymrazefiL wiczono t sam taktyk walki: tzw. "gbok operacj'' _ nagy zmasowany atak pancerny na gbokie tyy wroga. Scenariusz by grony w swojej prostocie: niespodziewane natarcie wojsk ldowych prl r wnoczesnych nalotach na ,,wrogie" lotniska, zarazpotem desant spadochroniarzy, ktrzy na opanowanych lotniskach przyjmowali ldujce transportowce z drwgfalonierzyi cikiego uzbrojenia. W 1935 roku na synnych manewrach pod Kijowem dokonano gigantycznej operacji desantu spadochronowego najpierw l.2oo skoczk w, a nastpnie 2.5oo ohierzy, arler1i' czog w i samochod w pancernych. W 1936 roku podobne manewry odbyy si na Biaorusi. Desant samolotowy liczcy 5.7oo orierzy z c1kim uzbrojeniem poprzedzilo zrzucertie 1.800 spadochronlarzy. R wnie w 1936 roku podczas ofensyrneych manewr w Moskiewskiego okrgu Wojskowego zdesantowano ca84. Dywizj Piecho w penym skadzie. W 1938 roku Stalin formuje szekolejnych brygad powietrznodesantowych - w sumie 18.OOO spadochronIarzy. Rok p niej zamiast zlikwtdowanych formacJi partyzanckich tworzy si samodztelne bataliony i puki powietrznodesantowe. W samym tylko Moskiewsklm okrgu powstaly trzy takie puldw skadzie po trzy bataliony i kilka samodzielnych batalion w liczcych od 5oo do 7oo oh:r7erzy.z

s. I77.

2 ordi-ena

Lerltu Moskousklj tDojennfi oknrg, Moskwa

1985,

r39

WIKTOR

STIWOROW

LODOLAMACZ

W czenrcu l94o roku brygady powietrznodesantowe przeszy sw j bojowy chrzest: 2oI. i 2o4. Brygada Powietrznodesantowa zostay Zrz:ucofle w rumuriskiej Besarabii, 2|4. BPD wyldowaa na Litwie, w pobliu granicy Prus Wschodnich. obie te operacje, a zwaszcza pierwsza, powanie zaniepokoiy hitlerowski Sztab Generalny. Gros si niemieckich znajdowao si w wczas we Francji, a ich zaopatrzenie w paliwo pochodzio waniez Rumunii. Gdyby radzieckie oddziay posuny si 2oo kilometr w dalej' Niemcy zostaliby odcici od paliwa i unieruchomieni.

-u"r, ""r"a.'rlt paristw neutralnych mogo by si wydawa' e Stalin zredukuje stan radzieckich wojsk powietrznodesantowych. Przecie gtaniczy ju tylko z Rzesz _ z kt r podpisa pakt o nieagresji - i jej sojusznikami' Jednak wojska powietrznodesantowe rie zostay rozwiapane. Przeciwnie, w kwietrriu 1941 roku w Zwiapku Radzieckim w najwikszej tajemnicy utworzono pi korpus w powietrznodesantowych.S Opr cz zwykej piechoty desantowej dysponowa potn artyleri, a nawet batalionami lekkich czog w pywajcych. Formowano je w lasach, z dala od ludzi, i tam, w ukryciu, szkoliy si intensyrrnie do przyszych zadan taktycznych. Wszystkie korpusy stacjonoway wzdu zachodnich granic ZSRR' w odlegociumoliwiajcej desant na terytorium wroga prosto z punkt w dyslokacji. Korpusy IV i V mogy by bezporednio uyte przeciwko Niemcom, III KPD - przeciwko Rumunii, a I i II KPD zar wno przeciwko obu tym krajom' jak r wnie Czechosowacji i Austrii' gdyby chciano byskawiczn5rm desantem przeci biegnce w g rach rurocigi naftowe z Rumunii.
3 Trzeba wiedzie, e nawet dzi, pod koniec XX wieku aden kraj na wiecie nie dysponuje korpusem powietrznodesantowym. Jest to formacja zbyt dua i zbyt kosztowna' by j utrzyrrry'wa w czasie po-

12 czerwca l94l roku utworzono Zarzd Wojsk Powietrznodesantowych Armii Czerwonej. W sierpniu powstao pi kolejnych korpus w, ale nie bya to riposta na hitlerowsk inwazj: takich mas spadochroniarzy nie spos b wykorzysta w wojnie obronnej. Zresztadlla Z nowo powoanych formacji nie braa udziau w walkach zgodnie z przZnaczeniem. lko jeden dawno sformowany korpus uczestriczy w przeciwnatarciu pod Moskw. Utworzenie w sierpniu 1941 roku piciu korpus w powietrznodesantowych wiadczy o inercji Armii Czerwonej' Decyzja zapada przed agresj niemieck, a po napaci byo le innych kopot w, e zwyczajnie zapomniano j odwoa. W kadym razie ekwipunek, brori I sami spadochroniarze drugiego rzutu korpus w desantowych zostali przygotowari przed 22 czerwca. opr cz jednostek powietrznodesantowych r wnie radziecka piechota posiadaa w swoim skadzie zrraczr:' lhczb samodzielnych batalion w spadochronowych.a Cae dywizje fizylier w szkoliy si w desantowaniu na tyach Wroga' 2I czerwca 1941 roku podczas manewr w w Syberyjskim okrgu Wojskowym przeprowadzono desant penej dywizji piechoty' Nasuwa si pytanie ' czem1]' owe eksper5rmenty przeniesiono raptem na Sybir? odpowied jest prosta: siy zbrojne Syberyjskiego okrgu zostay ju w tajemnicy przeksztacone w 24. Arrni' kt ra lada moment miaa by przerzucona nad niemieck granic.

wojsk powietrznodesantowy ch zanuv ayempewien interesuJcy szczeg : w miesicach poprzedzajcych hitlerowski atak kady radziecki dow dca-spadochroniarz od szczebla pukownika mia w swoim najbliszyrn otoczenlu onierza llub po doficera pochodzenia niemieckiego' Pukownik K. Sztejn' dow dca 2. Brygady II Korpusu Powietrznodesantowego mia ordynansa Niemca. Niema I. Bagramian, ,,Taki by pocztek wojny'', warszawa 1972'

DTV L rzegldajc materiay dotyczce radzieckich

koju [przyp. aut.J.

r40

t4t

WIKTOR STIWOROW

LoDo,AMAcz

cem by te kierowca pukownika A. Rodimcewa, dow dcy 5. Brygady III KPD. Nawlasem m wic, by to ten sam Rodimcew, kt ry na KIIII zjedzie partii oznajmi, e Armia Czerwona bdzie walczy wycznie na terytorium wroga. Miaem okazj go spotka' gdy by ju $eneraem pukownikiem. Bardzo rozs dny czowiek. Po 22 czerrrca l94l roku musia, podobnie jak inni' pilnie przeksztaca swoj brygad powietrznodesantow w mlyk piechot' Zabrano im spadochrony, a zamiast tego otrzymali wicej uzbrojenia obronnego. Niemniej spisali si nienajgorzej. W 1942 roku Rodimcew dowodzi oddziaami gwardyjskimi, bronicymi ostatnich dom w w Stalingradzie, nad sam Wog. Jednak przed napaciNiemlec ani Rodimcew ani jego ohierze nie myleli serio o obronie. Na pocztku 1941 roku wydawao si, e Stalinowi potrzebni s wycznie spadochrortiarze' Coraz wicej wyszych oflcer w i genera w zmieniao specjalno. Wielu porzucao kawaleri liczc na przydzia w wojskach powietrznodesantowych, na przykad Rodimcew. Ale trzeba byo spenia jeden zasadniczy warunek: zna jzyk niemieckl... Wdowa po generale kawalerii L. Dowatorze wspomina pocztek 1941 roku: ,,W naszym puku by pewien Niemiec. Lew Michajowicz prawie codziennle prz5prowadza go do domu. Wszyscy wtedy wiczyli konwersacje. Kiedy wybucha wojna, rn j nap ju pynnie m wi po niemiecku".s Armi Czerwon od dawna czyybliskie wizy z liemieckimi komunistami. Ernst Th lmann odwiedzajc ZSRR zawsze paradowa w radzieckim mundurze wojskowym. Nazwisko Waltera Ulbrichta figurowao na liciebojc tls radzieckiej 4. Dywizji Piechoty im. Proletariatu Niemieckiego. Ale by to tylko wierzchoek g ry lodowej. W f9f8 roku na polecenie Lenina w ZSRR utworzono Szko Specjaln Niemieckich Czerwonych Dow dc w, kierowan przez komunist oscara obert}ra. orodekwielokrotnie zmienia nazw, z tajnego
5 ,,Krasnaja

stawa si jawny i na odwr t, ale ni$dy nie przerwa pracy. Mury ,,uczelni'' opucioniemao dow dc w niemieckiego pochodzenia, kt rzy trafili do Armii Czerwonej. Niekt rzy dosuyli si nawet stopni generalskich. Wiosn 1941 roku wielu jej absolwent w znalazo si pod sztandarami radzieckich korpus w powietrznodesantowych. Lektura publikacji o radzieckich jednostkach spadochronowych utworzonych w 1941 roku nasuwa wniosek, e |iczba oficer w, podoficer w 1onierzy o t54powo niemieckich nazwiskach bya tam zdecydowanie wysza od przecitnej.

zv

ezda", 17 lutego 1983.

r42

T
LoDo'AMACz

Rozdzial L4

Lataicy czog
Nieprzgj acielskie
s amolotg trzeba niszczg i likwidousa na latniskach [...] Pouod-zcnie ch operacji znleg od zaskoczenia. Chodzi o to, bg z-asta samolotg wroga jeszcze na pasach startowgch,l MarszaekreRRl Konieu

setek tysicy desantowc w i spadochron w, to dopiero poowa roboty. Potrzeba byo samolot w transportowych i szybowc w. Radzieccy szybownicy i ich aparaty dor vrnywali klas europejskiej czo wce, czasem wrcz j ptzewyszali. Wystarczy przJ4)omnie, e w chwili wybuchu II wojny wiatowej 13 spord 18 szybowcowych rekord w wiata naleao do ZSRR. NaJlepsi konstruktorzy radzlecklch samolot w bojowych odrywali si od swoich podstawowych zada by zaj s1 projektowaniem szybowc w' Nawet Sierg l
144
,'Wojenno-Istoriczeskij urna" nr
7/

DI l rzygotowanie

Korolew, przyszy tw rca pierwszego sztucznego satelity, czas jakiprojektowa bezsilnikowe statki powietrzne, zreszz cakiem niez}ym skutkiem. Ale tym razem nie chodzio o kolejne sportowe WcTyny. Zmuszajc czoowych radzieckich konstruktor w do projektowania szybowc w Stalin realizowa kolejny zamys militarrly. Jeszcze przed dojciem Hitlera do wadzy w Zwiag,ku Radzieckim zbudowano pierwszy na wieciedesantowy szybowiec transportowy G-63, dzheo Borysa Urapowa. W nastpnej kolejnoci powstay cikie szybowce zdolne unienawet ctar wk' Pawe Gorochowski zaprojektowa pneumatyczny szybowlec z gumy' Po zdesantowaniu wojsk na rach nieprzyjaciela kilka taktch szybowc w morta byo zaadowa na pokad samolotu transportowego i przerzuci na wasne terytorium by powt rnie Je wykorzysta. Radzieccy $eneraoMe mari nie tylko o tym, by rzucl na Europ kilkusettysiczny desant piechoty, ale r wnie tysice czo w. Konstruktorzy intensyw.nie pracowali, szukajc najlepszych i naJtar1szych sposob w realizacji tego pomysfu. olegAntonow _przyszy tw rca najwikszych na wiecle samolot w transportowych - Zaproponowa, by seryjny cznglekki typu T-60 wyposa w skrzyda i statecznllrit, tworzc po prostu potlny szybowiec. Nowy system otrzyma kryptonim,,I{r .2 w 1942 A-4O KT po

kadwchz

lcego^ czogu ze
tlow.3

mesa Grandsena zawleta unikatow fotografi szybuskrrydami i podw jn belk ogo-

- Przed' ldowaniem szybowca pilot-kierowca uruchamla stlnik czogu i rozpdza gsienice do.maksymalneJ prdkoci. Po przyzlemieniu czog stopniowo wyha-

t976, s. 75.

,1 ,
'
i |
I

|-r(r _ KryIatai Tank

OOmbat Vehlcle s oJ World.

Lodolamacz = Luuurd,,,aur

s. J. Zaloga, J.

Gran

m.l. SouietTnks and,

L4S

WIKTOR

STIWOROW

mowywa, odczepiano skrzyda i statecznikl - i maszyna bya gotowa do akcji. Jednak Antonow nle zdy na czas. W chwili niemieck agresji prototyp nie by jeszcze gotowy. W efekcie latajce czogi okaza si r wnie bezairyteczne, jak milion spadochron 7arzy .

LoDoAMAcz

cw

do nastpnego roku pod deszczu, mrozLe i niegunie

rr uniknli bd w i poraek, ale w sumie odnieli ogromny sukces. ZwiapekRadziecki przystpi do wojny majc wielokrotnie wicej szybowc w l szybownik w, n wszystkie pozostae kraje wlata. T}lko w 1939 roku pilotau szybowcowe$o uczyo si r wnoczenie 3o.ooo ludzi. Poziom szkolenia by bardzo wysoki. w 1940 roku zademonstrowano pr bny lot grupowy a jedenastu szybowc w holowanych przez jeden samolot. Stalirr zrobl wszystko, aby zapewni swoim pilotom potrzebn liczb potnych szybowc w desantowych. Pod koniec |at tzydzlestych ponad dziesi pracowni konstrukcyjnych konkurowao midzy sob w zbudowaniu najlepszego desantowego szybowca transportowego. oleg Antonow opr cz latajcego czou projektowa zablerajcy szeciuonierzy szybowiec Rot Front RF-8' przemlanowany p ruej na A-7; W. Grlbowski opracowa znakomi szybowiec desantowy G-11 mogcy przewie dztesicu onierzy: D' Kolesnikow wsp lnie z P. Cybinem stworzyli szybowiec KC-2O, mogcy uniedwie tony ladunku lub dwudziestu cterech ohtilerzy; G. Korbua pracowa nad plarrami szybowcat:rie

E) I\adzieccy konstruktorzy

A wic szybowce desantowe miay by urykorzystane w l94l roku, najp tiejwczesnjesieni' GdybyStalin planowa desant na Europ na rok |g42, w wczas wielkoseryjn produkcj szybowc w rozpoczto by odpowiednio p niej.

\Jzybowiec jest rodkiem transportu adunk w i odzrzlcenia desantu na ach wroga firywa si samolot w transportowych. Najlepszym transportowcem pod-

-t \

III

dzialow powietrznodesantowy ch bez spadochron w. Do

czas II wojny wiatowej by amerykariski Douglas C-47 Dakota, wojskowa wersja cywilrrego samolotu paserskiego DC-3. W nieco zmienionej wersji - i pod rranil Lisunow L1-2 _ tene samolot stanowi} podstaw radzieckiego lotnictwa wojskowo-transpo owego. Przed wojn rzd Stalinowi licencj o produkcji DC-3.

-glganta. W styczniu 1940 roku decyzjKC (czyllStalina) w ramach Ludowego Komisariatu Przemysfu Lotniczego powoano zarzd ds' produkcji desantowych szybowc w transporto!\ych. Wiosn nastpnego roku ruszya masowa produkcja tych aparat w, ptzeznaczonych do uycia jeszcze ptzed nadejciem zlmy. Brakowao przecie wystarczajco pojemnych hangar w, a przechow5nvanie - zbudowanych
146

|3cztku wojny Zvtnpek Radziecki posiada tych maszyn wlcej' n Stany Zjednoczone. . Stalin posiada r wnie kilkaset przestarzaych bombowc w strategicznych TB-3, uywanych jako samoloty transportowe. Wszystkie wielkie operacje desantowe w latach ttzydziestych odbyway si z uyciem TB-3. Byo ich dostatecznle duo, aby przerzuci Jednoczenie kllka sicy spadochroniarzy, a take lekkie czo, samochody pancerne i artyleri.

ciach, e, zdariemamerykariso'"n i:;"T,J'*:

il

wzgldu na to, ile samolot w transportowych zbudowaby Stalin, musiayby one lata dzieri i noc ptzez cae tygodnie, a nawet miesice' najpier-rr prze-

L)ez

El

rv

r47

!
WIKTOR STIWOROW LoDoAMACz war1 do niespodziewanego uderzenia, po to zasta cae lotrrictwo nieprzyjaciela na lotniskach''. "by koJu,

rzucajc radzieckie oddzilaly powietrznodesantowe na tyty wroga, a potem zaopatrujc je w brori, irywno i amunicj. Powsta problem, jak uchroni transportowce podczas tych lot w. Ptzeciekady kolejny kurs zwikszaryzyko: rrie byo ju elementu zaskoczeria. Stra mogy by ogromne. Radzieccy stratedzy mleli to wszystko na uwadze. Byo jasne, e desant mlllona spadochroniarzy jest molilvy tylko pod wamnkiem absoluteej dominacji w powietrzu. Potwietdzatobez ogr dek,,Krasnaja miezda" z27 wrzenia 1940 roku, aprzede wszystkim opublikowany w 1939 roku regulamln polowy RKKA,,PU-39" - zbi r cile tajnych irrstrukcjl, okrelajcych dziaania Armii Czerwonej w raz(e konJliktu. Regulamin stwierdza jedl:oznacznie, e przeprowadzenie''gbokiej operacji'' w og le, a wysadzenie desantu w szczeg lnocimoe odbywa si jedynie pod wanrnkiem zdobycia panowania w powietrzu. Regulamin ,'PU-39", a take regulaminy lotntctwa bojowego i "InstrukcJa samodzielnych dzlaa sl powietrznych Armii Czerwonej " przewidywa przeprowadzenie w pocztkowym okresie woJny gigantycznej operacJi strategicznej dla zniszczenia si powietrznych nieprzyjaciela. Wedlug plan w radzieckiego Sztabu Generalnego miao w niej uczestn7czy lotnictwo kilku front w i flot, lotnicze odwody Naczelnego Dow dztwa, a nawet myliwce obrony Powietrznej Kraju. Radzieckie regulaminy gosiy'epowodzenie operacjlzale od' wykorzystania elementu zaskoczenia, a niespodziewany atak w celu zriszczettia si powietrznych nieprzyjaciela winien si odby ,w interesie caej woJny''. Innymi sowy, nalot na lotniska powinien by tak potny, aby lotnictwo przeciwnika nie pozbierao si do korica konfliktu. Szczeg tych operacji omawlano w grudniu l94o roku na tajnej naradzie najwyszych dow dc w Armii Czerwonej w obecnoci Stalina t cztonk w Biura Politycznego. W radzieckim argonie okrelonoje jako ,,specjalne operacje pocztkowej fazy wojny". Dow dca WwS genera P' Ryczagow kadnacisk na tajnoprzygoto148

Cel podcz

si zaskoczy na lotnlskach wszystkie eskadry nieprzyjaciela. Stalin stworzy tak liczn armi powietrznodesanto-

eria.

\
LoDoAMACz

Rozdzia 15

Do samego Berlina!
Robotniczn

hopska Armin Czenlsona bdzie njbardziej atakujcq z.e w szg stktch armii jakie ktedgkolusiek miag okazj atakoua.| Regulamin polotug RKKA ,,PU-39"

"*.I dywizje przeciwko Francji. Stalin w tym czasie gorczkowo likwidowa swoj obron i rozbudowywa potencja ofensywny Armii Czerwonej. Flolla Dnieprzar1ska bya jednym z element w systemu obronnego zsRR. Wielka rzeka bya naturaln przeszkod, kt ra zagradzaanajedcomdrog w $b terytorium radzlecklego. Przed 1939 rokiem wszystkie mosty na Dnieprze byy zaminowane l $otowe do wysadznia w spos b uniemoliwiajcy jak]<olwiek odbudow. Ani w Polsce, ani we Francji armia hitlerowska nie bya zrnuszona do takiej przeprawy. Niemieckie zagony prncerne rnorta wic byo zatrzynta za naciniciem
I Regulamin polowy RKKA'PU-39", Moskwa 1939, s. 9.

,u .",r"u;"

Dnieprem. Aby nieprzyjaclel nle m g sforsowa rzeki przy tuc1u most w pontonowych, na pocztku lat ttzydziesch postanowiono utworzy Flotyll Dnieprzarlsk. W chwili wybuchu II wojny wiatowej|iczya ona 12o okrt w t kutr w, w tym osiem potnych okrt w artyleryJskich, w. monitor w rzeczrtych, o w1pornoci do 2.ooo ton, silnie opancerzonych, uzbroJonych w dziaa kalibnr 152 mm. Ponadto flotylla posiadaa wasne lotnlctwo oraz baterle arlerii nadbrzenej i przeciwlotniczej.Irwy brze$ Dniepru stwarza dogodne warunki do walki: liczne wyspy, odnogi i zakola pozvralaly nawet 'duym okrtom skrywa si przed wrogiem i uderza znlenacka prry pr bach sforsowania rzeki. Potna ptzeszkoda wodna, fl otylla rzeczlla' umocnione brzegi... Dnlepr m g sta si kor1cem hitlerowskiego Blltzkrtegu, blokujc Niemcom dostp do uprzemysowlonych rejon w pofudniowej Ukratny I czarnomorskich baz marynarki wojennej. Zapewne caa wojna potoczyaby si w wczas zupekrie inaczej. Ale pod koniec 1939 roku, kledy Hitler mr cl sl na zach d, Stalin poleci rozmlnowa mosty i rozformowa Flotyll Dnieprzar1sk: wszak mortajej byo uy jedynie w wojnie obronnej I tylko na terytorium radzieckim...

ktlku grrzik w, prrynajmniej nad dolnym i rodkowym

formuje dwle nowe: Flotyll Dunajsk i Pir1sk. Cry w celach obronnych? Tnbaczyrl-ry. Flotylla Dunajska powstaa zarl7m jeszcze Zwiapek Radziecki uzyska dostp do tej rzekl. Latem 194o roku po dowodzonej przez Zttkowa szybkiej kampanii ,,wytlwoleftczej'' Stalln zaanektowa p nocn Bukowirr l Besarabi. Tym sposobem kilkadziesit kilometr w Wschodniego brzegu Dunaju, przy samym ujciurzeki, zna|azo si na terytorium ZSRR. Niezwocznile przerzucono Zawczasu sformowarrna Dnieprze Floll Dunajrk. Nie byo to at'we zadanie. Mnlejsze jednostkiprze15r

vu jednej flotylli defensywneJ Stalin Ltar.tiast

150

WIKTOR SI'WOROW

LoDoAJ0lIAcz

woono kolej' a wiksze, z zachowaniern szczeg6|nych rodk w ostroznoci,przeprawiy si przez Morze Czarne. Flotylla Dunajska skadaa si z okoo siedemdziesiciurzeczrtych okrt w wojennych i kutr w, formacji lotnictwa myliwskiego, artylerii nadbrzenej i przeciwlotniczej' Warunki zakotviczenia byy fatalne. Radziecki brzeg w delcie Dunaju jest cakowicie odsonity. Niekiedy zaledwie 3oo metr w dzielio przycumowane jednostki od wysunitych pozycji wojsk rumuriskich. W razie wojny obronnej caa flotylla od pierwszej chwili znalazaby si w potrzasku: rzeczne okrty nie miay adnych Szans na penym rnorzlu, a na manewTowanie nie byo miejsca. Wystarczyoby ostrzeliwa je z ckaern w, nie pomlalajc podniekotwic i odcuTrzba zreszt przyzna, e co prawda flotylla nie moga spenia zadai obronnych, ale te nie do pomyleniaby atak nieprzffaciela w delcie rzeki. UjcieDunaju to dziesitki jezior, nieprzebyte mokrada, setki kilometr w szuwar w _kt odwayby si na ofensyw w takich warunkach? Istnia wycznie jeden wariant operacji bojowej Flotylli Dunajskiej: przedziera si w g r rzk1. oznac,zao to podjcie dziaafi na ter5rtorium Rumunii, Bugarii, Jugosawii' Wgie1' Czechosowacji, Austrii' Niemiec' Miaoby to sens wycznie przy wsp dziaaniu wojsk Armii Czerwonej w ramach zmasowanej ofensywy. W wojnie obronnej Flotylla Dunajska bya nikomu niepotrzebna i skazana na zfliszczenie. Natomiast w wojnie ofensyurrrej ta sama flotylla stanowia miertelne zagroenie dla Rzeszy. Wystarczyo' eby wpynal3o kilometr wwg r rzeki_ i strategicznymostwCernavodzie znalazby si w Zasigu jej dzia' To z kolei ozrtaczao, e przerwane s dostawy ropy naftowej z rafirrcrii w Ploeszti'do portu w Konstancy. Jeszcze 2OO kilometr w pod prd - i caa niemiecka machina wojenna jest unieruchomiona z braku paliwa. Ciekawy szczeg ; w skadzie flotylli znajdowao si kilka ruchomych baterii nadbrzenych, wyposaonych
r52
mowa.

w dziaa kalibnr r30 i r52 mm. Jeeli radzieckie dow dztwo rzeczywicie uznao, e ZSRR zagraa atak przez delt Dunaju, to naleaoniezwocznie okopa baterie, a przy pierwszej sposobnoci wybudowa dla nich elbetonowe dziaobitnie. Ale nikt riczego nie budowa, a baterie pozostay ruchome. Warto wiedzie, e w trakcie operacji ofensyrmych ruchome baterie nadbrzene tow arzy szj e dnostkom fl otylli' wspieraj c j e ognie m.

tylli Dunajskiej na wiadomo o wybuchu wojny. Pierwszym odruchem wcale nie byy dziaania obronne, lecz gorczkowe przygotowania do wsp lnej operacji desantowej wraz z XIY Korpusem Piechoty, stacjonujcym w rejonie ujciaDunaju, oraz 79. oddziaem Wydzielonym Wojsk Ochrony Pogranicza NKWD. 25 czerwca 1941 roku okrty flotylli pod oson artylerii korpusu piechoty oraz baterii nabrzenych, wysadziy na rumuriskim brzegu grupy rwiadowczo-dywersyjne NKWD. W ladza m nastpi desant puk w 51. DP XIV Korpusu Piechoty' Radzleccy desantowcy dziaaj szybko l brawurowo. Skomplikowana operacja z udzLaern oddzia w Armii Czerwonej i NKWD' jednostek rzecznych, lotnictwa, artylerii polowej, okrtowej i nadbrzenej zostaa dopracowana w naj drobniejszych szczeg ach' Rankiem 26 czerwca 194l roku nad katedr w rumuriskim miecie Kilia powiewa czerwony sztandar. Po przekroczeniu granicy wojska radzieckie utworzyy silny, 7o-kilometrowy ptzycz ek. Flotylla Dunajska szykowaa si do operacji ofensyvrnychw g rzerzeki. Miaa do pokonania zaledwie l3O kilometr w.Przy braku oporu byo to wykonalne w cigu jednej nocy. Oporu zanie byo niemal wcale'.. W razie koniecznoci flotyll mia wspiera III Korpus Powietrznodesantowy odeskiego okrgu Wojskowego. Flotylla moga bez wikszego wysiku przepyn kilkadziesit kilometr w pod prd Dunaju. Z czasemmiaa okazj zaprezentowa swoje umiejtnocl' Sformowa153

ao*oa"t-o

rttl

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

na powt rniew 1944 roku, bez wsparcia lotriczego,bez cikich okrt w artylerfskich - Flotylla Dunajska toczc ciage walki przep5ma2.ooo kilometr w w g r rzki, by zakoflczy wojn w Wiedniu. w 194r roku bya znaczrie silniejsza, a op r przeciwnika dwo sabszy.

dzenie, e ropa naftowa to krew wojny. Przesfuchiwan5r przez Rosjan w dniu 17 czerwca 1945 roku genera Alfred Jodl cytuje Hiflera w sporze z Heirvem Guderianem: ',Chce pan atakowa bez ropfi Prosz bardzo. Zobacryrmy, co z tego w5miknie". w 1927 roku Stalin postanowi zaj si problemami nadcigajcej II wojny wiatowej. Wedug niego kluczowym zagadnieniem strategicznym bya ropa naftowa. oto sowa Stalina z 3 $rudnia 1927 roktu:,,Bez nafty nie mona prowadzi wojny, kto zama przewag w dziedzinie nafty, ten ma szanse zwycistwa w przyszej woj-

znaczypo*iT

Majc na uwadze oba punkty widzenia, spr bujmy raz jeszcze przeana|lzowa problem odpowiedzialnoci za r ozptanie wojny radziecko-niemieckiej. W czerwcu 194o roku, kiedy ZSRR nie by w najmniejszym stopniu zagroony, w delcie Dunaju Zaclumoway dziesitki okrt w rzecznej flotylli wojennej' To posunicie nie miao adnego znaczenia obronnego, ale stanowio powane zagroenie dla odsonitych rumuriskich ruroci w naftowych - a wic zagroenie dla samych Niemiec. W lipcu l94o roku Hitler odby seri konsultacji z naczelnymi dow dcami wszystkich rodzaj w si zbrojnych i doszed do wniosku, e obrona rumuri.skiego zaplecza naftowe$o to batdzo nieatwe zadanie. Ruroci$i biegy ptzez dle obszary kraju i aricuchy g rskie. Ich osanianie wymagao znacznej liczby wojsk, z kolei przerzut wielkich kontyngent w do Rumunii
2 Stalin, op. cit., t. lO, s. 275.

nie".2

spowodowaby odslonicie zachodniej Polski i wschodnich Niemiec czrie z Berlinem. Zreszt koncentracja wojsk w Rumunii i obrona jej za wszelk cen, r wnie niczemu by nie sfuya: moe daoby si utrzyma terytorium kraju, ale szyby naftowe i raffnerie, naraone na ostrza artylefiski i bombardowania, byyby skazane rla zniszcznie. Take w lipcu Hitler po raz pierwszy wyraa obaw, e Zwiapek Radziecki moe stanowi powane zagroenie, zuftaszcza gdy wojska niemieckie wyprawi si na Wyspy BrytJskie i do Afryki. 12 listopada l94o roku w rozmowie z Mootowem wskazuje na konieczno utrz5rmania w Rumunii duego niemieckiego kontyngentu,'niedwuzn.aczr:e sugerujc, e ZSRR stwarza powane zagroenie dla nrrnuriskich rurocig w naftolvych. Mootow zi$norowa t aluzj' Po wizycie szefaradzieckiej dyplomacji Hitler raz jeszcze romray wszystkie argumenw' a w grudniu wyda dyrektyw o rozpoczciu operacji ,,Barbarossa''. Zrtany brytyjski historyk wojskowoci B. H. Liddell-Hart po szczeg orych badaniach ustali, e niemiecki plan w lipcu 1940 roku by bardzo prosty: w razie radzieckiej agresji na Rumuni, Wehrmacht mia uderzy w innym mlejscu, odciajc Armi Czerwon od p l naftowych. Nlemiecki Sztab Generalny by zdania, e operacja zako czy si powodzeniem pod warunkiem' e bdzle silna i niespodziewana' Stopniowo zwikszano planowan Itczb wojsk, kt re miayby uczestrriczy w tym ataku, a w korlcu okazao si, e powinny wzl. w nim udzia praktycznie wszystkie niemieckie wojska ldowe i wikszolotnictwa. Rachuby Hitlera okazay si trafne: uderzenie w innym miejscu zmusio wojska radzieckie do wycofania Bl na caym froncie. Flotylla Dunajska zostaa odcita od wojsk radzieckich bez adnej moliwociodwrotu. Wlkszojednostek trzeba byo wysadzL i zatopi, a kolosalne zapasy, zgromadzone na wypadek rajdu flotylll w $ r Dunaju - po prostu porzuci. Uderzenie wojsk hitlerowskich byo potne, ale nie mtertelne. Machiavelli m wi, e cios silny, ale nie
155

r54

T,J

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

miertelnyoznacza zgrub dla tego' kto go zada. Po niespodziewanej napaciStalin z trudem przychodzi do siebie, ale w koricu odzyska siy. odbudowa zniszczone armie i zatopione flotylle' a naftow aort III Rzeszy tak czy owak przeci - co prawda troch p niej ni pierwotnie planowa...

Besarabi? odpowied zawarta jest w telegramie Stalina do dow dcy Frontu Poudniowego generaa armii I. Tiuleniewa z dnia 7 lipca 194l roku. Stalin da, by za wszelk cen utrzyma Besarabi ,'majc na uwadze, e terytorium Besarabii jest nam potrzebne jako przycz ek wyjciowy dla zorganizowartia natarcia''. Hitler ju zada niespodziewany cios, a Stalin nadal nie mylio obronie. Jego g wn troskjest zorgantzowarie ofensywy na pola naftowe Rumunii. Stalin popeni w swej karierze niewiele bd w. Do najpowaniejszych naley bez wtpienia aneksja Besarabii w 1940 roku. Trzeba byo wybra jedno z dwojga: albo podbi Besarabi i natychmiast rusza w kierunr ku Ploeszti, albo poczeka, a Hitler wylduje w Wielkiej Brytanii i dopiero wtedy atakowa Besarabi i ca Rumuni. W obu wypadkach byby to koniec .tysicletniej Rzeszy''. Ale Stalin nie wykaza dodeterminacji. Wykona jeden krok w kierunku nafty, zdobyprzycz ek dla przyszej ofensywy - i stan{ niezdecydowany' W ten spos b wystraszy Hitlera, kt ry walczc na wielu frontach rtie zwraca uwagi na ,,neutra|ny'' Zwizek Radziecki. Aneksja Besarabii i koncentracja potnych radzieckich si uderzeniowych zmusiyFihrera do zrewidowania dotychczasowej strategii i podjcia odpowiednich dziaafl prewencyjnych. Hitler zrozumia nagle' gdzie tkwi najwiksze niebezpieczeristwo, ale byo ju za p no. Na1eao o tym pomyleprzed podpisaniem paktu Ribbentrop-Mootow. Teraz nawet niespodziewany atak na Zwiapek Radziecki nie m g uratowa
III Rzeszy. 156

n{

Dvco Zwiapek Radziecki w czervrcu 1940 roku zagarI o

raj map dyslokacji baz radzieckiej marynarki wojennej wpierwszej poowie l94l roku' Jedna znichnrajdowaa si w okolicach Piriska, 5oo kilometr w od najbliszego lmorza. Bazarnarynarki w poleskich b'otach, to brzmi jak art. A|e nie byo w tym nic miesznego. Po rozformowaniu Flotti Dnieprzariskiej okrty' kt rych nie przeprawiono do delty Dunaju' popyn w g r Dniepru, a potem Prypeci. Zatrzyrnay si w miejscu, gdzie szerokorzeki sigaa zaledwie 50 metr w, i tam powstaa nowa baza. wanie Pod wzgldem siy bojowej Flotylla Piriska prawie nie ustpowaa dunajskiej' W jej skad wchodziy co najmniej cztery okrty artylefiskie, okoo dwudziestu innych jednostek, eskadra lotnictwa myliwskiego, kompania piechoty morskiej i inne pododdziay. Nie trzeba chyba thlmaczy' e floty||a nie miaa adr:ego zastosowania w wojnie obronnej. Na niewielkiej rzeczce pyncej w gstym lesie potne monitory miay trudnoci z najprostszym manewrem. PrzeznaczenieFlotylli Pi skiej pozostanie niezrozts.miae, dop ki nie przy1romnimy sobie o kanale Dniepr-Bug. Natychmiast po zajciu poowy Polski i ,,wyzwoleniu'' zachodniej Biaorusi, Armia Czerwona zabra\a si za poszerzanie i pogbianie 196-ki1ometrowego kanafu tranzytowego, czcego Prype (ptzez dopyw Pin) z wpadajc do Bugu rzek Muchawiec. Prace konnuowano latem i zim. Bray w nich udzia oddziay saperskie 4. Armii, oraz,,budowlane organizacje NKWD" tysice wini w stalinowskiego Guagu. o militarnym przeznaczeniu kanau wiadczy moe fakt, e caym przedsiwziciem kierowa pukownik (przyszy marszaek wojsk inynieryjnych) A. Proszliakow' Prace odbyway si w straszliwych warunkach' Ciki Bprzt zapada si i ton{ w grzZawiskach _ by tylko Jeden spos b, pozwalajcy zakonczy budow w WZnaczonym przez Stalina terminie: kopa rczrie. Ale kana zbudowano. Nikt nie wie, ile istnieri ludzkich pochon{, a zreszt kogo to interesowao?
L57

aukowa""#

WIKTOR STIWOROW

LoDol'IlilAcz rowy zasypywali ju istrriejce i przebljali karra tla za-

Kana poczydorzecza Dniepru i Bugu. Czemu mia shly? Usprawnieniu handlu z Rzesz/ Handel odbywa si kolej do Baku i dalej statkami. Zresztkana Pir1sk-Kobryfiby za wski, frachtowce nie mogyby si nawet min. Poza tym nie bya to najkr tsza droga; najpierw Dniepr, potem Prype, Pina, kana, Muchawiec, Bug i wreszcie Wisa. W rueczyllltstoci jedyrrym przezflaczeniem kanafu byo przepuszczerlie radzieckiej flotytli w kierunku dorzecza Wisy i dalej na zac}r d'. Jej znaczenie obronne byo adne, podobnie zresztjak samego kanau. w r94r roku trzeba byo go wysadzi, by odci dostp do Dniepru niemieckim okrtom znad Wisy, a Flotyll Pir1sk zatopi, by nie wpada w rce Wroga. Pod koniec 1943 roku ponownie utworzono Ftoll Dnieprzarisk' kt ra ponownie popyrra w g r Prypeci i ponownie radzieccy saperzy odbudowali zas5pany kana. Admira B. Grigorjew' kt ry w 1943 roku obj{ dow dztwo nowej formacji, przytacza sowa'marszaka ukowa: ,,...Prypeci moecie dotrze na Bug, Narew, Wis w kierunku Warszawy, a dalej na rzeki Niemiec. Kto wie, moe nawet do samego Berlina! _ odwr ci si niespodziewanie, spojrza na mnie badawczym wzrokiem, i powt rzf, akcentujc kade sowo: - Do samego Berlina! Co?".3 Admira Gri$orjew na czele swojej flotylli rzeczywicie dotar do Berlina. W kadej ksice z historii radzieckiej floty odnajdziemy symboliczne zdjcie bandery radzieckiej marynarki wojennej na tle Reichstagu. Los tak sprawi' e Armia Czerwona wkroczya do stolicy Rzeszy w wyrriku napaciwojsk hitlerowskich. Lecz Stalin mia przygotowany zupekrie inny scenariusz. Gdyby naprawd uwierzy w grob niemieckiej agresji, skierowaby miliony win1 w Guagu do kopania row w przeciwczogowych wzdu zachodniej granicy. Prawda jest taka, e Stalin zamierza wkroczy do Berllna z wasnej inicjatywy, a nie w odpowiedzi na napa.oto dlaczego winiowie i saperzy zamiast kopa
3 ,,Wo1enno-Istoriczeskij Z:urna''' nr 7/1984, s. 68.

Zachowajmy pami o zekach, kt rych Stalin posa na mierw bagnach Biaonrsi w imi tego, by komunistyczny sztandar zaopotanad stolic III Rzeszy.

ch

d.

rlje znaa pojcia ,,piechota morska''. Na ldzie regularna piechota radzia sobie w kdychwarunkach, a ldowanie na dalekich brzegach nie wchodzio w najblisze plany Sta]ina' Ale kledy tylko Hitler zwr ci si ku zachodowi, za jego plecami zaurzao. W strukturach Armii Czerwonej nastpoway gwatowne zmiatly : likwidowano pozostaoci system w obronnych, wzmacniajc si uderzeniowe. Kledy w czenycu l94O roku armia niemiecka okupowaa Francj, w ZSRR narodzia si radziecka piechota morska. W skad radzieckiej mar1marki wojennej wchodzi cztery floty - dwie oceaniczne i dwie morskie - oraz dwie flolle rdldowe: Amurska i Dnieprzariska. Floty oceaniczne nie otrzymay piechoty morskiej, bo te ani Ocean Spokojny ani Morze Arktycznea tymczasem Stalina nie interesoway. Flotylla Amurska, strzegca rubiey na Dalekim Wschodzie, r wrie nie potrzebowaa tych doborowych formacji. Natomiast stacjonujca w lasach Biaorusi Flotylla Piriska (czFlotylli Dnieprza skiej) zostaa wzmocniona kompani piechoty morskiej. Kilkutysiczn brygad piechoty morskiej przydzielono do Floty Backiej' kt rej przeciwnikiem mogy by tylko Nierncy. 22 czerwca 1941 roku radziecka piechota morska ptzesza chrzest bojowy bronic wysunitej bazy Floty 1oo kiloBatyckiej w Lipawie. Bazaleaa w odlegoci metr w od granicy Prus Wschodnich, ale nie miaa jaklejkolwiek zorganlzowanej obrony ldowej i nie bya
dlatego dwie floty oceaniczne [prz]p. Uum.l.

Drzed l94o rokiem Armia Czerwona L

vrr

" W jr. ros. Morze Arktyczne nosi nazw Oceanu Lodowatego _ 159

158

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

niejsza w obronie ni piechota morska.

Flota Czarnom srmi siami. jemnicy prz5rby Korpus Plechoty pus by naprawd nie skadu osobowego, jak wego, W dniach f8-19

Na

TTJ*JI':-

IX Spec;-alny Batowa.-Kor_

Moskwa przywia?Waa wielk wag do wsp dziaania Flo Czarnomorskiej i wojsk IX Specjalnego Korpusu. wiczenia odbyway si w obecnoci wysokiej rangi dow dc w, przybyych ze stolicy w charakterze obserwator w. Jeden z nicl:^, wiceadmira I. Azarow wspomina, e wszyscy uczestnicy mieli podobne wraenie: e nie s to rutynowe mrnewI, e niebawem przyjdzie wykorzysta nabyte umiejtnoci w warunkach wojennych, nie na wasnym terytorium, ma si rozumie.o Gdzie w razI wojny m g nastli desant IX Korpusu? Teoreczrne byy trzy warianty: Rumunia, Bugaria, Turcja ' Lecz $dziekolwiek by to miao nastpl, orlierze IX Specjalnego Korpusu musieli mie zapewnione nie'mal natychmiastowe zaopatrzerie. W tym cehs. trzeba by zdesantowa dodatkowe jednostki - albo teregularne oddziay Armii Czerwonej byskawicznie nrszyyby na spotkanie z wojskamiptzycz ka. oba warianty byy moliwe tylko w Rumunii. Dziumyrn zbiegiem okolicznoci w tym samym czasie III Korpus Powietrznodesantowy przeprowadza potne manewr na Krymte. Cwiczenia obejmowa desant dow dztwa, sztabu korpusu i sztab w brygad. Radzieccy historycy ni dy nie dopatrzyli si zulizku midzy -wiczeniami desantu XIV Korpusu Piechoty z okrt w Flotylli Dunajskiej' III Korpusu Powietrznodesantowego - z samolot w i szybowc w, oraz IX Specjalnego Korpusu Piechoty - z okrt w Floty Czarnomorskiej. Niemniej takimiapek istnia' wskazuje na to czas' miejsce i cele operacji. Byo to przygotowywanie potnej agresji. ostatnia faza tych przygotowali.

1980, s. r38.

Bassow' Fot u) Wiellkoj ot7eczcstuienraj uojnie, Moskwa

160

6 I. Azarow, osaIonnajaodessa' Moskwa 1962' s. 3-8

LoDo,AMACz

Rozdzia 16

Czetnu mia

strate giczny?
r ozu

say, pierwszy tzut

W p(anach przgszgch operacji oJensgungch trzeba ag mo Litls o j e dno c ze s rue g o ug cia s i kiku r ngchJront u, abg dokono strategirzrrcj dezorgaruizacji zdolnoci obronngch przecitunka. Ludotug komis r z obrong marszaek ZSRR S. Ttmoszenko I trzydziestych radzieccy marszakowie bardzo szczeg! owo wythrmacz5di, po co jest potrzebny pierwszy rzut strategiczny.L Marszaek ZSRR A. Jegorow twaa, e w najb|szej wojnie wezmudzLa dziesitki milion w onierzy, i przewidywa riem oczne ogoszenie powszechnej mobilizacji. Zdaniem Jegorowa w po-

,"au"

bliu granicy nalcaorozmieci_ jeszcze w czasie pokoju - |iczne',grupy v/targnicia", kt re w chwili wybuchu wojny miayby przedosta si na terytorlum wToga' zerwa mobilizacj si nieprzfraciela, przeszkodz7 rozwiniciu jego armii - a r wnoczenie osoni mobilizacj wojsk radzieckich.2 M. Ttrchaczewski by przeciwnikiem tej koncepcji' Je_ go zdaniem potrzebne byy nie "$rupy''' lecz ,,armie wtargnicia''. Marszaek podkrela,e ,,skad i dyslokacja armii czoowej powinny by podporzdkowane przede wszystkim moliwociomprzekroczenia granicy niezvoczrie po ogoszeniu nobilacji. [...] Zwiapki zmechanizowane powinny by dyslokowane w okresie p koju nie dalej rn 5o-7o kilometr w od granicy, tak aby mogy one mie moliwojls w pierwszym dniu mobilizacji przekroczy granic''.3 Zar umo Jegorow, jak Tuchaczewski byli w bdzie' obaj zostali rozstrze|ani, a do gosu doszed Georgij Zukow - despotyczny, nieugity i okrutny. ukow nie mia do adnych skonnoci teoretycznych ronllaan, by praktykiem' kt ry nigdy rlie zazna poraki' W sierpniu 1939 roku zaskakujcym atakiem rozbi japorlsk 6. Armi, co stao si prologiem II wojny wiatowej' 19 sierpnia 1939 roku, przed sam)rrn rozpoczcilem operacji, Stalin otrzyma od Zukowa depesz, pot'rrierdzajc' e Japonczycy nie maj pojcia o radziec}rich przygotowaniach do ofensywy. Wtedy dopiero zdecydowa si na ustanowienie wsp lnej granicy zRzesz. Negocjacje Mootowa z Ribbentropent toczyy si przy akompaniamencie gronych odgos w natarcia llkowa, kt remu w Mongolii udao si to, czego nikt nie potrafi
dokona: rozbl Armi Kwanturisk. Wtedy terozpoczto demonta instalacji obronnych na zachodniej grarricy zsRR' zastpujc je gantycznyrni zgrupowaniami si uderzeniowych. Zukow stan na cze|e najwanszego' Kljowskiego okrgu Wojskowego. Wkr tce potem zosta
2 neJ Radzie Wojennej

Skada si z szesnastu armii i dziesitk w samodzielnych korpus w armijnych. czna liczba dy'wizji _ l7o [przyp. aut.l.

'

r62

s Ttrchaczewski, op. cit., t. 2. s.244-246

Raport szefa sztabu Armii Czerwonej, przedstawiony RewolucfrZSRR w dniu 2O kwietnia 1932 roku. 163

wrKToR sttwoRow
mianowany szefem Sztabu Generalnego Armii Czerwonej. Waniepod jego rozkazatni Sztab Generalny doszed do teoretycznej konkluzji, kt rej konsekwencji nie spos b ptznceri: Realizacj zadait armii wtargnicia naley powierr siom pierwszego rz:utu strategiczrrego''' n A wic szesnaciearmii pierwszorzutowych miao do-

tek niegu nie moe spowodowa lawiny? Sia pierwszego rzutu strategicznego gwatownie narastaa. Marszaek Zwiapku Radzieckiego S. Kurkotkin: "Jednostki bojowe, kt re przed napaciNiemiec hitlerowskich na ZSRR wyjechay na obozy wiczebne w kienrnku granicy paristwowej, zabra ze sob cay nienaruszalny zapas umundurowania i obuwia''.5 Czenrlu miao shly opr nianie rnagazyr:' w' jelinle wyekwipowaniu milion w ptzyszych rezerwist w po spodziewanej powszechnej mobilizacji? oceniajc potencja pierwszego rzutu strategicznego trzba uwzgldni jego stan osobowy, ale r wnie miliony onlerzy,kt rzy nie zostali zmobilizowani, bowiem uniemoliwi to atak wojsk niemieckich. l3 maja 1941 roku podjto ostateczn decyzj o wyprowadzeniu wojsk na przygraniczny obszar operacyjny. Dzien p niej postanowiono przeprowadzi akcj przymusowego wysiedlania mieszkaric w tamtych rejon w. R wno miesic p niej rozpoczto dziaania w tym kierunku. Wojska pierwszego rzuttt strategicznego weszy na opustoszae tereny, nie zamierzajc zatrzyma si na granicy' 20 czerwca l94l roku oddziay NKWD rozpoczy demonta zasiek w. T\dziefi wczeniej armia niemiecka przecia zasieki po swojej stronie...
a ,'Wojenno-Istoriczeskij Z:urna" nr lo/ 1963, s. 31.
5 S. Kurkotkin (red.), ,'Ty Radzieckich Si Zbrojnych w Wielkiej Wojnie Narodowej 194l-1945", Warszawa 1980, s.276.

kona inwazji. W czerwcu 1941 roku podjto kroki w t5rm kierunku: 13 czerwca pod oson Komunikatu TASS |7o dywizji Armii Czerwonej i NKWD nrszyo w kierunku niemieckiej i rumuriskiej granicy. To prawda, e pierwszy rzut strategiczny skada si zaledwie z 3.ooo.ooo onierzy i oficer w. A)'e czy pa-

r6'4

WIKTOR STIWOROW

LoDoAIuAcz

cymi w skad pierwszego rzutu strategicznego odslania zdumiewajcy obraz skrupulatnych przygotowar1 do wojny. Dowiadujemy si, e kada armia ,,osonowa'' miaa wasn, niepowtarzaln struktur, specyficzny charakter i odrbne przeznaczenie. Kad armi powoano po to, by w nadchodzcej wojnie ,;wymloleftczej" wykonaa dokadnie okrelonmisj. opubIikowarrc ju domateria w, by mona byo napisa powane studium o kadej spor d tzydzlestu radzieckich armii pierwszej poowy 1941 roku. 7-atrzymajmy si przy jednej z nIclr, mianowicie 12. Armii. Skadaasi z jednego korpusu zmechanizowanego, dw ch korpus w piechoty oraz innych jednostek; cznie dziewi dywji' w m dwie pancerne i jedna zmotoryzowana. Na pierwszy rzut oka - typowa armia w-targnicia. Historia 12. Armii take nie odbiegaa od pozostaych. Utworzono j w chwili podpisania paktu Ribbentrop-Mootow, a kilka tygodni p rtlej braa udzla w.wyzwalaniu" Polski. Wtedy skadaasi z jednego korpusu pancernego, dw ch samodzielnych brygad pancernych, dw ch korpus w kawalerii i trzech dywjlpiechoty. Niewielka liczba piechoty i artylerii wynikaa z przekonarria, e armia nie napotka wielkiego oporu ze strony Wojska Polskiego. Po zakonczeniu kampanii L2. Armia pozostaa na nowej granicy, gdzie poddano j gnrntownej reorganizacji' podobnie jak pozostae armie wtargnicia. G wn formacj uderzeniow - korpus pancerny - przefasonowano na korpus zmechanizowany. Zrnianarrazvy wynikaa z chci uspokojenia zaptzyjanionego mocarstwa, ale nie towarzyszyo jej zrnriejszertie liczby czog w, przeciwnie _ raczej wzrost arsenau. Na miejsce wycofanych korpus w kawalefiskich wprowadzono dwie dodatkowe d1rurizje piechoty. Aby zwlkszy zdo|no ptzeamywania pozycji obronnych nieprzyjaciela, do 12. Armii wcielono jednbrygad icztery samodzielne puki arlerii, przy okazjlpodwajajc liczb artylerii w kadej dywji piechoty. Poniewa prawdopodobieristwo przea166

niami *"noa"ll

mywania umocnionej obrony przeciwnika stawao sl coraz bardziej realne, w armii pojawia si samodzielny puk inynieryjny. Stopniowo zmtenla si r wnie skad narodowocloW 12.Armii. Stalin dobrze pamita o zadawnionych animozjach polsko-ukrairiskich' dlatego przed, inwazj Ukrairicy stanowili na Polsk zadba o to, by wanie armii' Nie byo to trudne: artrzon skadu osobowego mi tworzono na Ukrainie, stamtd pochodzia wlkszozmobilizowanych rezerwist w. Na czele 12. Armii stan{ Timoszenko, a wrd kadry oficerskiej r wnie znaczny procent stanowili dow dcy ukrairiskiego pochodzenia. Po wrzeniu1939 roku rozpoczyna si proces stopniowej zrrlriarly skadu armil. w 1940 roku' aby zattze dochczasowe szczeg lne proporcje, pewne kluczowe stanowiska zaczto obsadza rodowitymi Rosjanami' Stopniowo Ukratricy przestaj stanowi wikszo, niemniej armia nie staje si przez to bardziej ros54'ska, lecz... kaukaska. W innych armiach r wnie rnona by,o spotka Gruz7n w, ormian i Azer w, ale w 12. Armii byo to szczeg lnie widoczne. Nazwiska takie jak Parcawania, Grigorlan, Kabaawa, Husseirr-zade czy Sarkoszian staj sl coraz bardziej rozpowszechnione, i to nie tylko na szczeb|u dow dc w kompanii czy btalion w. ukow odszuka w Akademii Wojskowej swego dawnego ormiariskiego prz11'aciela Iwana Bagramiana i mianowa go naczelnikiem wydziau operacyjnego (plarrowanie woJenne) przy sztable 12. Armii. Szefem sztabu armii jest genera Bagrat Aruszunian. Caa ta metamorfoza rrie jest, rzecz jasna, dzieem przypadku. 12. Armia _ z wo|na i w najwikszej tajemnicy - przemienia si w armi g rsk. Jej dow dztwo otrzymuje polecenie szczeg owego rozpoznania karpacktch przeczy, i to nie tylko w teorii' Zukow zaleca wiczelria praktyczne' wydajc rozkaz' by ,jesieni przeptawl przez przecze i mniej lub bardziej dostpne trasy specjalnie skompletowane oddzia, z uyciem rozmaitych woz w bojowych - by sprawdzi moliwo pokor67

WIKTOR

STIWOROW

LoDoA[,lAcz

ralnie' wiedzie, e cakiem niedawno armia niemiecka, wal.czca obecnie we Francji' przeprowadzaa identyczne wiczenia, sprawdzajc, czy czogi, cigniki artylefiskie i pojazdy transportowe zdoaj pokona Ardeny. 12' Armia nie szykowaa si do wojny defensyrxrnej. wiadcz o tym choby wspomnienia Bagramiana: ,,Studiujc plany operacyjne odkryem rzecz zdumiurajc: nasza armia ochrony pogranLcza nie posiadaa jakichkolwiek plan w rozwinicia wojsk i osony granicy''. A wic sejf wydziau planowania wojenne$o 12. Armii nie by pusty. Zawiera skomplikowane dokumenty operacy'ne, ale nie byo wrd nich plan w obronnych. Ciekawyjest opis manewr w 12. Armii, na kt re przyby osobiciesam ukow. wiczono jedynie zadaria ofensyrme. Z rnap sztabowych w5mikao, e dotycz dziaafl na terytoriurnRzeszy. Pierwszym punktem planowanej operacji byo sforsowanie Sanu, w wczas rzeki granicznej. Gr wojenn prowadzono z wykorzystaniem cile tajnych informacji, pochodzcych od radzieckiego wywiadu w Nlemczech. W trakcie manewr w zarysowaa si pewna r nica zdar1 midzy :ukowem i dow dc armii F' Parusinowem. Nie chodzio bynajmniej o to, czy broni si, czy te atakowa, |ecz o skal planowanej ofensywy. Parusinow jest zdecydowany:,,Powinnimy dy do tego' by za pierwszym uderzeniem zada nieprzyj acielowi maksymalne straty'' . Bar dz1ej dowiadczo ny Zllkow wle, e s to tylko pobone yczenia: trzeba udetza, ty|e e nie na szerokim froncie, ale na pewn5'rrn jego odcinku. o to wanietoczy si sp r. Niesforny dow dca armii zosta niebawem odwoany' a na jego miejsce przyszed| stary kompanukowa, genera P. Poniedielin. Ten epizod nie przerwa dowiadczerl z pokonywaniem g rskich przeczy. operacjami kierowa osobicie Bagramian. W trakcie jednej z nic}r zna|az si na linii
6

nania ich przez czogi, samochody' cigniki' zaprzEi i juczne zwierzLa".6 Rzecz dziaa si w 1940 roku. Zukow nie m g, natu-

li'

ll

demarkacyjnej, gdzie zaobserwowa,javrrr demonstracj rob t obronnych'' - wznoszenie elbetonowych umocnieri na samym brzeg:u rzeki graniczrej, w taki spos b, by nie umkno to uwadze nieprz5{aciela. Zainteresowanie Zukowa g rskimi przeczami moe by zrozurniae tylko z jednego, czysto ofensyrxrnego punktu widzenia: Niemcy byy oddzielone od Swego Zaplecza naftowego podw jnym pasmem g r - w Czechosowacji i w Rumunii. Gdyby radzieckie wojska zdoa pokona karpackie przecze na terenie ZSRR i przechwyci przecze w obu ch krajach - byoby to r wnoznaczne Z przerwaniem niemieckiej aor naftowej. ukow wiedzia o tym doskonale: ,,Sabym punktem gospodarki Niemiec byo wydobycie ropy naftowej, co w jakiejmlerze rekompensowano importem nafty rumufiskiej'''7 Byskotliwa kariera marszaka bya konsekwencj trzymania si prostej zasady: zna|e saby punkt przeciwnika - i tam zaatakowa' I w irni tej zasady Zukow kontynuowa eksperymen, zmuszajc coraz to nowe formacje, wozy bojowe i rodkitransportu do forsowania przeczy. Z zegarkiem w rku opracowano i zweryfikowano szczeg owe ,,karpack1e'' normy i standardy, przeanalizowano uzyskiwane czasy, ustalono reguy i zalecenia. Do planowania byskawicznych g rskich operacji ofensyvrnych byy to dane absolutnie niezbdne' Gdyby chodzio o obron, wystarczyoby zwr cL si do ohlLerzy; "Wr g nie moe przej|Macie wytrwa do ko ca. Zwycistwo' albo mier!''.

,z nI , I-ldarzenia nastpuj w byskawicznyrn tempie. Zukow otrzymuje awans, zataz po nim Ba$ramian. Nie-

mniej aden z nic}: nie zapomina tej niezwykej L2. Armii. Pod ic}r baczn kontrol i pod ic}: rozkazami jej struktury przechodz cig ewolucj. Na pocztku czerwca l94l roku cztery dyrizje piecho _ 44',58'' 60. i 96. - przeksztacaj si w dynrizje
7 ukow, op. cit., s. 29o.

'Woj

enno-Istoriczeskij Zturna'', nr

/l

967' s. 54.

168

169

t
WIKTOR STIWOROW
LODO"AIIACZ

cona potajemnie z Turkiestanu. Dzipotrafimy ju okreliostateczny cel tej reorgailzacji, niemnieJ sam jej przebieg wc\ jest owiany tajemnic. Wiadomo tylko, e dywizje g rskte otrzymay t nazw oficjalnie w dniu I czerwca l94l roku, rozkaz zosta wydany 26 kwietnia, a caa operacja ruszya jesieni l94o roku, zarlirn jeszcze Bagramian rozpocza} swoje dowiadczenia. Przemiany w 12. Armii nie pozostay bez wp5rwu na armie spiednie. 72. Dywlzja Strzelc w G rskich generaa majora P. Abramidze, sformowana w ramach 12. Armii' uzupenia skad ssiedniej 26' Armii. Na tyach L2. i 26' Armii rozrodkowywano wojska przerzwcarLej potajemnie z P nocnego Kaukazu 19. Armii generaa porucznika Iwana Koniewa. W jej skadzie r wnie odnajdujemy formacje g rskie' na przykad 28. DG r pod' rozkazami pukownika K. Nowika. W tym samym czasie w Karpatach Wschodnich pojawia si kolejna, l8. Armia, zajmujc poTycj pomidzy 12. Armi G rsk i 9. Armi superuderzeniow. Niemiecki atak uniemoliwijej rozwinicle, dlatego nie jestemydziw stanie odtworzy jej dokadnego skadu. Jednak uwarrc przestudiowanie istniejcych dokument w poma|a stwierdzi, e 18. Armia w zamyle miaa by dokadn kopi 12. Armii G rskiej. Formacje $ rskie uzyskay szczeg lrry status. Prowadzol:;o starann selekcj wslstkich orierr, kt r4r nastpnie musieli odby wielostronne szkolenie. Prrydzielono im te specjalny ekwipunek i uzbrojenie. W przededniu wojny na Kaukazte powsta wysokog rski orodektreningowy, gdzle najlepsi radzieccy alpinici szkolili si na instruktor w' Po odbyciu stau niezwoczrl7e przerzucano ich nad zachodni granic' Swego czasu .Krasnaja zlxliezda''8 opublikowaa kr tki artyku na temat tego orodka. T}tu notatki: "Szko8 ,,Krasnaja zwiezda". I listopada 1986.

g rskie. R wnoczenie do armii zostaje wclelona wieo sformowana 192. DfizjaStrzelc w G rskich, przerzu-

g rach?

lili si, by walczy w $ rach'. rtanie brzmi:

w jakich

W zachodnich rejonach Zwiapku Radzteckiego znajdowa si niepokny mas1rw Karpat Wschodntch' ale byy to najczciejagodne wzg rza i doliny. W 1941 roku budowanie tam potnej obrony nie miao sensu, a to z nastpujcych powod w: 1. Ten obszar Karpat nie spr{a agresji z zachodu na wsch d. Po pokonaniu przeczy lneprzyjaciel schodzi w doliny, a zaopatrzenie musi dociera przez Karpaty, Tatry' Rudawy, Sudety i Alpy' co stwarza powane trudnocii dodatkowe zagroenie. 2. Karpaty Wschodnie maj ksztat citegoklina, skierowanego w stron nieprzyjaciela. Z$nrpowarrie w tym miejscu znaczrtych wojsk radzlecklch nawet w pozycji obronnej byoby r wnoznaczne z ich okreniem. Armie nieprzyjaciela mo$yby zaatakowa

z p nocy i z pofudnia przez podkarpackie r wniny

i ina tyy radzleckiej obrony, odcinajc drogi zaopatrzerlia. 3. w 194l roku w rejonie Karpat nie byo adnych niepr{acielskich wojsk, mogcych stanowi powane zalroenie. Radzieckie dow dztwo mlao tego pen
wiadomo.9 Koncentracja dw ch armii w Karpatach Wschodnich miaa katastrofalne nastpstwa. Naturalnie aden frontalny atak nie nastpt' Jednak uderzenie niemieckiej l. Grupy Pancernej na R wne postawio radzieckie dow dztwo wobec dylematu: pozostaw'i obie armie w Karpatach' skazujc je na zagadzbraku ywnocii amunicji, albo te spr bowa w14rrowadz1 je z potrzasku. Wybrano drugi wariant. Dwie armie g rskie, rie przystosowane do prowadzenia walki na r wninach, dysponujce tylko lekkim uzbrojeniem i obcione mas bezuytecznego sprztu wysokog rskie$o, zostay rozgromione uderzeniem niemieckiego klina pancernego. 1. Gnrpa Pancerna konnuowaa natarcle, zachodzc
9 Por. genera porucznik B. Aruszunian [w|: ,,Wojenno-Istoriczeskij urnal''' nr 6/1973. s. 6l.

170

T7T

WIKTOR STIWOROW od tyfu 9. Armi superuderzeniow nie do pozazdroszczenia.

'ii

LoDoAMAcz

kt rej dalszy los by

Porakt radzieckich armii otworzyy Niemcom drog do baz Floty Czarnomorskiej, kopalni Donbasu, Charkowa, Zaporoa i Deniepropietrowska - gl \rne strategiczne orodkiprzemysowe stay teraz otworem. Po ich utracie ZSRR w cigu caej wojny w1produkowa za|edwie loo.ooo czog w. Niemiecka produkcja nigdy nie osigna taklch rezultat w' ale gdyby nie doszo do utraty kluczowych rejon w, radz1ecka produkcja czog w, artylerii, samolot w i wszelkiego innego uzbrojenia znaczrie prze:wyszyaby te rekordowe wyniki. Przeamanie radzieckiej obrony na pofudniowej Ukrainie stawlao w dramacznej sytuacji radzieckie zgrupowarria pod Kijowem, r umoczenie otwierajc Niemcom drog na Kaukaz, do naftowego serca ZSRR, i do Stalingradu - jego naftowej aorty. Raz jeszcze gos ma marszaek Zwlapku Radzieckiego I. Bagramlan: ,fnajomoKarpat Wschodnich pozwolia mi lepiej ztozurnie,jak bardzo pilna jest konieczno przeformowania cikich dywizji piecho' mao mobilnych i nieprzystosowanych do dziaa na takiej wysokoci,w lekkte formacje strzelc w $ rskich. Wspominajc dzitamte wydarzenia dostrzegam w swoim postpowaniu pewne nieumylne bdy. Przec7e na pocztku wojny te dywlzje zlf:rruszo'ne byy walczy przede wszystkim na r wnirrach, zatem przeksztacenie w formacje g rskie dodatkowo osabio ich zdolnobojow'.'o W 1941 roku obie armie karpackie okazay si bezuyteczne w obronie kraju. Ale te same crnniki, kt re zniechcay nieprrjaciela do atakowania na wsch d, staway si niezaprzecza|nyrn atutem w przypadku agresji w kierunku zachodnim: L. Jeellwojska radzieckie ruszPrzez g ry' ich szlaki zaopatrzeniowe pozostan na wasnym, g wnie r wninnym terytorium. 2. Karpa Wschodnie wcinaj si klinem w zgrupowania nieprzyjaciela, dzielc je na dwie czci'Jest to
lo
"Wo1enno-Istoriczeskij

urna", nr 1/1976, s.55'

jedyny przycz ek, kt ry pozvala na zerodkowanie, i to w czasie pokoju, potnych si uderzeniowych' Klin wysuwa si daleko na zach d, groc przeciwnikowi oskrzydleniem jego obrony; w razie radzieckiej ofensywy bdz1e zmuszony do wycofania si na caym froncie. 3. W rejonie Karpat nie ma adnyc}r znaczcych si fakt skania radzieckie dow niemieckich i ten wanie tam dw ch armii. dztwo do zerodkowania Armie nie mogy dugo pozostawa w miejscu. W wypadku konfliktu lko przeszkadzayby sobie wzajemnie na niewlelkiej bd co bdprzesttzeni' W tej sytuacji jedynym rozsdnym manewrem byby marsz do przodu. Przy zaoeniu, e armle $ rskie shdo walki w g rach, moerny bez trudu przewidzie teoreczne kierunki operacji. Karpaty Wschodnte przechodz w dwa pasma g rskie : na zach d, do anektowanej przez Wg.y czciSowacji, i na pofudnie - do Rumunii. Innej monie liwoci ma. Dwa liderunki dla dw ch armii, to logiczny plan. Oba prowadzdo kluczowych magistrali naftowych' kt rych przecicie - i to w dw ch punktach! - miaoby decydujce znaczenie dla dalszych los w wojny. Nawet gdyby tylko jedna armia wykonaa powierzone jej zadanie, byby to dla Niemiec miertelnycios' Natomiast w razie fiaska armie operujce na dw ch pasmach $ rskich zatramowayby dopyw niemieckich rezerw do Rumunii' uatwiajc zadanie 9. Armii superuderzeniowej. W dziaaniach armii g rskich najwaniejsza jest szybkoi zaskoczerie. Jeeli zdoajna czas zdobyprzecze - piechota przeciwnika bdzie miaa nie lada orzech do zgryz7enia. Planujc umacnianie przeczy radzieckie dow dztwo postanawia, e rie wszystkie dywuje wchodzce w skad armii g rskich zostan przeformowane. mie majna starrie dprizje pancerne izmotoryzowane oraz brygady cikiej artylerii przeciwpancernej' Jeden rzut do przodu - i Niemcy s odcite od ropy... oto dlaczego Bagramian, pod baczrrym okiem ukowa, ze stoPerem w rku wiczy czogist w la przeczach. Trudno zakwestionowa decyzj formowania dywizji strzelc w g rskich w 12. i 18. Armii. Wszak stacjono173

172

ln
WIKTOR STIWOROW

I,()DoAMAcz

terowaa na tozlegych r wninach w okolicy odessy. Niemniej na rozkaz ukowa' odpowiedzialnego za Front Poudniowy i Poudniowo-Zachodni, wzmocniono j dywj piechoty g rskiej . Gdzie tam s jakieg ry? 30. Irkucka Dywja Strzelc w G rskich im. Rady Najwyszej RFSRR' odzttaczona orderem Lenina i trzykrotnie orderem Czenrronego Sztandaru, moga by wykorzystana jedynie w g rach Rumunii. Nieprzypadkowo t waniedywizj' dowodzon przez generaa majora S. Gaaktionowa, przydzielono do XLMII Korpusu Piechoty generaa R. Malinowskiego. Korpus stanowi prawe skrzydlo 9. Armii. Na terytorium ZSRR nie miao to znaczenia, natomiast w przypadku wkroczenia do Rumunii caa 9. Armia miaa posuwa si po r wninie, z wyjtkiem prawego skrzyda, kt re zawadzi o g rskie pasmo. Ale to jeszcze nie wszystko. Kolejna jednostka miaa wzmocni praw flank: 2l' Dfizja Kawalerii G rskiej pukownika J' Kulijewa. W momencie napaci hitlerowskiej dywizja znajdowaa si w eszelonach' przet^7cana potajemnie z Turkiestanu. Radzieckie dow dztwo, improwizujc ad hoc, skierowao pofudniowe zgrupowania wojsk do walk na Biaorusi, w tym 19. Armi i jej dywizje strzelc w g rskich. Razem z 2I. DywizjKawalerii, nikomu ju niepotrzebn, znalazy sw j niechlubny koniec w biaoruskich bagnach'

way w Karpatach. Ale 9. Armia superuderzeniowa kwa-

2' Gdyby nie szykowano si do wojny, w wczas dwie radzieckie armie nie znalazyby si w Karpatach, nie wycosrwano by ich w popiechu z puapki, nie wpadyby podczas odwrotu pod cios niemiecklego klina pan-

wycofujce si w nieadzie lekkozbrojne formacje g rskie, lecz na klasyczne dywizje piechoty, przystosowane do walki na r wninach, w54posaorte w artyleri przeciwpancern. Gdyby nie szykowano si do wojny ofensywnej wszystko potoczyoby si zupenie inaczej.

cernego. 3. Gdyby nie szykowano si do wojny, to atakujce na p noc od Karpat hitlerowskie czogi nie natrafiyby na

IV radzieckahistoriografia utrzymuje, e Armia Czerwona nie szykowaa si do wojny, i std wszystkie p niejsze rieszczcia. Ale fakty przecztej tezie: r. Gdyby nie szykowano si do wojny, to nie wr^lcano by kolosalnych rodk w na tworzenie dw ch armii g rskich i wielu samodzielnych dywizji piechoty g rskiej w skadzie zwykych armii wtargnicia. Wystarczyo cho cztych rodkw przeznaczy na formowanie zaporowych dywizji przeciwpancernych, a dalszy bieg wojny byby cakiem inny.

Orr"r"'rr"

L74

LoDo,AMAcz ktego najwyszawadza partyjna i paristwowa oficjalnie znal.aza si w jednych rkach. R wnoczenieten spe-

Rozdzia L7

Stalin w maju
W dziedzinie polttgki zagranicznej Stalin wgzrwczg sobie cel ogromnej uagi i ma nadztej osiagnq go usasngm tugstkiem.\ Hrabia uon Schulenburg ambasador Rzeszg Niemieckiej us Moskusie

lkowym -i."i-I cem w dziejach komunizmu; obfitowa w wypadki' kt rych sens pozostaje do dziniejasny. Nawet wydarzenia zachodzce na oczach caego wiataczekaj na wiarygodne wyjanienie. oto przykad. 6 maja l94l roku Stalin stan{ na czele rzdu ZSRR. Zaskoczyo to wielu obserwator w. Zdobyte w Berlinie dokumenty niemieckiego dow dztwa pokazuj, e kierownictwo Rzeszy nie potrafio zirrterpretowa tego posunicia. Po raz pierwszy w historii Zwiapkll Radzieclw:l Di-e Beziehungen ztuischen Deutschland und. der Sotujetunion
I Poufny raport von Schulenburga do MSZ Rzeszy, 12 maja 1941,
1939-1941. 257 Dokumente. Aus den Archituen des Austucrtigen Amtes und der Deutschen Botschqft in Moskau, 1949, s. 387.

ktakularny manewr wcale nie mia na celu umocnienia dyktatury Stalina' Czy przed tym nie skupi w swych rkach nieograniczonej wadzy, bynajmniej nie mierzonej liczb szumnych tytu w? w 1922 roku, po objciu funkcji sekretarza generalnego partii, Stalin z rozmysem uchyli si od wszelkich paristwowych i rzdowych funkcji. W rzeczywistoci usyhrowa on swoje stanowisko ponad rzdem i ponad pa stwem. Faktycznie kontrolowa wszystko, za nic rlie ponoszc odpowiedzialnci. W r93r roku Lew Trocki opisywa przygotowania do komuniscznego przewrotu w Niemczech: ,,Gdyby nowa polityka zatriumfowaa' wszyscy Manuilscy i Remmele o$osiliby wszem i wobec, e to Stalin by jej inicjatorem. Z kolei w razie fiaska Stalin mia peln moliwoznalczieria winnego. Do tego sprowadza si kwintesencja jego strategii. Na tym polu nikt mu nie dor wna".2 Pr ba przewrotu zakoftczya si fiaskiem, a Stalin rzecrwiciezna''az winowajc w ' kt rzy zostali przykadnie ukarani. Podobn taktyk stosowa w rzdzeriu ZwiapkLemRadzieckim: wszystkie sukcesy by jego z'asug, wsrstkie klski spaday na wrog w, awanturnik w i oportunist w, kt rzy wlizgnlisi w partyjne szeregi i w5paczali generaln l ini.,,Zwy cistwo kochozowego systemu'' - to dzieo Stalina; miliony ofiar kolektywizacji _ to zawr t gowy od sukces w niekt rych odpowiedzialnych towarzyszy szczeb|a rejonowegp' Stalin, naturalnie, nie mia nlc wsp lnego z wielkimi czystkami: to wszystko wlna Jeowa! To nie Stalin by sygnatariuszem ukadu z Hitlerem: pakt wszed do historii skojarzony z nazwiskami Rlbbentropa i Mootowa' Ze strony niemieckiej cakowit odpowiedzialnoza tert pakt ponosi nie Ribbentrop, lecz kanclerz Adolf Hitler' cho nie by obecny przy podpls}rwaniu dokument w' Natomiast Stalin, w obecnoci kt rego parafowano ukad, nie piastowa w tym czasie
2

,,Biulietie
Lodoamacz

opozicjl", nr 24, s. 12.

r76

ll

r77

WIKTOR STIWOROW
adnyc}: funkcji paristwowych. By tam po prostu jako mlylrdy obywatel J zef Stalin, nie majcy adnych peno-

LoDoAIilAcz

mocnictw paristwowych, rzdowych, wojskowych ani dyplomatyczrrych, a zatern nie m g odpowiada zato, co si dzieje. Dokadnie tak samo zawarto ukad z Tokio. 13 kwietnia 1941 roku Stalin by obecny podczas uroczystoci podplsania dokument w, ale sam nie ponosi adnej odpowiedzia]noci. Cztery latap rne} w sierpniu 1945 roku, powoal si zreszt na t okoliczno,znienacka atakujc gotow do kapitulacji Japoni. Uczynl to z czystyrn sumienlem: przecie sam niczego nle podpisywa' W maju l94l roku Stalin obj funkcj przewodniczcego Rady Komisarzy Ludowych ZSRR. Wspominalimy,e nowy tu nie umacnia bynajmniej jego wadzy.Przeciulnie' by ograniczenlem, bo od tej chwili kada decyzja wiie si oficjalnie z odpowiedzlalnoci za jej mollwe skutki. Co zatem sprawio, e dobrowolnie wzia} na siebie ciar odpowiedzialnoci zawasrrc czynf? Czy nie m g nadal pozosta naszczytaeh nieomylnoci,wszystkie fiaska zvalajc na innych? Sytuacja ta przypomina poniekd synne polowanie Chruszczowa. Dop ki zwietzyna bya daleko, Nikita iergiejewicz pokrzykiwa na nagarriaczy i wymiewasi z nieudolnoci swego gociaFidela Castro. Sam rrie strzela i nawet nie mia broni w rku. Ale gdy osia wreszcie podprowadzono na strza i myliwinie mieli moliwocispudowa - wtedy Chruszczow przesta si miai sign po sztucer... Przez siedemnacie lat Stalin konsekwentnie nie chcia przej adnych instrument w wadzy par1stwowej - i nagle zmient zdarie. D|aczego? Zdanierr, admiraa N. Kuznlecowa (wtedy ludowego komlsarza maqmarki ZSRR)' ,,$dy Stalin przyJa na siebie obowipki przewodniczcego Rady Komisarzy Ludolvych, system zarzdzaria pozosta w zasadzle niezmieniony".s
3 ,'Wojenno-Istoriczeskij :urna", nr 9/1965, s. 56.

Jeeli nic si praktycznie nie zmienla, to po co Stalinowi potrzebny by nowy tytu? T}rmczasem, jak za!:waa wybitny zlaawca problem w wadzy w ZSRR, tko co robi Stalin, jego czyny i przestpstwa s 'wszyspodporzdkowane okrelon5rm celom, s logiczne i bardzo pryncypialne".a Gdzie si zatem podziaa ta stallnowska logika? Ambasador von Schulenburg mia swoje zdanie na ten temat. W tajnym raporcie dla Ausrocirtes Amt pisal: ,,Nie widz ani jednego problemu, kt ry doczyby wewntrznej sytuacji ZSRR i by na tyle powny,e m gby skoni Stalina do takiego kroku. Z duo wikszym przekonaniem powiedziabym, e skoro Stalin zdecydowa si obj najwysze stanowisko w paristwie, toprzyczyn naleaoby szuka przede wslstkim w police zagtariczrae;".5 Radzieccy marszakowie m wi dokadnie to samo, cho innymi sowami: nominacja Stalina wia2aa si z problemami zewntrznymi.6 C za problerny zewntrzne mogy skoni go do takiej decyzji? W maju 194l roku Belgia i Holandia byy jupodbite. Stosunkl z upadajc Francj nie mogy stanowi adnego problemu. Wctl nie pokonana Wielka Brytania urycigaa do Sta]ina przyjazn dor1.7 Roosevelt ywi do uczucia wicej rn przyjazne: Was4rngton ostrzega przed nacigajcym niebezpieczeristwem, a Ameryka rozszerzala dostawy zaawansowanej technologii. , Mimo epodczas Wojny Zimowej prezydent Franklin D. Roosevelt ogosi,,moralne embar$o'' wobec ZSRR, to eksport amerykarisk technologii do Zwiapk'u Radzieckiego nie uleg zmniejszeniu. 29 marca lg4o roku Mootow publicznie zadrwi z tego'embarga", zapewniajc,
4 A. Awtorchanow, .Zagadka mierci Staltna. Spisek Berii", Polonia, Londyn 1983, s. 76. 5

t941.

Poufny raport Schulenburga do MSZ Rzeszy, op. cit., 12 maja

6 Por. np.: Bagramian, op. cit., 1972 s. 83. 7 Por.: list Churchilla do Stalina z I lipca 1940.

178

179

WIKTOR STIWOROW

LoDolMAcz
postanowi osobicie pokierowa obron kraju. To tfumaczenie nie wydaje si przekonujce, bowiem napa Niemtec bya dla Stalina absolutnym zaskoczeniem. Sp jrzmy na jego zachowanie w pierwszych dniach wojny. 22 czerwca szef rzdu winien by zwr cl si do narodu, by zakomunikowa mu straszn wie.Ale Stalin uchylt si od swego obowi2ku, kt ry spelni jego zastpca. Po c w takim raz7e w maju zasiad w fotelu prze wodniczcego Sownarkomun, skoro w czerwcu chowa si za plecami Mootowa? Podobnie rzecz si miaa rta szczeb|u militarnym' 22 czeTi^Ica o godzinie 21.oo naczelne dow dztwo zwr cio si do orerzy. Gos ma marszaek ukow: ''Genera Watutin poinformowa mnie, e Stafin zatwierdzi projekt dyrekty;ry nr 3 ludowego komisarza obrony i poleci umlecina dokumencie m j podpis. [...1 - Dobrze - powiedziaem _ umieciem j podpis".lo Wedfug oflcjalnej hlstoriografti rozkaz ten zosta podpisany ,,przez ludowego komisarza obrony' marszaka S. Tlmoszenk. czonka Rady (G wna Rada Wojenna _ prrp. tfum.), sekretarza KC WKP(b) G. Malenkowa l szefa Sztabu Generalnego gen. G' ukowa".ll A wic Stalin uchyla si od odpowiedzialnoci, zmuszajc innych do podpisania dokumentu najwyszejwaEt: instrukcji, zalecajcej radom wojennym front w organizowanie przeciwuderzefi w celu rozbicia wdzieraJcych si zgrupowari hitlerowskich. Co ma tutaj do rzeczy.czronek Rady' sekretarz KC wKP(b)"? Nastpnego dnia ogoszono skad osobowy Kwatery G wnej Naczelnego Dow dztwa. Stalin kategorycznie odm wi stanicia na jej cze|e, godzc si wejdo naje Sownarkom - Souiet Narodngch Kommisartej Ludowych, cry|i rzd ZSRR [przyp. tum.l. lo ukow' op. cit.' s.322.
1

e ''stosunki ze Stanami Zjednoczonymi nie poprawiy si ani nie pogorszy".Inaczej m wic, wszystko pozostao bez zmianl. K. Umariski, ambasador ZSRR w Waszyngtonie, przekaza te sowa Mootowa sekretarzowi stanu USA Cordell Hullowi. Zarniast naturalnej w tej Hull zacza} m wi o "moliwosytuacji powcigliwoci, cipoprawy stosunk w dwrrstronnych''.8 Wkr tce w Wasmgtonie rozpoczy si rozmowy na temat moliwocizwikszenia amerykariskiego eksportu do ZSRR. Moskwa nalegaa, by radzieccy inyrrierowie mieli uatwiony dostp do amerykariskich fabryk lotniczych' Jak wida, przy1a midzy dwoma krajami posuna si rzeczy|wicie bardzo daleko... Zatem byo tylko dw ch potencjalnych przeciwnik w. Ale Japonia, kt ra w sierpniu 1939 roku miaa okazj pozla nad Chach5m-goem si Armii Czerwonej' w kwietniu 1941 roku podpisaa zeZwiapkfuem Radzieckim pakt o neutralnoci, po czymnllr cia swe zainteresowania w kierunku Pacyfiku. Jedynie Niemcy mogy skoni kremlowskiego samowadc do podjcia tej pozorulie rtiezrozumiaej decyzj i. Jakzatem polityk m g planowa Stalin wobec Rzeszy z racji swojego nowego oficjalnego stanowiska? Byy tylko trzy moliwoci: _ m g zavrze trway i nienaruszalny pok j' - m g stan - oficjalnie - rla cze|e walki zbtojnej z obcylmnajedc _ m g poprowadzi - oficjalnie - zbrojn ofensyw Zwiapku Radzieckiego na III Rzesz. Pierwsza hipoteza odpada. Pakt o nieagresji i traktat o przy1ari z Niemcami by podpisany 23 sierpnia 1939 roku przrz Mootowa. Zajuszy jego miejsce w tzdzie, i Stalin zachowa du powcigliwo nie podj adnych krok w zmierzajcych do spotkania z Hitlerem' W prowadzonych rokowaniactr nadal wykorzystywa Mootowa, kt ry jeszcze 2l czerwca podejmowal pr by nawiapanla kontaktu z niemieckim kierownictwem. Stalin - nie angaowa si'
8 ,,Historia Drugiej Wojny wiatowej...'',

Komunistyczna propaganda zdecydowanie forsuje d_g hipotez: przewidujc napahitlerowsk Stalin

- Rada Komlsarzy

op. cit., t 3, s. 352.

tt ,,Historia Drugiej Wojny wiatoweJ'.'''' op. cit.' t. 4, s. 49.

181

180

wtKToR suwoRow

LoDo'AMACz

wyszego orgarru kierownictwa wojskowego tytko w charakterue zu'tykego czonka. ,,W istniejcym systemie ludowy komisarz S. Timoszenko tak czy trtaczej r:lie m g bez Stalina powz1 samodzielnie adnej pryncypialnej decyzji.Istnieli wic dwaj naczelni dow dcy: ludowy komisarz S. Timoszenko - prawny, zgodrie z dekretem, oraz J. Stalin - faktyczny".tt W trakcie wojny obronnej Stalin stosuje wypr bowan metod kierowania: sam podejmuje wszystkie zasadnicze decyzje, a caa odpowiedzialnospada na innych - Mootowa, Malenkowa, Timoszenk. ukowa... Dopiero po upywie miesica czonkowie Biura PoliczI7ego zdoa|i skoni Stalina do zajcia stanowiska Iudowego komisarza obrony, a 8 sierpnia - stanowiska Naczelnego Wodza. W jakim wic celu Stalin,przewidujc wojn obronn' wzia} na swoj odpowiedzialno kierowanie rzdem, skoro tak energicznie odegnywa si od niej' gdy doszo do konfliktu? Pozostaje wic trzecia hipoteza, kt rej jak dotd nikt nie potrafi podway: Stalin pozwoli Hitlerowi zniszczy cay kont1ment, a sam szykowa si do zadaria RzeszTr niespodziewanego ciosu. Jako szef radzieckiego rzdu zamierza osobiciepoprowadzi kolejny 'marsz wyzwoleficzy". Partia komunistyczna utwierdzaa ludnoi wojsko w przekonaniu, e Stalin sam rzuci haso do rozpoczcia wojny wyzwolericzej w Europie. Nar d wiedzia, e decyzja o rozpoczciu wojny zapadnie na Kremlu, e nie spowoduje jej obca agresja, Ieczrozkaz Stalina: 'Akiedy marszaek rewolucji' towarzysz Stalin, da znak' setki tysicy pilot w, nawigator w i spadochroriarry runna $ow wToga z ca si swego ota, ora socjaliscznej sprawiedliwoci. Radzieckie armie powietrzne zanios szczcieludzkoci!''.13 Te sowa publikowano w chwili, $dy Armia Czerwona stana nad niemieck granic. Aby zaniewiatu szczcie'trzeba byo wpierw pokona III Rzesz.
|2 :ukow, op. cit., s. 32o. r3 lO sierpnia 194O.

Jako sekretarz generalny partii komunistycznej, Stalin m g wyda dowolny rozkaz i rozkaz ten byby Vykonany dokadnie i bezzwaczrtie. Ale te rozkazy nie miay dotd adr:yc}r podstaw prawnych. Obecnie zamierza wyda najwaniejszy rozkaz swego ycla i pragn{, aby oficjalnie widnia pod nim jego, Stalina, podpis. Wedfug wiadectwa marszaka Rokossowskiego kazdy radziecki dow dca przechowywa w swoim sejfie ,,cile tajn kopert operacyjn' _ czerwony pakiet ozflaczony liter ,,M".'n Mona go byo otwotzy tylko na rozkaz przewodniczcego Rady Komisarzy Ludowych (do 5 maja r94r r. - W. Mootow) albo ludowego komisarza obrony ZSRR (marszaek S. Timoszenko)' Ale jak wspomina marszaek ukow, Timoszenko,,nie m gbez Stalina powzi samodzielnie adnej wanej decyzji''.l5 Stalin zaj wic miejsce Mootowa, aby Najwaniejszy Rozkaz pochodzi wanie niego. od Jednak kiedy nasta dzie ' 22 czefl^Ica, Stalin nie wyda rozkazu otwarcia kopert' Rokossowski opisuje, e niekt rzy dow dcy robili to na wasn odpowiedzialno,cho za samowolne otwarcie czerwonej koperty grozi sd polowy i rozstrze|anie (paragraf 58: niesubordynacja). W rodkunie byo niczego, co mogoby mie j akiekolwiek znaczerlie obronne.,,Mieli my, naturalnie' precyzyjne plany i instrukcje, co naly robi w Dniu Mo ['.'l wszystko byo rozpisane co do'minuty i w najdrobniejszych szczeg ach. [...] Plany byy. Ale, niestety, nie byo w nich mowy o tym, co robi, gdy nieprzyjaciel niespodziewanie przejdzie do natarcia". 16 A zatem dow dcy Armii Czerwonej dysponowali planami ataku, ale nie obrony. Oto dlaczego radzieckie kierownictwo zamiast w pierwszych godzinach konfliktu wyda rozkaz otwarcia kopert, zaczyrua naprdce !orzy nowe dyrektywy dla si zbrojnych. Warto zvr ci uwag, e pierwsze wytyczne bojowe wci nie nakazyway wojskom okopa si na pozycjach
la K' Rokossowski, ,,bnierski obowi2ek'', Warszawa |973, s.37 t5 ukow, op' cit', s. 32o'
16

"Prawda",

,,Wojenno-Istoriczeskij urna|'', nr 9/ l965, sl 84.

ra2

r83

WIKTOR SUWOROW

LoDo,AMACZ

obronnych. Nie byy to w og le dyrektywy obronne, lecz instrukcje czysto ofens5rrme. Atak pozostawa czynnikiem dominujcym w myleniu i planowaniu radzieckiego kierownictwa, nawet w wczas, gdy wojska niemieckie same Zmuszay Armi Czerwon do obrony. Jednak pierwsze rozkazy byy znacznie bardziej powcigiliwe n dyrektywy w zalakowanych pakietach. Czerwone koperty zawIeraj bardzo zdecydowane instrukcje, ale brak wiadomoci z rejon w agresji nakazuje chwilowo pohamowa wol atakowania. W tej niejasnej sytuacji Stalin nie chcia podejmowa osobistego ryzyka. Waniedlatego uchyli si od sygnowania najwaniejszych dyrektyw Wielkiej Wojny Narodowej. lko tozkaz wyzwolenia caej ludzkoci godny by jego podpisu.

gram. Stalin nie odstpi od tej reguy, cho jego przem wienie, kt re monaby uzna zaprogtannowe' nigdy nie doczekao si publikacji' W dniu 5 maja' kiedy nominacja bya ju zadecydowana (arno nawet staa si faktem), Stalin wygosina Kremlu przem wienie do absolwent w akademii wojskowych. M wi przez 40 minut. Jak na jego moliwoci, to bardzo dugo. Niezwykle dugo. Stalin skupi si na zagadnieniach midz1marodowych, m wi te o wojnie. Mimo e oficjalrre publikacje rieraz odwoywaysi do tego wystlienia, jego tre pozostaa w caocinieznana, co w warunkach radzieckich stanowi dodatkowy dow d jego wanoci. Po blisko czterdziestu latach,,Wojenno-Istoriczeskij urna" informowa: ,,J' Stalin, sekretarz generalny KC wKP(b)' w przem wieniu wygoszonym 5 maja l941 roku na spotkaniu z absolwentami akademii wojskowych ulyrarne da do zrozwmielia, e armia niemiecka jest najbardziej prawdopodobnym przeciwnikiem". 7,,Histo1

lgasza".^ro;

p.Jl

ria Drugiej Wojny wiatowe;'' potwierdza, e Stalin m wi o wojnie, wanie wojnie z Niemcami. 18 o Marszaek :ukow posuwa si jeszcze dalej. Stwierdza mianowicie, e Stalin' kt ry zgodnie ze swym zwyczajem stawia pytania i sam udziela na nie odpowiedzi, zapyta midzy innymi: czy arrnia niemiecka jest niezwyciona? ,,Niemcy [...] niesusznie sdz,, e ich armia jest doskonaa, niemy,ciona. Nie ma niezwycionych armii' ['..] Niemcy nie mog zapewni sobie sukces w, goszc hasa zaborczych i agresywnych wojen, hasa podboju innych kraj w, podporzdkowania sobie innych narod w i paristw".le D|aczego te sowa o wojnie z Niemcami utrzymuje si w tajemnicy? Zrozlsmiae, e nie mogy zosta opublikowane przed rozpoczciem wojny' ale nic nie stao na przeszkodzie' by je ogosi, kiedy konflikt sta si faktem! Stalin m g to uczyni przy okazji innego wystpienia, na przykad 6 listopada l941 roku m g powiedz1e: ''Bracia i siostry! Przewidywaem taki rozw j wypadk w! Kiedy 5 maja zwracaem si do przyszych oficer w Armii Czerwonej, m wiem im o moliwoci wojny z Niemcaml' oto garcytat w z mojego tajne$o przem wienia". Ale Stalin tego nie uczyni. Dlaczego? Jest tylko jedno logiczne wytumaczerlie: Stalin m wi o nieuchronnoci wojny, wymieni Niemcy jako g wnego wroga, ale nawet sowem nie wspomnia o moliwoci nlemieckiej napaci. W przeciumym tazie rlieraz powr ctby do wasnych cytat w na dow d Swego geniuszu l zdolnoci przewidywania. mczasem arli za ycia Staltna, ani po jego mierci wystpienie nie zostao ogoszone publicznie. Pozos taj e pilnie strzeon taj emnic wagi

Wkr tce po zakoilczeniu wojny tkazaa si w milionolvych nakadach i wielu jzykach ksi@ka Stalina ,O Welkiel Wojnie Narodowej Zwiapku Radzieckiego". otwiera j radiowe wystrienie Stalina z dnia 3 lipca
l8 ,'Historia Drugiej Wojny wiatowej...", op' cit., t. 3, s. 557 19 ukow' op' cit., s. 3o3'

paristwowej.

17

,,Wojenno-IstoriczeskU

Zurna'', nr 4/1978, s. 85

La4

185

WIKTOR SUWOROW

LoDo,Alt{Acz

l94l roku. Intencje ksilii s jasne: chodzi o to, by utrwali powszechne przekonarie, e Stalin zacza} rn wi o wojnie radziecko-niemieckiej dopiero po hitlerowskiej inwazji, i to tylko w kontekcie obronnym' Gdyby tak byo, to czy przem wienie z 5 tnajatrzymano by w tajemnicy?
ko-niemieckietrgol

paktu o nieagresji ukow, Mierieckow i Beria zzapaern zabra|i si do rliszczerlia systemu obrony ZSRR. Ale oto 5 maja Stalin daje do zrozlulnir.ia, e wojna z Niemcami jest czymbardzo realnym' M wi to co prawda na zamknitym spotkaniu, ale tak, by usyszeli go wszyscy absolwenci akademii wojskowych, wszyscy marszakowle, caa generalicja. Co w tej sytuacji robi ukow' Mlerieckow i Beria? Ponownie stawiaj zasieki na granicach, minuj drogi i mos Wrcz przeciwnie: ''Z pocztkiem maja l94l roku, po wystpieniu Stalina ['..] wszelkie prace fortyfikacyjne i minerskie zostay jeszcze
b

my zwrot dzieckiej propagandzie. Przedtem caa prasa komunistyczna wychwalaa wojn, cieszc si z tego' e Niemcy niszcz paristwo po paristwie, rozbiljaj kolejne armie, buruazy1ne rzdy i partie policzne. Radzieckie kierownictwo nie posiadao si ze szczcia;,,Wsp czesna wojna w caej swej straszliwej piknoci!".zz Jeszcze inny opis wojny w Europie: ,,Trupie wysypisko, pornograflczny spektakl, w kt rym szakale szarpi si midzy
sob".23

Z pierwszej strony tego samego wydania naczelnego organu prasowego WKP(b) bije w oczy przyjacielska depesza gratulacfrna Stalina do Hiflera. Komunici zapewniaj nas, e Stalin ufa Hiflerowi i pragna} z nim przyjani, a cytowana depesza miaaby stanowi potwierdzenie tej tery. Cz3r przekonujce? Na tej samej kolumnie - tytu: Do PRZYWocy PASTWA NIEMIECKIEGO PANA ADOLFA HITLERA, a tu ottit
_

,,szakale szarpi si midzy sob'. Przecie to o Hitlerze

W razie gdyby wspaniaa ksilka pukownika GRU Starinowa nie wydaa si wam godna zaufantia, proponuj zajrze do niemieckich archlw w. Wszystko wskazllje na to, e hitlerowskie sfuby specjalne nigdy nie zdoby penego tekstu wystpienia Stalina' Niemniej na podstawie uzyskanych informacji Abwehra2l dosza do przekonaria, e byo ono powicona wojnie z III Rzesz. R wnoczenie w maju i czerwcu l941 roku niemieckl wywiad zvr ci uwag na konsekwentne likwidowanie radzieckich p l minowych i usuwanie graniczDemonta zasiek w na granicach wskazuje, e przygotowania do wojny maj si ku koricowi. Ale nie do wojny obronnej...
20

ar dziej wyhamowane

". ?o

nychzap

r.

mowa. Jakie inne szakale szarpay si na europejskim 'trupim wysypisku"? I nagle nastpia zmliana. Nazajutrz po stalinowskim tajnym przem wieniu, w ',Prawdzie'' pojawia si nowy ton; ,,Poza granicami naszej ojczyzny bucha pomieri Drugiej Wojny Imperialistycznej. Cay ciarjej nieprzebranych nieszczkadzie si na barki ludzi pracy. Narody nie chc wojny. Z nadziej kieruj sw j wzrok ku ojczynie socjalizmu, sdzie trwaj zbi9ry plon w pokojowego trudu. Susznie upatruj w siach zbrojnych naszej ojczyzny _ w RKKA i RKKF - niezawodn ostoj pokoju' t..'] W dzisiejszej trudnej sytuacji midzynarodo1vej trzeba by przygotowanym na wszelkie niespodzlanki".2a Przystajc na pakt Ribbentrop-Mootow Stalin otworzy tam II wojny wiatowej.Cieszy si, patrzc jak
22 23 2a

Starinow, op. cit., s. 186. 2l Abwehra (wa. Abwehr) _ w1'wiad armii niemieckiej utworzony
192O

,,Prawda" 19 sierpnia 1940.

roku [przyp. red.l.

grudnia, 1939. "Prawda", 25 6 maja 1941: artyku wstpny "Prawda'',

186

L87

WIKTOR STIWOROW

l
I

l'oDoAMAcz

,,szakale szarpi si midzy sob'. Raptem nlz te$o, ni z owego prryomina sobie o narodach, kt re pragn pokoju i z nadziejkieruj wztok ku Armii Czerwonej? W marcu 1939 roku Stalin osobicie oskaraFrancj i Wielk Brytani o to, e pragn pogriry Europ w wojnie, samemu trzymajc si na uboczu, po czym ,,wkroczy na Scen ze wiemisiami [...]i podyktowa swoj e warunki osablonym uczestnikom woj ny''' 25 Nie wiem, co naprawd zamierzali ,,imperialici''. Wiem lko' e nauroczystoci podpisania dokumentu, kt ry utorowa drog ku wojnie, nie byo ani przyw dc w japorlskich, ani amerykariskich, ani brytyjskich, ani francuskich' Nie byo nawet kanclerza Rzeszy. By tylko Stalin - i wanieon, jako jedyny' potrafi pozosta poza wojn. Teraz przem wi proponujc, e Armia Czerwona rl"roe pooy kres przelewowi krwi! |7 wrzenia ZSRR napad znienacka na Polsk. Nastpnego dnia radziecki rzd przedstawi na falach eteru powody, kt re skoniy go do akcji: ,'Polska przeksztacia si w wygodne pole do wszelkiego rodzaju nieprzewidzianych przypadk w mogcych zagraa ZSRR. t..'1 Dlatego rzd radziecki nie rnoe duej odnosi si do tych fakt ww spos b neutralny. t...1W tych warunkach

Mijay dziesiciolecia, a radzieccy komunici obstawaliprzy swoim. W r97o roku ukaza si oficjalny zbi r dokument vr z historii radzieckich wojsk ochrony pograttlcza.z8 Dokument nr I92 stwierdza wyranie, e radzieckie dz1aania we wrzeniu 1939 roku miay na celu ,,pom c narodowi polskiemu w wydostaniu si
Rzecz powszechnie wiadoma, e Zwia7ek Radziecki zawsze bezinteresownie dziaana rzecz pokoju. Tak wic 13 kwietrria 194l roku Mootow podpisuje pakt o neutralnoci z Japoni: ,,Uttzyrnywa pokojowe t pr zy1 azne stosunki, wzaj emnie respektowa te rytorial n integralnoi nienaruszalno.t...1 W przypadku Bdyby jedna z ukadajcych si stron staa si celem dziaan wojennych ze strony jednego lub kilku par1stw trzecich, druga ukadajca si strona zachowa neutralnopodczas trwania caego konfliktu''. Kiedy Stalin by w opaach, Japonia dotrzymaa danego mu sowa. Ale gdy tylko Cesarstwo zna|azo si na skraju przepaci'Armia Czerwona bez skrupu w zadaa mu ostateczny cios. Rzd radziecki o$osi:,,Taka polityka stanowi jedyny rodek,mogcy przyb|iy nastanie pokoju' oszczdzi ludnoci dalszych ofiar i cierple , uchroni nar d japor1ski od zagroeil i zniszWarto z:lvr ci uwag, e owiadczenie nosi formalnie dat 8 sierpnia, a t5rmczasem wojska radzieckie zaatakowa w dniu 9 sierpnia'3o Wynika to z faktu, e godzi.n rozpoczcia ofensywy podano w czasie dalekowschodnim; komunikat ogoszono kilka godzi n p niej' w stolicy, i datujc go zgodnie z czasem moskiewskim. W jzyku wojskowym zlaczyo to ,,przygotowanie l zadanie niespodziewanego uderzenia pocztkowego, wraz z otwarciem nowego frontu strategicznego".tt
28

z wojny".

rzd radziecki zleci Naczelnemu Dow dztwu Armii Czerwonej wydanie oddziaom wojskow5rm rozkazu przekroczenia granicy i wzicia w obron cia oraz mienia ludnoci''.26 C5mizm radzieckiego kierownictwa nie mia granic' Hitler wkroczy do Polski, by poszerzy niemiecki Lebensraum. Natomiast Mootow gosil, e jego rzd zamier za,,oswobo dzi nar d polski o d rlje szczsnej wojny, w kt r zosta wtrcony przez swoich bezmylnych przyw dc w, i ofiarowa mu moliwopokojowej egzystencji".27
25

czeir".2s

Referat na XVIII zjedzie WKP(b), 1O marca 1939

r.

Pograniczrtgje tuojska SSSR..., op. cit., dok.

26 ,'Prawda", 18 wrzenia 1939. Patrz: nota rzdu ZSRR wrczona ambasadorowi polskiemu rano 17 wrzenial939 roku, [w:| .tPrawdal. Wyb r artyku w z wrzenia1939 roku''' op. cit., s. 14. 27 Ibid.

owiadczenie rzdu ZSRR z dnia 8 sierpnia 1945 roku. 30 W dniach 6 i 9 sierpnia 1945 roku Amerykanie zrz:ucili bomby Etomowe na Hirozim i Nagasaki [przyp. tum.]. 3l S. Iwanow, Naczalngj pierljod rojny, Moskwa 1974, s. 281'

2"

nr

192.

188

r89

wtt(ToR suwoRow W jzyku polityki by to .sprawiedliwy l humanitarny akt ZSRR".32 Po pierwszym druzgoccym uderzeniu marszaek Rodion Malinowski zwr cit si do swoich onierzy: "Nar d radziecki nle moe spokojnie i pracowa, dop ki japoriscy imperialici pobrzkuj broni nad dalekowschodni granic, czekajc na dogodny moment, by napana nasz oJczyzn".33 Radzieccy marszakowie zawsze obawiali si, e zostan zaatakowani. Lecz Malinowski wypowiedzia cytowane sowa w dntu lo sierpnia 1945 roku, po tym jak dwie bomby atomowe spady na Hiroszim i Nagasaki i rzuciy cesarstwo na kolana.

LoDo.AMAcz

Radzieckie publikacje utrzymuj' jakoby,,prz!gotowanie ZSRR do wojny z Japonl odpowiadao r wnie interesom narodu japorlskiego. 1,...1 Zw\ryek Radziecki pragn oszczdt narodom AzJL, w tym japo skiemu, dalszych ofiar i cierpierl".sa W maju 1941 roku prasa radziecka niespodziewanie zacza trderdzi, e narody Europy pragn pokoju i z nadzlejpatr:z na Armi Czerwon. Podobny ton w radzieckiej propagandzie pojawia si przed kadym kolejnym,,marszem wyzwolericzym" .

zwroty i zrniar:y. W maju l94l roku cay k obiego haso: GoToWI NA wSzELK EWENTUALNo! Ju pierwszego maja r ozbrzmiew ao z czo wki tazety,,Prawda''. Po dchwyciy je tysice lokalnych dziennik w, setki tysicy komisarzy, dziaaczy i propagandzist w' wyjaniajcych masom stalinowsde haso. Zabrztniao ono w Rozkazie rr 191" Ludowego Komisariatu Obrony ZSRR, odczytanym ,,we wszystkich kompaniach, bateriach, szwadronach, eskadrach i na okrtach mar5marki wojennej''. Amoe Stalin uprzedza ludnoi wojsko o moliwej

przeksztacia si w pole dla nieprzewidzianych zdatzeft'. Kiedy Ly|ko zaegnano bezporednizagroen7e, Stalin wezwa nar d, by przygotowa si do nowych niespodzianek, bowiem mldmarodowa jest co"sytuacja razbatdziej pogmatwana". Nie wolno ulega zfudnemu poczuciu odprenia, trzeba nastawi si na gwatowne

W marcu 1939 roku Stalin po raz pierwszy napomkn, e naleaoby przygotowa si na jakie bliej nie okrelone,,ewentualnoc1''na arenie midzynarodowej. W sierprriu 1939 roku zaserwowa pierwsz niespodziank, i to tak e ca wiatoshrpia ze zdumienia: pakt Ribbentrop-Mootow. Zaraz potem wojska niemieckte - a niebawem i radzieckie _whoczyy do Polslid' Poznalimyju oficjalne radzieckle wyjanienie: ,,Polska
32 33 3a

I-J ""nyn 1938 roku zako{tczyasi Wielka crvstr<I Nastpi nowy etap - a wic nowe cele l nowe hasa.

napacl ze strony Niemiec? Bynajmniej. Dla Stalina atak hitlerowski by cakowitym zaskoczeniem. Po 22 czerwca ustay wszelkie wzmianki na temat i i haso ju ndy si "ewentualnoci'' -niespodzianek", nle pojawio' Radzteckie publikacje w og le o nim nie wspominaj cho stanowio dominujcy motyw propagandy,okresu przedwojennego". W pierwszej chwiliwydaje si zdumlewajce, e Stalin tak prdko zapomnia wasny slogan' M g na nim zb7 nlezy kapita: ,,Hitler zaatakowa z zaskoczenla, ale ja

"Wojenno-IstoriczeskiJ

urna", nr 8/1985, s. 56.

.Kommunist", nr 12l1985, s. 85. .Wojenno-IstoriczeskiJ vrnal", nr 8/1985, s. 62.

was ostrzegaem, bycie zachowali czujno!''.Po wojnie Tlmoszenko m g przywoa proroczy "F.lozkaz rrr 19l", a komunistycznt propagandzici mogli sawi mdro partll, kt ra na amach ,,Prawdy'' codziennie przypominaa, e trzeba .by gotowym na wszelk ewentualno".Ale tak si nie stao, bo has'o rozumiano nie jako ostrzeenie przed niemieck agresj, |ecz jako cozls'penie przeciwnego. Radziecka prasa przedwojenrra nie opublikowaa choby najmniejszej wzmianki na temat moliwociobcej irrwazji albo prowadzenia wojny obronneJ na wasnym terytorium. Aby lepiej ztozumle prawdziwe zr:aczer:ie tego hasa, odwoajmy si do czo wki .Prawdy'' z dria 1 maja 1941
191

190

WIKTOR SUWOROW

LoDoAMAcz

roku. Pierwsza strona dziennika nadaa ton gosom prasy w nastpnych tygodniach. Na pierwszej stronie naczelnego organu prasowego wKP(b) wrd wielu nic nie znaczcych hase, dwa cytaty. Oba ze Stalina. Pierwszy cytat otwiera wstpny arku gazety: ',To, co zdoano urzeczywistni w ZSRR' mona urzeczywistni take w innych krajach (Stalln)''' Drugi cytat odnajdujemy w rozkazie ludowego komisarza obrony' nakazujcyrn przygotowanie si na ,,wszelk ewentualno'' i ostrzegajcym przed knowaniami wroga. Poza tym na pierwszej stronie - wyliczenie okrucieristw wojny, kt ra roz|ewa si po Europie, artyku o cierpieniach ludzi pracy i ich deniu do pokoju, o nadziei pokadanej w Armii Czerwonej' Pod tym wzgldem drugi cytat jest uzupenieniem pierwszego. Na pierwszej stronie znajduje si niemao materia w na temat radzleckich inicjatyw pokojowycht gazeta p rzywo fuj e pr zykad s s iad a, z kt ryrr' zdoano wre s zci e nauiapa stosunki dobrossiedzkie, mianowicie Japoni. Jej godzina jeszcze nie wybia. Natomiast Niemcy znikny z grorra kraj w zaprzyjanionych.

roku Stalin owiadczy,e ,;wojna z Niemcami rlje zacznie si przed 1942 rokiem''. Jest to najbardziej znany fragment jego wystpienia. Z perspektywy czasu i wsp czesnej wiedzy historycznej omyka jest ewidentna, ale nie pieszmy si z drwinami. tajemnic, Skoro tekst przem wienia otoczono cis to zrtacry e zawiera treci,kt rych wr g nie powinien by usysze' Ale w kremlowskim spotkaniu uczestniczyli wszyscy absolwenci i wszyscy wykladowcy wszystkich akademii wojskowych, jak r wniewysze kierownictwo polityczne kraju i dow dztwo Armii Czerwonej. Ponadto trewystrienia przekazano wszystkim radzieckim generaom i pukownikom. Wspomina genera major B. Tramm: ,,W poowie maja 1941 roku $enera t92

ria s ma3a

roll

wojskowych z rzdem na Kremlu''.36 Stopniowo tretajnego ptzem wienia docieraa do coraz szerszych krg w. Jak wytumaczy ten paradoks? Ze wspomnieri admiraa N. Kuzniecowa dowiadujemy sL, e po nominacji Zukowa na stanowisko szefa Sztabu Generalnego opracowano ,,bardzo wan dyrektyw' rvracajcuwag dow dc w okrg w i flot na III Rzesz najb a r dzLej prawdopodobnego przeciwnik a w pr zy J ako szej wojnie''.37 Dyrektywa pozostawaa dwa miesice w Sztabie Generalnym, po czym 5 maja 1941 roku skierowano j do pogranicznych okrg w wojskowych. Liczne r da potwierdzaj, e sztaby otrzyrna j tego Samego dnia. Pisze o tym na przykad marszaek Bagramian. Wielu tajnej dyrektywie, bez marszak wwspomina o tej cile cytowania jej treci.W ciu minionych pidziesiciu lat wiatodzienne tujrzao zaledwie jedno wyrwane zdanle dokumentu: ,,Wprowadzi stan gotowoci'by narozkaz Naczelnego Dow dzfrla przeprowadzi byskawiczne natarcia zrnierzajce do roz$romienia przeciwnika l przeniesienia dziaa bojowych na jego terytorium oraz przejcia w arly ch rubiey''. 38 Gdyby dyrektywa za'wieraa cho jedno sowo powicone obronie, marszakowie i historycy nie omieszkaliby zacy owa jej przy rozmaitych okazjaclr. Ale nawet po pidziesiciu latach tredokumentu trzymana jest w tajemnicy. Cenzura przepuciajedno zdanie, kt rego - nawiasem m wic - w zupenociwystarcza, by
oraz Budownictwa Lotniczego i Chemicznego ZSRR, odpowiednik
peerelowskiej Ligii obrony Kraju [przyp. tum.]. 36 ,,Woienno-IstoriczeskU urna", nr 6/1980, s. 52'
37
38

major lotnictwa P. Kobielew, przewodniczcy Rady G wnej Osoawiachimu35, zebra cae kierownictwo Rady i zreferowa nam g wne tezy ptzem wienia J. Stalina, wygoszonego na spotkaniu absolwent w akademii

3s Osoawiachirn (L927-1948)

- Stowarzyszenie Wspierania Obrony

N. Kuzniecow, lVakanuni'e, Moskwa 1966, s. 313. Anfiow, op' cit. S 17l. 193

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMACz

pozna sens ukrywanego dokumentu. Rzecz w tym' e woJsko nie potrzebuje rozkazu, by rozpocz dziaania obronne. Bdc na granicy, onierzz definicji znajduje sl na stanowisku bojov.rym. oto klasyczny pocztek wojny obronnej: Blady wit.Zrnarznlty wojak zav7ja si w srnel i ukada do snu, szturchnwszy uprzednio swego zmiennika. Nagle instynktownie przeciera oczy: widzi ohtierzy forsujcych ruek. Pierwsza seria w nacierajc tyralier alarmuje jednostk. Wyrwany ze snu kapral klnie na czym wiatstoi. Dopiero po chwili dociera do niego, co si dzieje. Wrzaskiem zagarlja orlterzy do okop w. mczasem wzdu caej granicy rozgorzaaregularna wa]ka. Pojawia si dow dca plutonu. Stara si uporzdkowa chaotyczn strzelanin swoich |udzi. Zjaviaj si dow dcy wyszej rangi. B j przybiera bardzlej zorganizowarty charakter. Mknie pierwsze donieslenie do sztabu puku, stamtd do sztabu dywizji... Jednak tajna dyrektywaz 5 maja zakadaa odmienny scenariusz. Przede wslstkim doczya wojny z udziaem milion w orierzyArmii Czerwonej, ruszajcych w b j nawyrany rozkaz Najwyzszego Dow dztwa. P przytomny wojak na granlcy rnoe zobaczy napanieprzyjactela, ale skd towarzysze na Kremlu maj si dowiedzie, e wanle wybucha wojna? No' chyba e saml z g ry okreliligodzin jej rozpoczcia. Dyrektywa zostaa rozpowszechniona, ale data roroczc7a dz1aa pozostawaa najwiksz tajemnic. Instrukcje brzmia: czeka na sygna i zachowa gotowobojow. Niezwocznie po wydaniu tych dyspozycji Stalin stan{ na czele rzdu ZSRR' aby m c osobicie da sygna rozpoczcia,,wyzwolericzej'' kampanii. Ale Hitler by troch szybszy...

okrg w woJskowych zd!ry|i niemao zdziaa w tym kierunku. W przewidyvaniu nieuchronnej wojny przeprowadzono kolosalne przegrupowania radzieckich wojsk w kierunku granicy, zdemontowano setki kilometr w zaslek w, rozmirrowano tereny prawdopodobnych star, zgromadzono setki tysicy ton amunicji.'. 15 czerrvca l94l roku przysza kolej na genera w dow dc w okrg w, korpus w i dywizji - by poznali to i owo o zamlarach najwyszego kierownictwa. W tym dniu sztaby piciu przygraricznych okrg w wojskowych wyda rozkazy bojowe, opraco\^rane zgodrie z zaoeniarrridyrektywy z 5 tnaja. Krg wtajemnlczonych powikszy si o kilkaset os b i cho rozkazy dla redniej kadry oficerskiej nadal potajne, s coraz czcieji bardztej obzostaway cile szernie cytowane. Oto znane htstorykom zdanle z rozkazlu, jaki sztab Nadbackiego Specjalnego okrgu Wojskowego wyda w dniu 15 czerwca dow dcom armii i korpus w wchodzcych w skad okrgu: .W kadej chwili musimy by gotowi do wypenienia zadanta bo-

vil N" nale sdzi,e cile tajna dyrektyw a z 5 rnaja l94l roku pozostawaa w sejfach' czekajc na sw j czas. Dyrektyw przesano do wykonanta l dow dcy
194

Powr my teraz do spotkanla z absolwentami akademii wojsko!\rych. Wygaszajc w nabitej po brzegi sali swoje tajne przem wienie, Stalin m wi o ofensyumej wojnie z Niemcami, kt ra rozpoczrie si nie wczen,rn w... 1942 tajna dyrekrwa zaleca roku. Tego samego dnia cile dow dcom okrg w prz}rgranicznych wprowadzenie stanu gotowoci bojowej, by w kadej chwili mona byo przystli do ofensywy. 13 czerwca 194l roku agenI jeszcze jednazbieno: cja TASS nadaje komunikat, zkt rego wynika' e ZSRR 'nie prowadzl adnych przygotowa wojskowych wymterzonych przeciw III Rzeszy, a przegmpourania wojsk to tylko rutynowe mrnewI. Dwa dni p nilej, 15 czerwca, generalicja otrzymuje poufne polecenie: przygotowa si do przekroczenia granicy i wdarcla si w dowolnej chwili na terytorium
wToga.
195

jowego".

WIKTOR STIWOROW

roku nie spos b Ju byo rrkry przygotowa ZwLapku Radzieckiego do kolejnej .wyzwolerlczej" kampanii, majcej ogarn ca Europ. Stalin zdawa sobie z tego spraw i dlatego 13 czerwca $osem TAss obwiecinaiwnie wiatu,e nie szykuje si do agresjl. Poniewa szanse na to' e Hitler i v41wiad niemiecki uwierz w te gromkie deklaracje s niewielkie, dlatego Sta]in "potajemnie" komunikuje tysicom swoich oficer w _ aprTy okaiAbwehrze - e ZSRR napadnle na Niemcy w... 1942 roku. ' ZamIar w ukry si ju nie da, lecz morla przynajmniej zatai termin napaci. Temu waniesfuy,,tajne'' przem wienie, spektakl odegrany na Kremlu na uytek berliriskiego audytorium: skoro nie wierzycie publicznym wystlieniom, to moe zatufacfue tajnym? Hltler nie wierzy ani jednym, ani drugim.

-.;,, l94l

vm

Rozdzia 18

Knpioetczy pacyfici
Naleg str st znskoczg nteprzgjactela znienacka, trchugctmoment,p ktwojska jegosrozprosznne.L
W.

Lenin

ri

i'

:'l.

!o

niu Stalina, agencja TAss przekazaa zadzlslilajce degazety publikuj doniesienia agencJi mentt: "Japorlskie Domei-tsushin, m wice o tym, l.''l ze Zwiryek Radziecki skupia zllaczrl ltczb zviapk w bojowych wzdu zachodntch granic kraju [...] koncentracJa wojsk odbywa si w niespokanej skali' W zul\z,ku z tym ulega zawieszen7u obsuga ruchu pasaerskiego na transsybefisktej mgistrali kolejowej, poniewa wojska stacjonujce na Dalekim Wschodzie sprzerztLcane w stron zachodnteJ granicy. Na te obszary przerzuca si r wnie powane sLy z Azji rodkowej. l...t z Moskwy do Teheranu udaa si misja wojskowa naczele z Kuzniecowem. Wysanie misji - wedhr$ japo skiej agencji - wiesi
t [W:l Stalin,
,,O

ym" przemO.ri"l

1'lil

,(
,':

'd

:l

podstawach leninizmu", op. cit., t. 6, s. 160,

r97

wrKToR suwoRow

nisk w rodkowej i zachodniej czcilranti. TASS zosta upowaniony, by stwierdzi, co nastpuje: podejrzliwie haaliwykomunikat Domei-tsushin, powoujcy si na anonimowego korespondenta United Press, jest dzieem chorej wyobrani jego autor w [''.l nie odbywa si adna koncentracja zuIak w bojowych na zachodnich granicach ZSRR - i nie jest planowana. ZLarno prawdy, zautarte w doniesieniu Domei-tsushin, przekazarrc zreszt w postaci cakowicie zdeformowanej, sprowadza si do faktu, e z rejonu Irkucka przenosi si w rejon Nowosybirska _ z uwagi na lepsze warunki zakwaterowania - jedna dywizja piecho. Caa reszta w doniesieniu Domei-tsushin - to czysta fantaJaporiska agencja wspomina o wysaniu radzieckiej misji do Teheranu. Trzy miesicep niej radzieckie wojska wkroczyy do Iranu i rzeczficierozpoczy budowanie lotnisk. o jakiego Kuzniecowa chodzio - nie wiem, ale nie ma to wikszego zlaczenia, Wane, e taki fakt mia miejsce. Japor1ska prasa i jej amerykariskie rda dysponowaty wiarygodnymi informacjarni. Z tego tylko punktu widzenia przekazane przez TASS dementi mija si z prawd' Japoriska agencja donosi r wnie o odbywajcej si kon c e ntracj i znacznej liczby r a dzie c kic h zwiapk w b ojo !\.ych. W poprzednich rozdziaach pokazalimy, fakt ten rzeczywicie mia miejsce. encja TASS m wi o dywizji piechoty ,,przetzucanej z rejonu Nowosybirska w rejon lrkucka''. Gos ma genera porucznik G. Szeachow, w owym czasle szef sztabu l. Armii (dalekowschodniej) im. Czerwonego Sztandam: ,,Zgodrne z dyrekw Ludowego Komisariatu obrony z dria 16 lrwietnia 1941 roku dow dztwa XVIII i )O(XI Korpusu Piechoty, 21. i 66. Dywizja Piechoty, 211. i 2L2. Brygada Powietrznodesantowa oraz pewne formacje specjalne wchodzce w skad Frontu Dalekowschodniego zostay skierowane na zach d".2
2

z kwesu udostpnieria Zwiapkowi Radzieckiemu lot-

LoDo,AMAcz

styka".

Kady cho odrobin zorientowtlny w zagadnieniach strategii wie, e przerzucanie jednostek spadochronowych ku granicy ozrlacza przygotowlr'wanie ofensywy. Dwie brygady, razem z picioma korpusami powietrznodesantowymi formowanymi w zachodnich rejonach kraju - to sugeruJe skal planowanej operacji' 2l2. Brygada bya dla Zukowa oczldem w gowie. W sierpniu 1939 roku, nad Chachyn-$oem' wraz zbatalionem Osnaz NKWD stanowia jego osobisty odw d. Podczas decyduJcego natarcia u jej jako doborowej piecho, kt ra ostatecznym ciosem rozbLa tyy japo skiej 6. Armii. Latem 194t roku ukow potajemnie przerzwca elitarn brygad Armii Czer.wonej z Dalekiego Wschodu, aby j wcieli w skad III Korpusu Powietrznodesantowego rozlokowanego nad rumurisk granic. Niemiecki atak uniemoliwi wykorzystanie jej oddzta w zgodnie z pierwotnym zamysem. Po rozpoczc7u operacji ,'Barbarossa" III Korpus Powietrznodesantowy uleg reorganizacji, przeksztacajc si w 87. Dywizj Piecho' a nastpnie 13. Dywizj Gwardii. Jee|i Stalin od pocztku szykowa si do obrony, w jakim celu formowa najpierw jednostki powietrznodesantowe?

-Wojenno-Istoriczeskij lrna', nr 3/1969, s. 56.

Liczle r da pozwalaj prze|edzitajny przerzut radzieckich jednostek z Dalekiego Wschodu: wspomnienia radzieckich genera w, relacje wzitych do niewoli onierzy,ktrzy 22 czerwca znajdowali si nad zachodni granic, doniesienia niemieckiego wywiadu odnalezione po upadku Rzeszy i inne. Na przykad marszakowie ukow i Bagramian potwierdzaj, e 25 maja 1941 roku do Kijowskiego Specjalnego okrgu Wojskowego przybyl z Dalekiego Wschodu XXXI Korpus Piechoty. W momencie gdy TASS ogaszaswoje dementi, jednostka znajdowaa si gdziena transsyberyjskiej magistrali. Genera pukownik I. Liudrrikow stwierdza' epo zakoilczeniu mobilizacji i formowania 2oo. DP otrzyma rozkaz, e ma wraz z rljldocry do XXXI Korpusu Piechoty' kt ry wyruszy nad sam granic.
199

198

WIKTOR SUWOROW

LoDoAMACz

agencji TASS - przerzucarLo z Irkucka do Nowosybirska ,,z uwagi na lepsze warunki zakwaterowaria". Bz skutku' R wnoczenieodnalazern ca mas wskaz wek dotyczcych jednostek, kt re opucIrkuck i Nowosybirsk, Czyt i Uan-Ud, Bagowieszczerisk i Spask' Chabarowsk i Woroszyow' przy czym nie ograniczyy si do kilkusetkilometrowej przejadki po Syberii' ale caymi eszelonami zmierzay ku zachodniej granicy. Wydana w Irkucku ksiapka opisuje odjazd wielu dywtzjl w kierunku granicy.3 W kwietnlu 1941 roku 57. Dywvja Pancerna pukownika W. Miszulina w najwikszej tajemnicy ruszyana zach d. Jej dow dca nie zna punktu docelowe$o. Dywja ptzybya do Kijowskie$o Specjalnego okrgu Wojskowego i otrz5rmaa polecenie dyslokacji w rejonie Szepiet wki. R wnoczenie z Syberiiprzybywaywcil nowe formacje.25 maja na Ukrain dotar ze wschodu cay korpus armijny, kt ry 31 maja rozlokowa sl w ytomierzu. Nazajutrz dow dca Uralskiego okrgu Wojskowego otrzyrna rozkaz przekazania dw ch dywji piechoty do republik backich.4 Te_ go samego dria Zabajkalski okrg Wojskowy i Front Dalekowschodni dostay rozkaz przygotowania do wyjazdu na zach d dziewiciu kolejnych dywizji' w tym tr ze ch dywizj i p ancernych. 5

kt r - *.a,{

rdza, e,,'r. #] bywa si koncentracja zwiapk w bojowych - i nie jest planowana". Miliony radzieckich jeric w wojennych wzitych do niewoli przez Niemc w w pocztkowym okresie wojny dowodz, e koncentracja miaa miejsce' i to w skali przekraczajcej najmielsze wyobraenia'
hbaikalskg Wojenngj Okrug, Irkwck 1972. a ,,Kommunist",nr L2/ 1968, s.67. 5 lbid. 200
3

Przygotowywano najwiksay w dziejach przerzut drog kolejow arrnii drugiego rzutu strategicznego. 13 maja 1941 roku wydano rozkaz rozpoczcia przerzutu, a dementi agencji TASS zmierzao do zakamuflowania tej operacji. Miesic p niej rozpoczy si wielkie przemieszczania wojsk. Genera major A. obaczow by w wczas czonkiem Rady Wojennej 16. Armii. Oto jak wspomina dziefi 26 maja: ,,Szef sztabu zameldowa, e z Moskwy nadesza wana szyfr wka, dotyczca 16. Armii. [...]Kazano nam zrnieni miejsce dyslokacji. ukin mia niezwocznie stawi si w Sztabie Generalnym po dalsze instrukcje, a pukownik Szalin i ja mielimy wsp lnie zorganizowa fiazd eszelon w. - Dokd? _ zapytaem Kuroczkina. - Na zach d. Po kr tkiej naradzie zdecydowalimy, e pierwsi zaanastpnie L52. Dywizja i pozostae duj si czogici' mriaki, na koricu sztab armii z towarzyszc5rmi mu oddziaami. - Eszelony maj odjddanoc. Nikt nie powinien si zorientowa, e armia wyrusza - ostrzeg dow dca. [...] Kuroczkin i Zimin przybyli w momencie, gdy eszelony wojsk pancernych byy gotowe do drogi. Zebrall kadr dow dcz VI Korpusu, potem zoy|i yczenia generaowi Aleksiejence i wszystkim dow dcom, by strzegli honoru wojsk zabajkalskich. Ltdzie suchali Zarliwego poegnania i kady w due chu myla, ju niebawem miast bojowego szkolenia mowa o bojowych operacjach'''6 bdzie Dalej genera obaczow opisuje przedziwne wy1padki. Dow dca armii, genera ukin, sam obaczow orazpukownik Szalin _ szef sztabu 16. Armii, przyszy nacz|nik GRU _ wiedz, e armia udaje si na zach d' cho nie znaj punktu docelowe$o' Pozostali generaowie s przekonani' e armia zrnierza nad ira sk granic; modsi oficerowie _ e jedzie na manewr; ony dow dc w - e udaje si do kwater polowych.
6

A' obaczow,TrudngmidorogamL Moskwa 1960, s. 123'

20r

WIKTOR STIWOROW W wojnie obronnej nie ma adnego powodu, by ukrywa przed, generalicj miejsca, $dzie armia ma operowa. Swiadome wprowadzan7e w bd raz jeszcze Suge-

LoDoAMAGz

ruje przygotowania do niespodziewanego ataku' Chcc ukry swe zamiary przed wrogiem, trzeba wprowadzi w bd wasne wojska. Dokadnle tak samo postpowa niemiecki sztab generalny, siejc pogoski o rych5rm rozpoczcils' inwazji na Angli. Skdind warto zlrc1 uwag, e w kwietniu l94l roku nikt nie mia wtpliwoci, e 16. Armia w)rrusza na front. ona,obaczowa pyta go wprost: - Ruszasz na wojn? - Skd ci to prz3lszo do gowy? - A co, mylisz, e gazet nie cz5rtam? Ciekawy aspekt psychologiczrry: wszyscy moi rozm wcy, kt rzy uczestniczyli w opisywanych wylpadkach, s zgodni co do jednego - kady wiedzia, e nadchodzi wojna' Kiedy pytaem zdzlwiony, skd mieli takie informacje, odpowiadali: ,,Jak to skd? Zprasy|". Dzisiaj yjemy w innych czasach. Przegldajc po ke strony gazet r:ie dostrzegamy adnyc}a wzmianek, kt re wskazywayby' e wojna zb|ia si nieuchronnie. Ale ludzie tamtego pokolenia umieli czyta midzy wierszami. oni wledzie|I, e konJlikt jest nieunikniony. Wr my do relacji generaa obaczowa. opisuje on atmosfer niezwykej tajemniczo ci, kt ra tow arzy szya transferowi wojsk. Transporty wyruszay tylko po zapadniciu zmroku; pocigi n7e zatrzyrnyway si na wikszych i rednich stacjach; sztab 16. Armii przerzlucaflo w wagonach towarowych z zam.ktitymi na stae drzwiami i oknami; na postojach nie pozwalano nikomu opltszcza wagon w. W owym czasie pocig osobowy potrzebowa jedenastu dni, aby przemierzy transsyberyjsk magistral kolejow' Pocigi towarowe jechay wolniej. Mona sobie wyobrazi, e w hermetyczrie Zamknich wagonach przewoz1sL onietzy i sprzt' Ale m wimy przecie o sztabie armii! Byo to niespotykane wprost utajnienie, nawet wedug radzieckich standard w. W 1945 roku transsyberyjsk magistral Znowu przemieszczay si wielkie masy
202

wojsk, cho tym tazefiI w przeciwnym kierunku' Chodzio o niespodziewany atak na japoriskie armie w Mandurii i Chinach. W trosce o zachowanie tajemnicy generaowie udawali modszych oficer w, noszc na pagonach o kilka g]wiazdek mniej, n naleao. AIe wszyscy jechali w normalnych przedziaach. Dlaczego wic w 1941 roku podr owa|i w skadach towarowych?

t
,.

t;

.r

l$

' !

,
,,i

,l

t
ilr

LODo'AMACZ

Rozdzia 19

Komunikat agencji TASS

Stalin nie nalea da ludzi" kt rzg ohorcie gosz4 sllsoje zamiary.| R. Conquest

194l roku moskiewskie radio nadao rri"] """.-ca zulyky komunikat TASS. Gosi on, e,'Niemcy r rrnie skrupulatnie przestrzegaj postanowieri radziecko-niemieckiego ukadu o nieagresji jak Zwiapek Radziecki''. Komunikat stwierdza, e .pogoski, jakoby Niemcy zamilerzay zama pakt i zaatakowa ZSRR, s pozbawione wszelkich podstaw [.'.] stanowiniezrczny manewr propagandowy si wrogich Zwiapkowl Radzieckiemu i Niemcom, a zainteresowanych w tozszerzeniu wojny''.2 Nastpnego dnia prasa centralna opublikowaia peny tekst owiadczenia _ a tydzieri p niej ruszya ofensywa niemiecka.
I R. Conquest, Botszoj terror, Florencj a 1924, s. I lS. " qt. .u Breg|rnan, ,,NaJlepszy sojusznik Hiflera. Studium o wsp

13

pracyniemiecko-sowieckiej 1939-1941". Orbis, Londyn 1g67, s. 146.

genseka. Borys Baanow, osobisty sekretarz Stalina, opisuje go jako czowieka "skr5rtego i nad Wru chytrego", kt ry 'w stopniu doskonaym posiad dar milczenia; by pod tym wzgldem wyjtkiem w kraju, $dzie wszyscy m wili za duo''. Zdaniem A. Awtorchanowa ''by nieubaganym Wrogiem inflacji s w: gadulstwa. Nie m w co mylisz, ale mylco m wisz - oto jego dewa''' Wedhrg A. Antonowa-Owsiejenki u Stalina .w chwilach kryc zny ch czyn wp,rzedza sowo". Robert Conquest, wybitny b adacz epoki stalinowskiej, za dominujce cechy jego charakteru uzna milkliwo i skryto:'Stalin nigdy nie zdradza swoich myli,nawet gdy dotyczyo to cel w politycznych". Umiejtrro milczenia to, zdanlem Dale'a Carnagie, najrzadszy zludzkic}: talent w. Z tego punktu widzenia Stalin by po prostu geniuszem. W pewnych okolicznociach powcigliwo stawaa si jego najpotniejsz Stalin po prostu usy1ria czujnoprzeciwnika. broni. Czemu wic tym razern zdecydowa si odstli od zasad? Gdzie si podzia chytro i przebiego?Gdzie
205

Autorstwo tego komunikatu nie pozostawiao cienia wtpliwoci'Charakterystyczny styl Stalina rozpoznali wszyscy bez wyjtku - radziecka generalicja, winiowie Guagu i zachodni eksperci. Po wojnie $eneralissimus przeprowadzi w agencji TASS gruntown czystk' ale nikomu z jej kierownictwa rtie zarzucono rozpowszechniania komunikatu, kt rego trepod kadym wzgldem na|eao :uzna za dywersyjn. Stalin m g bez trudu w dogodnym dla siebie momencie mlalr1 win na dowolnie wybranego czonka Politbiura. Nie uczyni tego, biorc na siebie ca odpowiedzialno. Po latach przywoc komunikat TASS niejednokrotnie starano si omieszyStalina, przedstawiajc ten dokument jako przykad kompletnego zalepieniasekretarza generalnego WKP(b). W rzeczywistoci komunikat jest o wiele bardziej tajemniczy ni mieszny. Trudno go zrozumie' jeliwzi pod uwag charakter

204

wrKToR sttwoRow
czyn, kt ry wyprzedza sowo? Co go skonio, by zabra publicznie gos, miast ogran1czy si do wskiego grona partyjnych towarzyszy? D|aczego nie milcza? Aby odpowiedzie na te pytania, spr bujmy wpierw ustali, do kogo naprawd by skierowany komunikat agencji TASS. Adresatem nie bya z pewnociani AImia Czerwona, ani administracja kraju. Te instucje nie suchaj $}os w prasy, |ecz rozkaz w wasnej hierarchii. Stalinowskie imperium byo scentralowane jak adne inne' Mech atlizm zarzdzalia paristwem, zlflaszczapo Wielkiej Czystce' dz1aanieubaganie: kady rozkaz wydany na g rze natychmiast trafia do odpowiednich instancji wykonawczych. Mechanm funkcjonowa niezalerie od skali operacji' Gdy aresztowano ekip Jeowa i zreorganizowaflo cay aparat bezpieczeristwa, nikt si nie zorientowa, kiedy i komu Stalin wyda taki rozkaz. Dlaczego wic nie skorzystano z tych rnechanizm w w czervycu 1941 roku? Marszaek Zwia7ku Radzieckiego A. Wasilewski stwierdza, ew |adzakomunikatem,,nie otr4rmalimy adnych nowych wskaz wek doczcych si zbrojnych i anulowania poprzednich decyzji w sprawie zapewnienia gotowocibojowej''.3 Marszaek podkrela,e w pracach Sztabu Generalnego i Komisariatu obrony nie nastriy adne zmiany. R wnie tajne kanay wojskowe nie potwierdz rewelacji TASS. Wrcz przeciwnie: z chwil ogoszenia komunikatu oklierzom odcz5rtano rozkaz' kt rego trek cila si z og ln Wymow tej depeszy.o Wojskowe publikacje, niedostpne szerokim rzeszorrr czytelnik w, take zdecydowarie r n si treciod komunikatu TelegraIicznej encji Zwiapku Radziec kie go. 5 Komunikat TASS nie pasowa do charakteru Sta]ina. Nie pasowa do caej socjalistycznej mitologii. Czy to nie komunistyczni przyw dcy powtarzali w koo a do
3 A. Wasilewski, 'Dzieo caego ycia'', Warszawa 1976, s. 141. a Archiwum Ministerstwa Obrony ZSRR' dzia 344, rejestr 2.459, teczka 11, karta 31.

tT

LoDo,AMACz

znudzeria: wr g nie pi?Te trzy magiczne sowa suyy za pan'cLceuln na wszystkie bolczki radzieckiej rzecz'rwistoci, tfumaczyy brak misa w sklepach i ,,wyzwo|eficze marsze", cenzwt i tortury, masowe czystki i zaryglowane granice. Idea wrogiego kapitalistycznego otoczenia bya w rkach partii najskuteczniejsz broni. Pozwolia zriszczy wszelkie formy zorgantzowanej opozycji i umocni dyktatur komunistycznego aparatu. I oto nagle wadca na Kremlu oznajmia wszem i wobec, e groba agresji nie istnieje. Nie traktujmy komunikatu TASS jako dowodu naiwnociStalina. Postarajmy si Zro^)mie jego prawdziwe znaczertie.

w historii Zwiapku Radzieckiego. Wspomnienia radzieckich genera w, admira w i marszak w zawierajwi-

o""rriE""ycn

all

cej opis w tego waniednia ni samej napaci22

czerwca.

Genera porucznik N' Biriukow dowodzi w wczas 186. DP LXII Korpusu Piechoty w Uralskim okrgu Wojskowym. Oto co pisze: ,,13 czerwca 1941 roku ze tajna specjalsztabu okrgu nadesza dyrektywa cile rlego zrlaczenia, zgodnie zkt rdywlzja miaa wyruszy do ,,nowego obozu". Nawet ja, dow dca dywizji, nie zostaem poinformowany, gdzie mieci si nowy punkt dyslokacji. Dopiero potem, bdc przejazdern w Moskwie, dowiedziaem si, e dywizja ma si zerodkowa w lasach na zactr d. od ldricy".6 W czasie pokoju dywizja otrzymuje dokumenty z nadtajne''. Dokument,,ciletajrukiem,,tajne'' lub,,cile ny specjalnego Zr:aczenia" moe by wysany jedynie podczas wojny, albo - wfrtkowo _ w trakcie przygotowari do okrelonej operacji. Przez cztery lata wojny wiele radzieckich dywji nie otrzymao ani jednej dyrektywy o najwyszym stopniu utajnienia. Zwr my te uwag
6 ,,Wojenno-Istoriczeskij
Z:urnaI",

s Azarow. op. cit., s. l.

nr 4/ 1962, s. 80.

206

207

WIKTOR STIWOROW

LoDoAIrAcz

na cudzys w, kt rego firywa genera Biriukow piszc o -nowym obozie". W Uralskim okrgu Wojskowym 186. DP nie bya wyjtkiem. Rozkaz doczy wszystklch dywizji. oficjalna historia okrgu wyranie lvyb{a t dat: ,,Pterwsza zaadowala si do wagon w LI2. Dywlzja Piechoty. Rankiem 13 czerwca z maej stacji kolejowej wyruszy pierwszy eszelon, a po nim nastpne: 98'' 153. i 186' DP''.7 Szykoway si te L7o. i I74' DP, jednostki artylefiskie' saperskie, przeciwlotnicze i inne. Dla kierowania uralskimi dywjami powoano dwa dow dztwa korpus w, podporzdkowane sztabowi nowo powstaej 22. Armn generaa porucznika F. Jerszakowa. Pod osonkomunikatu TASS wojska ruszyy w kierunku las w Biaorusi. I to nie tylko 22. Armia. Genera armii S. Sztemienko: ,,Przed samym wybuchem wojny do granicznych okrg w wojskowych w najgbszej tajemnicy cigano dodatkowe si' Z gbi ku na zach d przerzucano pi armii''.8 ,R Genera armii S. Iwanow ucila: wnoczenie trzy kolejne armie szykoway si do translokacji''.9 Dlaczego osiem armii nie wyruszyo r wnoczenie? odpowied jest prosta' W okresie od marca do maja 194l roku dokonano potnego przerzutu radzieckich wojsk na zach d. Do tej operacji zmobilizowano cay radziecki tabor kolejowY. Tnrdno oszacowa skal pierwszej fazy tej operacji. Nie dysponujemy dokadnymi danymi liczbowymi, dostpne stylko fragmentaryczne relacje. oto relacja I. Kowalowa, zastpcy ludowego komisarza kontroli paristwowej:
:

1969, s. 38.
ro

7 KrasnazrtmiannyjlJralskijuojennu okn4t' Moskwa 1983' s' 1o4' I S. Sztemienko, wojny", Warszawa 'Sztab Generalny w latach s lwanow, op. cit., s.

2ll.

kwa 1981, s.41.

L Kowalow,

Trartsport u: Wtetikoj Otleczestuienlroj tuojni'e' Mos

Marszaek Zwiapku Radzieckiego I. Bagramian wspomina maj 194l roku w Kijowskim Specjalnym okrgu Wojskowym: ,,25 maja doczyoprzybywajce z Da|ekiego Wschodu dow dztwo XXXI Korpusu Piechoty. [..,1 W drugiej poowie majaotrzymalimy dyrektyw Sztabu Generalnego, nakazujc przyjcie pod nasz komend dow dztwa XXXIV Korpusu Piechoty, czterech l2-tysicznych dywji i jednej dprizji strzelc w g rskich z P nocnokaukaslriego okrgu Wojskowego. ['..] W kr tkim czasie musielimy rozlokowa niemal ca armi. [.'.l Z kofrcem maja do okrgu zaczy dociera kolejne transporty. Wydzia operacfrny przeksztaci si w swego rodzaju dyspozytorni' dokd spywaywszystkie informacje odnonieprzybywajcych wojsk''. I I Przerzutzakorlczolrio na czas, ale puste skady musiay pokona tysice kilometr w drogi powrotnej. Dlatego kiedy 13 czerwca ruszya druga faza operacji, po prostu zabrako wagon w. Celem tych potnych przegrupowari byo utworzenle drugiego rzutu strategicznego Armii Czerwonej. W operacji uczestrnczyo co najmniej 77 dywlzjipiechoty, pancernych 7 zmotoryzowanych, a take dziesitki samodzielnych puk w i setki samodzielnych batalion w. Wspomirra genera porucznik (wtedy pukownik) arlerii G. Paskow: ''53. DP' kt r w wczas dowodziem, stacjonowaa nad Wog. Raptem wszystkich wyszych oficer w wezwano do sztabu naszego LXIII Korpusu Piechoty. Na odpraw przyby dow dca okrgu wojskowego W. Gerasimienko. Jego obecnozarntygowaa uczestnik w spotkania: zapowiadaa conaprawd wanego. Dow dca korpusu A. Pietrowskl, zazvyczaj spokojny l opanowany, tym razern by wyrarne podenerwow.rny. _ Towarzysze - zur ci si do zebranych. - Otrzymallmytozkaz bojowej mobilacji korpusu. Mamy skompletowa jednostki wedhrg etatu wojennego, wykorzystujc do tego celu wszystkie posiadane rezerwy. Naley uzupeni w trybie natychmlastowym wszystkie brakuJce elementy. Plany transport w oraz kolejnoci podtl
e
,,Wo5enno-Istoriczeskij urna", nr l / |967, s. 62'

208

-Lodoamacz

209

Tr

WIKTOR ST'WOROW

n '''
"oDoAMAcz o.rrera pukowrrtk (w wczas pukownik) L. Sandaecjalnego

stawiania i odjazdu eszelon w przekae wam szef sztabu korpusu genera major Benski. odprawa nie trwaa dfugo. Wszystko byo jasne. Cho genera Gerasimienko dawa do zrozumienia, e wyruszamy na manewry' dla kadego byo oczywiste, e tym razeln sprawa jest powana. Nigdy przedtem nie zabierano na wiczenia pekrego przydzlau ostrej amunicji. Nie wzywano rezerwist w...".12

4. Armii
MozSnza

e strategic"rt H w czasie, gdy radzieckie radlo nadawao naiwny z pozoru komunikat TASS? ,,l4 czerwca Rada Wojenna odeskiego okrgu Wojskowego otrzyntaa polecenie utworzerrla dow dztwa armii w T)rraspolu".ts Mowa jest o 9. Armii. ,,I4 czerwca Rada Wojenna Batycktego Specjalnego okrgu Wojskowego zatwierdzia plan przem(eszczania pewnej liczby dywizji i poszczeg lnych puk w do strefy przygranicznej".ra ,,R wnoczenie ze ciganiem wojsk z gblkraju rozpoczto przegrupowanie jednostek w okrgach prrgranicznych. Pod pozorem zmiany dyslokacJi letnich oboz w, zgrupowania podprowadzano pod sam granic. [...l Wikszo formacji poruszaa si pod oson nocy'.15 General major S. Jowlew, w wczas dow dca 64. Dywji )o-IV Korpusu Piechoty l3. Armii: ,,I5 czerwca 194l roku genera armii D. Pawow, dow dca Zachodniego Specjalnego okrgu Wojskowego, rozkaza dywizjom naszego korpusu Przygotowa si do przetzutu w penym skadzie. [...] Punktu docelowego nie zakomunikowano".16
12

l3
|4
16

G. Paskow, Pod. grochot kannnady, Moskwa 1969, s. l25. -Wo;enno-Istoriczeskij urna", nr 4/1978, s. 86. solDietskajaWojennQaEnryknpiedlj, Moskwa, t' 6, s. 517.

Marszaek R. Malinowski, w wczas dow dca LXWII Korpusu Piechoty odeskiego okrgu Wojskoweg o: n]u 7 czerwca korpus $ryruszy ri.owogiaau ao " '"p--''r' 17 Sandalow, op. cit., s. Zl
|8 l9 ro Rokossowski, op. cit., s. 34.

zalec ruchu wojsk ku granicy nie moga wzi udziau znaczrra czirtylerii{lg Marszaek Konstanty Rokossowski' w ovrym czasie dow dca IX Korpusu Zmechanowanego: ,,Artyleri -' skierowano ku granicy jeszcze wczenie;..lo Marszaek Kiry Mierieckow, w wczas zastpca ludowego komisarza obrony w stopniu generaai_,,Zlodnie z moim poleceniem przeprowadzono wiczenia iv jednym z korpus w zrnechatizowanych. Po ogoszJniu alarmu korpus zosta wprowadzo.'y ao jedne[o , ,E; n w przygranicznych i tam ju pozosta. e'fuo-rri"ernZ-acharowowi, e okrg dysponuje j eszczeLo.p.r""generaa majora Rodiona Malinowkiego, kt ramach wiczefl te naley wprowadzi dJrejonu ryw naagranlcznego".2l
to

wane mias teczkanamiotowe".rT Ustp z oficjatnej historii Kijowskiego okrgu Wojskowego: ,,L4 czerwca 87. Dywlzja Piecho g"''e.i" F. Aliabuszewa zostaa wysunita, podp-ozore* -.;o." -"ri"*r w, nad sam grani Marszaek ukow, w stopniu $eneraa ar S. Timoszenko poleci d dzi w1 stwowej rejon w

kamuflo-

r5 lwanow, op. cit.,

s.2Il.

ukow, op. ctt.,

jews Krasnozuntarutgj

s.3ll.

unJennajoknrg, Moskwa t974'

s.

162'

',Wojenno-Istoriczeskij urna", nr

l9/l960. s.56.

2f Mierieckow, op. cit.,

s.224.

2LO

2rt

wrKToR suwoRow

I'
;#ffiTf"zcze"'le
szef sztabu Ode-

LoDoAMACz

su i jego jednostki, a take 74- DP, wyruszay w wrrunbojowego' W,,wiczeniach'' br aa te udzIa t"cti af "i-u 16. DPanc.

w pelnym skadzie ['..] koncentracj w lasach 10-15 ki-

lometr w na p klocny wsch d od granlcznego miasta Kowel. Mietimy przemieszcza sI skrycie, tylko po nocach i przez lasY".25 Marsaek K. Moskalenko, w wczas dow dca 1' Brygady Artylerii Przeciwpancernej OND26 w stopntu gene,'Wojenno-Istoriczeskij urna", nr 6/1961' s' 6' t" .Woprosy istorii", nr 5/197O, s. 45.
22 2a 25 I. Liudnikow,Skuozgrozg,Donieck 1973' s' 24' 26 OND Odwody Naczelnego Dow dztwa [przyp' red'l'

wogr dka.2s Do rejon w przygranicznych zrnierzay nie lko armie, korpusy i dywizje. odnajdujemy niemao wiadectw, opisujcych przerzucanie ztlacznie mniejszych jednostek. oto kilka przykad w. Genera porucznik W.7ntow, w wczas genera major, szef woj sk inynieryj nych Frontu P hlocno-Zachodnie go: ,,Bataliony saperskie zmobilizowano zgodnie z te$ulaminem wojennym. [...l Dziesi batalion w przybyych z Dalektego Wschodu miao kompletne uzbrojenie''.29 Pukownik S. Chwalej, w wczas zastpca dow dcy 2O2. Dywizji Zmotoryzowanej )(II Korpusu Zmechanizowanego 8. Armii: ,,W nocy na 18 czerwca 1941 roku caa nasza dywja wyruszya na wiczenia polowe. [...] Tak si sta,o' e w chwili wybuchu wojny pododdziay dywizji znajdoway si tu za posterunkami stray granlcznej, a wic na granicy paristwa".3o A oto fragment rozkazl, jaki 18 czefiNca otrzyma pukownik I. Czerniachowski (przysz $enera armii), dow dca dywizji pancernej tego )ilI Korpusu Zmechanizowaneso: ,,Z chwil otrzymania tego rozkazu dow dca 28. Dywizji PancerneJ pukownik Czerrrlachowski ma wprowadzi w podlegych mu jednostkach stan gotowoclbojowej zgodnie z planami alarmu bojowego ale a]armu nie ogasza.Dziaaszybko, alebez haasu, bez paniki i bez gadulstwa. Rozdysponowa rezerw5l lndywidualne i dywizyjne, niezbdne do cLa i walki''.3l Wielka szkoda, e ten rozkaz nigdy nie zostal opubliko27
28

raa majora: ,,mczasem przybywa wcii nowe transporty z |udrnli sprztem boJowym''.27 Marszaek A. Jeremienko, w wczas dow dca 1. Armii w stopniu generaa ponrcznika; ,,2o czerwca sztab 13. Armii otrzyma rozkaz dow dztwa Zachodniego okrgu Wojskowego o przeniesieniu sztabu z Mohylowa do No-

Moskalenko, op. cit., s. 24.

Jeremienko, op. cit., s. 1O9.

Bagramian, oP. cit., s. 86' 103'

2s Zotow, op. cit.,

30

s. 172.

3l ,,Wo1enno-Istoriczeskij vtna", nr 6/1986, s. 75.

Ibid., s. 3lo i nast.

2L2

2L3

wrKToR SttwoRow
wany w caoci.P wieku p rtlejwci pozostaje cile tajny. Takie i podobne przykady morta by cytowa w nieskoriczono. Gdyby opublikowa wszystkle relacje i dokumenty, wladczceo przemieszczattiw wojsk w kierunku granicy, otrzymalibymy wiele opasych tom w.

LODOT"AMACZ

IV caociowy obraz sybujmy zatem naszkicowa tuacjl. Pienvszy rzut strate$iczny, to 170 dywizji piechoty, pancernych, zmotoryzowanych i kawaleryjskich. 56 zrich rozrodkowaro si wzdhl samej granicy. Musiay si zatrzyma, by nie wkroczy na tereny opanowarre przez Niemc w' R wnoczenie nadcigaj coraz to nowe nriapki taktyczne i operacyjne' kryjc si po przygranicznycl:. lasach. Genera armii I. Fiediuni ski - w wczas pukownik dowodzcy 15. Dywj Piecho 5. Armii wspomina, jak podprowadzi do las w nad sam graniccztery puki 45. i 62. DP.32 Pozostae r 14 dywji plerwszego rzutu strategicznego znajdowao si w gbi zachodnich okrg w przygranicznych. Pytanie: kt re z nich ruszyy w stron granicy po ogoszeniu komunikatu TASS? odpowied brzrni: wszystkie! .Midzy 12 i L5 czeriuca zachodnie okrgi wojskowe otrzymay rozkaz: wszystlde dywizje cofnite w $b terytorium rr-:aj zosta wysunite w kierunku granicy paristwa.s3 Do 114 dywizji pierwszego rzutu strategicznego dodajrny 77 dywizji drugiego rzut:u strategicznego, kt re zaczy przemieszcza s1 w kierunku zachodnim albo szykoway si do wymarszu _ i wniosek sam si nasuwa' Dzie ' 13 czerwca 1941 roku zapocztkowa najwlkszy w dziejach ludzkoclprzerzut wojsk. Powr my traz do komunikatu TASS. Tekst nie ogranicza si do skomentowania zamiar w Niemlec (wstp komuntkatu nie wiedzie czerr,;u pochania ca uwag

\ -r L)pr

niem pracy kolejnictwa, co ma miejsce co roku, wobec czego przedstawianie tych krok w jako nieprzyjaznych wobec Niemlec jest co najmniej absurdem".sa Por wnanie treciowiadczenia z tym, co si dzLao naprawd, ujawnia zas adnicz r ozbienomidzy sowem a czynem. Przerzut radzieckich wojsk rozpocza} si w lutym, w marcu uleg nasileniu, w kwietniu i maju przybra charakter masowy, by w czerwcu osigp swoje apogeum. Koncentracja armii miaa sizakoflczy lo l1pca.35 Ptzez szemiesicy cile tajne transporty wojskowe paraliowaynormalne funkcjonowanie caego kolejntctwa - g wnego rodkakomunikacji w ZSRR. W pietwszym p roczu lg41 roku nie zdoano zrealLzowa ani jednego wsknika planu picioletniego poza sektorem wojskowym. Przyczynbyy nie lko trudnocitransportowe' ale r umie potajemna mobilizacja. mczyzn do nowo formowanych armii. Z kolei informacji o zapowiadanych przez TASS rutynowych manewrach przecz relacj e wszystkich wczes nych oficer w l genera w. Genera major S. Jowlew: ,,Ludz7 intry$oway ntezwyke przygotowanla, nie przewidziane w planach szkolenia
bojowego".36

historyk w), ale m wi te o operacjach prowadzonych przez Zwiapek Radziecki: ,,Pogoski jakoby Zw\apek Radziecki przygoto]^/ywa wojn z Niemcami s faszywe i prowokacyjne. Letnie powoanle pod brori rezerwtst w Armii Czerwonej i nadchodzce manewry nie maj innego celu poza szkoleniem rezerwist w i wylrr bowa-

Wiceadmira I. Azarow: ,,Z reguy manewI odbyway si na jesienl, a tu raptem w samym rodku lata''.37 Genera pulkownik I. Liudnikow:'Rezerwist w zamy czaj powolywano po zakoflczeniu niw. t...1 W l94l roku odstpiono od tej zasady''.38
34

Bregman, op. cit., s. 146.

35 Iwanow, op. 36

32 I. 33

Fiediuniriski, ,,Na alarm", Warszawa 1964. ,,Kommunist", nr l2l1968, s. 68.

cit., s. 211. ,,Wojenno-Istoriczeskij urna'', nr 9/1960, s. 56. 37 ',Wo1enno-Istoriczeskij urna" , nr 6 / 1962, s. 77 . 38 .Wojenno-Istoriczeskij urna", nr 9/lg66, s. 66.

2t4

2r5

WIKTOR SUWOROW

Genera armti M. Kazakow przebywa w wczas w Sztabie Generalnym, gdzie spoka si z $eneraem porucznikiem M. ukinem i innymi dow dcami armii, wyruszajcymi w tajemnicy nad zachodni granic. Kazakow nie ma adnyc}r zudzefl: ,,Jasne byo, e nie jechali na manewry".3s Manewr5r byy tylko pretekstem dla zamaskowania przegrupowari i zerodkowania wojsk. Rzeczywiste pr zy cTyny tej op eracj i otaczaa cis }a taj emnic a ; p wie ku p niej sytuacja pozostaje bez zr::iarl. Jedno nle ulega wtpliwoci: koncentracja Armii Czerwonej nie odbywaa si w celach obronnych. ?nrierze nie kopali okop w ani row w przeciwczogowych' nie zagradzali dr g, nie stawiali zasiek w... Cryby wic chodzio o demonstracj sil5r, o zastraszenie Hitlera? Ale demonstracja z definicji musi by widoczna, natomiast Stalin uczfi co w jego mocy, by wszystko odbywao si w ctsejtajemnicy' Zresztcytowany komunikat TASS r wnle nie by straszakiem, przeciwnie, stara si rozwia wtpliwocico do rzecz}rwtstych intencji ZSRR. W tym samJrrn czasie armia nlemiecka zachowywaa st identycznie: armie i grupy pancerne zbllaysi do radzieckiej granicy, z trudem kryjc si po okolicznych lasach. Radzieckie samoloty rozpozt\awcze raz po raz wlatyway ,,pr4tpadkiem'' nad niemieckie terytorium. Genera major lotnictwa G. Zac}:arow, dow dca 43. DyWtzjiLotnictwa Myliwskie go Zachodniego Specjalnego okrgu Wojskowego, na wasne oczy og|da pozycje wojsk niemieckich: ,,Miao si wraenie, e z gbi ogromnego terytorium napywa kolejne fale' kt re zatrrymyway s1 przy samej granicy, jakby napotkay niewidocznprzeszkod i lada moment miay jprzeatna"'ao R wnie niemieccy lotnicy czsto, i te ,,przrypadkiem", latali nad zachodnimt rejonami ZSRR, gdzie ob39 ao

LoDo,AMACz

serwowali dokadnie taki sam spektakl. Ich opisy do zadzenla przy1rominaj relacj 7-achat ow a. Kiedy opublikowaem pierwsze arkuy na ten temat, otrzymaem bardzo wiele list w od czytelnik w. S wrd ntch Estoriczycy, ydzi,, Polacy, Modawianie' Rosjanie, otysze, Niemcy, Wegrzy, Litwini, Ukrait'rcy, Rumuni, kt rzy latem 194l roku znajdowali si na terenach ,,wyzwolonych". Same te listy pokazuj jak kolosalrry by napyw radzieckich wojsk nad zachodni granic. James Rushbrook zur c1 mi uwag na ksik Stefana Szende ,,The promise Hitler kept", opublikowan w Szwecjt w 1945 roku. Autor jest polskim Zydern, kt ry w 1941 roku znajdowa Si we Lwowie. oto jak Szende opisa dni poprzedzajce 22 czerwca: )tlc1 nowe transporty orierzy i uzbrojenia sun przez mlasto na zach d. Jednostki zmotoryzowane jad ulicami Lwowa, na stacji same wojska".at Radzieckie archiwa zawieraj tysice dokument w, potwierdzajcych przebieg opisanych tu wypadk w. Nawet dzitylko nieliczrimaj do nich dostp; najciekawsze dokumenty dawno ju zosta ztl7szczotle. Lecz kady, kto zdobdzie si na wysiek i poszpera w opasych tomach oficjalneJ historii radzieckich okrg w wojskowych, armii, korpus w czy dywlzjl. odnajdzie bez tnrdu setki, nawet tysice komunikat w podobnej treci:Jrzed sam wojn zgodnie ze wskaz wkami Sztabu Generalnego Armii Czerwonej niekt re forrnacje Zachodniego Specjalnego okrgu Wojskowego rozpoczy wyrnarsz w kierunku granicy paristwowej".a2 Ale nawet jeel1 lznamy, e nie s to wiarygodne r da, zawsze pozostanle jeden nieodparty ar$ument, mianowicie przebiegsamej wojny. Po przeamaniu obrony i rozgromieniu pierwszego rzutu strategicznego, przednie zgrupowania Wehrmachtu niespodziewanie zderzyy si z drug lini radzieckich formacji _ naprzyar "Journal of the Royal United Service for Defence Studies", czerwtec 1986, s.88.

s. 82.

M. Kazakow, 'Nad map minionych bitew'', Warszawa 1967'

G. Zacharow, Pouriest' ob istriebttiellach, Moskwa 1977, s. 43.

s. 88.

a2 Krosoznrnionngj

Biebrusklj LDojennuj okrug Moskwa 1983,

2L6

2L7

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

kad 16. Armi' stacjonujcwkoricu czerwcapod Szepiet wk - kt rych istnienia niemieckie dow dztwo nawet nie podejrzewao. Blitzkieg opiera si na koncepcji byskawicznego rozbicia wojsk radzieckich skupionych wzdhl samej granicy. mczasem po zakoitczeniu pierwszej fazy operacji armia niemiecka natkna si na mur odwod w wy1rrowadzany ch zza Wogi, z p nocnego Kaukazu, z Uralu, Syberii, Zabajkala i Dalekiego Wschodu' Przewiezienie choby jednej armii wymaga tysicy wagon w. Trzeba je podstawi na stacj, zaadowa wojsko, ciki sprzt, pojazdy i zapasy, po czym przewietyslce kilometr w. Jeeli niemiecka szpica natkna si na armie sprowadzone z odlegych rejon w kraju, to znaczy, e przerzut tych wojsk na zach d rozpocza! si duo wczeniej, na pewno przed22 czerwca'''

,,radziecka Flota Batycka w przededniu wojny opucia wschodnie akweny Zatoki Fi skiej'''a3 Wystarczy rzuci okiem na map, by uwiadomisobie, e rnoga pyn jedynie w kierunku zachodnim' Nie byy to adne manew/: ,'Flota miaa za zadanie operowa na szlakach komunikacyjnych przeciwnik a".'n Dziwrta sprawa: wojla jeszcze si nie zacza' Stalin nawe t nie przypuszcza, e Hitler moe go zaatakowa, a mczasem RKKF wyrusza w bojowy rejs! Wypyniciu Floty Batyckiej towarzy szyo popieszne przertoszerie baz lotniczych. Pod pozorem wiczeri cae dywizje i puki lotnictwa szturmowego przeprawiano nocami na lotniska polowe, pooone niekiedy lo kilometr w od granicy. Do baz dostarczano najnowsze typy

l\

Dv vrnoczenie z ruchami wielkich armii ldowych

MiG- w-3.47 Pynd nieprzerwany potok czog w, artylerii, amunicji' paliwa. ,,22 czervca o wicie na stacj kolejow Szawle przyby transport puku artylerii cikiej".a8 'Pod koniec czerirca l94l roku na torach i bocznicach koteJowych znajdowao si 1.320 skad w z pojazdarni".ag

Rankiem 22 czerwca Front Zachodni dosta rozkaz przyjcla na lotrrisku w orszy 99 myliwcw MiG_3.a6 Jest oczywiste' e samoloty byy gotowe ju wczeniej. Marszaek A. Nowikow, dow dca lotnictwa Frontu P nocnego, potwierdza, e 2| czerwca otrzyma transport

napy'wa.

wa nowy sprzt bojowy. Puki myliwcw w Kobryniu i Pruanach otrrmay Jaki-l, uzbrojone w dziaka; puk szturmowy dosta Iy-2; puk bombowc w - samoloty Pe-2".a5 W owym czasie puk lotnictwa myliwskiego|iczy 62 samoloty, puk lotnictwa szturmowego - 63, a puk lotnictwa bombowego - 60. W samej tylko lO. Dywizji spodziewano si w wczas dostawy 247 nowoczesnych samolot w. Genera w5{ania, e Lo. Dywizja rzeczyltcile zacza dostawa nowe samoloty, co nie znaczy, e pozbywaa si starych. rm sposobem dywizja przemienia si w gigancznmachin bojow, |Lczckilkaset maszyn' Z materia w archiwalnych wynika, e podobnie rzecz si miaa w innych formacjach. Na przyk}ad 9. Dywizja miaa na stanie 4o9 samolot w, w m 176 najnowszych myliwcw MiG-3' kilkadziesit bombowc w Pe-2 i szturmowych I w-2' A nowy sprzt wciry,

samolot w.

Przecitny transport wojskowy skadasi w ow5rm czasile z czterdziestu piciu 2o-tonowych wagon w. Zakadajc' e rta kadej platformie znajdowa si jeden poJazd, okazuje si, e na rozadunek czekao 59.4oo woa5

ksilek genera pukownik L. Sandaow wspomina: ''od 15 czerwca zacz|irny otrzytnyW jednej ze swych
a3

Sandaow, JVa moskoulskom naprauslieni, op. cit., s. 63.

a6 Komndou:anlje i
nB Biht:a a9

t.

1,
44

s. 143.
lbid.

Estonskll narod ta Wielikoj OtieczestlDiennoj usojnie, Tallin 1973,

a7,,Wo1enno-Istoriczeskij

sztab WWS

WoW, Moskwa L977, s. 4|. urna", nr 1 / 1969, s. 6 l.

tls

za Leningrad., Moskwa 1964, s. 22. "Wojenno-Istoriczeskij urna'', nr 1/1975, s.81.

2'ta

2L9

s
WIKTOR STIWOROW

t'.

LoDo,Alt{Acz

z w' w tzeczy'wistoci samochody adowarlo znaczrie

W osobnych transportach wieziono amunicj. ''Wie2l czerwca 1941 roku komendant stacji kolejowej Lipawa otrryma meldunek: uPrzyJ konw j specjalny. Przewozi amunicj. odprawi poza kolejnoci do punktu docelowegoo''.5o Lipawa znajdowaa si w poblu granicy' Iecz transport zrnierza dalej - a wic do
czorelln gciej.

Zapasy amunicji na wszystkich frontach trzymano w wagonach, co jest zrozwrniae lko w razie przygotowywania gboklej operacji ofensyrrrrej' W przypadku wojny obronnej jest zrtaczrtie prociej, pewniej i taniej rozmiecij na Za'wczasu przygotowanych rubieach. Po wystrzelaniu pocisk w na pierwszej rubiey wojska wycofuj si na d_g' gdzie czekaj nowe zapasy, potem na trzeci' i tak dalej. Z drugiej strony szykujc si do ataku amunicj umieszcza Si V/ wagonach, cho jest to operacja bardzo ryzykowna i kosztowna... ,,Na jednej niepokanej stacji Kalinowka Front Poudniowo-Zachodni mia w rezerwie 1.5oo wagon w amunicji''.51 Genera pukownik artylerii I. Wokotnrbienko donosi, e w I94L roku sam tylko Front Zachodni straci 4.216 wagon w amunicji.s2 A front w byo pi. Marszaek Zwia2kls Radzieckiego S. Kurkotkin opisuje jak na pocztku czerwca tzd' radziecki ,,na wniosek ' Sztabu Generalnego zatwierdzi w czerwcu 1941 roku plan przemieszczerlia ponad 1oo tysicy ton paliwa z gbi kraju''.s3 Wszystko wskazuje na to, e ni by to plan odosobniony. ,,Na bocznicach i wzach kolejowych znajdowao si 8.5oo cystern z paliwem''.5a Przyjmujc, e uywano tylko najmniejszych, 2o-tonowych cystern, okazuje si e przewteziono zrtaczrlie wicej
"Krasnala zw7ezda",28 kwietnia 1985. Soutetskg? elteznodoronikt to gody Wielkoj oheczestulenlaj tuojng, Moskwa 1963, s. 36. 52 ,,Wo;enno-Istoriczeskij urna". nr 5/l98o, s. 71. 5s Kurkotkin, op. cit., s. 77. 54 Ibid., s. 173.
51 50

samego kordonu.

paliwa ni wspomniane roo.ooo ton. Najczciejuywarre w tym czasie cysterny miay pojemno62 ton, a wspomnianaliczba 8.500 cystern dotyczy tylko tych, kt re w pierwszych dniach wojny czekay na stacjach na rozadowanie. Nie mona te zapomnie o transportach paliwa zbornbardowanychprzez Luftwaffe. Genera pukownik I' Bo1din, zastpca dow dcy Frontu Zachodniego w stopniu $eneraa porucznika, pisze w swojej ksilce, enajpotniejsza 10. Armia posiadaa odpowiednie rezerwy paliwa w rrragarynach i cysternach kolejowych, ale w pierwszyc}: godzinach wojny stracia wszystkie zapasy.uu

AVI Analizujc

prryczyny klsk Armii Czerwonej w pocztkowym okresie wojny, z reguy pomija si najwaniejszy czynnik: przewaajca wikszowojsk bya uniemchomiona w wa$onach kolejowych. Dokumenty dostarczaj nam niezliczonych przykad w: ,,W chwili wybuchu wojny poowa 64.Dywizji Piecho znajdowaa si w drodze".56 'Wo.jna zastaa znaczncz zviavk w 21. Armii w transportach, rozrzuconych po szlakach kolejowych na ogromnej przestrzeni od Wogi do DniePru''.sz ,,Wojna zaskoczya LXIII Korpus Piechoty w wagonach. 2L czerwca tylko nieliczne transporty zdoa dotrze do stacji rozadunkowych Dobrusz i Nowa-Bielca. Jeszcze w pierwszych dniach lipca do stacji w rejonie Homla dojedaypojed5mcze transpor. Znaczn czjednostek korpusu zawr cono na p noc, naprlkad ca 53. DP poza I1o. pukiem piechoty i 36. puklem artylerii".58 Genera armii S. Iwanow, w wczas szef wydziahr operacyjnego przy sztabie 13. Armii, opisuje losy 132. Dy55 I. 56

,,Wo;enno-Istoriczeskij

Bodin' Stranig gzni,MosL<llla 1961' s- 92' urna|"' nr g/1960. s. 56.

67 Po prLkazuRoding: bojeuoj put' szestoj gusardiejskoj o'rrrtiitu Wiellkoj Otieczesttolennoj uojnie, Moskwa 1971, s. 5.

68

"Wo;enno-Istoriczesk urna]"' nr6/1966. s. l7.

220

22r

wrKToR sttwoRow

lIrDo.AMAcz

wwji Piechoty generaa majora (p niei marszaka) S. Biriuzowa:,,Nieprzyjaciel niespodziewanle zaatakowa eszelon, kt r5rm udawaa si na front czsi dywizjiicayJej sztab' Trzebabyoprzyj b j prosto Zwagon w i platform".se
Marszaek ZwiryIru Radzieckiego S. Biriuzow: "W ostatniej chwili wczono nas do )o( Korpusu Piecho' Ani dow dcy, ani szefa sztabu korpusu nie widziaem i warto zauwa, e nie wiedzialem nawet, gdzie znajduje si ich stanowlsko dowodzenia. Na lewo od nas dziaaa I37. Dywizja Piechoty pod dow dztwem pu}kownika Griszina. Przybya z Gorki. [...] Nasz ssiad zaz pta'wej strony [...] zostal rzlucolry do walki, jak i my' bezporednio z wagon w, kiedy jeszcze nie wszystkie transporty przybyy na miejsce przeznaczenia".60

.W drodze znajdowao si Jedenaciedywizjl 22., 2|. i 20. Armii. Nie zakoriczyy te koncentracjl wojska 19. Armtt gen. I. Koniewa
kina".63

16.

Armii gen. M. u-

Genera armii S. Sztemienko, w wczas pukownik w zarzdzile operacffnym Sztabu Generalnego: ,,Trans-

porty kolejowe z wojskami nieprzerwan5rm strumleniem zday w kierunku zachodnlm i pofudnlowo-zachodnim. To jednego, to drugiego spor d nas wysyano na i stacje wyadowcze. Zoono zrnierrlosytuacji czsto zmuszaa do przerwania wyadunku 1 kierowania transport w kolejowych na Jakp inn stacj. Zdarzao si niekiedy, e dow dztwo i sztab dywizji vryadowyvao si w jednym mscu, a puki w innym lub nawet w kilku miejscach rozrztrconych na znacznej odlegoci".6l ,,Lotnictwo niemieckie systematycznie bombardowao linie i stacje kolejowe. Rozkady jazdy stale si dezaktualoway. Wyadowywanie woj sk rlie zawsze odbywao si na stacjach docelowych, |ecz w innych punktach' Zdarzao si, e wyadowujce si oddzia byyprzemieszaI|e, a kierowane do armii pododdziay trafiay do ssiednich armii i tam byy wprowadzane do walki".62
ss ,,Krasnaja zwiezda",2l sierpnia 1984.
60

,,Kolosalne nagromadzenie wagon w niemal w caoci sparaliowa'o funkcjonowanie licznych wzbw kolejowych. Na wikszocistacji pozosta lko jeden wolrry tor, umoliwi ajcy przejazd poclag w" .u Genera pukownik A. Klemln o sytuacji z pocztklu ltpca: ,,W drodze znajdowao si 47.ooo wagon w ze sprztem wojskowym''. 65 Mona by sdzi, e wszystkie te transporty zaadowano i skierowano na front ju po 22 czemca. Nic bardziej bdnego. Po 22 czemrca dow dztwa jednostek frontowych domagay si jedynie pusch wagon w, by ewakuowa na$romadzone tam zapasy broni, amunicji' paliwa. Aby uzmysowi sobie ca|y tragizrn sytuacji, cofnijmy si do relacji generaa M. uklna. Kiedy ukin ze swoj armiwalczypod Szepiet wk sztab armii wci tkwi naZabajkalu. Czciskadowe armii rozciginy si na tysice kilometr w. Kiedy ptzyby sztab, okazao si, e batalion cznocinadal jest w drodze . Takie wypadki powtarzay si nagminnie: na jednych stacjach wyadowywano sztaby bez wojsk, na innych - wojska pozbawlone dow dztwa. Zdarzay si te sytuacje dramaczne, gdy pocig zatrzymywa si w szczryrn polu. Ba-

talion pancerny stanowi ogromn si, ale nie na platformach kolejowych. Kiedy dziaatia wojenne zaskakiway konw j w miejscu, gdzie rozadunek nie by moliwy - w wczas trzeba go byo porzuci lub

znlszczy, Niewiele lepsza bya sytuacja podajcych na front dywizji pier'wszego rzutu strategicznego. Maszerujce kolumny wojska stanowiy wymarzony cel dla lotrrictwa. Podobnie jak caa Armia Czerwona.
63 6a

S. Biriuzow, "W 6r Sztemlenko, op. cit., s. 42.

62 W.

ogniu dzla'', Warszawa 1962' s. 25.

Anfiow, .Krach Blitzkriegu", Warszawa 1978' s. 545.

wiatowej.'.'', op' cit., t' 4, s. 61 "Historia Drugiej Wojny I' Kowaow,TransporttuWoW, Moskwa 1981' s.59. .Wojenno-IstoriczeskU 'urnal", nr 3/1985, s. 67.

222

223

wrKToR sttwoRow

chy i przerzuty radzieckich wojsk, a|e kady z nich obserwowa tylko wycinek caej operacji. Tylko nieliczni uzmysawiali sobie jej rzeczywisty wymiar. Niemiecki wywiad wojskowy mia pen wiadomo, trwa dye namiczny wzrost radzieckiego potencjau militarne$o. Jednake nawet Abwehra widziaa jedynie pierwszy rzut strategiczny, nie domylajcsi istnienia drugiego rzutu' Myl'e r wrne wrd radzieckich marszak w i generalicji niewielu _ poza cisymgronem oraz uczestnikami samej operacji - dostrzego skal i rzeczywisty cel caego przedsiwzicia. lko tym si tfumaczy spokojny' beznamitny ton ich wspomnieri i relacji. Nieznajomoog lnej sytuacji i skali ruch w wojsk nie byy przypadkowe. Stalin podj drakoriskie rodki ostronoci;jednym z nic}: by cytowany komunikat TASS. Trudno byo zakada, e uda si zatai transfer milionowych wojsk' ale cel i kierunek operacji pozostay nieujawnlone. General pukownik lobrictwa A. Jakowlew, w wczas osoblsty doradca Stalina, m wi o tyrn, e ,pod koniec maja albo na pocztku czenilca na Kremlu odbya si narada powicona zagadnieniom kamufl azrr''.66 Wspominalimyju o rodkach stosowanych przez radzieckich genera w: olierzom m wiono, e wynsszaj na manewry, mimo e wyi:sza kadra oficerska wiedziaa, e celjest inny. Bya to wiadoma dezinformacja. W tym samym czasle dow dztwo niemieckie zastosowao dokadnie t sam metod, mianowicie rozplowszechniano wiadomo o szykujcym si ldowarriu w Wielkiej Brytanii. Niekt rzy zrall nawet kryptonim operacji -,Seeltiwe". W jednostkach lintov4lch pojawili si angielscy tfumaczr. Dezinformowanie wasnych wojsk to taktyka stara jak wiat. Stosuje si j przed rozpoczciem ofensywy, by jak naJskuteczniej ukry przed wrogiem swe rzeczywiste zarnlary, przede wszystkim moment i kierunek g wnego uderzenla.
66

-."o-.rr" H]

<Anusia ozIlaczaa dywizj . Dwa dni p n(ej otrzymaem z Czerkas szyfr wk od M. Rejtera, zastpcy dow dcy P nocnokaukaskiego okrgu Wojskowego, Prosi o zemo|erlie na zajcte kilku barak w w magazynach naszego okrgu. Byy niezbdne dla rozladowania ekwipunku przybywaJcych wojsk z P nocnego Kaukazu' Poniewa odeski okrg Wojskowy nie by powiadomiony o adnych planach koncentracji wojsk, poczyemsi przez wucze67 z zarzdern operacyjnym Sztabu Generalne$o. Do aparatu podszed A. Anisow, zastpca szefa zarzdu. Kiedy powiedziaem mu o probieRejtera i poprosiem o wyjanienie, w cTylnrzecz) Anlsow odpar, e marlrniemoczrlie zrliszczy szyft wk, e Rejter otrzyma waciwe wskaz wki bezporednio ze Sztabu Generalnego, a sztab okrgu nie powinien si do tego wtrca''.68 Dalej marszalek Zacharow stwierdza, e dow dca odeskiego okrgu Wojskowego genera pukownik J. Czerewiczenko r vrnie rrie mia pojcia o nadci$ajcych ,'.nusiach". Mona by rzrc, e rie ma w tym nic dziwnego: pr z'emieszueniom radzieckich woj sk zaw s?E tow arry sz nadzwyczajne rodldostronoci,a ich plany do korica trzymane s w tajemnicy. To prawda, ale wszystko ma swoje granice. W Zw7ryku Radzieckim dow dca okrgu wojskowego, anraszcza okrgu przygrarncznego' dysPonu67

-Do,AMAcz Abymymogli uzmysowi sobie stopieli utajnienia wszystkich operacji mlapanych z przerzutem wojsk, pr zy trocz j eden przykad' Marszaek Zwtapku Radzieckiego M. Zacharow, wczesny szef sztabu odeskiego okrgu Wojskowego: ,,Na pocztku czerwca z$osisi do mnie szef okrgowych wojsk cznoci Rumiancew. Powiedzia mi w tajeP. mnicy, e w ostatrrich dniach przez stacj Znamionka przejedaj nAnusien z Rostowa do punktu przeznaczenia w rejonie Czerkas. W terminologii wojsk cznoci

''

citelefonicznej zabezpieczonej przed podsuchem, tzw. bezpieczna

llnia [przyp. tum.].
68

wucze (wa. Wcz) - linia wysokiej czstotliwocl , rodzajczno.Woprosy istorll", nr 5/ 1970, s. 42.

Jakowlew, op. cit., s.252.

224

225

B
!

WIKTOR SIIWOROW

LoDoAMACz

je nadz-lyczajnymi penomocnictwami i ogromn wddz odpowiadajc z-awsryrstko co si dze na podlegyr mu obszarze. Jak1e to nadzwyczajne okolicznoci sprawiy, e ari on, ani jego szef sztabu nie wiedzie|i e na terenie ich okrgu koncentnrj si jakiewojska' a kiedy prTwadek naprowadzi ich na trop tej informacjl' polecono im zapomnie o wszystkim, a srfr wk zriszczy?! Nawet w sejfie sz.efa sztabu stanowia powane zagrorrie! Wspomniaem' e c}:o radzieckie archiwa zaulietaj wiele interesujcych materia w z tego okresu, to najciekawsze dokumen nigdy nie zostay zarchiwizowane a|bo zriszczono je w p nlejszvm okresie' taay tego s czsto widoczne: strona urywa si w p zdania - a nastpnej' albo i stu nastpnych po prostu brakuje' Zniszczona szyfr wka w Odeskim okrgu Wojskowym potwierdza t obserwacj' Warto zwr ci uwag, jak zachowuje si w tej sytuacji genera porucznik Maks Rejter. Ten zdyscyplinowany pruski subistaju podczas I wojny wiatowej suy w stopniu pukownika - w sztabie carskiej armii. Rejter nie naleado ludzi, kt r5rm trzba objania,co to jest tajemnica subowa. Ale nawet on' zastpca dow dcy P nocnokaukaskiego okrgu, uuraa Za rzecz normaln' e po wyldowaniu wraz z ,,Anusiami'' na te4rtorium obcego okrgu na|ey skomunikowa si - oczywicie szyfrem - z miejscowym swoim odpowiednikiem i zapyta go o zgod na te czy lrtne posunicia. Ale Sztab Generalny szybko postawi go na miejsce i wicej adnych tego rodzaju szyfr wek nie wysya' A oto garinnych przykad w. Genera pukownik L. Sandaow zw7edza budow przygranicznych umocnieri w rejonie Brzecia. Ze zdumieniem odkrywa, e bunkry wznosz si tak blisko granicy' ewrcz wida je z niemieckiej strony. Zdziviony' zrofiaca si do W. Czujkowa; przyszy bohater bitwy stalingradzkiej wzdycha z udawanym aLem: wielka szkoda' ale tak to niestety wyglda, e Niemcy namierz nasze obronne prace fortyfikacfine.Ge
69

Helrv Guderian, kt ry tutaj wanierozpocza} wojn, atakujc z przeci:wnego brzegu rzeki, oczywicie widzia wszystko jak na doni: bunkry budowano we dnie oraz po nocach, przy sztlczrlym owiefleniu. Dziwna sprawa: ani Sandaow ani Czujkow nie polecili przerwa rob t i budowa fortyfikacje kilka kilometr w od granicy' by wr g nie pozna przynajmniej usytuowania stanowisk ogniowych i kierunku strzelnic, co pozva|a zrekonstruowa ca system ostrzau. Marszaek Zwiapkll Radzieckiego I. Bagramian zaobserwowa identyczn sytuacj, ty|e e w l94o roku i w innym okrgu. Fortyfikowano nowy rejon umocniony "po prostu na oczach Niemc w". Poszczeg lne miejsca budowy otoczono potami. ,,Te ogrodzenia przypominay mi listki figowe na antycznych posgach. - Jak sdzicie - zwr ciem si do brygadzisty _ czy Niemcy domylajsi, co wasi chopcy robi za tym potkiem na brzeglu granicznej rzeki? _ Na pewno! - odpar bez wahania. - Trudno nie odgadn. Pomylaemwtedy, e ten analfabetyzm taktyczny ludzi odpowiedzialnych zaloka|izacj bunkr w mona by bez trudu uzla zasabota' Co te Zapewne miao miejsce w czasach minionych".To Rzeczywicie, w 1938 rokll za cotakiego mona byo zna|e si przed plutonem egzekucyjn5rm. Ale w latach 194O-194f z niewiadomych powod w wszystkie umocnienia obronne wzdhl zachodniej granicy budowano waniew taki spos b - i nikt si nie ba' nikt nie protestowa. NKWD nikogo nie aresztowao i nie rozstrzeliwao. Dlaczego? ,,Jawna demonstracja rob t obrorrnych'' pisze Bagramian o tych budowach, dodajc' e ,,plany byy zatwierdzone przezwysze kierownictwo" ' Za rejony umocnione odpowiada osobicie dow dca okrgu. Co za kretyn podpisa r wnie absurdaln decyzj? By to Georgij ukow. Ten sam ukow, kt ry wr ci niedawno z Mongolii, gdzie p dfugotrwaym i demonstracyjnym wznoszeniu umocnieri obronnych nagym
70

Sandaow, ]Va moskotuskomnapratulenii,

op. cit., s' 53.

"Wojenno-Istoriczeskij utr'a", nr 1/1976, s. 54.

226

227

.Ti

WIKTOR

STIWOROW

ll,l

LaDo'AMACz

mnicy odnonie przemieszczeri wojsk. Niemntej ,jawna demonstracJa rob t obronnych" bdzhe trwa nadal, ulegajc wrcz nasileniu' Charakterystyczne jest r wnle zac}rowanie Bagramiana. By to utalentowariy dow dca w najlepslm rozumieniu tego sowa. Podczas wojny zrobi byskotliw karier: w 1941 rok:u zacz w stopniu pukownika' w 1945 roku skoriczyL jako genera armii, pentc funk"j' kt ra pozwalaa myleo marszakowskich gwiazdkach (nawiasem m wic, niebawem je otrzyma). W wyej opisanej sytuacji Bagramian uda si na granic na osobiste polecenie ukowa, wystpujc jako jego podwadny, a jednoczenie bliski przyjaciel. Wystarczyo hukn - i ostentacyjne prace byyby zaurieszone.

kt ry kilka miesicy p niej zosta szefem Sztabu Generalnego i wprowadzi drakoriskie zasady ochrony taje-

atakiem zaskoczyjaporisk 6. Armi. Ten sam ukow,

e nie huknaJ. M $ powiedzie Zukowowi: ,,Nieszczcie!Ci idioci wznosz for za miliony rubli na samej granicy. Niemiecka artyleria rozwali to w drobny mak ju w pierwszych godzinach wojny: znajpooerie kadego bunkra, kierunek kadej ambrazury| Zobaczysz, obu nas zato rozstrzelaJ!". Ale Bagramlan nie by oburzony, nie wykrzykL.waadnych ostrzeeri' rmczasem 22 czerwca Niemcy rzeczywicieroznieltw py ws4rstkie te umocnienia. Ale Stalirr nie rozstrze|a swoich dow dc w' przeciumie - obaj otrz5rmali awans. Wniosek sam si nasuwa: demonstracja fortyfikacji obronnych nie w1mikaa z gupoty ani i$norancji. Musiaa mie jakiokrelony cel.

Mootow wezwa do siebie .riemi.cffi """.-ca ambasadora w Moskwie Schulenburga i wrczy mu tekst komunikatu agencji TASS'71 Bya w nim mowa o tym, e Niemcy lie zamierzajzaatakowa ZSRR, i uica 1941.
7r Por. Telegram Schulenburga do Ribbentropa

13

ce Uersa_Zwiapek Radziecki nie mylinapada na Rzesz, |ecz.wrogie ZSRR i Niemcom siy, zairrteresowane w dalszym rozszerzaniu i rozptywaniu wojny'' staraj si sk ci oba paristwa, rozdmuchujc prowokacyjne pogoski o bliskim terminie wojny. Komunlkat TaaZWa owe ,,siy'' po imieniu: 'Pan Cripps, brytyjski ambasador prasa". w Moskwie", "Lond5m", "brytyjska Mona by sdzi' e tego samego dnia w Londynie dosz'o do spotkania ambasadora ZSRR Iwana Majskiego z brytyjskim ministrem spraw zagrarLicznych Anthon5rm Edenem. Mona nawet pokusi si o scenariusz rozmowy: Majski ciska na blat komunikat TASS, wali piciw st i tupie, w gnie\rie domagajc si odwoania ambasadora Crippsa z Moskwy, kt ry pr buje zasia niezgod midzy dwoma dobrymi przyjaci hni _ Stalinem i Hitlerem. W rzeczywistoci wszystko wygldao zupenie inaczej' |3 czenirca 1941 roku istotnie doszo do spotkania, kt re - wbrew oczywistej logice _ przebiegao 'w atmosferze zrozumienia i wzajemnej czllvoci''.Omawiano bardzo pownkwesti, mianowicie jakiej pomocy Wielka Brytania skonna jest udzieli Armii Czerwonej, dyby ,,w najblszym czas7e doszo do wojny midzy ZSRR i Niemcami". Rzd an$ielski zobowiry,a si midzy innymi ,,udzieli pelnego poparcia Zwi2kowi Radzieckiemu swym lotnictwem na Bliskim Wschodzie, wysa do ZSRR misj wojskow 1 rozszerzy wzajemn wsp prac gospodarcz'.72 13 czenrca stalinowska dyplomacja pooyakamieri w iielny pod przysz konstnrkcj tak zwanej koalicji antyhitlerowskiej. Z brytyjskiego punktu widzenia bylo to posunicie jak najbardziej naturalne. Wszak Anglia znajdowaa si w stanie wojny z II| Rzesz. Natomiast Zwia7ek Radziecki w spos b oczywisty prowadzi podw jn gr, bowiem czygo z Niemcami pakt o nieagresji oraz traktat o przyyari i granicy. Jeeli Moskwa uznaa, e te dokumenty nie odpowiadaj zaistniaej sy-

nr l.86g, IS czerw-

tuacji, powlnna ukady anulowa. mczasem Stalin

22a

229

WIKTOR

STIWOROW

LoDo,AMAcz

mowy z Niemcami na temat Polski: ,,W wypadku zrnian [...l na terytoriach nalecych do pa stwa polskiego...''.'" Nastay czasy, kiedy radzieccy dyplomacji zaczynaj tym samym tonem m wi o Niemczech. Dziwi tylko fakt' e w trakcie londyr1skich negocjacji obie strony uywaj zwrotu: ''gdyby doszo do wojny", zamiast powiedzie wprost _ ,jeeli Niemcy zaatak'uj'. Innymi sowy' rozm wcy nie wykluczaj moI|woci, e wojna moe nastpli z jakiegoinnego powodu ni hitlerowska agresja. W 1932 roku, w chwili obejmowania radzieckiego poselstwa w Londynie, Majski odby dusz rozmow z Maksimem Litwinowem. Komisarz spraw zagranicznych uprzedzi przysze$o ambasadora, e odtd bdzie on wy1reniapolecenia pynce nie od niego, lecz od ,,wy szy ch instancj i''',,W ysz instancj ' m g by tylko Mootow _ szef wczesnego gabinetu _ otaz sam Stalin. Majski wyszed cao z kolejnych czystek i utrzyma si na stanowisku wanie dlatego, e gorliwie wypenia dyrektywy,,wyszych instancji''. Po jedenastu latach spdzonych w londyriskiej ambasadzie ZSRR Majski towarzyszy Stalinowi w jego spotkaniach z Churchillem i Rooseveltem, stale domagajc si zwikszenia pomocy obu paristw. Potem napisa ksi2k zatytuowan ',Kto pomaga Hitlerowi''7a, zkt rej dowiadujemy si, e Fijhrer nie rozptaby II wojny wiatowej, gdyby nie wydatna pomoc Anglii i Francji. Ca win za ,,riez|iczone ofiary i cierpienia'' radziecki ambasador zrzuca na kraj, kt ry 13 czerwca 1941 roku obieca Stalinowi pomoc militarn i ekonomiczn...
73

ostentacyjnie demonstnrje swoj przyyafi z hitlerowskimi Niemcami, r wnoczenie pitnujc za porednictwem agencji TAss si ,,zainteresowane w dalszym rozszerzaniu wojny" - brytyjskich polityk w. Beznamitny ton dyplomacji kry jednak bardzo powane sprawy. Dwa lata wczeniej ZSRR prowadzl roz-

,pogoski onF uchronnej wojnie midzy ZSRR a Niemcami' W tej sprawie Stalin by zdecydowany na wszystko. 13 i 14 czerwcaprzez Moskw przetoczya si fala terroru' Hitler boryka si z tym Samym problemem. Trudno jest ukry przy$otowania do wielkiej wojny. Ludzie maj oczy otwarte i po swojemu komentuj to' co widz. 24 kwietrria niemiecki attach morski Baumbach skierowa do Berlina alarmujc depesz, w kt rej donosi, e musi zvalcza ''ewidentnie zmylone pogoski o zblajcej si niemiecko-radzieckiej wojnie''.7s 2 maia ambasador Schulenbur$ za'wiadamia, e walczy z plotkami, ale przyjedajcy z Niemiec personel ambasady przywozi ,,nie lko plotki, ale r wnie fakty". 24 rnaja Karl Bcimer, szef departamenhr prasy zagranicznej w niemieckim Ministerstwie Propagandy, po kilku gbszych zacza} opowiada jakie historie na temat stosunk w ze Zwiapkiem Radzieckim. Zosta natychmiast aresztowany. Hitler osobicie zaj{ si t spraw cho wedug relacji Goebbelsa, przywiapywa do niej ,,zbyt wiele wagi''.76 13 czerwca 194l roku, w dniu ogo-. szenia komunikatu TAss' Btjmer stan przezTrybunaem Ludowym L przyzna, e sowa, kt re wypowiedzia pod wpywem alkoholu' byy pozbawione sensu: adnej wojny nie bdzie!Aby rozwia wszelkie wtpliwoci, r wnie poza granicami kraju, Ribbentrop rozesaL5 czerw tajne depesze do wszystkich plac wek dyploca cile macznych Rzeszy, w kt rych. zapowiada rozpoczcie wanych rozrn w z Moskw. Ambasadorowie mieli w najwikszym sekrecie powiadomi o tym odpowiednie osoby. Na przykad radca ambasady w Budapeszcierl:ia zakomunikowa t wiadomo re$entowi Horthyemu. Mroczne dzLeje niemieckiego narodowego socjalizmu oraz s ocj al izmu r adzieckiego wykazuj wiele zas kakuj cych zbienoci,i to nie tylko w hasach, pieniach czy
75

wdau.

Tajny protok z paku o nieagresji, 23 sierpnia 1939 r' [w;| ,,(PraWyb r artyku w zwrzenia 1939 roku", op. cit., s. 46. 7a I' Majski, Kto pomagaGttlietu, Moskwa 1962.

cz' I, Monachium-Nowy Jork-Londyn-Pary 1987 r,, s. 659' 687' 690.

76 Die Tagebiicher uon Joseph Goebbels, Samtliche,

Depesza nr 34

12/

ll0.

F-ragmente,

30

23r

WIKTOR SUWOROW

LODOf.AMACZ

ideologii _ r wnie w samych wydarzeniach' Historia nazizlmu zawiera epizod dziwnie prz54pominajcy komunikat agencji TASS. 8 maja 1940 roku radio niemieckie oznajmio, e Wielka Brytania przygotowuje inwazj w Holandii. Ciekawszy by dalszy cig wiadomoci:pogoski o tym, e dwie niemieckie armie koncentruj swoje siy nad granic z Holandi na|e :uzrta za ,,absurdalne plotki'', wymylone przez bryty'skich podegaczy wojennych' Dalszy cig wszyscy zrLarny.

historycy przyznaj, e istotnie wiosn odbyway si wielkie ruchy wojsk, |ecz _ w ich opinii - istniej przekonujce dowody na to, e przerzuty armii miay cel defensyrrny. mczasem sprawa wcale nie jest tak oczywista' Radzieccy generaowie i marszakowie nigdy nie przedstawili adnego wiarygodnego wytumaczenia. Co wicej - nigdy nie o$osili dokadnej |iczby dywizji' kt re uczestniczyy w tych gigarftyczlych roszadach. A bylo ich 191! oto co pisze W. AnIiow, wybitny ztua-wca pocztkowego okresu wojny, o Zachodnim Specjaln1rm okrgu Wojskowym: ,,Z$odnie z dyrektyw ludowego komisarza obrony, Z wewntrznych rejon w okrgu wyprowadzano w kierunku zachodnim dziesi dywizji piechoty''.77 Dalej Anfiow opisuje sytuacj w spiednim Backim Specjaln5rm okrgu Wojskowym: stron granicy zrnierza',W y cztery dywizje piechoty _ 23.,38.' 126. i 128.''. Wiele dokument w prz1mosi kolejne potwierdzenia, e bya to zmasowaira operacja. Czemu jednak Anfiow przemi|cza, e nie zbliay si do granicy 11. i 183' DP.? A dywizje pancerne i zmotoryzowane? Czy stay w miejscu? Niekt rzy radzieccy marszakowie - wrd nic}:' ukow - twierdz' e z gbi kraju w5prowadzano 28 dywizji piechoty. To prawda, tyle e nie caa prawda. Marszaek Zwiapkl: Radzieckiego A' Wasilewski podkrela, e 28 dywizji jedynie ,,zapocztkowao realizacj planu

Dx I\adzieccy
l94l roku

zerodkowaniai rozwinicia wojsk na zachodniej $ranicy".'8 Dziwiemy, e ten pocztek mia potzn kontynuacj, ale marszaek Wasilewski na ten temat rnlJczy' Wy'anlenia radzieckich ekspert w wydaj mi si co najmniej niezadowalajce. Postanowiem wic odwoa si do memuar w generalicji, kt ra dowodzia ca opetacjbd braa w niej bezporednio udzia. Wtedy dopiero miaem okazj w peni pozna zdumiewajc elastycznoradzieckiej historiografii, a take samych autor w wspomnieri ' kt rzy zrczrlie uchylaj si od odpowiedzi. oto przykady: W dniach 9-|2 czerwca genera pukownik J. Czerewiczenko, dow dca odeskiego okrgu Wojskowego, przebywa na Krymie, $dzie odbiera wojska IX Specjalnego Korpusu Piechoty' Pisze o t5rm marszaek M. Zacharow.7g Korpus rzeczywitcie by niezwyky i nie bez kozery nosi miano ,,specjalny'', ale genera Czere:wiczenko zachowrrje na jego temat milczenie. Nawiasem m wic: Czerewiczenko osobicieodbiera IX Korpus' ale sam nie ma pojcia o tym, e na terytorium jego okrgu potajemnie koncentruje si caa armia generaa porucznika Iwana Koniewa i jego zastpcy, generaa porucznika Maksa Rejtera. Podczas wojny Koniew dosuy marszakowskich si gwiazdek. Monaby |ic4l na to, e w swych wspomnieniach udzieli wyczerpujcej odpowiedzi na pytanie, w jaki spos b i w jakim celu przyby na czele caej armii do obcego okrgu. W ne nadzieje! Marszaek zrcznie pomija pierwszfaz wojny, skupiajc si na roku l945.8o Werny do rki wspomnienia generaa armii P. Batowa.81 To waniejego korpus przejmowa na K4rmie genera Czerewiczenko. Ale w najciekawszych sprawach Batow zachowuje milczenie. W owym czasie penion funkcj zastpcy dow dcy Zakaukaskiego okrgu Woj78

77

Anfiow, Biessmiertngjpodtlsig, op. cit., s. l89

'Woprosy istorii", nr 5/ I97O, s. 44. Koniew, ,,Czterdzibsty pity'', Warszawa 1968. 8r P. Batow, 'W marszu i boju", Warszawa 1963.
80 I.

te

Wasilewski, op. cit., s. 14O.

232

233

wrKToR sttwoRow
skowego. Jak to si stao, ew przededniu wojny zna|az si na Ukrainie? Jakie jednostki wchodzty w skad jego korpusu? Skd nazwa ,,specjalny''? W jakim celu oddziay i zviapki korpusu wiczy do upadego manewT

sprawnego zaokrtowania i adowania sprztu na okrty Ftoty Czarnomorskiej oraz desantu na obcym brzegu i riszc Zer:ia wie wiertrr ic4r c}:? Ztnudn p rze c ze sywanie rozmaitych r de przynosi, w koricu, odpowiedzi na te wszystkie pytania. Genera Batow cay ten okres pomija milczeniem. Poniewa na tym szczbl:u nie spos b uzyska adnej konkretnej informacji, poszukamy luq1j. Ani Stalin, ani aden z czonk w Politbiura nie pozostawi wspomnieri obejmujcych interesujcy nas okres. Zostaje wic tylko marszaek :ukow, Jako szef Sztabu Generalnego by on osobicie odpowiedzialny za rozlokowanie i przemieszczarie wojsk. Bez jego uedzy ani jeden batalion, puk czy dfizja nie mogy zrlrieni miejsca staej dyslokacji. ukow nadzorowa te shsby transportowe, a wic wszystko' co wipao si z korzystaniem przez wojsko z usfug kolei elaznej. W swojej ksice ukow przyznaje, e istotnie, miay miejsce przemieszczenia wojsk na wielk skal, ale nie pr'zytacza choby jednego wsknika, e nie wsponrn ju o interpretacji. Nawet wtedy, gdy na trzech stronach przytacza opis ruch w poszczeg lnych formacji, nie czyni tego jako czonek najwyszego dow dzhlla Armii Czerwonej. Woli cytowa swego przyjaciela Bagramiana, w wczas pukownika, kt ry nie mia adnego dostpu do sekret w wagi paristwowej. Zrczny wybieg Z:ukowa tylko umacnia nas w przekonaniu' e musi by co,czego nie wolno ujawnl. Pod adnym pozorem'

Rozdzia 20

O porzuconych okrgach wojskowych

Taki tryb postpouania zosta ustalong us Armti Czeruonej ju d.ausna: ztuio3ki taktgczne sqjeszcze LD marszu, a datu dzhtso przgjel'ifo" nn odcinek, na kt rgm armia bdzie d-ziaa.r K. Rokossouski

Zwia7ku Radzieckim genera, kt ry pnie si po szczeblach kariery, peni kolejno funkcje dow dcy dylyizji, korpusu, wreszcie armii... Nastpna nominacja dow dca okrgu wojskowego - to nie tylko kolejny stopieri w hierarchii, ale take zdecydowana zmiana jakociowa. Dow dca okrgu jest poniekd gubernatorem wojskowym o$romnych obszar w, zamieszkiwanych przez dziesitki milion w ludzi. W razie zewntrznego zagroenia odpowiada oTI Za siy zbrojne i ich przygotowanie bojowe oraz za przestawienie przemysfu, komuI Rokossowski, op. cit., s.246-247.

235

WIKTOR

STIWOROW

Y wieosformowanej 16' Armii'

II)Do'AMACz

cima ich broni przy ucill siy zbrojnej. Przed II wojn wiatowcay obszar Zwiapku Radzieckiego by podzielony na 16 okrg w wojskowych2: osiem przygranicznych i ty|e wewntrznych. Cay przemysl strategiczny, g wne szlaki komunikacyjne i potny potencja} ludzki koncentroway si w gbi kraju. 13 maja 194l roku dow dcy siedmiu okrg w wewntrznyc}r (wszystkich poza moskiewskim) otrzymali specj aln dyrektyw' nakazuj c przeksztacenie s ztab w okrg w wojskowych w sztaby armii. Mieli obj dow dztuo tych armii, zrnoblilwowa korpusy i dywizje' a miesic p niej,13 czerwca l94l roku, rozpocz dyskretne przemieszczanie wojsk w kierunku zachodnim. Prze$nrpowanie objo w szczeg |nocidywizje Uralskiego okrgu Wojskowego' scalone w korpusy, kt re stworzyy 22. Armi. Genera porucznik F. Jerszakow (dotychczasowy dow dca olrrgu), komisarz korpusu D. Leonow (czonek Rady Wojennej okrgu) i genera major G, Zacharow (szef sztabu okrgu) automatycznie objli identyczne funkcje w dow dztwie nowo utworzonej 22. Armii. Caa wysza kadra oficerska zmienia dotychczasowe przydziay subowe, wszyscy w najwikszej tajemnicy ulokowali si w wagonactr - i transporty ruszyy ku zachodniej granicy. Kto zatem pozosta na Uralu? Wszak ju wtedy Magnitka, Uramasz i Tankograd stanowiy potny kompleks militarno-przemysowy. A kluczowe arterie komunikacsne, a miliony zek w w tamtejszych obozach koncentracyjnych? Czy nie byo niebezpieczne pozostawienie tych teren wbez wojskowego gubernatora? Wiadomo, e kady dow dca ma zastpc' kt ry w razie duszej nieobecnoci przejmuje jego obowi2ki. Jednak genera porucznik M. ukin' zastpca dow dcy Uralskiego okrgu Wojskowego, dziwnym trafem zostajeszczewczertiej skierowany nad Bajka' by stan ttacze|e
2 Ten podzia zachowa si do

nikacji, gospodarkt rolnej na wojenne tory. Dow dca okrgu odpowiada r wnie za bezp7eczeristwo lokalnych struktur reimu komunistyczlego 7 w razie konieczno-

wnie skierowaa Uralskiego okrgu si na ?,ach d. W efekcie dow dztwo Wojskowego obj nikomu nie zrlranry genera major A. Katkow, w dodatku praktycznie pozbawiony sztabu. W Charkowskim okrgu Wojskowym rzecz miaa si podobnie. Wiemy, e w przededniu wojny nad rumurisk granic formowaa si l8. Armia G rska. Na jej czele stanli dochczasowy dow dca okrgu .genera porucznik A. Smirnow szef sztabu $enera major W. Kopakczi i dow dca lotnictwa okrgu genera major S. Goriunow. Przerzucono ich wraz z personelem nad rumurisk granic - i tym sam}ln okrg wojskowy zosta praktycznie pozbawiony dow dztwa. 19. Armia generaa porucznika I. Koniewa zgromadzla wojska i sztaby P nocnokaukaskiego okrgu Wojskowego _ po czyrn r wnie potajemnle ruszya na zach d. Zastpca Koniewa - niemiecki komunista genera major Maks Rejter - w przededniu wojny zamlast na Kaukazie kwaterowa na Ukrainie' dokadnie w Czerkasach, dokd przybyway eszelony 19. Armii. Wiemy o tym choby ze wspomnieri marszak w Zwiapku Radzieckiego M. Zacharowa i I' Bagramiana.3 Sp jrzmy na wczesny skad dow dztwa wojsk lotniczych P nocnokaukaskiego okrgu Wojskowego: dow dca - genera major WWS E. Nikoajenko, szef sztabu - pukownik N. Korniejew, dow dca dyw|zji lotnictwa myIiwskiego - genera major WwS E' Bielecki. Po ogoszeniu komunikatu TASS odnajdujemy ich na tych samych stanowiskach, tyle e rrie w okrgu wojskowym' |eczw 19. Armii, potajemnie przerzucotLej na Ukrain. 20. Armia - to Orowski okrg Wojskowy. Jego dow dca genera porucznik F. Remiezow skoncentrowa wszystkie swoje jednostki oraz wojska Moskiewskiego okrgu Wojskowego, przeksztacisztab okrgu w sztab 20. Armii - i r wnie ruszy w kierunku granicy. 21. Armi sformowano z dywuji wchodzcych w skad Nadwoluriskiego okrgu Wojskowego pod dow dztwem generaa porucznika W. Gerasimenko. Sybefiski okrg
3 Bagramian, op. cit., s. 85.

kt ra r

upadku ZSRR [przyp. tum.l

236

237

WIKTOR STIWOROW

l,()DoAI[Acz

Gdy 13 czeflNca l94l roku radzieckie radio nadao zagadkowy komunikat TASS - na bezkresnych obszarach rodkowejRosji, P krocnego Kaukazu, Syberii i Uralu przestaa istnie caa dochczasowa struktura wojskowa i terytorlalna. W razie ewentualnej rewolty nie byo nawet czym jej tumi: wszystkie dfizje uday si w kierunku zachodniej granicy. Co wicej, nie byo nikogo, kto m gby wyda taki rozkaz, bowiem caa generalicja r wtie przemieciasi w kierunku granicy. Prawd jest' e formacje NKWD czuway nad sytuacj, ale w razie powanych zarnieszek tylko wojsko mogoby skutecznie interweniowa' Zreszt formacje bezpieczeristwa wewntrznego r wnie doznay nie mniej powanych perturbacji - ale o tym p niej. Narzuca si tylko jedno wytumaczenie zmasowanego przerzutu wojsk w kierunku zachodnimi przerz[canym oddziaom wzl7aczorlo duo waniejsze zadania rl1r rutynowa ochrona wadzy radzieckiej w wewntrznych regionach kraju.

Wojskowy (genera porucznik S. Kalinin) przerodzi si w 24. Arml, zaArchangielskt okrg Wojskowy ($enera porucznik W. Kaczaow) - w 28. Armi.

G. Szyszeninem. Skad tego frontu ju poznalimy:

wy, lotnictwo. 2L czerwca 1941 roku zapada decyzja o przeksztaceniu dow dztwa i sztabu Moskiewskiego okrgu Wojskowego w dow dztwo Frontu Poudniowego i przerzuceniu go do Winnicy. Z wielu relacji wynika' e nie zaskoczyo to oficer w sztabowych, niekt rzy wrcz byli ju w drodze. Na przykad genera major A. osipienko' zastpca szefa wojsk lotrriczych Moslriewskiego okrgu Wojskowego (MoW)' zrrajdowa si w wczas nad granic rumurisk. rmczasem w Moskwie zwlekano z mianowaniem nowego dow dzbaokrgu. 26 czerwca 1941 roku nominacj otrryrna genera porucznik P. Artemiew, enkawrrdysta nie obeznany ze sztvk wojerrn, kt ry poprzednio penifunkcj szefa Zarzdu Wojsk operacyjnych NKWD. W lipcu Stalin vyznaczyczonka Rady Wojennej MoW' komdgtua (p niej generaa ponrcznika) wojsk NKWD K. Tielegina. R wnie czekista czystej krwi w z bogat przeszoci formacjach osnaz, Tielegin w okresie Wielkiej Czystki penifunkcj komisarza polcznego w Moskiewskim okrgu Wojsk Bezpieczenstwa Wewntrznego NKWD' a nastpnie zajmowa odpowiedzialne stanowisko w centralnym aparacie NKWD. Doprawdy, zaskakujca nominacja: nawet w czasle Wielkiej Czystki okrgi wojskowe podlegay dow dztwu Armii Czerwonej. Wojskowy sta si fikcj: w stolicy nie pozostay adne jednostki Armii Czerwonej, jedynie dwie dywizje NKWD i 25 samodzielnych batalion w likwidacyjnych NKWD. Genera porucznik Tielegin wspomina, e kiedy w sztabie Moskiewskiego okrgu Wojskowego pojawili si ,,nowi ludzie'' (tzn. czekici), wiele wydzia w zostao powanie zredukowanych; wydzialy operacyjny i wywiadowczy - kluczowe dla funkcjonowania okrgu - w og le przestay istrrie. ,,Nowt ludzie'' nie znali specyfiki wojska i ,,musieli woy niemao czasu i wysik w' by
239 9. Armia superuderzeniowa, 18. Armia G rska, IX Specjalny Korpus Piecho, III Korpus Powietrznodesanto-

okrg Wojskowy mia szczeg lrrc zrtaczenie: bront samej stolicy. Funkcj jego dow dcy peni genera armii I. Tiuleniew. Kiedy jednak radzieckie wojska, saby i korpus oficerski rozpoczy marsz ku zachodnim granicom, nie oszczdzono nawet tego kluczowego okrgu. Jego jednostki przekazano do wzmocnienia pierwszego rantu strategicznego i 20. Armii drugiego rzutu strategicznego, a ?Apasy broni, amunicji i sprztu skierowano na zach d. Potem przysza kolej na dow dz_ two' Genera Tiuleniew mia zbyt wysok.*g, by stan na czele armii, poza m cieszy si wyjtkowym zaufaniem Stalina. DecyzjBiura Pohcznego Tiuleniew zosta wic mianowany dow dc Frontu Poudniowego. Wynrszajc zabra ze sob cay sztab Moskiewskiego okrgu Wojskowego na czele z Eenerahem majorem
234

Mo"m"*ski

Pod koniec czerwca

l94l roku

Moskiewski okrg

v
WIKTOR STIWOROW

pozna starr okrgu, stojce przed, nim zadania i realne moliwoci''. A zatem dow dztwo Armii Czerwonej zostawio na pastw losu (i NKWD) wszystkie wewntrzne okrgi wojskowe. Nigdy nic podobnego nie mia,o miejsca. Nie ulega wtpliwoci, e tak potny transfer wojsk musia lmie zwia7ek z przygotowaniami do wojny, kt ra dla Zwia2ku Radzieckiego stawaa si nieuchronna. Ale nie wojny obronnej. Szykujc si do odparcla agresji nie posya si wszystkich dow dc w na pogranicze, nie odsania si obszar w, kt re mog zosta zaatakowane przez n7eprzfiacielskie wojska. A w regionach skupiaJcych przemys obronny i strategiczne wzly komunikacfrne funkcje kierownicze powinni sprawowa generaowie z krwi i koci,a nie policj ancl Ptzy czym rie chodzi tu wycznie o obron, ale r wnie o jak naJlepsze wykorzystanie caego potencjafu militarnego ogromnego zaplecza. Jee|i natomiast radzieckie dow dztwo szykowao si do zaskakujcego Blitzkrtegu na terytorium niepraciela, l(czc przede wszystkim na przedwojenne zapasy mobilizacyjne, a nie na b|ec produkcj - w wczas generaowie rzeczynnilcie nie mieli po co sledzte w tyowych orodkachprzemysiowych. Konkluzja nale do generaa porucznlka Tielegina: ,,Poniewa zakadano, e wojna bdzie si toczy na te-

Rozdzial 2L

Czante dywizje
u
Stal/l nle coJnie si przed uzgciem sig rdespotgkanej dotal skoli.I L. Trocki (27 czerusca 7939 roku)

rytorium przeciwnika, dlatego wszystkie magazqy z mobitzacyjnymi zapasami uzbrojenia, ekwipunku i amunicji zostay przeniesione do nadgrarricznych
okrg w wojskowych".a

c4rozasadnicze podobierlstwo: ich najpotrieJsze armie nle koncentroway si przeciw Niemcom, lecz przeclwko rumuriskim polom naftowym. G vma r nilca sprowadzaa si do koloru mundur w: w pierwsrym rzucTe strategicznym byy to charakterystyczne barwy z7e|enli khald; w mundurach drugiego rztutlu strategicznego dominowaa czerfi. Pewnego razu miaem okazjprzysfuchiwa sl rozmowie z generaem F. Remlezowem, kt ry w czerwcu 1941 roku zebra woJska orowskiego okrgu Wojskowego, utworzy zric}: 20. Armt i na jej czelerusnazach d. Wspomniana rozmowa toczya si w w,skim $ronle zaI ,,Biulietie opozicji", 1939, nr 79-80, s.
l0 -_
Lodoamacz

DI l ierwszy l drugi rzut strategilczrry

a ,Wojenno-Istoriczeskij urna", nr l/1962, s. 36.

10.

241

WIKTOR STIWOROW

ufanych oficer w. Jej uczestnicy znali te sprawy nie tylko ze wspomnieri emer5rtowanych genera' w. Pewien zapaLczywy pukownik w toku burzliwej dyskusji zwr ci si wprost do generaa: ,,D|aczego L)(IX Korpus dowodzonej przez pana 20' Armii pojawia si w niemieckich dokumentach jako <czarny korpusl?''' Remiezow uchyll si od odpowiedzi. M wi o 56. Armii' kt r dowodzi w p rnejszym okresie; niekt re jej oddziay z braku odpowiedniego umundurowania odziano w czarne kolejarskie sz}mele. Ale byo to dopiero w gnrdniu. T}rmczasem pytanie dotyczyo c?-erwca l94l roku, kiedy wszystkiego byo jeszcze pod dostatkiem ' Poza m latem z pewnocinie ruszano do boju w smelach' Wiadomo natomiast, i wielu onierzy L)oX Korpusu nosi'o letnie czarne mundury. Byo ich tylu, e niemieckie sfuby rozpozt|awcze okreliyca formacj mianem .czrrnego korpusu". Niemieckie dokumenty podobnie okrelajI)ilII Korpus Piechoty 21. Armii drugiego rz:utlu strategicznego. Jego dow dca L. Pietrowski by wybitnym oficerem. Jako l5-latek bra udzla w szturmie na Paac Zimowy. Podczas wojny domowej by trzykrotnie ranny. W wieku l8 lat zakoftczy kampani jako dow dca puku. Po dw ch latach ukoriczy zwyr nleriem Akademi Sztabu Generalnego. Dowodzil najlepszymi formacjami Armil Czerwonej' w tym l. MoskiewskDfizJPiechoty tzw. Proletariack. Majc 35 lat pe}ni funkcj zastpcy dow dcy Mosklewskiego okrgu Wojskowego. W pocztkowym okresie wojny komkor Pietrowski zaprezentowa nadnlyczajne umiejtnoci strate$iczne. W slerpnlu 194l roku zosta mlanowany dow dc 21. Armii w stopnlu generaa porucznika. W /m czasie wa|czcy zaarc\e L)0II Korpus znaJaz si w okrleniu. Stalin rozkaza Pietrowsklemu, by porzuci korpus i przeja}' armi. Ten poprosi o kilkudniowe odroczenie nominacjl i odesaskierowany po niego samolot, umieciwszyw nim rannych onierzy. Pietrowski wyprowadzl czarny korpus z okrenia, po czyrn cofn si po olr;ron 154. DP kombrygaJ. Fokanowa. Podczas pr by przedarcia Pietrowskl zosta miertelnieranny'
242

LoDo,,LilAcz

Niemcy zidenrfikowali zwoki generaa 7 na rozkaz dodztrda w5prawili mu pogrzeb z wszelkimi honorami wojskowymi. Na jego grobie ustawili wielki krzy z napisem: "Genera ponrcznik Pietrowski, dow dca czarnekorpusu". $o R vmie w radzleckich publikacjach znajdujemy potwierdzenie wyjtkowego gestu niemieckiego dow dztwa. Dziaania LXIII Korpusu szczeg owo relacjonuje artyku na amach',Wojenno-Istoriczeskowo urnaa".2 Radziecka encyklopedia wojskowa3 potwierdza wiarygodnozawarch w nim informacji, podobnie cytowarra ju ksizka generaa porucznika G" Paskowa. Niemiecki w1rvuiad odnotowa czatne umundurowanie take w wielu formacjach drugiego rzlutu strategicznego' na przykad w 24. Armii przybyej z Syberii. Pod koniec czerrca, jeszcze przed wkroczeniem do walk, eszelony transportujce 24. Armi rozcigny si na przestrzenL tysicy kilometr w. W tym czasie genera porucznik S. Kalinin, uprzednio komendant Sybefiskiego okrgu Wojskowego, przybywa w Moskwie, $dzie usiowa rozstrzy$n problem zaopatrzenia swej armii. W tym celu uda si do sekretarza stoecznego komitetu partii: ,,Sekretarz komitetu zatelefonowa do Ludowego Komisarlatu Spraw Wewntrznych. - Towarzysz, zkt rym dopiero co rozmawiaem - wyJani ma bogate dowiadczenle w organlzowaniu zaopatrzenla. Przez dugi czas zajmowa si tym na budowie kanafu Woga-Moskwa. on wam pomoe. Po jakich dwudziestu mirrutach do gabinetu wkroczy wysoki, postawny dow dca wojsk NKWD, w dopasowanym mundurze przepas rnym koalicffk, z trzema rombami na patkach. Bardzo prdko ustalilimy wszystkie szczeg ".a

s. 132-133.

2 ,,WoJenno-Istoriczeskij urna-, nr 6/l966, s' 66. 3 solDietsklaWojenrjaEncgkopiedija, op. cit., t. 6, s. 314. 4 S. Kalinin, Razmgszllenija

minutDszem, Moskwa 196g,

243

wrKToR sttwoRow Szkoda, e genera Kalinin nie zechcia poda r:anilriartL tak wspaniale prezentujcego si osobnika z trzerna rombami. Zaraz po pierwszych walkach 24. Armia tralla pod rozkazy generaa majora NKWD Konstantina Rakutina. mczasem genera Kalinin na osobisty rozkaz Stalina powr ci na Syberi. Jednak wcale nle po to, by ptzej rzucony na pastw losu okrg. Jego nowa misja polegaa na sformowaniu dziesiciu nowych dywizji: ,,Kolejne zwiapki formowano w miejscach, gdzie dotd nie byo adnyc}rjednostek wojskowych. Najpierw postanowiem przeprowadzl wizytacj podlegajcych mi teren w. Na wstpie udaem si samolotem do jednego z miast sybe4iskich, gdzie przed wojn w lenejgstwinie zbudowano osiedle barak w dla drwali. Tam wanie zakwaterowano jednostki formowanych dywji' Cae osiedle otaczaa dziewicza tajga''.s W trzech tomach ''Archipelagu Guag'' Aleksander Soenicyn zgrornadzi ca dostpn dziwiedz o ch ,,osiedlach barak w dla drwali". A wic dziesi nowych dywizji - ponad sto trzydzieci tysicy ollierzy - formowanych w Sybefiskim okrgu Wojskowym nie lokuje si w normalnych obozach pololvych, lecz w opuszczonych barakach. No dobrze, a gdzie si podziali sami "drwale''? odpowied jest banalnie prosta: to waniewielotysiczne rzesze zek us, jeszcze przed wybuchem wojny, stworzyy trzon 24. Armii. Puki i dywizje drugiego rzutu strategicznego nosiy mundury czarnej barwy, poniewa nie zadano sobie trudu przebrania ,drwali" w re$ulaminowe uniformy. Oto dlaczego 24. Armla, potajemnie przerzucana r\a zach d' nie zaopatr5nvaa si z rozdzielnika G wnego Zarzdu Orgarnzacji T} w RKKA, lecz G wnego Zarzdu oboz w NKWD - Guagu. To r wnie tumaczy, d|aczego Stalin zastpi generaa Kalinina enkawudystzkrwi i koci.Konstanty Rakutin na pewno lepiej sobie radzi z..drwalami".

LoDo.AMACz

ska sekretarza

wysyajc na front kadego winla, kt ry potrafi utrzyma w rku karabin. Czasami z braku czasu i ekwipunku zek us przerzucano na front nawet w obozowych ubraniach' W sumie niewielka r nica: takie same kirzoweu buty, taka sama czapka wiatrem podszyta i nieodczny waciak, jedynie kolorem r nicy si od onierskiego. Nie wiedzie czernu utrwalio si przekonanie, e oto Hitler napad na Zwiapek Radziecki i Stalin posa zek u na front, by ,,odkupili swoje winy". rmczasem prawda jest taka, e wojska niemieckie natkny si na czarne dywiz;e i korpusy junapocztku lipca l94l roku. Ich wymarszku zachodniej granicy rozpocz si 13 czetwca. Natomlast armie drugiego rzutll strategicznego, w skad kt rego wchodziy owe czarne formacje, rozpoczy formowanie jeszcze w czerwcu 194o roku, gdy Hitler atakujc Belgi i Francj, wycofa znad radzieckiej granicy niemal wszystkie swoje wojska. Wszystkie formacje szkolono z mylo tym' by w odpowiedntej chwili wyrosy jak spod ziemi na radziecko-niemieckiej granicy. Armie formowano w pobliu agr w, z reguy wzdtt wielkich magistrali kolejowych. Winiowie Guagu - mao wymagajcy i zdyscyplinowani - byli w5rrnarzonym materiaem. Poza tym atwiej byo zabra 7c}: z oboz w nI chop w z wiosek. Byli na miejscu, zgromadzeni, zgrupowani w brygadach' A co najwariejsze: nie grozlo to wybuchem pog'osek o mobilizacji i nadcigajcej wojnie. T)rm sposobem armie v'rynrszay na front i nikt Ttlczego si nie domyla. Po wielu latach pisano o tym okresie w'iersze i ukadano pieni. Na przykad Wadimir Wysocki:
Niech pozostaLi uniowte Prz-eczgtqrt branie
6 Kirza specjalnie utwardzona derma [przyp. tum.l. -

rzeczesaG';:

5 rbid., s. I82.

244

245

WIKTOR SUWOROW zni'e krelone: Sotu a po pies

LoDoAMACz

"MA

nn"Jrorrcie. Tu

nkt nie

zostante".

Michai Diemin, dawny kryminalista, wspomina w swojej ksi|ce: ,,Niema] caa armia Rokossowskiego skadaa si z wini w''.7
16' Armi. Piszc wspomnienia zapomnia sprecyzowa jej skad. omin te par innych drobiazg w. Swoj ksik Zaczyna od s w: ,'Wiosnroku 1940 bawiem wTazzrodzin w Soczi''. Sowem nie wspomina' e przedtem duszyczas spdzi w agrze. Nieco dalej natrafiamy na pewne mgliste aluzje: ',ycie przekonao mnie, e rnona zawfa nawet temu, kto kiedyz pewnych powod w pogwaciprawo' Jelitakiemu czowiekowi umoliwi si zmazanie winy, to na pewno dobro w nim zwyciy' a umiowanie ojczyzny i swojego narodu, denie,by zawszelk cen odzyska ich zaufanie' uczyni z niego odwanego onierza''.8 Rokossowski wiedzia najlepiej' jak atwo tnorta przemieni skazaflca w onier za. Stalin pozwoli zekom,,odkupi winy'' i sta si ,,dzielnymi bojownikami'' na dugo przed hitlerowsk napaci.Formowanie armii, w kt rych penili rol misa armatniego, rozpoczto jeszcze, zanirn zrodzi si plan ',Barbarossa''! 16. Armia, bdca zacztkiem drugiego rzuttu strategicznego, powstaa na Zabajkalu' w pobliu transsybe41'skiej magistrali kolejowej' Oboz w byo tam pod dostatkiem. Dopiero w sierpniu 1941 roku armia znalaza si pod rozkazami Rokossowskiego. Do tego czasu karn formacj dowodzi inny genera, r wnie ofiara stalinowskiej czystki: Michai ukin. P niej w bitwie pod Smoleriskiem odni s cikie rany, straci nog, trafi do niewoli. W uznaniu dla jego bohaterstwa Niemcy zaproponowali, by przeszed na ich stron. Za odmow zapaDiemin, Batnoj, Nowy Jork 1981, s. 26. 8 Rokossowski, op. cit., s. 206.
7 M.

K.

Rokossowski

w swej karierze

dowodzi lko

ci czterema latami nazistowskich oboz w, by po uwolnieniu ponownie trafi w objcia Guagu' Zderzenie z arrniukina na pocztku lipca 1941 roku byo dla Niemc w cakowitymzaskoczniem. Co tam armia: cay drugi rzut strategiczny by dla nich niespodziank! Waniedlatego w niemiecklch archiwachznalazo si tak wiele dokument w oraz setki, nawet tysice fotografii, na kt rych uwieczniono trafiajcych do niewoli orrierzydruglego rzutu strategicznego' Widzimy na nich modzieric w, a pord nich tuaznaczone przez cie twarze mugk u, w na poy wojskowych uniformach bez dystynkcji. Nie spos b rozr ni kolor w: czarne czy zie|one? Zresztnawet zielone mundury nie upodabniaj ich do onierzy: silne spracowane donie, wygolone Bowy' zapadlite policzki. A przecie rlje zazrnali jeszcze rzeczywistoci niemieckich oboz w koncentracyjnych. Skoro jll w lipcu Wehrmacht natkn si na armie wzmocnione przez wini w Guagu przybyych z odlegych syberyjskich' uralskich i zabajkalskich prowincji' to znaczy, e Stalin rozda zekom brori przed 22 czerwca l94l roku.

siada .'i.-i.ILl wywiad w pierwszej poowie czeTi^Ica. Za rury jednak, ebya to wiedza r wnie fragmentaryczna, jak ta, kt r dysponujemy obecnie, a mianowicie: - Kilka armii radzieckich potajemnie maszeruje w kierunku zachodniej granicy Zvnapku Radziecklego. - W skadzie kadej armii znajduj si cae dywtzje (liczce po l5.ooo ludzi) i korpusy (po 5o.ooo ludzi), odzianych w niezwyke czarne uniformy, przypominaj-

naprzez G wny Zarzd' oboz w NKWD. _ Rzd radziecki $osem agencji TASS kategorycznie neguje nadzvyczajny i masowy charakter przegrupowari, m wic o ,,rutynowych manewrach'''

ce wrZrenne' - Prz5majmniej jedna armia jest w peni zaopatrywa-

246

247

WIKTOR STIWOROW

i przedstawi naczelnemu dow dztwu odpowiednie sugestie' Zasadnicze pytanie brzmiao: jeeli nie zaatakujemy, to co uczyni Stalin? Czy rozbroL zek tts, przerobionych na ohlierzy i potajemnle skoncentrowanych wzdhl niemieckiej granicy? Czy zaur ci ich do oboz w albo do dom w? Czy te przeciwnie, uyje ich przeciw III Rzeszy?

danie waciwiezinterpretowa zdobyte irrformacje

Szef niemieckich sfub wywiadowczych rr:Ia za za-

Rozdzia 22

Dow dcy brygad i dywizji

Pokorua silnego

przecitarika m g tglko ten, kto tuczeniej odni s ztugcsttuo nad uasngm narodem Szang Jang chiriski.m stanu (IV tu. p.n.e.)

czas o dow dcy tego korpusu Pietrowskim i dow dcy brygady Fokanowie. D|aczego nie s generaami? To proste. W czarnych korpusach i dywizjach nie lko szeregowcy i oficerowie' ale take wysi dow dcy byli weteranami ,,osiedli barak w dla drwali". Przed 1940 rokiem w Armii Czerwonej obowi2yway dla dow dc w wyszych szczebli stopnie: kombryg, komdgu, komkor i komandrm. W charakterze oznak stopnia zastosowano romby na patkach: jeden romb dla kombryga, dwa - dla komdgtua itd. I oto w maju 194O roku Stalin w prezencie dla wyszej kadry oficerskiej swojej armii wprowadza w miejsce romb w stopnie generalskie, lampasy i gwiazdy na naramiennikach.
249

LXIII Korpusu Piechoty 21. Armii. Wspomnielimyw w-

Opo-i.s o

czarnych dywizja

ch

rozpoczlimy od

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAMAcz

Nowe stopnie to: $enera major, genera porucznik, genera pukownik, genera armii' Nadawane teraz stopnie nie majadnego Z$ria2kw z uywanymi dotd tytuami wojskowymi. Rzdowa komisja ptzeptowadzia peh atestacj caej kadry dow dczej' ptzy czym wielu dow dcom brygad nadano stopnie pukownik w, to zrLaczy zostali zdegradowani do funkcji' kt re penili wiele lat temu. Niekt rzy z kombryg tu otrzymali stopnie generaa majora, a kombrgg |. Mwzyczenko nawet generaa porucznika. Licznyrn dow dcom dprizji nadano stopnie generaa pukownika (o. Gorodowikow, H. Stern, D. Pawow, N' Woronow)' Komarldorm W. Kaczaow zosta teraz zdegradowany do stopnia generaa porucznika' Ale, na przykad, komkor G. Zukow awansuje na najwyszy stopieri generalski: jest generaem armii. Warto w tym miejscu prz54pomnie fakt, o kt r5rm mao kto wie: ukow to w wojsku radzieckim genera nr l. By pierwszym oficerem Armii Czerwonej, kt remu nadano tytu generaa. W czerwcu l94o roku decyzj rzdu radzieckiego l.056 wyszych dow dc w otrzymao stopnie genera w i admira w. Wprowadzenie tytu w $eneralskich to stalinowska marchewka, po twardym kiju' stosowanym bez opamitania w latach f 937-1938. Z jakiego to powodu towarzysz Stalin okaza si tak miosierny? A z takiego, e wszystkich swych dow dc w zamierza rzuci do walki. Bo inaczej z marchewk mona by si nie pieszy' Ale nawet tysice genera w nie wystarczy. Jedna po druglej powstajwci@ nowe dywje, formuje si korpusy i armie. Etaty $eneralskie obsadza si pukownikami. Poznamy jeszcze co najmniej stu pukownik w penicych generalskle funkcje dow dc w dywizji. A przecie byli i tacy jak pukownik I. Fiediuniriski, kt ry sta na czele XV Korpusu Piechoty 5. Armii. A dow dc w ci ile za rnao. P ki Hitler zwr cony by do Stalina twarz, ten - jak si zdaje - brak w nie odczvwa. Ale oto Hitler si odwr cl' spoglda na zach d, a Stalin ma przed sobjego plecy. I wanieterazbardzo by mu si przydali dow dcy wyszego szczeb(a, wielu dow dc w! oto przyczpa' dla kt rej wypenione

winiami wagony pdz do Moskwy, a dowoonych wprost z agr w byych dow dc w niezwykle uprzejmie witaj na ubiance. Tu dowiaduj si, e popeniono bd, e ich sprawa zostaje umorzona, a wyrok anulowany. Teraz pojad na urlop do Soczi, a stamtd - pod bojowe sztandary. Nie wszyscy dow dcy traktowani s tak samo. Niekt rzy otrzymuj stopnie generalskie, jak na przykad genera major Rokossowski, przyszy marsza'ek Zwiak'u Radzieckiego' Wikszojednak uwolnionych wini w pozostaje przy swoich dawnych stopniach: kombryg u, komdyu: t-u, komkor us. W ten spos b w Armii Czerwonej powstaje dziwna sytuacja: r wnolegle istrriej dwa rodzaje stopni wojskowych dla wyszych dow dc w, dwa rodzaje oznak, dwa rodzaje mundur w. Jedni nosz Z dum gwiazdki na naramiennikach, spodnie z czerwonymi lampas ami (woj skowi nazyw aj je,,pasiakami''), paraduj w eleganckich uniformach - a inni, pehric te same funkcje, maj na mundurach skromne, malerikie romby. Mielgunow opisa (i udokumentowa) metod stosowan w czasach czerwonego terroru przez czekist w. w Kijowie. Aresztanta' kt ry nie chcia m wi' bez zbdnych ceregieli wrzucali do wykopanego wczeniej grobu l zakopywali w ziemi. Potem odkopywali i przesuchanie zaczynao si od pocztku.l W,,okresie przedwojennym'' Stalin w gruncie rzeczy robi to samo. W latach Wielkiej Czystki tysice dow dc w zna|azo si w obozach. Niekt rzy z wyrokami mierci,inni, skazani na wieloletnie odosobnienie w obozach, trafiaj na Koym. Liczne relacje stamtd (m.in. ,'opowiadania Koymskie'' Warama Szaamowa) wiadcz o tym, e cie w tych obozach to wcale nie lepsze wyjcie ri rozstrzelanie. I oto ludzi, kt rzy ju poegnali si z ciem, zwalniaj z oboz w, wiozwagonami I klasy, odkarmiaj w sanatoriach dla nomenklatury, prrywracaj im dawne stanowiska l stwarzaj .szrns odkupienia win". Nie daj co prawda' generalskich stopni (i w og le adnych gwaranI S. Mielgunow, Krasnyj tierror
us

Rossii, Berlin 1924.

251

lT WIKTOR
STIWOROW

cji) - bdziesz dow dc a p rnej zobaczyrny"' Czy mona sobie wyobrazi' jak kady z tych kombryg u i komdgtls tu rwie si do pracy? Do prawdziwej pracy! Zastan wrny si tylko - czowiek niewinny zostaje skazany na mier,a potem, ni std, ni zowd, dostaje prac, kt rej wykonanie daje szans darowania winy i przywr cenia dawnych praw. Czy n1e doo wszelkich starari? Stalin rozumowa prawidowo. Wikszoch ludzi sfuyo mu wiernie, walczyli w pierwszym szeregu' czynem i krwi dowiedli, e zashlgujnazaufanie. Na przykad komdglt'l G. Woroejkin' mianowany dow dc lotnictwa 2l. Armii drugiego rzutu strategicznego' Ju w pierwszych walkach pokaza co potrafi i w lipcu l941 roku nadano mu stopieri $eneraa-majora lotnictwa' W sierpniu by ju szefem sztabu wojsk lotniczych Armii Czerwonej. Awansujc co roku o kolejny stopieri, w roku 1944 zostat marszakiem. Inny przykad: kombrag A. Gorbatow Wypuszczony z obozu w marcu 1941 roku zostaje zastpc dow dcy XXV Korpusu Piechoty 19. Armii drugiego rzutu strategicznego. Awansuje potem do stopnia generaa armii i funkcji dow dcy wojsk powietrznodesantowych Armii

l \
I
I

rcDo.AMAcz

Radzieckiej. Oto jak oPisuje swe uwolnienie: ,'nna posza do NKWD i przyleciaa stamtd jak na skrzydach; opowiedziaa, e jbardzo dobrze przyjto' rozmawiano znilrzeczn1e, interesowano si, jak sobie radzi, cry nie potrzebuje pomocy pieninej. t...] Pitego marca 1941 roku o godzinie drug w nocy ledczyprzywi z mnie samochodem osobowym na plac Komsomolski do moich znajomych. Zostawiajc mnie tam, poegna si grzecznie: - oto m j telefon. W razie czego dNor1cie o kadej

'a'

Kombryga Gorbatowa zwolniono z obozu (jak wielu tnnych) jakby wedug precyzyjnego harmonogramu: mlesiczny urlop w sanatorium, nominacja' przejcie obowi2k w i _ ju - komunikat agencji TASS. I oto chwackl kombryg ze swymi ',.nusiami" potajemnie mknie na zach d.. A e, jak kady dowiadczony zek, zachowa ,,suweniry" z agru? Dobrze zrobl. Nie przyday si? T}m lepiej. Byli tacy, kt rym si jednak przyday. Na przykad kombrgg I. Dasziczew musia zakada kalosze po raz drugi. Wy1ruszczony w marcu l94l roku' poszed z powrotem siedzie w padzierniku i siedzia co najmniej do roku 1953. Byych dow dc w brygad' dywizji' korpus w wykorzystywano take do uzupenlenia pierwszego rzutu strategicznego. I tak kombryg S. Zybin dowodzi XXXVII Korpusem Piechoty, komdgtu E. Magon - XLV Korpusem Piechoty 13. Armii, kombryg M. Tkaczow - f 09. DP IX Specjalnego Korpusu Piechoty. Kombryg N. Iwanow zosta szefem sztabu 6. Armii' Komdgu A. Sokoow dow dc XVI Korpusu Zmotoryzowanego 12. Armii. Komdgu G. Buriczenkow - dow dc pohrdniowej strefy oPL. Komdgrl P. Aleksiejew_ dow dcwojsk lotniczych 13. Armll, kombryg S. Kmszin - szefem sztabu wojsk lotniczych Frontu P rrccno-Zachodniego. Kombryg A. Titow - dow dc arlerii l8. Armii. Byo ich znacz-

2 A. Gorbatow, -t ata pokoju i wojny", Warszawa 1966,

s. f &1-185.

nle wicej. To nimi obsadzano stanowiska w okrgach wewntrznych, gdy drugi rzut strategiczny wynrszy na zach d. Kombryg N. Christofanow zosta komisarzem wojennym Kraju Stawropolskiego. Kombryg M. Chripunow - szefem wydziafu w sztabie Moskiewskiego okrgu wojskowego. Wspominalimy ju o tym, e niemal wszystkich wyszych oficer w przeniesiono nad granic z Rumuni. W sztabie zostali sami czekici'kt rzy nie bardzo si znali na wojskowym rzemiole. Do pomocy sprowadzili wic sobie nieszczsnego Chripunowa z obozru. W zasadziejednak wszyscy ci dow dcy brygad, dywizji t korpus w kierowani byli do drugiego rnt1.rt strategicznego' W jego jednostkach ohtierzami byli przewanie
253

252

WTKTOR STIWOROW

,,drwale", wic i dow dc w dobierano ,,stamtd''. Tu waniespotkamy komkora Pietrowskiego. Jak wiadomo, przed aresztowaniem penifunkcj zastpcy dow dcy Moskiewskiego okrgu Wojskowego. Potem siedzia. Zwolniony w listopadzie l94o roku, otrzyma rozkaz sformowania LXIII Korpusu Piechoty. To jest wanie okres' kiedy zaczynaj powstawa czarl:ie korpusy! W korpusie Pietrowskiego na czele dw ch dywizji stoj komkorzg J' Fokanow i W. Rakowski, trzeci dowodzi pukownik N. Priszczepa. Wprawdzie nie kombrgg _ a|e te siedzia. Bo ptzecie pukownik w te zamykano, ap niej w54uszczano, zpby mia si kto zaj formowaniem drugie$o rzutu strategicznego. ZamYkano r wnie major w' kapitan w' Ponrcznik w take. W stacjonujc5rm obok LXVII Korpusie tej samej armii konnkor u byo a za wielu. Jego dow dc by komkor F' maczenko (przysz genera pukownik)' Podobna sytuacja jest niemal we wszystkich armiach formowanych bez rozgosu w gbi kraju. Wszdzie tabuny komkor us w|puszczonych waniezwizieni oboz w. Przykady'? Prosz bardzo. w 22. Armii s dwa korpusy: LI Korpusem dowodzi komkor Powietkin, LXII Korpusem - I. Karmanow. A kto peni funkcje szef w sztab w, dow dcy arlerii' wojsk inynieryjnych, jednostek tyowych oraz wszystkich pozostaych subi rodzaj w wojsk? Wycznie byli winiowie. W tej armii dwie dywizje s wyjtkowo czatne - nie tylko wikszoorlierzy to wczorajsi ,,drwale'', ale take ich dow dcy: w 112. Dyfizii Piechoty - komkor J. Adamson, w 174. DP - komkor A. ZygLn. Nie ma sensu przytacza dziesitk w innych nazwisk, numer w dywizji i korpus w. Kady, kto interesuje si histori II wojny wiatowej, potrafi bez trudu sam zebra pokan kolekcj wyszych dow dc w, kt r5rm Staltn ,,da szans". Komunici twierdz, e bya to reakcja obronna, e czujc zb|iaj ce si niebezp ie cze ris two S talin p os tano wi wzmocni sw armi. To nieprawda! Akcja zwalniania z wizie i oboz w byych dow dc w brygad' dywj i i korpus w rozpocza si wczeniej, zanim jeszcze na254

LoDoAMACz rodzL si plan ,,Barbarossa''. Apogeum tej akcji wcale nie przy1rada na moment' gdy wojska niemieckie stany na radzieckiej granicy. Masowe zwolnienia zaczy si po ataku Hitlera na Francj. Prosz sobie wyobrazi sytuacj: do nowych zachodnich granic kraju zmierza konsekwentnie' likwidujc po drodze paristwa neutralne, potna armia Stalina. Jednoczenieogromna |iczba dow dc w skazanych niedawno na szybk lub powoln mierotrzymuje szans r ozpoczcia,,nowego cia" . Niedawni skazaricy dostaj do rki brori i wadz, ale s napitnowani, wic jedyn5rm ich marzeniem jest czyrrem i krwi (wasn i cudz) wywalcl powr t na szczyty, z kt ryc}: Stalin ich strci. I oto ogromna armada zb|ia si do granic, a Stalin skada oficjalne zapewnienla, e nie ma najmniejszych powod w do niepokoju' Jak miay zareagowa Niemcy?...

LoDoAMAcz

Rozdzial,2S

Po co utworzono drugi rzut strate giczny?

Mobillzacja- to ttsojtta i itutego znsczenia d|a' niej ugmgLini'e mona.L Marsz.ek ZSRR B. Sznpnszntkotll

. i pr""rr,r""ar,il dnrgiego rzutu strategicznego Armii Czerwonej La zachodnle granice to efekt napywajcych z r nych stron ostrzeeft o zb|tajcym si ataku Hitlera na Rosj. ostrzega pono Churchill, ostrzegal sorge, ostrzegali inni -jednym sowem, drugi rzut strategiczny to reakcja Stallrra na zagroerl7e ze strony Niemiec. Taka interpretacja nie wytrrmuje krytyki. Genera armli I. Tiulenlew tu po niemieckieJ inwazji naZwiapek Radziecki rozmawia na Kremlu zlkoweloa. ukow m wi: 'Stalirr ju wie' ale cigle nie wierzy, B7erdzi, e to
Warszawa 1976, s.595.

prowokacja niemleckieJ generaltcji".' Istniele niezliczona ilowiadectw, e do ostatniej chwili Stalin nie wierzy w mollwo niemieckiej agresJt. Niemcy przekroczyli ju grantc, a on nadal nie wierzy. Komunlsczni historycy wykazuj zadzlwiajcy brak konsekwencji : Stalin dokonuj e najwiksze go prze grupowarria woJsk w dziejach ludzkocl, by zapobiec niemieckiej agresji, w kt rej moliwonie wierzy! Formowanie drugiego rz:utu strategicznego rozpoczto przed synnym ,,ostrzeeriem'' Churchilla z roku 194r' przed.domysami' i meldunkami Sorge go, przed skierowaniem g wnych si niemieckich nad radzieckie granice. Translokacja dmgiego rzutu strategicznego na zach d to gigantyczna operacja kolejowa, kt ra wymagaa dugotrwaych przygotowari, precyzyjnego, zawczasu opracowanego planu. Marszaek Zwiry,ku Radzieckiego S. Kurkotkin turlerdzi, e Sztab Generalny ju 2l lutego l94l roku przekaza do Ludowego Komtsariatu Komunikacji wszystkle plany przewoz. w wojskowych w okresie mobilizacji.3 Ale przeehe Sztab Generalny take potrzebowa czasu na staranne ich przy$otowanie: suby kolejowe musiay dokadnie wiedzie' sdzie, kiedy 1jakie pocii nale podstawi, jakie wykorzystywa trasy' gdzie i w jakl spos b zorgan7zowa mlejsca d|a rozadunku tak ogromnej masy wojsk. Sztab Generalny musia wic wczeniej okreli'kiedy, $dzie ijakie wojska powinny si zna|e. Proces formowania wojsk w okrgach wewntrznych, a nastpnie ptzetzucania ich na zach d zaczyma si, w gruncie rzecrzy, 19 sierpnia lg39 roku. Tego dnia zapada decyzja Politbiura. Za przykad niech nam po_ shrry jeden okrg wojskowy - uralskl. We wrzenlu 1939 roku powstaj tu dwie nowe dywje - 85. i r59. 2L czerwca l94l roku pierwsz zndch odnajduJemy tu przy graficy z Niemcami, w rejonie Augustowa, na odclrrku, gdzie NKWD przeclna zasieki z druhr kolczaste2 I. Tiuleniew, Czerlez tri LDojftA, Moskwa 1960, s. 141.
3

I B. Szaposznikow, ,,Mobllizacja - preludium wojny", Moskwa 19271929' [w:| Szaposznikow' .wspomnienia. Rozwaania teoreczrre",

Kurkotkin, op. cit., s. 44.

256

257

WIKTOR STIWOROW go. Dnrg _ take w strefie prygraniczIlej, w Rawie Ruskiej, w skadzie 6. Armii superuderzeniowej. Przy koft-

LoDoAlilAcz
,,- Kiedy cigniemytu wojska okrg wwewntrzrychPawow spojrza na Tluleniewa - kiedy nakaddywlzj przypadnie nie wicej rn 7,5 kilometra, bdziemy mogli nlszy do przodu i mie gwarancj powodzenia"'s obecnodow dcy Moskiewskiego okrgu Wojskowego na naradzie w okrgu przygraricznymjest niezwykle znamierina' Tiuleniew ju w 1940 roku wIedzia, w pierwszej fazie wojny' gdy oddziay plerwszego rzutu strategicznego rozpoczn ofens5rw, on wrLz ze swym sztabem ma si znale w okrgu prlgranicznyrn. W lum l94I roku pod naciskiem nowego szefa Sztabu Generalnego ukowa radzieckie plany ulegy zmianie. Genera Tiulerriew i jego sztab powinni byli znal'e si nie na granicy z Niemcami, tylko z Rumurri' poniewa g wne siy Armli Czerwonej tam wantezostay skoncentrowane. Norma ,,dywizja na 7 '5 kilometra" ustalona zostaa dla wariantu ofensyvrnego' W dziaaniach defensywnych dywizja miaa broni odcinka trr-, a nawet czterokrotrrie szerszego. Na tej samej laradzie dyskue si jeszczejeden wnyproblem: jak maskowa ruchy radzieckich wojsk w kierunku granic? ,'Nowe dywizje mona przfzuca pozorujc manewr5r". 13 czenrca 194l roku 77 radzieckich dywizjr wewntrznych okrg w wojskowych ,pozorujc manewry'' ruszyo ku zachodnim granicom' W tej sytuacjt Hitler, zanim radzieccy generaowie zdoali osigin nasycerrie na 7,5 kilometra''' uderzy pierwszy. ',dywtzja

cu 1939 roku w tym samym Uralskim okrgu Wojskowym powstaj kolejne dywizje piechoty - rro'' r25' i |28' Wszystkie one take znajdlljsi przy niemieckiej granicy. Przy czym r25. DP' jak to wyrrika ze t6de radzieckich, rozlokowana zostaa ,,na samej granicy'' Prrs Wschodnich. Uralski okrg Wojskowy powoado ycia jeszcze wiele innych puk w i dywizji. I wszystkie bez wyjtkuprzesunite zosta do zachodniej streff przygranicznej. Zarim zapada formalna decyzja o utworzeniu drugiego rzutu strategicznego' najwysze dow dztwo radzieckie rozpracowywao zasady wsp dziaaniaobu rzut w' Jtuw drugiej poowie l94o roku genera armii D' Pawow przeprowadza w tej sprawle narad z dow dcami armii i szefami sztab w Zachodniego Specjalnego okrgu Wojskowego. Temat narady: dziaania dow dc w, sztab w i system w cznociw pocztkowej fazie wojny. W ramach wiczen radzieckie sztaby maj za zadan7e sprawne przemieszczanie st ku zachodnim granicom. Zdumiony szef sztabu 4. Armii L. Sandaow zadaje pytanie: ,,A te sztaby' kt re s ju na samej granicy,
dokd bd st przeswwa?".a Warto zauwa, e zakadajc prowadzenie wojny obronnej, nle rozmieszcza s7 sztab w ,,na samej granicy''. rmczasem sztaby radzieckie skierowano w ten rejon zaraz po ustanowieniu wsp lnej granicy z Niemcami i tam je pozostawiono. W na;ran(cznej naradzfue pr cz dow dc w pienrrszego rzutu strateglcznego bior take udzia oficerowie z drugiego rzutu t:ra cze|e z dow dc Moskiewskiego okrgu Wojskowego, generaem armii I. Tiuleniewem. Korzystajc z obecnoci Tiuleniewa genera armii D' Pawow wfiantadow dcy 4. Armii, Czujkowowi' (genera porucznik, p nlej marszaek Zwiapku Radzieckiego) rol drugiego rzutu strategicznego'
a Sandaow, op. cit., s. 65.

pierwszeJ f.az7e rozpocztej przez Nlem"y -.j'I; prewencyjnej drugl rzut strategiczny (podobnie jak pierwszy) wykorzystywany by do dziaari obronnych. Nie oznacza to jednak, e do tego zosta stworzony' M wi o tym genera armii M. Kazakow: ,,Po wybuchu wojny plany z rim zu7aane musiay ulec zmianie''.6
5 Ibid. 6

-Wojenno-Istorlczeslrij Zurna", rr 12/ L972' s' 46.

258

259

sl

WIKTOR STIWOROW

LoDo.AMACZ

Genera major W. Ziemskow wyraa sl precyfiniej: bylimyzrnuszerliwykorzysta nie do ofensywy, jak to zakada plan, lecz do obrony".7 Genera armii S. Iwanow: .Gdyby wojska pierwszego rzutu strategicznego zdoa [...] wedrze si na terytorium nieprzy1acie|a jeszcze przed rozwtniciem g wnych si, zadaniem drugiego rzutu byo wsparcie dziaa pierwszego rzutu strategicznego i wykonanie ,,odwetowego uderzenia'' zgodnie z og |n koncepcj strategiczn'.8 vzyty w cytowanej wypowiedzi alut.ot,,odwetowe uderzenle" nie powinien nikogo dzilli. Znaczenie tego terminu stanie si jasne, jelisigniemy pamici do okresu Wojny Zlmowej. Nawet dzi,po pidziesiciu latach, radzieckie r da podaj' e Finlandia dokonaa agresji, a Armia Czerwona wykonaa tylko ''odwetowe uderzenie".
-Rezerw5r te

rtkach d."gi#.r rzutu strategicznego pisze w swych wspomnieniach genera porucznik S. Kalinin. Przed' wyruszeniem rua Zach d jednostek Syberyjsklego okrgu Wojskowego (przeksztaconego p nLej w 24. Armi) Kaltnin prowadzi w nich szkolenie bojowe. Pewnego razu generaowi wpada w ucho opinia, kt r wypowiada jeden z modych oficer w: ",Umocnieniate nam nie bdpotrzebne. Mamy przecie ido ataku, bi niepriaciela na jego wasnym terytorium".g Genera cytuje sowa oficera z odrobin ironii - patrzcie jaki naiwny. Nie m wi jednak' skd si takie opinie wzi. Jelioficer si myli, Kalinin powinien by mu to powiedzie. Mia te obowiapek sprawdzi, czy takie ,,niewaciwe''pogldy s wrd kadry oficerskiej wyraane czciej.A jelitak, wyda stanowczy rozkaz, by we wszystkich jednostkach 24. Armii wprowadzi natychmiast zasadnicze zmiarty w progra7

I lwanow,
260

.Wo;enno-Istoriczeskij turna", nr op. cit., s. 206. s Kalinin, op. cit., s. 124.

Io/I97l, s.

13.

bd ''bie nieprzyjaciela na jego wasnym terytorium''. W tej samej ksilce generaa Kalinina znajdujemy kol ej n inte re suj c informacj . P r zekazaw s zy dow dz two 24. Armil generaowi K. Rakutinowi Kalinin wraca na Syberi i tu, w ,'osiedlach barak w dla drwali'' formuje lo norvych dywizji. Posfuchajmy generaa Kalinina: ,,Od czego mamy zacz? Na co zwraca szczeg |n uwag w trakcie szkolenia - na obron czy atak? Sytuacja na frontach bya cigle trudna. Wojska Armii Czerwonej nadal prowadz cikie walki obrorrne' Zdobyte w nich dowiadczenia wykazay' e rie zawsze sprawnie organowalimy obron. Nasze pozycje pod wzgldem in:yniefinym byy na og le przygotowane. Niekiedy nawet na pierwszej linii nie istnia system okop w. Struktura obrony skadaa si niemal zawsze z jednego rzutu i niewielklego odwodu, co powrie zrnriejszao si naszego oporu. onierze rljle byli naleycie wyszkoleni do walki z czogam1, ich pojawienie si wywoywaopanik [...] A jednoczenie nie opuszczaa nas myl:przecie nie bdziemy si cigle broni. Zmusili nas do odwrotu [.''] Ale to si skoriczy. Obrona nigdy nie bya i nadal nie jest lzrrawanra za najwaniejsty rodzaj dziaafl bojowych. [...l Naley wic w szkoleniu onierzy preferowa taktyk ofensyurn. [...] Przedyskutowaem t spraw z innymi dow dcami. Doszlimydo wnlosku, e rtaszyrul g wnym zadaniem jest przygotowanie wojsk do dziaal ofensyumych". lo Jesieni 1941 roku najwaniejszym zadaniem paristwa i jego armii jest zatrzymanie nieprzyjaciela. Choby pod murami Moskwy. Nikt nie ma ju zudze _ Armia Czrwotla nie jest przygotowana do obrony. Ale i teraz nic si w tej sprawie nie robi' Najwaniejszy jest atak! Tllko atak! Niemcy wdzieraj si w gb Rosjl' armia niemiecka zagraa wrcz istnieniu komunistycznego reimu, a geto

mach szkolenia bojowego. Ale genera Kalinin tego nie cTyrli, a jego ohierzom nadal wkadaj do gowy, e

lbid., s. 182-188.

261

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAMACz

nera Kalinin nadal uczy swych onierzywycznie walki w ofensywie' Chciaoby si zapyta: do czego waciwie przygotowywa ich przed niemieck agresj?

trzeba byo wykorzysta , wbrew zaoeniorn, do walk obrorrnych. Nie ma jednak najmniejszych wtpliwoci, w radzieckich planach wojennych mia on do odegrania zupenie inn ro1. Podobnie jak w pierwszym rzucie, kada armia miaa tu swoj niepowtarzaln cech' swoje oblicze, sw j charakter. Wikszoz nich formowano w niepenych skadach. Stanowiy jakby tylko solidn konstrukcj' kt r po przybyciu i rozwiniciu w przygranicznych lasach naleaowypeni i wyposay. Standardowa armia drugiego rzutlu strategicznego skadaa si z dw ch korpus w po trzy dywizje piechoty w kadym. Nie jest to armia uderzeniowa, tylko zwyka armia o niepenym skadzie etatowym. Kada z tych armii po dotarciu w rejon ptzygraniczny niezwoczrlie przystpowaa do mobilizacji i uzupenienia swych dywizji i korpus w. W wikszociarmii drugiego rzutu nie ma korpus w zrnotoryzowanych (w ich skadzie jest ogromna |iczba czog w). I jest to logiczne' Takie korpusy formowane byw z reguy w zachodnich rejonach kraju. W ten spos b nie trzeba byoprzerzuca tych potnych jednostek z Uralu czy Syberii' Przecie znaczrlie atwiej przybywajce stamtd nie obcialone armie uzupekri o takie korpusy na miejscu. Wariantem najlepszym byoby jednak wykorzystanie wikszoci korpus w zmechatizowanych ju w pierwsz5rm' huraganowym i zaskakujcym ataku na nieprz5{aciela. Dopiero p rnej naleaoby wprowadzi do walki drugi rzut strategiczny wyposaajc jego armie we wszystkie czogi ocalae po pierwszych operacjach. W drugim rzucie strategicznym byy te armie wn'tkowo silne. Na przykad 16. Armia to bez wtpienia armia uderzeniowa. W jej skadzie znajdowa si silny korpus zrnec}:atlzowany (ponad r.ooo czog w), aprze262

DIV czerwca drugi rzut strategiczny L o 2I

mieszczajca si wraz z nina zach d samodzielna 57' Dywtzja Pancerna (pukownik W. Miszulin) operacfrnie podporzdkowana bya dow dcy 16. Armii. W ten spos b mia on w swej dyspozycji z g r 1.2oo czog w, a po cakowitym uzupenieniu powinno ich by co naj-

mniej 1.34O.

jon nadgrariczny z P nocnego Kaukazu. W jej skad wchodz cztery korpusy, w m XXVI Korpus Zmechawany (genera major S. Kriwoszein) mia dodatkowo wzmocni 19. Armi' Bya to wic niewtpliwie jedna
nowany. Istniej dowody, e WI Korpus Zmechariz.o-

Jszcze potrnejsza bya 19. Armia' prer^Icona w re-

korpusach' I tak' )oO(V Korpus Piechoty (genera porucznik R' Chmielnicki) skadasi z czterech dywji piechoty i jednej dywizji strzelc w g rskich oraz kilku puk w artylerii cikiej. obecnodywizji strzelc w g rskich w tej armii nie jest prpadkowa' 19. Armia, najsilniejsza w caym drugim rzucie, formowarra bya z zachowaniem cisejtajemnicy wcale nie przeciw Niemcom. Ca radziecki plan mamy teraz jak na donl: najpotniejsza armia pierwszego rzutu strategicznego przeciw Rumunii, najmocniejsza armia dmgiego rzutu, rozwinita za plecami tamtej _ te przeciur Rumunii. 16' Armia drugiego rz:utll, niewiele sabsza od 19. A, rozwinita w tym samym rejonie ' miaa prawdopodobnie by lyta przeciw Wgrom, aby odci drog do rumur1skiej ropy naftowej. Hitler napadajc na Zwiapek Radziecki ca t akcj zniveczyi obie armie (16. i 19.) natychmiast trzeba byo przerzuci pod Smolerisk odkadajc na kilka lat "wyzwolenie'' Rumunli i wgier.

z najsiheiejszych armil uderzeniowych. Nawet jej korpusy piecho zorganizowarue byy w spos b nietypowy, a na ich czele stali dow dcy wy.szych stopni ni w zulykch

(Jesieni

1939 roku, Zataz po przeprowadzeniu rozbioru Polski, ogromna ilowojsk radzieckich z miejsc staej dyslokacji przerzucona zostaa nad nowe granice. Ale 263

Tv

WIKTOR

STIWOROW

LODOT,AMACZ

tuteJsze tereny nie byy przystosowane do przyjcia tak wielkiej masy wojsk, zuraszcza wojsk nowoczesnych, wy1rosaonych w ogromn l(czb pojazd w bojowych' Oficjalna ,,Historia Drugiej Wojny Swiatowej": ,,Wojska zachodnich okrg w ptzygranicznych znajdoway si w trudnych warunkach w ztvlapku z przygotowaniem teatru dziaa wojennych. Wsrystko trzeba byo budowa i wyposaa od nowa: l...l bary 1 punkty zaopatrywanla, lotniska, sie dr g, wzy i linie cz-

tach 1939-1940 niemal wszystkie podlege mu jednostki zmieniay miejsce dyslokacjltrzy-, a nawet czterokrotnie' W rezultacie ,,ponad poowa tych oddzia w

noci''.'' oflcjalna historia Biaroruskiego okrgu Wojskowego: ,,Przemieszczarlie zviapk w taktycznych i jednostek okrgu w zachodnie rejony Biaorusi sprawiao nam nie lada trudnoci.[''.l Skad osobowy 3., 10' i 14' Armii zajmowa si remontem i budow koszar, rnagazyn w, oboz w, urzdzeniem poligon w' strzelnic, czogowisk. onierz byli przemczeri, y|1w cigym napiciu".l2 Genera pukownik L. Sandaow: ,,Przemieszczanie tu wojsk okrgu wla2,alo sl z powanymltrudnociami' Fundusze na budow koszar byy znikome. [...] Dla wojsk, kt rym nie mona byo zapewni miejsca w ko_ szarach, budowalimy ziemlanki".I3 Z kadym dniem jednak przybyway kolejne jednostki. Sandaow pisze, e w latach 1939-1940 lokowano ortilerzy w magarynach, barakach i wszelkich innych pomieszczeniach: .W Brzeciu nagromadziy si ogromne ilociwojska. [...] Na najniszych pitrach koszar budowano czteropozlomowe prycze". Szef Inspektoratu Szkolenia Bojowego Armii Czerwonej $enera porucznik W. Kurdiumow na rlaradzie dow dzbnra w grudniu l94o roku m wi, e w nowych miejscach dyslokacji onierze nie maj czas[ na szkolenie bojowe, bo musz zajmowa si pracami gospodarczymi. Na tej samej naradzTe dow dca wojsk pancernych genera porucznik J. Fiedorienko informowa, e w la_
It ,,Historia Drugiej Wojny wiatowej''..., op' ctt., t. 4, s. 35' |2 Krosnoznaminnngj Bieorussklj Uojeftna okrug, Moskwa 1983'
13

musiaa oby si bez poligon w''. W latach 1939 i l94o z ogromnym trudem udao si rozmiecii zakwaterowa wojska pierwszego rzutu strateglcznego. A ju od lutego l94l roku w te same rejony zjedajw popiechu jednostki drugiego rzutu. I oto nastpuje znamienny zwrot: wojska radzieckie przestaj zajmowa si przygotowaniami do zimy. Wszystkie jednostki pierwszego rztutu strategicznego porzuciwszy swe ziemianki i nie dokoriczone koszary ruszaj do strefy nadgraniczne;'la Wojska drugiego tzl)tu strategiczflego, ci$anez !bi kraju, nie wykorzystay ani tych opuszczonych koszar, ani wojskowych osiedli. Przybywajce oddziay nie zamierzay hr zimowa, nie czynly adnych przygotowari do zimy. ZorlIerze rie budowali ziemianek, poligon w ani strzelnic. Nte kopali okop w. Wszystkie dostpne dokumenty, wspomnienia radzieckich marszak w i genera w, potwierdzaj fakt' e tym razem wojska lokowano wycznie w namiotach. oto przykady. Wczesnwiosn l94l roku w republikach nadbackich powstaje 188. DP XVI Korpusu Plechoty 2' Armii. W maju powouje si do niej rezerwist w. Dywizja organizuje tSrmczasowe letnie miasteczko namiotowe w rejonie Kozowo Ruda (ok. 50 km od granicy). Pod pretekstem wiczen, na kt re poyofuje si komunikat agencji TASS' dywlzja opuszcza namioty i rusza w kierunku $ranicy. Nie ma nigdzie choby aluzji na temat przygotowafi do z1my. Dywizja nie zamierzaa Es' zirnowa. Marszaek Zwiapku Radzieckiego Moskalenko (w t}rm czasie dow dca brygady w stopniu generaa majora) otrzymuje rozkaz od dow dcy 5. Armii generaa majora M. Potapowa: ,,Tutaj rozpocza formowanie twoja brygada. ['..l obejmiesz w posiadanie o tu, obok, kawaek lasu i zbudujesz ob z". Potna, uzupeniona przez zmobilizowanych wanierezerwlst w brygada' |iczca
la .Wojenno-Istoriczesku Zurna", nr l/1976, s.62.

s. 84.

Sandaow Na moskouskomnapranalen, Moskwa 1970' s. 41.

264

265

wlKTOR

STIWOROW

LoDo'AMACz

miast zaczyna si intensyvrrre szkolenie bojowe po 8-10 godzln dziennie, nie |iczc 2-3 wLczeri nocnych w godniu, zaj wasnych' konserwacji uzbrojenia, musztry.r5

6.000 onierzy' wyposaona w ponad setk cikich dz1a, w trzy dni lrzdza obozowisko. Niemal nach-

Jeliwojska radzieckie sposobi si do obrony - powinny wgryza si w ziemi, stworzy potn, dug

ju. Jelimiayby tu spdzi nastpn zim, to ju od

lini umocnieri od Oceanu Lodowatego po ujcieDuna-

kwietnia powirrrry budowa, budowa, budowa. Tego jednak nie robi. Niekt re dywje pozostawiy gdzie na tyach swoje nie dokoriczorle koszarY, ale inne' formowane wiosn 1941 roku, a jest ich niemao, nie maj nic: ani koszar, ani barak w. A mimo to nie buduj nawet ziemianek. Gdzie wic miay zarlriar spdzi zim, jelinie w Europie rodkowej i Zachodniej?

strategicznego rozwinicia wojsk byo skryte przesunicie zgrupowari uderzeniowych na pozycje wyjciowe do ataku' operacj t naleaoprzeprowadza nocaml, na kilka dni przed natarciem. Bezpieczny przebieg tej operacji miay zapewni wzmocnione bataliony, kt re zawczasu udaway si w rejony przygranicztl i do nadejciag wnych si kontrolowa wyznaczone dla dwizji odcinki frontu. Lotnictwo przenioso si do nowych baz w niespekra trzy tygodnie. Caa operacja zakoftczya si l8 czerlrca' Przy czymjednostki myliwc w i samoloty rozpoznawcze skoncentrowano na lotniskach oddalonych co naj.vq1ej 40 km od granicy' bombowce - nie dalej ni

-r Ue.r.ra maj or A. Zap ot oczerlko l,,Koric owym

etap em

vI

Wehrmachtu. Po drugiej stronie granicy dziao si bowiem dokadnie to samo: wojska nocami maszeroway ku granicy. Poprzedzay je wzmocnione bataliony. Po przybyciu na miejsce dywizje natychmiast zajmoway pozycje wyjciowedo natarcia, a m wic prociej, kryy si w lasach. Dziaania obu armii stanowijakby lustrzane odbicie. tko czas si rrie zgadza' Na pocztku, z pewnym wyprzedzeniem dziaaywojska radzieckie, teraz przewag dw ch tygodni uzyska Hitler: ma mniej wojsk i przerzlucaje na bardzo niewielkie odlegoci. Co ciekawe, w pierwszych dniach czerwca armla niemiecka zna\aza si w bardzo niedogodnej sytuacji: niemal w t5rm samym czasie ogromne ilociwojska przemieszczaLy si kolej. Dziaajechay jednym pocigiem,

przerzlcania ludzi i sprztu w tym terminie, poniewa rozpoczo j dopiero 13 czerwca. Dlaczego wic genera m wi o 18 czerwca? A no dlatego, e cytowana wypowied nie dotyczy wcale Armii Czerwonej' tylko

amunicja innym. Bataliony i puki wyadow5nvano w miejscach' gdzie nie byo sztab w, sztaby zatar:":,

l8O km".16 W przytoczonej relacji dziwi tylko data - 18 czerwca. Radzieckie lotnictwo nie byo w stanie zakonczy akcji
rs Moskalenko, op. cit., s. 18.
16

,,Wojenno-Istoriczeskij urna'', nr 4/1984' s. 42.

zorgarljzowar:.o szpitale polowe. _ prawie nikt nie zna plan w na najbliszprzyszo jest to najcilej strzeona tajemnica najwyszego dow dztwa. Wszystko to, co w ostatnich poczynaniach Armii Czerwonej ocenialimy jako $upot, dwa tygodnie wczeniejmiao miejsce w hitlerowskim Wehrmachcie' I nie byo w tym nic gupiego. To typowe przy$otowania do wielkiej ofensywy.
I

r o zp o czcia dziaan b oj owych' miay zakaz p o d ej mowa nia pracy. Po prrjedzie rla miejsce wojska niemieckie take nie budoway ziemianek, nie organizoway poligon w. Ale i tu, podobnie jak po stronle radzieckiej, zgrupowano ogromne rzesze wojska, zgromadzono niespotykane ilocizapas w, sprztu i samolot w' przygotowa-

$dzie nie byo wojsk. Jednostki pozbawione byy cznoci,bo ze wzgl'd w bezpieczeftstwa radiostacje, a do

no nowe lotniska,

266

267

WIKTOR

STIWOROW

LoDo.AMAcz

VII miao si sta po zakoitczeniu koncentracji wojsk drugiego rzutu strategicznego w zachodnich rejonach kraju? odpowied na to pytanie zrLarLa bya na dugo przed wybuchem II wojny wiatowej. Genera Wadysaw Sikorski:,,Wyczekiwanie strategiczne nie moe si przeduaz chwil, gdy wszystkie narodowe siy zostanzmobi|izowane i $dy ich koncentracja dobiegnie korica". tT W r936 roku ksi@k generaa Sikorskiego opublikowano w Moskwie decyzj radzieckiego Sztabu Generalnego na uytek radzieckich dow dc w. A wydano j dlatego, e zgodnie z radzieck doktryn wojskow 'w pierwszej fazie wojny nie ma nic gorszego'rnzkurczowe trzymanie si taktyki wyczekiwania''. 18 Szef radzLeckiego Sztabu Generalnego ma w tej sprawie zdecydowan opini: ,,Dfugotrwae przebywanie rezerwist w pod broni, bez realnej perspektywy wojny, moe negatyurrrie wpyn na ich stan moralny i zamiast zwikszenia gotowocibojowej nastpi jej obnienie. [...] Sowem, jak by tego nie pragno dow dztwo, a tym bardziej dyplomacja, z chwil ogoszenia mobilizacji' z czysto militarnych powod w' armaty mog satne zacz strzela. Naley z dll powciliwoci traktowa przypluszczertia, e w warunkach wsp czesnej wojny zmobi|izowane armie mog przebywa dfugo w stanie zbrojnego pokoju".rs Radziecka doktryna wojerrna ju w wczas zakadaa, e,,mobiLlzacja, koncentracja, operacyjne rozwinicie i prowadzenie pierwszych operacji to jeden, nierozdzielny proces".2o Po przeprowadzeniu mobillzacji, a tym bardziej zerodkowania i operacffnego rozwinicia wojsk, dow dztwo radzieckie nie mog'o ju powstrzyr8 re

.\ Uo

ma tego procesu. Jak w sytuacji, gdy byskawicznie sigamy do kabury, wycigamy pistolet i wymierzamy w nieprzfiaciela jednoczenie odwodzc kurek. W tym momencie, podoba nam sl czy nie, musimy strzeli. Bo jak tylko signlimypo pistolet, r:asz przeciwnik r wnie szybko (albo nawet szybciej) zrobi to samo. Kto rozpocz wojn radziecko-niemieck l94 1 roku? Komunistyczni historycy stosuj proste kryterium: win ponosi ten, kto pierwszy strzeli. Mona by r wnie dobrze wskaza na tego, kto pierwszy dokona mobilizacji, operac5{nego rozwinicia i zerodkowania wojsk' tzn. tego, kto pierwszy signd po pistolet'

B. Szaposznikow, 'M zg s.581-583.

264

"Wojna

i rewolucja", nr 8, Moskwa 1931, s. 11.

armii". Moskwa 1929, [w:l op. cit.,

20,,Wojenno-Istoriczeskij Z:urna", nr r/1986, s. 15.

przeciwnicy odparowuj , ewroku 194l szefem Sztabu Generalne$o by ju nie Szaposznikow' lko Zukow, kt ry by moe nie zdawa sobie sprawy, ze przerzut wojsk prowadzi do wojny. Iby wykaza, e najvysze dow dztwo radzieckie dziaao z pen premedy'tacj, cofnijmy si do roku 1932. 4' Dywizja Kawalerii byaw wczas najlepsz jednostk caej Armii Czerwonej. Do l93l roku dywizja ta wchodzia w skad Leningradzkiego okrgu Wojskowego i stacjonowaa tam' gdzie przed laty carska gwardia konna. Moemy wic sobie wyobrazi, w jak doskonaych warunkach y|a i prowadzia szkolenie bojowe ta dywizja. Nagle' w roku L932' moc nadzvyczajnych decyzji operac11'nych przerzllcono j do nowej, kompletnie nie przystosow anej b azy . Marszaek Zwiry,kw Radzieckiego G. Zukow: ',Dywizja przez p tora roku musiaa zajmowa si budow koszar, stajni' pomieszczeri sztabowych' budynk w mieszkalnych, magazyn w i urzdzaniem bazy szkoleniowej. W rezultacie ta niegdywietniewyszkolona dywizja przeksztacia si w sab pod wzgldem bojowym, budowlan jednostk wojskow. Brak odpowiednich materia w budowlanych, soty i inne nie sprzyjajce warunki uniemoliwiy oddziaom przygotowanie si w po-

M"'

vnI

WIKTOR

STIWOROW

LODOLAMACZ

r do zimy, co odbio si na og lnym stanie moralnym dywizji i jej gotowoci bojowej. obnizy si poziom

czyna si jego droga na szczyy. Dziaalno Zukowa bya z uwag obserwowana nie lko przez dow dc korpusu Timoszenk, ale i przez samego ludowego komisarza obrony Woroszyowa - dyfizja nosia jego imi. Woroszyow |iczy na to, e :ukow przywr ci 4' Dwlzji dawn saw i nie zawi d si. ukow drakoriskimi me-

dyscypliny...".21 Na wiosn l933 roku najlepsza dywizjaArmii Czerwonej znajdowaa si ,,w stanie kompletnego rozkadu'' i nadawaa si do walki''. Dow dca uznany zostaza ',nie g wnego winowajc i poni s wszystkie w1mikajce z tego konsekwencje. Dla dywizji za,,vyszukano nowego dow dc".7-osta nim wanieZukow. To std tozpo-

Wojna jednak nie zacza si tak, jak chcia tego Stalin, ale wyobramy sobie, e Hitler nie zaatakowa Sta|lna 22 czervyca t941 roku, a operacj ,'Barbarossa''

todami t saw odbudowa, dowodzc tym samym, e tnorla mu powierzy kade, nawet teoretycznie niewykonalne, zadanle. W roku l94l wszyscy bohaterowie tej historii zajmowaliwysze stanowiskaniw roku 1933. Nawet zl|acznie wysze . Kliment Woroszyow zosta czonkiem Politbiura, marszakie rn Zwnpku Radzieckiego i przewodnimarszakiem Zwia7ku Radzieckiego i ludowym komisarzem obronY; Georgij Zl:'kow - generaem armii' zastpc ludowego komisarza obrony i szefem Sztabu Generalnego' To wanieoni trzej kieruj akcj potajemnego przetn)cania''r'ojsk radzieckich nad niemieck granic. I doskonale wiedzz dowiadczetia, e anijedna dywizja nie tnoe pozosta na zim. w pustym lesie. W przygranicznych rejonach nie ma strzelnic, poligon w, czogowisk, nie ma warunk w do szkolenia bojowego' Wojska powinny by natychmiast wprowadzane do walki pod grobgwatovrnego obnienia gotowoci bojowej. Wszyscy trzej wiedz, e wtedy znajd si winnL, i zdaj sobie spraw, co si z winn5rmi stanie. A mimo to ciaj rejony, gdzie nie ma warunk w do w szkolenia bojowego, niemal ca Armi Czerwon!
2| ukow, op. cit., s. r57.

czcym Komitetu Obrony; Siemion Timoszenko

Co w takiej sytuacji uczyrriby Stalin? m g ju wycofa swych wojsk. Liczne armie i korpusy sformowane w pierwszej poowie lg4l roku nie mia, po prostu, dokd wraca. Chyba e do ,,osiedli barak w dla drwali". Wycofanie tak ogromnej masy wojsk musiaoby znowu potrwa wiele miesicy' przy czym operacja ta sparalizowaaby cay transport kolejowy' co ozrLaczao katastrof gospodarcz' I jaki w tym wszystkim sens?! Prowadzi przezp roku potajemn koncentracj po to lko, eby przez kolejne p rocze WTaca do punktu wficia?! Po drugie: Stalin nie m g pozostawi swych armii na okres zimy w przygranicznych lasach. Bez intensywnego szkolenia bojowego wojska szybko traciby zdo|no bojow. Ponadto nie daoby si tak dugo utrzyrrla w tajemnicy istnienia potnych wojsk drugiego rzut.u strategicznego. A skoro Armia Czerwona nie moga si wycofa i nie moga take zbyt dfugo pozosta w przy1ranicznychlrasach, to co jej pozostawao? Zamiast odpowiedzi pr4ltocz w t5rm miejscu opini marszaka Wasilewskiego, kt ry ,,...od maja 1940 roku jest zastpcszefa wydziau operacyjnego w Sztabie Generaln5rm, tw rc czcioperacfinej planu strategicznego rozwinicia radzieckich si zbrojnych na kierunku p nocnym, p rocno-zachodnim i zachodnim".r, Rozpoczynajc wojn w stopniu generaa majora, p tora roku p niej by jll marszakiem Zwiapku Radzieckiego. Naleado najbliszych wsp racownik w Stalina. W ostatnich latach cia ,,wodza narod w'' to on, a nie wkow, dowodzi Armi Czerwon, i wraz ze mierci Stalina utraci naj'wysze stanowiska. Marszaek Zwiapku Radzieckiego Aleks ander Wasile wski: ',obawy, e Zach d podniesie raban z powodu rzePo pierwsze: nie
22 Sotuietskaja wojennaja Encgkopiedlj, op.

odoyna dwa miesice'

cit.' t. 2, s. 27. 271

270

wtKToR stlwoRow komych agresyvmych zamlar w ZSRR' naleao odrzuci. Doszlimy [...] do Rubikonu woJny 7truebabyobez watrania ucmi krok do przodu".23 W kadym powanym procesie pojawia si moment krytyczny, po przekroczeniu kt rego wydarzenTa ptzebiegaj ju w spos b nieodwracalny. Dla Zwiry'ku Radzlecldego t5rm momentem by dzten 13 czerwca 1941 roku. od tego dnia ZwilaekRadziecki nie m gJuuniklatem n wojny i musiaa sl ona rozpocz warrie 1941 roku' n1ezalen7e od tego, co uczyniby Hitler.

Rozdzia 24 I nie wypowiedziana wojna

t

W gdg jestemg otoczeni urogamt, nage -warurkach, ude17nie z naszej strong, ni.eoczekiorlu maneu s zgbko decg dj o w s zg s tktm.| J. Staltn

N" granicach ZwiapekRadziecki mial "."frodnich pi okrg w wojskorrych, do kt rychbez rozgosu, ale z--du intensywnocL przerzuca si nowe Wszyst}rie wewntrzne okrgi wo;skowe (aJednostkl. byo ich osiem) otrzyma rozkaz wyruszenii na zach d. Jak ju wspomnielimy, opr cz plciu zachodnich _ okrg w-przygran iczny ch t omiuweivntrznych istnia Jeszcze Front Dalekowschodnt oraz trzy-okrgi usytuowane na granicach wschodnich: zakaukaski, rodkowoazj-atycki t zabajkalskl. Warto tm st przyjtze. 194l roku w rodkowoazjatyckim 1 Za- W maJu okrgu kaukaskim Wojskowym, wbrew dementiTAss
23

.Wojenno-Istoriczeskij Zt:u.na"' nr 2/1978, s. 68.

s. 23O.
l

l Przem wienle na XII edzIe WKP(b),

Lodoamacz

[w:]

Stalin, op' cit., t.

5,

273

WIKTOR STIWOROW

LoDoAMAcz

z g maja, trway intensyv,rne przygotowania do 'wyzwolenia'i."r,,'. cto"''' ro1 w tej operacji przewidziarro _ dla okrgu rodkowoazj atyckie go, pomocnlc z dla za-

rezygnlc tym samym z .radykalnych przeksztaceit spo,eczno-policznych". Nie udao mi si jak dotd sprawdzi, czy napocztku czerwca 1941 roku Stalin wzywa do Moskwy dow dc rodkowoazjatyckiego okrgu Wojskowego generaa s. Trofimienk. Wiadomo jednak, e sztab okrgu zosta powanie oslabiony. Juw marcu 1941 roku wezwrrry
otrzyma tu nominacj na stanowisko dow dcy artylerii 27. Armii stacjonujcej w fepublikach nadbackich. (W przyszoci Chlebnikow dosfuy sistopnia $eneraa pukownika.) W ladza rllm oraz wieloma irrnymi pukovrnikami i generaami do Moskwy cignito take szefa sztabu okrgu generaa majora (z czasem gieneraa armii) M. Kazakowa. Po latach Kazakow napisze w sv1rch wspomnieniach, e lecc do stolicy widzia z E ry nieprawdopodobn wrcz liczb wojskowych transport w cigncych ze wschodniej Syberii i Kraju Zabajkalskiego na zach d.3 Genera armii A. ucqiski (w owym czasie pukownik, dow dca 83. D}rwizji Strzelc w G rskich) jecha wtedy jednym z tych pocig w. W tym samyn przedziale podr owar wnie genera major I. Pietrow (w przegenera armii). Relacja uczy skiego ze spotkaszoci nia z Pietrowem jest niezwykle interesujca: ,,Jadc na wezwanie Komisariatu obrony usyszelimyprzez radio komunikat, e hitlerowskie Niemcy napady na nasz kraj''.uczp1ski nie pisze, wjakiej sprawie go wezwano, opowiada natomiast o swym przyjacielu generale Pietrowie: ,,W przededniu wojny zosta dow dc 192. Dywizji Piechoty (Pietrow przeksztaci jw dyunzj strzelc w g rskich, kt ra przerzucona zostaa nastpnie na granic z Rumuni)' a nastpnie XxuI Korpusu ZrnecllariZowanego' na kt rego czele uda si na front''.a XX\I Korpus Zrnechartzowarry zgodnie z otrzymanym rozkazem przemieszcza si skrycie z Azji rodkowej do granic Rumunii, a jego dow dca jedzie w tym
3 Kazakow, op. cit.,

zastpca, genera porucznik N. Watutin' Generairmii S. Sztemienko (w owym czasie pukow-

zosta do Moskwy pukownik N. Chlebnikow, kt ry

jednostek Zakaukaskiego Ok Piechoty, wyjecha z rtim na z F|otC zarnomorsk' prowa

2 Sztermienko, oP. cit., s. 31-32'

s. 81-82.

-Wojenno-Istoriczeskij urna", nr 9/ 1976, s. |2t-|22.

274

275

WIKTOR STIWOROW

czasie do Moskwy, gdzie ma otrrma kolejne zad,arie bojowe. Nie po raz pierwszy obserwujemy tak procedur. oto przykad. 16' Armia take w5rnrsza w kierunku rumuriskiego pogranicza, a jej dow dca udaje si do Moskwy po nowe rozkazy. W kr tkim wspomnieniu uczyr1skiego o spotkaniu z generaem Pietrowem nic nas, pozornie, nie zaskakuje. Zwr myjednak uwag na kolejnozachodzcych zdarzen Genera Pietrow formuje xxul Korpus Zmechanlzowirny, nastpnie organizuje transport i wysya sw jednostk na front' a dopiero potem, w pocigu jadcym do Moskwy, dowiaduje si z radia, e Niemcy rozpoczy wojn. Kilka dni p niej zdarzya s7 rzecz najciekawsza: xxVII Korpus zosta po drodze rozformowany. Nic dziwnego. Po prostu, w wojnie obronnej takie typowo ofensyurne jednostki nie s potrzebne. Ju w lipcu l94l roku rozformowano take wszystkie pozostae korpusy. Byo ich dwadzieciadziewi. Sytuacja wydaje si absurdalna: XXVII Korpus Zmechanizowany przed napaciHitlera wyrusza na wojn, ale kiedy wojna staje si faktem, korpus sl rozformovruje' zanilrt zd.ry zet(<n si z niepracielem. Wbrew pozorom to wcale nie absurd. XXVII Korpus rzecrywicile udawa si nad nrmurisk granic, by wzi lldzia w wojnie. Ale nie w tej wojnie, kt r rozpocz{ Hitler. W pocigach mkncych z Azji rodkowej, poza Pietrowem i uczy skim, jechao take wielu innych wybitnych dow dc w' Nie bd wymienia wszystkich nazwisk' Wspomn jeszcze tylko o generale majorze A. adowie. Wiemy o nim le, e ,,ur przeddzieri wybuchu wojny adow, kt ry w Azji rodkowej dowodzL dywizj kawalerii g rskiej, obj{ dow dztwo [V Korpusu Powietrznodesantowego i przyby z rljrlr na front ju w toku cikich walk''.s Gdyby ktousiowanam wmawia, e wszyscy ci generaowie jad ku zachodnim gftrnicom, by pokierowa ,,przeciwuderzeniem'', warto mu zwr ci uwag na
5 .Wojerrno-Istoriczeskij turnaL", nr 3/ I97I' s. I24. 6 nbaczow, op. cit., s. |47.

LoDoA[Acz

276

277

s1

WIKTOR SIIWOROW

LODOT"AMACZ

przeniesiono go do orrowskiego okrgu Wojskowego' gdzie tajnie sformowa} 20. Armi. Nastpc Remiezowa w okrgu Zabajkalskim zosta genera porucznik I. Koniew. Miejsca tu jednaknie zagrza1juwkrtce zr:al.az si w P nocnokaukaskim okrgu Wojskowym, gdzie bezrozgosu sformowa 19. Armi' AZabajka|ski okrg Wojskowy przeja} po nim genera porucznik (p niejszy genera armii) P. Kuroczkirt. Jeszcze przed 13 czerwca 1941 roku wyekspediowa na zach d 16. Armi' zyczc jej onierzom na odjezdnym, by ,z godnoci wykonali kady rozkaz,jaki postawi przed nimi ojczyzna"' L6. Armia miaa przed sob najdusz drog. Wyruszya wczeniej, by dotrze na zach d' jednoczeni e z pozostaymi armiami drugiego rzutu strategicznego. A co z generaem porucznikiem Kuroczkinem? Wyekspediowanie caej armii, i do tego pod rygorem zachowania penej tajemnicy, wymagao nie lada trudu. Kuroczkin zadani wykona i odetchn z u|g. Ale 13 czerwca, gdy ogoszono komunikat agencji TASS' Kuroczkin mia ju w rku rozkazbezzuloczlego udania si do Moskwy po now nominacj. Z dzierrrrlka ''Krasnaja zwiezda''7 dowiedziaem Si, e 22 czeflNca 194l roku genera porucznik Kuroczkin by jednym z pasaer w pocigu popiesznego jadcego do Irkucka''' A Zabajkalski okrg Wojskowy pozosta bez dow dcy. Radziecka encyklopedia wojskowa podaje, e nowy $ wnodowodzcy pojawi si tu dopiero we wrzeniu1941 roku.8

wntrznych, ale take z frontu rra Dalekim Wschodzie. Konllikt w t5rm rejonie w kadej chwili m g przerodzi si w otwart wojn. Drobne potyczki coraz czciej koil'czyy si cikimi walkami, w kt rych po obu stro7 ,,Krasnaja rwiezda",26 maja 1984. 8 Souietsk7a wojeftnajaEncgkopiedlja, op' cit., t. 3' s. 357'

(renera w i innych oficer w przerz:ucano na niemieckie i rumuriskie granice nie tylko z okrg w we-

r-r

III

nach bray udzia setki czog w i samolot w. Wojna japorisko-radziecka wisiaa na wosku, a zdaniem zaEranicznych obserwator w-bya wrcz nieunikniona. Dlana tego wanie Dalekim Wschodzie nie byo okrgu wojskowego, lko skadajcy si z ttzech armii front. od korica 1940 roku coraz wiksze iloci wojsk ekspediuje si na zach d. Z frontowych jednostek na Dalekim Wschodzie wyjeda take wielu wyszych dow dc w. Czsto nie ma ich kim zastpi' Na przykad' po odkomenderowaniu na zacb d szefa wy dziau operacyj ne$o sztabu frontu' generaa majora T. Kotowa, je$o stanowisko pozostao nie obsadzone. Genera major P. Grygorenko (w owym czasie podpukownik w sztabie Frontu Dalekowschodniego): ,,Wysano na zach d Iwana Koniewa, Markiana Popowa, Wasll|a Czujkowa i wielu innych wyszych dow dc w,.g eby fianl,co brak tych kilku os b oznacza d|a frontu, prz5apomn, e genera porucznik M. Popow (prrszy genera armii) dowodzi tu l. Armi, a genera I. Koniew (z czasem marszaek Zw|a7ku Radzieckiego) 2. Armi. Wszelkie sugestie' e generaowie posylarri s na niemieck granic w zwi2ku z przelvtdywan agresj Hiflera, pozbawione s podstaw. W dniu wybuchu wojny Popow jest dow dc Frontu P nocnego na granicy z Finlandi. Koniew zawraz ze sw armi uderzeniow zmierza ku granicy z Rumuni. Warto przeIedzidrog, jak przeby genera Koniew od stanowiska dow dcy 2. Armii na Dalekim Wschodzie do takiej samej funkcji w 16. Armii rozlokowanej na granicy rumuriskiej. odchodzc w kwietniu l94l roku z 2. Armii Koniew obejmuje Zabajkalski okr$ Wojsko!w' po czym pojawia si dyskretnie w Rostowie ju jako dow dca P nocnokaukaskiego okrgu Wojskowego. Tu b7erze udzia w ostatnim etapie organizacji 19. Armii, staje na jej czele i ,,z zachowaniem najcilejszej tajemnicy'' w koricu maja 1941 roku roroczyna akcjprzerzucania dywji i korpus w nad granic z Rumuni. W niezwykle kr tkim czasie - cztery stanowiska. Od
s Grygorenko, op. cit., s.246.

278

279

WIKTOR

STIWOROW

LoDo.AMAcz

najdalszych zaktk w Dalekiego Wschodu do zachodniej granicy paristwa. Przed kad operacj ofensywn ale nie przed' obronn - Stalin stara si ukry swych najlepszych genera w i marszak w. Dotyczyo to w pierwszym rzdzie Zukowa, Wastlewskiego, Koniewa, Rokossowskiego, Mierieckowa. Tak te sl dzieje wiosn l94l roku. Przed najpowaniejsz operacj ofensyrm Koniew tak zaciera za sob lady,eby nawet najblisi przyjaciele nie wiedzieli' gdzie si podziewa.

znikniciu generaa Koniewa z Da|ekiego Wschodu opuszczota przez niego 2. Armia nie otrzymaa godnego nastpcy. Nie by rlim z pewnoci genera M. Tieriochin. Sytuacja w I. Armii Frontu Dalekowschodniego wygldaa lepiej' bo po wy1edzLe generaa M. Popowa na Front P nocny zastri go genera porucznik A. Jeremienko (przyszy marszaek Zwizku Radzieckiego). Jednalre Jeremienko dowodzi tu ntezbyt dfugo. 19 czetavlca otrryrna rozkaz przekazatia dow dztwa l. Armii i natychmlastowego pr4rjazdu do Moskwy, gdzie czekaa na kolejna nominacja. Hitler przetasowa wszystkie karty. Ju po niemieckim ataku, w toku cikich walk genera Jeremienko obejmuje dow dztwo Frontu Zachodn(ego po odwoanym generale D. Pawowie. Jednake 19 czerwca nikt takiego obrotu sprawy nie przewidywa. Pawow jako dow dca Frontu Zachodniego cileszy si jak najlepsz opini' Stalin wzywajc do siebie Jeremienk mia wobec niego zupenie inne plany. Do dzipozosta one tajemnic i, by rnoe, nigdy nie zostay zrealizowane. Miaem szczc7e osobicie pozna marszaka Jeremienk i porozmawia z nim. Zwielkostronoci,eby nie wzbudzt podejrze ' pr bowaem wyci$n od generaa jakieinformacje na ten temat. Odntosem wraenie, e Jeremienko naprawd nie wiedzia, po co Stalin go wzywa. Zwr ciem marszakowi uwag na fakt, e lg czefl^Ica 1941 roku nie lko on mia si stawi na
2AO

DIV I o tajemnilczym

Kremlu. T)rm samym pociglem' z idencznyrrri rozkazami, jechali przecie take inni: i Kuroczkin, i Siwkow' l Kurdiumow, i adow, i uczyriski, i Pietrow' Marszaek sucha z widocznym zainteresowaniem' aowaem bardzo, e _ ze ztozumiaych powod w - nie mogem w tej rozmowie posun si za daleko. Jeremienko poda mi nazwiska kilku innych genera w' kt rych odwoano z Dalekiego Wschodu niemal doszcztnie ogoacaJc radzieck obron w tym rejonie. Na przykad genera Bierzarin by zastpc dow dcy 2. Armii. Jeremienko nie wspomnial o nim w swych pamitnikach, ale pamijemu ta, e wyjedajc z Dalekiego Wschodu wanie mia przekaza dow dztwo armii. Ale Bierzarin ju w koricu maja wy'echa na tozkaz Stalina do Moskwy' dzie otrzyma nominacj na dow dc 27. Armll stacjonujcej nad Batykiem, tu przy granicy z Niemcami. I znowu m gby ktopowiedzie, e Stalin ciga Jeremienk, Bierzarina i innych genera w z Frontu Dalekowschodniego, a wzmocni obron zachodnich granic. To nieprawda. Swiadczy o tyrn przypadek innego generaa, o kt rym opowiada mi Jeremienko. ot genera major W. Gazunow (p niej genera porucznik, dow dca wojsk powietrznodesantowych) w pierwszych miesicach 1941 roku sta na cz|e 59' Dywizji Piechoty 1' Armii Frontu Dalekowschodniego. Jeremienko mia sentyment do swojej armii i nie chcia, eby z braku dobrego dow dcy wpada w rce despotycznego ,,szczura sztabowego'' Szeachowa. Niemal wszystkich dowiadczonych dow dc w dywizji dawno ju odkomenderowano do zachodnich okrg w. Jedynie w 59. Dyw|zji uchowa si rutynowany, odwany dow dca, w kt rym pokadano due nadzieje na przyszo._ genera Gazunow. Jeremienko zwr ci si do Sztabu Generalnego, proponujc go na swoje miejsce' odpowied Moskwy bya natychmiastowa: Gazunow rzeczywicie zasfuguje na awans' Genera otrzyma zaszyfrowan depesz z tozkazem bezzwoczrlego przekazania dow dztwa dywizji i wyjazdu w rejon granicy z Rumuni, gdzie obejmie III Korpus Powietrznodesantowy.
241

WIKTOR STIWOROW

Zgodnle z rozkazern Stalina, w pierwszych dniach czerwca 1941 roku skoncentrowano na zachodntch granicach ws zys tkie radzieckie dywizj e powietrzno de santowe (cznie z tyrni, kt re przerzucono z Dalekiego Wschodu). Mao tego: w ostatnlej chwili Stalin ciga jeszcze z najdalszych okrg w spor grup genera w piechoty i kawalerii mianujc ich do rki dow dcami korpus w powietrznodesantowych. Dotyczy to nie tylko genera w Gazunowa i adowa, ale take genera w: M. Usienko, F. Charitonowa, I. Biezugowa. Popieszne przekwalifikowanie genera w piechoty i kawalerli na dow dc w wojsk desantowych z pewnocinie jest elementem przygotowari do obrony. To posunicie ma wszelkie znamiona przygotowar1 do agresji. oznacza, e ju wkr tce nastri atak: nieodwoalny, zdecydowany, druzgoccy.

Rozdzia 25

Po co Stalin utworzy fronty

Wojna biedngch z bogatgmt [...] bdzie bardziej zactta ikrtaatua nl u s zg stkie poprzedT

i*.o

oznacza przede wszystkim zviry,ek operacyjny |iczcy od kilkuset tysicy do miliona i wicej ohierzy. Skada sl z dow dztwa, sztabu, kilku armii og lnowojskourych i pancernych, formacji lotniczych, jednostek oPL' oddzia w wsparcia i zaplecza' Wed}ug przedwoJennych zaoen w samych tylko wojskach i instytucjach zaplecza podlegajcych bezporednio dow dztwu frontu powinno by ok. 2oo.ooo on7erzy. W czasie pokoju fronty nie istniej. Siy zbrojne zorganizowane
F. Engels, op. cit., t. 2, s. 653

Dr ,,front'' w radzieckiej terminotogii wojskowej l ojcie

I Przem wienie w Elberfeldzie, 15 lutego 1845, [w:l K Marks,

283

wtKTOR SUWOROW

LODOf.AMACZ

dc kimw rodzaju wojskowego gubernatora' W razie wojny przygraniczny okrg wojskowy przeksztaca si we front. Moliwe s w wczas trzy sytuacje:

l. Front

wdczy na terytoriach, kt re przed' wojn

jest tu jakby wojskowym gubernatorem' - 2. Pod naciskiem nieprzyjaciela front wycofuje si ium. Dow dca odPoz zajm ale w trakcie odwrowiada ewakuacji lokalnYch tu ma

pc

zlacz w. pozos

o utworzone stanowisko

i tak mia kilku

zast-

do przy1azdu generaa

I. Bodin, oraz szef sztabu - genera major W' Klimowskich. Zgodnie z planem mobilizacfrnym Pawow ma
286

by dow dc Frontu Zachodntego, Kllmowskich - szefem sztabu, natomiast Bodin ma peni obowipkl dow dcy grupy odwodowej frontu. Gdyby Front Zachodnlmia walczy tam, gdzie znajdowa sl przed wybuchem wojny, tzIt. na Biaorusl nte byoby potrzeby wprowadzania jakichkolwiek zmian stnrkturalnych. Jednake Front Zachodni zamierza zaatakowa wroga na jego terytorium. Poprowadzgeneralrowie: Pawow, Bodin i Klimowskich. A kto zostanie w Mir1sku? Waniepo to utworzono dodatkowe stanowtsko dla generaa porucznika Kurdlumowa. Rozdzielenie struktur nastrio }uprzed wojn. Genera Pawow zajal si sprawami czysto wojskowymi' Jego nowy zastpca - terytorialnymi. Gdy Front Zachodnt pod dow dztwem Pawowa znajdzie si na terytorium nteprzfraciela, genera Kurdiumow' kt ry zdoby bogate dowiadczenia w czasie kampanii .wyzwolenia'', pozostanie w Mirisku _ zajrn(e si ochron lokalnych wadz l linii komunikacyjnych, bdzie nadzorowa przemys l trarrsport' przeprowadza dodatkowe mobilizacje i organizowa zaopatrzertie dla frontu. Cztery armie, dziesi samodzielnych korpus w t dziesi dywizjl WWS rozlokowanych na obszarze Kljowskiego Specjalnego okrgu Wojskowego take prTygotowuj st do walki na terytorium nieprzyjactela. Pokieruje nimt dow dca Frontu Pohrdniowo-Zachodniego, genera pukownik M' Kirponos. W Kijowie take stworzor:Lo dodatkowe stanowisko zastpcy dow dcy do spraw terytorialnych. obejmie je genera porucznik W' Jakowlew. od pierwszych dni lutego podzla na dwie struktury jest coraz wyraniejszy. W Tarnopolu powstaJe tajne stanowisko dowodzenia jako centrum struktury \wojskowej, w Kijowie pozostaje sztab - centrum struktury terytorialnej. W Browarach pod Kijowem zbudowano potnie umocnione podztemne stanowlsko dowodzeria dla wojskowych wadz terytorla|nych. W Tarnopolu na stanowisko dowodzenla dla dow dcy frontu przewidziano niezbyt $bok ziemiank z pojedyncrym belkowaniem, co jest logiczne, skoro struktura wojskowa nie miaa zbyt dugo pozosta na Ukrainie.
287

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAIIAcz

Take w Nadbatyckim Specjalnym okrgu Wojskowym nastrio rozdzie|enie stnrktur. Najwysze wadze wojskowe Frontu P ktocno-Zachodniego przeniosy si do Poniewiea, a w Rydze pozostawiono drugorzdnego generaa J. Safonowa' kt ry po odejciu g vrnych si radzieckich na zach dbdzie tu sprawowa funkcj gubernatora. W odeskim okrgu Wojskowym _ inaczej.I tu dokonano rozdzielenia struktur. Ale front nie powstanie. Jego rol peni bdzie 9' Armia - najsilniejsza w radzieckich siach zbrojnych' Sztab okrgu przeksztaci si w sztab 9. Armii. Przytaczajca wikszo oficer w ze sztabu odeskiego okrgu Wojskowego' na czele z szefern sztabu generaem majorem M' Zacharowem znalaza si w sztabie 9. Armii. Z parnitn1k w marszaka Koniewa wiemy, e 20 czrwca sztab 9. Armii w trybie alarmowym zosta wywieziony z Odessy na polowe stanowisko dowo-

w tym nic dziwnego. W pierwszej fazie walk front ten nie mia do odegraniaadnej powanej roli, a jego wojska nie wyjd poza Kareli. Front bdzie wic dziaa na tym samym niemal obszarze, kt ry kontrolowany by dotd przez okrg Leningradzki. TWorzenie dw ch struktur nie miao wic uzasadnienia. Zar wno dziaania bojowe , jak nadz r nad terytorium bdzie tu realizowa sztab Frontu P nocnego' kt ry pozostanie w Leningradzie.

Dow dcy okrgu generaa pukownika J. Czerewiczenki nie ma ju w odessie od dawna. Wyjecha na Krym, by obj dow dztwo IX Specjalnego Korpusu Piechoty' Stamtd, omijajc Odess, przyjedzie wprost na tajne stanowisko dowodzenia 9. Armii, kt r znowu ma dowodzi. Matszaek Zwia7,ku Radzieckiego M. Zacharow twierdzi, e w chwili wybuchu wojny Czerwiczenko zrozkazem powrotu do 9. Armii, znajdowa si

dzertia.a

w pocigu. Przed wybuchem wojny zakadano, e 9. Armia ruszy do natarcia i bdzie prowadzi walk na terytorium nieprzyjaciela. Przed niemieck napacipojawi si w Odessie genera N. Czebisow. Po wyprowadzeniu 9. Armii, mia peni tu nadz r wojskowo-terytorialny. We wszystkich zachodnich okrgach sytuacja Wygl-

nastpio definiwne r o zdzi|enie struktur dowodzenia we wszystkictr zachodnich okrgach wojskowych, poza leningradzkim. Dow dztwa wszystkich front w otrzymay od ludowego komisarza obrony rozkaz przeniesienia si na polowe stanowiska dowodzenia. Na Biaorusi s teraz dwa niezalene systemy dowodzenia: oficjalnie nie istniejcy Front Zachodni (dow dca - genera D. Pawow' stanowisko dowodzenia w lasach nie opodal stacji Lena)oraz Zachodni Specjalny okrg Wojskowy (dow dca - genera porucznik W. Kurdiumow, sztab w Mirisku). Pawow nadal peni funkcj dow dcy okrgu' ale jednoczenie ju jest g wnodowodzcyrn frontu. Genera Pawow przenosi si waniena tajne stanowisko dowodzenia, gdzie bdzie dziaa cakowicie niezalerie od Zachodniego okrgu Wojskowego. obszarze

cie

agencji'"""

Dwa

da podobnie. Jedynym wyjtkiem jest Leningradzki okrg Wojskowy. Potajemnle powstaje tu Front P nocny' ale rozdzie|enie struktur nie nastpuje. I nie ma
4
5

ku, dw ch p Z{ublowane isthie moe

wnolege systemy dowodzenia na m samyln - to tak, jak dw ch kapitan w najednym stat-

"Wojenno-Istoriczeskij 'Woprosy istorii", nr 5/1970, s. 46.

Zlurna'', nr

7/

1968' s. 42.

W tym samyrn czasie dwie struktury dowodzenia powstay na Ukrainie: Front Pofudniowo-Zachodni oraz Kijowski Specjalny okrg Wojskowy. Marszaek Zvnryku Radzieckiego Bagramian pamita, e specjalny szyfrogram, kt ry nadszed wtedy od Zukowa, nakazywa,
289

ce te terytoria opuci.

komunistycznej. jednym terenie hodni ma wkr t-

zga

_-

lf.

WTKTOR SI'WOROW

LoDo'Al''Acz Przerloszc si na polowe stanowlsko dowodzenia kierownictwo Frontu P nocna-Zachodniego doskonale wiedziao, e nte wybiera si na adne manewry, tylko na wojn. Stanowili bowiem .najsvyszy operac5{ny organ dowodzertia dziaaniami bojowymi''.8 Frontowy syby stem cznoci ju od dawna przygotowywany na wypadek wojny. ,,Wszystkie dokumenty zawierajce plany czstotliwoci, sygnay wywoawcze, hasla znajdoway si w sztabie okrgu iw razie wojny naleao rozesa je do jednostek. Kady okrg mia kilka tysicy radiostacji. Przestawienie ich pracy na system wojenny musiao trwa co najmniej tydzien. A za'wczasu nie wolno by,o tego zrobi".9 na Zauwamy - cay system przestawiania cznoci zaoeniu, e sygna o zbllreim wojenny opiera si na ajcej si wojnie nadejdzie z Moskwy i to w momencie, kt ry radzieckie wadze luznaj za stosowny. Inn5rmi sowy' plany te opracowane zostay riie na potrzeby wojny obronnej, tylko na potrzeby wojny ofensyv,mej. Uwzgldniay take okres potajemnych przygotowar1 do niej. I oto nadszed waciwy moment. 19 czerwca szef. sztabu Frontu P nocno-Zachodniego genera porvcznik P. Klenowwydaje rozkaz generaowi majorowi Kuroczkinowi: ,,- Przystpi do rea|izacji ,,wielkiego planu''. Rozumie-

by ,,utr4rma to w cisejtajemnicy, o czym uprzedzi

skad osobowy sztabu okrgu''.6 W ksice generaa porucznika wojsk cznociP. Kuroczkina, w owym czasie genera}a majora' szefacznociFrontu P nocno-Zachodniego, znajdujemy informacj, e w republikach nadbatycktch sytuacja bya identyczna. ,,Do Poniewiea zjechaa niemal caa generaltcJa i najwaniejsze wydziay sztabu. Dow dztwo okrgu praktycznie przeksztalcio si ju w dow dztwo frontu, cho formalnie, do wybuchu wojny gono o tym nie si m wio. W Rydze pozostawiono kilku genera w i cz kadry oficerskiej powierzajc im kontrol nad terytorium".7 Dwa nieza|errc systemy dowodzenla w]rmagaj dw ch nieza|enych system w cznoci'obowi2ki szefa wojsk lcznoci Frontu peni osobiciegenera major P' Kuroczkin, zajego zastpca pukownik N. Akimow odpowiada za system cznocl okrgu. Kuroczkirr z energirozwija czno potrzeby fronna tu udajc, e podlege mu subyzajrnuj si .sprawdzaniem sieci". eby n;le wzbudza podejrzeri nieprz11'aciela, nowe nie kanay cznoci s uywane' Do rozm w wykorzystuje si linie cywilne. Przy czym sowo .cywilrre'' naley wzi w cudzys w. W Zwiapku Radzieckim takie linie nie istniay. W roku 1939 pa stwowy system cznoci by ju cakowicie zmilitaryzowany i podlega wadzom wojskowym. Ludowy Komisariat cznoci zosta, praktycznie, podporzdkowany Ludowemu Komisariatowi Obrony. We wszystkich normalnych paristwach system cznociwojskowej jest jednym z element w systemu krajowego' w ZSRR - przeciwnle. Krajowy system cznocijest skadnikiem systemu wojskowego. Ludowy komisarz cznoci zsRR Pieriesypkin penil jednoczeniefunkcj zastpcy szefa wojsk cznoci Armli Czerwonej.
6 Bagramian, op. cit. 7 P. Kuroczkin, .lVa steuleroznpadnom Jrontie,
196.

cieocz5rmmwi?

organizacji cznociradiowej [..'] do sztab w armii

8 P. Kuroczkin, Pozgu:ngjeJt'onta, Moskwa 1969, s. 117.

Tak jest. Rozumiem".lo Szkoda tylko' e rny niewiele z tego rozumiemy i e aden z radzieckich genera w nie w11'ania, co si za t nazw krse. Wiadomo jednak, e taklplan istnia i radziccy generaowie zaczLi wprowadza go w cz5m. (oto jat genera Kuroczkin przystpi do realizacji ,,rl'ielkiego planu": ,,Szefostwo cznocirozesaodokumenty doczce

s.

Moskwa

1969,

s lbid., s. l15. ro Kuroczkin, NastelDiero-?npadnom..., op. cit., s. 195.

290

291

&

WIKTOR STIWOROW

LODOT MACZ

jednostek podlegych dow dztwu okrgu' Wszystkie te dokumenty, odpowiednio zmodyfikowane, powinny byy trafi do waciwychsfub w korpusach, dywizjach, pukach i batalionach, a nastpnie do obsugi kadej radiostacji' Jak ju m wiem, musi to trwa co najmniej
i

Tak wic cile tajne instrukcje, kt re rnonafi ze sztabowych sejf w tylko w przypadku wojny, ju od l9 czerwca docieraj do tyslcy onierz5r i oficer w. Jest to proce s nieodwracalny. Naj cilejstr zeonych taj emnic nie da si z powrotem zamkn na klucz. W momencie kledy wszystkie te instrukcje trafiy do jednostek - wojna staa si nieunikniona. Przygotowania do wojny zaczepnej przypominaj przygotowania do puczu: cise grono przyw dc w opracowrrje w tajemnicy plany dziaa ' Nikt z szeregowych uczestnik w zamachu nie jest w te plany wtajemniczony. Moment, w kt rym choby czinformacji o spisku przedostanie si do tysicy jego wykonawc w, przgsdza o natychmiastowym podjciu akcjl. Pr by przewtotu nie da si ju unikn. W przeciwnym razie spiskowcy utrac sw j g wny atut' jakim jest element zaskoczerlia, A moe genera Klenow wyda rozkaz za\ria?any z ,,wie|kim planem'' przewidujc niemieck inwazj? Genera Klenow nie bierze takiej moliwoci pod uwag' i nawet po niemieckim ataku nadal nie wierzy i nie podejmuje adnych dziaa dla odparcia agresji. Po 13 czerwca, w cigu kilku zaledwie dni uruchomione zostay w Zwiapkls' Radzieckim wszystkie mechantzmy wojny. Proces rozwijania radzieckich front w posun{ si tak daleko, e najcilej tajne instrukcje dotary ju do sicy bezporednich wykonawc w. W poowie czerwca l94l roku Zviapek Radziecki przekrocl punkt krytyczrry i znalaz si w sytuacji bez wyjcia.od tej chwiki wojny nie mona ju byo unikn''.
1r Ibid.,

tydziefi".1r

Dow dca ma pene zaufanie do swych zwiadowc w, ale zarliln wyda rozkaz, musi pole bitwy obejrze wasnymi oczanni. I czyri tak dow dcy wszystkich szczebli, we wszystkich armiach wiata.Nie jest to wcale sprawa tradycji ani zwykego rytuafu' Dow dca ma obowipek osobicie zobaczy i przeanalizowa warunki, w jakich przyjdzie walczy jego onierzomiczy przez ten par w zdoaj przejczogi, czy tamten drewniany mostek wytrzyma wymagane obci@enie, czy zlecetro nie opodal lasu rlje grozi kontratak. Jelidow dca tego nie zrobi, jelinie potrafi przewidzie' skd jego onierzom Zagraa najwiksze niebezpieczeristwo, jelinie zdoa przed walk waciwie oceni wszystkich trudnoci - rnoe zapaci za to klsk. Wanie dlatego kady dow dca, przed walk, przeprowadza rozpozrtartie.

w dca przeprowadza rozpoznanie przyszego terenu walk' oczywicie, sfuby wywiadowcze swoje zrobiy i odpowiedni|iczb meldunk w ptzekaza do sztabu.

DTV podjciem depyzji o przejciudo natarcia L rzed'

do-

s. I18.

Pojawienie si nieprzyjacielskich grup rozpozftawczych na granicy paristwa nie naley do przyjemnych niespodzianek. Jeliz drugiej strony granicy prowadzi obserwacj terenu dow dca radzieckiej dywizji pancernej - nie budzi to szczeg |nych podejrzeil. Ale jelidow dca radzieckiego okrgu wojskowego w towarzystwie czorka Politbiura caymi tygodniami objedaj stranice i nad'grariczne plac wki, to czy nie moe to zaalarmowa przeciwnika? Oto, na przykad' w styczniu 1939 roku dow dca Leningradzkiego okrgu Wojskowego K. Mierleckow oraz A. Zdanow' kt ry wkr tce zostanie czonkiem Biura Politycznego, odwiedzili samochodem wszystkie plac wki na granicy Z Finlandi' Powtarzaj te rekonesanse wiosn, latem i jesieni. Z ostatniego, tu przed zinrr powr cili do Leningradu i niemal natychmiast ,,firiska soldateska sprowokowaa wojn''. Od pierwszych dni l94l roku niemieccy generaowie w towarzystwie oficer w zaczynajnajpierw sporadycz293
$it

292

WIKTOR SI'WOROW

LoDoAMAcz

nie, a potem cotaz czciej pojawia si na radziecko-niemieckieJ granicy. obserwuj, jed,odwiedzaj przygraniczne jednostki wojskowe. Zachowuj sl identycznie,jak Mierieckow i Zdanow na granicy radziecko-fi skiej. Mam przed sobsynnfotografi: genera Guderian wraz z oficerami swego sztabu przeprowadza ostatni rekonesans pod Brzeciem.Jest noc z 2l na 22 czerwca l94l roku. Nie tylko Guderian, ale wszyscy niemieccy generaowie prowadzili w wczas dokadne rozpoznanle radzieckiego terytorium. Im bliej daty rozpoczcia operacji ,,Barbarossd''' W czciej wanl $e_ neraowie rriemieccy pojawiali si na granicy. Na biurka radzieckich general w i marszak w coraz czciej trafiaj meldunki o dziaaniach niemieckich g..'p rozpozrtawczych. 12 Niemcy starali si maskowa, oficerowie mieli na sobie mundury sfub grarricznych i szeregowych onierzy,ale wprawrre oko potrafi odt ni grup tozpoznawcz od z:lyczajnego patrolu. Niemieckie rozpoznanie prowadzone jest coraz intensyurriej. To wyrana ozt:aka zb|ajcej si wojny. Marszaek Zwlryku Radziecktego M. 7'acharow (w wczas genera major, szef sztabu 9' Armii) stwierdza, e od kwietnia 1941 roku powstaa ,,nowa sytuacja'': ,'Nad rzek Prut dostrzeorto grupy oficer w w rumu skich i niemieckich mundurach. Wszytko wskazuje na to, e prowadzi|i tt Rozpo znartie j es t elementem przygotor ozpoznanie". wari do ofensywy i marszaek Zacharow dobrze o tym wiedzia. Pojawienie si grup rozpozna'wczychpo dnrgiej stronie granicy rie oznacza jeszcze rozpoczcia wojny' ale z pewnoci zamyka okres pokoju. A co na to radzieckie dow dztwo? Dlaczego r:ie przystpuje natychmiast do niezbdnych przygotowar1 obronnych, dlaczego nie podejmuje adnych krok w dla odparcia agresji? Radzieccy generaowie nie reaguj z bardzo prostej przyczpy' Radzieccy generaowie s ogromnie zajci _ oni take prowadz intens)rwne roryozrtanle.
12

Genera major P. Sewastianow (w wczas zefwydziafu politycznego 5. Dywizji XVI Korpusu Piechoty 11. Armti Frontu P htocno-Zachodniego):,,obserwowalimy niemieckich nrierzyochrony pogranicza z odlegociokoo 2o-3o krok w. Napotykajc ich spojrzenia, ani ptzez moment nie dawalimy po sobie pozna, e ich obecnonas niepokoi, e w og le nas obchodz"''n obser2o-3o krok w" zdarzaa s| wacJa Niemc w .z odlegoci re$ularnie. Jeligenerarzeczywiciemylio obronie, to nie ma najmniejszego powodu w11patrywa na granicy niemleckich orierzy. I nie musi studiowa obcego terytorium, |ko zaj si wasnym.Takprzygotowaa si do obrony Firrlandia, a firiscy generarowie nie wpatrywali si w tereny po radzieckiej stronie'.. Pukownik D. Koczetkow wspomlna, e dow dca radzieckiej dywji pancernej w Brzeciu (genera major wojsk pancernych W. Puganow, dow dca 22. Dpvlzjl Pancernej, XIV Korpusu Zmechanlzowanego 4. Armii Frontu Zachodriego) wybra takie miejsce dla sztabu dywizji' e .siedzielitny z komisarzem puku A. Iarionowem w gabirrecie dow dcy dywizji i obserwowalimy ptzz lornetk niemieckich onierzy na przeclwlegynr, zachodnim brzegu Bugu". rs Idiozm _ zdawa'oby si' Przecie gdyby zacza sI wojna, w okno dow dcy dywizji mona z drug7egobrzegu strzeli z automatu' Z punktu wldzenia dziaari obronnych takie usytuowanie sztabu dywizji jest rzeczywlciedziwne . Ale przecie ta dywwJa znaJaza si w Brzeciu,.w bezporedrrim spiedztwie granicy"'6 nte w celach obronnych. Jeliprzyjmiemy, e ma wkr tce nlszy do ofensyqy - wszystko si wyjania. Po przeciwnej stronie granicy niemiecka grupa prrrcerna Guderia( na take zajapoTycjnad sam rzek i to bez kamu\ flau' Zdarza si nawet, e sam Guderian w przebraniu pojawla si w nadrzecznych trzcinach; z lornet przy oczach obserwuje przeciwlegy brzeg. A tlu przed rozpoP. Sewastianow, ]Vieman-Woga-Durnj, Moskwa 196l, s. 7. lD. Koczetkow, S zakrymtlttkami, Moskwa 1962, s' 8. t6 Soroietskile tankotugjeuojska, Moskwa 1973, s.37.
14

Por. np. Nowikow, op. cit., s. 41. -Woprosy istorii", nr 5/ I97O, s. 43.

t3

294

295

y,
WIKTOR STIWOROW
i

LoDoAMAcz

kich rodk w ostronoci,w generalskim mundurze

dzieckiego terytorium.

czciem operacji ,,Barbarossa'' nawet rezygnuje zwsze|i w otoczeniu oficer w godzinami prowadzi lustracj ra-

co ich niemieccy koledzy, tyle tylko' e operacje rozpozflawcze podjli Zrraczrlje wczeniej ni Niemcy' a ich zakorlczerie miao nas_tri w lipcu 1941 roku. Po stronie radzieckiej rozpoznarlie prowadz dow dcy wszystkich szczeb|i. Na polecenie generaa armii K. Mierieckowa w lipcu 1940 roku przeprowadzone zostao rozpozr:arie na caej zachodniej granicy. Wziy w nim udzia tysice radzieckich dow dc w - od modszych oficer w, po genera w i marszak w. Mierieckow, kt ry jeszcze niedawno ogromn iloczasu spdza w pobliu granicy fitiskiej' teraz penetruje okolice przy granicy z Rumuni i Niemcami. Marszaek Zwia4ku Radzieckiego K. Mierieckow: ,,Z wysunitych posterunk w $ranicznych osobicie przeprowadziem duszobserwacj t...1 nastpnie udaem si do wojsk ochrony pogranicza''.l7 Mierieckow w towarzystwie dow dcy Frontu Poudniowo-Zachodniego generaa pukownika M. Kirponosa przeprowadzaj powt rny rekonesans na caym odcinku Kijowskiego Specjalnego okrgu Wojskowego. ''Z K1jowa udaem si do odessy, $dzie spotkaem szefa sztabu okrgu, generaa majora M. Zacharowa [...l wsp lnie udalimy si w kierunku granicy rumuriskiej. Patr4rmy na tamt stron - jacywojskowi przyg|daj si nam''.l8 Warto zwr ci uwag, e genera Mierieckow prowadzi rekonesarrs wr2\z z generaem Zachatowem' T}m samym Zacharowem, kt ry w kwietniu 194o roku podkrela'e tozpozlnarrie prowadzon przez niemieckich genera w stworzyo cakiem ,,now sytuacj''. Czyby radzieccy marszakowie i generaowie nie sdzili, e niemieckie dziaania rozpoznawcze podjte w kwietniu 194l roku
_'

Po prostu, obie strony rnaj zamiar przystpi do ofens5rwy' Radzieccy dow dcy robi dokadnie to samo'

byy reakcj na zmasowaIue rozpoznanie radzieckie prowadzone jl: od lipca 194o roku? Wr my jednak do Mierieckowa. Prosto z odeskiego okrgu Wojskowego przenosi si na Biaoru.Tu w towarzystwie generaa armii D' Pawowa przeprowadza dokadne rozpoznarie granicy radziecko-niemieckiej. Kr tka wizyta w Moskwie - i Mierieckow pojawia si ju na Froncie P krocn5rm. Mimochodem informuje, e dow dcy Frontu P nocno-Zachodniego nie zasta w sztabie, poniewa ten niemal stale przebywa na granicy. Dow dcy Frontu P beocnego r wnie nie byo - !\yjecha do stre$r nadgranicznej. Prypomnijtny, e w 1945 roku Stalin i jego generaowie precyzyjnie zaplanowali i byskotliwie przeprowadzili zaskakujcy atak na wojska japoriskie, wypierajc je z Mandwrii, p nocnej Korei i niekt rych prowincji Chin. Przygotowania do tej operacji przebiega dokadnie tak salno, jak te wyej opisane, kiedy wojska radzieckie szykoway si do ataku na Niemcy. W roku 1945 na granicy z Mandun pojawi si ten sam Mierieckow, teraz jw w stopniu marszaka. Przyjecha potajemnie poshgujc si pseudonimem ,,genera pukownik Maksimow''. Jednym z najwaniejszych element w przygotowar1 jest, jak zawsze, rozpoznanie: ,'objechaem gazikiem, a niekiedy nawet konno, wszystkie odcinki".Ie Genera porucznik wojsk inyniefinych W' Zotow (wtedy genera majo1, dow dca wojsk inynieryjnych Frontu P nocno-Zachodniego) stwierdza, e dow dca Frontu P locno-Zachodniego genera pukownik F' Kuzniecowniemal cay czerwiec 194l roku, do lvybuchu wojny' spdzi w rejonie sztabu |25. Dyvnzji Piecho. Tu znajdowaa si take siedziba Rady Wojennej Frontu' Sztab zaL25' DP by tak blisko granLcy, e ,,trafi wen ju pierwszy wystrzelony pocisk''.20 Dow dcy radzieckich dywizji i korpus w stacjonujcych w gbi kraju take regularnie odwiedzali stref nadgraniczn. Marszaek Zwiaq,ku Radzieckiego Rokos rs ,,Krasnaja zwiezda", T czerwca 1987.
20

17

Mierieckow, op. cit., s.222-223.

r8 Ibid.,

s.224.

Kuroczkin, Nasieuiero-zapadnom..., op. cit., s. I73-I74,

296

297

WIKTOR STIWOROW

sowski (wtedy jeszcze genera major, dow dca korpusu zmechantlzowanego, ale nie w strefie przygranicznej) wspomina, e doczstobdwiledza I' Fiediuniriskiego, kt rego korpus stacjonowa nad sam granic. Z kotei genera armii I. Fiediunir1ski wswych pamitnikach odnotowa, e ko|edzy odwiedzali go regularnie - m'in. Rokossowski.2l W pamitnikach radzieckich marszak w i genera w moemy znalre setki i tysice takich informacji. Marszaek Zwia7ku Radzieckiego Kiry Moskalenko (w olvym czasie genera major artylerii, dow dca 1. Przeciwpancernej Brygady oND) vnrye gwatowne nasilenie dziaa rozpozna'wcz1rch przz dow dc w radzieckich bezporednio z komunikatem agencJi TAss. Dow dca 5. Armii genera major wojsk panceriiych M. Potapow i genera K. Moskalenko wsp lrrieprzeanalizowali ten komunlkat. Potapow wydaje swemu koledze polecenie:'Wybierz dowiadczonych, znajcych rzemioso ludzi i polijich na grantc, niech przeprowadzrozpozrlarie terenu i poobserwuj Niemc w. Tobie te to si przyda".22 Zwr my uwag, e w operacji obronnej brygada pancerna nle powinrra si w og le znale na pierwszej linii frontu' Dow dca armli wprowadza takbrygad do walki tylko w sytuacji krytycznej, $dy nieprzyjaciel przeama ju linie obrony batalion w, puk w, brygad, dywizji i korpus w, kiedy caej armii grozi zaamanie, a kierunek g vmego uderzenia nieprzyjacielskiego armii jest dokadnie okrelony. Moe to jednak nastpi tylko w gbi radzieckiego systemu obrony. rmczasem brygada generaa Moskalenki nie wchodzi w skad armii, a nawet frontu. Jest to jedna z brygad Odwod w Naczelnego Dow dztwa. W walkach obronnych moe by wprowadzona do akcji, gdy obrona armii, a nawet frontu zostaa przeamana. Kr tko m wic, brygada powirrna znajdowa si nie nad granic ale dziesitki, jelinie setki kilometr w od niej.
2r
22

l'oDo,AMAcz

Jelijednak najpotrriejsze w dziejach wiata zgrupowanie wojsk stworzono w celach ofensyumych - problem wyglda zupenie inaczej. Atakujce wojska radzieckie na lewym skrzydle maj naturaln oson Karpa (plus armie $ rskie' kt re si tam znajd)' Natomiast prawe skrzydo powinna lubezpiecza moliwie naj silniej sza formacj a pancerna znaj duj c a si najblizej granicy, dokadnie w miejscu, gdzie stoi brygada generaa Moskalenki. Gdyby ktonadal upieralsi, e radziecki rekonesans by elementem przygotowafr obronnych, to chciab5rm przypomnie, e w skadzie grup rozpozna'wczychbyo zdumiewajco wielu saper w, i to saper w najwyszej klasy. W takiej sytuacji saper nie ma powodu interesowa si terenem po stronie nieprzyjaciela, bo ma nadto roboty na wasnym. A mimo to radzieccy saperzy cami godzinami prowadz rozpoznarie teren w rumuriskich i niemieckich.

Fiediuni ski,

op. cit.

znajdowali si tego dnia na Kremlu, gdzie omawiali najistotniejsze sprawy paristwowe oraz wojskowe",23 Dziznarny ju cztery z omawianych w wczas problem w' wiemy take,jakie w tych sprawach podjto decyzje. Reszta ponrszanych zagadnieri nadal pozostaje tajemnic. A oto co wiemy: 2l czrwca l \l*tr.owaazi na wieloprowadnic k w rakietowych BM-IS (tzw. Katiusze); przystpi do seryjnej produkcji tych wyrzutni oraz pocisk w rakietowych M-l3: rozpocz formowanie oddzia w artylerii rakietowej.
23

tajne posiea".tY Politbiura' Radziecki historyk W. Anfiow informuje: ,,Przyrv dcy partii komunistycznej i czonkowie rzdu

Moskalenko, op. cit., s. 27.

Anfiow' Biessmtertngjpodtlsig, op' cit', s. l85.

294

299

1.

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAMAcz
rnej generaa pukownika). W skad GA oND weszo siedem armli drugiego rzutu strategicznego, kt re, jak ju wiemy, potajemnie przetzucano na zach6d. Genera pukownik A. Pokrowski w swych pamitnikach okrela no$ly zvIapek taktyczny nleco inn nazv{i Grupa odwodowa Kwatery G vrnej Naczelnego Dow dztwa-'u Nazva ta stanowi jednoczenie informacj, e 2I czeflIlca powstaa take Kwatera G wna Naczelneglo Dow dztwa - najvyszy organ dowodzenia siarni zbrojnymi w czasie wojny. Tak czy inaczej, ju przed inwazj niemieck drugi rzut strate$iczny nie by zlepkiem siedmiu niezalenych armii, tylko niezwykle sprawnym mechanizmem bojowym z jednolitym dow dztwem. W wojnie obronnej jednolite dowodzenie armiami dmgiego rzutu strategicznego byo zupenie niepotrzebne i zostao zlikwidowane' zanairn jeszcze drugi rzut zetL<na} si z nieprzfiacielem' W czasie pokoju drugi rzut strategiczny r wnie nie jest potrzebny: w europejskiej czcikraju nie ma go ani gdzie roz|okowa, ani szkoli. Jeliwtc Grup Armii OND utworzono nle na czas pokoju i nie dla cel w wojny obronnej, to w jakim celu? ,,2| czemca Biuro Polityczne Kc WKP(b) powierzyo szefowi Sztabu Generalne$o, generaowi armii G. Ztlkowowi dow dztwo Front w: Zachodniego i Pohrdniowego, a zastpcy ludowego komisarza obrony, generaowi armii K. Mierieckowowi - P nocnego"''u Jeszcze cakiem niedawno K. Mierieckow dowodzi arml w operacji ,,wyzwalania'' Firrlandii. Teraz wysya si go w te same rejony jako przedstawiciela Kwatery G wlnej. Jeszcze niedawno ukow dowodzi Frontem Pou[niovrym w operacji .wyzwalania" wschodnich teren w humunii, teraz jedzie tam jako przedstawiciel Kwatery G wnej, by koordynowa dziaania dw ch front w. Wmawla si nam, e posano ukowa na granic rumurisk, a Mierieckowa na firisk'by przygotowali woj"5 -Wojenno-Istoriczeskij :urna", nr 4/1978, s. 64. 26 .Wojenno-Istoriczeskij Zlurna", nr 9/1981' s. ll.

ta jest niepor wnan(e bardziej istotna nt ta pierwsza' oczywicie - fronty istniayJu wczeniej, Politbiuro po prostu, z wsteczn dat, za|egalizowao znaczIlie wczeniejsze postanowienia. Niemniej jest to arcywane: pi front w utworzono i potajemnie zalegalizowano nie po niemieckiej agresji, ale przed ni. Posiedzenie Politbiura trwao cay dzien 1zakonczyo si p nnoc. A kilka godzin po zamknlciu obrad ukow telefonuje do Stalina i usihrje przekona Eo, e na grarricy dz|eje si coniezwykego. Moment ten opisany zosta przez wielu naocznych wiadkw i historyk w' Nie ma cienia wtpliwoci - nie lko Stalin, ale i Mootow, 1danow, i Beria w moliwo niemieckiej agresji nie chc uwierzy. T niewiar potwierdza postawa Armii Czervlonejz zenit wki nie strzelaj do niemieckich samolot w zwiadowczych, radzieccy piloci maj kategoryczrly zakaz atakowania niemieckich maszyn, wojskom pierwszego rzrrtr: strategtcznego zakazanto wydawa amunicj, a Sztab Generalny bombarduje rozkazami, by nie da sl sprowokowa. ts'kow i Timoszenko take nie bardzo wierzyli w niemieck inwazj. Wszystko to wskazuje, e fron utworzono nie dla odparcia niemieckiej inwazji, lecz dla otwarcla drogi na

.2l czerwca Biuro Policzne Kc wKP(b) powzio decyzj o utworzenlu, w oparciu o zachodnie przygraniczne okrgi wojskowe, organacji frontowych".2a Decyzia

szefem sztabu grupy - $eneraa majora A. Pokrowskiego

(p

Zach

d..

"".'*". roku: powzito uchwa o utworzeniu Grupy Armii odDow dztwa' Dow dc mianowano wod w Naczelnego pierwszego zastpc ludowego komisarza obrony - marszaka Zwiapku Radzieckie$o Siemiona Budionnego,
s. 64.
24 P.

tg]

ylin (red.|, Wietikaja otieczestlDiennja uojna, Moskwa 1973,

300

301

WTKTOR StrwoRow

LoDoAMAcz

ska do odparcia niemieckiej agresji, w kt rej moliwo sam Stalin nie wierzy. Mierieckow w$echa natychmiast. Zukow zatrzymal si na kilka godzin w Moskwie i o wybuchu wojny dowiedzia si w Sztabie Generaln5rm. Radzieccy historycy pisz ,,W czerwcu, a do tozpoczcia ataku na ZSRR Brauchitsch i Halder raz Poiaz wirtowali swe oddziay-.,, Aukow i Mierieckow robili co innego? Po obu stronach granicy dzieje si to samo. Dziaania Wehrmachtu i Armii Czerwonej nie r ni si nawet w szczeg ach. Radzieccy dow dcy przesuwali stanowiska dowodzeniabliej granic, tak samo jak ich niemieccy koledzy. Moe nawet jeszeze bliej. Obie armie koncentruj po dwa potne zgrupowania na skrzydach swych wojsk, w miejscach, gdzie linia graniczna wcina si naj$b w terytorium nieprzffaciela. Radzieckie lotni dnlm ssiedztwie granicY. radzieckim, jak i niemiec mentu, nie wolno ata_ kowa samolot w przeciwnika, aby zbyt wczenienie sprowokowa konJliktu.

na Daleki Wsch d' eby przypieszy przerzut wojsk dnrgiego rzutu strategicznego transsybefisk magistral kolejow. Ju nazajutrz odnotowano jego obe-

litbiurze odpowtada za transport wojskowyzg, wyjeda

cnow Nowosybirsku.2g A Stalin? Czyby i on, tak jak Hitler, wybiera si na tajne stanowisko dowodzenla?

G wna Kwatera Hitlera znajduje si

Prusach

front w na zachodnich granicach oznaczaa, e w l94I roktl Zwia7ek Radziecki nieodwoalnie musia podj ofensyw na zachodzie. Pow d jest niezwykle powany: kady z tych front w zjada miesicznie m.in. ok. 60.000 sztuk byda.3o Gdyby z atakierntrzeba byo czeka do nastpnego roku, na potrzeby piciu front w na|eaoby zapewni 8.ooo'ooo sztuk. Aprzecile opr cz piciu front w zachodnich jest jeszcze siedem armii dnrgiego rzutu strategicznego 1, tlr za nimi - trzy armie NKWD. Na dodatek trzebatewyywi

worzeniu

pi#,l

nu, lotnictwo' wojska oPL i _ co najwaniejsze - cay

cztery floty, armie przygotowywane do ,,wyzwolenla" Ira-

Ale... Hitler wyjecha ju do swej G wnej Kwatery... A Stalin? 2l czerulca, po posiedzeniu Politbiura wielu czonk w tego gremium beznnrocznie opuszcza Moskw i udaje si na swe bojowe stanowisko. danow, kt ry z ramienia Politbiura czuwa nad ',wyzwalaniem" Finlandii, zarnierza 23 czerwca znale si w Leningradzie. Chruszczow, kt6ry czuwa nad ,,wyzwalaniem'' wschodnich teren w Polski i Rumunii, szybko pojecha do Kijowa (a by moe take do Terespola). Andriejew, kt ry w Po27

przemys zbrojeniowy' w kt r5rm gb do wyrwienia jest zlaczrtie wicej. Problem wyywienia by w centrum uwagi radzieckiego Sztabu Generalnego: ,,Mimo powanych sukces w naszego rolnictwa w okresie przedwojennym, problemu produkcji zb , z wielu powod w, nie udao si rozwiza. obowiapkowe dostawy i skup nie pokryway niezdnych potrzeb kraju'''3l Jednym sowem, powane su[<cesy, ale chleba nie ma. A oto opinia ludowego komisarza finans w, czonka KC' A' Zwieriewa: ,,Do korica 194o roku pogowle byda
28 PrtiirrrrLja (red. A. Episzew), "e
30

Moskwa 1980, s. l76.

Anfiow, Biessmiertngy podtig. op. cit', s. 65.

3l,,Wojenno-Istorlczeskij

Kalinin, op. cit., s. 131. Kurkotkin, op. cit., s. 325.

urna|", nr
7 /

|96L, s' I o2'

302

303

WIKTOR STIWOROW

u)DoAMAcz

w nasz5rrn kraju nie osigno jeszcze poziomu z roklu 1916".32 Od pierwszych dni 1939 roku Staltn rozpocza] intensyrrne przepompowywanie zasob w z 1tak ju katastrofalnie osabionego rolnictwa do wojska i przemysu zbrojeniowego. Armia i przemys rozrastay si w nlebywaym temple, rolnictwo umierao. Wspomniaem ju o l.32o wyadowanych ciar wkami pocigach, kt re przyJechay do zachodnich rejon w prrygranlcznych. Clar wki te zarekwirowano w kochozach, W maju 194l roku do Armii Czerwonej powoano 8oo.ooo rezerwist w. W ciu jednego miesica liczba gb do wyywienia w wojsku wzrosa o blisko milion. A skd armia wz1a tych ludzi? Wiemy ju, e g wnie z Guagu, ale take ze wsi. Tak wic, pi atocznych front w utworzonych przed, niemieck lrwrazj oraz potajemna mobillzacja chop w i rekwycja cilar wek przed nlwami ozr:aczay, e w I94L roku kraj bdzie skazany na gl d' nawet jeliNiemcy nie zaatakuj. Wyrok zapad 2| czerwca 1941 roku na posiedzeniu Politbiura. Utworzone decyzj tego gremlum fronty na|eao jeszcze w tym roku rzucl do walki. Inaczej bowiem w zb|Lajc5rm si roku 1942 Stalinowi bdzhe zagraa nte tylko Hitler' ale take mtltony godnych, uzbrojonych chop w w jego wasnej armii. lko zaskakujce uderzenie Armii Czerwonej dawao szans zagarnicia nowych, bogatych terytort w L tozwiapania aprowizacyjnych kopot w (zasoby Rumunii). Jelii tego nie wystarczy - trudno. G d w czasie wojny da si wythrmacry. Jedyny radziecki marszaek, kt remu Stalin ufabez zastrzee{t- Borys Szaposznikow _ ju w roku 1929 wyrazi oplni, e bezcz.ynnosetek tysicy' a nawet milion w gotovrych do walki nnierzyw pobliu nieprfacielsktch granic nie moe trwa dugo.33 o wtele atwiej utrzyma wojsko w ryzach podczas wojny, n opano32

wa miliony zmobilizowanych, uzbrojonych, bezczynnych ludzi. A jeli'na dodatek, rrie ma ich czym nakarmi - co wtedy?

Nakazawszy utworzy fronty, Stalin naruszy l bez tego mocno zachwian r wnowag midzy ponad miar rozbudowan armi i wyniszczonym, zrujnowanym rolnictwem. W efekcie stan$ przed wyborem: wszystko albo nic. Do roku 1942 czeka nle m g.

i
I

A. Zwieriew, hpiskimlrllstra' Moskwa 1973' s. 188. Szaposznikow, oP. cit.

33

304

LoDolMAcz .( \by zrozumie stosunek Stalina do inforrnacji zauartych w listach Churchilla, warto prz1pomnie sobie wczesn sytuacj polityczn w Europie. W dyplomatycznej wojnie lat trzydziestych pozycja Niemiec bya wyjtkowo niekorzystna. Paristwo pooone w centrum Europy, znajdowao si take w centrum wszystkich konflikt w. Trudno wyobrazi sobie jakkolwiek wojn na tym kontynencie bez udziau Niemiec. Dlatego te strategia dyplomatyczna wielu kraj w sprowadzaa si w tym okresie do stanowiska: niech inni wa)cz z Niemcami, my starajmy si trzyma' zbokls'. Monachium to jaskrawy przykad takiej filozofii. Wojn dyplomatyczn |at trzydziesch wygrali Stalin i Mootow. Paktem Ribbentrop-Mootow Stalin oforzy

AII

Rozdzia 26

Stalin nie wietzy Churchillowi

A
.rrty dlaczego mia wierzy? Churchill nie by komunist ani pr zy1 acielem Zwiapku Radzie ckie go' Kiedy otrrmujemy list zawierajcy doniezwyk informacj, zadajemy sobie pytanie, na ile r do tej informacji jest wiarygodne. Stalin zareagowa podobnie. Kirnejest Churchill z punktu widzenia radzieckich komunist w? Mem stanu, kt ry od pierwszej chwili zdawa sobie spraw, jak ogromn5rm zagroeriem dla wiata jest komunizm. Churchill by wrogiem komunmu i nigdy tego nie ukrywa' To on w l9l8 roku usiowa wraz z Niemcami podj walk z radzieck dyktatur. Sam Lenin lwaa, e Churchill to ,,czowiek paajcy t najwiksz nienawtci do Rosj i Radzieckiej''. A wic od najbardziej nieprzejednanego wroga przychodzi list ostrzegajcy przed niebezpieczeristwem. Czy mona mu uwierzy?
I Lenin, op. cit., t. 31, s. 326.

drog do kolejnej wojny wiatowej. Sam pozostaje ,,neutralnym" obserwatorem i, na wszelki w5rpadek, trzyma w pogotowiu milion spadochroniarzy. Wielka Brytania i Francja wojn dyplomatyczruprzegray i byy teraz zrlnuszorle prowadzi wojn pra',tdziw. Francja szybko wypada z gry.Jaki moe by w tej sytuacji podstawowy cel polityki brytyjskiej? Z punktu widzenia Kremla Churchill ma tylko jedno wyjcie: znale (piorunochron, kt ry chroniby go przed niemieck hapaci,a jednoczenie skierowa uderzenie w jakkolwiek inn stron. W dnrgiej poowie 1940 roku takim piorunochronem m g by ty|ko Zwizek Radziecki. M wic prociej,Wielkiej Brytanii za|e na tym, by doprowadzi do konJliktu midzy Zwiapkiem Radzieckim i Niemcami' T opini na temat poliki brytyjskiej Stalin w1powiedzia otwarcie 1o marca 1939 roku. Nie wiem, czy takie byy zarl:lary Churchilla, ale wanie z tego punktu widzenia Stalin ocenia wszelkie poczynania brytyjskiego rzdu i brytyjskich polityk w. Admira N. Kuzniecow: ,,Stalin mia oczywicie dostateczne podstawy' by sdzi, e Anglia i Ameryka usi wcign nas w konflikt z Niemcami".2
2 Kuzniecow, op. ci[., s. 321.

306

307

WIKTOR STIWOROW

LoDoAJltAcz

Otrzymawszy tist od Churchilla, Stalin z E ry ptzeso crym rnoe marzy Churchill w planie poticznym? }lko o jednym - jak by hl zamieni sl ze Stalinem rolami: eby to Stalin wojowa z Hitlerem, a Churchlll m g pozosta w cieniu. W istniejcej sytuacji Churchill jest stron zbyt zainteresowan, by Stallrr m g mu wierzy.
dza o intencji nadawcy.

ANI fl'ny zrozumie

stosunek Stalina do informacji za'wartych w listach Churchilla' warto r umie mie na uwadze wczesn sytuacj strategiczn w Europie. Podstawow zasad strategii jest koncentracja siy przeciw saboci. I wojnie wiatowej Niemcy nie mogy stosoW wa si do tej zasady, poniewa prowadziy wojn na dwa fronty.Wa\czc na dw ch frontach Nlemcy musiay odstpi od strategli zriszczenia przeciwnika' mogy prowadzi walk tylko na jego wyczerpanie. Jednake zasoby Niemiec byy ograniczole, a potencja przeciwnika - ogromny. Dlatego te wojna na wyczerpanie musiaa doprowadzi Niemcy do katastrofy. W II wojnie wiatowej zar wno Hitler, jak i jego Sztab Generalny doskonale zdawali sobie spraw, e walka na dwa fronty ozrvacza katastrof. W latach 1939-1940 Niemcy wa|czyy na jednym froncie' Dlatego te niemiecki Sztab Generalny m g stosowa zasad koncentracji i crni to doskonale. Caa pot|a wojenna kierowana bya konsekwentrrie przeciwko jednemu przecivrrrikowi. Po nim przychodzla kolej na nastpnego. w 1940 roku Churchill marzy o tym, eby ztnusi Niemcy do walki na dwa fronty. Lecz Hitlet takiego wariantu nie bra pod uwag. Na naradzie sztabowej Wehrmachtu 23 listopada 1939 roku powiedzia, e wojn przeciwko ZSRR rozpoczrie dopiero, kiedy zakoi;.czy si wojna na Zachodzie. Wyobramy sobie, e w l94o roku dowiadujemy si' e Hitler, amlc podstawow zasad strategii, zamiast koncentracji si, przystpuje do ich rozproszerlia, to jest e Hitler z premedytacjma zarl:iar popekri bd' kt ry
308

Kady uczniak w7e, e walka na dwa fronty to dla Niemiec samob jstwo. II wojna wiatowa potwierdzi t prawd raz jeszcze, przy cIrrr dla Hitlera wojna na dwa fronty bdzie oznaczata samob jstwo w najbardziej dosownym sensie. Nikt bardziej od Churchilla nie jest zainteresowany tym' eby Hitler mia dwa fronty. I oto wanieChurchill powiadamia Stalina w sekrecie, e Hitler sam pakuje si w tak kaba. Czy Stalin m g w to uwierzy?

w I wojnie wiatowej doprowadzi Niemcy do klski.

"*"h ltmysytuacj polityczn i strategiczn Europy l94o roku' Ale wana jest take atmosfera, w jaklej Churchill pisa swe lis' a Stalin je czyta. 2L czerwca l94o roku pada Francja. Rozb j niemieckich okr w podwodnych na morskich szlakach komunikacyjnvbh przynosi coraz dotkllwsze stra. Nad Wielk Brytani powi2an niezwykle silnymi wizami gospodarczymi z caytn wiatem,zawisa groba morskiej blokady. Oznacza to dla niej ogromny kryzys handlowy, przemysowy i finansowy. A co gorsza, niezwyciona - jak dotd - niemiecka machina wojenna prowadzi intens5rurne przygotowania do inwazji na Wyspy Brytyjskie. W takiej wanie sytuacji 25 czerwca Churchill pisze list do Stalina. 30 czerwca wojska niemieckie zdobywaj bryjskwysp Guernsey. W sicletntej htstorii WieIkiej Brytanii takie przypadki zdarzay si nieczsto. A co bdzie p niej? Ldowanie w Anglii? Wyspa Guernsey zostaa zajta bez oporu. Jak dfugo bdzie si broni Welka Brytanla? Nazajutrz po opanowaniu przez Niemc w lvyspy Guernsey Staltn otrzymuje list od Churchilla. Dla Stalina Churchill jest czowiekiem, kt ry znalaz sl w miertelnym niebezpieczeristwie i wszellrimi sposobami usifuje zna|e sojusznik w do wallrii ze stl:+szliwym vrrogiem. Dlatego te radzlecki przyw dca z du
ro

dotyc hc zasowyc h

nt r an.actr anat

i"o#

wtKToR sttwoRow
tezerw przfrmuje informacje zavarte w listach Churchilla. Churchill v.uysado Stalina kilka list w' Stalin dostawa je za'wsze w momentach, kiedy ich nadawcaznajdowa si w vryjtkowo tnrdnej sytuacji. Na przykad' najbardzLej znLalry list Churchilla z tej serii Stalin otrzylma 19 kwietnia l94l roku. Wszyscy historycy zgodnie uwalist aj e ten wanie by najpowaniejszym ostrzeeniem ze wszystkich, jakie Stalinowi udzielono. List ten jest czsto cytowany, ale przy1romnijmy' w jakiej sytuacji Churchtll go wysya. 12 lrwletnia armia Rommla znalraza si przy granicy z Egiptem. 14 kwietnia poddaa sl Jugosawia. 16 kwietnia, w czasie bombardowania Londynu uszkodznna zostaje katedra w.Pawa. Grecja jest w przededniu kapitulacji, a brytyjski korpus ekspedycyjny w tym kraju jest w sytuacji katastrofalnej. Nie wladomo nawet, czy uda si go ewakuowa. sytuacji Stalin otrzymuje najwaniejI w takiej wanie szy list Churchilla. Stalin m g mie podejrzenia nie tylko co do intencji brytyjskiego premiera' ale take co do r delinformacji. Miesic po snnym liciez kwietnia 1941 roku wojska niemieckie przeprowadzaj byskotliw operacj ldowania na Krecie. - A gdzie wtedy by brytyjskl wywiad? - mylazapewne Stalin. - Tak dobrze pracuje na rzecz Zwla4ku Radzieckiego, a nie dba o interesy wasnego kraju?

LoDoAMAcz

uwierzy w ,osttzeenia" Churchilla. Churchill wcale nie ostrzega Stalina przed niemieck agresj! Po mierci Stalina komunistyczna propaganda uczy-

Tv najistotrrszy pow d, dla kt rego Stalin nie I wreszcie

nia bardzo wiele dla podtrzymania mltu o ,,ostrzeeniach'' Churchilla. Chruszczow cytowa list z 19 kwietnia l94l roku' radziecki hlstoryk wojskowy W. Anfiow omawia go we wszystkich swoich pracach, marszaek
Zwlapkrr Radzieckiego G. Zukow przytacza ten list w caoci,genera armii S. Iwanow i oftcjalna .Historia Wiel310

klej Wojny NarodoweJ" take. List ten znajduje si poza tym w setkach radzieckich ksi2ek i artyku w. Oto tekst listu Churchilla: ,,Otrzymaem od zaufanego agenta pewn wtadomo, t Niemcy, z chwl|kiedy uznali e Jugosawia zna|aza st ju w ich sieclach, to jest po 20 marca, zaczliprzerzuca do pofudniowej Polski trzy z piciu znajdujcych sl w Rumunii dywizjl pancernych. W momencle kiedy dowiedzieli si o reakcji serbskiej, przesunicle to zostao odwoane. Wasza Ekscelencja oceni atwo zrlaczetlie tych fakt w".3 W takim wanie brzmierriu list Churchilla publikuj wszystkie radzieckle r da, zapewniajc z naciskiem, e jest to ,,ostrzeenie". Nlczego podobnego w tym ltcie nie dostrzegam. ChurcJnill wspomina o trzech dywjach pancernych. Wedfug ptandard w Churchilla - to bardzo duo. A wedfug standard w Staltna - nieduo, bo sam Stali:e formuje w owym czasie 63 dywizje pancerne' a kada zrlich podwzgldem ilocii jakociczo wptzewysza nierrieck' otrzymawszy informacj o trzech niemieckich dywizjach Stalin mia si domyli'e Niemcy s4kuj atak na Rosj? Churchill proponuje Stalinowi, by sam oceni zlaaczenie tych fakt w. Ajak je morta oceni? Polska, to historyczrrc wrota dla wszystkich agresor w zm7erzaJcych z Europy na Rosj. Niemieckie dprizje pancerne Hitler chcia przerzuc7 do Polski, ale si rozmylt. In'wazja z Rumunil? Przecie zaopatrzertie wojsk niemieckich bdz1e tu o wiele wikszym problemem ni w Polsce. Droga z Rumunii do strategicznie wanych orodkvr Rosji jest zttaczrlie dhisza i trudniejsza, atakujce armie bd musiay pokona ca mas naturalnych przeszk d, cznle z Dnieprem w jego dolnym biegu. Gdyby Stalin przygotowywa obron wasnych granic, to po ,,ostrzeeniu'' Churchilla powlnien by odetchn z lllg i ograniczy przygotowania do wojny' Na dodatek

311

WIKTOR SUWOROW

LoDoAMACz

wolna! W toku wojny Stalin' zna|azszy si w sytuacji krytycznej, sam wysyapodobnej treci depesze do Churchilla i Roosevelta: Niemcy rzucili Swe g wne siy przeciwko mnie, odwr ciwszy si do was plecami. To najdogodniejszy moment - nie zwlekajcie z otwarciem drugiego frontu! A potem, w styczniu 1945 roku, kiedy drugi front pr ze1nnra trudne chwile, zachodni przyw dcy sali do Stalina identyczne propozycje, proszc, eby uderzy troch mocniej! Nie mona traktowa llstu Churchilla jako ,,ostrzeenia''. Sw j pierwszy list do Stalina Churchill napisa 25 czerwca l94O roku, gdy plan ,,Barbarossa" jeszcze n1e istnia! Sugestie brytfrskiego premiera nie wynikaj ze znajomociniemieckich plan w, ty|ko z trzefurej kalkuIacji. Zwraca on Stalinowi uwag na sytuacj w Europie: dziWielka Brytania ma problemy z Hitlerem, jutro nie uniknie ich Zwipek Radziecki, warto wic podj wsp lne dziaaria przeciw Niemcom. Churchill namawia Stalina, by wczysi do wojny po stronie Wielkiej Brytanii i caej podbitej Europy.
312

Churchill podaje pow d, dla kt rego wojska niemieckie nie wyrusz do Polski, tylko zostan w Rumunii: Niemcy maj problem w Jugosawii w og le, a w Serbii w szczeg lnoci. Irrnymi sowy, Churchill powiada, e niemieckie dywizje pancerne zostajw Rumunii wcale nie dlatego e majwzi udzia w ataku na Zwiapek Radziecki. Przeciwnie, z Rumun7i przerzuca si je na poudniowy zac}r d, to znaczy ustawia tyem do Stalina. Wielka Brytania podja w ow5rrn czasie niebywale intensyrme dziaania dyplomatyczne i wojskowe w caym basenie Morza r dziemnego, a zwaszcza w Grecji i Jugosawii. List Churchilla jest niezwykle wany, ale nie ma najmniejszych podstaw' eby traktowa za'warte w nim informacje jako ,,ostrzeerie''. Przeciwnie, wszystko przemawia za tym, e Churchil| przekazuje Stalinovn zaproszenie: Niemcy mieli zarniar przerzuca swe dywizje do Polski, ale si rozmylili- nie ma powod w do obaw, tym bardziej e ich dywizje w Rumunii zwr cone s do was em! Nie ma si cze$o obawia, droga

niejednokrotnie powtarza swym generaom:''.n$likom pozostaa tylko jedna Szansa - jest ni radziecka inwazja na Europ''.a Sam Churchil| 22 kwietnia 1941 roku zanotowa: ,,Rzd radziecki wie doskonale' [...] epotrzebujemy jego pomocy'''u Jakiej pomocy m g oczekiwa Churchill, poza zaatakowaniem Nie mie c?

Brytyjski historyk B. Liddell-Hart przeprowadzi byskotliw anallz istniejcej w tym momencie sytuacji strategicznej z punktu widzenia Hitlera. Powofujc si na opini generaa Jodla, Liddell-Hart twierdzi, e Hitler

wiele powod w' by nie ufa Churchillowi. Ale/przecie sam rozumie, e po klsce Wielkiej Brytanii pozostanie sam na sam z Niemcami. W odpowiedzi na list Churchilla z 25 czerivca l94O roku pisze: ,,Celem polityki Zwiapku Radzieckiego jest uniknicie wojny z Niemcami. Niemcy mog jednak Zaatakowa Zwia7ek Radziecki wiosn 1941 roku, jelido tego czasu zdoajpokona Wielk Brytani''.6 Ten list adresowany jest nie do Churchilla, lecz do Hitlera! 13 lipca l94o roku Mootow na polecenie Stalina przekazuje niemieckiemu ambasadorowi Schulenburgowi stenogram rozmowy Stalina z brytyjskim ambasadorem Crippsem. Jak zwykle, Stalin i tu chytrzy. Hitlerowi przekazuje nie orygina memorandum, ale precyzyjnie zreda$owan kopi, w kt rej zld'aza si caa masa nieistotnych szczeg w, ale najwaniejsze stwierdzenia zostay cakowicie zmienione. Mowa wic o dw ch r nych tekstach.
4 B, H. Liddell-Hart. HistoryoJtheSecondWorldWar,
151.

\Jtalin ma wvsta,rczajco I

q,

vr

s.

Londyn 1978,

5 L. Woodward, Brttish Foreign Policy in the Second World War, Londyn, s.611. 6 Cyt. za: R. Goralski, WortdWar lI Almanac: 1939-1945, Londyn, s. I24.

313

wrKToR suwoRow

LoDoAMACz

Gdyby przekazany przez Stalina tekst oczycLz dyplomatycznych ozd bek, to dokument ten zawiera nastpujce su$estie: 1' Hitler moe spokojnie walczy i nie kopota si o tyy, ponlewa jego prawdziwy przyjaciel, Stalin, pragnie wycznie pokoju i z jego strony nic mu nie grozi. 2. Rozmowy z brytfskim ambasadorem w Moskwie nie byy w5rmierzone przeciwko Hitlerowi. Najlepszym dowodem jest to, e Stalin sam przekaza mu tajny protok ztego spotkania. Czyr lr:onawierzy w sodkie pienia kremlowskiej syreny'? Wielu historyk w wierzy. AIe Hitler nie uwierzy i, po wnikliwej analizie ,,kopii" stenogramu rozm w z Crippsem, 21 lipca l94o roku darozkazrozpoczcia prac nad planem ,,Barbarossa''. Innymi sowy, Hitler zdecydowa si walczy na dwa fronty. Decyzja ta wydaje si zdumiewajca i niepojta. Wielu niemieckich genera w nie zaaprobowao tego, w istocie, samob jczego posunlcia. Hitler jednak nie mia ju wyboru. Hitler popenibd nie 2l lipca 1940 roku, tyko 19 sierpnia 1939 roku, kiedy zgodzi si na podpisanie paktu Ribbentrop-Mootow. Decyzja o rozpoczciu operacji ,,Barbarossa" na WschodzLe, przed zapewnieniem sobie zwycistwa na Zachodzie nie bya bdem' kt ry przesdzi o wszystkim, ale sp nion pr b naprawienia takiego bdu popenionego dwa lata wczeniej. Istniay ju dwa fronty i o Zwycistwie nie mogo by mowy. Nawet zajcie Moskwy nie rozwipywao problemu: za Moskwznajdowao si jeszcze ponad 1o.ooo kilometr w o$romnego terytorium, gigantyczny potencja przemysowy' niewyczerpane zasoby naturalne i ludzkie. Zacz wojn z Rosj jest bardzo atwo, zakonczy _ znaczrtLe trudniej. Zapewtrc walka w europejskiej czci Zwiapku Radzieckiego nie powinna nastrcza Hitlerowi zbyt wielu trudnoci: ograniczone terytorium, duo dobrych dr g' stosunkowo agodna zima. Ale czy Hitler by w stanie prowadzi wojn na Syberii? Stalin sdzi, e Hitler nie rozpocznie wojny na Ws chodzie, zarim nie zakonczy jej na Zachodzie. Czekat cierpliwie na ostatni akord wojny niemiecko-bryjskiej:
314

ldowanie niemieckich korpus w pancernych w Wielkiej Brytanii. Byskotliw operacj desantow na Krecie Stalin, i nie tylko on, potraktowa jako generaln pr b przed ldowaniem w Anglii. Jednoczenie czyn1 wszystko, aby przekona Hitlera o swych pokojowych intencjach. Dlatego wanieradzieckie zenit wki nie strzelay do niemieckich samolot w, a radziecka prasa i agencja TASS trbiy na ca wiat,e wojny radziecko-niemieckiej nie bdzie. Gdyby Stalinowi udao si przekona Hitlera o swojej neutralnoci _ niemieckie korpusy pancerne bez wtpienia wyldowayby na Wyspach Bryjskich' A wtedy... \ Wtedy powsta\aby sytuacja doprawdy niezwyka. Polska, Czechosowacja, Dania, Norwegia, Belgia, Holandia, Luksemburg, Jugosawia, Francja, Grecja, Albania nie maj ju ani wasnych wojsk, ani rzd w, ani parlament w, ani partii politycznych. Miliony l:udzi zagoniono do oboz w koncentracyjnych' Caa Europa czeka na wyzwolenie. A na kontlmencie europejskim pozostay zaledwie: puk osobistej ochrony Hitlera, stranicy hitlerowskich oboz w koncentracyjnych, niemieckie Jednostki zaplecza, uczelnie wojskowe i... pi radzieckich korpus w powietrznodesantowych; dziesitki tysicy czog w szybkich przystosowanych do dziaari na autostradach, dziesitki sicy samolot w; piloci szkoleni nie do walk w powietrzu, tylko do niszczenia cel w naziemnych; dyvrizje i cae armie NKWD; cae armie sformowane z samych radzieckich rek tu; potne formacje szybowc w desantowych (utworzone dla szybkich I zmasowanych przerzut w wojsk na terytorium nieprzyjaciela); dywizje g rskie wyszkolone do byskawicznego opanow5rwania przeczy g rskich, przez kt re biegn rurocigi Z rop naftow. Czy loaona wymarzy r wnie sprzyjajce warunki do ,,lvyzwolenia" Europy? A przecie taka sytuacja nie powstaa z niczego. Bya efektem wieloletnich, mudnych l konsekwentnych dziaan Stalina, kt ry z najdrobniejs4lch element w skadaj' jak najdelikatniejsz mozaLk. 315

WTKTOR SttwoRow

Wreszcie ostatnie pytanie. Jelilisty Churchilla nie za-w ier ay,o str zeertia " o nie mie cki ch pr zy Eotow anlach do tnwazji, to dIaczego komuniciz takim uporem podtrzymuj ten mit? Legenda o,,ostr:zeeniach'' usprawiedliwia radzieckle przygotowania do agresji. To prawda, powiadaj przecinallmy zasleki na swoich granicach, a|ebez adnych agresyvmych zamiar w. To Churchill nas ostrzega...

Rozdzial 27

Stalin nie wierzy Richardowi Sorge

talin nlezwykle powanle przygotowywa si do wojny. Szczeg ln opiek otacza radziecki wyliad wojskov' dzizlnany pod nazw GRU. Wystarczy przejrze ltst kolejnych szef w GRU od chwtli powstania tej instytucji, aby oceni wzruszaJc trosk, jak Stalirr otacza swych dzielnych oficer w wywladu: Araow - aresztowany, kilka lat w ledztwie ze stosowaniem .rodkw przymusu fizycznego"; Sttgga - zlikwidowany 29 lipca 1938 roku; Nlkonow zlilnuidowany 29lipca 1938 roku; zlikrridowany 29ltpca 1938 roku; Bierzin Unszlicht - zlikwidowany w f937 roku; Uricki - zlilnridowany w 1937 roku; zlikwidowany w l94o roku; Jeow Proskurow - zlikwidowany 28 padziernlka 1941 roku. 'Jest rzecz oczywist e likwidacja szefa wywladu woJskowego ozrlaczaa take likwidacj jego pierwszych
3L7

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAMAcz

zastpc w, zastpc w, doradc w, dyrektor w zarzd w i naczelrrik w wydzia w. A likwidacja naczelnik w wydzta w zawsze rzucaa cleri na oficer w operacyjnych i podteg im siatk wyviadowcz. D|atego te likwidacJa szefa GRU' co najmniej dwukrotrrie, spowodowaa kompletne zt;r7szczenie caego wywiadu wojskowego. Panuje przekonanie, e 'troska" Stalina o sw j wywiad wojskowy miaa katastrofalne nastpstwa. Nic podobnego. GRU zar wno ptzed, w trakcie, jak i po II wojnle wiatowejbyo i nadal pozostaje najpotntejsz' najbardziej efektywn orgarizacj wywiadowcz na wiecie. GRU zdobywa wprawdzie mniej, a|e za to znaczn1e lepszych jakociowo informacjl r:i jego g wny przeciwnik I konkurent - radzlecka tajna policja: CzK-KGB. Krwawe czystki przeprowadzane nieustannie w radzieckim wywiadzie wojskowym ani na jot nie osabi jego pot li' Przeciwnie,kade nastpne pokolenie pracownik w wywiadu byo bardziej agresywne n poprzednie. Wymiana pokoleri przypomina wymlan zb w w paszczy rekina. Nowe zby wyrastaj cami rzdami, wypychajc poprzednie, a pod nimi wida junastpne. I im starszy rektrl' tym wicej zb w ma w swych potwornych szczkach, im czciej nastpuje wymiarra, tym zby s dfusze i ostrzejsze. W przypieszonej wymianie pokoleri srbwywiadowczych czsto, a nawet bardzo czsto ginli take ntewinni (wedug komunistycznych standard w) oficerowie wywiadu. Ale, cho moe si to wydawa dziwne, rekin nie stawa si przez to bezzbny. Warto w tym miejscu przypomnie, e Hitler take v.rymordowa spor liczb zagorzach nazist w z SA, a jego reim nie sta si przez to sabszy. Stalin przygotowywa si do wojny Jeszcze powaniej ni Hitler. |Jrzdza Jroce dhgich nozy" nle tylko przec1wko swym komunisczllym konfratrom, ale take generaom, marszakom, konstruktorom, oficerom wwiadu. Uwaa, e dostawa od Swego wywiadu teczld wypehrione najbardziej tajnymi informacjami - to wane, ale znaczn7e wnsze,eby ten wywiad nie podsun{ mu pod biurko teczki z bomb' Przy czyrn kierowa si
318

nie tylko osobistym interesem, ale take interesem paristwa. Niezagroone, nawet w najbardziej krytycznych sytuacJach, wadze paristwowe, polityczne i wojskowe, to jeden z najwaniejszych element w gotowoci pa stwa do wojny. Stalinowi nikt bomby pod biurko nie podrzuci. I nie Jest to przypadek. Stosujc bezustanny i konsekwentny terror wobec GRU Stalin uzyska nie tylko najwysz jakozdobyvanych informacji wywiadowczych' ale te ubezpiev najvyszewadze paristwowe od',wszelkich niespodzi'anek". W szczkach radzieckiego wywiadu Richard Sorge alias ,,Ramsay'', to szpieg z tego rzdu zb w, kt re Stalin profilaktycznie kaza wyrwa 29 lipca 1938 roku.

wywiad wojskowy nie by na tyle gupl, eby podawa do publicznej wiadomocinajbardziej lnteresujce meldunki Richarda Sorge, ulokowanego na plac wce w Tokio w charakterze dzienrtTkarza. Ale nawet analiza ch niezliczonych opublikowanych raport w wprawia nas w osfupienie. Spord wtelu nadesanych (a wszystkie s do siebte podobne) zacytujmy trzy, najbardziej charakterysczne Stycze l94o: ''Dzikuj za pozdrowtenia i czen7a w sprawie wypoczynku. W tej chwili nte mylo urlople, bo odbioby st to natychmiast na ilociinfor:

I\adziecki

DII

MaJ 1940: ;Jest rzecz ocnrist' e w miapku z obecn sytuacj przekadamy termirry naszego powrotu do domu. Raz jeszcze zapewniamy was, e nie czas teraz zajmowa si tym problemem''. Pdz\ernk1940: ,CZy po zakonczeniu wojny mog |Iczy na powr t do domu?". Czy to nie dziwne? oficer wywiadu na pocztku wojny pyta, czy po jej zakoftczenlu pozwol mu wr ci do domu! Nawiasem m wic, zada'wszy to pytanie Sorge wymienia swe liczne zasfu$i dla wadzy radzieckiej. C za zdumlewajca depesza.
319

macJi".

WIKTOR

STIWOROW

LoDo"AMACz

Najdziv,miejsza jest ostatnia szyfr wka. Jaki sens ma pytanie o zgod na powr t po wojnie, skoro GRU proponuje mu natychmiastowy prazd, kledy wojna trwa w najlepsze?! Na temat Richarda Sorge opublikowano w Zwiapku Radzieckim mn stwo ksi@ek i artyku w' I oto' niekt re z nich zawieraj dziwn pochwa pod jego adresem: byl tak wspaniaym szpie$iem, czowiekiem tak oddanym partii komunistycznej, e z wasnych pientdz1r zarabianych w nieatwym, dziennikarskim fachu, firransowa dziaalno caej siatki' C to za brednie! Czy GRU jest na tyle biedne, e musi tak upokarza swego nielegalnego rezydenta? Najciekawsz wiadomopoda jednak tygodnik .ogoniok"': Sor$e zdoby jakoby niezwykle wane dokumenty, ale nie m g przekaza tc}r do Centrali, poniewa Centrala nie przysyaakuriera' A dlaczego nie przysyaa?_ tygodnik nie podaje. Wfranienie okazao si proste. opisywana w tygodniku historia zdarzya si w okresie' gdy po wyjtkowo bestialskich torturach zlikwidowany zosta wybitny szef radzieckiego wywiadu Jan Bierzin, czowiek kt ry zwerbowa Richarda Sorge. Inny szef GRU, Salomon Uricki, kt ry osobicie przekazywa Sorgemu instrukcje _ take zosta zlikwidowany. Rezydent radzieckiego wywiadu J. Goriew, kt ry orgarrizowa tranzyt Sorgego z Niemiec _ siedzi.2 Wsp racujca z Sorgem Ajna Kuusinen, ona zastpcy szefa GRU, ,,Prezydenta Firiskiej Republikt Demokratycznej", ap niej czonka Politbtura KC KPZR - siedzi. Zona Richarda Sorge, Jekatierina Maksimowa - aresztowana, przyznala si do utrzymywania kontakt w z wrogami, zlikwidowana. Rezydent GRU w Szanghaju' byy zastpca Sorgego, Karl Ramm _ w^^|any do Moskwy na ,,urlop" zlikwidowany. W tym momencie rozkaz przyjazdu na urlop do kraju otrzymuje Sorge. Czy domyla si' po co zostaje wezwany? oczywicie.Nawet r da ra2 ,,KomsomolskaJa Prawda'', 8 padzlernika 1964.

dzieckie nie ukrywaj, e ,,Sorge odm wi powrotu do ZSRR", "Sorge bez wtpienia wiedzia, co go czeka w Moskwie". W okresie ''odwil'' publftacji na ten te-

mat by,o sporo. Tak wic ,"R.amsay'' (Sorge) tuzr:an:y zosta w Moskwie za wToga i wezwanie do powrotu byo dla r wnoznaczne z wyrokiem mierci'Sorge na ponawiane uparcie dnia przy1azdu odpowiada: po to, eby stan pod ci4- nie wr c, nie przerw interesujcej roboty. Zaiwarny, e sformuowanie: 'odm wi powrotu do ZSRR" w komuniscznym argonie oznacza ,,zaptzedanego zdrajc". Teraz jest jasne, dlaczego Sorge opaca swych agent w z wasnej kieszeni: Centrala przestaa go finansowa. Przestaa r wnie prz5lsya kurier w. Sorge wraca nie chce, niemniej nadal pracuje dla komunist w' ale teraz |u nie w roli rezydenta wywiadu, |ecz bezinteresownego,,donosiciela-entuzj asty" . Llczy on prawdopodobnie na to' e jeliuda mu si dotrwa do korica wojny, zrozumiej ',na g rze", e m wi tylko prawd, wybaczi doceni. Centrala take definitywnie z nim nie zrywa. Przyjmuje jego depesze, ale - jak si wydaje - tylko po to, eby go nakoni do powrotu. Stalin nie wierzy Richardowi Sor$e, poniewa Sorge to,,zdrajca", z co najmniej dwoma wyrokami. Pierwszy 'rvr g ludu" - najpewniej wlepili mu koledzy z GRU w 1938 roku, a nastpny za zo|7weuchylanie si od powrotu. Towarrsz Sorge nie dowierza towarrszowi Stalinowi i dlatego nie wraca. Jake wlc towarzysz Stalirr moe wieruy komu,kto jemu nie wierzy?

ge przekarywa swym szefom GRU wane informacje na temat plan w niemieckiej napaci na Rosj, ale nie da-

ze nichard

S#

I .Ogoniok", nr l7l1965.

no im wiary. Sorge by wybitnym oficerem wywiadu, ale w sprawie niemleckiej agresji niczego istotnego do Moslsnry nie przekaza. Co wicej, Sorge sam sta si ofiar dezinformacji i wiadomoci' kt rymi karmi GRU' byy faszywe.

320

327

WIKTOR STIWOROW
Oto jego depesza z 11 kwietnia 1941 roku: ,,Przedstawiciel [niemieckiego] Sztabu Generalnego w Tokio oznajmi, e natychmlast po zakonczeriu wojny w Europie rozpocznie si wojna przeciwko Zwiakowi Radzieckiemu". Hitlerowi te na perfidii nie zbywa. Szykuje si do in'wazji i rozpowszechnia kamstwa niezwykle zblrione do prawdy. Hitler wie, e przygotowari do napacina Zwlapek Radziecki nie da si duej ukry. Dlate$o te poufnie (ale tak, eby wszyscy syszeli) owiadcza: to prawda, lr:arlr zarlriar zaatakowa Stalina, jak lko skoticzy z Zachodern Przypomnijmy, e miesic p niej Stalin r wnie ogosi,,w sekrecie", Hiflera zaatakuje w 1942 roku. Depesza Sorgego z 1l kwietnia (i inne podobne) - nie dawaa powodu do obaw. Wojna na Zachodzie trwa w najlepsze. Raz z mniejsz, raz z wiksz si ale jej korica nie wida. A dopiero kiedy ta wojna naZachodzie dobiegnie korica' morlabdzie ca niemieck machin wojenn skierowa na Wsch d. Innymi sowy Sorge powiada, e Hitler ma zanniat nadal toczy wojn tylko na jednym froncie. GRU wie o t5rm i bez Sorgego. 20 marca 1941 roku, jeszcze przed,,ostrzeeniami'' Sorgego, nowy szef GRU genera ponrcznik F. Golikow przedstawi Stalinowi szczeg ory raport, zakoftczony wnioskiem:,,Najbardziej prawdopodobny termin r ozpoczcLa akcji przeciw ZSRR, to moment, kiedy Niemcy pokonaj Angli lub podplsz z tyrn krajem korzystley dla siebie pok j".s T banaln prawd, e Hitler nte zaczrie wojny na dwafronty, Stalin zrtaibez raport wGolikowa. Dlatego te, w odpowiedzi na list Churchilla z 25 czerwca 194o roku Stalin pisze, e Hitler moe zdecydowa si na wojn przeciwko ZSRR w roku 1941 pod wanrnkiem jednak' e wczeniej podda si Wielka Brytania. T)rmczasem Hitler, kt rego Stalin za pomoc paktu Ribbentrop-Mootow wpdzi w strategiczny impas, zda
3 ukow, op.

LoDo,AMAcz

sobie spraw, e nie ma ju nic do stracenia, poniewa Niemcy, tak cz7r xtaczej, rl:aj ju nie jeden, tylko dwa fronty. Postanowi wic walczy na obu. Nie spodziewali si tego ani Golikow, ani Stalin' Decyzja bya samob jcza, a|e Hitler nie mia ju wyboru. Stalinowi po prostu nie miecio w gowie' e zna\azszy si w strategiczsi nym \mpasie Hitler zdecyduje si na krok samob jczy. Generd Golikow te tego nie bra pod uwag. A Sorge (i nle on jeden) sw]rmi faszywymi informacjami lko ich w tym utwierdza. No dobrze , powie ktona to, ale przecie p niej, 15 czer:wca, Sorge poda dokadn dat niemieckiej inwazji na Rosj: 22 czerwca. To prawda' ale jego informacje, e Hitler na dwa fronty wa|czy nie bdzie, i e Hitler poczwszJr od 22 czerwca bdzie jednak prowadzi wojn na dwa fronty - wzajemnie si wykluczaj. A poza m GRU' i susznie, nie wierzy w adne informacje. PrzyJmuje tylko te, kt re poparte s dowodami'

to jeden z najwikszych as w wywiadu w |o( wieku. I na nadane mu pomiertnie najwysze wyr nienie _ tytu Bohatera Zwia7,ku Radzieckie go _ z pewnocizasugiwa. Ale wielkoSorgego ley w zupenie innej paszczynie. Podstawowym obiektem dziaalnoci Sorgego w Japonii byy nie Niemcy, ale wanie Japonia. Szef GRU' S' Uricki, osobiciewyznaczy Sorgemu zadarie;,,Sensem waszej pracy w Tokio jest odsunicie groby wojny midzy Japoru i ZSRR. G wny obiekt - ambasada Niemiec''.a Ambasada Niemiec to wycznie kamufla, dziki kt remu Sorge ma wypeni sw podstawow misj. Zwr my uwag na pewien szczeg i zadaniem Sorgego nie jest ostrzeganie o przygotowaniach do napaci.Rozkazjest wyrany - Sorge ma odsun to zagroenie, to znaczy skierowa japor1sk agresj na in-

\Jorge

1 \

Iv

ny tor.
a

cit', s. 24o

"Ogoniok", nr l4l1965, s.23.

322

323

WIKTOR STIWOROW

T
LoDoAMAcz

Jak wiadomo, jesieni |94l roku Sorge zameldowa Stalinowi' e Japonia tie zarrlierza rozpoczyrra wojny przeciw ZSRR. Ta arcywna informacja pozwolia Stalinowi cignz granic na Daleldm Wschodzie dziesitki radziecklch dywji' przerzuc7 je pod Moskw i dziki temu zmieni sytuacj strategiczn rra swoj korzy' Mniej zr:ar:y natomiast jest pow d, dla kt rego tym razern Stalin swemu agentowi uwlerzy. A uwierzl wycznie dlatego' e Sorge nie lko poda informacj, ale take dostarczy dowody. o dowodach radzieccy historycy wol nie m wi i jest to zrozwrnlae: skoro Sorge utrzymuje, e Japonia nie wystri przeciwko Zwnvkowi Radzieckiemu, to dowietego mona lko wskazujc innego przeciwnika, na kt rego Japonta zamierza zrienacka uderzy. Sorge precyzyjnie okreltkogo Japonia zaatakuje i przedstawi niezbite dowody' Komunistyczna propaganda z pekrym rozmysem podtrzymuje mit o .ostrzeeniach'' jakie Sorge wysya przed niemieck inwazj. A czyni tak wycznie po to, by odwr ci uwag od naprawd ogromnych sukces w tego asa wywiadu, kt remu udao si przenikn do najwyszychpo|ityczno-wojskowych sfer Japonii. Zashtll Sorgego nie ograr:iczaj si bynajmniej do ujawnienia japor1skich plan w, ani nawet do przekazania dowod w potwierdzajcych zdobyte w tej sprawie tnformacje. Jego osignicia sznacznie wiksze. Wykonujc zadarie postawione lntupTzez GRU, Sorge nie tylko zapowiada nadchodzce wydarzenia, ale niejednokrotnie sam je prowokowa. W sierpniu 1951 roku spraw Sorgego ana|iznwal Kongres Stan w Zjednoczonych. W toku deba udowodniono ponad wszelkwtpliwo,e wywiad radziecki w osobie nlelegalnego rezydenta ,,Ramsaya" uczyrri wsrstko, by Japonia zdecydowaa si rozpocz wojn na Pacyfiku, i eby skierowaa sw j atak przeciwko Stanom Zjedrrcczonym.s
s Patrz; Hearings on Ameriran Aspects oJ the Richard Sorge Spg Case. House oJ Representatiiles Etghtg Second Cortgress. Flrst Session. August 9, 22 and 23, Waszyngton I95 I.

Sorge nie by wprawdzie budowniczym ,japoriskiego lodoaacza", ale uczyni wiele' by ten ,,lodoamacz" popynd V wygodnym Stalinowi kierunku. Kiedy wic Sorge zdoa zgromadzi i przesa dowody na potwierdzertie swych informacji, Stalin uwlerzy mu bez zastrzeeit.

zajc7e." u*": cie. Czowiek, kt ry popenia bdy' kt ry da si zapa, kt rego powiesili - zdobywa saw. Jak, na przykad, Sorge. Ale opr cz pechowc w Stalin mlate oficer w wwiadu, kt rym sprzyjao szczcle, kt rzy osignli byskotliwe sukcesy 1, przy tym, nie stali si sawni' tzn. nie zawilina szubienicy. Jeden z radzieck7ch szpieg w strzeonych tajemnic Hitleuzyska dostp do najcilej ra. Marszaek Zwiapku Radzieckiego A. Greczko wspomina: -w 11 dnt po zafuierdzeriu przez Hitlera ostateczrrcgo planu wojny przeciwko Zwiapkowl Radzieckiemu (18 grudnia 1940 roku) fakt ten oraz naj'wanlejsze z.aoenia tego planu zl1an:le byy naszym subom!vy!\'ladowczym".6 Nigdy zapewne nie poznamy nazwiska wielkiego asa wywiadu, kt ry tego dokona. Niewykluczone, e by nim ten sam rezydent GRU, kt ry w 1943 roku zdoby plany operacji ,,Cytadela", majcej na celu okrenie wojsk radzieckich pod Kurskiem. Ale jest to tylko supozycja: wywiad woJskowy Stalina sta na niebywale lvysokim poziomie i nie by to jedyny rezydent zdolrry do

takich wyczyn w. W grudniu 194o roku szef GRU genera porucznik F. Golikow osobicle zameldowa Staltnowl, e wedug potwierdzonych lrrformacji Hitler zdecydowa si jednak prowadzi wojn na dwa fronty, to znaczy postanowi zaatakowa Zwkaek Radziecki nie czekajc na zakoitczerlie wojny na Zachodzie' Na poparcle swych s rv
6 .Wojenno-Istoriczeskij lrrra', nr 6/1966, s. 8.

324

325

WIKTOR ST'WOROW

LoDoAMAcz

genera Golikow przedstawi dostarczony przez agenta dow d. W pierwszych dniach stycznia ten niezwykej wagi gronie najdokument przeanalizowany zosta w cisym wyszego radzieckiego dow dztwa. Stalin by bardzo sceptyczny, owiadczy,ekady dokument mona podrobi' Poleci Golikowowi tak zorgantzowa prac radzieckiego wywiadu wojskowego, eby w kadej chwili mona byo sprawdz7, czy Hitler rzeczywlc1e szykuje si do wojny, czy te tylko blefuje. Golikow zameldowa' e praca podlegych mu subwywiadowc 4l ch tak wante Jest zorgantzowana' GRU dokadnie analizuje wszystkie aspekty wojennych przygotowa Hitlera, w zttTapku z cTym jest w stanie precyzyjnie okrelimoment, w kt rym te przygotowania zostan podjte. Na razie takich dziaa nie stwierdzono. Stalin zada wyjanier1- skd Golikow moe to wiedzie? Golikow odpar, e tla to pytanie moe Stalinowi odpowledzie tylko w cztery oczy. od tego dnia Golikow regularnie meldowa si u Stalina i, bez wtadk w, informowa go, e przygotowari do inwazji Niemcy jeszcze nie rozpocz|i. 2l czerwca l941 roku odbyo si posiedzenie Folitbiura. Golikow powiadomi zebranych o gigantycznej koncentracji wojsk niemieckich w bezporednim ssiedzturle granic ZSRR, o ogromnych zapasach amunicji, o przegmpowaniu niemleckiego lotnictwa, o informacjach przekazanych przez zbieg w i o wielu innych faktach' Golikow zna numery wszystkich niemiecklch dywizji, mieJsca ich dyslokacji, nazwiska dow dc w. Wywiad radziecki wiedzia niemal wszystko, cznle z rrazlil operacji .Barbarossa", dat jej rczpoczcla i mas innych, niezwykle wanych tajemnic. Nastpnte Golikow owiadczy,e Niemcy nie prowadz jeszcze przygotowarl do ataku, abez tego nie mog podj dzlaar1bojowych. Na pytanie, czy rczy za swe informacje Golikow odpar, e rczy za nie gow i jelisi myli, to Biuro Polityczne powtnno postli z rlLrn tak samo, jak ze wszystkimi J ego poprzednikami.
326
4

t2 $odzlrl po zoenlu tego owiadczenia rozpocza si operacja ,,Barbarossa"' Co zrobi Stalin z Golikowem? Prosz si nie obawia _ nic zego. Ju 8 lipca Stalin wysya Golikowa do Wielk Brytanii i Stan w

Zjednoczonych. Po uwieczonej sukcesem podr y Golikow zosta dow dc armii, p niej frontu, a w 1943 roku Stalin powierzy mu niezw5rkle wane stanowisko zastpcy ludowego komisarza obrony (tzn. zastpcy Stalina) do sprav/ kadrowych. Delikatrr kwesti doboru kadr Stalin powierzal tylko najbatdziej zaufanym wsp pracownikom. Berii, na przykad, do tych spraw nte

dopllszcz'a. P niej, jlspo mierciStalina, Golikow znowu awansowa - zosta marszakiem Zwiaku Radzteckiego. Rzeczjasna, w swych pamitntkach nawet nie wspomnia o t5rm, jak zdobywa dane na temat ntemieckich przygotowarl do wojny, jak udao mu si ocali cie, Jak to sl stao, e - mimo flaska z operacj,,Barbarossa'' tak szybko awansowa. Jeliprzypornnimy sobie, jaki by koniec wszystkich jegio poprzednik w i por wnamy ich los z losem Golikowa - ogarnie nas bezgraniczne zdumienie. Zagadka Golikowa od dawna nie dawaa mi spokoJu. Jej rozviaanhe znalazem w trakcie studi w na Wojskowej Akademii Dyplomacznej, a p niej, kiedy pracowaem w centralnym aparacie GRU, uzyskaem pewno,e sl nle myl. Goilkow informowa Stalina, e Hitler nie prowadzl przygotowari do wojny ze Zwiapkiem Radzieckim. I Golikow m wi prawd _ takich przygotowar1nle byo. Golikow wtedzia, e zdobyte przez wryiad dokumenty Stalin przyjmuje nieufnie (Golikow zreszt take). Dlatego Ie, uwaaGolikow, trzebaznalLe, jaki niezawodny wskanik, kt ry pozwoliby bezbdnie okreli moment rozpoczcia niemieckich przygotowari do agresji na Zwizek Radziecki. I Golikow taki wsknik zlalaz. Wszyscy rezydenci GRU w Europie otrzymali rozkaz zbierania wszelkich informacji dotyczcych... owiec. W tym celu mieli \'prowadzh swych agent w do wszystkich kluczowych insty-

WIKTOR SUWOROW

^r

LoDo'A'IlilAcz

tucji bezporednio lub porednio zajmujcych si tym problemem. W okresie kilku miesicy zebrano i poddano gruntownej analtzie dane na temat llczby owiec w Europie, najwaniejszych orodkw hodowlanych, najwikszych zakad w misnych. Golikow dwa razyt dziennie otrzymywa z caej Europy rapor o cenach baraniny. Poza tym wywiad radziecki rozpocza!. prawdziwe polowanie na zatuszczone szmaty i zaoliwiony papier, pozostawiony przez oht7erzy w miejscach czyszczenia broni. Wojsk niemieckich w Europie byo bez liku. Stacjonoway w r nyc}r miejscach: w miastach i wsiach, w lasach i $ rach. Akady onierz, co najmniej raz dziennie czyci brori. Szmaty i papier uywane do tego celu na og zakopuje si albo spala. Nie wszdzie jednak ten zwyczaj by bezwzgldnie przestrzegany, dlatego te GRU miao wystarczajce moliwocizdobycia ogromnej liczby brudnych szmat. Szmaty te byy nastpnie przerztfcane przez granic. Dla uniknicia podejrzeft w przesi,knite smarami szmaty zawijano byle jaki kawaek elastwa i r nyrni drogami przesyano do Zwiapku Radzieckie$o. W razie j akichkolwiek komplikacj i policj a zwr acala r aczej uwag na metal (na og by to calkowicie bezuteczny zom), brudna szmata nie wzbudzaa zainteresowania. Pr cz tego, przez $ranic, legalnie i nielegalnie' w zrtacznie wikszej liczbie ni zazwyczaj przejeday paczki z lampami naftowymi, prmusami' piecykami gazovrymi' przer nymi latarniami i zapalniczkam1. Wszystkie te przedmioty byy nastpnie obiektem $runtownych analiz, a raporty radzieckich ekspert w natychmiast wdroway na biurko Golikowa' Ten za z penym przekonaniem informowa Stalina, e Hitler nle rozpocz jeszcze przygotowari do napacina ZSRR, a koncentracj wojsk i zdobytymi z niemieckiego sztabu gneralnego dokumentami nie na|e si przejmowa. Golikow uwaa (i susznie), e wojna ze Zwiapkilem Radzieckim Wymaga nlezwykle powanych prrgotowa . Jednym z najwaniejszych element w tych przy328

gotowa bd kouchy. Armia niemiecka bdzie ich potrzebowaa ogromn |iczb- najmniej 6 milion w. Golikow wiedzla, e ani jedna niemiecka dywizja nie jest odpowiednio w1posaona do walki na terenie Zullapku Radzieckiego. Dlatego te ztakuwag obserwowa eu-

ropejski rynek owiec. Nie mia najmniejszych wtpliwoci,e decyzj uderzenia na Zw\apek Radziecki musi poprzedzL rozkaz podjcia przygotowa do tej operacjl. A w wczas niemiecki Sztab Generalny natychmiast zada'by przemys rozpocz$ szycie milion w kouch w. Moment ten,bez wtpienia, zostanie zau:waony na europejskim rynku. Mimo toczcej si wojny, ceny baraniny gwatownie spadn poniewa niemal r wnoczenie dokonywa si bdzie uboju milion w zvierzt. Z tego samego powodu ceny sk r baranich p jd r wnie gwatownie w g r. Golikow zakadar wri, e decydujc si na wojn ze Zwiapkiem Radzieckim, armia niemiecka powinna zastosowa inny rodzaj smar w do konserwacji broni. Dotychczasowe bowiem w niskich temperaturach $stn i brori nie nadaje si do uytku. Golikow czeka na moment, w kt r}rm Niemcy wprowadz nowy gatunek smar w konserwujcych' Radzieckie ekspertyzy sporzdzane na podstawie dostarczanych szmat dowodziy, e Wehrmacht uywa ci_ gle tych samych smar w i nic nie wskazuje na to, eby mia je zmieni. Radzieccy eksperci analizowali take paliwo stosowane w niemieckich silnikach wysokoprnych. St'wlerdzili, e na mrozie rozkada si ono na niepalne frakcje. Golikow wiedzia, e jeliHitler postanowi zaatakowa Rosj, Niemcy bd musiaty podj produkcj innego gatunku oleju napdowego. I wanie pr bki niemieckiego oleju napdowego przemyca wywiad radziecki przez granic w zapalniczkach, latarniach i innych tego rodzaju przedmiotach. Pod sta i wnikliw kontrol GRU znajdowao si jeszcze wiele innych aspekt w, kt re miay odegra rol sygnau
ostrzegawczego.

adnych przygotowa

Hitler jednak rozpocza)' operacj ,,Barbarossa" bez

.

329

WIKTOR

STIWOROW

statln nie mla za co kara Golikowa. Golikow zrob! wsrstko, co byo w ludzkiej mocy' a nawet wtcej, aby wykry przygotowania do trrwazji, ate takicn przygotwari nle byo.

Rozdzila 28

Jak Hitler poktzyowa Stalinowi szyki

Bglmgu peni pruggotousant do tuojrtg agresgwneJ.I nie jest ruszwir, e to
rl

nte ma zaatakowa]Lmg pienusL| P. Grygorenko

wych sdzi

nla feldmarszaek W. Keitel owiadczy:.Stwierdzam, e do wiosny 1941 roku wszelkie prowadzone przez r;Las przygotowania miary wylcznie obronny charakter, w miapku z przewidywanym ataklem Armii CzerwoneJ. Tak wic, wojn na Wschodzie rratre uzrta - w powanyrn stopn7u _ za woJn prewencyJn. l...1 Postanowillmy[...I uptzedzi napaRosji Radzieckiej i zaskakujcJrm uderzeniem zn7szczy Jej siy zbrojne. Wtosn
t P. Grygorenko, op. cit., s. 138. 331

ieckich *o3"Ool ledczychprzesfuchlwaa najwaniejszych hitlerowskich dow dc w. W trakcie przesfucha-


WIKTOR SIIWOROW

II)DOT.AMACZ

tracja wojsk rosfrskich i przygotowywana przez nie inwazja na Niemcy moe postawi nas w niezwykle trudnej sytuacji strategicznej i giospodarczej. l...1 Ju w pierwszych tygodniach po rozpoczciu przez Rosj ataku Niemcy musiayby prowadzi wojn w skrajnie niekorzystnych warunkach. Nasza akcja bya bezporedniokonsekwencj tego zalroeria'' . General pukovrnik A. Jodl - autor niemieckich plan w wojennych - wyrazi podobn opini. Radzieccy oficerowie z naciskiem usiowali wpyn na Keifla i Jodla, eby zmienili zdanie' Keitel i Jodl zdania nie zmienili i z wyroku Trybunafu Midmarodowego w Norymberdze zostali powieszeni jako jedni z ,,g wrlych zbrodniarzy wojennych''. Jeden znajpowaniejszych zarzllt w jakie im przedstawiono, to ''rozptanie niesprowokowanej agresyvrnej wojny" przeciwko Zwiapkowi Radzieckiemu. Miny lata i wyszy na jaw nieznane dotd fak. Zaczerpn{em je z pamitrrik w admiraa N' Kuzniecowa (w 1941 roku - ludowy komisarz marynarki wojennej, cz,onek KC, czonek Kwatery G wnej Naczelnego Dow dztwa od momentu jej utworzenla). Oto co ptsze: 'Nie mam najmniejszych wtpliwoci,e Stalin nie tylko nie wyklucza moliwociwojny z Niemcami, ale przeciwnie, uwaae ta wojna jest [...l nieunikniona. [...] Na polecenie J. Stalina przygotowania do wojny byy wszechstronne i prowadzono je z dlsyrn rozmachem. Plany tych przygotowa uwzgldnia take termin rozpoczcia wojny l...l' kt ry wyznaczy sam Stalin. Hitler wszystkie te rachuby zniweczy".z Admira nie pozostawia najmniejszych wtpliwoci Stalin wiedzia, e wojna jest nieunikniona i powanie si do ntej przygotowywa. Jednake przystpi do tej wojny zamlerza nie w odpowiedzi na agresj Niemiec, tylko w momencie, kt ry sam wybierze. Innyml sowy, Stalin chcia zaatakowa pierwszy. Admiral Kuzniecow to wiadek najwyszej rangi. W roku l94l w radzieckiej hierarchii wojskowo-polity2 Kuzniecow, op. cit., s. 321.

I94l roku doszedem do wniosku,

e ogromna koncen-

cznej zajmowa wyszpozycj ni ukow. Kuzniecow by ludowym komisarzem, ukow - tylko zastpc; Kuzniecow by czonkiem KC, ukow - zastpc czonka. aden z cytowanych autor w pamitnik w nie zajmowa r wnie wysokiego stanowiska, jak Kuzniecow, aden te nie by tak blisko Stalina' Nawiasem m wic, informacje zaczerpnite z wydanego po wojnie pamitnika Kuzniecowa pozostajw penej zgodnoci ztym, co Kuzniecow m wi przed wojn, na przykad na XVIII zjedzie WKP(b) w roku 1939. By to zjazd, na kt rym komuniciwyznaczy|i sobie nowy cel: osabi terror wewntrz kraju i przentego na kraje ssiednie. ''To' czgo dokonano w ZSRR, rnorla take dokona w innych krajach!'' Na tym zjedzie ,,zwycizc w''' kt rzy postanowili teraz zosta, .:vulynllolicielami", przem wienie Kuzniecowa byo bodaj najbardziej agresy\^me. Wanie za to wystpienie Kuzniecow, na zakoflczerie zjazdu, zosta czonkiem KC (przeskakujc szczebe| zastpcy czonka) oraz ludowym komisarzem marynarki wojennej. Wszystkie fakty ujawniorrc przez Kuzniecowa w jego pamitnikach wiele lat wczeniej Stalin podawa w swych tajnych referatach. Znajduj one potwierdzenie w wczesnych dziaaniach RKKA i RKKF. Zreszt wspomnienia admiraa czytali wszyscy polityczni i wojskowi przyw dcy ZwiaT,ku Radzieckiego, czytall marszakowie, dyplomaci, historycy _ i nikt nigdy twierdzeri Kuzniecowa nie pr bowa podway ' Po wyznaniach admiraa sdztowie z Norymbergi powinni byli ponownie si zebra i wycofa przynajmniej . zarzut w obciapajcych odpowiedzialnoci za cz nagy atak w drnu22 czerirca l94l roku - Keitla, Jodla, Wehrmacht i Rzesz Niemieck w og le.
I

R"a"i.""y

marszakowie i $eneraowie nie kryj dzt swych wczesnych zamiar w. Komendant Akademii Sztabu Generalne$o Si Zbrojnych ZSRR genera armii S. Iwanow wTaZ Z grup czoowych radzieckich history333

332

WIKTOR

STIWOROW

LoDoAMAcz

k w napisali rozpraw naukow pt. ,,Pocztkowy okres wojny''. W pracy tej $enera armii Iwanow nie tylko potwierdza fakt, e Stalin szykowa si do natarcia, ale take ujawnia zakadarty termin radzieckiego ataku na Niemcy: ,'Hitlerowscy przyw dcy zadalri wyprzedzajce uderzenie dosownie dwa tygodnie przed planowan akcj naszych wojsk''.3 Gdyby Zwiapek Radziecki szykowa si do obrony, czy nawet kontrofensylvy, o adnym wyprzedzeniu nie mogo by mowy. Atak przeciwnika mona powstrzyma zadajc nieco wczeniejcios wyprzedzajcy. Jak twierdzi lwanow, w roku l94l Niemcy wyprzedzili Rosjan o dwa tygodnie. Dokument w potwierdzajcych agresy\[me plany woj sk radzieckich j es t wicej . Perio dyk,,Woj enrro - lstoriczeskij Zurna" jest organem Ministerstwa Obrony i aden tekst nie moe w nim,zosta opublikowanybez zgody ministra obrony i szefa Sztabu Generalnego . Znajd:ujemy tu informacj, e w poblu zachodniej granicy wojska radzieckie gromadziy due zapasy amunicji, materia w pdnych i yvrnociw zliapku z przygotowaniami do ofens5rw5r.a Na tej samej stronie autor artykufu twierdzi bez agr dek, e agresja niemiecka zni:weczyla radzieckie plany, co byoby niemoliwe' gdybyArmia Czerwona byaprrygotorlana do obrony.

6 "".'*"a lg41 roku wywiad niemiecti ot."y-" ir'trl formacj, e rzd ZSRR ma zamiar przeniesi do Swierdowska. Wiadomota przekazarla zostaa tylko Hitlerowi i jego najbli.s zy m wsp rac ownikom' D oktor G o ebb els zarlo towa w swJ.In dzienniku, e t informacj otrz5mta. Przy okazji bardzo niepochlebnie skomentowa zachowanie radzieckich przyw dc w i ich plany ucieczki a pod Ural.
3 lwanow, op. cit., s. 2I2a .Woienno-Istoriczeskij urna", nr 4/ lg84. s. 34.

w Swierdowsku utworzona zostaa pozorowana Kwatera G wna Naczelnego Dow dztwa. Po wybuchu wojny okazao si, e na rezeFl{ow stolic przewidziano wcale nie Swierdowsk, tytko Kujbyszew, dokd w krytycznej d|aZwia7ku Radzieckiego sytuacji przeniosy si wszystkie ambasady 1 liczne instytucje rzdowe. Ale nie te najwaniejsze' W Kujbyszewie znalazy si tylko te urznie dy' kt rych dziaalno miaa wielkiego wpywu na normaln prac naj'wyszego wojskowo-politycznego kierownictwa kraju. Znal,azy si tu: Rada Najwysza z ,,prezydentem'' Kalininem, mniej wane ministerstwa' plac wki dyplomatyczne. Wszystkie wane instucje znajdowa si w pobliu, ale nie w samyln Kujbyszewie, tylko w gigantycznych podziemnych tunelach wydr@onych w ygulowskich skaach. Przed wojn budowa tych potnych jaskit1 bya maskowana przez inn wielk inwestycj' Bya ni Kujbyszewska Elektrownia Wodna. Zwoorto tu tysice zek u, dziesitki tysicy ton materia w budowlanych, ca mas sprz tu i lurzdzen technicznych. Po wojnie ca t gigantyczn inwescj przesunito wyej' w g r Wogi' i elektrownia powstaa w zupenie innym miejscu. Na pierwsz lokalizacj !vybrany zosta teren nie nadajcy si wprawdzie pod budow elektrowni' ale za to ida|ny dla przygotowania podziemnej, a raczej ,'rdskalnej'' kwatery dla Naczelnego Dow dztlrita. W archiwach, gdzie znajdluj si zbiory przedwojennych dokument w niemieckich, nie znalazem najmniejszej wzmianki na temat Kujbyszewa jako rezerairowej stolicy. I' ocz5rwicie' ani sowa o kwaterze ukrytej w ygulowskich skaach' Niemieckie shrby wyriadowcze wLedziay tylko ty|e, e rzd radziecki przenosi swe stanowisko dowodzenia do Swierdowska. Pozorowane stanowisko dowodzenia po to waniesi twotzy, eby w odpowiednim momencie nieprzyj aciel,,r ozszyfr owa" t,,tajemnic''. I kiedy ten moment nadszed, w5nviadowi niemieckiemu podsunito informacj, kt ra specjalnie dla niego zostaa sfabrykowana.
335

ni podejmowarre w wczas decyzje. okazuje si,

Dopiero dzi,po wielu latach, rr:oerlry waciwieoce-

334

wrKToR SttwoRow Doniesienie niemieckiego wywiadu o przeprowadzce wadz radzieckich do Swierdowska, to ,'tajemnica" ztej samej serii co przem wienie Stalina, paplanina radzieckich dyplomat w t komunikat TASS. Fakt, e wywiad niemiecki otrz7lma t faszyw informacj, oztlacza, e radzieccy przyw dcy w tym wanie momencie, starali si coukry. Nietrudno si domyli co. Skoro rozpowszechniajwieci o swych planach wyjazdu na wsch d, to najprawdopodobniej rl-raj zamlar :uczyni cowrcz przeciwnego. Podstp polega na tym, e opr cz potnej kwatery Naczelnego Dow dztwa w skaach Zygu|I, kt rej pooenie, cho z trudem' mona byo jednak wykry' istniao jeszcze jedno stanowiskddowodzenia. By to pocig specjalny. W razie wojny, pocig ten, pod oson kilku poci41 w pancernych NKWD oraz towarzyszcych im trzech kolejnych pocig w podlegych Ludowemu Komisariatowi czrloc7, m g w dowolnym momencie dotrze w rejon dzlaan bojowych. Dla potrzeb tego pocigu zbudowano pewn liczb doskonale zamaskowanych stacji, do kt rych jeszcze przedwojn doprowadzono rzdowe linle cznoci.Wystarczyo tylko podczy do nich aparatur zainstalowan w wagonach. Ruchome stanowisko dowodzenia przewidziarle byo na potrzeby wojny ofensyvmej. Poci specjalny lvykorzyse si wtedy, $dy wojska posuwaj si szybko do przodu, a dow dztwo powinno nada za atakujcymi frontami'i armiami. W wojnie obronnej o wiele proctej,bezpiecznlej pewniej mona nimi kierowa z krem|owskiego gabii netu, z podziemnej stacji moskiewskiego metra albo w najgorszym wwadku - z tuneli w ygulowsktch g rach. Na podstawie wszystkich ch fragmentarycznych irrmorta przypuci z du formacji zebranych w cao, prawdopodobieristwa, e w pobliu magistrali doz Mlr1sk-Wilno (bliej Wilna) powtrrno si znajdowa bardzo wane stanowisko dowodzenia.
336

I,()DoAMAcz

Ktedy wadze niemieckle analizoway ,,poufne'' informacje na temat Swierdowska, rzd, radziecki rozpoczs' przeprowadzk na zach d, w rejon Miriska i Wilna. Kdyczowiek cho troch obeznany z wojskiem wie, jak wiele zabieg w wymaga przeniesienie sztabu duej jednostki na nowe stanowisko dowodzenia. oddzia operacfny wybiera odpowiednie miejsce, dow dca je zahlierdza i zenlla]'a na przemieszczenie. Las' w kt rym bdzie siedziba sztabu, zostaje ogrodzony izabezpieczony przed ciekawocios b postronnych, nastpnie pojawlaj si saperzy i specjalici od cznoci, rzy bukt duj niezbdne umocnienia i organizuj system pocze, po nich przychodzi kolej na szefa cznoci (dywizji' korpusu, armii, frontu), kt ry osobicie sprawe funkcjonuje. Na koricu przyw nim oficerowie mog teraz l maszyny szyfrujce do zainstalowanych gniazd. W 194l roku Armia Czerwona dziaa jak sprawny, precyzyjny mechanm: w przygranicznych lasach pracuj szefowie cznoci dziesitk w korpus w, w lad z za nimi saperzy przystpuj do budowy stanowisk do- . wodzenia. Wkr tce potem, w innych lasach zjawiajsi szefowie cznoci armii' Ich obecnozapowiada przy1azd sztab w armijnych. I oto, niemal natychmiast po ogoszeniu komunikatu TAss, w ustrorurych, doskonale chronionych zaktkach lasu rozpoczynaj swe przygotowania szefowie cznoci front w. Kiedy wszystko jest ju gotowe, nad zachodni granic przenosz si frontowi sztabowcy. Nadchodzi wreszcie dzie , gdy w odlegocil5o kilometr w od granicy Prus Wschodnich pojawi si najwaniejsl specjalista cznoci.Do Wilna zda potajemnie ludowy komisarz cznoci Pieriesypkin. NietrudI. no zgadn dl organizowa sie poczeri. zvierzchul7ka - jest nim sarzy Ludowych J. Stalin' Pteriesypkin ma dotrze na granic
13

Lodoamacz

337

WIKTOR

STIWOROUI

LoDo.AMAcz.

Prus Wschodnich tak' eby nikt si o tym nie dowiedzia' Podr uje wic zwykym pocigiem, do kt rego doczepiono jednak dodatkowy wagon dla ludowego komisara i jego zastpc w. Wy1azd komisarza otoczony jest absolutn tajemnic. Do tego stopnia, e nawet -zaszytrowane depesze, jakie Pieriesypkin otrzymuje

Czonkowie radzieckiego rzdu wg'echali ju na wojn przeciwko Niemcom. Ale inwazji Niemiec nikt nie bra pod uwag.

z Moskwy, podpisane sjego wasnyrrr nazwiskiem' eby rzdowi szyfranci byli przekolani, e ludowy kominigdzie si nie wybiera i cay czas vrzsarz cznoci duje w stolicY. Poshrchajmy samego Pieriesypkina: ,,Dokadnie w przeffizieri wybuchu wojny J' W' Stalin poleci mi wyjecha do republik nadbatyckich' Czuem' e to odpowi-edzlalne zadarie ma zwiapek ze zblajc si wojn. Wieczorem 2| czerwca 1941 roku wraz z gtttp odpowiedzialnych pracownik w Komisariatt czuda.m si do Wilna...".5 ''os"i wicie22 czerwca, na stacji orsza Pieriesypkin o dostaje z Moslonry depesz: ,,W zviapkll ze zmiarl sytuacji czy re uvlaacie za stosowne wr ci do Moskwy stop Pieriesytrrkin'''6 Komisarz cznoci, opuciwszysw j sekretny wagon'

rTl !
J.

ra oo "j.Mos do
cyzji 5
s.
Sustazistg 17.
tts

i zda si na pen improwizaudowy komlsarz musia wraca iar wk'

godg Wielikoj Otieczestwbruaj uojng' Moskwa L972'

6 lbid., s. 32-33.

IV Moskwa-Mirisk udawali st ku zachodnim granicom take przedstawiciele wielu tnnych wanych urzd w Zwiapku Radzieckiego, m'in. czonkowie kierownictwa Ludowego Komisariatu Obrony, NKWD, Ludowego Komisariatu Kontroli Paristwowej. Wszyscy jechali na wojn. Dolnryjazdu szykowali si Ju wysi rmg dostojnicy: . Beria (ludou'y komisarz spraw wewntrznych' zastpca czonka Politbiura, generalny komisarz bezpieczenstwa paristwowego); . Mechlis (czonek KC, ludowy komisarz kontroli paristwowej, armijny komisarz I stopnia); S. Timoszenko (zastpca czonka KC, ludowy komisarz obrony, marszaek Zwlapkv Radzieckiego) i inni liderzy stalinowskiego imperlum. Nie wykluczole, e w podr na zach d wybiera si r rrnieStalin. Przy kadym z dostojnik w utworzono grup operacyjn zoon z przedstawicieli kierownictwa najvyszych resort w. o wicie2L czerwca wszystkie grupy operacyjne byy gotowe do wyjazdu ' Czeka tylko na swych szef w, kt rzy obradowali na Kremlu. Trwao wanie ostatnie przed' wojn posiedzenie Politbiura. Wszyscy wiedzieli, e jadna wojn, cho byli przekonani, e ich punktem docelowym bdzie Mir1sk, a nie pobliskie Wilno. Byo oczywiste' e Zwia7ek Radziecki przystli ju do wojny przeciwko Niemcom, cho nie zosta}o to jeszcze oficjalnie ogoszone i nie toczyy sr walki. A trudno to sobie wyobrazi, ale nikomu, nawet szefom tych grup' nie przychodzi do gowy, e Niemcy lada chwila zaatakl' Co wicej, pod wiecz r, kiedy informacje na ten temat napywaj ju lawinowo, najwysze wadze radzieckie nie chc w nie uurierzy. Z Krern|a, z Komisariatu Obrony, ze Sztabu Generalnego sypi si
ej samej nocy, t sam tras

338

s39

WIKTOR SUWOROW

LODOL,AMACZ

na grantc dyrektywy 1$tone napomnlerria: nie da si sprowokowa! Grupy operacfne trawt dugie' tnczce godziny na oczekiwaniu, i wreszcie 22 czerwca o 6.00 otrzymuj wiadomo,e fiazd na zachodnte granice jest odwoany, poniewa Hitler rozpoEz wojn. Gdyby radzleccy przyw dcy chcleli jecha na przygratticzlne stanowiska dowodzenia z zamTarem powstrzymania nlemieckiej agresji, to po sygnale, e do tej agresji doszlo, powinni byli nachmiast uda si nazach d. rmczasem wjazd ten odwouj. oto typowe wiadetwo D. ortenberga, kt ry w 2l c?'effirca 1941 roku pehei obowi2ki dyrektora wydziau organizacyj no -prawne go w Ludow5rm Komis ariacie Kontroli Paristwowej' Sam okrela swe wczesne stanowisko tak: ''Wedfug nomenklatury wojskowej byem czym w rodzaju szefasztabu'. oddajmy zatem gos general'owi maj orowl Ortenbergowi : ,,Zadaj mi czasem takte pytanie: - Kiedy poszede na wojn? - Dwudzlestego pierwszego czerwca. A byo to tak: ...Rankiem zostaem wezwany do Komisariatu obrony' Poinformowano mnie tam, e grupa pracownik w resortu lta czele z marszakiem S. Timoszenkwyjeda do Miriska, 1 e mam poJecha z niml. Poradzono mi, ebym uda si do domu, przebra w mundur 1prec}aLa z powrotem. l'..1 w poczekalrrlpeheo ludzi w mundurach. Z teczkami, map ami, wyr anie p ode nenvowani. Rozmawiaj szeptem. Timoszenk weavrno na Kreml. l...l22 czerTyca, okoo 5 rano marszaek wr ci. Wezwa mnte do siebie: - Niemcy rozpocz wojn. WyJazd' do Mi ska Jest
odwoany".7

cki. Dokumenty i relacje ludzi, kt rzy w tych dniach l $odzirrach znajdowali si w naJblszym otoczeniu radzieckich przyw dc w, wiadczo tym, ebyozupenie Inaczej. 22 czenlca lg41 roku Hitler tylko pokrzyowa Stalinowi szykl: nie pozwoli radzieckim przyw dcom prowadzi wojny tak, jak sobie planowali, zmusi ich do lmprowizacJi, do walki w taktch warunkach, na jakie nie byli przygotowani. Zmusi ZwiapekRadziecki do obrony wasnego terytorium.

-?!

Doprawdy nie wiem, skd wzia si legenda' e l94l roku Hltler rozpoczynajc wojn na Wschodzie niemal siwcign{ do n Zwlapek Radzie-

22 czenvca

7 D. Ortenberg,IjutT4iekabr

sorokpienuogo, Moskwa 1984, s. 5-6.

340

LoDo,AMAcz

Rozdzia 29

Czy Stalin mia plan kampanii?

Ponieusa stalln nie
i

kczni obsentsatorzg bgV stugch opinii przekonani, e tch tu og te nte mia_ tgpotl:g bqd rozgadangch tntetig ent u. R. Conquest

pbr u,

ugjantaaninte ujaunia

uyu *y*,_r""ol bojowych, nie planowao si jej nym rodzajem dziaa zawczasll". Cytat pochodzi z radzieckiego podrcztika wojskowego.l Ale nawet bez tych podrczrrik w wiemy, e dzIaaria obronne Armti Czerwonej w 194l roku byy jedn, wielk improwizacj. Co wicej, nar d radzlecki t jego armia nie byy do zada obronnych przygotowane nawet moralnie. Przezlatawpajano wszystkim, e obrona powinna by realizowana metodami ofensywnymi: ,,Wanieobrona wasnych interes w zTntusza ZSRR do
,

prowadzenia operacji ofensywnych na terytorium nieprzyjaciela' Nie jest to w najmniejsrm stopniu sprzeczne z charakterem wojny obronnej".2 Jrrw pietwszych godzinach niemieckiej Inwai Armia Czerwona pr bowaa pruejdo ofensywy. We wsp czesnych podrcznikach wojskorvych dziaania te noszrnzw przeciwuderzeri lub kontratak w. Ale i w tlrm wypadku bya to pena improwizacj a.,,7a!adnien1a przeciwnatarcia ['..l przed Wielk Wojn Narodow nie roztrzryano''.3 Tak wic przed wojn radzieclde sztaby rrie opracowyway ani plan w obrony, ani kontrofensywy' Aprzecie pracowaly pen par. Marszaek Zwia4ku Radziecklego A. Wasilewski stwterdza, e w okresie poprzedzajcym woJn oficerowle Sztabu Generalnego, sztab w okri w wojskowych i flot pracowali po l5-L7 godztrt dziennie bez wolnych dni i urlop w. Podobne informacje znajdujemy we wspomnieniach marszak w - Bagramiana l Sokoowskiego, genera w armii - Sztermienki, Kurasowa, Maandina oraz wielu irrnych. Genera Anisow pracowa po 20 godzin na dob. To samo m wi si o generale Smorodinowie. W lutym 1941 roku szefem Sztabu Generalnego zostaje genera armii Zwkow. od tej chwili Sztab Generalny pracuje w relmie czasu wojny. ukow sam pracowa niezwykle intensprnie i wymaga od innych, eby dotrzymyurali mu tempa. Wczeniej,latem 1939 roku, ukow - w wczas jeszcze w stopniu dow dcy korpusu _ przyby nad Chachyn-go. Zapozna si z sytuacj, szybko opracowa plan dziaari i energicznie przystri do jego realizacji. Najmniejsza niedokadno pracy podlegych mu oflw cer w bya r wnoznaczna z egzekucj. W cigu kllku dni ukow odda pod sd siedemnastu oftcer w domagajc si dla nlch najwyszeJ kary. Sd wyda siedemnacie wyrok w mierci. Jednego ze skazanych uratowala interwencja wysz5lch przeoonych, pozostaych szesnastu rozstrzelano.
2 19 sienia 1939. "Prawda'', 3 .Historia Wielkiej Wojny Narodowej...", op. cit., t. I, s. 563.

l
342

Anfiow' Blessmiertnu podlDig, op. cit', s. 5l7.

343

WIKTOR STIWOROW

LoDoJMAcz

W lutynr l94l roku tlkow by na tak wysokim stanowisku, e nie byo ju nikogo, kto m gby jakiego nieszcznika uratowa. wczeni oficerowie sztabowi wspominaj po latach rzdy lkowa jako najstraszltwszy okres w swym civ, gorszy jeszcze ni Wielka Czystka. Sztab Generalny 1 wszystkie pozostae pracoway w nieludzkim napiciu. Jake wic mogo si zdarzy' e Arm1a Czerwona przystpia do wojny bezplan w? Nie spos b zrozurnie take czegoinnego. Stalin dowiedziawszy si o m, e jego Sztab Generalny takich plan w nie przygotowa, powinien by rozstrzela ukowa i wszystkich odpowiedzialnych za ten starl rzeczy. Nic takiego sl nie stao. Przeciwnie. Wasilewski, Sokoowski, Watutirr, Maandin, Bagramian, Sztemienko i Kurasow, kt&4r zaczyrvali wojn w stopniu generaa majora, a nawet pukownika, skoriczyli j w randz marszak w, a co najmniej genera w z czterema gwiazdkami. Wszyscy wykazali w tej wojnie wyjtkowe talenty strategiczne. Wszyscy byli sumiennymi, a nawet pedantycznymi sztabowcami. Jake wic mogo si zdarzy, e w pierwszych miesicach wojny Armia Czerwona skazana bya na improwlzacj? Statin rie rozstrzela Zukowa i lnnych planist w wojskowych z bardzo prostego powodu: nigdy nie kazano im przygotowywa plan w wojny obronnej. Zukow, Wasilewski, Sokoowski i inrri wybitni stratedzy dostali od Stallna rozkaz opracowania zupenie innych plan w, a te wykona|Ibez zarzutu.I}le tytko' e w wojnie obronnej okaza si kompletnie nieprzydatne' Podobnie jak czogi przystosowane do dziaa na autostradach i korpusy powietrznodesantowe.

mii i ponad setki korpus w, wszystkich okrt w, setek dywizji, tysicy puk w i batalion w. Cojednak

Badania przeprowadzone przez Akademi Nauk ZSRR wykazay naptzykad, e przed wybuchem wojny Flota Czarnomorska miaa cile okrelone zadanie bojowe: .Prowadzi akwne dziaania przeciwko nieprzyjacielskim okrtom 1 statkom transportowym w rejonie Bosforu i na podejciach do nieprzyjacielskich baz morskich, a take wsp dziaaz wojskami ldowymi, kt re posuwa si bd wzdu wybrzea Morza CzarAdmira S. Gorszkow informuje, e n7e tylko dla Floty Czarnomorskiej, ale take dla Floty Backiej i P nocnej, przewidywano zadania czysto obronne. Wykona je na'reao jednak wycznie metodami ofensyvrnyml. Przed wojn takie wanlezaoeria obowl2yway. M wlono o tym na tajnych naradach radzteckiego dow dztwa, ale take otwarcie na amach.Prawdy'': ',Prowadzenie wojny obronnej rtie ozr:'acza bynajmniej biernego oczekiwania na wasnych granicach. Najlepszytn rodzajem obrony jest szybki atak prowadzcy do cakowitego zriszczenla niep rzg' aciela na j ego terytorium". 5 Akcje radzieckich flot w pierwszych dniach wojny wyrarie dowodz e dzlaa one zgodnie z planami ofensywnymi.22 czerwca l94l roku okrty podwodne Floty Czarnomorskiej bezzvoczriewyszy w morze kierujc si ku brze$om Rumunii, Bugarli i Turcji. Tego samego dnia okrty podwodne Floty Baftyckiej podeszy do brzeg w niemieckich z zadaniem; ,,Zatapia wszystkie okrty i statki nieprzyjaciela zgodrrle z prawem nieograniczonej wojny podwodnej".6 Rozkaz nie czyni wyjtku nawet dlstatk w-szpitali pwajcych pod flag Czerwonego Krrya. Poczvszy od22 czeri^Ica lotnictwo Floty Czarnomorskiej prowadz1o zaczepne dziaania bojowe, kt re miay
a Fot tu Wtelikoj otieczesduiervloj tuojnie, Moskwa l98o, s. l 17.
5

ocalao.

nego".a

Dow dztwo radzieckie podjo odpowiednie kroki, by zn7szczy wszelkie dokumenty zwiapane z przedwojennymi planami wojennymi. Na szczcieplany te byy ju w sztabach wszystkich front w i flot, dziesitek ar344

Pr.*au

za:wszewychodzi na jaw.

-Prawda", 14 sierpnia 1939. 6 Patrz: Piozkaz Dow dcy Flo Batyckiej z 22 czefwca 1941 roku.

345

WIKTOR

STIWOROW

Flotylli Dunajskiej otsorzy drog w g r rzeki. 25 126 czet\Ica okrty Floty Czarnomorskiej pojawiy si w rejonie nrmu skiego portu Konstanca i przeprowadziy intensyrrny ostrza artylefiski z wyranym zarniarern wysadzenia desantu. W tym samym czasie Flotylla Dunajska rozpocza operacje desantowe w delcie Dunaju. 22 czerwca garntzon radzieckiej baz5r morskiej Hanko, pooonej na terytorium Finlandii, nie przeszed do obrony, tylko podjd operacje desantowe zdobywajc w clgu zaledwie kilku dni 19 fi skich wysp. 25 czerwca 487 samolot w Floty Back i P beocnej zbombardowao firiskie lotniska. Mimo ogromnych strat poniesionych w pierwszych godzinach wojny, radzieckie lotnictwo morskie operowao odwanie i agresywnie' 22 czerwca I Korpus Lotnictwa Bombowego Floty Back prze-

(Datai -7tt. - 6 tr7ca ,94:, toft)

planonane ktaunkt nal u)afucrt'ic n Junciapot ntonyn

ov\ ni w
Tyraspol

Odessa

prowadzi Zmasowarry atak na wojskowe obiekty Kr lewca. I nie bya to improwacja. o godzini 6.44 radzieckie lotnictwo otrrmao rozkaz dziaania zgodnie z planem. Przezkilka dni starao si ten rozkaz wykona. 26 cznrwca [V Korpus Lotnictwa Bombowego Dalekiego Zaslegu rozpoczaj bombardowania szyb w naftowych w rumuriskim okrgu Ploeszti. Par dni p rnej wydobycie ropy naftowej w Rumrrnii spado blisko o poow. Nawet w skrajnie tnrdnej sytuacji' $dy praktycznie cae radzieckie lotnictwo zostao sparaliowane na wasnych lotniskach, znalazo jeszcze dosi' by dokona spustoszenia w rumuriskim zagblu naftowym. W innych warunkach siy powietrzrre ZSRR mogy by znacznie bardziej niebezpleczne. Hitler zbyt dobrze zdawa sobie spraw z tego zagroenla.

granice pa stw

achodniagrani zsBR rumui'"ie.agbio naftWe' 12 i 18 Armie G rska mialy sforsowa

karpackie pelczo' odcinajc Niomcy od paliw pynnych

iii.'

i'i[xft:ffJJ:5:H,"i"4"# dud terminalu naltNego w Konslancy prepowadzony pu F.ol carnomoBk iu po wybuchu woiny
pzeplowadzon iu po wybuchu wojny puez lV Korpus Lotnitua Bombow go Dalekieoo sigu i 63 Brygad Lotnifua Bombowego Floty Carnomorskiej
lX Specialny Korpus Piechoty po wsp tnych wiczeniach z Flot czarnomorsk by gotowy do p paowadzenia de$ntu na wybzee Rumunii Naloty na rumu skie ansblacje naflowo

Nz '!O'-!l_-

dosw

7 niem'eck rlI bya reakcj jea, kt ry w obronie wystawia swe kolce. Przypominaa raczej zachowanie krokodyla, kt remu zadarlo zaskakujcy, niebywale silny cios. Broczc obficie krwi, zslierz pr buje jeszcze dopaswego przeciwnika. W momencie, gdy radziecki krokodyl podkra-

@ E

i5#r'!: xffi TJ,il3:""'JI

dru

giego zulu stEtegicznego

g Armii sup rudeEeniowBj

:Ji#T:ii"'".-::'""#J?g:

-"

@ @

ff !:Tf.lx":i }L"-5$ffi

u36rflj#":u"*'"n

jednGtki Flovli Dumjskiej akolfidme tdfu prawego begu Dunaju

planowany obszor operacyjny Flotyllj Dunajskej (gl celei rurociqg puecinajcy Dunej W cernavodi
i

zdobyto mi

iiT!# fr ii:iiTii
jsry
Kilia)

po

mltowy

Giurgiu)

346

wrKToR sttwoRow
da si do ofiary, sam otrrma potworny cios. Ale to go nie powstrzymao i dalej usiowaatakowa, bo tylko to potrafi. 22 czerwca 1941 roku 41. DP M Korpusu Piechoty 6' Armii, nie czekajc na rozkazy z E ry, zgodnie z przedwojenn5rmi planami przektoczya granic paristwa w rejonie Rawy Ruskiej. Rankiem tego samego dnia dow dca Frontu P krccno-Zachodniego genera pukownik F. Kuzniecow bez adnyc}: dyspozycji z Moskwy wydaje surJrrn jednostkom rozkaz przejciado ataku w kienrnku lry w Prusach Wschodnich. Dla sztabu Frontu P htocno-7-achodniego, dla dow dc w armii i ich sztab w ten rozkaz nie stanowl niespodzianki. Kilka dni wczeniej wariant uderzenia naT\r| omawiano w trakcie wiczeit sztabowych' "By dobrze znany dow dcom i ich sztabom".T Dziaania dow dcy Frontu P nocno-Zachodniego nie maj nic wsp lnego z 7ntprow7zacj. Genera pukownik Kuzniecow wprowadzi w cie plan, kt rego zaoenia zna ju przed wojn. 22 czerwca wleczorem dow dztwo radzieckie, nie wiedzc jeszcze o akcji generaa Kuzniecowa, wydaje mu rozkaz: uderzy na Ty| w Prusach Wschodnich. Ssiedni Front ZachodnL zgodnie z rozkazelm naczelnego dow dzt'wa ma wykona potne uderzenie na Suwaki. Dow dca Frontu genera armii D. Pawow nie Jest wcale zaskoczony. od dawna przeciezna swe zadania, wic znaczrl7e wczeniej niprzewidywaa moskiewska dyrektywa wyda tozkaz ata}u na Suwaki. Faktem jest jednak, e w istniejcych warunkach, gdy niemieckie lotnictwo wbrew radzieckim planom nie zostao sparalowane na swych lotniskach, a przeciwnie, radziecki Front Zaclrodni straci w pierwszych godzinach wojny 738 samolot w - ofensywa nie j est najlep szym t oz1rlipaniem. G wnodowodzcy Frontu Zachodn|ego i dow dcy podlegych mu jednostek na dugo przed wybuchem wojny wiedzieli, e ich pierwszym bojowym zadaniem bdzie okrenie niemieckiego Zgrupowania w rejonie
7

Il)DoAMAcz

mogli, ale zadanla te, precyzyjne i konkretne, zapakowane w tajne pakiety przechow5rwane byy w sejfach sztabowych kadeJ jednostki, do batalionu wcznie. Batalion zw7adowczy 27' Dfizji Piechoty zerodkowany w pobliu granicy, tu obok Suwak, powinien by ,,zabezpiecr szybki atak caej 27. DP z rejonu Augustowa w kierunku Suwak".8 Z ujawnionych r de rnoemy si dowiedzie wicej ni z atchi:w w. Przed' wybuchem wojny w okolicach Augustowa zostay skoncentrowane ogromne siy radzieckie ' To wanietu radzieccy onierze przecinali zasieki na swych granicach. To z tutejszych nadgranicznych plac wek dow dca 3. Armii genera porucznik W' Kuzniecow Wraz z przedstawicielem Naczelnego Dow dztwa $eneraem porucznikiem wojsk inyniefinych D' Karbyszewem godzinami obserwowali terytorium niemieckie. To wanie tu general Karbyszew przygotowuje swe grupy szturmowe do zablokowarria i zrleutra|izowania potnych nieprzyjacielskich bunkr w. Na dfugo przed' wojn w rejon Augustowa cignito ogromn mas radzieckich wojsk' Tt_r, na terytorium zsRR' tu przy granlcy i r wnolegle do nlej, biegnie Kana Augustowski. Gdyby przewidywano dziaania obronne' wojska naleaho rozlokowa po wschodniej stronie kanahr, kt ry pe:iby w wczas rol rriezwykle trudnego do sforsowania rowu pr7nclwczngowego. rmczasem wojska radzieckie przeprawiy si na zachodni btzegizajy tam wFki pas terenu midzy granic (na kt rej poprzecinano zasieki) i kanaem. 22 czerwca o wicie zginy tu tysice ohtlerr Armii Czerwonej zaskoczonych zmasowanym, niszczycielskim ostrzaem niemieckiej artylerii. Wycofa si nie mogli' Zantmi by kana. Zwyczajna gfupota? Nie. Po niemieckieJ stronie granicy take zgnrpowano ogromn ilowojsk. One take
8

Suwak. Radziecki atak na Suwaki by przygotowany pod kadym wzgldem. Dow dcy wszystkich szczebli mieli z g ry okrelone zadania. oczywic7e,zna ich nie

Borbaz sotr:ietsklu Hbattku, Tailin r98o. t.

I, s. 67.

teczka I, dok. 128.

Archiwum Minlsterstwa obrony ZSRR, dzia l8l. rejestr l.63l

348

349

WIKTOR STIWOROW

LoDoAllAcz

zlilcwldoway swoje zaslelri. Gdyby Armla Czerwona

Gdzle dotarlyby wojska radzieckie, dyby nie stracty w wczas setek samolot w i tysicy czo w, i gdyby to nie niemiecka' tylko Czerwona Armla zadaa pierwsze uderzenie? Czy armie niemieckie mia za sob r wnle
wielkie przestrzenie, gdzie mogyby si wyco$rwa? Czy mia niewyczerpane rezerry ludzkie i czas, eby odbudowa sw armi po pierwszym, zaskakujcym radzieckim uderzeniu? C4l niemieccy generaowie mieli plany obronne?

szturm. obie armie postpoway ldencznienigdy rrie ukrywali, e stawlawyczrrte ofens5nrne. Genera o koncentracji woJsk w rejonie podkrela fakt, n nlemieckiej inwa4i nta<t Augustowa w czas nie przewidywa' natomiast wojska radzieckie przfgotowywa si do ofensywy. Jelido ataku sposobiy si fronty zerodkowane ptzy Polskl, to tym bardz Bugarii, Wgier i Czeone wycznie w celach ofensyvrnych. Genera major A. Michalew stwierdzawrcz, e platry radzieckiego dow dztwa nie przewidyway dla Frontu Poudniowigo i Pohrdnlowo-Zachodnie$o zadan obronnych. .Cele strateglczne miay zosta osignite poprzez przejcte wojsk obu front w do zdecydowanej
ofens5rw5l".e

ukow koordynowa dziaania Frontu Poudniowego i Pofudrrlowo-Zachodniego przeciwko Bugaril, Rumunii, Wgrom i Czechosowacji. Do 3o czerwca 194t roku nie chcial nawet ssze o przejciudo obrony. Zda, dziaania ofens5rurne. doszli do wniosku, e I nie jest w stanie atakowa. Radzieckiemu krokodylowt naley jednak odda sprawiedliwo. Znalaz w sobie dostt, by si wycofa' wTozaleczy rany i bro doj na giem doby si rokodo Berlina. Jak da cios zadany rnw 22 czerwca? dyl, gdyby nie okmtny
9

',Wojenno-Istoriczeskij

urna", nr 5/1986, s' 49'

350

LoDoAMACz

Rozdzia 30

Wojna'

kt

rej nie byo

wyranle termin konwskazuj na to, e na Io lipca wyznaczo'no centracji drugiego rzuttu strategicznego w pobliht zachodnich granic. Ale radziecka doktryna wojenna przewidywaa przejcie do decydujcego ataku przed zakoilczeniem cakowitej koncentracji wojsk, pozwalao to bowiem rozadowa czwojsk drugiego rzutls' ju na terytorium nieprzyjaciela i od razurzucije do walki' ukow (podobnie jak Stalin) lubi wyprowadza swe zaskakujce ataki w niedziel o wicie. 6 lipca 1941 roku wy1radaa ostabria niedziela przed pen koncentracj radzieckich wojsk. Genera armii S. Iwanow - jak widzielimy_ wyranie wskazuje na t dat: ,,Wojska niemieckie zdoaywyprzedzi nas dosownie o dwa tygodnie''.

ruchu tysicy radzieckich transport w -

Rosg1skie nczetne dou dzttuo zna stu jJach tepiej ni naczelne dou dzttlso kt koltlsiek innej armti' Genera Freiherr W. uort MeUenthin

,,Barbarossa" Hitler po raz kolejny przesun{ o 3-4 tygodnie. Historia moga potoczy. si zupenie inaczej.
wskiego dziesitki tysicy radzieckich dzia rozrywaj na strzpy porann cisz, oznajmiajc wiatu,e Armia Czerwona rozpocza wielk kampani wyzvo|encz. Artyleria Armii Czerwonej pod wzgldem ilocii jakoci przewysza artyleri wszystkich innych kraj w wiata.Na radzieckich granicach skoncentrowano gigantyc zrre zapasy amunicji. Tempo salw gwatownie narasta. Piekielny huk niesie si po tysickilometrowym froncie od Morza Czarnego do Baku. Pocztek przygotowania artyleryjskiego zsynchronlzowano co do minuty z akcj tyslcy radzieckich samolot w, kt re zaatakoway ter1rtorium nieprzfraciela. Niemieccy piloci nie maj nawet czasu poderwa swych maszyn w powietrze. Na pasach startowych stoj, skrzydo w skrzydo, setki samolot w. Pomienie z jednego natychmiast przerzucaj si na ssiednie. Po chwili wszystkie staj w ogniu.
[...]

toczcia.o".."]l

6 lipca 1941 roku o godzinie 3.3O czasu mostie-

jakiego stopnia mu si udao' Gdyby data ataku przesunita zostaa raz jeszcze, na przykad z 22 czenirca na 22 |ipca, Hitler byby zr:":luszor:y skoriczy ze sob nie w roku 1945, a|e zrtaczrlie wczeniej. Istnieje bowiem wystarczajco wiele dowod w na to, e rozpoczcie radzieckiej operacji ,,Blrza'' miao nastpi 6 lipca l94l roku. Pamitniki radzieckich marszak w, genera w i admira w, dokumenty znajdujce si w archiwach, matematyczna analiza danych na temat
352

unikniony, ale nie spodziewa si go w najblszych tygodniach. Wojska niemieckie traciy energi na prowadzenie drugorzdnych operacji, w zuiapku z czyrm termin rea|lzacji planu ,,Barbarossa'' by stale odkadany. 22 czerwca 1941 roku operacja wreszcie si rorocza. Sam Hitler wyranie nie zdawa sobie sprawy, do

Niemcy

j""t .ri"l

WIKTOR STIWOROW
Nad lotniskaml unosz si supy czalrrego dymu - doskona punkt orientacyjny dla nadlatuJcych radzieckich samolot w. Zdoay wystartowa tylko pojedyncze masTyny. Nlemieccy ptlocl mieli kategoryczny zakaz otl{ritlerania ognia

LoDoAll[Acz

do radzlecklch samolot w, ale niekt rzy, mlmo to, podeJmuj walk' strcaj nieprdacielskie myliwce,a po wystrzeleniu zaPasu amunicji decyduj si na ostatni, samob jczy atak taranem. Straty radztecldego lotnictwa s wprawdzie dure, ale zaskoczenie przynioso wyniki. Przygotowanie artyleryjskle nabiera mocy. Przed wyjciem do natarcia onierzn pierwszoliniowych batallon w i puk w dostaJ w dk. w nadgranlcznych lasach grzmi oguszajce ,,Hurrra!'' _ ohierzom odczytano wanie rozkaz bojowy Naczelnego Wodza towarz:ysza. Stalina: .Wybia god'zlna zapa| Wywiad radziecki lvykry zdradzieckie knowanla Hitlera. Nadszed wreszcie czas wystawl mu rachulek za wszystkte przestpstwa i zbrodnie! Bohaterscy onierze! wiat patrzy na was i czeka na wyzwolenie!''. Nie zulaajc na obowi2ujce przeplsy i zakazy oht(erzom podaje si lnformacje o iloci radzlecklch wojsk, czog w, artylerli' samolot w, okrt w podwodnych, kt re wzrl: udzta w tej wyzwole czel kampanil. W przygranicznych lasach raz jeszcze rozlega sl gromkte "Hurrra!''' Polnyml drogaml l lenymi przeclnkaml sun niekoriczce sl kolumny czo w 1zasnuwajc horyzont obokaml kurzu kieruj si w stron granlc, "Dajcie im popall' guchole!'' szczerz zby umorusanl czogtctdo ogfuszonych artyle-

radz7e zrorproszorr:yml grarriczrre mosty nika starinowa.

Wojska

mosty nie byy nawet zaminowane' Jak mona byo do tego do wojnY? a na przeciwnlka paralujco' za sobca aricuch katastrof,

wleke walkl naPrz d' Poanci pukow- nlemieckle

kada z nich powoduje nastpne: znlszczone na lotnl-

nieuniknion zagad caych oddzia w' Dow dztwo traci kontrol nad swymi wojskaml' Nie wie' co si dze, w zwi2ku z czym nie moe decyzjl. WoJska albo w og le nie otrzym takie, kt re nie odpowiadaj zaistniaej zakl cajstale radzleccy d5nversanci - przecinajlinie telefonlczne albo wczaj si do sieci przekazujc faszywe sygnay i rozkaa\J' Dziaania nieprzyjaciela prowadzone s '

bezadnie' Niemieccy dow dcy tdo Berlirra rozpacz|i'we

depesze: ,,Co nie sposobl s nach, ani w s

rzyst w. oskot salw narasta i osignwszy punkt krytyczny' nagle si urywa' Poraajea c7sza a dzwonl w uszach. I niemal nachmiast ca okolic wypeniaJ setld czog w l nieprzebrane tysice orierzy.Zgrryt gsienlc l wcieky' ochryp ryk radzieckieJ piechoty' Dym prochu 1wzce spallny czogowych dlesll mieszaJ si z aromatem polrrych kwiat w. A nad gowaml, eskadra za eskadr, pyn na zach d setkl l tysice radzieckich samolot w. Artylerla' po chwili mllczenia, jakby ntechtnle' znowu podejmuje sw j potny ryk' wspiec nacierajce wojska. Powoll, aczr:leubaganle, czstofliwosalw narasta. Do akcji wchodz wci nowe l nowe puki artylerii.

prowadzenla dzlaan w obronie nie ma' Co robl? Atakowa? Dzlaa zgodnie z przedwojennym planem 'Barbarossa"? Bez lotnictwa? Bez panowania w powietrzu?! 3' Armia wykonuje niespodziewane uderzenie na Suwaki. Na jej spotkanle z republik nadbatyckich wychodzi 8. Armia. od pierwszych minut- tocz si krwawe walkl' w kt rych wojska radzieckie ponosz ogromne straty' Maj jednak przewag: dysponuj nowoczesn1rm' doskonaym czogiem ctklm KW' Niemieckie dziaa przeciwpancerne nie s w stanie przebijego pancerza' W powietrzu domi_ nuje radzleckie lotrrictwo. Na tyach niemieckiego zgrupowanla wyldowa V Korpus Powletrznodesantowy' Armie po8., rr. i 3. uwikay si w dugotrwae, krwawe walkt z tnym niemieckim zgrupowaniem w Prusach Wschodnich'
355

354

'l

+r

WIKTOR SIIWOROW
ale na zapleczu tej gigantycznej bitwy radziecka 10. Armia przerwaa ntezwykle sab obron nteprdaclela i nacierajc w klerunku Batyku odcia trzy nlemieckie armle, dwie grupy pancerne i kwater Hitlera od pozostaych wojsk nie-

LoDoAMACz lach Krakowa i Lublina. Radzieckie dow dztwo wprowadza teraz do walki dnrgi rzut strategiczrry. R nilca polegaa na m, e wojska niemieckte mia tylko jeden rzut i niewlelkie odwody, zaArmia Czerwona dwa rzuty strategiczne' a za nimi jeszcze trzy armie NKWD. Pr cz tego, w chwili rozpoczcia wojny, w ZSRR przePtowadzono mobilizacj' kt ra daa radzieckiemu dow dztwu cakowlcie uzupeni straty i stworzy w okresie kilku najbli:szych miesicy ponad trzysta nowYch dYwizji. Pl radzleckich korpus w powietrznodesantowych zostao kompletnie rozbch, ale na terytorium radzieckim pozosta lch sztaby i pododdziay ty w. Przyjmuj one dziesitki sicy rezerwist w na uzuperienie strat. Dobiega te ko ca formowanie piclu nowych korpus w powietrznodesantowych. Jednostki pancerne oraz lotnictwo poniosy w pierwszych walkach due stra, ale radzleckiego przemysu zbroj enlowego nieprzfr aciel nie zdoaznlszczy anl zdoby. Najwiksze na wlecie fabryki czo|g w w Charkowie, Staltrrgradzie i Leningradzie ani na chwil rlJ.e ptzerwa produkcji. Przeciwnie, powanie j zwikszyy' Ale nawet nie to jest najwanlejsze . W armii niemieckiej sjeszcze czogl, transportery opani cer,rofle i cignikt w oddziaach artylerii, ale paliwa do nich ju nie ma. Potnej Kriegsmarine nie ma na Batyku' Nawet jelij tu cignnie starczy jej ropy dla dziaari operacyjnych' Armia nlemiecka ma tysice rannych, kt rych trzeba wryhe na tyy. Ma samochody sanitarne, ale zbiorniki paliwa s puste. Armia niemiecka dysponuje ogromn l\czb clar wek, motocykll i innych poJazd w

Z reJonu Lwowa najsilniejszy front radzieckt przeprowadzapotne uderzenie na Krak w i pomocnicze - na Lublin. Lewe skrzydo tego zgnrpowania osaniaj g ry' Na prawJrm zaczywa si zacita bitwa, w kt rej Armia Czerwona traci sice czog w' samolot w i dzia, setki tyslcy onlerzy. Ale w tym samym czasie dwie radzieckie armie g rskie - 12, i 18. - przp,uszczajudany atakwzdu g rsklch ptzeczy odcinajc Niemcy od r de ropy naftowej. W g rach lduj radzieckie wojska powietrznodesantowe, kt re opanowawszy przecze uniemoliv1aj przerzucenie odwod w nie_
miecklch do Rumunii.
w Polsce, ani w Niemczech. W pierwszej godzlnte wojny radzieckt IV Korpus Lotnictwa Bombowego Dalekiego ZasiEn oraz lotnictwo 9. Armit i Floty Czarnomorskiej przeprowadzi atak na pola naftowe Ploeszti obr ciwszy je w morze ognla. Naloty bombowc w na Ploesztl kontynuowane s kadego dnia i kadej nocy' una nad poncymi raflneria-

mieckich.

G wne wydarzenia teJ wojny nie rozgrwaj si ani

mi widoczna jest z
Powietrznodesantowy.

W g rach na p noc od Ploeszti wyldowa III Korpus

Dzlaajc w niewlelkich, nieuchwytnych gnrpach spadochroniarze nlszcz wszystko, co ma jakikolwiek mlzek z wydobyciem, transportem i przer bk roily. W Konstancy i na poudnie od niej desant z motza przeprowadza IX SpecJalny Korpus Plechoty generaa porucznika Batowa. Jego zadanie jest identyczne: wsadza rurocigi, zblorniki z topnaftow, raflnerie. Do Rumunil wdara si te naJpotnsza' z radzlckich armii - 9. A. Na prawym skrzydle 10. Armia poniosa cikie stra i nie zdoaa dotrze do Batyku. Armie 3. i 8. zosta doszcztnie rozbite, a ich czogi ctkie Kw-l l Kw-2 zriszczone przez r:lemieckle zenit wki. Armie 5., 6. I 26. strac setkl tysicy onlerry i zatrryma si na przedpo356
[

a w cigu dnta kby czarnego dymu zasnuwaJ horyzont.

odlegoctdziesltk

w kilometr

w,

niezbdnych do przemleszczania wojsk' do ich zaopatrywania, do prowadzenla rozpoznanla. C z tego, skoro dla tych ctar wek, motocykli i resz poJazd' w - nie ma
paliwa...

Pallwo byo w Rumunil, kt rej Hltler nle umia skutecznie obroni. stalin to wledzia. Wiedzia te ukow. Hitler zreszttake doskonale to rozumia. W sierpnlu 1941 roku drugl rzut strateglczny zako czy ,,operacj Wisa" zdobywajc mosty 1przycz6k1 nad odr'
Std wzla pocztek kolejna op racja prowadzona na ogromn gboko.

357

wtKToR suwoRow
Wojska cign za odr nieprzerwanym potokiem: artyleria, czoi, piechota. Na poboczach wszystkich dr g sterty czoowych gpienlc pokrytych ju lekklm nalotem rdzy _ to dywizje i korpusy pancerne w5posaone w szybkie czogi koowo-gsienicowe BT-7, fiedajcna niemieckie szosy zrzuca gslentce przed byskawiczn5rm skokiem do

LoDo,AMAcz

misarzkrzyczy. A ochryp. Erenburga cytuje: ''Wyplenimy pych z butnej, germariskiej nacjl!''. miej si onierzew czarnych kurtkach: - A jak niby t pych mamy wyplenla z caej nacJi' g|waci po kolel' czy jak?...

przodu.

Na spotkanie jadcych oddzia w sun powoli kolumny Je c w' Za rljml tumany kurzu. oto ciemtlyciele narodu: sklepikarze, buruanl lekarze i buruazyJrri architekci, bauerzy, urzdnlcy bankowi. CzekiciuwtjaJ si w pocie

Nie wyszo w czterdziestym pierwszym, a jednak po czterech latach Statinowi udao si zdoby stoltc

czoa. Na kadym postoju - wstpne przesuchanie je c w. P niej kadego z nlch wmie w obro NKWD i okreli stopieri winy wobec ludu pracujcego. Ale zanim to nast>i, spor d milion w jeric w trzeba wyowt tych szezeg lnie nlebezpiecznych : byych socjaldemokrat w, pacyfist w, soI duchownych.

cjalist w

narodowych socjalist w, oficer w, policjant w

Miliony jeric w trzr-bap niej wyprawl na Daleki Wsch d i na Dale P roc, stwarzajc im szans, by uczciw prac odpokutowali swe winy wobec narodu. Ale koleje nie wo teraz jer1c w. Koe pracuj dla zwycistwa. Prz'ewosice transport w z amunlcJ, paliwem, zaopahznnlem. Gdzie lokowa jeric w? A choby w Owtcimiu'gdzie IV Korpus Zmechanlzowany wyzwoli wanieob z koncentracfrny. Meldunek poszed gd'zie trzeba. Z probo zgod na wykorzystanie zgodnie z przeznaczeniem. Nle wolno. Kazali w owicimiuurzdzh muzeum. Trzeba bdzie teraz, pod bokiem tamtego, nowe obozy koncentracyjne budowa. A na zach d' jedna za drug4 cign wojskowe kolumny. Komisarze wyci4iaJ z nich po kilku orierzy,za-wodo owicimia i pokazuj wszystko: _ Sami popatrzcie - powiadaj - i kolegom opowiedzcie! Samochodami wydzlafu politycznego on7erze doganiaj swoje bataliony, opowiadaj co widzieli: - No i jak tam, kole, w owicimiu? - Nic ciekawego - wzrusz.' ramionaml ohtlerz w czarnej kurtce. - Cakiem jak u nas, tylko klimat lepszy. Bata]ion popua eorzkw dk przed w5{clemdo ataku. Dobre wieci: wolno bra trofea, rabowa te wolno. A ko358

Mao kto ju pamita, e haso wyzwolenia Europy caego wiata zabrzmiao po raz pierwszy wcale nie w 1945 roku, tylko przy kor1cu roku 1938. Koflczc Wielk Czystk w Zwiapklu Radzieckim stalin naplsa na nowo ca histori komunizmu t wytyczy nowe cele. Dokona tego w ksice pt. ,,Historia WKP(b)' Kr tki Kurs". Kslka ta staa si bibliwszystkich radzieckich komunist w i komunist w na caym wiecie' Jej ostatnl rozdzia m wi o tym, e Zwia7ek Radziecki znajduje sl w kapitaltscznym okreniu. stalin stawia przed komunistami wielkie zadanie: zastpi okre|ie kapitalistyczne - socjalistycztaym. Walka z kapitaliscznym okreniem miaa trwa tak dfugo' a ostatni kraj 'ryiata nie stanie si jedn z ,,republik'' w ramach ZSRR. Najwaniejszy temat szkolenia politycznego w Armli Czerwonej brzmia odtd: ''ZSRR w kapitaliscznym

III Rzeszy.

okreniu". Propagandyci' komisarze, polityczni irrstnrktorzy i dow dcy mieli obowIzekprzekonakadego ohlierza' eJedynym, prosm i logiczrrym romizaniem tego problemu jest realizacja celu, kt rywyznaczy Stalin. I we wszystkich batalionach Armii Czerwonej
tozbrzmiewaa odtd pier1 o wielkiej wyzwolericzej wojnie, do kt rej wezwie ich marszaek Stalin:
SaLusa z shDq, bdziemg strzelall"

Wolrudla tl:iotzdobg u)reszcle czas, Gda tu b j nas Letowanzgsz J zeJ Stalln, Pteruss zg marszaek poprotuadzi nas.

Hitler by na tyle nieostrony, e zatuf.a Staltnowi i odwr ci si od niego plecami' I w wczas, latem l94o
359

WIKTOR STIWOROW

LoDo.AItAlcz

roku, jak dzwon zagrztnlao wezwanie do Wielkiej Wojny Wyzwoleftczej, kt ra uczyni wszystkie kraje wiata republikamI ZwIzklu Radzieckiego. oto jak radziecki genera lotnictwa opisuje t zbliaJc si i wyczekiwan wojn: ,,I|e szczciai radoci bd wyraayspojtzerlla ch, kt rzy tu, w kremlowskim paacu, prTyJrn do rodzirry narod w wiata ostatni z republik! Widz ju oczyma wyobrani te bombowce, kt re obracaJ w perzyn fabryki' wzy kolejowe, mosty, magaTyr:y i pozycje wojsk nieprzyjaciela; samoloty szturmowe, zasy1rujce gradem pocisk w kolumny wojsk i stanowiska artylerll; okrty desantowe wysadzajce nasze dywizje na tfach nieprzfracielskich armli. Potna i $rona flota powietrzna Kraju Rad wraz z piechot, artylerzystami i czoglstami wypehri sw j wityobowlapek i pomog uciskanym narodom uwolni si od ciemiycielt".l Georgtj Bajdukow to zrrakomi pilot i doskonay dow dca. Byl w pierwszej dziesitce odznaczonych tuem Bohatera Zwiapk:u Radzieckiegoz, dosfuysi stopnia generaa pukownika lotnictwa. Walczy wspaniale. Ale w roku l94o wojna jawita mu si w zupenie innym wietle.W swym obszernym artykule na temat przyszej wojny nie wspomnia sowem anl o wojnie obrorrrrej, ani . o samolotach myliwskich' kt rych zadaniem jest obrona ojczystego nieba. Pamita lko o bombowcach, samolotach szturmowych i transportowych oraz szybowcach desantowych nieodzownych w wojnie "wyzwolericzej". Podobnych publikacji w samej tylko ,,Prawdzie" wystarczyoby na zapenienie wielu tom w' Polska komunistka Wanda Wasilewska i amerykariski komunista Teodor Dretser z arn w "Prawdy'' obwieszczali wlatu, e ju wkr tce blurzl.s'ani ciemicy przestan spija robotnicz krew, e Ju niedhrgo proletariat Zachodu bdzie rrr g zrzuci kajdany.
t G. BaJdukow. 18 sierpnia 1940. 'Prawda", 2 Ba3dukow zosta odznaczony w 1936 roku (wraz z W. Czkaowem i W. Bielakowem) za udzia w rekordowyrn locie du$odystansowym na
trasie Moskwa-Wyspa Czkaowa (9.374 km bez ldowania w czasie ponad 56 godzln) lprzyp. red.l.

wielu innYch.

KONIEC PIERWSZEGO TOMU

360

':

LoDoAMAlcz

Bibliografia
Anfiow W., Biessmiertrtu podug, Moskwa l97l' Anfiow W., "Krach Blitzkriegu", Warszawa L978. Antonow-Owsiejenko A., The Time oJ Stahn: portrait oJ a tgranttg, Nowy Jork 1981. Awtorchanow A', ,,Zagadka miercl Stalina. Spisek Berll", Polonla, Londyn f 983. Azatow |., osadionrja odessa, Moskwa 1962. Bagramian I.' 'taki by pocztek wojny'', Warszawa
1972. Basow A.' Fot w Wielkoj otieczeshliennoj u:ojnie, Moskwa 1980. Batow P., 'W marszu i boju", Warszawa f 963. Baanow B., sekretarzem Stalina'', Bibl. "Byem ''Krytyki", Warszawa 1985. Birluzow S., ,,w ogniu dzia", Warszawa L962. Bodin I., Stranicg gzni, Moskwa 1961' Bregman 4., ,,Najlepszy sojusznik Hitlera. Studium o wsp racy niemiecko-sowiecliiiej 1939-194l'', orbls, Londyn 1967. Breniew L.' ''Maa ziemia", Warszawa 1978. Chruszczow N., ,,Wspomnienia'', Kr4i, Warszawa lg84. Conquest R., Bolszoj terror, Florencja 1974.

Conquest R., The Haruest oJ Sorrou. bviet Collectivtstion and the Terror Fmine, Londyn r 986. Diemin M., Batnoj, Nolvy Jork 1981. Fiediuniriski I., ,,Na alarm", Warszawa f 964. Frunze M., Sobronlie soczinienli, Moskwa 1957. Goebbels J., Dte Tagebiicler DorL Joseph Goebbels, Sdmttiche, Fragmente, MonacLrium-Nowy Jork-Londyn-Pary'L9a7. Goralski R., World War II Almanrac: 1939-f 945, Londyn. Gorbatow A., ,,Lata pokoju i wojny", Warszawa f966. Grygorenko P., W pdpolje mora usstrletlt' tol'ko krys, Nowy Jork 1981. Guderian H., ',Wspomnienia ohlierza'', Warszawa 1991. Iwnow S., Naczalngj ptejod tuojng, Moskwa l974. Jakowlew A., CeL gzni, Moskwa 1968. Jeremienko A., W naczale usojng, Moskwa 1964. Kalinin S.' Rozrnyszliejao minutpszem, Moslnva 1963' Kazakow M., 'Nad map minionych bitew", Warszawa

1967. Koczetkovr D., S zakrymiliukami, Moskwa L962. Koniew I., ,,Czterdziesty pity", Warszawa 1968. Kowalow I., Trutsport u Wietikoj Otiecz-estwtenraj topjnie, Moskwa 1981. Kriwoszein S., Rotnqia bgl', Moskwa 1962. Kurotkin S.' ''Ty Radzieckich Si Zbrojnych w Wielkiej Wojnie Narodowej 1941-1945, Warszawa 1980. Kuroczkin P.' N sieusLerno-zapadnom Jrontie, Moskwa 1969. Kuroczkin P.. Pozyungje Jronta. Moskwa 1 969. Kuzniecow N., Nakonunie, Moskwa 1966. Lenin W., .Dziea", Warszawa 1950-1975. Liddell-Hart B. H., History oJ trc Second World Wr, Londyn 1978. Liudnikow I., Skwoz grozA, Donieck 1973' apczynski A., Wozduszna armfia, Moskwa 1939. Moskwa 1960' 'obaczow A., 'Trudnym drogami'', pomaga Gitlieru, Moskwa 1962. Majski I.' Kto Mallory E. K., Ottar A., Architecture oJ Aggresston, Wallop 1973. Marks K., Engels F. ,,Dzlea", Warszawa 1960-1976.

362
,d

WIKTOR STIWOROW

il)DOT.AMACZ

Mielgunow S., KrasngT tierror ur Rossit, Berlin L924. Mierieckow K.' ''P wieku w mundurze'', Warszawa Moskalenko K., ,'Przed przeomem'', Warszawa l97I. Nowikow A., W niebie Leningrada, Moskwa I97O. Ortenberg D., ljuti.diekabr sorok pienuogo, Moskwa ozierow G., Tupoleuskja szarclga', Frankfurt l97l' Paskow G'' Pod grochot kanonadg, Moskwa 1969. Pokryszkin 4., .Niebo wojny", Warszawa f 968. Price A., WortdWar II Fighter CoryJlict, Londyn 1975. Reszin J., Gtentera Karbgszew, Moskwa l97l. Rokossows l<t K.,,,ohlierski obowi2ek'', Warszawa l 9 73. Rosff L, Posliedlt! priraau Bierltnie, Moskwa 1983. Sandaow, Na moskotlsskom napranatienit, Moskwa
1984.

r97t.

Zwieriew A., hptsktminlstra, Moslmra 1973' ukow G. .Wspbmnienia i refleksje'', Warszawa r97o'

Zotow W., Ncr sieusiero -znpadnom Jrontie, Moskwa

969'

Prace zbiorowe
Bittls za Lentngrad (red. S' Patonow), Moskwa 1964' Bolsz-aj a Soutetskaia Encgkopted1j a, Moskwa l 928' Borba_ za sotatetskuju Pribatiku, Tallin 1 98o'

1970. Sandaow L.' Pieriegtoje, Moskwa 1966' Sewastianow P., Nieman-Woga-Dun1, Moskwa 1 96 1 . Sikorski W., ,,Przysza wojna'', Warszawa 1934. Stalin J., ,,Dzlea'', Warszawa 1949-195l. Starinow l', Ming Ldut suojego czasa, Moskwa 1964. Szaposznikow B.',,Wspomnienia' Rozwaan7a teoretyczne", Warszawa 1976. Szebunin A., Skolko nami pdieno, Moskwa I97L Sztemienko S., .Sztab Generalny w latach wojny", Warszawa f 969. Tiuleniew 1., Czertez trt u:ojng, Moskwa f 960. Triandafiow W., Charktier opieraclj soturl'emienngch arm[j, Moskwa 1929. Ttrchaczewski M., ,,Pisma wybrane", Warszawa 1966. Umariski R., Nc bojeugch rubiench, Moskwa 1960. Wasilewski A., ,,Dzieo caego yc1a", Warszawa 7976. Waupszasow S., N triewongch p|eriokrtostkach, Moskwa 1971. Woodward L., Brttish Foretgn Poticg in the Second Wortd War, Londyn f978. Woronow N., ,,Artylefiskim szlakiem", Warszawa 1966. Zacharow G., Poutest' ob istriebitielicch, Moskwa 1977 . Zaloga S. J., Grandsen J. (Magnuski J.), Souiet Tanks and" Combat Vehtcles oJ World. War Tlro, Londyn I 984. 364

Czasotugje sowietsktch granic, Moskwa f 983' Dfe Beztehungen zuischen Deutschland und der btujetunian 1g3g-1g41. 257 Dokumente' Aus den Archtusen des At-tstucrten Amtes und der Deutschen Botschqft in Moskau, Ttibingen 1949. Doz.orngje zapadngch ntbteej, Kij w 1972' Es to ns k-ij naio d' tu W telkoj O tie cze sttuie nnoj u oj nie' T al
1973. Fot tls Wieltkoj Otieczestuiennoj uojnie, Moskwa 1980'

lin

Hearings on American Aspects oJ the Richard Sorge Spg Case. House oJ Representattues Eightg Second Congress' Ftrst Sesston. AuE-tst 9, 22 rd 23, Wasryngton 1951' _ orugie; Wojny wiatowej 1939-1945" ' t' L-tz' ',Historia Warszawa 1976-1985. ,,Historia Wielkiej Wojny Narodowej Zw\ry'ku Radzleckiego 1941-1945., Warszawa 1964' ktortia Klietuskogo tuojennogo okntga, Moskwa IS74' Kijewskli Krasnoznamionngj tuojenngj oknq' Moskwa

1974. Komandotlntlje i sztab Wojenru-WozfltszngcLt Si w Wietikoj Ofieczeshuienrnj usojnie, Moskwa 1977' rezolucjach iuchwaach'', t'1, Warszawa 1956' "I<PiRw Krasnoznamionngj Bieans skij tlsojenngj okntg' Moskwa Krsnoznmionngj lJratsklj tuojenngj okntg' Moskwa Ordieru. Lenins Moskouskij wojenrryj okrug' Moskwa Pcrrtir-iarmija(red. A. Episzew), Moskwa r98O'
365

1983.

1983.

1985.

'

WIKTOR SI'WOROW

Pograniczngje wojsk SSSR 1g3g-1g41, Moskwa lg7o' Po pikazu Roding: bjeunj put' szestoj gusardiejskoj armiiu Wielikoj Otieczestu;iennoj uojnte, Moskwa I97L. .uPrawdal. Wybr artykuw z wrz.en1a 1939 roku", NOWa, Warszawa. Probliemg strategiczeskogo rozwialuantlja, Moskwa Regulamin polowy RKKA ,,PU-39", Moskwa f 939. Sotuietskaja Wojennqja Encgkopedlia' t. 1-8' Moskwa 1976-1980. Sotuietskije talkowgje unjska, Moskwa |973. Sousietsklje uooruonngje sig, Moskwa |978. Sotuietskle eltentodorongie, Moskrva 1 984. Sowtetskije eleznodorontki u godg Wietkoj Ot7eczeshfiennoj tuojng, Moskwa 1963. Suiazis LD goda Wtelikoj otieczeshuiennoj uojng, Moskwa 1972. Wtelik a otiecze shlstennaja u ojna 1 9 4 1 - 1 9 4 5) Kratklj nauczno-populiarngj oczerk (red. P. y|In), Moskwa L973. hbqjkalskij tuojenngj okrug, Irkuck 197 2.
(

1935.

Pisma i peodyki

,,Komsomolskaja Prawda", Moskwa. "Krasnal a miezda", Moslorra. ,,Ogoniok", Moskwa. ,,Prawda", Moskwa. ,,Wojenno-Istortczesk$ utna", Moskwa' .Wojennyj wiestnik", Moskwa. ,,Wojna i rewolucja", Moskwa f 92O-f 923; 1925-1936. "Woprosy lstorll", Moskwa.

''Btulietie opozicji'', Pary- Berlirr -Zury ch-P ary-Nowy Jbrk 1929-194r. ,Journal of ttre Royal United Servlce for Defence Studies".

a a

Najpeniejszy wybr ksiek lydawnictrr'a AiB mona znale w nastpujGych ksigarniach: Warszawa
Ksiegamia Fundacji Pomocy Bibliotekom Polskim ul. Maszalkowska 74 Ksigarnia,,MDM'' ul. Piekna 3ll37 Ksigamia M.JakbcykJ. Matysiak
ul. Puhwska 16 ul. zgoda ul. Hoa
I

.
a a a a
a

Ksigamia,,Nike"
2

Ksigarnia,,odeon''

Rodzinna Fsigamia Mokotowska ul. tutawska 7l Ksigarnie,,Tomikom'': PANOMMA, ul Witosa 3'|i PROMENADA' ul. ostrobramska 75a; RAINBoW, ul. Jagielloska l 5 oraz W punktach ksigarskich na Dworcu Centralnym

l9

a a a a a a a a

Eyleu

"Taurus'' ul. Dworcowa 24

Ksigamia

Tj!!!asto

Gdaisk ul. Grunwaldzka 99/l0l

Press' Ksigamia 'Fantom Gdask ul. Grobla l l 3 Ksiegarnia,Fantom Press" Gdynia ul. witojaska l

Ksigarnia,,Po schodkach''

Jeleula
Ksigamia "Hit" ul. I -go Maja I 6

Kielce

Ksigamia Ksiki'' 'Dom ul. Maa l0 Ksigarnia Ksiki''

Krakw

ru

Rynek cowny 34

''Dom

Ksigamia
ul. Rwek

'omega" l9

Ksigamie,,M'W. Porbsq/: ul. odzieowa 5, ul. Kosynierw 14 oraz stoiska w supermarketach: lr'6NE[ ul. Lelewela 8a i HELlos ll, ul. Rydla 52

a a a

Wrocaw

Ksigarnia'lNco Veritas'' ul. Kunicza l l /l 3 Ksigamia'Vratishvia'

pl. Legionw 14

Sprzeda wysykow prowadz:

a
Ksigamia WsYkowa "Faktod 02-792 Warszawa 78 sk poca- 60 Ksigamia vyysykwa "Nepo' Aktualny katal: http://www.elektron.pl/nepo zamwienla ksiek nepo@elektron.pl