KORWIN-MIKKE

Vademecum ojca

Projekt okadki Grayna Lange Zdjcia na okadk Robert Krl Ilustracje Szymon Kobyliski Redaktor techniczny Elbieta Kacprzak Korektor Teresa Twardziak ISBN 83-225-0345-9 Printed in Poland Copyright by Janusz Korwin-Mikke 1991

Wielkiemu Janowi Gbin ksik t powicam

Aby zrobi z tej ksiki moliwie najlepszy uytek, naley przeczyta tekst poniszy.

Droga Kandydatko na Czytelniczk!

Jeli wykrada Pani podstpem t ksik z zamiarem jej przeczytania to radz poniecha tego zamiaru. Nic to Pani nie da, gdy s to rady dla mczyzny. Co wicej, znajomo tych rad moe Pani zaszkodzi w dokadnie taki sam sposb, w jaki wiadomo, e je jajka szaraczy, szkodzi czowiekowi, ktry jeszcze przed chwil oblizywa si po zjedzeniu tego przysmaku. O pewnych rzeczach lepiej nie wiedzie. Musi mie Pani zaufanie do siebie! Oddaa si Pani wybranemu przez Siebie mczynie i na pewno uczynia Pani dobry wybr!Musi wic Pani mie te zaufanie do Niego: On dziaa dla Pani dobra! (Jeli uwaa Pani, e jest inaczej to nie naley czyta tej ksiki, lecz czym prdzej odej ode i zwia na drug pkul!). Jeli mimo ostrzee, ksik t Pani przeczyta, to prosz pamita, e ja za skutki nie odpowiadam. Nie uznam te pozww cywilnych: o stracony czas, o obraz itp.; podsuchujcy cudz rozmow sam jest sobie winien a ja rozmawiam z Pani mem. Mam nadziej, e powstrzymaem Pani od popenienia tego gupstwa! Jest duo poytecznych ksiek o wychowywaniu dzieci pisanych przez panie dla pa i gorco je polecam. yczliwy, acz zniechcajcy Autor

Szanowny Panie!

Spodziewa

si

Pan

zosta

ojcem

mem

kochankiem

narzeczonym i stwierdzi Pan, e na ten temat nie ma odpowiednich podrcznikw. I bardzo dobrze, e ich nie ma! Twrczo polega wanie na samodzielnym rozwizywaniu problemw. Gdyby posugiwa si Pan radami z podrcznika, staby si Pan odtwrc i zmniejszyaby si w spoeczestwie jake podana rnorodno (vide RNORODNO). Zagldanie do podrcznika to specjalno kobieca. Kobiety wol bezpieczn przecitno ni twrcze ryzyko. Pan jednak chce zapewne wychowa Swoje dzieci tak, by byy one najlepszymi dziemi a najlepsze", to takie, ktre Pan uwaa za najlepsze. I aden autor nie bdzie tu wtrynia swego nosa. Gdyby ta ksika podawaa idealne recepty na wszystko, to naleaoby j zniszczy, by nie ujednolicia urychoteania. Ale moe Pan by spokojny: nie podaje. Obiektywnie najlepsze wychowanie" nie istnieje. Ksik t radz dobrze ukry przed on (moe to nie jest ona, lecz kochanka metresa konkubina, ale bd uywa tego krtkiego okrelenia). Ona zreszt nie przeczyta jej do koca, tego co przeczyta, nie zrozumie waciwie, a co zrozumie, to le. Kobieta np. powinna traktowa swe dziecko jak ppek wiata, i porady, by dziecka tak nie traktowaa, mogyby jej zaszkodzi. To jest ksika dla kogo, kto rozumuje na zimno i bez uprzedze. Uczucia i emocje moe Pan i powinien mie, ale ich istnienie nie powinno przeszkadza w chodnym rozumowaniu. U kobiet te sfery nie s rozdzielone. Ksika ta nie zawiera poza kilkoma wyjtkami bezporednich rad praktycznych, np. do jakiej temperatury podgrzewa mleko i gdzie kupi Bebiko 2R". Od tego s inni specjalici. Ja pragn tylko skoni Pana do nieco odmiennego spojrzenia na pewne sprawy zwizane z posiadaniem dziecka. Z szerszej perspektywy atwiej podj waciw decyzj, cho sam
5

proces jej podejmowania moe by bardziej skomplikowany. Jest to ksika dla ludzi mylcych, a nie dla poszukiwaczy gotowych receptur! Mylenie mimo wszystko bardzo si jak sadz opaca. Wychowanie dzieci nie powinno by racjonalne" gdy to sowo oznacza dzi zgodne z pewnym pseudonaukowym wzorcem". Powinno by za to wewntrznie spjne. Te bez przesady, ale nie ma obawy gdyby nawet przeczyta Pan t ksik sto razy, to i tak nie zdoa Pan zredukowa zupenie spontanicznoci/ Wychowywanie dzieci natomiast cierpi dzi na niedomiar konsekwencji, co spowodowane jest zanikiem roli ojca. Gdy mwi si o zwikszeniu roli mczyzny w rodzinie, to rozumie si przez to na og zwikszenie jego udziau w gotowaniu zupek i zupene odsunicie od podstawowego zadania ojca: nadawania oglnego kierunku i zasad (vide ZASADY) wychowywaniu. Gdy przed wielu laty zaczynaem pisa t ksieczk, miaem trzech synw. Obecnie swj stan posiadania mniej wicej podwoiem, zwikszajc rnorodno pci (pisz: mniej wicej, gdy przy znanym okresie produkcji ksiek mog dorobi si jeszcze tuzina, zanim Pan j przeczyta!). Wwczas nie zdecydowaem si na podanie swoich uwag do publicznej wiadomoci. I dobrze uczyniem, gdy wiele z napisanych wtedy hase troch przerobiem pod wpywem pniejszych dowiadcze. Z gry pisz: s to czsto dowiadczenia negatywne. Czsto po niewczasie dopiero dowiadywaem si, jak powinienem by postpi i ta ksika ma da Panu szans nauki na moich bdach. Wicej, uwaam, e jestem ojcem gorszym ni przecitny. zarabia Jednak si dowiadczenia a ojca-ideau mog by mniej pouczajce. Zreszt ojciec-idea ksiki takiej nie napisze, gdy pienidze atwiej inaczej, polepszenie wychowania przyszych konkurentw jego dzieci nie ley w interesie ojca-ideau. Gdy zabieraem si za t ksik, za punkt wyjcia wzi chciaem Emila" Jana Jakuba Rousseau. Mao kto dzi o tej ksice sysza, prawie nikt (ze studentami pedagogiki wcznie) nie czyta. A szkoda! Co prawda pewne jej zasady byy wwczas susznie uznane za wywrotowe dzi nie polecam wychowywania dziecka wedug wskaza Emila (co byoby zreszt zbyt kosztowne w naszej ubogiej, w porwnaniu z XVIII wiekiem, epoce), ale sposb podejcia do zagadnienia wydaje si by interesujcy. W kadym razie dedykuj t ksik zupenie komu innemu, cho te Francuzowi... Niech Pan pamita, e Pan rwnie nie uniknie popenienia bdw wychowawczych (vide BD) i nie zawsze wiadomo, co jest bdem, gdy nie ma tego zego, co by na dobre nie wyszo (poza zaszociami nieodwracalnymi, rzecz prosta). Jednak koszty bdnych decyzji wychowawczych s ogromne, tak wielkie, e jeli jest nawet 1/100 szansy
6

uniknicia jednego bdu i tak warto kupi t ksieczk. Na ktrym to rozumowaniu i ja, i Wydawnictwo bezczelnie erujemy. To tyle. Teraz technikalia. Nie warto tej ksiczyny czyta na raz. Raczej: tu haseko potem przenie si do innego, do ktrego prowadzi odnonik zamieszczony w tekcie. Hasa uoone s alfabetycznie. Ich tytuy s do oryginalnie powizane z treci. Prosz zauway, e ta ksieczka w ogle nie ma paginacji! yczc Panu przyjemnej i poytecznej lektury (poyteczna jest lektura, przy ktrej wykrzyknie Pan: Nie zgadzam si z tym facetem!" i przemyli problem sam!) oraz otrznicia si z pltaniny poj, ktrymi oplata nas od lat prbuje kobiece lobby. Pozostaj do usug Janusz Korwin-Mikke

adaptacja Z kim przestajesz, takim si stajesz gosi znane przysowie. Std mczyni, by zachowa sw spjno wewntrzn, staraj si nie przebywa zbyt dugo z kobietami i z dziemi. Kobieta, oczywicie, nie moe zazwyczaj tego unikn. Wyjtkiem bya arystokracja. Wyksztacenie kobiety z arystokracji kosztowao tyle, e spoeczestwa nie byo sta, by osoba, znajca pi jzykw, savoir-vivre na najwyszym poziomie i co najwaniejsze sztuk absolutnego panowania nad sob, tracia czas na zajmowanie si dziemi. Std zajmoway si nimi mamki, bony, opiekunki i nauczycielki, a matki odrywano od potomstwa i kazano przebywa na salonach. Noblesse oblige... Kobieta wspczesna przebywajc z bobasami, wysuchujc ich gaworzenia musi schodzi na poziom rozumowa dziecicych. Jednak Natura pomylaa to znacznie lepiej! Pamitam swoje zdumienie, kiedy w pewnym momencie moja znajoma, z ktr toczyo si dugie dyskusje o filozofii, matematyce itp. w tonie cakowicie zimnym i suchym, nagle przechodzc koo wzeczka z dzieckiem schylia si i powiedziaa: Jakie toto ma liczne milutkie apeczki, ti-ti-ti-ti...". Obecny przy tym jej m omal nie usiad na ziemi! Po miesicu sprawa si wyjania: bya w ciy... Jest rzecz oczywist, e normalny inteligentny czowiek oszalaby prowadzc dyskusje na poziomie dziecinnym. Natura wic zadbaa, by poziom umysowy kobiety jeszcze przed urodzeniem dziecka dopasowa si do niego. Kobieta potrafi (mczyzna zreszt te!) przystosowa swj poziom mowy tak, by zawsze o par tygodni wyprzedza on gaworzenie (tzn. z dzieckiem trzymiesicznym rozmawia" ona sownictwem dziecka czteromiesicznego). Skd ona to wie, skoro by moe nigdy nie syszaa trzymiesicznego niemowlaka? Ale sama nim kiedy bya! A kobiety maj jak o tym kilka razy w tej ksice napomykam fenomenaln pami. Nie naley si z tego wymiewa trzeba podziwia! To, co nam zajmuje p dnia nauki kobieta po prostu wie. Czsto te zdarza si fenomen: po klimakterium, gdy hormony kobiece przestaj dziaa, sodka Idiotka i Mamuka wyrasta nagle na zupenie poprawnie cho moe nie byskotliwie rozumujc matron. Braku wiedzy nic ju nie wyrwna ale poza tym... Innocenty M. Bocheski OP. w swych Stu Zabobonach uwaa nawet, e Matrona stoi umysowo powyej przecitnego mczyzny. By moe. Ojciec Bocheski popiera to autorytetem swoich dziewidziesiciu lat...
8

Natura dziaa jeszcze bardziej przewidujco. Jeszcze nie wiadomo, czy z dziewczynki bdzie kobieta, a z chopca mczyzna, gdy ju dziaaj pewne instynkty. Chopcy angauj si w gry i zabawy wymagajce siy, zrcznoci, orientacji i szybkiego refleksu, a dziewczynki rozwijaj raczej wyobrani i harmoni ruchw (prosz zreszt zajrze do hasa ZABAWA). Ot, wida wyranie, e spokojne zabawy dziewczynek maj na celu nie wyrobienie w nich ywoci, inteligencji itp., ktre to cechy w przyszoci mogyby narazi je na konflikt rodzinny (bo matka inteligentna gorzej znosi dziecko!). Te zabawy, np. przewijanie przez godzin lalki, w gruncie rzeczy otpiaj. I tak to, niestety, powinno by... Prby ingerencji w naturalny mechanizm doprowadz do tego, e bdzie Pan mia inteligentn crk, ale nie bdzie Pan mia wnukw. Najoglniej mona wyrni trzy podejcia. Skrajna lewica stwierdza, e chopcy i dziewczynki maj bawi si tym samym i np. amerykaskie ministerstwo edukacji wydao oklnik nakazujcy nauczycielom zabierajcym dzieci na mecz, by proporcja dziewczynek bya taka sama jak w klasie i by obydwie grupy klaskay jednakowo entuzjastycznie (ciekawe, jak nauczyciele osigali to np. na pokazach mody bo chopcw trudno zmusi do oklaskiwania czego, co ich nudzi...). Skrajna prawica przekazuje surowo, by adnej dziewczynce nie wolno byo gra w futbol, a adnemu chopcu bawi si lalk. Czowiek rozsdny natomiast pozwala dziaa Naturze; i tak 85% bdzie bawio si, jak chce prawicowiec, a dziki nieamaniu owych wyjtkowych 15% selekcja cech pci bdzie lepsza (bo bd odpada...). Tak! Baba--chop za m nie wyjdzie i spokj, a przymuszona do lalek znajdzie ma (oszukanego ma, dodam) i bdzie, niestety, miaa crk...

agresja Bardzo czstym obrazkiem jest dzi matka krzyczca na dziecko, szarpica je, bijca. To widok wysoce nieestetyczny i zachowanie takie bywa bardzo szkodliwe dla rozwoju dziecka, ktre w matce winno widzie osob kochajc zawsze i wszdzie, pomimo wszelkich grzeszkw. Odpowiedzialno za taki stan rzeczy ponosz, rzecz jasna, mczyni. Jedn z niewtpliwie wanych przyczyn jest wyprowadzenie kobiet do pracy poza domem gdzie si brutalizuj, ale -przede wszystkim po prostu nie maj czasu dla dzieci. Za to nie ponosimy odpowiedzialnoci ani ja, ani Pan, lecz ci, co w imi dogmatw lub zwykej wygody (by mie pod rk obiekty seksualne) do tego doprowadzili. Jednak inna przyczyna ley w nas i przed dalszym czytaniem proponuj wysuchanie pani Danuty Rinn w piosence: Gdzie ci mczyni... ? Ot: kobiety s agresywne, gdy my jestemy zbyt mao agresywni! Proponuj jeli ju ma Pan dzieci by zrobi Pan (oczywicie nie specjalnie, ale przy nadarzajcej si okazji) pewien eksperyment. Niech Pan sprbuje za jakie przewinienie skarci dziecko ostrzej ni zwykle. Zobaczy Pan wtedy, jak ona, ktra zazwyczaj narzekaa, e dzieci s rozpuszczone, natychmiast przybierze postaw odwrotn: przy najbliszej okazji (a jeli nie jest nauczona panowa nad sob, to bezporednio!) wemie dziecko w obron. Pewna surowo wobec dzieci jest Pana obowizkiem! Nic w przyrodzie nie ginie (vide HOMEOSTAZA) i jeli Pan nie bdzie agresywny, to agresywna stanie si ona oraz dzieci w stosunkach midzy sob. Dlatego e Panu nie chce si by brutalem zbrutalizuje Pan cae ycie rodzinne. Chce Pan by kochany, a bdzie Pan pogardzanym safandu. Dzieci powinny si Pana troch ba i dzieci chc si Pana troch ba. Przyczyn jasno wyoy genialny Cyryl N. Parkinson: Dzieci potrzebuj opieki. Potrzebuj ojca, ktry w razie czego by je obroni. Obroni je moe
10

tylko taki ojciec, ktrego ludzie si boj. A czy ludzie bd ba si kogo, kogo nie boi si jego wasne dziecko??". Musi Pan pamita, e poza bakteriami nasz gatunek nie ma na Ziemi przeciwnikw. Posiadanie przeciwnika za jest koniecznym warunkiem rozwoju. Ludzie tworz wic surogaty przeciwnikw, by w ogle istniao wspzawodnictwo. Najwaniejszym jest wojna, ale wojna to wspzawodnictwo jednostronne, a poza tym nie mona nieustannie y w stanie wojny. Zamiast tego cz selekcji odbywa si poprzez walk pci". Ta wojna nigdy nie ustaje. Mczyni wic uwodz kobiety ale te, ktre daj si uwie, traktuj z nalenym brakiem szacunku. Twierdz, e ceni w kobietach inteligencj i nie zwracaj uwagi na urod, ale w pogardzie majc te, ktre wpadn w puapk, eni si z adnymi idiotkami. Podobnie kobiety usilnie twierdz, e poszukuj u mczyzn zrozumienia, dobroci i agodnoci, a przy pierwszej okazji odchodz z partnerem agresywnym. Jest to prosty efekt doboru naturalnego. Mczyzna agresywny, cho ogranicza swobod ekspresji kobiety, zapewnia jej potomstwu lepsze warunki ycia dlatego kobiet lubicych mczyzn agresywnych nigdy nie zabraknie (vide PCI ROLE), a kobiety lubice mczyzn cichych i spokojnych pozostan w mniejszoci. Inna sprawa, e zawsze si znajd. Natura dba, by nie zagina rnorodno i nawet miercionone geny przechowywane s w naszej populacji na wszelki wypadek". Biada genetykom, a raczej biada nam, jeli genetycy wezm si za polepszanie ludzkoci. Niedawno zdarzyo mi si polemizowa z do zabawn tez, ktr przytaczam dla uprzytomnienia Panu, jakie bdy popeniaj osoby (niekoniecznie pci eskiej) z tytuami profesorskimi, jeli zamiast myle wierz w dogmaty. Ot, osoba ta skonstatowaa, e im wyej w hierarchii znajduj si dzieci, tym bardziej s agresywne. Miaoby to wiadczy, e wysoka pozycja wyzwala agresj. Natomiast znacznie prostsze wyjanienie, e wysok pozycj w hierarchii ojciec zawdzicza swojej agresywnoci a dziecko t agresywno po prostu odziedziczyo jako nie przyszo Autorce do gowy. Skonno do agresji dziedziczy si prosto i czysto fizjologicznie. Okrelenie agresywnego mczyzny przez chop z jajami" jest wyjtkowo celne, gdy testosteron produkuj jdra. Jest wic zwizany z chromosomem Y co dodatkowo potwierdza fakt, e supermczyni", tj. XYY, s prawie zawsze bardzo agresywni, najczciej przekraczajc barier dzielc agresj od przestpstwa. Tak wic, jeli jest Pan agresywny, to nie musi si Pan wstydzi, wrcz przeciwnie! Sztuka polega na tym, by ten dar Boy zuywa na korzy swoj, rodziny i spoecznoci a nie przeciwko innym... i sobie.
11

Nie zawsze jest to atwe, gdy reakcj na nieludzko obu wielkich wojen jest obecny lk przed agresj, sformalizowany nawet w przepisach prawnych. Jednak moliwe. Moliwe jest te okazywanie agresji pod warunkiem niewchodzenia w kolizj z Kodeksem i dobrymi obyczajami. Prosz przy tym pamita, e szachista moe wykonywa bardzo agresywne posunicia z cakowitym spokojem i agodnym ruchem. Agresja nie polega na miotaniu si i krzyku! Wrzeszcze znakomicie potrafi kobiety, wcale przecie jder nie posiadajce!! Agresja jest motorem postpu. By agresorem Galileusz ogaszajc: A jednak si porusza!". Jest agresorem spekulant giedowy i bokser na ringu. Zanik agresji to zanik postpu. Z tym e agresorw nie moe by zbyt wielu. Prba egalitaryzacji agresji doprowadziaby do stanu niesychanego napicia. Tote prawdziwe jest powiedzenie, e wiat istnieje dziki potulnoci kobiet. One odbieraj nadmiar naszej agresji i mczyzna bdcy panem w swoim domu nie musi wyywa si na interesantach. To ju sprawa kobiety, by ta agresja wyadowywaa si w przyjemny dla niej sposb, ale i mczyzna musi nad swoj agresj panowa. Widomym wskanikiem, e obecny stan rzeczy to nasza wina, jest stanowisko kobiet wobec maestwa. Maestwo przed stu laty byo okowami nakadanymi na kobiety", byo niewol" obecnie natomiast prawo i nasza sabo daj kobiecie niez pozycj. Efekt: wtedy praktycznie wszystkie chciay wychodzi za m obecnie demonstruj niezadowolenie i nie chc. Wyranie wida, e wspczesne maestwo a raczej pseudomaestwo wanie im (a nie nam) nie odpowiada! vide ROZWD (TEORIA). Gdy wprowadzono rozwody, wszyscy myleli, e grozi masowe porzucanie on. Obecnie w wielu krajach wystpuje masowe porzucanie mw przez ony, rozczarowane do wanie pseudomaestwa. Panowie! Pamitajcie, e kobieta czego innego chce a co innego deklaruje jako swoj ch! I oczywicie ma pretensje, e stosujemy si do oznajmianych przez ni ycze. I ma racj!

12

autorytet

Istniej w tym wzgldzie trzy rne szkoy (vide TEORIE WYCHOWAWCZE). Pierwsza tradycyjna, przyznaje rodzicom racj a priori i wymaga od dzieci posuszestwa. Metoda ta jest znakomita z jednym wyjtkiem: kiedy Pan pomyli si i cay autorytet diabli wezm. Moe po drugim bdzie. Albo trzecim. Druga nowoczesna, wolnoamerykaska" (cho goszono j zarwno podczas owiecenia, jak i za Cesarstwa Rzymskiego) nie grozi tak katastrof. Dziecko ma wychowywa si bez autorytetw i dopiero budowa je sobie samodzielnie w odpowiednim wieku. Wbrew pozorom ryzyko pjcia faszyw drog nie jest tu wielkie; hippisi, narkomani itp. s w kocu niewielkim marginesem. Ale stwarza to trudne problemy wychowawcze, jako e nie mona uy argumentu: Nie rb tego, bo ja ci to mwi", nieodzownego, by odwie dziecko od czynu, ktrego konsekwencji nie moe sobie ono nawet wyobrazi. W gruncie rzeczy jest to metoda dobra dla rodzicw do bogatych, by cierpie np. podpalenie przez dziecko mieszkania czy samochodu. Trzecia pragmatyczna, polega na budowaniu kapitau zaufania i ostronym korzystaniu ze. Autorytet u dziecka mamy niejako z natury, umiejc robi rzeczy dla niemoliwe. Polecenia oparte o ten autorytet radz Panu jednak wydawa rzadko i tu paradoks najlepiej wtedy, gdy dziecko nie posucha. atwo mona przepowiedzie, e sparzy si prbujc Pana naladowa w zapaleniu zapaki. Trzeba przedtem spokojnie powiedzie: Nie rb tego, bo si sparzysz" i spokojnie czeka w pogotowiu, aby upuszczon z wrzaskiem zapak zgasi, nim zapali si dywan (ojciec ze szkoy tradycyjnej zabroni zapalania, z nowoczesnej nie powie nic).

13

Caa sztuka polega w gruncie rzeczy na czstszym dokadaniu do kapitau ni korzystaniu ze, tzn. wicej razy winno dziecko przekonywa si, e Pan mia racj, ni sucha autorytetu na wiar. Nie ma zazwyczaj mowy, by do takiej dyscypliny skoni kobiet. Nie zoszczc si musi Pan wzi pod uwag, e polecenia wydawane s przez matk przy jednoczesnej pracy na kilku stanowiskach (sama co sprzta, w kuchni buzuje, pralka warczy). Std w miar dorastania dziecka trzeba mu tumaczy, e kobiety maj prawo do fantazji, humorw itp. co nie umniejszajc mioci dziecka wyjani nieuniknione niekonsekwencje w wydawanych przez matk poleceniach. Rzecz prosta argumentu z drugiego pitra abstrakcji: Musz mnie sucha, bo ja mam autorytet" uywa nie wolno.

14

bakterie Zacznijmy od bojowego stwierdzenia: Bakterii nie ma! Nie ma i ju! Nie istniej! Przez setki lat ludzko zupenie nie dbaa o higien i efekty byy nie najlepsze. Odkd Ludwik Pasteur odkry bakterie, sytuacja zacza si odwraca i obecnie nasza cywilizacja cierpi raczej na nadmiar higieny. Tymczasem pewne choroby zwaszcza dziecinne s nam niezbdne. Mam tu na myli wink, odr, osp wietrzn i szkarlatyn. Nie s one szkodliwe, przebieg ich w dziecistwie jest lekki. Najprawdopodobniej uodparnia nas na jakie inne choroby, w przeciwnym przypadku w wyniku ewolucji nasz gatunek uodporniby si na nie. Skoro opaca" nam si przechodzi szkarlatyn, to widocznie ma to w przyszoci jakie korzystne skutki. Uniknicie w dziecistwie tych chorb jest natomiast powanym zagroeniem przyszoci Paskiego dziecka. Najlepiej znany jest przypadek bardzo bolesnego ppaca bdcego po prostu osp wietrzn, ktrej udao si unikn w dziecistwie. Przejcie ospy wietrznej praktycznie uodparnia na t chorob. Kto wie, czy AIDS nie jest rezultatem zlikwidowania jakiej choroby, ktra przez tysiclecia gnbia ludzko? Jak susznie pisa Stanisaw Lem: Kto wie, przed jakimi chorobami chroni nas zwyky katar?" Pojawienie si AIDS dziwnie zbiega si w czasie z tryumfalnym obwieszczeniem przez WHO, e zlikwidowano ju malari... Bakterie wspyj z nami od dziesitkw tysicy lat. Nie s zabjcze, bo gdyby byy, to same by wymary z nami. W zasadzie wic widzc, e synek ssiadw choruje na odr, powinien Pan, jako czowiek rozsdny, zoy mu wizyt ze swymi dziemi. Jednake wyobraam sobie furi Paskiej ony! Poza tym raz na dziesi tysicy trafiaj si powikania i wwczas miaby Pan wyrzuty sumienia oraz wyrzuty ony przez lat par. Dlatego bakterie naley ignorowa. Dokadnie tak, jak gdyby ich nie byo. Sam Pasteur mia kiedy wykad o bakteriach. Rozwodzi si o tym, ile ich jest w kropli wody ktr to wod demonstrowa w szklance. Nastpnie rysowa na tablicy, przemawia, a wreszcie rozgrzany wykadem... wypi t szklank (ku przeraeniu suchaczy). Oczywicie, nic mu si nie stao, bo niby dlaczego miaoby si sta? Bakterie s naszymi symbiontami, organizmami, z ktrymi wspyjemy. Ich zwalczanie koczy si na og nie najlepiej, jak kade zniszczenie rodowiska naturalnego. Protestowaby Pan przeciwko wybiciu ubra? Tak? A przecie wybicie bakterii odry jest znacznie wikszym zakceniem rodowiska naturalnego!!!
15

Przypadek odry jest szczeglnie kopotliwy. Odr dobrze byoby przej. Jednake bye Ministerstwo Zdrowia wprowadzio obowizkowe szczepienia przeciw tej chorobie. Byo to jawne wtargnicie w prerogatywy rodzicw ktrzy zaczli to zarzdzenie bojkotowa (oczywicie, gdyby Ministerstwo zaczo zaatwia takie szczepienia za protekcj, to placwki suby zdrowia nie mogyby opdzi si przed tumami...). W praktyce przeto mona obecnie podpisa owiadczenie, e nie chce si szczepienia i wola rodzicw jest respektowana. To jednak nie koniec sprawy. Szczepienia mona unikn. Poniewa znaczna wikszo dzieci jest mimo to szczepiona, istnieje ogromna szansa, e Paskie dziecko uniknie przejcia odry. Trudno powiedzie, jakie to w przyszoci moe mie skutki. Najprawdopodobniej wobec takiej perspektywy lepiej by szczepionym, dziki czemu w organizmie wytwarzaj si sabsze, bo sabsze, ale jednak przeciwciaa. Wydaje mi si, e optymalne jest przeciganie szczepienia dopki si da, prba normalnego zaraenia odr a potem, mimo wszystko, zaszczepienie dziecka... Co do innych chorb trzeba pamita, e bakterie yj z nami stale. Nie powoduj te objaww choroby, jeli nie nastpi nadwtlenie organizmu. Tak jak wilki zjedz tylko osabionego osia (wilki tak sprawne, e zjadyby kadego, wyginyby z godu z braku osi), tak bakterie atakuj tylko osabiony organizm. Organizm moe by sabszy z braku poywienia i z nadmiaru poywienia. Z zimna i z gorca. Kontrolowanie tego jest moliwe, cho kosztowne. Przede wszystkim dba trzeba, by dziecko nie byo nazbyt zmczone i by nie byo nazbyt rozleniwione. Co prawda zazwyczaj samo o to dba, ale rozmaite wynalazki, do ktrych ludzko si jeszcze nie zaadaptowaa, jak TV, powoduj zachwianie si rwnowagi. W przyszoci zapewne ludzie nazbyt dugo lczcy przed odbiornikami wymr na jak przypado, ale nie radz na to czeka! Gdy choroby typu grypa, angina itp. bd u nas goci zbyt czsto, wskazuje to (midzy nami, mczyznami), e bez pomocy wspczesnej medycyny Paskie dziecko byoby ju wyselekcjonowane ujemnie... Radz w takim przypadku pomyle o zmianie klimatu na przychylniejszy. Rada lekarza o szerokich horyzontach nieodzowna! Nie warto na to oszczdza. Rada za kilkadziesit tysicy zaoszczdzi milionw zmarnowanych na walk z chorobami tu lub na przeniesienie si w miejsce, by moe, jeszcze gorsze. Prosz nie zawa swoich moliwoci: dzi Polak moe pracowa i w Libii, i na Syberii. Trzeba tylko chcie. Nie wici garnki lepi. Czym innym s bakterie nowe, jeszcze nie zaadaptowane. Te bywaj
16

nadmiernie

grone

nie

ma

potrzeby,

by

wywoane

nimi

choroby

przechodzi. Kolejne wersje gryp azjatyckich, dumy, cholery itp. s do uniknicia, nasz organizm ich nie potrzebuje w tym sensie, mona zapa na nie bdc cakiem zdrowym. Stosunek midzy tymi drobnoustrojami a nami jest daleki od rwnowagi. W tym wic przypadku zetknicia z bakteriami radykalnie unikamy. Dziecko naley natychmiast zabra z zagroonego obka przedszkola szkoy i epidemi przeczeka. Prbowa przeczeka. Moe to bowiem by nieskuteczne. Bakterie unosz si w powietrzu, siadaj na naszej skrze a jeli trwa jaka epidemia grypy, na ktr sami nie chorujemy, to moemy by przekonani, e mamy je w sobie. Trafi i na dziecko. Jest do obojtne, czy trafi ich tysic, czy milion. Jednak pidziesit, le ulokowane, moe zgin. Dlatego w okresie takiej epidemii naley przestrzega hasa; Kaszlc lub kichajc zasaniaj rk lub nog nos lub usta, a bdziesz zdrowy lub chory". W innych okolicznociach jest to raczej obyczaj towarzyski ni higieniczny. Co do innych zabobonw XX wieku: synny warszawski pediatra, dr Jan Bogdanowicz mawia zawsze: Dziecko w dzie powinno wyglda jak winka i pachnie jak winka". W ten sposb dziecko spotyka si z bakteriami i uodparnia na nie. Czasem choruje ale jest to wkalkulowane ryzyko. Kiedy w warszawskim mrwkowcu, pitro pode mn mieszkao maestwo. Mieli znakomity plan: gdy ona posza rodzi, on wynaj ekip: pokoik dziecinny i drugi zostay wymyte, pomalowane emulsj z sufitem wcznie, podogi chemolakiem, meble wytrzepane, wyniesione, wysterylizowane i przyniesione z powrotem... Potem raz na miesic mieszkanie myte byo przy uyciu szlauchu (po wyniesieniu mebli)... Jak yj, nie widziaem dziecka rwnie chorowitego. Lekarze bywali tam rednio czciej ni raz w tygodniu. Higien chwalili... No, trafili dziki niej sporo pienidzy! Wylgarni bakterii i to specjalnych, wyselekcjonowanych na zoliwo s natomiast szpitale. Szczerze odradzam oddawanie tam dziecka. Wstrzs psychiczny odgrywa ogromn rol i zwikszenie szansy wyzdrowienia, dziki pobytowi w szpitalu, nie wyrwnuje strat wskutek pogorszenia si stanu psychicznego oraz... dodatkowej moliwoci zakaenia. Niektrzy lekarze twierdz, e operacje bezpieczniej byoby przeprowadza na lenej polanie ni w sali operacyjnej niektrych szpitali. O ile wikszo szpitali warszawskich jeszcze funkcjonuje jako tako, o tyle na prowincji" bywa tragicznie. Bywa te i dobrze. Loteria! Czasem pobyt dziecka w szpitalu jest nieodzowny. Jeli jest to absolutna konieczno trudno! Trzeba pamita, e lekarze w Polsce (co tylko po czci usprawiedliwione
17

jest warunkami) ograniczaj odwiedziny rwnie w szpitalach dziecicych. Przepisy te prawie zawsze mona i naley obej, trzeba jednak przy tym umie zachowywa si kulturalnie. Musi Pan te stanowczo wbi onie do gowy, e niedopuszczalne jest obchodzenie reimu pokarmowego. Zupenym bdem jest rwnie oddawanie maych dzieci (do wieku szkolnego) do wszelkich sanatoriw na dusze okresy. Mam w rodzinie przykad. Jest to ciar na moim sumieniu, ale w wczesnej sytuacji prawnej (vide GOWA DOMU) nie mogem temu legalnie zapobiec. Mogem wszake dziecko po prostu z takiego sanatorium (gdzie skdind miao najlepsz opiek) porwa. Nie zrobiem tego. Dzi uczynibym to bez wahania widzc rozmiary spustoszenia w psychice dziecka, jakie pobyt tam wywoa. A byo to dobre sanatorium, ze znakomit opiek. Jeli rzecz w klimacie to zawsze mona przeprowadzi si samemu. Mieszkanie w miecie wynaj komu i za to wynaj mieszkanie na wsi w odpowiedniej okolicy. Jeszcze co powinno w kieszeni zosta. Praca te zawsze si znajdzie. Wysoko kwalifikowan mona wykonywa korespondencyjnie lub dojeda. Inna czeka na miejscu. Trzeba tylko chcie. Mona te wysa on z dzieckiem, przenie si do wynajtej kawalerki a mieszkanie podnaj. Wszystko da si zrobi. Powierzenie dziecka obcym w tak modym wieku to ostateczno. Niestety, w wielu przypadkach idziemy na to po najmniejszego linii oporu...

18

bezpieczestwo Jak Pan wietnie wie, sowa zabezpiecza" i ubezpiecza" s ulubionym wytrychem w naszych (pisaem to w r. 1987: chodzi o socjalistyczne przyp. aut.) czasach. Z powodw jednak czysto ekonomicznych, by ju o moralnych nie wspomina, nasze czasy" si kocz i znw wrcimy do czasw, w ktrych obowizywa bdzie zasada: Kto nie ryzykuje, ten nie je". Priorytet dla bezpieczestwa typowy jest w spoeczestwach opanowanych przez dwie kategorie istot: starcw i kobiety. Kobieta z natury pragnie bezpieczestwa. Ona siedziaa w jaskini i pilnowaa potomstwa, a ochrona dostpu do jaskini bya jej zadaniem pierwszoplanowym. Domagaa si nieustannie wikszej ochrony i ta, ktra si domagaa skutecznie, miaa najwiksze szans na wychowanie sporej gromadki dzieci. Odwrotnie mczyni; do zdobycia misa niezbdne byo ryzyko i ten by najtustszy, kto ryzykowa najwicej (w rozsdnych granicach). W ten sposb w walce selekcjonoway si odwaga i roztropno. Uatwione warunki ycia spowodoway, e cechy te od paru-dziesiciu lat s zbdne i kobieco zdominowaa sfer spoeczn, bo jako ludzie leniwi nie bdziemy si przecie naraa, gdy nie jest to konieczne. Ze spoeczestwa zdrowych i silnych mczyzn przemienilimy si w stado trutniw, tyjcych i umierajcych na raka, zaway, ale w bezpieczestwie. Nie ma powodu, by cokolwiek innego mwi crkom: zabezpieczanie to ideologia w sam raz dla nich. Chopcw natomiast od owego umownego sidmego roku ycia musi Pan umiejtnie wychowywa w kulcie ryzyka. Nie jest to trudne, maj ryzyko we krwi. Jednak system szkolny bardzo si stara, by te cechy wytrzebi i dlatego trzeba przeciwdziaa. Trzeba to robi inteligentnie, nie zmuszajc do podejmowania zbyt ryzykownych decyzji, a nawet pozwalajc, eby ona prbowaa ich od tego odwie (by si przeciwko temu buntowali!). Trzeba podsuwa odpowiednie lektury i filmy. Trzeba te opowiada waciwe eposy. Ich prawdziwo jest bez znaczenia: czytanie Karola Maya jest poyteczne niezalenie od tego, czy Old Shatterhand istnia naprawd, czy nie! Jest to niewtpliwie okamywaniem dziecka. Tylko w bajkach rycerz zwycia smoka. W yciu zazwyczaj zwyciaj smoki. Jednak nie przypadkiem wszystkie narody rozwiny si dziki bajkom, w ktrych opiewa si sukcesy rycerza, trupy jego poprzednikw pomijajc co najwyej jednym zdaniem. Nard, ktry opowiadaby dzieciom odwrotne bajki, daleko by nie zajecha. Lektur Przygd dobrego wojaka Szwejka uwaam za wybitnie w tym wzgldzie szkodliw... Zwaszcza e niektrzy ze Szwejka robi bohatera zgodnie, zdaje si, z intencjami Jarosawa Haszka.
19

Ta taktyka jest cile zwizana z liczb dzieci. By chciay one ryzykowa, trzeba im powiedzie, e zabicie smoka podwaja majtek a szansa jest wiksza ni fifty-fifty. W rzeczywistoci jest mniejsza, ale wwczas rozsdny czowiek nie bdzie ryzykowa, nieprawda? Ojciec dwch lepiej trzech, a jeszcze lepiej szeciu synw moe ich na walk ze smokiem wysa; ojciec jedynaka nie. Dlatego spoeczestwo majce duy procent jedynakw bdzie zawsze spoeczestwem z zahamowaniami. Wbrew obawom ekonomistw nasz wzgldnie duy przyrost naturalny bdzie bogosawiestwem o ile na czas zdejmie si bariery prawa dopasowanego do ery, gdy po strasznej wojnie marzylimy przede wszystkim o bezpieczestwie. Bariery zostan zdjte zapewne jeszcze przed wydrukowaniem tej ksieczki (ju s zdjte, ale tylko czciowo przyp. aut. 14 wrzesie 1990 r.). Czy zdoa Pan syna przygotowa do ycia w takim wiecie? Czy potrafi on kocha ryzyko? Jednym ze sposobw uczenia ryzyka i uczenia rozsdnego ryzyka s gry strategiczno-losowe. O tym osobno. Ale haso: Kto nie ryzykuje, ten nie je" powinien Pan wyry nad drzwiami do domu.

20

bd W edukacji dzieci bdy peni wan rol wychowawcz. Dziecko uczy si o wiele lepiej i chtniej, gdy raz na jaki czas dostrzee bd w podrczniku lub u nauczyciela drobny bd, oczywicie, by nie niszczy autorytetu! W dawnych, dobrych czasach, gdy zecerzy nie robili bdw, niektre gazety specjalnie popeniay ich kilka na numer, by bardziej przywiza do siebie czytelnikw. Nikt nie kocha doskonaoci! Z drugiej jednak strony Pan ma by raczej szanowany ni kochany. Std te nie powinien Pan popenia bdw... Pewnym rozwizaniem jest autorytet odcinkowy". W takim systemie rodzina czasem dworuje sobie z Pana ony, ktra robi bdy (ale nie na swoim terenie, by nikomu nie przyszo do gowy, e moe poda placuszki z cykut zamiast z cykori) a z kolei Pan moe zabra gos w jakiej typowej sprawie kobiecej i da si poprawi przez crk (a nawet syna). W ten sposb zasada autorytetu zostaje utrzymana a dzieci mog mie nadziej, e z czasem dorwnaj rodzicom. Idea powinien by trudny do osignicia, ale nie tak cakiem niemoliwy. Swoistym rodzajem bdu, czsto stosowanym jako sztuczka wychowawcza, jest rozmylne przegrywanie z synem (lub crk) w rozmaite gry. Czasem trzeba dla zachty. Dziecko jednak nie moe tego spostrzec, w przeciwnym razie obrazi si i zniechci. Dzieci za s znacznie bystrzejsze, ni si na og sdzi. Niektrzy ojcowie stosuj inn technik. Stale narzekaj, e zdarza im si popeni bdy (nawet niektrzy purytanie gono wzdychaj, jacy to oni s grzeszni...), ale dziecko nie ma sposobnoci tych bdw zobaczy. Niemniej jednak nie traktuje ojca jako ideau nieosigalnego. S te ojcowie, ktrzy z powodzeniem odgrywali niemal do dorosoci synw (z crkami udaje si to lepiej) rol bezbdnych decydentw. Czasem koczyo si to szokiem dla dziecka ale od tego szoku nikt nie umar, a wyniki wychowawcze mog by dobre. Rnorodno drg... a wszystkie obiecujce! Natomiast bdy popeniane przez dziecko s istotnym elementem nauki. Po to, by dobrze biega, trzeba uczy si przewraca. Jeli ona chce uczy dziecko chodzenia poprzez trzymanie za rczk to nie powinien Pan do tego dopuci: lepiej niech chodzi o kwarta pniej, ale niech uczy si samodzielnie. Samodzielno zakada nie tylko eliminacj bdw, ale te mono ich samodzielnego dostrzegania i oceny, co jest bdem. Rwnie: oceny, co jest bdem w klasyfikowaniu bdw. Rwnie: co jest bdem w klasyfikowaniu metod klasyfikowania bdw i tak dalej. Bardzo czsto dzieci inteligentnych
21

rodzicw nie speniaj oczekiwa, gdy we wczesnym dziecistwie oszczdza im si popeniania bdw (vide NERWICA). Jeli wiedza przychodzi zbyt atwo, nie wyksztacaj si mechanizmy zdobywania wiedzy (vide OGON OSA). Tak wic, nie tylko naley pozwala dzieciom popenia bdy, ale te naley im samym pozwoli ocenia, czy popeniy bd. Czasem jest to atwe (gdy np. zbij szklank) a czasem bardzo trudne (np. w plastyce). Co do zbitych szklanek, jest to koszt edukacji. Prosz sobie policzy, ile kosztowaoby posanie dziecka do specjalnej szkoy kelnerskiej a ile kosztuje kilkanacie szklanek. Czy to drugie nie jest tasze? Podobnie z mas niszczonych zabawek i innych rzeczy. Zwalcza naley jedynie bezmylne niszczenie. Uczenie si na bdach jest najlepsz form nauki. Taniej bdzie ale nierwnie skutecznie uczy si na bdach cudzych. Mimo to dobrze stosowa i t technik...

22

bojaliwo (matki) Bardzo wielu ojcw chce wychowa synw na herosw i w zwizku z tym chroni ich przed matk, wiecc przy kadej okazji przykadami wasnej odwagi i zdecydowania. Kontakt z niewiastami grozi zniewieciaoci! mawia taki ojciec. Przykad Achillesa tego nie potwierdza, ale przyjmijmy, e tak moe si sta. Mimo to zbyt wczesne izolowanie od wpywu matki wcale nie pomaga w szczepieniu w synu odwagi. Czsto bywa wrcz przeciwnie. wiadomo, e symbolizowane przez matk bezpieczne schronienie jest w zasigu rki, pozwala chopcu zdobywa si na waciwe dla wyczyny. Co wicej: wiedzc, e Tata je pochwali, chopiec bdzie si wyrywa spod skrzydeek matki. Natomiast jego chci chopiec (vide popychany do aktw odwagi, za przekraczajcych HOMEOSTAZA) bdzie tskni

mamusinym fartuszkiem i moe wyrosn na zakompleksionego tchrza. Dzieciom potrzebny jest i ojciec, i matka. W tym przypadku matka jako co, od czego trzeba si odrni, i kto, przed kim mona si popisa. To bardzo wana rola. Nawet zupenie idiotyczne zakazy matki nic nie szkodz. Przeciwnie! Chopiec, ktry przekona si, e zamanie zakazu matki niczym nie grozi, nabiera tym wikszej (nieraz wrcz przesadnej!) odwagi. Pan, oczywicie, powinien w tych sprawach taktownie nie interweniowa. Popieranie amania zakazw jest bdem, ale popieranie takich zakazw te. Trzeba uprawia trudn sztuk niedostrzegania. Ostatecznie nie musi Pan wiedzie o wszystkim! Nie musi Pan, rzecz jasna, tumaczy onie, e jej zakazy wyzwalaj w synu nadmiern odwag. Jeli jednak Pan to powie, to i tak albo nie uwierzy, albo mimo uwierzenia nie zdoa powcign swego jzyka. Ju dobra Natura zadbaa o to, by kobiety byy jako matki wyposaone we waciwe cechy. Musi Pan przy tym czuwa, by nie wyrobi w synach pogardy dla lkliwoci matki. Trzeba po prostu tumaczy, e kobiety s inne, maj inne przymioty

23

 a oni maj je chroni. To dziaa znakomicie podobnie jak dziaao tysic lat. Pamitam sprzed paru lat film Hibernatus. Opowie o czowieku rozmroonym dzi po stu latach spdzonych w lodzie. Stwarza mu si sztuczn rodzin, by nie dozna szoku. To tylko baha komedia ale jedna rzecz bya ciekawa: zupenie niespotykana obecnie agresywno, z jak w modzieniec chroni swj" mniemany dom i swoj" niby ciotk z zachowaniem absolutnej XIX-wiecznej grzecznoci. Wydaje si, e autor scenariusza i reyser dobrze to zaobserwowali. Sdz, e wiele dzisiejszych kobiet z alem patrzyo, ile niepotrzebnych trudnoci zwala si na nie bo mczyni zapominaj o swoich obowizkach wobec kobiet. Ciekawe, czy upadek Sparty zawdzicza naley temu, e wyhodowa si tam typ matki Spartanki, tak bezlitosnej i nieczuej, e z dzieci zamiast wojownikw zaczy wyrasta niedorajdy?

24

byk, za rogi wzity Gdy w domu pojawia si problem, ma Pan zasadniczo dwie drogi postpowania. Udawa, e si problemu nie dostrzega, i albo nie robi nic, albo podejmowa porednie dziaanie, tak aby nikt si w tym nie poapa. Wzi byka za rogi. Trzeba si dobrze zastanowi przed podjciem decyzji. Bardzo wiele problemw istnieje bowiem do dzi tylko dlatego, e kto je nie tylko dostrzeg, ale i nazwa. Z t chwil zaczy one istnie w wiadomoci. Jeli zaczy istnie to trzeba byo co z nimi zrobi. Gdy na akcj nastpia reakcja (vide HOMEOSTAZA), ukad znalaz si w punkcie mniej wicej rwnowagi i tak moe sobie trwa latami. Pozostawienie go w spokoju mogoby natomiast spowodowa, e albo sam zniknie, albo przewali si (vide KATASTROF TEORIA). Jeli jednak ju si Pan za problem wzi, to im szybciej Pan go rozwie tym lepiej (zakadam, e nie wemie si Pan za problemy nierozwizalne?). Operacja przeprowadzona szybko i skadnie cho wywoa moe protesty zainteresowanych jest lepsza od limaczenia sprawy. Tak wic: przemyle zdecydowa, czy co robi zdecydowa co robi to wszystko moe trwa dugo. Ostatni etap: zrobi powinien by szybki. Byk ma sporo siy. Przez chwil mona go trzyma za rogi. Po jakim czasie otrznie si z przeciwnika. Znam przypadek Pana, ktry chcia skierowa syna na zupenie rozsdne studia. Niestety, zacz o tym mwi niezdecydowanie. Natychmiast wywoao to reakcj oporu i w rezultacie chopak na zo tacie odmrozi sobie uszy. Wybra inne studia. Po dwch latach zmienia kierunek...

25

cel wychowania Jeli sdzi Pan, e bdzie to najwaniejszy fragment ksiki, to ulega Pan zudzeniu popularnemu, niestety, w dzisiejszych czasach. Przykad: tysice architektw zbieraj si kilka razy do roku a to w Singapurze, a to w Vancouver i dyskutuj nad zadaniami, jakie winna spenia architektura. Sumptem UNESCO i podobnych tworw wydawane s na ten temat opase tomiska. Tylko w domach i miastach coraz ciej wytrzyma. Nie dajmy si zwariowa! Z drugiej wszak strony pewne generalia trzeba rozpatrzy. Dwie s skrajnie przeciwne szkoy. Pierwsza opiera si o twierdzenia behawiorystw (co prawda jezuici w XVIII w. empirycznie doszli do tyche praw), e dziecko mona rozwin w dowolnie wybran osobowo pod warunkiem cakowitego opanowania steru wychowania dostatecznie wczenie (jezuici twierdzili wicej: jeli powierzy im dziecko przed pitym rokiem ycia; dzi za t granic uwaa si raczej drugi rok). Druga uwaa, e ch osignicia z gry zadanego celu jest absurdalna. Jedni uwaaj to za niemoliwe, inni za moliwe, ale szkodliwe. W konsekwencji opowiadaj si za nieskrpowanym rozwojem osobowoci", za wydobyciem peni zdolnoci" itp.; slogany te zna Pan, oczywicie, gdy w XX w. szkoa zyskaa przewag. W USA rodzice z warstwy owieconej" nie wtrcaj si nawet, gdy rozwijane naturalne zdolnoci sprowadzaj si do genialnego wrcz tuczenia talerzy. Zauwamy dwie rzeczy. Szkoa pierwsza nie wymaga zaoenia tabula rasa (czyli: umys noworodka jest czyst kartk, mona na ni wpisa dowoln tre"). Podobnie twierdzenie: Mog spowodowa, by mody pd roliny rs pod dowolnym ktem" nie wymaga zaoenia: odyga nie ma adnego okrelonego kierunku wzrostu". Pd dy ku grze (geotropizm ujemny), a mimo to manewrowanie wiatem da podany efekt. Z drugiej strony z faktu, e dziecko mona dowolnie uksztatowa, nie wynika, e na1ey to robi. Ja rozumiem: nie udao si Panu zosta sawnym podrnikiempisarzemfotografem (niepotrzebne skreli) i teraz oto otwiera si szansa: Paski syn przy odpowiednim wysiku z Pana strony moe to osign. Kusi, nieprawda? Wstrzymajmy si na chwil. Dawniej te sprawy dziki byy proste. Najstarszego zasug syna itp.) kierowano np. na wojskowego i, konsekwentnie, gdy tylko powsta vacat, kupowano (bd zaklepywano" wpywom tradycji, stanowisko pukownika 7 regimentu; drugi syn szed na ksidza, trzeci na naukowca lub artyst. W niszych sferach byo podobnie: syn kowala zostawa kowalem, drugi szed na ksidza, dopiero trzeci udawa si do miasta, gdzie mia pewn swobod wyboru.
26

Taki ukad mia kilka zalet. Zamiast futuromantw usiujcych przewidzie, jakie zawody bd potrzebne w roku 2000, dziaa automatyzm: z pokolenia na pokolenie odtwarzaa si ta sama struktura zawodowa, a ewentualne zmiany potrzeb spoecznych zaspokajali ci trzeci synowie". Co waniejsze jednak, mona mia si z pukownika" majcego pi lat (a i tak bywao), lecz miao to potn zalet nikt nikogo nie stara si wygry ze stanowiska, co dzi, przy systemie swobodnego dostpu do wszelkich urzdw, pochania 75% energii umysowej zdolnych i uczciwych z natury ludzi. Historia uczy jednak, e ustroje o bardziej zdemokratyzowanym sposobie selekcji kandydatw do urzdw z powodzeniem konkuruj z poprzednimi (przynajmniej przez pewien czas, bo w miar jak znikaj wszelkie bariery i szans staj si idealnie rwne, okres walki o waciwe stanowisko tak si wydua, e osiga si je dopiero w wieku zgrzybiaym, std zgryliwa uwaga Jana Anouilha: monarchia jest ustrojem lepszym od republiki, gdy tam istnieje szansa, e w chwili mierci krla nastpca ma 20 lat podczas gdy w republikach rzdz Adenauer, Czang-Kaj-szek, de Gaulle i Mao-Ze-Dong...). W systemie, w ktrym kady, moe walczy o stanowisko odpowiadajce jego mniemanym zdolnociom (mniemanym!), daje zna o sobie prawo Petera: Czowiek awansuje tak dugo, a znajdzie si o szczebel za wysoko w stosunku do swych umiejtnoci; wtedy nie ma ju podstawy do awansu i na tym szczeblu pozostaje si do koca kariery...". Przejdmy na grunt prywatny. ona Paska moe si uprze i zasadzi Waszego trzylatka do pianina na 6 godzin dziennie. T drog istotnie wychowano wielu wirtuozw klasy wyszej ni rednia. Pytanie jednak: ilu stracia ludzko jeszcze wyszej klasy matematykw, szewcw, hokeistw, malarzy, marynarzy, politykw itd., itd. dziki tej edukacji? Odpowied: prawie tylu! Wychowanie dziecka tak, by miao osobowo z gry upatrzon, podobne jest nastpujcemu: upatrzylimy sobie idea urody, modelujemy go w gipsie, robimy metalowy negatyw i zakadamy ten gorset dziecku, by po wyroniciu przybrao taki wanie ksztat! Przy dodatkowych zabiegach fizjologicznych jest to teoretycznie zapewne moliwe, ale tak postpujcych rodzicw nazwaby Pan szalecami, nieprawda? Gorzej! Widzc znakomite zarobki, np. programistw lub pianistw, moe Pan skierowa cay wysiek na doskonalenie umiejtnoci, jakie dziecku przydadz si w tych zawodach. Niestety, moe si po jego dojciu do penoletnoci okaza, e komputery programuj si same, a ludzko w wyniku inwazji nowej mutacji wirusa bezbolesnego zapalenia ucha rodkowego (jest taki!) kompletnie ogucha. To pierwsze jest prawie pewne,
27

to drugie prawie niemoliwe, ale kto wie? Urzdy planujce olbrzymie nakady na szkolenie programistw (w przeciwiestwie do pianistw) wydaj si wierzy w rzecz nieprawdopodobn: 20 lat nic si w komputerach nie zmieni. Majc wic w oczach posta rodzicielki potworkw z Czowieka miechu Wiktora Hugo (baba krpowaa si silnie w pasie i na zamwienie impresariw cyrkowych produkowaa np. pasko-gowe kary), porzucamy myl o wychowaniu w duchu szkoy pierwszej choby cel mia by tak zbony, jak prba wychowania witobliwego anachorety. Czy to znaczy, e skaniam si ku stanowisku drugiej szkoy? Prosz Pana! Cakowicie swobodnie i naturalnie zachowywa si moe tylko mapa, a i to pod warunkiem obfitoci bananw i braku w okolicy serwala czy wa Kaa. Caa cywilizacja to odejcie od naturalnoci. Fakt, e od kilkudziesiciu lat przeywamy regres cywilizacji, nie oznacza, bymy winni ju doj do szczebla pawiana! Z dziecka wychowywanego metod naturaln" bynajmniej nie wyronie bandzior i morderca o ile nie bdzie miao takich rodzicw ani nie bdzie ogldao kryminaw w TV (fala przestpczoci w USA to czny skutek TV i wychowania aden z tych czynnikw z osobna nie jest pod tym wzgldem szkodliwy; krymina z negatywnym, mimicznym choby tylko, komentarzem rodzicw jest umoralniajcy, gdy dziecko odczuwa potpienie zbrodni). Zabraknie mu natomiast pewnej liczby nawykw, ktre __nie mog by wpojone przez przykad. Dziecko jest spostrzegawcze, ale nie bdzie zdolne np. uchwyci samodzielnie skomplikowanego systemu pierwszestwa przy wychodzeniu przez drzwi (vide TETYDA). Oczywicie, w wieku kilkunastu lat przeczyta jaki podrcznik i nauczy si ale nigdy nie nabierze odruchowej pewnoci siebie w takich sytuacjach, jak ma waciwie poinstruowany piciolatek. Konkluduj: cakowita swoboda rozwoju to szkodliwa utopia. Pamita Pan ksik Wilhelma Goldinga Wadca much o regresie kilku i kilkunastolatkw pozostawionych w warunkach naturalnych, tj. na bezludnej wyspie (nota bene dla czowieka dzi warunki naturalne to materac, kaloryfer i tramwaj na koniu, trawie i przy ognisku czuje si cakowicie nienaturalnie)? System za wychowywania na kogo" dobry byby jedynie w ramach feudalnego ustroju, gdy najdokadniejsze nawet przygotowanie dziecka do wybranej roli (gdyby si udao) nie usunie mu z drogi ewentualnej, bardziej utalentowanej konkurencji. Pozostaje wic droga porednia: wyposaenie dziecka w niezbdne hamulce, bezpieczniki i automatyczne odruchy spoeczne bez specyfikacji, jakiemu celowi maj suy. Na specjalizacj (vide SPECJALIZACJA) przyjdzie
28

czas. Jest Pan rozczarowany? Uwaa Pan, e bez Celu" (z duej litery) nic si nie osignie? Hmm, ewolucja nie stawiaa sobie za cel stworzenie znakomitego biegacza" a prbowa Pan ciga si z np. antylop? Syn Pana zapewne postawi przed sob (moe mu Pan go podsunie?) kiedy jaki cel tym pontniejszy, e wasny. A jeli ograniczy si do: Chc by uczciwym czowiekiem"? To pogratuluj Panu rwnie gorco. A nawet moe bardziej.

29

cele taktyczne i strategia Bardzo wielu rodzicw zwaszcza matek nie jest zdolnych do mylenia kategoriami dalekiego horyzontu; bliskie interesy przesaniaj im przyszo. Warto sprbowa to przewiczy. Na przykad dziecko co niesie. Moe si przewrci i stuc. Matka w takim przypadku jest skonna mu odebra przedmiot. Tymczasem wyrobienie w dziecku zrcznoci i pewnoci siebie moe by warte ryzyka. Choroba jest nieprzyjemna. Jednak przebycie choroby nieraz uodparma. Zetknicie si z chorob hartuje. Czasem warto zaryzykowa. Mog na dziecko wrzasn i si uspokoi. Ale przy tym uodporni dziecko na wrzask i przy tym dam przykad wrzeszczenia (vide IMITACJA). A jutro usysz je wrzeszczce akurat takim samym tonem. Mog zrobi co sam a mog zleci dziecku. Widz, e zrobi to niechtnie... Lepiej zacz samemu i poprosi o wspprac. Nastpnym razem bdzie chtniejsze. W tej ksice znajdzie Pan dziesitki podobnych przykadw. Zazwyczaj drobny zysk dzi daje du strat jutro lub za dziesi lat. A czasem tylko ma strat. Trzeba zawsze stara si postawi sobie taki problem: jaki bdzie skutek dugofalowy mojego dziaania? A w przypadku wtpliwoci postpowa tak, jak wskazuje najblisza zasada moralna. Po to wanie s Zasady (vide ZASADY). Zbieraj one dugofalowe dowiadczenia i ich skutki. I jeszcze jedno. Rozmylajc o skutkach dugofalowych nie naley zanadto uwzgldnia skutkw porednich i ubocznych bo eb moe pkn. ycie jest bardzo skomplikowane....

30

choroba i lekarstwa

Ludzi nie sposb podzieli na niskich i wysokich wyranej granicy brak. Podobnie nie istniej zdrowi i chorzy; kady jest w jakim stopniu chory. Absolutnie chorzy wchaj kwiatki od spodu, a absolutnie zdrowy czowiek jeszcze si nie narodzi i wobec postpw medycyny ma coraz mniejsze szans. Teoretycznie najlepiej byoby nie kurowa zwaszcza dzieci lekami. Tak postpuj np. wyznawcy Christian Science i niektre sekty buddyjskie. Jest to jednak zwaszcza wobec dziecka nadprzecitnie ryzyko, gdy inni si lecz (tyczy to zwaszcza antybiotykw) i w ich organizmach rosn szczepy bakterii tak zjadliwe, by sprosta leczonemu organizmowi co zazwyczaj rwna si umierceniu organizmu nie leczonego. Postp medycyny ustawi nas tak, e niekorzystanie ze jest aktem desperacji. Schylibym z uznaniem przed nim czoa, ale jako ojca nie sta mnie na to i Panu te nie zalecam. Pamita jednak naley, e lekarstwa nie wolno naduywa: kada pomoc organizmowi (by moe konieczna) dzi to szkoda jutro; nie tylko dlatego, e lek na nerki na og szkodzi wtrobie, ale i dlatego, e oducza organizm wytwarzania wasnych rodkw obrony. Do zbrodni zaliczy naley w szczeglnoci podawanie piramidonu przy pierwszym objawie gorczki; organizm podnosi temperatur, by szybciej zachodziy w nim reakcje chemiczne niezbdne do wytworzenia przeciwcia (s, owszem, choroby gdzie podniesienie temperatury jest niewaciwe o ile nam wiadomo). Podanie piramidonu w przecitnej przypadoci to prostowanie kierownicy auta pokonujcego zakrt, by doprowadzi koa do stanu normalnego". Tak jak niewprawny szermierz zbyt szerokim ruchem paruje cios, dziecicy organizm reaguje nieraz przesadnie. Kiedy sprawdzajc przed pjciem spa koderk mego wwczas bodaj omiomiesicznego pierworodnego, zdumiaem si bijc ode fal gorca (godzin temu najnormalniej usn...). Termometr i oboje nas ogarna panika: 41C.
31

Telefon do pogotowia, ktre przez godzin nie przyjedao, a po godzinie, jeszcze przed jego przybyciem, zmierzylimy gorczk powtrnie: 36,6C... Licho wie, czy zwalczy w tym czasie pi zabkanych lasecznikw czy dwadziecia tysicy gronkowcw w kadym razie uwin si z tym szybko i skutecznie. Pomny, e choroba jest normalnym stanem organizmu czowiek cae ycie zdrowy byby jak rolina cieplarniana gotowa zama si od pierwszego wietrzyku nie bdzie Pan panikowa z byle powodu. Czasem jednak trzeba uzna dziecko za chore bezwzgldnie. Tu wic kilka ostrzee. Do ka chodzcego dziecka (dwa osiem lat) zapakowa si nie da; zawsze wstanie, a jako e w ku jest si lej ubranym, efekt bywa odwrotny zamierzonemu: raz rozgrzane pod kodr, raz pnagie na kodrze... Lepiej ubra ciepo i wynale mao ruchliwe zajcie w fotelu czy nawet na pododze. W ku winno lee dziecko nie majce si albo ochoty chodzi. W takim wypadku prosz przypomnie onie (po caym dniu opiekowania ma ona zazwyczaj wszystkiego do), by na 10 minut przed snem wyja je z eczka, ktre naley przecieli; chodzi o obnienie temperatury materaca i pocieli. Bez tego zabiegu noc bdzie dla dziecka dalszym cigiem dugiego, mczco-nudnego dnia, a nie por snu. Najwaniejsza jednak sprawa, to wybr lekarza. Problem zawsze trudny i delikatny, a feminizacja pediatrii pogbia go. Na og dziecko wdruje do lekarza rejonowego, jednak od wielkiego dzwonu (co pozna po tym, e ona domaga si od Pana powaniejszego zainteresowania chorob) rodzice lubi mie spec--medyka. Nie wnikajc, czy jest to usprawiedliwione poziomem umiejtnoci konkretnego przedstawiciela (-lki) sztuki lekarskiej na co dzie, czy te chci wydania pienidzy, by uspokoi sumienie, e duo si robi dla dziecka", trzeba si z tym zgodzi pod jednym warunkiem: wybieramy dobrego lekarza, ale jednego (o ile on sam nie zada konsylium). Typowy jest niestety taki obrazek: rodzice wdruj z chorym do lekarza, wysuchuj diagnozy (nota bene prosz pamita: im gorszy lekarz, tym mniej chtnie tumaczy; rzuca zazwyczaj kilka aciskich terminw i kae cile przestrzega ykania piguek, co jest najczciej sygnaem, e nie wie co dziecku jest i zapisuje lekarstwa na wszelki wypadek), bior recept i niezadowoleni z jednej lub drugiej wdruj do nastpnego... Niech Pan si zastanowi lekarz co stwierdzi i co przepisa. Jeli pjdzie Pan do drugiego, to s dwie moliwoci: zapisze to samo (stracony czas i pienidze) lub co innego. I wwczas kto zdecyduje, ktrej kuracji si trzyma? Trzeci lekarz? A jeli ten przepisze znw co innego? A moe Pan? To kup Pan sobie Vademecum lekarza praktyka i nie zawracaj gowy
32

lekarzom skutek bdzie identyczny. Z lekarzem winien rozmawia Pan, ona natomiast winna wszystkie wskazwki zapamitywa lub zapisywa, gdy w gabinecie bdzie Pan pamita wszystko, a poza nim zapomni Pan skromnych 10%, by moe wanych. Pytania: Kiedy dziecko wyzdrowieje?" zadawa nie radz w wietle uwagi na pocztku, raczej spyta; Kiedy bdzie mogo wsta (wyj na ulic, pj do szkoy?)". Wane, by zrozumia Pan mechanizm choroby rozpoznanej przez lekarza szczegy jako si dopasuje. W wypadkach bardzo powanych (ponad 30% szans mierci) z lekarzem winien Pan rozmawia sam. Radz w rozmowie z lekarzem przed wypisaniem recepty zaznaczy, e naley Pan do szkoy zalecajcej minimum niezbdnych lekw. Sudzy Eskulapa s dzi sterroryzowani przez wszechwiedzcych pacjentw i na wszelki wypadek zapisuj 2 razy tyle medykamentw co potrzeba, by nie zosta obraonymi za lekcewaenie choroby. Taka wzmianka bdzie zapewne przyjta z wdzicznoci. Raz zdarzyo mi si nie zaznaczy tego na pocztku, lecz dopiero po otrzymaniu snistej recepty z superantybiotykami; lekarka spojrzaa na mnie dziwnie, podara toto i wypisaa 3 razy krtsz bez antybiotyku; dziecko wyzdrowiao na trzeci dzie. Podawanie lekarstw dziecku to osobna szkoa jazdy. Zdecydowanie odradzam tumaczenie, e jest to znakomity cukierek; dziecko da si oszuka raz, a zaufanie straci na kwarta (trzylatek) lub do koca ycia (omiolatek). Zawsze trzymaem si szkoy: To jest bardzo niedobre (uwaga! farmaceuci coraz wicej lekarstw produkuj w cakiem smacznej postaci), ale trzeba zje". Dziecko rozumie na og konieczno, w ostatecznoci popart stanowczym i spokojnym uyciem siy. Kontrast midzy gron zapowiedzi a mniej gron rzeczywistoci spowoduje, e drug porcj poknie by moe z obrzydzeniem, ale z mniejszymi oporami. Oczywicie, nie musz przypomina, e zalecone lekarstwa trzeba zuy wszystkie i zgodnie z recept. Na zakoczenie temat smutny. Dziecko chore nieuleczalnie bd trudno uleczalnie. Cz rodzicw z rozpaczy jedzi do coraz droszych saw, cz ucieka si do pomocy znachorw. Teoretycznie jest cakiem moliwe, e jakie skuteczne kuracje istniej poza oficjaln medycyn jest to jednak mao prawdopodobne. Trudno to potpia ale udajcych si do znachora trzeba przestrzec, e stokro prawdopodobniejsze jest wpadnicie w apy wydrwigrosza lub, co gorsza, szarlatana. K obici v s dla nich idealnym erem, musi wic Pan trzyma rk na pulsie i nie zezwala na adne eksperymenty, jeli nie rozumie Pan ich celu, a mog pogorszy stan dziecka. Jeli nic ju pogorszy go nie moe, niech Pan przynajmniej postara
33

si o stwierdzenie jakiegokolwiek lekarza, e takie dziaanie (cho on sam uwaa je za niesuszne) moe mie jakikolwiek sens. Czasem wszelkie wysiki nie zdaj si na nic trzeba wwczas pamita, e nieuleczalnie chorzy stanowi (vide RNORODNO) istotn cz populacji i nie powinni by od niej izolowani. lepy ma szans rozwinicia zmysw (np. wchu) do granic nam niedocigych co moe by w pewnych okolicznociach bardzo wane. Kalekami byli wielcy uczeni i artyci. ycie kadego czowieka ma sens i t prawd naley wpoi w dziecko i w siebie (zamiast zniechca si lub otacza je nadmiern trosk). Dziecko kalekie potrzebuje uatwie technicznych, a poza tym zupenie normalnego traktowania; w przeciwnym razie rozkleja si moralnie. A w ogle prosz raz jeszcze sobie uwiadomi: choroba to normalny stan organizmu. Jednym drga powieka. Inny ma katar. Kto inny odr. Inny padaczk. A kto musi by chory jeszcze ciej. A inny jeszcze ciej. Taka statystyka. Wreszcie jeszcze jedno. Po uodpornieniu na wikszo chorb, zwaszcza dziki przejciu chorb dziecinnych", siedmiolatek wkracza w szczeglny okres: niemal nie choruje! Naley wtedy zacz dziecko bezlitonie hartowa. Wystarczy tu po prostu nie hamowa jego naturalnych skonnoci. A onie kategorycznie zapowiedzie, e jeli chccemu wyj w samej podkoszulce dziecku kae zaoy sweterek to powyrywa jej Pan nogi z waciwego miejsca!

34

cybernetyka Mylenie cybernetyczne to dokadnie co innego ni zapewne Pan sdzi. Nie ma wiele wsplnego z matematyk, informatyk, technik, a zwaszcza z jakimikolwiek obliczeniami. Mylenie cybernetyczne polega na traktowaniu obiektu, moe to by dziecko rodzina nard pastwo ludzko, jako homeostatu (vide HOMEOSTAZA) i zastanawianiu si, w ktr stron i jak ukad ten zareaguje, jeli podziaam na niego w okrelony sposb. Czy zacznie nerwowo drga? Czy zdecydowanie powrci na swoje miejsce? Czy pozwoli si biernie przesun (co nasuwa podejrzenie, e co z nim nie jest w porzdku)? O ile si przesunie, jak bdzie drga? to ju w zasadzie nie powinno cybernetyka interesowa. Dlatego cybernetyka jest nauk idealnie dopasowan do dziaania w ukadach biologicznych i spoecznych. Z tego powodu przedstawiciele nauk opartych o matematyk usiowali najpierw cybernetyk zniszczy, a gdy si nie udao, oswoili j, matematyzujc i technicyzujc. Przy tym, rzecz jasna, zgina podstawowa zasada cybernetyki: Ukad jest czarn skrzynk, jego budowa nas nie interesuje, chcemy widzie, jaka jest zaleno midzy bodcem a reakcj?". Oczywicie wszelkie sztuczne koczyny" i komputery nie s czarnymi skrzynkami", budowa ich znana jest cakowicie i nie moe kry adnych niespodzianek. Pisz to, aby podchodzi Pan do wychowywania dzieci i ycia w rodzinie (yide DZIECKO) jak naukowiec. Ale nie jak matematyk, jak cybernetyk wanie. Obserwujc, eksperymentujc i wycigajc wnioski. To jest bardzo poyteczna zabawa!

35

czym skorupka...

Kobiety s pci homozygotyczn. Std zazwyczaj osobniczki tej pci s bardziej zrwnowaone, mniej odbiegaj od przecitnej. Tym wikszej wobec tego wagi nabieraj nawyki wynoszone z domu a dziewczynki zazwyczaj wicej i duej przebywaj w domu ni chopcy. Do tego dochodzi podobiestwo genetyczne... Jeli wic chce si Pan dowiedzie, jaka bdzie Paska narzeczona w roli Paskiej ony naley dobrze przyjrze si kandydatce na teciow. Wizyty narzeczonego w domu przyszej oblubienicy byy cakiem niezym pomysem, pod warunkiem e przyszy m zamiast gapi si w narzeczon jak sroka w gnat, patrzy na matk. Nawet jej wygld zewntrzny jest wany, ale jeszcze waniejsze s odruchy. W dzisiejszych, swobodnych czasach moliwoci narzeczonego s o wiele wiksze. Mona np. wpa nie zapowiedzianym (jeli narzeczona ma telefon, mona go atwo zdalnie zepsu, w ostatecznoci przerywajc drut (potem mona si zasuy przy jego sprawnej naprawie!). Wwczas naley bacznie przyjrze si, czy przysza teciowa chodzi po domu zaniedbana? Tak? To tak samo bdzie za lat par chodzia i Paska ona. Ona bdzie cakiem szczerze zaklina si, e zdaje sobie z tego spraw, e j to razi, e ona nigdy... e ona tego wrcz nienawidzi! Nic to nie pomoe. Po urodzeniu dziecka w kobiecie zaczynaj gra archetypy i dziaa instynktownie, smoczek jak mrweczka. Jeli w jej dziecistwie dla heieny" to ona rwnie ktrego matka dnia z oblizywaa

przeraeniem stwierdzi i smoczek oblizuje. Jeli jej matka pokrzykiwaa na ni w harakterystyczny sposb, ona zacznie j teraz naladowa i nawet tego nie zauway. Bdzie te, oczywicie, uywa tych samych fraz. I bdzie imitowa porzdek lub nieporzdek ktry jej matka utrzymywaa w kuchni i w pokojach. Rodzice panny na wydaniu wietnie zdaj sobie z tego spraw i jeli zaley
36

im na wydaniu jej za m cynicznie oszukuj swym zachowaniem. Dlatego dobrze jest wpa niespodziewanie, zaaranowa nieoczekiwan i trudn sytuacj... A co do wasnych dzieci, to zacz oszukiwa naley od zaraz! Dobrze jest np. nabiera malekie dziecko, e jestemy porzdniccy. Mae dwadziecia lat takiego oszustwa i moe uda si wychowa dziecko, ktre ju bez wysiku bdzie utrzymywao porzdek. Tak wanie rozwija si kultura. Ja, przyznaj, na taki heroizm si nie zdobyem... Sia nawykw wyniesionych z dziecistwa a by moe zakodowanych genetycznie jest tak wielka, e walka z nimi jest praktycznie beznadziejna. Znani pani, ktra jest lekark. Pani ta miewaa sam syszaem! wykady dla matek o nieprzegrze-waniu dzieci. Chodzc po domach bezlitonie zdzieraa z eczek puchowe beciki i pierzynki... Po czym urodzio si jej dziecko, dziewczynka zreszt. Wpadem z wizyt i stwierdziem z przeraeniem, e dziecko ley w dusznym pokoiku, okutane w trzy warstwy czego, plus pierzynka, a na wierzchu poczwrnie zoony kocyk!!! Nie wytrzymaem i zrobiem delikatn wymwk. Pani doktor zaamaa rce: Ja wiem, ja nie powinnam... ale to takie malutkie, moe si przezibi...". Niech Pan sobie wybije z gowy, e poprzez proces rozumowy cokolwiek uda si Panu zmieni. Kobiety s znacznie bliej Natury ni my i dziaania instynktowne maj u nich zawsze pierwszestwo przed racjonalnymi. I tak jest dobrze. Jest to pewien hamulec naoony na nasz pomysowo. Ostatecznie, niaczeni przez kobiety przeylimy adne par tysicleci i yjemy. Jest to pewna gwarancja, a kto wie, co by si stao, gdybymy zaczli eksperymentowa? Waciwe dziaanie polega wic nie na prbie zmiany nawykw ony, tylko na wybraniu sobie ony z odpowiednimi nawykami. I tyle tylko mog Panu doradzi. Gdy zo ju si stao, lepiej zdecydowa si na leczenie objaww, np. zaopatrzy si w leki usuwajce potwki u dziecka, ni ama nawyk przegrzewania go. Ja prbowaem. Powiedzmy, e udao mi si to czciowo. Zdrowie te straciem przy tym tylko czciowo...

37

demografia Co jaki czas rozmaici publicyci a nieraz i powane urzdy pastwowe prbuj wpyn na Paskie decyzje prokreacyjne, straszc na zmian to przeludnieniem, to wyludnieniem kraju. Za tym kryj si to podatki od bezdzietnoci, to znw kary za posiadanie dzieci. Paskim podstawowym obowizkiem jest nie zwraca na to uwagi. Jest jasne, e (vide HOMEOSTAZA) jakakolwiek polityka populacyjna nie byaby przyjta, najdalej za 25 lat zostanie uznana za katastrofaln i urzdnicy podejm zdecydowane dziaanie w przeciwnym kierunku. Tak wic, pozostajc guchym na te argumenty, tylko uatwi Pan sytuacj pastwu w dalszej perspektywie. Prognoz demografw zreszt zawsze faszywych nie naley w ogle czyta! Po co si denerwowa? I co to Pana obchodzi? Co Pana w Krakowie obchodzi statystyczne zagszczenie dzieci w Gdasku, Montrealu lub Tananarivie? To nie pastwo ma Panu dostarcza informacji to Pan poprzez poczcie dziecka ma dostarcza informacji pastwu! Nie tylko produkcyjnych, ale i o naturalnych trendach populacyjnych! Zachowujmy naturalne rodowisko a rodowisko naturalne to takie, gdzie si w decyzje prokreacyjne nie ingeruje! Zwolennik ochrony rodowiska nawoujcy do ograniczania urodzin to sprzeczno sama w sobie. Z drugiej jednak strony ludzie od chwili zrozumienia mechanizmu rozrodczoci prbowali we indywidualnie ingerowa. I, jak wida, dopki byy to decyzje jednostkowe, nic si strasznego nie dziao. Katastrofy przyszy, gdy decyzje takie podejmowao si o caych kolektywach i populacjach. Dlatego proponuj wyjcie kompromisowe: stara si zmniejsza lub zwiksza prawdopodobiestwo przyjcia potomstwa na wiat, ale
w

zalenoci od Pana sytuacji osobistej a nie zbiorowej. Natomiast rodki zapewniajce nieurodzenie si dziecka (vasek-tornia, przerywanie ciy) s wrcz nieestetyczne, by nie powiedzie przestpcze. Mwmy jednak o estetyce: urok ycia polega na niespodziankach. Podobnie i podejmowanie stosunkw tylko po to, by co spodzi, kci si z estetyk. Do diaba, troch przyjemnoci te si naley. Trzeba po prostu zda si na przypadek. Dziki temu rzeczywisto moe nas modyfikowa. Jeli walczy Pan w yciu zawodowym z nadmiarem planowania, to niech Pan nie wprowadza CUP-u do domu! Niektrzy rodzice usprawiedliwiaj swe zboczenie polegajce na czytaniu rocznikw statystycznych, wzgldami ekonomicznymi: chc wiedzie, czy nie czyni krzywdy potencjalnemu potomkowi. Bo po co go rodzi by naraa
38

na straszliw konkurencj w przeludnionym wiecie? Z czego wynikaoby, e ycie w Mauretanii jest bujne i bogate (due bogactwa naturalne, jedna setna mieszkaca na kilometr kwadratowy), natomiast w Hong-Kongu szare i biedne (adnych bogactw naturalnych, parset tysicy na mil kwadratow). Panie! Odpada Panu w szafie jaka noga no, to Rocznik statystyczny moe si przyda. Jeli nie to Rocznik za okno. Won!

39

diaba Belzebubem Nieraz zdarza si, e mae dziecko si zatnie". Sytuacje takie zdarzaj si. Najlepiej je po prostu przeczeka filozoficznie patrzc, jak dzieciak wali gow o podog, wrzeszczy i kwiczy (czasem trzeba przy tym siedzie na zakneblowanej onie oczywicie, kada ch ratowania dziecka doprowadzi do wzmoenia jego wrzaskw dcych do postawienia na swoim, wic nie moe Pan dopuci, by ona daa mu teraz komfort psychiczny). Jednak z jakich powodw nie ma Pan na to czasu dajmy na to, trzeba w tej chwili wyj z dzieckiem na spacer, a ono nie chce. Trzeba szybko zrobi w myli przegld rzeczy, ktre dziecko ceni. Na przykad, ukochanego misia. Przystpujemy teraz do operacji wyganiania Diaba Belzebubem. Wyczekujc momentu, kiedy wyczerpane dziecko nieco przycicha, owiadcza Pan: Zabieram Ci Twojego misia, a potem idziemy na spacer". Jeli groba jest realna i dostatecznie dua, reakcj dziecka bdzie: Oddaj mojego misia!" Wwczas przystpujemy do pertraktacji z pozycji siy. Zostaje zawarty honorowy kompromis: Idziemy na spacer, ale mi pozostaje na miejscu". W ten sposb dziecko uratowao twarz, nie poddao si a my moemy pj z nim na spacer. Uwaga! Ta metoda nie powinna by stosowana czciej ni raz na tydzie. Poza tym waciwa jest dla dzieci od ptora do czterech lat (dalsze ograniczenia vide PRZYMUS). Mimo tych ogranicze moe by stosowana i pniej, ale tu ju trzeba sposobw bardzo subtelnych i poczynienia krokw przygotowawczych (tj. zapowiedzi groby Belzebub" przed wystpieniem sporu: trzeba go przewidzie!!). Wymylanie takiej groby, gdy spr ju trwa, jest niepedagogiczne i na og nieskuteczne, gdy dziecko przejrzy nasz gr.

40

dysedukacja Pki co w Polsce dominuje koedukacja. W wyniku tego dziewczta wchodz w ycie bardzo pno (dziewitnastolatka bywaa ongi uwaana za nieledwie star pann!!) z bagaem wiedzy zupenie zbdnej (vide MATEMATYKA), ktr to wiedz mdra Natura w cigu miesica od zdania matury usuwa z ich gwek. Za to nie maj zupenie wiedzy im potrzebnej, w dodatku wiedzy zgodnej z ich zainteresowaniami i zdolnociami. Poza domaganiem si dysedukacji niewiele Pan moe poradzi. Zawsze jednak pozostaje posanie crki na kursy uczce uytecznych przedmiotw. Mog to by rne kursy. Jzyki. Dziewczynki, z uwagi na lepsz pami i zdolno adaptacji, szybciej ucz si jzykw. Dobra znajomo kilku jzykw na pewno pomoe. Rysunek, plastyka i muzyka. Kto bdzie uczy estetyki Paskie wnuki? Komputer??? Rytmika i taniec, co chyba oczywiste. Psychologia dziecka i psychologia maych grup. Wcale nieze dla inteligentnej dziewczyny z miasta uniwersyteckiego (na wykady mona chodzi nie bdc studentem!). Uwaga: dziewczynie nieinteligetnej mog zaszkodzi, hamujc naturalne odruchy! Technologia ywienia. Sdz, e bez ujmy dla smaku, nasze wydatki na ywno mogyby ulec dwukrotnemu zmniejszeniu, gdyby polskie dziewczyny byy fachowczyniami. I prosz tu mi nie mwi, e zapdzam kobiety do garw! One i tak bd zapdzone do garw tyle e bd si przy nich mczyy jako amatorki. Pielgniarstwo. C stoi na przeszkodzie, by co druga matka umiaa rozpozna typowe choroby, aplikowa leki a nawet zastrzyki? Czy nie jest to wiedza potrzebniejsza od rozkadania wielomianw na czynniki? Krj i szycie. To chyba te oczywiste. Dykcja, znajomo literatury itp. jak w punkcie drugim. Samych wymienionych przedmiotw starczyoby dla przyzwoitego gimnazjum dla dziewczt, na ktrego absolwentki popyt byby niesamowity. Jakby si zmienio nasze ycie, gdyby domy prowadzone byy fachowo i oszczdnie, dzieci dobrze wychowane i wychowywane w kulturalnej atmosferze, a takswkarze nie woziliby bachorw z lekk grypk do kolejek przed zapracowanymi lekarzami! wiat dzi sam sobie robi kopoty (by moe w ramach walki z bezrobociem...) ale nas na to nie sta. Moe Pan czciowo Swojej crce uatwi ycie. Jeli Pana na to sta...

41

dziecko Jak Panu wiadomo z wykadw fizyki, wiato jest rwnoczenie

promieniowaniem korpuskularnym i ruchem czstek. Podobne rozdwojenie jani powinien Pan mie przy podejciu do swego potomka. To jest co niepowtarzalnego, oryginalna powka Pana i powka Jego ony. Jest to wdziczny kbuszek emocji, urocze stworzonko, ywa istotka, Paska nadzieja i cel Paskich zabiegw, dziedzic Paskiego majtku (choby i kulturalnego wycznie), istota nieobliczalna itp... A z drugiej strony to jest pewien ukad pierwiastkw, bardzo kunsztownie powizanych, o schematycznych reakcjach na pewne bodce, podlegajcy pewnym prawom. Mylenie o tym w tych drugich kategoriach nie powinno Panu w niczym zakca uczu do dziecka na poziomie pierwszym. Traktujc dziecko natomiast jako istot wycznie ezoteryczn, moe Pan atwo wyrzdzi mu krzywd. I to Pan bdzie za to odpowiedzialny, gdy ona ma prawo tak myle. Ona nawet powinna tak myle! Pan nie! Dziecko podlega powinno normalnej tak! tresurze w myl wskaza Pawowa i innych, po to, by zostao wyposaone w niezbdne w przyszoci odruchy. A jakie odruchy s niezbdne? O tym mwi dowiadczenie pokole niech Pan o nim nie zapomina co nie znaczy, e w pewnych granicach nie powinien Pan eksperymentowa! Ale wiadomie. Eksperymenty z dzieckiem oparte o uczucia prowadz niemal nieodmiennie do zych skutkw wychowawczych. Jeli pozwoli Pan onie wychowywa dziecko w oparciu o emocje, to i tak j e s t to eksperyment, za ktry Pan odpowiada! Moe to by eksperyment udany, ale niech Pan go kontroluje!

42

dziedziczenie Teoretycy od dziesitkw lat tocz zawzity spr: czy swoje cechy dziecko dziedziczy gwnie genetycznie, czy kulturowo? Wskazuje si na liczne przykady zwaszcza blinit jednojajowych ktre znalazszy si przypadkiem w rnych rodowiskach zachoway niesychanie podobne obyczaje. Z drugiej strony wskazuje si te przykady dzieci z rnych rodzicw, ktre wskutek wychowywania przez tych samych opiekunw przejawiay bardzo zblione cechy. Jezuici twierdzili nawet, e byle da im dziecko przed ukoczeniem pitego roku ycia to zdoaj uksztatowa je dowolnie: na geniusza muzyki, na zbrodniarza.... (vide CEL WYCHOWANIA). Jako zwolennik rnorodnoci, wycigam wniosek, e naleaoby, jak w Anglii, oddawa dzieci do szkoy dopiero w pitym roku ycia, skasowa natomiast przedszkola, wyduajc kobietom odpowiednio urlopy wychowawcze. Ale to ju inna para kaloszy. Z naszego punktu widzenia sprawa jest niemal nieistotna. W ogromnej wikszoci rodzin dzieci wychowuj si pod wpywem tych samych osb, ktre day im swe geny. Naprawd robi Panu rnic, czy podobiestwo do Pana zawdzicza syn w 68% Paskim genom, a w 32% przebywaniu z Panem czy odwrotnie? Chc zaznaczy, e teoretycznie dwie Paskie crki mog nie mie ze sob ani jednego wsplnego genu (dwch Paskich synw ju nie!). W kadym razie bezpodne i z reguy uwarunkowane politycznie badania dowiody jednego: na dzieci wpywa zarwno dziedziczno genetyczna, jak i kulturowa. Tak wic, odpowiednio kulturalne zachowanie jest Paskim obowizkiem wobec dziecka (vide IMITACJA).

43

edyp Na temat rde kompleksu Edypa psycholodzy stworzyli wiele teorii, a psychoanalitycy zarobili na nim adne par miliardw dolarw. Mimo to rda tego kompleksu nie s znane. Nikomu zreszt nie zaley specjalnie na ich poznaniu. Pozwol sobie mie na ten temat prywatn hipotez. Ot, radzibym Panu staranne si... mycie! W dzisiejszych ciasnych mieszkaniach dobrze jest, eby dzieci miay osobny pokj. Trudno jednak czasem unikn sytuacji nawet i w tak komfortowych warunkach" e po upojnej nocy przechodzi Pan przez pokj dziecicy do azienki albo te dzieci przychodz do Was do ka. Tymczasem dla mczyzny nawet chopca zapach innego mczyzny (tzn. zapach mskich gruczow wonnych), pocigajcy dla kobiet, jest nienawistny i wyzwala agresj. Ta hipoteza zupenie dobrze tumaczy wiele faktw powizanych z kompleksem Edypa. Psychoanalitycy, oczywicie, rzuc si na mnie, gdy odbieram sens ich pseudonaukowy bajaniom. Dopki jednak nikt nie przedstawi mi przekonujcych kontrargumentw, bd obstawa przy swojej hipotezie. Jest najprostsza i fizyczna. Nie odwouje si do bytw hipotetycznych, jak ja", superego" i podobnych. A ja nale do szkoy, ktra takie hipotezy ceni najbardziej, to jest: testuje w pierwszej kolejnoci. W kadym razie mycie si specjalnie Panu nie zaszkodzi (cho przesadne mycie moe!). Radz wic, na wszelki wypadek... bo tego Edypa spotka koniec raczej nieprzyjemny, wie Pan?

44

gowa (domu) Nasz najwybitniejszy pisarz, Stanisaw Lem (gorco polecam Jego ksiki Paskim synom!) tak opisuje technik zwalczania smokw zastosowan przez Znakomitych Konstruktorw, Trurla i Klapaucjusza, w Cyberiadzie (Wyprawa Trzecia, czyli smoki prawdopodobiestwa). Stare bajdy powiadaj o smokach mnstwo rzeczy nieprawdziwych. Na przykad gosz, jakoby smoki mieway po siedem gw. Tak nigdy nie bywa. Smok moe mie tylko jedn gow, poniewa obecno dwch prowadzi natychmiast do gwatownych ktni i sporw; dlatego wielogowce, jak je nazywaj uczeni, wyginy wskutek wewntrznych niesnasek. Z natury uparte i tpe, potwory te nie znosz najmniejszego sprzeciwu, wic dwie gowy w jednym ciele przywodz do szybkiej mierci, kada bowiem, pragnc zrobi drugiej na zo, powstrzymuje si od posikw, a nawet zoliwie wstrzymuje oddech z wiadomym skutkiem. Ten wanie fenomen wykorzysta Euforiusz Tkliwas, wynalazca rusznicy antygowowej. Smokowi wstrzeliwuje si ma, porczn gow elektronow w cielsko, momentalnie dochodzi do awantur, wani, w rezultacie smok, jakby tknity paraliem, zesztywniay, tkwi na jednym miejscu dob, tydzie, czasem miesic; bywao, e po roku dopiero zmogo go wyczerpanie. W tym czasie mona z nim robi, co si komu ywnie podoba". W ten wanie sposb wrogowie naszej cywilizacji usiuj wykoczy podstawow komrk spoeczestwa: rodzin. Ciekawe, i najgupszy pijany furman wietnie wie, e w rodzinie nie ma miejsca na dwoje decydentw i wszelkie wysiki kieruje na ustalenie swej roli w stadle. Natomiast uczeni profesorowie potrafi z przekonaniem ple bajdy o moliwoci partnerskich stosunkw w rodzinie". Ciekawe, jak taki profesor przyjby propozycj, by na jego katedr mianowa wspkierownika, ktry musiaby wraz z nim kontrasygnowa kad decyzj? Bzdura jest tak oczywista, e zupenie rozumiem ludzi wierzcych, i kryje si za tym wiatowy spisek, sterowany gdzie z synagogi w Nowym Jorku (w USA jest taka partia polityczna, wcale wpywowa, zwolennikw La Roche'a, twierdzcych, e gow spisku jest... Krlowa Elbieta II, manipulujca politykami z Moskwy i Waszyngtonu przy pomocy pienidzy uzyskiwanych ze sprzeday narkotykw; sekt t popiera 6% wyborcw). Obecny polski kodeks rodzinny wywodzi si z lat stalinowskich, kiedy uwaano, e im wiksza ingerencja pastwa we wszystko tym szczliwsze bdzie spoeczestwo; nie uznaje przeto pojcia gowy rodziny! Jest zupenie jasne, e gdy w rodzinie s dwie gowy, to co chwila w jej sprawy musi wtrca si kto obdarzony pastwowym autorytetem: moe to by Sd Najwyszy, a moe referent dziau socjalnego decydujcy, czy
45

sytuacja dojrzaa do tego, e pienidzy z zasiku nie naley wypaca mowi, lecz onie. Rodzina cakowicie utracia spjno, a najgorzej na tym wyszy, rzecz jasna, istoty sabsze, tj. kobiety i dzieci. My jako sobie damy zawsze rad, nieprawda? Uwaga: z logicznego punktu widzenia uznanie rwnoprawnoci pci bynajmniej nie pociga za sob koniecznoci zniesienia pojcia gowy rodziny! Ustawodawca mg by np. przyj zasad intercyzy: przed lubem maonkowie decyduj, ktre z nich bdzie decydowao lub kto rozstrzyga bdzie ich spory! Mog si umwi, e w latach parzystych m, w nieparzystych ona, a po dojciu pierwszego dziecka do wieku trzynastu lat rozstrzyga bdzie dziecko. Byoby to nieco dziwaczne, ale ratowaoby zasad i... spjno rodziny. To, e ustawodawca nie poszed na takie rozwizanie, jasno wskazuje, e jego prawdziwym celem nie byo zapewnienie kobietom rwnouprawnienia, lecz zniszczenie rodziny jako samodzielnej jednostki spoecznej. Ju od czasw p. Edwarda Gierka wadze nasze, widzc rozmiar strat spoecznych, wzyway do odbudowy rodziny i jej wzmocnienia co jednak nie jest realne bez cakowitej zmiany systemu prawnego w tej dziedzinie. Moliwe, e z uwagi na dugi czas druku ksiki, problem ten jest ju rozwizany (Jest grudzie 1990 r. przyp. aut.). Sytuacja (pozornego) rwnouprawnienia maonkw jest przede wszystkim straszn puapk dla kobiet. Znaczna ich cz bierze swoje uprawnienia na serio i gdy w maestwie dochodzi do pierwszej sprzeczki, stwierdza z przeraeniem, e jedno musi ustpi, a on jest silniejszy... Std liczne wypadki pobi, od ktrych ona nie moe si uwolni, gdy jedynym wyjciem jest udanie si do sdu (co praktycznie rozbije maestwo z ambitnym mczyzn, a za nieambitnego nie warto wychodzi...), przy czym sd w moe krewkiego maonka skaza na grzywn lub wizienie, co odbije si przecie nie na nim, ale na niej i jej dzieciach. Gdyby nie owo formalne rwnouprawnienie, kobiety: po pierwsze nie ywiyby szkodliwych zudze, a po drugie bardzo starannie dobierayby maonkw pod ktem osobistej pozycji. Obecnie naiwne ufne w opiek prawa wpadaj w puapk wychodzc za niedostatecznie poznanego jegomocia. A propos, a Paska? W gruncie rzeczy jednak tylko niewielka cz polskich kobiet (i w wiecie nie wszystkie ani nawet nie wikszo) ulega temu zudzeniu. Stare wartoci nadal dziaaj, i dominacja mczyzny jest cigle praktycznie uznawana (vide jednak ROZRZUT INTELIGENCJI), cho nawet i Koci katolicki zszed na manowce modernizmu, zmieniajc kanoniczny tekst przysigi maeskiej (pochodzcy od w. Pawa) i zastpujc go tekstem przypominajcym z
46

grubsza deklaracj ONZ. Uznanie wyszoci mczyzny ley rwnie w interesie kobiety. Mczyzna ma pradawny instynkt dominacji i bdc podporzdkowany kobiecie dziaa niesprawnie, mniej energicznie, a zatem gorzej spenia rol opiekuna, dostarczyciela rodkw do ycia itd. Prawdziwa kobieta chce mie mczyzn, ktry by nad ni dominowa. W dodatku tylko gupia kobieta chwali si, e kieruje swoim mem. Jej przyjaciki w takich razach udaj, a jake, podziw, a potem midzy sob wydziwiaj, skd ona wytrzasna takiego fajtap. Co wicej, mwi o tym swoim mom i nieszczsny maonek traci powaanie kolegw, staje si ich pomiewiskiem, mniej zarabia, czsto zaczyna pi... w wyniku czego jego ewentualne dzieci maj gorszy start yciowy. Tym samym rodziny o takiej kulturze usuwane s z gwnego nurtu spoeczestwa, gdzie ponownie zaczyna dominowa model rodziny z mczyzn na czele. Jest to proces nieunikniony i adne pseudofeministki uzbrojone w prawo nic na to nie poradz. Niemniej w wielu rodzinach (vide o ile jeszcze Pan tego nie uczyni ROZRZUT INTELIGENCJI) kobiety s inteligentniejsze od swoich maonkw. Jest wic dla rodziny korzystne, by decyzje podejmowaa ona... ... i w tym celu mdre kobiety rozwijaj ca sie intryg i manewrw, dziki ktrym wszyscy (z mem na czele! to najwaniejsze!!) przekonani s, e to on podejmuje decyzje a naprawd jest prowadzony na sznureczku. To wane rwnie z uwagi na dzieci (vide POSUSZESTWO), a take z uwagi na inne kobiety! Tak! Gdy model podejmowania decyzji przez mczyzn jest powszechnie przyjty, mdre kobiety postpuj w opisany przed chwil sposb (chyba e maj mw jeszcze mdrzejszych...) a gupim nie al. Gdy natomiast przecitna kobieta widzi, e inna rzdzi stadem, zaczyna jej zazdroci, wtrca si, buntuje i rujnuje zazwyczaj nieodwracalnie pomylno swojego zwizku. Dlatego zwyczajowe i prawne utrzymanie zasady dominacji mczyzny ley nie w interesie mczyzny (prawda, e on nie ma z tym adnego kopotu?), lecz wanie w interesie kobiet, tych najbardziej poszkodowanych przez spoecznych eksperymentatorw istot. Utrzymanie dominacji mczyzny w rodzinie jest tak wane dla gatunku ludzkiego, e jest on uzbrojony w specjalnie wspomagajcy mechanizm, usuwajcy model rodziny prowadzonej przez kobiet. Jest to zjawisko dobrze znane psychologom spoecznym. Ot, chopcy z rodzin, w ktrych dominuje matka, o wiele czciej zostaj homosexualistami (vide HOMOSEXUALIZM). W ten sposb rodziny tak skonstruowane nie
47

reprodukuj si i zanikaj. Podobnie i crki z takich rodzin maj zaburzenia w penieniu swej roli spoecznej, czsto zostaj lesbijkami, czasami naladuj matk i tym samym odstraszaj ewentualnych konkurentw. Bo wie Pan doskonale tak midzy nami e my si tak naprawd kobiet boimy i musimy najpierw poczu swoj przewag, by myle o nich serio. Grupk masochistw pomijam. Tak wic, wyrane demonstrowanie, e Pan jest gow rodziny, to podstawowy warunek zdrowia psychicznego Paskich dzieci. I Pan musi o to zadba, a Paska ona powinna si do tego przyoy.

48

gry

Gry

to

ulubione

zajcie

chopcw,

rozwijajce

ich

zdolnoci,

umiejtnoci, uczce logiki i oceny ryzyka. Nie znaczy, e nie istniej wyjtkowe dziewczynki lubice gry chopice, ani e nie istniej gry waciwe dla dziewczynek. S to przede wszystkim gry wymagajce wczucia si w psychik partnera. Ju z picioletnimi dziewczynkami potrafiem przegrywa w fan-dao. Kady z graczy ma po trzy monety. Do prawej rki bierzemy pewn ich liczb mona me wzi adnej i wystawiamy zamknit gar przed siebie. Gracze po kolei (w kadej rozgrywce zaczyna kto inny) zgaduj sum monet w prawych rkach. Nie wolno si powtarza; jeli kto powiedzia 5", a ja jestem przekonany, e jest pi, to musz poda inn liczb. Nie wolno bluffowa, np. przy dwch osobach powiedzie 4", majc zero monet w rku. Wygrywa ten, kto poprawnie odgadnie. Gra si do pewnej liczby punktw lub te ten, kto odgad, odkada monet na bok, i trzy wygrane czyli pozbycie si wszystkich monet (lub innych sztonw) daj zwycistwo. Jednak w grach dedukcyjnych, przestrzennych i innych gruj nieodmiennie chopcy, a dziewczynki nie zapuszczaj si na ten teren. Kiedy specjalnie przyjrzaem si podczas ferii tumowi dzieci grajcych na automatach zamontowanych w jednym pasau w Warszawie: byo ich tam ponad trzysta i ani jednej dziewczynki. A przecie policja nie pilnowaa, by nie zajmoway si niewaciwymi" zajciami!. Po prostu same wolay zaj si czym innym. A moe byo w tym tumie kilka przebranych za chopakw? W kadej grze, z szachami wcznie, istnieje element szczcia. Nie polecam jednak gier opartych tylko na szczciu. Na przykad, ruletka jest absurdem jako pomoc naukowa natomiast poker ju nie. Absurdem jest jednak gra w pokera dzieci nie majcych wasnych pienidzy. Mao kto zdaje sobie spraw, e poczciwa wojna" to gra dokadnie tak
49

samo hazardowa jak ruletka, i wiczenie w pokera jest znacznie zdrowsze ni w wojn", natomiast wojn" atwo przerobi na gr ciekaw, cho atw! W tym celu obaj gracze dostaj po jednym kolorze, ktry trzymaj w rku. Czwarty jest zbdny, trzeci po potasowaniu wdruje zakryty na st. Odkrywamy pierwsz kart i obydwaj gracze wybieraj jedn swoj, kadc j jeszcze zakryt na st. Odkrywaj j jednoczenie i ten, kto pooy wysz, zdobywa oczka karty ze stou (As 1, Walet 11, Dama 12, Krl 13). Jeli wyoone karty graczy byy jednakowe nikt nie bierze karty ze stou. Wyoone karty nie wracaj oczywicie do rki i po 13 lewach" gra si koczy zwycistwem tego, kto zdoby wicej oczek (nie kart!) ze stou. Nie bd dalej opisywa gier dziecicych, powiciem temu osobn ksieczk. Namawiam jednak Pana, by do ciekawszych zachci dzieci. Tu znw warto zacz od przykadu, np. zapraszajc przyjaciela na szachy lub warcaby. Dzieci same bd chciay kibicowa i uczy si. Grajc z nimi trzeba dawa fory i/lub czasami przegra... Dziecko nieustannie przegrywajce zniechci si szybko. Bardzo dobr gr dla dzieci jest japoskie go". Gra bardzo trudna, ale o prostych reguach, majca opracowany system handicapw pozwalajcych rwnoway siy gry. Fory" w szachach s cokolwiek nienaturalne, a w warcabach po pewnym czasie dojdzie Pan zapewne z synem do sytuacji, gdzie pionek wicej zawsze daje zwycistwo, a przy rwnych siach Pan grajc pen si zawsze, niestety, wygrywa. Gry s szko intelektu (a take zrcznoci, bo istniej i gry zrcznociowe) od dawien dawna. W Saksonii narzeczon trzeba byo od ojca... wygra w szachy, co skutecznie eliminowaoby z ycia nie lubice szachw geny, gdyby nie to, e cyniczni ojcowie cynicznie si podkadali. W kadym razie spoeczestwo, w ktrym dzieci duo graj, zawsze wygra z takim, w ktrym dzieci lcz nad ksikami i wbijaj w gowy wiedz (na og przestarza w momencie, gdy wchodz ju w ycie zawodowe). Gry byy popularne we wszystkich warstwach spoecznych, od chopw po monarchw (w XVIII w. Polska przeywaa duy boom, i chopi byli tak zamoni, e p czasu spdzali po szynkach nie tyle pijc, co grajc w karty, wydawano nawet specjalne, zabraniajce im tego zajcia, edykty), jednak warstwy wysze otrzymyway w tym zakresie specjalnie troskliwe wyksztacenie. Na zakoczenie przedstawi wic pewn karykatur: wyliczenie gier, ktre musi zna ksztaccy si arystokrata w satyrze Franciszka Rabelais Gargantua i Pantagruel: ...Tedy rozcignwszy zielone sukno rozkadano obfito kart, koci, a
50

take mnogo szachownic i warcabnic. I grywa tam: w podaj dalej w prym w moja twoja" w kupki w tryumf w pikardk w stu do diaba" w czerwone i czarne w durnia w latajc kart w moja ostatnia" w lansknechta w rogala w kto da wicej" w kupca w mariasza w wesoka w zagadki w bior jedn, bierzesz dwie" w sekwens w doki w wilka i owc w byczka w puapk w kar w ronfle w deko w mizerk w co upado to przepado" w szedziesit sze w trzydzieci jeden w para nie para w trzysta w niezdar w babulk w primus secundus w rczk w kluczyki w ostatnie karo w ebo ebo w cetno i licho w kun w kulki w krgielki
51

w szewca w ciemno ciemno w zgadnij zgadula" w czenko w sikawk w poladki w miot w kominiarza w glika w honory w mor w szachy w lisa w marelk w krwki w owieczk w szczniaka w trzy koci w stoliczek w nik nok w renetk w tryktraka w baryk w cztery stoy w pierwsz z brzegu w kabak w lansjera w warcaby w smarki w laryfary w ropuch w kolano w krlw w biloboket w rzemiosa w buru, bum, bux w sosenk w przeklestwa w orzechy w mycie czepka
52

w ytko w sianie owsa w przepirk w mynek w defendo w krcinog we wciekego psa w puzderko w oracza w zdechego barana w wity Kostno, ja twj suga" w zielone w wielki post w kuternog w dzielenie wosa w wilczy ogon w pierdzimk w gdzie masz lanc" w trzsionk w szalup w muszk w ba, ba baranku" w podobiestwo w dziewi rk w kapturek w most zwodzony w pytk w hutawk w kura w wyrwidba w czyyka w czapk w barani gow w skowronki w szydeko w askotki w puchacza w zajczka w tirlitantyn w wink
53

w sroczk w roek w gwatu, gwatu" w swk w kto si rozemieje" w szczypank w kucie osa w solniczk w ptelk w wsiadanego w czarnego Pietra w brodatego w wa, wa drabinko" w nadziewane prosi w solony zadek w gobki w moja trzecia" w dawaj sera w krzaczki w krzyownic w kapturek w dziadowsk sakw w jaskcze gniazdo w wietrzyk wieje" w fig marynowan w banialuk w musztard w poykanie w raczka w elazko w hukaj w kamyczki w garbuska w witego Znalaz w trzymaj ciepo" w grusz w pastucha w kzk w obrczk w maciork
54

w brzuch do brzucha w pudeko w rzeczk w drek w i ja take" w yska w bbenek w trzy nogi w leci kula leci" w mynka w mierdziucha w miotek w jarmark w kumie poyczcie mi worka" w dzicze jajo w diabeka w marylsk fig w muszk w andarma w odzieranie lisa w pitk w pana i pani w sprzedam owies" w gaszenie wgli w odpowiedzi w sdzia ywy i sdzia umary" w ajno smaone w anioka w krtkiego w czapl w obracane w potucz garnki" w ka ta wlaz" w piramidk w kardynay w laseczk w piruetk w piszczak w pikiet w mydo
55

w szczupaka w munsztuczek w zamek w trzy rzdki w chrapk w roek w kapucyna w doki" Imponujce, nieprawda? Ja jednak uwaam, e wspczesne dziecko powinno zna zasady siedmiu-dwunastu gier co najwyej. Gdy codziennie zaczyna gra w inn, to w zasadzie nie potrafi potem zrozumie, na czym polega jej sens. Jest to typowa nauka po ebkach. Z drugiej strony, by powici si szachom, tak jak Robert Fischer, trzeba mie powane podstawy do przypuszcze, e osignie si sukces. Dlatego zaczyna naley od rnych gier. Normalny czowiek nie traktuje gier zawodowo, ale nie moe te traktowa ich nazbyt lekko. Dziecko powinno gra z ambicj, powinno chcie si doskonali. A doskonali si moe tylko grajc w t sam gr wiele razy i z coraz silniejszymi przeciwnikami. Od tego ma kolegw. Ale Pan powinien jeli umie Pan sam gra co jaki czas sprawdza, jak z jego postpami. A wreszcie powinien przyj moment, gdy zacznie z Panem wygrywa. Jeli do tego nie dojdzie to bdzie znaczyo, e na tym przynajmniej odcinku postp (vide ORTOLINIJNO) nie zosta osignity.

56

heterozygotyzm Trzeba to sobie jasno powiedzie na samym wstpie: jestemy pci upoledzon. Nasz aparat genetyczny jest zdefektowany. Chromosom Y zastpujcy X nie daje nam odpowiedniej rekompensaty: jest w nim mniej genw, ni w brakujcym chromosomie X. Ponadto posiadanie jednego X i jednego Y powoduje pewne rozchwianie naszej konstytucji, a zatem i wikszy rozrzut. Jestemy bardziej wyspecjalizowani ni kobiety i trudniej si adaptujemy. Brak nam pamici i dobrej harmonii ruchw. W ramach samoobrony rozwinlimy tzw. inteligencj bardzo marn rekompensat, skoro zamiast myle mona sobie wiedz po prostu zapamita! Podobnie i z si... Gdyby mrwki miay nasz mzg dawno wiedziayby wszystko o kosmosie i laserach! Niemniej jednak jestemy pci bardziej" (vide ROZRZUT INTELIGENCJI). W zwizku z tym udao si nam si i inteligencj rozwin bardziej, ni byo potrzeba do skompensowania naszych naturalnych brakw. Dziki temu, chwali Boga, jako dajemy sobie rad ze wszystkim. Ale zawdziczamy to wiczeniom przez tysice pokole. Jeli wicze tych zaprzestaniemy, jeli zwalimy prac na kobiety, ten dorobek moe zosta czciowo zaprzepaszczony. I jeszcze jedno: rozwj chopcw przebiega wolniej. Prosz si tym nie niepokoi. Mrwka biega niemal natychmiast po wykluciu, kurcz po paru minutach, pies po paru tygodniach, dziewczynka po niecaym roku. Chopiec potrzebuje zazwyczaj nieco wicej czasu. Pan te potrzebowa, i ja take. Ale mimo to jako nam si udao!

57

higiena i hartowanie Lepiej z ni nie dosoli ni przesoli! Typowe obecnie matki stanowczo przesadzaj w tym wzgldzie. Mona by rk machn (lubi si napracowa, by mie poczucie wasnej niezbdnoci), gdyby pod wieloma aspektami nie byo to szkodliwe. Przez pierwsze tygodnie noworodek ma t sam odporno, co jego matka: przeciwciaa zaczerpn z jej krwi, a nastpnie zaczyna wytwarza wasne. Jednak troskliwi rodzice zazwyczaj odgradzaj go od moliwych kolonii bakterii i wirusw; efektem s stada chorowitych dzieci w wieku przedszkolnym. Do czasw Pasteura wierzono, e katar pochodzi z zazibienia. Nastpnie ludzko (a raczej jej owiecona" cz) zostaa przekonana o wszechpotdze bakterii, riketsji i wirusw. Aktualne przyblienie prawdy brzmi: choroby istotnie wywoywane s przez drobnoustroje, jednak dla olbrzymiej wikszoci ich gatunkw (z ktrymi organizm ju si mia okazj zetkn) niezbdne jest ponadprzecitne osabienie organizmu. Gronych drobnoustrojw, z ktrymi si zetkniemy, jest dobre kilka tysicy (patologowie wybacz mi zanienie tej liczby, ale chodzi o takie, ktre naprawd do gsto ptaj si midzy nami) sama grypa ma kilka odmian na tyle rnych, e odporno przeciw jednej nie daje odpornoci na inne. Sztuka nie polega na wybijaniu wszystkich lub szczelnym izolowaniu si od nich trzeba nauczy si z nimi wspy. Prosz pamita, e w interesie wirusa nie ley zabicie czowieka; mier to przypadek, w statystycznym rozkadzie mniej lub bardziej cikich zachorowa musz trafia si przypadki skrajne (vide RNORODNO). Bakteria zabijajca wszystkich gospodarzy (a nawet zbyt du ich cz), sama skazaaby si na mier. Ofiar epidemii padaj populacje osabione albo fizycznie (np. godem), albo genetycznie (zbytni dobrobyt lub zbyt szczelna osona przed bakteriami w przeszoci). Nawet i wwczas cz najsilniejszych osobnikw przeywa, co dla populacji jeli nie bra pod uwag punktu widzenia osb zmarych jest bezwzgldnie korzystne. Obecne warunki naszego bytowania prowokuj wrcz pandemi: tworzymy higienicznie wydelikacone spoeczestwo, majce codzienn czno lotnicz z ciep wylgarni bakcyli i laboratorium, jakie stanowi kraje Poudnia. Olbrzymie nakady na epidemiologi i wiedza medyczna jak do tej pory zawsze ratoway nas znad brzegu przepaci; za ktrym razem si nie uda... W ogle za dziecko lepiej znosi choroby ni doroli (vide CHOROBA I LEKARSTWA) i gdy zachoruje, np. na ryczk, naley filozoficznie pociesza si obliczaniem prawdopodobiestwa zachorowania w wieku pniejszym i
58

moliwymi wwczas skutkami... A w kocu: gdyby (mao to prawdopodobne przy obecnej wiedzy lekarskiej) choroba miaa si skoczy tragicznie, to trzeba sobie brutalnie powiedzie, e lepiej teraz ni za dziesi lat, gdy ju dziecko ma uksztatowan osobowo, wiadomo umierania, gdy my jestemy do bardziej przywizani i wicej we zainwestowalimy (uczuciowo i materialnie). Prosty lud kwitowa to dawniej powiedzeniami Wida byo mu pisane..." lub Bg tak chcia!" Naley czyni co w ludzkiej mocy, by wykorzysta szans uniknicia losu ale te trzeba umie spojrze szerzej na zagadnienie. Do uodporniania dziecka naley przede wszystkim hartowanie: przy kpieli w wanience mona do duej wanny nala chodnej (nie lodowatej!) wody i na chwil wystarczajc do ozibienia skry, ale nie organw wewntrznych zanurzy w niej niemowlaka. Matka bdzie protestowaa przekona si po tygodniu. We mnie widok trzyletniego dziecka stojcego po kolana w wannie i z satysfakcj polewajcego si zimn wod budzi dreszcz. Trudno, ja byem dzieckiem wychuchanym (i, oczywicie, chorowitym...). Przestrzegam przed (zwaszcza jednoczesnym) lakierowaniem podg i emulsyjnym malowaniem cian. To nie jest zbdna higiena, to nie jest szkodliwa higiena to antyhigiena! Wprawdzie wszystko bardzo atwo umy, ale mieszkanie takie nie oddycha; jedyn drog wietrzenia pozostaj okna, take i podczas zimy, gdy trzeba je zamyka... A propos wietrzenia. Nie wierzy Pan, mam nadziej, w krakanie zreumatyzowanych dziadkw: Od przecigw moe dziecko zawia". Przecig nie bardziej jest szkodliwy ni tej samej siy i temperatury wietrzyk na dworze. Jeszcze jedno: mieszkania w zimie nie wietrzy si zostawiajc szpareczk co znakomicie ozibia lecz otwierajc na 2-5 minut wszystkie okna, od czego powietrze si wymienia, a ciany pozostaj nagrzane. Inna sprawa, e w wielu nowoczesnych mieszkaniach nie ma okien po obu stronach budynku, wic z t wymian bd trudnoci. Uwaga: Anglicy i Skandynawowie doprowadzaj do tzw. niskich temperatur w sypialni i bior ciepe kodry. To te metoda. Reszt spraw (vide jeszcze UBIR) zostawiamy pani domu.

59

homeostaza

To jest takie greckie swko, okrelajce podstawow waciwo ywych ukadw: utrzymywanie si w tym samym stanie.Pojcie to jest podstawowe dla cybernetyki, ale nie ma w nim nic tajemniczego. Po prostu ywe organizmy musz utrzymywa wewntrz siebie mniej wicej t sam temperatur, cinienie, zawarto tlenu i tysice rozmaitych parametrw. Gdyby tego nie umiay robi, rozregulowayby si i byskawicznie zmary. Tak na przykad temperatura. Mamy gdzie tam rozmieszczone (gdzie? cybernetyka to nie interesuje, od tego s biologowie) mechanizmy, ktre powoduj, e gdy tylko temperatura spadnie o pidziesit cz stopnia, to ju organizm spala wicej i wyrwnuje strat. W ten sam sposb regulowany jest poziom np. soli, insuliny, kadmu, selenu... i kilku lub nawet kilkudziesiciu tysicy najrozmaitszych skadnikw, mniej lub bardziej niezbdnych do ycia. Organizm nasz znakomicie utrzymywa te skadniki w normie w czasach, gdy ludzko nie tylko nie miaa pojcia, co to jest kadm, ale nawet nie znaa soli ani ognia. Dbaj o to mechanizmy nieraz niesychanie skomplikowane. Jaki impuls nerwowy pobudza jaki gruczo do wydzielania jakiego hormonu. Obecno hormonu powoduje zahamowanie produkcji innego zwizku, co powoduje wzmoenie produkcji trzeciego i tak dalej. To by przykad prosty. A mimo to maszynka ta jako dziaa. Sporo ju o niej wiemy i sporo jest nadal tajemnic. W kadym razie pomys, by sterowa ni przez wiadome dziaania, jest do mieszny. Najlepsze laboratoria i najwiksze mzgi nad tym pracuj, a mimo to coraz si okazuje, e proponowane przez nich kuracje maj liczne niepodane skutki uboczne. Co dopiero sdzi o dziaaniach na wasn rk? Do irytujce s nawoywania: a to do joggingu, a to do jedzenia pomidorw, a to do niejedzenia pomidorw (bo rakotwrcze)... Nieraz nawouj do tego uznane autorytety naukowe specjalici od wskiej
60

dziedziny, w ktrej to dziedzinie dziaa istotnie to-to dobrze. Znanym przykadem jest historia prof. Linusa Paulinga, laureata Nobla z medycyny, ktry objeda wiat zalecajc jedzenie witaminy C na kilogramy i zapewniajc, e to czsto pomaga, a nigdy nie szkodzi. Inni specjalici mocno powtpiewaj, a ja jako cybernetyk, jestem pewien, e tak nie jest. Gdyby to bowiem bya prawda, szybko wytworzyaby si rasa ludzi uwielbiajcych kiszon kapust i cytryny i ludzie o takich upodobaniach wyparliby ras uwielbiajc (pono szkodliwe) sodycze. Tymczasem smakosze kiszonej kapusty poeranej w gargantuicznych ilociach nie s przecie tak znowu liczni? Czy to oznacza, e jedzenie sodyczy jest poyteczne? Nie jest, to pewne! Dopiero od niewielu pokole tanie cukierki s w masowej sprzeday i cakiem moliwe, e ludzko nie zdya si jeszcze do tego dobra przyzwyczai, tzn. wyeliminowa selekcyj-nie mionikw sodkiego obarstwa. Jest jednak prawdopodobne, e za kilka lat kolejny geniusz medycyny odkryje, i sodycze jednak s bardzo zdrowe... Jestem absolutnie przekonany, e i picie alkoholu po przekroczeniu pewnego wieku (vide KIELISZEK I PAPIEROS) ma jakie pozytywne skutki. Gdyby tak nie byo, nag ten zostaby ju przed tysicleciami wyeliminowany. Uwaga! Moe poyteczno alkoholizmu polega na tym, e osobnicy o sabej woli szybciej umieraj i nie zatruwaj ycia spoecznego!!! (ju wiem okazuje si, e alkohol likwiduje skleroz, rozpuszczajc nadmiar tuszczw przyp. aut. wrzesie 1989 r). Homeostaza pojawia si w naszym yciu od pierwszych sekund po poczciu: gdy jajo z plemnikiem podzieli si na kilka komrek, ju wsppracuj one ze sob i przesyaj wzajemnie sygnay pozwalajce utrzyma rwnowag. Ba! Usunicie na tym etapie jakiej wanej grupy komrek na og powoduje, e inna si rozrasta i j zastpuje. Dziecko szeciomiesiczne tj. na trzy miesice przed terminem normalnego porodu w zasadzie dysponuje ju kompletem mechanizmw homeostazy; w wypadku wczeniejszego przyjcia na wiat inkubator pomaga mu utrzyma waciw temperatur i zawarto wody w organizmie. Jednak mowa tylko o homeosta7IP urpwtiptrynpi Homeostaza 3 lub innymi dorosymi i tak te musi by przez socjo-cybernetykw rozpatrywane. Pojcie homeostazy rozciga si bowiem i na spoeczestwo. Spoeczestwo jest te ywym organizmem majcym zdolno trwania i samo-si-naprawiania (poprzez podzenie organizmw zamiennych). Ale o tym za chwil.
61

Cnnfr7nip Hyiprkn nr7**y rlnhrvrh kilkanacie

Ogromna liczba zmiennych regulowanych przez rozmaite mechanizmy homeostazy, ich wzajemne przenikanie i wspdziaanie czyni praktycznie niemoliwym skuteczn ingerencj. Ingerencja lekarzy daje dobre rezultaty tylko wwczas, gdy nawala jedna zmienna. W ogromnej jednak wikszoci przypadkw zaangaowanych jest ich wicej i rola leczenia polega na zapewnieniu organizmowi warunkw do samodzielnej naprawy samego siebie oraz na podbudowaniu psychicznym. Dlatego wanie wyniki szarlatanw daj czasem zdumiewajco dobre rezultaty. Organizm maego dziecka znakomicie potrafi regulowa swoje potrzeby pokarmowe. Jeli jednego dnia zje ono wicej, to nastpnego zje mniej. I odwrotnie. Czasami dzieci caymi tygodniami jedz mniej, co moe np. oznacza, e organizm dostrzeg" jak niepotrzebn fad tuszczu wewntrz ciaa i teraz j spala, nie potrzebuje wic tyle pokarmu z zewntrz. Moe te oznacza wiele innych rzeczy. Chore dziecko poznaje si nie po tym, e ma tak czy inn wag lub zawarto czerwonych krwinek, tylko po tym, e wyglda jak chore dziecko. Jeli tak wyglda, a wyniki wszystkich bada s w najlepszym porzdku trzeba zwrci si do dobrego lekarza, nie uspokajajc si wynikami, ktre sprawdzaj tylko kilka zmiennych, podczas gdy istotnych dla ycia s tysice. Podkrelam: dobrego lekarza, co poznaje si po jego caociowym podejciu do organizmu. Niestety, feminizacja fachu lekarskiego spowodowaa, e pamiciowe uczenie wyparo bd ograniczyo mylenie systemowe (vide CHOROBA i LEKARSTWA). Z drugiej strony, jeli dziecko wyglda zdrowo, a wyniki bada wykazuj odchylenia od normy radz si nie przejmowa i nie mczy dziecka wizytami u lekarzy. Z tego jest zazwyczaj wicej szkody ni poytku a same analizy te potrafi zaszkodzi. Spyta Pan moe: Po czym odrni chore dziecko od zdrowego? A moe si myl?" Drogi Panie! Choby nigdy w yciu nie widzia Pan np. szakala, to odrni Pan szczeni od dorosego szakala! Po czym? Nie wiem to si widzi. Ma Pan zakodowany wzorzec zdrowego dziecka swojej rasy prosz mie do siebie zaufanie! Odchylenia od normy bywaj znaczne. Syszaem o dzieciach Homeostaza 4 sypiaj duej. Jedne maj szybk, a inne powoln przemian materii. No, i bardzo dobrze. Rnorodno jest i by powinna. Przyznaj, e co innego wiedzie statystycznie, e jeli milion dzieci sypia po 9 godzin, 600 tysicy po 8,5,200 tysicy po 8 itd. to raz na dziesi lat pojawi si w 100milionowej populacji takie, ktre sypia tylko 2 godziny a co innego mie taki fenomen w domu.... Trzeba jednak wierzy Naturze. Dziaa? Dziaa. W takim razie prosz pamita: homeostatowi nie zaglda si do rodka, jeli
62

si nie ma pewnoci, e trzeba! Osawiony dr Beniamin Spock twierdzi nawet, e dziecko roczne jest do tego stopnia dojrzaym homeostatem, i jeli w miseczkach poustawia mu rozmaite potrawy, to sobie apk wybierze tyle i takie, jakich potrzebuje. Sdz, e nieco przesadzi. Jednak w granicach okrelonych tradycjami dziaania ukadu matka-dziecko (tj. w zakresie iloci mleka) nasz rodzaj ma dug histori i na pewno da sobie rad. Przypominam, e dziecko przez dugi czas tworzy wsplny ukad" z matk. Ukad ten dziaa w ten sposb, e jak dziecko jest godne to woa je, na co w matce budzi si niepowstrzymana potrzeba nakarmienia go. Ukad ten jest dopasowany do normalnych czasw, a dla biologicznego gatunku normalnym stanem jest brak poywienia. Dopiero rozwj kapitalizmu w XIX wieku spowodowa, e w naszej cywilizacji atwiej umrze z przejedzenia ni z godu. I nasz gatunek nie zdoa si jeszcze przed tym zabezpieczy, nie wytworzy u matek odpowiednich hamulcw, ktre powinny si wcza w sytuacji, gdy dziecko baga, e nie chce je. Std czasem potrzeba Paskiej ingerencji w ten ukad. Wytworzya si rwnie znakomita homeostaza w ukadzie si i rodkw w rodzinie. Temat ten jest bardzo obszerny, ale wspgranie czynnikw genetycznych i kulturowych wytworzyo taki system, e starszy brat nie zrobi krzywdy modszemu. Paska ingerencja po stronie sabszego moe natomiast spowodowa, e starszy poczuje si ograniczony w swych naturalnych prawach. Z drugiej strony modszy wskutek tych ingerencji moe sobie pozwala na zbyt wiele i umylnie prowokowa brata, co oczywicie zwikszy poczucie krzywdy u starszego. Tak oto moe Pan wywoa podskrn nienawi midzy dziemi. Tu trzeba pozwoli, by zakres stosunkw uoy si sam nawet kosztem tyranizowania jednego przez drugie. W Anglii istnia system fagasw", tj. chopcy modsi usugiwali w internatach starszym i byli przy tym wyzyskiwani. Mimo to wychowanie angielskiego dentelmena uwaane byo za wzorowe, a stosunki midzy Anglikami, zwaszcza z tej samej szkoy, *_A ..-.AA>VA i-r ff Homeostaza 5 Rwnie w stosunkach z matk peno jest mechanizmw homeostazy. Prosz zauway, e na ulicy paroletni szczeniak prowadzony za rczk wyrywa si i robi wraenie, e w kadej chwili grozi mu wpadnicie pod samochd. Ten sam dzieciak pozostawiony bez matki bdzie szed skupiony i pitnacie razy sprawdzi, czy moe wej na jezdni. W ten wanie sposb
T

nrn- ->1 * ; |liri)

63

nadmierna

opiekuczo

powoduje

zanik

wytwarzania

si

instynktu

samozachowawczego. Uwaga: przypominam, e do pewnego stopnia moe to by korzystne! Ten mechanizm jest do skomplikowany i sterowanie nim przypomina troch operacje na ukadzie matka-dziecko w problemie Tadkaniejadka (vide OGON OSA). Mgbym i moe zrobi to kiedy zapeni dwa tomy krtkimi opisami wanych i niewanych mechanizmw regulujcych stosunki w rodzinie i spoeczestwie. Te kilka przykadw maj za zadanie skoni Pana do przyjcia pewnej szerszej perspektywy, do zrozumienia, e bardzo wiele spraw reguluje si samo, e interwencja czsto szkodzi i e nie ma tego dobrego, co by na dobre nie wyszo (i odwrotnie). To mylenie nie moe Pana zdominowa. Na przykad, typowym mechanizmem, dziaajcym sprawnie, jest eliminacja gorszych genotypw. To zapewnia zdrowie i lokalnym populacjom, i caej ludzkoci. Jednak gdy zagroone jest ycie Paskiego dziecka, nie bdzie Pan rozumowa w tych kategoriach!! Paskim pierwszym obowizkiem jest dba o swoje dziecko i jest to obowizek, ktrego zrozumienie te wytworzyo si w sposb ewolucyjny i naturalny. A o ludzko niech Pan si nie martwi da sobie rad! Kto wie, czy szkodliwe w zasadzie geny, ktre uratowa Pan ratujc ycie swego dziecka, nie oka si kiedy zbawienne? W Afryce yje plemi, ktre w pojciu europejskim jest w caoci chore na anemi, ale wanie ono tam yje, bo dziki temu jest odporniejsze na malari. A moe Paski syn bdzie nosicielem genu, ktry powoduje chorobliwy wygld, ale daje odporno na powiedzmy AIDS? W ten sposb Paska egoistyczna" troska o dziecko, zamiecenie" ludzkoci szkodliwymi" genami moe by dla ludzkoci zbawienna. Niech Pan pamita: o tym co jest szkodliwe decyduje praktyka, a nie teoria. Decyduje ycie. Decyduje Natura. A nasze zabiegi medyczne s te czci rzeczywistoci. Zreszt: Natura wie" co robi, gdy wyposaya narody w nakaz ratowania ycia czonkw swojej spoecznoci. Spartanie ze swoj ska Tajgetu powinni opanowa wiat a, jak Pan wie, wyginli... Niech pan ma zaufanie do swego rozumu i instynktu. Caa reszta jest czym drugorzdnym...

64

homosexualizm Homosexualizm ma dwa zasadnicze rda: obawa przed kobietami wywoana sab pozycj ojca w rodzinie oraz zwyke uwiedzenie przez pederast w momencie, gdy bodce skoncentruj si na niewaciwym" z punktu widzenia biologicznego i spoecznego obiekcie. Jest Paskim obowizkiem, jako ojca, strzec synw przed popadniciem w homosexualizm. Przede wszystkim dbanie o swoj pozycj (vide GOWA DOMU); po drugie usuwanie podejrzanych znajomoci. Po trzecie (vide UWIADOMIENIE) ostrzeganie, ale w formie nie bezporedniej, lecz znaczco pogardliwego krzywienia si (To nie pokaz. Pan sobie moe prywatnie pederasti wysoko ceni), gdy trafi si okazja do aluzji. To zazwyczaj zupenie wystarcza. Jeli jednak mimo wszystko trafio si Panu takie nieszczcie to trzeba raczej zaoy, e nie ma na to rady. Jeli przyczyn bya Paska saba pozycja w domu, to przecie nic Pan nie zdoa zdziaa. Jeli uwiedzenie dziewczyny to tak jedyn, nasuwajc by si propozycj jest znalezienie si atrakcyjnej, zdoaa przeama rodzce

uwarunkowanie na mczyzn". Tak wic: przeciwdziaa naley ze wszystkich si. Gdy jednak nieszczcie si zdarzyo, nie naley wylewa ez nad rozlanym mlekiem. Wielu wybitnych ludzi byo homo- i biseksualistami, grozi Panu jedynie brak wnukw. Naley natomiast zdecydowanie, bardzo zdecydowanie tpi wszelk ostentacj. Homosexualizm ukryty nie jest dla spoeczestwa grony i nie jest potpiany. Grony jest homosexualizm jawnie demonstrowany i propagowany. I tu nie moe Pan ustpi ani na cal. Wszelkie afiszowanie si z przyjacimi pederastami musi by karane usuniciem z domu. W Polsce na szczcie stosunek do tych problemw jest normalny. W USA natomiast liczne s przypadki nie tak moe karykaturalne, jak ten, ktry za chwil opisz ale dostatecznie szokujce. Ten by wyjtkowy. Ot, w Stanach Zjednoczonych, jak i w Polsce, do niedawna dzieci w wypadku rozwodu niemal automatycznie przyznawano matkom. Oczywicie rwnouprawnienie i tu pogorszyo ich sytuacj. W tym jednak przypadku rozkad maestwa nastpi z powodu homosexualizmu ma, ktrego on zreszt nie ukrywa. Mimo to sd przyzna dziecko jemu. Kobieta odwoaa si do sdu ponownie, stwierdziwszy e m przyj do mieszkania swojego staego przyjaciela. Sd mimo to podtrzyma decyzj stwierdzajc, i stworzeniem przez byego maonka harmonijnego stada wiadczy on, e powanie traktuje opiek nad chopcem i chce mu stworzy wzorow rodzin zastpcz!!
65

Jako przykad rnorodnoci zachowa jest to optymistyczne. Wtpi jednak, czy z takim punktem widzenia zgodziaby si zainteresowana rodzina, jej cz homosexualn, oczywicie, pomijajc. Radz te Panu pamita, e znajomi i ssiedzi nie bd si szczeglnie interesowali Paskim synem, tym bardziej e nigdy nie bd pewni jego odmiennoci. Gdyby si dowiedzieli by moe nie bd go potpia. Jednake na pewno bd Pana potpia (o ile tylko na potpieniu" si skoczy), jeeli Paski syn wcignie w to ich dzieci. Dlatego a moe ma Pan jeszcze modszych synw? musi Pan trzyma syna z daleka od swojej rodziny i okolic. Nawet, gdyby grozio to Panu prawnymi konsekwencjami (np. syn moe domaga si praw do mieszkania), nie powinien Pan ustpowa. Tego typu sprawy wlok si latami, a policja nie jest skonna do interwencji. Prosz si o syna zanadto nie obawia. Homosexualici to zwarte, do solidarne i zamone rodowisko. Nie zginie. O ile oczywicie nie wejdzie w kontakt z AIDS...

66

imitacja Staroytni Rzymianie powiadali: verba doceni exempla irahunt. I jest to prawda przynajmniej w stosunku do dzieci. Mae dziecko wszystkiego uczy si przez naladownictwo. Sdz, e gdyby wychowywa je z dwumetrowymi ddownicami to jako dwulatek pezaoby nawet po schodach i drzewach. Przez naladownictwo dziecko opanowuje tak skomplikowane czynnoci, jak mwienie... ... tak, nauka gramatyki jest cakowicie niemal zbdna! Dziecko zapamituje sowa, frazy i wyraenia, uczy si je analizowa i syntetyzowa, przeprowadza na nich skomplikowane operacje logiczne! Jeli mae mwi: Id do muzeuma" to znaczy, e usyszao kiedy sowo muzeum", e syszao, i sowa s odmieniane, e wybudowao w swej gowinie atrakcyjne pojcie Dopeniacza, e umie naladowa kocwk dopeniacza i... e nie miao okazji naladowa kogo, kto by jej uy poprawnie. Dziecko jest zwyczajnym mapiszonem niemal do wieku szkolnego i naley o tym bezustannie pamita. Wszelkie Pana i Paskiej ony gesty, tiki, tony, fumy, fochy, okrzyki, miny, wyra-onka i przeklestwa zostan zauwaone, zapamitane i (najczciej) w odpowiedniej sytuacji reprodukowane. Jeli dwuletnia creczka niesychanie kulturalnych pastwa profesorostwa ni z tego, ni z owego powie w gniewie: Ty kulwo" to moe Pan by przekonany, e umieszczenie mikrofoniku w mieszkaniu tych pastwa daoby Panu niezy materia do bada nad obyczajami ludu polskiego! Jeli Paski syn gapi si bezmylnie w okno niech Pan sprawdzi, czy przypadkiem Pan nie ma tego nawyku od czasu do czasu? Niczego w tym rozdzialiku nie chc sugerowa. Wszelkie wnioski niech Pan wyciga sam, pamitajc o owym ojcu, ktry pyta syna: W kogo Ty si wrodzi, e codziennie spotykam Ci w tej knajpie?". informatyka Prosz nie dziwi si, e omawiam ten temat osobno mimo hasa MATEMATYKA. Z punktu widzenia matematyki bowiem, informatyka nie ma z ni nic wsplnego w pewnym sensie jest ona nawet jakby antymatematyk! Matematyk stara si obj logicznie trudny problem, informatyk natomiast rozwizuje go poprzez szybkie przeliczenie wszystkich moliwoci. Tales z Miletu obliczy dokadnie odlego od okrtu, ktry utkn z dala od brzegu. Byby jednak zgorszony, gdyby pojawi si jaki pywak cigncy za sob sznurek z supekami, a to wanie robi informatycy. Po co powiadaj oni
67

 subtelne metody przyspieszania liczenia, skoro kady nosi w kieszeni komputerek? Dla matematyka informatyk jest pasoytem, erujcym na jego terenie, w dodatku posugujcym si jego terminologi bezprawnie! Dla matematyka istotn waciwoci liczb jest ich nieskoczono informatykowi jest to najzupeniej obojtne i gdyby mu powiedziano, e liczb jest raptem tylko centezylion to wzruszyby ramionami (dopki, oczywicie, komputery nie byyby zdolne doliczy si do centezyliona). Pisz to po to, by uwiadomi Panu, i zajmowanie si dziecka matematyk i informatyk to dwie cakiem odmienne dziedziny. Dwa style mylenia: teoretyczny i skrajnie praktyczny. Mwi si, e informatyka to przyszo wiata. Obawiam si, e zanim Paskie dziecko wejdzie w ycie zawodowe, zdanie to nalee bdzie do przeszoci. Ju dzi nasze praktyczne potrzeby w dziedzinie informatyki s teoretycznie cakowicie rozwizane; kwestia upowszechnienia tych technik to kilkanacie lat, a dalszy postp warunkowany jest tylko faktem, e wielkie mocarstwa pragn mie rakiety sterowane komputerami o uamek sekundy szybszymi ni komputer przeciwnika. Ktrego dnia mocarstwa dojd do wniosku, e gdy rnica ta jest mniejsza od milionowej czci sekundy, to gra przestaje by warta wieczki. W tym czasie kady obywatel zostanie ju w ramach produkcji ubocznej zaopatrzony w komputerek, ktry po powiedzeniu: Podaj cak z funkcji Lagrange'a", bdzie j wypisywa na ekranie, a gra w szachy zaniknie, gdy komputer VII generacji ustali, kto w ni wygrywa i poda cig wygrywajcych ruchw dla Biaych (A moe dla Czarnych? A moe szachy s remisowe?). Moim zdaniem informatyka ju wkrtce si zatka a przyszo naley do biogenetyki (o ile ta odczepi si od czowieka). Nie wiem, jak stoi biogenetyka w Polsce, ale obawiam si, e marnie. Natomiast dziecko musi rozumie, o co chodzi w informatyce i powinien Pan to mu uatwi. Czy si tego chce, czy nie komputerek bdzie niedugo takim samym narzdziem jak dugopis i powinien Pan synowi co takiego zafundowa, choby ten wykorzystywa go jedynie do gier typu Zorro". Kiedy skusi si do programowania a przynajmniej zrozumie, o co tam chodzi. Nie jest to trudne. Przypomina rozwizywanie szarad. Gry komputerowe te dziecku nie szkodz. Wyrabiaj sprawno palcw i refleks, jestem przekonany, e dziki ich rozpowszechnieniu sprawno prowadzenia samochodw znacznie wzronie! Bd i oczywicie, i ofiary: maniacy, ktrzy strawi ycie na grach komputerowych. Ale na to nie ma rady: by istnieli, red-niacy, musz istnie extremici. Trzeba jednak pamita, e komputer
68

odrywa

od

rzeczywistoci.

Upraszcza rzeczywisto. Dlatego dawka dziaa na komputerze musi by rwnowaona wiczeniami w yciu realnym. Niech si Pan nie obawia. Normalne dziecko komputerem te si znudzi jak kad zabawk. Raczej nie trzeba tu interweniowa. Jeli si znudzi grami posa na nauk programowania...

69

inteligencja

Sowo to oznacza: A. Warstw ludzi operujcych abstrakcyjnymi pojciami ze zrozumieniem. Zrbmy test: redni plon prosa w Rurytanii to 64 q/ha, a w niektrych jej kacykostwach znacznie wicej". redni plon prosa w Rurytanii to 64 q/ha, a w niektrych jej kacykostwach znacznie mniej". Czy oba zdania gosz o rurytaskim rolnictwie mniej wicej to samo, czy te ich tre jest diametralnie odmienna? Jeli Paska odpowied brzmi: Tak, prawie to samo" zalicza si Pan zapewne do inteligencji. Jeli Paska odpowied brzmi: Nie, sytuacja opisana w pierwszym zdaniu jest korzystniejsza" jest Pan p- lub wierinteligentem. Jeli nie rozumie Pan problemu, jest Pan normalnym, porzdnym czowiekiem. Inteligencja jest warstw sztuczn, majc wiele wad, jednak niezbdn dla celw specjalnych, podobnie jak wyspecjalizowane mrwki w swej spoecznoci. Nawyk mylenia zdobywa si w dziecistwie, braki trudno nadrobi po dziesitym roku ycia, bo rzecz w nawyku krytycznej analizy, a nie samej umiejtnoci. Std wyhodowanie warstwy inteligencji trwa wiele pokole i straty spowodowane emigracjami, zaborami i okupacjami z najtragiczniejsz, planow, eksterminacj hitlerowsk dugo jeszcze nie bd odrobione. Przynaleno do inteligencji jest w znacznej mierze dziedziczna (co nie powinno nikogo myli, bycie inteligentem to ciki obowizek, a nie przyjemno!), ale jest to warstwa niesychanie otwarta:
70

inteligentny czowiek skdkolwiek" wchodzi w ni po kwartale, a jego dzieci nie maj ju adnych trudnoci. Gorzej ze wszechobecn pinteligencj, ale i to siedlisko snobizmw trzeba tolerowa, gdy zapewnia transmisj informacji midzy biegunami. Wraz z rozwojem i dostpnoci rodkw przekazu pinteligencja t rol traci, obserwujemy obecnie w wiecie agonalne paroksyzmy tej warstwy. B. Zdolno orientowania si w nowej sytuacji. Jest to jedna z tysica mniej lub bardziej udanych definicji. Wiadomo, e inteligencja dziecka rozwija si stopniowo, poszczeglne komponenty doszlusowuj z wiekiem koron inteligencji jest zdolno rozumowania abstrakcyjnego, dana wzgldnie niewielkiej liczbie osb. Umiejtno ta nieraz przeszkadza w myleniu konkretnym, poniewa jednak przewaa i to znacznie u mczyzn, zostaa przez kobiety okrzyczana jako najwaniejsza (vide PCI ROLE). Jeli zerkn Pan pod to haso, uwiadomi Pan sobie, e crka nawet gupia jako sobie rad da, natomiast dla chopca orem w walce o byt jest tylko sia i inteligencja, przy czym ta druga, odpowiednio uksztatowana, wystarczy samoistnie, podczas gdy sama sia fizyczna moe nawet nieraz zaszkodzi. Trzeba wic dba o rozwj inteligencji. Pierwsze przykazanie brzmi: adnej systematycznej nauki! Wiedza jest przeciwiestwem inteligencji; gdyby byo inaczej, mona by wyhodowa mdrcw mdrych mdroci niemal nieograniczon. W jzyku polskim nie odrnia si poj saentia i sapiemia, ycie nakada jednak na wybitne umysy podobne ograniczenie, jak zasada Heisenberga na poznawalno lokalizacji elektronu: by czego dokona, trzeba si sporo nauczy, zabijajc wrodzon inteligencj. Eksklamacja adnej systematycznej nauki!" nie znaczy, e dziecko ma nic nie wiedzie! Rzecz w tym, by nie pomyli Pan wiedzy z inteligencj. Syn moe udziela poprawnych odpowiedzi na trudne pytania, gdy ju zna rozwizanie lub te przerabia podobne zadania. Wykrzyknik ten oznacza te, e nie ma metodyki uczenia inteligencji, cho pewne heurystyki s niekiedy publikowane. Prosz nie dawa im wiary: gdyby to byo moliwe, cywilizacje kontemplacyjne dawno by to wykryy a ju na pewno postaraaby si wykorzysta szans tamowej produkcji Clausewitzw poowa armii wiata (druga by po prostu nie zdya). Jak wic rozwija inteligencj dziecka? Bodcowo! Tu i tam rzuci uwag prowokujc konsekwencje do samodzielnego prostych namysu, dziaa pokaza (Do czego nieoczekiwane doprowadzio pozornie

zarzdzenie, nieproporcjonalnie ograniczajce awanse oficerw polskich w armii carskiej? Do tego, e Polacy na kadym szczeblu byli lepszymi
71

oficerami! Numerus dausus na studentw-ydw musia podobnie owocowa na wyszych uczelniach itd.)> ukazywa bezsensy i sprzecznoci otaczajcego nas wiata (Ma Pan tu szerokie pole do popisu: Czemu kolonie byy biedne? Bo metropolia wycigaa z nich pienidze! A czemu po odejciu kolonizatorw kolonie s jeszcze biedniejsze?), od czasu do czasu podsuwa trudny problem wymagajcy mylenia, a nie wiedzy. Idealnym terenem rozwoju mylenia abstrakcyjnego s gry (vide GRY) i matematyka (vide MATEMATYKA). Chopcy (w odrnieniu od dziewczynek) chtnie graj prawie we wszystko i rozwizuj (odpowiednio zainteresowani nie materialnie, bro Boe!) abstrakcyjne problemy. Na marginesie, zadania typu: Masz cig szeciu liczb, zgrupowanych wg pewnej zasady: 2 5 10 17 26 37... odgadnij zasad i wpisz sidm liczb w wolne miejsce" mimo operowania liczbami, nie nale do matematyki, niemniej s wietnym sposobem wyrabiania zdolnoci analizy i indukcji. Wystarczy jedno ziarnko, jedno zdanie rzucone chytrze na przynt, jedno dobre zadanie na tydzie (a nawet rzadziej), by wysiki otaczajcego wiata, zmierzajce do zabicia w Paskim synu samodzielnego mylenia (vide np. PRZEKAZIORY), spezy na niczym. Z drugiej strony, jeli przyzwyczai Pan syna do pewnego poziomu, skutki zaniedbania w pniejszym okresie mog by a pisz to z wasnego dowiadczenia przykre. Inteligencja nie znajdujca waciwego zatrudnienia to obraz ponury. Lepiej byoby nie pobudza inteligencji we wczeniejszym okresie, ni zachowywa si jak dobra pani". Jeszcze jedno memento. Wielu ojcw pragnie, by jego dziecko byo inteligentne (a przynajmniej takim si wydawao) jak najwczeniej. Samodzielno i inteligencja s jednak ze sob zwizane w sposb do skomplikowany, najczciej negatywny. Prosz pamita, e dziewczynki rozwijaj si szybciej ni chopcy, Murzyni ni Biali, szympansy ni ludzie, psy ni szympansy, chrabszcze a umys ni dla ssaki! Samodzielno rozwoju czy musi si z odpowiedzialnoci, swobodnego by

nieskrpowany. Dlatego przecitny modzieniec powinien jak najwczeniej by samodzielny i odpowiedzialny natomiast kandydat na Einsteina powinien by przed tak odpowiedzialnoci chroniony. Inteligenci, zwaszcza lewicowi, rozumiej to drugie ale sdz, e takie wychowanie trzeba zapewni wszystkim, nawet tym 95 procentom niezdolnych do abstrakcyjnego mylenia. Jest to tak, jak gdyby potne uchwy, waciwe mrwkom-onierzom przyprawiono zwykym robotnicom. Natomiast dziecko naprawd byskotliwe powinno by nieskrpowane
72

choby nawet psuo wszystko dookoa. Myl ludzka potrafia przetrwa inkwizycje, inwigilacje i cenzury zabjcza jest dla niej autocenzura: A moe tak nie mona?". Nie przypadkiem rozkwit cywilizacji przypada na fin de siecle, kiedy prawa obywatelskie (a wic peni odpowiedzialnoci) przyznawano dopiero dwudziestojedno-dwudziestoszecioletnim ludziom! Zarwno wczeniej, jak i potem byo inaczej. Oczywicie, inteligencja nie jest jedyn wartoci, o ktr musi Pan dba.

73

I inwestycja Dziecko jest nieustann inwestycj. Wkada Pan w nie swj wysiek, czas i pienidze im wiksze dziecko, tym wiksze pienidze. Nie ma sensu inwestowa le. Prosz sobie uwiadomi, e przez jeden bd w wychowaniu zamiast syna, bdcego wiatem Pana staroci (tak, tak: statystycznie posiadacz dziecka ma ponad 80% szans dotrwania wieku emerytalnego Pana te to dotyczy!), otrzyma Pan zgorzkniaego mruka, wykrcajcego si ju nie tylko od jakiejkolwiek pomocy, lecz wrcz unikajcego kontaktu z rodzicami. Ten ciar spoczywa na Panu. Matka powinna reagowa spontanicznie, bez poczucia odpowiedzialnoci zreszt tak wanie bdzie kocha cae ycie paski syn. (Z crk jest zupenie inaczej, lecz na stosunki ony z crk nie bdzie mia Pan wikszego wpywu). Pan rwnie powinien postpowa, nie wedug zasady: Czy to jest korzystne" (z krtko lub dalekosinych interesw), lecz: Czy to jest suszne". Paska etyka moe rni si od mojej w szczegach lub nawet podstawach, ale wewntrzne poczucie susznoci dziaania jest najwaniejsz bodaj cech wychowawcy. Nie musi Pan swoich motyww nikomu wyjania wane jest, by czu si Pan w zgodzie ze swymi zasadami. Paskie czyny nie mog by rwnie sprzeczne z zasadami przez Pana goszonymi w miar upywu lat wszelkie zasony znikn, gdy dziecko wydedukuje sobie zasady z poczyna. Przed snem winien Pan p minuty powici na rozwaania: Czy nie popeniem jakiego bdu i czy nie pokazay si u dziecka jakie niepokojce tendencje". W 95% unie Pan spokojnie, w pozostaych wypadkach warto i dwch nocy nie przespa, gdy jedna szczelina niezacementowana od razu moe z wolna zniszczy cay troskliwie budowany gmach. Rozwaania, w jakim celu budowany jest gmach, znajduj si w innych hasach. Tu omwi jeden tylko aspekt: ubezpieczenia. Ubezpieczenia znano ju w redniowiecznej Wenecji. Suyy znakomicie, gdy kupieckie wyprawy przynosiy zysk idcy w tysice procent, lecz byy bardzo ryzykowne. Potem wiat si ustabilizowa i problem zszed na drugi plan. Wrci wraz z bujnym rozkwitem Nowego wiata. Na Manhattanie wyrastay wieowce towarzystw ubezpieczeniowych; s ekonomici twierdzcy, e ekspansja kapitau w warunkach demokracji amerykaskiej moliwa bya jedynie dziki akumulacji w spkach ubezpieczeniowych. Dzi jednak bogactwa prerii Zachodu, kopalnie zota, fortuny pojawiajce si i
74

niknce z dnia na dzie nale do przeszoci a sam kapitalizm przypomina starca w wieku emerytalnym ale polip ubezpiecze pozosta. Porednim acz atwo przewidywalnym skutkiem ich dziaania jest rozpad rodziny. Wbrew bowiem twierdzeniom Sorela marksowska teza, e byt ksztatuje wiadomo" jest weryfikowana (i prawdziwa) w ujciu statystycznym. Przecitny czowiek przywizuje wag do rodziny cakiem szczerze, wiadomie i bez adnej ekonomicznej motywacji. Jednak jego podwiadomo rejestruje niewtpliwe ekonomiczne korzyci z istnienia rodziny: Ja zapewniam opiek dzieciom, one zatroszcz si o mnie na staro". Ubezpieczenia zniszczyy wi rodzinn. Czowiek w peni si od swych dochodw odejmuje czstk, zwan skadk ubezpieczeniow (a wic zuywa pienidze, ktre mgby obrci np. na korzy dzieci), a w zamian za to otrzymuje rent lub emerytur, dziki ktrej nie jest od pomocy dzieci zaleny. Co wicej, system ubezpiecze daje t korzy, e osobnik yjcy duej ni przecitnie korzysta z pienidzy, ktre zmary wczeniej emeryt odj od ust swoim dzieciom. A z nich wszystkich yj urzdnicy i urzdniczki. Tak wic, ubezpieczenia na ycie powinny by w spoeczestwie totalitarnym zakazane jako hazard wasnym yciem; pac stawk i wygrywam, jeli zachoruj lub umr(?!); przegrywam, jeli bd zdrowszy ni przecitnie. Rwnie idee chrzecijaskie zgodne s z tym pogldem: czy Hiob powinien by si ubezpieczy? Czy pomyla Pan o tym, e ubezpieczywszy si na ycie na wysok sum zmusza Pan dzieci do odsuwania podwiadomego A gdyby tak ojciec umar?". A swoje dzieci? Ubezpieczy je Pan i albo nic im si nie stanie (czysta strata), albo te nie daj Boe ktre umrze; czy wwczas wypacone odszkodowanie bdzie dla Pana jak rekompensat? Niech si Pan dobrze zastanowi: chyba adna odpowied na to pytanie nie brzmi sympatycznie, nieprawda? Wic dajmy spokj tej loterii. W dziecko inwestuje Pan wprawdzie rwnie pienidze nie tylko czas i wysiek ale ani Pan tego nie bdzie wylicza, ani domaga si na staro rwnowartoci (?). Caa sztuka ekonomii uczu polega na przebrniciu przez zasadzki, ktre zastawia rzeczywisto. Paska ona moe t trudno omin, nie uwiadamiajc jej sobie. Pan musi by tego wiadom, a mimo to zachowywa si jak czowiek, ktry niczego nie da. Tylko wwczas Paskie uczucie do dzieci bdzie czyste i odwzajemnione. Moe na zakoczenie przykad wyjaniajcy praktycznie t nieco zawi myl. Kupuje Pan synowi motocykl; na stwierdzenie, e jest to prezent kosztowny, moe Pan odpowiedzie: Drobiazg, nie ma o czym mwi.
75

 Do drogi, no, to co z tego? Bardzo drogi i spodziewam si, e bdzie doceniony. Wariant rodkowy jest najbliszy ideaowi. Pierwszy jest bdem zarwno w stosunku do syna, innego rozmwcy lub.... samego siebie (deprecjacja lub chwalba), ostatni odbije si na Panu na staro, z tym e bdzie Pan w gorszej pozycji, po Panu raczej mao ju si bd spodziewa...

76

jedynak

Pokusa poprzestania na jednym dziecku jest ogromna. Stanowczo jednak doradzam nie redukowa do zera prawdopodobiestwa urodzenia si nastpnych potomkw. Przede wszystkim rodzice majcy jedno dziecko wkadaj wszystkie jajka do jednego koszyka. Wypadki chodz po ludziach zdarzy si mog i Waszemu dziecku... S to przypadki rzadkie, ale rodzice doskonale je wyczuwaj. Dlatego jedynacy otoczeni s nadmiern opiek, co powoduje ich psychiczne wykrzywienie, grone zwaszcza dla chopcw. Na przykad US Air Force nie przyjmoway z zasady jedynakw. Motywowao si to trosk o rodzicw, ale prawda jest taka, e jedynacy nie maj tej determinacji i zdolnoci zaryzykowania w uamku sekundy. S zanadto rozpieszczeni. Rodzice czsto wychowuj jedynaka na starego malutkiego". Dziecko (vide IMITACJA), widzc wok siebie wycznie dorosych, zaczyna odruchowo zachowywa si tak samo. Nie jest to bd! Jeli ju zdecydowalicie si Pastwo na jedynaka (przypominam: chop strzela, Pan Bg kule nosi... znam czowieka, ktremu urodzi si brat, gdy on ju by na studiach) to naley wykorzystywa plusy jego sytuacji, a nie na si upodabnia go do redniej. Jest zbyt powany? No, to niech si zajmuje powanymi sprawami. Dzieci bogatej cywilizacji cierpi raczej na brak powagi. Tak wic, specjalizowa go naley w tej powadze. Jeli jest to dziewczynka

77

nadmiernie przywizana do matki niech wyronie na dziewczynknadmiernie-si-przywizujc. W dzisiejszej parszywej epoce okaza si moe skarbem. Trzeba bdzie jednak o ni potem dba, bo z braku matki moe przywiza si do stracha na wrble! Im mniej samodzielne dziecko tym wiksz odpowiedzialno ponosz za nie rodzice! Decydujc si na jedynaka, bierzecie Pastwo na siebie obowizek wychowania go (czy jej) jak jedynaka, ze wszystkimi wadami i zaletami. Jedynactwo jest cech niejako wrodzon, a naturalne cechy trzeba rozwija, a nie tumi. Jedynak musi wic mie zabawki i ksiki, pozwalajce na samotne spdzanie czasu. Musi mie zagwarantowan odpowiedni porcj uwagi rodzicw. Po paru latach jedynactwa pojawienie si rodzestwa bywa wstrzsem, trzeba wic przygotowa si i na to. Skoncentrowanie mdre! wysiku wychowawczego i edukacyjnego na jedynaku moe przynie bardzo dobre wyniki. Nie jest to jednak atwe. Prosz w kadym razie pamita, e ostrzegaem!

78

karta wstpu Na pocztku naszego nieszczsnego wieku w koach towarzyskich Nowego Jorku opowiadano przezabawn historyjk o pewnym nuworyszu. By to teksaski nafciarz, ktry postanowi zosta czowiekiem niesychanie ekskluzywnego klubu nowojorskiego. Nie pomagay znajomoci handlowe z Morganami i Rockefellerami nikt tego cowboya nie chcia wprowadzi na salony... Teksaczyk powierzy jednak t spraw pewnemu podupademu finansowo arystokracie i wreszcie, po dwch latach stara i wydatkowaniu 100000 dolarw (bya to wwczas suma ogromna) na subtelne intrygi, nadesza wielka chwila. Do drzwi zadzwoni posaniec i po chwili lokaj podawa nafciarzowi wymarzony dokument: kart czonkowsk. Ten popatrzy na ni ze wzruszeniem przez kilka chwil, po czym wzruszy ramionami, podar j i wyrzuci do mieci! Co Pan robi? wykrzyknli obecni. A c mi po czonkostwie klubu, ktry przyjmuje nawet takich jak ja! T anegdot dedykuj wszystkim, ktrzy pragn uszczliwi kobiety oferowaniem im stanowisk zastrzeonych dla mczyzn (i odwrotnie). Jakie s dwie instytucje, cieszce si od wiekw niezmiennym i najwyszym szacunkiem i powaaniem kobiet? Wszyscy statystycy s zgodni: jest to Koci i wojsko. I nie jest przypadkiem, e s to waciwie jedyne instytucje odmawiajce programowo przyjmowania kobiet! Zwariowane zwolenniczki urawniowki wyobraziy sobie, e uzyskawszy (na co si zanosi w Kocioach protestanckich) dostp do stanowisk kapaskich uszczliwi kobiety. Niestety jest dokadnie tak jak z lekarzami (nawet z ginekologami!) kobiety wol mczyzn! Pewne sfery od leczenia, ktre jest w 80% szamaskim rytuaem, a po religi wymagaj otoczki sacrum. To nie moe by robione po prostu", to musi robi kto wyjtkowy. A kto jest wyjtkowy? Taki kto, ktrym Ja nie mog zosta... Jeli wic zwolenniczkom rwnych praw kobiet uda si doprowadzi do dopuszczenia kobiet do urzdw kocielnych, to bdzie to satysfakcj dla kilkudziesiciu kapanek, a bezpowrotn strat dla milionw innych. Trudno o bardziej antykobiecy pomys! W staroytnym Rzymie byy wita i obrzdy dostpne tylko dla kobiet i obrzdy dostpne tylko dla mczyzn. Ta wanie rnica napi pozwalaa Rzymianom na doprowadzenie spoeczestwa do stanu wysokiej kultury przy zachowaniu jego bojowoci. O tym, co by si stao, gdyby do wojska dopuci kobiety" nie chc nawet myle. Jest zreszt kraj Izrael gdzie udao si to przeprowadzi z
79

dobrym skutkiem, ale tylko dziki pieczoowitemu oddzieleniu obydwu formacji oraz atmosferze realnego nacisku i zagroenia ycia. W takich chwilach nawet samice map wczaj si do walki obok samcw. W warunkach europejskich przegranie wojny z jakimkolwiek ssiadem nie grozi dzi fizyczn eksterminacj ludnoci a wic i kobiety w armii s zbdne. Wrmy do cywila. Musi Pan pamita: podziw Paskiej ony by moe nieco udawany bierze si std, i nie ma ona pojcia, e mskie" czynnoci s w gruncie rzeczy bardzo proste, przynajmniej te typowe. To samo o czym moe Pan wiedzie dotyczy zaj kobiecych. Kady gupi potrafi zrobi zup grzybow z profitriolkami oraz chateaubrianda na grzance z frytkami i fasolk jeli p dnia potrenuje. Ale lepiej o tym nie wiedzie! Czy nie przyjemniej podziwia Kapank Domowego Ogniska niosc chrupice faworki ni konsumowa sporzdzon pos-plnie porcj wglowodanw z tuszczami nasyconymi i skrobi posypane sproszkowan glukoz i sacharoz krystaliczn z domieszkami fruktozy? Jest to po prostu kwestia smaku. Chodzi o estetyk. Artyci zawsze, jako pikne, rysowali gry i inne formy zrnicowane. Jeli rysowali morze to obowizkowo z falami. Dopiero od pewnego czasu Kandinsky? pojawia si tendencja do zestawiania na ptnach kilku gadkich, kolorowych prostoktw. Ten kierunek nadal si upraszcza (secesj nazywano ohyd i wynaturzeniem, wyobraasz Pan sobie??!), a wreszcie nastpio to, co nastpi musiao: pewien pacykarz niech nazwisko jego utonie we mgle zapomnienia wystawi ogromne ptno w kolorze jednolicie czarnym. Jest to akurat ten rodzaj sztuki, jaki pasuje do ery urawniowki. To a nie socrealizm! A ja lubi secesj!

80

kary Im modsze dziecko tym bardziej przypomina zwierztko. Std ewentualne kary u zupenych maluchw powinny by stosowane tylko bezporednio po wystpku". Japoczycy, syncy z dzieci nadmiernie dobrze wychowanych, osobnikw do pitego sidmego roku ycia w ogle nie karz, rozpoczynajc tresur w wieku pniejszym (ale koczc na czternastym roku; gdy kto do tego czasu syna nie wychowa nie wychowa ju nigdy...). Dalej stosuje si perswazj i apele do rozumu. Kara nie powinna by przewleka ani te mie charakter zemsty czy ponienia. Musi by i to jest najwaniejsze sprawiedliwa. W zwizku z tym powinien Pan dobrze przemyle jej zastosowanie, ale pamita, i zaniechanie kary za wystpek jest te niesprawiedliwoci. Z uwagi na warunek pierwszy karanie na miejscu nie bdzie mia Pan zazwyczaj zbyt dugiego czasu do namysu. W gruncie rzeczy bardzo dobr kar jest chosta. Spotyka si ona ze zdecydowanym potpieniem faszywych humanistw. Ludzie ci zazwyczaj wykazuj jako model systemu spoecznego Wielk Brytani. Zapominaj jednak dziwnie atwo, e chosta bya tam w okresie najwikszego rozkwitu kultury politycznej stosowana i do ludzi dorosych, a w stosunku do chopcw stosowana jest do dzi w szkoach prywatnych. Udawanie, e poziom szk prywatnych jest niszy ni pastwowych, byoby mieszne przeto problem korelacji pomijany jest milczeniem. Spranie szczeniaka za ewidentne przestpstwo jest odruchem tak naturalnym, e stosuj je nawet zwierzta. Powinno by jednak minimalizowane. Dlatego wanie powinien Pan by bezwzgldny, by nie rzec: okrutny. Jeli za jakie przewinienie wlepi Pan dzieciakowi lekkiego klapsa, a za inne drugiego, to efekt bdzie nie tylko mizerny, ale i nad wyraz nieprzyjemny dla delikwenta. Natomiast spranie raz, a porzdnie, zapewni Panu i onie spokj na p roku (nie powinno si to zdarza czciej!) i w sumie dziecko oberwie mniej, ni gdyby co drugi dzie dostawao raz paskiem. Jeli mimo takiej wstrzsowej terapii dziecko nadal popenia wykroczenia, to trzeba nie bi, tylko si zastanowi: moe ma za duo obowizkw? By moe niewaciwie je Pan lub Paska ona traktujecie? By moe naley zmieni klimat psychiczny w domu? By moe (to ostateczno, gdy psycholodzy-praktycy w Polsce s marnymi fachowcami, znajcymi si raczej na modocianych przestpcach, ni na problemach rodzinnych) naley uda si do psychiatry? Mimo to trzeba zaatwi spraw tak, by dziecko nie odnioso wraenia, e z uwagi na obiektywne warunki" nastpio zelenie reimu; mona je w ten sposb wrcz wpdzi w chorob psychiczn (jeli
81

objawy choroby bd daway podane przez dziecko rezultaty)!! W Polsce tradycyjnie siedmiolatek przechodzi pod wadz ojca. Pan rwnie od tego wieku powinien odebra onie prawo karania synw. Kobiety rzadko potrafi by sprawiedliwe, kieruj si raczej emocjami. Kobiety rwnie maj zwyczaj tu szturchn, tu za czupryn lub ucho pocign, tu klapsa da, tam pokrzycze w rezultacie dziecko zamiast ba si kar uodparnia si na nie (vide MYNARZ PICY) i potem nawet pasek nie pomoe. Prosz mnie jednak dobrze zrozumie: pasek jest uprawnionym rodkiem wychowawczym, jeli stosowany jest rzadko i jeli wymierza Pan kar panujc nad sob. Ojciec bijcy dziecko w gniewie, czsto i bez opamitania to obraz aosny. To raczej ojciec, a nie syn powinien si uda do psychiatry. Im starsze dziecko, tym subtelniejsze mog by systemy kar. Nigdy jednak nie powinny trwa zbyt dugo. Na pewno za musi by stosowana zasada Prawa Dungli: po wymierzeniu kary wina przestaje istnie. Nawet jeli kara polega na pozbawieniu deseru przez tydzie, to nie wolno robi co dzie wykadu, przypomina, moralizowa itp. Dziecko samo dobrze pamita, e deseru nie ma i za co! Powinno to by robione tak dyskretnie, by rodzestwo tego braku deseru nie zauwaao (przynajmniej wytknie te odbiera deser! Pies nie wyronie na dobrego, agresywnego psa, jeli bdzie si go bi. Podobnie i Panu nie wolno przez bicie zama syna i przerobi na niewolnika. Trzeba szanowa godno dziecka! Prosz te pamita, e kara zmazuje win. Rwnie w umyle ukaranego. Jeli Pan win dostrzee, ale nie ukarze, to poczucie winy bdzie dziecko skutecznie drczy (a wic ukaranie moe by humanitarne!). Jeli natomiast ukarze Pan nadmiernie, to dziecko ma poczucie nie winy, tylko krzywdy! Skrajnym przykadem typowym! na suszno takiego rozumowania jest znane zjawisko, i osobnik niesusznie ukarany np. za kradzie uwaa, e wobec tego ma moralne prawo raz co ukra! Czy nie ma w tym odrobiny sensu? Dziewczynki s zazwyczaj znacznie subtelniejsze, std i kary powinny by odpowiednio dobrane. Napomnienie ustne agodnie udzielone albo solidny klaps raz na jaki czas powinien wystarczy. Jeli dzieci s nieposuszne, to w 95% przypadkw winna jest Pana ona, ktra daje przykad niewykonywania Pana polece (vide IMITACJA). Sam Pan musi tu podj waciw decyzj. Czytaem kiedy w Kulisach" o pewnym panu, ktry nie mg sobie na
82

pozornie)... Temu, ktry to

ulicy da rady ze sprzeczajc si on i synkiem. Po chwili namysu przetrzepa skr dziecku, a potem... onie. Ku zdumieniu przechodniw poskutkowao znakomicie! No, ale to byo na lsku, gdzie erozja pozycji mczyzny nie zasza jeszcze tak daleko...

83

katastrof teoria Jest to dzia matematyki z pretensjami do zastosowa w yciu. Interesujce jest w nim jedno twierdzenie. Jeli trwa spr sytuacyjny bd zwyka sprzeczka maeska to czsto najkrtszym i najefektywniejszym wyjciem jest... sprowokowanie katastrofy. Jeli ona o co Pana oskara, to dobrym sposobem jest wskazanie, e waciwie Paska wina jest znacznie wiksza. Nastpnie wyliczy swoje dalsze przewinienia starajc si, by co najmniej jedno byo monstrualne (oczywicie, rwnie dobrze mog by one faszywe). Jeli uda si Panu doprowadzi j do jeszcze wikszej wciekoci, to powinien nadej moment, w ktrym dojrzeje ona i spostrzee absurdalno sytuacji. W tym momencie jedno zrcznie dobrane swko a czasem nawet i tego nie trzeba, czasem nie trzeba nawet miny moe sprowadzi spraw na paszczyzn artu. Nastpuje nage rozadowanie atmosfery. Teoria katastrof gosi wanie, e wycofywanie si z awantury musi si odbywa drog okrn, z pominiciem tematw zasadniczych i trwa do dugo... Natomiast przeskok przez krawd bezporednio na inn paszczyzn, cho ryzykowny jest czsto najlepszy. Cho ryzykowny. Czasem koczy si to stuczeniem caej zastawy stoowej. Ale rzadko rozwodem!!! Zdrowa i gwatowna burza znakomicie czyci atmosfer. Natomiast przy powolnym rozadowywaniu ktni prawie zawsze pozostaj jakie osady (vide KTNIA). Moe zostanie Pan Napoleonem ktni w rodzinie? Uwaga: trjgraniasty kapelusz niele chroni przed latajcymi talerzami!

84

kpiel

Kpiel dziecka jest jedn z czynnoci, z ktrymi kobiety czsto miewaj kopoty. I dlatego kilka wskazwek szczegowych, na wypadek nagego przywoania, moe si przyda. Czyta Pan zapewne o samodzielnie pywajcych niemowlakach. Ot, jest to dziennikarska przesada. Normalne niemowl pywa zbornie nie bdzie (poza moliwymi wyjtkami) natomiast woda kojarzy si dziecku z bezpieczestwem w onie matki, przeto nie bdzie si jej ono bao, jeeli nikt go swym strachem nie zarazi. Dlatego jeli ona ma jakiekolwiek wtpliwoci i obawy, radz odsun j od dziea i pierwsze kpiele przeprowadza samemu. O tym, e woda powinna by cieplejsza ni dziecko, ale nie za gorca, pisa nie warto (cho rka lub okie mog by zawodne). Osobicie doradzam wchodzenie do wanny razem z niemowlakiem, a po kpieli oddawanie go onie i kpanie si samemu. Babskim gadaniem, e wanna nie jest idealnie czysta, nie radz si przejmowa, nic si dziecku nie stanie, jeli si nawet tej wody napije. Dziecko podtrzymywane jednym palcem pod karkiem bdzie leao na wodzie i i upodobaniem ruszao koczynami. Moe Pan miao zanurzy je do linii nosa i ust, z uszami oczywicie wcznie, i nie sucha obaw, e naleje mu si do uszu". Jak si naleje to si wyleje lub wyparuje. Na og si nie nalewa. Kpaem tak p tuzina dzieci i jako nigdy nie miaem z tym kopotu. Jeli woda jest ciepa, nie ma adnych ogranicze czasu przebywania w wannie lub w wanience. Uwaga: rzadko si to zdarza, ale dziecko moe zrobi w wannie kupk! Trzeba by na to przygotowanym najlepiej z jakim sitkiem. Gwk niemowlaka rwnie bardzo wygodnie myje si jedn rk, gdy pywa on na wznak. Nie grozi wwczas dostanie si myda do oczu. Reszt ciaka myjemy w wanience na wp siedzco, a w wannie po oparciu dziecka o swoje kolana.

85

Wspomnian reszt dzieciaka mona spokojnie umy byle jak __poza okolicami stykajcymi si z wydzielinami. Buzi, zwaszcza oczy, myje si przed lub po kpieli, pup natomiast bardzo starannie podczas. Lepiej umy te okolice zbyt szorstko ni zbyt delikatnie. Piszc reszt mona umy byle jak" zakadam, e cae dziecko zanurzone jest w wodzie. Jeli kto myje dziecko tak, e wystaje ono z wody, to trzeba czci wystajce starannie umy mydem. Reszta wedug fantazji. Jeli potrafi Pan wyczu, kiedy dziecko nabiera powietrza, mona (w pozycji na brzuszku) zanurzy mu na moment gow pod wod. Uwaga: dziecko ma szybszy oddech ni doroli, zacz trzeba przeto od sekundy i z czuciem zwiksza ten czas, dajc okazj do nauczenia si kontrolowania oddechu. Podobno niektre dzieci potrafi od razu na kilka sekund wstrzyma oddech automatycznie; mnie jako trafiay si mniej ziemio-wodne stworki. Jeli dysponuje Pan wann i wanienk, moliwe jest hartowanie dziecka. Do jednej woda zimna, tj. chodniejsza od pokojowej, do drugiej o temperaturze bardzo ciepej kpieli. Dziecko moe si troch drze, ostrzegam, ale nic to nie szkodzi, z tym e naley do niego uspokajajco przemawia i nie wykonywa gwatownych ruchw. Oczywicie, do zimnej wody wkadamy dziecko tylko na kilka sekund! Uwaga! Jeli ona nie potrafi powstrzymywa odruchw zdenerwowania, to na czas kpieli bezwzgldnie usuwamy j z azienki. Ostatecznie nie musi widzie i wiedzie, co Pan robi ze swoim dzieckiem, skoro sama si nim nie zajmuje w kpieli! Niektre kobiety maj taki lk przed wod, e nawet gdy rozemiany m podtrzymuje wesoo gaworzce niemowl pywajce na plecach rzucaj si i zabieraj je z wanny. Wpadnicie do wody caej trjki nie jest przy tym wykluczone!

86

kieliszek i papieros Pominwszy omawiany osobno onanizm, naogi groce dziecku mona podzieli na trzy grupy: A. Uywki: kawa, nikotyna, marihuana. Wszystkie one s z pewnoci dla dziecka szkodliwe, gdy pomijajc skutek fizjologiczny zaburzaj normaln homeostaz (vide HOMEOSTAZA). Gdy dziecko potrzebuje zmobilizowa energi, jego organizm zmuszony do wysiku uczy si j mobilizowa. Gdy dostanie pomoc w postaci uywki na drugi raz bdzie czekao na rodek wzmacniajcy. Nikotyna ma to jeszcze do siebie, e dym z papierosa palonego przez Pana rwnie szkodzi dziecku. Niepalcy czuj z obrzydzeniem, e kto przebywa w pomieszczeniu z palcymi, zwaszcza przy podym tytoniu. Jeli Pan lub/i ona musicie pali w domu to wydzielcie osobne pomieszczenie. Jeli macie tylko jeden pokj wraz z dzieckiem palcie w ubikacji! B. Alkohol i LSD S to rodki bezporednio uszkadzajce mody mzg i musz by wykluczone. Nie ma natomiast dowodw, e umiarkowane ich zaywanie w wieku dojrzaym daje rujnujce nastpstwa. W odniesieniu do alkoholu s nawet przesanki porednio przemawiajce za jego niekoniecznie szkodliwymi skutkami a nawet fizjologiczne (alkohol wymywa" cholesterol opniajc skleroz). Tym niemniej dzieci trzeba chroni przed alkoholizowaniem si. Tu sdz, e jeli dziecko nie zostao uzalenione od narkotyku w onie matki lub poprzez nakanianie do picia to przykad pijcych nie jest specjalnie szkodliwy. Raczej: bardziej szkodliwe jest picie paru kieliszkw ni upijanie si na umr. Dzieci z domw pijackich, jeli si nie rozpij w dziecistwie, potem maj zazwyczaj wstrt do alkoholu. Tu przykady odstraszaj. Technika upicia dziecka czym obrzydliwym (podobnie jak danie papierosa, co powoduje obrzydzenie!) bywa skuteczna. Natomiast s narody np. Francuzi traktujcy rozcieczone wino jak soczek dla dzieci. I szkodliwo tego mierzy si wprawdzie czstymi zgonami na marsko wtroby, ale trudno powiedzie, czy jest to skutek wczesnego rozpoczcia picia, czy raczej niewytrenowania wtroby w modym wieku na alkohol. Utrzymanie domu w stanie cakowicie bezalkoholowym ma wiele zalet, ale przecie modzieniec w innym domu kiedy si jednak z tymi pynami zetknie... Moim zdaniem naley par razy dziecku pokaza pijaka. Pokaza ssiada alkoholika w zrujnowanym mieszkaniu. A samemu mona rytualnie wypi czasami kieliszek. Szesnastoletni chopak te moe z jakiej okazji wypi kieliszek wina... Niech nie traktuje tego jako co zakazanego.
87

C. Cikie narkotyki Tu sprawa jest zupenie skandaliczna. Pan, jako ojciec, jest niemal pozbawiony moliwoci dziaania, a przecie to Pan wanie mgby tu najskuteczniej zainterweniowa! adna instytucja nie pomoe Panu, jeli syn Paski zacznie wchodzi w kontakt z naogiem. Nie wolno Panu teoretycznie ani dziecka z domu wyrzuci, ani dziecka w domu uwizi (ale radz to sprbowa bezprawnie zrobi). Nie moe Pan posa go do zakadu zamknitego na swoj odpowiedzialno. Spoeczestwo robi co moe, by by Pan bezradny. Jednoczenie to samo spoeczestwo pod przymusem odbiera Panu pienidze na walk z narkomani" i za te pienidze podlecz narkomanw, by bro Boe nie umarli od razu, lecz chodzili po wiecie i czstowali t zaraz innych. Wyjciem byoby zalegalizowanie narkotykw, co spowodowaoby, e handlarzom nie opacaoby si wciska Pana dziecku darmowych porcji hery dla zachty" by potem je doi z pienidzy. Spoeczestwo nie dojrzao jednak jako cao do zniesienia prohibicji, bo to jest typowa metoda ogon osa" za trudna dla przecitnego obywatela demokracji. Co mona zrobi w tak ograniczonym zakresie? Zda sobie spraw z powagi sytuacji! Przy pierwszych objawach kontaktw z narkomanami naley od razu: a) Spra dziecko i to bezlitonie jeli wzio. Przede wszystkim szczerze o narkotykach mwi ju z dziesiciolatkami z odpowiedni doz zgrozy i obrzydzenia w gosie. Pokazywa zdjcia narkomanw. Normalne dziecko odrzuci! b) Natychmiast si przeprowadzi. To jest moliwe. Jeli mieszka Pan w miecie a tylko tam powanie pojawia si narkomania wynaj mieszkanie komu za cikie pienidze, wynaj chaup na wsi za mniejsze pienidze. Przenie tam on z dziemi, samemu dojeda. Finansowo powinien Pan to wytrzyma; straty, jakie Pan poniesie, gdy syn czy crka zaczn wynosi z domu fanty", bd znacznie wiksze. Pomijajc ju niemal nieuchronn mier swego dziecka. Jeli dziecko jest ju troch uzalenione, nie oglda si na rady lekarzy, ktrzy w gruncie rzeczy zacieniaj jego kontakty z innymi narkomanami w rnych orodkach. Zamkn dziecko na duszy czas jak w wizieniu. Prosz si nie obawia, e umrze od godu narkotycznego". Jeli jest w takim stanie, to i tak umrze za jaki czas! A tu jest szansa! Wymagana jest jednak elazna konsekwencja. Na czas izolacji dziecka ju uzalenionego jak i podczas pobytu nie uzalenionego na wsi musi ono mie nieustanne zajcie. Najlepiej
88

atrakcyjne typu sport. Jeli si nie da to egzekwowa dowoln robot pod przymusem! Jeli nie ma Pan nad dzieckiem kontroli, a maj Pastwo inne dzieci to bezwzgldnie rdo zarazy z domu wyrzuci! Powtarzam: to moe zrobi tylko Pan. Ma Pan mao czasu. Licz si dni, a nawet godziny! Szukanie kontaktu z orodkiem zamknitym to szukanie kontaktu z wylgarni zarazy, poza moe jakimi wyjtkami. W orodkach takich pracuj pielgniarze. Po co oni tam pracuj za marne grosze? By dorobi na sprzeday towaru narkomanom! To s due pienidze!! Nic ich nacisku nie zwalczy. Musi Pan dziaa sam. Powodzenia!

89

ktnia Przede wszystkim co nie jest atwe w dzisiejszych warunkach (mnie si nie udao) ktnia midzy Panem a on powinna by absolutn tajemnic dla dzieci. Miaem to szczcie, e tylko raz usyszaem w takiej sytuacji podniesiony gos mego ojca, dziki temu e podkradem si pod dziurk od klucza. Moje dzieci nie maj tak dobrego ojca... Problematyka ktni, ich strategie i taktyka to temat do oddzielnych rozwaa. Tu pragn podkreli jedno: Temat ktni jest bez znaczenia! Jeli ona robi Panu awantur o chleb, to zapewne nie chodzi jej wcale o chleb, tylko o to, e Pan j zaniedbuje (zwaszcza sexual-nie), nie powica dostatecznej uwagi, ewentualnie chce ona co zaatwi za cen zgody na koniec ktni. Mimo tej wiedzy unikanie ktni byoby bdem. Powd ktni nie zniknie. Pominicie dyskusji byoby kamieniem obrazy, a odywka (w odpowiedzi na pretensj o kupno niewieego chleba): No dobrze, ju kupi Ci t sukienk!" acz jest tym, o co onie chodzi, wywoa wcieko, gdy wiadczy o przejrzeniu jej taktyki, a tego kobieta nie daruje. Owszem, askawie zgodzi si wreszcie sukienk przyj, ale bd fumy i nastpna awantura w drodze. Jeli prawdziwym powodem do awantury jest pierwszy z wymienionych, to trzeba maonk po prostu... no, wrd prawnikw s spory, czy zgwacenie wasnej ony jest karalne. Ale w tym przypadku oskarenie Panu nie grozi... A i w pozostaych zalecam raczej jaki gest dramatyczny (vide KATASTROF TEORIA) ni midlenie cigle tego samego i powolne ustpowanie. Po msku trzeba: albo-albo. Przecie tego ona od Pana w gruncie rzeczy oczekuje!

90

kobieta Jest to, jak wiadomo, najlepszy przyjaciel czowieka. W hale PCI ROLE znajdzie Pan o rnicach pci. Tu tylko kilka napomknie. Prba zrozumienia kobiety jest zupenie bez sensu. Musi Pan zachowywa si tak, jak Pan uwaa za suszne i znale kobiet, ktrej to odpowiada. Dlaczego jej to odpowiada? Nie moe Pan tego zrozumie, gdy nie jest Pan kobiet. Natomiast prby dopasowywania si do wymaga kobiety przynosz skutek opakany, gdy owa kobieta bdzie miaa Pana w pogardzie (pomimo demonstrowanej szczerze wdzicznoci i radoci owa pogarda jest czysto podwiadoma). Rwnie w wychowanie crki nie powinien si Pan zanadto wtrca, pomijajc, rzecz jasna, generalia. Kobiety maj swj wiat, w ktry moe i mona by wej, ale szkoda czasu (trzeba by przej proces kobiecego wychowania...). Dzi kobieta ma bardzo trudn rol do spenienia i powinien Pan jej w tym pomaga. Przede wszystkim nie powinna pracowa w domu ani poza domem. Wyedukowana do pracy poza domem, do pracy w domu nadaje si le i na odwrt. Nie Pana to wina, ale trzeba zrozumie dramatyczn sytuacj dzisiejszych kobiet. Od kobiety trzeba wymaga bardzo duo, ale w tym kierunku, w ktrym ona moe si posun. Zazwyczaj po terenie dziaa zwizanych z jej pci, ale s liczne wyjtki. Napoleon Bonaparte, jak wiadomo, znakomicie radzi sobie z kobietami. Warto wic, by pozna Pan kilka jego myli: Wsplne wychowanie, ktre tak dobrze uczy mczyzn wspycia i ktre przez koleestwo przygotowuje ich do ycia publicznego, dla kobiet jest szko zepsucia. Rol mczyzn jest y w jasnym wietle dnia; kobiety stworzone s do ycia w wskim krgu rodziny i w zaciszu domowym". Pastwa upadaj, gdy kobiety rzdz sprawami publicznymi". Gdyby kobiety wyszy ze stanu zalenoci, w jakim powinny pozostawa, przewrcioby to cay porzdek spoeczny". Niechaj formua wygaszana przez urzdnika stanu cywilnego zawiera przyrzeczenie posuszestwa i wiernoci ony. Powinna ona wiedzie, e wychodzc spod opieki swej rodziny, trafia pod wadz ma". I wreszcie uwaga ju podsumowujca, zapisana na wyspie w. Heleny: Tylko brak rozeznania, pospolito myli i niestaranne wychowanie mog sprawi, e kobieta zacznie uwaa si za cakiem rwn mowi. Zreszt, istniejca midzy nimi rnica nie zawiera w sobie adnej ujmy: wyszymi waciwociami, moje panie, s pikno, wdzik, urok; wasze obowizki to ulego i posuszestwo".
91

Niestety,

otrzymujemy

obecnie

kobiety

wyjtkowo

niestarannie

wychowane. Nie chodzi tylko o wychowanie publiczne; dzi ju pochodz one czsto z rodzin, w ktrych matka, pracujc, w ogle nie moga da im wychowania waciwego pci. Podstawy spoeczestwa zostay zaiste podkopane i to nie przez dominacj kobiet, tylko przez dominacj ducha mskiego, dziwnie w kobiecych umysach przetworzonego. Paskim obowizkiem jest traktowa swoj on nie jak wsptowarzysza i kumpla, lecz jak kobiet. Da jej szans odbudowania w jej i Pana crce (jeli j Pastwo macie, oczywicie) owych pierwiastkw kobiecoci. Moe to by zajcie beznadziejne. Ale warto sprbowa. Czy widzia Pan w Swoim yciu prawdziw Kobiet?

92

konflikt w rodzinie Matka moe pozwoli sobie na przemilczenie pewnych spraw odkadanie ich ad calendas Graecas, wykrtne wyjanianie. Niekonsekwencja nie odbierze jej mioci dziecka, bo nie na konsekwencji jest to uczucie oparte. Pan, niestety, musi udzieli odpowiedzi krtkiej i definitywnej a problemy rozwizywa zdecydowanie, nie czekajc, a same si zaatwi". Elbieta I bya wanie taka, ale jej poddani byli ludmi dorosymi i Anglia nawet niele wysza na jej kunktatorstwie, gdy mczyni najlepiej zaatwiaj sprawy bez zewntrznej, odgrnej interwencji. Kobiety i dzieci s istotami atwymi towarzysko, std nie maj wyrobionej zdolnoci ustalania formalnych ram wsppracy. Nie jest im to potrzebne. Wie Pan zapewne z dowiadczenia, e wiele takich grup dziaa w najlepsze w warunkach organizacyjnego baaganu posunitego do stadium, w ktrym mczyni pozabijaliby si z braku rozgraniczenia kompetencji lub cisnliby robot w diaby. Ta rnica ley zreszt u rde niedostosowania kobiet do dziaania w organizacjach w najlepszej wierze rozkadaj one system pracy. Rodzina nie jest jednostk formaln. Jeli wic stwierdzi Pan, e podczas Jego nieobecnoci wszystko stoi Paskim zdaniem na gowie, jednak w Pana obecnoci wszystko jest OK, buziaki umiechnite wszelka ingerencja bdzie szkodliwa. Nie naley budzi licha, kiedy pi! Starsi synowie, dorastajc, sami bd wyrywa si z tych ukadw, dc do mskich ustale. Jeli natomiast co zaczyna si psu, naley wkroczy jak najszybciej, ustalajc reguy gry. Jest to bardzo trudne zadanie. Przede wszystkim musi Pan przekona do nich on i to przed ich ogoszeniem. Samo wymylenie tych regu jest skomplikowane a uzgadnianie ich z kobiet prowadzi do modyfikacji. Tu wana uwaga. Po wymyleniu reguy, np.: Synowi do godziny 20-tej nie mona zabra kolejki, jeeli bawi si w swoim pokoju", bdzie z niej Pan
93

niewtpliwie dumny, i tym bardziej przekonany o jej zasadnoci, im duej Pan nad ni myla. To zwyky mechanizm psychologiczny. Z drugiej strony wiadomo, e dugi namys oznacza, i wszystkie moliwe do przyjcia rozwizania s mniej wicej rwnorzdne. Dlatego w wypadku wahania (co nie powinno si Panu czsto zdarza) lepiej od razu konsultowa si z on. Jeli za bdzie ona nalegaa na zmian reguy, radz tym przychylniej odnie si do jej propozycji, im wiksze budzi ona w panu odruchowe opory. Typowy rozwj wypadkw jest nastpujcy: dziecko przybiega, woajc: Tato, Mama nie pozwala mi...". Paska reakcja winna by niezalena od zagadnienia i wieku dziecka: Teraz nie mona. Mama ma racj, a potem pomylimy o tym z Mam!". Po tym sygnale zaczyna Pan myle sam (dziecko nauczone, i decyzji nie zmieni odchodzi), biorc pod uwag nastpujce momenty: Kto ma racj? Jak w przyszoci bdzie najlepiej? Jakie podobne konflikty mog si zdarzy? Tu krtka systematyka konfliktw rodzinnych: Midzy dziemi; najatwiejsze, przy ich rozstrzyganiu naley kierowa si wycznie poczuciem sprawiedliwoci. Uwaga: oznacza to, e jeli prawo do zabawy czogiem przyznaby Pan Jackowi, to nie mona wyda decyzji na niekorzy Placka tylko dlatego, e by niegrzeczny, za co ju zosta ukarany! Jest to niedopuszczalne. Uwaga: rwnie sprawiedliwie musi Pan rozstrzyga spory dzieci wasnych z cudzymi! on a dziemi, o tym najkopotliwszym zatargu w dalszym cigu tekstu. Panem a on; nie wchodz one w zakres tej ksiki. Jeli nie potrafi ich Pan rozstrzygn po swej myli, to naley albo przekaza t ksik onie, albo liczy si z szybkim rozkadem maestwa. W kadym razie o konflikcie midzy rodzicami nie powinny wiedzie dzieci. Jeli si jednak przypadkiem dowiedz, musz zosta w najoglniejszej formie poinformowane o jego istocie tonem uspokajajcym. Nie ma Pan pojcia, jak wielka jest szansa, e dziecko przyczyni si do zagodzenia bd zaniku sporu! Panem a dziemi; takich sporw by nie moe! Albo naley przeprowadzi swoj wol tak, by dzieci byy przekonane o susznoci Paskiego postpowania, albo ustpi zanim konflikt si Konflikt w rodzinie 3 zacznie. Nie wolno Panu utraci pozycji arbitra argumentujc: Moje biurko powinno tu sta, bo...". Paska rodzina nie skada si z idiotw; jeli rzeczywicie powinno, po kilku dniach zgodz si z tym wnioskiem bez potrzeby tumaczenia. Wrmy do tematu. W rozwaaniu Kto ma racj" nie moe Pan bra pod
94

uwag kwestii autorytetu ony. Jeli swym polec-niem zamaa ustalon dawniej zasad, naley natychmiast odpowiedzie: Poprosimy Mam, by Ci pozwolia!" i z umiechem na twarzy (cho wciekoci w duszy, gdy zy to omen) odszuka on i poprosi, by odwoaa (lub pozwolia Panu odwoa) niefortunne polecenie z jakim rozsdnym uzasadnieniem. Jeli ona jest chwilowo nieosigalna, odwouje Pan polecenie na wasn rk, gdy dotrzymywanie umw jest waniejsze, a pozycja matki nie opiera si na nieomylnoci i konsekwencji. Jeli sprawiedliwo dopuszcza kilka rozwiza, wybiera Pan najdogodniejsze, biorc pod uwag, e moe ono stanowi precedens przy nastpnych, podobnych wypadkach, np. trudno bdzie zabroni przybijania gwodzi na stoku, na ktrym wolno piowa! Jeli dojdzie Pan do wniosku, e zakaz ony by niewaciwy, musi Pan przekona o tym on. Nie zawsze jest to atwe. Argument: I tak bd im na to pozwala!" jest bardzo silny, ale nie wolno go z wyjtkiem skrajnych przypadkw uywa. Jeli jednak bdzie Pan przekonany o swej racji, powiedzie si to z pewnoci. W przeciwnym razie da si Pan przekona do innego rozwizania... Dzieciom komunikuje Pan: Ustalilimy z Mam, e na przyszo...". Nadmierny patos jest w tym miejscu przesad, odrobina poczucia humoru jest na miejscu, niezalenie od tego, czy werdykt wypada po myli dziecka, czy przeciwnie. konserwatyzm Jest to jedna z zasadniczych cech umoliwiajcych nam utrzymanie spjnoci kulturowej, a w konsekwencji pozytywn ewolucj obyczajw. Tylko pielgnowanie tych samych zasad przez pokolenia pozwala oceni, ktre s naprawd zdrowe i dobre. Gdybymy zmienili je szybko cay efekt przepadby, gdy realne skutki wychodz na jaw dopiero po duszym czasie. Std wszelkie spoeczestwa wykazuj spor doz konserwatyzmu, przynajmniej w dziedzinie towarzyskiej i obyczajowej. I tak by musi, jeli nadmiar postpu nie ma wyrzuci nas poza nawias. Zasada konserwatyzmu daje poczucie bezpieczestwa. Rwnie wygody. Dziaajc stale tak samo, nie trzeba ryzykowa i myle. Jest to jednym z powodw powszechnoci konserwatyzmu. Jak wida po wynikach ewolucji, nie szkodzi to, tylko pomaga. Z drugiej strony jednak do rozwoju potrzebny jest postp. Std konserwatyzm musi by w pewnej delikatnej rwnowadze z siami prcymi do zmian. Czynnikiem zmiany s zawsze dojrzali mczyni. I Bastionem konserwatyzmu s starcy i dzieci. Tak, dzieci! Prosz
95

zauway, jak przywizane s do codziennych rytuaw. Owszem, lubi zmiany ale w oparciu o trwae podstawy. Bardzo konserwatywne s te kobiety. Z pewnym wyjtkiem: kobiety w modym wieku, powiedzmy 14-24 lata, staj si bardzo elastyczne i podatne na przejcie z jednego systemu zasad do Konserwatyzm 2 drugiego. Mimo to zazwyczaj zasady wyniesione z domu wracaj w pniejszym okresie, jeeli nie s zastpione przez twarde i dostatecznie rozbudowane zasady wpojone w domu ma. Innymi sowy: kobieta wychowana w klerykalizmie moe zosta po mu wojujc ateistk. Jeli jednak trafi na ma, ktry bdzie w tych sprawach wykazywa tolerancj to wkrtce wrci do dewocji. Rwnie modzie pci mskiej wcale nie jest tak bardzo nowatorska. Ma ogromn plastyczno umysu, fenomenalne zdolnoci kombinacji, jednak gotowa jest raczej szerzy swoje hasa ni eksperymentowa z nowymi. Prosz zauway, e radykalne ruchy romantyczne wcale nie otwieray drogi do ewolucji, byy prbami narzucenia sztywnych zasad, bynajmniej zreszt nie nowych. Prawdziwe nowatorstwo zwizane jest jak powiedziaem z mczyznami w wieku rednim. Maj oni jeszcze do energii, by zwalcza nawyki, a do rozumu, by robi to w sposb skuteczny. Std spoeczestwa oparte o kobiety, modzie i starcw s pomimo wielce postpowych hase bardzo konserwatywne. Te natomiast, ktre przyznaj moliwie duo swobody i rodkw mczyznom w sile wieku s postpowe rzeczywicie. Wiek XX by wiekiem socjalizmu, czyli sptania tych wanie ludzi. Nic te dziwnego, e postp spoeczny w tym okresie to postp na drodze do niewolnictwa. Ale co si, prosz Pana, zmienia. Do XXI wieku niedaleko. lenistwo Lenistwo jest motorem postpu. Maszyna parowa, ko (jako sia pocigowa i wierzchowiec), samolot... nawet krzemie zosta wymylony przez kogo, komu nie chciao si krzesa iskry pocieraniem przez godzin dwch patyczkw. Tylko ludzie leniwi s twrczy. Pracusie owszem, mog sobie harowa, ale tylko oni maj z tego korzyci. Natomiast z leniwych ma korzy caa ludzko i nie trzeba ich nawet w tym celu obkada podatkami, jak pracusiw. Dlaczego w takim razie lenistwo jest powszechnie potpian wad? Bo ludzie dziwacznie uywaj tego terminu. Facet, ktry struga tak niestarannie, e za chwil bdzie musia wszystko
96

poprawia lub robi na nowo, ktremu nie chce si podoy gazety i potem bdzie musia zmiata struyny, ktry odkada hebel w takie miejsce, e musi si za kadym razem przechyla przez cay st taki jegomo nie jest czowiekiem leniwym!?!?! Skde znowu! Jest to czowiek pracowity co atwo sprawdzi obliczywszy, o ile bardziej si napracowa od starannego pracownika. Czy jest to czowiek bezmylny? Bardzo prawdopodobne. Bezmylno, czyli lenistwo umysowe, jest wad straszliw. T wad musi Pan tpi u swoich dzieci. Jednak dziecko lece brzuchem do gry niekoniecznie musi I by bezmylne. Moe myle intensywnie. Ale jeli nie ma nic konkretnego do roboty to poganianie go, by wykonywao jakie bezmylne czynnoci, jest bez sensu. Ludzie leniwi nie znosz bezmylnej pracy. To pracu gotw jest pracowa, byle tylko nie kazano mu myle. Lenistwo 2 Gwoli prawdy, s ludzie nieznoszcy bezczynnoci i jednoczenie leniwi, tj. umiejcy wynale sobie prac i zorganizowa j tak, by wykonanie zajmowao jak najmniej wysiku. To skarb. Jeli znajdzie pan tak kobiet niech Pan natychmiast j apie! Moe wic ludzi podzieli na cztery kategorie. Aktywnych i leniwych. O nich bya mowa przed chwil. Aktywnych i pracowitych. Ci wykonuj bezmylnie kad prac byle co robi, nie zastanawiajc si: jak? Szop pracz pierze, choby mia puste rce. Taki nawyk. Pasywnych i leniwych. To te klejnoty. Taki do niczego si nie miesza, najchtniej nic nie robi, a zmuszony (odek kadego zmusza!) zaczyna si miga od kadej prostej roboty, z czego powstaj wynalazki. Takich ludzi trzeba umiejtnie wykorzystywa. Ostatnia kategoria to popychla. Popycho samo niczego nie przedsiwemie a zmuszone wykonuje prac zadan, nie wkadajc w ni inwencji. Prosz uwaa, by nadmiarem wydawanych polece nie wychowa dziecka na czonka kategorii IV! Ludzko do starannie prbuje wychowywa dziewczynki na kategori II, a chopcw na III. Jeli przy okazji uda si krzywka i wyjdzie kategoria I to tym lepiej. Ale trzeba si liczy z tym, e ideay trafiaj si rzadko i stara si z kadego wydoby to, co moliwe. Ratowa dziecko zagroone spadkiem do IV kategorii mona nastpujcymi sposobami: dawa mu osobisty przykad. Niestety, pracy mylowej nie wida, a demonstrowanie jej innym jest zabijaniem, a nie rozwijaniem ich inwencji;
97

 premiowa przebyski aktywnoci u dziecka, chwali, jeli samo zechce co zrobi. Nie pogania do roboty! jeli to nie wypali pozostaje dryl. Pogania tak, by wyrobio sobie nawyk niepozostawania bez zajcia. Trudno ale czasem innej rady nie ma....

liberalizm & pobaliwo Pojcia te wymieniane s zazwyczaj obok siebie, a ludzi skonnych do pobaania utaro si od kilkunastu ju lat nazywa liberaami. Tymczasem s to dwie odmienne i wrogie sobie koncepcje wychowania, przy czym znaczna cz ojcw preferuje pierwsz, a wikszo matek drug. Oto krtka charakterystyka. Liberalizm uwaa, e czowiek powinien mc robi prawie wszystko. Zakazy powinny by nieliczne. Aby jednak spoeczestwo nie rozpado si od anarchistycznych poczyna jednostek, przekroczenia tych nielicznych zakazw musiay by surowo karane, w przeciwnym wypadku ustroje liberalne spotykaa klska. Pobaliwo jest systemem dokadnie odwrotnym. Wychowanka stara si ustrzec od popenienia bdu poprzez otoczenie go murem nakazw, zakazw, poucze i rad. Z gry zakada si, e wikszo z nich zostanie przekroczona lub nie wysuchana tote kary s symboliczne i stosowane tylko w wypadkach duej szkodliwoci spoecznej. Liberalizm cechuje trzymanie si litery prawa; pobaliwo odwouje si do uczucia i korzyci. Dziecko z natury rodzi si w stanie, w ktrym nadaje si wycznie do stosowania metody pobaliwej. Nikt przy zdrowych zmysach nie skarci trzymanego na rku niemowlaka za zrobienie kupki akurat w danym momencie. Z drugiej strony dojrzay powiedzmy, ponad dwudziestoletni mody czowiek instynktownie tej metody nienawidzi, jeeli nie znajdowa si pod wpyLiberalizm & pobaliwo 2
98

wem matki tak dugo, e przywyk do ciepego bagienka". Jak uczy dialektyka, w rozwoju przechodzi si przez stadia porednie: przeom nastpuje u chopcw w wieku 7-9 lat (w dawnych czasach wizao si to z przekazaniem dalszego wychowania w rce ojca), u dziewczt pragnienie samodzielnoci rozwija si stopniowo, tumione dziaaniem hormonw; std w peni samodzielne kobiety znajdujemy dopiero w okresie przekwitania*. Uprzednio ktrych najzacieklejsze nawet emancypantki przechodz takiej czy innej formy paternalistycznej okresy, w opieki szukaj

niekoniecznie ze strony mczyzny! Rwnie zdarza si to mczyznom, jednak wypadki takie s rzadsze, a okresy krtsze, z powodu dziaania hormonw skaniajcych do agresywnoci, nie dajcej si pogodzi z t form wspycia. Tumienie owej agresywnoci jest moliwe, jednak jak kade dziaanie przeciwne naturze, na dalsz met przynosi skutki szkodliwe (vide HOMEOSTAZA). Nie dopuszczam myli, by mj czy Paski syn mg popeni chuligaski rozbj lub gwat, ale fala tych przestpstw istnieje a spowodowana jest niemonoci wyadowania agresji i instynktu wadzy w sposb spoecznie akceptowany. Kobieta skrpowana przyzwyczaja si do sytuacji, mczyzna buntuje si lub paci apati, otyoci, nerwic i przedwczesnym zgonem. Zaryzykowabym wic twierdzenie, e ekspansywna polityka i kolonie byy rdem potgi Anglii nie z powodw ekonomicznych (dzi kraje postkolonialne domagaj si pomocy gospodarczej, co dowodzi, e zyski jeli byy pochodziy z racjonalnego wodarzenia, a nie zasobw przyrodzonych), tylko spoecznych. Mska modzie, le znoszca urzdnicz stabilizacj w metropolii, moga si wyy w koloniach (Australia zostaa nawet wiadomie poddana kolonizacji przestpcw i w razie potrzeby (wojna!) bya bezcenn rezerw. Nie przypadkiem Australijczycy i Sybiracy byli elit swych armii! Prawie wszystkie pastwa doby dzisiejszej maj kopoty z t kategori ludnoci; prbuje si ow aktywno rozadowa w erotyzmie i sporcie. Nie wydaje si to jednak na dusz met wystarczajcym ujciem dla gromadzonej energii, zreszt profesjonalizacja sportu osabia jego wpyw, a * Wg terminologii Maranona czowiek przechodzi w yciu przez faz feminizacji i maskulinizacji. Rnica pci zaznacza si w czasie: chopiec maskulinizuje si przy dojrzewaniu, kobieta w okresie przekwitania. Inaczej piszc, dojrzao do czowieczestwa" pojawia si wraz z hormonami mskimi, ale u kobiet ujawnia si dopiero w wieku przejrzaym". Liberalizm & pobaliwo 3 dalekosine skutki upadku moralnoci (gdy w pierwszym wariancie
99

niezbdnym plastrem jest druga pe...) bywaj gorsze ni choroba. Tak wic, w stosunku do crki winien Pan by pobaliwy i elastycznie stopniowa samodzielno w miar potrzeby. Opiekuczo jest potrzebna w duym wymiarze, lecz nie mona przekroczy granicy buntu przeciwko niej. Nie oznacza to, e crki nie wolno kara, bd to jednak wypadki o wiele rzadsze. Syn natomiast w wieku lat dziesiciu powinien mie jasno przedstawiony system obowizkw i zakazw. Celem takiego ustalenia nie jest regulacja ycia w rodzinie (wie Pan doskonale, e na woowej skrze nie spisaoby si zwyczajw i norm, niezbdnych dla normalnego ycia), lecz ksztacenie przyrodzonych zdolnoci dziecka. Dziewczynka, zazwyczaj obdarzona intuicj i znakomitym wyczuciem sytuacji, t cech powinna doskonali, chopak natomiast musi znale oparcie w umyle i inteligencji {vide LOGIKA i INTELIGENCJA), naley wic da mu szans rozwinicia tych przymiotw. Liczba zakazw winna z wiekiem male, od jedenastego roku ycia syn Paski sta si obiektem prawa cywilnego i karnego, a jego penym podmiotem (mono zawarcia maestwa i bierne prawo wyborcze) w wieku dwudziestu jeden lat, przeto regulacja rodzinna musi ustpowa szybciej ni krpowa go bdzie spoeczna. Dla matki nawet dorosy syn bywa obiektem opiekuczych zapdw. Pan musi jednak zdoby si na rzucenie go na gbokie wody. Oznacza to brak wszelkiej protekcji: w szkole, na studiach, w pracy. Znam, prosz Pana, znam wspczesne stosunki i stosuneczki, sam wiele rzeczy zaatwiam po znajomoci, jednak powtarzam: adnej pomocy w okresie wchodzenia w ycie! Najlepsze byoby postpowanie a la straszny dziadunio (z ksiki Marii Rodziewiczwny), ale skd wzi dzisiaj wiernego Bazy-lego? Na szczcie, w obecnej dobie jestemy zazwyczaj a za dobrze informowani o wszystkim, moe wic Pan bez wikszych trudnoci kontrolowa z daleka sytuacj by ewentualnie interweniowa (raz, jeden jedyny raz!) w momencie zaamania cakowitego (co prawda nie sdz, by synowi mogo to grozi w naszym systemie vide BEZPIECZESTWO). Najlepsz form rozwoju jest samodzielne przeamywanie trudnoci, po pierwszych oporach powinny zacz przychodzi sukcesy. Wtedy, w drugiej fazie, mona je delikatnie wzmocni, by gdy syn stanie si wartym uwagi partnerem przej do Liberalizm & poblaliwoi. 4 normalnej w naszym spoeczestwie yczliwej kooperacji. W fazie pierwszej taka pomoc byaby nawet przez dziecko widziana niechtnie, a ju zabjczym bdem jest umieszczenie chopaka na posadzie podlegajcej subowo Panu bezporednio lub nawet poprzez osoby trzecie (wszystko
100

jedno, czy jest to wsplny podwadny, zwierzchnik czy te osoba na szczeblu porednim). Powysze uwagi dotycz wycznie kariery urzdniczej, gdzie ocena pracy jest wysoce subiektywna. Nie ma adnych przeciwwskaza do pracy syna w warsztacie ojca, jeeli nie s tam zatrudnione inne osoby! Niechaj Pan pamita: przed tysicem lat rzemielnik szykujcy syna do swego zawodu posya go w termin do kolegi najchtniej w innym miecie, a nawet kraju! Tak, Europa wtedy mimo braku kolei, samochodw i samolotw Concorde bya o wiele mniejsza, a podr np. do Woch trwaa tylko 2 tygodnie. Prosz to porwna z dzisiejszym czasem oczekiwania na wizy, szczepienia ochronne nie mwic ju o skierowaniu; uczony polski, pragncy wyjecha na konferencj w r. 1981 musia to zgosi do planu wyjazdw" w r. 1979! Nie ma rwnie powodu, by syn nie rozpocz pracy w fabryce jeli ojciec, robotnik tame, nie zajmuje stanowiska pozwalajcego wywiera jakikolwiek nacisk na zwierzchnikw syna. Jeli ten warunek nie jest speniony Polska jest duga i szeroka, podobnych miejsc pracy sporo, a po 2-3 latach syn, przetarszy si w wiecie, ju jako fachman, moe wrci w rodzinne strony. Nie bdzie si wwczas czu jak kurcz w inkubatorze. Widzia Pan brojlery? Podobaj si Panu? Smakuj? No, wic! Dla dorastajcego mczyzny a do pierwszych objaww staroci przynajmniej, ale u wikszoci do koca ycia naturalny i podany jest stan penej swobody w granicach jasno okrelonych. Te granice s wane: idee niczym nie skrpowanej blond bestii" wcielajcej w ycie naturaln moralno pana" zostay teoretycznie skompromitowane przez markiza de Sade na dugo przed niezbyt co prawda wiern prb ich realizacji przez nazistw. Brak ogranicze w praktyce prowadzi do faszyzmu lub anarchii. udz si jednak lewicowi liberaowie marzcy o wtoczeniu swej idei w powszechne obecnie ramy konstytucyjne, tj. przy rwnouprawnieniu. Gdy pene prawa obywatelskie maj kobiety i niezbyt jeszcze odpowiedziami modziecy, liberalizm jest niemoliwy. Czy sd wyda taki sam wyrok w stosunku do mczyzny i kobiety w ciy? Nie? Dzikuj, wystarczy. Nawet w wiecie pobaliwym mczyzna moe i musi znale dla siebie nisz ekologiczn". Brutalizacja sportu dowodzi suszLiberalizm & pobaliwo 5 noci powyszych rozwaa, nie moe Pan jednak mskiego wychowania syna ogranicza wycznie do sportu! Std waga odpowiedniego wychowania i przygotowania. Podkrelam jest to bardzo trudne. Nasza cywilizacja coraz bardziej traci zdobywcze cechy mskie i skania si ku spokojowi, bezruchowi, pobaliwoci. Na szczcie te dialektyka poucza, e po kadej tendencji
101

nadciga jej negacja. Trudno powiedzie, kiedy to nastpi, ale oznaki s coraz wyraniej sze. Przyspieszenie tego procesu zaley od nas! logika Ludzie dziel si na mylcych cile. Reszta to istoty czekopo-dobne. Nawyk logicznego mylenia wyrabia si w dziecku poczynajc od pierwszych rozumianych (ale nie wypowiedzianych) sw i gdzie w wieku omiu lat jest ju po wszystkim. Owszem, sylo-gizmw nauczy mona w razie potrzeby (nie widz jej...) kadego, ale nie idzie Panu chyba o sztuk dla sztuki, chodzi o mylenie w codziennych sytuacjach. Jeli Pan nie wpoi synowi tego nawyku nikt tego nie zrobi. Bo kto? ona? Drogi Panie, gdyby bya osob mylc zdyscyplinowanie, nigdy by si ni Pan nie zainteresowa jako kobiet (vide KOBIETA). Oczywicie s takie, ale ukrywaj to starannie lub umieraj bezpotomnie niekiedy z dobrawoli (vide DEMOGRAFIA). Szkoa? moe ju by za pno. Wiem, e szczyci si Pan swoj inteligencj, ale czy nie zdarzyo si Panu powiedzie synowi: Jedz jak czowiek, a nie jak zwierz!". A w rok (miesic, tydzie, godzin) pniej: Patrz, pies ma w budzie porzdek, a u ciebie w pokoju taki baagan!". Istnieje dla obu tych twierdze ratujca ich spjno interpretacja (cho nie bdzie mg Pan wwczas mwi: Nie a po drzewach jak mapa!"), ale jak Pan zareaguje, gdy na drug wymwk dziecko odpowie: Mam baagan, bo nie chc zachowywa si jak zwierz!!?". Logika 2 Moe Pan skrzycze syna za chwytanie za swka, kpiny z ojca, a nawet gwizdn go w ucho, najniesuszniej, rzecz jasna. Wszystko to wszake nie zaszkodzi, jeli zdarzy si dwa razy do roku. Syn zachowa niesprawiedliwo w pamici i wyrobi sobie krytycyzm w stosunku do Pana, co jest z wielu stron korzystne, cho cierpi autorytet (vide AUTORYTET i BD). Jeli jednak postpowa Pan tak od malekoci, to wychowuje Pan czowieka pozbawionego jedynej w yciu niezawodnej busoli wasnego rozsdku. Znakomitym terenem uczenia logiki s rozmaite gry (vide GRY), ale najlepszym i niezastpionym jest samo ycie. Skoro zosta Pan przyapany na niecisoci, musi Pan albo uciec si do kazuistyki, albo (jeli pozycja jest nie do utrzymania) przyzna si do bdu. Smutne, ale konieczne. Nigdy chyba nie zapomn sceny, gdzie zabroniem najstarszemu (wwczas 4 lata) synowi dotyka buteleczki z tuszem. Ze spojrzeniem, ktrego znaczenie zrozumiaem o uamek sekundy za pno, wycign ku niej rk; bez namysu trzepnem po apie. Rozpacz pod hasem: Przecie
102

jej nie dotknem" bya wielominutowa i najoczywiciej pyna nie z bolcej rki, tylko ze wiadomoci, e ojciec zama regu gry. On chcia mnie wyprbowa!! Prby ratowania si, e oberwa nie za dotykanie butelki, lecz za dranienie si ze pieszcym si rodzicielem, niewiele day musiaem dooy poowiczne przeprosiny. Za to przy najbliszej (za 2 dni) okazji, gdy zasuy na klapsa, przypomniaem mu (o, znakomicie pamitan...) sytuacj i ogosiem amnesti kompensacyjn. Jeli nawet mj syn nie przypomina sobie tego zdarzenia (wol nie pyta...), jest ono zakodowane w jego podwiadomoci (vide PODWIADOMO) i w motywacjach pniejszych decyzji odgrywa wan rol. A gdyby to bya crka? Po pierwsze dziewczynki s posuszne. Po drugie gdyby wycigna palec do butelki, to z przekory, a nie chci sprawdzenie mej dosownoci zastosowana kazuistyka by wystarczya. Po trzecie sama byzrozumiaa(?).Apo czwarte przecie nie chce Pan wychowa szachistki ani fizyczki jdrowej? No, to zmieniamy temat! matematyka Prosz nie wierzy, e matematyka jest krlow nauk". Matematyka to kunia narzdzi, ktrymi posuguj si inne nauki. To rwnie podobnie jak logika szkoa precyzyjnego mylenia dedukcyjnego. I nic wicej. Ucze obkuty w matematyce nie wie o wiecie ani odrobiny wicej ni pierwotny Papuas. wiat matematyki ze wiatem realnym nie ma bowiem nic wsplnego, przynajmniej we wspczesnym ujciu tej gazi nauki. Kiedy tam uwaano, e liczby su do liczenia, a paszczyzny i proste odpowiadaj polom uprawnym i miedzom. Wspczesny matematyk stara si jak moe unika podobnych analogii. W skrajnym ujciu twierdzi bdzie, e wiedza o przecinaniu matematyki. Prosz mnie dobrze zrozumie. Twierdz (vide GRY), e dziecko powinno zajmowa si abstrakcyjnymi czynnociami wiczcymi umys i matematyka jest jednym z takich wicze. Jest ona rwnie narzdziem dla naukowcw, ale jaki procent uczniw zajmowa si bdzie prac naukow? Dlatego absolutyzacj roli matematyki widz jako wyraz chci umysowej elity zgnojenia konkurencji i wykazania jej, e nadaje si wycznie do pasania krw, tj. reperowania samochodw elity. Gotw jestem rwnie zgodzi si z owym matematykiem extremist i stwierdzi, e w niektrych dziedzinach matematyza-cja przeszkadza w zrozumieniu rzeczywistoci. Rzeczywisto jest zmienna, matematyka natomiast opisuje j statycznie. Cytowany wielokrotnie Cyryl N. Parkinson
103

si

linii

rzeczywistych

tylko

przeszkadza

zrozumieniu

pisa: Gdy w Chicago buntuj si Murzyni, to naszym pierwszym odruchem jest policzenie ich a drugim sprawdzenie, czy s rzeczywicie tacy czarni, jak si ich maluje". Matematyka staa si narzdziem obiektywizacji, ale nasze cele i denia nie s obiektywne, lecz najdokadniej subiektywne. Jeli jest mi zimno, to zakadam sweter i nic mnie nie obchodzi, czy w pokoju jest obiektywnie 1719-21 czy 23 Celsjusza! Mnie jest zimno. Nam jest le i nie przekona nas aden zestaw obiektywnych wskanikw utrzymujcych, e jest nam doskonale. Zgodnie wic z zasad homeostazy, wkrtce ju ruszymy w drug stron automatycznie. Zaczn si ruchy spoeczne odrzucaMatematyka 2 jce nauk, sawice zabobony i przesdy, a przeom wiekw stworzy do tego wietn okazj. Ju dzi w pozornie cywilizowanym wiecie poowa ludnoci (zazwyczaj eska, co prawda) posikuje si horoskopami (vide ZASADY), co jest skutkiem nadmiernej alfabetyzacji matow. Pana dziecku te to grozi. Ktrego dnia najprawdopodobniej spostrzee bezsens oficjalnej nauki i zwrci si w stron bo ja wiem? Czcicieli Szatana? Zen-buddystw? Oby tylko tak. Wysunitych pozycji sejentyzmu utrzyma si nie da i nie powinien Pan w to angaowa swojego autorytetu. Trzeba skrci front. Zdecydowanie broni tego, co w nauce racjonalne i uyteczne, popiera to, co nieuyteczne, ale pikne (jak np. matematyka __ale bez popierania jej pretensji), a odci si od bzdury, ktra powoujc si na nauk i matematyk zalewa wiat. Byoby, oczywicie, najlepiej, gdyby mg Pan posa dziecko do szkoy z takim programem i stylem wykadu, jaki Pan uwaa za najwaciwszy. Niestety! W tej dziedzinie prawie-monopol ma Ministerstwo Edukacji Narodowej ze swoim w zasadzie jednolitym programem a szkolnictwo prywatne, ktrego placwki mona na palcach policzy, zmonopolizowane jest przez Koci katolicki (programy tych placwek te s ustalane przez MEN). Jest Pan wic bezradny (vide OJCEM CZY BY WARTO?), ale co si zawsze da zrobi. Moe Pan mianowicie wyjani rol matematyki sprowadzajc j z czego tajemniczego i gronego do waciwej roli, narzdzia albo zabawki. Matematyka jest jedn z najpikniejszych zabawek, jakie wymylia ludzko. Modele matematyczne ksztatuj nasze umysy i bardzo dobrze, bo pozwala to si nam atwiej porozumiewa. Matematyka jednak nie powinna modelowa naszych de, pragnie i wyobrae.
104

Trzeba te pamita, e bardzo dua cz uczniw ma kopoty z matematyk. Przede wszystkim maj dziewczta. W zwizku z tym programy szkolne zostay nieco dopasowane do damskiej mentalnoci ale tu znw zgubia si klarowno nauki i... kopoty ze zrozumieniem matematyki szkolnej maj pniejsi geniusze! Dlatego w miar monoci niech si dziecko matematyk bawi. Podda kilka zada zLilcmati, ladami Pitagorasa lub przykadw z Kalejdoskopu matematycznego Hugona Steinhausa. U dziewczynki to prawie na pewno nie chwyci, naley jednak mie nadziej, e mimo to przebrnie ona przez ten przedmiot wykorzystujc nastawienie szkoy na opanowywanie pamiciowe. By moe niedugo nastpi zrnicowanie typw szk idce dalej ni obecnie? matka kochana Jak pisa susznie w Rozbjniku Rumcajsie Jarosaw Ctvrtek: Mioci uczya Cypiska Hanka, a sprawiedliwoci Rumcajs". I tak te dzielone s role w domu. Pan moe kocha dziecko bardziej ni ona, ale Pan kocha je za jego zasugi. Natomiast matka ma kocha dziecko za to, e jest. Duym bdem jest zmuszanie ony, by przyczaa si do Paskiego potpienia dziecka. Kar wymierza Pan. Ale nie moe Pan wymaga, by matka dziecko potpia. Ona moe to zrobi sama, we wasnym zakresie i wedug wasnych kryteriw. Tak jak obywatelowi potrzebne jest silne pastwo oraz niezalena od pastwa sia duchowa tak dziecku potrzebny jest ojciec oraz kto, kto ma niezalen od ojca ocen jego postpowania. Autorytet moralny i rdo mioci. Ale, oczywicie, Pan nie moe si temu autorytetowi podporzdkowa. Wwczas Pan nie byby niezaleny. mazura teoria

Zmary kilkanacie lat temu znakomity polski cybernetyk, Marian Mazur,

105

rozwin swoist teori charakteru, ktr tu streszcz, gdy moe by przydatna. Jedn z istotnych cech charakteru jest skonno do brania lub dawania. Typowy czowiek w modoci jest egzo-dynamikiem" czyli chce dawa z siebie moliwie duo. Nastpnie staje si egzo-statykiem" czyli daje, ale zgodnie z pewnymi reguami; nastpnie statykiem, ktry starannie wywaa, by da tyle, ile bierze; potem endo-statykiem", ktry stara si z reguy wycign dla siebie, ile si da, a wreszcie endo-dynamikiem", ktry cignie do siebie omijajc cynicznie reguy. Teoria ta nie dotyczy, moim zdaniem, wczesnego dziecistwa i pnej staroci, ale o to mniejsza. Teza Mazura bo teoria musi nie tylko opisywa, lecz i co twierdzi; inaczej staje si, podobnie jak oglna teoria wzgldnoci, zabawk intelektualn lub jedynie narzdziem brzmi: pasuj do siebie charaktery o staej sumie. Jeli oznaczysz kolejne stadia liczbami 1 -5, to wwczas najwaciwsze zestawienia par bd miay sum 6. Typowe pary to trzpiotka i finansista lub dwoje statykw i jest to zrozumiae. Czowiek nie musi startowa jako egzo-dynamik". Niektrzy ju w dziecistwie s statykami lub pniej. Jednak utrzymuje Mazur zazwyczaj przesuwaj si w kierunku endo-dyna-mizu". Zauwa, e wwczas pocztkowo dobrana charakterami Mazura teoria 2 para zaczyna si rozchwiewa. Typowa para to egzo-statyczka" i endostatyk". Po 10 latach ona staje si statyczk i zaczyna jej ciy dawanie z siebie bez wzajemnoci, a on endo-dyna-mikiem", pragncym bra coraz wicej i rozdranionym oporem. Teoria Mazura a prosi si o uzupenienie, ktre wyjanioby pewien fenomen. Dlaczego mimo zmian cech charakteru pewne maestwa si nie rozpadaj? Wyjanieniem pozostajcym w obrbie teorii byoby pojawienie si dzieci. Niemowl jest tu raczej kopotem. Wspominaem ju, e wczesne dziecistwo i zdziecinniaa staro nie pasuj do teorii. Niemowl jest zaborcze i dlatego w pierwszych stadiach mczyzna czuje si le w rodzinie po narodzinach dziecka. Pniej jednak dziecko staje si zazwyczaj egzodynamikiem" i rednia w rodzinie wraca do normy. Rodzina jest uratowana: scemento-wana" dziki dziecku. W naszym przykadzie egzo-statyczka" i endo-statyk" mieli wskaniki odpowiednio 2 + 4 = 6, co daje optymaln redni 3. Po owych dziesiciu
106

latach ona jako statyk bdzie miaa 3, on (endo-dynamik") 5, a dziecko, najprawdopodobniej egzo--dynamik" 1; czyli w sumie 9, rednia 3 jak byo w pocztkach maestwa. Pora zacz myle o drugim dziecku... Oczywicie, w kadej rodzinie inne s ukady charakterw. Osoby z tego punktu widzenia niedojrzae (np. egzo-dyna-miczka" z egzo-statykiem") musz na razie walczy o utrzymanie maestwa. Jest bardzo prawdopodobne, e ona odejdzie z dojrzalszym mczyzn, a on zwie si z kim, kto go poprowadzi". Jeli jednak przetrwaj par lat, to ich zwizek bdzie si, zgodnie z teori, polepsza. Co jest tu istotne: w tym wczesnym stadium dziecko nie spowoduje scementowania rodziny, lecz przyspieszy rozpad! Te wszystkie rozwaania Pana oczywicie nie dotycz. Pan nie jest egzodynamikiem" ani nawet egzo-statykiem". Egzo-" nie czytaj takich ksiek. I susznie! Nic by im nie pomogy, gdy zwykli kierowa si intuicj, a nie rozumem lub wyrachowaniem. Zwracam jeszcze uwag na spraw wieku (vide WIEK). mezalians W latach powojennych pojcie mezaliansu bezlitonie byo wy-kpiwane jako przeytek z minionej epoki. Niesusznie. Co wicej, liczne pary ktre posuchay nawoywa do przeamywania barier spoecznych" z reguy paciy potem tragedi, a ich dzieci wraz z nimi. Te dzieci te s ofiarami stalinizmu czy si o tym pamita, czy nie. Oczywicie pochodzenie a zwaszcza zamono maonkw nie jest wane w okresie romantycznej mioci. Zwizki ludzi z rnych sfer zawsze byy znane i np. w epoce feudalizmu bodaj rwnie powszechne i... tolerancyjniej traktowane ni obecnie. Byy to jednak zwizki lune, a nie dozgonne maestwa. Proponuj zajrze pod haso CZYM SKORUPKA... Dopki maonkowie szanuj swoj integralno i toleruj odstpstwa od przyjtych w ich rodowiskach norm (co jest dla nich nieraz interesujce) nic si nie dzieje. Dramat zaczyna si z chwil wsplnego zamieszkania, a zwaszcza pojawienia si dzieci. Bardzo wiele maestw rnowiercw rozpadao si, gdy kade z rodzicw starao si dzieci wychowa w swojej wierze. Dlatego wanie Kocioy udzielay dyspensy na takie maestwa dopiero, gdy obydwie strony jednoznacznie i wiarygodnie ustaliy, w jakim obrzdku bd dziecko wychowywa. Ot, codzienne przyzwyczajenia z dziecistwa s znacznie powaniejsz barier ni rnice religijne, wszczepione przecie w wieku znacznie
107

pniejszym. I dlatego trzeba nieludzkiego wrcz hartu ducha, by znie sytuacje, gdy najukochasza nawet Mezalians 2 osoba zachowuje si w sposb sprzeczny z wszczepionymi Panu przyzwyczajeniami. Na to nie ma rady: Pan bdzie j kocha a Pana bdzie od niej co odrzucao. I w kocu odrzuci. A jeli nie odrzuci, to prdzej czy pniej czekaj Was spory o sposb wychowywania dziecka. To s tysice drobnych rnic, z ktrych normalnie nie zdajemy sobie sprawy, ale ktre rejestruje nasza podwiadomo i klasyfikuje: o, to jest drobny urzdnik ze wszystkimi cechami swej klasy. W rodzinie Pana dzieciom nie wolno byo odzywa si przy gociach, w jej rodzinie mogy si wtrca. N i g d y nie rozwiecie tego problemu; nawet jeli to ustalicie, druga strona nie zdobdzie si na stanowcze poparcie decyzji. Jeli jednak i przez to bycie przebrnli, to takich drobiazgw s tysice i po prostu nie tylko nie zdoacie ich przedyskutowa, ale nawet nie uwiadomicie sobie, o jakie rnice chodzi! Nieraz s one trudne do opisania przez fachowego socjologa. Jedynym rozwizaniem jest cakowite podporzdkowanie si jednej strony. Podporzdkowanie si mczyzny (vide GOWA DOMU) praktycznie zawsze koczy si rozwodem. Natomiast z uwagi na znan elastyczno kobiet modych (zwaszcza bardzo modych: wiele tragedii wynika std, e kobiety id za m w wieku osiemnastu i wicej lat, kiedy ju s psychicznie za stare), moliwe jest i do czste wejcie w sfer ma. Co jednak trzeba umie uatwi. W tym wypadku po jakim czasie w kobiecie te odezw si nawyki Z dziecistwa ale jeli nie bdzie Pan zaglda do pokoju dziecinnego, to ma Pan szans zachowania uczucia dla ony. Ona bdzie pielgnowaa swe nawyki na odcinku matka-dziecko, a w pozostaych aspektach przejdzie na Pana system wartoci, bo jako dziecko rzadko widywaa typowe midzy dorosymi zachowanie. mieszkanie

108

Dzisiaj mode maestwa za wszelk cen chc mieszka osobno. Nastpnie za narzekaj, e nie maj z kim zostawi dziecka... Niech do wsplnego mieszkania z rodzicami bierze si z zakcenia ycia w rodzinie, spowodowanego przez najwikszego wroga naszej cywilizacji system ubezpiecze (w tym wypadku: rent i emerytur). System emerytur spowodowa, e zamieszkujcy z Pastwem rodzice czuj si uprawnieni do udzielania Panu rad. Gdyby to Pan mia wszystkie ich i swoje pienidze i Pan wydziela je na domowe potrzeby z jednego portfela czuby si Pan inaczej, a konfliktw z rodzicami czy teciami nie byoby. Ponadto dziki idiotycznemu systemowi budownictwa modzi wprowadzaj si prawie zawsze do domu rodzicw, w ktrym nie czuj si gospodarzami. Nic dziwnego, e chc uciec. Do tego wszystkiego mieszkania s malutkie i krpujce... Paskim ideaem jest wic wybudowanie sobie mieszkania na tyle duego, by mg Pan mieszka z rodzicami, ale bez skrpowania (rodzice winni mie osobn cz) i to pod warunkiem, e duo Pan zarabia! W przeciwnym przypadku musi Pan, niestety, mie mieszkanie osobne. Obecnie znacznie rozluniy si przepisy przy zamianie lokali. Zalecam precyzyjn spekulacj mieszkaMiesEkanic 2 niem, tj. zamienianie go tak dugo, a znajdzie Pan co obok rodzicw i z dobrym dojazdem do pracy. Jeli to Pan bdzie si ogasza, to najprawdopodobniej jeszcze Pan na tym zarobi. Odwagi! W maych miasteczkach i na wsi sprawa wyglda inaczej i regulowana jest w sposb tradycyjny. W kadym jednak ukadzie prosz pamita, by jasne byo, kto jest Panem Domu! Gospodarstwo domowe musi mie jedn gow. Niezalena finansowo ona to nie jest najczciej trwae maestwo. ona zarabiajca wicej
109

ni m to pewny rozkad! Zakadam, e jakie mieszkanie, bd rodki Pan ma. Nie jestem, niestety, w. Mikoajem z kielni w rku. Przypominam jednak, e dom to jest podstawa wsplnego ycia. Bez tego nie radz si eni! mynarz picy Przyzwyczajenie jest drug natur czowieka: mynarz pi przy krccych si arnach, onierz wrd huku dzia, student na wykadzie (prowadzonym nieraz przez picego profesora), joga na gwodziach. Operator koparki, pilot, premier czy aptekarz s w pierwszym miesicu przeraeni ogromem odpowiedzialnoci, potem dziaaj ju niemal machinalnie, nawiasem piszc oznacza to, e dla higieny psychicznej naley jednak zmienia zajcie, co w czasach dzisiejszych nie jest atwe. Dziecko jest istot plastyczn i przy wyka atwo do wszystkiego. Nie chc odwoywa si do przykadu dzieci-wilkw, ale warto uprzytomni sobie, e dziecko przywyknie: do strawy obfitej, do pokarmw skromnych, do uczciwoci, do podoci, do brudw w mieszkaniu, do sypiania gow w d, i tysica innych rzeczy. Jego los jest w rku rodzicw, co nie znaczy, e nie jest ono za swe czyny odpowiedzialne. W szczeglnoci dziecko atwo przywyka do haasw. Take produkowanych przez rodzicieli. Jeli trzy razy krzyknie Pan na dziecko, za czwartym dla takiego efektu bdzie Pan musia wrzasn, po dalszych trzech rozedrze si, a nastpnie wali pici w st. Mynarz picy 2 Odrobina rozsdku pozwoli unikn tej eskalacji (dezeskalacja jest bardzo trudnym, a czasem niewykonalnym bez strat przedsiwziciem). Wszystkie polecenia od pocztku winien Pan wydawa spokojnym, cichym gosem (vide ROZKAZ). Co prawda wymaga to autodyscypliny: polecenia trzeba dawa rzadko i wtedy, gdy wie si, e zostan wykonane, oraz kadorazowo dopilnowa wykonania. W ten sposb dziecko przywyknie do ich wypeniania i a do fazy buntowniczego nastolatka bdzie Pan mia spokj. Znaczenie pojcia rzadko" zmienia si z wiekiem. Maym dzieciom (do ptora roku) w ogle nie wydaje si polece (mimo e mog je zrozumie, a tak przyjemnie pochwali si tresowan mapk); jeli trzeba czego zakaza, odbiera mu si po prostu przedmiot lub przenosi szczeniaka w inne miejsce. Picioletnie wytrzyma pi polece dziennie.
110

W tym czasie matka moe i powinna objawia dziecku rado ze speniania jej ycze. Maj to by jednak proby, nie kwitowane gniewem (co najwyej zmartwieniem) w wypadku ich niespenienia. W ten sposb uniknie si zalenoci od kaprysw dziecka i nie zerwie poczucia koniecznoci wykonania polecenia. Mgbym argumentowa, e powstrzymanie si od krzyku na dziecko jest przejawem wychowanka oglnej innych kultury, e absolwenta tym, i Oxfordu odrnia herezje si od college'w najwiksze wygasza

beznamitnym gosem. C, kiedy w dzisiejszych czasach wrzeszczcego chama uwaa si za czowieka o silnej osobowoci. Powtrz wic skromnie: krzyk jest na dusz met cakowicie bezskuteczny (jeli nie idzie Panu o wyrobienie sobie strun gosowych lub przystosowanie suchu potomka do normalnej dzi porcji decybeli). Nie udao mi si jeszcze spotka kobiety, ktra potrafiaby nie wej w spiral eskalacji, jeli chodzi o ton rozmowy z dzieckiem. Dlatego trzeba onie w tym pomc. Wystarczy zapowiedzie, e poprze Pan jej akcj wobec dziecka, jeli zgoszona bdzie tonem kulturalnym, ale nie wmiesza si Pan, jeli maonka zacznie wrzeszcze. Na og dziaa. Czasem wszake moe si zdarzy, e wrzanie na Pana... W tym przypadku zalecam zajrze pod: ULTIMA RATIO DOMISI. nerwica Nerwica u dzieci spowodowana jest zazwyczaj przez erratyczne wydawanie polece zwaszcza przez matk. Jeli dziecko dostaje na raz zbyt wiele polece, jeli polecenia s sprzeczne, jeli rodzice odwouj polecenia wasne lub drugiego z rodzicw to do nerwicy blisko. Jednak najpewniejszym rdem nerwicy jest pedanteria i per-fekcjonizm rodzicw. Dziecko przy wykonywaniu polece oraz przy spenianiu swoich obowizkw i przy zabawie popenia wiele bdw (vide BD). Jest to naturalne, z czasem samo zacznie si doskonali. Nieustanne wskazywanie, jak naleaoby zrobi to lepiej, poprawianie i wytykanie bdw ma natomiast skutek jak najgorszy. Po pierwsze dziecko przestaje myle. Po drugie wpada w nerwic. Jeszcze prociej jest zaindukowa nerwic na dziecko przez nerwicowego ojca lub matk. Nic tu nie pomog uwagi zawarte w hale NERWY; tumienie objaww nerwicy daje efekty jeszcze gorsze ni ich okazywanie, gdy dziecko i tak to wyczuwa, a rodzic dostaje wrzodw odka. Trzeba stara si w tym ostatnim przypadku unika kontaktu z dzieckiem, starannie dobiera mu towarzystwo, nie pokazywa si na oczy... Tak: lepiej widywa si z dzieckiem rzadziej ni zarazi je. Nerwic naley traktowa jak tyfus.
111

Wysiki te bd zapewne nieskuteczne. Ale te i dzieci maj na og zdrowy system nerwowy, mog si z nerwicy otrzsn i mog z ni y. Nerwica dobrze opanowana potrafi nawet wyzwoli w czowieku pewne cenne cechy. Kosztem dugoci ycia, zapewne, ale czy yjemy po to, by y dugo, czy po to, by y ciekawie? nerwy Nerwica jest ostatnio w modzie, wiadczy o wysokiej wraliwoci i inteligencji posiadacza. Zapewne. Ale w oczach dziecka ma Pan wystarczajco imponujc osobowo. Dlatego: ojciec nie ma nerw, a ju w adnym wypadku z nich nie wychodzi. Jeli jest Pan zniecierpliwiony, niech Pan spokojnie odbierze dziecku przedmiot irytacji, zakae, ukarze, wyprosi za drzwi lub sam wyjdzie z pokoju. Nerwy s to tego niepotrzebne. Jeli szkoda ju zasza, denerwowanie si te nie ma sensu. Jedna pielgniarka opowiadaa mi histori pacjenta bez rk: jako dwuletnie dziecko wyj ukryte w chaupie wieloletnie oszczdnoci ojca i wrzuci do pieca; zdenerwowany chop wrciwszy z pola i stwierdziwszy szkod, chwyci siekier i odrba chopcu donie! Denerwowanie si moe by pouczajce. Pokazuje dziecku, jak atwo robi si nastpne bdy lub jeli zawinio dziecko jak bardzo nas to dotkno. Jednake specjalistk od demonstrowania uczuciowoci jest matka. Kade wic niech robi swoje! Zanim zdecyduje si Pan okaza si swych uczu, prosz zajrze pod haso MYNARZ PICY. W duym miecie czowiek idcy ulic midzy 400 a 5UO pora odbierania dzieci z przedszkoli ma po kilkakro szans na przykry widok matki z wykrzywion zoci, brzydk twarz, szarpicej dziecko za rk i woajcej: Jak ty idziesz, ofermo!!" (dziecko potkno si przed chwil...). Czasem towarzyszy temu klaps, ale to ju niewane. Zo skoncentrowana na przebierajcej z wysikiem nkami odrobince to wiadectwo przecienia nerwowego i fizycznego kobiet; tak zachowujc si macoch uznano by dawniej za niegodn wychowywania dzieci! Poczenie kobiecego ekstrawertyzmu z msk brutaln reakcj to poaowania godny fenomen naszych czasw! noworodek Szef zdaniem C. N. Parkinsona to taki czowiek, ktry robi za swoich pracownikw wszystko, czego oni akurat nie chc lub nie umiej wykona. Dlatego cho w zasadzie do opieki nad dzieckiem nie powinien Pan si w ogle wtrca w tym okresie jego ycia moe si Panu przydarzy sytuacja typu: Rany Boskie, to jest takie malutkie i drobniutkie, ja si boj tego dotkn, by mu nek nie poama". I tu histeria. Taka reakcja moe si
112

zdarzy nawet po tygodniu opieki nad noworodkiem kobiety maj swoje tajemnicze powody. Nie naley wwczas odpowiada: Daj mi spokj, jeste kobiet, sama toto urodzia i sama sobie rad!", lecz najspokojniej w wiecie zrobi, co naley po czym z min lorda Coxona wrci do swoich zaj. Uwaga: to tylko okazjonalnie (vide OBOWIZKI, PODZIA). Podstawowa informacja, ktr tu zdradzam a ktrej prosz nie zdradza onie, gdy kobiety s prostolinijne i mog zanadto lekceway swoj rol brzmi: Niemowlakowi nic si nie stanie!". Nic si nie stanie, gdy jest znacznie odporniejszy od dorosego czowieka. Te drobne i delikatniuchne rczyny s znacznie bardziej gitkie ni Paskie. Czaszka noworodka olbrzymia! wypeniona jest mas guszc, chronic mzg waciwy od wstrzsw. Ciao elastyczne dobrze amortyzuje wstrzsy. Niemowl znakomicie znosi krtkie okresy przezibienia i przegrzania, Pan by zwariowa i zmar marnie, gdyby musia Pan spdzi dwa tygodnie w betach, w jakich poowa Polek torturuje swe pociechy {vide TEMPERATURA). Szansa, e niemowl po praktycznym zamarzniciu da si doprowadzi do ycia, jest te wiksza ni u dorosego. Liczne s rwnie przykady niemowlakw i maych dzieci spadajcych z Noworodek 2 czwartego i wyszych piter na beton bez utraty ycia, zdrowia, a czasem i przytomnoci. W moim ssiedztwie jeden dwulatek wgramoli si na parapet i wylecia. Skutek by opakany, cho wypad tylko na trawnik: wsta, sam wszed cztery pitra w gr, zastuka do drzwi, matka otworzya, zorientowaa si co si stao, zemdlaa, uderzya gow o stolik i trzeba byo wzywa pogotowie... Mimo to zamraania niemowlt i wyrzucania ich za okno w celach eksperymentalnych nie polecam pisz to tylko dla zapewnienia Panu komfortu psychicznego przy wszelkich operacjach z niemowlciem. Mona je spokojnie przeprowadza z pewn siebie, nonszalanck min, demonstrujc wyszo Pana Stworzenia nad biedn zakompleksion kobiet. Od razu nabierze odwagi. Podanie dziecku picia, jedzenia i zmiana pieluszki to naprawd aden problem. O kpieli pisz osobno. A teraz ostrzeenie! Istniej zupenie specjalne powody, dla ktrych do smego miesica ycia nie powinien si Pan dziecku zbyt czsto na oczy nawija! Jak wykazay badania etologw, prawie wszystkie mode w pewnym okresie potrzebuj wyrobi sobie swoisty odruch wizi z matk. Odruch ten jest tak potrzebny w pniejszym yciu, e jego brak staje si kalectwem i w
113

zwizku z tym wyrabianie go jest potrzeb upakowan chyba a w genach. Dzieci wychowywane w Domach Dziecka majce midzy trzecim a smym miesicem ycia po kilka opiekunek startuj z powanym obcieniem. Nie potrafi np. wyuczy si specyficznego umiechu, ktrym niemowl wita tylko jedn osob. Czsto wykazuj o wiele powaniejsze zaburzenia a do choroby sierocej. Tak wic, tylko jedna osoba powinna zajmowa si dzieckiem w tym okresie. Nie dotyczy to pierwszych kilku tygodni, podczas ktrych noworodek nie bardzo jeszcze rozrnia twarze, gosy i ruchy. T osob moe by rwnie ojciec, ale istniej przypuszczenia, e ju podczas pobytu w ciele matki dziecko przyzwyczaja si do jej brzmienia gosu i typowych odruchw. Tote pomijajc ju konieczno dalszego nieustannego zajmowania si dzieckiem ja -bym nie ryzykowa. Gdyby zajmowanie si dziemi przez ojca nie byo szkodliwe, zapewne w niektrych cywilizacjach do tego by doszo. Tymczasem poza dwoma plemionami Indian w Brazylii, zreszt niewielkimi wszdzie niemowlciem zajmuj si matki. Noworodek 3 Oczywicie, okazjonalne pobawienie si z dzieckiem w nk /yui nie szkodzi, niemowl te potrzebuje rozrywki i zmiany. Ale potrzebuje te stabilizacji. A t zapewnia matka. Jeszcze jedna uwaga. Do niemowlaka nie naley podchodzi jak do tumoczka. Ma ono w gruncie rzeczy wiksze potrzeby psychiczne, a mniejsze fizyczne, ni to sobie ludzie wyobraaj. Przed wziciem na rce trzeba je sownie uprzedzi, podobnie jak przed nagymi zmianami owietlenia, temperatury i nagonienia. Dziecko nie rozumie sw, jle znakomicie wyczuwa intonacj. Ostatecznie ju na osiem miesicy przed urodzeniem syszy. I sucha. Powinno wic zacz kojarzy sobie, e sowa nios informacj o zmianach, a sowa wypowiedziane tonem uspokajajcym znacz, ze zmiana nie bdzie grona. Szczegowe uwagi techniczne o pielgnacji znajdzie Pan w jakiejkolwiek z ksieczek, ktre Paska ona na pewno czyta, a ktre Pan przestudiuje po kryjomu udajc, e wiedz t ma kady rednio inteligentny czowiek od urodzenia i w maym palcu... obietnica Wbrew przysowiu Obiecanki-cacanki, a gupiemu rado" powinien Pan bezwzgldnie dotrzymywa obietnic. Jest to po prostu jedna z zasad (vide ZASADY) i to taka, ktrej amanie dziecko odczuwa najboleniej. Wiem co o tym, bo mam: a) skleroz, b) mas interesw zawodowych zaatwianych w domu. Jeeli z chopcami sprawa jest prosta o tyle, e sami si upominaj, to z jedn dziewczynk mam niesamowity kopot ona
114

pamita o wszystkim, nie przypomni, ma pretensje (siedzi smutna) i nie powie o co jej chodzi! Wywaro to na mnie wbrew pozorom dobroczynny skutek: zaczem lepiej pamita! W kadym razie lepiej nie obieca ni nie dotrzyma. Przyjem wic zasad, e wszelkie obietnice formuuj w trybie: By moe...". To pozwala si wykrci, ale te odbiera ducha w rodzinie. Czy jednak mona w dzisiejszej Polsce cokolwiek obieca na pewno? obowizki, podzia

Jak ju pisaem, podzia obowizkw midzy maonkami ustalony jest przez tradycj. Mimo to zdarza si czasem, e wyjtkowy talent lub upodobanie jednej ze stron do jakiej czynnoci moe doprowadzi do zmiany tradycyjnego porzdku. Typowy bywa m kucharz, a zdarzaj si mowie samobjcy, lubicy, by ona prowadzia za nich samochd. Samobjcy" nie oznacza, e ona ich zabije, lecz e umr przedwczenie na zawa serca. Znaem wszake jednego, ktry wypija wiartk dla kura/u, siada na przednim siedzeniu i momentalnie ufnie zasypia. Doy pnego wieku: mia tak twardy sen z trudem go w kocu dobudzono, by poinformowa, e od godziny stoi na poboczu, a ona przesiada si do innego samochodu, ktry prowadzi cakiem inny pan. Niesychanie jest jednak wane, by podzia tych obowizkw by jasny i wyrany. Jeli go nie ma, przyjdzie kiedy dzie, w ktrym czego nie bdzie si Panu chciao zrobi. Wwczas spojrzy Pan na on z nadziej. Ona to zrobi za Pana. Potem bdzie oczekiwaa rewanu. Potem za zacznie si midzy Pastwem gra o to, kto ma t lub inn czynno wykona. Moe ona toczy si otwarcie lub podjazdowo. Czasem i to te moe zakci ycie toczy si o to, kto ma t czynno prawo Obowizki, podzia 2 wykona (np. nakarmienie psa). Zawsze jednak zajmuje czas i energi

115

psychiczn powodujc niepotrzebne napicia. Gdy zatem Paska ona jest zmczona i prosi o zrobienie czego za ni, Paskim obowizkiem dla dobra rodziny jest powiedzie: Nie!". I podobnie Paskim obowizkiem jest nie dopuci, by ona wykonywaa co za Pana. Nie ma jednak regu bez wyjtkw. Ta bezlitosna regua dotyczy codziennego ycia. Gdy wszake chodzi o nadzwyczajn okazj np. wyjtkowo due przyjcie wwczas moe Pan si do tego dziea przyoy bez skrpowania. Ten podzia obowizkw i stanowcze jego przestrzeganie odegra zbawienn rol w procesie wychowywania dziecka. Dziecko od malekoci musi wczuwa si w swoist rol swojej pci, w przeciwnym przypadku bdzie miao w pniejszym yciu zaburzenia i kopoty. Natomiast ju czternastolatek potrafi to znakomicie odrni i powiedzie, e: Tego to on robi nie bdzie, bo to jest robota dla dziewczt", za to z tym wiksz ochot podejmie si obowizkw przypisanych swojej pci. Typowym kontrargumentem jest, e te zachowania s wszczepione przez demoralizujcy przykad" podziau rl. Gdyby rozumuj zwolennicy urawniowki czynnoci... I to jest nieprawda! Prawd jest, e oczywicie wykonywaoby, moe i chtnie wszystko. Ale na pewno nie rwnie chtnie! Motorem dziaania jest rnica, odmienno. Chopiec chtnie podejmie si czynnoci, ktrej nie wolno wykona matce, bo to mu pozwala wykaza nad ni swoist wyszo. Podobnie dziewczynka czuje si wywyszona wykonujc sakralizowane czynnoci domowe, ktrych nie tykaj si mczyni. Czuje si wwczas kapank. Dlatego przestrzeganie i nawet wymylanie sztucznych rnic jest nieodzowne. Jest to potrzeba wrcz estetyczna. Prawda, e kupowanie dla chopczyka ubranek rowych, a dla dziewczynki niebieskich jest ciekawsze i bardziej podniecajce, ni gdyby kupowao si bez wyboru? O barwnoci ycia, o jego smaku decyduj rytuay. Niech Pan nie pozwoli im zgin na swoim poletku! odpowiedzialno Bardzo czsto dziecko co Panu zawinio, a ona lub Paskie sumienie, ktre przez niedbao wchono trujc dawk nowo-modnych przed p wiekiem teorii, zaczynaj perswadowa: Zawinio bo zawinio. Ale My te nie jestemy bez winy. Mona byo nie naraa go na pokusy, mona byo temu zapobiec, moglimy je lepiej wychowa, moglimy zadba o lepszy
116

dziecko to te

widziao chtnie

rodzicw

wykonujcych si obydwu

czynnoci rodzajw

naprzemiennie,

podejmowaoby

wybr kolegw. Innymi sowy jest to nasza wasna wina". Wszystko to mog by pikne racje. I suszne. Cakiem moliwe, e naley z tego wycign takie wanie wnioski na przyszo: wychowa, przenie, powstrzyma, pouczy, nie dawa okazji, zapobiec lub zadba. Nie ma to jednak nic wsplnego z problemem: ukara dziecko czy nie! Czym innym jest bowiem poziom statystyczny, a czym innym indywidualny. Jeli na drodze mamy niebezpieczny zakrt i wiemy, e niewiadomi tego kierowcy nie przestrzegaj nakazu zwolnienia, to naley, zapewne, zakrt przebudowa. Nie wynika z tego, e nie naley tych kierowcw uwaa za winnych spowodowania wypadku! Byoby to czym nieludzkim. Byoby potraktowaniem czowieka nie jako istoty obdarzonej woln wol, lecz bezwolnej igraszki si przyrody. Czy czowiek ma woln wol, czy nie to jedna sprawa, ale na pewno powinien by traktowany jak gdyby j mia. Jest to fundament naszej cywilizacji i pozornie humanitarne" uwolnienie tego kierowcy od winy jest aktem skrajnie antyhumanitarnym. To samo dotyczy Paskiego dziecka. Odpowiedzialno 2 Dawniej mawiao si: Jakim mnie, Panie Boe, stworzy, takim mnie masz!". Wersja scjentystycznie zmodernizowana brzmi: dziaanie czowieka zaley od warunkw spoeczno-ekonomicznych i jego wolna wola jest nader ograniczona. Z tego wszystkiego prawd mimo wszystko niedocenian jest marksowskie powiedzenie Byt ksztatuje wiadomo". Zwracam wiec uwag, e byt Paskiego dziecka ksztatuje Pan i to Pan zatem ponosi odpowiedzialno za uksztatowanie si jego pogldw. Niewtpliwie Pana postpowanie te zaley od zewntrznych warunkw, jednak ani o jot nie zmniejsza to odpowiedzialnoci rodzicielskiej! Przede wszystkim nigdy nigdy nie moe Pan przyj usprawiedliwienia podobnego podanemu we wstpnym akapicie. Ono moe by nawet dobrze umotywowane, ale jak zobaczymy niej nie ma to nic wsplnego z istot odpowiedzialnoci. Przy crce moe Pan wzi drobn poprawk na wiksz wraliwo i podatno kobiet na wpywy rodowiska. Syn nie moe korzysta z taryfy ulgowej; adne tumaczenia: Koledzy mnie namwili", Wszyscy tak robi", pieszyo mi si" nie s dopuszczalne, jeli postpek by niewaciwy. Gupota pozostaje gupot, a zodziejstwo zodziejstwem, nawet jeli s powszechne. Co do samej zasady, to powiedzmy, e behawioryci udowodni, i czowiek cakiem pozbawiony swobody wyboru, jest maszyn reagujc na bodce dokadnie tak samo, jak gsienica czy elektroniczny w Ashby'ego.
117

Tak zapewne nie jest co udowadnia J. G. Kemeny w swej znakomitej Nauce w oczach filozofa: adna najbardziej pomysowa i najmniej zrozumiaa argumentacja nie zdoa nas przekona, e nie mamy wolnego wyboru czy podrapa si w gow lew czy praw rk", ale przypumy. Z takiego zaoenia bynajmniej nie wynika, e powinien Pan traktowa syna tak, jakby zdejmowao to ze odpowiedzialno!! Jeli fakty zmusz nas kiedy do odrzucenia zudze o istocie naszego czowieczestwa, to w nowym jzyku interpretacja tego brzmie bdzie: istotnie, twj postpek, synu, by zdeterminowany przez okolicznoci i rodowisko, przeto wanie ci karz (pardon: oddziauj na twj umys lub skr), by na przyszo by inaczej zdeterminowany! Zabawne, ale argument o spoecznym uwarunkowaniu nie ma praktycznego znaczenia nawet wwczas, gdy obie strony s przekonane o jego prawomocnoci! Udowodni to pewien sdzia z poudniowych Niemiec jeszcze na pocztku naszego stulecia. PodOdpowiedzialno 3 sdny bandyta i gwaciciel tumaczy si wedug nowych wwczas teorii: W mym rodowisku panoway wilcze prawa, na gwat napatrzyem si w dziecistwie, tak zostaem uksztatowany przez spoeczno, w ktrej yem". Uzasadnienie wyroku brzmiao: Sd w peni rozumie postpowanie oskaronego i wspczuje mu w sytuacji, w jakiej si znalaz. Jednake sd urodzi si te w pewnym rodowisku, ktre pochwalao pewne czyny, a surowo potpiao inne nakazujce niekiedy jednoznaczne dziaanie; tak wic to rodowisko a nie sd osobicie jest winne temu, e sd musia wyda wyrok mierci"! Najwaniejszym jest wniosek: dojrzewajce dziecko naley zacz traktowa jak czowieka! Oznacza to: uznawa za odpowiedzialne (niezalenie od obiektywnego znaczenia tego sowa) i kara za przekroczenie POBALIWO). ogon osa Jak powszechnie wiadomo, waciw metod postpowania z osem, ktry nie chce przej przez rzek, nie jest cignicie go za uzd do wody, lecz przeciwnie cignicie za ogon do tyu. Oburzony osio wyrywa do przodu i bez trudnoci przebywa rzek. Dokadnie tak sam metod mona stosowa do maych (a czasem ale uwaga! vide PRZYMUS nie tylko maych) dzieci. Podstawowym bdem na przykad w karmieniu dziecka jest wmuszanie mu jedzenia na si. Jeli dziecko nie chce je (zakadam, e
118

dozwolonych

granic

(vide

LIBERALIZM

&

chodzi o zdrowe dziecko; w przeciwnym przypadku trzeba i do lekarza), naley je przegodzi! Co wicej kiedy dziecko zgodnieje i zadeklaruje ch jedzenia, naley mu odmwi. Ta ch jedzenia bdzie pocztkowo bardzo saba. Potem (czasem mog to by dwa dni, trzeba je przetrzyma) dziecko zacznie si domaga jedzenia (w czym powinna pomc ona, przygotowujc co dobrze pachncego). W tym momencie naley stawi saby opr... Chodzi o to, by nie nasyci dziecka, tylko wywoa stay cig w kierunku jedzenia. Dziecko powinno nieustannie chcie je!. Zreszt znakomita anglosaska regua rwnie i dorosym nakazuje wstawa od stou w momencie, gdy czuj, e z chci by jeszcze jeden ks przeknli. ona moe przy tym udajc tajemnic przed Panem po cichu je podkarmia [vide MATKA KOCHANA). Wwczas, oczywicie, Pan bdzie duej i bardziej surowy. Musi Pan ustpowa dziecku na moment przed jego ambitnym postawieniem si: Nie no, to nie bd jad", ale moliwie Ogon osa 2 pno. Czy owi Pan kiedy ryb na granicy zerwania si yki? Tak? No, to wanie tak trzeba prowadzi dziecko. Metoda ta jest niemal gwarantowana. Dziecko bdzie domagao si je, pod warunkiem e przez odpowiednio dugi czas utrzymywano je w stanie niedojedzenia. Bdzie wwczas zapewne podkrada poywienie z kuchni. Naley tego nie dostrzega. Wane, e jedzenie zaczyna mu si kojarzy z czym przyjemnym, a nie z ponurym obowizkiem. Wybieranie w tym okresie na pocztku smacznych potraw, a potem coraz mniej smacznych (proporcjonalnie do uczucia godu) jest do istotne, ale i dajc stale t sam, rednio smaczn potraw mona osign zamierzony skutek. Rzecz prosta matk i teciow musi Pan na ten czas ok. trzech tygodni, cho czasem starczaj dwa dni usun z pola widzenia, gdy bd robi Panu awantury, a dziecko czujc poparcie wytrzyma i sto lat (przez babci podkarmiane z udawanym grymaszeniem). Wszystko to odbywa si przy zaoeniu wsppracy ze strony ony. Bywaj jednak kobiety tak uparte, e osio jest przy nich potulnym barankiem. Tak wanie pomylaa to natura: kobieta gupia i nieprzewidujca musi by prostolinijna, gdy jej potomstwo zmaroby z godu, gdyby zacza rozumowa. Kobieta taka wie raz i na zawsze: Dziecku jest tym lepiej, im mu jest cieplej, im wicej da mu si je i pi oraz im wicej pi!". Przypadki skrajne, czyli matki pakujce dziecko do piekarnikw, trafiaj si rzadko tylko dlatego, e boj si, i potomek zatruje si gazem. Temperatura by ich nie
119

odstraszya. Z tak kobiet nie wygra Pan gdy zawsze wszystko popsuje, jeli nie sowem, to choby czynionymi za Pana plecami minami. O przekonaniu jej mowy nie ma. Fachowy cybernetyk nie rozkada jednak rk. Naley po prostu acz jest to ju metoda zawodna przeprowadzi t sam operacj w drug stron. Prosz wic sobie teraz wyobrazi, e naszego nie chccego przej przez rzeczk osa trzyma za ogon drugi osio. Wiemy, e aby rzek przeszed, trzeba tego pierwszego pocign za ogon. A jak zmusi drugiego, eby go pocign? Oczywicie: pchajc. Waciw wic technik jest nakrzyczenie na on, e dziecko jest za chude i powinna je lepiej karmi. Dziecko bdzie, rzecz jasna, przeraone i w onie wzbudzi si potrzeba ochrony dziecka przed niebezpieczestwem, w tym przypadku: przed brutalem mem. Naley zdwoi nalegania, robi awantury skutek bdzie taki, e ona zacznie dziecka nie dokarmia. Ogon osa 3 W tym skomplikowanym ukadzie wszystko zaley od wzgldnej siy i masy obydwu osw. Za wynik nie gwarantuj, ale inteligentne stosowanie tej metody moe da dobre rezultaty (problem jedzenia jest tylko jednym z wielu!). Oczywicie, pojawienie si babci dziecka na horyzoncie tak komplikuje model, e tylko geniusz cybernetyki sobie poradzi. Tu ja bym si podda. Fizycy udowodnili, e problem trzech cia jest poza szczeglnymi przypadkami nieroz wizalny. Rzecz jasna, nie mona przystpi do tej metody na drugi dzie po zaniechaniu pierwszej, tj. po prbie zmuszenia ony, by wsppracowaa z Panem w godzeniu dziecka. Trzeba odczeka co najmniej tydzie; w przeciwnym razie najwiksza idiotka poapie si, e prbuje si wypdzi j z malin. Wszystko to oparto na zasadzie, e dziecko jest homeostatem (vide HOMEOSTAZA). ojcem czy by warto? Odpowiadam: w zasadzie nie warto! Z ojcostwem wi si liczne kopoty. Kopoty te byy dawniej rekompensowane: pan domu mia wadz nad rodzin i silniejsz dziki temu pozycj spoeczn. Na staro liczne dzieci byy nie tylko dum i chlub, ale i materialnie wzbogacay rodzin z ojcem na czele. Obecnie ojciec nie posiada praktycznie wadzy nad dziemi. Nie moe wybra nawet godzin, na ktre dziecko chodzi do szkoy, a w
120

wikszoci przypadkw typu szkoy. Nie moe marnotrawnego syna wyrzuci z domu, moe mu si natomiast (przypadek prawdziwy) zdarzy konieczno pacenia za niego... alimentw! Nie ma, oczywicie, mowy o doborze nauczycieli, chyba w drogo opacanych szkoach prywatnych. Do tego ma na og mao czasu i ze warunki. Nawet uwiadomienie seksualne jego dziecka chce prowadzi pastwo. Obd. A mimo to Pan chce mie dzieci bd nawet pan ju je ma skoro kupi Pan t ksik. Obd do kwadratu. A nawet do szecianu, bo robi tak miliony innych mczyzn. Czy to tylko przekora wobec rzeczywistoci, ch rzucenia jej wyzwania? Jest tu pewna hipoteza. Ot zwierzta (i ludzie) w stanie zagroenia wykazuj zwikszony popd do rozrodczoci. Czy przypadkiem wysoki przyrost naturalny w Polsce nie wiadczy, e nasz nard instynktownie odczuwa zagroenie i mobilizuje si, aby przetrwa, liczc si ze stratami materiau genetycznego? To ju Pana nie dotyczy. Pan podj decyzj indywidualn i powinien Pan stara si wycign z niej korzyci. Aby byo to moliwe, bdzie Pan musia uzyskiwa osobicie to, co kiedy prawo ojcom gwarantowao, a obyczaj potwierdza. Powodzenia! onanizm Jak Pan zapewne wie, badania dra Kinsey'a wykazay, e jest to bardzo powszechny nawyk. Z czego wnosi mona, e katastrofalny. Z drugiej strony jednak bezsprzecznie szkodliwy i Pana obowizkiem bdzie zapobieganie popadniciu syna w ten nag. Pamita wszake naley (vide CELE TAKTYCZNE I STRATEGIA), by nie zaszkodzi bardziej ni brakiem ingerencji. Straszenie chopca moe wywrze wpyw bardzo szkodliwy, powodujc nawet impotencj. Jeli przeto wykryje Pan, e syn si onanizuje, naley go zawstydzi, wytumaczy szkodliwo tych praktyk i mie nadziej, e albo poskutkuje, albo przynajmniej ograniczy to onanizowanie si do rozmiarw wynikajcych z potrzeby fizjologicznej. Gwny natomiast nacisk powinien Pan pooy na zapobieganie. Poniewa onanizm zaczyna si najczciej na poziomie odruchowym, przeto nie jest Pan zobowizany traktowa w tych rozwaaniach dziecko jak czowieka (vide POREDNIE DZIAANIA). Nigdy nie zdobyem si na to, by od maego przyucza dzieci do obowizku spania z rkami na kodrze, co podobno daje dobre rezultaty. Natomiast do atwo mona regulowa nastpujce czynniki:
121

nie jest tak znw

Chopiec powinien spa lekko przykryty. Ciepo sprzyja podnieceniu

erotycznemu. Trzeba go hartowa" prosz ostro odpowiada na protesty zaniepokojonej ony. Chopiec powinien by niewyspany, by kadc si spa szybko zasypia. Chopiec powinien mie przed snem waciw lektur, tj. nie mie Chopiec powinien by fizycznie zmczony, a nie rozleniwiony ani literatury traktujcej o dziewcztach. znudzony. To powinno bez gwarancji! da dobre rezultaty. ortolinijno Jest to teoria ewolucyjna goszca, e konkuruj midzy sob nie stabilne geny, tylko ich tendencje. Na przykad, mamut to nie tylko rzeczywisty mamut, ale i caa linia mamutw, ktrych ky rosn. Podobnie samochd to nie tylko kupa elaza, ale i kierunek jazdy oraz prdko, z jak si porusza. Teoria ta jest jak si wydaje jedynie efektownym (i jak twierdz specjalici nadmiernie uproszczonym) spojrzeniem na ewolucj. Jednak to by moe uproszczone spojrzenie pozwala atwiej zrozumie pewne sprawy. Wydaje mi si, e w dziedzinie ewolucji kulturowej (vide DZIEDZICZENIE) ta teoria dziaa bezbdnie. Jeli ma Pan jakie wady: jka si, dubie w nosie, cierpi na zahamowania psychiczne itp. to Paskie dzieci maj ogromn szans nie tylko ich odziedziczenia, ale i wzmocnienia! Genetycznie bowiem maj zbliony podkad, a poprzez przykad tendencj do rozwinicia tych wad wybitnie wzmacniaj (vide IMITACJA). Moe to nie by widoczne teraz ale ulegnie wzmocnieniu, gdy Paskie dzieci bd miay dzieci wasne, bo potrzeba znalezienia towarzysza/szki ycia zmuszajca do maskowania tych wad, ulegnie osabieniu (bo ten towarzysz/szka jest ju zaklepany/a). Dlatego swe wady naley przed dziemi bezwzgldnie kry, by efekt ich osabia. W dodatku zalety jako nie chc si same wzmocni. W myl teorii zreszt, ktrej radykalna wersja gosi, e gatunek stworzony jest jako doskonay, a potem powoli si degeneruje (te zbyt wielkie ky!). Wersja mniej radykalna powiada, e gatunek najpierw si doskonali wedug klasycznych regu ewolucji, nastpnie pewne tendencje zostaj utrwalone jako korzystne, a potem dochodzi do ich przerostu i upadku gatunku. Czy Pan ocenia, e Paska rodzina jest obecnie na fali wznoszcej si czy ju opadajcej? ostatnie miejsce Bardzo wana regua praktyczna,
122

ktr

mona

wpoi

ju

trzy--

czterolatkowi: Gdy si zgubisz znajdujemy si w tym miejscu, gdzie widzielimy si po raz ostatni". T regu trzeba koniecznie wbi w gow dzieciom i onie. Bez tego prdzej czy pniej oczekuje Pana minidramat typu: Rodzice picioletniej Paulinki, ubranej w biay fartuszek i bucik na lewej nodze proszeni s o zgoszenie si..." itd, lub nieco wikszy dramat w postaci poszukiwania dzieciaka po Izbach Maego Dziecka i podobnych placwkach. Bywa i gorzej. Zasad elazn jest, e modszy ma siedzie i czeka. Gdy dwie osoby biegaj, najczciej mijaj si po drodze. Tak wic, to Pan bdzie szuka zagubionych w tumie ony i dzieci. Bez kopotw wymyli Pan miejsce, w ktrym si ostatnio widzielicie, oraz ewentualnie dwa-trzy miejsca, ktre dziecko moe za takowe uzna. Pewn trudno sprawi moe wytumaczenie onie, e dziecka ona ma szuka, a na Pana czeka. Jest to jednak do pokonania. patrylinearno

W ogromnej wikszoci cywilizacji niemal u wszystkich liczcych si w wiecie cigo rodu liczona jest po mieczu, a nie po kdzieli. Pomimy tu niektre prymitywne plemiona (vide POSTPOWCY). Pewnym wyjtkiem s ydzi, u ktrych przynaleno do narodu liczona jest wycznie po matce, co ma pewne uzasadnienie (vide NOWORODEK), ale i u nich dziedziczenie majtkw idzie po ojcu. Niektre bojowe emancypantki domagaj si zniesienia tego obyczaju, traktujc go jako jeszcze jeden przeytek z czasw mskiego szowinizmu. Uzasadniany on by tym, e syn (a take wnuk po mieczu) na pewno dziedziczy po ojcu wszystkie geny zwizane z chromosomem Y. Oczywicie, crka moga po ojcu nie odziedziczy adnego genu, a jej crka tym bardziej. Co wicej: jej syn na pewno co najmniej jeden chromosom ma nie po dziadku. Tak wic prawdopodobiestwo, e majtek przypadnie osobie bliej spokrewnionej, jest przy patrylinearnoci wiksze.
123

Rozumowanie takie wedug bardzo obecnie modnej (a w Polsce nieznanej) teorii, w myl ktrej jednostk ewolucji jest gen, a nie czowiek prowokuje pseudofeministki do dania odwrcenia biegunw lub ich zrwnania. Niestety! Sytuacja nie jest symetryczna! 1'atrylinearno 2 Rwnie z punktu widzenia babki, wnuk, a take wnuczka po mieczu odziedziczyli po niej chromosom X, natomiast wnuk i wnuczka po kdzieli niekoniecznie. Take zatem z punktu widzenia kobiet partylinearno jest uzasadniona i to z jednakow si. Naley podziwia si ewolucji, ktra potrafia wyselekcjonowa patrylinearno mimo (a moe wanie dlatego), e ludzie nie byli wiadomi zasad dziedziczenia. Wszelkie namowy do eksperymentw w tej dziedzinie radz traktowa jak w hale POSTPOWCY. pienidze Po okresie szalestw ludzie zaczynaj mie znw normalny stosunek do pienidza. Paskie dziecko bdzie najprawdopodobniej yo ju w normalnej epoce i powinno by do tego dostosowane. Pienidz to po prostu miara ludzkiej pracy. Dziecko na widok pienidza w Paskim rku powinno zrozumie, e jest on wyrazem wdzicznoci spoeczestwa za usugi, jakie mu Pan albo Pascy przodkowie oddali. Jest to rwnie rodek zapewnienia sobie w zamian pracy od spoeczestwa na rzecz Pana i Jego rodziny. Lekcewacy stosunek do pienidzy to lekcewaenie pracy ludzkiej!! Posiadanie ich nakada pewien moralny obowizek: by prac t wydatkowa rozumnie. To s Pana pienidze i moe Pan sprawi sobie za to dowoln frajd, ale nie powinien ich Pan uywa na marnowanie spoecznego wysiku. Jeli zbuduje Pan fontann pomalowan na rowo w groszki, to moe si ona podoba; jeli kae Pan raz kopa rw do prowadzenia dopywu, a potem drugi raz do przeprowadzenia w tym samym miejscu odpywu wody to zmarnowa Pan ludzki wysiek. Wolno Panu ale nie wypada. Posiadacz pienidzy powinien wieci przykadem ich szanowania. Do czsto demagodzy przeciwstawiaj postaw mie" postawie by", przy czym moralici zastanawiajco czsto wychwalaj owo by". Kady oczywicie moe y (za swoje pienidze!!), jak uwaa. Zwracam jednak uwag, e postawa by" jest aspoeczna. Jeli za swoje pienidze wybuduje Pan solidny dom, to powstanie co, co bdzie przez parset lat suyo Paskiej rodzinie (albo komu innemu bo moe Paski rd Pienidze 2
124

wyganie?), a jeli wybierze si Pan w podr naokoo wiata, to Paskie wraenia za marne pardziesit lat si rozsypi. Trzeba zachowa kompromis midzy tymi dwiema postawami ja tylko zwracam uwag, e nie wolno postawy by" propagowa jako spoecznej, a postawy mie" jako antyspoecznej gdy jest dokadnie odwrotnie. Rwnie gromadzenie pienidzy w banku jest postpowaniem nienagannym moralnie. A czy rozsdnym? To zaley od okolicznoci. Niech si wic Pan nie da zwariowa. Paska rola w rodzinie polega na dostarczaniu pienidzy i jeli pozwala Pan na ich lekcewaenie, to podkopuje Pan swoj wasn pozycj. Dobrze pisz? Niektrzy ojcowie n i g d y nie powiedz onie lub dziecku, e na co nie maj pienidzy: wol powiedzie, e nie dadz! Mam dla tej metody ogromny szacunek. Sam jednak wol uczciwie powiedzie, e prosz si ogranicza w wydatkach, bo na to nas chwilowo nie sta. Cay czas mam jednak wraenie, e jest to bd, z tym e ju za pno na jego korekt. Moe Pana bdzie sta? Oczywicie kas w domu koniecznie trzyma Pan. Z tej kasy musi Pan wydzieli sum na utrzymanie domu i t sum ona powinna dysponowa zupenie swobodnie. W zalenoci od stopnia jej odpowiedzialnoci finansowej, wydziela Pan powinien te pienidze co tydzie dwa lub miesicznie. Jeli boi si Pan, e to Pan przepije pienidze to niech Pan je wpaci na rachunek oszczdnociowo-rozliczeniowy (warto mie!) i wrczy onie cztery czeki z odpowiednimi datami. Sowo nabia" oznaczao niegdy produkty gospodarstwa, ktrym zawiadywaa biaogowa, i dochd z nich szed na jej prywatny uytek. Rwnie i dzi ona powinna mie jaki wasny dochd lub zaskrniak, do ktrego Pan by nie zaglda. Rwnie dzieci powinny mie wasne pienidze (tygodniwki") z ewentualnymi premiami lub karami. Prbowaem rnych systemw i wydaje mi si, e w kadym zyski dugofalowe znakomicie rwnowa si ze stratami krtkofalowymi i odwrotnie. Trzeba wic eksperymentowa, bo jasnych wskazwek oglnych brak. Jedna jest wana: nawet najdrobniejsze kwoty (ale nie tygodniwki, oczywicie) rozlicza starannie. Milionerzy oszczdzali kady cent i uczyli oszczdza. Nadmiar pienidzy w rodzinie bywa zgubny. Uczy braku poszanowania. Do pienidzy trzeba si przyzwyczai. Due sumy prowokuj nieprzygotowanych
125

do

nadmiernych

wydatkw. Tylko posiadanie wasnej firmy lub posiadoci dajcej dochd uczy obchodzenia si z pienidzmi i, moim zdaniem, tylko tacy obywatele powinni mie Pienidze 3 wpyw na wybr ministra finansw... Jeli wic wpadn Panu do rki nadprogramowe pienidze, to niech je Pan zainwestuje, zwikszajc konsumpcj tylko minimalnie. I zyski bd na przyszo wiksze i nie doprowadzi Pan do katastrofy. Nie naley z drugiej strony oszczdza na zewntrznych objawach zamonoci. Oszczdno w domu zamono na zewntrz to haso zupenie nie z tej ziemi w erze pazernych Urzdw Skarbowych. Wiem. Nic nie poradz jednak na to, e takie postpowanie jest najwaciwsze a system podatkowy niewaciwy... Moe i to si wkrtce zmieni. Nie naley rwnie na staro rozdawa dzieciom wszystkiego. Dzieci kochaj bardzo to niewtpliwe ale istnieje jeszcze podwiadomo... Poza tym ma Pan wwczas rezerw, ktra im si przyda. Jeli syn lub zi chc pienidzy na jaki interes, to niech Pan wejdzie jako wsplnik, a nie daje kapitau! Z tym e radz si nie wtrca: przepisy s zmienne i w tych warunkach technik prowadzenia interesu lepiej zostawi modym. Moe si te Panu przytrafi okropna sytuacja: Paska renta lub emerytura daje Panu wysz stop yciow ni dzieciom ich pensje! Jest to niemoralne (jeli dzieci te solidnie pracuj...), ale nie Pana to wina. Pienidzy dawa im nie wolno. Naley natomiast orientowa si, czego im potrzeba i to kupowa. Na wdziczno liczy nie radz. Moe wic odkada i zaproponowa wkad w jaki samodzielny interes? Ludzie starsi czsto zachowuj si nieekonomicznie, gdy gubi perspektyw. Nie chce im si zarabia, np. wynajmujc cz zbyt duego mieszkania, bo to spekulacja, a kopot, a po co te pienidze... Prosz jednak pamita, e nie jest to aden wyzysk" lokatorw, lecz uczciwa transakcja: gdyby nie byo to dla nich korzystne nie zamienialiby swoich pienidzy na prawo do przebywania w Paskim lokalu! Trzeba myle spoecznie i, w miar moliwoci, pomaga innym! pies Kilkuletnie dziecko w najnaturalniejszy sposb woa do Pana: We to! i Zrb to!". Co sztywniejsi rodzice karc je za to, gdy nie mog znie imperatywnego tonu woacza. Wiemy skdind, e jednym z brakw demokratycznego spoeczestwa jest zanik umiejtnoci rozkazywania. Ju raczej z literatury wiemy, jak to urodzeni wydawali polecenia tonem nie dopuszczajcym myli o ich
126

niespenieniu, a jednoczenie niezwykle uprzejmym. W spoecznoci rwnych wydajcy polecenie albo czuje si nieswojo (wydawa rozka bliniemu?), albo nadrabia chamstwem, maskujcym brak pewnoci siebie. Czy to zestawienie niczego Panu nie sugeruje? Jeli nie, rozpatrzmy zagadnienie od drugiej strony ludzie nie umiej rwnie sucha! Albo buntuj si (dlaczego on mi rozkazuje?), albo jeli musz paszcz si obrzydliwie. Dlaczego? Dlatego, e s nie nauczeni. Nie przyzwyczajeni w-dziecistwie! Tak, wiem, e dziecko z reguy zasypywane jest gradem polece i rozkazw. Ale przykadu przykadu nie ma adnego! Jak susznie zauway C.N. Parkinson, w tradycyjnej rodzinie ona jeli nawet nie baa si ma to przed dziemi ten strach udawaa. Nie mog oprze si pokusie przytoczenia jego rozumowania: dziecko chce mie zapewnion siln opiek, ale c warta jest opieka czowieka, ktrego nikt si nie boi, nawet wasne dziecko? Dziecko bd to powtarza niezmordowanie uczy si przez imitacj zachowa dorosych (pniej rwnie zwierzt, Pic 2 kolegw, fikcyjnych postaci literackich). Dawniejsza ona wiedziaa wic, co robi. Po pierwsze miaa do dyspozycji argument: Bo powiem ojcu!" w sytuacji rwnej pozycji maonkw zupenie bezskuteczny. Dochodzi do komicznej i przeraajcej, sytuacji: rodzice strasz dziecko dozorc albo takim panem z kijem!". Dziecko, stworzenie rozumujce prosto, wyciga std poprawny wniosek: szmaciarz z ulicy silniejszy jest od tatusia! Po drugie dziecko ma ywy przykad-posuszestwa i szko wydawania polece. Osobowo dziecka syszcego co trzeci dzie dialog: Zrb co zje! Sam sobie zrb! zwichnita jest o wiele bardziej ni wynikaoby z rozwaa pod hasem KONFLIKT. Dwa lata suby w wojsku nie s w stanie naprawi osiemnastu, a w dodatku te dwa przypadaj na okres prawie cakowicie uksztatowanej ju psychiki. Na rwnouprawnienie w rodzinie mogli sobie pozwoli posiadacze suby domowej. Jak wiele tradycyjnych bran, ta rwnie przeywa dzi kryzys instytucjonalny. Kadego natomiast mimo podatku (pardon, progresywnej opaty sanitarno-wetery-naryjnej") sta na utrzymanie psa. Pies to jaka namiastka rozwizania, odgromnik rodzinny. Psu kady moe rozkazywa i uczy si wydawania takich polece, by rozkazobiorca te by zadowolony, choby miao si to objawia tylko machaniem ogona. Jeli syn zamiast uczy si opiekowa' zalenym od siebie stworzeniem (dziewczynki wol lalki, koty lub mae szczeniaki), zacznie si nad psem
127

znca, to winna nie jest zasada posiadania w domu psa. Co si dzieje w Paskiej rodzinie czy aby Pan nie jest rozsadnikiem sadyzmu? Jak dotd, mowa bya o Panu, dzieciach a co o psie? Pies chowany w porzdnej rodzinie jest zawsze zadowolony ze swego losu; pisz tu o rodzinach z dziemi, gdy ludzie wychodzcy z domu o 8-mej rano, a wracajcy o 9-tej wieczr mie psa nie powinni! Jeli ma Pan skrupuy, czy potrafi Pastwo zapewni zwierzciu opiek prosz pj do schroniska dla bezdomnych zwierzt i wybra jedno; prosz pamita, e bez Pana interwencji byby zabity lub uyty do eksperymentw naukowych! Prosz nie spieszy si z wyborem, kade zwierz ma charakter wypisany nie tyle na doni, co w sposobie poruszania si po klatce. Prosz jednak nie przystawa przy boksach psw, ktrych nie maj Pastwo zamiaru wybra. To okruciestwo! Inteligentny, wesoy kundel-mieszaniec moe odziedziczy po rodzicach dobre, rednie lub ze cechy, ale Pan ma prawo wyboru. Dostatecznie mody, by si bawi jest znakomitym towarzyszem dziecka. Psy rasowe z kolei tworz linie dokadnie opisane; pies taki kosztuje bardzo duo, ale te inwestycja zwraca si przez sprzeda potomstwa; niektrzy nawet niele na tym zarabiaj... Odradzam: psy ras malekich (pinczery, ratlerki, jamniki i pekiczyki), zbyt due (trudno chowa w mieszkaniu i duo kosztuje ich wyywienie) oraz pseudorasowe szczeniaki sprzedawane poktnie, cho oczywicie taki zakup przypadkiem moe okaza si jak najbardziej trafny! Psa nie naley przeadowywa tresur, ale te powinien umie wykonywa jakie dwadziecia rozkazw. Traktuje si go jak domownika najniszej kategorii ale jak domownika, tzn. ma on pewne uprawnienia i bez powodu krzycze na nie wolno! Oczywicie, jeli przyjtego pod swj dach psa (lub inne zwierz) zechce Pan wyrzuci to da Pan dzieciom lekcj, jak naley postpowa z nieuytecznymi domownikami; na staro spotka Pana zasuony los! pci role

128

Odmienne podejcie obydwu pci do spraw sexu wytworzyo si w naturalnym procesie ewolucji. Tylko wyjtkowo naiwni dogmatycy rwnoci pci mog sdzi, e da si tu wprowadzi rwnouprawnienie. W procesie doboru naturalnego ten mczyzna najskuteczniej przekaza swj gen przyszym pokoleniom, ktry zapodni moliwie wiele kobiet. Jeli jego synowie choby w paru procentach dziedziczyli po nim (obojtnie: genetycznie czy kulturowo) takie zdobywcze nastawienie do seksu to typ poeracza serc niewiecich musia si rozpowszechni. I rozpowszechni. Istnieli i zapewne istniej mczyni majcy po par tysicy potomstwa. Kobieta natomiast nie ma nic do zyskania dziki ewentualnej poliandrii. Przeciwnie: nieustanne kopoty z agresywnymi czonkami antyharemu". Natomiast i tak moe wyda tylko jedno dziecko rocznie. Wicej! Natura tak to urzdzia, e wprowadzenie nasienia dwu mczyzn zmniejsza prawdopodobiestwo zapodnienia (cho znane s ju dwa wypadki blinit z dwch ojcw, ale mwi o prawdopodobiestwie). Pici role 2 Z tego wanie powodu poliandria nie ma najmniejszych szans na przetrwanie ani nawet na zaistnienie w znaczniejszym stopniu. Tradycyjne role mczyzny i kobiety nie s wic jak tam fanabe-ri, odbiciem praw spoeczestwa dziaania feudalnego praw lub buruazyjnego, z wynikiem pci. ucisku Punktem zapewnia ekonomicznego czy wyzyskaniem fizycznej saboci kobiety, lecz efektem logicznych jest wynikajcych konstrukcji odniesienia zawsze mono-gamia (wwczas mczyzna

wzgldnie najwiksz opiek dzieciom!), ale osigana od strony poligynii z czstymi w t stron odchyleniami. Mona, oczywicie, chcie z takim ukadem walczy. Nie mona jednak
129

utrzymywa jednoczenie, e jest si mionikiem Natury, zwolennikiem ochrony przyrody, konserwatyst itp. Trzeba wwczas miao stan w jednym szeregu z tymi, co to na widok rzeki natychmiast zastanawiaj si, jakby tu j puci w drug stron a zacofan gr przerobi na postpow kotlin. Domaganie si rwnego traktowania pci w tej dziedzinie nie ma te nic wsplnego z samorealizacj", lecz jest domaganiem si, by ludzie zadali gwat swej naturze i przerobili si na automaty realizujce wydumane dogmaty. Nacisk kulturowy moe by niesychanie silny. Bardzo wiele dziewczt decyduje si na wspycie sexualne z obawy przed posdzeniem przez koleanki o zacofanie, a nie z pragnienia serca lub potrzeby fizjologicznej. Co tam sex! Znane s przypadki wizyt u psychologa dziewczt lubicych zmywanie i inne prace domowe a bojcych si przyzna do tak nieprzyzwoitych pragnie! Powiedzmy to jasno: w kadym spoeczestwie jest i by powinna grupa niezomnych purytanw, ktrych adna moda nie ugnie. W kadym spoeczestwie powinna te by i jest grupa nonkonformistw, ktrych adne zakazy ani inkwizycja nie powstrzymaj przed amaniem zasad. Midzy tymi grupami znajduje si wikszo, skonna przychyli ucha raz jednym, raz drugim. Jeli grupa taka zaczyna masowo przechodzi do nonkonformistw, to sytuacja jest niepokojca dla... logika, gdy wwczas nonkonformici" zostaj nagle przecitniakami. W istocie prawdziwymi nonkonformistami zostaj purytanie. Std widoczne w caym wiecie zdecydowane prdy w tym kierunku. Jeli udao si Panu ochroni dziecko przed cakowitym ogupieniem, to prorokuj, e bdzie Pan mia raczej kopot z nadmiernym rygoryzmem moralnym u syna czy crki ni z rozwizoci! Ale to ju inny rozdzia. Prosz si tylko odpowiednio przygotowa... r podejrzliwo Jest to zdecydowana wada, ktrej musi si Pan jeli j Pan posiada wyzby. Nic chyba tak nie zatruwa stosunkw w rodzinie! Jeli ma Pan jakie podejrzenia wobec dzieci lub ony to powinien Pan przede wszystkim nic na ten temat nie mwi. Trzeba si zastanowi i przyj jedn z dwch metod. Byka za rogi {vide BYK ZA ROGI WZICTY). W tym przypadku jest to wariant zastosowany z dobrym skutkiem przez krla Filipa Macedoskiego. Gdy otrzyma donos, e lekarz jest namawiany przez spiskowcw do zamachu na jego ycie, poczeka, a ten przyniesie lekarstwo, wrczy mu
130

donos do przeczytania, a lekarstwo wypi. Jest to z pewnoci dobra metoda zdobywania sobie ludzi. Jeli nie chce jej Pan stosowa to mona albo poczeka, a si sprawa wyjani, albo przeprowadzi delikatne i dyskretne ledztwo. Trzeba jednak mie rozsdn pewno, e ledztwo takie (np. wypytywanie nauczyciela za plecami dziecka) przyniesie jakie rezultaty, a przede wszystkim nie wyjdzie na jaw. Zdarzyo mi si, e proszony o dyskrecj nauczyciel natychmiast powiedzia synowi, e pytaem o niego!! Mona te zastosowa metod kombinowan: spyta z zastrzeeniem: Jeli zaprzeczysz, to przyjmuj to do wiadomoci i uwaam spraw za wyjanion". Nie wolno natomiast powiedzie: Oj, podejrzewam ci, e co zrobie. Czekaj, czekaj, niech no si upewni!" Jeli dziecko jest niewinne zostanie ciko skrzywdzone. Jeli chciao si przyzna nie przyzna si, bo dostao sygna, e ojciec nic nie wie. Jeli chce zej na drog przestpstwa, dostao ostrzeenie, e trzeba si lepiej maskowa! Dziaanie w tym stylu to typowa kompromisowa metoda babska. Nie wolno! podwiadomo Kawaek umysu, gdzie gromadzona jest informacja, z ktrej nie musi Pan robi wiadomego uytku. Na przykad, pocztkowo zmienia Pan biegi w samochodzie wiadom decyzj, potem robi to Pan ju podwiadomie. Niektrym rutynowanym kierowcom zdarzao si zasn za kierownic i obudzi po kilkunastu kilometrach: oczy omiatay drog, rce automatycznie wykonyway skrty, a jeli nie byo sygnau o niebezpieczestwie to podwiadomo nie budzia umysu. Niestety, nasza podwiadomo nie cakiem jest przystosowana do dzisiejszych prdkoci i czsto kierowcy budz si na uamek sekundy przed nieuniknion ju katastrof, albo nie budz si w ogle. Rwnie napominania dzieci, odezwania do ony mog by jeli kto ma wpraw czynione zupenie machinalnie, bez uycia umysu. Jednak najdrobniejsze odchylenie od rutyny powoduje, e obiekt dostrzega lekcewace traktowanie. Dlatego: Uwaga! Od wynalezienia psychoanalizy modne stao si zwalanie wszystkiego na podwiadomo. Prawd jest, e podwiadomo wywiera olbrzymi wpyw na nasze dziaanie. Ani na jot nie zmniejsza to jednak odpowiedzialnoci czowieka. Tak samo jak jedziec odpowiada za wyczyny konia, ktrym kieruje, tak samo i czowiek odpowiada za swoje czyny (vide ODPOWIEDZIALNO) niezalenie od tego, czy byy wygenerowane przez
131

podwiadomo, czy nie (jak sprawdzi, e podwiadomo nie miaa wpywu na moj decyzj??!?). Psychoanalitycy utrzymuj, e trzeba sw podwiadomo analizowa, by waciwie postpowa. Ja uwaam to nie tylko za niepotrzebne, ale i za szkodliwe! Mj rozum musi mi podpowiada waciw drog postpowania a to, czy chce mnie z niej sprowadzi zy Czarownik, ktliwa ona, kapryne dziecko, pastwowy urzd czy moja podwiadomo jest bez znaczenia. Podwiadomo 2 I Niezalenie od nacisku wywieranego przez te czynniki osobno lub cznie mam postpi waciwie i mie do siy woli, by si im przeciwstawi. A wiedzie, z jakich powodw moja podwiadomo usiuje sprowadzi mnie z waciwej drogi nie musz! Po co? Gdy pies chce je, to mu daj je niezalenie od tego, czy zgodnia z powodu pocigu za zodziejem, czy z powodu krcenia si za wasnym ogonem! Z podwiadomoci rwnie si korzysta. Gdy nie ma racjonalnych powodw do podjcia decyzji, najlepiej zda si wanie na podwiadomo. Postpi, jak kae intuicja. I znw: po diaba mam t podwiadomo analizowa? Znajomo technologii produkcji opon w niczym nie poprawia komfortu mojej jazdy samochodem! Natomiast wymawianie si podwiadomoci (zrobiem to odruchowo...") wiadczy o saboci. Typowa kokieteria, niegodna mczyzny. Wanie wczoraj co takiego zrobiem... pomocnik do wszystkiego Gdy Paski syn zacznie swobodnie operowa rczkami gdzie koo ptora-dwch lat jego marzeniem bdzie wyrczanie rodzicw w kadej czynnoci. Okrzyki Daj mi" i ..Ja, ja sam" bd Pastwu pocztkowo przeszkadza na kadym kroku. Co wic trzeba postanowi. Znakomita cz rodzicw po prostu zabrania dziecku wtrcania si w nie swoje" sprawy, polecajc w zamian wykonywa ach, jake nieatrakcyjne porzdki z zabawkami. Lub co podobnego. Nie wolno Panu do tego dopuci, choby ona nie wiem jak jczaa, e utrudnia jej to prac w gospodarstwie. Chyba, e koniecznie chce Pan wpoi w dziecko przekonanie, i: nie naley bra si za rzeczy trudne, dziecko jest w domu niepotrzebn i kopotliw zabawk, pomaganie innym jest niewaciwe i najlepiej zaj si sob. Jeli nie, trzeba pozwoli dziecku tuc szklanki (zanim nabierze wprawy stucze 1015) podczas zbierania ich ze stou i zanoszenia do
132

kuchni. Mj syn przesta je tru majc dwa i p roku, a trzeba doda, e niemal codziennie bra si rwnie za zmywanie (ktre, oczywicie, trzeba byo dyskretnie wykonywa po raz wtry). Za t cen zyskalimy jednak wiele z caym spokojem moglimy zostawi go w dowolnym miejscu zastawionym porcelan, bez obawy, e zachowa si jak so. Stuczenie za przypadkiem j e d n e j np. wazy kosztuje przecie wicej ni dziesi szklanek, nieprawda? Tu uwaga: Dziecko nie moe by zachcane do pomocy musi mie w drive do dziaania, trzeba mu raczej zabrania pomagania (i ustpowa pod presj...). Wczeniej czy pniej nadejdzie jednak zupenie inna laza: dziecko umie ju zrobi wszystko (bd prawie wszystko, a do osignicia wieku emerytalnego winien Pan przynajmniej jedn Pomocnik do wszystkiego 2 czynno wykonywa lepiej ni Pana syn, jeli nie chce Pan straci jego szacunku!) i zacznie Pastwu zalee na jego pomocy. Jeli nie postpowa Pan zgodnie z powyszymi wskazwkami, okres ten nadejdzie pno i zaczn si wyrzekania: Patrz, Jurek Kowalski we wszystkim matce pomaga, a Ty, niezdaro no, rubze si", co wszelk pomoc koo? Na og jest ju za pno, ale: verba docent, exempla... Wanie czy przy wykonywaniu domowych obowizkw jest Pan skrzywiony, a potem jczy: Ach, jak si zmczyem"? Tak? To niech si Pan nie dziwi, e robi tak syn. Zacz trzeba od siebie. Zrobi to i owo z zapaem i umiechem, eby wida byo, e sprawiaj Panu te czynnoci satysfakcj. Raz, drugi, trzeci za czwartym syn powinien si zainteresowa i prbowa wczy. Naley mu wwczas pozwoli z cakowit obojtnoci zaprawion szczypt szczypt sceptycyzmu. Powinno si uda. Jeli postpowa Pan rozsdnie, nie bdzie tych problemw. Jednak nigdy nie naley rezygnowa z wykonywania czynnoci opanowanych przez dziecko. Jeli crka wyciera kurze i raz zapomniaa, nie wolno jej zwrci uwagi, lecz ona powinna zrobi to sama, z tryumfem owiadczajc: No, wreszcie i mnie si udao". Przede wszystkim za przykad, przykad i jeszcze raz przykad jeli przedmioty spade na podog bdzie Pan szybko podnosi, Paski syn bdzie Go gorliwie naladowa. Jeli za zaczn Pastwo eksploatowa
133

zamieni

beznadziejnie

uciliw

katorg.

Trzeba

bdzie

jwymuszana dziecku, co, rzecz jasna, atrakcyjnoci nie podniesie. Bdne

naturaln ch dwulatka (Ja podnios, ja podnios!)i da takiej usugi w kadym przypadku owa ch wyganie (rwnie vide PRACA). Wszystkie powysze uwagi odnosz si w rwnym stopniu do dzieci pci obojga, jedynie rodzaj czynnoci jest inny; z naturalnych przyczyn crce przykad musi dawa matka i gwnie przez ni moe Pan wpywa na swoj crk. Musi Pan jednak pamita, i to jest wane! e w tych nielicznych, gdzie wzorowa si ona bdzie na Panu, Paski wpyw bdzie wielekro wikszy! PS. W dzie po napisaniu powyszego fragmentu odbya si z mym najmodszym (2,5 roku) synem rozmowa: Tatusiu, zdejmij buty! (vide KONSERWATYZM) Dobrze, przynie mi kapcie. Nie! wietnie, przynios je sam (ruch w kierunku drzwi...) Nie! Ja sama! (Poniewa wikszo domownikw uywa form eskich, syn czciej stosuje kocwki tego rodzaju). porzdek (utrzymywanie) Niestety, jest to jeden z tematw, gdzie moje pragnienia i wiedza nie dorwnuj sile woli. Utrzymywanie Porzdku jest jedn z zasad, ktre mona znakomicie racjonalnie uzasadni (vide ZASADY). Wiadomo, e jeli odoymy rzecz byle gdzie, to potem bdziemy odkada j na inne miejsce (te niekoniecznie waciwe...) i w rezultacie wykonamy dwa ruchy zamiast jednego. Dobrze jeszcze, jeli tej rzeczy nie bdziemy potem p dnia szukali! Jednak wiedza ta nic nie poprawia faktu, e na moim biurku jest nieustanny baagan. Zgodnie za z teori ortolinijnoci (vide!) oraz imitacji (vide!) na biurkach moich synw nieporzdek jest nieprawdopodobny . Jedynym wytumaczeniem dla mnie moe by to, e dawniej, dziki znakomitej pamici i orientacji, zawsze Wiedziaem, gdzie co pooyem oraz przewidywaem swoje posunicia. Wobec tego nie odkadanie rzeczy na miejsce, lecz tam, gdzie w przyszoci miaem je potrzebowa, istotnie oszczdzao mi czas. Teraz, gdy rzeczy przybyo, a skleroza si nisko kania cierpi za ten bd. C! Ju nie potrafi. Moe Panu uda si unikn mego losu? A moe? Podobno ludzie na staro robi si pedantyczni... posuszestwo

134

Jak ju wspominaem (vide IMITACJA), dzieci wszystkiego ucz si przez naladownictwo. Dotyczy to take posuszestwa. Po c jednak mam si powtarza, skoro najlepiej sformuowa to synny Cyryl N. Parkinson? Oto odpowiedni fragmencik Jego eseju: Mona wyliczy rozmaite przyczyny tego stanu rzeczy, lecz najwaniejsz z nich jest oczywicie brak autorytetu rodzicw. Sto lat temu istniao przewiadczenie, e m jest panem w swoim wasnym domu. ona bya mu winna formalnie posuszestwo, zdajc1 sobie spraw, e na tym opiera si z kolei jej autorytet wobec dzieci. Prawdopdobnie znacznie czciej je widziaa, a jej wysiki utrzymania dyscypliny moga wic agodzi pewna poufao. Zatem najlepszym sposobem postpowania byo zawsze odwoanie si do autorytetu nieobecnego ma. Gdy mwia; Ojciec tego zabroni", mona byo wnosi, e ona sama byaby bardziej pobaliwa. Jedynie akceptujc wadz ma moga utrzyma w posuszestwie dzieci. Ona moga podj decyzj, lecz niepopularnoci obarczaa jego, tym atwiej, e go przy tym nie byo. Tak wic matka wzmacniaa zasady subordynacji si wasnego przykadu. I w ten sposb uczono dzieci i sub, by znay swoje miejsce. Jeli wydaje si, e w epoce wiktoriaskiej autorytet rodzicw osign szczyty, to gwnie dlatego, e tak bardzo wzrosa liczba potomstwa. Przy raczej nagym spadku miertelnoci wrd dzieci Posuszestwo 2 rodzina moga liczy dwanacie, czternacie, a nawet dwadziecia osb. Dom przeksztaci si wic w rodzaj prywatnej szkoy, gdzie dyscyplina potrzebna bya bardziej ni kiedykolwiek przedtem. To, e dzieci nie powinny nigdy mwi nie pytane, moe wydawa si rzecz podan w kadym wypadku, ale gdy ich ilo dochodzia do dwunastu lub co koo tego, stawao si koniecznoci. Bez pana domu ycie staoby si niemoliwoci. Tote matka czynia wszystko, by zwikszy presti ojca, wykorzystujc go z kolei dla wasnej ochrony. Powiem o tym ojcu, jak wrci z biura". Tymi
135

wzbudzajcymi strach sowami utrzymywaa porzdek, podnoszc napicie do punktu kulminacyjnego owiadczeniem: Zdaje si, e sysz, jak ojciec idzie po schodach!". Nie baa si go tak jak udawaa, lecz to udawanie suyo poytecznemu celowi. Dzieci drtwiay ze strachu, zanim jeszcze usyszay sowa nagany, a w konsekwencji w domu panowa wzgldny spokj i cisza. Prawdopodobnie w aden inny sposb nie mona by byo w ogle prowadzi domu". Autorytet ma przed stu lub dwustu laty by formalny i materialny. Obecnie jest zupenie inaczej. Bardzo suszne rozumowanie przeprowadzi tu synny Murray Rothbarth: Po czym poznawao si w Rzymie niewolnika? Po tym, e to on pracowa na swojego pana. Tak wic wszelka gadanina o upoledzeniu kobiet" jest bzdur gdy obecnie to mczyni tworz klas niewolnicz, zmuszon do pracy na swoje panie! (Dodam, e libertarianie, ktrych przywdc jest Rothbarth, uwaaj rwnie, e system opieki spoecznej powoduje, i ludzie przedsibiorczy, energiczni i pracowici s niewolnikami ludzi niezdolnych, leniwych i nieudacznikw). Oczywicie, dla istnienia i utrzymania rodziny musi Pan sw pierwszoplanow pozycj w rodzinie utrzyma. Jednak obecnie (vide OJCEM CZY BY WARTO?) ma Pan prawo i niektre nawyki przeciwko sobie, a nie za sob. W efekcie bdzie Pan prowadzi cik i wyczerpujc walk o swoj rodzin wbrew niej i statystycznie umrze Pan o dziesi lat wczeniej od Swej ony. W czasach absolutnej dominacji mczyzny popeniano nawet zasadnicze bdy w drug stron. Na przykad saby fizycznie m mg nieposuszn maonk posa do purgatorium, gdzie za opat wymierzano jej przepisan przeze chost. Przyczyniao si to utrzymaniu formalnego posuszestwa, z drugiej strony jednak umoliwiao utrzymywanie w posuszestwie on przez mczyzn sabych, a zatem szkodzio waciwej selekcji (vide HETEROZYGOTYZM). Dzi stoi przed Panem zasadnicze wyzwanie. Trudne warunki, i VtArvrh ii>mv. nr7vrwna mona do prowadzenia statku po I Posuszestwo 3 burzliwych wodach, gdzie zaoga si buntuje, pasaerowie s niesforni, a w porcie czyha zwizek zawodowy gotw wsadzi kapitana za kratki z powodu naduycia wadzy w stosunku do zaogi. Ba! W takiej Szwecji mona pj do wizienia za przyoenie dziecku nawet za wiedz i aprobat ony par razy w skr!!! W Szwecji przynajmniej wody s
136

spokojniejsze

my

natomiast

wchodzimy na morza burzliwe, gdzie wikszo Paskiej energii powici Pan utrzymaniu si na powierzchni i szybkim zmierzaniu do zmiennych celw. Dlatego na pokadzie musi by porzdek, a wrd zaogi dyscyplina. Nadchodzi okres zdecydowanej selekcji. Paski Dom niech Pan myli o swojej rodzinie w kategoriach feudalnych ot, Paski dom albo rozleci si w codziennych niesnaskach, nieposuszestwie dzieci, sprzeczkach z wiecznie niezadowolon on i upadnie, albo zdoa go Pan uj w karby i zapewni mu pomylno. Wymagana tu bdzie odpowiednia doza stanowczoci i agresji z Pana strony. Musi te Pan nauczy si wysuchiwa opinii ony, a nawet dzieci (tak!), czerpa od nich informacje oddzialajc je od plotek i jednoczenie podejmowa decyzje samemu, bez dzielenia si odpowiedzialnoci z kimkolwiek. Wszystkie wielkie mocarstwa paday wskutek uzyskania przez kobiety dostpu do podejmowania Podobnie w decyzji. w Mikoaj Persji II i by naj-poczciwszym pastwach z czowiekiem z rosyjskich Cesarzy, ale rzdzia za niego klika powizana z Cesarzow. Rzymie, innych przedrewolucyjn Francj wcznie. Nie chodzi o to, e kobiety nie potrafi rzdzi. Potrafi! Gdyby Pana zabrako, Paska ona potrafi wychowa Paskie dzieci. Moe i lepiej ni Pan. Anglia za Elbiety I, Biznacjum za Teodory, Rosja za Katarzyny II (i wspczenie Wielka Brytania za premie-rostwa Magorzaty Thatcher) byy rzdzone cakiem niele. By moe nie genialnie (vide ROZRZUT INTELIGENCJI), ale genialny wadca trafia si raz na tysiclecie. Problem w tym, e rzdzi musi jedna osoba. Decyzje podejmowane w porozumieniu z on, kolektywem, samorzdem itp. s na pewno decyzjami bardziej owieconymi, uwzgldniajcymi wicej informacji i stanowisk w ogle same plusy. Jeden tylko jest minus: odpowiedzialno za nie rozciga si na wicej osb i nikt nie przykada si tak, jak wwczas gdy cae brzemi odpowiedzialnoci spoczywa na nim. To brzemi musi Pan dwiga sam. Ja wiem, e podzielenie si z on jest wygodne. Wiem, e ona bardzo si ucieszy. Wiem, e bdzie dumna. Wiem, e ze wszystkich si dopomaga bdzie do podjcia waciwej decyzji... Posuszestwo 4 I bdzie to na og decyzja gorsza ni podjta przez Pana lub jednoosobowo. Mdra kobieta nie wtrca si w te sprawy. Kopot z gupi polega na tym, e czsto jest to osoba uparta (por. ze Stanisawa Lema maszyn, ktrej 2 plus 2 dawao 7 zob. Cyberiada. Maszyna Trurla). Dlatego te przed zwizaniem si z tak osob musi si Pan upewni, e bdzie ona posuszna
137

sprawach

podlegajcych

Pana

kompetencji.

Radz

wzi

szerok

poprawk na znany fakt, e po zawarciu maestwa oraz z wiekiem kobiety zwyky stawa si bardziej niezalene. O ile nie musi Pan temu zapobiega (niech Pan pamita, e z uwagi na elastyczno po paru wsplnych latach przejmie ona wiele od Pana!); o tyle we wczesnym okresie zwizku musi Pan utrzymywa j bezwzgldnie w ryzach. Zacz wic trzeba przed zawarciem maestwa. Jak to osign? Teorii Pawiowa nie bd tu wykada, kto j poj i potrafi zastosowa, niech stosuje, a jeli Pan nie potrafi, to by moe nie osign Pan poziomu wymaganego od kierowania rodzin? W takim przypadku niech Pan bezwzgldnie sucha ony. Jednak rwnie bezwzgldnie musi Pan wymaga, by zachowane byy pozory, e to Pan decyduje. Przede wszystkim z uwagi na Pana dzieci (vide HOMOSE-XUALIZM). Ale jest to te Pana obowizek wobec spoeczestwa. Przykad kobiety kierujcej mem pozwala rozmaitym zwariowanym pseudofeministkom agitowa inne kobiety, gupsze od swych mw: Widzicie? Mona i tak!". Od czego one albo zniszcz swego ma, albo bd nieustannie wszczynay sprzeczki, albo (najczciej) po prostu bd si czuy nieszczliwe. Tylko w bajkach inwalidzi bez ng promieniej radoci, e jeden z nich zdoa zosta pilotem; w yciu prawdziwym id z zazdroci na wdk i szlag ich trafia. Uwaga: moe si zdarzy, e dostrzee Pan, i w rzeczywistoci na wiele Pana decyzji ona jednak wpywa przy pomocy swoistej sieci intryg, podpowiedzi i dziaa. Musi Pan to traktowa jako informacj ze wiata, tj. przyjmowa do wiadomoci. Nie powinno to jednak wpywa na Pana decyzje. Nie powinno wpywa to znaczy, e nie powinien Pan rozumowa: Aha, ona tak zadziaaa, bym zrobi A, to ja jej na zo zrobi B!". Byby to karygodny brak zaufania do ony, granie przeciwko niej. Niech wpywa! Jeli robi to dobrze w porzdku. Jeli le to po to ma Pan rozum, by podj decyzj mimo jej wpyww. Ale nie przeciwko niej! Ostateczna odpowiedzialno i tak spoczywa na Panu! I nie powinien Pan nie tylko wymawia sobie" takich metod, ale i okaza, e je Pan w ogle zauway!

138

postpowcy Zwolennika wychowania postpowego od dawien dawna pozna mona po jednej szczeglnej cesze. Ot, jako wzr do naladowania taki postpowiec nieodmiennie wybiera jakie plemi indiaskie, polinezyjskie lub eskimoskie; moe to by jaki obyczaj wymarych Hetytw opisany przez Herodota, ewentualnie zapisany na papirusie, ktry zaciskaa mumia Amenothepa IV. W kadym razie jest to jakie zacofane plemi ywice si robaczkami wygrzebywanymi z ziemi. Nie rozumiem, dlaczego rodzice czasami staj bezbronni wobec rozmaitych postpowcw wmawiajcych im niestworzone rzeczy w oparciu o dowiadczenia plemienia Mambo-jumbo. Gdyby dowiadczenia plemienia Mambo-jumbo byy co warte, to zapewne plemi Mambo-jumbo wymylioby silnik elektryczny, lokomotyw parow, komputery i obecnie panowaoby nad kul ziemsk, tak jak panuje (jeszcze) rasa biaa. Jest oczywiste, e owe poszukiwania czego nowego wi si z obecnym kryzysem tej rasy, ale kryzys ten pochodzi z odejcia od tradycyjnych metod wychowania! Nie oparciu znaczy o to, e pewnych nowinek wychowawczych nie mona si na wprowadza! Zawsze jednak z umiarem i na wasne ryzyko, a zatem i w wasne przemylenia. Natomiast powoywanie dowiadczenia Mambo-jumbo jest kontrargumentem, na ktry naley zimno odpowiada, e jedzenie robaczkw na zimno spod korzonkw jest zapewne organicznie zwizane z tymi metodami i jeli kto to lubi... Gdyby kto zacz Pana przekonywa, e sonie powinny mie gst sier i jako przykad wskazywa mamuty to zapewne bez trudnoci odpowiedziaby Pan trzewo, e mamuty wymary i jest podstawa do podejrze, i nie najlepszy to wzr do naladowania nieprawda? Gdy postpowiec za Paskimi plecami zacznie swe teorie sprzedawa Paskiej onie lub co gorsze dzieciom, naley go zdecydowanie wykopa za drzwi z uyciem siy fizycznej, jeli to niezbdne. Jest to Paski obowizek wobec prawdziwego postpu, ktry polega na rozwijaniu wartoci tradycyjnych i wzbogacaniu ich wasnymi ideami. Ostatecznie jednak to s Paskie dzieci. Jeli Pan chce nimi ryzykowa, to spoeczestwo tylko na tym zyska, gdy zwikszy si rnorodno, a nard wzbogaci o Paskie dowiadczenia. Z tym e na og bd to dowiadczenia negatywne. Moe si przy tym zdarzy, e niektre cechy wychowania plemienia Mambo-jumbo s korzystne, ale tylko w pewnym bloku. Pira to dobry wynalazek ewolucji i pancerz te, jednak uskrzydlone pancerniaki raczej nie maj przyszoci. Moe si wic okaza, e te cechy, ktre chce Pan przej od Mambo139

jumbo, po prostu nie pasuj do innych. A jeli zacznie Pan wprowadza ich coraz wicej to wkrtce zapewne okae si, e cz z nich zwizana jest np. z klimatem w kraju Mambo--jumbo. Ja w kadym razie ostrzegem. Ryzyko jest Paskie i Paskich decyzji krytykowa nie bd.

140

porednie dziaania Jak Panu wiadomo z hasa HOMEOSTAZA, wszelkie bezporednie dziaanie na organizm biologiczny lub spoeczny powoduje zazwyczaj przeciwreakcj, niwelujc skutki dziaania. Najbardziej skuteczne s dziaania porednie, tj. oddziaywanie na co, czego ubocznym efektem bdzie podany skutek. Na przykad, wprowadzenie ustawy o pasoytnictwie spowodowao spadek spoecznego potpienia pasoytw", a nawet ukrywanie ich przed nadmiernie surowym ramieniem prawa. Natomiast ustalenie podatku od gminy, ktry porzdni obywatele musieliby de facio paci za pasoytw, spowoduje uruchomienie autentycznych si spoecznych, ktre skutecznie pasoytnictwo" ogranicz (inna sprawa czy w sposb, jaki bymy sobie yczyli!). Jednak w dziedzinie stosunkw midzyludzkich etyka mska zakazuje stosowania metod porednich. Jeli chce Pan, by syn siedzia krcej w ubikacji, to trzeba mu to powiedzie a nie konstruowa niewygodn desk sedesow! W jednej z powieci angielskich znalazem wrcz przeraajcy opis intryg (tj. dziaa porednich) w wykonaniu pewnej damy. Przykad: chciaa si przeprowadzi; m, nauczyciel, nie mia na to ochoty. Pani nie nalegaa, lecz przez przyjaciki rozpucia pogosk, e m kiedy zgwaci uczennic. Po 2 tygodniach m (nawet nie wiedzcy o tym) zmuszony atmosfer niedomwie sam zechcia si przenie!!! Jeli jednak oddziauje Pan nie na sfer wolnej decyzji czowieka, lecz na jego instynkty (zwaszcza u dziecka), to moe Pan na to ograniczenie nie zwaa. Niemowlciu podkada Pan waek a nie kae spa z gow wyej (vide ONANIZM).

141

praca Praca stworzya czowieka". Bez pracy nie ma koaczy".,,Praca uszlachetnia". Te zdania wypowiadamy z namaszczeniem, wypisujemy na makatkach i sztandarach. A w praktyce? Dopki mczyni pracowali, a kobiety im zazdrociy wszystko byo w porzdku. Syn rwa si do samodzielnej roboty. Obecnie wikszo kobiet pracuje (o ile zajcia kobiet na etatach kto chciaby nazywa prac nie jestem do tego skonny) i po przyjciu do domu rodzice usiuj ca robot, wykonywan dawniej przez dobre kilka godzin, odwali jak najszybciej, co gorsze, zwalajc j wzajemnie na siebie lub na dzieci. Dziwienie si potem, i wyrasta pokolenie lubice zwala prac na innych, jest faryzeuszostwem. Miejmy odwag serio oceni ten poredni skutek emancypacji. Jeszcze wczeniej rozpocza si erozja etosu pracy spowodowana technik. Syn przypatrywa si ongi ojcu przy pracy i w znanym zjawisku, ze syn kowala zostawa zazwyczaj kowalem, grao rol oprcz ekonomiki i ewentualnych skonnoci dziedzicznych naladownictwo (vide IMITACJA). Potem praca przeniosa si do manufaktur, nastpnie fabryk, na ktrych teren mona obecnie wej zazwyczaj tylko ze specjaln przepustk i bezporedni przykad przesta dziaa. Co prawda praca staa si przez to nieco bardziej mityczna, a wic i pocigajca (co do pewnego stopnia rwnowayoby ten brak), ale te wraz z feminizacj zmalaa jej atrakcyjno. Zawd traktorzysty moe by prawie rwnie nccy jak lotnika lecz z chwil, gdy kady (nawet Basia z warkoczykami) moe zosta traktorzyst, nikt nim zosta tak naprawd nie chce. Te trzy czynniki rozoyy do czego wstydzimy si przyzna cae ycie spoeczne, oparte zarwno w doktrynie chrzecijaskiej, mieszczaskiej, socjalistycznej, kapitalistycznej i komunistycznej na pracy, (jedynie w feudalizmie istniaa grupa gardzca prac, ale te prosz mi dzi wskaza chtnych na prniacze" ycie poczone z koniecznoci brania 2-3 razy do roku udziau w wyprawach wojennych z noclegami pod goym niebem!). Najgorzej wysza na tym praca fizyczna. Prace umysowe i wolne zawody zawsze otoczone byy podziwem. Dokonujca si rowolucja demokratyczna wpoia w co mniej krytyczne umysy przekonanie, e kady moe by Einsteinem. Kandydatom na Einsteinw nie wyszo to na dobre; dawniej student wiedzia, e statystycznie co dziesity jego kolega zostaje, powiedzmy, Infeldem, obecnie zosta nim moe tylko co tysiczny, gdy na fizyk przyjmuje si sto razy tylu kandydatw. Std brak etosu elity, co przeszkadza w twrczej pracy a objawia si melancholi i rezygnacj. Pomijam oczywiste obnienie poziomu... Ale my nie o tym. Absolwenci szk i uczelni nie podejm pracy fizycznej,
142

gdy to haba (maskowana argumentem, wcale susznym, e nie po to oni i pastwo wkadali tyle pienidzy i wysiku etc). Tak wic, pod naciskiem wikszoci trzeba ich byo przyj na uczelnio, obecnie trzeba im da prac. Jeeli mwi si, e czowiek zmieniajcy prac z fizycznej na umysow awansowa to nie mona oczekiwa, by dzieci szanoway i ceniy prac fizyczn. A jednak ona jest podstaw naszego ycia i jeli kiedy tylko 10% ludnoci zajmowa si bdzie prac rczn, a 90% myleniem, to rola tych 10% nie zmaleje, lecz wzronie. Dokona si automatyczny nawrt: prace umysowe bd wwczas w pogardzie, a na fizycznego trzeba bdzie zdawa egzaminy. Jest to nieuniknione po zastanowieniu si powstrzyma Pan zapewne umiech i przyzna roi racj. Na razie obserwujemy dopiero pocztek tego procesu. Jeli pragnie Pan swego syna utrzyma w nurcie moe Pan nic nie robi. Dobrze jest tylko wtrci od czasu do czasu swko, e mczy si nie warto, i raczej ogranicza ogldanie filmw rosyjskich i amerykaskich (nie wiadomo dlaczego czym potniejszy nard, tym bardziej ceni prac...). Jeli chce Pan tego unikn, nie ma rady: musi Pan czsto bra do rki motek, pi, gwodzie, ruby... W kadym domu jest sporo do zrobienia. Twierdzenie prof. Grzegorczyka, e brakorbstwo budowlanych jest w pewnym sensie korzystne, wzbudzio salw miechu caej wierinteligenckiej Polski, reszta Polakw przyja ten paradoks jako dobr ilustracj tezy: Nie ma tego zego, co by na dobre nie wyszo". A jednak co w tym jest! Uwaga: jeli ona bdzie wymiewaa dziea Pana rk (pierwsze bd zapewne pokraczne), szans sukcesu malej dziesiciokrotnie. Musi Pan otoczy si nimbem kapaskim, narzdzia s Pana, danie ich synowi to przywilej, o ktry trzeba prosi. Zaczyna naley wczenie, dla czteroletniego dziecka kady produkt Pana pracy bdzie wspaniay. Z drugiej strony dwulatek bez wikszych trudnoci wbije gwd (w zawczasu przygotowan przez Pana dziurk) i odkrci luno chodzc rubk. Prosz si nie ba dziecko nie uderzy do mocno, by wyrzdzi sobie trwa szkod... Jake mylne jest mniemanie, e dzieci chc si tylko bawi (prawdziwe jest tylko w stosunku do tych zapdzonych przez rodzicw do pracy). Przeciwnie: Paskie majsterkowanie ma by prac pen gb, adnej zabawy! Przedmioty produkowane winny by poyteczne i trwae. Crka ma inny wzr. Warsztat pracy prawdziwy warsztat pracy kobiety jest w domu i moe ona bra w niej udzia na co dzie. Prawdziwo goszonych tu tez potwierdza obserwacja: sposb utrzymania kuchni przez crk niemal dokadnie jest odbiciem metod matki, choby nawet obie kobiety rniy si wszelkimi innymi pogldami. Analogicznie wpojonych w
143

dziecistwie postaw nie wykorzenia nawet dwa lata praktyk robotniczych bdcych rozpaczliw prb naprawienia tego, co zaniedba ojciec (spnion o dziesi-pitnacie lat, w wic tylko pogarszajc sytuacj). Tak jak onie nie wolno krytykowa Pana roboty (potem, gdy dzieci bd miay wasny sd, sytuacja si zmieni ale te i Pan dojdzie do wikszej wprawy, miejmy nadziej. Prosz si nie tumaczy dwiema lewymi rkami". Panie, stolarz po trzech klasach podstawwki potrafi rwno uci desk: inteligent winien to robi lepiej, trzeba tylko tej inteligencji uy i przyj do wiadomoci, e kada praca wymaga mylenia) tak i Pan moe korygowa kobiece" prace tylko przez on. Nie wolno krytykowa ani ony przy crce, ani przejtych przez crk od ony metod. Zreszt wtrca si Panu wolno tylko do spraw zewntrznych" tak jak Panu jest przyjemnie, e umie Pan co, czego nie potrafi ona, tak i ona czuje si wysza, e potrafi przyrzdzi sos pomidorowy, o czym Pan nie ma pojcia. Gdyby Pan by lepszym kucharzem, caa jej praca straciaby urok. Pan ma j podziwia! Prosz nie sdzi, e prace kobiece uwaam za gorsze tylko dlatego, e odradzam branie si za nie. O nie! Odradzam Panu z tego powodu, z jakiego kowalowi odradzabym zegarmistrzostwo. Postp polega na specjalizacji! Jeli z jakich powodw (choroba, zmczenie ony) wypadnie Panu zaj si kuchni, winien Pan ucieszy si, e wolno Panu to zrobi i zrobi, co trzeba. Bez specjalnego starania wyjdzie to Panu gorzej ni onie. No, i dobrze! Jeli zamiast tego owiadczy Pan z obrzydzeniem, e tego typu roboty nie s dla Pana, przekroczy Pan granic midzy czowiekiem rozsdnym a tpym (cho zabawnym) konserwatyst. I przy okazji naruszy Pan rwnowag w rodzinie przerosty emancypacji to reakcja na takie wanie postawy. Ostatni, pozornie marginesow, spraw s narzdzia pracy. Pki dziecko ma cztery latka, moe mu Pan dawa dowolny motek i bdzie szczliwe. Ale wbrew powszechnej praktyce popieranej przez wytwrcw zabawek typu May stolarz" dzieciom trzeba dawa narzdzia najlepsze. Pan zdoa urn rwno desk nawet tp pi dziesiciolatek zniechci si przy drugim ruchu. Daj Pan dziecku szans! Do ukoczenia pitnastego roku ycia byem kompletn oferm w tzw. pracach rcznych i nie mogem poj, czemu nie potrafi dorwna, bynajmniej nie mdrzejszym ode mnie, fachowcom. Dzi przypadkiem wziem do rki narzdzia produkowne dla dzieci i ju wiem! Zupenie ju na marginesie pytanie za 2 punkty: jakie maszyny oddaj zakady kierowanym do nich na praktyk studentom?

144

praca zarobkowa

Tak mimo i uczszczanie do szkoy jest w wojewdztwie warszawskim (a chyba i w wielu innych) obowizkowe omielam si uwaa, e dla wikszoci modych ludzi znacznie korzystniejsza byaby nauka przy pracy. Jest wrcz szokujce, e wykazuj oni zdrowe odruchy, czsto podejmujc i zmieniajc prac i to, czyli objawy nauczania oglnego, si zwalcza (vide INWESTYCJA). Natomiast popiera si nauk w szkole, blokujc rnorodno rozwoju. Nigdzie czowiek tak dobrze si nie nauczy jak przy pracy, w ktrej dobre posunicie daje wysok premi, a za bd trzeba paci. Taka praca jest pedagogiczna. Dlatego te dla czowieka modego zdrowsza jest gra w pokera ni odbywanie praktyk robotniczych", polegajcych na obijaniu si po fabryce. Sdz, e nawet synowi krla nie szkodzioby dziennie popracowa dwie godziny co tydzie w innym zawodzie. Praca, rozwj kulturalny (literatura, teatr, muzyka), gry oraz nauka teorii powinny stanowi cztery filary edukacji. Niestety! Znw praktycznie nie moe Pan tak poprowadzi edukacji swego dziecka. Nie moe Pan zaprowadzi go nie tylko do zakadu elektronicznego, ale nawet do szewca na terminatora bez setek papierkw i zezwole. W pastwie w ktrym teoretycznie praca jest uwaana za najwysze dobro modziey pracowa si nie pozwala. I basta. Dochodzi do tego, e w niektrych zawodach szkoli modzie wojsko, nadrabiajc braki cywilbajzlu. Jedyna rada, by pohamowa zapdy biurokracji i dobrych wujkw, to wynale kruczek prawny przerzucajcy na nich obcienie: Rada Narodowa wydaa nakaz ksztacenia to niech za to paci! Rozumiem przez to: paci odszkodowanie za pienidze nie zarobione przez niedoszego jungarbeitera. Nasze spoeczestwo staje si coraz bardziej spoeczestwem ludzi nieodpowiedzialnych, bo tego wanie uczy szkoa! Odpowiedzialno ucznia, ktry moe zbi szyb, jest nieporwnywalna z odpowiedzialnoci czeladnika jubilerskiego! Cakowicie si zgadzam, e potrzebna jest pewna
145

warstwa ludzi bardziej beztroskich, umiejcych bez obcienia podejmowa decyzje. Jednak tak nie mona wychowywa wszystkich wbrew ich inklinacjom, predyspozycjom i przyszym szansom yciowym. Mamy miliony nieodpowiedzialnych dorosych, bo do dziewitnastego roku ycia traktujemy ich jako nieodpowiedzialnych. No, to przywykaj. W wieku dziewitnastu lat niektrzy bywali ju generaami po dwudziestu odbytych bitwach! Przeraa mnie zwaszcza liczba wynalazkw, ktre mogliby dokona ci modzi ludzie. Zamiast stworzenia odpowiednich moliwoci, wtacza si im w gowy formuki martwej na og dla nich wiedzy oraz szkoli na przestarzaych maszynach. A potem dziwimy si, e w Polsce przypada na jednego inyniera najmniej wynalazkw w porwnaniu z innymi krajami. Gdyby popatrze na inynierw na porwnywalnym samodzielnym stanowisku pracy i w porwnywalnym wieku to moe nie byoby le. Bo tak, to nasi trzydziestolatkowie porwnuj si z zagranicznymi dwudziestolatkami... A stanowiskiem samodzielnym bywa tokarz za nie jest nim zastpca dyrektora. Praca przypominam stworzya Czowieka. Czy moe Pan co tu uczyni dla syna?

146

przekaziory yjemy w wieku nadmiaru informacji w przeciwiestwie do wiekw dawniejszych musimy nastawia mzgi nie na wychwytywanie jak najwikszej ich iloci, lecz na zaguszanie informacji zbdnej. Trzeba przy tym pamita (vide PODWIADOMO), e nasz mzg ma rezerwy pamici miliony razy wiksze ni zdajemy sobie spraw. Std wczony odbiornik, choby niekochany i nie-suchany, zapycha nasz mzg dowolnymi i niekontrolowanymi treciami. Co prawda nie musz one wpywa na nasze decyzje, ale byoby dziwne, gdyby nie wpyway w ogle. Nasze mzgi pamitaj dane z niemowlctwa. Pamitam za syna mego kolegi trzy latka mia bodaj. Kolega w akurat zamiast Wolnej Europy" sucha by tego dnia Dziennika TV". Gdy spytaem: Co sycha?", ku memu zdumieniu odezwao si dziecko recytujc: Imperialistyczna flota Stanw Zjednoczonych wpyna na Morze rdziemne!". Sdz, e do dzi w jego mzgu gdzie tam spoczywa to zdanie. Zapewne tu obok zdania: Agresywna flota sowiecka wypyna na Ocean Atlantycki", bo pami nie zajmuje si analiz sensu i zgodnoci... Kopot z radiem i telewizj polega na tym, e zwaszcza ta ostatnia ma zbyt mao kanaw. Powoduje to, i rnorodno treci jest zbyt maa, jak na zasig i potg tego rodka przekazu. Naley pamita, e ksika jest rwnie szkodliwa, jak mass media. Wrzask literatw przeciwko telewizji to nieuczciwe argumenty wobec konkurencji. Zaczytywanie si w Karolu Mayu lub Meglu nie jest wiele lepsze od ogldania westernu lub suchania Tadeusza M. Jaroszewskiego. Jednak wybr ksiek jest o wiele wikszy ni wybr kanaw i myl, e nieprdko treci tam video osign ten sam poziom nasycenia, jaki zapewniaj nam obecnie ksiki. Std wanie a nie z zasady bierze si mj sprzeciw wobec TV. Wanie dlatego te radz Panu telewizji uywa a nie wcza. Dziennika lepiej sucha z radia. Muzyki te. Rwnie nauki jzykw. Natomiast rewi czy zawody sportowe telewizorze. Naley rwnie kontrolowa dzieci, czy rozumiej, co widziay na ekranach. Jeli nie nie pozwala oglda. Co prawda czowiek wiele si uczy domylajc, jednak liczba informacji na sekund prezentowana w TV nie pozostawia wiele czasu na domysy. Efekt jest taki, e dziecko gupieje dokadnie tak samo, jakby spdzio godziny na bezmylnym czytaniu ksiki w absolutnie obcym sobie jzyku. Naley te subtelnym gestem podkreli pogard dla gupich programw. Bardzo wane, by dziecko wyrobio w sobie wiadomo, e jest mdrzejsze
147

oczywicie oglda w

ni przecitny odbiorca, 18% odbiorcw nie rozumie najprostszego filmu kryminalnego z TV (co prawda te najprymitywniejsze s na takim poziomie, e to ja nic nie rozumiem z akcji, bo adu i skadu tam nie ma!), za 42% nie rozumie Wiadomoci"! Polska telewizja nie jest przy tym wcale taka beznadziejna. Szkoda tylko, e jest jednostronna... Jak ju czowiek ma wpa w kana, to chciaby mie cho kilka do wyboru...

148

przerywanie ciy W dawnych dobrych czasach mam na myli Rzym republikaski, gdy wadza cesarzy nie odja praw obywatelskich pod faszywym pretekstem ochrony sabszych obywateli kady pan domu mia prawo miecza w stosunku do domownikw. Mg wic rwnie cho si to zdarzao nader rzadko skaza syna na mier. Bya to zasada do rozsdna. Skazywa m dojrzay, rozumny, a skazany musia popeni konkretne powane przewinienie. Z tajemniczych przyczyn spoeczno dzisiejsza odrzucia ten obyczaj jako barbarzystwo. Natomiast zabijanie dzieci, ktre nikomu w niczym nie zawiniy, na podstawie wyroku wydanego przez osob chwiejn, ktrej decyzja zaley od tego, do jakiej kliniki wejdzie i na jakiego lekarza" lub lekarza trafi a wic czyn bez wtpienia gorszy uwaane jest za zgodne z moralnoci. Na to nie wolno si Panu zgodzi. Niech Pan zauway, e pojawienie si dziecka w onie ony lub kochanki oznacza pewne obowizki. Moe Pan zosta np. zmuszony do pacenia alimentw. Nie powinno za by obowizkw bez praw, jeli nie chcemy zosta niewolnikami, tymczasem nie ma Pan nawet prawa nie wyraenia zgody na skrobank!!! Jest to absurd. Decyzja Urodzi czy zabi!" naley prawnie do kobiety, a skutki obciaj... Pana. Moim zdaniem taki ukad jest sprzeczny z Konstytucj. Jeli Pana ona wykona ten zabieg" bez Pana wiedzy to trudno, ale wbrew Pana woli?? Pomimy banalne ostrzeenia o szkodliwym wpywie przerwania ciy na zdrowie i podno kobiety. Chc natomiast ostrzec Pana przed szkodliwym jego wpywem na psychik kobiety. Jest to osoba, ktra zabia powiedzmy co pomidzy ab a czowiekiem. Niech bdzie. Ale zabia. To pociga za sob powane skutki dla psychiki. Wanie brutalizacj. Kobieta, ktra pozbya si jednego dziecka, nie ma ju zahamowa: moe na drugie krzycze i bi, moe si na nie denerwowa a nawet mie do niego podwiadom niech, e nie da si ju go usun z ycia... Przeamana zostaa pewna blokada. Odbije si to te i na Panu... W epoce tanich rodkw antykoncepcyjnych, redukujcych szans zapodnienia do poziomu dowolnie niskiego (z zachowaniem szansy, e jednak efektem bdzie dziecko), w epoce znajomoci cyklw podnoci utrzymywanie anachronizmem. Serdecznie doradzam Panu: nie decydowanie zawsze na niekorzy skrobanki", lecz przyjcie Zasady (vide ZASADY), e to jest w ogle poza
149

tak

barbarzyskiego

zwyczaju

jest

niezrozumiaym

dyskusj! Gdy bowiem raz uzalenimy decyzj od pragmatycznych okolicznoci to psychiczna blokada i tak zostanie zamana, choby decyzja bya negatywna. Potem Pan lub ona bd mogli mie pretensje (podwiadome) do siebie, e si nie zdecydowalicie, i do dziecka, e si w ogle urodzio! W pewnym momencie oficerowie legionw galijskich zorganizowali narad, czy naley wypowiedzie posuszestwo Cesarzowi. Narad przeci jeden z nich trzewym stwierdzeniem, e sama narada nad tym jest ju wypowiedzeniem posuszestwa. To samo z przerywaniem ciy: samo zastanawianie si usun czy nie usun" jest zastrzykiem trucizny. I to a nie usunite pody jest gwnym oskareniem panujcego obecnie systemu moralno-prawnego! Jeli mimo zmniejszenia prawdopodobiestwa ona w ci zajdzie w momencie niekorzystnym trzeba zacisn zby. Bardzo wielu genialnych ludzi urodzio si i wychowao w trudnych warunkach, znacznie trudniejszych ni te, ktre stwarza nam techniczna cywilizacja. I rwnie bardzo czsto trudnoci skaniay ludzi do zwikszonego wysiku i w rezultacie stawiay na nogi. Ojcowie rodzin zarabiaj wicej od kawalerw nie z uwagi na sprawiedliwo spoeczn" (bo tej na og w kapitalizmie nie ma), lecz z uwagi na solidniejsz prac. A ubocznym efektem tej pracy bywa znaczny sukces yciowy, niedostpny tym, ktrzy s moe i bardziej zdolni, ale nie obarczeni kopotem rodzinnym jedzili sobie po wiecie, szaleli, pili i swoje zdolnoci zmarno-trawili. Nie ma tego zego, co by na dobre nie wyszo... Jest jeszcze jeden aspekt tej sprawy, ktry mnie na Pana miejscu przyprawiby o dreszcz. Ot przypumy, e wyznaje Pan zasad wyboru", tj. za kadym razem naradza si z on: Wyskroba czy zostawi". Wasze dziecko jedynaczka dochodzi do szesnastego (powiedzmy) roku ycia, czyta uwiadamiajce ksiki narzucone przez nauczycieli i ktrego dnia zadaje Warn pytanie: A waciwie z jakich powodw wycie mnie nie wyskrobali?". No, i musielibycie si tumaczy, e akurat warunki nam si poprawiy-, a lekarz akurat odradza zabieg, wahalicie si, potem zrobio si za pno... no, i dlatego, Kochanie, yjesz... Jak Pana to nie przeraa to ju trudno. Naleymy do innej formacji umysowej i moralnej.

150

przymus W dziecko sporo mona przynajmniej powierzchownie wdusi przymusem. Jednak postpowi pedagodzy zauwayli, i bardzo wiele z tego osiga si w sposb o wiele prostszy, a przynajmniej mniej konfliktowy. Poprzez uatrakcyjnianie czynnoci. Zamiast mozolnego napdzania do ksiki kolorowe obrazki 7. projektora. Zamiast kary za nieodrobienie lekcji premie za uzyskane pitki. Mona te stosowa liczne dziaania porednie. Zamiast zmusza do wkuwania dugoci Nilu da do przeczytania W pustyni i w puszczy, a potem urzdzi konkurs z nagrodami. Wszystko to jest prawd i daje istotnie dobre rezultaty w tym przedmiocie. Mimo to pedagodzy nowoczeni s raczej zdyskredytowani. Dlaczego? Dlatego, e uczc dzieci rozmaitej wiedzy zapomnieli, e nauka i praca pod przymusem ucz mimo wszystko jednego: znajdowania si i zachowywania pod przymusem. A ogromna wikszo chopcw (a take dziewczt) znajdzie si w yciu w sytuacji, gdzie to i owo bdzie musiaa zrobi. Bez wprawy wyniesionej z dziecistwa to bolesne dowiadczenie grozi wrcz szokiem i pogarsza sytuacj dziecka w porwnaniu z tymi, ktre do przymusu nawyky. Nie, nie doradzam Panu wychowania wojskowego. Radz natomiast, by mimo wszystko stosowa metod czon: cz polece wydawa w trybie przymusowym. Po prostu dla oswojenia dziecka.

151

przyszo (jasna) Kierunek ksztacenia syna zaley od wizji przyszego wiata, jak wytworzy Pan w wyobrani, nieprawda? To bd! Ludzko od lat marzya o poznaniu przyszoci; przerni futuromanci, jako to Pytia, M-me Soleil czy Herman Kahn, zbili na tym majtki. Na szczcie od kilkudziesiciu ju lat istniej dowody, e: przyszoci dokadnie pozna nie mona, dziaania oparte o niedokadn znajomo przyszoci powoduj wiksze straty ni zyski (tj. czciej przynosz zyski, ale za to ewentualne straty s kolosalne), Wraz nawet dokadna znajomo przyszoci obrciaby si na nasz z szybko zmieniajcymi si perspektywami wzroso w niekorzy. spoeczestwie zapotrzebowanie na astrologw, futurologw itp. Ludzie szukaj punktu orientacji, nawet faszywy jest lepszy od adnego! Punkt taki istotnie mona znale, ale trzeba zmieni paszczyzn. Gdy znajdzie si Pan w labiryncie luster co naley zrobi? Przede wszystkim wyczy wzrok, zwodzcy na manowce, zanikn oczy i stara si i prosto! To samo i tu. Dawniej mona byo miao orzec, e zawd kowala ma przed sob co najmniej stuletni perspektyw. Dzi mira goni za miraem, specjalista od lamp elektronowych wczoraj pbg moderny, dzi moe co najwyej duba przy przestarzaych radioodbiornikach. Namawiamy ludzi na karier programistw, ale ju niedugo wejd do uytku maszyny samoprogramujce si i co wtedy? Jeli Paskie dziecko naley do tzw. ywych umysowo to niech Pan pozwoli mu kierowa si intuicj nie mod. Ono lepiej czuje nadchodzcy wiat ni my, reagujc jak tygrysy szabli-ste: na brak zwierzyny

152

powikszamy ky, a do niesawnej mierci... Intuicja, fantazja, tradycja i moda wspdziaaj w tworzeniu waciwego rozkadu {vide RNORODNO) przyszych zawodw. My reprezentujemy, prosz Pana, tylko trzeci z tych czynnikw... Jednak dobrze byoby, by syn poza wymarzon specjalnoci zna jaki fach przydatny nawet wtedy, gdy zawiod komputery (vide PRACA). Rne ju czasy byway i nadej mog. Jedno jest pewne w epoce, gdy wiedza zmienia si co kilka lat (tak, w fizyce nauki wyniesione ze szkoy s w poowie nieaktualne pod koniec studiw), a technika jeszcze szybciej (student politechniki odbywajcy na pierwszym roku praktyk w fabryce, te same maszyny odnajdzie po studiach najprawdopodobniej w muzeum), wczesna specjalizacja jest kompletn bzdur. Rozwija naley ogln wiedz i inteligencj (uwaga: nie myli tego z uczeniem definicyjnym), co synowi pozwoli opanowa kady nowy zawd w 2 tygodnie. Rwnie czsta zmiana zawodu jest w tym sensie korzystna wbrew powszechnym w tym wzgldzie mniemaniom (vide ZABAWA). Takie ksztacenie wymaga pewnej dozy wysiku z Pana strony; trudno, trzeba przyj do wiadomoci, e czasy, gdy raz w yciu podejmowao si zasadnicz decyzj: Oddajemy Michaa do terminu u szewca", skoczyy si. Co prawda, zoliwi mwi, e wraz z nimi skoczyy si dobre i tanie buty, ale na to Paska decyzja nie ma wpywu. Powysze uwagi dotyczyy jednak dzieci o znacznych zdolnociach abstrahowania. Jeli dziecko ich nie ma to nie przeniesie oglnych rozumowa na konkretn dziedzin. W takim razie lepiej, by od razu poszo do pracy (vide PRACA) a w razie czego po prostu zmienio prac...

153

religia Nie bd si tu zastanawia nad istnieniem Boga. Mowa bdzie wycznie o wpywie religii tej religii, jak realnie moe przyj dziecko na jego wychowanie. Kady, nawet najbardziej zakamieniay ateista przyzna, e ksia katecheci i ksieczki do naboestwa a take kocioy istniej jak najbardziej materialnie. Ot przed czytaniem dalej zalecam lektur hase IMITACJA i POSUSZESTWO. Tak samo, jak dziki udawaniu przed dziemi, e boi si ma, ona uzyskuje autorytet i posuch dzieci tak samo Pan uzyska atwiej posuch dzieci, gdy bdzie Pan szczerze lub udajc demonstrowa posuszestwo wobec woli Boskie). Jest to szczeglnie wane w stosunku do maych dzieci. Wielu ateistw zdoao dobrze wyksztaci i wychowa swoje dzieci, statystycznie jednak ich heroiczne wysiki nie mogy zosta uwieczone powodzeniem. Raz jeszcze powoam si na Karola Darwina gdyby tak byo, to przodujce spoeczestwa byyby ateistyczne. Tymczasem wszystkie spoeczestwa, przynajmniej w znacznym fragmencie, s a wszystkie byy cakowicie niemal religijne. To dowodzi tej tezy. Wszystkie te miay mniejszy lub wikszy procent wolnomylicieli. Te, ktre ich chciay wykorzeni, marnie skoczyy. Tak wida powinno by... Bezwzgldnie wic zalecam wychowanie religijne dziecka. Inna sprawa, e bardzo czsto dziecko w wieku lat kilkunastu buntuje si przeciwko wierze, religii lub wrcz gosi ateizm. Trzeba si z tym liczy to jest te normalne. Jeli jednak jest Pan ateist to te nie radzibym Panu {vide OGON OSA) dziecka do tego .zachca. Wrcz przeciwnie! Niech si buntuje! Ale niech si buntuje samodzielnie! Gdy rzeczywicie potrafi oprze si Paskiemu i otoczenia naciskowi i jest w peni przekonane o susznoci tego buntu wwczas (jeli jest Pan ateist) ustpi Pan z dobrze tajonym tryumfem. Jeli jest Pan wierzcy, to cakiem susznie pocieszy si Pan, e jest to chwilowy bunt i owieczka prdzej czy pniej wrci na ono Kocioa. Jest to cakowicie normalne. Pan Bg patrzy na to pobaliwie od tysicy lat... Natomiast dla wielu ludzi religia jest istotn potrzeb duszy i nie wolno im jej odbiera. Dziki religii czowiek myli o wiecznoci, a zatem potrafi myle troch dalej ni w perspektywie byle do pierwszego". Zreszt, co ja tu bd mwi o rzeczach oczywistych.

154

rozkaz W ogromnej wikszoci wypadkw (vide MYNARZ PICY) dziecko nawet dwuletnie mona przekona, e powinno co zrobi. W wypadkach pozostaych lub w razie nagej koniecznoci, daje si mu polecenie, ktre powinno by wykonane. Mog si jednak zdarzy wypadki, gdy bdzie Pan chcia by pewnym absolutnego posuszestwa. Taki zbieg okolicznoci: sprawa jest naprawd wana, syn (bo tylko o nim bdzie mowa) wyjtkowo niechtnie nastawiony do polecenia. Wwczas mona mu kaza je wykona. Rozkaz (nie musi pa to sowo) ma mie form ustalon w wieku czterech-piciu lat, gdy dziecko zdolne jest do przyswojenia i zapamitania zrytualizowanej formuy. Gdy wobec bezskutecznoci polecenia stosuje j Pan po raz pierwszy, naley wyranie, bez podnoszenia gosu, ale z niezwykym naciskiem, powtrzy, np.: To jest rozkaz!". W 99 wypadkach na 100 nie zostanie on wykonany (dziecko zacina si) i wwczas musi Pan syna spra. Nie ma rady. Spra stanowczo i bolenie, pamitajc e dziki temu bdzie to najprawdopodobniej jedyna kara cielesna w jego yciu (jeli nie liczy klapsw matki, ktre z biegiem czasu s bagatelizowane). Jeli Pan tego nie zrobi bdzie Pan w sytuacji zmuszajcej do wykonania tej operacji 100 razy, a i to zapewne ju nie pomoe. W adnym wypadku egzekucja nie moe si przytrafi czciej ni raz na ptora roku. Konieczno taka wiadczyaby albo o zbyt delikatnym wykonaniu (tu trzeba by mczyzn, prodki w postaci lekkiego przetrzepania skry s gorsze od cakowitej pobaliwoci!), albo o wadliwej pamici dziecka. Z takim instrumentem, jak wytresowany rozkaz", bdzie Pan odczuwa nieustann pokus naduycia. Po co poleca, kiedy mona kaza? Jeli ma Pan tak sab samokontrol, e uyje Pan go czciej ni od wielkiego dzwonu (powiedzmy: raz na dwa miesice), to wrci efekt mynarza i wszystko na nic. W takim wypadku lepiej umwmy si, e Pan tego rozdziau w ogle nie czyta i kar cielesnych stosowa nie bdzie. Z narzdzia w niewaciwych doniach wicej bowiem szkody ni poytku.

155

rozrzut inteligencji Badania nad inteligencj w zasadzie do niczego si w praktyce nie nadaj. Przede wszystkim co to jest inteligencja? Na przykad, pami jest niewtpliwie potrzebna do praktycznego mylenia. Jednak nie jest ona uwaana za skadnik inteligencji. Symptomatyczne, e wanie pamici kobiety nad nami gruj (uwaga zgodnie z hasem SPECJALIZACJA naley w crkach rozwija pami!). By moe uwzgldnienie czynnika pamici wyrwnaoby nasz przewag nad kobietami w standardowych testach na inteligencj? W testach cokolwiek one mierz! nasza przewaga jest istotnie kilkupunktowa. Z tego jednak nic nie wynika! Jeli ma Pan przed sob dwoje kandydatw na wymagajc inteligencji posad, to co Panu przyjdzie z informacji, e rednia inteligencja mczyzny w Polsce jest 102, a kobiety 98? Dokadnie nic! Trzeba i tak oboje przebada... Natomiast ciekawe wnioski wynikaj z badania rozrzutu zdolnoci wewntrz obydwu pci. Ot (nie tylko pod wzgldem inteligencji) mczyni s pci, ktra ma wikszy rozrzut, jest bardziej" we wszystkich kierunkach. Oto rozkad inteligencji na wykresie: krzywa przerywana ogranicza pole zajmowane przez mczyzn, a ciga przez kobiety. Jest to wykres uproszczony. Minimalne przesunicie mczyzn w prawo nie ma wielkiego znaczenia. Natomiast wikszy rozrzut ma!

Prosz

sobie

wyobrazi,

wrd

najwyszych

grup

spoecznych

(powiedzmy 15% populacji) dobieramy pary wedug najwyszej inteligencji. Prosz sobie podobiera pary, a przekona si Pan, e w tej czci nieodmiennie mczyzna gruje nad partnerk. Jeli wic w spoeczestwie panuje przekonanie, e mczyzna jest od kobiety inteligentniejszy, lepszy etc. to mona zakada, e jest to spoeczestwo pragnce si doskonali, spoeczestwo rzdzone przez elit i takie, gdzie dominuj wartoci elitarne. Prosz teraz odci dolne 15% i te podobiera pary. Tu wida wyranie przewag kobiet. Istotnie, wrd najniszych warstw spoeczestwa atwo zaobserwowa, e to kobiety trzymaj kas, decyduj de facto o wikszoci spraw domowych i nie tylko domowych. Gdy takie wartoci dominuj w

156

spoeczestwie, mona domniemywa, e jego elita wyemigrowaa lub zostaa wymordowana, a przewag uzyskay doy. Natomiast w czci rodkowej rnice s statystycznie niewielkie. Jest to typowe spoeczestwo rzdzone przez klas redni, spoeczestwo nieruchawe, nieskonne do szybkiego doskonalenia, ale te bynajmniej nie upadajce. Zdrowe spoeczestwo, z ktrego moe jeszcze wszystko wyrosn. W nim, oczywicie, dominuje przekonanie o rwnoci rl obydwu pci. Pogldy elity i motochu s przez ten zdrowy trzon pomijane. Trzeba jeszcze wzi pod uwag wspomnian przez Jerzego B. Shawa tendencj do ucieczki kobiet wzwy: Lepiej zosta metres czowieka inteligentnego ni lubn on idioty", by zda sobie spraw z waciwego znaczenia tej krzywej. Tak a propos: obecnie w Warszawie na jednego mczyzn w wieku lat 40 przypadaj dwie kobiety w odpowiednim dla niego wieku (vide WIEK)...

157

rozwd (teoria) Pierwszy artyku na temat rozwodw pisaem przed dwudziestu bodaj laty. Zawarte w nim przepowiednie znakomicie si sprawdziy. Twierdziem bowiem, e wprowadzenie maestw z moliwoci rozwodu spowoduje, e bd powstaway pary, ktre ju z gry zakadaj moliwo rozwodu. Bdzie ona niejako wpisana w kontrakt lubny. Przed godzin czytaem ankiet: prawie poowa nowoecw z gry zakada, e maestwo moe si rozpa... Na tej podstawie nie mona budowa! Nawet, jeli Pan zakada maestwo -dozgonne to skd wiadomo, e ona uczynia takie samo zaoenie? A jeli nawet tak to skd Pan ma wiedzie, e ona wierzy Panu, e Pan uczyni takie zaoenie? Wszyscy si lkaj i yj w nerwach. Co ma, oczywicie, pewne strony dodatnie, gdy moe bardziej si przykadaj do obowizkw. Cho... z drugiej strony groba zrujnowania tradycyjnego maestwa bya powaniejsza ni groba rozwodu dzi. W takich miastach, jak Warszawa, rozwd sta si ju norm, a ycie bez rozwodu wyjtkiem. Porwnywanie zatem dawnych maestw z dzisiejszymi (a nawet uywanie tej samej nazwy maestwo") jest wysoce mylce. Dowiadcze z tamtego okresu nie mona przenosi. Teoretycznie najwiksz szans na rozpad zwizku ma Pan po siedmiu latach jego trwania. Oczywicie sd wiedzc, e maonkowie szans rozwodu z gry wkalkulowali w cen zwizku, nie ma powodu, by rozwodu nie udzieli. Pan protestuje, Pan nie wkalkulowa? Myli si Pan! Wynika to z charakteru zawartego zwizku. Zawar Pan zwizek przewidujcy mono jego rozwizania". Tym jest maestwo w wietle kodeksu i prosz mi nie mwi, e Pan o tym nie wie. A jeli broni si przed tym Paska wiadomo, to podwiadomoci Pan na pewno nie zmyli! Rozwd i maestwo stay si przy tym pojciem prawnym i administracyjnym. Oznacza to, e zainteresowaa si nimi biurokracja. W rozmaitych krajach rozpocza si wic radosna twrczo podwizana do maestwa. W pewnych warunkach stao si opacalne zawieranie fikcyjnych maestw. A take przeprowadzanie fikcyjnych rozwodw. Prosz mnie zrozumie: ja tego nie potpiam. Z chwil, gdy maestwo przestao by dozgonnym sakramentem, a stao si cywilnym kontraktem, trudno si dziwi, e jeli zawarcie tego aktu kosztuje 100.000, a daje 300.000 zysku to si go zawiera.
158

To samo z rozwodami. I dopki Konstytucja nie zabroni biurokratom uzalenia rozmaitych przywilejw od stanu cywilnego zainteresowanych potd ta zabawa bdzie trwaa. Powiedzmy sobie jasno: gdyby dzi rzd uchwali, e anabaptyci dostaj co miesic 500.000 premii, to za rok byoby w Polsce 10 milionw anabaptystw. A moe i wicej? A moe troch pniej? Z tym, e marni to byliby anabaptyci. W dodatku zapewne pozostaliby katolikami. Tak wic: nie potpiam rozwodw rzeczywistych, nie potpiam fikcyjnych. Odpowiedzialno za ten stan rzeczy spoczywa na ustawodawcach oraz wykonawcach ustaw.

159

rozwd (praktyka) Przeprowadzany na powanie rozwd jest jedn z wikszych tragedii, zwaszcza gdy zainteresowane s dzieci. Chc Pana z gry uprzedzi, e Paska tragedia nikogo obchodzi nie bdzie. To bya ona bdzie Pask nieszczsn ofiar. Ona, oczywicie, moe przy dzieciach i ssiadach wykrzykiwa na Pana obelgi, a gdy Pan zatka jej usta lub uderzy, to popenia Pan czyn kryminalny, narusza nietykalno cielesn. Ona zreszt moe Pask naruszy, ale o to chyba Pan nie dba, nieprawda? Osobicie zdecydowanie radz: wynaj adwokata i na spraw w ogle si (w miar moliwoci) nie stawia, a w razie stawiennictwa w ogle nie odzywa. Czasem grzywna wypada taniej. Gdyby ona zrobia to samo, byaby szansa na kulturalny rozwd. Kodeks rodzinny zawiera pojcie winnego rozkadu poycia". Z punktu widzenia logiki jest to nonsens. Kade dziaanie ma swoj przyczyn. Nawet, zamy, e opuci Pan on dla pewnej pani, ktra nie przydeptywaa pantofli, czy nie jest win Pana ony, e zacza przydeptywa? A moe Pan nie jest w stanie na to patrze? Ostatecznie (vide ROZWD, TEORIA) lubu Pan z ni nie bra, tj. nie obiecywa dozgonnego poycia przynajmniej nie przed urzdnikiem pastwowym... Rozpad jest procesem dugotrwaym. On zrobi co, czego ona nawet nie zaobserwowaa, ale podwiadomie ochoda. On o-chd. I dalej ten proces leci sam, czstokro bez wiedzy i woli stron. Jak tu mona mwi o winie? Jak w ogle powiedzie na sali sdowej, e partner(ka) zmieni(a) si pod wzgldem wydzielanego zapachu? A to bywa powana realna przyczyna, o ktrej akta sdowe i statystyki, oczywicie, nie wspominaj. Kady przecie stara si wy myle i poda jaki powany powd. Czsto zreszt nawet jego wiadomo tej zmiany zapachu nie zarejestrowaa. Czsto ta zmiana zapachu wiadczy o... zmianie uczu drugiej strony (tak!!). S to sprawy naprawd skomplikowane. A tu wkracza sd, ktry ma tych spraw dziennie dziesi i strony widzi cznie przez godzin lub dwie. Lepiej wic milcze. To nawet robi dobre wraenie. Spraw o dzieci przegra Pan bezsprzecznie, jeeli ona nie bdzie pijaczk lub hmm, nie chc Pana obrazi nawet supozycj. Moe Pan mie i racj, ale to sdu nie przekona. W dodatku ona nasprowadza najprawdopodobniej faszywych wiadkw, a raczej wiadkinie. Znam osobicie przypadek, gdzie takiej wiadkini udowodniono kamstwo. Czy Pan sdzi, e prokurator w ogle postawi j w stan oskarenia? A mia taki obowizek! Przed sdem mona dzi ga ile wlezie byle w susznej sprawie. A powierzenie opieki nad dzieckiem matce jest spraw suszn z definicji.
160

Dawniej w Europie (obecnie tylko w niektrych kantonach Szwajcarii) oraz dzi jeszcze w krajach muzumaskich utrzymuje si tradycja, e dwie wiadkinie licz si za jednego wiadka pci mskiej. Znacznie lepiej jednak ni odnawia w przepis, byoby surowo ukara, bez rnicy pci, osoby dopuszczajce si krzywoprzysistwa w sdach. Przegra Pan rwnie praktycznie wszystkie sprawy majtkowe. Na tle caoksztatu ruiny jest to raczej drobiazg. W tych sprawach zreszt ostatnio nastpuje pewne otrzewienie i sdy zaczynaj zajmowa mniej stronnicze stanowisko. Oglnie wic trzeba minimalizowa straty. Przede wszystkim moralne. Pki sprawa nie jest rozstrzygnita, nie naley porozumiewa si z on: nastpi tylko wybuch pretensji, gdy ona podobnie jak Pan jest w trakcie usilnego przekonywania Siebie, e ma racj i rozwd jest jedynym rozwizaniem.

161

rnorodno Ludzie zasadniczo dziel si na dwa typy: jedni chcieliby, by wszystko byo rwno i jednakowo, a inni marz o barwnoci i rnorodnoci. Obydwa te denia s w spoeczestwie istotne. W kadym wymiarze spoeczestwu potrzebna jest pewna doza rnorodnoci, subiektywnie zreszt okrelana. Jeli spoeczestwo jest zanadto ujednolicone, potrzebni s bardziej ci drudzy; gdy spoeczestwo zanadto si zrnicowao ci pierwsi. Stoj zdecydowanie na stanowisku, e obecnie jestemy zanadto zunifikowani. Dwa tylko programy telewizji, jeden jzyk i jedna dominujca bezwzgldnie religia, jeden program szkolny narzucony przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, standaryzacja wyrobw, masowe wydania ksiek powoduj, e w porwnaniu z naszymi przodkami jestemy spaszczeni. Co prawda, zgodnie z zasad homeostazy, rozwija si prny ruch ku rnorodnoci i tylko patrze, jak rozsadzi stare ramy, (rozsadzi przyp. aut. 1991 r.). Czowiek nie panuje nad zbyt wieloma wymiarami. Moe kontrolowa ich kilka. Dlatego wiadome ubarwianie siebie i otoczenia prawie nigdy nie bywa totalne. Pod wieloma wzgldami pozostajemy podobni do innych. Na przykad, wszyscy zwolennicy oryginalnoci zgadzaj si, e naley by oryginalnym... Do Pana zada naley, aby Paskie dziecko byo oryginalne w tym, w czym by powinno, a nie oryginalne dla oryginalnoci. Jake czsto fryzura w stylu cwietnyj punk", widoczna o kilometr kryje myli banalne i przeute. O ile kobiety (vide HETEROZYGOTYZM) zmuszone s podkrela sw rnorodno o tyle mczyni, ktrych mylenie i dziaanie jest znacznie bardziej rnorodne, dla rwnowagi odziewaj si do monotonnie. I tak by powinno. Jeli wic Paski syn zaczyna przejawia tendencje do zewntrznej oryginalnoci, to znak, e co jest nie w porzdku w jego wntrzu. By moe prowadzicie Pastwo ycie zbyt banalne i uporzdkowane? Na to Pan zapewne nic ju nie poradzi ale moe Pan uy jako argumentu: Dlaczego chcesz by jak ci banalni punkowie? Nie sta Ci na co oryginalnego?" Tak nawiasem, pojcie oryginalnoci jest cakowicie wzgldne. lusarzy mamy sto razy tyle, co cinkciarzy ale chopak wychowywany w rodowisku cinkciarzy za oryginaln bdzie uwaa prac lusarza i posanie go do takiego warsztatu na praktyk mogoby by korzystn kuracj wstrzsow. W ogle praca {vide PRACA) jest znacznie bardziej rnorodna ni nauka i liczne dewiacje modziey bior si std, e zamiast pracowa jako np.
162

gazeciarz, gdzie spotyka si co dzie tysice ludzi siedzi stale w tej samej klasie ogldajc tych samych kolegw i szeciu nauczycieli. Mogoby to sprzyja oryginalnoci mylenia gdyby ci nauczyciele byli bardziej oryginalni, Szkolnych, a nie stanowili sztampowy produkt Instytutu Programw Bada Instytutu Ksztacenia Nauczycieli, Instytutu

Pedagogicznych i podobnych instytucji, samych w sobie nieszkodliwych, ale zabjczych jako narzdzie biurokracji. Co z tego, e taki instytut przebada mas programw szkolnych, skoro Ministerstwo i tak wybierze jeden. Byoby lepiej, by bez mylenia i bada wybrao pi... i dao tym nauczycielom do wyboru. Rnorodnoci nie mona przy tym zadekretowa. Musi rozwija si oddolnie. Jest to dugi i skomplikowany proces. Wystarczy zreszt mu nie przeszkadza!

163

swka" Niektrzy rodzice uwaaj, e przy niemowlciu mona uywa dowolnych sw ono przecie i tak nie rozumie. Co wicej niektrzy wrcz uwielbiaj przemawia do takiego baranka zwrotami wrcz nieprzyzwoitymi, uwaajc to za niewinn i pikantn zabaw. Duy bd! Synny Jakb Mill swego syna rwnie synnego Jana Stuarta Milla uczy do intensywnie. Dzieciak w wieku 6 lat zna nie tylko angielski w mowie i pimie, ale take acin i grek. Tak nawiasem, niech Pan nie wierzy, e arystokracja zawdziczaa swoj przewag selekcji genetycznej. Przewaga dziecka arystokraty nad zwykym braa si z genw moe w czwartej czci, jej rdem byo niesychanie staranne i kosztowne wyksztacenie. Nie wiem, kto koncypowa bezmylnie powtarzan bzdur, e demokracja wie si z uznaniem teorii, i zdolnoci przyznawane s ludziom po rwno, a arystokracja i s dziedziczne. Jest dokadnie (moe: niemal dokadnie!) odwrotnie. Zdolne tak zdolne, e potrafi skompensowa niedostatki wyksztacenia jednostki spoza arystokracji, o ile nie zostan przez ni wchonite, obalaj w kocu zeskorupia kast. Gdyby zdolnoci byy dziedziczne, to nigdy nie pojawiyby si one poza elit. Wrmy jednak do Millw. Ot, Jakb Mill przeprowadzi na swym synu nastpujcy eksperyment. Gdy Jan S. mia sze miesicy, ojciec czyta mu przez kilkanacie wieczorw sze losowo wybranych z dwunastu sonetw po grecku. Gdy potem Jan S. mia sze lat kaza mu si nauczy wszystkich dwunastu. Ot te sze, czytanych w niemowlctwie, byo opanowywane znacznie szybciej i z mniejsz liczb bdw. Dlatego nie naley si udzi, e powtarzanie czegokolwiek przy dziecku ujdzie bezkarnie. Co wicej: tyczy to rwnie ostatnich miesicy ciy. Pogoski o moliwoci zapatrzenia si" kobiety na co brzydkiego, co potem powoduje defekty noworodka, s zapewne przesdem, ale zasuchanie si" jest cakiem realne.

164

suba Tym, co zasadniczo rni wspczesny dom od klasycznego, znanego z Prusa, Orzeszkowej i innych autorw to brak suby. Efekt jest do paradoksalny. Ot, wychowywane bez suby dzieci s pniej... niegrzeczne w stosunku do swych podwadnych. Sztuka wydawania polece nie jest moe wrodzona, ale jest wyuczona we wczesnym dziecistwie. Dziecko syszc, jak matka lub ojciec wydawali polecenia subie, uczyo si wydawa je tonem grzecznym, a jednoczenie naturalnym i stanowczym, dajcym do zrozumienia, e nie jest to zachcianka, ale polecenie. Brak tych dowiadcze z dziecistwa powoduje, e pniejsi kierownicy, dyrektorzy, a choby i przeoone pielgniarek albo s niepewne swej pozycji i nie potrafi wyda rozkazu w sposb dostatecznie przekonywajcy, albo te, dla pokonania tej bariery, krzycz, wal piciami lub zachowuj si ordynarnie. Cierpi na tym obydwie strony. Pewnym remedium na to bo znalezienie sucej jest trudne i na og poza moliwociami finansowymi Polaka bywa trzymanie w domu psa (vide PIES). Powoduje ono te obcienie, ale dziecko syszc, jakie s skutki wydania spokojnego polecenia, a jakie nerwowego pokrzykiwanie na zwierz, zaczyna uczy si panowa nad sob i swoim gosem (vide ROZKAZ i IMITACJA). Oczywicie, najwaniejsze jest, jak wydaje Pan polecenia dziecku, ale trening na zwierzciu jest rwnie bardzo istotny. Dlatego siedmioletni chopiec powinien chyba mie ju psa, ktry bdzie mu suy do czasu dojrzaoci. Reszty dokona suba w wojsku, ktra jednak wiele uczy. Otarcie si przez kilka miesicy o wojsko jest dla modzieca bardzo korzystne.

165

specjalizacja Niech Pan wyobrazi sobie, e jest Pan kierownikiem klubu sportowego. Przychodzi do Pana jeden konus i chuderlak, a jeden chop na schwa. Czy powie im Pan: Ty chuderlaku, dla wyrwnania szans powiniene zacz wiczy rzut kul, a ty, kochany, pojed troch na koniach, to schudniesz..." Jasne jest chyba, e Paski klub dugo by nie pocign. Nie pocignie te dugo adne spoeczestwo, ktre zamiast wydobywa ze swych czonkw co tylko maj najlepszego bdzie edukacj opierao na zasadzie wyrwnywania szans". Szlachetna ta zasada polegaa na tym, e jeli dziecko miao zdolnoci do rysunkw to za kar posyao si je na wyrwnawczy kurs matematyki i, oczywicie, odwrotnie. Obecnie od tej zasady si odchodzi. Powstay nawet licea o rnych profilach. Niestety, na poziomie szkoy podstawowej i przedszkola dziaa ona w dalszym cigu. Co gorsza, zakotwiczona jest w gowach rodzicw. W myli tej zasady dofinansowuje si olimpiady dla inwalidw, a sportowcom z AWF wciska na si filozofi Kirkegaarda. W myl tej zasady ojciec posya dziecko mylce na si do dyskoteki, a rozbalowan dzierlatk zasadza rwnie na si do podrcznika fizyki. Co prawda, wobec formalnych wymaga niewiele moe zrobi. Ciekawe, co by wyroso z Roberta Fischera, gdyby zamiast rzucenia szkoy w wieku 11 lat i cakowitego powicenia si szachom, ukoczy, jak Pan Bg przykaza, szko, college i przyzwoity uniwersytet? Wyrsby zapewne przecitny i rozgoryczony yciem inteligent.

166

Waciwym podejciem do zagadnienia jest wic pozwolenie dziecku na wyycie si w kierunku, w ktrym przejawia zamiowanie. Nawet, gdyby musia Pan ociupink narazi si edukacjonistom z Ministerstwa Edukacji Narodowej. W szczeglnoci grona jest zdecydowana prba unifikacji pci. Fizyczne i psychiczne rnice midzy pciami s dostatecznie wyrane, bymy musieli si nad nimi zastanawia. Ani w sportach fizycznych, ani umysowych kobiety nie dorwnuj mczyznom. Synna Nona Gaprindaszwili, wielokrotna mistrzyni wiata w szachach, jedzia po specjalnie dobranych turniejach, by zdoby tytu mskiego arcymistrza (jest ich chyba ze dwie setki) i nie udao jej si to chyba... i Teraz jedna z sistr Polgar awansowaa na szedziesite trzecie miejsce). Badania psychologw (i psycholoek) ustaliy ponad wszelk wtpliwo, e kobiety gruj nad nami pamici i kilkoma innymi cechami, maj natomiast zdecydowanie gorsz orientacj przestrzenn, zdolno pojmowania abstrakcji i jeszcze kilka cech. Kobiety nie s przy tym gorsze s inne. I jeli chcemy, by nasze spoeczestwo byo konkurencyjne musimy t inno podkrela, a nie tuszowa. Musimy i na specjalizacj. Trzeba przy tym pamita, e ogromna wikszo kobiet i mczyzn y bdzie w parach. Nie mona wic wyrabianych cech zwizanych z pci dobiera nazbyt dowolnie, wwczas bowiem skdind znakomicie dobrana para umiaaby sprawnie operowa motkiem, a adne z dwojga nie umiaoby szy. By zapewni moliwie szeroki dobr par zajcia dla obydwu pci zostay nieco zestandaryzowane. Jednoczenie jak naley przypuszcza przez tysiclecia trwa proces doboru naturalnego. Ci mczyni i te kobiety, ktre odpowiaday podanemu typowi, byy czciej wybierane na mw i ony i bardziej si rozmnaay. Std za ow rnorodno miliony mczyzn i kobiet zapaciy samotnoci i bezdzietnoci. Kosztem ich cierpienia poszczeglne narody wzniosy si na wyszy poziom specjalizacji. Teraz grono fanatykw rwnouprawnienia chce to wszystko zniszczy, a przy okazji kolejnymi zami maj paci miliony mczyzn i kobiet przystosowanych do swej tradycyjnej roli i nie chccych si ujednolici. A niedoczekanie! Moda ta na szczcie ju mija i coraz czciej syszy si nawoywania o powrt do dawnych dobrych czasw. Jednak Polska jest nieco spniona i kiedy sawetny dr Spock wanie odszczeka (czciowo) teorie ze swojej postpowej ksiki na ktrej (niestety) wychoway si miliony

167

amerykaskich dzieci to w Polsce j akurat wydano. I zostaa, oczywicie, rozchwytana. Zastanwmy si przez chwil jak najoglniej wyglda specjalizacja rl. Ot, tradycyjnie mczyznom przypady prace wymagajce szczeglnego wysiku umysowego i fizycznego, kobietom natomiast prace powtarzajce si, wymagajce cierpliwoci (cho i tu rekordy bij mczyni: sysza kto o kobiecie, ktra budowaaby okrt z zapaek w butelce??). Nie jest to przypadek. Jest to zgodne ze wspomnian ju, a ustalon przez psychologw, rnic w uksztatowaniu zdolnoci. T rnic mona, poprzez wychowanie, w duym stopniu zatrze, ale mona te pogbi. Obowizkiem Pana, jako ojca, obowizkiem wobec syna, crki a take i cywilizacji jest i w kierunku rnic tych pogbiania. Warto te zauway, e pary oparte o rnice zainteresowa s szczliwsze i trwalsze. Mczyzna interesuje si kobiet (i odwrotnie), dlatego e jest inna ni on. Jest to chyba oczywiste. Ale dochodz i wzgldy materialne. Moemy si do tego nie przyznawa, ale regua byt ksztatuje podwiadomo" na og dziaa cakiem sprawnie. Bardzo wiele maestw przetrwao grone kryzysy, gdy ona i on czuli podwiadomie, e na rozejciu si strac. Nie pisz o tych, co zdawali sobie z tego spraw zupenie wiadomie (nie s to rzadkie przypadki), ale sporo osb nie dopuszcza nawet myli, by ich sprawy uczuciowe mogy by regulowane przez wzgldy materialne. Podwiadomo odgrywa jednak w tzw. intuicyjnych decyzjach bardzo istotn rol. Dlatego te maestwo, w ktrym ona nie umie przybi gwodzia, naprawi elazka i prowadzi samochodu a on nie umie sobie nic przyszy ani nawet kupi koszuli s znacznie trwalsze ni zwizki rwnoprawnych partnerw". Jako zwolennik niemodnego dzi Darwina raz jeszcze odwoam si do teorii ewolucji: gdyby byo inaczej, wycig cywilizacyjny wygrayby spoeczestwa rwnoprawnych partnerw". Tymczasem jest dokadnie odwrotnie, spoeczestwa przodujce cywilizacyjnie rozwiny skomplikowane rytuay oddzielajce prace mskie od kobiecych. Tu uwaga. Nie we wszystkich spoeczestwach s to te same prace. Istniej dwa plemiona, gdzie mczyni niacz dzieci i miejscowe feministki domagaj si prawa matki do zajmowania si niemowltami! Wane jednak jest nie to, jakie czynnoci s mskie, a jakie kobiece, tylko e taki podzia w ogle istnieje. Zwracam przy tym uwag, e twierdzenie, i wszdzie mczyni zawarowali dla siebie lepsze prace i nie dopuszczaj do nich kobiet, to fasz. Jest dokadnie odwrotnie: lepsze" prace to te, ktre wykonuj mczyni. Gdyby dzi w Polsce mczyni zajli si wycznie wywoeniem mieci,
168

czyszczeniem kanaw miejskich i oprnianiem szamba, to nie minoby i piset lat, a te czynnoci stayby si najbardziej prestiowe i kobiety zaczyby si domaga dopuszczenia do nich na rwnych prawach. Oczywicie te gupie kobiety, ktre dzi zw si feministkami". Jeli nie wierzy mi Pan, to prosz popatrze, jak straci na prestiu zawd lekarza, odkd zosta sfeminizowany. Dodam, e w maestwie chodzi o pewien podziw i szacunek. M podziwia on, umiejc zrobi sos pomidorowy, tylko dlatego e nie ma pojcia, jakie to w gruncie rzeczy proste. Sherlock Holmes zawsze tumaczy doktorowi Watsonowi, e nie naley wyjania swych metod, bo wyjawienie ich prostoty obdziera mistrza z nimbu. A przecie dobrze chyba, gdy ona podziwia Pana zrczno w przybijaniu gwodzi, a Pan jej zdolnoci do robienia sufletw. Ci, ktrzy pragn zrwna prawa i obowizki obydwu pci, nie s wbrew swym pretensjom postpowcami, lecz ludmi pragncymi odrzuci tysiclecia mozolnego rozwoju kultury i sprowadzi ludzko do poziomu prymitywu, gdzie kade sobie na wasn rk wygrzebuje z ziemi korzonki i zrywa jagdki. Jest najzupeniej oczywiste, e spoeczestwo wyspecjalizowane wygra ze spoeczestwem homogenicznym dokadnie tak samo, jak fabryka z wyspecjalizowanymi fachowcami wygra z tak, gdzie dyrektor pracuje przy tokarce, sprzta i handluje, kwalifikowany frezer pierze brudne fartuchy itd. Spoeczestwo zunifikowane moe istnie tylko wwczas, gdy nie ma adnych zagroe. Gdy byo ciepo, korzonkw pod dostatkiem, a drapieniki nie umiay azi po drzewach taki model mg by zupenie wystarczajcy. Podobnie w wyniku rozkwitu XIX-wiecznego kapitalizmu nasza cywilizacja wesza na takie wyyny, e wydawaoby si, nic jej zagrozi nie zdoa. Mona wic byo pozwoli sobie na najrozmaitsze eksperymenty spoeczne, nawet na rwnouprawnienie kobiet. Niestety, rzut oka na obecny stan naszej cywilizacji oraz rozwj jej konkurentek dobitnie pokazuje, e nie ma takiego dobrobytu materialnego, ktrego nie mona by zaprzepaci wskutek zej organizacji spoeczestwa. I za to pacimy. Pan jest te za waciwy model spoeczestwa odpowiedzialny na swoim odcinku. Polska oczekuje, e kady wypeni swj obowizek jakby powiedzia admira Nelson.

169

szczcie Niektrzy ludzie maj w yciu fart. Nie raz, nie dwa, a nieustannie ciga ich fart. Zazdroci im Pan? Zdradz Panu tajemnic: w ogromnej wikszoci to nie jest fart, tylko umiejtnoci. Dobry pikarz nie musi na boisku pracowa ani biega. On po prostu przewiduje, gdzie najprawdopodobniej poleci pika i od razu tam si ustawia. Potem mwi: Szczciarz". To samo i w yciu. Trzeba umie mie szczcie. A jeli ju trafi si nieoczekiwany umiech Fortuny, to trzeba umie wycign ze maksimum korzyci. Jak czowiek nie umie, to z passy wyciga tysice (i ucieka w krzaki, by ich nie straci). Potem przychodzi, jak na kadego, depassa i traci setki tysicy. A na passie mg zarobi miliony. Przy rozsdnych szansach trzeba umie ryzykowa. Oglna rada w yciu: naley unika ludzi, ktrym si nie powodzi a trzyma si tych, ktrzy maj fart. Owa umiejtno nastawiania agli na pomylny wiatr bywa czasem podwiadoma. w pikarz czsto te nie myli, mwi si, e ma instynkt pikarski". Podobnie istnieje instynkt ycia". Wymaga to czasami umiechnicia si odrobin szerzej. Czasami odmowy zrobienia czego, co wzbudzi szacunek ogu lub klienta. Czasem odwrotnie: wykonania czego, co pozornie jest poniajce. Najczciej jest to po prostu umiejtno dostrzegania sygnaw o pomylnych okolicznociach. Przebywajc ze szczciarzami" ma Pan szans odruchowo poduczy si ich technik. Z kim przestajesz takim si stajesz". Przebywajc z takimi, ktrym si nigdy nic nie udaje, nasikby Pan t atmosfer i przystpowaby do gry z nastawieniem, e si nie uda. A to powoduje, e dziaa Pan bez wiary. Wiara czyni cuda... Poza tym musi Pan pamita, e spoeczestwo nie lubi pracusiw. Czy w szkole lubi Pan kujonw? Wanie. Dlatego czowiek majcy fart" pracuje zazwyczaj tak samo ciko jak inni, ale on to starannie ukrywa! Czy na jakimkolwiek filmie kowbojskim widzia Pan rewolwerowca wiczcego tygodniami, aby odda ten jedyny strza? Czy w TV oglda Pan biegaczy jak pokonuj tysice kilometrw, by potem z lekkoci motylka przebiec 200 metrw? Nie! Nikt tego nie lubi. Gdyby lubi, to komercjalna telewizja nie pokazywaaby zawodw sportowych, tylko treningi. Dlatego rwnie Pan powinien ukrywa rda swych sukcesw. Pracuje Pan w czterech cianach i po nocach, a dla ludzi powinien Pan udawa, e caymi dniami baluje z panienkami i popija kawior szampanem.
170

To samo dotyczy ubioru. Pan i rodzina mog nie dojada, ale musi Pan by ubrany elegancko i z fantazj. Jeli wychodzi Pan z on, to ona te. (Nasi rodacy maj okropny zwyczaj ubierania dzieci jak laleczki, a samemu chodzenia jak dziady; to idioci i z takimi nie ma si co zadawa). Zdradz wreszcie jeszcze jedn tajemnic. Ci, co maj szczcie, maj go tylko troch wicej, ale oni o swoich niepowodzeniach nikomu nie mwi. A jeli mwi, to tylko po to, by pokaza, e ich to nic nie obchodzi. W Polsce facet zapytany, jak leci, odpowiada: Oj, ciko, ona chora, pienidzy nie ma, a w pracy maj do ranie pretensje". Gdy trafi si Panu takie pytanie a ona chora, pienidzy brak, z pracy jutro Pana wywal to trzeba odpowiada dziarsko: Dzikuj, wspaniale a Tobie?". Na ewentualn prob o poyczk odpowiada si, e przed godzin akurat poyczy Pan p miliona Bolkowi (nie zna Pan adnego Bolka to tym lepiej! Po co Panu znajomi, ktrym trzeba poycza pienidze??!), ale za tydzie wpadnie Panu grubszy grosz. Uwaga: musi Pan poda taki termin, kiedy nie bdzie Pana w domu, bo inaczej za tydzie zadzwoni! Korzy z demonstrowania fartu jest taka, e inni ludzie majcy fart skonni s patrze na Pana yczliwie. Natomiast nikt nie pomoe nieudacznikowi. Po co? By zmarnowa te pienidze? Jeli wic stwierdzi Pan melancholijnie, e ludzie dziel si na tych, co maj w yciu wiecznie szczcie, i tych, co maj pecha to prosz sobie przypomnie, e tylko od Pana zaley, do ktrych Pan si bdzie zalicza. W gruncie rzeczy wydaje mi si, e ludzie zazwyczaj dostaj od ycia to, czego ode chc. S tacy, ktrzy po prostu uwielbiaj narzeka i zazdroci innym. Byoby dla nich krzywd utrata powodw do narzekania, nieprawda? Co by w yciu robili? Powiem Panu: czym prdzej postaraliby si pienidze straci, by mc znw narzeka na pech. I dlatego trzymaj si Pan od nich z dala jak od morowej zarazy. Kogo w balladzie Buata Okudawy skierowa Krl na lukratywne stanowiska w intendenturze: wesoych onierzy. Buka! Mam te zaszczyt poinformowa, e dziki znakomitym przepisom finansowym dostan za t ksik ogromne honorarium, ktre ju z gry niesychanie korzystnie zainwestowaem. Moe Pan chce wej do tego interesu z grubsz gotwk?

171

szkoa i klasa Czy chce Pan, czy nie, dziecko do szkoy chodzi musi. I to zazwyczaj do tej konkretnej szkoy. Czasem jednak warto przeprowadzi si, by dziecko chodzio do szkoy lepszej. Pan nie ma na szko wikszego wpywu. Szkoa jest instytucj absurdaln, gdy Ministerstwo Edukacji Narodowej reprezentuje zarwno pracodawcw, tj. rodzicw, jak i pracobiorcw, tj. nauczycieli, ktrzy s jego funkcjonariuszami. Dzieci na og nie lubi szkoy. Trudno si temu dziwi. Kto chciaby by wydziedziczony? Jeszcze w latach szedziesitych dzieci miay w szkole klas, do ktrej przychodzi patny pedagog, obecnie to pedagog ma pracowni, a bezdomne dzieci koczuj na tornistrach po korytarzach. Syszaem, e ze szkoami maj co wsplnego pedagodzy. Czy nie mgby Pan spyta ich, co o tym sdz? Musi Pan jednak robi dobr min do zej gry. Jaka jest szkoa taka jest; gdy nie mona pozby si pluskiew, trzeba je polubi. Jacy s nauczyciele tacy s, jednak on mog przy dzieciach skrytykowa, a nauczycielk nie! Ma ona obecnie tak saby autorytet, e podrywanie go jest istn zbrodni. Trzeba zacisn zby i liczy na popraw. A poza tym wyrzekanie na poziom zawodu wcale nie poprawia poziomu kandydatw do niego! Obecnie wielu rodzicw, przeraonych zobojtnieniem wobec szkoy, prbuje zachca do nauki systemem premii finansowych. Uwaam cho znany jestem jako zwolennik bodcw ekonomicznych e to droga niewaciwa. Mimo wszystko wiedza powinna by upragniona dla samej siebie, a nie dla pienidzy! Jest to typowe zabijanie celw strategicznych dla uzyskania korzyci taktycznych. A moe z gry zakada Pan, e syn uczy si dla celw czysto praktycznych i ambicje naukowe mona w zarodku zabi bez szkody. Ja osobicie zalecam raczej jaki wariant metody osa za ogon cignionego (vide OGON OSA). Trzeba tylko wypatrze moment, kiedy dziecko jest przeciwko Panu zbuntowane. Moe wemie si na ambit? Wwczas odpowiednie wzmocnienie przypadkow" nagrod i moe zaskoczy. A tak w ogle to licz na radykaln reform szkolnictwa. Bez tego szkoda Paskiego czasu, a mojej maszyny na ten rozdzia.

172

talent (rozwijanie) Rozwijanie talentu zacz naley od lat najwczeniejszych. Czterolatek do niektrych dziedzin, np. muzyki, moe ju by za stary! To paradoks, e wolno w Polsce rozwija talenty w dziedzinach mao ostatecznie istotnych. Wolno genialnemu siedmiolatkowi napisa powie, da recital skrzypcowy, a nawet wystpi na Olimpiadzie jako sternik osady wiosowej. Nie wolno mu natomiast pracowa. Tymczasem (vide PRACA) najwicej fachw wi si z prac nie artystyczn. W Wykazie zawodw" zawody artystyczne talent i podobne by stanowi moe ok. 1%, wrd wytaczarzy kamieni uda si rozwin, ale artysta-giser myskich, przerzynaczy na zimno itp. specjalistw. Z tego za wynika, e artystyczny przypuszczalnie pjdzie do zawodu, gdy bdzie ju za stary, by wydoby z siebie ca maestri. Pytamy, skd w dawnych wiekach tylu mistrzw rkodziea? Std, e zaczynali wczenie, kiedy mieli umysy ywe i mode, a nie pozwalano im wpa w rutyn (np. terminator mg pracowa tylko przez pewien czas i tylko nad pewnymi fragmentami). Pomwmy jednak o talentach w dziedzinach dla nich otwartych. Decyzja rozwijania takiego talentu jest bardzo odpowiedzialna. Ja np. cho trenerzy za mn chodzili nie pozwoliem siedmioletniego chopca odda do szkoy pywackiej. Ale do tenisowej chyba bym odda. Dla spoeczestwa takie ksztacenie talentw jest bardzo korzystne (pomimy tu, e s to dziedziny gospodarczo bezuyteczne) natomiast dla Pana dziecka? Dla dziecka jest to due ryzyko. Jeeli wypali, jeli talent si potwierdzi, nie zdarzy si wypadek, to... na dwoje babka wrya: albo bdzie swym yciem usatysfakcjonowane, albo nie bdzie. Jeli za co nie wypali, to bdzie miao prawie na pewno pretensj. Decyzja naley do Pana. Jest to niemal jedyne pole, gdzie moe Pan tak decyzj podj. I musi j Pan podj sam. W niektrych dziedzinach moliwe jest wycofanie si po roku lub dwch bez wikszych strat. Wwczas odpowiedzialno jest mniejsza. 1 wwczas warto chyba zaryzykowa.

173

temperatura W zasadzie do ubierania dziecka nie powinien si Pan wtrca. W adnym ju przypadku w jego wygld i kolorystyk! Niestety, Leopold Tyrmand twierdzi i mia racj e Polska jest krajem przegrzanych bachorw oraz ludzi z tekturowymi walizkami na przystankach PKS. Z tekturowych walizek nieco wyrolimy, ale z przegrzewania dzieci nie! Niektre kobiety (vide CZYM SKORUPKA...) po prostu nie s w stanie powstrzyma si przed ubraniem malca jak uczestnika wyprawy na Mount Everest. W tym celu najlepiej dawa przykad. Trzeba samemu co jaki czas zabiera dziecko na spacer. By zorientowa si, jak je ubra, naley trzyma si reguy: Tak jak siebie tylko nieco lej!". Trzeba pamita, e dziecko musi dotrzymywa Panu kroku, co wymaga o wiele wikszego wysiku. Nawet, gdy Pan stoi w miejscu dziecko biega, dziecko skacze. Dlatego musi by ubrane lej. Jeli jednak matka ubieraa je trzy razy za grubo, to do waciwej liczby warstw odziey dochodzi naley stopniowo. Musi si Pan przy tym liczy, e Paskie wysiki bd sabotowane. Czsto podwiadomie powiedzia Pan lej". Przecie ona zaoya cztery swetry (a moga pi!). Jest lej"? Jest! Porak na tym polu trzeba przyj filozoficznie. Ostatecznie dzieci trzeba hartowa... ... a kto powiedzia, e trzeba je hartowa na Syberi, a nie na Gwine Rwnikow???!!!? Podobnie z dojrzewaniem. W naszej cywilizacji modzie dojrzewa coraz wczeniej. Rozmaici socjolodzy dorabiaj do tego rozmaite teorie podczas gdy najprawdopodobniej sprawa jest do prosta: Gdzie ludzie dojrzewaj wczeniej: we Woszech czy w Skandynawii? Odpowied przynajmniej do niedawna bya jasna: we Woszech. Podobnie jak rolina yjca w cieple dojrzewa wczeniej od roliny rosncej w klimacie chodnym podobnie i modzie rozwija si wolniej lub szybciej w zalenoci od temperatury. No, a tania energia spowodowaa, e nasze domy s coraz bardziej ogrzane. Przed trzystu laty w mieszkaniach panowao z reguy 13-15 Celsjusza (o ile tak mona powiedzie, bo Celsjusz jeszcze si nie narodzi), teraz w Europie zazwyczaj jest 20-21, za w USA 21-23C. Poniewa za wspczesny czowiek wikszo ycia spdza w swym rodowisku naturalnym, tj. w pomieszczeniach zamknitych przeto wnioski s jasne. Potwierdzeniem tej hipotezy byoby np. stwierdzenie, i w Skandynawii przyspieszenie dojrzewania jest wzgldnie najwysze. Zauwayem. A mj siostrzeniec hodowany przez m siostr w ciepych betach dojrza o wiele
174

szybciej od moich synw czego, rzecz jasna, nie mona uoglnia zbyt pochopnie... W wielu przypadkach (vide EDYP) dorabia si skomplikowane teorie do zjawisk czysto fizjologicznych. Tam chodzio o zapach dojrzaego samca.

175

teorie wychowawcze Istnieje wiele teorii i wiele praktyk. Chwaa za to Bogu (vide RNORODNO). Oglna regua brzmi: czym nowsza, tym gupsza, co nie znaczy, e dawniej nie pisano piramidalnych nonsensw. Obecne jednak zazwyczaj powouj si na nauk, a ludziska staraj si z pwiecznym opnieniem wierzy naukowcom i nie zdaj sobie sprawy, e maj do czynienia z wierinteligenckim komentarzem do dyletanckich omwie. By nie by goosownym kto tam (nomen sint odiosum) wykry, e dzieci z rodzin rzdzonych siln rk ojca nie lubi tego patriarchalnego sposobu wychowania, z czego wycignito wniosek (to ju komentatorzy): jest to sposb niewaciwy. Byo badanie? Byo. By naukowiec? By. Jest wniosek? Jest. A sens jest? Nie ma... Po pierwsze (to do naukowca) byo to badanie ankietowe, wiadomo za, e w najbardziej nawet anonimowej ankiecie odpowiedzi Tak" na pytanie: Czy sprawia Ci przyjemno gwacenie i rabowanie?" udzielaj raczej spokojni biuralici ni rabusie i gwaciciele. Oglniej: ludzie pisz to, co uwaaj, e powinno si napisa (czciej) lub z przekory (rzadziej) odwrotnie czsto to, co myl, e czuj (mao kto przyzna si przed sob), a prawie nigdy prawd (cho, jak wynika z poprzedniej frazy, przekonani s czsto, e j pisz). Tak wic, ankieta udziela pewnej informacji, ale nie o tym, co ludzie robi i jacy s, tylko o tym, jakie pogldy s w ich otoczeniu uwaane za suszne. Znane s przypadki takiego sterroryzowania przez opini, e kobieta (istota na wpywy podatna) ma kompleksy, bo chciaaby posprzta w domu i upichci co, ale wmwiono w ni, i s to zajcia dla nienowoczesnej kobiety... Po drugie (to ju do komentatora) warto nawet najbardziej szczerych i
176

prawdziwych wypowiedzi jest znikoma bez informacji, kim byli ankietowani. Mona bowiem argumentowa tak: jeli s to jednostki stojce moralnie nisko, to ich opini moemy si nie przejmowa; jeli za s to krysztaowe charaktery, to powiemy: Jakie jednak wspaniae rezultaty daje patriarchalny system wychowania". Wspaniay przykad antykazuistyki, nieprawda? Po trzecie. Bezsens wniosku najatwiej sobie jednak uprzytomni, gdy wyobrazi Pan sobie np. ankiet wrd podwadnych apodyktycznego szefa. Czego nie lubi (zakadajc, e pisz szczerze)? Jasne apodyktycznoci. A wrd podwadnych szefa nad-przecitnie pobaliwego? Wanie jego mikkoci. Choby w ankiet t woono miliony, przebadano tysice osb, wyprowadzono chi kwadrat i ksi szecian, a procenty policzono na najszybszym komputerze wiata kady z tych trzech metodologicznych zarzutw obala zasadno wniosku. Prosz mi wybaczy, e tak szczegowo omawiam jeden drobny przykad, ale chciaem uzbroi Pana w niewiar wobec steku bzdur sprzedawanysch pod firm podejcie riaukowe"... Zdradz Panu pewn tajemnic. W jednej z prac bronionych w PAN, doktorant zauway, e wicej przestpstw popeniaj chorzy ni zdrowi, bez wyksztacenia ni wyksztaceni i niepracujcy ni pracujcy. Sam kandydat na naukowca tym razem umieci wic wniosek, e ludzi naley przymusowo zatrudnia, ksztaci i leczy. Ciekawe nota bene co by zaleci, gdyby wyszo mu, e wicej kradn biedni ni bogaci...Promotorem tej pracy by... pomin nazwisko, bo wstyd, ale Najwikszy wwczas Prominent polskiej socjologii. Mwic nawiasem, prawdziwa jest zaleno: im wicej wozw stray jedzie do poaru, tym wiksze straty (bo do wikszego ognia wyjeda wicej aut). Rwnie zasadnym, co w wymienionej pracy, wnioskiem byby postulat wysyania do poaru jak najmniej aut straackich!!! S, oczywicie, i dzi uczeni prowadzcy porzdne badania, ale o tym dowiemy si, jak zawsze, z pwiecznym opnieniem, kiedy bdzie si czcio ich jubileusze. Normalna sprawa. Tak wic, pki co proponuj, owszem, czyta ale krytycznie (dotyczy to i tej ksiki, a jake). Najlepsza rada, to pewne minimum wiedzy o psychice (czyta ksiki powane, brane z bibliotek naukowych, a nie tanie opracowania) plus duo uczucia ze strony matki i wasnego rozumu ze strony ojca. Niech Pan pamita o jednym. Jeli nowa teoria wychowania, stawiajca sprawy na gowie, jest suszna, prawdziwa i genialna, to jej twrca zosta z doskonaym, jak wida, efektem wychowany bez niej...

177

testament Odpowiedzialny ojciec pisze testament. Jeli, oczywicie, jest po nim co dziedziczy. Sprawy majtkowe s dzi z jednej strony lekcewaone i uproszczone. Jeli jednak do podziau majtku dojdzie zazwyczaj wiadkowie zeznaj nie tak, jak jest, lecz tak, jak by powinno (jeli sprawa jest uzgodniona) o czym sdy znakomicie wiedz, ale si nie wtrcaj. Gorzej, gdy spadkobiercy nie potrafi uzgodni stanowiska susznego i sprawiedliwego. Poniewa poczucie susznoci czsto kci si z liter prawa, powstaj przykre sytuacje, gdy np. osoba odwoujca si do sdu gdy dostaa (jak sdzi) za mao dostaje jeszcze mniej. Do powstania chorobliwych sytuacji przyczynia si do tej pory podatek spadkowy. Obecnie zosta on, chwaa Bogu, znacznie zmniejszony, co powinno przyczyni si do uzdrowienia sytuacji. Z tym e naley go cakiem znie. Z drugiej strony, przypominam, ostatnio dziedziczeniu podlegaj prawa polegajce na zawaszczeniu kawaka Polski. Sd Najwyszy uzna realia i obecnie dziedziczy si np.: ekspektatyw na mieszkanie. I susznie! Mg czowiek woy milion w biznes, ktry daby milionw dwadziecia. Zamiast tego woy na ksieczk z gwarantowanym wkadem liczc, e dostanie za to mieszkanie warte 20 milionw. Jeli umrze to dzieciom sprawiedliwie naley si nie zwrot miliona z procentami, lecz szansa na te 20 milionw. Sam system jest pasoytniczy, ale to nie zmienia faktu, e indywidualne rozstrzygnicia powinny by sprawiedliwe. By wic unikn zbdnych sporw midzy rodzin, niech fan napisze testament! Byle by on jednoznaczny nie musi Pan i do adwokata. Musi jednak by napisany wasnorcznie (nie na maszynie!), opatrzony podpisem i dat. W przypadkach bardziej skomplikowanych lepiej skorzysta z porady prawnika. Jest chyba oczywiste, e testament powinien by przechowywany u tego spadkobiercy, ktry na nim zyskuje, a nie u tego, ktry by dosta wicej, gdyby podzia nastpowa ex leg? Ludzie dzi nie zwykli pisa testamentw, gdy w naszym spoeczestwie panuje pewne tabu: nie mwi si o mierci. Kiedy mier bya uwaana za pewien przystanek midzy yciem doczesnym a wiecznym i rozmawiao si o niej spokojnie. Dzi wiele osb deklarujcych si jako gboko wierzce w gruncie rzeczy widzi w mierci kres Wszystkiego. W zwizku z tym ten przykry temat stara si usun z myli. Odpowiedzialny ojciec bierze jednak wszystko pod uwag. Majtek jeli
178

go Pan ma powinien znale si w najwaciwszych rkach i to podzielony tak, by wywoao to moliwie najmniej sporw. Pan jest odpowiedzialny za zgod w rodzinie, rwnie po Swojej mierci. Najbardziej zgodn rodzin mona za skci brakiem jasno sprecyzowanej ostatniej woli. Wypadki nie chodz dzi po ludziach. Wypadki jed. A w dodatku czas ycia mczyzn skraca si coraz bardziej. Niech Pan napisze testament...

179

tetyda Bogini grecka, ktra ostrzega Achillesa, by nie wyskakiwa na ld jako pierwszy. Gdy pisaem o zasadach (vide ZASADY), miaem na myli takie, ktrych przestrzeganie daje pewne korzyci. Przez zasady etyczne rozumie si obowizujce wrd ludzi zasady, ktrych tre jest obojtna. Wane jest ich istnienie. Zasada: nie zabijaj" jest etyczna. Zasada: rb porzdek" praktyczna. Ale zasada: przez drzwi najpierw przechodzi starszy"? To wanie zasada tetyczna. Jest najzupeniej obojtne, czy przyjmiemy, e pierwszy przechodzi starszy, czy modszy wane jest, by jak zasad mie i nie zderza si gowami w drzwiach!" Niektre zasady tetyczne s czciowo uzasadnione etycznie lub wzgldami praktycznymi. Na przykad, regua, e pierwsza kania si osoba modsza, nie jest uzasadniona szacunkiem (gdyby panowaa odwrotna, powiedzielibymy, e powstrzymanie si od ukonu jest wyrazem szacunku!), ale uzasadniona skleroz starszych, ktrzy w dodatku wicej osb musz pamita. Najczciej jednak te uzasadnienia s do mao przekonujce, a zasada obowizuje, bo tak si przyjo. Kobieta chodzi w rnych krajach wiata po stronie lewej, prawej, z tyu i z przodu mczyzny (w Libii po wojnie nastpia rewolucja obyczajowa: zamiast wlec si za Panem i Wadc kroczy dumnie z przodu; z uwagi na miny poniemieckie), a brytyjski gentleman idzie od strony jezdni. Wszystko moe by uwaane za wyraz szacunku lub przeciwnie. Wane, e jest to ustalone. Dlatego osobicie wol, gdy dzieci buntuj si przeciwko zasadzie: nie kradnij" ni przeciwko zasadzie tetycznej. Ten drugi bunt niszczy spoeczestwo najgbiej, bo w codziennych drobnostkach. Jest zupenie bezmylny, jak kady bunt dla zasady a na domiar zego nie ma jak kontrargumentowa! Jeli modzi upr si, by kobieta chodzia z lewej, by dziewczta prosiy chopcw do taca, to trudno wytumaczy gorszo" takiej zasady, zwaszcza wobec utrzymujcego si postpowego przekonania, e co nowe, to lepsze. Bez wrodzonej szczypty konserwatyzmu tego si nie wytumaczy! Jeszcze gorzej, gdy modzie odrzuca sam zasad. Wwczas kada grupka na ulicy musi powica czas i wysiek na ustawienie si. Jak policzy ten czas i wysiek milionw ludzi po kilka razy dziennie, to wyjdzie, e mona by za to postawi kilka Hut Katowice. Tak! Tylko tego si na co dzie nie widzi. Odziedziczone zasady s wkadem naszych przodkw w organizacj spoeczestwa. Tego nie wolno bezmylnie niszczy. To odziedziczy Pan po
180

rodzicach i powinien przekaza dzieciom! Dodajmy, e rezygnacja z tej zasady pozornie zwiksza rnorodno. Tylko pozornie! Gdy kady chodzi jak chce, powstaje nie rnorodno, a jednolity chaos. Skd wniosek, e tak podana rnorodno jest tworem subiektywnym. Jest ona funkcj jakiego wprowadzonego przez nas uporzdkowania i istnieje tylko wzgldem niego. Dbajmy wic o Porzdek i Rnorodno:

181

tkaczka czka W piewanej ongi przez Starszych Panw piosence znamienny refren brzmia: Matka czka I tatko czka, I tkaczka czka, I czkajc tka..." Czkawka to problem drobny ale wie Pan zapewne, jaki autorytet zdobywa si przez rozwizanie najprostszych problemw? Z czkawk walczy si rnie: zaciskajc nos do utraty tchu z popijaniem rwnoczenie maymi yczkami wody; waleniem po plecach z odbijaniem delikwentowi puc; straszeniem... Czkawka tymczasem jest piknym modelem stabilnego sprzenia zwrotnego. Sprzenie stabilne ma t piekieln waciwo, e nie zanika, ale i nie pobudza si coraz bardziej. Trwa. W tym konkretnym przypadku impuls czkawce daje podranienie nerwu sterujcego przepon. Przepona podskakuje, wntrznoci si poruszaj, drani nerw, ten kurczy przepon... Znane s przypadki ludzi, ktrzy spdzili cae miesice czkajc. Sam kiedy po tygodniu godwki dostaem takiej czkawki, e spdzano mnie ze spaceru obawiajc si, e czkaniem sygnalizowaem kolegom. Czkawka trwaa ponad p dnia. Wtedy wanie rozwizaem problem czkawki. W 95% przypadkw wystarczy przerwa sprzenie. W tym celu naley pooy si z piersi poniej bioder. Wwczas po czkniciu wntrznoci nie opadaj i nie drani nerwu przepony. Czkawka ustaje natychmiast. Niestety nie kada. Moe Pana dzieci umiej stawa na gowie?

ubir

182

Jeli nie nazywa si Pan Saint Laurent* lub podobnie kwesti ubioru crki nie zajmuje si Pan w ogle, pilnujc moe tylko, by nie przerobiono jej na chopca (rzadkie na og kobiety wol przerabia chopcw na dziewczynki). Wyjtek: do roku ycia, o czym niej. Jeden z publicystw okreli Polsk jako kraj przegrzanych bachorw". To prawda, cho znam nacje bardziej katujce sw przyszo, niewiele ich jednak... Wie si to ze wzmoon opiekuczoci cechujc nasze panie oraz wyrnikiem spoecznym. Etos chopski kae ubiera si ciepo, co oszczdza cenne kalorie. Cen jest spowolnienie przemiany materii, a w konsekwencji i reakcji. Czy chce Pan, by Jego dziecko ruszao si jak limak (bezsprzecznie pozytywny bohater Placwki Prusa)? Lekki ubir to ywsze dziecko, niestety, z koniecznoci wicej jedzce (vide INWESTYCJA). Jak wic ubiera dziecko? Dokadnie tak jak siebie minus (Minus) drobna poprawka na jego zwikszon ruchliwo. Jeli idzie Pan z trzylatkiem na spacer normalnym krokiem, dziecko wykonuje prac szybkobiegacza. A jak trenuj dugodystansowcy, nawet na mrozie? W samym dresie, nieprawda? Dziecko czasem przystaje, wic mona ubra je troszk cieplej. Dziecko powinno mie zimne rce; to sygna dla organizmu, by przyspieszy spalanie. Nie powinno natomiast przezibia brzuszka, co grozi wiadomymi konsekwencjami. Jeszcze jedno. Wielokrotne sumienne eksperymenty nie wykryy zwizku midzy obnieniem temperatury ciaa a katarem (co nie znaczy, e jakie porednie nie istniej, np. temperatura wpywa na jaki gruczo, produkujcy hormon dziaajcy na narzd majcy wpyw na walk z nadmiernie rozpanoszonymi wirusami) Tyle generaliw dotyczcych zdrowego, dobrze odywionego i w miar zahartowanego dziecka. Z dzieckiem chorowitym trzeba (w niektrych tylko zreszt przypadociach) postpowa inaczej. Prosz jednak dobrze odrni dziecko chorowite od wydelikaconego zbyt ciepym ubiorem. W tym drugim wypadku trzeba je stopniowo rozbiera", nie zwaajc na zy, proby, groby i przepowiednie ony, matki, teciowej i czterech ciotek. Tyczy to przypominam gwnie chopcw. Dziewczynka wyhodowana na cieplarnian odalisk o omdlewajcych ruchach da sobie rad, byle te ruchy miay wdzik. A teraz nasze mskie sprawy. Czy zastanowi si Pan przez chwil, po co jdra zstpuj nam do moszny zamiast, jak Pan Bg przykaza, tkwi wraz z reszt narzdw wewntrz
*

Yves Saint Laurent to nastpca Diora** ** Dior mistrz noyczek i centymetra IV Republiki Francuskiej

183

ciaa? Gdy komrki genetyczne wymagaj do rozwoju niszej temperatury. Ubieranie wic przedszkolaka w majteczki, rajstopy i spodnie to wyrzdzanie mu (z wyjtkiem 20-stopniowych mrozw) podwjnej krzywdy. Tako slipki, zamiast normalnych kalesonw, i obcise spodnie (np. jeansy) s w tym wzgldzie szkodliwe. Mona by doprawdy zacz formuowa rne hipotezy na temat genezy tej mody ale dajmy temu spokj*. Szkoa mska zaleca ubieranie chopca zupenie swobodnie: niech fika kozioki na przyjciu w Paacu Buckingham! Szkoa kobieca stroi go w falbanki i nie pozwala pobrudzi spodni podczas zabawy w piaskownicy. Ta druga jest zabjcza dla rozwoju, ale pierwsza te jest przesad. Dziecko w yciu gra bdzie rozmaite role niech nauczy si czu w nich swobodnie. Czsto miaby Pan ochot poby dandy? Raz na dwa miesice? To niech i synek podandysuje raz w miesicu bez zwracania na spraw specjalnej uwagi. Bdzie si czu skrpowany i nieszczliwy? O to wanie chodzi! Gdybycie nigdy go nie stroili, nie odczuwaby tej niewygody, a za to w swoim czasie zaczby zazdroci elegantszym kolegom. Dialektyka, prosz Pana, dialektyka. Zdarza si czasem, e matka zaniedbuje ubieranie crki. W takim do rzadkim wypadku nie dyskutuje Pan z ni, tylko przypominam przy jakiej okazji (moe by rocznica bitwy pod Lepanto, idzie o to, by rzecz bya traktowana jako wito, a nie zwyczaj) zabiera Pan crk na zakupy i obsprawia od stp do gw, poszczeglne sztuki podrzucajc do garderoby pojedynczo. Matka tego typu na og nawet nie zauway rnicy... Zakupw dla chopca dokonuje Pan czy ona wszystko jedno. Prosz tylko pamita: elegancki lord zanim zaoy nowe buty czy garnitur dawa je na tydzie do ponoszenia lokajowi! Mczyzna w nowym ubraniu wyglda jak manekin: albo czuje si nieswojo, albo zaczyna dobrze czu si w tej roli. To drugie jest znacznie gorsze...

Wanie: do na ten temat i z chopcem o nim te prawie nie powinien Pan rozmawia. Rozmawiajcego z kolegami o modzie wymia. Chopak moe by schludny, porzdny nawet elegancki, ale nie: modny. Tu nie idzie o oszczdno, lecz o pryncypia.

184

ultima Ratio Domini Jeli konfliktu z on nie potrafi Pan w aden sposb rozstrzygn, nie potrafi Pan jej przekona, to, niestety, musi Pan uy siy fizycznej. Jest to przykre ale nie ma innego sposobu. Odwoanie si do sdu zniszczy Pana maestwo. Podporzdkowa si Pan nie moe, gdy utrata autorytetu rozbije je take prdzej czy pniej: ona poczuwszy sw si bdzie coraz czciej stawiaa na swoim, a Pan tego nie zniesie. Nie wolno jednak Panu wdawa si w bijatyk. Z kobiet? Musi Pan j ukara. Jeli ma Pan racj i bdzie Pan o tym przekonany, to ona Panu ulegnie. Musi to by zrobione do zimno i stanowczo. Jako przykra konieczno. Moe si zdarzy, e i tak do rozwodu dojdzie, ale nie byo na to wida rady. Moe si te zdarzy, e ona naley do tych rzadkich kobiet, ktre musz dominowa. Wwczas nie uda si Panu sprawi jej nalenego lania i zmusi do posuszestwa. Wwczas musi Pan podj msk decyzj: rozwie si lub podporzdkowa si jej do koca ycia. Na og jednak kobiety jeli nie s traktowane bezlitonie podporzdkowuj si, gdy tak s wyselekcjonowane. Za to posuszestwo powinien Pan wynagrodzi on w sposb jedyny waciwy. Czesaw Miosz (Dolina Issy) susznie zauwaa, e dla obydwu stron jest to podniecajce i przyjemne dowiadczenie (uwaga:dalsze akty nieposuszestwa ze strony ony mog wiadczy, e pragnie ona powtrzenia eksperymentu!). Nie musz dodawa, e wszelkie a nie tylko dramatyczne i nie tylko koczce si erotycznie sprzeczki z on powinny odbywa si poza wiedz dzieci. Jeli jednak Paska ona naley do kobiet uznajcych dominacj mczyzny, to klaps zaaplikowany przy dzieciach nie jest wielkim bdem. Uwaga: musi Pan by cakowicie przekonany, e odniesie to skutek, to jest skoni on do podporzdkowania si z umiechem lub wyranie udawanym gniewem, ale nie wywoa awantury, co byoby niedopuszczalne. W tym przypadku jak zreszt w kadym cakowita odpowiedzialno spoczywa bdzie na Panu. A w ogle to reakcje ony dobrze pozna przed urodzeniem si dzieci. Niestety, dzisiejsze maestwa zawierane czsto na trzy miesice przed poogiem bardzo s tu nieporczne... Ta metoda o ile ona jest masochistk, co cakowicie ustawia spraw na innej paszczynie moe by stosowana jedynie bardzo rzadko. Jak kada Ultima Ratio.

185

usugi Bardzo czsto rodzice nie dbaj o to, by dziecko pomagao im w domu, by przykadao si do jego utrzymania. Uwaam to za duy bd. Ludzie kochaj nie to, co bez wysiku samo przyszo ludzie kochaj to, w co sami woyli wysiek. Dlatego dziecko nie pracujce na rzecz domu i rodzicw pniej mniej ich kocha. Jest to bana. Czsto jednak rodzice wymagaj, by dziecko im suyo pomoc i napotykaj niezrozumiay opr. Po przeczytaniu hasa IMITACJA sam Pan najprawdopodobniej zrozumie gwn przyczyn: brak przykadu. Gdy dziecko usyszy, jak Pan mwi do ony: Przynie mi herbat", a ona odpowiada: Wiesz, jestem zmczona..." lub: Zrb sobie sam!" to nie minie tydzie, a tak sam odpowied usyszy Pan z ust dziecka! Gdy wraz z on na wycigi wiadczycie sobie uprzejmoci i drobne przysugi Wasze dziecko bdzie zachowywao si tak samo w stosunku do Was. Gdy zachowujecie si jak egoici dziecko te zachowywao si bdzie jak egoista. I bardzo prosz, by nie zwala Pan tego na geny odziedziczone po pradziadku, w kadym razie nie po przeczytaniu tej ksieczki. Bycie uczynnym w stosunku do siebie bardzo si opaca, gdy ma si dziecko. Czy jest to wystarczajcy argument dla egoisty? Mam nadziej, e tak...

186

uwiadomienie Uwiadomienie (sexualne, oczwicie) crki nie naley do Pana, lecz do ony. A take do przyszego crki ukochanego. Gdyby z jakich powodw spado to na mnie, jedyn wskazwk byoby: Ty musisz pamita, e si mczynie oddajesz i do tego czowieka musisz mie pene zaufanie!". Rwnie i z synem sprawa nie jest prosta. Zakopotanie, jakie w takich sytuacjach odczuwa prawie kady, wiadczy, e nie jest to rola naturalna, a zatem nie jest zapewne szczeglnie potrzebna! Dlatego przeciwny jestem uwiadamianiu dzieci! Trzeba im natomiast pomc jeli wida, e takiej porady szukaj bezporednio lub porednio. W takim przypadku nie zalecam wykadw naukowych, lecz ju raczej frywolne aluzje. Chopak ma ju przecie te i inne fragmenty uzbierane z rozmaitych okruchw, jeeli ju nie obejrza wszystkiego w telewizji. Trzeba pozwoli mu t amigwk poukada samodzielnie oferujc jedynie dyskretn pomoc. Jak dotd, przez kilka tysicleci chopcy dawali sobie jako z tymi problemami rad i bd j sobie dawa nadal! Aluzje mwice o moliwociach i niebezpieczestwach to jest to, co rozwija najbardziej. Oczywicie, moe si zdarzy dzieciak systematyk, ktry zada szczegowego wykadu. Ha, trudno jak trzeba, to trzeba. Ale... Ale moe to mie opakane skutki! Stonoga zdecha z godu, gdy spytano j: Ktr nog ruszasz po nodze 47-ej?" W tej za szczeglnie delikatnej sferze wiadomo kontroli nad sob raczej przeszkadza. Skrajnym przypadkiem by Emanuel Kant, ktry zmar jako dziewic, gdy uzna, e: Wykonywanie tak miesznych ruchw jest niegodne filozofa". Zapewne ojciec urzdzi mu systematyczny wykad... Inna sprawa, e sam si nie uskara. Pomysem, by drani dziecic wraliwo i urzdza z sexuologii wykady z podrcznikami, s doprawdy skandalem rodem ze Sztokholmu. Zaznaczam, e nie pisz tego jako purytanin. Wrcz przeciwnie, jestem zwolennikiem pikantnego erotyzmu. Ale co tu mwi o erotyzmie, gdy nauczyciel na tablicy rysuje, jakie ruchy naley prawidowo wykonywa. To zamiast erotyzmu otrzymujemy nuc gimnastyk kopulacyjn. Wyranym ostrzeeniem moe by alarmujco postpujcy spadek erotycznej lubi i tyle. Nauka sexuologii to jest wanie ponury purytanizm w najgorszym gatunku. Mona bowiem zajmowa si erotyk w dobrym stylu. Mona by purytaninem i uprawia nawet pen ascez. Mona prowadzi normalne
187

aktywnoci

Szwedw

wanie.

Po

prostu

mczyzna

lubi

samodzielnie pokonywa przeszkody.... Wykonywa zadanych wicze nie

przecitne ycie. To wszystko jest ludzkie. Ale kopulacja wedug przepisu to ju nawet nie zbydlcenie, to prba sprowadzenia ludzi do poziomu maszyn, w stylu opisanym przez Aldousa Huxleya w proroczym Nowym wspaniaym wiecie. Zdaje si, e wiat zatrzyma si o wos przed urzeczywistnieniem tej wizji. A moe si nie zatrzyma? W kadym razie kompensacja kompleksw: Nie moemy mie w Polsce zdrowych stosunkw spoeczno-gospodarczo-politycznych, to zafundujmy sobie chocia dewiacje towarzyszce nadmiernemu rozwojowi dobrobytu..." wydaje mi si nad wyraz niebezpieczna. Jest te i mieszna, ale nie dla ojca dziecka, ktremu chc to wkada do epetyny. Tam i z powrotem. Tam i z powrotem. Optymalne tempo: 47 razy na minut. Zaopatrzcie si chopcy w stopery...

188

wiek Rne s koncepcje dotyczce optymalnego wieku maonkw i optymalnego wieku podzenia dzieci. Z punktu widzenia biologicznego dla mczyzny nie ma tu ogranicze. Najprawdopodobniej im modszy ojciec, tym wiksze prawdopodobiestwo przyjcia na wiat syna, ale rnica nie jest istotna. Kobieta nie powinna rodzi przed szesnastym rokiem ycia (z uwagi na fizjologi) ani po czterdziestym (nadmierne zagroenie degeneracj podu). Co do zawierania zwizku za najlepsz uwaam regu angielsk: narzeczona winna mie poow lat przyszego ma plus siedem. Jeli wic np. on dwadziecia, to ona siedemnacie. Jeli on czterdzieci, to ona dwadziecia siedem itd. Co do posiadania dzieci, to nie powinno si ich planowa. Moesz natomiast i powiniene zmniejsza lub zwiksza prawdopodobiestwo urodzenia si dziecka. Inteligentne posugiwanie si zasadami panw Ogino i Knaussa pozwala to prawdopodobiestwo niemal dowolnie zwiksza lub redukowa. O szczegach mwi odpowiednie podrczniki i poradniki. Nie radz Panu omawia tych spraw z on! Fizjologia winna by spraw intymn. Kobieta moe by uwiadomiona o funkcjonowaniu swego organizmu, ale chyba lepiej, by nie bya. W zwizku z tym wiele kobiet udaje naiwno i nie naley w tym przeszkadza. Musi Pan by gotowy do wzicia na siebie odpowiedzialnoci. Radz przy owym zmniejszaniu lub zwikszaniu szansy spodzenia potomka uwzgldni uwagi z hasa MAZURA TEORIA. Zauwayem, e kobiety s nastawione bardziej amoroso, niestety, w dniach zblionych do okresu podnego. Co wicej, zdrowa kobieta, majca normalne jajeczkowanie, staje si nerwowa i rozdraniona, jeli przez duszy czas nie zachodzi w ci. Zachowanie feministek jest jawnym dowodem tej tezy.

189

wierno Ostatnio niewierno wysuna si na czoo przyczyn rozwodw podawanych przez rozchodzce si pary. Co prawda, to co ludzie zeznaj statystykom, a nawet i sdom, rzadko ma co wsplnego z rzeczywistoci, ale naley si nad tym zastanowi. Tu rwnie (vide PATRYLINEARNO) sytuacja mczyzny i kobiety nie jest symetryczna. Wida to goym okiem. Na kuli ziemskiej wikszo spoeczestw uprawia poligyni, niemal tyle samo monogami, nie istnieje natomiast poliandria. Po latach poszukiwa pseudofeministkom udao si wynale w Tybecie jedno plemi, gdzie gwna kapanka ma obowizkowo kilku mw. To wszystko. Nie wiadczy to o jakich szczeglnie perfidnych metodach stosowanych przez mczyzn, lecz jest zupenie naturalne. Mdro ludowa ujmuje to w ten sposb: Gdy ja zdradz on, to jakbym ze swej sutereny splun na ulic nieadnie, ale przestpstwo niewielkie; gdy natomiast mnie zdradza ona, to jakby kto z ulicy splun do mojej sutereny..." (nie pamitam ju od kogo zaczerpnem ten cytat). Pamitam natomiast rozumowanie Jerzego Bernarda Shawa, ktry twierdzi, e celem kadej kobiety jest znalezienie dla swojego dziecka moliwie najlepszego opiekuna i dlatego rozsdna kobieta bdzie wolaa zosta jedn z siedmiu on odpowiedzialnego, mdrego i silnego mczyzny, ni jedyn on achmyty... I tak jest rzeczywicie. Znacznie wiksza podatno kobiet na ycie w poligynii uwarunkowana jest genetycznie. W naszym krgu kulturowym obowizuje jednak zasada monogamii z przymkniciem oka na mskie skoki na boki. Od pwiecza jednak, wraz z hasami rwnouprawnienia, prawa tego (do przymknicia oka) zaczy domaga si kobiety.
190

W wielu przypadkach mowie godzili si na maestwa zakadajce moliwo oboplnych zdrad. Zwizki takie niemal zawsze si rozpadaj. Podstawow bowiem rnic midzy msk a kobiec niewiernoci jest to, e jeli Pan zdradzi on, to ewentualne potomstwo z ubocznego zwizku bdzie miao jednoznacznego ojca i matk, a gdy zacznie Pana zdradza ona, nigdy nie bdzie mia Pan pewnoci, czy dziecko jest Paskie. ona Cezara musi by poza wszelkimi podejrzeniami". Dzi, yjc w domach, ktrych komfort przewysza wielokrotnie komfort cesarzy Rzymu, powinnimy rwnie mie pewno i w tej dziedzinie. W dodatku Natura a jest to uwarunkowanie nie genetyczne, tylko kulturowe, ale bardzo gbokie obdarzya kobiety znaczn zdolnoci adaptacyjn: potrafi one znakomicie dopasowa si do rodowiska ma. Kilku kochankw powoduje zatem rozbicie jej osobowoci, co u mczyzn wystpuje w znacznie mniejszym stopniu. S, oczywicie, wyjtki. Istnieje rwnie teoria, e owej adaptacji sprzyja nasienie mskie. Teoria ta opiera si na tym, i z punktu widzenia roli zapodnienia plemnikw jest za duo i byoby to marnowaniem drogocennego materiau, gdyby nie wykonyway one funkcji ubocznej. W myl tej teorii owe plemniki, wnikajc w ciao kobiety, uatwiayby adaptacj do genetycznego charakteru partnera. Rzecz jasna, poliandria byaby tu fizycznie szkodliwa dla kobiet z takimi wyjtkami, jak np. aktorki, ktre powinny umie wciela si w rne postaci i dla ktrych rozbicie osobowoci jest poyteczne. Niezalenie od kryjcych si za tym mechanizmw, wierno kobiet jest na pewno bardzo wanym czynnikiem cywilizacyjnym, o czym wiadczy fakt, e pilnoway POSTPOWCY. A niewiernoci ony tolerowa Pan nie moe. Niestety, obecny polski kodeks cywilny znis pojcie separacji", co w praktyce zmusza maonkw do rozwodu. By moe niedugo bd ten zostanie naprawiony. Maonkom bowiem obojgu! mog przytrafi si rne przypadki. Bardzo wiele kobiet wychodzi dzi za m po dowiadczeniach sexualnych z innymi mczyznami, nie ma wic powodu, by kobieta po okresie separacji nie moga wrci do ma. Zachowanie natomiast fikcji maestwa przy utrzymywaniu przez kobiet ubocznych stosunkw jest wyjtkowo niezdrowe. Niektrzy psycholodzy twierdz nawet, e zdradzajca ma kobieta ma do niego w gruncie rzeczy pretensj, e ten nie kocha jej do mocno, by by o ni zazdrosny, zabi czy pobi rywala albo i j. By moe... Jeli chodzi o stosunek do zdrad mskich, kobiety dziel si na dwie grupy
191

jej wszystkie rozwijajce si cywilizacje. Oczywicie, u

niektrych prymitywnych plemion jest inaczej, tu prosz zajrze pod

zasadnicze. Te nieliczne, ktre zdrady toleruj w teorii i praktyce, oraz te, ktre ich nie toleruj w teorii i praktyce: pierwsza grupa zdrady toleruje znakomicie, ale robi o nie awantury, by podtrzyma temperatur zwizku, wytargowa prezent lub po prostu da dowd, e jej na mu zaley; druga grupa natomiast otwarcie owiadcza, e jest absolutnie tolerancyjna i jej to nie przeszkadza, a w istocie w gbi ducha mocno si gryzie i rozpacza. Gdyby wic chcia Pan zdradza on i istnia problem jej dowiedzenia si o tym to radz starannie rozway, do ktrej z tych grup maonka si zalicza! Ostrzegam: sowa nie s adn wskazwk! Stanowczo lepiej obserwowa np. reakcj na niewinny Paski flirt, a i tu wnioski nie s bynajmniej proste... Wic moe po prostu nie zdradza?

192

zabawa To najwaniejszy (tak!) element wychowania w dzisiejszych czasach. Im wyej uksztatowany gatunek tym duej jego mode mog oddawa si zabawom. Wynikaoby z tego, e umiejtno zabawy daje jakie korzyci. Dawniej (vide PRZYSZO JASNA) czowiek przeznaczony by do swego zawodu od wczesnej modoci, a w klasach yjcych dla spoeczestwa (szlachta! upadek kraju wie si dla warstwy rzdzcej z alienacj przywilejw od obowizkw), nawet od urodzenia. Std rycerz od malekoci mg uczy si jazdy konnej i wadania mieczem, chop orki i koby, za chopcy przeznaczeni do innych zawodw, jak: garncarz, kowal, ksidz, patnerz, skryba, mogli rozwija zdolnoci potrzebne w tych profesjach, osigajc nieznan dzi perfekcj. Dzi nie wiemy, jakie umiejtnoci bd potrzebne za lat dwadziecia i dlatego naley dopuci do jak najpeniejszego rozwijania przyrodzonych zdolnoci dziecka w nadziei, e kiedy oka si one przydatne. Zabawy abstrakcyjne (trudno przecie znale zawd, w ktrym przydatna byaby np. umiejtno kopania piki!) rozwijaj organizm i poszczeglne grupy mini. Nigdy nie wiemy (vide RNORODNO) co bdzie potrzebne modemu czowiekowi niech wic bawi si swobodnie. Dziewczynki wol zabawy konkretne w dom, w sklep; prosz zwrci uwag, jak fakt ten potwierdza rozwaania zawarte w tej ksieczce. Naley je zreszt (powody vide KOBIETA) zachca do zabaw wymagajcych spokoju i cierpliwoci. Chopcy w porwnaniu z nimi baraszkuj jak mode psiaki i podobnie jak u wilkw jest to wida korzystne. Coraz korzystniejsze w miar przyspieszania tempa rozwoju. Chopca nie powinno si ogranicza w zabawie. Drze portki to wkada mu stare, pocerowane! Skaleczy si to organizm prdzej nauczy si walczy z bakteriami. Zrobi sobie krzywd Panie, mode tygrysy bawi si ze sob bez obawy; natura tak wyposaa kady gatunek, e poszczeglne osobniki bez uszczerbku mog znie wzajemne ataki. Przy pomocy narzdzi dzieci mog si istotnie trwale uszkodzi; nie mona jednak okalecza psychicznie miliona chopcw po to, by jeden nie zosta kalek! Zadaniem ojca jest stwarza warunki do swobodnej i bezpiecznej zabawy. Otwarte studnie i szamba, nie zabezpieczone ostre narzdzia i elektryczne urzdzenia to typowe obiekty groce dziecku na wsi. Musi Pan rwnie sam sprawdzi, czy ona nauczya dziecko omija garnki z wrztkiem; kobiety maj dobre serce i krtki rozum, przeto al im dopuci do umylnego oparzenia si dziecka, jednake tylko solidny pcherz na palcu daje gwarancj, aby may zrozumia sowo: Parzy!" Tak immunizowane dziecko mona spokojnie zostawi w kuchni! Plag miast s asfaltowane i
193

betonowane placyki zabaw. Z godnym podziwu uporem odpowiednie przedsibiorstwa obsiewaj traw wydeptane przejcia na trawnikach, a za to" wylewaj asfaltem trawniki, gdzie bawi si dzieci. Zjedalnia, hutawka i krcioek nad betonem w poczeniu z tabliczk szanuj ziele" na najkrtszym przejciu do domu to symbol naszej narodowej gupoty. Zalecam dziaanie rewolucyjne: bierz Pan om i rozwal ten asfalt i beton, kierujc jednoczenie przeciwko pomysowej" administracji sdow skarg o zagroenie ycia i zdrowia dzieci. Jedno tylko ale: taki rewolucyjny samorzd bierze na siebie cz trudw obsiewania traw i utrzymania tego placyku. Administracja asfaltowaa go z oszczdnoci: trawa kosztuje, a zdrowie dziecka nic jest przecie ubezpieczone (iride INWESTYCJA). Dzieci, oczywicie, przystosuj si do terenu utwardzonego (vide HOMEOSTAZA) przez zredukowanie ryzykownych zabaw, tak i liczba wypadkw pozostanie w normie. Jednake nie chodzi Panu o to, by dziecko miao wpojone przekonanie, e 2 metry to ju niebezpieczna wysoko, prawda? Jako ojciec musi Pan bra od czasu do czasu udzia w zabawach, zwaszcza syna. Tu uwaga: tym wikszy im dziecko modsze! Wprawdzie z niemowlakiem przewanie bawi si matka, ale ju wwczas robi mu Pan mia gimnastyk przed kpiel i w czasie jej trwania. Bez obaw, dziecko jest bardziej plastyczne ni dorosy, rki mu Pan nie zamie, stawu nie wybije, cigna nie nacignie a nawet stuknicie w gwk o wiele atwiej znosi si majc dwa miesice ni dwa lub dwadziecia lat (nie piszc o pidziesiciu). Do roku nie ma rnicy pci przy zabawie. Moe pan dziecko turla, tarmosi, rzuca na tapczan (zawsze skosem i uwaajc, by gwka nie zawina si do tyu; przy dzieciach starszych trzeba rwnie uwaa na koczyny), koziokowa (uwaga: nie naley, krgosupa wzorem na si cyrkowcw do tyu), produkujcych ludzi-gumy", przegina

podrzuca do gry (uwaga: mae dziecko atwiej podrzuci wyej, ale wanie mae bardziej si boi). Trzeba dziecko stopniowo przyzwyczaja do tych wyczynw i zmniejsza ich intensywno przy pierwszym skrzywieniu buzi; oswajanie" na si prowadzi do przeciwnych efektw, a nieraz nawet do trwaego urazu. Przyzwyczajenie dziecka jest zreszt drobiazgiem w porwnaniu z oswajaniem ony. O tym czynniku nie wolno zapomnie, wprawdzie kobiety po to si pono rodz, by dre o nas z niepokoju, ale nie ma sensu naraa je na to niepotrzebnie. W dodatku przeraona matka stojc obok indukuje ten strach W dziecku i w Panu, co nie jest bez znaczenia, gdy odbiera pewno siebie. Dlatego niech Pan zaczyna na osobnoci, a po miesicu
194

powie niedbale: Ale, kochanie, my tak si bawimy od miesicy!". Argument konserwatywny: Tak byo dobrze, wic i nadal bdzie dobrze" znakomicie uspokaja kobiety. Jeszcze jedna uwaga. Niech Pan od razu ustali z on, e gdy przyjdzie Panu do gowy popisywa si t gimnastyk przy gociach po paru kieliszkach (nawet po jednym kieliszku!) ma dziecko natychmiast zabiera! Sam omal nie upuciem synka w takiej wanie sytuacji, konkretnie po dwch kieliszkach wina; na szczcie byem przezorny i ewolucje wykonywaem nad tapczanem, a may, przyzwyczajony do niecodziennych pozycji, zachowa si tak naturalnie, e nikt nawet nie zauway, i zaszo co niepodanego. Tylko mnie przez moment byo zimno. Po roku crka zacznie zapewne gustowa w zabawie lalkami (cho upodobanie w wyej opisanych zabawach pozostanie jej jeszcze dugo), a synowi bdzie Pan musi suy za ywy trapez i kilka innych wymylnych przyrzdw. Bdzie Pan musia rwnie gra z nim w pik (uniwersalna zabawka!), ktrej substytutem ju od czterech miesicy do dwch lat moe by balon. Trudno przewidzie, w jakie role wmanewruje Pana dziecko, ale na pewno bdzie ono Panem komenderowao i Trzeba na to pozwoli (vide PIES). Od pitego roku ycia zabawy zaczn przeksztaca si w gry. Teraz Pan bdzie autorytetem od regu, musi Pan zwiksza zwolna dystans midzy sob a synem (crce wolno zawsze wicej!), wyraniej przestrzega granicy midzy Nie zabaw wiem, a czy yciem. zauway Jednoczenie Pan chopiec rnic wchodzi pci w w ukady grupach rwienikw z ca skomplikowan hierarchi spoeczn. typow przedszkolnych i szkolnych. Dziewczynki z reguy zajmuj si modszymi dziemi, chopcy z otwartymi ustami podziwiaj starszych. Ta rnica postaw, wyniesiona z zabaw, pozostaje na cae ycie. Dla naszych tu rozwaa wane jest, e chopiec bdzie wymaga! od Pana nadawania kierunku zabawie, a dziewczynce wystarczy, e pozwoli si Pan np. czesa. Potem nastpuje krtki okres rwnowagi fizycznej midzy Panem a synem. Po czym przychodzi pora usamodzielnienia si dziecka, ale to ju inny temat. Rne formy zabaw dziewczt i chopcw maj na celu przystosowanie do odmiennych rl spoecznych. Rzecz jasna (vide PCI ROLE) nigdy nie zachodzi cakowite wyodrbnienie obu pci, wszelako przeciwstawianie si tym tendencjom (np. w Szwecji) przez przymusowy niemal uniformizm zabaw powoduje dziwne i trudne do okrelenia innym ni niepokojce" sowem skutki. Pominem jak dotd temat zabawek gwnie dlatego, e jestem tu jednej
195

myli z wikszoci fachowcw od tych spraw. Skomplikowane arcydziea, kolorowe i byszczce, kosztowne i rozpadajce si przy upuszczaniu na ziemi s do niczego! Szpulka z nitk jest lepsz zabawk dla trzyletniego chopaka od elektrycznego samochodu. Mj siostrzeniec mia cay skad kolorowych cudekw a najchtniej bawi si kawakiem tektury z przywizanym sznurkiem; przynajmniej mia pole dla fantazji: raz by to pocig, raz ko, najczciej zreszt samochd. Dziecko znakomicie bawi si przedmiotami codziennego uytku, puszkami (pozagina ostre brzegi!), patykami. Uleganie snobizmom i presji otoczenia (Jurek ma elektryczny samochd") jest nie tylko szkodliwe, ale i kosztowne. Lepiej kupi dziecku zabawne i oryginalne drobiazgi plus solidny rowerek, pik, wrotki, hulajnog... Dziewczynce lepiej kupi jedn-dwie lalki i tuzin ubranek dla niej na zmian ni pi lalek, nadajcych si tylko do zamykania i otwierania oczu! Zabawki chopca powinny nadawa si do psucia, demontau i reperacji przez Pana. Mwi Pan, e taniej kupi now zabawk ni p godziny mczy si nad star? Ot to, tak wychowuje si marnotrawcw zasobw naturalnych. Paska wasnorczna reperacja to inwestycja (vide INWESTYCJA) wychowawcza, w dodatku podnoszca Paski autorytet! Jeszcze jedno ilo. Dziecko powinno mie dwie ulubione zabawki, z pi, ktrymi bawi si czsto, i dziewi w tle". Oczywicie, trudno o ten idea: wszyscy krewni-i-znajomi pojawiaj si w domu obadowani prezentami. Jednak nadmiar zabawek jest wyranie szkodliwy nieustanny embarras de richesse wykoczyby i dorosego! Radz ten model stosowa do trzeciego roku ycia, potem zabawki bd si szybciej psu ni pojawia. Podozmian: doszy trzy zabawki, trzy stare (ale w znonym stanie) chowamy. Za miesic bd atrakcj! T technik moe Pan wykorzystywa nie tylko w odniesieniu do dzieci... Uff... To byo chyba najdusze haso, ale zabawa, to najwaniejszy (tak!) element wychowania w dzisiejszych czasach.

196

zakaz Zakaz jest poleceniem znacznie naturalniejszym ni nakaz. Przede wszystkim ogranicza si tylko do pewnych czynnoci, ktrych dziecku wykona nie wolno. Jest mniej krepujcy. Jeli zwyk Pan si posugiwa nakazami, to grozi Panu wychowanie dziecka na niewolnika. Zakaz natomiast pozostawia Z Pana zazwyczaj punktu wybr, co sprzyja moe ksztaceniu jest umiejtnoci co innego. samodzielnego decydowania. widzenia by istotniejsze Przekroczenie zakazu znacznie atwiej skontrolowa, podczas gdy wykona polecenie mona lepiej lub gorzej; mona nawet wykona tak, e formalnie (vide LOGIKA) wszystko jest w porzdku, a wcale nie o to Panu chodzio. Takie gierki z zakazami na og nie przechodz. Co prawda, zgodnie z zasad rekompensaty (vide HOMEOSTAZA), stosowanie ma rady. Rzdzenie zakazami jest trudniejsze ni nakazami, gdy wicej trzeba przewidywa. Trzeba rwnie rygorystycznie przestrzega nieprzekroczenia zakazu. Dzieci w zasadzie dziel si podobnie jak doroli na dwie kategorie. Jedne wol mie nakaz precyzujcy, co maj zrobi (i nie musz to by wycznie dziewczynki), inni wol mie swobod i by nagradzane (i karane) za wykorzystywanie tej swobody bez przekraczania zakazw. Trzeba si zorientowa, do jakiej grupy naley syn lub crka i odpowiednio postpowa. Ja uwaam, e wicej samodzielnoci i wysze wymagania to dobra szkoa i lepiej z tym przesadzi, ni da za mao. By moe si myl. zakazw powoduje, e przedmiot zakazany jest bardziej podany, na co dobitnie wskazuje przykad Adama i Ewy. Ale na to ju nie

197

zaocznie ... Rozmowa o kim dorosym za jego plecami nazywa si plotkarstwem. Jest jednak wyjtek. W sprawach kadrowych omawia si wady, zalety, szybko adaptacji i przydatno na danym stanowisku bez udziau zainteresowanego, a nawet sporzdza tajne opinie (opinia jawna nigdy nie speni swej roli, gdy opiniujcy bdzie ba si urazi opiniowanego). Rwnie o dzieciach nie rozmawia si przy nich. Wychowywanie to proces delikatny i bardzo atwo go zaburzy metod samo-zaprzeczajcego si proroctwa. Dlatego nawet pochway powinny by udzielane albo formalnie (i wtedy nie jest to omwienie, lecz czynno rytualna wobec caej rodziny), albo cile poza uszami dzieci. Chyba e ma to by cz metody. Wygasza Pan onie pochwa dziecka wiedzc, e ono podsuchuje, ale w warunkach takich, eby byo przekonane, i pastwo o tym nie wiecie. Moe to niele suy odbudowie podamanego morale potomka. Natomiast rozmowy techniczne, prawdziwa dyskusja na te tematy o ile uwaa Pan, e trzeba j w ogle z on przeprowadza (czasem trzeba) musz by cile tajne. Dziecko jest powiedzmy to otwarcie obiektem wychowania. Nie powinno by w tym wzgldzie traktowane jak czowiek dorosy i odpowiedzialny, bo nim nie jest i tego ciaru nie udwignie. Celem wychowania jest moliwe jak najszybsze doprowadzenie dziecka do stanu, w ktrym bdzie ono mogo by traktowane jak dorosy, ale to nie znaczy, e ju trzeba je tak traktowa. Moe to proces wychowania nie tylko opni, ale i powanie zaburzy. Nieraz nieodwracalnie. wiat peen jest dorosych zachowujcych si jak dzieci, niekiedy dlatego, e w dziecistwie traktowano ich jak dorosych a oni chc od tego ucieka (vide HOMEOSTAZA). Dla osignicia tego celu wolno Panu stosowa wszelkie godziwe chwyty. Ma Pan nawet taki obowizek. Mgby Pan te stosowa chwyty niegodziwe, gdyby nie obawa, e zniweczy Pan proces wychowania, gdy nauczy stosowania niegodziwych metod (vide IMITACJA). Rzecz jasna, w miar dorastania dziecka metoda manipulacji zaczyna ustpowa metodzie wsppracy. Powinno to by jednak wyranie zakrelone: W tej dziedzinie i w tej sprawie jeste traktowany jak dorosy". Nie trzeba tego mwi explicite. Dziecko to wietnie wyczuwa. Tak nawiasem, rzeczywisto wygraa z dogmatami i teoretycznie penoletni (1820 lat) chopcy s (wbrew Konstytucji) pozbawieni prawa do oenku. Warto by formalnie podnie wiek obywatelskiej dojrzaoci do 21 lat, a za to pozwoli ju 15-letnim dzieciom dziaa za zgod ojca o wiele szerzej ni obecnie. 16-letni sprzedawca moe by znacznie lepszy ni 40-letni, a w kadym razie ma to ustali rynek, a nie ustawodawca, ktry w interesie (egoistycznym) dorosych chroni ich przed konkurencj zdolnej
198

modziey. Dzieci nie maj, niestety, reprezentacji w parlamencie... Wracam do tematu. Wyniki owych zaocznych konferencji rodzicw powinien Pan komunikowa (jeli jest to wskazane) dziecku w cztery oczy, otwarcie (nie pisz: szczerze", gdy pena szczero nie jest potrzebna ani wskazana). Winien Pan przedstawi je jako swoje decyzje (wszelkie: Postanowilimy z Mam..." nie wzmacniaj, lecz osabiaj postanowienia, gdy oznacza, e potrzebowao ono wzmocnienia!). Natomiast zawsze moe Pan mwi: Mama Ci chwalia wic postanowiem..." Nie dotyczy to oficjalnych pochwa lub nagan. Ta metoda wychowawcza (nie chwali Pan ani nie gani, bo si naley", lecz realizujc cel wychowawczy co zreszt prawie zawsze jest zbiene) bya ju przed chwil omwiona.

199

zasady

Tu, niestety, niezbdne jest troch teorii. Najpierw pytanie: Co to s zasady"? Ot, zasady to nie zwikszenie, lecz ograniczenie moliwoci czowieka. Czowiek z zasadami - to taki facet, ktry pewnych rzeczy nie moe zrobi. W takim razie powstaj pytania. Po co wychowywa dziecko na czowieka z zasadami? Po co odbiera mu pewne moliwoci dziaania? Przecie wydaje si to absurdalne! Pierwsze wyjanienie jest spoeczne: z gry uprzedzam, e indywidualici traktuj je jako gadk-szmatk. Spoeczestwa to jednostki kulturowe. Kultura za to wanie zestaw pewnych nakazw i zakazw. Skoro wszystkie znane spoeczestwa waciwie z definicji maj jak kultur, to widocznie ten system nakazw i zakazw jest im na co potrzebny. Pytanie: a waciwie na co? Dlaczego nie obserwujemy spo-eczstw typu anarchicznego, gdzie kady ma wasny system wartoci, wadny system zakazw i nakazw bd te w ogle takiego systemu nie posiada? Ot dlatego, e spoeczestwo musi si doskonali! Gdy spoeczestwo na og jest to nard, ale niekoniecznie, przecinaj si z tym zreszt etyki klasowe, wyznaniowe i inne dysponuje takim zestawem, to moe si doskonali! Moe zmieniajc te zasady stawa si innym. Tym samym midzy spoeczestwami wytwarza si wolna konkurencja i selekcja naturalna! Przypominam, e jednym z moliwych spoeczestw byoby spoeczestwo cile liberalne, gdzie rzdzi podstawowa zasada: Zasady maj, by moe, obywatele zbiorowo nie ma zasad". Ot takie spoeczestwo nie powstao, nawet w bardzo sprzyjajcych warunkach. Co nie znaczy, e w jakich warunkach nie powstanie!
200

Nie mogoby ono ewoluowa jako spoeczestwo co wcale nie znaczy, e nie zmieniaoby si, by moe nawet szybciej i korzystniej ni spoeczestwa posiadajce jakie dominujce zasady. Ewolucja typu: Ju nie 70, a 85% obywateli wyznaje zasad nie kradnij" to bardzo efektywny sposb ewolucji! Ot taka ewolucja i tak zachodzi wewntrz narodw. Natomiast w kadym z nich istnieje zasadniczy zrb zasad. Dlaczego? Dlatego, e wwczas spoeczestwo dziaa mniej kolizyjnie! Gdy ja wiem, e mj blini ma pewne zasady, to poczynania bliniego staj si przewidywalne. Tym samym ja mog dziaa sprawniej. Wszyscy moemy dziaa sprawniej mniej wicej na tej zasadzie, na jakiej samochody poruszaj si sprawniej, gdy wiadomo, e mija si powinny praw stron. Albo lew. To mao wane. Wane, e jaka zasada obowizuje. To wszystko jest w miar oczywiste. Spoeczestwo odnosi korzy,'gdy obywatele kieruj si znanymi blinim zasadami. Z tego jednak wcale nie wynika, e dla mojego dziecka jest korzystne, by miao zasady! Moe lepiej jest, gdy inni maj zasady a ja, wiedzc o tym, mog t wiedz wykorzystywa dla swego egoistycznego dobra, samemu wcale do tych zasad si nie stosujc! Ot nie! S tu dwa problemy. Po pierwsze: mnie samemu opaca si mie zasady. Ograniczenie moich moliwoci powoduje, e nie trac czasu na ich rozwaanie. Jeli np. jad autobusem lo mog albo rozmyla o nowej konstrukcji mostu (jeli jestem studentem architektury), albo rozmyla, czy zapaci za bilet i jaka jest szansa, e wsidzie kontroler. Naley przypuszcza, e studenci mylcy o mostach bd mieli lepsze wyniki na egzaminie od tych drugich (cho ci drudzy rozwin si bardziej od tych, ktrzy o niczym nie myl, gapic si w okno!). Prosz zwrci uwag, e student stosujcy odwrotn zasad: Nie pac za bilet, w przypadku pojawienia si kontrolera po prostu pac grzywn" jest w sytuacji rwnie dobrej, a moe nawet lepszej (mniej czasu zajmuje zapacenie raz na 100 przejazdw mandatu ni kasowanie za kadym razem biletu!). Wane jest, jak wida, posiadanie zasad. Jakie on s to ju sprawa drugorzdna a raczej o tym decyduje selekcja (cho bez trudnoci mona na oko" orzec, e niektre zasady s do chrzanu; prosz jednak zauway, e spoeczestwa trzymajce si zasad: kwakrzy, ydzi, libertarianie itp. maj si nad podziw dobrze, cho niektre z ich zasad wydaj si mocno szkodliwe!).
201

Tak wic, posiadanie zasad bywa i dla mnie samego korzystne. Z tego jednak nie wynika, e si to opaca! By moe korzyci z oszustwa s wiksze ni straty na drczce decyzyjnej"? By moe podejmowanie indywidualnych, pragmatycznych decyzji zamiast stosowania zasad wyrabia umys, co daje dodatkow przewag? Nie, raczej nie. Po drugie bowiem opaca mi si mie zasady z uwagi na moich wsppracownikw. Z wyjtkiem nielicznych zawodw ludzie wsppracuj w grupach. Grupa taka to jak druyna pikarska. Gracze musz mniej wicej wiedzie, co zrobi kolega, by si odpowiednio do tego ustawi! Druyna, w ktrej gracze s kompletnie nieprzewidywalni, to typowy zesp genialnych gwiazd, przegrywajcy z pataachami. Prosz zwrci uwag, e kady z graczy moe mie odmienne nawyki i zasady, byle byy one znane pozostaym. Nie mog one by zapewne zbyt rnorodne, bo gracze nie bd w stanie ich spamita; rnorodno jest nie tylko dopuszczalna, ale i podana. Tak wic, zasady opacaj si. Ludzie posiadajcy zasady w wolnym spoeczestwie swobodnie grupuj si w druyny, grajce o dominacj. Najlepsze wygrywaj. Na to jednak, by si grupowa, zasady trzeba mie. Wszystkie druyny zgodnie pogardzaj tymi, ktrzy zasad nie maj. Z brakiem zasad mona by tylko albo absolutnym liderem (a i tu ma si kopoty, gdy stworzona organizacja bdzie musiaa by zarzdzana centralistycznie, nikt z podwadnych Szefa nie bdzie bowiem wiedzia, jakie postpowanie jest waciwe), albo zupenym samotnikiem. Wychowujc wic dziecko bez zasad, na pragmatyka", bardzo bymy je skrzywdzili. Wreszcie sprawa ostatnia. Niezalenie od tego w jakiej druynie dziecko bdzie grao, bdzie ono najprawdopodobniej yo w cywilizacji atlantyckiej, w Europie, w Polsce i w okrelonym przez urodzenie rodowisku. Jest to zestaw niejako naturalnych druyn i dziecko pozbawione zrbu odpowiednich zasad bdzie w yciu pniejszym tpione. Spoeczestwo bowiem tpi samotne wilki, upatrujc w nich potencjaln grob. Nic, nawet nie tego, e taki samotnik bdzie naduywa zaufania swych posugujcych si zasadami blinich. Nie, ludzie si boj, e taki czowiek znajdzie si znienacka na jakim stanowisku publicznym i wwczas zrobi co horrendalnego. By moe takie dziaanie byoby korzystne. By moe jakie dziecko przebijajc si przez ycie ze swymi skrajnie odmiennymi zasadami odniesie sukces. Jest to jednak trudne zadanie i wymagajce hartu ducha. A nie znam ludzi, ktrzy byliby zarwno pozbawieni zasad, jak obdarzeni
202

hartownym duchem. To po prostu nic idzie w parze: duch hartuje si w walce o obron zasad; hartuje si, gdy dla zasady rezygnujemy z jakiej chwilowej korzyci. I wanie dlatego kwakrzy, ydzi, druzowie, ideowi libertarianie maj si tak dobrze! Raz jeszcze zalecam wychowywanie w duchu zasad. Takich, jakie wyznaje Pan. Ze zrbem zasad oglnych. A jeli w przyszoci syn rozwinie swj wasny dekalog, to naley go do mocno ale nie za mocno, by nie zama naciska tak, by go musia broni przeciwko Panu! W ten wanie sposb wychowa Pan chopaka z zasadami! W ten wanie sposb osoby majce zdecydowany zestaw zasad, gotowe go broni, maj wasne zasady, a osobniki do tego niezdolne, sabsze, po prostu przyjmuj zasady oglne. I tak jest dobrze na tym najlepszym ze wiatw!

203

zmienno Zasadnicz trudnoci w wychowywaniu dzieci jest zapewnienie im odpowiedniej dozy stabilizacji i zmiennoci. Zmienno jest niesychanie wana. Do zauway, e cywilizacji nie zbudoway ludy yjce w warunkach stabilnych, cho przecie w takiej Afryce nie trzeba kaloryferw, grubych cian i ca energi mona zuywa na konstruowanie np. rakiet kosmicznych. Rwnie kraje o klimacie umiarkowanym, ale staym, te nie przoduj w wycigu cywilizacyjnym. Tym, co rzuca nam wyzwanie, co zmusza do nieustannego reagowania, co zatem rozwija to zmienno. Jednak mae dzieci potrzebuj duej dozy stabilnoci. Zmienno w nadmiarze wywiera na nie taki skutek, jak niewierno na kobiety: rozchwiewa si osobowo. Dlatego naley dba o stabilno warunkw dla maych dzieci. Jako dobry ojciec powinien Pan rwnie zapewnia stabilno warunkw rodzinie, a ona powinna t stabilno w domu utrzymywa. Ju siedmioletni chopcy natomiast powinni mie moliwie rnorodne dowiadczenia, zmuszajce ich do zmiennych reakcji. Dom ma by dla nich gniazdem, do ktrego mog w kadej chwili powrci. Jednak cel ich ycia musi by poza domem. Wychowywanie crek oparte jest na zupenie innej zasadzie i wyprowadzanie ich poza dom jest zasadniczym bdem, za ktry mona ciko odpokutowa. Tu jednak decyzja musi nalee do Paskiej ony, gdy w obecnych warunkach nie zdoa Pan zapewni crce odpowiednich warunkw do waciwego wychowania. Nie potrafi da w tej materii adnych rad, tym bardziej, e jak na razie w wieku dojrzaym mam wycznie synw. Jedno tylko: globtrotera... przyzwyczajenie do zbyt duej zmiennoci moe crk unieszczliwi w pniejszym maestwie. Chyba, e trafi na jakiego

204

spis treci Adaptacja Agresja Autorytet Bakterie Bezpieczestwo Bd Bojaliwo matki Byk, za rogi wzity Cel wychowania Cele taktyczne i strategie Choroba Cybernetyka Czym skorupka... Demografia Diaba Belzebubem Dysedukacja Dziecko Dziedziczenie Edyp Gowa (domu) Gry Heterozygotyzm Higiena i hartowanie Homeostaza Homosexualizm Imitacja Informatyka Inteligencja Inwestycja Jedynak Karta wstpu Kary Katastrof teoria Kpiel Kieliszek i papieros Ktnia Konflikt w rodzinie Konserwatyzm Lenistwo
205

Liberalizm & pobaliwo Logika Matematyka Matka kochana Mazura teoria Mezalians Mieszkanie Mynarz picy Nerwica Nerwy Noworodek Obietnica Obowizki (podzia) Odpow iedzialno Ogon osa Ojcem czy by warte? Onanizm Orotlinijno Ostatnie miejsce Patrylinearno Pienidze Pies Pci role Podejrzliwo Podwiadomo Pomocnik do wszystkiego Porzdek (utrzymywanie) Posuszestwo Postpowcy Porednie dziaanie Praca Praca zarobkowa Przekaziory Przerywanie ciy Przymus Przyszo (jasna) Religia Rozkaz Rozrzut inteligencji Rozwd (teoria)
206

Rozwd (praktyka) Rnorodno Swka" Suba Specjalizacja Szczcie Szkoa i klasa Talent (rozwijanie) Temperatura Teorie wychowawcze Testament Tetyda Tkaczka czka Ubir Ultima Ratio Domini Usugi Uwiadomienie Wiek Wierno Zabawa Zakaz Zaocznie Zasady Zmienno

207