Ciàg dalszy ze strony 16
Zemsta pana McGregora
TONY i DAPHNE HALLAS Astro Photo
PLEJADY okaza∏y si´ o 30% s∏absze ni˝ dotàd sàdzono.
Dane z satelity Hipparcos podwa˝y∏y niektóre modele gwiazdowe.
nymi astrofizykami wyznaczy∏a wiek
gromady M92 na 12.8–15.2 mld lat, tak
przedstawia problemy z tym zwiàzane:
„Trudno jest dopasowaç istniejàce mo-
dele do obiektów o tak niskiej zawarto-
Êci metali.” Jedynym punktem odnie-
sienia jest S∏oƒce, czyli gwiazda w
Êrednim wieku o du˝ej zawartoÊci me-
tali, bardzo ró˝niàca si´ od podkar∏ów,
których u˝yto w porównaniach. Proce-
sy takie jak szybka rotacja czy te˝ po-
grà˝anie si´ metali w g∏àb gwiazd mo-
gà mieç wp∏yw na zmian´ konkluzji.
Jednym ze sceptyków jest Michael
Perryman z ESA, kierujàcy projektem
Hipparcos. „Nie by∏bym sk∏onny uwa-
˝aç tych rezultatów za ostateczne –
twierdzi. – Za du˝o w tym wszystkim
jest manipulacji danymi, aby w nie wie-
rzyç.” Jego zdaniem ˝aden z modeli nie
wyjaÊnia obserwowanych w∏asnoÊci
gwiazd i tym samym nie budzi zaufa-
nia. Co gorsza, dane z Hipparcosa poka-
za∏y, ˝e niektóre modele gwiazdowe –
nawet te, które by∏y zgodne z obserwa-
cjami S∏oƒca – sà b∏´dne.
Odleg∏oÊç do gwiazd podobnych do
S∏oƒca w Plejadach zosta∏a zweryfiko-
wana z 424 na 378 lat Êwietlnych, co
wskazuje, ˝e sà one a˝ o 30% s∏absze ni˝
S∏oƒce. „Nie rozumiemy, skàd ta roz-
bie˝noÊç – przyznaje Floor van Leeu-
wen z Royal Greenwich Observatory
w Cambridge. – W konsekwencji nie zo-
sta∏a ona uwzgl´dniona przy ocenie wie-
ku gromad.”
Ekstrapolacja modeli do gromad ku-
listych to jakby stawianie zamków na lo-
dzie, tak wi´c oceny wieku tych gromad
otrzymane z porównania ró˝nych typów
gwiazd – Cefeid, gwiazd RR Lyrae, czer-
wonych olbrzymów, w dodatku z pod-
kar∏ami – sà sprzeczne ze sobà. „Ludzie
cz´sto odrzucajà wyniki, które nie zga-
dzajà si´ z ich poglàdami – zauwa˝a van
Leeuwen. – Mnie zaÊ wydaje si´, ˝e taki
rozrzut Êwiadczy o du˝ym b∏´dzie.” Po-
dejrzewa, ˝e nawet rz´du 40%.
A taki rozrzut w ocenie przemawia
za tym, ˝e paradoks wieku nie zosta∏
jeszcze ostatecznie przezwyci´˝ony. Aby
go rozwiàzaç – co zapewne w koƒcu
uda si´ astronomom – trzeba najpierw
poznaç niezwykle skomplikowane zja-
wiska zachodzàce we wn´trzu ró˝nych
gwiazd. „Jest jeszcze mnóstwo do zro-
bienia” – twierdzi Perryman.
Madhusree Mukurjee
MICKEY GIBSON Animals Animals
Farmerzy na Nowej Zelandii postanowili
raz na zawsze pozbyç si´ wyjadajàcych
zbiory królików. Wielu z nich wyk∏ada jako
przyn´t´ marchewki i ziarna owsa spryskane
zawiesinà z wàtrób tych zwierzàt
zara˝onych caliciwirusem. Wirus ten
by∏ przyczynà Êmierci ogromnej liczby
królików na Wyspie Po∏udniowej;
w Australii jest u˝ywany
jako czynnik kontroli
biologicznej. Jednak
w Nowej Zelandii rzàd
wyda∏ zakaz jego
stosowania. Ka˝dy,
komu udowodni si´
import caliciwirusa
do tego kraju, mo˝e
zostaç ukarany pi´cioma latami
wi´zienia i grzywnà w wysokoÊci
100 tys. dolarów nowozelandzkich.
Ocena ocen
Na ile akuratne sà oceny wyk∏adowców
dokonywane przez studentów? Wielu
przedstawicieli w∏adz uniwersyteckich
przywiàzuje do nich sporà wag´,
uwzgl´dniajàc je przy podejmowaniu
decyzji p∏acowych, a tak˝e przy podpisywaniu
z wyk∏adowcà bezterminowego kontraktu.
Z ostatnich badaƒ wynika jednak,
˝e studenci wystawiajà wy˝sze stopnie
niekoniecznie najlepszym nauczycielom
akademickim, lecz o najbardziej
entuzjastycznym podejÊciu. Stephen J. Ceci
z Cornell University mia∏ pewnego roku
dwa kursy wyk∏adów z psychologii
rozwojowej. Jesienià prowadzi∏ zaj´cia
w taki sam sposób, jak to czyni∏ przez
ostatnie 20 lat. W semestrze wiosennym
treÊç jego wyk∏adów pozosta∏a identyczna,
wyk∏adowca zmieni∏ jednak barw´
g∏osu i ˝ywiej gestykulowa∏. Jak si´ okaza∏o,
studenci drugiego semestru uznali,
˝e w porównaniu ze swymi kolegami
Ceci dysponuje wi´kszà wiedzà, jest
bardziej tolerancyjny, a tak˝e sprawiedliwszy,
lepiej zorganizowany i przyst´pniejszy.
Twierdzili tak˝e, ˝e wi´cej si´ nauczyli,
mimo ˝e na egzaminach takich samych
jak te, które zdawali studenci pierwszego
semestru, wcale nie wypadli lepiej.
Chemia strumieniowa
Aby zasz∏a reakcja chemiczna, potrzebne
jest ciep∏o, Êwiat∏o, promieniowanie,
ultradêwi´ki albo – jak wraz ze swymi
studentami wykaza∏ Kenneth S. Suslick
z University of Illinois – strumieƒ cieczy.
Naukowcy przeprowadzali reakcje
wymagajàce dostarczenia du˝ych iloÊci
energii i doprowadzali do rozerwania bardzo
silnych wiàzaƒ chemicznych, zderzajàc
dwa strumienie z sumarycznà pr´dkoÊcià
725 km/h. Stwierdzili, ˝e w strugach wody
powstawa∏ nadtlenek wodoru oraz inne
zwiàzki reagujàce z chlorowcopochodnymi
w´glowodorów. Dlatego te˝ Suslick
wysunà∏ sugesti´, ˝e chemia
strumieniowa mo˝e znaleêç zastosowanie
w oczyszczaniu wody zawierajàcej
niewielkie iloÊci ska˝eƒ chemicznych.
Kristin Leutwyler
ÂWIAT NAUKI Luty 1998 17