You are on page 1of 230

Halina i Arkadiusz Piankowscy

Przewodnik metodyczny
Gimnazjum, klasy 1–3

Gdańsk 2001

© Copyright by Young Digital Poland S.A., 2001


I. Budowa przewodnika .......................................................... 5
Część I ................................................................................................5
Część II...............................................................................................5
Część III .............................................................................................5

II. Podstawa programowa kształcenia ogólnego. Chemia ...... 7


Cele edukacyjne...................................................................................7
Zadania nauczyciela i szkoły..................................................................7
Treści..................................................................................................7
Osiągnięcia ..........................................................................................8

III. Standardy wymagań egzaminacyjnych po ukończeniu


gimnazjum z zakresu przedmiotów matematyczno-
przyrodniczych ......................................................................... 9
Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów
matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym
kształceniu ..........................................................................................9
Wyszukiwanie i stosowanie informacji .................................................. 10
Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności – w szczególności
przyczynowo–skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych.. 10
Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania
problemów ........................................................................................11

IV. Projekty lekcji................................................................... 13


KLASA I............................................................................................. 13
KLASA II ........................................................................................... 34
KLASA III .......................................................................................... 55

V. Ścieżki edukacyjne............................................................. 70
KLASA I............................................................................................. 70
KLASA II ........................................................................................... 72
SPIS TREŚCI

KLASA III .......................................................................................... 74

1
VI. Funkcja podręcznika multimedialnego w procesie
dydaktycznym ........................................................................ 78

VII. Przykładowe scenariusze lekcji...................................... 79


KLASA I .............................................................................................79
KLASA II............................................................................................91
KLASA III.........................................................................................105

VIII. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów


............................................................................................. 118
Taksonomia celów poznawczych ........................................................119
Propozycje norm wymagań na poszczególne oceny szkolne:................. 120
Substancje i ich przemiany ................................................................120
Atomy i cząsteczki ............................................................................122
Roztwory wodne...............................................................................124
Kwasy i wodorotlenki ........................................................................126
Sole ................................................................................................128
Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego .................................... 130
Węgiel i jego związki z wodorem........................................................ 132
Pochodne węglowodorów..................................................................134
Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym ........................... 136
KLASA I ...........................................................................................140
Rozdział I: Substancje i ich przemiany................................................140
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:............................ 146
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena: ..........................................147
Rozdział II: Atom i cząsteczka .......................................................... 148
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:............................ 154
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ...........................................155
SPIS TREŚCI

Rozdział III: Roztwory wodne............................................................156


Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych............................. 164

2
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:.......................................... 165
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych
z Podstawą programową kształcenia ogólnego .................................... 166
KLASA II ......................................................................................... 167
Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki ....................................................... 167
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 173
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 174
Rozdział II: Sole............................................................................... 175
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 181
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 182
Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego ................. 183
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 189
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 190
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych
z Podstawą programową kształcenia ogólnego .................................... 191
KLASA III ........................................................................................ 192
Rozdział I: Węgiel i jego związki ........................................................ 192
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 197
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 199
Rozdział II: Pochodne węglowodorów ................................................ 200
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 204
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:.......................................... 206
Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu codziennym ........... 207
Cele i wymagania poszczególnych testów ........................................... 212
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena ........................................... 213
Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych osiągnięć zgodnych
z Podstawą programową kształcenia ogólnego ................................... 214
SPIS TREŚCI

IX. Układ okresowy pierwiastków ....................................... 216

X. eduLAN ............................................................................. 218

3
Co to jest eduLAN? ........................................................................... 218
Wymagania techniczne ..................................................................... 219
Wymagania techniczne dla wersji jednostanowiskowej......................... 219
Wymagania techniczne dla wersji sieciowej......................................... 219
Instalacja......................................................................................... 220
Instalacja jednostanowiskowa ........................................................... 220
Instalacja sieciowa ........................................................................... 220
Moduł nauczycielski .......................................................................... 222
Opis funkcjonalności wersji sieciowej ................................................. 222
Wybór materiału .............................................................................. 223
Sterowanie pracą uczniów ................................................................. 224
Opis ikon ......................................................................................... 225
Głosowanie ...................................................................................... 226
Praca grupowa uczniów .................................................................... 226
Praca grupowa ................................................................................. 227
Dokonywanie oceny pracy uczniów .................................................... 227
Raporty wyników.............................................................................. 228
Przekazywanie uczniom uwag i wskazówek drogą elektroniczną .......... 228
Wysyłanie wiadomości tekstowych do wszystkich lub do wybranego ucznia
....................................................................................................... 229
Aplikacja ucznia................................................................................ 229
SPIS TREŚCI

4
I. BUDOWA PRZEWODNIKA

Treści zawarte w multimedialnym podręczniku eduROM Chemia zostały opracowa-


ne zgodnie z Podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie chemii
w gimnazjum, z uwzględnieniem ścieżek edukacyjnych. Podręcznik składa się
z trzech części, które mogą odpowiadać poszczególnym klasom gimnazjum, I
i obejmuje dziewięć tematycznych rozdziałów:

Część I

1. Substancje i ich przemiany


2. Atomy i cząsteczki
3. Roztwory wodne

Część II

4. Kwasy i wodorotlenki
5. Sole
6. Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego

Część III

7. Węgiel i jego związki z wodorem


8. Pochodne węglowodorów
9. Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym
BUDOWA PRZEWODNIKA

Każda z zaproponowanych lekcji zawiera:

! tekst zasadniczy, uwzględniający treści nauczania zgodne z Podstawą progra-


mową w zakresie nauczania chemii w gimnazjum;
! opis eksperymentów chemicznych oraz filmy przedstawiające ich wykonanie;
! animacje modelowe, wyjaśniające przebieg zachodzących procesów chemicz-
nych w ujęciu atomowo-cząsteczkowym;
! ćwiczenia interaktywne, sprawdzające bieżące opanowanie poznanych treści
nauczania, łączące w sobie elementy poznawcze i utrwalające;
! zebranie najważniejszych treści nauczania w formie Zapamiętaj;
! wykaz nowych terminów i pojęć wraz z objaśnieniami;

5
! ćwiczenia sprawdzające zakres opanowanych wiadomości i umiejętności
w formie zadań rachunkowych, problemowych (zadania „z luką”, „na dobie-
ranie”, „prawda/ fałsz” oraz zadania zamknięte wielokrotnego wyboru
i krzyżówki);
! sprawdziany osiągnięć wraz z normami wymagań na poszczególne oceny
szkolne.

Ponadto podręcznik zawiera treści dodatkowe, rozszerzające wiedzę ucznia. Treści


I te, w zależności od rodzaju lekcji, podzielone zostały na sześć powtarzających się
grup tematycznych w ciągu całego cyklu nauczania chemii w gimnazjum:
1. Przypomnij sobie – przypomnienie treści nauczania poznanych na lekcjach
chemii, fizyki, biologii czy matematyki, które są skorelowane z zasadniczymi
treściami lekcji;
2. Wiadomości o substancjach – przedstawienie najważniejszych właściwości
fizycznych i chemicznych niektórych substancji;
3. Zasłużeni dla chemii – informacje o życiu i osiągnięciach naukowych wybit-
nych uczonych, którzy wnieśli duży wkład w rozwój wiedzy chemicznej;
4. Dla zainteresowanych – ciekawe informacje dotyczące odkryć, rozwoju
chemii, właściwości substancji i przebiegu przemian chemicznych;
5. Obliczenia chemiczne – przykładowe rozwiązania zadań rachunkowych
i problemowych;
6. Grafy pojęciowe – graficzne zestawienie wiedzy o substancjach.
BUDOWA PRZEWODNIKA

6
II. PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO.
CHEMIA

Cele edukacyjne

1. Nabycie umiejętności obserwacji i opisu zjawisk chemicznych zachodzących


w otaczającym świecie.
II
2. Poznanie znaczenia wiedzy chemicznej w procesach przetwarzania materii
przez człowieka.
3. Nabycie umiejętności i nawyku postępowania zgodnego z zasadami dbałości

PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO. CHEMIA


o własne zdrowie i ochronę środowiska.

Zadania nauczyciela i szkoły

1. Ukształtowanie myślenia prowadzącego do zrozumienia poznanej wiedzy


chemicznej i posługiwania się nią w różnych sytuacjach życiowych.
2. Zapoznanie uczniów z właściwościami substancji chemicznych i metodami
bezpiecznego obchodzenia się z nimi.
3. Umożliwienie uczniom zdobycia wiadomości i umiejętności zarówno praktycz-
nych, jak i stanowiących podstawę do kształcenia w następnych etapach.

Treści

1. Substancje i przemiany chemiczne w otoczeniu człowieka: metale i niemetale,


mieszaniny, powietrze jako mieszanina gazów, tlen i azot – właściwości,
tlenki, zanieczyszczenie powietrza.
2. Budowa atomu: jądro i elektrony, składniki jądra, izotopy, promieniotwórczość
i jej różnorodne konsekwencje, atomy, jony i cząsteczki, pierwiastki i związki
chemiczne, symbole chemiczne, wartościowość pierwiastków, wiązania che-
miczne – jonowe i atomowe.
3. Teoria atomistyczno-cząsteczkowa – nieciągłość budowy materii; układ okre-
sowy pierwiastków chemicznych – sposób usystematyzowania pierwiastków.
4. Wagowe stosunki stechiometryczne w związkach chemicznych i reakcjach
chemicznych: masa atomowa i cząsteczkowa, prawo stałości składu, prawo
zachowania masy.
5. Reakcje chemiczne i równania reakcji chemicznych.

7
6. Woda i roztwory wodne – zagrożenia cywilizacyjne wynikające z jej zanieczy-
szczeń.
7. Roztwory: rozpuszczalność, stężenia procentowe roztworów – podstawowe
obliczenia.
8. Typy związków nieorganicznych: kwasy, zasady, wodorotlenki, dysocjacja
jonowa, odczyn roztworu, pH – w ujęciu jakościowym, sole: reakcje substan-
cji o właściwościach kwasowych z substancjami o właściwościach zasado-
wych, podstawowe właściwości i zastosowania wybranych soli.
9. Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego: węgiel kamienny, ropa nafto-
II wa, gaz ziemny, wapień, gips i szkło.
10. Węgiel i jego związki: proste węglowodory nasycone i nienasycone, alkohole,
kwasy karboksylowe, mydła, estry, tłuszcze, cukry, białka jako podstawowe
składniki organizmów żywych, tworzywa sztuczne.
11. Działanie niektórych substancji na organizm człowieka: leki, trucizny, alkoho-
PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO. CHEMIA

le, narkotyki, nawozy, środki ochrony roślin.

Osiągnięcia

1. Określanie właściwości różnorodnych substancji oraz ich powiązanie z zasto-


sowaniem i wpływem na środowisko naturalne.
2. Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicznych i zapisywanie pozna-
nych reakcji chemicznych w postaci równań.
3. Projektowanie i przeprowadzanie prostych doświadczeń chemicznych.
4. Bezpieczne posługiwanie się prostym sprzętem laboratoryjnym, substancjami
wyrobami o poznanym składzie chemicznym.
5. Dostrzeganie przemian chemicznych w otoczeniu oraz czynników wpływają-
cych na ich przebieg;.
6. Wykonywanie prostych obliczeń stechiometrycznych.

8
III. STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH
PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATE-
MATYCZNO-PRZYRODNICZYCH

U MIEJĘTNE STOSOWANIE TERMINÓW , POJĘĆ


I PROCEDUR Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW
III
MATEMATYCZNO - PRZYRODNICZYCH NIEZBĘDNYCH
W PRAKTYCE ŻYCIOWEJ I DALSZYM KSZTAŁCENIU

Uczeń:

STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM


1. Stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:

a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia

Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH


matematyczno-przyrodnicze, np. w podręcznikach, w prasie,
b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, za-
chowań obiektów i organizmów,
c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska.

2. Wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:

a) stosuje w praktyce własności działań,


b) operuje procentami,
c) posługuje się przybliżeniami,
d) posługuje się jednostkami miar.

3. Posługuje się własnościami figur:

a) dostrzega kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości,


b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych,
c) wykorzystuje własności miar.

9
W YSZUKIWANIE I STOSOWANIE INFORMACJI

Uczeń:

4. Odczytuje informacje przedstawione w formie:


III
a) tekstu,
b) mapy,
c) tabeli,
d) wykresu,
e) rysunku,
f) schematu,
g) fotografii.
STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM

5. Operuje informacją:

a) selekcjonuje informacje,
Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH

b) porównuje informacje,
c) analizuje informacje,
d) przetwarza informacje,
e) interpretuje informacje,
f) czytelnie prezentuje informacje,
g) wykorzystuje informacje w praktyce.

W SKAZYWANIE I OPISYWANIE FAKTÓW , ZWIĄZKÓW I


ZALEŻNOŚCI – W SZCZEGÓLNOŚCI PRZYCZYNOWO –
SKUTKOWYCH , FUNKCJONALNYCH , PRZESTRZENNYCH I
CZASOWYCH

Uczeń:

6. Wskazuje prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów


i systemów:

10
a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko,
b) określa warunki jego występowania,
c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni,
d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk.

7. Posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:

a) zapisuje wielkości za pomocą symboli, III


b) zapisuje wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych,
c) przekształca wyrażenia algebraiczne,
d) zapisuje związki i procesy za pomocą równań i nierówności,
8. posługuje się funkcjami:
a) wskazuje zależności funkcyjne,
b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel,
c) analizuje funkcje przedstawione w różnej postaci i wyciąga wnioski.

STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM


9. Stosuje zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:

a) łączy zdarzenia w ciągi przemian,

Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH


b) wskazuje współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska
przyrodniczego,
c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania
współczesnym zagrożeniom cywilizacyjnym,
d) potrafi umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego
w szerszym kontekście społecznym.

S TOSOWANIE ZINTEGROWANEJ WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI


DO ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW

Uczeń:

10. Stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:

a) formułuje i sprawdza hipotezy,


b) kojarzy różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga
wnioski.

11
11. Analizuje sytuację problemową:

a) dostrzega i formułuje problem,


b) określa wartości dane i szukane (określa cel).

III 12. Tworzy modele sytuacji problemowej:

a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej,


b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych.

13. Tworzy i realizuje plan rozwiązania:

a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu,


STANDARDY WYMAGAŃ EGZAMINACYJNYCH PO UKOŃCZENIU GIMNAZJUM

b) układa i wykonuje procedury osiągania celu.

14. Opracowuje wyniki:


Z ZAKRESU PRZEDMIOTÓW MATEMATYCZNO-PRZYRODNICZYCH

a) ocenia wyniki,
b) interpretuje wyniki,
c) przedstawia wyniki.

12
IV. PROJEKTY LEKCJI

KLASA I

Projekty lekcji
IV
Lp. Temat Treści zasadnicze Przykładowe środki Treści do-
medialne datkowe,
rozszerza-
jące wiedzę
i umiejęt-
ności ucznia

1. O czym Informacja wstępna, Praca w laboratorium


będziemy się dotycząca chemii jako chemicznym film
uczyć na lek- przedmiotu nauczania.
cjach chemii? Szkolna pracownia
Znaczenie chemii chemiczna film
w życiu i gospodarce
człowieka. Uświado-
Ogrzewanie substancji
mienie uczniom, że
znajomość chemii po- film-doświadczenie
zwala na zrozumienie
procesów zachodzą- Badanie zapachu film-
cych w przyrodzie. doświadczenie
Wykorzystanie chemii
dla ochrony środowiska Sączenie (filtrowanie)
i zastosowania w pro- film-doświadczenie
cesach technologicz-
nych. Zasady bez- Odparowywanie cieczy
piecznej pracy w labo- film-doświadczenie
ratorium. Regulamin:
„Pamiętaj, chemiku
młody”. Oznaczenia
substancji żrących,
trujących, łatwopal-
nych i wybuchowych.
Podstawowy sprzęt
i szkło laboratoryjne.
Podstawowe czynności
laboratoryjne: ogrze-
wanie, odparowywanie,
PROJEKTY LEKCJI

sączenie.

13
2. Substancje Właściwości fizyczne sub- Badanie stanu skupienia i Graf pojęcio-
chemiczne stancji: stan skupienia, barwy substancji film- wy: Podział
wokół nas barwa, połysk, rozpusz- doświadczenie substancji
czalność w wodzie, tem- chemicznych
peratura wrzenia Rozpuszczalność Przypomnij
i topnienia, zachowanie w wodzie film- sobie:
się wobec magnesu, gę- doświadczenie Stany sku-
stość. Substancje che- pienia ciał
miczne proste i złożone. Badanie właściwości ma-
Podział substancji pro- gnetycznych substancji Dla zaintere-
IV stych na metale film-doświadczenie sowanych:
i niemetale. Gęstość
Badanie temperatury
wrzenia alkoholu Obliczenia
i wody film- chemiczne:
doświadczenie Obliczanie
masy, obję-
tości
i gęstości
substancji

Doświadcze-
nie domowe

3. Metale Właściwości metali. Badanie właściwości me- Doświadcze-


Wspólne i różne cechy tali film-doświadczenie nie domowe
metali. Metale szlachetne
i metale nieszlachetne. Badanie twardości metali
Położenie metali w ukła- film-doświadczenie
dzie okresowym. Symbole
chemiczne poznanych Badanie kowalności me-
metali. Zastosowanie me- tali film
tali.
Badanie temperatury
topnienia metali anima-
cja 3D

Badanie przewodnictwa
cieplnego metali film-
doświadczenie

Badanie przewodnictwa
elektrycznego metali sy-
mulacja 3D – ćwiczenie
interaktywne
PROJEKTY LEKCJI

14
4. Stopy me- Właściwości i zastosowa- Badanie właściwości brą- Dla zaintere-
tali nie stopów. Brąz, mo- zu, miedzi i cyny film- sowanych:
siądz, duraluminium, sto- doświadczenie Właściwości
py złota. i zastosowa-
nie stopów

Stop New-
tona
IV
Stop Wooda

Stop Moneta

Obliczenia
chemiczne:
Obliczanie
zawartości
procentowej
składników
stopów

5. Poznajemy Właściwości fizyczne nie- Badanie przewodnictwa Wiadomości


niemetale których niemetali – np. elektrycznego symulacja o substan-
siarki, fosforu, węgla, 3D – ćwiczenie interak- cjach:
chloru i bromu. Informa- tywne Fosfor
cja o innych niemetalach.
Określenie położenia nie- Stan skupienia i barwa Zestawienie
metali w układzie okreso- niemetali film- właściwości
wym. Symbole poznanych doświadczenie metali i nie-
niemetali. Podział sub- metali
stancji na metale i nieme- Rozpuszczanie niemetali
tale w wodzie film- Dla zaintere-
doświadczenie sowanych:
Odkrycie fos-
foru
PROJEKTY LEKCJI

15
6. Mieszaniny Mieszaniny substancji Badanie mieszaniny siar- Graf pojęcio-
substancji o różnych stanach skupie- ki i żelaza film- wy: Podział
nia. Mieszaniny jednorod- doświadczenie materii
ne i niejednorodne. Różni-
ce właściwości fizycznych Rozdzielanie mieszaniny Dla zaintere-
składników jako podstawa siarki i żelaza film- sowanych:
do rozdzielania mieszanin. doświadczenie Chromato-
Sposoby rozdzielania mie- grafia
szanin na składniki: są- Badanie mieszaniny cu-
IV czenie, odparowywanie, kru i siarki film- Doświadcze-
rozdzielanie mechaniczne. doświadczenie nie domowe
Oddzielanie składników
mieszaniny magnesem. Rozdzielanie mieszaniny
Sposoby zmieniania skła- cukru i siarki film-
du mieszanin. Skład pro- doświadczenie
centowy mieszanin.
Wpływ składu ilościowego Sporządzanie i rozdziela-
mieszaniny na jej właści- nie mieszaniny soli
i wody film-
wości.
doświadczenie

Rozdzielanie składników
tuszu film-doświadczenie

7. Zjawisko Zjawisko fizyczne i prze- Rozdrabnianie i spalanie Wiadomości


fizyczne a miana chemiczna – reak- papieru film- o substan-
przemiana cja chemiczna. Związek doświadczenie cjach:
chemiczna chemiczny – substancja Siarka
złożona z pierwiastków; Topnienie i spalanie pa-
substraty i produkty reak- rafiny film-doświadczenie
cji chemicznej – reagenty.
Różnica między mieszani- Właściwości magnezu
ną a związkiem chemicz- film-doświadczenie
nym.
Ogrzewanie mieszaniny
siarki i żelaza film-
doświadczenie

Mieszanina siarki i żelaza


oraz siarczek żelaza ani-
macja 3D – ćwiczenie
interaktywne
PROJEKTY LEKCJI

16
8. Czym jest Powietrze jako mieszanina Badanie składu powietrza Wiadomości
powietrze? gazów. Podstawowe film-doświadczenie o substan-
składniki powietrza. Wy- cjach:
krywanie składników po- Obieg azotu w przyrodzie Azot
wietrza. Właściwości fi- animacja 2D
zyczne i chemiczne skład- Argon
ników powietrza. Powie- Zastosowanie azotu ani-
trze jako surowiec do macja 3D Dla zaintere-
otrzymywania tlenu, azotu sowanych:
Zastosowanie tlenu ani-
i helowców (gazów szla-
chetnych). Zastosowanie macja 3D
Znaczenie
azotu dla IV
składników powietrza. rozwoju ro-
Zastosowanie gazów ślin
szlachetnych animacja
3D Skroplenie
powietrza
Cząsteczka azotu model w 1883 r.
3D
Zasłużeni dla
Cząsteczka tlenu model chemii:
3D Karol Ol-
szewski

9. Odkrycie Historia odkrycia tlenu. Ogrzewanie tlenku rtę- Wiadomości


tlenu Otrzymywanie tlenu ci(II) film-doświadczenie o substan-
z tlenku rtęci(II). cjach:
Reakcja analizy. Właści- Identyfikacja tlenu film- Rtęć
wości fizyczne tlenu. Ozon doświadczenie
–alotropowa
odmiana tlenu. Słowny Powstawanie dziury ozo-
zapis reakcji rozkładu. nowej animacja 3D Dla zaintere-
sowanych:
Pierwiastek chemiczny. Cząsteczka tlenu model Ozon – od-
Związek chemiczny. 3D miana alo-
tropowa tle-
Cząsteczka ozonu model nu
3D
Zasłużeni dla
Identyfikacja tlenu film- chemii:
doświadczenie Joseph Prie-
stley
PROJEKTY LEKCJI

17
10. Jak po- Otrzymywanie tlenu Otrzymywanie tlenu film- Wiadomości
wstają w laboratorium z KMnO4. doświadczenie o substan-
tlenki Właściwości chemiczne Cząsteczka tlenu model cjach:
tlenu. Reakcja utleniania 3D Tlen
a reakcja spalania. Za-
chowanie się metali w Cząsteczka ozonu model Dla zaintere-
3D sowanych:
powietrzu. Korozja metali
jako zjawisko niekorzyst- Rola tlenu
Obieg tlenu w przyrodzie
ne. Zapis reakcji łączenia
IV się pierwiastków z tlenem.
animacja 2D
Doświadcze-
Reakcja siarki z tlenem nie domowe
Reakcja syntezy. Wpływ
tlenku siarki(IV) animacja 3D
i tlenku węgla(IV) na śro- Reakcja węgla z tlenem
dowisko. Tlenki metali i animacja 3D
tlenki niemetali. Słowna
interpretacja zapisu
przemian chemicznych.
Reakcja magnezu z tle-
nem animacja 3D

Spalanie siarki, węgla


i magnezu w tlenie film-
doświadczenie

11. Dwutlenek Dwutlenek węgla jako Tlenek węgla(IV) bitma- Wiadomości


węgla – zmienny składnik powie- pa: model 3D o substan-
składnik trza. Właściwości fizyczne Wykrywanie dwutlenku cjach:
powietrza i chemiczne tlenku wę- węgla film-doświadczenie Tlenek wę-
gla(IV). Reakcja pojedyn- gla(IV)
czej wymiany. Źródła po- Obieg dwutlenku węgla w
wstawania dwutlenku wę- przyrodzie animacja 2D Dla zaintere-
gla. Wykrywanie dwutlen- sowanych:
Fotosynteza animacja 2D
ku węgla. Efekt cieplar- Fotosynteza
niany, jego przyczyny i Otrzymywanie dwutlenku
skutki. Obieg dwutlenku węgla film-doświadczenie Efekt cieplar-
węgla w przyrodzie. niany
Badanie właściwości
dwutlenku węgla film-
doświadczenie

Reakcja tlenku węgla(IV)


z magnezem
animacja 3D

Efekt cieplarniany
animacja 3D
PROJEKTY LEKCJI

Zastosowanie dwutlenku
węgla film 3D

18
12. Wodór – Położenie wodoru Cząsteczka wodoru Wiadomości
najlżejszy w układzie okresowym. model 3D o substan-
gaz Występowanie wodoru we cjach:
wszechświecie. Właściwo- Otrzymywanie wodoru Wodór
ści fizyczne i chemiczne. film-doświadczenie
Mieszanina wybuchowa – Dla zaintere-
piorunująca (2 obj. wodo- Spalanie wodoru w bań- sowanych:
ru i 1 obj. tlenu). Spalanie kach film-doświadczenie Występowa-
wodoru. Redukcyjne wła- nie wodoru
Spalanie wodoru w po-
ściwości wodoru. Reduk-
cja jako proces odwrotny wietrzu animacja 3D
we wszech-
świecie
IV
do utleniania. Zastosowa-
nie Redukcja tlenku mie- Zasłużeni dla
wodoru. dzi(II) wodorem film- chemii:
doświadczenie Henry
Cavendish

Zastosowanie wodoru
animacja 3D Graf pojęcio-
wy:
Tlenek rtęci(II) – analiza Typy reakcji
animacja 3D chemicznych

Tlenek węgla(IV) – syn-


teza animacja 3D

Tlenek węgla(IV) – reak-


cja wymiany animacja 3D

13. Para wodna Występowanie wody Wykrywanie pary wodnej Wiadomości


– składnik w przyrodzie. Obecność w powietrzu film- o substan-
powietrza pary wodnej w atmosfe- doświadczenie cjach:
rze. Zjawisko higroskopij- Woda
Pochłanianie pary wodnej
ności. Skład chemiczny
przez wodorotlenek sodu
wody. Rozkład wody na Dla zaintere-
film-doświadczenie
pierwiastki – elektroliza sowanych:
wody. Reakcja magnezu z parą Historia wody
wodną film-doświad-
czenie

Rozkład wody prądem


elektrycznym animacja
3D
PROJEKTY LEKCJI

19
14. Zanie- Źródła zanieczyszczeń Główne źródła zanie- Dla zaintere-
czyszczenia powietrza: naturalne (wy- czyszczeń powietrza sowanych:
powietrza buchy wulkanów, animacja 3D Katalizator
samocho-
wybuchy gazu ziemnego,
Badanie zanieczyszczeń dowy
pożary lasów, pyły
powietrza film-
kosmiczne);przemy-słowe doświadczenie Znaki infor-
(motoryzacja, elektrow- mujące
nie, elektro-ciepłownie, Badanie spalin samocho- o zanieczy-
IV przemysł dowych film- szczeniu
chemiczny i farma- doświadczenie powietrza
ceutyczny, cementownie,
Wpływ dwutlenku siarki
pyły kopalniane, huty).
na rośliny film-
Kwaśne opady. Zagroże-
doświadczenie
nia dla przyrody wynika-
jące z zanieczyszczeń po-
wietrza.

Zapobieganie skażeniom:
bezpieczne technologie,
wysokie kominy, filtry,
katalizatory dopalające
benzynę, odsiarczanie
węgla. Porosty – natural-
ne wskaźniki czystości
atmosfery.

15. Sprawdź Test sprawdzający


swoja wie- wiedzę i umiejętności
dzę z roz- uczniów – wielostop-
działu niowy.
„Substan-
cje i ich
przemiany”
PROJEKTY LEKCJI

20
16. Jak zbudo- Budowa materii. Nieciągły Mieszanie się gazów – Przypomnij
wana jest charakter materii. Dowo- powietrza i par bromu sobie:
materia? dy ziarnistości materii film-doświadczenie Stany sku-
(dyfuzja, kontrakcja cie- pienia materii
czy, rozpuszczanie, mie- Ciało stałe animacja 3D – modele
szanie, zmiany stanu sku- drobinowe
pienia, rozchodzenie się Ciecz animacja 3D
zapachów). Rodzaje dro- Dla zaintere-
bin: atomy i cząsteczki. Gaz animacja 3D sowanych:
Drobinowe modele stanów
skupienia materii. Dyfuzja amoniaku i chlo-
Odczuwanie
zapachów
IV
rowodoru film-
doświadczenie Doświadcze-
nie domowe
Mieszanie się cieczy film-
doświadczenie

Mieszanie gliceryny
z wodą film-doświad-
czenie

Model mieszających się


cieczy film-doświadczenie

Rozpuszczanie kryształu
manganianu(VII) potasu
film-doświadczenie

Rozchodzenie się
atramentu w kredzie
film-doświadczenie

PROJEKTY LEKCJI

21
17. Atom – Historyczny rozwój teorii Modelowe przedstawienie Zasłużeni dla
najmniej- atomistyczno-cząstecz- reakcji syntezy, wymiany chemii:
sza część kowej budowy materii: i analizy animacja 3D John Dalton
pierwiastka Demokryt, Arystoteles,
Dalton. Model atomu za- Modelowe przedstawienie
proponowany przez Ru- konkretnej reakcji
therforda i Nielsa Bohra. chemicznej – synteza
Atom – najmniejsza część siarczku żelaza
pierwiastka. Masy i roz- animacja 3D
IV miary atomów. Atomowa
jednostka masy. Masa Układ planetarny
atomowa. Odczytywanie z animacja 3D
układu okresowego mas
atomowych różnych pier-
wiastków.

18. Jak zbudo- Budowa atomu – jądro i Model atomu animacja Dla zaintere-
wany jest powłoki elektronowe. 3D sowanych:
atom? Cząstki elementarne: pro- Odkrycie
ton, neutron i elektron; Jądro atomu węgla model elektronu
ich symbole i ładunki. 3D
Wzajemne stosunki mas. Odkrycie
Skład jądra atomowego. Jądro atomu magnezu neutronu
Powłoka walencyjna, elek- model 3D
trony walencyjne. Liczba Wprowadze-
atomowa Z jako liczba Atomy wodoru, azotu nie pojęcia
protonów w jądrze. Liczba i tlenu z krążącymi elek- liczby ato-
masowa A – suma proto- tronami modele 3D mowej
nów i neutronów w jądrze.
Określanie liczby proto- Model atomu bromu ani-
macja 3D
nów, neutronów i elektro-
nów w atomach pierwiast-
Model atomu tlenu
ków na podstawie znajo-
z krążącymi elektronami
mości liczby atomowej i
animacja 3D
liczby masowej. Elek-
tryczna obojętność atomu
Konfiguracja elektronowa
na skutek równoważenia
atomu bromu; elektrony
się ładunków jądra i elek-
w atomie bromu ilustra-
tronów.
cja (model powłokowy)

Model atomu sodu ilu-


stracja (model powłoko-
wy)
PROJEKTY LEKCJI

22
19. Co to są Pojęcie izotopu jako pier- Izotopy chloru animacja Dla zaintere-
izotopy? wiastka o takiej samej 3D sowanych:
liczbie protonów, Ciężka woda
ale o różnej liczbie neu- Modele izotopów wodoru
tronów. Występowanie z ruchomymi elektronami Izotopy wy-
izotopów w przyrodzie. model 3D stępujące
Izotopy wodoru, tlenu w przyrodzie
i węgla. Rodzaje izoto- Jądra izotopów tlenu
pów: trwałe i nietrwałe – i węgla modele 3D Oznaczanie
promieniotwórcze. Izotopy
promieniotwórcze i ich
masy ato-
mowej IV
bezpieczne wykorzystanie
oraz przechowywanie.

20. Zjawisko Promieniotwórczość natu- Promieniowanie α anima- Dla zaintere-


promienio- ralna i sztuczna. Rodzaje cja 3D sowanych:
twórczości promieniowania natural- Naturalne
nego (α,β,χ) i jego wła- Promieniowanie β anima- szeregi pro-
ściwości. Wkład Marii cja 3D mieniotwór-
Skłodowskiej-Curie cze.
w rozwój wiedzy o pro- Przenikanie promienio-
mieniotwórczości. Zagro- wania α, β i γ animacja Okres poło-
żenia związane ze zjawi- 3D wicznego
skiem promieniotwórczo- rozpadu
ści. Szereg promieniotwórczy
uranu – 238 animacja 3D Zegar arche-
Wpływ promieniowania na ologiczny
organizmy żywe. Zasto- Zastosowanie pierwiast-
sowanie pierwiastków ków promieniotwórczych Wkład uczo-
promieniotwórczych. animacja 3D nych w roz-
wój promie-
Zegar archeologiczny niotwórczości
animacja 2D
Graf pojęcio-
Laboratorium fizyki ją- wy:
drowej foto Rodzaje
promienio-
wania

Zasłużeni dla
chemii:
Wilhelm Con-
rad Roentgen
PROJEKTY LEKCJI

Antoine Henri
Becquerel

Maria Skło-
dowska-Curie

23
Pierre Curie

Irena Joliot-
Curie

Friderick
Joliot

Enrico Ferni

IV 21. Układ Budowa współczesnego Atomy: wodór, lit, sód, Dla zaintere-
okresowy układu okresowego: gru- potas, rubid, cez, frans, sowanych:
pierwiast- pa, okres. magnez, glin, krzem, Historia po-
ków Informacje wynikające fosfor, siarka, chlor, ar- wstawania
z numeru grupy, numeru gon modele 3D układu okre-
okresu sowego.
i liczby atomowej. Układ okresowy Mendele-
Zmiana właściwości pier- jewa z 1869 r. ilustracja Próby klasy-
wiastków na tle układu fikacji pier-
okresowego. Prawo okre- wiastków
sowości. chemicznych
przez Johna
Alexandra
Newlandsa
(prawo
oktaw) i Jo-
hanna Wol-
fganga
Doebereinera
(triady)
PROJEKTY LEKCJI

24
22. Symbole Znaczenie symbolu Atomy wodoru, tlenu, Dla zaintere-
pierwiast- i wzoru chemicznego. In- azotu, węgla, magnezu, sowanych:
ków terpretacja indeksu ste- siarki, żelaza, sodu, rtęci Odkrycie
i wzory chiometrycznego. Okre- modele 3D 114. pier-
chemiczne ślenie symbolu pierwiast- wiastka
ka na podstawie układu Cząsteczki: wodoru, tle-
okresowego. Jöns Jacob nu, azotu, chloru modele Zasłużeni dla
Berzelius – twórca symbo- 3D chemii: Jöns
liki chemicznej. Wzory Jacob Berze-
cząsteczek pierwiastków i
związków chemicznych.
Cząsteczka ozonu model
3D
lius
IV
Jak tworzono nazwy pier- Obliczenia
wiastków? Wzory suma- Modele cząsteczek fosfo- chemiczne:
ru P4 i siarki S8 modele Obliczanie
ryczne określające rodzaj
i liczbę atomów wchodzą- 3D masy czą-
cych w skład cząsteczki. steczkowej
Modele cząsteczek pier- Powstawanie tlenku wę-
wiastków i związków gla(IV) i powstawanie Ćwiczenie
chemicznych. Obliczanie wody animacja 3D interaktywne
mas cząsteczkowych.
Cząsteczki dwuatomowe Tlenek węgla(IV) model
(O2, N2, H2, Cl2) oraz 3D
wieloatomowe (O3, S8,
Cząsteczka wody model
P4). Cząsteczki związków 3D
chemicznych.
Tlenek magnezu model
3D

Reakcja syntezy HCl


animacja 3D

Reakcja syntezy CO2


animacja 3D

Reakcja syntezy N2 ani-


macja 3D

Woda model 3D

Tlenek glinu model 3D

Modele cząsteczek: NH3,


SO2, N2, FeS, H2S mo-
PROJEKTY LEKCJI

dele 3D

25
23. Jak atomy Mechanizm tworzenia się Powstawanie cząsteczki Dla zaintere-
łączą się w wiązań atomowych – ko- wodoru animacja 3D sowanych:
cząsteczki? walencyjnych. Rola elek- Wiązanie
tronów walencyjnych Powstanie cząsteczki
chloru animacja 3D metaliczne
w tworzeniu się wiązań
chemicznych. Oktet elek-
tronowy – trwały stan Atom chloru model 3D
atomu. Tworzenie się Powstawanie cząsteczki
wspólnych par elektrono- tlenu animacja 3D
wych. Wiązania
IV w cząsteczkach H2, Cl2, Powstawanie cząsteczki
O2 i N2 jako przykłady azotu animacja 3D
wiązania atomowego. Powstawanie tlenku wę-
Wiązanie atomowe spola- gla(IV) animacja 3D
ryzowane w tlenku wę-
gla(IV). Wiązanie jonowe Reakcja sodu z chlorem
w chlorku sodu. Wzór film-doświadczenie
elektronowy i wzór kre-
skowy. Wiązanie metaliczne
animacja 3D

Powstawanie chlorku so-


du animacja 3D

Atom sodu model 3D

Atom chloru model 3D

24. Wzory czą- Pojęcie wartościowości Cząsteczka wody model Wiadomości


steczek: pierwiastka jako liczby 3D o substan-
sumarycz- wiązań chemicznych, jakie cjach:
tworzy atom danego Atom wodoru model 3D
ne i struk- Tlenek wę-
pierwiastka w cząsteczce
turalne Cząsteczka wody model gla(II)
związku chemicznego.
Różne wartościowości te- 3D
go samego pierwiastka w Dla zaintere-
Cząsteczka tlenku wę-
związkach chemicznych. sowanych:
gla(IV) model 3D
Nazwy związków che- Jak odczytać
micznych z podaną warto- Cząsteczka tlenku wę- wartościo-
ściowością. Wzory suma- gla(II) model 3D wość pier-
ryczne i srukturalne. Od- wiastków
czytywanie wartościowo- Ustalanie wzoru suma- z układu
ści pierwiastków z układu rycznego 3 animacje 2D okresowego
okresowego. Obliczanie
wartościowości jednego Tlenek glinu model 3D
Zasłużeni dla
składnika na podstawie
Tlenek miedzi(I) model chemii: Ję-
wzoru sumarycznego i
znanej wartościowości 3D drzej Śnia-
drugiego składnika decki – twór-
PROJEKTY LEKCJI

Tlenek miedzi(II) model


ca polskiego
3D
związku chemicznego. słownictwa
Tlenek siarki(IV) model chemicznego
Ustalanie wzorów związ-
ków chemicznych – reguła 3D
krzyżowa. Tlenek siarki(VI) model
3D

26
25. Równania Równania chemiczne jako Reakcja siarki z tlenem Ćwiczenie
chemiczne skrócony zapis przebiegu animacja 3D interaktywne
reakcji chemicznej przy
użyciu symboli i wzorów. Reakcja miedzi z siarką
film-doświadczenie
Składniki równania che-
micznego, bilans atomów, Reakcja miedzi z siarką
odczytywanie równania animacja 3D
chemicznego, dobieranie
Mieszanina i związek
współczynników stechio-
metrycznych. chemiczny siarki z mie-
dzią animacja 3D

Rozkład tlenku rtęci(II) IV


film-doświadczenie

Rozkład tlenku rtęci(II)


animacja 3D

Reakcja rozkładu tlenku


rtęci(II) animacja 3D

Elektroliza wody anima-


cja 3D

Cząsteczka wody model


3D

Cząsteczka tlenu model


3D

Cząsteczka wodoru mo-


del 3D

Reakcja magnezu
z parą wodną film-
doświadczenie

Reakcja magnezu
z parą wodną animacja
3D

Reakcja magnezu
z parą wodną animacja
3D

Reakcja tlenku miedzi(II)


z węglem film-
doświadczenie

Reakcja tlenku miedzi(II)


z węglem animacja 3D
PROJEKTY LEKCJI

Reakcja powstawania
dwutlenku węgla anima-
cja 3D

27
26. Prawo za- Prawo zachowania masy – Ogrzewanie miedzi Zasłużeni dla
chowania zależność między masą w zamkniętej kolbie film- chemii:
masy substratów i masą pro- doświadczenie Antoine Lau-
duktów reakcji. Obliczenia
Reakcja miedzi z tlenem rent Lavoisier
z wykorzystaniem prawa
zachowania masy. animacja 3D

M. Łomonosow i A. Lavo- Prawo zachowania masy


isier – odkrywcy prawa animacja 3D
zachowania masy.
IV Reakcja syntezy tlenku
węgla(IV) animacja 3D

27. Prawo sta- Prawo stałości składu. Otrzymywanie siarczku Dla zaintere-
łości składu Drobinowe uzasadnienie miedzi(I) film- sowanych:
prawa stałości składu. doświadczenie Wyrażanie
Skład związku chemiczne-
Wyznaczanie stosunku składu ilo-
go w postaci stosunku
atomowego. Stosunek masy miedzi do masy ściowego
masowy i procentowy siarki w siarczku mie- związku
pierwiastków w związku dzi(I) film-doświadczenie chemicznego
chemicznym. Obliczenia
chemiczne związane z Tlenek glinu model 3D Obliczenia
prawem stałości składu. J. Tlenek żelaza(III) model chemiczne:
L. Proust – odkrywca pra- Ustalanie
3D
wa stałości składu. wzorów su-
marycznych
związków
chemicznych

Zasłużeni dla
chemii:
Joseph Luis
Proust

28. Obliczenia Masowy stosunek ste- Synteza tlenku magnezu Dla zaintere-
stechiome- chiometryczny reagentów. 3D animacja sowanych:
tryczne na Zasada stechiometrii (ma- Stechiome-
sa jednego reagenta Reakcja tlenku miedzi(II)
podstawie z węglem animacja 3D tria.
określa masę pozostałych
reakcji
reagentów). Obliczenia
chemicz- chemiczne oparte na rów-
nych naniu chemicznym. Algo-
rytm obliczeń do stechio-
metrii równań.
PROJEKTY LEKCJI

28
29. Sprawdź Sprawdzian wiedzy
swoją wie- i umiejętności uczniów.
dzę z roz- Test sprawdzający wielo-
działu stopniowy.
„Atomy i
cząsteczki”

30. Woda i jej Występowanie i krążenie Kula ziemska animacja Dla zaintere-
rola wody w przyrodzie. Stany 3D sowanych:
w przyro-
dzie
skupienia wody (powtó-
rzenie z lekcji przyrody). Prażenie gipsu film-
Co dzieje się
z drobinami
IV
Obieg wody w przyrodzie. doświadczenie wody w cza-
Rodzaje wód w przyro- sie zmiany
dzie. Woda naturalna jako Pochłanianie pary wodnej stanu sku-
roztwór – pojęcie roztwo- przez wodorotlenek sodu pienia?
ru. Woda jako rozpusz- film-doświadczenie
czalnik. Znaczenie wody Dla zaintere-
dla organizmów żywych Czy jest woda w ryżu? sowanych:
(przypomnienie film-doświadczenie Kiedy woda
z lekcji przyrody). Wody pojawiła się
mineralne i ich znaczenie Krążenie wody w przyro- na Ziemi?
dla człowieka. dzie animacja 3D
Zasłużeni dla
Ułożenie cząsteczek wody chemii:
w stanie gazowym ani- Wojciech
macja 3D Oczko

Ułożenie cząsteczek wody


w stanie ciekłym anima-
cja 3D

Ułożenie cząsteczek wody


w lodzie animacja 3D

Zmiany stanu skupienia


wody film-doświadczenie

Odparowanie wody wo-


dociągowej ze zbiornika
wodnego i destylowanej
film-doświadczenie
PROJEKTY LEKCJI

29
31. Zanie- Przyczyny i źródła zanie- Źródła zanieczyszczenia Dla zaintere-
czyszczenia czyszczeń wody natural- wody animacja 3D sowanych:
wód natu- nej. Wpływ zanieczysz- Zapach wody
ralnych czeń wody na organizmy Ptasie pióra w ropie naf-
żywe. Sposoby uzdatnia- towej film-doświadczenie
nia wody metodami me-
chanicznymi (sedymenta- Usuwanie zanieczyszczeń
cja, dekantacja, sączenie) z ropy naftowej film-
oraz fizykochemicznymi doświadczenie
IV (destylacja, chlorowanie,
Praca oczyszczalni ście-
ogrzewanie, ozonowanie).
Ścieki ków film
i oczyszczalnie ścieków.
Rola bakterii w oczysz-
czaniu wód.

32. Budowa Budowa cząsteczki wody: Cząsteczka wody model Dla zaintere-
cząsteczki wzór sumaryczny 3D sowanych:
wody i strukturalny – elektro- Struktura
nowy i kreskowy. Typ Atom tlenu – wyróżnienie lodu
elektronów walencyjnych
wiązania w cząsteczce
model 3D
wody. Polarna budowa
cząsteczki i wynikające Atom wodoru model 3D
z tego konsekwencje.
Powstawanie cząsteczki
wody animacja 3D

Asocjacja cząsteczek wo-


dy animacja 3D

Połączenie sześciu dipoli


wody ilustracja

Ułożenie cząsteczek wody


w lodzie ilustracja

Zmiana objętości wody


ze wzrostem temperatury
animacja 3D

Rozpuszczanie w wodzie
denaturatu i nafty film-
doświadczenie
PROJEKTY LEKCJI

30
33. Badanie Rozpuszczanie się sub- Badanie rozpuszczania Wiadomości
zjawiska się substancji w wodzie o substan-
stancji w wodzie. Podział
rozpusz- film-doświadczenie cjach:
substancji na łatwo
czania się Siarczan(VI)
substancji i trudno rozpuszczalne Rozpuszczanie kryształu miedzi(II)
w wodzie w wodzie. Roztwory w wodzie animacja 3D
i zawiesiny. Roztwór kolo- Dla zaintere-
Badanie rozpuszczania sowanych:
idalny i roztwór właściwy.
oleju w benzynie film- Modelowe
Mieszaniny jednorodne i doświadczenie przedstawie-
nie procesu
IV
niejednorodne. Znaczenie Rozdzielanie oleju i wody rozpuszcza-
wody jako rozpuszczalnika film-doświadczenie nia się sub-
w życiu codziennym i w stancji
przyrodzie. Rozdzielanie Sączenie zawiesiny pia- w wodzie
składników roztworu – np. sku z wodą film-
destylacja i odparowanie doświadczenie Doświadcze-
rozpuszczalnika – oraz nie domowe
Odzyskiwanie cukru
zawiesiny – np. sedymen-
i siarczanu(VI) mie-
tacja, dekantacja, filtro- dzi(II) przez odparowanie
wanie. wody film-doświadczenie

Rozdzielanie roztworu
siarczanu(VI) miedzi(II)
przez destylację film-
doświadczenie

34. Roztwory Właściwości roztworów Rozproszenie w powie- Dla zaintere-


koloidowe koloidowych. Efekt Tyn- trzu dezodorantu film- sowanych:
dalla. Zol i żel. Piana doświadczenie Piany i emul-
i emulsja. Przygotowanie roztworu sje
białka jaja kurzego film-
doświadczenie Graf pojęcio-
wy:
Badanie efektu Tyndalla Podział mie-
film-doświadczenie szanin ze
Przygotowanie właściwe- względu na
go i koloidowego roztwo- wielkość czą-
ru mydła film- stek substan-
doświadczenie cji rozpusz-
czonej
Przygotowanie właściwe-
go i koloidowego roztwo- Doświadcze-
ru soli kamiennej film- nie domowe
PROJEKTY LEKCJI

doświadczenie

Struktura żelu model 3D

Ogrzewanie galaretki
film-doświadczenie

31
35. Jakie czyn- Czynniki wpływające Wpływ rozdrabniania Przypomnij
niki wpły- na szybkość rozpuszcza- substancji na szybkość sobie:
rozpuszczania film- Rozpuszcza-
wają na nia substancji: tempera-
doświadczenie nie oleju
szybkość tura, rodzaj substancji,
Wpływ rozdrabniania w benzynie
rozpusz- rodzaj rozpuszczalnika,
czania sub- mieszanie i rozdrabnianie substancji na szybkość
rozpuszczania Wiadomości
stancji? substancji. Rozpuszczanie o substan-
jako proces fizyczny. Róż- animacja 3D
cjach: Woda
ne rodzaje roztworów – w Wpływ mieszania
IV zależności od substancji na szybkość rozpuszcza- Dla zaintere-
rozpuszczonej nia film-doświadczenie sowanych:
i rozpuszczalnika.
Wpływ mieszania Podział roz-
na szybkość rozpuszcza- tworów
nia animacja 3D
w zależności
Wpływ temperatury od stanu
na szybkość rozpuszcza- skupienia
nia film-doświadczenie rozpuszczal-
nika i sub-
Wpływ temperatury stancji roz-
na szybkość rozpuszcza- puszczonej
nia animacja 3D
Badanie rozpuszczania
siarczanu(VI) miedzi(II)
w benzynie film-
doświadczenie
Rozpuszczanie oleju
w benzynie film-
doświadczenie

36. Rozpusz- Podział roztworów – ze Badanie rozpuszczalności Obliczenia


czalność względu na ilość substan- cukru, soli kamiennej, chemiczne:
siarczanu(VI) miedzi(II) Obliczanie
substancji cji rozpuszczonej – na
i kwasu borowego film- rozpuszczal-
roztwory nasycone i roz- doświadczenie ności sub-
twory nienasycone.
stancji i ilości
Wpływ temperatury na Ogrzewanie nasyconych
roztworów cukru, soli składników
nasycenie roztworu. Roz- roztworu na-
puszczalność jako cecha kamiennej, siarczanu(VI)
syconego
miedzi(II)
danej substancji. Krzywa
i kwasu borowego film-
rozpuszczalności. Wyko- doświadczenie Wiadomości
rzystanie krzywych roz- o substan-
puszczalności w praktyce i Odczytywanie rozpusz- cjach:
do rozwiązywania zadań czalności substancji z Kwas borowy
krzywych rozpuszczalno- H3BO3
rachunkowych. Rozpusz-
ści 3 animacje 2D
czalność gazów. Oblicze-
(w tym dwa ćwiczenia
PROJEKTY LEKCJI

nia chemiczne. interaktywne)


Otwieranie butelki
z napojem gazowanym
film-doświadczenie

32
37. Otrzymy- Krystalizacja jako proces Krystalizacja saletry po- Dla zaintere-
wanie odwrotny do rozpuszcza- tasowej, czyli azotanu(V) sowanych:
kryształów nia. Występowanie sub- potasu film- Stan równo-
doświadczenie wagi w roz-
– krystali- stancji krystalicznych
tworze
zacja w przyrodzie – kryształy Hodowanie kryształów
uwodnione. Wpływ tem- siarczanu(VI) miedzi(II) Obliczenia
peratury na proces film-doświadczenie chemiczne:
krystalizacji. Wydajność Obliczanie
Stan równowagi w roz-
krystalizacji. wydajności
tworze animacja 3D
krystalizacji.
Zastosowanie
krystalizacji. Prażenie uwodnionego IV
Doświadcze-
kryształu siarczanu(VI)
nie domowe
miedzi(II) film-
doświadczenie

Odczytywanie rozpusz-
czalności azotanu(V) po-
tasu w temperaturze
20°C i 100°C
animacja 2D

38. Stężenie Podział roztworów Sporządzanie roztworów Dla zaintere-


procentowe ze względu na ilość roz- cukru o różnym stężeniu sowanych:
roztworu puszczonej substancji: film-doświadczenie Różne sposo-
roztwór rozcieńczony i by wyrażania
Modele roztworów stężeń
roztwór stężony. Stęże- o różnych stężeniach
nie roztworu. Stężenie animacja 3D Obliczanie
procentowe roztworu. masy sub-
Roztwory o określonym Przygotowanie 100 g 15- stancji roz-
procentowego roztworu puszczonej
stężeniu procentowym
cukru film-doświadczenie
znane z życia codzienne- Obliczanie
go. Przygotowanie roz- masy sub-
tworu o określonym stę- stancji roz-
żeniu. Obliczenia rachun- tworu
kowe dotyczące stężenia
procentowego. Zmiana Obliczanie
masy sub-
stężenia przez rozcień-
stancji roz-
czanie i zagęszczanie
puszczalnika
roztworu.
Obliczanie
stężenia pro-
centowego
roztworu

39. Sprawdź Test sprawdzający wielo-


swoja wie- stopniowy
PROJEKTY LEKCJI

dze z roz-
działu
„Roztwory
wodne”

33
KLASA II

Projekty lekcji.

Lp Temat Treści zasadnicze Przykładowe Treści dodatkowe,


. środki me- rozszerzające wiedzę
IV dialne i umiejętności ucznia

1. Czy tlenki Reakcja tlenku siarki(IV) Otrzymywanie Przypomnij sobie:


niemetali SO z wodą. Kwas siar- kwasu siarko- Tlenki
2
reagują z kowy(IV). Zmiana barwy wego(IV) film-
wodą? doświadczenie, Graf pojęciowy:
wskaźników w roztworze
reakcje mode- Podział tlenków
kwasu siarkowego(IV).
Odczyn kwasowy. Bada- lowe 3D
nie zmiany barwy wywa-
Wskaźniki film-
ru z czerwonej kapusty,
doświadczenie
papierka lakmusowego,
uniwersalnego papierka
Właściwości
wskaźnikowego
kwasu siarko-
i oranżu metylowego pod
wego(IV) film-
wpływem kwasu siarko-
doświadczenie
wego(IV). Kwas siarko-
wy(IV) jako kwas nie-
Rozkład kwasu
trwały.
siarkowego(IV)
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D

Cząsteczka
kwasu siarko-
wego(IV) mo-
del 3D

2. Kwas węglo- Reakcja tlenku węgla(IV) Otrzymywanie Ćwiczenie interaktyw-


wy z wodą. Badanie zmiany kwasu węglo- ne: Właściwości kwasu
barwy wskaźników wego film- octowego
w roztworze kwasu wę- doświadczenie,
glowego. Kwas węglowy reakcje mode- Dla zainteresowanych:
jako kwas nietrwały. Ga- lowe 3D Kwasy z domowej ap-
PROJEKTY LEKCJI

zowane wody i napoje. teczki


Inne kwasy znane Cząsteczka
uczniom z życia kwasu węglo-
codziennego. wego model
3D

34
Rozkład kwasu
węglowego
filmy doświad-
czenia, reakcja
modelowa 3D

3. Kwas siar- Kwas siarkowy(VI) – bu- Cząsteczka Ćwiczenie interaktyw-


kowy(VI) dowa cząsteczki, otrzy- kwasu siarko- ne: Właściwości kwasu
mywanie, właściwości wego(VI) mo- siarkowego(VI)
fizyczne i chemiczne oraz del 3D
zastosowanie. Badanie
zmiany barwy wskaźni- Otrzymywanie
Wiadomości
o substancjach:
IV
ków w roztworze kwasu tlenku siar- Kwas siarkowy(VI)
siarkowego(VI). Wydzie- ki(VI) i kwasu
lanie się energii w czasie siarkowego(VI) Dla zainteresowanych:
rozcieńczania kwasu filmy doświad- Kombinat siarkowy
siarkowego(VI). Kataliza- czenia, reakcje
tor – substancja, która modelowe 3D
przyspiesza przebieg re-
akcji. Proces egzoter- Właściwości
miczny i endotermiczny. kwasu siarko-
wego(VI) filmy
doświadczenia

Niszczące dzia-
łanie kwasu
siarkowego(VI)
film-
doświadczenie

Rozcieńczanie
kwasu siarko-
wego(VI) film-
doświadczenie

Barwa wskaź-
ników
w roztworze
kwasu siarko-
wego(VI) film-
doświadczenie

Zastosowanie
kwasu siarko-
wego(VI) ani-
macja 3D
PROJEKTY LEKCJI

Kombinat siar-
kowy film

35
4. Kwas fosfo- Kwas fosforowy(V) – Otrzymywanie Dla zainteresowanych:
rowy(V) H PO . Budowa czą- kwasu fosfo- Kwasy fosforowe
3 4
rowego(V) i
steczki – model. Właści-
tlenku fosfo- Wiadomości
wości fizyczne i chemicz-
ru(V) filmy o substancjach:
ne. Otrzymywanie i za-
stosowanie H PO . Kwas doświadczenia, Kwas fosforowy(V)
3 4 reakcja mode-
fosforowy jako kwas lowa 3D
trwały. Zmiana barwy
IV wskaźników w roztworze
kwasu fosforowego(V).
Budowa kwasu
fosforowe-
go(V) model
3D

Barwa wskaź-
ników
w roztworze
kwasu fosfo-
rowego(V)
film-
doświadczenie

Rozkład kwasu
fosforowe-
go(V) film-
doświadczenie

Zastosowanie
kwasu fosfo-
rowego(V)
animacja 3D

5. Kwas azoto- Kwas azotowy(V) – HNO Cząsteczka Dla zainteresowanych:


3
wy(V) – budowa cząsteczki, kwasu azoto- Otrzymywanie kwasu
właściwości fizyczne wego(V) model azotowego(V) z powie-
i chemiczne, zastosowa- 3D trza i wody
nie. Zmiana barwy
Otrzymywanie Ćwiczenie interaktyw-
wskaźników w roztworze
tlenku azo- ne: Otrzymywanie kwa-
kwasu azotowego(V).
tu(V) i kwasu su azotowego(V) z po-
Reakcja charakterystycz-
azotowego(V) wietrza i wody
na.
reakcja mode-
lowa 3D Zasłużeni dla chemii:
Ignacy Mościcki
Właściwości
kwasu azoto- Dla zainteresowanych:
PROJEKTY LEKCJI

wego(V) filmy Historia kwasu azoto-


doświadczenia wego(V)

Reakcje kwasu Wiadomości


azotowego(V) o substancjach:
filmy doświad- Kwas azotowy(V)
czenia

36
Barwa wskaź-
ników

w roztworze
kwasu azoto-
wego(V) film-
doświadczenie

Zastosowanie
kwasu azoto-
wego(V) ilu-
stracje IV
6. Czy wszyst- Kwas chlorowodorowy Cząsteczka Wiadomości
kie kwasy (solny) i siarkowodorowy chlorowodoru o substancjach:
zawierają – budowa cząsteczek model 3D Chlorowodór
tlen? i ich modele. Właściwości
Otrzymywanie Kwas chlorowodorowy
fizyczne i chemiczne
chlorowodoru
kwasu solnego oraz jego
film- Siarkowodór
zastosowanie. Kwas sol-
doświadczenie,
ny jako odczynnik
reakcja mode- Kwas siarkowodorowy
laboratoryjny.
lowa 3D

Otrzymywanie
kwasu chloro-
wodorowego
animacja 3D

Właściwości
kwasu solnego
filmy doświad-
czenia

Zabarwienie
wskaźników w
kwasie solnym
film-
doświadczenie

Reakcja kwasu
solnego
z metalami
film-
doświadczenie

Otrzymywanie
chlorku ma-
PROJEKTY LEKCJI

gnezu reakcja
modelowa 3D

Zastosowanie
kwasu solnego
ilustracje

37
Cząsteczka
siarkowodoru
model 3D

Otrzymywanie
siarkowodoru
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D

IV 7. Budowa i Wzory i modele pozna- Ćwiczenie interaktyw-


podział kwa- nych kwasów. Podział ne: Modele i wzory
sów kwasów na tlenowe sumaryczne kwasów
i beztlenowe. Wzór ogól-
ny kwasów. Nazwy reszt Zasłużeni dla chemii:
kwasowych i ich warto- Leon Marchlewski
ściowość. Porównanie
budowy i właściwości Ćwiczenie interaktyw-
kwasów. Kwasy trwałe ne: Kwasy tlenowe
i nietrwałe.
i beztlenowe

Dla zainteresowanych:
Wodorki

Ćwiczenie interaktyw-
ne: Wartościowość reszt
kwasowych

8. Dlaczego Podział wodnych roztwo- Przewodnictwo Ćwiczenie interaktyw-


wodne roz- rów na elektrolity elektryczne ne: Przewodnictwo
twory kwa- i nieelektrolity. Przewod- kwasów film- elektryczne kwasów
sów przewo- nictwo elektryczne kwa- doświadczenie
dzą prąd sów. Pojęcia jonu, katio- Przypomnij sobie:
elektryczny? nu i anionu. Proces dyso- Cząsteczka Budowa cząsteczki wo-
cjacji elektrolitycznej chlorowodoru dy
chlorowodoru. model 3D
Graf pojęciowy:
Rozpad czą- Podział jonów
steczek chlo-
rowodoru ani-
macje 3D

Dysocjacja
chlorowodoru
reakcja mode-
PROJEKTY LEKCJI

lowa 3D

Elektrolity
mocne i słabe
film-
doświadczenie

38
9. Dysocjacja Definicja kwasów według Dysocjacja Zasłużeni dla chemii:
elektrolitycz- Arrheniusa. Nazwy anio- chlorowodoru Svante August Arrhe-
na kwasów nów reszt kwasowych. animacja 3D nius
Zależność między liczbą
ładunków a wartościowo- Dysocjacja Ćwiczenia interaktyw-
ścią jonu. Słowna inter- chlorowodoru ne: Reakcje dysocjacji
pretacja równań reakcji reakcja mode- kwasu siarkowego(IV),
dysocjacji elektrolitycz- lowa 3D kwasu węglowego
nej. i kwasu fosforowego(V)
Dysocjacja
kwasu azoto- Dla zainteresowanych: IV
wego(V) reak- Etapy dysocjacji kwasu
cja modelowa siarkowego(VI)
3D
Etapy dysocjacji kwasu
Dysocjacja fosforowego(V)
kwasu siarko-
wego(VI) re- Tabela:
akcja modelo- Aniony niektórych kwa-
wa 3D sów

Dysocjacja
kwasu siarko-
wego(IV) re-
akcja modelo-
wa 3D

Dysocjacja
kwasu węglo-
wego reakcja
modelowa 3D

Dysocjacja
kwasu fosfo-
rowego(V)
reakcja
modelowa 3D
PROJEKTY LEKCJI

39
10. Kwaśne Zestawienie wzorów, Powstawanie Ćwiczenie interaktyw-
deszcze i ich nazw kwasów i jonów, tlenku siar- ne:
wpływ na na które kwasy rozpadają ki(IV) reakcja Wpływ tlenku azotu(IV)
środowisko się w procesie dysocjacji modelowa 3D na rośliny
elektrolitycznej. Zanie-
czyszczenie powietrza Działanie tlen- Dla zainteresowanych:
tlenkami niemetali. Kwa- ku siarki(IV) Kwaśne deszcze
śne opady: powstawanie na rośliny film-
i wpływ na środowisko doświadczenie Ćwiczenia interaktyw-
IV (rośliny, zwierzęta i lu- ne:
dzi). Powstawanie Działanie kwasów na
tlenku azo- metale
tu(II) reakcja
modelowa 3D

Powstawanie
tlenku azo-
tu(IV) reakcja
modelowa 3D

Powstawanie
tlenku azo-
tu(III) reakcja
modelowa 3D

Wpływ tlenku
azotu(IV) na
rośliny film-
doświadczenie

Kwaśne opady
animacja 3D,
film-
doświadczenie
PROJEKTY LEKCJI

40
11. Czy tlenki Otrzymanie wodorotlen- Działanie wody Ćwiczenie interaktyw-
metali reagu- ków w reakcji tlenków na tlenki me- ne:
ją z wodą? metali z wodą. Barwy tali film- Powstawanie wodoro-
wskaźników w roztworze doświadczenie tlenku wapnia
wodorotlenku magnezu
i wapnia. Wodorotlenek Powstawanie Wiadomości
magnezu i wapnia: wła- wodorotlenku o substancjach:
ściwości i zastosowanie. magnezu reak- Wodorotlenek wapnia
Woda wapienna. Odczyn cja modelowa Wodorotlenek magnezu
.
zasadowy roztworu. 3D
IV
Fenoloftaleina
– badanie za-
barwienia film-
doświadczenie

Budowa wodo-
rotlenku wap-
nia model 3D

Budowa wodo-
rotlenku ma-
gnezu model
3D

Rozkład wodo-
rotlenków
wapnia i ma-
gnezu film-
doświadczenie

Rozkład wodo-
rotlenku wap-
nia reakcja
modelowa 3D

Rozkład wodo-
rotlenku ma-
gnezu reakcja
modelowa 3D

Zastosowanie
wodorotlenku
wapnia anima-
cja 3D
PROJEKTY LEKCJI

Zastosowanie
wodorotlenku
magnezu ilu-
stracje

41
12. Właściwości Wodorotlenek sodu i po- Cząsteczka Ćwiczenie interaktyw-
wodorotlen- tasu. Badanie właściwości wodorotlenku ne:
ków NaOH i KOH; higrosko- sodowego i Barwy wskaźników w
pijność. Zmiana barwy wodorotlenku roztworach wodorotlen-
wskaźników w roztworze potasu modele ków
zasady sodowej i pota- 3D
sowej. Wzór ogólny wo- Właściwości
dorotlenków. Bezpieczne Właściwości o substancjach:
posługiwanie się sub- wodorotlenków Wodorotlenek sodu
IV stancjami żrącymi. sodu i potasu i potasu
filmy doświad-
czenia Dla zainteresowanych:
Barwienie płomienia
Barwy wskaź- palnika gazowego
ników
Ćwiczenie interaktyw-
w roztworach ne:
wodorotlenków Barwienie płomienia
filmy doświad- palnika gazowego
czenia

Wykrywanie
zasady sodo-
wej film-
doświadczenie

Barwienie
płomienia pal-
nika gazowego
film-
doświadczenie

Zastosowanie
wodorotlenku
sodu i potasu
ilustracje
PROJEKTY LEKCJI

42
13. Sposoby Otrzymywanie wodoro- Otrzymywanie Ćwiczenie interaktyw-
otrzymywa- tlenków w reakcji metalu wodorotlenków ne: Otrzymywanie wo-
nia wodoro- aktywnego z wodą oraz sodu i potasu dorotlenku potasu
tlenków tlenku metalu z wodą.
film-
Zapis równań reakcji Wiadomości
doświadczenie
chemicznych. Zasada o substancjach:
amonowa. Zmiana barwy Sód, potas
Powstawanie
wskaźników w roztwo- i wapń
wodorotlenku
rach zasad. Nazwy wodo-
sodu reakcja
rotlenków.
modelowa 3D
Dla zainteresowanych:
Wodorotlenek mie- IV
dzi(II) i wodorotlenek
Powstawanie żelaza(III)
wodorotlenku
potasu reakcja Tabela:
modelowa 3D Nazwy wodorotlenków

Otrzymywanie Graf pojęciowy:


Od pierwiastka do
wodorotlenku
związku chemicznego
wapnia film-
doświadczenie

Powstawanie
wodorotlenku
wapnia reakcja
modelowa 3D

Otrzymywanie
wodorotlenku
miedzi(II) i
wodorotlenku
żelaza(III)
filmy doświad-
czenia

14. Dysocjacja Przewodnictwo elektrycz- Przewodnictwo Ćwiczenia interaktyw-


elektrolitycz- ne wodnych roztworów elektryczne ne: Równanie reakcji
na zasad wodorotlenków. Definicja zasad film- dysocjacji wodorotlenku
zasad według Arrheniusa. doświadczenie potasu
Grupa wodorotlenowa
i jon wodorotlenkowy. Dysocjacja Reakcja dysocjacji wo-
Reakcje dysocjacji elek- wodorotlenku dorotlenku wapnia
trolitycznej zasad. Słow- sodu animacja
PROJEKTY LEKCJI

na interpretacja równań 3D, reakcja Dla zainteresowanych:


reakcji dysocjacji. modelowa 3D Etapowa dysocjacja
zasad
Dysocjacja
wodorotlenku Wiadomości
potasu reakcja o substancjach:
modelowa 3D Amoniak

43
Dysocjacja Dla zainteresowanych:
wodorotlenku Amoniak
wapnia reakcja
modelowa 3D

Badanie zasa-
dowych wła-
ściwości amo-
niaku film-
doświadczenie
IV
15. Barwy Barwy wskaźników Barwy wskaź- Ćwiczenie interaktyw-
wskaźników w roztworach zasad ników w roz- ne: Barwy wskaźników
w roztworach i kwasów. Odczyn roz- tworach kwa- w roztworach kwasów i
wodorotlen- tworów zasadowy, obo- sów i zasad zasad
ków i kwa- jętny i kwasowy. Skala film-
sów pH. Zobojętnianie kwasu doświadczenie Zasłużeni dla chemii:
zasadą. P. Sörensen – Peter Sörensen
Odczyn roz-
twórca skali pH. tworów anima- Ćwiczenie interaktyw-
cja 2D ne: Określenie odczynu
roztworu
Określanie
odczynu roz- Dla zainteresowanych:
tworu film- Zmiana wartości pH w
doświadczenie jamie ustnej i żołądku

Zobojętnianie
kwasu zasadą
film-
doświadczenie

Zobojętnianie
kwasu solnego
zasadą pota-
sową reakcja
modelowa 3D

16. Sprawdź Sprawdzian wiedzy


swoją wiedzę i umiejętności uczniów
o kwasach i na temat kwasów i wodo-
wodorotlen- rotlenków. Test spraw-
kach dzający – wielostopnio-
wy.
PROJEKTY LEKCJI

17. Jak można Sole – nowa grupa Sól kamienna Ćwiczenia interaktyw-
otrzymać związków chemicznych. film ne:
sól? Reakcja niektórych meta- Otrzymywanie soli
Otrzymywanie
li z kwasami jako jeden
soli film- Przypomnij sobie:
ze sposobów otrzymyania
doświadczenie, Reakcja miedzi ze stę-
soli. Sól i wodór jako pro- reakcja mode- żonym kwasem azoto-
ukty reakcji kwasów z lowa 3D wym(V)

44
niektórymi metalami. Reakcje miedzi Reakcja miedzi ze stę-
Zapis przebiegających ze stężonym żonym kwasem siarko-
reakcji. Szereg aktywno- kwasem azo- wym(VI)
ści metali. towym(V) film-
doświadczenie, Ćwiczenie interaktyw-
moduł reakcji ne:
Reakcje metalu z kwa-
Reakcja kwasu sem siarkowym(VI).
siarkowego(VI)
z metalami Dla zainteresowanych:
Obliczenia chemiczne –
film-
doświadczenie, objętość molowa gazów IV
reakcja mode-
lowa 3D Obliczenia chemiczne:
Objętość molowa gazów

Ćwiczenia interaktyw-
ne:
Objętość molowa gazów
Reaktywność metali

Graf pojęciowy:
Podział substancji che-
micznych

18. W jaki spo- Budowa jonowa soli. Wzory soli Przypomnij sobie:
sób tworzy Wzory i nazwy soli: animacja 2D Nazwy kwasów i ich
się nazwy chlorki, siarczki, siarcza- anionów
soli? ny(VI), siarczany(IV), Powstawanie
azotany(V), fosforany(V), chlorku wapnia Tabele:
reakcja mode- Jony metali
węglany. Wzór ogólny
soli. lowa 3D i ich ładunki
Powstawanie
Reszty kwasowe i ich
siarczanu(VI)
ładunki
wapnia reakcja
modelowa 3D Dla zainteresowanych:
Wodorosole, sole amo-
Powstawanie
węglanu żela- nowe
za(III) reakcja
Ćwiczenie interaktyw-
modelowa 3D
ne:
Rozkład ter- Równanie reakcji roz-
miczny wodo- kładu termicznego wo-
PROJEKTY LEKCJI

rowęglanu so- dorowęglanu sodu


du film-
doświadczenie

45
19. Dysocjacja Dysocjacja elektrolitycz- Przewodnictwo Przypomnij sobie:
elektrolitycz- na soli. Jony: kationy elektryczne Wiązania jonowe
na soli metalu i aniony reszty wodnych roz-
kwasowej. Badanie prze- tworów soli Dysocjacja elektroli-
wodnictwa elektrycznego film- tyczna
soli. Korzystanie z tablicy doświadczenie
rozpuszczalności soli. Ćwiczenia interaktyw-
Zapis równań dysocjacji Wiązanie jo- ne:
soli. Definicja soli według nowe animacja Dysocjacja elektroli-
IV Arrheniusa. 3D tyczna

Dysocjacja Dla zainteresowanych:


chlorku sodu
Elektroliza chlorku sodu
reakcja mode-
lowa 3D

Dysocjacja
siarczanu(VI)
magnezu reak-
cja modelowa
3D

20. Reakcje zo- Reakcja zobojętniania. Otrzymywanie Dla zainteresowanych:


bojętniania Odczyn obojętny. Wyko- chlorku sodu w Miareczkowanie
jako jeden ze rzystanie reakcji zobojęt- reakcji zobo-
sposobów niania w życiu codzien- jętniania film- Ćwiczenie interaktyw-
otrzymywa- nym. Zapis reakcji zobo- doświadczenie, ne:
nia soli jętniania w formie czą- reakcja mode- Zapis równania reakcji
steczkowej i jonowej lowa 3D zobojętniania
w formie jonowej
Dysocjacja
wodorotlenku
sodu, kwasu
solnego
i chlorku sodu
reakcje mode-
lowe 3D

Reakcje zobo-
jętniania reak-
cja modelowa
3D, animacja
3D

Miareczkowa-
nie film-
PROJEKTY LEKCJI

doświadczenie

Miareczkowa-
nie wodoro-
tlenku potasu
z kwasem
siarkowym(VI)

46
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D

Dobieranie
współczynni-
ków stechio-
metrycznych,
animacja 2D

IV

21. Otrzymywa- Reakcje tlenków metali z Reakcje tlen- Przypomnij sobie:


nie soli w kwasami jako jeden ze ków metali Reakcje tlenków metali
reakcjach sposobów otrzymywania z kwasem sol- z wodą
tlenków me- soli. Zestawienie pozna- nym filmy do-
tali nych sposobów otrzymy- świadczenia, Ćwiczenie interaktyw-
z kwasami wania soli (metal + reakcje mode- ne:
kwas; tlenek metalu + lowe 3D Reakcje tlenków metali
kwas; zasada + kwas). z kwasem solnym
Ćwiczenia w pisaniu rów- Tlenki amfote-
nań reakcji otrzymywania ryczne film- Dla zainteresowanych:
soli. doświadczenie Tlenki amfoteryczne –
tlenek glinu

Ćwiczenie interaktyw-
Reakcje tlen-
ne:
ków metali
z kwasem Reakcje tlenków metali
siarkowym(VI) z kwasem siarko-
wym(VI)
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
PROJEKTY LEKCJI

47
22. Różne spo- Sposoby otrzymywania Działanie chlo- Ćwiczenie interaktyw-
soby otrzy- soli: reakcje metali ru na metale ne:
mywania soli z niemetalami; reakcja film- Działanie chloru na me-
tlenków metali z tlenkami doświadczenie, tale
niemetali; reakcja zasad reakcja mode-
z tlenkami niemetali. lowa 3D Przypomnij sobie:
Reakcja sodu z chlorem
Reakcje sodu z
chlorem film- Wiadomości
IV doświadczenie o substancjach:
Chlor
Reakcje metali
z siarką filmy Zasłużeni dla chemii:
doświadczenia, Karol Scheele
reakcje mode-
lowe 3D Wiadomości
o substancjach:
Reakcje tlen- Siarka
ków metali
z tlenkami Ćwiczenie interaktyw-
niemetali mo- ne:
duły reakcji, Równanie reakcji metali
film- z siarką
doświadczenie

Wytrącanie
węglanu wap-
nia film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D

23. Sole łatwo Sole łatwo i trudno roz- Badanie roz- Ćwiczenia interaktyw-
i trudno roz- puszczalne w wodzie. puszczalności ne:
puszczalne Powstawanie soli trudno soli film- Rozpuszczalność soli
w wodzie rozpuszczalnych jako doświadczenie w wodzie
łączenie się odpowiednich
jonów. Cząsteczkowy, Rozpuszczal- Przypomnij sobie:
jonowy i skrócony zapis ność substan- Rozpuszczalność
równań reakcji powsta- cji animacje substancji
wania soli trudno roz- 3D
puszczalnych. Analiza Tabela:
tabeli rozpuszczalności. Otrzymywanie Tabela rozpuszczalności
soli nieroz-
puszczalnych
PROJEKTY LEKCJI

film-
doświadczenie, Ćwiczenia interaktyw-
reakcja mode- ne:
lowa 3D Reakcje wytrącanie
osadów soli
Powstawanie
siarczanu(VI)

48
baru animacja

3D, reakcja
modelowa 3D

Sączenie siar-
czanu(VI) baru
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D
IV
Wytrącanie
osadów soli
film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D

24. Reakcje soli Reakcje soli z kwasami, Reakcje soli z Ćwiczenia interaktyw-
zasadami i metalami. kwasami film- ne:
Zestawienie poznanych doświadczenie, Równania reakcji soli
sposobów otrzymywania reakcje mode- z kwasami
soli: kwas + metal, sól + lowe 3D
kwas, kwas + tlenek me- Równania reakcji soli
talu, sól + zasada, kwas Reakcje soli z z zasadami
zasadami film-
+ wodorotlenek, metal +
sól, metal + niemetal, doświadczenie Równania reakcji metali
tlenek metalu + tlenek z solami
Reakcje metali
niemetalu, wodorotlenek z solami filmy
+ tlenek niemetalu. Dla zainteresowanych:
doświadczenia, Szereg aktywności me-
reakcje mode-
tali
lowe 3D

25. Sole wokół Zastosowanie niektórych Rozpuszczal- Dla zainteresowanych:


nas soli w gospodarstwie do- ność chlorków Chlorek potasu
mowym, przemyśle, rol- film-
nictwie i lecznictwie. doświadczenie, Eutrofizacja
Chlorek sodu – sól ka- reakcja mode-
mienna: właściwości, lowa 3D Sól gorzka
zastosowanie i występo-
wanie. Inne sole stoso- Azotany film- Graf pojęciowy:
wane w kuchni i ich doświadczenie Substancje chemiczne
wpływ na organizm czło-
Nawozy
wieka. Nawozy sztuczne
sztuczne film-
PROJEKTY LEKCJI

– ich wpływ
doświadczenie,

na środowisko. Sole wy- reakcja mode-


stępujące w wodach mi- lowa 3D
neralnych i ich znaczenie
dla człowieka. Eutrofizacja
animacja 2D

49
26. Sprawdź Test sprawdzający wie-
swoją wiedzę dzę i umiejętności
o solach uczniów – wielostopnio-
wy.

27. Skały wa- Skały wapienne i ich ro- Stalaktyty i Dla zainteresowanych:
pienne jako dzaje: wapień, kreda stalagmity Stalaktyty i stalagmity
surowiec i marmur. Porównanie animacja 3D, Zamki z wapienia
mineralny właściwości fizycznych reakcje mode-
IV skał wapiennych. Węglan lowe 3D Ćwiczenie interaktyw-
wapnia jako główny ne: Właściwości skał
składnik skał wapien- Zamki z wa- wapiennych
nych. Identyfikacja wa- pienia film
pieni – reakcja charakte-
Zastosowanie
rystyczna. Występowanie wapieni ani-
wapieni w Polsce. Inne
macja 3D
surowce mineralne (sól
kamienna, siarka, rudy Właściwości
metali, ropa naftowa i skał wapien-
gaz ziemny). Niszczenie nych film-
budowli spowodowane doświadczenie
obecnością zanieczysz-
czeń w powietrzu. Identyfikacja
skał wapien-
nych film-
doświadczenie,
reakcje mode-
lowe 3D

28. Otrzymywa- Wapno palone, wapno Termiczny roz- Ćwiczenie interaktyw-


nie i zasto- gaszone – właściwości kład wapieni ne:
sowanie i zastosowanie. Warunki film- Termiczny rozkład
doświadczenie,
wapna bezpieczeństwa w czasie wapieni
reakcje mode-
palonego gaszenia wapna palone- lowe 3D
go. Dla zainteresowanych:
Otrzymywanie Twardość wody
wapna palone-
go animacja Ćwiczenia interaktyw-
2D ne:
Twardość wody
Badanie twar-
dości wody
Równanie reakcji tlenku
film-
doświadczenie, wapnia z tlenkiem wę-
reakcje mode- gla(IV)Przypomnij so-
bie: Reakcje
PROJEKTY LEKCJI

lowe 3D

Gaszenie wap- endoenergetyczne i


na palonego egzoenergetyczne
film-
doświadczenie, Zastosowanie wodoro-
reakcja mode- tlenku wapnia
lowa 3D

50
29. Dlaczego Zaprawa murarska – Zaprawa mu- Ćwiczenie interaktyw-
zaprawa mu- otrzymywanie i tward- rarska film- ne:
rarska nienie. Czynniki wpływa- doświadczenie, Zaprawa murarska
twardnieje? jące na szybkość tward- reakcja mode-
nienia zaprawy murar- lowa 3D Dla zainteresowanych:
skiej. Znaczenie wapieni Piramida Chefrena
w budownictwie. Cement Czynniki
jako materiał wiążący. wpływające na Dla zainteresowanych:
Beton i żelbeton. szybkość Produkcja cementu
twardnienia
zaprawy mu- Ćwiczenie interaktyw- IV
rarskiej film- ne:
doświadczenie, Działanie kwasu solne-
animacja 3D go na tynk

Wykrywanie
węglanu wap-
nia w tynku
film-
doświadczenie

Cement film-
doświadczenie

Produkcja ce-
mentu w ce-
mentowni
animacja 3D

Beton film

30. Skały gipso- Skały gipsowe – anhy- Właściwości Dla zainteresowanych:


we dryt, gips i alabaster. gipsu filmy Sole uwodnione
Siarczan(VI) wapnia – doświadczenia,
główny składnik skał gip- reakcja mode- Ćwiczenie interaktyw-
sowych. Hydraty – sole lowa 3D ne:
uwodnione. Gips krysta- Cechy zewnętrzne gipsu
liczny i gips palony oraz Gips palony
jego zastosowanie. film- Zasłużeni dla chemii:
doświadczenie Antoine Lavoisier

Twardnienie
gipsu reakcja
modelowa 3D
PROJEKTY LEKCJI

Zastosowanie
gipsu palonego
animacja 3D

51
31. Tlenek krze- Tlenek krzemu(IV) jako Krzemień ani- Ćwiczenie interaktyw-
mu(IV) i jego składnik minerałów. macja 2D ne:
odmiany Kwarc, piasek, krzemień. Równanie reakcji zasa-
Właściwości fizyczne mi- Właściwości dy sodowej z tlenkiem
nerałów zawierających krzemionki – węgla(IV)
tlenek krzemu(IV). Za- tlenku krze-
stosowanie tlenku krze- mu(IV) filmy Dla zainteresowanych:
mu(IV) jako półprzewod- doświadczenia, Tlenek krzemu(IV)
nika. Szkło wodne – reakcja mode- Krzemiany.
IV wodny roztwór krzemia- lowa 3D
nu sodu. Reakcja tlenku Przypomnij sobie:
krzemu(IV) z magnezem. Szkło wodne Reakcja magnezu z
film- tlenkiem węgla(IV)
doświadczenie
Ćwiczenie interaktyw-
Właściwości ne: Krzem – położenie
tlenku krze- w układzie okresowym
mu(IV) film-
doświadczenie,
reakcja mode-
lowa 3D

32. Co to jest Struktura i właściwości Otrzymywanie Dla zainteresowanych:


szkło? szkła. Otrzymywanie szkła film Światłowody
szkła i formowanie
przedmiotów szklanych. Formowanie
Rodzaje szkła ze względu przedmiotów
na zawarte w nim skład- szklanych film
niki oraz jego zastosowa-
nie. Szkło jako jedno z Właściwości
najlepszych opakowań do szkła film-
produktów spożywczych. doświadczenie
Szkło – nowoczesny ma-
teriał budowlany. Światłowody
film

33. Gleba i jej Skład chemiczny skorupy Wietrzenie Wykres kołowy:


właściwości ziemskiej. Sfery Ziemi: gleby animacja Skład chemiczny skoru-
skorupa, płaszcz i jądro. 2D py ziemskiej
Gleba jako cienka, ze-
PROJEKTY LEKCJI

wnętrzna warstwa po- Skład gleby Ćwiczenia interaktyw-


krywająca powierzchnię film- ne:
lądów skorupy ziemskiej. doświadczenie Właściwości gleby –
Produkty wietrzenia skał chłonność
oraz rozkładających się Właściwości
substancji organicznych. gleby – chłon- Odczyn gleby
Właściwości sorpcyjne ność film-
doświadczenie

52
gleby oraz jej chłonność. Właściwości
Odczyn gleby. gleby – sorpcja
film-
doświadczenie

Odczyn gleby
film-
doświadczenie

34. Występowa- Występowanie metali Otrzymywanie Przypomnij sobie:


nie i otrzy- w stanie wolnym i w sta- metali z rud Właściwości metali
mywanie nie związanym. Rudy film- IV
metali metali jako naturalne doświadczenie, Reakcja tlenku mie-
źródła metali. Sposoby reakcja mode- dzi(II) z wodorem
otrzymywania metali lowa 3D
Dla zainteresowanych:
z rud. Elektroliza jako
metoda oczyszczania Aluminotermia Aluminotermia
metali. Huty metali animacja 3D
uciążliwe dla środowiska.
Wielki piec
Odzyskiwanie metali ze
złomu. animacja 3D,
reakcje mode-
lowe 3D

Elektroliza
animacja 3D,
reakcja mode-
lowa 3D

35. Węgle kopal- Węgiel kamienny – waż- Powstawanie Ćwiczenie interaktyw-


ne ny surowiec energetycz- węgli kopal- ne:
ny. Złoża węgla kamien- nych animacja Pokłady węgli kopal-
nego w Polsce. Podział 3D nych
węgli kopalnych: węgiel
kamienny, węgiel bru- Zastosowanie
natny i torf. Powstanie torfu film
i zastosowanie węgli ko-
palnych. Sucha destyla- Sucha destyla-
cja węgla ka-
cja węgla kamiennego
i zastosowanie jej pro- miennego film-
duktów. Wydobycie wę- doświadczenie
gla kamiennego, jego Woda pogazo-
eksploatacja a środowi- wa film-
sko.
doświadczenie

Amoniak
model 3D
PROJEKTY LEKCJI

Zastosowanie
produktów

suchej desty-
lacji węgla
kamiennego
ilustracje

53
36. Ropa nafto- Ropa naftowa i towarzy- Właściwości Ćwiczenie interaktyw-
wa i jej wła- szący jej gaz jako surow- ropy naftowej ne:
ściwości ce energetyczne. Złoża film- Występowanie ropy
ropy naftowej i gazu doświadczenie naftowej
ziemnego w Polsce i na
świecie. Powstanie i za- Destylacja ro- Zasłużeni dla chemii:
stosowanie tych surow- py naftowej Ignacy Łukasiewicz
ców energetycznych. film-
doświadczenie, Dla zainteresowanych:
Produkty frakcjonowanej
destylacji ropy naftowej. animacja 2D Rafineria Gdańska
IV Zastosowanie Lampa naftowa
ropy naftowej
ilustracje

Rafineria
Gdańska film

37. Poszukiwanie Tradycyjne źródła energii Ochrona śro- Dla zainteresowanych:


źródeł ener- (węgiel kamienny, ropa dowiska natu- Czy energia słoneczna
gii naftowa i gaz ziemny). ralnego ani- może zastąpić zapałkę?
Wyczerpywanie się su- macja 3D
rowców energetycznych.
Ochrona naturalnego Energia ato-
środowiska jako przyczy- mowa anima-
na poszukiwania i stoso- cja 3D
wania innych źródeł
Energia sło-
energii. Pozawęglowe
źródła energii, wykorzy- neczna anima-
stujące energię wiatru, cja 3D, film
Słońca, wody, reakcji
Biogaz film
jądrowych i biochemicz-
nych. Biogaz jako cenne Energia siły
źródło energii. wiatru film

Elektrownie i
młyny wodne
film

38. Sprawdź Sprawdzian wiedzy


swoją wiedzę i umiejętności uczniów
o surowcach na temat surowców
i tworzywach i tworzyw pochodzenia
mineralnych mineralnego. Test
sprawdzający – wielo-
stopniowy.
PROJEKTY LEKCJI

54
KLASA III

Projekty lekcji

Lp. Temat Treści zasadnicze Przykładowe środki Treści do-


medialne datkowe,
rozszerzają-
ce wiedzę
ucznia
IV
1. Występowa- Charakterystyka węgla Fotosynteza animacja 2D Ćwiczenia
interaktywne:
nie węgla na podstawie jego poło-
Określenie
w przyrodzie żenia w układzie okreso- Obieg węgla animacja 2D
położenia wę-
wym. Nieorganiczne gla w układzie
związki węgla – przypo- Wpływ temperatury na okresowym
mnienie właściwości i związki organiczne filmy na podstawie
doświadczenia liczby atomo-
zastosowania tlenku wej.
węgla(IV) i węglanów. Wykrywanie węgla film-
Równanie
Węgle kopalne: węgiel doświadczenie reakcji tlenku
kamienny, węgiel bru- miedzi(II)
natny i torf. Ropa nafto- z węglem
wa i gaz ziemny. Węgiel Dla zaintere-
– składnik biosfery. sowanych:
Związki orga-
niczne

2. Węgiel jako Odmiany alotropowe Sieć krystaliczna Ćwiczenia


interaktywne:
pierwiastek węgla: diament, grafit diamentu animacja 3D
Właściwości
i fullereny. Właściwości diamentu
diamentu i grafitu wyni- Sieć krystaliczna grafitu i grafitu
kające z budowy ich sieci animacja 3D
Badanie prze-
krystalicznych. Zastoso-
Spalanie drewna i ropy wodnictwa
wanie diamentu i grafitu. elektrycznego
Sadza i jej zastosowanie. naftowej film-
diamentu
doświadczenie i grafitu.

Fullereny modele 3D Tabela:


Właściwości
diamentu
Zastosowanie diamentu
i grafitu
i grafitu ilustracje
Dla zaintere-
sowanych:
PROJEKTY LEKCJI

Odkrycie ful-
lerenów
Sztuczne dia-
menty
Barwy dia-
mentów

55
3. Związki wę- Metan – główny składnik Cząsteczka metanu mo- Dla zaintere-
gla z wodo- gazu ziemnego. Właści- del 3D sowanych:
rem wości fizyczne i chemicz- Lampa
ne metanu oraz jego Otrzymywanie metanu Davy’ego
zastosowanie. Mieszani- film-doświadczenie
na wybuchowa metanu Zasłużenie dla
z powietrzem. Czad – Mieszanina wybuchowa chemii:
tlenek węgla(II) jako film-doświadczenie Humphry Davy
produkt niecałkowitego
IV spalania gazu.

Aktywność chemiczna Ćwiczenia


metanu film- interaktywne:
doświadczenie, reakcje Równanie
modelowe 3D reakcji spala-
nia metanu
Gaz błotny animacja 2D
Wiadomości
Zastosowanie metanu o substan-
ilustracje cjach:
Metan

4. Alkany – Węglowodory nasycone: Cząsteczka etanu Ćwiczenia


węglowodory etan, propan i butan – model 3D interaktywne:
nasycone właściwości fizyczne; Równanie
wzory sumaryczne, Cząsteczki propanu reakcji spala-
strukturalne i półstruktu- i butanu modele 3D nia etanu oraz
ralne oraz modele czą- butanu
steczek; właściwości Mieszanina propanu
chemiczne: palność, i butanu film- Tabela:
nasycony charakter wią- doświadczenie Węglowodory
zań. Zastosowanie alka- nasycone
nów. Węglowodory nasycone
film-doświadczenie Ćwiczenia
interaktywne:
Reakcja podstawiania Wzory pół-
film-doświadczenie strukturalne

Dla zaintere-
sowanych:
Reakcja pod-
stawiania –
substytucji
PROJEKTY LEKCJI

5. Szereg ho- Zmiany właściwości fi- Szereg homologiczny Ćwiczenie


mologiczny zycznych w szeregu ho- węglowodorów nasyco- interaktywne:
węglowodo- mologicznym. Wzór nych animacje 2D Ustalanie wzo-
rów ogólny i nazewnictwo rów węglowo-
alkanów. Badanie palności produk- dór nasyco-
tów destylacji nych

56
ropy naftowej film- Tabela:
doświadczenie Właściwości
fizyczne wę-
Spalanie węglowodorów glowodorów
przy małym dostępie nasyconych
tlenu animacja 2D
Ćwiczenia
Rozpuszczalność węglo- interaktywne:
wodorów w wodzie film- Równania
doświadczenie reakcji spala-

Gaszenie pożarów wywo-


nia węglowo-
dorów IV
łanych substancjami
organicznymi animacja
2D Dla zaintere-
sowanych:
Liczba oktano-
wa

Gaszenie po-
żarów wywo-
łanych sub-
stancjami
organicznymi

6. Eten – wę- Eten (etylen) – budowa Model etenu animacja 3D Dla zaintere-
glowodór cząsteczki; wzór suma- sowanych:
nienasycony ryczny, strukturalny Cząsteczka etenu model Otrzymywanie
oraz model cząsteczki. 3D etenu
Otrzymywanie etenu.
Otrzymywanie etenu
Właściwości fizyczne Ćwiczenia
film-doświadczenie
i chemiczne etenu: pal- interaktywne:
ność, przyłączanie. Za- Spalanie etenu film- Równania
chowanie się etenu wo- doświadczenie, reakcja reakcji przyłą-
bec KMnO4 i wody bro- modelowa 3D czania chloru
mowej. Zastosowanie i wodoru
etenu. Szereg homolo- Badanie zachowania do etenu
giczny alkenów: wiązanie etenu wobec wody bro-
podwójne, wzór ogólny mowej i roztworu man- Wiadomości
ganianu(VII) potasu film- o substan-
oraz nazewnictwo alke-
doświadczenie cjach:
nów.
Eten
Reakcja addycji reakcja
modelowa 3D
Dla zaintere-
Dojrzewanie owoców sowanych:
Dojrzewanie
PROJEKTY LEKCJI

animacja 3D
owoców
Szereg homologiczny
alkenów modele 3D Karoten

Zastosowanie etenu
animacja 3D

57
7. Polietylen Polimeryzacja etenu. Polimeryzacja etenu Ćwiczenia
i inne two- Monomer i polimer. Wła- animacja 3D interaktywne:
rzywa synte- ściwości fizyczne i che- Przedmioty
tyczne miczne polietylenu. Inne Badanie termoplastycz- wykonane
tworzywa syntetyczne: ności polietylenu film- z polietylenu
polipropylen, polichlorek doświadczenie
winylu – PCV, kauczuk Wiadomości
syntetyczny. Badanie palności poliety- o substan-
lenu film-doświadczenie cjach:
IV Zastosowanie PVC ani-
Polietylen

macja 3D Dla zaintere-


sowanych:
Inne polimery

Kauczuk syn-
Badanie odporności
tetyczny
chemicznej polietylenu
film-doświadczenie

8. Etyn i jego Etyn – acetylen: wzór Budowa cząsteczki etynu Dla zaintere-
właściwości sumaryczny i struktural- animacja 3D, model 3D sowanych:
ny oraz model cząstecz- Chlorek winylu
ki. Otrzymywanie acety- Otrzymywanie etynu
lenu z karbidu. Właści- film-doświadczenie, re- Ćwiczenie
akcja modelowa 3D interaktywne:
wości fizyczne. Właści-
wości chemiczne: pal- Równanie
ność oraz zachowanie się Palność etynu film- reakcji spala-
wobec wodnego roztworu doświadczenie nia etynu
KMnO4 i wody bromowej.
Reakcje z wodą bromową Przypomnij
Zastosowanie acetylenu. sobie:
Szereg homologiczny i manganianem(VII)
potasu film- Spalanie wę-
alkinów: wiązanie po-
doświadczenie, reakcja glowodorów
trójne, wzór ogólny
i nomenklatura. modelowa 3D
Wiadomości
o substan-
Reakcja uwodornienia
cjach:
reakcja modelowa 3D
Etyn
Szereg homologiczny Ćwiczenie
alkinów modele 3D interaktywne:
Równanie
Zastosowanie acetylenu reakcji przyłą-
film czania chloru
do etynu
PROJEKTY LEKCJI

Dla zaintere-
sowanych:
Chlorek winylu

Graf pojęcio-
wy:
Podział wę-
glowodorów

58
9. Naturalne Ropa naftowa i gaz Heptan, cykloheksan, Dla zaintere-
źródła wę- ziemny jako naturalne izoheksan, butan, izobu- sowanych:
glowodorów źródła węglowodorów. tan modele 3D Izomeria łań-
Powstanie ropy naftowej cuchowa
i gazu ziemnego. Desty- Destylacja frakcjonowa-
lacja frakcjonowana ropy na ropy naftowej anima- Tabela:
naftowej. Kraking pro- cja 2D Ilość izomerów
duktów destylacji ropy w zależności
naftowej jako jedna Ogrzewanie parafiny od długości
z metod otrzymywania
benzyny.
w obecności katalizatora
film-doświadczenie
łańcucha wę-
glowego
IV
10. Sprawdź Sprawdzian wiedzy
swoją wie- i umiejętności uczniów.
dzę o węglu Test sprawdzający –
i jego związ- wielostopniowy.
kach

11. Alkohole Przypomnienie wzorów Metanol, etanol modele Dla zaintere-


jako po- i nazw alkanów C1-C4. 3D sowanych:
chodne wę- Wzór ogólny oraz szereg Otrzymywanie
glowodorów homologiczny alkanów. Otrzymywanie metanolu alkoholu z
Wzór sumaryczny reakcja modelowa 3D etenu
i strukturalny oraz mode-
le metanolu, etanolu, Otrzymywanie etanolu Jodyna
propanolu i butanolu. animacja 3D, reakcja
Grupa funkcyjna alkoho- modelowa 3D Denaturat
li. Wzór ogólny alkoholi
i nazewnictwo. Badanie rozpuszczalności Tabela:
jodu w etanolu i w wo- Budowa alko-
dzie film-doświadczenie holi

Zastosowanie etanolu
ilustracje

PROJEKTY LEKCJI

59
12. Metanol Metanol i etanol – wła- Właściwości alkoholi film- Dla zaintere-
i etanol – ściwości fizyczne i doświadczenie sowanych:
przedstawi- otrzymywanie. Właści- Największa
Kontrakcja objętości
ciele alkoholi wości chemiczne: pal- film-doświadczenie kontrakcja
ność, odczyn. Otrzymy-
wanie i zastosowanie Odczyn alkoholi film- Reakcja
metanolu i etanolu. doświadczenie etanolu z
Wpływ etanolu na orga- sodem
Reakcja etanolu z sodem
nizm człowieka. Metanol Ćwiczenie
film-doświadczenie, re-
IV – silna trucizna. akcja modelowa 3D
interaktywne:
Równanie
Reakcja etanolu z kwa- reakcji spala-
sem solnym reakcja mo- nia metanolu
delowa 3D

Spalanie alkoholi film


oświadczenie

Działanie etanolu na
białko film-doświadczenie Wiadomości
o substan-
Wykrywanie etanolu cjach:
film-doświadczenie Metanol

Badanie trzeźwości Etanol


u kierowcy film
Dla zaintere-
Alkohol a zdrowie anima- sowanych:
cja 2D Probierz
trzeźwości
PROJEKTY LEKCJI

60
13. Inne alkoho- Alkohole jednowodoro- Alkohole jednowodoro- Ćwiczenie
le tlenowe i wielowodoro- tlenowe modele 3D interaktywne:
tlenowe. Glicerol – mo- Równanie
del cząsteczki, wzór su- Glicerol model 3D reakcji spala-
maryczny, strukturalny nia glicerolu
i półstrukturalny. Wła- Właściwości glicerolu
ściwości fizyczne i che- filmy doświadczenia Dla zaintere-
miczne: odczyn, palność. sowanych:
Zastosowanie glicerolu. Odróżnianie glicerolu od Jak zapalić
innych alkoholi film-
Dynamit – materiał wy-
buchowy. Glikol i jego doświadczenie
glicerol bez
zapałki?
IV
zastosowanie.
Glikol etylenowy model Glikol etyle-
3D nowy – etano-
diol
Zastosowanie glicerolu
animacja 3D Ćwiczenie
interaktywne:
Równanie
reakcji spala-
nia glikolu
etylenowego

Dla zaintere-
sowanych:
Nitrogliceryna

Zasłużeni dla
chemii:
Alfred Bernard
Nobel

Graf pojęcio-
wy:
Podział
alkoholi
PROJEKTY LEKCJI

61
14. Występowa- Kwasy karboksylowe Fermentacja octowa – Dla zaintere-
nie i budowa jako pochodne węglo- reakcja modelowa 3D sowanych:
niektórych wodorów. Nazwy zwy- Lodowaty
kwasów czajowe i systematyczne Budowa kwasu octowego kwas octowy
karboksylo- niektórych kwasów model 3D
wych karboksylowych. Wzory Otrzymywanie
sumaryczne i struktural- Zastosowanie kwasu kwasu mrów-
ne; grupa węglowodoro- octowego ilustracje kowego
wa i karboksylowa. Wzór
IV ogólny. Otrzymywanie Budowa kwasu mrówko-
wego model 3D
Kwas masłowy
i zastosowanie kwasu
mrówkowego i octowego.
Kwas masłowy. Zastosowanie kwasu
mrówkowego ilustracje Ćwiczenie
interaktywne:

Powstawanie kwasu mle- Wzory propa-


kowego w mięśniach nu, propanolu
animacja 2D i kwasu pro-
panowego

Tabela:
Wzory kwasów
karboksylo-
wych

Ćwiczenia
interaktywne:
Porównanie
wzorów kwa-
sów karboksy-
lowych

Dla zaintere-
sowanych:
Kwas mlekowy

15. Dysocjacja Przypomnienie dysocjacji Dysocjacja elektrolitycz- Ćwiczenie


elektroli- elektrolitycznej kwasów na kwasów animacja 3D, interaktywne:
tyczna kwa- nieorganicznych oraz reakcja modelowa 3D Równanie
sów karbok- barwy wskaźników reakcji dyso-
Odczyn kwasów karbok- cjacji elektroli-
sylowych w zależności od odczynu
sylowych film- tycznej kwa-
roztworu. Odczyn roz- sów
tworów kwasów karbok- doświadczenie
sylowych. Dysocjacja Przypomnij
PROJEKTY LEKCJI

Dysocjacja kwasów kar-


elektrolityczna kwasów boksylowych film- sobie:
karboksylowych. Nazwy Barwy wskaź-
doświadczenie, reakcje
jonów powstałych w ników
modelowe 3D
wyniku dysocjacji.

Ćwiczenie
interaktywne:

62
Odczyn kwa-
sów karboksy-
lowych

Dla zaintere-
sowanych:
Kwas szcza-
wiowy

Ćwiczenie
interaktywne:
Równania
reakcji dyso- IV
cjacji kwasów
karboksylo-
wych

Dla zaintere-
sowanych:
Dysocjacja
kwasów kar-
boksylowych

16. Poznajemy Właściwości fizyczne Właściwości kwasu Ćwiczenia


właściwości i chemiczne kwasu mrówkowego i octowego interaktywne:
kwasu mrówkowego i octowego, film-doświadczenie Reakcje kwasu
mrówkowego reakcje z metalami i mrówkowego
Reakcje kwasu mrówko- i octowego
i octowego wodorotlenkami oraz
reakcje spalania. Nazwy wego i octowego filmy
Nazwy soli
soli kwasów karboksylo- doświadczenia, reakcje
kwasów kar-
wych. modelowe 3D boksylowych

Reakcja kwasów karbok- Dla zaintere-


sylowych z metalami sowanych:
film-doświadczenie Jak odróżnić
kwas mrów-
Reakcja kwasów karbok- kowy od kwa-
sylowych z mangania- su octowego?
nem(VII) potasu film-
doświadczenie Wiadomości
o substan-
cjach:
Palność kwasów karbok-
Kwas octowy
sylowych film- i mrówkowy
doświadczenie
Ćwiczenie
interaktywne:
Równania
spalania kwa-
PROJEKTY LEKCJI

sów karboksy-
lowych

63
17. Kwasy kar- Wyższe kwasy karboksy- Kwas palmitynowy, kwas Dla zaintere-
boksylowe lowe: kwas palmitynowy, stearynowy, kwas ole- sowanych:
o długich stearynowy i oleinowy. inowy modele 3D Wzory pół-
łańcuchach Modele cząsteczek, wzo- strukturalne
węglowych ry strukturalne i pół- Właściwości wyższych
Ćwiczenie
strukturalne oraz suma- kwasów karboksylowych
interaktywne:
ryczne. Właściwości fi- film-doświadczenie
Właściwości
zyczne i chemiczne. Re- wyższych
akcja zobojętniania; Palność wyższych kwa- kwasów kar-
IV mydła. Odczyn wyższych sów tłuszczowych film- boksylowych
kwasów karboksylowych. doświadczenie
Zestawienie właściwości Dla zaintere-
kwasów karboksylowych. Stearyna animacja 3D sowanych:
Stearyna
Reakcje wyższych kwa- Właściwości
sów karboksylowych

filmy doświadczenia, kwasów kar-


boksylowych
reakcje modelowe 3D
Ćwiczenie
interaktywne:
Równania
reakcji wyż-
szych kwasów
karboksylo-
wych

18. Mydła i de- Podział mydeł. Budowa Budowa cząsteczek my- Ćwiczenie
tergenty cząsteczki mydła: część dła model 3D, animacja interaktywne:
hydrofilowa i część hy- 3D Mydło dobrze
drofobowa. Mechanizm i słabo roz-
prania. Woda twarda Usuwanie brudu anima- puszczalne –
i woda miękka. Deter- cja 3D, film- równania re-
genty. Wpływ mydeł doświadczenie akcji
i detergentów na środo-
wisko naturalne człowie- Mydło dobrze i słabo Dla zaintere-
ka. rozpuszczalne film- sowanych:
doświadczenie, reakcja Wybielacze
modelowa 3D optyczne

Detergenty film- Detergenty


doświadczenie, animacja
3D
PROJEKTY LEKCJI

Zagrożenie środowiska
animacja 2D

64
19. Jaki jest Estry - produkty reakcji Reakcja kwasu octowego Dla zaintere-
produkt kwasów z alkoholami. z alkoholem etylowym sowanych:
reakcji kwa- Mechanizm reakcji estry- film-doświadczenie, re- Hydroliza es-
sów z alko- fikacji. Budowa cząste- akcja modelowa 3D trów
holami? czek estrów. Wzór ogól-
ny. Właściwości i zasto- Właściwości octanu etylu Ćwiczenia
sowanie estrów. Nazew- filmy doświadczenia interaktywne:
nictwo, zastosowanie i Równanie
występowanie. Hydroliza Otrzymywanie estrów spalania octa-
estrów. model 3D nu etylu
IV
Zastosowanie estrów Równanie
animacja 3D otrzymywania
estrów

Dla zaintere-
sowanych:
Alkoholiza
estrów

Zapachy es-
trów

Estry kwasów
nieorganicz-
nych

20. Sprawdź Sprawdzian wiedzy


swoją wie- i umiejętności uczniów.
dzę o po- Test sprawdzający –
chodnych wielostopniowy.
węglowodo-
rów

21. Chemiczne Podstawowe składniki Podstawowe substancje Dla zaintere-


składniki żywności i ich rola dla odżywcze animacja 2D sowanych:
żywności organizmu człowieka: Skład ciała
budulcowe (białka i sole Białka animacja 3D ludzkiego
mineralne), energetycz-
ne (tłuszcze, węglowo- Woda animacja 2D, film- Witaminy
doświadczenie
dany), regulujące (wita-
miny i sole mineralne). Herbata a glin
Kwas askorbinowy model
Znaczenie mikro- i ma-
3D
kro elementów. Skład
PROJEKTY LEKCJI

chemiczny podstawo- Witaminy ilustracje


wych produktów żywno-
ściowych. Zasady prawi-
dłowego żywienia. Zna-
czenie wody dla organi-
zmu.

65
22. Tłuszcze i ich Podział tłuszczów Właściwości tłuszczów Ćwiczenie
właściwości ze względu na stan sku- filmy doświadczenia interaktywne:
pienia (ciekłe i stałe) Podział tłusz-
i pochodzenie (roślinne Substancje tłuste filmy czów
i zwierzęce). Właściwości doświadczenia
fizyczne tłuszczów. Che- Dla zaintere-
Odróżnianie tłuszczów sowanych:
miczne właściwości:
reakcja z bromem, zmy- roślinnych od zwierzę- Hydroliza
cych film-doświadczenie tłuszczów
dlanie i hydroliza tłusz-
IV czów. Otrzymywanie,
zasady przechowywania
Reakcje kwasów tłusz- Dla zaintere-
czowych z bromem film- sowanych:
i zastosowanie tłuszczów. doświadczenie
Substancje tłuste. Emulsje, mle-
ko, masło
Zmydlanie tłuszczów
film-doświadczenie Przypomnij
sobie:
Reakcja kwasu
oleinowego
z bromem

Dla zaintere-
sowanych:
Utwardzanie
tłuszczów

23. Jak zbudo- Występowanie białek Z jakich pierwiastków Dla zaintere-


wane są w przyrodzie. Rola i zna- zbudowane są białka? sowanych:
białka? czenie białek. Skład filmy doświadczenia, Cząsteczki
pierwiastkowy białek. reakcja modelowa 3D białek
Budowa – aminokwasy
jako składniki białek. Cząsteczki kwasów: Zawartość
Wiązanie peptydowe. octowego, aminooctowe- procentowa
Białka proste i złożone. go, propionowego, ami- pierwiastków
nopropionowego modele w białkach
3D
Zasłużeni dla
Powstawanie wiązania chemii:
peptydowego reakcja Linus Carl
modelowa 3D Pauling

Różne struktury białek Dla zaintere-


modele 3D sowanych:
Podział i zna-
czenie białek

Białka proste
i złożone.
PROJEKTY LEKCJI

66
24. Badanie Badanie właściwości Efekt Tyndalla film- Przypomnij
właściwości białek. Roztwory kolo- doświadczenie sobie:
białek idalne białek. Efekt Tyn- Efekt Tyndalla
dalla. Wysolenie i dena- Właściwości białek film-
turacja białka. Reakcje doświadczenie Dla zaintere-
charakterystyczne bia- sowanych:
łek: biuretowa i ksanto- Wysolenie białka film- Enzymy
doświadczenie
proteinowa.
Pęcznienie
Denaturacja białka film- ziaren grochu
doświadczenie i fasoli
Reakcje charakterystycz-
IV
ne białek filmy doświad-
czenia

25. Włókna na- Włókna białkowe: wełna Właściwości wełny i je- Dla zaintere-
turalne i i jedwab naturalny. Wła- dwabiu naturalnego film- sowanych:
syntetyczne ściwości włókien białko- doświadczenie Hodowla je-
wych. Działanie kwasów dwabników
i zasad na włókna biał- Wykrywanie białka we
kowe. Włókna syntetycz- włóknach wełny i jedwa- Wełna
ne (nylon, stylon, anila- biu naturalnego film-
na). doświadczenie

Działanie zasad i kwasów Włókna synte-


na włókna wełny i je- tyczne
dwabiu naturalnego filmy
doświadczenia

Produkcja włókien synte-


tycznych film

26. Poznajemy Glukoza i fruktoza jako Budowa glukozy film- Ćwiczenie


cukry przedstawiciele cukrów doświadczenie, model 3D interaktywne:
prostych; ich występo- Równanie
wanie w przyrodzie. Właściwości fizyczne reakcji rozkła-
Skład pierwiastkowy glukozy film- du glukozy
cukrów. Wzór sumarycz- doświadczenie
ny glukozy i fruktozy. Dla zaintere-
Właściwości fizyczne i Fermentacja glukozy sowanych:
animacja 3D Glukoza
chemiczne glukozy: re-
dukujące właściwości; i fruktoza
Wykrywanie glukozy
próba Trommera i Tol-
filmy doświadczenia Ćwiczenie
lensa, fermentacja glu-
kozy oraz jej powstawa- interaktywne:
Cykl przemian cukrów w
nie w procesie fotosynte- Fermentacja
przyrodzie animacja 3D glukozy
zy. Rola cukru dla orga-
nizmu człowieka; zasto- Zastosowanie glukozy Ćwiczenie
sowanie glukozy. Gluko- film
interaktywne:
PROJEKTY LEKCJI

za i fruktoza jako izome- Równanie


ry. reakcji glukozy
z wodorotlen-
kiem mie-
dzi(II)

67
27. Sacharoza – Występowanie sacharozy Właściwości fizyczne Dla zaintere-
przedstawi- w przyrodzie. Skład sacharozy film- sowanych:
ciel dwucu- pierwiastkowy i wzór doświadczenie Odkrycie sa-
krów sumaryczny. Właściwości charozy
fizyczne i chemiczne Właściwości chemiczne
sacharozy (hydroliza). sacharozy film- Ćwiczenie
Zastosowanie sacharozy. doświadczenie interaktywne:
Równanie
Cząsteczka sacharozy reakcji rozkła-
IV model 3D du sacharozy

Trawienie sacharozy Dla zaintere-


animacja 3D sowanych:
Hydroliza sa-
charozy

Dwucukry –
laktoza, mal-
toza

28. Skrobia – Skrobia jako materiał Glikogen animacja 2D Dla zaintere-


cukier zapa- zapasowy roślin. Zna- sowanych:
sowy roślin czenie skrobi w proce- Właściwości skrobi filmy Glikogen
sach życiowych roślin doświadczenia
i zwierząt. Występowanie Dla zaintere-
i właściwości fizyczne Wykrywanie skrobi filmy sowanych:
skrobi. Reakcja charak- doświadczenia Dekstryny
terystyczna skrobi. Za-
chowanie się skrobi w Hydroliza skrobi film- Ćwiczenie
zimnej i gorącej wodzie. doświadczenie interaktywne:
Hydroliza skrobi. Prze- Wykrywanie
miana skrobi zachodząca skrobi
w organizmie. Dekstryny
– pośrednie produkty Dla zaintere-
rozkładu skrobi. sowanych:
Hydroliza
skrobi w prze-
wodzie po-
karmowym

29. Celuloza Występowanie i znacze- Właściwości celulozy Dla zaintere-


nie celulozy. Właściwości filmy doświadczenia sowanych:
fizyczne i chemiczne; Wyodrębnianie
hydroliza celulozy. Prze- Wyodrębnianie celulozy celulozy
róbka i zastosowanie z drewna film z drewna
PROJEKTY LEKCJI

celulozy. Zestawienie
Spalanie celulozy film-
wiedzy o cukrach, po- Człowiek nie
doświadczenie
dział cukrów oraz wzór trawi celulozy
ogólny. Hydroliza celulozy film-
doświadczenie
Jedwab
sztuczny

68
Zastosowanie celulozy Graf pojęcio-
ilustracje wy:
Podział cukrów
Otrzymywanie jedwabiu
sztucznego film-
doświadczenie

30. Chemia, Związki chemiczne Przemiany chemiczne Dla zaintere-


która leczy w walce z chorobami – w organizmie człowieka sowanych:
chemoterapia. Prawidło- film Zespół Reye'a
we stosowanie leków.
Znane leki: aspiryna, Chemoterapia film IV
insulina, antybiotyki,
Przenikanie lekarstw
witamina C. Leki natu-
z naczyń włosowatych
ralne.
do komórek animacja 3D

Właściwości aspiryny
film-doświadczenie

Antybiotyki film

Testowanie leków film

31. Nikotyna jest Występowanie i otrzy- Właściwości nikotyny Dla zaintere-


trucizną mywanie nikotyny. Wła- animacja 2D sowanych:
ściwości fizyczne. Niko- Bierni palacze
tyna jako jedna z naj- Nikotyna w organizmie
gwałtowniejszych tru- animacja 3D
cizn. Szkodliwe substan-
cje zawarte w dymie Badanie papierosów film-
papierosowym. Wpływ doświadczenie
palenia papierosów
na zdrowie. Palenie a zdrowie anima-
cja 2D

Bierni palacze film

32. Alkoholizm Alkoholizm – niebez- Utlenianie etanolu film- Dla zaintere-


pieczne uzależnienie. doświadczenie, reakcja sowanych:
Wpływ alkoholu na orga- modelowa 3D Przenikanie
nizm człowieka; reakcja alkoholu
organizmu na alkohol. Wpływ alkoholu na orga- do krwiobiegu
Przemiany alkoholu nizm człowieka animacja
w organizmie. 2D

Reakcja organizmu
PROJEKTY LEKCJI

na alkohol animacje 2D

Przenikanie alkoholu do
krwiobiegu animacja 2D

69
33. Narkomania Narkomania – jedno Narkotyki – obrzędy
niebezpiecz- z najbardziej niebez- Indian film
ne uzależ- piecznych uzależnień.
nienie Niebezpieczne narkotyki: Uzależnienie psychiczne
morfina, haszysz i mari- i fizyczne od narkotyków
huana, kokaina, LSD. animacja 2D
Uzależnienie psychiczne
od narkotyków.

IV 34. Sprawdź Sprawdzian wiedzy


swoją wie- i umiejętności uczniów.
dzę o związ- Test sprawdzający –
kach che- wielostopniowy
micznych
w żywieniu
i w życiu
codziennym

V. ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

KLASA I

Lp. Treści nauczania Nazwa ścieżki Numer jednostki


tematycznej

1. Bezpieczne posługiwanie się sub- Edukacja prozdrowotna 1., 2.


stancjami chemicznymi. Regula-
min pracowni chemicznej.

2. Media jako środki poznawania Edukacja czytelnicza 3.


historii i rozwoju chemii. i medialna
Wykopaliska prehistoryczne do-
wodem na stosowanie metali
w przeszłości.

3. Działanie czynników atmosferycz- Edukacja ekologiczna 3., 10.


PROJEKTY LEKCJI

nych na metale. Korozja metali.

4. Elementy historii i geografii świata Edukacja europejska 4., 5.


starożytnego. Stosowanie stopów
metali w czasach prehistorycz-
nych.

70
5. Wpływ substancji na zdrowie Edukacja prozdrowotna 5., 9.
człowieka. Szkodliwe działanie
bromu, chloru, fosforu i rtęci
na organizm ludzki.

6. Przyczyny i skutki niepożądanych Edukacja ekologiczna 8., 9., 11., 14.


zmian w atmosferze. Zmiany
składu powietrza: dziura ozono-
wa, efekt cieplarniany, kwaśne
deszcze.
V
7. Rozpoznawanie substancji szko- Edukacja ekologiczna 9., 14., 24.
dliwych i trujących. Rtęć i jej i prozdrowotna
związki, tlenek węgla(II), tlenek
siarki(IV).

8. Zagrożenia dla zdrowia i środowi- Edukacja prozdrowotna 13.


ska, wynikające z nieprawidłowe- i ekologiczna
go obchodzenia się z substancjami
chemicznymi. Mieszanina piorunu-
jąca.

9. Zanieczyszczenia powietrza jako Edukacja ekologiczna 14.


niepożądana zmiana składu at- i prozdrowotna
mosfery: zanieczyszczenia pyło-
we, spaliny samochodowe. Wpływ
tlenku siarki(IV) na rośliny i zdro-
wie człowieka.

10. Poglądy Demokryta i Arystotelesa Edukacja filozoficzna 17.


na budowę materii.

11. Wpływ izotopów promieniotwór- Edukacja prozdrowotna 20.


czych na zdrowie człowieka.

12. Zagrożenie dla środowiska, wyni- Edukacja ekologiczna 20.


kające ze składowania odpadów
promieniotwórczych. Energetyka
jądrowa.

13. Zastosowanie izotopów promie- Edukacja prozdrowotna 20.


ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

niotwórczych w medycynie.

14. Korzystanie z różnych źródeł in- Edukacja czytelnicza 3., 5., 9.,12., 20.,
formacji. Wykopaliska – datowa- i medialna 21., 22.
nie węglem C14. Korzystanie
z układu okresowego.

71
15. Media jako środki poznawania Edukacja czytelnicza 22.
odkryć chemicznych. Odkrycia i medialna
nowych pierwiastków: 114., 116.,
118.

16. Trujące właściwości substancji Edukacja prozdrowotna 24.


zagrożeniem dla zdrowia i życia.
Tlenek węgla(II).

V 17. Zanieczyszczenie wód zagroże-


niem dla zdrowia i środowiska.
Edukacja prozdrowotna 31.
i ekologiczna

18. Bezpieczne stosowanie roztworów Edukacja ekologiczna 33., 36.


substancji chemicznych. Roztwór i prozdrowotna
CuSO – zwalczanie chwastów
4
i owadów. Roztwór H BO – wła-
3 3
ściwości bakteriobójcze.

19. Woda i jej rola w przyrodzie. Zna- Edukacja ekologiczna 1., 2.


czenie czystości wody naturalnej i prozdrowotna
i wodociągowej dla zdrowia i go-
spodarki człowieka.

20. Zachowanie ostrożności w obcho- Edukacja prozdrowotna 1., 5., 9.


dzeniu się z nieznanymi substan- i ekologiczna
cjami chemicznymi.

KLASA II

Lp. Treści nauczania Nazwa ścieżki Numer jednostki


tematycznej

1. Bezpieczne posługiwanie się sub- Edukacja prozdrowotna 1.


stancjami chemicznymi. Przypo-
mnienie regulaminu pracowni
chemicznej.

2. Niekorzystny wpływ substancji Edukacja prozdrowotna 1.


ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

chemicznych na zdrowie człowieka i ekologiczna


i na stan przyrody. Szkodliwe
działanie tlenku siarki(IV) na or-
ganizm ludzki, rośliny i zwierzęta.

3. Troska o własne zdrowie. Kwasy Edukacja prozdrowotna 2.


z apteczki domowej.

72
4. Zagrożenia wynikające z niepra- Edukacja ekologiczna 3., 5., 6.
widłowego obchodzenia się z sub- i prozdrowotna
stancjami chemicznymi. Żrące
właściwości kwasu siarkowe-
go(VI), solnego i azotowego(V).

5. Bezpieczne posługiwanie się sub- Edukacja prozdrowotna 3.


stancjami chemicznymi. Rozcień-
czanie kwasu siarkowego(VI).

6. Zachowanie ostrożności w czasie


pracy ze szkodliwymi substancja-
Edukacja prozdrowotna 4. V
mi. Drażniące działanie kwasu
fosforowego(V) na skórę i błony
śluzowe.

7. Trujące substancje zagrożeniem Edukacja ekologiczna 6., 22.


dla zdrowia i życia. Trujące wła- i prozdrowotna
ściwości kwasu siarkowodorowe-
go. Chlor – silna trucizna.

8. Korzystanie z różnych źródeł in- Edukacja czytelnicza 7.


formacji. Prace badawcze Leona i medialna.
Marchlewskiego, dotyczące gęsto-
ści kwasów.

9. Zanieczyszczenie powietrza tlen- Edukacja ekologiczna 10.


kami niemetali przyczyną po-
wstawania kwaśnych opadów.
Kwaśne deszcze i ich wpływ
na środowisko.

10. Działanie kwasów na metale. Edukacja ekologiczna 17.

11. Substancje o właściwościach żrą- Edukacja ekologiczna 11., 12.


cych, niebezpieczne dla środowi- i prozdrowotna
ska. Wodorotlenek sodu i potasu
oraz wodorotlenek wapnia.

12. Zachowanie szczególnej ostrożno- Edukacja prozdrowotna 13.


ści przy obchodzeniu się z meta-
lami – sodem i potasem.

13. Eutrofizacja zbiorników wodnych. Edukacja ekologiczna 25.


ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

Nadmierne stosowanie nawozów


sztucznych.

14. Lecznicze właściwości niektórych Edukacja prozdrowotna 25.


soli.

73
15. Elementy historii i geografii świata Kultura polska na tle 32.
starożytnego. Stosowanie szkła tradycji śródziemno-
przez Egipcjan. morskiej

16. Skażenie atmosfery przyczyną Edukacja ekologiczna 31.


skażenia gleby. Kwasowy odczyn
gleby zagrożeniem dla plonów.

17. Właściwa eksploatacja bogactw Edukacja ekologiczna 34.


V naturalnych. Odzyskiwanie metali
ze złomu jako sposób na oszczę-
dzanie bogactw naturalnych
i zmniejszanie odpadów.

18. Stosowanie metali od tysięcy lat. Edukacja filozoficzna 32.


Pogłębianie zrozumienia świata
przyrodniczego.

19. Wyczerpywanie się zasobów bo- Edukacja ekologiczna 35., 36.


gactw naturalnych. Oszczędzanie
surowców energetycznych: węgla
kamiennego, ropy naftowej i ga-
zu.

20. Zachowanie ostrożności w czasie Edukacja ekologiczna 36.


pracy z substancjami łatwopalny- i prozdrowotna
mi.

21. Zanieczyszczenie środowiska po- Edukacja ekologiczna 34., 35., 36.


wstałe w wyniku eksploatacji su-
rowców mineralnych.

22. Zagrożenia dla środowiska i zdro- Edukacja ekologiczna 37.


wia człowieka, wynikające i prozdrowotna
ze składowania odpadów promie-
niotwórczych.

KLASA III

Lp. Treści nauczania Nazwa ścieżki Numer jednostki


ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

tematycznej

1. Zanieczyszczenie atmosfery ga- Edukacja ekologiczna 1.


zami cieplarnianymi. Tlenek wę-
gla(IV) – produkt spalania paliw
(węgli kopalnych, ropy naftowej
i gazu ziemnego).

74
2. Korzystanie z różnych źródeł in- Edukacja filozoficzna 1.
formacji. Układ okresowy. Odkry-
cie Friedricha Wöhlera o możliwo-
ści syntezy związków organicz-
nych.

3. Przestrzeganie zasad bezpieczeń- Edukacja ekologiczna 3.


stwa w czasie pracy z substan-
cjami łatwopalnymi. Metan jako
gaz palny.
V
4. Trujące właściwości substancji Edukacja prozdrowotna 1., 2., 3., 4.
zagrożeniem dla zdrowia i życia i ekologiczna
człowieka. Tlenek węgla(II), po-
wstający w czasie spalania meta-
nu, etanu, propanu i butanu oraz
innych węglowodorów przy małym
dostępie powietrza.

5. Zagrożenia dla zdrowia i środowi- Edukacja prozdrowotna 3.


ska, wynikające z nieprawidłowe- i ekologiczna
go obchodzenia się z substancjami
chemicznymi. Spalanie wybucho-
we mieszaniny metanu z powie-
trzem. Metan przyczyną niebez-
piecznych wybuchów w kopal-
niach.

6. Zanieczyszczenie środowiska na- Edukacja ekologiczna 5.


turalnego spowodowane złym sta-
nem pojazdów oraz emisją związ-
ków chemicznych powstałych
podczas spalania zanieczyszczo-
nych paliw.

7. Przestrzeganie zasad bezpieczeń- Edukacja ekologiczna. 7.


stwa w czasie stosowania łatwo- Ochrona cywilna
palnych tworzyw sztucznych. Poli-
etylen – substancja łatwopalna.

8. Właściwe opakowania dla sub- Edukacja ekologiczna 7.


ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

stancji organicznych zawierają- i prozdrowotna


cych tłuszcze. Działanie tłuszczów
zwierzęcych na polietylen.

9. Bezpieczne posługiwanie się sub- Edukacja ekologiczna 8.


stancjami palnymi. Spawanie
i cięcie metali palnikiem acetyle-
nowo-tlenowym.

75
10. Zanieczyszczenie naturalnego Edukacje ekologiczna 9.
środowiska powstałe w wyniku
eksploatacji surowców energe-
tycznych.

11. Trujące właściwości substancji Edukacja prozdrowotna 11., 13.


chemicznych. Metanol i glikol ety-
lenowy (płyn Borygo) jako sub-
stancje silnie trujące.
V
12. Szkodliwe działanie substancji Edukacja prozdrowotna 11.
chemicznych na organizm. Alkohol
etylowy – spożywanie grozi utratą
zdrowia.

13. Korzystanie z osiągnięć nauko- Edukacja czytelnicza 13.


wych i technicznych. Alfred Nobel i medialna
– wynalazca dynamitu.

14. Silnie trujące i żrące właściwości Edukacja prozdrowotna 14.


substancji chemicznych. Kwas i ekologiczna
mrówkowy – substancja silnie
trująca. Żrące właściwości kwasu
octowego.

15. Przestrzeganie zasad bezpieczeń- Edukacja ekologiczna. 16., 17.


stwa w czasie ogrzewania sub- Ochrona cywilna
stancji organicznych. Palność
kwasów karboksylowych.

16. Zanieczyszczenie środowiska Edukacja ekologiczna 18.


spowodowane stosowaniem nad-
miernych ilości środków piorą-
cych.

17. Przestrzeganie zasad prawidłowe- Edukacja prozdrowotna 21.


go żywienia. Podstawowe składni-
ki żywności: białka, tłuszcze, cu-
kry, sole mineralne, woda i wita-
miny.
ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

18. Osiągnięcia naukowe wybitnych Edukacja czytelnicza 23.


chemików. Linus Pauling – na- i medialna
ukowiec, który jako pierwszy
przeprowadził syntezę białka.

76
19. Przestrzeganie zasad postępowa- Edukacja ekologiczna 25.
nia z włóknami białkowymi i syn-
tetycznymi. Wełna i jedwab natu-
ralny jako włókna białkowe.
Włókna sztuczne: nylon, anilana
itp.

20. Troska o własne zdrowie. Właści- Edukacja prozdrowotna 30.


we stosowanie leków.

21. Poznawanie zagrożeń cywilizacyj- Edukacja prozdrowotna 31., 32., 33.


V
nych: alkoholizm, narkomania i ekologiczna
i palenie papierosów.

22. Trujące właściwości substancji Edukacja prozdrowotna 31.


zagrożeniem dla zdrowia. Nikoty-
na jako jedna z najgwałtowniej-
szych trucizn.

ŚCIEŻKI EDUKACYJNE

77
VI. FUNKCJA PODRĘCZNIKA MULTIMEDIALNEGO W PROCESIE
DYDAKTYCZNYM

Multimedialny podręcznik do chemii w gimnazjum jest nowatorską pozycją


na rynku wydawniczym. Zastosowanie go w procesie dydaktycznym umożliwi re-
alizację treści nauczania w sposób ciekawy, pobudzający do aktywności i zaanga-

VI żowania uczniów w proces kształcenia.


Znaczna część wiedzy chemicznej ma podstawy empiryczne, a jej źródłami w pro-
cesie nauczania są właściwie wykonane doświadczenia. Stanowią one bowiem
podstawę do wprowadzenia nowych dla ucznia pojęć z zakresu tej dyscypliny.
FUNKCJA PODRĘCZNIKA MULTIMEDIALNEGO W PROCESIE DYDAKTYCZNYM

Zaproponowane w naszym podręczniku eksperymenty pozwolą mu śledzić


na ekranie monitora przebieg przemian chemicznych, zaobserwować użyte sub-
straty i powstałe produkty oraz efekty towarzyszące tym przemianom – takie jak
wybuch, zmiana barwy reagentów czy też błysk. Przygotowane animacje modelo-
we natomiast wyjaśnią przebieg zachodzących przemian w ujęciu atomowo-
cząsteczkowym.
Możliwość zatrzymania programu w wybranym miejscu daje nauczycielowi okazję
włączenia własnego komentarza, stosownego do sytuacji na lekcji. Umożliwi mu to
wpływanie na proces kształcenia pojęć chemicznych, kierowanie uwagi na naj-
istotniejsze aspekty procesu dydaktycznego oraz kontrolowanie rozumienia przy-
swajanych treści nauczania.
Podręcznik multimedialny może również odegrać dużą rolę w kształceniu w zakre-
sie rozwiązywania sytuacji problemowych. Wysuwane przez uczniów hipotezy zo-
stają zweryfikowane po wprowadzeniu odpowiedniego fragmentu filmu, animacji
czy też tekstu zasadniczego. Zaproponowane na wielu lekcjach ćwiczenia interak-
tywne wdrażają ucznia do systematycznego rozwiązywania, często prostych, sy-
tuacji problemowych. W ten sposób praca z przygotowanym podręcznikiem powo-
duje włączenie się ucznia w proces przyswajania nowych treści nauczania.
Natomiast zaangażowanie emocjonalne, które towarzyszy pracy z komputerem,
zachęca uczniów do nauki, sprzyja ich rozwojowi i stwarza okazje do uzupełniania
wiedzy i nabywania coraz to nowych umiejętności i nawyków.
Konstrukcja poszczególnych jednostek lekcyjnych jest zbliżona do sytuacji panu-
jącej w klasie, co zwiększa walory kształcące tego podręcznika. Korzystający
z niego uczniowie mogą odnieść wrażenie, że uczą się pod kierunkiem nauczycie-
la.
Przygotowany podręcznik jest szczególnie przydatny uczniom zainteresowanym
chemią. Znajdą w nim wiele ciekawych informacji, filmów ilustrujących przemiany
chemiczne, animacji wyjaśniających ich przebieg oraz propozycje bezpiecznych
doświadczeń, które uczeń może wykonać samodzielnie.

78
VII. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

KLASA I

Część I
VII
Rozdział I Substancje i ich przemiany

Moduł A Substancje chemiczne

Lekcja 3. Metale

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia zna nazwy kilku metali; umie zbadać właściwości metali; rozumie
wspólne i różne cechy metali; potrafi określić położenie metali
w układzie okresowym.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Obserwacja przedmiotów codziennego użytku wykonanych


z różnych metali.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Próby określania właściwości metali, wynikających z ich zastoso-
wania w życiu codziennym.

• Wysuwanie hipotez dotyczących właściwości wybranych metali.

II 3. • Weryfikacja hipotez.

• Obserwacja próbek metali: żelaza, cynku, cyny, ołowiu, magne-


zu, wolframu, rtęci, miedzi, sodu, srebra i złota.

• Określenie stanu skupienia, barwy i połysku metali.

III 4. • Badanie właściwości metali.

• Badanie twardości metali. Porównanie wyników badań z wykre-


sem twardości.
5.
• Badanie kowalności.

• Badanie temperatury topnienia.

6. • Badanie przewodnictwa cieplnego.

79
7. Ćwiczenia interaktywne:

• Badanie przewodnictwa elektrycznego.

• Porównanie wyników badań i obserwacji metali w życiu codzien-


8.
nym z danymi w tabeli Wybrane właściwości metali.

IV 9. • Określanie położenia metali w układzie okresowym.

V 10. Praca z opcją Zapamiętaj:

VII • Zestawienie właściwości metali; wspólne i różne cechy metali.

VI 11. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie poznanych treści nauczania.

• Rozwiązywanie wybranych lub całości zaproponowanych zadań.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Doświadczenie: Badanie właściwości metali

80
Część I

Substancje i ich przemiany

Moduł C Udział składników powietrza w reakcjach chemicznych

Lekcja 13. Para wodna – składnik powietrza

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia wie, że para wodna jest składnikiem powietrza; umie wyjaśnić VII
obecność pary wodnej w powietrzu na podstawie zjawisk zacho-
dzących w przyrodzie: deszczu, gradu, śniegu, szronu; potrafi
wykryć obecność pary wodnej w powietrzu; umie wyciągnąć
wnioski na temat składu wody na podstawie przeprowadzonych
doświadczeń; wie, że woda jest związkiem chemicznym wodoru
i tlenu.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Nawiązanie do spostrzeżeń i obserwacji uczniów, dotyczących


zjawisk, jakim może ulegać woda.

• Prezentacja zdjęć: drzewa, krzewy.

• Hipoteza: para wodna powinna znajdować się w powietrzu.

II 3. • Weryfikacja hipotezy.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Doświadczenie: wykrywanie pary wodnej w powietrzu.

4. • Doświadczenie: pochłanianie pary wodnej przez wodorotlenek


sodu.

• Analiza wyników doświadczeń i wyciągnięcie wniosku: para wod-


na jest składnikiem powietrza.

III 5. • Przedstawienie problemu: czym jest woda – pierwiastkiem


czy związkiem chemicznym? Prezentacja doświadczeń. Badanie
składu chemicznego wody.

• Reakcja magnezu z parą wodną. Na podstawie powstałych pro-


duktów uczniowie wnioskują, że woda jest związkiem chemicz-
nym wodoru i tlenu.

6. • Rozkład wody prądem elektrycznym w aparacie Hoffmana. Pre-


zentowany film utwierdza ucznia w przekonaniu, że woda jest
związkiem chemicznym: tlenkiem wodoru.

81
3. • Zestawienie właściwości wody.

• Analiza tabeli: woda – tlenek wodoru H2O.

• Porównanie zawartych w tabeli informacji z wynikami przeprowa-


dzonych badań.

V 7. Praca z opcją Zapamiętaj:

VII • Przypomnienie dowodów występowania wody w przyrodzie


oraz składu pierwiastkowego wody.

VI 8. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści nauczania.

• Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Para wodna – składnik powietrza

82
Część I

Rozdział II Atomy i cząsteczki

Moduł A Poznajemy budowę atomu

Lekcja 18. Jak zbudowany jest atom?

Oczekiwane osią- Uczeń: VII


gnięcia zna budowę atomu; rozumie elektryczną obojętność atomów; ro-
zumie pojęcie liczby atomowej i liczby masowej; umie podać licz-
bę atomową danego pierwiastka na podstawie układu okresowe-
go; potrafi wyjaśnić pojęcie nuklidu; wie, jak rozmieszczone są
elektrony na powłokach elektronowych; umie wyjaśnić pojęcie
„elektrony walencyjne”.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Informacja o budowie atomów. Cząstki elementarne: proton,


neutron i elektron.

• Zapoznanie się z tekstem oraz obserwacja modelu atomu.

• Cechy cząstek elementarnych. Symbol cząstki, elementarny ła-


3. dunek oraz przybliżona masa.

• Wnioskowanie o ładunku jądra i ładunku atomu.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Wodór jako pierwiastek posiadający najprostsze jądro zawierają-
ce jeden proton.

II 4. • Wprowadzenie pojęcia liczby atomowej Z.

Ćwiczenia interaktywne:

• Określanie liczby atomowej na podstawie położenia pierwiastka


w układzie okresowym.

• Wspólne określanie liczby protonów i elektronów w atomie węgla


na podstawie liczby atomowej Z=6.

• Samodzielne określanie liczby atomowej pierwiastków na pod-


stawie układu okresowego.

83
III 5. • Wykorzystanie tekstu zasadniczego do wprowadzenia pojęcia
liczby masowej A jako liczby protonów i neutronów wchodzących
w skład jądra atomowego.

• Jak zapisać liczbę atomową i liczbę masową w symbolu pier-


wiastka?

Dla zainteresowanych:
6.
• James Chadwick – odkrywca neutronu.
VII
• Na podstawie modeli atomu wodoru, azotu i tlenu uczniowie
wskazują zależność między liczbą protonów w jądrze i elektronów
poruszających się na powłokach elektronowych.
7.
• Uczniowie wnioskują, ze atomy to cząstki elektrycznie obojętne.

• Na podstawie modeli atomu wodoru, azotu i tlenu uczeń podaje


ilość powłok elektronowych oraz ilość elektronów na powłoce ze-
wnętrznej.

Dla zainteresowanych:

• Joseph John Thomson – odkrywca elektronu.

IV 8. • Określenie ilości elektronów na powłokach elektronowych atomu


bromu.

• Wprowadzenie pojęć „konfiguracja elektronowa” i „elektrony wa-


lencyjne”.

• Analiza tabeli Konfiguracja elektronowa wybranych pierwiastków.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

V 9. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie podstawowych pojęć: protony, neutrony, elektro-


ny, jądro atomowe, konfiguracja elektronowa, elektrony walen-
cyjne.

VI 10. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie treści związanych z budową atomu.

• Samodzielne rozwiązanie proponowanych zadań.

84
VII

Budowa atomu – Liczba masowa

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


Część I

Rozdział II Atomy i cząsteczki

Moduł B Co możemy odczytać z układu okresowego

Lekcja 24. Wzory cząsteczek sumaryczne i strukturalne

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia rozumie pojęcie wzoru sumarycznego i strukturalnego; umie
układać wzory sumaryczne i strukturalne na podstawie znanych
wartościowości.

85
Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Wprowadzenie pojęcia wartościowości – wykorzystanie tekstu


zasadniczego.

• Uczniowie określają wartościowość wodoru i tlenu na podstawie


VII zaprezentowanych modeli atomu wodoru i cząsteczki wody.

II 3., 4., • Przedstawienie problemu: czym różnią się wzory sumaryczne


5. i strukturalne?

• Uczniowie analizują wzory sumaryczne i strukturalne wody, tlen-


ku węgla(II) i tlenku węgla(IV) i porównują je z modelami czą-
steczek tych substancji.

• Porównanie interpretacji wzorów sumarycznych i strukturalnych,


dokonanej przez uczniów, z tekstem podręcznika.

• Wnioskowanie o różnej wartościowości węgla w tlenku węgla(II)


i tlenku węgla(IV).

• Analiza wartościowości pierwiastków na podstawie tabeli Warto-


ściowość niektórych pierwiastków – metali i niemetali oraz ukła-
du okresowego.

III 6. • Animacje: Ustalanie wzoru sumarycznego chlorku sodu i tlenku


magnezu.
7., 8.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

• Animacja Ustalanie wzoru sumarycznego tlenku glinu.

• Wprowadzenie pojęcia najmniejszej wspólnej wielokrotności


9., 10. NWW.

• Ustalanie wzorów sumarycznych i strukturalnych tlenku miedzi(I)


i tlenku miedzi(II).

• Wykorzystanie zaproponowanych w programie animacji.

IV 11., 12. • Na podstawie podanej wartościowości siarki uczniowie układają


wzory sumaryczne i strukturalne tlenków siarki: tlenku siarki(IV)
i tlenku siarki(VI), a następnie porównują je z wzorami przed-
stawionymi w programie.

Dla zainteresowanych:

• informacja, jak można odczytać wartościowość z układu okreso-


wego.

86
V 13. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie pojęć: „wzór sumaryczny”, „wzór strukturalny”.

• Ustalanie wzorów sumarycznych i strukturalnych.

VI 14. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie umiejętności układania wzorów suma-


rycznych i strukturalnych.
VII

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Wzory tlenku siarki(IV)

Część I

Rozdział III Roztwory wodne

Moduł A Woda – związek chemiczny wodoru i tlenu

Lekcja 30. Woda i jej rola w przyrodzie

87
Oczekiwane osią- Uczeń:
gnięcia wie, w jakich sferach Ziemi występuje woda; umie zbadać,
w jakich substancjach się ona znajduje; rozumie, jak woda krąży
w przyrodzie; potrafi zbadać, czy w wodzie naturalnej znajdują
się rozpuszczone substancje.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem

VII lekcji

I 2. • Informacja na temat występowania wody w przyrodzie – ze


szczególnym uwzględnieniem hydrosfery.

• Postawienie problemu: czy woda występuje w litosferze?

• Doświadczenie: Prażenie gipsu upewnia ucznia, że litosfera za-


wiera rzeczywiście wodę.

• O występowaniu wody w atmosferze przypomina doświadczenie


Pochłanianie wody przez wodorotlenek sodu.
3., 4.
• Na podstawie tekstu i przeprowadzonego doświadczenia Prażenie
ryżu uczeń dowiaduje się, że woda występuje również
w biosferze.

• Uczniowie wnioskują, że woda zawarta jest w hydrosferze, lito-


sferze, atmosferze i biosferze.

II 5. • Analiza interaktywnego modelu Jak woda krąży w przyrodzie?

III 6. • Przedstawienie problemu: czy temperatura może wpłynąć na


zmianę stanu skupienia wody?

• Stany skupienia wody: ciekły i gazowy.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

7.
• Zmiany stanu skupienia wody w przyrodzie.
8.
• Badanie zmiany stanu skupienia wody. Określenie temperatury
topnienia lodu i wrzenia wody.

IV 9. • Badanie wody naturalnej.

• Doświadczenie: Odparowywanie wody z jeziora, wodociągowej


i destylowanej.

Zasłużeni dla chemii:

• Wojciech Oczko, autor traktatu o leczeniu balneologicznym.

V 10. Praca z opcją Zapamiętaj pozwala na przypomnienie poznanych


treści nauczania o znaczeniu wody w przyrodzie.

VI 11. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie treści o występowaniu wody w przyro-


dzie.

88
VII

Zmiany stanu skupienia wody

Część I

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


Rozdział III Roztwory wodne

Moduł A Woda – związek chemiczny wodoru i tlenu

Lekcja 32. Budowa cząsteczki wody

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia: wie, z jakich pierwiastków zbudowana jest woda; rozumie me-
chanizm tworzenia się wiązań w cząsteczce wody; rozumie, dla-
czego lód nie tonie; umie wyjaśnić zjawisko asocjacji cząsteczek
wody.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

89
I 2. • Przypomnienie składu pierwiastkowego wody. Propozycja napisa-
nia wzoru sumarycznego, strukturalnego i zbudowania cząsteczki
wody oraz weryfikacja wyników z programem narzędziowym.

II 3. • Przypomnienie budowy atomu tlenu i atomu wodoru – prezenta-


cja modeli.

• Przedstawienie mechanizmu tworzenia się wiązań w cząsteczce


wody.

VII • Wiązanie kowalencyjne spolaryzowane – jako wiązanie utworzo-


ne przez wspólną parę elektronową przesuniętą w kierunku jed-
nego z atomów.
4.
• Wprowadzenie pojęcia „dipol” na podstawie modelu cząsteczki
wody.

III 5. • Asocjacja cząsteczek wody w większe ugrupowanie przyczyną


tworzenia się lodu i powstawania płatków śniegu

IV 6. • Nawiązanie do obserwacji i spostrzeżeń uczniów. Postawienie


problemu: dlaczego lód nie tonie?

• Hipotezy uczniów.

• Weryfikacja hipotez. Przedstawienie struktury lodu, zwrócenie


uwagi na wolne przestrzenie między poszczególnymi cząstecz-
kami wody.

V 7. • Dlaczego jeziora i rzeki pokrywają się lodem tylko na powierzch-


ni? – postawienie problemu.

• Hipotezy uczniów.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

• Weryfikacja hipotez uczniów na podstawie tekstu zasadniczego.

Dla zainteresowanych:

• Wpływ temperatury na zmiany objętości wody.

VI 8. • Postawienie problemu: czy wszystkie substancje rozpuszczają


się w wodzie jednakowo?

• Hipotezy uczniów.

• Weryfikacja hipotez na podstawie przeprowadzonych doświad-


czeń.

• Badanie rozpuszczalności denaturatu i nafty w wodzie.

VII 9. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Zestawienie właściwości wody wynikających z polarnej budowy


cząsteczek.

90
VIII 10. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie treści na temat właściwości wody wyni-


kających z polarnej budowy cząsteczek.

VII

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


Struktura lodu

KLASA II

Część II

Rozdział I Kwasy i wodorotlenki

Moduł A Kwasy tlenowe

Lekcja 2. Kwas węglowy

91
Oczekiwane osią- Uczeń:
gnięcia wie, że napoje gazowane zawierają tlenek węgla(IV); umie napi-
sać równanie reakcji tlenku węgla(IV) z wodą; rozumie, że kwas
węglowy jest kwasem nietrwałym; zna wzór kwasu węglowego.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji
VII
I 2. • Nawiązanie do obserwacji i spostrzeżeń uczniów dotyczących
soków i wód gazowanych.

• Prezentacja zdjęć: napoje gazowane.

• Hipoteza: w roztworze wody sodowej oraz innych napojów gazo-


wanych powinien znajdować się kwas.

II 3. Weryfikacja hipotez:

• Doświadczenie: Otrzymywanie kwasu węglowego.

⇒ Spalanie węgla w tlenie.

⇒ Reakcja tlenku węgla(IV) z wodą.

⇒ Badanie odczynu roztworu poreakcyjnego.

⇒ Analiza wyników przeprowadzonych doświadczeń.

⇒ Wniosek: w reakcji tlenku węgla(IV) powstaje kwas


węglowy.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

4. Model i wzór sumaryczny kwasu węglowego.

III 5.,6. • Przedstawienie problemu: co dzieje się z napojami gazowanymi


po podgrzaniu; jaki smak ma roztwór wody sodowej przechowy-
wany w ciepłym miejscu?

• Doświadczenie: Ogrzewanie kwasu węglowego i badanie odczynu


powstałego produktu. Uczniowie wnioskują, że kwas węglowy
jest kwasem nietrwałym.

• Wniosek. kwas węglowy jest kwasem nietrwałym – podczas


ogrzewania ulega rozkładowi.

IV 7. • Kwasy w najbliższym otoczeniu: ocet – rozcieńczony roztwór


kwasu octowego, kwas cytrynowy – zawarty w cytrynach, kwas
mlekowy – powstający w mięśniach podczas wysiłku, kwas
szczawiowy – zawarty np. w szczawiu i rabarbarze – i inne.

92
V 7. Dla zainteresowanych:

• Kwasy z domowej apteczki

VI 8. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie poznanych treści.

VII 9. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanej wiedzy.


VII
• Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Rozkład kwasu węglowego

93
Część II

Rozdział I Kwasy i wodorotlenki

Moduł B Kwasy beztlenowe

Lekcja 6. Czy wszystkie kwasy zawierają tlen?

Oczekiwane osią- Uczeń:


VII gnięcia wie, że kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy to kwasy beztle-
nowe; umie przedstawić równania reakcji otrzymywania chloro-
wodoru i siarkowodoru; potrafi zbadać właściwości kwasu solne-
go – chlorowodorowego; umie określić odczyn roztworu na pod-
stawie zmiany barwy wskaźników.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Przypomnienie budowy oraz właściwości poznanych kwasów.

• Informacja o chlorowodorze: model cząsteczki oraz wzór suma-


ryczny.

• Wnioskowanie o możliwości otrzymania chlorowodoru w wyniku


syntezy chloru i wodoru.

• Kwas chlorowodorowy jako kwas beztlenowy.

II 3. • Doświadczenie: Otrzymywanie chlorowodoru.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

• Weryfikacja zaobserwowanych właściwości chlorowodoru z da-


nymi w tabeli Wiadomości o substancjach.

4. • Przedstawienie problemu: jaka substancja powstanie w wyniku


rozpuszczenia chlorowodoru w wodzie i jakie będzie miała wła-
ściwości?

• Prezentacja filmu – formułowanie spostrzeżeń i wniosków.

5., 6. • Badanie właściwości kwasu chlorowodorowego – solnego: żrące


właściwości, zachowanie się wskaźników w roztworze kwasu sol-
nego, reakcja z metalami

7., 8. • Analiza tabeli Wiadomości o substancjach: kwas chlorowodorowy.

• Porównanie zawartych w tabeli informacji z wynikami przeprowa-


dzonych doświadczeń.

94
9. • Wnioskowanie o zastosowaniu kwasu solnego na podstawie za-
mieszczonych ilustracji.

• Kwas solny – składnik soku żołądkowego oraz jako ważny od-


czynnik w laboratorium.

10.,11. • Kwas siarkowodorowy jako kwas beztlenowy.

12. Praca z opcją Zapamiętaj:


• Kwas chlorowodorowy i siarkowodorowy jako przedstawiciele
kwasów beztlenowych.
VII
• Żrące właściwości kwasu solnego. Kwas siarkowodorowy – silna
trucizna.

13. Sprawdź swoją wiedzę:


• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści nauczania o kwasach
beztlenowych.
• Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Znaczenie kwasu solnego

95
Część II

Rozdział I Kwasy i wodorotlenki

Moduł C Wodorotlenki

Lekcja 14. Dysocjacja elektrolityczna zasad

VII
Oczekiwane osią- Uczeń:
gnięcia wie, że roztwory kwasów i zasad przewodzą prąd elektryczny;
rozumie przebieg procesu dysocjacji elektrolitycznej zasad; umie
zapisać równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej zasad

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z komputerem


lekcji

I 1. • Przypomnienie poznanych właściwości kwasów i wodorotlenków


ze zwróceniem uwagi na zmianę barwy wskaźników w roztwo-
rach, przewodnictwo elektryczne i dysocjację elektrolityczną
kwasów.

II 2. • Przedstawienie problemu: czy roztwory wodorotlenków przewo-


dzą prąd elektryczny?

• Hipotezy uczniów i ich weryfikacja.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

• Doświadczenie: Badanie przewodnictwa elektrycznego roztworów


wodorotlenków.

• Analiza wyników doświadczenia i upewnienie się uczniów,


że roztwory wodorotlenków – zasady – podobnie jak kwasy
przewodzą prąd elektryczny.

III 3. • Wnioskowanie przez uczniów, że zasady, podobnie jak kwasy,


ulegają dysocjacji elektrolitycznej.

• Potwierdzenie wniosku uczniów. Animacja Rozpad wodorotlenku


sodu na jony.

• Zapis reakcji dysocjacji wodorotlenku sodu.

96
III 4., 5. Ćwiczenie interaktywne:

• Na podstawie modelu przebiegu reakcji dysocjacji elektrolitycznej


zasady potasowej i zasady wapniowej – przedstawienie przebiegu
tych procesów za pomocą równań chemicznych.

IV 7. • Zapis ogólny reakcji dysocjacji za pomocą oznaczeń literowych

V 5. Dla zainteresowanych:
VII
• Etapowa dysocjacja zasad zawierających więcej niż jedną grupę
wodorotlenową.

VI 6. • Przypomnienie poznanych rodzajów wiązań.

• Postawienie problemu: jaki rodzaj wiązań występuje w wodoro-


tlenkach?

VI 7. • Wprowadzenie pojęcia „odczyn zasadowy roztworu”

VII 7. Dla zainteresowanych:

• Zasadowy odczyn roztworu amoniaku.

• Poszerzenie wiedzy o amoniaku – interpretacja danych zawartych


w tabeli Wiadomości o substancjach: amoniak.

VIII 8. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie przewodnictwa elektrycznego i dysocjacji elektro-

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


litycznej zasad.

IX 9. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści dotyczących przewod-


nictwa elektrycznego i procesu dysocjacji elektrolitycznej zasad.

• Samodzielne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.

97
VII

Dysocjacja elektrolityczna wodorotlenku sodu

Część II
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Rozdział II Sole

Moduł A Otrzymywanie soli

Lekcja 20. Reakcje zobojętniania jako jeden ze sposobów otrzymy-


wania soli

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia wie, że reakcje zobojętniania zachodzą między kwasami i zasa-
dami; rozumie przebieg reakcji zobojętniania; umie zapisać reak-
cję zobojętniania między kwasami i zasadami w formie cząstecz-
kowej i jonowej

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

98
I 2. • Przypomnienie poznanych sposobów otrzymywania soli w reakcji
metali, tlenków metali oraz wodorotlenków z kwasami.

• Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji potwierdzających możliwość


otrzymania soli poznanymi sposobami.

II 2. • Przedstawienie problemu: czy sole można również otrzymać


w wyniku innych reakcji chemicznych?

• Doświadczenie: Reakcja kwasu solnego z zasadą sodową


w obecności fenoloftaleiny.
VII
• Propozycja zapisu równania reakcji zobojętniania między kwasem
solnym a wodorotlenkiem sodu.

• Sprawdzenie poprawności zapisu równania z tekstem.

3. • Wprowadzenie pojęcia reakcji zobojętniania.

• Animacja 3D: Modelowe przedstawienie procesu zobojętniania.


4.
Dla zainteresowanych:

• Miareczkowanie.

• Wprowadzenie pojęcia „miareczkowanie” na podstawie tekstu


zasadniczego.

• Doświadczenie: Miareczkowanie zasady sodowej kwasem solnym.

III 5. • Utrwalenie pojęcia reakcji zobojętniania.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Doświadczenie: Reakcja wodorotlenku potasu z kwasem siarko-
wym(VI).

• Zapis reakcji chemicznej przebiegającej między użytymi substan-


cjami oraz słowna interpretacja równania reakcji.

Ćwiczenia interaktywne:

• Zapisanie reakcji wodorotlenku potasu z kwasem solnym w for-


mie jonowej.

IV 6. • Otrzymywanie różnych soli w reakcji kwasu z zasadą.

• Propozycja nauczyciela otrzymywania różnych soli.

• Obserwacja zdjęć: kwasy i wodorotlenki stosowane w życiu co-


dziennym w reakcjach zobojętniania.

99
V 7. Ćwiczenia interaktywne:

• Właściwe dobieranie współczynników stechiometrycznych w rów-


naniach reakcji.

VI 8. Praca z opcją Zapamiętaj:

• W reakcji kwasów z wodorotlenkami powstają sole i woda.

VII VII 9. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie treści dotyczących reakcji zobojętniania.

• Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji zobojętniania w formie czą-


steczkowej i jonowej.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Reakcja zobojętniania

100
Część II

Rozdział III Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego

Moduł A Skały wapienne

Lekcja 27. Skały wapienne jako surowiec mineralny

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia wie, że głównym składnikiem skał wapiennych jest minerał kal- VII
cyt; rozumie pojęcia minerału i skały; umie rozpoznać wapień,
kredę i marmur; potrafi zidentyfikować skały wapienne oraz zapi-
sać równanie reakcji węglanu wapnia z kwasem solnym.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Wprowadzenie pojęcia surowce mineralne na podstawie tekstu


zasadniczego.

• Skały i minerały.
3.
• Prezentacja zdjęć: bogactwa naturalne Ziemi.

II 3. i 4. • Skały wapienne – występowanie i zastosowanie – zapoznanie


z tekstem oraz prezentacja zdjęć i filmów.

• Obserwacja skał wapiennych.


5.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Wapień.
6.
• Kreda.
7.
• Marmur.

III 8. • Postawienie problemu: jak odróżnić poszczególne skały wapienne


– marmur, wapień i kredę.

• Doświadczenie: Porównanie właściwości fizycznych skał wapien-


nych.

Ćwiczenia interaktywne:

• Określenie barwy, twardości i odporności na uderzenie wapienia,


marmuru i kredy.

101
IV 9. • Identyfikacja skał wapiennych.

• Doświadczenie: Reakcja wapieni z kwasem solnym. Wydzielanie


się tlenku węgla(IV) w czasie reakcji pozwala na wykrycie skał
wapiennych.

• Zapis równania reakcji chemicznej między węglanem wapnia


i kwasem solnym oraz między tlenkiem węgla(IV) i wodorotlen-
kiem wapnia zawartym w wodzie wapiennej oraz porównanie ich
z przedstawionym modułem.

VII V 3. Dla zainteresowanych:

• Stalaktyty i stalagmity występujące w podziemnych jaskiniach.

VI 10. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Węglan wapnia jako podstawowy składnik skał wapiennych.

• Kwas solny umożliwiający identyfikację skał wapiennych: wapie-


ni, kredy i marmuru.

VII 11. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy i umiejętności dotyczących skał


wapiennych.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Właściwości skał wapiennych

102
Część II

Rozdział III Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego.

Moduł B Bogactwa skorupy ziemskiej

Lekcja 34. Występowanie i otrzymywanie metali

Oczekiwane osią- Uczeń:


gnięcia wie, że metale występują w przyrodzie w stanie wolnym i w sta-
nie związanym; umie wyjaśnić reakcje zachodzące w wielkim pie- VII
cu; potrafi zapisać reakcje redukcji tlenków metali węglem; ro-
zumie procesy zachodzące na elektrodach podczas elektrolizy
wodnego roztworu chlorku miedzi(II).

Scenariusz lekcji
Etap Strona Propozycja pracy z programem.
lekcji

I 2. • Informacja o występowaniu metali w stanie wolnym i w stanie


rodzimym – zapoznanie z tekstem.

• Prezentacja zdjęć: wyroby ze złota, srebra i żelaza.

II 2. • Przypomnienie właściwości metali.

• Zestawienie wiedzy o metalach z tekstem Właściwości metali.

III 3. • Występowanie w skorupie ziemskiej metali: żelaza, miedzi, glinu,


cynku i ołowiu – korelacja z geografią.

• Prezentacja zdjęć minerałów zawierających metale.

IV 4. • Przedstawienie problemu: jak można otrzymać metale z rud?

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Nawiązanie do znanych już uczniom sposobów otrzymywania
metali; redukcja tlenków metali wodorem.

• Doświadczenie: Otrzymywanie ołowiu. Wykonane doświadczenie


wskazuje, że węgiel – podobnie jak wodór – posiada właściwości
redukcyjne.

Dla zainteresowanych:

• Aluminotermia jako jeden ze sposobów otrzymywania niektórych


metali – np. chromu czy wanadu.

V 5., 6. • Postawienie problemu: jak otrzymuje się metale na wielką skalę?

• Animacja: Wytapianie żelaza z rud w wielkim piecu.

• Reakcje chemiczne zachodzące w wielkim piecu.

• Węgiel i tlenek węgla(II) jako substancje o właściwościach redu-


kujących.

• Zapis równań reakcji zachodzących w wielkim piecu.

103
V 7. • Postawienie problemu: jak można otrzymać metale aktywne
z ich związków chemicznych?

• Zapoznanie z tekstem zasadniczym.

• Animacja: Elektroliza chlorku miedzi(II). Zwrócenie uwagi


na procesy zachodzące na elektrodach.

VI 8. • Przedstawienie problemu: jakie znaczenie ma odzyskiwanie me-


tali ze złomu?

VII • Prezentacja zdjęć: złom glinowy i żelazny.

• Wypowiedzi uczniów.

VII 9. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie sposobów otrzymywania metali z rud.

• Występowanie metali w stanie wolnym i związanym.

VIII 10. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie treści nauczania o występowaniu, za-


stosowaniu i otrzymywaniu metali.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Stal

104
KLASA III

Część III

Rozdział I Węgiel i jego związki


VII
Lekcja 3. Związki węgla z wodorem

Oczekiwane Uczeń:
osiągnięcia wie, że węgiel w związkach organicznych jest czterowartościo-
wy; zna wzór sumaryczny metanu; rozumie konieczność zacho-
wania ostrożności w czasie obchodzenia się z gazem; umie zapi-
sać równanie reakcji spalania metanu w zależności od dostępu
powietrza; wie, że metan nie odbarwia wody bromowej.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Informacja o węglowodorach, najprostszych związkach węgla z


wodorem – zapoznanie z tekstem.

• Metan – główny składnik gazu ziemnego: budowa cząsteczki,


wiązania chemiczne, wzór sumaryczny, strukturalny oraz model
cząsteczki metanu.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Próby określenia właściwości metanu.

II 3. • Doświadczenie: Otrzymywanie metanu.

4. • Doświadczenie: Badanie palności metanu. Spalanie metanu


zmieszanego z powietrzem – mieszanina wybuchowa.
5.
Ćwiczenia interaktywne:

• Zapis równań reakcji spalania metanu.


6.
• Doświadczenie: Badanie zachowania się metanu wobec wody
bromowej i manganianu(VII) potasu.

III 6. • Porównanie wyników badań właściwości metanu z danymi w


tabeli Wiadomości o substancjach: Metan.

105
IV 4. Dla zainteresowanych:

• Pierwsza lampa górnicza.

Zasłużeni dla chemii:

• Humphry Davy.

V 7. • Animacja Metan – główny składnik gazu błotnego.

VII VI 8. • Prezentacja zdjęć – zastosowanie metanu.

VII 9. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Zestawienie właściwości metanu.

VIII 10. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie wiedzy o metanie.

• Indywidualne rozwiązywanie zaproponowanych zadań.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Metan

106
Część III

Rozdział I Węgiel i jego związki

Lekcja 6. Eten – węglowodór nienasycony

Oczekiwane Uczeń:
osiągnięcia zna wzór sumaryczny etenu; rozumie nienasycony charakter
wiązań w etenie; umie zapisać reakcją spalania etenu; potrafi
zapisać reakcję etenu z bromem, chlorem i wodorem oraz obli- VII
czyć zawartość procentową pierwiastka w etenie; umie dokonać
obliczeń stechiometrycznych.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Przypomnienie właściwości fizycznych i chemicznych poznanych


węglowodorów nasyconych – praca z tekstem.

• Informacja o etenie: budowa cząsteczki, charakter wiązań mię-


dzy atomami węgla.

• Animacja 3D: Budowanie modelu etenu.

II 3. • Przedstawienie problemu: czy właściwości fizyczne i chemiczne


etenu są podobne do właściwości poznanych węglowodorów na-
syconych?

• Doświadczenie: Otrzymywanie etenu.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


3. Dla zainteresowanych:

• Możliwość otrzymania etenu z alkoholu etylowego.

• Wysuwanie przez uczniów hipotez odnośnie przewidywanych


właściwości etenu.

III • Weryfikacja hipotez.

3. • Doświadczenie: Spalania etenu.

• Doświadczenie: Badanie zachowania się etenu wobec wody bro-


4.
mowej i roztworu manganianu(VII) potasu.
4. i 5.
• Reakcja etenu z bromem jako reakcja przyłączania.

IV 5. i 6. Ćwiczenia interaktywne:

• Zapis przebiegu reakcji etenu z chlorem i wodorem.

107
V 6. • Porównanie wyników badań z danymi zebranymi w tabeli Wia-
domości o substancjach: Eten.

VI 7. i 8. • Szereg homologiczny alkenów.

• Ćwiczenia w pisaniu wzorów sumarycznych węglowodorów.

VII Dla zainteresowanych:

6. i 9. • Wpływ etenu na dojrzewanie owoców i warzyw.


VII • Karoteny – węglowodory o kilku wiązaniach podwójnych.
8.

VIII 10. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Zestawienie właściwości etenu.

IX 11. Sprawdź swoją wiedzę:

• Wzory sumaryczne i strukturalne poznanych alkenów.

• Równania reakcji spalania etenu.

• Obliczenia stechiometryczne.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Zastosowanie etenu

108
Część III

Rozdział II Pochodne węglowodorów

Lekcja 12. Metanol i etanol – przedstawiciele alkoholi

Oczekiwane Uczeń:
osiągnięcia wie, że alkohole to pochodne węglowodorów; wie, że metanol
jest silną trucizną; umie zbadać właściwości metanolu i etanolu;
potrafi wyjaśnić, dlaczego alkohole mają odczyn obojętny, a tak- VII
że zapisać reakcję spalania metanolu i etanolu.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Przypomnienie budowy cząstek poznanych alkoholi – metylowe-


go i etylowego.

II 2. • Doświadczenie: Badanie właściwości fizycznych metanolu i eta-


nolu.

• Analiza wyników doświadczenia. Określenie właściwości metano-


lu i etanolu.

3. • Obserwacja zjawiska kontrakcji podczas mieszania etanolu


z wodą.

Dla zainteresowanych:

• Największa kontrakcja w czasie mieszania etanolu z wodą.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


III 4. • Próby określenia odczynu metanolu i etanolu na podstawie bu-
dowy ich cząsteczek.

• Weryfikacja przewidywań uczniów.

• Doświadczenie: Badanie odczynu metanolu i etanolu.

• Wnioskowanie, że alkohole mają odczyn obojętny, ponieważ


nie ulegają reakcji dysocjacji elektrolitycznej.

IV 5. • Nawiązanie do spostrzeżeń uczniów dotyczących palności etano-


lu.

• Doświadczenie: Badanie palności metanolu i etanolu. Uczniowie


wnioskują, że metanol i etanol są substancjami łatwopalnymi
i należy obchodzić się z nimi ostrożnie.

Ćwiczenie interaktywne:

• Zapis reakcji spalania metanolu.


6. • Doświadczenie: Działanie alkoholu na białko. Uczniowie wniosku-

109
ją o niszczącym działaniu etanolu na białko.

Dla zainteresowanych:
4.
• Reakcja etanolu z sodem.

• Zestawienie właściwości metanolu i etanolu, porównanie z da-


5. nymi w tabeli Wiadomości o substancjach: Metanol i etanol.

V 7. • Niszczące działanie alkoholu.


VII
• Animacja 2D: Alkohol – twój wróg.

VI 8. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie właściwości metanolu i etanolu.

• Metanol silną trucizną. Niszczące działanie metanolu.

VII 9. Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści o metanolu i etanolu.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Właściwości alkoholi

110
Część III

Rozdział II Pochodne węglowodorów

Lekcja 15. Dysocjacja elektrolityczna kwasów karboksylowych

Oczekiwane Uczeń:
osiągnięcia wie, że proces dysocjacji elektrolitycznej zachodzi pod wpływem
cząsteczek wody, umie wyjaśnić proces rozpadu cząsteczek
kwasów karboksylowych, umie zapisać przebieg reakcji dysocja- VII
cji wybranego kwasu karboksylowego.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Przypomnienie reakcji dysocjacji elektrolitycznej kwasów. Praca


z tekstem.

• Animacja 3D: Rozpad cząsteczki chlorowodoru.

Ćwiczenie interaktywne:

• Ćwiczenie w pisaniu równań dysocjacji elektrolitycznej kwasów


nieorganicznych.

• Jony wodorowe H+ charakterystyczne dla kwasów.

II 2. i 3. • Przypomnij sobie: Barwy wskaźników w roztworach o odczynie


kwasowym, zasadowym i obojętnym.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Przedstawienie problemu: czy kwasy karboksylowe ulegają dy-
socjacji elektrolitycznej w roztworach wodnych?

• Prezentacja doświadczenia: Badanie odczynu kwasu mrówkowe-


go i octowego.

• Interpretacja reakcji dysocjacji kwasu mrówkowego i octowego;


nazwy jonów na które rozpadają się cząsteczki kwasów mrów-
kowego i octowego w roztworze wodnym.

III 3. i 4. Ćwiczenie interaktywne:

• Zapis przebiegu równań dysocjacji elektrolitycznej kwasów kar-


boksylowych – np. propanowego i butanowego – na podstawie
modelowego przebiegu reakcji.

Dla zainteresowanych:

• Stopień dysocjacji.

111
IV 3. Dla zainteresowanych:

• Kwas szczawiowy, którego cząsteczka zawiera dwie grupy kar-


boksylowe.

V 5. Praca z opcją Zapamiętaj.

VI 6. Sprawdź swoją wiedzę:

VII • Utrwalenie i sprawdzian poznanych treści dotyczących dysocjacji


elektrolitycznej kwasów karboksylowych.
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Odczyn kwasów karboksylowych

Część III

Rozdział III Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym

Lekcja 26. Poznajemy cukry

112
Oczekiwane osią- Uczeń:
gnięcia wie, że glukoza i fruktoza to cukry proste, zna skład pierwiast-
kowy glukozy i fruktozy, umie wykryć glukozę, rozumie właści-
wości redukcyjne glukozy.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji
VII
I 2. • Nawiązanie do spostrzeżeń i obserwacji uczniów, dotyczących
cukrów.

• Praca z tekstem Występowanie cukrów; prezentacja zdjęć: owo-


ce, warzywa, kwiaty, ludzie i zwierzęta.

II 3. • Doświadczenie: Badanie składu pierwiastkowego glukozy.

• Analiza wyniku doświadczenia i wyciągnięcie wniosku dotyczące-


go składu pierwiastkowego glukozy.

Ćwiczenia interaktywne:

4. • Równanie reakcji rozkładu glukozy pod wpływem ogrzewania.

• Przedstawienie modeli wzoru sumarycznego oraz wzorów struk-


6. turalnych (łańcuchowego i pierścieniowego) glukozy.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


• Praca z tekstem Fruktoza. Informacja o występowaniu w przy-
rodzie cukru o takim samym składzie chemicznym jak glukoza.

III 6. Dla zainteresowanych:

• Glukoza i fruktoza jako izomery.

IV 5. • Propozycja zbadania właściwości glukozy.

• Doświadczenie: Badanie właściwości fizycznych glukozy.

• Analiza wyniku doświadczenia.

• Formułowanie wniosków dotyczących właściwości fizycznych


glukozy i porównanie ich z tekstem narracji.

113
V 8. • Przedstawienie problemu: jak można wykryć glukozę?

• Prezentacja doświadczeń: Reakcja glukozy z wodorotlenkiem


miedzi(II). Próba Trommera.

Ćwiczenia interaktywne:

• Zapis reakcji otrzymywania wodorotlenku miedzi(II).

VII • Reakcja glukozy z tlenkiem srebra(I).


9.
• Wnioski uczniów, dotyczące przeprowadzonych reakcji chemicz-
nych glukozy: z wodorotlenkiem miedzi(II) i tlenkiem srebra(I),
i porównanie ich z tekstem zasadniczym. Analiza równań reakcji.

VI 10. • Nawiązanie do treści nauczania biologii, dotyczących


fotosyntezy.

• Analiza procesu fotosyntezy – praca z tekstem.

• Animacja: Cykl przemian cukrów w przyrodzie.

VII 6. • Wprowadzenie pojęcia „fermentacja alkoholowa glukozy” – praca


z tekstem.

• Animacja: Proces fermentacji.

Ćwiczenia interaktywne:
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

• Zapis równania reakcji fermentacji alkoholowej glukozy.

VIII 11. • Zastosowanie glukozy – nawiązanie do spostrzeżeń uczniów –


praca z tekstem.

• Film: Zastosowanie glukozy.

IX 12. Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie i utrwalenie wiedzy o występowaniu i właściwo-


ściach glukozy.

X 13. Sprawdź swoją wiedzę.

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści o glukozie.

114
VII

Fotosynteza

Część III

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI


Rozdział III Związki chemiczne w żywieniu i w życiu człowieka

Lekcja 30. Chemia, która leczy.

Oczekiwane Uczeń:
osiągnięcia wie, że leki mogą być pochodzenia naturalnego lub wytworzone
sztucznie; rozumie, że nadużywanie leków prowadzi do uzależ-
nienia zwanego lekomanią; wie, że lek niewłaściwie zastosowany
może być trucizną; umie zbadać niektóre właściwości leków,
np. odczyn.

Scenariusz lekcji

Etap Strona Propozycja pracy z programem


lekcji

I 2. • Procesy zachodzące w organizmie człowieka (nawiązanie do wie-


dzy w zakresie biologii).

• Prezentacja filmu: Organizm człowieka jak laboratorium che-


miczne.

115
II 3. • Przedstawienie problemów:

⇒ Jaka jest rola leków w zwalczaniu chorób?

⇒ Dlaczego leki należy testować przed ich wprowadzeniem na


rynek?

• Hipotezy uczniów.

• Weryfikacja hipotez na podstawie:


VII 3.,4.,12
⇒ tekstu zasadniczego.
3.
⇒ filmu: W aptece.
4.
⇒ animacji 3D: Przenikanie leków w organizmie.

III 5. • Wypowiedzi uczniów na temat, jakie leki są najczęściej stosowa-


ne w ich domu.

• Aspiryna jako lek przeciwgorączkowy i przeciwbólowy. Zapozna-


nie z tekstem.

IV 6. • Przedstawienie problemu: czy stosowanie aspiryny jest korzyst-


ne dla człowieka?

• Hipotezy uczniów (na podstawie ich doświadczeń).

• Weryfikacja hipotez.

• Doświadczenie: Badania odczynu aspiryny.


PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

• Przedstawienie problemu. jaki może mieć wpływ na ściany żo-


łądka nadmierne stosowanie aspiryny?

• Hipotezy uczniów i ich weryfikacja na podstawie tekstu.

V 6. Dla zainteresowanych:

• Zespół Reye’a.

VI 7. • Znaczenie witaminy C dla organizmu.

• Praca z tekstem. Nawiązanie do spostrzeżeń uczniów.

VII 8. • Aleksander Fleming – odkrywca penicyliny.

9. • Jaka jest rola antybiotyków w zwalczaniu chorób?

• Film: Leczenie antybiotykami.

VIII 10. • Insulina jako lek stosowany w cukrzycy.

116
IX 11. • Znaczenie leków naturalnych w zwalczaniu chorób.

• Prezentacja zdjęć ziół leczniczych.

13. • Lekomania – uzależnienie spowodowane nadmiernym spożywa-


niem leków..

X 14 Praca z opcją Zapamiętaj:

• Przypomnienie zasad stosowania leków.


VII
XI 15 Sprawdź swoją wiedzę:

• Utrwalenie i sprawdzenie poznanych treści.

PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE LEKCJI

Aspiryna

117
VIII. SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH
UCZNIÓW

Kontrola osiągnięć szkolnych uczniów jest integralną składową procesu nauczania


i uczenia się. Warunkuje ona skuteczność działalności dydaktycznej nauczyciela
VIII w ogóle oraz stanowi spełnienie prawa efektu. Wyniki uczenia się nie są celem
ostatecznym w procesie nauczania; są one jednak wykorzystywane przez po-
szczególne jednostki w ciągu całego życia i umożliwiają pełniejsze poznanie okre-
ślonych dziedzin nauki oraz dalszy wszechstronny rozwój osobowości.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Nauczanie chemii odgrywa ważną rolę w rozwoju osobowości ucznia, w tworzeniu


jego stosunku do otaczającego świata, wdrażaniu do rozumienia obiektywnego
charakteru praw przyrody oraz w kształtowaniu podstaw naukowego poglądu
na świat. Prawidłowo ukierunkowany proces edukacji chemicznej stwarza warunki
do zdobywania oczekiwanych osiągnięć uczniów, zgodnych z Podstawą programo-
wą kształcenia ogólnego:

1. Określanie właściwości różnorodnych substancji oraz ich powiązanie z zasto-


sowaniem i wpływem na środowisko naturalne.
2. Wyjaśnianie przebiegu prostych procesów chemicznych i zapisywanie pozna-
nych reakcji chemicznych w postaci równań.
3. Projektowanie i przeprowadzanie prostych doświadczeń chemicznych.
4. Bezpieczne posługiwanie się prostym sprzętem laboratoryjnym, substancjami
i wyrobami o poznanym składzie chemicznym.
5. Dostrzeganie przemian chemicznych w otoczeniu oraz czynników wpływają-
cych na ich przebieg.
6. Wykonywanie prostych obliczeń stechiometrycznych.

Oczekiwane osiągnięcia, które ocenić i wymierzyć jest trudno, posłużyły nam


do opracowania opisów etapowych osiągnięć uczniów, zdobywanych w procesie
kształcenia chemicznego. Język opisu ma ujęcie czynnościowe – zoperacjonalizo-
wane, by stwarzać jak najmniej wątpliwości, jakie działania ucznia należy projek-
tować, by ich osiągnięcie było możliwe (brak jasnego określenia wymagań na po-
szczególne oceny szkolne prowadzi do tego, że wszystko, z czym uczeń spotka się
na lekcji, jesteśmy skłonni traktować jako równie ważne).

Sześciostopniowa skala ocen szkolnych oraz zasada indywidualizacji procesu


kształcenia, która nakłada na nauczyciela obowiązek różnicowania wymagań wo-
bec uczniów, dysponujących nie tylko odmiennymi doświadczeniami i zasobem
wiedzy, lecz także różnymi możliwościami intelektualnymi, powodują konieczność
zhierarchizowania wymagań stawianych uczniom.

118
Odbywa się to poprzez przyjęcie określonych kryteriów, wśród których
czołowymi są:

! łatwość nauczanych treści, rozumiana jako przystępność;


! niezawodność – pewność naukowa;
! niezbędność w dalszym kształceniu;
! wartość kształcąca;
! użyteczność w działalności pozaszkolnej;
! zakres w odniesieniu do Podstawy programowej kształcenia ogólnego.
VIII
Zaproponowane czynności uczniów powinny być hierarchicznie uporządkowane
wedle tak zwanej taksonomii celów poznawczych. Hierarchiczność tej klasyfi-
kacji polega na tym, że wyższe kategorie celów mieszczą w sobie niższe. Osią-

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


gnięcie celu wyższego oznacza jednocześnie, że cel niższy został osiągnięty. Naj-
popularniejszą w Polsce ramową taksonomią celów kształcenia jest „Taksonomia
ABC”, opracowana przez Bolesława Niemierkę.

Taksonomia celów poznawczych

Poziom Kategoria Czynności ucznia

I. Wiadomości A. Zapamiętanie Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów,


wiadomości praw i teorii naukowych. Wiąże się to z elemen-
tarnym poziomem rozumienia tych wiadomości:
uczeń nie powinien ich mylić ze sobą ani znie-
kształcać.

Przedstawianie wiadomości w innej formie niż


B. Zrozumienie były zapamiętane, porządkowanie i streszczanie,
wiadomości czynienie ich podstawą prostego wnioskowania.

II. Umiejętności C. Stosowanie Praktyczne posługiwanie się wiadomościami we-


wiadomości dług podanych uprzednio wzorów. Cel, do które-
w sytuacjach go wiadomości mają być stosowane, nie powi-
typowych nien być bardzo odległy od celów osiąganych w
toku ćwiczeń szkolnych.

Formułowanie problemów, dokonywanie analizy


D. Stosowanie i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu
wiadomości działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i
w sytuacjach wartościowanie przedmiotów według pewnych
problemowych kryteriów.

Uszczegółowionymi celami nauczania, odnoszącymi się do określonego materiału


dydaktycznego, są wymagania na poszczególne oceny szkolne.

119
Poziomy wymagań:
k – konieczne: obejmują umiejętności potrzebne do świadomego udziału w zaję-
ciach szkolnych i wykonywania prostych zadań – ustalone tak, aby umożliwiały
uczniom korzystanie z nauczania na danym poziomie kształcenia oraz kontynu-
owanie nauki danego przedmiotu na poziomie wyższym;
p – podstawowe: obejmują treści najbardziej przystępne, najprostsze i najbar-
dziej uniwersalne, najpewniejsze naukowo, niezbędne do dalszej nauki, bezpo-
średnio użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia – wyznaczone przez central-
VIII ne elementy materiału nauczania;
r – rozszerzone: obejmują treści umiarkowanie przystępne, bardziej złożone
i mniej typowe, przydatne, ale nie niezbędne w dalszej nauce – mogą, ale nie
muszą być użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

d – dopełniające: obejmują treści trudne do opanowania, najbardziej złożone,


twórcze i oryginalne, odległe od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym
ucznia – jednak nie wykraczające poza realizowany program nauczania, zgodny
z Podstawą programową kształcenia ogólnego.

P ROPOZYCJE NORM WYMAGAŃ NA POSZCZEGÓLNE OCENY


SZKOLNE :

Substancje i ich przemiany

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• znać kilka metali i niemetali; A

• umieć rozróżnić pierwiastki i związki chemiczne; C

• znać główne składniki powietrza; A

• wiedzieć, że tlen podtrzymuje palenie; A


dopuszczający
konieczne (k)

• rozumieć znaczenie i zastosowanie tlenu; B


k

• umieć rozróżnić zjawisko fizyczne i reakcję che- C


miczną;

• rozumieć pojęcie reakcji, syntezy, analizy i wymiany; B

• umieć wskazać substraty i produkty w równaniu re- C


akcji chemicznej.

120
• rozpoznawać podstawowe szkło i sprzęt laboratoryj- B
ny;
A
• znać właściwości powietrza;
C
• umieć wskazać charakterystyczne właściwości tlenu
i wodoru;
B
• rozumieć rolę tlenku węgla(IV) w przyrodzie;
B
• rozumieć, czym różni się utlenianie od spalania; VIII

podstawowe (p)
C

dostateczny
• umieć zbierać gazy słabo rozpuszczalne w wodzie;

k+p
B
• rozumieć pojęcie mieszaniny jednorodnej i niejedno-

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


rodnej;
B
• rozumieć pojęcie pierwiastka jako substancji prostej
i związku chemicznego jako substancji złożonej;
B
• rozumieć budowę tlenków metali i niemetali;
C
• umieć słownie zapisać reakcje syntezy, analizy i wy-
miany;
A
• wiedzieć, skąd się biorą zanieczyszczenia powietrza
oraz jak należy chronić naturalne środowisko.

• znać właściwości chemiczne tlenu i wodoru; A

• umieć rozdzielić mieszaniny jednorodne i niejedno- C


rodne;

• umieć zakwalifikować procesy chemiczne do określo- C


rozszerzające (r)

nego typu reakcji chemicznej;


k+p+r
dobry

• umieć wyciągać wnioski z przeprowadzonych do- C


świadczeń dotyczących właściwości substancji, np.
tlenu i wodoru;

• umieć dokonać obliczeń na podstawie składu procen- C


towego powietrza;

• umieć wskazać przyczyny efektu cieplarnianego; C

• rozumieć reakcje utleniania i redukcji. B

121
• umieć przewidzieć efekt przebiegu określonej reakcji D

dopełniające (d)

k+p+r+d
bardzo dobry
chemicznej;

• umieć zidentyfikować tlen, wodór i tlenek węgla(IV); C

• umieć przewidzieć produkty określonej reakcji che- D


micznej, np. reakcji redukcji;

• umieć zaplanować eksperyment chemiczny dotyczący D


VIII określonego typu reakcji;

dopełniające (d)

k+p+r+d
bardzo dobry
• umieć zapisać reakcje utleniania i redukcji; C

• umieć wskazać utleniacz i reduktor; C


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

• umieć rozróżnić reakcje egzoenergetyczne i endo- C


energetyczne.

Atomy i cząsteczki

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• wiedzieć, jaka jest budowa materii; A

• rozumieć pojęcie atomu jako najmniejszej części B


pierwiastka zachowującej jego właściwości;

• rozumieć różnice właściwości atomów pierwiastków; B


dopuszczający
konieczne (k)

• znać symbole kilku pierwiastków; A


k

• umieć podać liczbę atomów wchodzących w skład C


określonego związku chemicznego;

• umieć zapisać wzór sumaryczny na podstawie ilości C


atomów pierwiastków tworzących dany związek che-
miczny;

• wiedzieć, że w przyrodzie występują pierwiastki pro- A


mieniotwórcze.

122
• umieć wskazać położenie poznanych pierwiastków C
w układzie okresowym;
• rozumieć związek między liczbą protonów i elektro-
B
nów w atomie danego pierwiastka;

podstawowe (p)

dostateczny
• znać cząstki elementarne wchodzące w skład ato-
mów; A

k+p
• rozumieć pojęcie atomu i cząsteczki; B
• umieć określić wartościowość pierwiastków w związ- C
kach chemicznych;
• umieć określić liczbę pierwiastków wchodzących
VIII
w skład danego związku chemicznego. C

• umieć zapisać wzór sumaryczny cząsteczki na pod- C

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


stawie znajomości wzoru strukturalnego;
• umieć zapisać za pomocą symboli i wzorów równania

podstawowe (p)
C

dostateczny
reakcji chemicznych przeprowadzonych na lekcjach;

k+p
• rozumieć pojęcie izotopu;
• rozumieć treść prawa zachowania masy i stałości B
składu; B
• umieć określić pozytywne i negatywne skutki pro-
mieniotwórczości.
C

• wiedzieć, jakich informacji o pierwiastkach dostarcza A


układ okresowy;
• znać budowę atomu; A
• rozumieć pojęcie liczby atomowej i liczby masowej; B
• rozumieć rolę elektronów walencyjnych; B
• znać właściwości cząstek elementarnych;
A
• umieć modelowo przedstawić atomy i cząsteczki
C
pierwiastków i związków chemicznych;
• rozumieć mechanizm tworzenia cząsteczek pierwiast-
rozszerzające (r)

ków i związków chemicznych – wiązania chemiczne; B


k+p+r
dobry

• umieć zapisać określone liczby cząsteczek pierwiast-


ków gazowych;
C
• umieć zapisać wzory sumaryczne i strukturalne
na podstawie informacji o wartościowości pierwiast-
ków; C

• umieć obliczyć masę cząsteczkową prostych związ-


ków chemicznych;
C
• znać rodzaje promieniowania naturalnego (α, β, γ);
• umieć wyjaśnić różnice w budowie jądra atomowego A
izotopów;
C
• umieć obliczać wagowe stosunki stechiometryczne
w związkach chemicznych.
C

123
• umieć określić typ wiązania w podanej cząsteczce, C
np. H , O , N , CO ;
2 2 2 2

• umieć podać informacje o pierwiastkach na podsta- C


wie ich położenia w układzie okresowym.

• znać toksyczne właściwości niektórych pierwiastków, A


np. Hg, Cl , Br ;
2 2

VIII • umieć modelowo przedstawić przebieg określonego C

dopełniające (d)

k+p+r+d
typu reakcji;

bardzo dobry
• umieć przewidzieć produkty wybranych reakcji che- D
micznych;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

• umieć prawidłowo dobierać współczynniki stechiome- C


tryczne i indeksy w równaniach reakcji chemicznych;

• umieć prawidłowo pisać równania różnych typów


reakcji chemicznych; D

• umieć przewidywać produkty rozpadu promienio-


twórczego jądra atomu; D

• umieć obliczać wagowe stosunki stechiometryczne


w reakcjach chemicznych. D

Roztwory wodne

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• wiedzieć, gdzie i w jakiej postaci występuje woda A


w przyrodzie;
dopuszczający
konieczne (k)

• wiedzieć, że w wodach naturalnych występują roz- A


puszczone substancje;
k

• umieć zakwalifikować mieszaniny do roztworów, za- C


wiesin i koloidów;

• wiedzieć, że woda jest dobrym rozpuszczalnikiem A


dla wielu substancji.

124
• rozumieć pojęcia „roztwór” i „zawiesina”; B

dopuszczający
konieczne (k)
• umieć usunąć z wody niektóre zanieczyszczenia, C
np. mechaniczne;

k
• wiedzieć, w jaki sposób działalność człowieka wpływa A
na zanieczyszczanie wody.

• wiedzieć, jak zbudowana jest cząsteczka wody; A

• rozumieć pojęcia „roztwór”, „rozpuszczalnik” i „sub- B


VIII
stancja rozpuszczona”;

• rozumieć pojęcia roztworu nasyconego i nienasyco- B

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


nego, stężonego i rozcieńczonego;

• znać czynniki wpływające na rozpuszczanie się sub- A


stancji;

podstawowe (p)
• rozumieć, jak temperatura i ciśnienie wpływają B

dostateczny
na rozpuszczalność gazów w wodzie;

k+p
• wiedzieć, co to jest stężenie procentowe roztworu; A

• umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu; C

• umieć odczytać z wykresu ilość substancji rozpusz- C


czalnej w danej temperaturze;

• rozumieć zjawisko krystalizacji;


B
• wiedzieć, czym jest rozpuszczalność;
A
• rozumieć procesy biologicznego i mechanicznego
oczyszczania ścieków. B

• rozumieć procesy zachodzące w czasie rozpuszczania B


substancji w wodzie;

• rozumieć procesy, jakim ulega woda; B


rozszerzające (r)

k+p+r

• umieć przygotować roztwór o określonym stężeniu; C


dobry

• umieć obliczyć ilość substancji w danym roztworze; C

• umieć posługiwać się wykresem i tabelami rozpusz- C


czalności;

• umieć przeprowadzić proces krystalizacji. C

125
• umieć określić typ wiązania w cząsteczce H O; D
2

• umieć obliczyć stężenie procentowe z uwzględnie- C


niem gęstości;

dopełniające (d)

k+p+r+d
bardzo dobry
• umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu powsta- C
łego przez zmieszanie roztworów o różnych znanych
stężeniach;

VIII • umieć obliczyć stężenie procentowe roztworu powsta- D


łego przez zagęszczenie i rozcieńczanie;

• sprawnie posługiwać się wykresem rozpuszczalności C


substancji.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Kwasy i wodorotlenki

Oczekiwane osiągnięcia Kategoria Wy- Stopień


celu maga-
Uczeń powinien: nia

• znać kwasy, z którymi spotyka się w życiu A


codziennym;

• rozumieć konieczność zachowania ostrożności w B


czasie posługiwania się substancjami żrącymi;

• umieć wskazać wzory kwasów i wodorotlenków C

dopuszczający
konieczne (k)

spośród wzorów sumarycznych innych związków


chemicznych; k

• kojarzyć kwasy i wodorotlenki z charaktery- C


stycznymi dla nich jonami;

• wiedzieć, że kwasy i zasady przewodzą prąd A


elektryczny;

• umieć wykryć roztwory kwasów i zasad za po- C


mocą wskaźnika uniwersalnego;

• rozumieć właściwości fizyczne i chemiczne kwa- B


podstawowe (p)

sów;
dostateczny
k+p

• wiedzieć, jak zbudowane są kwasy i wodoro- A


tlenki;

• znać wzory sumaryczne poznanych kwasów A


i wodorotlenków.

126
• umieć określić skład pierwiastkowy kwasu i wo- C
dorotlenku;

• wiedzieć, jak otrzymuje się kwasy tlenowe A


i beztlenowe;

• wiedzieć, jak otrzymuje się wodorotlenki; A

• umieć napisać równanie reakcji otrzymywania C


kwasu węglowego, siarkowego(IV) i siarkowe-
go(VI) z odpowiednich tlenków; VIII
• umieć napisać reakcję otrzymywania np. wodo- C
rotlenku sodu i wodorotlenku wapnia;

podstawowe (p)

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


dostateczny
• umieć określić ładunek reszty kwasowej wska- C

k+p
zanego kwasu;

• umieć określić ładunek jonu metalu w pozna- C


nych wodorotlenkach;

• rozumieć pojęcie dysocjacji elektrolitycznej; B

• rozumieć pojęcie kwasu i zasady zgodnie z teo- B


rią Arrheniusa;

• znać wskaźniki, które służą do stwierdzania A


obecności kwasu i zasady;

• rozumieć zastosowanie niektórych kwasów B


i wodorotlenków w życiu codziennym;

• rozumieć proces powstania kwaśnych deszczów. B

• umieć zapisać wzory kreskowe kwasów i wodo- C


rotlenków;

• umieć modelowo przedstawić wzory kwasów i C


wodorotlenków;
rozszerzające (r)

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji C


k+p+r
dobry

otrzymywania kwasów tlenowych;

• rozumieć sposób otrzymywania kwasów beztle- B


nowych;

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji C


otrzymywania wodorotlenków;

• rozumieć pojęcia wodorotlenku i zasady. B

127
• rozumieć pojęcia kwasu trwałego i nietrwałego B

Rozszerzające

k+p+r
dobry
• rozumieć pojęcia kationu i anionu B

(r)
• umieć zapisać i odczytać reakcje dysocjacji C
elektrolitycznej kwasów i wodorotlenków

• umieć wykryć kwasy i zasady różnymi wskaźni- D


kami
VIII D

dopełniające (d)

k+p+r+d
• umieć modelowo przedstawić proces dysocjacji

bardzo dobry
elektrolitycznej kwasów i wodorotlenków.
B
• rozumieć zależność między odczynem roztworu
+ –
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

a ilością jonów H i OH w roztworze


C
• umieć wskazać jony znajdujące się w roztworze
w wyniku mieszania roztworów kwasów i zasad

Sole

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• umieć podać przykłady soli C

• znać nazwy i wzory kilku wybranych soli A

• wiedzieć, że reakcje zobojętniania przebiegają mie- A


dopuszczający
konieczne (k)

dzy kwasami i zasadami


k

• rozumieć, co to są sole łatwo i trudno rozpuszczalne B


w wodzie

• wiedzieć, że sole należą do elektrolitów A

• znać właściwości soli stosowanych w gospodarstwie A


domowym, np. NaCl i Na CO
2 3

• rozumieć budowę jonową soli B


podstawowe (p)

dostateczny

• umieć zapisać wzór soli na podstawie nazwy C


k+p

• umieć nazwać sól na podstawie podanego wzoru C

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli C


trzema sposobami

128
• umieć wskazać resztę kwasową we wzorze soli C

• umieć odczytać równanie reakcji otrzymywania soli C

podstawowe (p)

dostateczny
• rozumieć pojęcie reakcji strąceniowej B

k+p
• umieć posługiwać się tabelą rozpuszczalności C

• rozumieć mechanizm reakcji zobojętniania B

• rozumieć znaczenie soli stosowanych w życiu co- B VIII


dziennym człowieka

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli C


pięcioma sposobami

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


• umieć zapisać w formie jonowej i cząsteczkowej rów- C
nania reakcji otrzymywania wybranych soli

• umieć określić ładunki jonów wchodzących w skład C


soli

rozszerzające (r)

k+p+r
• umieć zapisać i odczytać równania reakcji dysocjacji C

dobry
elektrolitycznej

• umieć zapisać w formie jonowej i cząsteczkowej rów- C


nania reakcji zobojętniania

• umieć przewidzieć, czy wytrąci się osad w wyniku D


mieszania roztworów soli

• rozumieć właściwości i zastosowanie soli stosowa- B


nych w życiu codziennym i gospodarce człowieka po-
przez wyjaśnienie zachodzących reakcji

• umieć zapisać i odczytać równania reakcji otrzymy- C


wania soli poznanymi sposobami

• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania soli C


w formie jonowej i cząsteczkowej
dopełniające (d)

k+p+r+d
bardzo dobry

• określić na podstawie tablicy rozpuszczalności, czy B


zajdzie reakcja przy użyciu określonych substancji

• umieć zaproponować i wykonać doświadczenie po- D


zwalające otrzymać określoną sól

• określić sól na podstawie zidentyfikowanych jonów D


znajdujących się w jej roztworze

129
Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• rozumieć pojęcie: „tworzywa pochodzenia mineralne- B


VIII go”

• znać rodzaje skał wapiennych A

• wiedzieć, co jest głównym składnikiem skał wapien- A


nych
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

• znać produkty rozkładu termicznego wapieni A

• rozumieć, na czym polega gaszenie wapna palonego B

• znać składniki zaprawy murarskiej A

dopuszczający
konieczne (k)
• rozumieć, na czym polega twardnienie zaprawy mu-
B
rarskiej i gipsowej

k
• rozumieć zastosowanie gipsu
B
• umieć podać przykłady metali i stopów
C
• rozumieć, jak należy postępować przy pracy z wap-
B
nem palonym i wapnem gaszonym

• znać właściwości i zastosowanie szkła


A
• wiedzieć, jakie pierwiastki chemiczne są podstawo-
wymi składnikami skorupy ziemskiej A

• znać odmiany węgli kopalnych


A
• rozumieć znaczenie alternatywnych źródeł energii:
siły wiatru, wody i energii słonecznej B

• wiedzieć, jak można zidentyfikować skały wapienne B

• znać wzory wapna palonego, wapna gaszonego i wa- A


podstawowe (p)

dostateczny

pienia
k+p

• umieć napisać równanie reakcji prażenia wapieni C

• rozumieć pojęcia „gips krystaliczny” i „gips prażony” B

• umieć wskazać zastosowanie metali w zależności od C


ich właściwości

130
• rozumieć, na czym polega proces korozji metali; B

• znać sposoby ochrony metali przed korozją; A

• znać podstawowe składniki najbardziej znanych sto- A


pów: stali, brązu i mosiądzu;

• wiedzieć jakie są podstawowe substraty do produkcji A

podstawowe (p)
szkła;

dostateczny
VIII

k+p
• rozumieć mechanizm działania kwaśnych opadów B
na budowle zawierające węglany;

• rozumieć wpływ czynników fizycznych, chemicznych


B
i biologicznych na wietrzenie skał;

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


• umieć wyjaśnić jak powstały węgle kopalne, gaz
C
ziemny i ropa naftowa;

• wiedzieć, jakie są produkty suchej destylacji węgla


kamiennego i destylacji frakcjonowanej ropy nafto- A
wej.

• umieć wskazać pierwiastki występujące w stanie wol- C


nym i w związanym;

• umieć napisać równanie reakcji kwasu solnego z wa- C


pieniem;

• umieć zapisać za pomocą równań reakcji działanie C


kwaśnych opadów na budowle;

• rozumieć zastosowanie tlenku wapnia do odkwasza- B


nia gleby;
rozszerzające (r)

• znać wzór gipsu krystalicznego; A


k+p+r
dobry

• rozumieć, dlaczego gips twardnieje po dodaniu wody;


B
• wiedzieć, co wspólnego mają gips i anhydryt;
A
• wiedzieć, jak otrzymuje się żelazo na skalę przemy-
A
słową;

• umieć zapisać równanie redukcji tlenków ołowiu


i miedzi węglem; C

• rozumieć proces elektrolizy chlorku miedzi(II);


B
• rozumieć pojęcia „krzemionka”, „piasek” i „krze-
mień”; B

• rozumieć zastosowanie różnych rodzajów szkła. B

131
• rozumieć znaczenie chłonności wody przez glebę B
oraz sorpcji dla żyzności gleb;

rozszerzające (r)
• umieć zbadać odczyn gleby; C

k+p+r
dobry
• umieć wyjaśnić, na czym polega proces suchej desty- C
lacji węgla kamiennego i destylacji ropy naftowej;

• umieć wyjaśnić wpływ spalania paliw kopalnych C


VIII na zanieczyszczenie naturalnego środowiska.

• umieć zapisać równanie reakcji prażenia gipsu C


krystalicznego;

• umieć zapisać równanie reakcji twardnienia zaprawy


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C
gipsowej;

• umieć zapisać procesy zachodzące na katodzie i ano-

dopełniające (d)
D

k+p+r+d
bardzo dobry
dzie w czasie elektrolizy chlorku miedzi(II);

• umieć zapisać równanie reakcji redukcji tlenku żela- C


za(III) węglem i tlenkiem węgla(II);

• rozumieć półprzewodnikowe właściwości krzemu; B

• umieć wyjaśnić, w jaki sposób można utrzymać wła-


C
ściwy odczyn gleb;

• rozumieć, w jaki sposób pozyskuje się energię jądro-


D
wą (atomową).

Węgiel i jego związki z wodorem

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wyma Sto-


ria celu gania pień
Uczeń powinien:

• wiedzieć, w jakiej postaci występuje węgiel w przyro- A


dzie;
dopuszczający

• znać odmiany węgla pierwiastkowego;


Konieczne (k)

• rozumieć zastosowanie grafitu i diamentu;


B
k

• wiedzieć, gdzie w przyrodzie występują węglowodo-


A
ry;

• umieć zapisać wzór sumaryczny na podstawie wzoru C


strukturalnego lub modelu cząsteczki.

132
• znać zastosowanie etenu i etynu; A

dopuszczający
konieczne (k)
• wiedzieć, że polietylen ma małą odporność termiczną A
i że jest palny;

k
• rozumieć zachowanie ostrożności przy pracy z wę- B
glowodorami łatwopalnymi.

• umieć wykryć węgiel w substancjach organicznych; C

• rozumieć różnice w budowie i we właściwościach gra- B


VIII
fitu i diamentu;

• rozumieć pojęcie węglowodorów nasyconych i niena- B

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


syconych;

• znać wzory i nazwy najprostszych węglowodorów A


(metan, etan, propan, butan, eten, etyn);

podstawowe (p)
• umieć wykonać model cząsteczki węglowodoru C

dostateczny
na podstawie wzoru sumarycznego;

k+p
• wiedzieć, co to jest szereg homologiczny związków A
organicznych;

• wiedzieć, jakie są produkty całkowitego i niecałkowi- A


tego spalania węglowodorów i od czego zależą;

• umieć zidentyfikować produkty spalania węglowodo- C


rów;

• umieć zapisać równania reakcji spalania najprost- C


szych węglowodorów;

• rozumieć, na czym polega reakcja polimeryzacji. B

• rozumieć zależność między wielkością cząsteczki wę- B


glowodoru a jego właściwościami fizycznymi i palno-
ścią;
rozszerzające (r)

• umieć zaszeregować węglowodory do szeregu homo- C


logicznego na podstawie wzorów sumarycznych
k+p+r
dobry

i strukturalnych;

• umieć wykryć węglowodory nienasycone; C

• wiedzieć, jak doświadczalnie można otrzymać etylen A


i acetylen.

133
• umieć zapisać równanie reakcji otrzymywania acety- C

rozszerzające (r)
lenu i karbidu;

k+p+r
dobry
• umieć zapisać równania reakcji spalania całkowitego C
i niecałkowitego określonych węglowodorów;

• umieć napisać reakcję polimeryzacji etenu. C

• umieć napisać wzory strukturalne węglowodorów C


VIII nasyconych i nienasyconych na podstawie wzoru su-
marycznego;

• umieć wyprowadzić wzór ogólny węglowodorów na C


podstawie wzoru sumarycznego i strukturalnego;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

dopełniające (d)

k+p+r+d
bardzo dobry
• wiedzieć, jak otrzymać węglowodór nasycony z nie- A
nasyconego;

• umieć napisać równania reakcji węglowodorów nie- C


nasyconych z chlorowcami;

• umieć ustalić wzór węglowodoru na podstawie masy C


cząsteczkowej i składu procentowego;

• rozumieć zjawisko izomerii; B

• umieć wyjaśnić proces krakingu i jego znaczenie. C

Pochodne węglowodorów

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• umieć podać przykłady alkoholi i kwasów karboksy- C


lowych;
C
• umieć wybrać wzory alkoholi i kwasów karboksylo-
wych spośród innych wzorów;
dopuszczający
konieczne (k)

• umieć opisać wzór sumaryczny alkoholu i kwasu kar- C


k

boksylowego na podstawie wzoru strukturalnego lub


modelu;

• umieć opisać właściwości fizyczne etanolu i kwasu C


etanowego;

• znać toksyczne właściwości alkoholi. A

134
• znać wory etanolu i kwasu etanowego; A

• umieć wyprowadzić wzór alkoholu i kwasu karboksy- C


lowego ze wzoru węglowodoru;

• umieć zakwalifikować dany związek organiczny ze C


względu na grupę funkcyjną;

• wiedzieć, że gliceryna jest alkoholem wielowodoro- A


tlenowym;
VIII
• wiedzieć, co to są mydła; A

• umieć zapisać reakcje spalania alkoholi; C

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


podstawowe (p)
• umieć określić produkty reakcji kwasów karboksylo- C

dostateczny
wych z alkoholami;

k+p
• wiedzieć, gdzie występują estry i jakie jest ich zasto- A
sowanie;

• rozumieć przebieg reakcji dysocjacji kwasów karbok- B


sylowych;

• umieć określić odczyn alkoholi i kwasów karboksylo- C


wych;

• umieć nazwać jony powstające w czasie dysocjacji C


kwasów karboksylowych;

• znać zasady zachowania bezpieczeństwa w czasie A


pracy ze stężonymi kwasami karboksylowymi;

• umieć wyjaśnić, czym spowodowana jest twardość C


wody.

• umieć wskazać wzory alkoholi, kwasów karboksylo- C


wych, mydeł i estrów spośród wzorów związków
chemicznych;

• rozumieć zależność, jaka istnieje między właściwo- B


rozszerzające (r)

ściami fizycznymi kwasów karboksylowych a długo-


k+p+r

ścią łańcucha węglowego;


dobry

• rozumieć, że w wyniku utleniania alkoholu etylowego B


powstaje kwas octowy;

• znać ogólną budowę estrów; A

• umieć zapisać równania reakcji kwasów karboksylo- C


wych z metalami, zasadami i alkoholami.

135
• wiedzieć co to są detergenty; A

rozszerzające

k+p+r
C

dobry
• umieć zapisać równania reakcji otrzymywania mydła;

(r)
• umieć zapisać i przeczytać równania reakcji dysocja- C
cji kwasów karboksylowych.

• umieć zapisać wzory sumaryczne i strukturalne okre- C


ślonych alkoholi, kwasów karboksylowych i estrów;
VIII
• znać różnicę w budowie kwasów karboksylowych A
nasyconych i nienasyconych;

• umieć napisać równanie reakcji mydła z solami roz- D


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

puszczonymi w wodzie;

dopełniające (d)
B

k+p+r+d
bardzo dobry
• rozumieć proces zmydlania tłuszczów;
D
• umieć wyjaśnić, na czym polega mechanizm prania;
C
• umieć nazwać estry na podstawie wzorów sumarycz-
nych;
C
• umieć zapisać równanie reakcji mydła z solami za-
wartymi w twardej wodzie;
C
• umieć zapisać równanie reakcji kwasów karboksylo-
wych z alkoholami.

Związki chemiczne w żywieniu i w życiu codziennym

Oczekiwane osiągnięcia Katego- Wy- Stopień


ria celu maga-
Uczeń powinien: nia

• rozumieć znaczenie podstawowych składników żyw- B


ności dla organizmu człowieka;
dopuszczający
konieczne (k)

• umieć podać przykłady tłuszczów roślinnych i zwie- C


rzęcych;
k

• umieć określić właściwy rozpuszczalnik dla tłuszczów; C

• wiedzieć, jakie produkty spożywcze zawierają białko; A

• znać podział węglowodanów. A

136
• znać skład pierwiastkowy tłuszczów; A

• umieć wskazać substancje, w skład których wchodzą C


białka;

dopuszczający
konieczne (k)
A
• wiedzieć, że narkomania jest niebezpiecznym uzależ-
nieniem;

k
A
• wiedzieć, że jedwab naturalny i wełna to włókna biał-
kowe; VIII
C
• umieć wskazać substancje należące do węglowoda-
nów, tłuszczów i białek.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


• umieć wykryć węgiel i wodę w związkach organicz- C
nych;

• znać podział tłuszczów i ich właściwości; A

• znać skład pierwiastkowy białek; A

C
• umieć wskazać substancje, które powodują ścinanie
białka;
B

• rozumieć fakt, że białka mają różnorodną i skompli-


podstawowe (p)

kowaną budowę;
dostateczny
C
k+p
• umieć określić właściwości fizyczne glukozy, sacharo-
zy i skrobi;
A
• znać wzory sumaryczne glukozy, sacharozy, skrobi
i celulozy;
C
• umieć dobrać odczynnik służący do wykrycia glukozy;
C
• umieć napisać równania reakcji spalania i rozkładu
cukrów;
C

• umieć wykryć skrobię w produktach spożywczych; A

• wiedzieć, że nikotyna jest jedną z najgwałtowniej


działających trucizn.

137
• wiedzieć, że tłuszcze są estrami; A

rozszerzające (r)
• umieć odróżnić olej mineralny i roślinny; C

k+p+r
dobry
• rozumieć przebieg hydrolizy tłuszczów; B

• umieć wykryć pierwiastki budujące białko; D

C
• umieć wykryć białko w produktach spożywczych.
VIII
• znać czynniki powodujące koagulację i denaturacie A
białek;

• umieć napisać równanie reakcji fermentacji glukozy; C


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

• rozumieć właściwości redukujące glukozy; B

rozszerzające (r)
D

k+p+r
• umieć wyjaśnić przebieg reakcji wodorotlenku mie-

dobry
dzi(I) z glukozą;
C
• znać czynniki katalizujące reakcje hydrolizy, sacharo-
zy, skrobi i celulozy;
C
• umieć wykryć włókna białkowe;
B
• rozumieć, że nadużywanie lekarstw prowadzi
do uzależnienia.

• rozumieć zależność stanu skupienia tłuszczów B


od ich budowy;

• umieć napisać równanie reakcji hydrolizy tłuszczów; D

• umieć podać podstawowe informacje o budowie bia- C


łek;
dopełniające (d)

B
k+p+r+d
bardzo dobry

• rozumieć pojęcia koagulacji, denaturacji i peptyzacji;


D
• umieć doświadczalnie odróżnić roztwory glukozy
i sacharozy;
C
• umieć napisać równania reakcji hydrolizy, sacharozy,
skrobi i celulozy;
D
• umieć doświadczalnie odróżnić glukozę, sacharozę,
skrobię i białko;
C
• umieć wyjaśnić negatywny wpływ leków, tytoniu
i narkotyków na organizm.

138
• znać czynniki powodujące koagulację i denaturacie A
białek;

• umieć napisać równanie reakcji fermentacji glukozy; C

• rozumieć właściwości redukujące glukozy; B

rozszerzające (r)
• umieć wyjaśnić przebieg reakcji wodorotlenku mie- D

k+p+r
dzi(I) z glukozą;

dobry
• znać czynniki katalizujące reakcje hydrolizy, sacharo- C VIII
zy, skrobi i celulozy;

• umieć wykryć włókna białkowe; C

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


• rozumieć, że nadużywanie lekarstw prowadzi B
do uzależnienia.

• rozumieć zależność stanu skupienia tłuszczów B


od ich budowy;

• umieć napisać równanie reakcji hydrolizy tłuszczów; D

• umieć podać podstawowe informacje o budowie bia- C


łek;
dopełniające (d)

k+p+r+d
bardzo dobry
• rozumieć pojęcia koagulacji, denaturacji i peptyzacji; B

• umieć doświadczalnie odróżnić roztwory glukozy D


i sacharozy;

• umieć napisać równania reakcji hydrolizy, sacharozy, C


skrobi i celulozy;

• umieć doświadczalnie odróżnić glukozę, sacharozę, D


skrobię i białko;

• umieć wyjaśnić negatywny wpływ leków, tytoniu C


i narkotyków na organizm.

Dla każdego z rozdziałów opracowano wielostopniowe testy sprawdzające. Klasyfi-


kację zadań na poszczególne poziomy wymagań oraz kategorie celów nauczania
podano w tabelach. Zestawiono również prawidłowe odpowiedzi i normy wymagań
na poszczególne oceny szkolne. Umożliwi to samodzielne powtórzenie przez
uczniów wcześniej poznanych treści i bieżące prowadzenie samokontroli,
a w szczególności właściwe przygotowanie się do egzaminu po skończeniu gimna-
zjum.

139
KLASA I

Rozdział I: Substancje i ich przemiany

Sprawdź swoją wiedzę z rozdziału „Substancje i ich przemiany”

1. W laboratorium badano właściwości fosforu, siarki, miedzi, cynku, węgla, stali


VIII i cukru. Doświadczenie wykonano prawidłowo, jeżeli do niemetali zaliczono:

A. cukier, węgiel, cynk.


B. miedź, cynk, stal.
C. fosfor, siarkę, węgiel.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

D. fosfor, siarkę, stal.

2. W którym punkcie wymieniono tylko nazwy stopów?

A. Złoto, mosiądz, miedź;


B. Stal, brąz, duraluminium;
C. Cyna, ołów, rtęć;
D. Żelazo, mosiądz, magnez.

3. Pierwiastek chemiczny to:

A. substancja prosta (nie można jej rozdzielić na substancje prostsze).


B. substancja złożona, która pod wpływem ciepła ulega rozkładowi.
C. substancja, która ma ciekły stan skupienia.
D. każda otaczająca nas substancja.

4. Która z podanych substancji jest związkiem chemicznym?

A. Brąz;
B. Tlen;
C. Powietrze;
D. Tlenek rtęci(II).

5. Którą z podanych przemian można zaliczyć do reakcji analizy?

A. tlenek rtęci(II) → rtęć + tlen


B. żelazo + siarka → siarczek żelaza(II)
C. magnez + woda → tlenek magnezu + wodór
D. tlenek miedzi(II) + wodór → miedź + woda

140
6. W reakcji:
magnez + dwutlenek węgla → tlenek magnezu + węgiel
substratami są:

A. tlenek magnezu i węgiel.


B. magnez i dwutlenek węgla.
C. magnez i węgiel.
D. dwutlenek węgla i tlenek magnezu.
VIII
7. W czterech cylindrach znajdują się różne gazy: argon, dwutlenek węgla, tlen
i azot. Do każdego z nich wprowadzono tlące się łuczywko. Łuczywko zaczęło
się palić w cylindrze zawierającym:

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


A. dwutlenek węgla.
B. azot.
C. tlen.
D. argon.

8. Tlen wchodzi w skład wielu mieszanin i związków chemicznych. W którym przy-


padku jest składnikiem mieszaniny?

A. W tlenku magnezu.
B. W dwutlenku węgla.
C. W powietrzu.
D. W wodzie.

9. Wskaż zestaw, w którym podano tylko zjawiska fizyczne.

Zjawiska fizyczne i przemiany chemiczne;

A. topnienie parafiny;
B. spalanie papieru;
C. rdzewienie gwoździa;
D. spalanie magnezu;
E. rozpuszczanie soli;
F. rozdrabnianie siarki;
G. spalanie węgla;
H. parowanie wody.

141
10. Na którym rysunku pokazano prawidłowy sposób zbierania tlenu?

VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

11. Z czego składa się każdy tlenek niemetalu?

A. Z niemetalu i tlenu.
B. Z niemetalu i powietrza.
C. Z niemetalu i wody.
D. Z niemetalu i metalu.

12. Która z podanych cech tlenu określa jego właściwości chemiczne?

A. Jest gazem.
B. Nie ma barwy ani zapachu.
C. Nie rozpuszcza się w wodzie.
D. Łączy się z niektórymi pierwiastkami, tworząc tlenki.

142
13. Która z podanych właściwości pozwala odróżnić metale od innych substancji?

A. Dobre przewodnictwo ciepła i elektryczności.


B. Dobra rozpuszczalność w wodzie.
C. Charakterystyczny zapach.
D. Wysoka temperatura topnienia.

14. Poprawny zapis reakcji syntezy tlenku rtęci (II) to: VIII
A. tlenek rtęci(II) → rtęć + tlen
B. rtęć + tlen → tlenek rtęci(II)

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. tlenek rtęci(II) + wodór → rtęć + woda
D. tlenek rtęci(II) + węgiel → rtęć + dwutlenek węgla

15. Jaka szkodliwa substancja może się dostać do powietrza w wyniku spalania
zasiarczonego węgla?

A. Siarka.
B. Węgiel.
C. Dwutlenek azotu.
D. Dwutlenek siarki.

16. Którą z podanych przemian można zaliczyć do reakcji wymiany?

A. Rozkład tlenku rtęci(II).


B. Spalanie siarki w powietrzu.
C. Spalanie magnezu w parze wodnej.
D. Rozkład wody prądem elektrycznym.

17. Które z podanych zdań dotyczących reakcji chemicznej jest prawdziwe?

A. Substancje użyte w reakcji chemicznej zawsze zmieniają stan skupienia.


B. Jeden z substratów powinien być gazem.
C. Powstałe produkty reakcji mają inne właściwości niż użyte substraty.
D. Aby zapoczątkować reakcję chemiczną należy zawsze zapalić substraty.

143
18. Pewną mieszaninę rozdzielono metodą chromatografii. Mieszaniną tą może
być:

A. mosiądz.
B. woda z solą.
C. siarka z żelazem.
D. kolorowy tusz.

VIII 19. Jaki wniosek należy wyciągnąć z doświadczenia przestawionego na rysunku?


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

A. Wodór jest gazem lżejszym od powietrza.


B. Wodór pali się.
C. Wodór nie rozpuszcza się w wodzie.

20. Co jest powodem zwiększania się zawartości dwutlenku węgla w powietrzu?

A. Rozwój przemysłu i motoryzacji.


B. Spalanie paliw kopalnych.
C. Zmniejszanie się powierzchni lasów.

144
21. Jaka jest objętość tlenu znajdującego się w pomieszczeniu o wymiarach
5 m x 4 m x 2,5 m, jeżeli założymy, że tlen stanowi około 20% powietrza?

3
A. 5m
3
B. 10 m
3
C. 20 m
3
D. 50 m
VIII
22. Na lekcjach chemii przeprowadzono następujące doświadczenia:

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


A. ogrzewanie tlenku ołowiu(II) z węglem,
B. ogrzewanie tlenku miedzi(II) z węglem,
C. spalanie magnezu w dwutlenku węgla.

W którym z nich węgiel pełnił rolę reduktora?

23. Do kolby stożkowej napełnionej tlenem wprowadzono na łyżeczce do spalań


zapaloną siarkę. Co zaobserwowano?

A. Siarka natychmiast zgasła.


B. Siarka zgasła, a zapalił się tlen.
C. Siarka paliła się gwałtownie i wydzielał się gaz o duszącym, ostrym zapa-
chu.
D. Nie zaobserwowano żadnych zmian.

24. Po przeprowadzeniu pewnej reakcji chemicznej zauważono, że zawartość pro-


bówki przybrała barwę charakterystyczną dla miedzi, a na ściankach pojawiły
się kropelki wody. Jakie były substraty tej reakcji?

A. Tlenek miedzi i wodór.


B. Tlenek miedzi i tlen.
C. Tlenek miedzi i węgiel.
D. Miedź i tlen.

145
25. Do cylindra, w którym znajduje się dwutlenek węgla, wprowadzono na łyżecz-
ce do spalań płonący magnez. W wyniku reakcji chemicznej otrzymano:

A. węgiel.
B. tlenek magnezu.
C. tlenek magnezu i węgiel.
D. tlenek magnezu i wodę.

VIII Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:

Numer Zadanie sprawdza: Cele Wy-


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

zadania ma-
gania

1. zdolność wyróżniania metali i niemetali wśród pierwiastków; B k


2. umiejętność rozróżniania stopów i metali; C k
3. rozumienie pojęć „pierwiastek” i „związek chemiczny”; B k
4. umiejętność rozróżniania związków chemicznych wśród in- C k
nych substancji;
5. umiejętność rozróżniania reakcji analizy wśród innych reak- C k
cji;

6. umiejętność wskazania substratów reakcji; C k


7. znajomość składnika powietrza podtrzymującego palenie; A k
8. umiejętność wskazania mieszaniny wśród innych substancji; C p
9. umiejętność rozróżniania zjawisk fizycznych i przemian C p
chemicznych;
10. umiejętność zbierania gazów słabo rozpuszczających się C p
w wodzie;
11. znajomość budowy związków chemicznych – tlenków; A p
12. zdolność określania chemicznych właściwości tlenu; B p
13. rozumienie właściwości metali; B p
14. umiejętność słownego zapisu reakcji syntezy; C p

15. umiejętność wskazania szkodliwych substancji zawartych C p


w powietrzu;
16. umiejętność zakwalifikowania procesów chemicznych C r
do określonego typu reakcji chemicznej;

17 rozumienie pojęcia „reakcja chemiczna”; B r


18 umiejętność rozdzielania mieszanin; C r
19 Umiejętność wyciągania wniosków z przeprowadzonych do- C r
świadczeń;

146
20 umiejętność wskazania przyczyn wzrostu zawartości dwu- C r
tlenku węgla w powietrzu;
21 umiejętność dokonywania obliczeń na podstawie znajomości C r
składu procentowego powietrza;
22 rozumienie pojęcia „reduktor”; B d

23 umiejętność przewidywania końcowego efektu reakcji; D d


24 umiejętność określania substratów reakcji; D d
25 umiejętność przewidywania produktów reakcji chemicznych. D d
VIII
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


Zadanie Prawidłowa Liczba prawidłowych Uzyskana ocena
odpowiedź odpowiedzi potrzebna
do zaliczenia danego
zakresu

1 C do- dosta- dobry bardzo


2 B pusz- teczny dobry
czają-
3. A
cy

4 D (k)

5 A (k) 5z7
6 B
7. C
8 C dobry
9 A E F H
10 B
11 C
12 D
13 A (p) 6z8 (k+p)
14 B
15. D
16 C
17 C
18 D (r) 5z7 ( k + p + r)
19 ABC
20 ABC
21. B
22 AB
23 C ( k + p + r + d)
24 A (d) 3z4
25. C

147
Rozdział II: Atom i cząsteczka

Atomy i cząsteczki – sprawdzian wiedzy i umiejętności

1. Które zdanie na temat budowy materii jest prawdziwe?

A. Materia ma budowę ciągłą, jednolitą.


VIII B. Materia zbudowana jest z dużych, nieruchomych cząstek.
C. Materia składa się z małych cząstek, które są w ciągłym ruchu.
D. Wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

2. Która z poniższych informacji dotyczących atomu jest prawdziwa?

A. W skład jądra atomowego wchodzą protony i neutrony.


B. Wokół jądra krążą elektrony.
C. Atom jest najmniejszą cząstką pierwiastka chemicznego, która zachowuje
jego właściwości.
D. Wszystkie odpowiedzi są prawdziwe.

3. Liczba atomowa określa:

A. liczbę protonów.
B. liczbę protonów i neutronów.
C. liczbę elektronów i neutronów.
D. liczbę neutronów.

4. Jakie pierwiastki (kolejno) zapisano za pomocą symboli chemicznych: O, Hg,


Cu, Fe?

A. tlen, rtęć, magnez, żelazo;


B. tlen, rtęć, miedź, żelazo;
C. żelazo, miedź, rtęć, srebro;
D. węgiel, tlen, potas, żelazo.

5. Ile atomów wchodzi w skład cząsteczki wody o wzorze H O?


2

A. dwa;
B. jeden;
C. trzy;
D. pięć.

148
6. Atomy wodoru i tlenu różnią się:

A. tylko barwą.
B. tylko objętością.
C. tylko masą.
D. masą, objętością i innymi właściwościami.

7. W którym punkcie podano tylko wzory cząsteczek pierwiastków? VIII


A. H O, H , O , CO
2 2 2 2
B. SO , S , P , Cl
2 8 4 2

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. O , H , SO , Cu S
2 2 3 2
D. O , Cl , P , S
2 2 4 8

8. Jaka jest wartościowość glinu w tlenku glinu, Al O ?


2 3

A. III;
B. II;
C. V;
D. VI.

9. Ile i jakie atomy wchodzą w skład 4 cząsteczek dwutlenku węgla, 4CO ?


2

A. 4 atomy węgla i 4 atomy tlenu;


B. 4 atomy węgla i 8 atomów tlenu;
C. 1 atom węgla i 1 atom tlenu;
D. 1 atom węgla i 2 atomy tlenu.

10. W wyniku rozkładu tlenku rtęci (II) powstały 4 g rtęci i 0,32 g tlenu. Ile tlenku
rtęci uległo rozkładowi?

A. 4g
B. 3,2 g
C. 4,32 g
D. 3,68 g

149
11. Spośród podanych wzorów wybierz wzór sumaryczny tlenku siarki (IV), które-
go wzór strukturalny jest następujący:

O O

VIII A. S O
2
B. 2SO
C. SO
D. SO
2
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

12. Równanie reakcji: 2H + O → 2H O należy odczytać:


2 2 2

A. Dwa atomy wodoru łączą się z jednym atomem tlenu i powstają dwie czą-
steczki wody.
B. Dwie cząsteczki wodoru łączą się z jedną cząsteczką tlenu i powstają dwie
cząsteczki wody.
C. Cztery atomy wodoru łączą się z jedną cząsteczką tlenu i powstają dwie
cząsteczki wody.
D. Dwie cząsteczki wodoru łączą się z dwoma atomami tlenu i powstają dwie
cząsteczki wody.

13. Masa cząsteczkowa wody wynosi:

A. 17 u.
B. 18 u.
C. 2 u.
D. 16 u.

14. Które z poniższych równań ilustruje reakcję syntezy tlenku magnezu?

A. Mg + Cl → MgCl
2 2
B. 2Mg + O → 2MgO
2
C. Mg + S → MgS
D. 2Mg + CO → 2MgO + C
2

150
15. Trzy cząsteczki tlenu należy zapisać:

A. 2O
3
B. 3O
2
C. 3O
D. O
3

16. Najmniej przenikliwe jest promieniowanie: VIII


A. α.
B. β.
C. γ.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


D. x – promieniowanie Roentgena.

17. Które z poniższych stwierdzeń dotyczy protonu?

A. Jego ładunek elektryczny wynosi +1.


B. Jest elektrycznie obojętny.
C. Porusza się w przestrzeni wokół jądra.
D. Jego ładunek elektryczny wynosi –1.

18. Stosunek masowy magnezu do tlenu w tlenku magnezu wynosi 3 : 2. Ile ma-
gnezu należy użyć w reakcji z tlenem, aby powstało 8 g tlenku magnezu?

A. 8g
B. 3,2 g
C. 3g
D. 4,8 g

19. Korzystając z układu okresowego, wskaż grupę pierwiastków, które mają ta-
ką samą ilość elektronów walencyjnych.

A. Sód, magnez, glin.


B. Wodór, hel, neon.
C. Złoto, srebro, platyna.
D. Fluor, chlor, brom.

151
20. Trzy cząsteczki tlenu należy zapisać:

A. 2O
3
B. 3O
2
C. 3O
D. O
3

VIII 21. Jądro atomu glinu zawiera 13 protonów i 14 neutronów. Wskaż prawidłowo
zapisaną liczbę atomową Z i liczbę masową A.

A. A – 27, Z – 14;
B. A – 14, Z – 27;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. A – 27, Z – 13;
D. A – 14, Z – 13.

22. Wskaż prawidłowo zapisaną reakcję syntezy tlenku żelaza(III).

A. 4Fe + 3O → 2Fe O
2 2 3
B. Fe + O →FeO
2
C. 2Fe + O → 2FeO
2
D. 2Fe + 3O → Fe O
2 3

23. Produktami redukcji tlenku miedzi(II) węglem są:

A. Cu O i H .
2 2
B. Cu i CO .
2
C. Cu i H O.
2
D. CuO i C.

24. Budowę elektronową jakiego helowca (gazu szlachetnego) powinny uzyskać


przy tworzeniu wiązań chemicznych następujące pierwiastki: K, Ca, Br?

A. He;
B. Ne;
C. Kr;
D. Xe.

152
25. Jądro uranu
238

U 92
uległo promieniotwórczemu rozpadowi α.

VIII
Jądro jakiego pierwiastka było produktem tej przemiany?

A.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


1. 234

Th 90

B.

Th
2.230

90

C.

3.234
U 92

D.

Ra 4.226

88

26. Ile gramów dwutlenku węgla powstanie ze spalenia 6 g węgla?

A. 44 g
B. 32 g
C. 11 g
D. 22 g

153
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych:

Numer Zadanie sprawdza: Ce- Wymagania


zadania le

1. znajomość budowy materii; A k

2. rozumienie pojęcia atomu jako najmniejszej części B k


pierwiastka, która zachowuje jego właściwości;

VIII 3. rozumienie pojęcia „liczba atomowa”; B k

4. poznanie symboli pierwiastków; A k

5. umiejętność określania liczby atomów wchodzących C k


w skład cząsteczki;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

6. rozumienie różnic we właściwościach atomów rozma- B k


itych pierwiastków;

7. umiejętność zapisywania wzorów cząsteczek pierwiast- C k


ków i związków chemicznych;

8. umiejętność określania wartościowości pierwiastków C p


w związkach chemicznych – na przykładzie tlenków;

9. umiejętność obliczania liczby atomów wchodzących C p


w skład kilku cząsteczek związku chemicznego;

10, umiejętność obliczania ilości substratów na podstawie C p


znanych ilości produktów;

11. umiejętność zapisywania wzoru sumarycznego czą- C p


steczki związku chemicznego na podstawie jego wzoru
strukturalnego;

12. umiejętność zapisywania równań reakcji chemicznych C p


za pomocą symboli i wzorów;

13. umiejętność odczytywania równań reakcji chemicz- C p


nych;

14. umiejętność obliczania masy cząsteczkowej związków C p


chemicznych;

15. znajomość właściwości promieniowania; A p

16. znajomość właściwości cząstek elementarnych; A r

17. umiejętność obliczania ilości reagentów na podstawie C r


stosunku masowego pierwiastków w związku chemicz-
nym;

18. umiejętność określania liczby elektronów walencyjnych C r


na podstawie układu okresowego;

154
19. umiejętność zapisywania określonej liczby cząsteczek C r
pierwiastków gazowych;

20. rozumienie pojęć „liczba atomowa” i „liczba masowa”; B r

21. umiejętność prawidłowego zapisu równania reakcji C r


chemicznej;

22. umiejętność przewidywania produktów określonej re- D d


akcji chemicznej;

23. rozumienie mechanizmu tworzenia się wiązań chemicz-


nych;
B d VIII
24. umiejętność przewidywania produktów rozpadu pro- D d
mieniotwórczego jądra atomowego;

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


25. umiejętność obliczania reagentów na podstawie rów- D d
nania reakcji chemicznej.

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zadanie Prawidłowa Liczba zadań potrzeb- Uzyskana ocena


odpowiedź na do zaliczenia dane-
go zakresu

1 C dopusz- dosta- dobry bardzo


2 C czający teczny dobry
3. A
4 B (k)

5 C
6 D (k) 5z7
7. D
8. A

9 B
10 C
11 D
12 B
13 B (k+p)
14. B

155
15. A

16 A
17 D
18 D (k+p+r)
19 B
(r) 4z6
20 C
21. A
VIII 22 B
23 C (k+p+r+d)
24 A (d) 3z4
25. D
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Rozdział III: Roztwory wodne

Roztwory wodne – sprawdzian wiedzy i umiejętności

1. Która z informacji o występowaniu wody w przyrodzie jest prawdziwa?

A. W skład wszystkich żywych organizmów wchodzą duże ilości wody.


B. Najwięcej wody znajduje się w hydrosferze, to znaczy w oceanach, mo-
rzach i rzekach.
C. W atmosferze występują niewielkie ilości wody.

2. Woda do picia powinna być:

A. pozbawiona bakterii chorobotwórczych i substancji trujących.


B. tylko destylowana.
C. pobierana wyłącznie z ujęć wodociągowych.
D. pozbawiona rozpuszczonych gazów.

3. Co należy zrobić, aby z wody morskiej otrzymać czystą chemicznie wodę?

A. Przesączyć.
B. Oziębić.
C. Przedestylować.
D. Żaden ze sposobów nie jest właściwy.

156
4. Małymi porcjami rozpuszczano siarczan(VI) miedzi(II) w wodzie tak długo, aż
niebieskie kryształki opadły na dno naczynia. Jaki roztwór otrzymano?

A. Nienasycony.
B. Nasycony.
C. Rozcieńczony.
D. Koloidowy.

5. Do czterech zlewek z wodą wprowadzono niewielkie ilości mąki, gliny, kredy


i cukru, a następnie dokładnie wymieszano. W której zlewce powstał roztwór? VIII
A. Z mąką.
B. Z gliną.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. Z kredą.
D. Z cukrem.

6. Jak nazywamy wydzielanie się substancji stałej z roztworu?

A. Parowaniem.
B. Krystalizacją.
C. Topnieniem.
D. Rozpuszczaniem.

7. W jaki sposób można rozdzielić mieszaninę kredy i wody?

A. Przez oziębianie.
B. Przez krystalizację.
C. Przez sączenie.

8. Na jakiej podstawie twierdzimy, że roztwory to mieszaniny jednorodne?

A. Ponieważ ich składniki są widoczne gołym okiem.


B. Ponieważ nie można rozdzielić składników.
C. Dlatego, że nie można rozróżnić składników.

9. Co należy zrobić, aby zwiększyć rozpuszczalność tlenu w wodzie?

A. Obniżyć temperaturę i zwiększyć ciśnienie.


B. Podnieść, a następnie obniżyć temperaturę.
C. Zwiększyć, a następnie zmniejszyć ciśnienie.
D. Podnieść temperaturę i zmniejszyć ciśnienie.

157
10. Mechaniczne oczyszczanie ścieków polega na:

A. mieszaniu ich z wodnym roztworem chloru.


B. wprowadzeniu ścieków do odstojników, gdzie wszystkie zanieczyszczenia
opadają na dno.
C. przepuszczaniu ścieków przez warstwę żwiru i piasku, na której zatrzymu-
ją się zawiesiny.
D. przepuszczaniu ścieków przez warstwę osadu zawierającą mikroorgani-
zmy, dla których ścieki są pożywką.
VIII

11. Jakie jest stężenie procentowe roztworu otrzymanego przez rozpuszczenie


15 g cukru w 60 g wody?
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

A. 15%
B. 20%
C. 75%
D. 6%

12. Do kiszenia ogórków stosuje się 8-procentowy roztwór soli kamiennej. Ile soli
i ile wody trzeba użyć do przyrządzenia 1000 g tego roztworu?

A. 80 g soli i 80 g wody;
B. 1000 g soli i 1000 g wody;
C. 80 g soli i 920 g wody;
D. 80 g soli i 1000 g wody.

13. Co należy zrobić, aby z roztworu nasyconego otrzymać roztwór nienasycony?

A. Dolać rozpuszczalnika.
B. Oziębić roztwór.
C. Odparować część rozpuszczalnika.
D. Dosypać substancji rozpuszczonej.

158
VIII

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


14. Korzystając z wykresu rozpuszczalności, określ, ile gramów siarczanu(VI)
miedzi(II) można rozpuścić w 100 g wody w temperaturze 80°C.

A. 80 g
B. 55 g
C. 40 g
D. 100 g

159
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

15. Odczytaj z wykresu, która z wymienionych substancji ma najmniejszą roz-


puszczalność w temperaturze 20°C:

A. azotan(V) potasu;
B. cukier;
C. sól kamienna, czyli chlorek sodu;
D. siarczan(VI) miedzi(II).

16. Odparowano 50 g roztworu cukru o stężeniu 15%. Jaka jest masa wydzielo-
nego cukru?

A. 5g
B. 7,5 g
C. 15 g
D. 50 g

160
17. Do 150 g 40-procentowego roztworu soli kamiennej dodano 150 g wody. Jakie
jest stężenie procentowe nowego roztworu?

A. 66,6%
B. 60%
C. 15%
D. 20%

VIII
18. Jakie procesy fizyczne zachodzą kolejno w czasie destylacji cieczy?

A. Skraplanie i krzepnięcie.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


B. Skraplanie i topnienie.
C. Parowanie i skraplanie.
D. Topnienie i parowanie.

19. W naczyniu znajdują się kryształy soli kamiennej (chlorku sodu) i jej wodny
roztwór. W ciągu minuty 2 g tej substancji wykrystalizowywuje się z roztworu
i jednocześnie 2 g kryształów ulega rozpuszczeniu. Jaki roztwór znajduje się
w naczyniu?

A. Nienasycony.
B. Nasycony.
C. Stężony.
D. Rozcieńczony.

20. Jakie zmiany zajdą w nasyconym roztworze siarczanu(VI) miedzi(II), gdy


oziębimy go od temperatury 60°C do temperatury 20°C? Udzielając odpowie-
dzi, skorzystaj z wykresu rozpuszczalności.

A. Nie zaobserwuje się żadnych zmian.


B. Oziębiony roztwór będzie roztworem nienasyconym.
C. Zwiększy się stężenie roztworu.
D. Zaczną się wytrącać kryształki substancji rozpuszczonej

161
VIII
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

21. Cząsteczki wody mogą się łączyć w większe ugrupowania. Właściwość taka
nazywa się:

A. asocjacją.
B. sublimacją.
C. krystalizacją.
D. skraplaniem.

22. Do 150 g 20-procentowego roztworu cukru dodano 10 g cukru. Jakie jest stę-
żenie procentowe otrzymanego roztworu?

A. 20%
B. 30%
C. 25%
D. 18,75%

23. Rozpuszczalność soli kamiennej w temperaturze 20°C wynosi 36 g. Jakie jest


stężenie procentowe tego roztworu?

A. 36%
B. 26,5%
C. 20%
D. 56%

162
3 3
24. Do 250 cm 30-procentowego roztworu o gęstości 1,2 g/cm dodano 100 g
wody. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego roztworu?

A. 30%
B. 22,5%
C. 12,6%
D. 35,5%

VIII
25. Do czterech zlewek, zawierających po 50 g wody o temperaturze 40°C, wpro-
wadzono: 100 g cukru, 20 g soli kamiennej, 10 g kwasu borowego i 20 g siar-
czanu(VI) miedzi(II). Korzystając z wykresu rozpuszczalności, określ, które

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


substancje rozpuściły się w tej ilości wody.

A. wszystkie
B. tylko cukier
C. tylko siarczan(VI) miedzi(II)
D. chlorek sodu i cukier

163
Cele i wymagania poszczególnych zadań testowych

Numer Zadanie sprawdza: Ce- Wymagania


zadania le

1. wiadomości o występowaniu wody w przyrodzie; A k

VIII 2. rozumienie znaczenia czystości wody; B k

3. znajomość sposobów oczyszczania wody; A k

4. rozumienie pojęć: „roztwór nasycony” i „nienasycony”; B k


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

5. umiejętność zakwalifikowania mieszanin do roztworów C k


i zawiesin;

6. rozumienie zjawiska krystalizacji; B k

7. umiejętność rozdzielania mieszanin niejednorodnych; C k

8. rozumienie pojęcia roztworu jako mieszaniny jedno- B p


rodnej;

9. rozumienie zależności rozpuszczalności gazów B p


od temperatury i ciśnienia;

10. rozumienie procesów mechanicznego i biologicznego B p


oczyszczania ścieków;

11. umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo- C p


rów;

12. rozumienie pojęcia stężenia procentowego roztworów; B p

13. umiejętność otrzymywania roztworu nienasyconego C p


z nasyconego ;

14. umiejętność odczytywania z wykresu rozpuszczalności C p


substancji w danej temperaturze;

15. umiejętność określania ilości substancji rozpuszczają- C p


cej się w określonej temperaturze;

16. umiejętność obliczania ilości substancji w danym roz- C r


tworze;

17. umiejętność obliczania stężenia procentowego w czasie C r


rozcieńczania roztworu;

164
18. rozumienie procesu destylacji; B r

19. rozumienie procesów zachodzących w roztworze nasy- B r


conym;

20. umiejętność korzystania z wykresów rozpuszczalności; C r

21. znajomość procesów, jakim ulega woda; A r

22. umiejętność obliczania stężeń roztworów w czasie C d


ich zatężania;
VIII
23. umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo- C d
ru na podstawie rozpuszczalności;

24. umiejętność obliczania stężenia procentowego roztwo- D d

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


ru z uwzględnieniem gęstości;

25. umiejętność sprawnego posługiwania się wykresem D d


rozpuszczalności.

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:

Zadanie Prawidłowa Liczba zadań potrzeb- Uzyskana ocena


odpowiedź na do zaliczenia dane-
go zakresu

1. A, B, C dopusz- dosta- dobry bardzo


2. A czający teczny dobry

3. C (k)
(k) 5z7
4. B
5. D
6. B
7. C
8. B (p) 6z8

9. A
10. B, C
11. B
12. C
13. A (k+p)
14. B

165
15. D

16. B
17. D
(r) 4z6
18. C (k+p+r)
19. B
20. B
21. A
22. C
VIII 23. B (d) 3z4 (k+p+r+d)
24. B
25. D
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych


osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia
ogólnego

Zesta- Oczekiwane osiągnięcia


wy te-
stów z
Określanie Wyjaśnia- Projekto- Bezpieczne Dostrzega- Wykony-
działu właściwości nie prze- wanie i po- nie prze- wanie
różnorod- biegu pro- przeprowa- sługiwanie mian w prostych
nych sub- stych pro- dzanie pro- się sprzę- najbliższym obliczeń
stancji, cesów stych doś- tem labo- otoczeniu stechio-
powiązanie chemicz- wiadczeń ratoryj- oraz czyn- metrycz-
ich z zasto- nych, zapi- chemicz- nym, sub- ników, któ- nych.
sowaniem sywanie nych. stancjami re wpływa-
i wpływem poznanych i wyrobami ją na ich
na środo- reakcji o znanym przebieg.
wisko natu- chemicz- składzie
ralne. nych chemicz-
w postaci nym.
równań.

1. Sub- 1., 2., 3., 1., 5., 6., 1., 4., 5., 5., 10., 9., 13., 20.
stancje 8., 10., 11., 7., 9., 14., 10., 18., 15., 21., 15., 19.,
12., 13., 16., 22., 21., 22., 23., 25. 25.
che-
15., 17., 23., 24. 23., 24.,
miczne i
19., 21. 25.
ich
prze-
miany

2. Atom 1., 2., 3., 7., 8., 9., 10. 10., 11., 25. 10., 14.,
i czą- 4., 5., 6., 11., 12., 12., 13., 17., 25.
8., 9., 11., 13., 15., 25.
steczka
16., 17., 19., 21.,
18., 20., 22., 24.
23., 24.

166
3. Roz- 2., 3., 6., 2., 4., 5., 2., 4., 5., 3., 18. 1., 4., 9., 11., 12.,
twory 8., 9., 10., 6., 8., 9., 7., 9., 10., 10., 12., 13., 14.,
wodne 14., 20. 10., 13., 12., 15., 20. 16., 17.,
14., 15., 18., 19., 22., 23.,
18., 19., 21. 24., 25.
20., 21.

VIII
KLASA II
Rozdział I: Kwasy i wodorotlenki

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


Sprawdź swoją wiedzę o kwasach i wodorotlenkach

1. Badano przewodnictwo elektryczne różnych roztworów: kwasu siarkowego(VI)


– 1, octu – 2, wodorotlenku potasu – 3, cukru – 4 i wody destylowanej – 5.
Użyto zestawu składającego się z elektrod grafitowych połączonych ze źródłem
prądu i żaróweczką. Które roztwory spowodowały zaświecenie się żaróweczki?

A. 2i4
B. 2i3
C. 4i5
D. 3, 4 i 5

2. W którym punkcie podano tylko wzory kwasów?

A. H2SO4, HNO3, H2S


B. H2SO4, NaOH, H2O
C. MgO, CO2, SO2
D. NaOH, KOH, Ca(OH)2

3. W którym punkcie podano wyłącznie wzory wodorotlenków?

A. KOH, HCl, HNO3


B. H2SO4, NaCl, Mg(OH)2
C. Mg(OH)2, Ca(OH)2, NaOH
D. KOH, H O, HCl
2

167
4. Jony wodorotlenkowe OH– powstają podczas dysocjacji wodnych roztworów:

A. kwasów.
B. zasad.
C. kwasów i zasad.
D. Żadna odpowiedź nie jest właściwa.

VIII 5. W którym punkcie podano tylko wzory jonów?

A. OH–, H2O, Hcl


B. K+, HNO3, NaOH
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. HCl, KOH, NaOH


D. H+, OH–, Ca2+

6. W czterech zlewkach znajdują się roztwory następujących substancji: wodoro-


tlenku sodu, kwasu solnego, cukru i soku z cytryny. Do każdej ze zlewek do-
dano alkoholowego roztworu fenoloftaleiny. W której zlewce fenoloftaleina
przybrała malinową barwę?

A. W zlewce z roztworem wodorotlenku sodu.


B. W zlewce z roztworem kwasu solnego.
C. W zlewce z roztworem cukru.
D. W zlewce z roztworem soku z cytryny.

7. Aby rozcieńczyć stężony kwas solny, należy:

A. dodawać małymi porcjami na przemian raz wodę, raz kwas.


B. nalewać wodę do kwasu.
C. nalewać kwas po ściance naczynia, w którym znajduje się woda.
D. nalewać jednocześnie wodę i kwas.

8. Otworzono pojemnik ze stężonym kwasem i zaobserwowano wydzielanie się


brunatnego dymu. Jaki gaz znajdował się w tym pojemniku?

A. kwas solny
B. kwas siarkowy(VI)
C. kwas azotowy(V)
D. kwas siarkowodorowy

168
9. Kwas solny to substancja, która:

I. wchodzi w skład soku żołądkowego.


II. powstaje przez rozpuszczenie chlorowodoru w wodzie.
III. barwi uniwersalny papierek wskaźnikowy na kolor niebieski.
IV. jest silnie higroskopijna.

Właściwe odpowiedzi to:


VIII
A. I, II i III;
B. I i II;
C. I, III i IV;

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


D. Wszystkie odpowiedzi są właściwe.

10. Gazowy wodór jest jednym z produktów reakcji:

A. dysocjacji kwasów tlenowych.


B. dysocjacji kwasów beztlenowych.
C. sodu i potasu z wodą.
D. tlenków niemetali z wodą.

11. Do czterech probówek zawierających cztery różne tlenki – SO2, MgO, P4O10,
FeO – dodano wody i dokładnie wymieszano. W których probówkach powstały
kwasy?

A. W probówce 1. i 3.
B. W probówce 1. i 2.
C. We wszystkich probówkach.
D. Tylko w probówce 4.

12. W wyniku dysocjacji jonowej zasad powstają:

A. jony metalu i jony wodorotlenkowe.


B. jony metalu i jony reszty kwasowej.
C. jony wodorowe i jony wodorotlenkowe.
D. jony wodorowe i jony reszty kwasowej.

169
13. Jaki ładunek ma kation magnezu w wodorotlenku magnezu Mg(OH)2?

A. 3+
B. 3–
C. 2+
D. 2–

VIII
14. Które z zanieczyszczeń powietrza powodują powstanie kwaśnych opadów?

A. sadza
B. pyły
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. tlenek siarki(IV)
D. tlenek wapnia

15. W 45 g wody rozpuszczono 5 g wodorotlenku potasu. Stężenie procentowe


otrzymanego roztworu wynosi:

A. 11%
B. 10%
C. 9%
D. 5%

16. Które z równań opisuje proces otrzymywania kwasu siarkowego(VI)?

A. CO2 + H2O # H2CO3


B. SO3 + H2O # H2SO4
C. SO2 + H2O # H2SO3
+ 2–
D. H2SO4 # 2H + SO4

17. Zasady to:

A. wodne roztwory kwasów beztlenowych.


B. wodne roztwory kwasów tlenowych.
C. wodne roztwory wodorotlenków.
D. wszystkie substancje o właściwościach żrących.

170
18. Kwas siarkowy(IV) jest nietrwały, ponieważ:

A. powstaje w wyniku reakcji tlenku siarki(IV) z wodą.


B. jest kwasem tlenowym.
C. pod wpływem wody dysocjuje na kationy wodoru i aniony siarczanowe(IV).
D. łatwo rozpada się na wodę i tlenek węgla(IV).

19. Jaki jest odczyn roztworu, w którym liczba jonów H+ jest większa od jonów
VIII
OH–?

A. Kwasowy.
B. Zasadowy.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. Obojętny.
D. Żadna z odpowiedzi nie jest właściwa.

20. Zmieszano rozcieńczone roztwory wodorotlenku sodu i wodorotlenku potasu.


Jakie jony znajdują się w tym roztworze?

A. tylko jony OH–


B. Na+, K+, OH–
C. K+, OH–
D. Na+, OH–

21. Ile powstanie kwasu siarkowego(VI) w reakcji 8 g trójtlenku siarki z wodą?

A. 8,2 g
B. 6,2 g
C. 4,9 g
D. 9,8 g

22. Wskaż prawidłowo napisane równanie dysocjacji kwasu azotowego(V).

A. HNO3 → H+ + NO3–
B. HNO2 → H+ + NO2–

C. HCl → H+ + Cl–
D. H2CO3 → 2H+ + CO32

171
23. Które z podanych substancji są produktami reakcji K + H O?
2

A. wodór i tlen;
B. tlenek sodu;
C. wodorotlenek potasu i wodór;
D. tlenek potasu i wodór.

VIII 24. Która para tlenków w reakcji z wodą tworzy substancję zmieniającą barwę
oranżu metylowego z pomarańczowej na czerwoną?

A. P4O10 i SO3
B. SO2 i CaO
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. MgO i CaO
D. Na2O i K2O

172
Cele i wymagania poszczególnych testów

Numer Test sprawdza: Cele Wyma-


testu gania

1. znajomość faktu, że kwasy i zasady przewodzą prąd elek- A k


tryczny;

2. umiejętność wybrania wzorów kwasów spośród innych wzo- C k VIII


rów sumarycznych;

3. umiejętność wybrania wzorów wodorotlenków spośród in- C k


nych wzorów sumarycznych;

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


4. umiejętność kojarzenia zasad z charakterystycznymi jona- C k
mi;

5. umiejętność wskazania jonów wśród innych wzorów; C k

6. umiejętność wskazania kwasu lub zasady na podstawie C k


zmiany barwy wskaźnika;

7. rozumienie zachowania środków ostrożności w czasie roz- C k


cieńczania kwasów;

8. rozumienie charakterystycznych właściwości kwasów; B p

9. rozumienie właściwości fizycznych i chemicznych kwasów; B p

10. umiejętność określenia reakcji, w wyniku której powstaje C p


wodór;

11. umiejętność wskazania tlenków kwasowych wśród innych C p


tlenków;

12. rozumienie definicji zasad według teorii Arrheniusa; B p

13. umiejętność określania ładunku jonów metali C p


w odpowiednich wodorotlenkach;

14. rozumienie mechanizmu powstawania kwaśnych deszczów; B p

15. umiejętność obliczania stężenia procentowego na podstawie C p


ilości substancji rozpuszczonej i rozpuszczalnika;

16. umiejętność zapisu równania reakcji otrzymywania kwasów; C r

17. umiejętność odczytania równania dysocjacji zasady; C r

173
18. rozumienie pojęć „wodorotlenek” i „zasada”; B r

19. rozumienie pojęcia „nietrwały”; B r

20. rozumienie zależności między odczynem roztworu a ilością B r


+ –
jonów H i OH w roztworze;

21. umiejętność wskazania jonów powstałych w procesie dyso- C r


VIII cjacji zasad;

22. umiejętność dokonywania obliczeń stechiometrycznych D d


na podstawie przebiegu reakcji chemicznych;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

23. umiejętność zapisu równania dysocjacji elektrolitycznej; C d

24. umiejętność wskazania substancji, która jest produktem C d


wybranej reakcji;

25. rozumienie zmiany barwy wskaźników w zależności B d


od odczynu roztworu.

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zadanie Prawidłowa Liczba zadań potrzeb- Uzyskana ocena


odpowiedź na do zaliczenia dane-
go zakresu

1. B dopusz- d d b
czający
2. A o o a
3. C s b r
4. B t r d
5. D a y z
(k) 5z7
6. A t o
7. C (k) e
8. C c d
9. B z o
10. C n b
11. A y r
12. A y
(p) 6z8
13. C (k+p)

174
14. C

15. B
16. B
17. B
18. C (k+p+r)
19. D (r) 4z6
20. A
21. B VIII
22. D
23. A (k+p+r+d)
(d) 3z4

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


24. C
25. A

Rozdział II: Sole

Sprawdź swoją wiedzę o solach

1. Która informacja dotycząca występowania soli w przyrodzie jest prawidłowa?

A. Wiele soli wchodzi w skład skorupy ziemskiej.


B. W wodach mórz i oceanów znajdują się rozpuszczone sole.
C. Niektóre sole budują tkankę kostną.
D. Wszystkie informacje są prawidłowe.

2. W którym punkcie wypisano tylko sole?

A. chlorek sodu, kwas solny, wodorotlenek sodu;


B. azotan(V) potasu, węglan wapnia, siarczan(VI) miedzi(II);
C. fosforan(V) potasu, chlorek wapnia, kwas fosforowy(V);
D. wodorotlenek wapnia, wodorotlenek sodu, chlor.

3. Reakcja zobojętniania to reakcja:

A. kwasu z zasadą.
B. kwasu z metalem.
C. tlenku metalu z tlenkiem niemetalu.
D. metalu z niemetalem.

175
4. Chlorki to sole kwasu:

A. siarkowodorowego.
B. siarkowego(IV).
C. solnego.
D. siarkowego(VI).

VIII 5. Na pięciu pojemnikach z substancjami chemicznymi były umieszczone następu-


jące wzory:

1) NaOH
2) NaCl
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

3) MgSO4
4) MgO
5) H2SO4

Które z tych substancji są solami?

A. 1, 2 i 3;
B. 2, 3 i 4;
C. 2 i 3;
D. 3, 4 i 5;

6. Do trzech zlewek wlano do połowy ich objętości wody destylowanej. Następnie


do jednej wsypano niewielką ilość siarczanu(VI) miedzi(II), a do drugiej – wę-
glanu sodu i dokładnie wymieszano. Do każdej ze zlewek wprowadzono dwie
elektrody grafitowe połączone ze źródłem prądu stałego i żaróweczką. W której
zlewce żaróweczka się zaświeciła?

A. We wszystkich zlewkach.
B. Tylko w 3. zlewce.
C. W 1. i 2. zlewce.
D. Tylko w 1. zlewce.

7. W probówce umieszczono wiórki magnezu. Jakiego kwasu należy dodać,


aby otrzymać sól o wzorze Mg(NO3)2?
A. HNO2
B. HNO3
C. HCl
D. H3PO4

176
8. Sole zbudowane są z:

A. kationów metali i anionów wodorotlenkowych.


B. kationów metali i anionów reszt kwasowych.
C. kationów wodorowych i anionów wodorotlenkowych.
D. kationów wodorowych i anionów reszt kwasowych.

9. Jakie jony powstają w wyniku dysocjacji siarczanu(VI) sodu przebiegające


zgodnie z równaniem:
H O VIII
2
Na2SO4 →2Na+ + SO42– ?

A. Dwa kationy i jeden anion.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


B. Dwa kationy i dwa aniony.
C. Jeden kation i jeden anion.
D. Jeden kation i dwa aniony.

10. Która z podanych soli baru dobrze rozpuszcza się w wodzie?

A. BaSO4
B. Ba3(PO4)2
C. BaCl2
D. BaCO3

11. Na zajęciach koła chemicznego uczniowie przeprowadzili doświadczenie pole-


gające na działaniu kwasem solnym na magnez. Wydzielający się w wyniku
reakcji gaz zidentyfikowali łuczywkiem (usłyszeli charakterystyczny trzask).
Produktami tej reakcji były:

A. MgCl2 i Cl2.
B. MgCl2 i H2.
C. Cl2 i H2.
D. Mg i HCl.

12. Który zestaw zawiera tylko jony powstające w wyniku dysocjacji soli?

A. Na+, H+, OH–


B. Cl–, OH–, SO42–

C. Na+, K+, OH–


D. Mg2+, Cl–, NO3–

177
13. Reakcja zobojętniania polega na łączeniu się:

A. kationów wodorowych z anionami reszt kwasowych.


B. kationów wodorowych z anionami wodorotlenkowymi.
C. kationów metali z anionami wodorotlenkowymi.
D. kationów metali z anionami reszt kwasowych.

14. Ile gramów siarczanu(VI) miedzi(II) należy rozpuścić w 45 g wody,


VIII aby otrzymać 10-procentowy roztwór tej soli?

A. 10 g
B. 5g
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. 4,5 g
D. 5,5 g

15. Zmieszano roztwory dwóch soli i zaobserwowano wytrącanie się osadu trudno
rozpuszczalnego w wodzie. Jaka zaszła reakcja?

A. zobojętniania
B. syntezy
C. strąceniowa
D. analizy

16. Jaki jest ładunek anionu reszty kwasowej związku o wzorze K2SO3.

A. 2+
B. 3–
C. 2–
D. 3

17. Które z podanych równań przedstawia otrzymywanie siarczanu(VI) baru


w reakcji zobojętniania.

A. Ba(OH)2 + H2SO4 → BaSO4 + 2H2O


B. Ba(OH)2 + SO3 → BaSO4 + H2O
C. BaO + SO3 → BaSO4
D. Ba + H2SO4 → BaSO4 + H2

178
VIII

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


18. Do probówki zawierającej roztwór wodorotlenku wapnia wdmuchiwano powie-
trze z płuc i zaobserwowano mętnienie roztworu, a następnie wytrącanie się
białego osadu. Osadem tym jest:

A. Ca(OH)2.
B. CaCO3.
C. CaO.
D. Ca3(PO4)2.

19. Do zlewki z roztworem zasady sodowej dodano kilka kropel fenoloftaleiny.


Następnie za pomocą biurety wkraplano kropla po kropli roztwór kwasu azo-
towego(V), aż do momentu zaniku barwy. W którym punkcie zapisano pro-
dukty tej reakcji?

A. Na+, NO3–, H+, OH–

B. NaOH, H+, NO3–


C. H+, OH–, HNO3
D. Na+, NO3–, H2O

179
20. Ile jonów powstanie w wyniku dysocjacji soli o wzorze K3PO4?

A. 4
B. 6
C. 2
D. 3

21. Zmieszano 30 g 10-procentowego roztworu siarczanu(VI) sodu z 20 g


VIII 5-procentowego roztworu tej soli. Jakie jest stężenie procentowe otrzymanego
roztworu?

A. 15%
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

B. 8%
C. 5%
D. 10%

22. Do zlewki zawierającej wodę morską dodano roztwór azotanu(V) srebra


i zaobserwowano wytrącanie się osadu chlorku srebra AgCl. Jakie jony wykry-
to w wodzie morskiej?

A. NO3–

B. Ag+
C. Cl–
D. Na+

23. Ile gramów chlorku magnezu powstanie w wyniku reakcji 2,4 g magnezu z
chlorem przebiegającej zgodnie z równaniem Mg + Cl2 → MgCl2?

A. 33,4 g
B. 95 g
C. 12 g
D. 9,5 g

24. W którym z roztworów pH będzie równe 7?

A. NaOH i HNO3 w takim stosunku, że na jeden jon sodu przypada jeden jon
azotanowy(V).
B. Mg(OH)2 i HNO3 w takim stosunku, że na jeden jon magnezu przypada
jeden jon azotanowy(V).
C. KOH i HCl w takim stosunku, że na dwa kationy potasu przypadają trzy
jony chlorkowe.
D. Ca(OH)2 i HCl, w takim stosunku, że na dwa jony wapnia przypada jeden
jon chlorkowy.

180
25. Do czterech probówek z roztworem węglanu sodu dodano roztwory czterech
soli.
W której probówce nie wytrącił się osad? Skorzystaj z tablicy rozpuszczalności.

A. W probówce 1., 2. i 3.
B. W probówce 4.
C. W probówce 2., 3. i 4.
D. W probówce 3. i 4.
VIII
Cele i wymagania poszczególnych testów

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


Numer Test sprawdza: Cele Wyma-
testu gania

1. znajomość występowania soli w przyrodzie; A k

2. umiejętność wyróżniania soli spośród innych substancji; C k

3. umiejętność wybrania substratów reakcji zobojętniania; C k

4. znajomość nazw soli pochodzących od wskazanych kwa- A k


sów;

5. umiejętność wskazania wzorów soli; C k

6. rozumienie faktu, że sole przewodzą prąd elektryczny; B k

7. umiejętność wskazania produktów reakcji metalu z kwa- C k


sem;

8. rozumienie jonowej budowy soli; B p

9. umiejętność przewidywania ilości jonów powstałych C p


w wyniku dysocjacji;

10. umiejętność posługiwania się tabelą rozpuszczalności; C p

11. umiejętność wskazania jonów powstałych w wyniku dyso- A p


cjacji soli;

12. znajomość faktu, że w reakcjach kwasu z metalami powsta- C p


je sól i wodór;

181
13. rozumienie reakcji zobojętniania; B p

14. umiejętność sporządzania roztworów soli o określonym stę- C p


żeniu;

15. rozumienie reakcji strącania osadów; B p

16. umiejętność określania ładunku anionu reszty kwasowej; C r


VIII
17. umiejętność pisania równań reakcji otrzymywania soli C r
w reakcjach zobojętniania;

18. umiejętność wskazania produktów reakcji wodorotlenków C r


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

z tlenkami niemetali;

19. umiejętność wskazania produktów reakcji zobojętniania; C r

20. umiejętność określania ilości jonów powstałych w wyniku C r


dysocjacji;

21. rozumienie zależności między odczynem roztworu a ilością B r


+ –
jonów H i OH w roztworze;

22. umiejętność określania składu osadu soli; C d

23. umiejętność dokonywania obliczeń stechiometrycznych; D d

24. umiejętność określania pH roztworu; C d

25. umiejętność przewidywania produktów reakcji dwóch soli D d


dobrze rozpuszczalnych w wodzie.

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zadanie Prawidłowa Liczba zadań potrzeb- Uzyskana ocena


odpowiedź na do zaliczenia dane-
go zakresu

1. D Dopusz- d d b
czający
2. B o o a
3. A s b r
4. C t r d
5. C a y z
(k) 5z7
6. C t o

182
7. B (k) e

8. B c d
9. A z o
10. C n b
11. B y r
12. D y
(p) 6z8
13. B (k+p)
VIII
14. B
15. C
16. C

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


17. A
18. B (k+p+r)
19. D (r) 4z6
20. A
21. B
22. C
23. D (k+p+r+d)
(d) 3z4
24. A
25. B

Rozdział III: Surowce i tworzywa pochodzenia mineralnego

Sprawdź swoją wiedzę o surowcach i tworzywach mineralnych

1. W którym punkcie wymieniono tylko surowce mineralne?

A. węgiel brunatny, cement, beton;


B. sól kamienna, siarka, węgiel kamienny;
C. wapień, gips, szkło;
D. ropa naftowa, gaz ziemny, zaprawa murarska;

2. Składnikiem skał bywa minerał kalcyt – węglan wapnia o wzorze:

A. CaO.
B. Ca(OH)2.
C. CaCO3.
D. MgCO3.

183
3. Podstawowym składnikiem zaprawy murarskiej jest:

A. glina.
B. piasek.
C. wapno gaszone.
D. cement.
4. Skały wapienne można rozpoznać działając na nie:

A. kwasem solnym.
VIII B. wodą.
C. wodorotlenkiem wapnia.
D. roztworem cukru.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

5. Które z podanych substancji należą do węgli kopalnych?

1 – węgiel kamienny 2 – węgiel brunatny 3 – sadza 4 – torf

A. 1, 2 i 3
B. 1, 3 i 4
C. 2, 3 i 4
D. 1, 2 i 4

6. Aby unieruchomić złamaną kość należy użyć:

A. gipsu.
B. cementu.
C. kredy.
D. piasku.

7. Najbardziej rozpowszechnionymi pierwiastkami w skorupie ziemskiej są:

A. azot i węgiel.
B. glin i żelazo.
C. tlen i krzem.
D. sód i magnez.

8. W wyniku prażenia węglanu wapnia CaCO3 powstaje:

A. Ca i CO2.
B. CaO i CO2.
C. Ca(OH)2 i H2O.
D. CaCl2 i H2O.

184
9. Pod wpływem której grupy związków chemicznych zachodzi chemiczne wietrze-
nie skał?

A. MgO, H2O, NaCl


B. H2SO4, ZnO, P2O5
C. H2O, H2SO3, CO2
D. NH3, NaCl, PbO

10. Do produkcji szkła stosuje się:


VIII

A. piasek kwarcowy, wodę, cement.


B. piasek kwarcowy, wapień, sodę.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. gips, wapień, glinę.
D. żwir, cement, wodę.

11. W procesie suchej destylacji węgla kamiennego można otrzymać:

A. asfalt, olej napędowy, benzynę.


B. gaz świetlny, wodę pogazową, koks.
C. mazut, koks, asfalt.
D. koks, benzynę, naftę.

12. Aktywne chemicznie metale można otrzymać:

A. metodą hutniczą z rud.


B. działając na nie wodą.
C. przez elektrolizę stopionych soli tych metali.
D. Wszystkie odpowiedzi są właściwe.

13. Które z poniższych równań reakcji przedstawia gaszenie wapna palonego?

A. CaCO3 → CaO + CO2


B. Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2
C. CaO + CO2 → CaCO3

D. CaO + H2O → Ca(OH)2

185
14. Jakiej substancji należy użyć do zobojętnienia zakwaszonej gleby?

A. CaO
B. NaCl
C. HCl
D. CO2

15. W stanie wolnym występują tylko pierwiastki:


VIII
A. platyna, rtęć, sód.
B. miedź, ołów, jod.
C. platyna, złoto hel.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

D. złoto, srebro, potas.

16. Wskaż wzór gipsu krystalicznego.

A. CaSO4 * 2H2O
B. (CaSO4) * H2O
C. Na2SiO4
D. SiO2

17. Na stary tynk podziałano kwasem solnym i zaobserwowano wydzielanie się


gazu. Które z równań przedstawia zachodzący proces?

A. CaCO3 + H2O + CO2 → Ca(HCO3)2


B. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + H2O + CO2
C. CaO + 2HCl → CaCl2 + H2O
D. Ca(OH)2 + 2HCl → CaCl2 + 2H2O

18. Z którą substancją na gorąco reaguje tlenek krzemu(IV) – SiO2?

A. HCl
B. H2O
C. NaOH
D. H2S

186
VIII

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


19. Proces redukcji hematytu – tlenku żelaza(III) – zachodzący w wielkim piecu
można przedstawić równaniem:

A. 2FeO + C → 2Fe + CO2.


B. Fe2O3 + 3H2 → 2Fe + 3H2O.
C. FeO + H2 → Fe + H2O.
D. Fe2O3 + 3CO → 2Fe + 3CO2.

20. Podczas elektrolizy wodnego roztworu chlorku miedzi(II) CuCl2 na anodzie


wydziela się:

A. miedź.
B. wodór.
C. tlen.
D. chlor.

187
21. Ile gramów tlenku wapnia można otrzymać w wyniku prażenia 1 kg węglanu
wapnia?

A. 400 g
B. 560 g
C. 56 g
D. 100 g

VIII 22. Które równanie ilustruje proces twardnienia zaprawy gipsowej?

A. CaCO3 → CaO + CO2


B. Ca(OH)2 → CaO + H2O
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. 2(CaSO4 · 2H2O) → (CaCO3)2 · H2O + 3H2O


D. CaSO4 · H2O + 3H2O → 2(CaSO4 · 2H2O)

23. Na węglu drzewnym ogrzewano w płomieniu palnika tlenek ołowiu(II). Jakie


produkty otrzymano?

A. PbCO3 i CO2
B. PbO i C
C. Pb i CO2
D. Pb i H2O

24. Która z wymienionych substancji jest jednym z produktów reakcji:

NaOH + SiO2 → produkty

A. krzem
B. krzemian sodu
C. kwarc
D. wodorotlenek sodu

25. Podczas redukcji 1 kg hematytu zawierającego tlenek żelaza(III) otrzymano


224 g żelaza. Jaka jest zawartość procentowa tlenku żelaza(III) w tej próbce
hematytu?

A. 22,4%
B. 11,2%
C. 32%
D. 28%

188
Cele i wymagania poszczególnych testów

Numer Test sprawdza Cele Wyma-


testu gania

1. rozumienie pojęcia „surowce mineralne”; B k

2. umiejętność wybrania wzoru chemicznego węglanu wapnia C k


spośród innych;
VIII
3. znajomość składników zaprawy murarskiej; A k

4. umiejętność rozpoznawania skał wapiennych; C k

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


5. rozumienie pojęcia „węgiel kopalny”; B k

6. rozumienie zastosowania gipsu; B k

7. znajomość rozpowszechniania pierwiastków w skorupie A k


ziemskiej;

8. umiejętność wybrania produktów prażenia węglanów; C p

9. rozumienie procesów wietrzenia skał; B p

10. znajomość podstawowych surowców do produkcji szkła; A p

11. rozumienie procesu suchej destylacji węgla kamiennego; B p

12. umiejętność wskazania sposobu otrzymywania metali ak- C p


tywnych;

13. umiejętność napisania reakcji gaszenia wapna palonego; C p

14. rozumienie potrzeby stosowania tlenku wapnia do odkwa- B p


szania gleby;

15. umiejętność wskazania pierwiastków występujących w sta- C p


nie wolnym;

16. rozumienie pojęcia „gips krystaliczny”; B r

17. umiejętność napisania reakcji węglanu wapnia z kwasem C r


solnym;

18. umiejętność wskazania substancji, która reaguje na gorąco C r


z krzemionką;

189
19. umiejętność zapisywania reakcji redukcji hematytu tlenkiem C r
węgla;

20. umiejętność wybrania substancji wydzielających się C r


na elektrodach podczas elektrolizy chlorku miedzi(II);

21. umiejętność dokonywania obliczeń na podstawie przebiegu C r


reakcji chemicznej;

22. umiejętność zapisywanie równania reakcji ilustrującej C d


VIII twardnienie zaprawy gipsowej;

23. umiejętność przewidywania produktów reakcji tlenku oło- D d


wiu(II) z węglem;

umiejętność przewidywania jednego z produktów reakcji


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

24. D d
kwarcu z zasadą sodową;

25. umiejętność dokonywania obliczeń zawartości procentowej C d


tlenku żelaza(III) w hematycie.

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zadanie Prawidłowa Liczba zadań potrzeb- Uzyskana ocena


odpowiedź na do zaliczenia dane-
go zakresu

1. B dopusz- d d b
czalny
2. C o o a

3. C s b r
4. A t r d
5. D (k) 5z7 a y z
6. A t o
7. C (k) e
8. B c d
9. C z o
10. B n b

11. B y r

12. C (p) 6z8 y


13. D (k+p)
14. A
15. C

190
16. A

17. B
18. C (k+p+r)
19. D (r) 4z6

20. D
21. B
22. D
23. C (k+p+r+d) VIII
(d) 3z4
24. B
25. C

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych
osiągnięć zgodnych z Podstawą programową kształcenia
ogólnego

Zestawy Oczekiwane osiągnięcia


testów
z działu
Określanie Wyjaśnianie Projekto- Bezpieczne Dostrzega- Wykony-
właściwości przebiegu wanie i posługiwa- nie prze- wanie
różnorod- prostych przeprowa- nie się mian w prostych
nych sub- procesów dzanie pro- sprzętem najbliższym obliczeń
stancji, chemicz- stych do- laborato- otoczeniu stechio-
powiązanie nych, zapi- świadczeń ryjnym, oraz czyn- metrycz-
ich z zasto- sywanie chemicz- substan- ników, któ- nych.
sowaniem i poznanych nych. cjami i wy- re wpływają
wpływem reakcji robami o na ich
na środowi- chemicz- znanym przebieg.
sko natu- nych w składzie
ralne. postaci chemicz-
równań. nym.

Kwasy 1., 2., 3., 4., 5., 8., 1., 4., 7., 7. 14. 15., 22.
5., 6., 9., 11., 12., 8., 21.
i wodo-
10., 11., 16., 17.,
rotlenki
13., 18., 19., 20.,
19., 20., 21., 23.,
25. 24., 25.

Sole 1., 2., 3., 4., 9., 11., 6., 7., 12., 12. 1. 14., 20.,
5., 8., 10., 13., 15., 18., 21., 24.
11., 15., 17., 19., 22., 23.
16., 19., 25.
25.

191
Surowce 1., 2., 4., 4., 6., 8., 8., 17., 23. 4., 8., 12., 3., 6., 9., 21., 25.
i two- 5., 7., 10., 9., 10., 17. 14., 22.
rzywa 12., 15., 11., 12.,
pocho- 16., 18., 13., 14.,
dzenia 19. 17., 18.,
mine- 19., 20.,
ralnego 22., 24.

VIII KLASA III


Rozdział I: Węgiel i jego związki
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Sprawdź swoją wiedzę o węglu i jego związkach

1. Które z podanych substancji należą do organicznych związków węgla?

A. tlenek węgla(IV), metan, węglan wapnia;


B. etan, polietylen, etyn;
C. tlenek węgla(II), tlenek węgla(IV), kwas węglowy;
D. kwas węglowy, grafit, diament.

2. Które z wymienionych właściwości fizycznych są właściwościami diamentu?

A. Jest bezbarwny i bardzo miękki.


B. Jest najtwardszym minerałem i nie przewodzi prądu elektrycznego.
C. Przewodzi ciepło i prąd elektryczny.
D. Jest bardzo twardy i rozpuszcza się w wodzie.

3. Grafit stosuje się do wyrobu:

A. noży do cięcia szkła.


B. grafitów do ołówków.
C. końcówek wierteł.
D. do produkcji oleju napędowego.

4. Wybierz substancje, które są odmianami węgla pierwiastkowego.

A. diament, grafit, tlenek węgla(IV);


B. sadza, diament, cement;
C. diament, grafit, fulereny;
D. metan, sadza, tlenek węgla(II).

192
5. Głównym źródłem węglowodorów są:

A. węgiel kamienny i węgiel brunatny.


B. torf i węgiel brunatny.
C. wszystkie żywe organizmy.
D. gaz ziemny i ropa naftowa.

6. Wiedząc, że cząsteczka butanu składa się z 4 atomów węgla i 10 atomów wo-


doru, wybierz prawidłowo napisany wzór sumaryczny tego związku. VIII
A. C3H8
B. C2H6

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. C4H10
D. C4H8

7. Która z podanych substancji nie należy do węgli kopalnych?

A. Węgiel drzewny.
B. Węgiel kamienny.
C. Węgiel brunatny.
D. Torf.

8. W którym szeregu podano tylko nazwy węglowodorów nasyconych?

A. etan, etyn, propen;


B. propen, butan, metan;
C. metan, etan, propan;
D. eten, propan, pentan.

9. W probówce ogrzewano niewielką ilość białego sera i zaobserwowano, że uległ


on zwęgleniu. Na tej podstawie można sądzić, że:

A. ser jest substancją organiczną.


B. w skład sera wchodzi pierwiastek węgiel.
C. pod wpływem ogrzewania ser uległ rozkładowi.
D. wszystkie odpowiedzi są właściwe.

193
10. W którym punkcie najlepiej opisano właściwości metanu?

A. Jest niepalnym gazem.


B. Ma stały stan skupienia i dobrze rozpuszcza się w wodzie.
C. Jest bezbarwną cieczą o charakterystycznym zapachu.
D. Jest gazem palnym, z powietrzem tworzy mieszaninę wybuchową.

11. Wiedząc, że wzór ogólny węglowodorów nasyconych ma postać: CnH2n+2,


VIII wybierz wzór sumaryczny węglowodoru nasyconego, w cząsteczce którego
znajduje się 16 atomów wodoru.
A. C7H16
B. C8H16
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

C. C9H16
D. C8H14

12. Podczas spalania gazu ziemnego przy małym dostępie powietrza może po-
wstać toksyczny gaz. Jest to:

A. tlenek węgla(IV).
B. tlenek węgla(II).
C. para wodna.
D. azot.

13. Który z podanych wzorów jest wzorem strukturalnym węglowodoru nienasy-


conego?

H H H H H
  
HCCCH C C HC≡CH
  
H H H H H

1. 2. 3.

A. 1i2
B. 2i3
C. 1i3
D. Tylko 1

194
14. Jaka jest zawartość procentowa węgla w etanie?

A. 6%
B. 20%
C. 24%
D. 80%

15. Jaki jest stosunek masowy węgla do wodoru w metanie?


VIII
A. 1 : 2
B. 1 : 3
C. 1 : 6

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


D. 3 : 2

16. W którym punkcie podano tylko wzory węglowodorów szeregu homologiczne-


go etenu?

A. C2H4, C2H6, C2H2


B. CH4, C2H6, C3H8
C. C2H4, C3H6, C4H8
D. C2H6, C3H8, C4H10

17. Podczas spalania propanu może powstać:

A. CO.
B. CO2.
C. H2O.
D. Wszystkie wymienione substancje.

18. Które z równań opisuje proces całkowitego spalania metanu?

A. CH4 + O2 → C + 2H2O
B. 2CH4 + 3O2 → 2CO + 4H2O
C. CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
D. 2C2H6 + 7O2 → 4CO2 + 6H2O

195
19. Polietylen otrzymuje się w reakcji polimeryzacji etenu. W tej reakcji:

A. eten jest monomerem, a polietylen polimerem.


B. eten jest polimerem, a polietylen monomerem.
C. eten i polietylen są polimerami.
D. eten i polietylen są monomerami.

20. Do trzech probówek z rozcieńczonym roztworem manganianu(VII) potasu –


VIII KMnO4 – dodano kolejno: metan, eten i etyn. Probówki domknięto korkiem
i lekko wstrząśnięto. W której probówce nastąpiło odbarwienie mangania-
nu(VII) potasu?
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

A. W 1. i 2.
B. W 2. i 3.
C. We wszystkich.
D. Tylko w 1.

21. Ile gramów tlenku węgla(IV) powstanie ze spalenia 2,8 g etenu?

A. 2,8 g
B. 3,6 g
C. 9,6 g
D. 8,8 g

22. W wyniku reakcji pewnego alkenu z wodorem powstał etan. Jaki to alken?

A. eten;
B. etan;
C. propen;
D. buten.

23. Związki należące do tego samego szeregu homologicznego mają:

A. taki sam stan skupienia.


B. zbliżone właściwości chemiczne.
C. jednakową liczbę atomów węgla w cząsteczkach.
D. jednakową liczbę grup  CH2 .

196
24. W wyniku spalenia 4,4 g pewnego alkanu powstało 13,2 g tlenku węgla(IV)
i 7,2 g wody. Jaki węglowodór spalono?

A. metan
B. butan
C. etan
D. propan

25. Jakie wiązania pomiędzy atomami węgla mogą występować w węglowodorze VIII
o wzorze C4H6?

A. Tylko wiązania pojedyncze.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


B. Tylko wiązania podwójne.
C. Jedno wiązanie potrójne lub dwa wiązania podwójne.
D. Dwa wiązania potrójne.

Cele i wymagania poszczególnych testów

Nu- Test sprawdza: Cele Wyma-


mer gania
testu

1. rozumienie faktu, że węgiel jest składnikiem związków orga- B k


nicznych;

2. znajomość niektórych właściwości fizycznych diamentu; A k

3. rozumienie zależności między właściwościami grafitu a jego za- B k


stosowaniem;

4. umiejętność wskazania alotropowych odmian węgla pierwiast- C k


kowego wśród innych substancji;

5. umiejętność wskazania surowców mineralnych, w których wy- C k


stępują węglowodory;

6. umiejętność zapisania wzoru sumarycznego węglowodoru C k


w zależności od składu jego cząsteczki;

7. znajomość odmian węgli kopalnych; A k

8. rozumienie nazwy węglowodoru w zależności od rodzaju wiązań B p


występujących między atomami węgla;

9. umiejętność wykrywania węgla w substancjach organicznych; C p

197
10. znajomość właściwości metanu; A p

11. umiejętność pisania wzorów sumarycznych węglowodorów C p


na podstawie wzoru ogólnego;

12. znajomość faktu, że tlenek węgla(II) jest gazem trującym; A p

13. rozumienie różnic w budowie cząsteczek węglowodorów nasy- B p


VIII conych i nienasyconych;

14. umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków C p


w związku chemicznym;
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

15. umiejętność obliczania stosunku masowego poszczególnych C p


pierwiastków związku chemicznego;

16. umiejętność wskazania węglowodorów należących do tego sa- C r


mego szeregu homologicznego;

17. umiejętność wskazania produktów spalania węglowodorów; C r

18. umiejętność napisania równania reakcji spalania określonych C r


węglowodorów;

19. rozumienie pojęć „monomer” i „polimer”; B r

20. umiejętność wykrywania węglowodorów nienasyconych; C r

21. umiejętność obliczania ilości produktów na podstawie równania D r


reakcji chemicznej;

22. rozumienie mechanizmu reakcji węglowodorów nienasyconych C d


z wodorem;

23. umiejętność zakwalifikowania węglowodoru do określonego sze- D d


regu homologicznego na podstawie podobieństwa we właściwo-
ściach chemicznych;

24. umiejętność ustalania wzoru sumarycznego węglowodoru na D d


podstawie informacji o przebiegu reakcji chemicznej;

25. umiejętność pisania wzorów strukturalnych węglowodorów C d


o podobnych wzorach sumarycznych.

198
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zada- Prawi- Liczba zadań potrzebna Uzyskana ocena


nie dłowa od- do zaliczenia danego za-
powiedź kresu

1. B dopusz- d d b
czający
2. B o o a

3. B s b r VIII
4. C t r d

5. D (k) 5z7 a y z

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


6. C t o

7. A (k) e
8. C c d
9. D z o

10. D n b
11. A y r
12. B (p) 6z8 y

13. B (k+p)

14. D
15. B
16. C

17. D
18. C (k+p+r)

19. A (r) 4z6

20. B
21. D
22. A
23. B (k+p+r+d)
(d) 3z4
24. D

25. C

199
Rozdział II: Pochodne węglowodorów

Sprawdź swoją wiedzę o pochodnych węglowodorów

1. Który szereg związków zawiera tylko alkohole?

A. HCOOH, CH3OH, C3H5(OH)3


VIII B. CH3OH, C2H5OH, C3H5(OH)3
C. CH3OH, CH3COOCH3, CH3COOH
D. C15H31COONa, C2H5OH, NaOH
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

2. Który z podanych alkoholi jest najbardziej toksyczny?

A. Metanol.
B. Etanol.
C. Glicerol.
D. Żaden z podanych alkoholi nie jest toksyczny.

3. Z ilu atomów składa się cząsteczka etanolu – C2H5OH?

A. 7
B. 8
C. 9
D. 3

4. Do jakiej grupy związków organicznych można zaliczyć ocet?

A. Do alkoholi.
B. Do węglowodorów.
C. Do estrów.
D. Do kwasów karboksylowych.

5. Która odpowiedź zawiera tylko wzory kwasów karboksylowych?

A. HCOOH, HCI, CH3COOH


B. HCOOH, CH3COOH, C2H5COOH
C. CH3OH, C2H5OH, C3H7OH
D. H2SO4, H2CO3, HCI

200
6. Octan etylu – CH3COOC2H5 – jest:

A. estrem.
B. mydłem.
C. kwasem karboksylowym.
D. alkoholem.

7. W czasie pracy ze stężonym kwasem mrówkowym należy zachować ostrożność,


ponieważ: VIII
A. jest on bezbarwną cieczą.
B. łatwo rozpuszcza się w wodzie.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. ma charakterystyczny zapach.
D. jest toksyczny i ma właściwości żrące.

8. Jaki odczyn wykazuje roztwór alkoholu metylowego?

A. kwasowy;
B. zasadowy;
C. obojętny;
D. roztwór rozcieńczony – obojętny, a stężony – zasadowy.

9. W wyniku reakcji kwasów karboksylowych z alkoholami powstają:

A. mydła.
B. estry.
C. alkohole.
D. węglowodory.

10. Który z podanych związków chemicznych jest mydłem?

A. octan etylu;
B. etanol;
C. palmitynian metylu;
D. stearynian sodu.

11. Produktami całkowitego spalania etanolu są:

A. tlenek węgla(IV) i woda.


B. tlenek węgla(IV) i wodór.
C. tlenek węgla(II) i wodór.
D. węgiel i woda.

201
12. Wzór ogólny kwasów karboksylowych to:

A. ROH.
B. RCOOH.
C. R1COOR2.
D. RCOOM.

VIII 13. Jony wodorowe powstają w wyniku dysocjacji elektrolitycznej:

A. alkoholi.
B. estrów.
C. kwasów karboksylowych.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

D. mydeł.

14. Jaka jest zawartość procentowa węgla w metanolu CH3OH ?

A. 12,5%
B. 10%
C. 50%
D. 37,5%

15. Ile gramów kwasu octowego zawarte jest w 500 g 6-procentowego octu?

A. 30 g
B. 50 g
C. 10 g
D. 6 g
16. Kwas octowy można otrzymać z alkoholu etylowego w procesie:

A. estryfikacji.
B. fermentacji octowej.
C. spalania.
D. redukcji węglem.

17. Które równanie przedstawia proces całkowitego spalania etanolu?

A. C2H5OH + O2 → 2C + 3H2O
B. C2H5OH + 2O2 → 2CO + 3H2O
C. C H OH + 3O → 2CO + 3H O
2 5 2 2 2
D. 2CH3OH + 3O2 → 2CO2 + 4H2O

202
18. Produktami reakcji kwasu etanowego z etanolem w obecności kwasu siarko-
wego(VI) są:

A. octan etylu i woda.


B. octan metylu i woda.
C. siarczan(VI) etylu i woda.
D. siarczan(VI) metylu i wodór.

VIII
19. Ile gramów wodoru powstanie w reakcji 6 g kwasu octowego z magnezem?

A. 6g
B. 2,4 g

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


C. 2g
D. 0,2 g

20. Jaki proces przedstawia poniższe równanie reakcji zapisane w formie jonowej?
CH3COO– + H+ + K+ + OH– → CH3COO– + K+ + H2O

A. estryfikacji;
B. zobojętnienia;
C. redukcji;
D. spalania.

21. Którym równaniem reakcji można opisać otrzymywanie mydła?

A. CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O


B. C17H35COOH + KOH → C17H35COOK+H2O
C. CH3COOH + C2H5OH → CH3COOC2H5 + H2O
D. HCOOH + NaOH → HCOONa + H2O

22. Do czterech probówek z wodą bromową wprowadzono niewielkie ilości kwasu


oleinowego, kwasu octowego, alkoholu etylowego i roztworu mydła. Probówki
domknięto korkiem i lekko wstrząśnięto. W której probówce woda bromowa
odbarwiła się?

A. Tylko w 1.
B. Tylko w 4.
C. W 2., 3. i 4.
D. We wszystkich probówkach.

203
23. Która z podanych substancji pod wpływem wody dysocjuje na jony Fe3+
i CH3COO– ?

A. CH3COOFe
B. CH3COOFe3
C. (CH3COO)2Fe
D. (CH3COO)3Fe
VIII
24. Wzrost długości łańcucha węglowego w cząsteczkach kwasów karboksylowych
powoduje wzrost:
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

A. gęstości i temperatury topnienia.


B. rozpuszczalności kwasów w wodzie.
C. aktywności chemicznej.
D. łatwości dysocjacji elektrolitycznej.

25. Które z poniższych równań reakcji jest reakcją estryfikacji?

A. 2C17H35COONa + CaCl2 → (C17H35COO)2Ca + 2NaCI


B. HCOOC2H5 + H2O → HCOOH + C2H5OH
C. CH3COOH + CH3OH → CH3COOCH3 + H2O
D. CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O

Cele i wymagania poszczególnych testów

Numer Test sprawdza: Cele Wyma-


testu gania

1. umiejętność wybrania wzorów sumarycznych alkoholi spośród C k


wzorów innych związków chemicznych;

2. znajomość toksycznych właściwości metanolu; A k

3. rozumienie budowy alkoholi; B k

4. umiejętność przyporządkowania określonego związku che- C k


micznego do odpowiedniej grupy związków;

5. umiejętność wybrania wzorów sumarycznych kwasów karbok- C k


sylowych wśród innych związków chemicznych;

204
6. znajomość budowy cząsteczek estrów; A k

7. rozumienie zasad bezpieczeństwa w czasie pracy z niektórymi B k


kwasami karboksylowymi, np. z kwasem mrówkowym;

8. znajomość odczynu wodnych roztworów alkoholi; A p

9. umiejętność wskazania produktów całkowitego spalania alko- C p


holi;
VIII
10. umiejętność wybrania spośród innych związku, który jest my- C p
dłem;

11. znajomość produktów całkowitego spalania alkoholi; A p

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


12. znajomość ogólnych wzorów związków organicznych; A p

13. rozumienie procesu dysocjacji elektrolitycznej; B p

14. umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków C p


w związku chemicznym;

15. umiejętność obliczania ilości substancji zawartej w roztworze C p


o określonym stężeniu;

16. znajomość faktu, że w procesie utleniania alkoholu etylowego A r


powstaje kwas octowy;

17. umiejętność pisania równań reakcji spalania alkoholi; C r

18. umiejętność przewidywania produktu reakcji określonego C r


kwasu karboksylowego ze wskazanym alkoholem;

19. umiejętność obliczania ilości reagentów w reakcji kwasów C r


karboksylowych z metalami;

20. umiejętność jonowego zapisu reakcji zobojętniania; C r

21. umiejętność zapisania reakcji otrzymywania mydła; C r

22. umiejętność odróżniania nienasyconych kwasów karboksylo- C d


wych;

23. umiejętność pisania wzorów na podstawie znajomości jonów; D d

24. rozumienie zależności właściwości substancji organicznej B d


od długości łańcucha węglowego;

25. umiejętność pisania reakcji estryfikacji. C d

205
Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena:

Zada- Prawi- Liczba zadań potrzebna Uzyskana ocena


nie dłowa od- do zaliczenia danego za-
powiedź kresu

1. B dopusz- d d b
czający
2. A o o a
VIII 3. C s b r

4. D t r d
(k) 5z7
5. B a y z
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

6. A t o

7. D (k) e

8. C c d

9. B z o

10. D n b

11. A y r
(p) 6z8
12. B y

13. C (k+p)

14. D

15. A

16. B

17. C

18. A (k+p+r)
(r) 4z6
19. D

20. B

21. B

22. A

23. D (k+p+r+d)
(d) 3z4
24. A

25. C

206
Rozdział III: Związki chemiczne w żywieniu i życiu
codziennym

Sprawdź swoją wiedzę o związkach chemicznych w żywieniu i w życiu


codziennym

1. Które ze składników żywności są źródłem energii dla żywych organizmów? VIII


A. Białka roślinne i zwierzęce.
B. Witaminy i woda.
C. Cukry i tłuszcze.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


D. Sole mineralne.

2. Do ciekłych tłuszczów zwierzęcych należy:

A. tran.
B. masło kakaowe.
C. olej palmowy.
D. łój barani.

3. Białko ścina się pod wpływem:

A. podwyższonej temperatury.
B. etanolu.
C. soli metali ciężkich.
D. wszystkich wymienionych czynników.

4. Węglowodany nazywane są również:

A. cukrami.
B. węglowodorami.
C. alkoholami.
D. tłuszczami.

5. Spośród wymienionych substancji, będących składnikami pożywienia, najbar-


dziej skomplikowaną budowę mają:

A. sole mineralne.
B. białka.
C. tłuszcze.
D. cukry.

207
6. W produktach spożywczych skrobię można wykryć za pomocą:

A. wody bromowej.
B. kwasu azotowego(V).
C. wodorotlenku miedzi(II).
D. jodyny.

7. Od której z wymienionych substancji może uzależnić się organizm człowieka?


VIII
A. Od alkoholu.
B. Od nikotyny.
C. Od kofeiny.
D. Od wszystkich wymienionych.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

8. Podstawowymi składnikami wszystkich białek są:

A. aminokwasy.
B. alkohole.
C. kwasy karboksylowe.
D. węglowodany.

9. Głównymi pierwiastkami budującymi białka są:

A. C, O, Pb, Cu.
B. C, O, H, N.
C. C, H, S, Fe.
D. C, K, Mg, Ca.

10. Celuloza występuje:

A. w owocach i miodzie.
B. w ziarnach zbóż i nasionach grochu.
C. w łodygach lnu, bawełny i konopi.
D. w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej.

11. Włóknami białkowymi są:

A. wełna i jedwab naturalny.


B. jedwab naturalny i jedwab sztuczny.
C. stylon i nylon.
D. len i bawełna.

208
12. Tłuszcze wchodzące w skład naszego pożywienia można zaliczyć do grupy:

A. alkoholi.
B. estrów glicerolu i kwasów tłuszczowych.
C. węglowodanów.
D. węglowodorów.

13. Do cukrów prostych zaliczamy:


VIII
A. glukozę i fruktozę.
B. glukozę i sacharozę.
C. sacharozę i skrobię.
D. fruktozę i celulozę.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


14. Wskaż wzór sumaryczny sacharozy.

A. C12H22O11
B. (C6H10O5)n
C. CH3COOH
D. C6H12O6

15. Do dwóch nieoznaczonych probówek wprowadzono roztwory glukozy i sacha-


rozy. W celu sprawdzenia, w której probówce znajduje się roztwór glukozy,
należy użyć:

A. stężonego kwasu solnego.


B. jodyny.
C. wodorotlenku miedzi(II) w podwyższonej temperaturze.
D. fenoloftaleiny.

16. W probówkach ogrzewano olej roślinny i mineralny. Po pewnym czasie zaczął


się wydzielać ostry, gryzący zapach. Z której probówki pochodził?

A. Z olejem roślinnym.
B. Z olejem mineralnym.
C. Z obu probówek.
D. Zapach nie pochodził z ogrzewanych substancji.

209
17. Jakie są substraty poniższej reakcji?
enzymy
?+? → kwasy tłuszczowe + glicerol

A. skrobia i woda
B. tłuszcz i woda
C. kwasy tłuszczowe i glicerol
D. etanol i tlenek węgla(IV)
VIII
18. Podczas ogrzewania cukry rozkładają się na:

A. węgiel i wodór.
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

B. węgiel i wodę.
C. wodór i amoniak.
D. węgiel i azot.

19. Jaka jest zawartość procentowa węgla w glukozie?

A. 6,7%
B. 10%
C. 40%
D. 53,3%

20. Białko jaja kurzego ogrzewano z wodorotlenkiem sodu i zaobserwowano wy-


dzielanie się zapachu charakterystycznego dla amoniaku. Celem tego ekspe-
rymentu było wykrycie wchodzącego w skład białka:

A. azotu.
B. węgla.
C. siarki.
D. tlenu.

210
21. Który z przedstawionych związków chemicznych wchodzi głównie w skład
tłuszczów roślinnych?

VIII

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


A. 1. i 2.
B. 2.
C. 2. i 3.
D. 3.

22. Które równanie opisuje proces prażenia sacharozy bez dostępu powietrza?
H+
A. C12H22O11 + H2O → C6H12O6 + C6H12O6
B. C12H22O11 → 12C + 11H2O
C. C12H22O11 + 12O2 → 12CO2 + 11H2O
D. C6H12O6 → 6C + 6H2O

23. Który z przedstawionych poniżej procesów zachodzi w organizmie człowieka i


jest źródłem energii?

A. C6H12O6 → 6C + 6H2O
enzymy
B. C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
C. 6CO2 + 6H2O → C6H12O6
D. C6H12O6 + 6O2 → 6CO2 + 6H2O

211
24.Wskaż wzór związku chemicznego, w którym występuje wiązanie peptydowe.

25. Ile gramów etanolu można otrzymać z 90 g glukozy w wyniku fermentacji


alkoholowej?

A. 46 g
B. 180 g
C. 88 g
VIII D. 100 g

Cele i wymagania poszczególnych testów


SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

Numer Test sprawdza: Cele Wyma-


testu gania

1. rozumienie znaczenia składników żywności dla organizmu B k


człowieka;

2. umiejętność zakwalifikowania tłuszczu w zależności od stanu C k


skupienia;

3. znajomość substancji, pod wpływem których białko ścina się; A k

4. kojarzenie nazwy cukrów z węglowodanami; B k

5. rozumienie faktu, że cząsteczki białek mają różnorodną B k


i skomplikowaną budowę;

6. umiejętność wykrycia skrobi w produktach spożywczych; C k

7. znajomość substancji od których może się uzależnić organizm A k


człowieka;

8. znajomość podstawowych składników cząsteczek białek; A p

9. znajomość podstawowych pierwiastków budujących białka; A p

10. umiejętność wskazania substancji, w których występuje celu- C p


loza;

11. umiejętność rozróżniania włókien białkowych; C p

12. umiejętność zakwalifikowania wybranych substancji do tłusz- C p


czów;

13. umiejętność rozróżniania cukrów prostych i złożonych; C p

212
14. znajomość wzorów cukrów; A p

15. umiejętność wskazania odczynnika pozwalającego wykryć C p


glukozę;

16. umiejętność odróżnienia oleju roślinnego od mineralnego; C r

17. umiejętność wskazania substratów w reakcji hydrolizy tłusz- C r


czów;
VIII
18. umiejętność wskazania produktów termicznego rozkładu C r
tłuszczów;

19. umiejętność obliczania zawartości procentowej pierwiastków C r

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


w związku chemicznym;

20. umiejętność wykrycia azotu w białkach; C r

21. umiejętność wskazania głównego składnika tłuszczów roślin- C r


nych;

22. umiejętność zapisania równania termicznego rozkładu sacha- C d


rozy;

23 umiejętność zapisania równania reakcji rozkładu glukozy C d


w organizmie człowieka;

24 umiejętność wskazania substancji, w których występuje wią- D d


zanie peptydowe;

25 umiejętność obliczeń stechiometrycznych. D d

Prawidłowe odpowiedzi i uzyskana ocena

Zadanie Prawidłowa Liczba zadań potrzebna do Uzyskana ocena


odpowiedź zaliczenia danego zakresu

1 C dopusz- d d b
czający
2 A o o a

3 D s b r
4 A t r d
(k) 5z7
5 B a y z

6 D t o
7. D (k) e

213
8. A c d

9. B z o

10. C n b
11. A (p) 6z8 y r

12. B y

13. A (k+p)

VIII 14. A
15. C

16. A

17. C
SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW

18. B (r) 4z6 (k+p+r)

19. C

20. A

21. B

22. B

23. D (d) 3z4 (k+p+r+d)


24. C

25. A

Przyporządkowanie zadań testowych do oczekiwanych


osiągnięć zgodnych z Podstawą programową
kształcenia ogólnego

Oczekiwane osiągnięcia
Zesta-
wy te- Określanie Wyjaśnia- Projekto- Bezpieczne Dostrzega- Wykony-
stów właściwości nie prze- wanie i posługiwa- nie prze- wanie
z działu różnorod- biegu pro- przeprowa- nie się mian w prostych
nych sub- stych pro- dzanie pro- sprzętem najbliższym obliczeń
stancji, cesów stych do- laborato- otoczeniu stechio-
powiązanie chemicz- świadczeń ryjnym, oraz czyn- metrycz–
ich z zasto- nych, zapi- chemicz- substan- ników, któ- nych.
sowaniem i sywanie nych. cjami i wy- re wpływa-
wpływem poznanych robami o ją na ich
na środo- reakcji znanym przebieg.
wisko natu- chemicz- składzie
ralne. nych w chemicz-
postaci nym.
równań.

214
Węgiel 1., 2., 3., 9., 12., 9., 20. 12., 17., 12., 17. 14., 15.,
i jego 4., 5., 6., 17., 18., 20. 21., 24.
związki 7., 8., 10., 19., 22.
13., 16.,
19., 23.,
25.

Pochod- 1., 3., 4., 8., 9., 11., 7., 18., 22. 2., 7., 11. 16. 14., 15.,
ne wę- 5., 6., 9., 13., 16., 19.
glowo- 10., 12., 17., 18., VIII
dorów 24. 20., 21.,
23., 25.

Związki 1., 2., 3., 3., 15., 6., 15., 16. 18. 1., 7., 16., 19., 25.

SPRAWDZANIE I OCENIANIE OSIĄGNIĘĆ SZKOLNYCH UCZNIÓW


che- 4., 5., 8., 16., 17., 23.
miczne 9., 10., 18., 20.,
w ży- 11., 12., 22., 23.
wieniu i 13., 14.,
w życiu 18., 20.,
codzien- 21., 24.
nym

215
IX. UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW

Umiejętność korzystania z układu okresowego pierwiastków chemicznych stanowi


integralną część procesu kształcenia chemicznego. Dlatego tablica układu okreso-
wego dostępna jest dla użytkownika na każdym etapie korzystania z multimedial-
nego podręcznika.

IX
W zestawieniu podano najważniejsze informacje o pierwiastkach, takie jak:

! liczba atomowa i masa atomowa;


! promień atomowy;
! wartościowość;
! gęstość;
! izotopy;
! temperatury wrzenia i topnienia;
! stan skupienia: ciecz, ciało stałe, gaz;
! metale i niemetale: metal, niemetal i półmetal.

Użytkownik może również dokonać wyboru rodzaju charakterystyki pierwiastków –


na przykład: podziału pierwiastków w zależności od stanu skupienia, przynależno-
ści do metali i niemetali. Pozwala to na łatwe wyszukanie potrzebnych danych
o pierwiastkach.
UKŁAD OKRESOWY PIERWIASTKÓW

Poza tym, o każdym z aktualnie znanych pierwiastków umieszczono tu dodatko-


we, ciekawe informacje w postaci zakładki, uwzględniające:

A. charakterystyczne właściwości fizyczne i chemiczne, rok odkrycia, odkrywcę


oraz pochodzenie nazwy pierwiastka;
B. występowanie we wszechświecie i na Ziemi;
C. otrzymywanie;
D. zastosowanie.

216
IX
IX

Przygotowany przez autorów układ okresowy pierwiastków chemicznych dostosowany jest do


możliwości percepcyjnych uczniów na tym etapie kształcenia chemicznego.

UKŁADOKRESOWY
UKŁAD PIERWIASTKÓW
OKRESOWYPIERWIASTKÓW

217
X. eduLAN

CO TO JEST eduLAN?

EduLAN to program eduROM w wersji sieciowej, przeznaczonej dla szkolnych pra-


cowni komputerowych i dostosowanej do ich wymagań. eduLAN w dużym stopniu
X
uwzględnia rolę dydaktyczną nauczyciela i umożliwia mu znaczny wpływ na pracę
ucznia. Oto możliwości stwarzane przez eduLAN:

A. Sterowanie pracą uczniów ze stanowiska nauczyciela w pracowni szkolnej –


oprogramowanie pozwala nauczycielowi m.in. na synchroniczne sterowanie
pracą uczniowskich stacji roboczych, podgląd stanu wybranej stacji roboczej
i przeniesienie sterowania do wybranej stacji roboczej.
Niektóre z dostępnych funkcji:
! przejęcie sterowania (mysz i klawiatura) programem na wszystkich sta-
cjach roboczych (np. w celu ustawienia odpowiedniej strony w materiale
lub w celu zademonstrowania czegoś na ekranie);
! zablokowanie dostępu do przycisku sprawdzenia ćwiczenia (i do Raportu
wyników);
! podgląd wybranej stacji roboczej (ekranu);
! przydzielenie sterowania do jednej wybranej stacji roboczej (wywołanie
ucznia do tablicy); rezultat pracy ucznia widoczny jest na ekranach pozo-
stałych stacji roboczych, a także na komputerze nauczyciela;
! głosowanie – gdy „wywołana do tablicy” osoba wykona zadanie, pozostali
uczniowie głosują, czy zadanie jest rozwiązane poprawnie czy nie;
na wszystkich komputerach widoczne jest odpowiednie okno pokazujące
statystykę odpowiedzi.

B. Organizowanie pracy grupowej uczniów – przeprowadzania różnego rodzaju


gier między zespołami w klasie na podstawie materiału ćwiczeniowego
programu eduROM, np.:
! nauczyciel dzieli klasę na zespoły (co najmniej dwa, maksymalna liczba
to liczba komputerów w pracowni), wszyscy na czas rozwiązują ćwiczenia;
wygrywa ten zespół, który pierwszy uzyska 100% z danego zakresu mate-
riału (np. ćwiczenia z jednej lekcji); odpowiednie okno ze statystyką wyni-
ków poszczególnych zespołów jest na bieżąco widoczne na każdej stacji
roboczej.

C. Dokonywanie oceny pracy uczniów – monitorowanie postępów osiąganych


przez uczniów w toku nauki, syntetyczne zarządzanie wynikami prac uczniów
związanych z ich działalnością z programem eduROM. System zapewnia
EDULAN

nauczycielom nie tylko wgląd w uzyskiwane przez uczniów wyniki,

218
ale także daje możliwość zwrotnej komunikacji z uczniami i korygowania prze-
syłanych prac. W ten sposób eduLAN tworzy praktyczną implementację idei
wirtualnej szkoły:

! wyniki uczniów i stany poszczególnych stron trzymane są na serwerze;


aplikacja nauczyciela potrafi wyświetlić te wyniki dla poszczególnych
uczniów indywidualnie dla różnych zakresów materiałów – lekcja, ćwicze-
nie;
! raporty z wynikami zawierają procentowe wyniki dla każdego ćwiczenia
czy lekcji i określają stopień opanowania danej partii materiału X
przez uczniów. Raporty pozwalają szybko zorientować się w poziomie całej
grupy oraz wskazać te obszary, które wymagają jeszcze powtórzenia
i utrwalenia.

D. Przekazywanie uczniom swoich uwag i wskazówek drogą elektroniczną – wy-


słanie wiadomości tekstowej do jednego lub wszystkich komputerów
(na ekranie komputera ucznia pojawia się wówczas okno z wiadomością
od nauczyciela).

W YMAGANIA TECHNICZNE

Wymagania techniczne dla wersji jednostanowiskowej

Aby praca z programem w wersji jednostanowiskowej przebiegała prawidłowo,


komputer powinien spełniać następujące wymagania techniczne:

! komputer PC z procesorem Pentium® 166 MHz,


! system operacyjny Microsoft® Windows 95/98/2000,
! 32 MB pamięci operacyjnej,
! 30 MB wolnego miejsca na dysku,
! karta graficzna pracująca w rozdzielczości 800x600 i tysiącami kolorów,
! napęd CD-ROM,
! mikrofon,
! modem (w wypadku korzystania z portalu eduNET).

Wymagania techniczne dla wersji sieciowej

Prawidłowy przebieg pracy z programem eduLAN w wersji wielostanowiskowej


wymaga spełnienia następujących warunków:

! karta graficzna pracująca w jednakowej rozdzielczości (800x600 lub więcej)


na wszystkich komputerach;
EDULAN

! połączenie komputerów siecią TCP/IP;

219
! wydzielony komputer, na którym zostanie zainstalowany materiał z płyt
CD-ROM – serwer plików (20 GB wolnego miejsca na jednym dysku);
! wydzielony komputer, na którym zostanie zainstalowany program eduROM
i który będzie przeznaczony dla nauczyciela;
! stanowiska uczniów oraz stanowisko nauczyciela powinny pracować w syste-
mie operacyjnym Microsoft® Windows 95/98/2000 lub Millennium.

I NSTALACJA
X

Płyta instalacyjna umożliwia zainstalowanie eduROM-u w wersji jednostano-


wiskowej lub sieciowej.

Instalacja jednostanowiskowa

Jeśli w komputerze włączona jest opcja „Autoodtwarzanie”, to po włożeniu


dysku instalacyjnego do stacji CD-ROM instalacja rozpocznie się automatycz-
nie. W przeciwnym razie należy postąpić tak jak poniżej:

! z katalogu głównego uruchomić program SETUP.EXE;,


! kliknąć przycisk OK., aby rozpocząć instalację;
! postępować zgodnie z instrukcjami wyświetlanymi na ekranie.

Instalacja sieciowa

Instalacja sieciowa odbywa się w dwóch etapach:

I etap

A. Instalację wersji sieciowej rozpoczynamy na komputerze, który będzie


serwerem plików.
Aby zainstalować program eduROM na komputerze, należy:

! umieścić dysk instalacyjny w napędzie CD-ROM;


! uruchomić program SETUP.EXE z dysku instalacyjnego z katalogu NETWORK;
! program SETUP.EXE ma za zadanie skopiowanie instalatora wersji sieciowej
eduROM i instalatora materiału do katalogu wybranego przez użytkownika;
! katalog ten musi znajdować się na dysku o dużej pojemności, gdyż do niego
zostanie skopiowany materiał kursu;
! użytkownicy sieci powinni mieć pełne prawa dostępu do tego katalogu,
w szczególności do prawa zapisu;
! instalator utworzy w menu „Start” grupę „eduROM”, w której będzie znajdo-
EDULAN

wał się skrót „Instalator materiału”.

220
B. Następnym krokiem będzie przekopiowanie materiału z płyt CD-ROM
do katalogu utworzonego w punkcie A. Do tego celu służy program „Insta-
lator materiału” (podczas jego uruchamiania płyta instalacyjna
nie musi się znajdować w napędzie CD-ROM). Po uruchomieniu „Instalato-
ra materiału” zostanie wyświetlone okienko z komunikatem: „Proszę wło-
żyć dysk z materiałem kursu eduROM do napędu: D:". W tym wypadku
dysk D: jest napędem CD-ROM. Napęd CD-ROM jest wykrywany automa-
tycznie.
X
II etap

Kolejny etap to instalacja programu eduROM na wszystkich komputerach


w klasie. Istnieją dwie możliwości instalacji programu:

1. instalacja wersji sieciowej do pracy w klasie z udziałem nauczyciela;


2. instalacja wersji sieciowej jednostanowiskowej do pracy bez udziału
nauczyciela poprzez wykorzystanie zasobów sieciowych.

EduROM instalujemy, uruchamiając program setup.exe z zasobu sieciowego


udostępnionego w pkt A.. Jeżeli komputer, na którym są zainstalowane pliki
z materiałem, ma być również stacją roboczą (pracować w sieci eduLAN),
to instalacji programu należy dokonać przez zasób sieciowy. UWAGA: W razie
zawieszania się programu podczas próby wejścia do materiału kursu z tego
komputera (może się to zdarzyć na niektórych komputerach) – prosimy
o telefoniczny kontakt z naszym serwisem celem otrzymania specjalnego kodu
usuwającego ten efekt. Należy pamiętać, aby wszystkie instalacje dokonywać
na komputerach z systemami Microsoft® Windows 95/98/2000 lub Millennium.

EDULAN

221
M ODUŁ NAUCZYCIELSKI

Opis funkcjonalności wersji sieciowej

Wersja sieciowa eduROM to oprogramowanie przeznaczone dla szkolnych pracow-


ni komputerowych i dostosowane do ich wymagań. EduROM w wersji sieciowej
w dużym stopniu uwzględnia rolę dydaktyczną nauczyciela i umożliwia mu znacz-
X ny wpływ na pracę ucznia.
Oto oferowane mozliwości:

Sterowanie pracą uczniów ze stanowiska nauczyciela w pracowni szkolnej

Specjalne okno sterowania pracą uczniów pozwala nauczycielowi m.in.na synchro-


niczne sterowanie pracą uczniowskich stacji roboczych, podgląd stanu wybranej
stacji roboczej i przeniesienie sterowania do wybranej stacji roboczej. Rozpoczy-
nając pracę z programem eduROM w wersji sieciowej, należy pamiętać o zacho-
waniu kolejności uruchamiania programu. W pierwszej kolejności program zawsze
uruchamia nauczyciel, a dopiero potem uczniowie.

Niektóre z dostępnych funkcji:

wyboru materiału (klasy, przedmiotu), z którego będzie prowadzona lekcja, zaw-


sze dokonuje nauczyciel;

nauczyciel może przejąć sterowanie programem na wszystkich stacjach


(ikona T na dolnym pasku narzędziowym), np. w celu ustawienia odpowiedniej
strony w materiale lub zademonstrowania czegoś na ekranie;

nauczyciel może zablokować uczniom dostęp do przycisku sprawdzenia ćwiczenia


i do Raportu wyników – (ikona √ na pasku narzędziowym danego komputera blo-
kuje dostęp do sprawdzania ćwiczeń pojedynczemu uczniowi, a √ w dolnym pasku
narzędziowym blokuje dostęp do wyników wszystkim uczniom);
nauczyciel może obserwować wybraną stację roboczą (ekran) – (ikona dziurki
od klucza w pasku narzędziowym konkretnego ucznia);

nauczyciel może przydzielić sterowanie do wybranej stacji roboczej („wywołanie”


ucznia do tablicy) – (ikona U w pasku narzędziowym konkretnego komputera);
rezultat pracy ucznia widoczny jest na ekranach pozostałych stacji roboczych
i na komputerze nauczyciela;

nauczyciel może zorganizować głosowanie (ikona dwóch słupków w dolnym pasku


narzędziowym); gdy „wywołana do tablicy” osoba wykona zadanie, pozostali
EDULAN

uczniowie głosują, czy zadanie jest rozwiązane poprawnie czy nie; odpowiednie

222
okno pokazujące statystykę odpowiedzi może widzieć tylko nauczyciel lub
nauczyciel i wszyscy uczniowie;

nauczyciel może przydzielić uprawnienia nauczycielskie innym osobom.

Wybór materiału
X

Okno wyboru materiału – tylko nauczyciel ma możliwość wyboru strefy,


z której będzie prowadził zajęcia.

EDULAN

223
Sterowanie pracą uczniów

Okno sterowania klasą, które umożliwia nauczycielowi:

! obserwowanie pracy konkretnego ucznia;

! blokowanie dostępu do przycisku sprawdzenia wyników wszystkim uczniom


lub jednemu z nich;

! przydzielenie sterowania do wybranej stacji roboczej; uczeń – przejmując


sterowanie – powinien rozpocząć pracę od strony głównej programu;

! zablokowanie jednego lub wszystkich komputerów.

Za pomocą tego okna nauczyciel może również:

! przejąć sterowanie wszystkimi komputerami, np. w celu prezentacji


i wytłumaczenia jakiegoś zjawiska;

! przesyłać wiadomości tekstowe;


EDULAN

organizować głosowanie i pracę grupową.

224
Opis ikon

pasek narzędziowy konkretnego komputera (np. Krzysztofa Małeckiego)

1 – numer komputera;
X
A – nazwa grupy, do której został przydzielony dany uczeń;

!– zmienianie grupy;

√ – blokowanie sprawdzania wyników konkretnemu uczniowi;

" – blokowanie komputera konkretnego ucznia;

U – przekazanie sterowania do konkretnego komputera;

[ikona dziurki od klucza] – możliwość podejrzenia konkretnego komputera.

dolny pasek narzędziowy:

T – przejęcie przez nauczyciela sterowania wszystkimi komputerami;

G – praca grupowa;

# – wysyłanie wiadomości tekstowych;

– głosowanie;

√ – blokowanie sprawdzania wyników we wszystkich stacjach;

" – blokowanie wszystkich komputerów.


EDULAN

225
Głosowanie

Okno głosowania, na którym widoczne są procentowe wyniki głosowania przepro-


wadzonego wśród uczniów. Okno to może być widoczne tylko na ekranie kompu-
tera nauczyciela lub – po wciśnięciu ikony pokaż wszystkim – na ekranach kompu-
terów wszystkich uczniów. Ikona pokaż wszystkim ukaże się dopiero po zakończe-
niu głosowania i wskazaniu poprawnej odpowiedzi przez nauczyciela.

P RACA GRUPOWA UCZNIÓW

Możliwość organizowania pracy grupowej uczniów – przeprowadzania różnego


rodzaju gier między zespołami w klasie na podstawie materiału ćwiczeniowego
programu eduROM, np.:

nauczyciel dzieli klasę na zespoły (co najmniej dwa, maksymalna liczba uczestni-
ków to liczba komputerów w pracowni), wszyscy na czas rozwiązują ćwiczenia;
wygrywa ten zespół, który pierwszy uzyska 100% z danego zakresu materiału
(np. ćwiczenia z jednej lekcji); odpowiednie okno ze statystyką wyników poszcze-
gólnych zespołów jest na bieżąco widoczne na każdej stacji roboczej.
EDULAN

226
Praca grupowa

Okno pracy grupowej wyświetlające procentowe wyniki poszczególnych grup.


Okno to może być widoczne tylko na ekranie komputera nauczyciela lub –
po wciśnięciu ikony pokaż wszystkim – na ekranach komputerów wszystkich
uczniów.

Dokonywanie oceny pracy uczniów

Monitorowanie postępów osiąganych przez uczniów w toku nauki, syntetyczne


zarządzanie wynikami prac uczniów, związanych z ich działalnością z programem
eduROM. System zapewnia nauczycielom nie tylko wgląd w uzyskiwane przez
uczniów wyniki, ale także daje możliwość zwrotnej komunikacji z uczniami i kory-
gowania przesyłanych prac. W ten sposób wersja sieciowa programu eduROM
tworzy praktyczną implementację idei wirtualnej szkoły:

wyniki uczniów i stany poszczególnych stron przechowywane są na serwerze;


aplikacja nauczyciela potrafi wyświetlić i wydrukować te wyniki dla poszczególnych
uczniów indywidualnie z uwzględnieniem różnych zakresów materiału – lekcja,
ćwiczenie;

raporty z wynikami zawierają procentowe wyniki dla każdego ćwiczenia czy lekcji
i określają stopień opanowania danej partii materiału przez uczniów. Raporty po-
zwalają szybko zorientować się w poziomie całej grupy oraz wskazać te obszary,
EDULAN

które wymagają jeszcze powtórzenia i utrwalenia.

227
Raporty wyników

Okno raportu wyników, prezentujące procentowe wyniki poszczególnych


rozdziałów, tematów i ćwiczeń. Wszystkie wyniki są odrębne dla każdego ucznia.

– ikona zmiany użytkownika, występuje tylko w aplikacji nauczyciela


i umożliwia:

przeglądanie wyników poszczególnych uczniów;


usuwanie wyników uczniów z wybranego przedmiotu;
przydzielanie oraz usuwanie uprawnień nauczycielskich.

Przekazywanie uczniom uwag i wskazówek


drogą elektroniczną

Wysłanie wiadomości tekstowej do jednego lub wszystkich komputerów


(na ekranie komputera ucznia pojawia się wówczas okno z wiadomością
od nauczyciela); w ten sposób nauczyciel ma możliwość kierowania pracą
konkretnego ucznia (personalizacja i indywidualizacja procesu nauczania)
lub wszystkich uczniów jednocześnie.
EDULAN

228
Wysyłanie wiadomości tekstowych do wszystkich
lub do wybranego ucznia

Okno elektronicznej wymiany wiadomości tekstowych, które nauczyciel może


wysyłać do uczniów, uczniowie do nauczyciela i uczniowie między sobą.

A PLIKACJA UCZNIA

W aplikacji każdego ucznia znajduje się pasek narzędziowy, który informuje


o działaniach nauczyciela.
Pasek narzędziowy zawiera ikony, które świecąc na czerwono, sygnalizują:
S – przydzielenie użytkownikowi sterowania wszystkimi komputerami;
T – przejęcie przez innego użytkownika sieci sterowania wszystkimi komputerami;
G – pracę grupową;
" – zablokowanie komputera;
√ – zablokowanie na komputerze użytkownika sprawdzania wyników;
# – wysyłanie wiadomości tekstowych – jest to jedyna opcja w pasku narzędzio-
wym, którą uczeń może sam wywołać.
EDULAN

229

You might also like