Halina Boniszewska KIERUNEK: WIEDZA O KULTURZE ( 2007/8); MODU: FILMOZNAWSTWO ANALIZA RODKW ARTYSTYCZNYCH WYKORZYSTANYCH W FILMIE REQUIEM DLA

SNU W REYSERII DARRENA ARONOFSKYEGO. Mino wiele lat od powstania filmw, ktre przedstawiay wiat narkomanw w sposb albo wyidealizowany, albo realistyczny i konwencjonalny, takich jak Drugstore Cowboy lub Dzieci z Dworca ZOO, bdcy adaptacj zapiskw nastoletniej narkomanki z Berlina Wschodniego, ktra przedyktowaa swe wspomnienia dziennikarce. Film o berliskich narkomanach lat 80-tych jest jednym z wielu przykadw obrazw, w ktrych kamera wprawdzie ukazuje wiat narkomana wiernie, lecz w duej mierze w sposb normatywny i w gruncie rzeczy bezosobowy. Nawet powstay niedawno film Trainspotting, cho odwany, wprowadzi elementy humorystyczne w celu odcienia trudnego tematu: potrafi poruszy, lecz w aden sposb nie mona wrae nim wywoanych przyrwna do przey podczas ogldania karkoomnie zrealizowanego filmu Requiem dla Snu z roku 2000, w reyserii Darrena Aronofskyego, nowojorczyka z Brooklynu, urodzonego w 1969 roku, absolwenta wydziau reyserii na Harvardzie. Jeff Shannon, recenzent wsppracujcy z amazon.com, podsumowa to dzieo w nastpujcy sposb: Requiem Dla Snu to film warty uznania, lecz osoba, ktra ogldnie go dwa razy, zasuguje na diagnoz: masochista.1 Film ten jest rwnie mocno przez jednych wielbiony, jak przez innych znienawidzony, ale zarwno jego obrocy, jak i przeciwnicy zgodnie popieraj cytowane twierdzenie - ogldanie go jest procesem bolesnym, a autor wykorzysta wszelkie dostpne rodki, by wcisn

wypowied Huberta Selbyego jra opublikowana na stronie internetowej http://www.amazon.ca/Requiem-for-a-Dream-Pi/dp/B00005V1WQ, odczytu dokonano dnia 5 stycznia 2008 roku

nas

ten

fotel

tortur

pen

premedytacj.

Po

zapoznaniu

si

wypowiedziami najwaniejszych osb, ktre przyczyniy si do powstania tego filmu, zrozumie jednak mona, w czym tkwi rda tego sadyzmu. Film ten oparty jest na rwnie gonej powieci Huberta Selbyego juniora2. Hubert Selby, bdcy rwnie wsptwrc scenariusza do filmu, rozpocz pisanie powieci niedugo po cikiej chorobie (zapalenie puc), podczas ktrej by hospitalizowany i z ktrej ledwo uszed z yciem, za tumaczy on sw inspiracj w nastpujcy sposb: Podczas, gdy mieszkaem na Lower East Side3, pamitam, jak szedem kiedy wzdu Avenue C i zauwayem facetw stojcych na rogu ulicy.... w rodku zimy.... ubranych jedynie w podszyte wiatrem kurtki, z nieruchomym wzrokiem, zlanych potem.... [.....] pisanie Requiem dla Snu byo potnym dowiadczeniem. Zajo mi ono 6 tygodni, wczajc w to poprawki. Nigdy przedtem nie pisaem w takim tempie. To prawie tak, jakbym ciga si ze mierci. Ale nie tak si czuem, a raczej byo wrcz na odwrt.... Odczuwaem w sposb bardzo intensywny, e yj [....] Byy okresy prostej i ekstatycznej radoci, ale take momenty szalestwa. Czasami zachowywaem si jak ogarnity szaem wariat. W moim umyle i ciele byo tysice demonw, a ja nie mogem ich egzorcyzmowa.4 Z kolei sam Darren Aronofsky, take wspautor scenariusza, tak relacjonuje swoje wraenia po lekturze ksiki: W <<Requiem dla Snu>> chodzio mi zawsze o uchwycenie potgi pisarstwa Selbyego. Kiedy koczysz czyta ksik Selbyego, czujesz, jak gdyby kto uderzy ci w splot soneczny, pozostawiajc w nim wgbienie po pici. Po prostu pragnem przenie na ekran t energi. Zasadniczo, chciaem podj prb podzielenia si w widzami tym dowiadczeniem.
5

2 3

Hubert Selby Jr. "Requiem dla Snu", Dzielnica Nowego Jorku, w ktrym toczy si akcja filmu tekst zaczerpnity ze strony internetowej dnia 22 stycznia 2008 ; adres strony: http://www.marionboyars.co.uk; odczytu dokonano dnia 5 stycznia 2008 roku

tekst zaczerpnity ze strony internetowej dnia 22 stycznia 2008 ; wywiad przeprowadzony przez Stephena Applebauma reprezentujcego Netribution.co.uk na pocztku roku 2001 dotyczcy Requiem dla Snu tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Brutalno rodkw wyrazu wykorzystanych w filmie nieuchronnie wie si ze stanami psychicznymi jego twrcw, ktrzy, jakby zaraeni wzajemnie swymi emocjami, pragnli z rwnym nateniem przekaza je na tamie filmowej. Pomimo wielkiego sukcesu pierwszego filmu Aronofskiego, Pi i zapewnie o poparciu ze strony wytwrni filmowych, wszyscy producenci zgodnie odrzucili scenariusz Requiem, o jeszcze bardziej utwierdzio reysera w przekonaniu, e zmierza we waciwym kierunku. Film zrealizowa wbrew przeciwnociom, za minimalny budet 50 000 dolarw. W wiecie filmowym dugo toczya si walka wok zaklasyfikowania filmu do kategorii dopuszczalnoci do ogldania dla danych grup wiekowych. Nawet, gdyby wyczono z niego krytykowane sceny pornograficzne, film ten jest tak ponury, drastyczny, agresywny i brutalny w zastosowanych rodkach wyrazu, e w porwnaniu z nim typow pornografi wypadaoby obwoa raczej kinematografi sielankow dla ukojenia zmysw. MPAA zaklasyfikowao film do kategorii NC-17. Darren Aronofsky zaapelowa przeciwko takiej hipokryzji w odtwarzaniu rzeczywistoci, utrzymujc, i wycinanie dowolnych fragmentw filmu rozpucioby jego przesanie, a by moe nawet znieksztacio je. Niezalena wytwrnia Artisan Entertainment wprowadzia film na rynek bez ogranicze wiekowych, przedkadajc tym samym sztuk i prawd przekazu nad komercj. Aronofsky opowiada: Powiedziaem ludziom, e pragnem, by film by jak skok z samolotu po to, by w poowie drogi uwiadomi sobie, e zapomniao si o spadochronie. Tak zaczyna si film w momencie gdy uwiadamiasz sobie, e zapomniae spadochronu. A film koczy si pi minut po tym, jak uderzasz o ziemi, za ty yjesz jeszcze przez ostatnie pi minut [..]6 Przed londysk premier filmu Aronofsky przeprasza widowni na sali, za bl jaki miao jej sprawi ogldnicie Requiem. Towarzyszca mu Ellen Burstyn wyrazia nadziej, e widzowie nie przybyli do kina sami, by mc si nawzajem wesprze po projekcji.
6

6 Wywiad pt. To Film Punk (Its a Punk Movie) z Darrenem Aronofskym dotyczcy Requiem dla Snu ,przeprowadzony przez Jeffa Starka z Salon.com dnia 13 padziernika, 2000 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Film prezentuje rwnolegle postaci czterech uzalenionych osb, i cho pozornie nie ma w nim gwnego bohatera, jest to tylko zabieg sucy zaprezentowaniu i wyeksponowaniu gwnej postaci, na ekranie pozostajcej bez twarzy, lecz nieustannie odczuwalnej: uzalenienia, ktre, spersonifikowane, uzyskuje wadz nad duszami bohaterw i strca ich na dno. Niniejsza praca jest prb opisania rodkw artystycznych wykorzystanych po to, by osign wspomniany cel. Coraz czciej w sztuce podejmuje si prby innego, nieszablonowego opisu uzalenienia s to ambitne, odwane prby dotarcia do prawdy w opisie rzeczywistoci wewntrznej. Analogie do tak nietypowego potraktowania tematu znale mona we wspczesnej beletrystyce polskiej powiconej narkomanii. W polskim powieciopisarstwie duy rozgos zyskaa autobiograficzna powie Tomasza Pitka Heroina7, w ktrej autor bez skrpowania opisuje, do czego si znia, by pozyska rodki na zdobycie narkotykw, lecz w prawdziwy szok wprawia czytelnika dopiero w momencie, gdy heroina staje si narratorem powieci i odbierajc gos gwnemu bohaterowi, zaczyna przemawia w jego zastpstwie. Dopiero ten chwyt sprawia, i czytajca powie osoba zaczyna odczuwa strach i autentyczne poruszenie, a moe nawet rozumie istot naogu. Wartociowa w literaturze polskiej jest take pozycja Moja Heroina autorstwa Macieja Kozowskiego8, lekarza psychiatrii, ktry opisa swoje uzalenienie od heroiny z punktu widzenia profesjonalisty dysponujcego narzdziami do interpretowania procesw zachodzcych w jego mzgu i psychice, lecz najgbszy wgld w istot narkomanii daje czytelnikowi Tomasz Pitek, oddajc gos samemu demonowi. Analogicznym, sugestywnym w swojej wymowie rodkiem posuy si Darren Aronofsky. Multiplikacja kadru, chaotyczny pocig obrazw, szalone tempo uj przeskakujcych nieustannie midzy czwrk bohaterw, z ktrych aden z nich nie jest tak naprawd gwnym, koncentruje nasz uwag na samym doznaniu w konsekwencji na ekranie panuje demon narkotyku. To nie my panujemy nad obrazem, to surrealistyczny i groteskowy obraz przejmuje kontrol nad nasz percepcj, podobnie jak narkotyk panuje nad jego bohaterami, i chyba wanie dlatego nikt z widzw nie pozostaje wobec filmu
7 8

Tomasz Pitek, Heroina, Wydawnictwo Czarne, 2002. Maciej Kozowski, Moja Heroina, wyd. Znak, 2004.

obojtny. Reyser nie waha si przed osadzeniem tego filmu w gatunku horrorw. Mwi: Jest to film o ludzkiej duszy zmagajcej si z uzalenieniem, To bilet w jedn stron do pieka. Wchodzi naprawd, naprawd gboko w ludzki bl i powicenie i jest to jazda bez trzymanki. Kiedy zaczem tworzy struktur skryptu, rozpoczem od poszukiwania bohatera filmu. Czy to rola Jareda, a moe Ellen? Ale to nie byo adne z nich. Zamiast tego, bohaterem filmu sta si ich wrg nag. Powoli uwiadomiem sobie, e krcimy horror, lecz nie ma w nim fizycznego potwora. Natomiast by to potwr kryjcy si w ich mzgach. I w kadej scenie, nag pokonuje bohaterw. A przesaniem filmu jest to, e wszystkie naogi s takie same czy jest to uzalenienie od narkotykw, masturbacji, telewizji, nadziei, mioci, jedzenia wszystko jedno. Walka, by powiedzie <<nie>> papierosom, jest tak sam walk jak walka o to, by nie wku sobie igy w rami.9 Natomiast odtwrczyni nagrodzonej Oscarem roli prostej ydowskiej mamy, Sary Goldfarb, Ellen Burstyn, tumaczy: {Autor} po prostu przepywa od kwestii jednej postaci do drugiej, nie identyfikujc ich. Lecz ich gosy s tak wyraziste, e wiesz dokadnie, kto w danej chwili przemawia. Take, kiedy czytasz ksik, uwiadamiasz sobie, w jaki sposb styl kinematograficzny Darrena {Aronofskiego} staje si wiern realizacj powieci. Po przeczytaniu ksiki bardziej zrozumiaam posta Sary, lecz wikszo tego, co jest w ksice, znale te mona w filmie.10 Fabua filmu rozgrywa si w Nowym Jorku, na Coney Island, w czasach wspczesnych. Akcja celowo nie zostaa osadzona w konkretnych realiach historycznych, nie ma tu odwoa do adnych wydarze ze wspczesnego wiata, gdy opowie ta w zamierzeniu twrcw ma by ponadczasowa i suy nie zobrazowaniu rzeczywistoci epoki, lecz rzeczywistoci ludzkiego wntrza. Czwrka bohaterw to zwykli szarzy ludzie - nie jakie diaboliczne postacie, jak czsto przedstawia si ludzi uzalenionych, lecz pospolici
Spenione Marzenia (Dreams Fulfilled), fragment wywiadu przeprowadzonego 11 padziernika 2000 roku z Warrenem Aronofskym przez Davida E.Williamsa reprezentujcego Threat.com, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.
9

10

http://www.marionboyars.co.uk

amerykascy obywatele wychowani w kulcie American Dream, ale nie posiadajcy ani rodkw na zrealizowanie stereotypowego mitu sukcesu, ani ugruntowania w duchowoci lub wiedzy, pozwalajcych im na wyjcie poza panujce spoeczne schematy. Jedna z postaci, Sara Goldfarb, to prosta, niewyksztacona, yjca skromnie, ciepa i spragniona ludzkiego towarzystwa samotna ydowska wdowa uzaleniona od sodyczy, spdzajca cae dnie przed telewizorem, ktra pewnego dnia otrzymuje telefoniczne zaproszenie do uczestnictwa w ulubionym teleturnieju telewizyjnym. Jego gospodarz w kadym odcinku natrtnie wykrzykuje Mamy zwycizc!. Marzeniem jej ycia jest ukaza si na ekranie jako bohaterka tego programu, w czerwonej sukience z jej najwietniejszych lat, w ktr ju od dawna nie moe si wcisn. Dlatego postanawia powrci do dawnej formy, skoczy z wegetacj w rozmemanym szlafroku i zabysn przed ssiadkami, z ktrymi przesiaduje popoudnia na krzesekach uoonych rzdami na chodniku przed budynkiem. Odwiedza lekarza, ktry nie tracc czasu na gruntowne badania przepisuje jej leki psychotropowe ograniczajce apetyt. Zachwycona pocztkow utrat wagi, ignoruje pierwsze sygnay uzalenienia i zachcona podziwem koleanek, z dnia na dzie podnosi dawki leku, a w kocu oszoomiona narkotykiem, udrczona halucynacjami wychodzi na ulice i ostatecznie koczy w szpitalu psychiatrycznym, przywizana do ka, nie pamitajca kim jest, za w ostatnich scenach przedstawiono ja podczas terapii wstrzsami elektrycznymi, ponion, samotn i omieszon. Jej syn Harry w (zagrany przez Jareda Leto), to drobny lecz handlarz narkotykami, gruncie rzeczy poczciwy chopak, jednoczenie

nieudacznik, pozbawiony weny, niedojrzay i nie potraficy pokierowa swoim yciem, ktry co jaki czas pozbawia matk najwikszego skarbu - telewizora, zastawiajc go, by zdoby pienidze na narkotyki. Marzy o tym, by dziki kilku intratnym transakcjom narkotykowym mc zaoszczdzi pienidze na beztroskie ycie ze swoj dziewczyn. Odwiedzajc matk, ktra z mioci do syna wci odkupuje telewizor nie skadajc skargi na policj, roztacza przed ni wizje urojonego biznesu, z ktrego rzekomo czerpie korzyci, przyszego wsplnego ycia rodzinnego na przedmieciach z Marion (ktr zagraa Jennifer

Connelly) i obiecuje, e kupi jej najwspanialszy telewizor wiata, by potem znika na czas nieokrelony. Marion jest pikn, lecz rwnie zagubion dziewczyn z zamoniejszej klasy redniej. Podobnie jak Harry, pod wpywem ktrego jest, yje z dnia na dzie, od dziaki do dziaki. Na pocztku wsplne sesje narkotykowe pozwalaj im na pielgnowanie mitu wielkiej mioci, lecz niepowodzenia w biznesie narkotykowym, ktry mia im zapewni sukces finansowy, oraz pogbiajce si uzalenienie doprowadzaj do konfrontacji iluzji z prawd. Obydwoje kocz samotnie, odseparowani od siebie on na szpitalnym ku z amputowan po infekcji yy rk, a ona jako prostytutka zarabiajca na orgietce podczas wieczorku kawalerskiego po to, by dosta zapas narkotyku w charakterze zapaty. Tyrone, czwarty bohater tej historii, zagrany zosta przez Marlona Wayansa, znanego do tej pory z roli komediowych - Aronofsky tumaczy, i wprowadzi do filmu posta znan z komedii, by doda mu odrobin lekkoci. Tutaj Marlon jest dilerem podobnie jak Harry, i podobnie jak on marzy o poprawie bytu. Nie mam zamiaru ugania si cae ycie w podartych teniswkach, a wypal sobie dziur w nosie, mwi. Po uczestnictwie w scenie egzekucji przez jaki czas przebywa w wizieniu, potem zostaje zwolniony, ale gang traci pienidze, a on po niefortunnej wyprawie na Floryd i przewiezieniu kolegi do szpitala koczy jako wizienny sprztacz. Jak pisze Hubert Selby, twrca postaci: Wikszo narkomanw nie yje na ulicach, kradnc za dziak. Wikszo z nich to przedstawiciele klasy redniej, ktrzy maj jak mio w swoim yciu, ktrzy chodz do lekarza i farmaceuty po leki. ... pragnem stworzy ludzi, ktrzy s uzalenieni, lecz ktrzy take byli po prostu zwykymi ludmi. Sara, Harry, Tyrone, Marion nie wyrniaj si w tumie, s po prostu jednymi z wielu, ktrzy staraj si jak mog, by przedrze si jako przez dzie, prbujc znale odrobin szczcia, tak, by nikogo nie rani [......] Problem polega na tym, e mwi nam si, i uczy si nas, i nie ma powodu, dla ktrego mielibymy czu si le, cierpie na depresj. Jeli takie sytuacje maj miejsce w naszym yciu, powinnimy wzi piguk i poczu si znowu dobrze. Lepsze ycie dziki chemii to motto Ameryki. Ujmujc to najprociej jak si da, Amerykaski Sen, we wszystkich

jego manifestacjach, odcina moj wiadomo od Boskiej Natury mego ycia, i caego ycia. Musz znale jak drog przez szalestwo moich demonw i Amerykaskiego Snu, by odkry ukryt w moim wntrzu bosko, a zdecydowanie nie mog osign tego w pocigu za Snem, stosujc rodki chemiczne przez niego zalecane.11 Film ten jest wic opowieci o yciu wspczesnego czowieka pozbawionego sacrum i o narkotyku, ktry sta si Bogiem. Nie obiecuje wybawienia od upadku: ju sam podzia na 3 czci: Lato, Jesie, i Zima, sugeruje oderwanie od odradzajcej si do ycia natury, mier i brak nadziei na wybawienie. Napisy zapowiadajce wspomniane pory roku nie s na ekranie po prostu wywietlane, lecz spadaj, wraz z podkadem dwikowym kojarzcym si ze spadajcym szafotem lub z zatrzaskiwanymi drzwiami celi, co dodatkowo zapowiada natur nadchodzcych wydarze, czc film z greck tragedi. Aronofsky wspomina, i wielki wpyw na decyzj o takiej konstrukcji dziea wywary na nim malowida nacienne Goyi w Muzeum Prado w Madrycie przedstawiajce pory roku.12 Gwn ambicj reysera jest w miar jak najwierniejsze, najblisze prawdy, przyblienie widzowi koszmarnego wiata czowieka uzalenionego z punktu widzenia jego duszy i dozna fizycznych, oraz psychicznych. Aronofsky, wielbiciel Wstrtu Polaskiego i filmw Terryego Gilliama, podejmuje prb odtworzenia wiata wewntrznego staczajcych si narkomanw dozna zaburzonej percepcji, halucynacji, stanw maniakalno-cyklofrenicznych, z punktu widzenia ich zaburzonego postrzegania wiata. Ma obsesj subiektywizmu w kinie. Mwi: Kiedy idziesz ulic, tak naprawd nie idziesz ulic. Mylisz o rozmowie ze swoj matk sprzed czterech godzin. Mylisz o wakacjach, na ktre wyjedziesz ze swoj dziewczyn za trzy tygodnie. Jeste w rnych miejscach, i ja odczuwam, e najbardziej interesujc rzecz, ktra

11

tekst zaczerpnity ze strony internetowej dnia 22 stycznia 2008 ; adres strony: http://www.marionboyars.co.uk, odczytu dokonano 7 stycznia 2008 roku

12

Wywiad na temat Requiem dla Snu Darrena Aronofskyego wywiad przeprowadzony przez Michaela Marano reprezentujcego Scifi.Com dnia 23 wrzenia 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

odrnia krcenie filmw od teatru, to fakt, i moesz unie si w wiat wyobrani, w surrealizm. To wanie fascynuje mnie obecnie w sztuce filmowej pytanie: <czym jest rzeczywisto, a czym jest rzeczywisto subiektywna>?13 W innym wywiadzie tumaczy: Powodem, dla ktrego, jak sdz, ogldamy filmy, jest moliwo wybrania si na wycieczk z kim innym, zwykle, przypuszczam, z osob w stylu Julii Roberts. Lecz, jeli jako reyser, moesz uczyni krok do przodu i naprawd skoni widzw, by wkroczyli do umysu postaci na gbszym poziomie, wtedy uwaam, e dowiadczenie staje si intensywniejsze.
14

Poniewa kamera w Requiem dla Snu najczciej spoglda na wiat subiektywnie, z punktu widzenia osoby uzalenionej, odczuwamy, e reyser potrzsa naszymi zmysami, atakujc nas nieustannie setkami przypieszonych kadrw, powikszeniami i ostrymi efektami dwikowymi, a wszystko to serwowane jest w oszaamiajcym tempie teledysku i obsesyjnie, natrtnie powtarzane. Podczas gdy przecitny film zawiera ok. 600 ci montaowych, film Aronofskyego ma ich ok. 3000, ponadto zastosowano w nim w blisko 150 przypadkach obrbk cyfrow obrazu (np. obraz powikszajcych si renic w montau tego hip-hopowym)15, w natomiast do w podzielony kadr wykorzystano dziea bieg w nietypowych dla tradycyjnego kina scenach. Pomimo tradycyjnej trjaktowoci dziea, przeciwiestwie nastpuje tu konwencjonalnego kocowych scenach: filmowego wydarze kulminacja
13

akcji

konsekwentnie przypiesza w cigu caego czasu trwania filmu, aby w

Wywiad na temat Requiem dla Snu Darrena Aronofskyego wywiad przeprowadzony przez Michaela Marano reprezentujcego Scifi.Com dnia 23 wrzenia 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.
14

Wywiad na temat filmw Pi, Requiem dla Snu , Proteusz, i Batman Darrena Aronofskyego wywiad przeprowadzony przez Stephena Applebauma reprezentujcego Netribution.co.uk , na pocztku 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.
15

Informacja zaczerpnita z artykuu Davida Geffnera reprezentujcego DGA.Org, na podstawie wywiadu przeprowadzonego z Darrenem Aronofskym w styczniu 2001 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

kocowych minutach osign zawrotne tempo i pozostawi widza w stanie szoku, bez podsuwania ewidentnej puenty. Multiplikacj kadru zastosowano ju w pocztkowych scenach filmu: obserwujemy syna wynoszcego telewizor z domu matki. Matka, przygarbiona ze strachu, wyglda przez szpar w szafie, w ktrej si schowaa. Obraz po stronie matki jest zaciemniony, jej sylwetka wydaje si prawie nieruchoma i kontrastuje mocno z gwatownymi ruchami wykonywanymi przez syna. Technik podzielonego kadru zastosowano tu w celu wyranego zasugerowania niezdrowej relacji pomidzy matk i synem. W zwizku tym dominuje strach, jest oczywiste, i matka boi si syna, i e ich zwizek nie jest penowartociowy. Ruch kamery jest nerwowy, nierwny, podkrela jego agresywno i gwatowno ruchw, natomiast nieruchomy i zaciemniony obraz po stronie matki stwarza efekt mysiej nory. Nieruchomy obraz umieszczono po lewej stronie ekranu, ktra podwiadomie interpretowana jest jako strona nieaktywna. Napastliwa akcja syna przedstawiona jest po prawej stronie, naturalnie odbieran jako strona aktywna, dynamiczna. Chwilami Harry pojawia si w podzielonym kadrze po obu stronach ekranu, co intensyfikuje wraenie gwatownego ruchu. Dodatkowa scena, podczas ktrej wdowa rozmawia ze zmarym mem, prbujc usprawiedliwi czyn syna, jest wyjtkowo wyrazisty tych kilka pocztkowych scen tworzy sugestywny obraz kobiety samotnej i odizolowanej. Nastpnie Tyrone i Harry wytaczaj na kkach telewizor z bloku Sary. W scenie przedstawiajcej starsze panie siedzce nieruchomo przed blokiem, ktre pniej oka si jej jedynym cznikiem ze wiatem zewntrznym, kamera powoli prezentuje zblienie ociaej, starowiecko ubranej sylwetki kadej z nich, oraz ujcie z planu oglnego, ktre pozwala nam zauway, i wszystkie one s niemal identyczne w swoich atrybutach ycia emerytek pene ujcie tworzy obraz absurdalny, podkrela bezwad, statyczno, martwot ich ycia. Nastpnie w ujciu panoramicznym ukazano Tyronea i Harryego toczcych na kkach telewizor poprzez zindustrializowan, pozbawion ycia, surrealistyczn okolic. Dekoracja ta jest symboliczn projekcj ich wiata wewntrznego. Charakterystyczny jest tu, nawracajcy w caym filmie,

ekspresjonistyczny kontrast wiatocieni. Cho soce wieci do intensywnie, niebo przyciemniaj zbliajce si chmury burzowe zwiastujce nadchodzce wydarzenia. Ekspresjonistyczne, gwatowne s rwnie kolejne cicia montaowe, zmuszajce widza do dopowiadania sobie biegu wydarze. Od ruchu rki waciciela lombardu wrczajcego banknoty nastpuje przeskok do kadrw przedstawiajcych rytua przyjmowania heroiny: zapalanie zapalniczki, a nastpnie trwajce zaledwie uamki sekundy obrazy cieczy wrzcej na yce, zdejmowania opaski uciskowej na ramieniu, igy w strzykawce wsysajcej roztwr, rki poklepujcej y i gwatownego strumienia wchanianej do yy cieczy, ktre koczy odgos ekstatycznego westchnienia. Aronofsky, wsppracujcy z montayst Jayem Rabinowitzem, nazwa ten charakterystyczny typ montau montaem hip-hopowym, tumaczc stworzony przez siebie termin w nastpujcy sposb: Dorastaem w Brooklynie w latach 80-tych i zotym wieku hip-hopu; przed Eminemem. Jako dziecko byem naprawd podym artyst graffiti i rwnie zym break-dancerem, lecz i tak zapragnem ukra kilka hip-hopowych idei i zastosowa je w narracji filmowej. Std wziy si te wszystkie szybkie cicia. Zgray si bardzo dobrze z ide obsesji i uzalenienia.16 Monta hip-hopowy peni te w filmie inn, kluczow rol przeplata sprytnie wtki poszczeglnych bohaterw, rwnowac je na ekranie i umieszczajc punkt cikoci porodku, dodatkowo nie przeciajc czasu ekranowego zbdnymi kadrami. Towarzyszce braniu efekty dwikowe pochodz z obrobionych dwikowo nagra najrniejszych zjawisk odgos heroiny pdzcej przez yy powsta dziki przymocowaniu mikrofonu do racy, odpalonej i wpuszczonej do jeziora, nagranie to nastpnie przetworzono. Projektant dwiku, Brian Emrich, wykorzysta w oryginalny sposb elektronik do nadania podkadowi dwikowemu filmu odpowiedniego charakteru.
Tekst Pt. Aronofsky Warren: Requiem Dla Snu rozmowa z Darrenem Aronofskym przytoczona na UrbanCinefile przez Alistaira Harknessa reprezentujcego UrbanCinefile.com, dnia 8 lutego, 2001 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.
16

Sceny rytuau ogldania telewizji przez Sar rwnie zmontowano w technice hip-hopowej: szybkie podniesienie pilota, zblienia przyciskw na pilocie, ruch wczania chwyty ten, wraz z ekstremalnymi zblieniami, sugeruj zawenie wiata osoby uzalenionej do rytuau, fizyczne odksztacenie czasu rytuau ma przybliy rzeczywisto jani bohatera. Z kolei ju po wczeniu telewizora scen, w ktrej Sara pieci czekoladki doni, wyduono, by implikowa, i bohaterka odczua wielk przyjemno inicjujc ten rytua. Sceny przyjmowania narkotyku realizowane byy konsekwentnie w zimnym, odpychajcym owietleniu neonowym, przeplataj si tu barwy niebieska i zielona, symbolizujce kolejno chd, samotno, zimne szalestwo, oraz upiorn atmosfer i chorob. Towarzyszy im ponury dwik, ciany pomieszcze s szare, pospne i pokryte plamami farby. Realizujc sekwencje przedstawiajce zmienione stany wiadomoci, reyser drani si z widzem na przykad iluzoryczna scena, podczas ktrej Harry i Tyrone porywaj w barze pistolet policjanta i zabawiaj si, przerzucajc go z rki do rki, zmontowana zostaa bez adnych wskazwek dla widza, i obserwuje gr ich wyobrani: nie sugeruje tego ani podkad dwikowy, ani stosowany zwyczajowo w konwencjonalnym kinie manewr rozpuszczania obrazu. Dopiero, gdy na ekranie przedstawiony zostaje alternatywny bieg wydarze, domylamy si, e obserwowalimy rzeczywisto subiektywn duszy bohaterw. Sekwencja imprezy na haju nakrcona jest przy przypieszonej akcji kamery tum z automatyczn funkcj przerywanej si bez ekspozycji, celu, o wypukym i nie obiektywie znieksztacajcym obraz wntrza przez pomieszczenie przewija si hiperaktywnych, poruszajcych gorczkowo zauwaajcych siebie nawzajem postaci. W czasie ekranowym impreza trwa nie wicej ni 2 minuty. Znowu obserwujemy rzeczywisto oczami bohaterw. Kolejne sceny brania zrealizowane s wedug tego samego schematu przed wziciem narkotyku akcja jest zawsze spowolniona. Owietlenie jest zwykle sabe, punktowe, o charakterystycznych upiornych odcieniach. Po charakterystycznych ciciach montaowych prezentujcych rytua brania akcja kamery ulega przypieszeniu, postacie oywiaj si i zaczynaj snu

wielkie plany, lecz podkad dwikowy (pospna muzyka o opadajcej kadencji), oraz rozmywajce si w biaym wietle obrazy antycypuj upadek tych planw. W jednej ze scen rytua brania wtargnie wrcz w ich rozmow o tym, e narkotyk to dla nich tylko biznes. Natychmiast potem obraz przypiesza tempo i widz obserwuje ich absurdalny bezgony miech, co dodatkowo podkrela, jak bardzo si oszukuj. Wszystkie te manewry su podkreleniu chwilowego efektu dziaania narkotyku: Za odrobin ekstazy bohaterowie zapac udrk dugich godzin na godzie. Marion pojawia si w filmie po raz pierwszy w przykuwajcym uwag obrazie, na tle ostrej zieleni trawy obejmujcej cay kadr, w intensywnie niebieskiej bluzce. Z racji kontrastu wobec ciemnych, lub rozjanionych neonwkami sekwencji narkotykowych poprzedzajcych to ujcie, obraz ten podkrela jej modzieczo i urok, wszechobecna ziele symbolizuje niewinno, nadziej, lecz obraz jest jednoczenie zauwaalnie przewietlony, wiato razi i ma nieprzyjemn, niepokojc, ostr barw, dlatego staje si oczywiste, e reyser przedstawia widzom Marion widzian oczami Harryego bdcego pod wpywem heroiny. Przez yje wrd atrybutw nowoczesnego mgnienie oka widzimy fasad Nastpnie, rwnie przy nowoczesnego budynku, ktry Marion obrzuca wzrokiem sygna, e bohaterka wiata. wykorzystaniu szybkiego montau, przedstawiono kilka scen wsplnych zabaw Marion i Harryego - zablokowania windy, oraz seksu w windzie. Igraszki w windzie to motyw mao oryginalny, wrcz kiczowaty, naduywany w filmach gorszego gatunku, lecz by moe uzasadniony pragnieniem reysera, by przedstawi bohaterw jako zwykych modych ludzi, bez pretensji do wyrafinowania. Sceny te ratuje od pospolitoci charakterystyczna kolorystyka obrazu nakrconego oryginalnie w tonacji czarno-biaej (kamera przemysowa umieszczona w windzie obserwuje ich zabaw), charakterystycznej eksplozji wiata po zablokowaniu windy, oraz doskonaym podkadzie dwikowym w postaci rytmicznej, gwatownej muzyki autorstwa Clinta Mansella z Kronos Quartet - wszystkie te manewry zamierzone po to, by widz obserwowa rzeczywisto oczami bohaterw. Podczas innej sceny zblienia Marion i Harryego w pierwszej czci filmu reyser ponownie posuy si technik podzielonego kadru. Kamera nie jest tu

jednak tylko obserwatorem wydarze, lecz wzmacnia zmysowo sceny, znajdujc si w oczach postaci, ledzi ruchy ich cia, pieszczoty, wraz ze zblieniami warg, linii papilarnych, itp. Ciepe owietlenie o czekoladowej tonacji podkrela intymno zwierze, cielesno, chwilowe poczucie bezpieczestwa, jakie ogarnia bohaterw. Aronofsky tak wspomina nakrcanie tej sceny: Spdziem okoo omiu godzin filmujc czci nagiego ciaa.[....] To jest wspaniae. Moim celem byo stworzenie w peni subiektywnego kina [...] {Ksika} Requiem dla Snu pocigaa mnie dlatego, i zostaa napisana w sposb bardzo subiektywny, a ja wiedziaem, e potrafi tego dokona.17 Jednoczenie jednak podzielony kadr sugeruje paradoksalnie uwizienie tych postaci w ich ograniczonym wiecie wewntrznym nawet w najbardziej intymnych momentach. Autor w jeszcze innej wypowiedzi nastpujco komentuje wykorzystan tu technik obrazu symultanicznego: O to wanie chodzi. Gdyby przejli si obecnoci drugiej osoby i naprawd byli obecni, a nie tylko uzalenieni od siebie, wtedy moe mogliby odmieni swoje ycie. Fakt, i s odseparowani od siebie, nie pozwala im si do siebie zbliy
18

Z kolei w innym wywiadzie stwierdza: Kiedy ogldasz sceny seksu w filmach, s do niczego. To pornografia niskiego ryzyka. A ja chciaem nakrci scen mioci i zrobi co, czego nie nakrcono wczeniej, wic zdecydowaem si na zrobienie czego, co stylistycznie wykorzystywaem gdzie indziej do wyraenia czuoci [...] s odseparowani od siebie, nawet mimo tego, e s razem i dotykaj si [....] to by mj cel: nakrci scen seksu, ktra nie jest tym samym starym chamem.
17 19

Wywiad pt O scenach nagoci w Requiem i w Batmanie, wywiad z Darrenem Aronofskym przeprowadzony przez Freda Topela reprezentujcego dailyradar.com, zamieszczony w Daily Radar w roku 2000, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

18

Wywiad na temat filmw Pi, Requiem dla Snu , Proteusz, i Batman Darrena Aronofskyego przeprowadzony przez Stephena Applebauma reprezentujcego Netribution.co.uk na pocztku 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. Wywiad pt.: Pi- Progresja Aronofsky powraca z Requiem "Pi." "Pi" Progression, Aronofsky Returns With "Requiem" - wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym dnia 6 padziernika 2000 roku przez Anthonyego Kauffmana w Indie Wire, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.
19

Posta Marion przybliaj kolejne sceny, z ktrych widz dowiaduje si o jej materialistycznych, bogatych, sponsorujcych j, lecz obojtnych wobec niej rodzicach; scena na otwartej przestrzeni, podczas ktrej skada samolociki z papieru i puszcza je na wiatr, symbolizuje gd duszy samolociki s wspczesnym rekwizytem zastpujcym ptaka archetyp duszy. Jej dusza nie ma ugruntowania w rodzinie, Marion rzuca wic samolociki na wiatr jest to metafora zagubionej, poszukujcej duszy. Symbolika otwartej przestrzeni sugeruje jej duchow bezdomno miasto jest metaforyczn przestrzeni labiryntu, w ktrym bka si Marion, w istocie na filmie widz nigdy nie zobaczy jej rodzinnego domu. Podczas rozmowy o rodzicach para znajduje si wysoko na tarasie - oznacza to, e Marion wykracza mentalnoci poza materialne wartoci wiata jej rodzicw. Znajduj si w surrealistycznej scenerii opuszczonego wesoego miasteczka na Coney Island reyser wyzna w jednej z wypowiedzi, i chcia wple w film obrazy miejsc, ktre zapamita ze swojego dziecistwa i ktre wywouj w nim nostalgiczne wspomnienia. W scenerii tej mona jednak rwnie dopatrywa si aluzji do smutnego dziecistwa bohaterw. Z kolei inna scena z archetypowym motywem lustra przedstawia Marion kontemplujc sam siebie - stoi sama przed lustrem, pnaga, przygarbiona, bez ycia, na godzie, przygnbiona i ponura. Szybkie skokowe cicia montaowe tym razem ukazuj rytua wdychania narkotyku kadry trwajce uamek sekundy przedstawiaj zwinit bibuk, zapalenie zapalniczki, dym, rozszerzenie renic, rytua zamyka westchnienie. Marion ponownie spoglda w lustro jest teraz pena ycia, energii, ciemne pomieszczenie wypenia nagle zociste wiato, ktre otacza jej ciao powiat. Ogldamy wiat jej oczami: rozkada rce jak do lotu i wkracza we mg. Narkotyk daje Marion iluzj siy, bezpieczestwa i wolnoci, ktrej poszukuje. Pomimo pozornego szczcia tej pary jedna z wizji Harryego pozwala domyla si, i nag oddala ich od siebie. W surrealistycznej scenerii przypominajcej znany obraz Rene Magrittea, Harry obserwuje Marion stojc w oddali na zalanym socem molo, odwrcon do niego plecami. Zaczyna zblia si do niej i woa j, lecz z jego ust nie wydobywa si aden dwik.

Ona go nie syszy. Nagle wizja zostaje przerwana. Wizja na pograniczu snu jest sygnaem antycypujcym nadchodzce wydarzenia. Aronofsky odwoa si tu do tradycyjnej konwencji rozpuszczania ekranu poprzedzajcej wizje bohatera, lecz jednoczenie wprowadzi pewn innowacj: Wemy na przykad rozpuszczanie [.....] sprawiamy, e rne czci ekranu rozpuszczaj si w rnym czasie. Na przykad, kiedy Harry przenosi si na molo dziki grze swej wyobrani, najpierw znika okno, potem znika ko, a na kocu znika cay pokj. To po prostu nowatorskie wykorzystanie techniki rozpuszczania.20 Pogodne sceny ukazujce Marion i Harryego zgodnych i szczliwych, snujcych marzenia rozgrywaj si zwykle nad morzem jest to przestrze symboliczna, bdca metafor ich marze o oczyszczeniu i zerwaniu z dotychczasowym yciem, lecz jednoczenie sygnalizujca, e s to nieugruntowane mrzonki i bohaterowie to postacie eskapistyczne, nie stojce twardo na ziemi. Morze wyznacza granic midzy wiatem realnym a wyobraonym. Obserwujc ich dalsze transy narkotykowe, widz otrzymuje dodatkowe sygnay antycypujce nadchodzce wydarzenia - pisk aktywujcego si alarmu, nieprzyjemny dwik miksowanej pyty, oraz obrazy bezadnych projektw odziey tworzonych gorczkowo przez Marion. Pojawia si te znaczco nieruchomy kadr zdjcie umiechnitej pary obejmujcej si. W pierwszej czci trylogii obserwujemy rwnie rozwj wydarze w domu Sary. Na pocztku filmu Goldfarb jest przestawiana w fotelu na tle ciepego przedwieczornego wiata rozlewajcego si na cianach mieszkania, na ktre rzucaj cie roliny wiato to ksztatuje symboliczn przestrze jej domu jest metafor jesieni ycia i tworzy charakterystyczny kontrast z neonowym owietleniem pomieszcze, w ktrych przebywaj Harry i Tyrone. Sara najczciej siedzi przed domowym otarzykiem telewizorem. Tappy
20

Wywiad pt.: Pi- Progresja Aronofsky powraca z Requiem "Pi." "Pi" Progression, Aronofsky Returns With "Requiem" - wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym dnia 6 padziernika 2000 roku przez Anthonyego Kauffmana w Indie Wire, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Tibbons, charyzmatyczny cudotwrca- dietetyk nawouje tumy do rozpoczcia diety-cud, zbiorowe inkantacje goci w studio rozbrzmiewaj niczym mody w meczetach. Sara ulega psychozie tumu w telewizji, oczarowana wpatruje si w ekran. Nagle Sara otrzymuje telefon z informacj o zaproszeniu do telewizji. Na jej twarzy maluje si niedowierzanie, potem rado, lecz scenie tej towarzyszy niepokojca cieka muzyczna powtarzajce si pojedyncze smutne dwiki o opadajcej kadencji, ktre kontrastuj z salwami oklaskw i miechu dobiegajcymi z telewizora. Jest to antycypacja dalszych wydarze dwik o tej tonacji towarzyszy bdzie wydarzeniom przez cay czas trwania filmu. Sara jest bliska ekstazy, gdy wchodzi do pokoju, by wycign czerwon sukienk z modych lat, w ktrej wystpi w telewizji. Gdy bezskutecznie usiuje j dopi, akcji tej towarzyszy podkad muzyczny imitujcy przypieszone bicie serca. Sara natychmiast rozpoczyna diet. I znowu czas ulega fizycznemu odksztaceniu. Sara godzi si skpe racje ywnoci, ktre sobie wydziela, znikaj w cigu jednej sekundy, przy specyficznym zmanipulowanym cyfrowo i wzmocnionym podkadzie dwikowym naladujcym chrupanie, przypieszone bicie serca i burczenie w brzuchu. Dwiki te wypeniaj puste, martwe pomieszczenia. Przerwy w posikach wymierza spowolniony ruch wskazwek zegara. Sara pochonita jest obsesj jedzenia ujcia posikw powikszaj si i malej na przemian, pulsujc na ekranie. Motyw czerwonej sukienki jej najwikszego marzenia - jest w filmie bardzo wany. Reyser zdecydowa si na usunicie odcieni czerwieni we wszystkich innych rekwizytach otoczenia, by przycign uwag widza do sukienki. Ju po rozpoczciu przez Sar diety zmiany w jej psychice sugeruje zmiana owietlenia: wiato z zewntrz teraz kontrastuje z ciemnociami panujcymi w jej mieszkaniu, podkrela jej ciemn pochylon sylwetk. Podzielony kadr ukazujcy na jednym skrzydle ekranu zblienie jej udrczonych obsesyjnym godem oczu, a na drugim drc niczym tafla wody lodwk, oraz sugestywny podkad muzyczny naladujcy rytm przypieszonego ttna Sary, su zobrazowaniu jej obsesji. Gdy Sara opuszcza dom, odwiedzajc koleanki na krzesach przed budynkiem, sekwencje nieodmiennie rozpoczyna przewietlony kadr wypeniony racym, agresywnym dyskiem soca. Sara jest osob zamknit

w murach na cae dni, gdy wychodzi, kamera w jej oku rejestruje tarcz soca w sposb przypominajcy doznania dopiero co wypuszczonego na wolno winia, ktry spdzi lata w ciemnicy. Ujcie ustanawiajce przenoszce akcj na ulic Brooklynu przed blokiem Sary jest najczciej ujciem z planu oglnego, podkrelajcym karykaturalno wygldu starszych pa wysiadujcych przed blokiem. Absurdalnie podniecone, (gra aktorska jest tu celowo przerysowana), wszystkie zrywaj si z miejsc na widok listonosza, czekajc na dalszy rozwj wydarze w zwizku z zaproszeniem Sary do telewizji. Podkad muzyczny tej sceny charakteryzuje obsesyjno. Gdy wsplnie wyruszaj, by wrzuci zgoszenie do programu do skrzynki, ujcie z abiej perspektywy podkrela nie tylko ich ociae, monumentalne figury, lecz take sugeruje ich poczucie wanoci z racji wypeniania wanej misji. Ekspresjonistyczny turpizm (reyser wiadomie nawizuje do tradycji ekspresjonizmu niemieckiego) i cyrkowo caej sekwencji podkrela znowu jaskrawe wiato padajce na le zafarbowane rude wosy Sary i fakt objadania si jej zwalistej koleanki wielk buk podczas truchtania do skrzynki. Gdy Sara wrzuca list do skrzynki, panie tumnie klaszcz. Kamera obserwuje je teraz z ptasiej perspektywy, podkrelajc absurdalno ich poczyna i sprowadzajc to doniose wydarzenie do waciwych wymiarw. Zastosowana w kocowym ujciu technika rozpuszczenia obrazu sugeruje iluzyjno wyobrae starszych, oderwanych od rzeczywistoci pa. W trakcie diety Sar zaczynaj przeladowa wizje smakowitych potraw wrd staromodnych drobnomieszczaskich bibelotw pojawiaj si nagle skwierczce smakowite potrawy (przesadzone natenie dwiku podkrela efekty wizualne, ponadto nieustannie sycha w tle przypieszone ttno Sary) pojawiaj si te ciasteczka krce pod sufitem i atakujce Sar (podkad dwikowy kojarzy si z UFO). Mona odnie wraenie, i te trywialne, eklektyczne motywy nie pasuj do ponurego klimatu filmu, lecz Aronofsky, ktry na Harvardzie ukoczy oprcz reyserii rwnie animacj, i otwarcie przyznaje si do wpyww telewizji popularnej, wykorzystuje je w peni wiadomie: Jako dziecko byem uzaleniony od telewizji. Nale do generacji Ulicy Sezamkowej. 1969 urodziem si w roku, w ktrym rozpoczto transmisje Ulicy Sezamkowej w tym samym roku mama umiecia mnie przez

telewizorem i powiedziaa, przesta paka. Jak sdz, 17, 18 lat potem, po omiu godzinach telewizji dziennie, to wanie jest kultura, ktr reprezentuj. [....] to filmowanie subiektywne. Ma rdo w subiektywizmie,
21

lecz

zdecydowanie animacja wywara na mnie wielki wpyw.

Bardzo symbolicznie zrealizowano scen wizyty Sary u lekarza, gdy w kocu, udrczona godem, postanawia skorzysta z tabletek odchudzajcych. Po celowo wyduonym, sugerujcym oczekiwanie Sary, ujciu, podczas ktrego obserwujemy drzwi na intensywnie niebieskim tle ciany (Sara wyczekuje dietetyka niczym Boga), lekarz wyskakuje znienacka, trzaskajc drzwiami. Energicznie oznajmia jej, ile ma kilogramw do zrzucenia, po czym znika. Charakterystyczny u tej postaci bdzie absolutny brak kontaktu wzrokowego z pacjentk we wszystkich wsplnych scenach z ni i irytujca obcesowo. Wraz z rozpoczciem przyjmowania tabletek przez Sar owietlenie scen filmowanych w jej mieszkaniu przyjmuje tonacj trupio zielonkaw. Omwione wczeniej hip-hopowe cicia montaowe uka zblienia rnobarwnych piguek wyskakujcych z jednoczesnym dwikiem odkorkowywanej butelki, (to znieksztacone dziki obrbce cyfrowej Briana Emricha uderzenia Brucea Lee podczas pokazw walki), lub przesuwajcych si szybko niczym na tamie montaowej, zaywanie tabletek, ruch suwaka na wadze i towarzyszcy mu ruch zamka byskawicznego w czerwonej sukience. Po spoyciu narkotyku przez Sar gos prezentera w telewizji spowalnia i ulega znieksztaceniu. Obserwujemy zdeformowane wntrza jej oczami. Gdy w mieszkaniu odwiedza j syn, na jej posta pada nieprzyjemne zielone wiato z kuchenki, odbierajc jej atrybuty ciepa, a nadajc w zamian otoczeniu wraenie upiornoci. Tumaczy synowi, e teraz jest szczliwa i ma najlepsze miejsce przed blokiem , lecz widz syszy wzmocniony dwik zgrzytajcych zbw Sary i obserwuje jej trzsc si twarz. Obraz ulega zamgleniu, co na poziomie podwiadomym przybliajc nam doznania Sary.

21

InView wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym przez Ruby Rich reprezentujc InView (Inview.Kqed.Org), dnia 11 lutego 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Reyser wykorzystuje kamer o automatycznej regulacji, by w sposb oryginalny, a zarazem nie ograniczajcy widza do subiektywnego postrzegania wiata przez Sar ukaza j pod wpywem tabletek, sprztajc mieszkanie. Wspomina:Jedynym sposobem na zrealizowanie tego byy ruchome ujcia z automatyczn funkcj przerywanej ekspozycji (time-lapse). Kamera przesuwa si o milimetr, robi zdjcie, przesuwa si o milimetr, robi zdjcie.... i czyni tak przez ponad 40 minut, by powstao cae ujcie.22 Jeszcze w innym wywiadzie reyser wspomina: Akira Kurosawa jest moim bogiem, niesamowicie zdyscyplinowany reyser, miejsce w ktrym umieszcza kamer, jest waciwym miejscem do umieszczenia kamery, nie da si jej umieci w innym miejscu [...]. Tego wanie szukam, kiedy wchodz na plan: z jakiego kta opowiem histori. [...] A nastpnie staje si to kombinacj prby dotarcia do widza w sposb subiektywny lub obiektywny. Subiektywny w tym sensie, e prbujesz umieci widowni w gowie postaci, lub, i prbujesz sprawi, by widownia uczynia krok wstecz na jedn sekund, spojrzaa na posta i zacza co do niej czu [...] przykadem jest rola Ellen Burstyn; rnica pomidzy umieszczeniem kamery w jej wntrzu, gdy wiruje, zataczajc kka, lub po prostu chodzi przeraona; sprawiamy, e [....] telewizor koysze si wraz z ni w przeciwnym kierunku. Sprawiamy, e muzyka zaczyna szale. Kiedy skoczylimy t scen, powiedziaem, e by to mj pokon dla Felliniego. Przeciwiestwem jest to ujcie, gdy ona sprzta w mieszkaniu, ujcie technik przerywanej ekspozycji. Jestemy poza ni i obserwujemy cae mieszkanie, i patrzymy, jak ona sprzta w mieszkaniu. S to dwa zupenie rne ujcia, jedno jest subiektywne, to drugie jest obiektywne, lecz mam nadziej, e obydwa mwi nam, w jakim stanie umysu si znajduje i co si w niej dzieje. Tak wic, mam nadziej, e wszystko to zostao przeniesione na ekran. Najwiksza obelga, jak mona mnie obrzuci, to {twierdzenie}, e ten film to film MTV. To znaczy, szanuj wszystkie innowacje MTV, i faktycznie wykradam duo innowacji od MTV, lecz w gruncie rzeczy jest to styl pozbawiony treci. A my przestrzegamy zasadniczo dyscypliny goszcej: nie uywaj nigdy technik
22

Wywiad pt. Sen Darrena, na temat Requiem dla Snu z Darrenem Aronofskym, pytania zadawaa publiczno zgromadzona w studio, nagrania dokonaa dziennikarka Mary Kalin-Casey reprezentujca Reel.Com Reel.com, , wywiad odby si dnia 2 listopada 2000 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 15 stycznia 2008.

stylistycznych, jeli nie popychaj narracji do przodu, i jest to kluczowa zasada.

23

Jedn

najcichszych

najbardziej

nieruchomych

scen

filmie,

kontrastujcych z obcion efektami wizualnymi i dwikowymi faktur filmu, jest scena cichego poegnania matki z synem. Stoj oddaleni od siebie w ciemnym wntrzu mieszkania, ktrego ponuro kontrastuje ze wiatem na zewntrz. Ich nieruchome postacie przypominaj cienie, przez duszy czas znajduj si w przeciwlegych ktach pokoju. Aronofsky mwi: Ta scena bya jednym z gwnych powodw, dla ktrych zrealizowaem ten film. Kiedy przeczytaem t scen w ksice, nie mogem przesta paka. Myl, e kady moe w niej odnale swoje dowiadczenia: kady rozumie tez zwizek z rodzicem lub dziadkiem, ktry si zaamuje, a czowiek nie moe nic zrobi. Moe tak si dzia z innych powodw, lecz komunikacja szwankuje, a ty chcesz pomc i wycign rk, ale po prostu nie potrafisz. Bya to wana dla filmu scena. Jest to najspokojniejsza scena, zarwno wizualnie, jak i w aspekcie dwikowym; zdjcia byy krcone tradycyjnie i byem tego bardzo wiadomy.
24

Kontrastowo jest tu bardzo zauwaalna i scena przykuwa uwag tradycyjn Gdy Harry wraca takswk, zaczyna paka, pdzca takswka mija

technik filmowania. Rytm zosta celowo zamany, skaniajc do refleksji cisz. zielone drzewa, a ziele rozmywajca si w pdzie tworzy to dla jego postaci, stwarzajc wraenie, e grunt usuwa mu si sprzed stp. Hip - hopowe cicia montaowe przenosz widza natychmiast do rytuau przyjmowania narkotyku. Nastpnie obserwujemy, jak Tyrone odnosi porak podczas omawiania interesw na wyszych szczeblach hierarchii dilerw, wpltuje si w akcj ze
23

" Wywiad z reyserem na temat Requiem dla Snu przeprowadzony przez Johna A. Accardo z czasopisma The Satyr, adres strony internetowej TheSatyr.com, data wywiadu nieznana, tekst wywiadu zamieszczono nastpnie na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 16 stycznia 2008.

24

Wywiad pt.: Pi- Progresja Aronofsky powraca z Requiem " "Pi" Progression, Aronofsky Returns With "Requiem" - wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym dnia 6 padziernika 2000 roku przez Anthonyego Kauffmana w Indie Wire, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

strzelanin, ale udaje mu si uciec. Filmujc jego ucieczk, operator zastosowa tu efekt nazwany vibra cam. Aronofsky, pytany o nowatorskie efekty specjalne, komentuje artobliwie: To ekipy marketingowe, usiujce doda troch terminw do naszej pracy. Vibra cam to praca z kamer, to po prostu technika filmowa, ktr zainicjowalimy w Pi, co oznacza, e kiedykolwiek Max Coen dowiadcza blu gowy, kadr zaczyna si trz. A robilimy to tak: po prostu dosownie nakadalimy na kamer obiektyw dugoogniskowy i najzwyczajniej trzlimy ni, poniewa tylko na tyle moglimy sobie pozwoli. A w Requiem w pewnym sensie opanowalimy to do mistrzostwa.25 W zasadzie, efekt vibra-cam czono czasem z obrbk cyfrow obrazu. Na przykad w sekwencji z trzsc si kamer, gdy Jared i Marlon siedz w wizieniu, krzyczc z blu, dwik zapisano cyfrowo, wzmocniono i nastpnie trzscy si obraz zsynchronizowano z zapisem dwikowym tak, by pokrywa si z rytmem ich krzyku, w ten sposb podkrelajc subiektywizm tej wizji. Gdy z dwikiem spadajcego szafotu na ekranie pojawia si czarnobiay napis Jesie, bohaterom nie wystarczaj ju zwyke dawki rodkw. Trzs si w godzie, intensywne doznania fizyczne ilustruje wzmocniony podkad dwikowy: tabletka wpadajca do doni wydaje odgos trzaskajcych drzwi, przy zakrcaniu buteleczki, wczaniu pilota syszymy take uderzenia w tle, lodwka wybucha. Dwik jest zintensyfikowany, przekamany, poddany przeksztaceniu technik cyfrow tak, by odzwierciedli doznania po zayciu rodkw psychotropowych. Obserwujemy przyciemnione lub zalane psychodelicznym wiatem, oraz znieksztacone obrazem filmowanym przy uyciu wypukego obiektywu pomieszczenia. Inkantacje tumw z wczonego telewizora przypominaj rytuay dzikich plemion. W narkotycznej malignie Sara widzi sam siebie podczas wystpu w telewizji. W paranoi biega w kko, kamera ukazuje jej oszala posta z abiej perspektywy, podkrelajc tym samym impet i bezadno jej ruchw.
25

wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym przez Ruby Rich reprezentujc InView (Inview.Kqed.Org), dnia 11 lutego 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Gdy Sara odwiedza ponownie lekarza, ju halucynujc, kamera ukazuje go z przeciwlegego koca korytarza, jego posta jest absurdalnie do pomniejszona przy uyciu wypukego obiektywu, w przeciwiestwie

ukazanej na pierwszym planie, wyolbrzymionej w obiektywie, pprzytomnej twarzy Sary, wypuky obiektyw oddala optycznie posta lekarza od Sary, jego posta z daleka wydaje si miniaturowa; nie zatrzymawszy spojrzenia na pacjentce przemyka przez ekran, uspokajajc j i wypisujc kolejn recept. Kiedy Sara ciko siada lub porusza niezdarnie gow, kamera zwalnia, natomiast ruchy lekarza s sztucznie przypieszone, podobnie jak jego gos, ktry w przypieszeniu charakteryzuje piskliwa barwa postaci z filmu animowanego. Manewry te podkrelaj, i lekarz reprezentuje postaw odfajkowa pacjenta. Owietlenie razi, obraz jest intensywnie niebieski, znieksztacony, muzyka w podkadzie naladuje tajemnicze odgosy z gbi oceanu, sugerujc, i Sara jest gboko otumaniona i ma niky kontakt z rzeczywistoci. Znowu nie nawizuj kontaktu wzrokowego i lekarz ponownie wychodzi bez poegnania, nie zauwaajc, w jakim stanie jest Sara, ktra ma problemy z wydobyciem z siebie gosu. Analogicznie, degradacja Marion i Harryego rwnie nabiera prdkoci: w pocztkowych ujciach drugiej czci le odwrceni gowami od siebie, co jest bardzo znaczcym sygnaem, s ubrani na czarno. Kamera obserwuje ich z ptasiej perspektywy. Bezadnie rozsypane wok nich projekty Marion symbolizuj ich ostateczne oderwanie od rzeczywistoci, rozpad ich mrzonek o innym yciu. Mwi sennie o mioci, ale otumanieni heroin wpatruj si nieruchomo w sufit, ledwo si dotykajc. W kolejnych scenach, w mroku, nad ranem, trzs si na godzie, zlani potem. Akcja kamery przypiesza. Na tle szumw pracujcej maszyny lub pojedynczych uderze w klawisze fortepianu obserwujemy ich pierwsze ktnie na godzie, zblienia nie gojcych si ran po zastrzykach, koszmary senne. Gdy Harry namawia Marion do prostytucji z jej terapeut, dominuje niebieskie, pospne owietlenie, uzyskane dziki filtrom. Potem obiecuje jej, e bdzie tak jak kiedy, lecz kamera ukazuje go znaczco odwrconego tyem. Od tej pory dalsze ujcia przedstawiaj ich ju wycznie w fizycznym oddaleniu od siebie.

Podczas drugiego spotkania w restauracji terapeuta przedstawiony jest jako obojtny, gruboskrny konsument skoncentrowany na wasnym ciele, w kadym ujciu kamera nieodmiennie ukazuje go poruszajcego rytmicznie uchw (lub rk, w przypadku masturbacji). Gdy dotyka rk doni Marion, ujcie skokowe nagle przenosi nas do jej iluzji, w ktrej ona wbija widelec w jego rk i tryska krew, po czym kamera gwatownie powraca do rzeczywistoci, rwnie bez typowych dla konwencji kina manewrw zamglenia obrazu. Marion nienawistnie drwi sobie z niego, on nawet tego nie zauwaa. Natychmiast po tym, jak Marion prosi o poyczk, nastpuje przeniesienie do sceny w mieszkaniu. Jej przygnbiona twarz na pierwszym planie skierowana wprost na widza przecina w p jego zamazan sylwetk na dalszym planie takie ustawienie postaci podkrela dystans midzy nimi, przykuwajc uwag widza do jej osoby. W midzyczasie Harry, oczekujc na ni, w pulsujcym znaczco, skpym owietleniu obserwuje obojtnie prezentowan na ekranie telewizora biuteri z telemarketingu. Piercionek na ekranie nagle zaczyna falowa, obrazy Marion uprawiajcej seks i prezentacje tandetnej biuterii nakadaj si na siebie, po czym sceny seksu zlewaj si ze scenami zmontowanego w stylu hip-hopowym rytuau przyjmowania narkotyku. Pulsujce wiato sugerujce rytm stosunku i nakadajce si na siebie sceny seksu i telemarketingu przenosz odczucia Harryego na poziom wizualny filmu, atakujc podwiadomo widza. Marion, wychodzc od terapeuty, wkracza w dugi korytarz bloku symboliczn przestrze labiryntu - jest roztrzsiona, na jej wyrazicie owietlonej twarzy maluje si cierpienie zmieszane z obrzydzeniem. Obraz w tle jest zamazany i dry. Matthew Libatique, gwny operator kamery, uy tu efektu nazwanego Snorri-cam, polegajcego na przymocowaniu kamery do ciaa aktora, co stwarza efekt trzsienia i zamazania ta postaci, przy jednoczesnej koncentracji obiektywu na aktorze. Aronofsky tumaczy: Jest to kamera subiektywna, ktra zasadniczo wizi obiektyw w centrum kadru i sprawia, e to staje si zamazane, oddzielajc posta od jej otoczenia. A wic daje nam to naprawd, prawdziwie subiektywne odczucie. Rzeczywicie lubi korzysta z tej sztuczki.
26 26

W innym wywiadzie Aronofsky dodaje: Snorri to,

Wywiad na temat Requiem dla Snu Darrena Aronofskyego wywiad przeprowadzony przez Michaela Marano reprezentujcego Scifi.Com dnia 23 wrzenia 2001 roku, tekst wywiadu

najprociej ujmujc, stela, ktry umocowuje kamer do ciaa aktora. Nazywam to ideaem subiektywnego filmowania, poniewa posta jest zamroona w kontekcie kadru, podczas gdy to si porusza.27 Manewr ten faktycznie wizi rwnie widza w wiecie odczu bohaterki. Kamera umocowana jest na jej ciele pod ktem, stwarzajc optyczny efekt schodzenia Marion w d w metaforyczn otcha pieka. Drzwi zatrzaskuj si za Marion z hukiem, symbolizujc odcicie drogi powrotu do normalnoci. Zimne wiato w windzie, do ktrej wkracza, migocze, podobnie jak wiato w mieszkaniu. W windzie Marion wkracza pomidzy dwch rosych mczyzn w garniturach, grujcych nad ni sylwetkami. Jest to skierowany do podwiadomoci widza sygna, e od tej pory bdzie ju uwiziona w wiecie mczyzn wykorzystujcych j dla seksu. Wychodzc z klatki, wymotuje. Pada deszcz dwik ten wzmocniono. Towarzyszy temu przygnbiajcy dwik skrzypiec. Analogicznie, w deszczu, w kolejnych ujciach przedstawiono nag, symbolizujc bezbronno, sylwetk Tyronea, ktry kontempluje w mroku swoj degradacj, wspominajc marzenia jego matki o przyszoci syna. Nastpnie widzimy znw Marion, jak w szale godu szuka narkotykw, pldrujc mieszkanie, przetrzsa kosz na mieci i niszczy swoje projekty. Harry idzie po narkotyki, lecz wraca z pustymi rkami i rozpoczyna si ktnia. Pniej obserwujemy Sar kolejne sceny ukazuj j w psychodelicznym owietleniu, w makijau clowna, taczc do wasnych majakw i dziwacznej muzyki z filmu animowanego, strojc miny. Arnofsky nie zaprzecza, i jest pod wielkim wpywem estetyki kreskwek. Podczas wywiadu tumaczy dziennikarzowi: Znasz t szalon muzyk, ktra rozbrzmiewa, gdy Sara wychodzi z telewizora i taczy wokoo, wiesz, t szalon muzyk conga? [...] waciwie facet, ktry napisa t muzyk, to Brian Emrich to jedyny motyw, ktry nie jest dzieem Clinta {Mansella, kompozytora} i Kronosu, jest to dzieo Briana Emricha, projektanta dwiku. Powiedziaem Brianowi, Pamitasz, jak Krlik Bugs taczy na gowie Elmera Fudda?
zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.
27

wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym przez Ruby Rich reprezentujc InView (Inview.Kqed.Org), InView dnia 11 lutego 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

(wykonuje wtedy kawaek conga) Dun-dun-dun-dun- DANT! Dun-dun-dun-dunDANT! [...] o tak muzyk mi chodzi. Wiesz, jestem z tego pokolenia [...] wyrolimy na tonach, tonach, tonach kreskwek. [...] zdumiewajce, jak moe to wtargn w podwiadomo. Zdecydowanie animacja wywara na mnie wielki wpyw
28

Ellen na przemian wpada w eufori, widzc siebie szczup, w czerwonej sukience, na ekranie, i w przeraenie, gdy pulsujca lodwka wyrywa si z kta i atakuje j. Posta prezentera znika z ekranu i pojawiajc si w ziarnistym, zabrudzonym obrazie w jej pokoju, zaczyna oglda skromne wntrze jej mieszkania i wymiewa si z niej. W kulminacyjnych scenach jej maligny pracownicy studia telewizyjnego wynosz meble z jej mieszkania w rytmie agresywnej muzyki tanecznej. Gocie w studio zamieniaj mantr: jeste zwycizc, na chralne okrzyki Nakarm mnie! . Sara przeraona ucieka z mieszkania. Zima - trzecia cz tryptyku, zastaje bohaterw uciekajcych przed swoimi koszmarami. Natomiast po ktni Harryego z Sar, wsplnie z Tyronem wsiada on do auta, by umkn na Floryd. Odurzona Sara biegnie ulic i wskakuje do pocigu metra, by dotrze do telewizji. Podr Sary rozpdzonym metrem w towarzystwie obojtnych wobec niej ludzi jest symbolicznym zjazdem do pieka. Gdy dociera do telewizji, jej trupia roztrzsiona twarz kontrastuje z pustym biaym tem, ktre ma podkreli, i z samotnego wiata majakw wtargna do wiata normalnoci i obiektywizmu, neutralne to podkrela take upiorno jej wygldu. Od momentu wezwania pogotowia, gdy widz obserwuje twarz Sary pokonanej chorob, wjedajcej na wzku do szpitala w migoczcym wietle, kamera filmuje j wycznie z gry, by zasugerowa jej bezsilno i zupen utrat kontroli na sob. Analogicznie, Marion, ktra jest na godzie i postanawia zadzwoni do czowieka, ktry da jej narkotyk w zamian za seks, od tej pory filmowana jest tylko w swoim mieszkaniu - w azience, przy pulsujcym wietle, obok muszli klozetowej
28

Wsppracujc z Najlepszymi wywiad na temat filmw Requiem dla Snu, Batman: Rok Pierwszy (cz Trzecia) z Darrenem Aronofskym przeprowadzony w listopadzie 2000 roku przez Allena Whitea reprezentujcego Screenwriting.about.com, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008

bdcej metafor jej degradacji. Kamera umieszczona w rogu sufitu z ptasiej perspektywy obserwuje jej przygarbion, ciemn sylwetk. Pojedyncze, niepokojce dwiki w tle muzycznym uzupeniaj odgosy wybieranego tonowo numeru telefonu. Kamera filmuje j z gry nawet przed domofonem, widzimy jej zamazany trzscy si czarnobiay obraz z kamery przemysowej, co rwnie ma wydwik symboliczny, a potem rwnie ujcie Marion (take z ptasiej perspektywy) przed drzwiami klienta, rosego Afroamerykanina. Jej przesadzony, kabaretowy makija zaciera rysy jej twarzy. Z kolei jego zwalist posta ukaza kamera ukazuje wyolbrzymion, z abiej perspektywy. W innych ujciach sztuczne oddolne owietlenie znieksztaci karykaturalnie kanciaste rysy jego twarzy zmieniajc je w mask, jego biae zby kontrastuj ostro z czarn skr twarzy. Muzyka przyspiesza, wzmagajc napicie. W midzyczasie podr Harryego i Tyronea zostaje przerwana kamera ukazuje zblienie przeartej gangren, fioletowej rany w rce Harryego z wielk dziur w miejscu nakuwania. Po raz ostatni aplikuj sobie dziak, tym razem do montau hip-hop doczono szybkie ujcie z obrazem krwi rozpuszczajcej si w wodzie. Na tle scenerii ukazujcej ziele drzew rozmyt przez pd samochodu i deszcz na szybach, metafor zaprzepaszczonych marze, Tyrone decyduje o ratunku w szpitalu, a licznik staje na symbolicznej liczbie 600. Trzeci, kulminacyjny akt filmu, wspomaga doskonaa muzyka skrzypcowa, zaczerpnita z Requiem Mozarta i Verdiego, a nastpnie wzbogacona cyfrowo i odtworzona przez Kwartet Kronos. Marion wraca do domu - tym razem widz obserwuje jej nieruchom twarz pod wod - ten zamazany, falujcy obraz z delikatn muzyk w tle symbolizuje pogrzeb jej duszy, w kocu Marion wydaje z siebie krzyk: od tego momentu bdzie wystpowa wycznie z cyrkowym makijaem symboliczn mask. Reyser definiuje temat filmu jako bitw pomidzy uzalenieniem a ludzk dusz
29

i temu motywowi podporzdkowuje

konsekwentnie warstw symboliczn dziea. Koczca ich kontakty rozmowa telefoniczna z Harrym, w ktrej obydwoje si okamuj, rwnie filmowana jest w azience.
29

Wywiad pt. To Film Punk (Its a Punk Movie) z Darrenem Aronofskym dotyczcy Requiem dla Snu przeprowadzony przez Jeffa Starka z Salon.com dnia 13 padziernika, 2000 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Przebywajca ju w szpitalu Sara otrzymuje lek uspokajajcy w momencie wstrzykiwania leku szalecza muzyka zamiera w tempie maszyny, ktrej tryby spowalniaj. Podczas upokarzajcych, przedstawionych z kamer kadrujc z ptasiej perspektywy czynnoci przymusowego mycia, zakadania kroplwki przez nos, wizania do ka, sanitariusze opowiadaj sobie o sytuacjach z codziennego ycia, m.in. obstawianiu zakadw w kasynie, co podkrela jej bezsilno i samotno. Trudno byoby nie spostrzec, i wszystkie postaci otaczajce tkwicych w koszmarze bohaterw ktre s zdrowe, nietknite naogiem, przypominaj cyborgi i wykonuj swoje obowizki mechanicznie, z obojtnoci. Ta absurdalna obojtno wiata ich otaczajcego podkrela aspekt horroru w filmie. We wspomnianych scenach Aronofsky stosuje tu rwnie z perfekcjonistycznym zaciciem niezauwaalne dla widza cyfrowe efekty wizualne: Kiedy Sara jest w szpitalu i dostaje zastrzyk od pielgniarki i oddala si powolnymi ruchami, jej twarz lekko si kurczy. Ide byo tutaj wprowadzenie efektw, ktre s odczuwane, lecz niezauwaalne30 Nastpne, kulminacyjne sceny filmu, montowane s technik rozpdzonych ci montaowych trwajcych 3 minuty. Sara o trupio bladej twarzy, ktr podkrela szaro szpitalnego stroju, pdzi na wzku przez korytarze, kierowana na zabieg terapii elektrowstrzsami, pytania lekarzy Czy mnie widzisz?, czy mnie syszysz?, przenosz si do scen z pprzytomn z godu narkotykowego Marion, gdy w absurdalnym mocnym makijau puka do drzwi Murzyna, by za chwil wzi udzia w lesbijskiej orgii. W ekspresjonistycznych scenach amputacji rki Harryego krew tryska mu na twarz, Tyrone, ktry w wizieniu podj prac jako sprztacz, zwija si w torsjach, nie mogc poradzi sobie z godem narkotykowym. S to ekstremalnie przerysowane, okrutne sceny, obrazujce ich upadek. Wykorzystany tu pomost dwikowy pytania lekarzy prbujcych nawiza kontakt z pacjentk, przeniesione do scen z innymi bohaterami - sugeruje, i wszystkie z czterech

30

Wywiad pt.: Pi- Progresja Aronofsky powraca z Requiem "Pi." "Pi" Progression, Aronofsky Returns With "Requiem" - wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym dnia 6 padziernika 2000 roku przez Anthonyego Kauffmana w Indie Wire, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

postaci znajduj si w tym samym, dalekim od kontaktu ze wiatem zewntrznym, stanie wiadomoci. Epilog filmu tworzy sekwencja o wyranie wyciszonym tempie. Obejmuje ona powtrzon scen z molo, gdy Harry krzyczc bezgonie biegnie do Marion stajcej w oddali, a ona znika, tym razem jednak on cofa si ze zdumieniem i wpada w ciemn czelu. Nastpnie ssiadki Sary po odwiedzinach u niej pacz, obejmujc si w zimowej scenerii, a potem Marion wrd strzpw swoich projektw ciska zdobyt dziak i kuli si na ku, cho na jej twarzy maluje si ulga. Sara dziki elektrowstrzsom uspokaja si troch, lecz wci nie jest uwolniona od swojej obsesji: obraz pokoju, do ktrego przewieziono j po zabiegu, nakada si na obraz studia, w ktrym nieustannie przebywa w swoich majakach. Pokonani bohaterowie kul si na kach w pozycji embrionalnej z kamer obserwujc ich z gry. W ostatniej wizji Sary, w ktrej spotyka si z Harrym na ekranie, dwa promienie zielonego wiata przecinaj symbolicznym krzyem ciemny ekran. Zim koczy dugi skrzypcowy, przeszywajcy dreszczem utwr pt. Lux Aeterna. Napisy koczce film wywietlane s na tle odgosw szumu morza i piewu ptakw (utwr Coney Island Low ) reyser odgradza widza od koszmaru, w ktrym go pogry, przypominajc, e to tylko fikcja. Jest to jedyne katharsis, ktrym raczy go w cigu caego czasu trwania filmu urok wiadomoci, e to nie nas spotkao i siedzimy wygodnie w fotelach. Jednak wkrtce, ku ironii, pojawiaj si take ciche odgosy teleturnieju telewizyjnego, ktrych ogldajcy nie moe ju kojarzy obojtnie. Podsumowujc: na przekr krytyce, sugerujcej, i przeadowanie filmu efektami wizualnymi i dwikowymi charakterystyczne jest bardziej dla wieego absolwenta szkoy filmowej pragncego popisa si wszystkimi nowo wyuczonymi sztuczkami, ni dojrzaego reysera, Aronofskyego mona atwo wybroni konstatujc, i wykazuje si elazn konsekwencj w ich stosowaniu. Kada pozycja kamery, scena, kade posuenie si dwikiem, kolorem i rekwizytem ekranowym, ma swj sens. Sam reyser wspomina: Przy kadej scenie gwny operator kamery i ja mwilimy: <OK., gdzie w tej scenie jest Uzalenienie? Co myli Uzalenienie? Co robi Uzalenienie, by zasadniczo

sprawi, by postacie cierpiay bardziej? To wanie czyni Uzalenienie: to straszliwy potwor, ktry przeera ludzk dusz.>31 Prewizualizacja jest staym elementem warsztatu Aronofskyego podczas edycji sfilmowanego materiau, lecz reyser kontrolowa take tempo filmu, podporzdkowujc je dodatkowo bezwzgldnie obrbce cyfrowej przy wykorzystaniu systemu montaowego Avid, tak by aden kadr nie pojawi si w filmie przypadkowo: Nie ma sposobu na to, by prewizualizowa trzyminutowy klimaks pod koniec filmu [...] Myl, e gdyby ten film zosta zmontowany w sposb tradycyjny, nie byby tym samym filmem. Ten film istnieje tylko dziki technologii cyfrowej 32, mwi reyser. Niemniej jednak film ten broni przed opatrzeniem etykietk produkt MTV take doskonaa gra aktorw - nieustanny pd obrazw na ekranie, zalew efektw specjalnych, nie zdoay przymi wirtuozerii ich aktorstwa. Dziki technice gry wybija si Ellen Burstyn, uhonorowana wieloma prestiowymi nagrodami za rol w filmie. Reyser wspomina: Jej obecno bya dla mnie bogosawiestwem. Wedug mnie najwspanialsz rzecz, jak kiedykolwiek miaem zaszczyt zrobi, byo sfilmowanie jej gry w tym filmie. Naprawd myl, e to najwspanialsza rzecz, w jak kiedykolwiek si zaangaowaem. Sdz, e to, co robi w tym filmie w wieku 67 lat, jest niezwyke [...] Byo to czyste oddanie temu rzemiosu, sztuce i materiaowi. Mam nadziej, e ludzie obejrz jej aktorstwo w tym filmie. Ma tak kontrol nad swoim ciaem instrumentem - e moe zagra kad doskona melodi, i kad okropn kakofoni, i potrafi te dotkn kadej pojedynczej nuty porodku. Zupenie jak muzyk wirtuoz.33
31

Wywiad pt. To Film Punk (Its a Punk Movie) z Darrenem Aronofskym dotyczcy Requiem dla Snu przeprowadzony przez Jeffa Starka z Salon.com dnia 13 padziernika, 2000 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

32

Sen Darrena, wywiad- dyskusja Aronofskyego z widowni, nagrany podczas Festiwalu Filmowego Mill Valley w Hrabstwie Marin w Kalifornii, dnia 2 listopada 2000 roku. przez Mary Kalin- Casey reprezentujc Reel.Com; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 15 stycznia 2008. 33 Wywiad pt. To Film Punk (Its a Punk Movie) z Darrenem Aronofskym dotyczcy Requiem dla Snu przeprowadzony przez Jeffa Starka z Salon.com dnia 13 padziernika, 2000 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Aktorzy dali z siebie wszystko za najmniejsze stawki 67- letnia Ellen Burstyn podczas krcenia filmu nosia godzinami wacy 20 kilogramw kostium pogrubiajcy, Jared Leto schud okoo 15 kilogramw, by upodobni si do wyniszczonego narkomana, Marlon Wayans udowodni, e nie jest tylko aktorem komediowym, Chris MacDonald w roli Tappyego Tibbonsa niechccy przekona statystw grajcych publiczno do reklamowanej przez siebie diety, a Jennifer Connelly, ulubienica Amerykanw, wystpia w scenach, na ktre nie zgodziaby si adna hollywoodzka celebrytka. Gra pozostaych aktorw, cho w peni profesjonalna, nie jest ju moe tak charyzmatyczna, jak gra Burstyn, lecz ich charakterystyczne, wyraziste twarze doskonale wpasoway si w klimat filmu. Kompozytor podkadu dwikowego do filmu, specjalizujcy si w tworzeniu muzyki elektronicznej, Clint Mansell, zaangaowany by w cay proces tworzenia filmu, pracowa przed rozpoczciem zdj, by obecny na planie zdjciowym, oraz kontynuowa prac ju po ukoczeniu zdj. Poniewa Aronofsky zaprzg do pracy legendarny kwartet Kronos, fuzja muzyki elektronicznej i smyczkowej stworzya tu ciekaw hybryd. Muzyka rwnie podkrela symbolicznie trjaktow konstrukcj tego dziea kada cz rozpoczyna si od uwertury. Utwory s bardzo urozmaicone Duchy, Duchy Utraconej Przyszoci i Letnia Uwertura s przesycone nostalgi, powolne, natomiast np. Sprztanie Mieszkania charakteryzuje przypieszone tempo, z kolei Uwertura Zimowa i Pocztek Koca s chaotyczne i niespokojne i doskonale przybliaj upiorny klimat ostatniej czci tryptyku. Dziki sugestywnoci tej muzyki, dwik w rwnym stopniu co obraz buduje fabu filmu, nieodmiennie antycypujc bieg wydarze, lub podpowiadajc ich waciwe znaczenie. W towarzystwie efektw dwikowych autorstwa pasjonata obrbki cyfrowej, Briana Emricha, ktry zafascynowa reysera faktem, i poddaje manipulacji wszystkie znane czowiekowi dwiki, cieka tego filmu czy w sobie to co najlepsze z tradycji, z tym, co najlepsze w nowoczesnej technice dwikowej. Reyser nie jest zraony krytyk hiperekspresjonistycznej stylistyki filmu, ktra nie wszystkim widzom przypada do gustu. Wypowiada si na ten temat z emfaz: To wietne, poniewa chc, eby ludzie odczuwali

gbokie emocje. Co do ludzi, ktrzy go {filmu} nie lubi, bardzo pochlebia mi poetyka, do ktrej si odwouj, by mnie zaatakowa, poniewa oznacza to, e stworzyem co pozytywnego, skaniajc ich, by wyszukali kilku epitetw w sowniku [....]To nie jest zwyky film [....] Jeli pragniecie zobaczy film, z ktrego wyjdziecie i powiecie O, to byo dobre, lub O, to nie byo zbyt dobre, prosz, nie idcie na Requiem dla Snu Myl, e widownie bd go albo kocha, albo nienawidzi, i to byo zawsze jego zamierzeniem[....] Ludzie wybierajcy si na ten film zmierzaj do pieka. programowo z naogiem chonicia
34

Z punktu widzenia estetyki warto te doda, i film walczy rwnie przesodzonej papki hollywoodzkich produkcji sucych za kolejne opium dla mas. Aronofsky mwi: Hollywood w pewnym sensie zabi tragedi [...] ona tak naprawd nie istnieje ju w kinie. Nawet w tak zwanych filmach czarnego gatunku szczeglnie w tych o narkotykach tak wielu ludzi wychodzi z tego ywych. A kady, kto spdzi na tej planecie 15 lub 20 lat generalnie wie, e nie tak si dzieje. okoo 80 lat wstecz, kiedy Hollywood naprawd zyska
35

W innym nad

wywiadzie kontynuuje ten wtek, mwic: Tragedia, a do okresu sigajcego kontrol przemysem rozrywkowym, stanowia prawdziw form. A teraz tego ju nie ma; ludzie nie potrafi dowiadczy katharsis i zareagowa, kiedy ogldaj tragedi.36

34

Wywiad pt. To Film Punk (Its a Punk Movie) z Darrenem Aronofskym dotyczcy Requiem dla Snu przeprowadzony przez Jeffa Starka z Salon.com dnia 13 padziernika, 2000 roku tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

Tekst Pt. Aronofsky Darren: Requiem Dla Snu rozmowa z Darrenem Aronofskym przytoczona na UrbanCinefile przez Alistaira Harknessa reprezentujcego UrbanCinefile.com, dnia 8 lutego, 2001 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008.

35

36

Sen Darrena, wywiad- dyskusja Aronofskyego z widowni, nagrany podczas Festiwalu Filmowego Mill Valley w Hrabstwie Marin w Kalifornii, dnia 2 listopada 2000 roku. przez Mary Kalin- Casey reprezentujc Reel.Com; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 15 stycznia 2008.

Stawiajc na prawdziw sztuk, reyser skaza swoje dzieo na komercyjne fiasko, co byo do przewidzenia. Cho film ten skoni niektrych widzw jedynie do prb regulowania swoich odtwarzaczy DVD, osign jednak rozgos wrd krytykw i koneserw kina, cenicych bezkompromisowo i dobry efekt pozbawiony efekciarstwa. Film ten, rezygnujc z atwych rozwiza, pozbawiony jest rwnie moralizatorstwa obserwujemy bdy popeniane przez bohaterw, ich samooszukiwanie si, lecz wiat normalnych ludzi, ktry ich otacza, jest tak groteskowy, uomny, i obojtny wobec cierpienia, e uzupenia ten obraz, nie tworzc wobec niego kontrastu. W ten sposb reyser zachowuje konsekwencj wobec deklarowanego subiektywizmu tego dziea, jak rwnie zasadniczego tematu saboci czowieka. W ukazanym przez Aronofskyego wiecie obd od normalnoci dzieli bardzo wska granica wszyscy mamy swoje obsesje, wszyscy bez wyjtku yjemy zgodnie z rytmem zaspokajanych pragnie tej czy innej natury, ktre wi nasz wiadomo. To film o autodestrukcji wpisanej w natur kadego czowieka i saboci, ktr musi nieustannie przezwycia, by z ni nie przegra. Aronofsky nie pozostawia nam zudze, sugerujc ponadto, e w tej walce jestemy sami. Podsumowujc, nie mona nie wspomnie, i kluczow zalet tego filmu jest fakt, i reyser, decydujc si na idiosynkratyczny styl realizacji filmu, nie dopuci jednak do tego, by tak charakterystyczny styl stamsi jego tre. Niezalenie od skalkulowanej precyzji w posugiwaniu si wszelkimi nowinkami nowoczesnej techniki filmowej, potrafi te zda si na improwizacj i pokierowa si gosem instynktu, rezygnujc z gotowych koncepcji w adnym przypadku nie narzuca aktorom swojej wizji aktorstwa, lecz da im woln rk w kreowaniu postaci i intuicja nie zawioda go. Aronofsky mia racj mwic, e jego film nie byby taki sam bez techniki cyfrowej, lecz nie mona nie zauway, i jest te owocem sprzonej, wietnie zgranej pracy dobrze dobranych i kierujcych si wspln ide twrcw, z ktrych kady, jako profesjonalista, zosta obdarzony zaufaniem i otrzyma na tyle wolnoci, by mc wnie do tego dziea co niepowtarzalnego. To sprzenie rnych jego elementw obrazu, dwiku, gry aktorskiej spord ktrych wszystkie, zachowujc oryginalno, funkcjonuj na wyrwnanym

poziomie, wspomagajc si wzajemnie, a nie tamszc, decyduje w moim przekonaniu o jego wyjtkowoci.

Tumaczenie tekstw rdowych: Halina Boniszewska

BIBLIOGRAFIA:
1. Wywiad pt. To Film Punk (Its a Punk Movie) z Darrenem Aronofskym dotyczcy Requiem dla Snu przeprowadzony przez Jeffa Starka z Salon.com dnia 13 padziernika, 2000 roku tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 2. Wywiad pt.: Pi- Progresja Aronofsky powraca z Requiem "Pi." "Pi" Progression, Aronofsky Returns With "Requiem" - wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym dnia 6 padziernika 2000 roku przez Anthonyego Kauffmana w Indie Wire, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 3. Wsppracujc z Najlepszymi wywiad na temat filmw Requiem dla Snu, Batman: Rok Pierwszy (cz Trzecia) z Darrenem Aronofskym przeprowadzony w listopadzie 2000 roku przez Allena Whitea reprezentujcego Screenwriting.about.com, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008 4. Wywiad na temat Requiem dla Snu przeprowadzony z Darrenem Aronofskym przez Ruby Rich reprezentujc InView (Inview.Kqed.Org), InView dnia 11 lutego 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 5. Wywiad na temat Requiem dla Snu Darrena Aronofskyego wywiad przeprowadzony przez Michaela Marano reprezentujcego Scifi.Com dnia 23 wrzenia 2001 roku, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 6. http://www.amazon.ca/Requiem-for-a-Dream-Pi/dp/B00005V1WQ, odczytu dokonano dnia 5 stycznia 2008 roku 7. tekst zaczerpnity ze strony internetowej dnia 22 stycznia 2008 ; wywiad przeprowadzony przez Stephena Applebauma reprezentujcego Netribution.co.uk na

pocztku roku 2001 dotyczcy Requiem dla Snu ; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 8. Wywiad pt. O scenach nagoci w Requiem i w Batmanie, wywiad z Darrenem Aronofskym przeprowadzony przez Freda Topela reprezentujcego dailyradar.com, zamieszczony w Daily Radar w roku 2000, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 9. Tekst pt. Aronofsky Darren: Requiem Dla Snu rozmowa z Darrenem Aronofskym przytoczona na UrbanCinefile przez Alistaira Harknessa reprezentujcego UrbanCinefile.com, dnia 8 lutego, 2001 roku; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 10. Artyku Davida Geffnera reprezentujcego DGA.Org, na podstawie wywiadu przeprowadzonego z Darrenem Aronofskym w styczniu 2001 roku tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 11. Spenione Marzenia (Dreams Fulfilled), fragment wywiadu przeprowadzonego 11 padziernika 2000 roku z Darrenem Aronofskym przez Davida E.Williamsa reprezentujcego Threat.com, tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 13 stycznia 2008. 12. Sen Darrena (Darrens Dream), wywiad- dyskusja Darrena Aronofskyego z widowni, nagrany podczas Festiwalu Filmowego Mill Valley w hrabstwie Marin w Kalifornii, dnia 2 listopada 2000 roku. przez Mary Kalin- Casey reprezentujc Reel.com; tekst wywiadu zamieszczono na stronie internetowej http://aronofksy.tripod.com, odczytu ze strony internetowej dokonano 15 stycznia 2008.