You are on page 1of 53

Międzynarodowe stosunki gospodarcze

MSG- zajmują się przepływem siły roboczej, towarów, usług, kapitałów i wiedzy
technicznej.
MSG- jako dyscyplina naukowa opiera się na takich samych podstawach
metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii ekonomii. Głównych przyczyn
kształtowania się i rozwoju MSG należy doszukiwać się w istnieniu niezależnych,
suwerennych państw poprzedzielanych granicami państwowymi. Współczesne MSG to
stosunki między krajami o różnych ustrojach i poziomach rozwoju gospodarczego i
różnych perspektywach rozwojowych.
Podmiotami są:
- przedsiębiorstwa
- przedsiębiorstwa międzynarodowe tzw. korporacje
- organizacje gospodarcze i finansowe międzynarodowe
- ugrupowania integracyjne
Korporacje- wielkie ugrupowania gospodarcze o ogromnych potencjałach ekonomicznych.
- 2/3 udziału w handlu zagranicznym przypada na kraje wysokorozwinięte
- ¼ przypada na kraje rozwijające się
- kilka procent na kraje transformujące się
Handel międzynarodowy to handel między wieloma narodami.
Handel zagraniczny odnosi się do handlu jednego kraju.
Siły oddziaływujące na handel:
- przymus
- korzyści
Handel międzynarodowy obejmuje wszystkie możliwe relacje wymiany towarowej między
uczestniczącymi w niej krajami. Pojęcie handlu zagranicznego wiąże się z poszczególnymi
krajami. Zasadza się na relacji kraj- zagranica i obejmuje stosunki każdego kraju z
innymi krajami.
Handel zagraniczny otwiera gospodarkę narodową w stosunku do świata zewnętrznego,
umiędzynaradawia ją, przekształca w podmiot międzynarodowej wymiany towarowej.
Tu widać wyraźnie pojęcie gospodarki otwartej :
Jest to gospodarka powiązana ze światem zewnętrznym, z której wypływają na rynki
zagraniczne strumienie krajowych dóbr i usług, a w charakterze ekwiwalentu wpływają do
niej dobra i usługi pochodzenia zagranicznego. Drugą warstwę tych przepływów stanowią
środki pieniężne.
Gospodarka zamknięta jest przeciwieństwem gospodarki otwartej. Zakłada izolację
gospodarki narodowej od otoczenia zewnętrznego i handlu , zorientowanie na własne siły
i środki oraz na wymianę dóbr i usług wyłącznie w granicach państwowych.

Międzynarodowy podział pracy, kooperacja i specjalizacja produkcji.


Wyjaśnić sens tych 3 pojęć, jakie jest ich znaczenie i jak współdziałają ze sobą.
Międzynarodowy podział pracy kojarzy się z zasobami pracy jakimi dysponują narody.
Ludność jest demograficzną podstawą zasobów pracy. Ludność jest zróżnicowana w
poszczególnych krajach. Jest nas ok. 6 miliardów.
Zasoby pracy wynikają z odjęcia ludzi nie zdolnych do pracy czyli dzieci i ludności w
wieku emerytalnym. Pozostanie ok. 3 miliardów ludności w wieku produkcyjnym. Nie
wszyscy jednak pracują bo występuje zjawisko chronicznego bezrobocia.
Zasoby pracy to jeden z czynników produkcji.
We współczesnym świecie nie ma takiego kraju który byłby w stanie sam wytworzyć
wszystkie asortymenty produktów. Narody z całości wybierają sobie pewna grupę
asortymentową towarów które będą produkować w zależności jakimi zasobami dany kraj
dysponuje. Im większy asortyment towarów będziemy wytwarzać tym większą ilość
środków musimy przeznaczyć aby zapewnić odpowiednią jakość aby być konkurencyjnym
na rynku.
W ostatecznym rachunku podział pracy jest podziałem produkcji.
W 1999r. USA i Kanada wytwarzały 22 % produktu światowego, Kraje Europy Zachodniej
wytwarzały ok. 21 % produktu światowego, kraje afrykańskie 4 %, kraje latynoskie 8 %,
Polska mniej niż 1 % ( o,75 % ). Produkcja w skali światowej jest ogromna.
Gdyby USA wytwarzała wszystkie asortymenty wyrobów w ogóle nie angażowałaby się w
wymianę towarową.
Podstawowe cechy międzynarodowego podziału pracy:
- każdy naród z tej wielkiej produkcji i struktury asortymentowej wybiera jakąś
część a z innej rezygnuje zostawiając ją dla innych narodów w ramach
międzynarodowego podziału pracy
- koncentrując się na wybranych dziedzinach a rezygnują z innych każdy naród
specjalizuje się w tych dziedzinach które wybrał i z pojęciem tej koncentracji czyli
wyboru pewnego fragmentu łączy się pojęcie specjalizacji produkcji w skali
międzynarodowej
- każdy naród rezygnuje z wytwarzania wielu wyrobów i usług na rzecz innych nie
dlatego że są mu nie potrzebne ale dla tego że jego zasoby są zbyt skromne aby o
własnych siłach wytwarzać te wyroby
- w jaki sposób kraj ma zaopatrzyć się w te wyroby które są mu potrzebne a z
których produkcji zrezygnował- może je zdobyć na rynkach zagranicznych ale
musi dysponować dewizami. Skąd weźmie środki na import – w ostatecznym
rachunku jedynym środkiem jest eksport, ale żeby eksportować trzeba się
wyspecjalizować w pewnej produkcji aby wygospodarować nadwyżki wyrobu, aby
móc przeznaczyć je na eksport i zdobyć dewizy, aby uzupełnić ubogą strukturę
asortymentową produktów. Handel Zagraniczny rozszerza strukturę wyrobów.
Międzynarodowy podział pracy jest podziałem zadań produkcyjnych między
poszczególne kraje, w jego ramach dokonuje się międzynarodowa specjalizacja a
wybór jest jednocześnie orientacją na specjalizację produkcji i jest jednocześnie
procesem wydłużania serii wyrobów w wyspecjalizowanych dziedzinach ażeby
wytwarzanej produkcji wystarczyło do nasycenia rynku wewnętrznego i aby powstały
nadwyżki na eksport.
Z tym pojęciem łączy się tez wymiana międzynarodowa towarów.
Klasyfikacje międzynarodowego podziału pracy:
- wewnątrz gałęziowy międzynarodowy podział pracy np. wymieniamy maszyny za
maszyny, chemikalia za chemikalia itp.
- między gałęziowy podział pracy np. wytwarzam chemikalia i wymieniam je nie
tylko na inne chemikalia ale i na np. maszyny
We współczesnych warunkach decydującą rolę odgrywa wewnątrz gałęziowy podział pracy
bo podstawową pozycje we współczesnej wymianie zajmują kraje wysoko rozwinięte ( na
nie przypada 2/3 udziału światowej wymiany towarowej ). Gałęziowa struktura tych
krajów jest zbliżona i dlatego dominuje wymiana wewnątrz gałęziowa.
Między gałęziowy podział pracy dotyczy z jednej strony krajów wysokorozwiniętych a z
drugiej strony krajów słabo rozwiniętych gospodarczo. Struktury krajów wysoko
rozwiniętych to struktury przemysłowo usługowe a krajów słabo rozwiniętych to struktury
rolniczo surowcowe. Ta wymiana odgrywa podrzędna rolę.
W jednym i drugim podziale pracy nie muszą uczestniczyć wszystkie kraje
( ONZ podaje ponad 180 krajów ) i wszystkie gałęzie.
MPP można rozpatrywać w kategoriach:
1. statycznych – dana jest niezmienna struktura towarowa i geograficzna
2. dynamicznych – są nieustanne zmiany w strukturze produkcji i handlu
Czynniki MPP :
1. wewnętrzne – warunki naturalne, poziom i struktura gospodarcza, postęp
techniczny, czynniki systemowe i pozaekonomiczne.
2. zewnętrzne – powiązane ze światem zewnętrznym ( istotniejsze dla krajów
zacofanych ).

Czynniki które wpływają na międzynarodowy podział pracy:


- nierównomierne rozmieszczenie zasobów naturalnych w świecie ( zazwyczaj kraje
wysoko rozwinięte mają mniej zasobów naturalnych )
- zróżnicowane wyposażenie krajów w pracę i kapitał ( kraje wysoko rozwinięte to
20 % ludności świata i gaśnie krzywa przyrostu naturalnego a w krajach słabo
rozwiniętych jest eksplozja przyrostu naturalnego. Główne zasoby kapitału ( nie
tylko pieniądze ) znajdują się w krajach bogatych ). Tam gdzie nie ma kapitału
produkcja jest o charakterze pracochłonnym a tam gdzie jest kapitał produkcja
jest praco oszczędna ale kapitałochłonna
- czynnik naukowo techniczny – postęp techniczny jest tworzony w krajach
wysokorozwiniętych, mamy produkcje nauko chłonną i nauko oszczędną (wyroby
o wysokiej i ultra wysokiej technice )
- jest przymus międzynarodowego podziału pracy i korzyści z niego płynące
Międzynarodowy podział pracy ma strukturotwórcze znaczenie i wpływa na formowanie
narodowych struktur produkcyjnych.
Istnieje kilka rodzajów struktur :
- makrostruktura produkcji czy gospodarki – wielkie działy gałęzi narodowej
( rolnictwo, przemysł i usługi ). MPP doprowadza do zróżnicowania tych struktur
ale nie eliminuje ich a natomiast w strukturze branżowej niektóre branże mogą
być całkowicie wyeliminowane
- mikrostruktura albo technologiczna struktura wytwarzanych wyrobów – istnieje
międzynarodowy podział pracy zespołów, podzespołów i procesów
technologicznych np. nie ma zakładu który produkowałby samochód od A do Z ze
swoich części.
- komplementarność struktur gospodarczych – to wzajemne uzupełnianie się
przedsiębiorstw czy krajów w skali międzynarodowej za pomocą eksportu i
importu. Oferowanie wzajemnych świadczeń. Ona zakłada zróżnicowanie struktur
gospodarczych, bo tylko takie mogą się uzupełniać
Międzynarodowa specjalizacja produkcji jest podstawą międzynarodowego podziału
pracy – jest to wybór i ograniczanie ilości tych dziedzin w działalności gospodarczej na
których koncentrujemy uwagę, jest to rozszerzanie skali produkcji.
Jest to ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby procesów
technologicznych w celu zwiększenia efektywności posiadanych czynników produkcji –
umożliwia wzrost wydajności pracy, obniżenie cen oraz wzmocnienie konkurencyjnych
produktów na rynku a poza tym jest czynnikiem stabilizacji obrotów handlowych.
Jest wyjściowym warunkiem osiągnięcia korzyści skali.
Może występować specjalizacja przedmiotowa ( grupy towarów ) i technologiczna ( fazy
procesów technologicznych).
Rodzaje międzynarodowej specjalizacji produkcji:
- specjalizacja wg gotowych wyrobów
- specjalizacja wg zespołów i podzespołów
- specjalizacja wg faz procesów technologicznych
- specjalizacja statyczna – pod uwagę bierze się istniejące w momencie
podejmowania decyzji co do przyszłych kierunków produkcji warunki
gospodarowania danego kraju ( za podstawę wyboru tej specjalizacji przyjmuje
się przewidywane warunki produkcji i współpracy z zagranicą uwzględniające
realne możliwości dostosowawcze gospodarki.
- specjalizacja dynamiczna – opiera się na specyficznych odmianach specjalizacji
produkcji gdzie podstawą są powiązania kooperacyjne ( tj. etap podziału pracy )
Międzynarodowa kooperacja produkcji – są to więzi produkcyjno handlowe między
przedsiębiorstwami różnych krajów które uczestniczą w wytwarzaniu dóbr finalnych w
celu wytworzenia wspólnymi siłami doskonałego produktu finalnego. Pojęcie kooperacji
wiąże się ze specjalizacją wg zespołów, podzespołów i faz procesów technologicznych.
Dobro finalne rozdziela się na małe cząstki i wtedy powstaje doskonały produkt finalny.
Dominują więzi o charakterze produkcyjnym, technologicznym, inżynieryjnym. Ważne są
stałe dobre kontakty między przedsiębiorstwami. Obok kooperantów, dostawców
występują również montownie.
Specyficzne cechy kooperacji:
- kooperacja jest umocowana prawnie ( kontrakt prawnie usankcjonowany )
- więzi kooperacyjne mają długoterminowy charakter
- obejmuje nie tylko więzi produkcyjne i technologiczne ale również sferę badań
naukowych , laboratoryjnych
- rozwija się w dziedzinach samochodowych, okrętowych, samolotowych, techniki
kosmicznej
- może być wielostronna, dwustronna , jedno produktowa, wielo produktowa,
wewnątrz gałęziowa, międzygałęziowa

Międzynarodowy handel towarami i usługami

Dynamika handlu międzynarodowego.


Wskaźnik wzrostu eksportu światowego w latach 1970- 1993 wynosi 275 %.
Eksport światowy zwiększył się 2,5 razy.
Jeśli porównamy export światowy z produkcją światową to zorientujemy się czy jest to
wyższy wskaźnik czy niższy od wskaźnika wzrostu eksportu światowego.
Produkt światowy w tym samym czasie wynosi 198 %. Mamy do czynienia z dwukrotnym
zwiększeniem się produktu światowego w okresie 1970 – 1993.
Wskaźnik wzrostu eksportu jest większy od wskaźnika wzrostu produktu światowego.
Analogiczna tendencja miała miejsce w poszczególnych krajach.
Udział eksportu w wytwarzanym produkcie krajowym i w skali światowej i w
poszczególnych krajach powinien wykazywać tendencje rosnące. Coraz większa część
wytwarzanego w poszczególnych krajach produktu przeznaczana była na rynki
zagraniczne. Analogiczna tendencja dotyczy również importu. Do gospodarki napływają
coraz potężniejsze strumienie towarów pochodzenia zagranicznego które zasilają zarówno
sektor konsumpcyjny jak i sektor produkcyjny każdego społeczeństwa. W procesie
długofalowego wzrostu gospodarczego kraje coraz szerzej otwierają się na wymianę
towarową.

Udział eksportu w wytwarzanym produkcie zwiększał się:


1. Niemcy rok 1960 – 19%
1984 - 31%
2. Wlk. Brytania rok 1960 – 21%
1984 – 29%
3. Włochy rok 1960 – 14%
1984 – 27%
Jest to ujęcie dynamiczne.

Rok 1984 – ujęcie statyczne.


Udział eksportu w produkcie narodowym.
USA - 8%
Belgia – 79%
Jakie czynniki wpływają na stopień otwarcia danego kraju :
- wielkość danego kraju i potencjał ekonomiczny, potencjału siły roboczej, zasoby
kapitału, zaplecze naukowe i techniczne jakim dysponuje dany kraj.

3 tezy:
- obserwujemy przyśpieszenie obrotów handlu zagranicznego w stosunku do
wzrostu światowego i krajowego produktu narodowego.
- w procesie długofalowego wzrostu kraje coraz szerzej otwierają się na wymianę
międzynarodową
- stopień otwarcia się krajów jest bardzo zróżnicowany a to zależy od zasobów
jakimi dany kraj dysponuje.
Geograficzna struktura handlu.

Struktura geograficzna
- to pewna całość ,
- elementy na które rozkłada się ta całość
- strukturę mierzy się konfrontując, porównując wysoko rozwinięte części z
całością
Stosuje się często trójczłonową strukturę:
- kraje wysoko rozwinięte
- kraje rozwijające się ( słabo rozwinięte)
- kraje transformujące się
Dane z 1993r.
Kraje wysoko rozwinięte – są produktem bardzo długiego procesu rozwojowego, ich
rozwój zapoczątkowała rewolucja przemysłowa w Anglii, są krajami dominującymi i ponad
połowa produktu światowego przypada na te kraje i 2/3 eksportu światowego.
Największe z nich to USA, Japonia, Niemcy, Wlk. Brytania, Francja.
Kraje rozwijające się:
1/5 światowego eksportu przypadała na te kraje.
Na czele Meksyk, Brazylia.
Kraje transformujące się ( byłe socjalistyczne ):
Przypadało 5 % światowego eksportu a w latach 80-tych 10 %.
Przejście z gospodarki centralnie planowanej na rynkową miało wpływ na ten spadek.
Skorzystały na tym kraje wysoko rozwinięte.
Przyczyny tego stanu rzeczy:
- PKB w pierwszych latach 90-tych spadał
- W Polsce spadł o 18%
- W Europie Środkowej zmniejszył się o 20 %
- Produkcja malała więc malał eksport
- Byłe tereny ZSRR – około 50%
- Zmieniała się też struktura towarów
To co dominuje w strukturze eksportu i importu to to co dominuje w strukturze produkcji.
Jeśli w strukturze krajów wysoko rozwiniętych dominuje przemysł i szeroko rozumiane
usługi to w eksporcie muszą dominować produkty i usługi z tych dwóch dziedzin.
W światowym eksporcie dominują te dwie grupy.
W 1993 roku udział tej grupy towarowej wynosi 73 % a surowców i towarów rolniczych –
24 %.
Towary przetworzone dominują w eksporcie światowym.

Usługi – to świadczenie społecznie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z


wytwarzaniem dóbr rzeczowych.
Usługi odgrywają coraz większą rolę jako składnik wymiany międzynarodowej sprzyjający
jednocześnie rozwojowi wymiany międzynarodowej i napływowi zagranicznych
inwestycji.
Klasyfikacja usług na potrzeby HZ różni się podejściem do usług świadczonych przez
czynniki produkcji ( kapitał i praca ).
Istota usług sprawia że wiele z nich jest konsumowanych w miejscu produkcji i nie mogą
być one przedmiotem obrotu międzynarodowego.
Teorie handlu międzynarodowego.
Teza:
Handel międzynarodowy jest zjawiskiem korzystnym.

Koncepcja merkantylizmu ( wiek XVII i I połow3a XVIII )


Jest to bardzo prymitywna teoria ale stanowi swoiste tło dla następnych teorii naukowych
. Jej sens – odpowiada na pytanie co jest głównym bogactwem narodu.
Według hipotezy naukowej ten naród jest bogaty który dysponuje dużym zasobem
środków pieniężnych ( srebro, złoto ). Można to uzyskać za pomocą wymiany
międzynarodowej. Ale gdyby był bilans zrównoważony to pieniędzy metalicznych
gromadzić nie można bo eksportuje się po to żeby importować. Jeśli handel zagraniczny
jest zrównoważony to jeśli otrzymano metaliczne pieniądze za sprzedane towary to
należy je w całości wydać. Wtedy nie można nic odłożyć do „ worka „ środków
pieniężnych. Dochodzimy do tego że handel taki nie ma znaczenia a ma znaczenie tylko
wtedy gdy eksport jest wyższy od importu, wiec w polityce każdego kraju powinna być
orientacja na forsowanie eksportu nad importem w celu zgromadzenia metalicznych
środków pieniężnych. Na tym polegała teoria wymiany międzynarodowej.
Nowoczesna gospodarka rynkowa sformowała się po rewolucji przemysłowej .
Powszechnym zjawiskiem stała się wymiana towarowa i rosło zapotrzebowanie na
nowoczesne teorie takiej wymiany.
Do nowych teorii wprowadzamy takie kategorie jak popyt, podaż, cena, zysk, przychód,
koszty.
Teoria kosztów absolutnych A.Smitha.
W II połowie XVIII w. takim twórcą nowej teorii był Adam Smith który wprowadził do
analizy modelowanie ekonomiczne procesów gospodarczych. Procesy gospodarcze w
warunkach rynkowych to skomplikowane zagadnienie - jest to sprzężenie i krzyżowanie
się różnorodnych zjawisk i procesów i patrzenie na nie bez jakiejś metody naukowej jest
trudne. Obiektem jego zainteresowania była gospodarka narodowa i jej powiązań z
rynkami zagranicznymi oraz wyjaśnienie mechanizmu powstawania korzyści.
A.Smith zastosował metodę abstrakcji naukowej- czyli odkładanie na bok wszystkiego
tego co powinno być pominięte w wyjaśnieniu tego zjawiska .
Wnioski z takiego założenia:
- w wymianie międzynarodowej uczestniczy wiele krajów ( obecnie ok. 190 )
- nie wszystkie kraje muszą uczestniczyć w analizie a niezbędne minimum to 2
kraje
- w wymianie uczestniczy ogromna ilość towarów i usług ale niezbędne minimum
dla analizy to 2 towary
- w tworzeniu towarów uczestniczą różne czynniki i powstają koszty osobowe i
rzeczowe. A. Smith wprowadził kategorię kosztów ale z całej ich masy wybrał
koszt siły roboczej czyli wprowadził do analizy czynnik pracy.
- wprowadził koncepcję gospodarki zamkniętej aby pokazać korzyści jakie wynikają
z gospodarki otwartej – przeprowadził konfrontację tych dwóch gospodarek.
- za podstawę analizy przyjął wymianę barterową – towar za towar, eliminując
pieniądz zarówno krajowy jak i międzynarodowy oraz jego składniki

Model 2 krajów i nałożone pojęcie gospodarki otwartej. Zasoby pracy rozpatrywane są w


jednostkach naturalnych tj. godzina czasu pracy. USA ma 2 godziny i Wl.Brytania też.

USA Wl.Brytania
koszt jednostkowy koszt jednostkowy

pszenica 6t/1godz. 10 min 1t/1 godz. 60 min

sukno 3m/1 godz. 20 min 6m/1 godz. 10 min


Gospodarka zamknięta na wymianę

Czy jest sens utrzymywać taki stan gospodarki zamkniętej.


Czy nie należy włączyć się do międzynarodowego podziału pracy tj. zrezygnować z czegoś
aby specjalizować się w czymś na czym nam zależy.
USA stwierdzają swoją przewagę w produkcji pszenicy i brak przewagi w suknie.
Czy jest sens dalej wytwarzać drożej niż w innym kraju?
Nakładamy gospodarkę otwartą. USA rezygnuje z produkcji sukna a Wlk. Brytania z
produkcji pszenicy.
USA Wl.Brytania
koszt jednostkowy koszt jednostkowy

pszenica 6t/1godz. 10 min 1t/1 godz. 60 min

sukno 3m/1 godz. 20 min 6m/1 godz. 10 min

USA Wlk. Brytania


pszenica 12t 0

sukno 0 6m

W USA wyzwoliła się 1 godzina pracy i przesunięto ją na pola pszeniczne. Mają szansę
podwoić produkcję z 6 na 12 t. pszenicy. Wlk. Brytania podwaja zaś produkcję sukna.
USA teraz może wyeksportować 6 t pszenicy bo taką mają nadwyżkę.
Reguła wymiany 6 ton pszenicy = 6 m sukna
USA zyskało 3 m sukna więcej a Wlk. Brytania ma więcej 5 t. pszenicy.
To są korzyści z wymiany towarowej.
Założeniem tej teorii jest aby występowały w analizowanych krajach bezwzględne różnice
w kosztach wytwarzania danych wyrobów.
Rozwój międzynarodowego podziału pracy zgodnie z kształtowaniem się przewagi
absolutnej prowadzi wg A.Smitha do lepszego wykorzystania mocy produkcyjnych oraz
powoduje wzrost rozmiarów produkcji obu towarów i osiąganie przez partnerów korzyści.
A.Smith abstrahuje od kosztów zmiany swojej działalności i przepływu siły roboczej w
skali międzynarodowej.
Ta teoria jest statyczną i nie można wyciągać z niej jednoznacznie idących wniosków.
Sugestia tej teorii to podporządkowanie się tej wymianie ale wcale nie musi tak być w
rzeczywistości. Można się jej przeciwstawić , wzmóc swoje wysiłki i osiągnąć lepsze
wyniki w produkcji tego towaru w którym byliśmy gorsi.

Teoria przewagi względnej w kosztach – D.Ricardo , Torens - inaczej


komparatywnych.

Jest to kontynuacja nurtu myślowego zapoczątkowanego przez A.Smitha jako klasyka


współczesnej myśli.
Kontynuuje teorię ekonomiczną opartą na czynniku pracy jako najważniejszym czynniku
ekonomicznym. Przejął całkowicie model jakim posługiwał się A. Smith czyli 2 kraje, 2
produkty i dominujący czynnik pracy. Przyjął koncepcję konfrontacji gospodarki otwartej i
zamkniętej. Abstrahował również od kosztów przemieszczenia siły roboczej z jednej
dziedziny do innej dziedziny jako również w skali międzynarodowej. Przyjął również
wymianę towar za towar- wymiana barterowa. Posługiwał się również modelem
statycznym.
Należy pamiętać że A.Smith konfrontował kraje zbliżone pod względem ekonomicznym-
każdy kraj miał określoną przewagę w jakiejś dziedzinie. D. Ricardo wprowadził nowum
takiego typu że konfrontował kraje które miały totalną przewagę nad innymi. Mamy tu
do czynienia z krajami wysoko rozwiniętymi i słabo rozwiniętymi. A.Smith stwierdziłby że
taka wymiana jest nie racjonalna bo racjonalna jest wtedy gdy dany kraj ma przewagę
tylko w jednej dziedzinie a w drugiej dziedzinie ustępuje innemu.

USA Brazylia
koszt jednostkowy koszt jednostkowy
komputery 6szt/1 godz. 10 min 1szt/1 godz. 60 min
kawa 4 t/ 1 godz. 15 min 3 t / 1 godz. 20 min

Wymiana 1 komputer USA = 1,5 t kawy Brazylijskiej

USA mają przewagę w obu produktach.


Jak skłonić USA żeby zachciał wymienić komputery za kawę?
Dowodzenie w ramach gospodarki zamkniętej.
Istnieje jednak wolny rynek w danym kraju i producenci kawy chcą kupować komputery
a producenci komputerów chcą pić kawę. Istnieje więc wymiana na tym rynku –
komputery za kawę. Stosuje się ekwiwalentną wymianę czyli 6 komputerów za 4 t kawy
ale nie sprzedaje się całego wyrobu bo części potrzebujemy na swoje potrzeby.
Pytanie – ile kawy kosztuje na rynku USA 1 komputer?
4 / 6 = 0,7 a na rynku Brazylijskim 3/1=3
Rozumowanie.
USA na własnym rynku za 1 komputer dostanie 0,7 t kawy a od Brazylii może dostać 1,5
t kawy za 1 komputer. Brazylia na własnym rynku za 1 komputer musi dać 3 t kawy a w
USA może dać 1,5 t kawy. USA i Brazylia zyskują na wymianie. Ricardo udowodnił
wzajemne korzyści- Amerykanie zarobili 8 t kawy a Brazylia zapłaciła za 1 komputer
tylko 1,5 tony kawy
USA rezygnuje z produkcji kawy a Brazylia z produkcji komputerów. Wyzwala się 1
godzina pracy. USA przeznacza ją na produkcję 6 nowych komputerów a Brazylia na 3 t
kawy.

Ricardo wprowadził teorię kosztów względnych.

USA Brazylia
koszt jednostkowy koszt jednostkowy

komputery 10 min. 60 min.

kawa 15 min. 20 min.

Wielkości względne różnią się od wielkości absolutnych. Względne powstają z dzielenia


jednej wielkości absolutnej przez inną.
Jak się ma koszt absolutny jednego komputera do kosztu absolutnego 1 tony kawy.
Relacja komputery / kawa
USA 10 / 15 < Brazylia 60 / 20
Większy ułamek to 60/20 a to znaczy że koszt względny komputera brazylijskiego
względem 1 tony kawy jest kosztem wysokim a w USA kosztem niskim.
USA ma przewagę nad Brazylią bo ma mniejszy koszt bo zminimalizowali koszt
komputera względem kosztu kawy. Mają względną przewagę nad Brazylią w
komputerach.

Relacja kawa / komputery


USA 15 / 10 = 3/2 > Brazylia 20 / 30 = 2 / 3

Brazylia ma względną przewagę nad USA w produkcji kawy.

Widzimy że w tym modelu jest absolutna przewaga USA w produkcji towarów nad
Brazylią ale jeśli wprowadzimy kategorię kosztów względnych to widzimy że USA ma
przewagę tylko w produkcji komputerów.
Podsumowanie .
- jeden z krajów musi mieć przewagę nad partnerem w obu dziedzinach
- przewaga w obu produktach nie może być jednakowa – w jednym większą w
drugim minimalną
W literaturze jeszcze inaczej interpretuje się to zjawisko.
Występuje pojęcie produkcji bezpośredniej – ( gospodarka zamknięta ) każdy z krajów
wywarza dla siebie oba produkty.
Pojęcie produkcji pośredniej – ( gospodarka otwarta ) jeden z krajów rezygnuje z
produkcji jednego produktu , podwaja produkcję drugiego i za pomocą wymiany
wymienia nadwyżkę produktu na produkt potrzebny i zdobywa go więcej niż sam mógłby
wyprodukować.

To jest interpretacja statyczna i gdyby USA miało się na niej opierać to musiałoby
zaprzestać produkcji kawy i produkować komputery a Brazylijczycy powinni zrezygnować
z produkcji komputerów.
Niektórzy ogłosili tą teorie jako reakcyjną jako próbę teoretycznego wyjaśnienia stanu
zacofania gospodarczego.
Niektóre państwa odrzuciły statyczną interpretację np. Japonia i podeszli do niej
dynamicznie.
Teorie Handlu zagranicznego.
Teorie neoczynnikowe – rozszerzenie rozważań E. Heckschera , B. Ohlina na większą
liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca. Kładzie ona nacisk na podażowe,
produkcyjne warunki panujące w różnych krajach jako podstawę uruchomienia handlu
między krajami. Jako punkt wyjścia przyjmuje założenie iż motywem uruchomienia
handlu są różnice w ich warunkach produkcyjnych co obrazują odmienne krzywe
możliwości produkcyjnych. Uważają oni za celowe uwzględnienie dodatkowych zasobów
naturalnych oraz niejednorodności czynników pracy i kapitału ( pracę proponują podzielić
na prostą i złożoną a kapitał na rzeczowy i ludzki )
Uogólnienie zasady obfitości zasobów – każdy kraj powinien eksportować towary których
wytwarzanie wymaga większego zastosowania relatywnie obfitych czynników produkcji i
jednocześnie importować towary których produkcja wymaga większego zastosowania
czynników względnie nie mało obfitych.

Teorie neotechnologiczne – uwzględniają zmiany spowodowane większym rozwojem


postępu technicznego.
W teorii luki technologicznej – jest nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu
dzięki międzynarodowych różnicach w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu
technicznego.

Teoria cyklu życia produktu - handel międzynarodowy stanowi pochodną


przechodzenia danego produktu kolejno przez 3 fazy:
- faza innowacyjna
- faza dojrzewania
- faza standaryzacji
Teoria korzyści skali, produkcji i zbytu – następują wtedy gdy rozmiary produkcji i
zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji ( można mówić o statycznych
korzyściach skali ) wskutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i sprzedaży i
obniżają jednostkowe koszty wytwarzania. Następuje poprawa technologii wytwarzania i
zwiększenie zdolności produkcyjnej.

Teorie popytowo- podażowe – jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu


międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów , istotne
jest rozwijanie handlu wewnątrz gałęziowego - jednoczesny import i eksport wyrobów
tych samych gałęzi i branż.

Teoria J. Milla - doktryna popytu.


Wprowadza on do doktryny handlu nową płaszczyznę związaną z warunkami
międzynarodowego popytu. Wg niego sfera produkcji wyznacza podstawowe kryterium
międzynarodowej specjalizacji, jakim jest różnica względnych kosztów produkcji
wynikająca z odmiennego poziomu produkcyjności pracy i kapitału w różnych krajach.
Zatem koszty produkcji określają granice opłacalności handlu w ramach których ustala się
międzynarodowa wartość wymienna. Eksport i import każdego kraju wzajemnie za siebie
płacą . W rezultacie o wysokości ceny decydują warunki popytu na rynkach
poszczególnych krajów a więc wielkość i rozszerzalność ich popytu na dobra
międzynarodowe
A.Marshall - rozszerza tą teorię nadając jej całościowy kształt.

Nowe teorie handlu międzynarodowego:

Podażowa teoria dostępności Kravisa.


Badając czynniki wpływające na handel Kravis zwrócił uwagę na znaczenia zjawiska
dostępności rzadkich zasobów naturalnych lub innych segmentów produkcyjnych dla
tworzenia specyficznej przewagi kraju nad jego partnerami handlowymi w wymianie
towarowej. Dostępność rzadkich zasobów tworzy swoisty monopol kraju nad pozostałymi
krajami i oznacza że kraj jest w stanie produkować dobra nie natrafiające na konkurencję
. Może to być dostępność absolutna ( rzadkie zasoby naturalne- złoto, ropa, gaz ) albo
dostępność względna która powstaje nie ze względu na występowanie zasobu
naturalnego lecz na zdolność kraju do produkowania określonego dobra po kosztach
niższych od zaporowych bądź przy użyciu technologii niedostępnej dla innych.
Jako źródło przewagi są identyfikowane 2 czynniki:
- postęp technologiczny
- zróżnicowanie produktów

Teoria luki technologicznej Posnera.

Tu czynnik technologiczny pojawia się w dwóch aspektach:


- jako przejaw luki technologicznej między krajami
- jako źródło cyklu życia produktu - autorem teorii jest Vermon.
Teoria Posnera zwraca uwagę na różnice w potencjale technologicznym krajów
wpływające na warunki ich handlu międzynarodowego. Technologia nie jest czynnikiem
powszechnie dostępnym w gospodarce. Dynamizm technologiczny kraju jest funkcją
zdolności tworzenia własnych innowacji oraz szybkości naśladowania innowacji. Różnice w
dynamizmie technologicznym zależą od 2 czynników :
1. od wyjściowego potencjału czyli od początkowej przewagi lub luki technologicznej
2. od zdolności krajów opóźnionych do naśladownictwa innowacji kraju przodującego
czyli warunków i czasu zamykania luki technologicznej.

Teoria cyklu życia produktu - Vermona.

Opiera się na założeniu że każdy produkt przechodzi w swoim życiu produkcyjnym kilka
etapów.
Do najważniejszych należą:
1. etap nowości – wprowadzenie produktu na rynek
2. etap rozwoju i dojrzewania
3. etap standaryzacji – który może prowadzić do fazy schyłkowej tj. stopniowego
wycofywania produktu z rynku.
Kraje posiadające przewagę technologiczną są w stanie tworzyć nowe produkty
znajdujące się w fazach życia a kraje opóźnione technologicznie koncentrują się na
produktach dojrzałych lub standardowych.

Teoria popytowa Lindera.

Koncentruje się na znaczeniu czynnika popytowego dla handlu dobrami przemysłowymi


między krajami o podobnym poziomie dochodu narodowego. Kładzie nacisk na rolę
wielkości i struktury popytu w tworzeniu strumieni eksportowych i importowych.
Szczególne znaczenie w tej teorii mają koncepcje:
1. potencjału eksportu i importu – który może ale nie musi przekształcić się w realny
handel ( potencjalny eksport i import dziś decyduje o realnym handlu jutro )
2. podobieństwa preferencji popytowych – która mówi że kraje o wysokim i
podobnym poziomie dochodu narodowego mają podobny reprezentatywny popyt i
wysoką intensywność wzajemnej wymiany . Czynnikiem uruchamiającym handel
jest podobieństwo preferencji popytowych a nie zróżnicowanie stopnia
wyposażenia w czynniki produkcji czy też inne warunki podażowe.

Teoria handlu wewnątrzgałęziowego.


Przedmiotem zainteresowania teorii stała się równoległa wymiana dóbr zróżnicowanych,
czyli charakteryzujących się występowaniem licznych odmian, gatunków czy modeli.
Wysoki popyt na różnorodność umożliwia specjalizację w określonych odmianach dobra
zróżnicowanego czyli większą skalę produkcji jednych odmian nad innymi które się
sprowadza z zagranicy. Ten typ specjalizacji określa się jako specjalizacją
wewnątrzgałęziową. Podstawą tej specjalizacji jest możliwość realizowania korzyści skali
czyli produkcji na dużą skalę ( wydłużenie linii produkcyjnych, lepsze wykorzystanie
wyposażenia kapitałowego, możliwość stosowania wyspecjalizowanych urządzeń oraz
zatrudnienie kwalifikowanych pracowników.

Teoria współzależności, zależności i dominacji ekonomicznej.

Powszechne rozumienie zależności ekonomicznej oznacza uwarunkowanie gospodarki


danego kraju od grupy państw decyzjami gospodarczymi lub politycznymi,
podejmowanymi w innych krajach, lub rozwojem i ekspansją innej gospodarki bądź
gospodarek całej grupy państw. Z treścią współzależności wiąże się wzajemna zależność
od siebie partnerów ekonomicznych oparta na wzajemnych stosunkach ekonomicznych.
Największy wkład w teoretyczne rozwiązanie tego problemu wnieśli Anglicy i Amerykanie
( nurt ten pojawił się w latach siedemdziesiątych ).Współzależność i zależność bazują na
poglądach podniesionych przez R.O. Keohane i J.S. Nye w dwu aspektach :
1. wrażliwości na wpływy zewnętrzne
2. odporności na wpływy zewnętrzne z uwzględnieniem tzw. kosztów utraconych
okazji pojawiających się w przypadku zerwania więzi z partnerem.
W późniejszych rozważaniach Dos Santos odchodzi od klasowego rozumienia zależności
definiując ją jako sytuację będącą następstwem rozwoju międzynarodowego podziału
pracy w której „gospodarki jednych krajów są uwarunkowane przez rozwój innych „.
Bezpośredni rozwój krajów zależnych w sposób pozytywny lub negatywny z ekspansji
krajów dominujących.

Wpływ handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy.

Pojęcie wzrostu gospodarczego.


Przy definiowaniu wzrostu gospodarczego eksponuje się zwykle pomnażanie ilości dóbr i
usług dokonujących się za pomocą różnorodnych czynników.
Długofalowy wzrost gospodarczy przejawia się nie tylko w zwiększeniu ogólnej masy
wytwarzanych dóbr i usług lecz również w nieuchronnych zmianach ich struktury i
jakości.
Podstawowym miernikiem syntetycznym wzrostu gospodarczego są mierniki
produkcji a do najważniejszych z nich zaliczany jest PKB który reprezentuje wytworzoną
w ciągu roku masę dóbr i usług.
Pojęcie wzrostu gospodarczego jest pojęciem dynamicznym a do pomiarów dynamiki
stosuje się wskaźniki wzrostu ( indeksy ) albo wskaźniki przyrostu.
Wskaźnik wzrostu PKB jest stosunkiem jego wielkości w roku badanym do
analogicznej wielkości w roku bazowym.
Wskaźnik przyrostu PKB jest natomiast stosunkiem jego przyrostu w okresie badanym
do całkowitej wielkości tego produktu w okresie bazowym.
W statystyce posługujemy się wskaźnikami wzrostu albo wskaźnikami przyrostu.
My będziemy ilustrowali dynamikę wzrostu gospodarczego wskaźnikiem przyrostu PKB
brutto.
Przez czynniki wzrostu gospodarczego rozumiemy jego siły napędowe a do hamowania
jego wzrostu służą bariery wzrostu gospodarczego.
Czynniki wzrostu gospodarczego:
1. wewnętrzne
- osobowe – zatrudnienie i wydajność pracy,
- inwestycyjne
- surowcowo-energetyczne
- postęp naukowo techniczny i organizacyjny
Może też występować podział na :
- ekstensywne ( liczba zatrudnionych, wielkość inwestycji, masę wykorzystywanych
w produkcji przedmiotów pracy
- intensywne – ich efektywność, postęp naukowo- techniczny i organizacyjny,
wydajność.
2. zewnętrzne – wynikające z powiązań ze światem zewnętrznym gdzie handel
zagraniczny odgrywa rolę decydującą.

Yt- produkt krajowy brutto


t- czas
Yt-1 ( czas przeszły ) – do niego porównujemy aby zbadać dynamikę wzrostu
Yt-1 Yt
5000 5300 ( tyle będzie wynosił jeśli się zwiększy o 6% )
∆- przyrosty

∆Y = Yt – Yt-1 = 5300 – 5000 = 300 -przyrost absolutny

teraz możemy obliczyć wskaźnik przyrostu

r- wskaźnik przyrostu
oblicza się go dzieląc przyrost produktu przez wielkość produktu w okresie wyjściowym
r = ∆Y / Yt-1 = 300 / 5000 = 0,06

na ten przyrost oddziaływują siły napędowe, czynniki wzrostu gospodarczego


są to czynniki wewnętrzne ( osobowe – zatrudnienie, wydajność ,czynniki energetyczne,
postęp naukowo techniczny ) i zewnętrzne – handel zagraniczny.
Jak handel zagraniczny wpływa na wskaźnik przyrostu PKB.
Nie można oderwać HZ od czynników wewnętrznych.
Grupa czynników inwestycyjnych ( czynniki inwestycyjne ich wielkość i efektywność ).
I – inwestycje
Inwestycje to środki pieniężne przeznaczone na cele produkcyjne, na zakup towarów typu
inwestycyjnego
Dobra inwestycyjne – to cały zestaw maszyn i urządzeń które chcemy nabyć aby
wytwarzały nowe dobra.
Proces działalności inwestycyjnej – to proces przetwarzania zakupionych dóbr
inwestycyjnych na gotowe obiekty majątku trwałego.
Zaczynamy zawsze od procesu wydatkowania pieniędzy które się przekształcają w dobra
inwestycyjne a one z kolei przekształcają się w gotowe środki trwałe które na początku
następnego roku zaczynają pracować na powiększenie produktu krajowego.
W naszym przykładzie on wynosił 300 . Jeśli go podzielimy przez 5000 czyli wielkość roku
ubiegłego to otrzymamy wskaźnik przyrostu tego produktu który wynosi 6 %.
Inwestycje I t-1 pracują na przyrost PKB w okresie t.
It-1 ∆Yt
1000 300

średnia efektywność inwestycji ( w skali całej gospodarki ) – powstaje z zestawienie


dwóch wielkości czyli nakładów i efektów

e = stosunek PKBt ( w okresie t ) do inwestycji wydatkowanych w okresie poprzednim


e = ∆Yt / It-1 = 300 / 1000 = 0,3
Interpretacja: 0,3 oznacza ile jedna złotówka zainwestowana na cele inwestycyjne daje
nam przyrostu PKB w skali rocznej
W tym przypadku jedna złotówka w następnym roku daje nam 30 gr. przyrostu PKB.
Inwestycja zwraca się w naszym przypadku prawie po 3 latach
Nie wystarcza jednak sama znajomość masy inwestycji. Trzeba znać ich efektywność
ażeby określić wpływ czynników inwestycyjnych na przyrost PKB.
Można przekształcić wzór :

Jeśli e = ∆ Y / I
to
∆Yt = I * e
Jest to modelowanie procesu gospodarczego
względny przyrost r = ∆Y / Y = I *e / Y gdzie ∆ Y / Y to = r
podzielimy teraz obie strony równania aby operować względnymi przyrostami przy Y
∆Y / Y = I * e / Y

otrzymamy I / Y = i czyli stopa inwestycji


Inaczej - są to Inwestycje / PKB gdzie ( PKB to konsumpcja i inwestycje )
I = masa inwestycji
Y = PKB

∆Y /Y = I *e / Y

r = i*e

Jest to inwestycyjny model wzrostu gospodarczego.


Stopa inwestycji wynosi w Polsce wynosi 0,2 .
Jeśli w naszym przykładzie efektywność inwestycji wynosi 0, 3 to mnożąc to dwa
wskaźniki otrzymamy wskaźnik przyrostu PKB
r = 0,2 * 0, 3 = 0,06
Zdefiniowaliśmy wewnętrzne czynniki wzrostu gospodarczego.

Czynnik zewnętrzny – handel zagraniczny

i
r
e

i
HZ r
e

Gdyby HZ mógł bezpośrednio wpływać na wskaźnik przyrostu PKB to nie byłoby problemu
ale trudność polega na tym że on pośrednio oddziaływuje na ten wskaźnik , za
pośrednictwem czynników wewnętrznych a tylko wtedy powiększy przyrost PKB gdy
udowodnimy że HZ potrafi powiększać stopę inwestycji i efektywność inwestycji.
W takim stopniu w jakim HZ zyskuje zdolność do zwiększania masy i stopy inwestycji
oraz efektywność w takim stopniu może wywierać wpływ na PKB.
HZ wywiera wpływ na wzrost PKB a wzrost PKB wywiera wpływ na HZ- jest to sprzężenie
zwrotne. Obroty HZ rosną szybciej niż PKB. Każda gospodarka szuka swojej przestrzeni
na zewnątrz i zaspokojenia swoich potrzeb.
Wszystkie potrzeby zwiększają potrzeby importowe.
3 funkcje handlu zagranicznego:
- transformacyjna
- lokacyjna
- efektotwórcza
Transformacyjna – przemiana za pomocą handlu zagranicznego towarowej struktury
wytworzonego w kraju produktu krajowego.
PKB to ogromna sterta towarów i usług wytworzonych przez wszystkie dziedziny życia
gospodarczego. Trzeba ją zmieniać bo :
- jest uboga w stosunku do struktury naszych potrzeb bo struktura naszych
potrzeb jest bardziej rozbudowana niż struktura wytworzonego produktu
krajowego
- bo państwo musi posiadać środki na uzupełnianie ubogiej struktury towarowej
a) bo są niedobory
b) są nadwyżki

Yt-1 Yt
5000 5300

1000 4000
I K
Ex
800 200 ( X )
I’ 200 M RZ
-------------
1000
I’’

Ex- eksport
M – import
I- inwestycje
K- konsumpcja

Z 5000 jednostek 1000 przeznaczamy na inwestycje a 4000 na konsumpcję.


W gospodarce zamkniętej nie wykorzystamy całej masy 1000 jednostek bo okaże się że
nie mamy całego szeregu niezbędnych maszyn i urządzeń abyśmy mogli zrealizować
konkretny program inwestycyjny.
Z 1000 jednostek tylko 800 jest nadających się a 200 ( X ) to urządzenia nie nadające się
– jest to kategoria inwestycji potencjalnych.
Realne inwestycje wynoszą tylko 800 ( I’ )
Jednak dążymy do wykorzystania całości 1000 jednostek. Bez otwarcia gospodarki nie
dokonamy tego. Wkracza RZ ( rynek zagraniczny ) i towary nam nie potrzebne zamienia
nam na potrzebne.
Z importu otrzymujemy 200 jednostek i kupujemy niezbędne urządzenia. Dodajemy
jego krajowych i posiadamy realne inwestycje krajowe 800 i zagraniczne 200 ( I’’ )
Handel zagraniczny poprzez funkcję transformacyjną doprowadził do tego że inwestycje
realne w gospodarce otwartej są większe od inwestycji realnych w gospodarce
zamkniętej. Jest zdolny do zwiększenia masy i stopy inwestycji. Jeśli masa jest większa
to i stopa też jest większa.
i2 = 1000/ 5000 = 0,20
i1 = 800 / 5000 = 0,16

I’’ > I’ i2 > i1


1000 800 0,20 0,16

r=i*e
0,16 * 0,3 = 0,048 - jest to wskaźnik przyrostu produktu w gospodarce zamkniętej
0,20 * 0,3 = 0,06 - -//- -//- otwartej

Masa inwestycji ( I’’ ) w gospodarce otwartej jest wyższa i stopa inwestycji ( i 2 )jest
też wyższa.
Należy pamiętać o wyjściowym wzorze:
r = i * e ( stopa inwestycji * efektywność inwestycji )
Wskaźnik przyrostu w gospodarce otwartej również się zwiększa.

r
e

r2

r1

i1 i2 i

Jeżeli i 2 > i 1 to r2 > r1


Jeżeli udaje nam się zwiększyć stopę inwestycji to zwiększa nam się wskaźnik przyrostu
produktu.
Za pomocą handlu zagranicznego dokonała się transformacja strukturalna inwestycyjnej
części produktu krajowego która jednocześnie pozwoliła na zwiększenie inwestycji
realnych z 800 USD do 1000 USD.
Handel zagraniczny występując w funkcji transformacyjnej wywiera korzystny wpływ
zarówno na masę jak i na stopę inwestycji realnych.

Rola Handlu zagranicznego we wzroście gospodarczym.

Handel zagraniczny spełnia 3 podstawowe funkcje:


1. transformacyjną
2. translokacyjna
3. efektotwórcza
Funkcja translokacyjna.
Translokacja oznacza przemieszczanie określonych dóbr i usług które są
zasilane przez międzynarodowe stosunki kredytowe.
Przyjmujemy że bilans handlu zagranicznego jest zrównoważony.
Eksport = Importowi czyli handel zrównoważony. W praktyce rzadko się to zdarza.
Regułą jest że:
- nadwyżka na eksportu nad importem ( bilans dodatki HZ )
- nadwyżka importu nad eksportem ( ujemny bilans HZ )
Bilans HZ a dokładnie jego saldo – jest różnicą między importem a eksportem.
HZ – handel zagraniczny
S – saldo bilansu HZ
Ex- eksport
M – import
S = Ex – M
1200 - 1000 = + 200 ( S )
1000 - 1200 = - 200 ( S )

Ponieważ międzynarodowe kredyty posiadają ścisły związek z eksportem ( E ) i importem


( M ) – mogą np. służyć do sfinansowania importu – to ich konkretnym wyrazem jest
saldo ( S ) bilansu handlowego ( S= E-M )
Przez funkcję translokacyjną handlu zagranicznego będziemy rozumieli jego zdolność do
oddziaływania na inwestycje za pośrednictwem salda bilansu handlowego będącego
przejawem międzynarodowych powiązań kredytowych.
Tak więc ujemne saldo bilansu handlowego powiększa masę wytworzonego PKB a saldo
dodatnie odpowiednia zmniejsza PKB.
W Polsce obecnie mamy ujemne saldo HZ tj. 18 mld dol.
Saldo ujemne z HZ jest finansowane z kredytów. Do analizy musimy zatem wprowadzić
kredyt międzynarodowy.
Jak saldo HZ wpływa na wielkość produktu krajowego do podziału.
Czy saldo bilansu HZ wywiera wpływ na wielkość dzielonego PKB.
Jeśli mamy saldo HZ + to do podziału mamy mniej
Jeśli mamy saldo HZ - to do podziału mamy więcej
Rozróżniamy więc dzielony produkt krajowy i wytwarzany produkt krajowy.
Yp – PKB do podziału
Y - PKB wytwarzany

Yp = Y - S
4800 = 5000 - (+ 200 )
5200 = 5000 - ( - 200 )
1 spostrzeżenie:
aby w roku następnym był przyrost produktu to w roku wyjściowym musimy ten produkt
podzielić na dwie części , na konsumowaną i inwestowaną ( bo inwestycje pracują na
przyrost produktu ). Jeśli ujemne saldo pozwala nam zwiększyć PKB jako całość to te
dwie części też mogą być powiększane.
2 spostrzeżenie
nadwyżka ( to saldo ) może składać się wyłącznie z dóbr inwestycyjnych zakupionych za
granicą po to aby powiększyć dobra inwestycyjne krajowego pochodzenia o dobra
inwestycyjne zagranicznego pochodzenia, które będą pracowały na dodatkowe
przyśpieszenie PKB.
Jeśli nadwyżka importu nad eksportem składa się wyłącznie z dóbr inwestycyjnych to
mamy szansę zwiększyć masę i stopę inwestycji , które będą pracowały na przyrost PKB.
Wtedy zamiast 6 % ( informacja z poprzednich lekcji ) przyrostu PKB można uzyskać 7%
a nawet 8% .

Przy rozpatrywaniu funkcji transformacyjnej tej wielkości Y odpowiadało:


Yp = Y - S

I”’ I” S
800 = 1000 - (+ 200)
1200 = 1000 - (- 200 )
Jeśli więc pojawia się saldo to rozpatrujemy je w dwóch wersjach,
„ +” i „ –‘’.
Saldo dodatnie sprawia że wielkość inwestycji jest mniejsza.
Saldo ujemne sprawia że inwestycje są większe.
Udało się udowodnić logicznie że saldo bilansu handlowego może zwiększać nie tylko
cały produkt krajowy brutto do podziału ( PKB ) ale może również pracować na
zwiększenie te części inwestowanej pod warunkiem że kredyt osiągnięty za granicą był
wykorzystany wyłącznie na zakup dóbr inwestycyjnych. W tych warunkach masa
inwestycji zwiększa się w stosunku do tej masy która była w funkcji transformacyjnej o
200 jednostek.
A zatem jeśli zwiększ się masa inwestycji to zwiększa się również stopa inwestycji.
Stopa inwestycji to udział masy inwestycji w dzielonym PKB.
Jeśli podzielimy prawą i lewą stronę równania to otrzymamy:

I’’’ I’’ S
= -
Y Y Y

i3 = i2 - s s – współczynnik translokacyjny

S/Y = s - gdzie (s) to współczynnik translokacji


Współczynnik ten odpowiada na pytanie jaka część PKB związana jest z saldem bilansu
handlowego.
Ponieważ saldo bilansu handlowego powstaje na podstawie kredytu międzynarodowego to
współczynnik ten jest nośnikiem międzynarodowych stosunków kredytowych.
Poprzez funkcję translokacyjną handel zagraniczny staje się stymulatorem wzrostu
gospodarczego.

i 3 = stopa inwestycji w gospodarce otwartej gdzie bilans handlu zagranicznego nie jest
zrównoważony
i 2 = a to jest stopa inwestycji w gospodarce otwartej gdzie bilans handlowy jest
zrównoważony

Jeśli powiemy że w Polsce saldo jest ujemne i wynosi 18 mld dol to niewiele nam to
powie, ale jeśli odniesiemy to do PKB to otrzymamy 8% ( oznaczymy literką s –
współczynnik translokacji ).
Nasze i 2 = 1000 podzielone przez 5000 = 0,20 ( stopa inwestycji 20%)
Jeśli weźmiemy 1200 podzielone na 5000 = 0,24 ( stopa inwestycji zwiększona z 20 do
24 % ).

e
r

r3

r2

r1

i1 i2 i3 i
0,16 0,20 0,24

prosta e – efektywność inwestycji

W Polsce więcej wydaliśmy na dobra konsumpcyjne i wzrost gospodarczy jest niski.


Swoją nadwyżkę importu przejadamy.
Kredyt ma to do siebie że należy go oddać i to z nadwyżką. Kredyt z reguły otrzymujemy
na jakiś określony czas. Jeśli podzielimy ten okres na dwie części i w pierwszej części
będziemy intensywnie go wykorzystywać na nowe inwestycje które przyczyniać się będą
w latach następnych do zwiększenia PKB, to jeśli przyjdzie nam spłacać kredyt w drugiej
połowie to jego ciężar nie będzie już tak duży jak gdybyśmy go porównali do okresu w
którym był zaciągany kredyt ( w tamtym okresie porównanie go z PKB jest dużo wyższe
niż obecnie ).
Spłacać kredyt możemy z dodatniego salda bilansu handlowego, należy więc przyspieszyć
eksport tak aby otrzymać dodatnie saldo HZ.
Przejście z ujemnego salda do dodatniego powoduje zmniejszenie masy i stopy
inwestycji. Następuje zwolnienie PKB. Jeśli to zwolnienie jest mniejsze od tempa
przyspieszania ( siła ujemna jest mniejsza od pozytywnej ) to persaldo w tym naszym
dziesięcioleciu nasz kredyt odgrywa rolę pozytywną , bo średnioroczny przyrost PKB z
kredytem będzie większy niż bez kredytu, mimo tego że w pierwszym okresie jest
przyśpieszenie a zwolnienie w drugim okresie.
Gdyby okazało się że kredyt jest za duży w stosunku do możliwości spłat ( spłaty nie
powinny przekraczać 25 % uzysku dewizowego z eksportu) to zakłócimy naszą
gospodarkę i musimy gwałtownie ograniczać import co z kolei powoduje komplikacje.
Kredyt więc nie powinien być za duży.
Kredyt powinien być długookresowy, bo mamy wtedy lepsze szanse właściwego
wykorzystania go w całej gospodarce dla wzrostu PKB.
Powinien być zawarty na najbardziej opłacalnych warunkach tj. niskim oprocentowaniu.
Kredyt powinien być inwestycyjny bo tylko wtedy mamy dodatkowy impuls dla
gospodarki.
Kredyt powinien być dobrze zagospodarowany.
Inwestycje powinny być trafione i w miarę szybko realizowane. Obecnie jest ogólny
kryzys światowego zadłużenia ( w Polsce zadłużenie było zbyt duże, nie możemy go
spłacić , był to kredyt nie tylko inwestycyjny a nawet ten inwestycyjny był źle
zagospodarowany )
Kredyt i ujemne saldo nie spełniło pozytywnej roli ani w Polsce ani w innych krajach
zadłużonych.
Kredyt nie jest jednak zjawiskiem złym. Należy tylko spełnić określone warunki aby
wywarł pozytywny wpływ na gospodarkę.
Tak więc dowiedliśmy że pod wpływem HZ może zwiększać się masa i stopa inwestycji i
jeśli się ona zwiększa to wywiera korzystny wpływ na wskaźnik przyrostu ( r ).

Funkcja efektotwórcza.

∆Y 300
e = = = 0,30
I 1000

e- efektywność inwestycji
I – masa inwestycji
∆Y – przyrost produktu spowodowany nakładami inwestycyjnymi

Jeśli inwestycje wynosiły 1000 a przyrost PKB 300 to wskaźnik efektywności inwestycji
= 0,30 ( czyli 30 gr. Z jednej złotówki inwestycyjnej ).

Oprócz tych impulsów czy jesteśmy w stanie udowodnić że HZ jest w stanie zwiększyć
jeszcze średnią efektywność nakładów inwestycyjnych a w ostatecznym rachunku PKB.
Zamiast 30 gr. otrzymać np. 35 gr. czy też więcej.
Hipoteza:
HZ może zwiększyć e .
Oczywiście ponownie przyjmujemy model gospodarki zamkniętej i otwartej w celu
dokonania porównania.
en – efektywność gospodarki otwartej
e – efektywność gospodarki zamkniętej

en > e

en = e + ∆e

I sposób – efekt przemian strukturalnych

en = e ∆e

∆ep ∆es
Zmienia się struktura gospodarki i zmienia się struktura nakładów inwestycyjnych.
Jedne inwestycje są wycofywane całkowicie a inne zwiększane w sposób bardzo wyraźny.
Nadwyżka towarowa będzie trafiała na rynki zagraniczne, będzie źródłem zdobywania
dewiz na zakup towarów z których produkcji zrezygnowano. Dzieje się to na skutek
międzynarodowego podziału pracy.
Zwiększa się pula nakładów inwestycyjnych ze źródeł zagranicznych.
Jeśli chcę się włączyć do międzynarodowego podziału pracy z myślą o przyśpieszeniu
wzrostu gospodarczego za pomocą zwiększenia efektywności nakładów inwestycyjnych
( oczywiście za pomocą HZ ) to muszę dokonać ekspansji eksportowej na rynkach
zagranicznych aby był większy niż w latach poprzednich. Muszę w tym celu zmienić
strukturę nakładów inwestycyjnych, wybrać dziedzinę koncentrując na niej swoją uwagę i
tam zwiększyć tą pulę nakładów. Aby tego dokonać muszę obniżyć procentowy udział
innych dziedzin gospodarki w inwestycjach.
Każda gałąź cząstkowo ma swoją efektywność ( np. przemysł, rolnictwo, budownictwo)
Przyjęto że efektywność nakładów w przemyśle jest 2 razy wyższa niż w rolnictwie.
W roku wyjściowym przekazywano do przemysłu 10 % nakładów inwestycyjnych a do
rolnictwa 70 % czyli gałęzi o niskiej efektywności.
Jeśli w roku następnym do przemysłu damy 40 % nakładów a do rolnictwa 30 %
nakładów to zwiększenie nastąpi kosztem rolnictwa.
Jednak średnia efektywność będzie miała tendencję rosnącą bo przekazaliśmy więcej
nakładów do bardziej efektywnej dziedziny gospodarki.
Jeśli nie zmienia się efektywność w gałęziach a zmienia się struktura nakładów to średnia
efektywność w całej gospodarce zwiększa się.
Handel Zagraniczny zmienia więc strukturę nakładów inwestycyjnych.

Dokończenie efektu przemian strukturalnych.


Po to inwestycje się w gospodarce aby rozbudować istniejący aparat wytwórczy.
Inwestycje produkowane są nakładem a przyrost jaki powstaje w nowych obiektach jest
uzyskanym efektem. Efektywność jest stosunkiem przyrostu inwestycji do nakładów
inwestycyjnych.
HZ w dwojaki sposób wpływa na przyrost efektywności inwestycji:
1. za pomocą przemian strukturalnych
2. za pomocą efektu skali
Rolnictwo jest mniej efektywniejszą dziedziną niż przemysł. Logika długofalowego
rozwoju krajów rozwiniętych polega na tym że dokonały one uprzemysłowienia
polegającego na tym że zmieniano strukturę nakładów inwestycyjnych. Rolnictwo na
swoich „plecach” wydźwignęło przemysł, gdyż przesunięto nakłady inwestycyjne z
rolnictwa właśnie do przemysłu. To samo stało się z nakładami siły roboczej. Zastała ona
przesunięta z rolnictwa do przemysłu. Kraje europejskie dokonały kolonializacji a
następnie traktowały te obszary jako olbrzymie rynki zbytu. Rozwijający się przemysł
zaspokajał nie tylko rynki wewnętrzne ale i zewnętrzne. Handel zagraniczny był więc siłą
napędową rozwoju przemysłowego.
Efekt skali.
Nie jest obojętne jaką dziedzinę chcemy aktywizować w eksporcie, bowiem efektywność
poszczególnych gałęzi jest bardzo zróżnicowana, dlatego też gdy zwiększamy serię
produkcji w dziedzinie bardziej efektywnej ( skalę ) tym koszt jednostkowy będziemy
mieli mniejszy a efektywność będzie nam rosła.
Grają tu rolę tzw. koszty stałe.
Niezależnie jak wielka jest produkcja występują pewne koszty stałe a gdy produkcja
rośnie to koszty te rozkładają się na więcej jednostek produkowanych i tym samym
koszt jednostkowy maleje.

r en

rn e

r3

r2

r1

i1 i2 i3

wskaźnik przyrostu

w gospodarce zamkniętej mieliśmy stopę inwestycji i1 , potem wprowadziliśmy funkcje


transformacyjną i2, następnie funkcję translokacyjną i3 ( zwiększyliśmy stopę
inwestycji ) i odpowiednio tym stopom odpowiadały w gospodarce wskaźniki przyrostu r1
, r2 , r3. Dalej udowodniliśmy że HZ za pomocą efektu przemian strukturalnych i skali
produkcji może zwiększać efektywność ( zmienia się więc nachylenie prostej ,
przechodzimy z e do en ).
Jeśli badamy przyrost produktu w roku końcowym w porównaniu z rokiem wcześniejszym
to stwierdzamy że gospodarka jest bardziej otwarta na wymianę i pod wpływem tych
dwóch efektów ( przemian strukturalnych i skali ) efektywność rośnie ( widzimy to w
zmianie nachylenia prostej ), to powoduje też zwiększenie wskaźnika przyrostu produktu
z r3 do rn.

Mnożnik i super mnożnik w Handlu Zagranicznym.

Wpływ handlu zagranicznego na wzrost gospodarczy byłby nie pełny gdybyśmy pominęli
bariery handlu zagranicznego.
Można do nich zaliczyć :
- barierę zbytu
- barierę koniunkturalną
- barierę przestrzenną
- barierą handlową typu OPEC
- barierę zadłużenia
Bariera zbytu jest najtrudniejszym problemem, gdyż wytwarzana produkcja powinna
być wchłonięta przez rynek jeśli tak nie jest to produkcja traci sens. Występują tu pojęcia
globalnej podaży ( ilość wytworzonej i sprzedanej produkcji przy danych cenach i
czynnikach wytwórczych ) i globalnego popytu ( suma pieniędzy wydanych przez
konsumentów na zakup wytworzonej produkcji przy danych cenach i dochodach ).
Bariera koniunkturalna wiąże się ze zmiennością koniunktury w handlu zagranicznym
która jest częścią koniunktury ogólnogospodarczej ( depresja, recesja, kryzys ).
Bariera przestrzenna –wiąże się z działalnością danego kraju w przestrzeni. W procesie
długofalowego rozwoju pole działalności gospodarczej rozszerza się a wolna przestrzeń
jest stopniowo zagospodarowywana. Działalność gospodarcza wykracza poza granice
państwa i w formie stosunków gospodarczych przenika do rozległej przestrzeni. W
pokonywaniu przestrzeni dużą rolę odgrywa postęp techniczny( prędkość, ładowność,
zasięg środków transportu ).
Bliskość geograficzna partnerów ułatwia wzajemną wymianę towarową a duże odległości
stają się barierą tej wymiany.
Bariera typu OPEC –przejawiała się dyktatem krajów naftowych przeciwko dyktatowi
koncernów naftowych .
Bariera zadłużenia – spłacany kredyt nieuchronnie prowadzi do zmniejszenia tempa
przyrostu PKB to w tym sensie zadłużenie jawi się jako bariera HZ. Jeśli jednak w owym
cyklu dodatnie oddziaływanie kredytu międzynarodowego na tempo przyrostu PKB jest
równe albo większe od jego oddziaływania ujemnego to bariera ta znika.
Stwierdzamy że nadmierne zadłużenie jest zjawiskiem wysoko niekorzystnym gdyż
powoduje niekorzystne komplikacje ekonomiczne i społeczne.
Antynomia handlu zagranicznego – polega na tym że w procesie oddziaływania na
wzrost gospodarczy uruchamia on przeciwstawne siły które z jednej strony ten wzrost
napędzają a z drugiej hamują . Poprzez swoje podstawowe funkcje HZ stymuluje wzrost
gospodarczy ale jednocześnie wprowadza do niego określone bariery.

Wpływ HZ na wielkość dochodu narodowego rozpatrywana jest od strony :


- podaży
- popytu
Podaż- HZ przez dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą powiększa podaż
towarów dostępnych w danym okresie w kraju.
Popyt – HZ umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu
krajowego, powiększając w ten sposób wielkość dochodu wytwarzanego.

Zależności między przyrostem dochodu narodowego a eksportem:


1. jeśli wzrost dochodu narodowego jest spowodowany wzrostem popytu krajowego
- w warunkach wzrostu popytu krajowego - skierowanie na rynek krajowy części
towarów wytwarzanych poprzednio za granicą spowoduje spadek eksportu.
2. jeśli przyrost produkcji globalnej nastąpi w wyniku wzrostu popytu zagranicy na
dobra eksportowane przez dany kraj to wzrostowi dochodu narodowego będzie
towarzyszyło powiększenie wywozu.
3. zwiększenie konkurencyjności wytwarzanych towarów - wzrostowi dochodu
narodowego towarzyszy wzrost eksportu.
Mnożnik – to współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu jaki zmiana jednej
wielkości ekonomicznej wywiera na drugą wielkość której ta pierwsza jest składnikiem.
Mechanizm mnożnikowy – stosowany do wyjaśnienia ostatecznego wpływu na
gospodarkę znajdującą się w stanie nie pełnego wykorzystania mocy wytwórczych,
początkowego impulsu pobudzającego ją do wzrostu w gospodarce zamkniętej – impulsy
takie jak inwestycje autonomiczne, przyrost wydatków z budżetu państwa, spadek
podatków itp.
Istota wszystkich tych czynników polega na tworzeniu dodatkowego popytu mogącego
zaktywizować gospodarkę.
Wielkość mnożnika – jest wprost proporcjonalna do krańcowej skłonności do
konsumpcji i odwrotnie proporcjonalna do krańcowej skłonności do oszczędności.

W gospodarce rynkowej istnieje bariera zbytu. Trzeba podejmować różne problemy


inwestycyjne aby inwestycja była trafiona. Powinno się przeprowadzić badania rynku nie
tylko wewnętrznego ale i zagranicznego.
Na rynkach zagranicznych jest bardzo duża konkurencja a Światowa Organizacja Handlu
skłania kraje do ograniczania różnych barier w handlu zagranicznym ( ceł, akcyzy,
podatków ) i liberalizacji wymiany towarowej.
Znaczna część wybudowanych inwestycji w warunkach konkurencji i niepewności dnia
jutrzejszego okazuje się być nadmierna i nie pracuje. Z barku przewidywalności pojawia
się nadmiar „maszyn” pozostających bez pracy.
Przy bezrobociu maszyn występuje bezrobocie ludzi – czyli tzw. przymusowe bezrobocie.
Zbyt utrudnia także mechanizm podziału – z jednej strony występuje prywatna własność
a z drugiej pracujący którzy mają tylko siłę roboczą. Motywem działania właścicieli jest
zysk. Mechanizm podziału preferuje więc właścicieli środków produkcji i ogranicza
dochody pracowników.
Właściciele nie są w stanie skonsumować wypracowanego przez siebie dochodu.
Popyt konsumpcyjny jest określany przez ogół ludności zdolnej do pracy. Gdyby prace
pracowników rosły szybciej to i popyt byłby większy.
Produkt krajowy potencjalny- to taki który mógłby powstać gdyby w pełni wykorzystano
ludzi i maszyny.
W Polsce jest niewykorzystanych ok. 3 mln ludzi.
Jest ogromna różnica między produktem krajowym potencjalnym a realnym.
Poszukuje się sposobów rozszerzenia popytu aby przekroczyć barierę zbytu.. Zadanie
strategiczne to zbliżenie obu produktów.
Mnożniki łączy się z tym problemem, są to narzędzia którymi dąży się do częściowej
neutralizacji barier zbytu.
Są dwie szkoły :
- liberałowie – którzy opowiadają się za minimalną ingerencją w życie gospodarcze
ze strony Państwa ( Państwo ma być stróżem własności prywatnej)
- interwencjoniści – z teoretycznym zapleczem teorii Keynsa
Bariera zbytu i koncepcja mnożnika jako instrumentu który ma służyć przezwyciężeniu
tej bariery powstała z idei szkoły Keynsa.
Metody interwencji są różnorodne a jedną z form interwencji jest uruchamianie inwestycji
autonomicznych uruchamianych przez rząd obok inwestycji prywatnych które nie są w
stanie stworzyć tyle miejsc roboczych aby ograniczyć do minimum bezrobocie. Cel to
rozszerzenie popytu.
Takie inwestycje:
1. stwarzają nowe miejsca pracy
2. ludzie otrzymują wynagrodzenie za pracę – a ono z kolei jest wydawane na
potrzeby konsumpcyjne – i jest zgłaszany dodatkowy popyt i uruchamiana jest
swoista reakcja łańcuchowa.
Jeśli pierwsi zatrudnieni zgłaszają popyt na dobra ta należy uruchomić te nieczynne
maszyny i ludzi aby te dobra dostarczyć. Uruchamiany jest zatem następny popyt na
pracę i maszyny i tworzy się reakcja łańcuchowa. Tych porcji zgłaszanego popytu może
być kilka.

I – inwestycje
∆ I – dodatkowe inwestycje autonomiczne
∆ Y’ – dodatkowy produkt
I + ∆I ∆Y’

100 300

ki = ∆Y / ∆I = 300 / 100 = 3

C / Y = 0,8 ∆Y’
I / Y = 0,2 ∆ C / ∆ Y’

∆Y = ∆C + ∆O konsumpcja + oszczędności ∆O =∆I


∆Y’ = ∆ C + ∆I konsumpcja + inwestycje
∆I = ∆Y’ - ∆ C produkt - konsumpcja

ki = ∆Y’ /∆I = ∆ Y’ / ∆Y’ - ∆C =

∆Y’

∆Y’ 1
= =
∆Y’ ∆C ∆C
- 1 -
∆Y’ ∆Y’ ∆Y’

Wydano 100 jednostek inwestycji i one spowodowały trzykrotnie większy popyt.


Wynika z tego że mnożnik inwestycyjny wynosi 3 .
Co oznacza że jeśli wydatkuje się na inwestycje 100 jednostek to istnieje możliwość
potrojenia produkcji w tym samym roku ( przezwyciężenie bariery popytu ).
Ten ułamek został przekształcony tak aby wprowadzić do niego kategorie krańcowej
skłonności do konsumpcji.
Jeśli dysponujemy produktem krajowym o symbolu Y , to dzieli się on na część
konsumowana i inwestycyjną. W skali naszego kraju ok. 20 % przeznaczamy na
inwestycje a 80 % na konsumpcję.
Krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi zatem 0,8 a krańcowa skłonność do inwestycji
0,2.
Do mnożnika wprowadzamy krańcową skłonność do konsumpcji dlatego że dodatkowe
płace uruchomione na podstawie uruchomienia inwestycji autonomicznych nie są w
całości wydawane na konsumpcję, część z nich jest np. odkładana do banku.
Np.
∆C / ∆Y’ = 2/3 to znaczy że 2/3 są przeznaczane na konsumpcję a 1/3 na
oszczędności a potem na inwestycje.

Gdy podstawimy 2/3 pod wzór mnożnika to otrzymamy:


1 1
= = 3
1 - 2/3 1/3

inwestycje autonomiczne pozwalają wykreować bardzo duży popyt wiążący się z


krańcową skłonnością do konsumpcji.

Ceny rynków międzynarodowych

Kategorie ceny można rozpatrywać :


1. w szerokim tego sława znaczeniu
2. w wąskim tego słowa znaczeniu

W wąskim chodzi o ceną na rynku towarowym . Chodzi o cenę towaru i usług. W wąskim
znaczeniu cena jest pieniężnym wyrażeniem wartości towaru. Ale kategoria ceny ma taż
szersze znaczenie ponieważ obok rynków towarowych są inne .
Jest rynek:
1. pracy,
2. kapitałowy
3. walutowy

Jeżeli jest rynek pracy to na nim sprzedaje się siłę roboczą. Siła robocza jest obiektem
kupna i sprzedaży.
Potocznie mówi się, że obiektem kupna i sprzedaży jest praca. Z logicznego punktu
widzenia nie jest to ścisłe bo praca zaczyna się dopiero wtedy kiedy się coś sprzeda.
Osoba zatrudniona nie sprzedaje siebie ale swoja umiejętność, swoja pracę.
Ceną siły roboczej jest płaca.
Rynek kapitałowy – rynek ten dotyczy pożyczek.
Ceną kapitału jest procent
Rynek walutowy – obiektem kupna i sprzedaży jest waluta ( czyli pieniądz
pochodzenia zagranicznego) . Ceną jest to kurs waluty.

Pojęcie ceny w szerokim tego słowa znaczeniu dotyczy tych wszystkich podstawowych
ryków.

Rynek krajowy to obszar gdzie dokonywany jest akt kupna – sprzedaży, stykają się
sprzedawcy i nabywcy.

Rynek międzynarodowy jest na całej kuli ziemskiej. W każdym punkcie kuli ziemskiej
może być dokonana transakcja kupna sprzedaży.

Cena jest pieniężnym wyrażeniem wartości .


Co to jest wartość towaru?
Jaka jest jej struktura , z czego ona się składa?
Ona składa się z dwóch elementów:
1. szeroko pojmowanych kosztów
2. nadwyżki nad kosztami ( zysk),

Koszty szeroko pojmowane są to :


1. koszty wytwarzania , koszty produkcji takie jak płace,
2. koszt rzeczowe takie jak produkcja i koszty przedmiotów pracy , surowce, paliwa,
energia, półfabrykaty, materiały pomocnicze, amortyzacja,
Towar produkuje się po to aby zaspokoił potrzeby, a więc dobra konsumpcyjne ,
potrzeby wytwórców .
Przedłużeniem produkcji jest transportowanie.
Towar musi trafić do sieci handlowej . Są dwie warstwy sieci handlowej :
1. sieć handlowa,
2. sieć detaliczna,

Cło ma funkcje cenotwórcze .


Ubezpieczenie
Rynek wewnętrzny

Na rynku wewnętrznym wartość kształtuje się spontanicznie. Na rynkach


międzynarodowych kształtuje się wartość międzynarodowa .
Brana tu jest pod uwagę średnia ważona . Trzeba też brać udział partnera na rynku.
Wartość międzynarodowa kształtuje się pod wpływem dominującej masy towarowej . Tak
pojęta wartość jako średnia ważona leży u podstawy cen .
Przykład: kalkulacja cen metodą progresywną:
1. koszt wytworzenia produkcji,
2. marża eksportera
3. kwota transportu
4. zysk dla producenta
5. koszt frachtu
6. cło
7. ubezpieczenia drogą morską
8. VAT
9. prowizja dla agenta
10. marżą hurtownika
11. podatek ( marża detaliczna)
12. cena detaliczna
13. porównanie u innego detalisty

Wartość jest podstawą ceny . Związek między kosztami a cena występuje w obrocie
surowcami i masowymi towarami ( jednorodnymi) . Największą różnicę między cenną a
kosztami dotyczy towarów pochodzenia przemysłowego,
Duża rolę odgrywaj pozycja firmy, sezon.

Na ceny wpływają różne czynniki produkcyjne, technologiczne , organizacyjne,


kulturalne.
Popyt lub podaż odchylają cenę w górę lub w dół.

Ceny w handlu międzynarodowym.

Wielkość i dynamika międzynarodowych obrotów handlowych, korzyści jakie kraje


odnoszą z HZ w znacznym stopniu zależą od kształtowania się cen towarów przez nie
eksportowanych i importowanych.
Terms of trade – to relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr
importowanych przez poszczególne kraje. Są to tzw. cenowe terms of trade.
Analiza terms of trade – ma na celu określenie jak z biegiem czasu zmienia się siła
nabywcza jednej grupy towarowej w stosunku do innej.
Ewolucja w czasie cenowych terms of trade kraju lub grupy krajów daje wskazówkę co do
korzyści krajów prowadzących wymianę. Cenowe terms of trade danego kraju poprawia
się jeśli ceny dóbr importowanych w danym okresie rosną szybciej niż ceny dóbr
importowanych przez ten kraj.
O korzyściach odnoszonych w wymianie międzynarodowej decydują zarówno relacje cen
jak i relacje kosztów. Rzeczywiste zmiany korzyści z wymiany są lepiej odzwierciedlane
przez tzw. realne lub ilościowe terms of trade ( zmiany ilości towarów – przy nie
zmienionej strukturze – jakie musi eksportować kraj aby móc importować określone ilości
danego zestawu towarów.

Międzynarodowe przepływy kapitałów.

Obroty w handlu zagranicznym rosną szybciej niż sam produkt. Przepływy kapitałów
charakteryzują się podwójnym przyspieszeniem, rosną szybciej niż obroty HZ.
W latach 1991-1999 zagraniczne inwestycje bezpośrednie średniorocznie zwiększały się o
17 % w skali roku a produkt światowy 6,5 razy.
Wyróżniamy przepływy bezpośrednie i pośrednie ( przy teorii czynników produkcji –
kapitał i praca ).

Formy przepływu kapitałów:


1. zagraniczne inwestycje bezpośrednie
2. inwestycje portfelowe

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie- są kierowane w celu budowy nowych obiektów


gospodarczych i zakupu kontrolnych pakietów akcji.
Inwestycje portfelowe – nie są przeznaczone na budowę nowych obiektów i zakup
pakietów. Dotyczą skupu papierów wartościowych, bonów akcji, obligacji. Ich celem jest
zdobycie zysków wyższych niż w swoim kraju. Utożsamiane są z zagranicznym kapitałem
spekulacyjnym.

Bliższa charakterystyka bezpośrednich inwestycji zagranicznych.


1. zasilają gospodarkę długofalowo
2. odbudowują gospodarkę kraju
3. ich źródłem są bogate kraje w kapitał ( w latach 80-tych 80% kapitału pochodziło
z krajów bogatych )
4. uruchamiają je korporacje międzynarodowe i ponadnarodowe – monopolistyczne
ugrupowania które dysponują takim potencjałem który przekracza potrzeby
krajowe i trzeba go wyprowadzić poza granice kraju. Korporacje tworzą filie ( ok.
250 tys. filii ) za pomocą eksportu kapitału. Budują nowe obiekty i tworzą nowe
inwestycje. W roku 1999 - 865 mld dol to bezpośrednie inwestycje zagraniczne
korporacji międzynarodowych. Zatrudniają ok. 40,5 mln osób.
5. motywy przepływu kapitału:
- zysk
- wędrówka kapitału do taniej siły roboczej
- do miejsc gdzie występują zasoby surowcowe
- pokonywanie międzynarodowej przestrzeni w celach współpracy
gospodarczej
- dostęp do dużego rynku
- proces globalizacji – przerodzenie kapitalizmu narodowego w
międzynarodowy

Dokąd przepływa kapitał:


Powinien przepływać do krajów ubogich ale tak nie jest.
Tylko 37 % kapitału płynie do krajów słabo rozwiniętych a ponad 60 % do krajów
wysokorozwiniętych, USA, Kanada, Europa Zach.,Japonia.
W 1993 roku 12 % kapitału napłynęło do Chin. Do naszej strefy łącznie z Rosją
napłynęło tylko 3,5 % inwestycji.
Motywy biorców kapitału:
1. rozszerzenie źródeł wewnętrznej akumulacji kapitału
2. stworzenie dodatkowych miejsc pracy
3. kraje słabo rozwinięte chciałyby uzyskać zasilenie technologiczne więc
preferowałyby bardziej tego typu inwestycje
4. inwestorzy preferują dziedziny sektora konsumpcyjnego co nie pozwala krajom
słabo rozwiniętym przezwyciężyć bariery zacofania technologicznego
5. na „pustyni zacofania ekonomicznego” powstają „oazy” rozwoju – dzieje się tak
dlatego że kraje wysokorozwinięte unikają rozwoju więzi kooperacyjnej w oparciu
o rozwój przedsiębiorstwa ( dostawy kooperacyjne mogłyby pobudzić rozwój
technologiczny )
Inwestycje portfelowe.
Obiektem zainteresowania są papiery wartościowe ( akcje, obligacje, bony skarbowe)
kupowane w celu uzyskania zysku.
Jest to tzw. kapitał spekulacyjny który odgrywa niezbyt przykładną rolę np.:
Korea Południowa – która była zagrożona załamaniem kryzysowym na ogromną skalę –
jej banki wypuściły obligacje i sprzedawały je inwestorom zagranicznym, rząd robił to
samo, przedsiębiorstwa kupowały na kredyt – to wszystko spowodowało olbrzymie
zadłużenie.
Kraje wysoko rozwinięte nie chciały dopuścić do krachu Korei Pld.
MFW dał 57 mld gol. pożyczki na spłatę długów pod zastaw majątku narodowego.
Rosja – zadłużenie sięgnęło 150 mld dol . To zadłużenie narastało. Nie wypłacano nawet
rent i emerytur. Aby sytuację ratować wypuszczono w 1998r. bony skarbowe na 17 mld
dol dla nabywców zagranicznych (oprocentowanie nawet 100 % ). Sytuacja się poprawiła
ale należało restrukturyzować zadłużenie ( Kirienko ). Miało to polegać na tym że owszem
oddamy dług ale nie po roku ale np. po 10 latach z oprocentowaniem nie 100% a 8 %.
Powstał skandal międzynarodowy. Primakow zastąpił go i podjął rozmowy z MFW, Klubem
Paryskim i Londyńskim.
Kapitał spekulacyjny napływa również masowo do Polski. Jest to związane z wysokimi
stopami procentowymi . Inwestorzy zagraniczni wykupują bony skarbowe lepiej
oprocentowane niż lokaty.

Przepływ kapitału zagranicznego do Polski.


Po roku 1989 kapitał zagraniczny do Polski nie napływał. Napłynęło dużo towarów
pochodzenia zagranicznego.

W 1994 r. napłynęło do nas 4 mld dol kapitału zagranicznego. Czekaliśmy więc aż cztery
lata.
W roku 1996 napłynęło następne 4 mld dol., w roku 1997 następne 4 mld dol. Widzimy
więc większe przyspieszenie. Ekspansja towarowa nasyciła rynek i inwestorzy zagraniczni
uznali, że czas najwyższy aby zacząć inwestycje. Do roku 2000 dotarło do nas inwestycji
na ok. 40 mld dol.
W zestawieniu z innymi krajami Europy Środkowo Wschodniej do Polski trafiło najwięcej
tego kapitału.
W 1997r. było to ok. ¼ wydatkowanych w kraju nakładów inwestycyjnych. Dało to ok.
1/3 przyrostu produktu krajowego w porównaniu z rokiem poprzednim.
Jakie kraje dominują ( rok 1999 ):
18 % Niemcy, 14 % USA, potem Holandia, Włochy, Francja, Wl. Brytania, Korea.
2/3 inwestycji pochodzi z krajów europejskich.

Do jakich dziedzin gospodarki napływał kapitał?


Kraje potrzebujące chciałyby aby napływał on do tych dziedzin gospodarki które są
kreatorami postępu technicznego ( informatyka, robotyzacja, automatyzacja) czyli do
tzw. branż awangardowych gdzie wykorzystywane są nowe technologie i uruchamiane są
nowe produkcje.
Jednak kapitał napływał do tych dziedzin gospodarki gdzie można osiągnąć największe i
najszybsze zyski.
Nie napływał więc do rolnictwa i transportu kolejowego.
Napływał do przemysłu a głównie do :
1. przetwórstwa artykułów spożywczych ( tytoń, piwo, alkohole)
2. środków transportu samochodowego ( samochody osobowe )
3. pośrednictwa finansów ( banki i instytucje ubezpieczeniowe) – w świecie w
bankach oprócz Wl. Brytanii i Irlandii dominuje kapitał narodowy , tylko ok. 20 %
jest w posiadaniu kapitałów zagranicznych, natomiast w Polsce aż 70 % banków
jest w posiadaniu kapitału zagranicznego.
4. handlu ( supermarkety ) – w swoich macierzystych krajach duże firmy mają zakaz
tworzenia nowych supermarketów za sprawą ochrony interesów średnich
handlowców, w Polsce takiego zakazu nie ma
5. budownictwa ( związanego szczególnie z rozwojem sfery bankowej i
ubezpieczeniowej oraz handlowej

W Polsce w pierwszych 2 latach tj. 1991 i 1992 mieliśmy recesję. PKB zmniejszył się o 18
% i aby wrócić do poziomu wyjściowego potrzebowaliśmy aż 6 lat ( do 1996r.).
W momencie wychodzenia z recesji mieliśmy tempo wzrostu ok. 6 % a obecnie
ok. 4 % czyli ok.. 2 razy większe niż w Europie ale aby mieć szansę na dogonienie Europy
musimy mieć to tempo nie 2 a 3 razy większe.

W książce prof. Poznańskiego – wybitnego polskiego ekonomisty który wyjechał do


USA tuż przed stanem wojennym w Polsce ( należy zaznaczyć że należał do grup
opozycyjnych wobec elit rządzących w tamtych latach ) i tam pracuje jako profesor
waszyngtońskiego uniwersytetu - pt. Wielki przekręt – jest swoista krytyka polskiej
polityki ekip rządzących. Jest zwolennikiem liberalnej szkoły europejskiej.
Nie jest on przeciwnikiem kapitału zagranicznego , popiera go ale mówi że jego udział
powinien być w odpowiednich proporcjach. Preferuje rozwój tych dziedzin które dla
rozwoju danego kraju mają decydujące znaczenie ( np. system bankowy ).
Poznański zarzuca władzom naszego kraju sprzedaż majątku narodowego
( najatrakcyjniejszych przedsiębiorstw i banków ) za bezcen tj. w granicach 10 -15%
jego wartości rynkowej. Jaka powinna być wycena naszego majątku?
Powinna być to wycena oparta na cenach rynkowych.
Majątek w PRL-u nie był dobrze wyceniony i mamy duża trudność w ustaleniu jego
właściwej ceny.
Poznański proponuje przyjąć wyceną stosowana w krajach zachodnich w oparciu o
kapitałochłonność. W Niemczech np. na 1 markę wytworzonego produktu angażuje się 3
marki istniejącego aparatu wytwórczego. Jeśli 1 mld marek stanowi w danym okresie
PKB to można powiedzieć że majątek jest 3 razy większy.
Kapitałochłonność oblicza się dzieląc wartość majątku przez wartość wytworzonego
produktu. Na zachodzie ta wielkość wynosi 3 (tj. 3 mld marek / na 1 mld marek = 3 ).
Jeśli wiemy ile wynosi wartość naszego PKB rocznego to przenosząc koszt z zachodu
nasz majątek powinien być 3 razy większy. Banków sprzedano 70 % majątku , w
przemyśle ok. 40 % majątku ( Polska twierdzi że tyko ok. 30 % ale Poznański
udowadnia że jest to fikcja gdyż wiele zachodniego kapitału działa za pośrednictwem
podstawionych osób z Polski – polskich biznesmenów ). Jeśli wiemy jaka jest wartość
całego majątku i jaki jest np. udział przemysłu w wytwarzanym produkcie czy udział
sektora bankowego w wytwarzanym produkcie to łatwo jest obliczyć jaka jest wartość
tych majątków sprzedana nabywcom zagranicznym.
Polska broni się tym że Poznański przeszacował nasz majątek, że jest on niższy.
Poznański udowadnia, że jeśli on jest mniejszy niż 3 do jednego i wynosi np. 2 do 1 a
jest wytworzony w PRL-u to jest on bardziej efektywny niż na zachodzie. Jeśli na
zachodzie na 1 dol trzeba zaangażować 3 dol a u nas tylko 2 to socjalizm był bardziej
efektywny od kapitalizmu a przecież po to likwidowano socjalizm gdyż majątek w mim
wytworzony był nie efektywny.
Drugim zarzutem było to że cena jest wyrażeniem wartości a wiadomo że cenę kształtuje
popyt i podaż. Ceny w różnych sezonach są różne. Jeśli nabywcy zachodni nie chcą dać w
określonym czasie większej ceny to rządy polskie twierdzą że muszą sprzedać taniej.
Poznański pyta więc dlaczego po tak niskiej cenie sprzedajemy zachodniemu kapitałowi a
nie rodzimemu. Polacy odpowiadają że w Polsce nie ma takiej siły nabywczej.
Poznański obliczył więc oszczędności które są gromadzone w bankach i gdy porównał je z
ilością uzyskaną od obcokrajowców to wyszło mu że oszczędności są 2 razy większe-
czyli ten argument jest błędny.
Poznańskie zarzuca także zbyt duży pośpiech w sprzedaży majątku.
Dlaczego przedsiębiorstw najpierw nie włącza się do gry rynkowej żeby podreperować ich
kondycję.
Jednakże do Polski napłynęło ze sprzedaży ok. 40 mld dol i zasiliło budżet. Państwo
mogło realizować swe cele. Sprzedano 70 % i pieniądze z tego wpłynęły. Jeśli sprzeda się
wszystko to te środki pieniężne przestaną napływać a potencjał będący pod kontrolą
obcego kapitału będzie odpływał gdyż ci przedstawiciele są miary ogólnoświatowej i mogą
dowolnie tym kapitałem dysponować. Należy oczekiwać że wygaśnie strumień
napływającego kapitału poprzez sprzedaż a strumień odpływający za granicę będzie się
potęgował. Polska znajdzie się na granicy potężnego kryzysu.
Poznański wytyka także ogromną korupcję w sferach władzy i przedstawicieli
sprzedających w imieniu państwa. Jeśli się bowiem tanio sprzedaje to można otrzymać
większą prowizję z tego tytułu.
Poznański nigdy nie był komunistą i tą krytyką wcale nie broni starego systemu.
Twierdzi wręcz że tak jak komuniści pod pozorem uspołecznienia gospodarki narodowej
wydziedziczyli naród i przekazali majątek narodowy pod kontrolę urzędników
państwowych , teraz rządy też wydziedziczają własny naród i oddają majątek pod
kontrolę obcego kapitału.

Przepływ siły roboczej.

Jak wiemy dynamika przepływu kapitału jest najwyższa spośród wszystkich elementów
MSG. Dynamika przepływu siły roboczej jest dużo mniejsza.
Przyczyny międzynarodowych przepływów siły roboczej są związane zarówno:
1. z motywem ekonomicznym uzyskania wyższej płacy, potęgującym się
bezrobociem
2. jak i z przyczynami politycznymi
3. ideologicznymi
4. religijnymi
5. rasowymi
Przepływy czynnika pracy powodują istotne konsekwencje ekonomiczne dla kraju
eksportującego jak i importującego siłę roboczą.
Interes kraju eksportującego siłę roboczą:
- zwiększenie możliwości produkcyjnego wykorzystania siły roboczej dotąd
bezrobotnej
- transfer części zarobków emigrantów do krajów macierzystych który powoduje
poprawę bilansu płatniczego w tym kraju
- po powrocie z emigracji wykorzystanie kwalifikacji zawodowej i kapitału
Stratą jest:
- utrata najbardziej przedsiębiorczej siły roboczej zwłaszcza gdy emigrują
pracownicy o wysokich kwalifikacjach.

Korzyści kraju przyjmującego:


- zmniejszenie luki i ograniczenia dla wzrostu gospodarczego
- młoda siła robocza o dobrych kwalifikacjach
Koszty kraju przyjmującego:
- przystosowanie ludzi do pracy w nowych warunkach ( kursy )
- koszty adaptacyjne
- wypłata zasiłków w okresie przystosowań
Decyzja o przesiedleniu jest niezwykle trudna:
1. mimo że kraje proklamowały swobodny przepływ siły roboczej ( Traktat Rzymski )
to występują ogromne ograniczenia poszczególnych państw ( wizy – USA,
Wl. Brytania )
2. dużą rolę odgrywają:
- bariery językowe,
- bariery kulturowe,
- bariera uznawania posiadanych kwalifikacji za granicą,
- problemy finansowe ( koszty przesiedlenia )
- bariery psychologiczne ( niechęć do obcokrajowców )
W obrębie Unii rynek pracy wymaga wdrożenia szeregu przedsięwzięć dla pełnej
integracji rynku:
1. zbliżenie narodowych regulacji w odniesieniu do rynku pracy
2. wzajemne uznawanie dyplomów i kwalifikacji
3. zapewnienie dostępu do ubezpieczeń społecznych w obrębie całej Unii
4. przedsięwzięcia wspierające:
- ułatwienie dostępu do tanich mieszkań i ubezpieczenia zdrowotnego

Należy zauważyć że emigracja miała swoje najsilniejsze korzenie po odkryciu Ameryki.


W latach 1890 – 1914 z Europy wyemigrowało 50 mln ludzi
Po roku 1914 – do 1930 r. – wyemigrowało 16 mln ludzi:
- około 60 % do USA
- następnie do Australii, Nowej Zelandii, Kanady, Ameryki Łacińskiej
Po roku 1945 też notujemy dużą emigrację ludności związaną z:
- masowymi przesiedleniami
- restrykcyjnymi przesiedleniami w ZSRR
- ruchem przesiedleniowym po likwidacji kolonializmu
W roku 1987 zarejestrowano w EWG 10 mln. emigrantów.
W roku 1990 w Niemczech 8% stanowili emigranci.
Obecnie Unia Europejska wprowadziła 7 letni okres przejściowy dla przepływu siły
roboczej z nowo przyjmowanych państw.
Specyfika Polski polega na tym że jesteśmy w okresie wyżu demograficznego. Genezy
wyżu i niżu należy szukać po II wojnie światowej.
Co to jest przyrost naturalny?
Jest to stosunek ilości urodzin na 1000 mieszkańców do ilości zgonów na 1000
mieszkańców.
W czasie II wojny światowej przyrost naturalny był minimalny. Dopiero w latach 50-tych
pojawia się góra demograficzna.
Te kolejne fazy cyklu będą się pojawiały aż do 2005r.
Obecnie w Polsce bezrobocie sięga 3 mln ludzi.
Podstawowym źródłem emigracji jest brak pracy w danym kraju. Mimo l deklaracji krajów
o prawie do swobodnego poruszania się kraje członkowskie Unii chcą wprowadzić 7 letni
okres przejściowy dla krajów wstępujących co jest ograniczeniem tego fundamentalnego
prawa do swobodnego poruszania się.
Nie wszyscy członkowie Unii są zgodni co do tego ograniczenia gdyż:
1. u nich występuje ujemny przyrost naturalny
2. ich społeczeństwo starzeje się.

Pieniądz międzynarodowy.
Międzynarodowe systemy walutowe.

Kurs walutowy – to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej.


Funkcje kursu walutowego:
1. informacyjna – jest bezpłatną informacją dla eksporterów , importerów,
producentów itp. Przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Uczestnikom obrotu
międzynarodowego kurs umożliwia ustalenie ich należności i zobowiązań
zagranicznych w pieniądzu krajowym.
2. cenotwórcza – przenoszenie zagranicznych układów cen na ich układ krajowy
przez możliwość porównywania cen towarów krajowych z cenami zagranicznymi.
Poziom kursu jest określany m.in. przez :
1. relacje popytu do podaży walut obcych na krajowym rynku walutowym
2. różnicą w poziomie cen w kraju i za granicą
Rynek walutowy – to zespół wszystkich instytucji i osób wymieniających waluty obce
oraz reguł rządzących zawieraniem transakcji walutowych.
Elementem rynku jest też ogół urządzeń które prowadzą do zawarcia transakcji
walutowych. Uczestnikami rynku walutowego są głównie banki komercyjne oraz handel.
Polityka kursu walutowego zmierza do ustalenia i zapewnienia optymalnego poziomu
kursu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej.
Poziom kursu walutowego zależy od poziomu gospodarki.
Poziom kursów walutowych kształtuje się w zetknięciu się na rynku finansowym
odpowiedniego popytu i podaży walut.
Kurs realny – wyraża wzajemną zmianę siły nabywczej dwóch walut i odzwierciedla
zmianę kursu nominalnego i poziom inflacji k krajach w których waluty są porównywalne.
Wyrażamy go w postaci wskaźnika jego zmiany w stosunku do dowolnie obranego okresu
bazowego.
Czynniki kształtujące poziom kursu walutowego to zjawiska determinujące
popyt na waluty i ich podaż a zatem strumienie walut przepływające przez
rynek walutowy w wyniku różnych transakcji handlowych i finansowych:
- bilans płatniczy kraju to zestawienie tych transakcji a poziom kursu
walutowego winien zapewniać równowagę płatniczą,
- import i eksport towarów i usług
- wstrząsy popytowe i podażowe ( nieurodzaj, dewaluacja waluty)
- różnice w poziomach inflacji pomiędzy krajami których waluty
porównujemy
- inwestycje bezpośrednie
- inwestycje portfelowe
- oczekiwania przyszłych zmian ( poluzowanie polityki pieniężnej )
Podstawowe znaczenie poziomu kursu walutowego dla gospodarki wynika stąd że kurs
walutowy określa relację poziomu cen krajowych ( a zatem także cen towarów
eksportowanych) do cen dóbr zagranicznych. Poziom kursu określa wielkość strumieni
importu i eksportu. Im niższy jest kurs waluty kraju tym towary zagraniczne są droższe.

Wymienialność walut – przez pełną wymienialność waluty rozumiemy możliwość


wymiany danej waluty na inne waluty wymienialne bez względu na cel tej transakcji.
Istnienie i stopień rozwoju rynku walutowego zależy od zakresu wymienialności waluty.

Zasady rządzące międzynarodowym systemem walutowym:


1. wymienialność walut narodowych na inne waluty narodowe lub międzynarodowe :
- całkowita
- cząstkowa
2. wymienialność walut narodowych i międzynarodowych na złoto ( tzn. mówimy
wtedy że mamy doczynienia z walutą złotą ) , albo brak takiej wymienialności
Narzędziem służącym do wymienialności walut jest kurs walutowy.
Kurs walutowy – to cena danej waluty wyrażona w walucie międzynarodowej.

Ewolucja międzynarodowych systemów walutowych.

Można wyróżnić trzy główne rodzaje międzynarodowych systemów


walutowych:
 system waluty złotej,
 system dewizowo – złoty,
 system wielowalutowy,

System waluty złotej był pierwszym światowym systemem walutowym. Funkcjonował


w latach 1880 – 1914. Charakteryzowała go w poszczególnych krajach, będących jego
uczestnikami:
 swoboda cyrkulacji złota w postaci monet i kruszcu ( obok wymienialnych na
złoto banknotów);
 obowiązek banku centralnego kupna i sprzedaży złota po stałej cenie w walucie
krajowej ( tzn. parytet);
W stosunkach zaś z zagranicą:
 odgrywanie przez złoto roli jedynej waluty ( pieniądza światowego), chociaż
walutą światową ( kluczową ) był funt szterling;
 swoboda wywozu i przywozu złota i banknotów;
 stałość kursów walutowych, wynikających z porównania parytetów złota w
walucie krajowej i zagranicznej ( tzw. kursów parytetowych).

System waluty złotej uległ przeobrażeniom w czasie I wojny światowej, kiedy kraje
świata – z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych – zrezygnowały z wymienialności swoich
walut na złoto. Konsekwencją tego było powstanie dwóch systemów, będących
modyfikacją systemu waluty złotej, mianowicie: systemu sztabowo-złotego i systemu
dewizowo-złotego. Różniły się one pieniądzem odgrywającym rolę waluty rezerwowej i
sposobem wymienialności pieniądza na złoto.

System sztabowo-złoty - został przyjęty przez Anglię, Belgię, Czechosłowację, Francję


i Włochy. Waluty tych krajów nosiły nazwę sztabowo-złotych, co oznaczało, że pieniądz
krajowy był bezpośrednio wymienialny na złoto, ale powyżej określonej sumy stanowiącej
równowartość sztaby złota. Wiązało się to z odgrywaniem przez złoto roli waluty
rezerwowej.

System dewizowo-złoty - został przyjęty przez pozostałe kraje. Ich waluty zostały
określone jako dewizowo-złote, a rolę walut rezerwowych grały waluty sztabowo-złote.
Rozwiązanie to oznaczało pośrednią wymienialność walut dewizowo-złotych na złoto. Przy
takim rozwiązaniu pieniądz krajowy nie był wymieniany przez banki centralne za złoto,
lecz na waluty sztabowo-złote lub USD.

SYSTEM WALUTOWY Z BRETTON WOODS

Po załamaniu się systemów sztabowo-złotego i dewizowo-złotego, które praktycznie


przetrwały do końca II wojny światowej, zostały podjęte prace nad stworzeniem nowego
międzynarodowego systemu walutowego. Próby rozwiązania tego problemu podjęto
jeszcze w czasie trwania II wojny światowej. Zmierzały one do zbudowania takiego
systemu, który miałby zalety systemu waluty złotej ( tzn. dopuszczał wymienialność
walut i stabilny kurs walutowy), a jednocześnie był pozbawiony jego wad, to jest
niezależności podaży złota od popytu na ten pieniądz światowy, wynikającej z transakcji
wyrównawczej w świecie.

W lipcu 1944 roku przedstawiciele 44 krajów na spotkaniu w Bretton Woods ( New


Hampshire) zredagowali i podpisali statut porozumienia w sprawie Międzynarodowego
Funduszu Walutowego.
Opracowano nowy system walutowy w którym potwierdzono:
 zasadą wzajemnej wymienialności walut
 rozwiązano problem wymienialności walut na złoto ( taką wyłączną walutą
wymienialną na złoto została waluta amerykańska , inne straciły bezpośrednią
wymienialność )
Kurs stał się instrumentem wymiany jednej waluty na drugą. Utworzono kurs dolara
amerykańskiego i określono że inne waluty mogą się wahać w stosunku do niego na +, -
1% ( gdyby działo się inaczej to rząd danego kraju zmuszony był do interwencji i za
pomocą rezerw walutowych powinien kierować podażą dolara. Gdy podaż jest za mała to
banki uruchamiają rezerwę aby utrzymać poziom ustalony na 35$ za uncję, gdy podaż
jest za duża to banki skupują dolary i dalej cena jest w punkcie równowagi.

Dwie główne cechy artykułów porozumienia w sprawie MFW:


1. Warunki i możliwości udzielania pożyczek
MFW gotów był udzielać swym członkom pożyczek w walucie zagranicznej, aby
mogli oni przetrwać okresy, w których rachunek obrotów bieżących był w stanie
deficytu, a rygorystyczna polityka pieniężna lub fiskalna mogłaby mieć ujemne
skutki dla zatrudnienia w kraju. Ustanowiona wspólnie przez członków MFW pula
złota i walut zaopatrywała Fundusz w zasoby, które mogły być użyte w tych
operacjach kredytowych.
Jak funkcjonował system pożyczkowy MFW? Dla wstępującego do Funduszu
nowego członka ustalono tzw. kwotę, która określała zarówno jego wkład do puli
rezerw, jak i jego prawa do czerpania z zasobów MFW. Każdy członek wnosił do
Funduszu pewna ilość złota, równą co do wartości jednej czwartej jego kwoty.
Pozostałe trzy czwarte stanowił wkład w postaci narodowej waluty uczestnika.
Członek uprawniony był do użytkowania własnej waluty w celu okresowego zakupu
z zasobów Funduszu złota lub walut obcych na sumę równą wartości jego wkładu
złota. Większą ilość złota lub walut obcych ( do pewnej granicy) można było
również pożyczyć z zasobów Funduszu, ale tylko pod warunkiem ścisłej ( i
rosnącej) kontroli polityki makroekonomicznej dłużnika. Tego rodzaju nadzór nad
polityką krajów członkowskich, które dużo pożyczają z zasobów Funduszu, nazywa
się uwarunkowaniami MFW.
2. Dostosowania parytetów .
Ustalony dla każdego kraju kurs wymiany mógłby ulec zmianie – dewaluacji lub
rewaluacji w stosunku do dolara –tylko wówczas, gdyby MFW zgodził się z opinią,
że bilans płatniczy danego kraju znajduje się w stanie „fundamentalnego
niezrównoważenia „.
Pojęcie „ fundamentalne niezrównoważenie” nie zostało zdefiniowane w artykułach
porozumienia, ale określenie to odnosiło się do krajów doznających stałych,
niepomyślnych zmian w popycie na ich produkty na rynku międzynarodowym. Bez
przeprowadzenia dewaluacji kraje takie miałyby większe bezrobocie i większy
deficyt na rachunku obrotów bieżących, dopóki poziom cen krajowych nie spadłby
w dostatecznym stopniu, aby przywrócić równowagę wewnętrzną i zewnętrzną.
Natomiast dewaluacja mogłaby równocześnie poprawić stan zatrudnienia i
rachunku obrotów bieżących i tym samym pozwolić na uniknięcie długiego i
bolesnego procesu dostosowawczego, w ciągu którego rezerwy międzynarodowe
mogłyby się wyczerpać.

Wprowadzono zasadą że Bank Światowy będzie udzielał kredytów bankom centralnym


aby mogły one utrzymać cenę $ na określonym poziomie.

Czy ta zasada właściwie funkcjonowała ?

Sytuacja była bardzo zróżnicowana w poszczególnych krajach a stabilne kursy wymagały


stabilności gospodarczej a tej stabilności nie było.
System zakładał podobieństwo wszystkich krajów a przecież nie tylko rozwój gospodarczy
był inny, także zniszczenia wojenne były zróżnicowane w krajach po II wojnie światowej.
Już w 1949 roku zdewaluowano funt angielski o 30 %.
Stabilne kursy były ciągle podważane i ostatecznie zostały przekreślone.

Po drugie – zapotrzebowanie na $ było ogromne. Do Europy wywieziono bardzo dużo


dolarów . Aby USA nie doprowadziło do utraty całego złota to zniesiono wymianę $ na
złoto.
Do 1971r. była taka wymienialność a potem jej już nigdy nie odnowiono.
Zniesienie zasady wymienialności miało doprowadzić do wielkiego kryzysu ale nic takiego
się nie stało.
Dolar także nie stracił autorytetu – Dlaczego?
Sądzono że zabezpieczeniem pieniądza jest złoto. To założenie okazało się błędnym.
Co jest zatem autentycznym zabezpieczeniem pieniądza.
Tym zabezpieczeniem jest siła ekonomiczna kraju, masa towarowa, surowcowa, jakość ,
technologie i struktura.

I tak zasady z Bretoon Woods zostały wyeliminowane ale instytucje tam utworzone
zostały ( Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Bank Odbudowy i
Rozwoju.)
W innych warunkach zmieniły role i funkcje i dalej funkcjonują.

Wczesna wymienialność dolara amerykańskiego, wraz ze specjalną pozycją tego


kraju w systemie z Bretton Woods, uczyniła dolara kluczową walutą w świecie
powojennym. Ponieważ dolary można swobodnie wymieniać, znaczna część handlu
międzynarodowego fakturowana była w dolarach i zarówno importerzy, jak i eksporterzy
bilansowali transakcje w dolarach. W rezultacie dolar stał się pieniądzem
międzynarodowym – uniwersalnym środkiem wymiany, jednostką rozliczeniową i
środkiem gromadzenia wartości. Potęga gospodarki amerykańskiej w porównaniu ze
zdewastowanymi gospodarkami Europy i Japonii także przyczyniła się do dominacji
dolara; dolary były atrakcyjne, ponieważ mogły być użyte do nabycia bardzo potrzebnych
produktów i usług, których mogły dostarczyć tylko Stany Zjednoczone. Naturalnie,
również banki centralne uważały za korzystne utrzymywanie swych rezerw
międzynarodowych w postaci przynoszących procenty aktywów dolarowych.

PRZYCZYNY ROZPADU SYSTEMU Z BRETTON WOODS

Ogólną przyczyną rozpadu systemu z Bretton Woods były tkwiące w nim cechy
prowadzące do zachwiania międzynarodowej równowagi płatniczej:
- monowalutowość,
- brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej,
- wysoki stopień międzynarodowej mobilności pieniądza i kapitałów
krótkoterminowych.

Cecha monowalutowości związana była z rolą dolara USA jako waluty kluczowej
systemu oraz waluty rezerwowej.
W taki sposób dolar pozbawiał władze monetarne Stanów Zjednoczonych możliwości
prowadzenia własnej polityki kursowej, gdyż to inne kraje ustalały kursy centralne swoich
walut w stosunku do dolara.
W konsekwencji narastał deficyt bilansu płatniczego US.
Brak elastyczności w przywracaniu zewnętrznej równowagi płatniczej był
związany z systemem stałego kursu walutowego obowiązującego na mocy porozumienia z
Bretton Woods. Utrzymywanie stałego kursu walutowego w dłuższym okresie czasu
prowadziło do powstawania nadwyżek płatniczych bądź deficytów płatniczych wielu
krajów.
Zwiększenie mobilności pieniądza związane jest z wymienialnością walut
połączoną z rozwiniętymi międzynarodowymi rynkami walutowymi i pieniężnymi.
Przepływy międzynarodowe depozytów a’vista i operacje eurowalutowe doprowadziły do
stanu gdzie rozmiar rezerw walutowych poszczególnych krajów w coraz większym stopniu
uzależniony był od spekulacyjnych ruchów kapitałów krótkoterminowych.

Bezpośrednim następstwem rozpadu systemu z Bretton Woods było odejście od kursów


stałych i wprowadzenie przez większość krajów ograniczonych kursów płynnych.
Proces ten przekształcił się w działania dające podstawy nowego międzynarodowego
systemy walutowego, zapoczątkowane w 1972r. w ramach prac MFW przez tzw. Komitet
Dwudziestu (w 1974r. powołano Radę Gubernatorów) a zakończone propozycją
reformy systemu walutowego w ramach tzw. porozumień jamajskich ( 1976 i 1978r. ).
Na mocy porozumień jamajskich:
1. zniesiono oficjalnie stałe kursy walutowe ( sztywne kursy walutowe )
2. kraje zyskały swobodę wyboru reguł kursowych ( kreowanie rynków zmiennych
kursów walutowych), lecz została narzucona konieczność prowadzenia polityki
kursowej zgodnie z celami MFW, którego upoważniono do nadzorowania zgodności
reguł wybranych przez poszczególne kraje.
3. przyjęto również zasadę ,że wybrane reguły kursowe ( noszące również nazwę
systemu kursowego danego kraju ) powinny być przestrzegane a ich zmiany
muszą być poddane notyfikacji MFW
4. zniesiono zasadę ustalania parytetu walut w złocie
5. kraje powinny się powstrzymać od manipulowania kursem w celu osiągania
korzyści.
Głównym składnikiem rezerw walutowych uczyniono specjalne prawa ciągnienia ( SDR ).

Przyjęto jako regułę kursy płynne:


- radykalna płynność bez interwencji
- kierowany kurs płynny
- kierowany centralnie płynny kurs
Dopuszczono możliwość interwencji za pomocą rezerw ale w przypadkach destabilizacji
rynku albo haosu.

SDR- specjalne prawa ciągnienia.

Począwszy od roku 1970 uruchomiono okresową kreację SDR, tj. pieniądza


międzynarodowego tworzonego przez MFW, mającego charakter pieniądza fiducjarnego
( tzn. nie wymagającego żadnego pokrycia), a jednocześnie cieszącego się zaufaniem
krajów członkowskich i pełniącego podstawowe funkcje pieniądza międzynarodowego.
Współcześnie SDR na coraz większą skalę pełnią podstawowe funkcje pieniądza
międzynarodowego, tj. miernika wartości, środka płatniczego oraz środka tezauryzacji.
Dzieje się tak, mimo że zmieniają się zasady ich kreacji i wykorzystywania. Są one
jednak nadal konsekwentnie podporządkowywane regułom funkcjonowania MFW. Chociaż
zmienia się m.in. bieżąca wartość SDR, to przepisy regulujące funkcjonowanie MFW nadal
stanowią , że cała ewidencja jest prowadzona w SDR.

Jak były tworzone SDR.


Każdy kraj w Banku Światowym tworzył rachunek w SDR.
Część swojej waluty wpłacał rokrocznie do banku a ona była przeliczana wg kursy na
SDR. Minimum przekazywanej kwoty to 3 wielkości rocznej składki . Jest to zasada
obowiązkowa. SDR obsługują część wymiany międzynarodowej. Z tego rachunku
możemy opłacać nasze transakcje zagraniczne.

Kraje członkowskie korzystają z zasobów MFW przez wykorzystywanie tzw. praw


ciągnienia. Polega to na kupieniu od MFW dewiz za własny pieniądz narodowy. Prawo do
zakupu walut obcych zależy od wielkości wniesionych kwot przez dane kraje członkowskie
MFW.

ISTOTA, ZADANIA I FUNKCJE MIĘDZYNARODOWEGO FUNDUSZU WALUTOWEGO

Został utworzony równocześnie z Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju


( zwany Bankiem Światowym) na konferencji w Bretton Woods, która odbyła się w
dniach 1-22 lipca 1944 roku. MFW zaczął funkcjonować z dniem 1 marca 1947 roku.

Liczba państw założycielskich MFW wynosiła 44 ( w tym Polska). Polska wystąpiła


jednak z MFW 14 marca 1950 roku. Oprócz Polski z MFW wystąpiły jeszcze:
Czechosłowacja w 1954 roku oraz Kuba w roku 1964. Ponownie Polska przystąpiła do
MFW 12 czerwca 1986 roku.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy należy do instytucji, która ma ogromne znaczenie


funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego, a za jego pośrednictwem –
całej gospodarki światowej poprzez:
 tworzenie warunków niezbędnych do stabilizacji finansowej i gospodarczej
krajów członkowskich,
 utrzymanie względnej stabilności walut,
 tworzenie ram ułatwiających wymianę dóbr, usług i kapitału między krajami
członkowskimi,
 wspieranie wzrostu gospodarczego.

MFW pełni następujące funkcje:


 regulacyjną, polegającą na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców
działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych,
 kredytową, która polega na dostarczeniu krajom członkowskim dodatkowych
środków finansowych,
 konsultacyjną, oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji i
wymiany:
 doświadczeń
 oraz doradztwa gospodarczego,
 kontrolną, polegającą na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów
dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej
celami.

W bieżącej działalności MFW najważniejsza jest funkcja kredytowa, która polega


na dostarczaniu państwom członkowskim w pierwszej kolejności środków na
likwidowanie deficytu bilansów płatniczych, a w dalszej – na finansowanie programów
stabilizacji gospodarki i bilansu płatniczego.
Pod względem proceduralnym i warunków, jakie trzeba spełniać, system
przyznawania kredytów jest skomplikowany, gdyż zależy to od oceny kondycji
ekonomicznej kraju, który się o nie zwraca. Generalnie stosuje się dwa podstawowe
mechanizmy kredytowania związane z różnym stopniem uwarunkowania.
1. zwyczajna promesa kredytowa ( Stand-by Arragement), tj., obejmująca okres
1-2 lat i wynosząca 125-200 kwoty udziałowej. Jej utrzymanie wymaga
uzasadnienia w formie listu intencyjnego zawierającego program sanacji
gospodarki i przywrócenia równowagi bilansu płatniczego.
2. wydłużona promesa kredytowa (Extended Arrangements) obejmująca okres 3-
4 lat w trakcie których państwo o nią starające musi przedstawić program działań
dostosowawczych w polityce ekonomicznej zgodnie z zaleceniami MFW.
Ponadto oferowane są stałe i czasowe udogodnienia kredytowe, zwłaszcza dla
krajów rozwijających się, które razem wzięte mogą kilkakrotnie przekraczać wkład
członkowski. Należy podkreślić, że kredyty MFW ze względu na niższe oprocentowanie i
dłuższy okres karencji spłat są znacznie korzystniejsze niż te zaciągane w bankach
prywatnych na międzynarodowym rynku finansowym.
Podstawowym rodzajem kredytów udzielanych przez MFW krajom członkowskim są
kredyty udzielane w ramach tzw. transz, czyli limitów kredytowych, których łączna
wartość uzależniona jest od kwot wniesionych przez kraje członkowskie.
Środki finansowe na kredyty MFW pochodzą z :
- wpłat krajów członkowskich ( 25% w walucie wymienialnej, a 75% w walucie
krajowej),
- emisji własnego pieniądza pod nazwą SDR (Special Drawing Rights),
- dochodów z lokat oraz pożyczek na międzynarodowym rynku finansowym.
Na zasoby własne składają się:
 zmieniane okresowo kwoty udziałowe krajów członkowskich, udzielane z
uwzględnieniem liczby tych krajów oraz ich potencjału gospodarczego.
Zgodnie z obowiązującymi zasadami MFW przeprowadza okresowe podwyżki kwot
udziałowych, z reguły co 5 lat.

Oprócz kwot udziałowych krajów członkowskich w skład zasobów własnych


MFW wchodzą również :
 środki z odkupu walut,
 środki z operacji wspomagających budżety krajów członkowskich ,
 oprocentowanie lokat,
 a przede wszystkim –specjalne prawa ciągnienia ( SDR) .

Najważniejszą jednak rolę odgrywają wkłady państw członkowskich, które


ustalone są zgodnie z potencjałem gospodarczym państwa, a których wielkość warunkuje
skalę otrzymanej pomocy kredytowej oraz – co jest równie ważne – wpływ na
podejmowanie decyzji (system głosów ważonych). Oznacza to, że im więcej kraj wnosi
wkładu, tym większe ma możliwości decydowania w MFW.

W styczniu 1999 r. państwa członkowskie MFW podjęły decyzję o podniesieniu


całej kwoty udziałowej do sumy 297mld USD. Największy wkład wnoszą USA – około 52
mld USD, co daje temu państwu 17,5% głosów, następnie w kolejności są: Japonia-6,3%
głosów, Niemcy- 6,14% głosów, Anglia 5,11% głosów, Polska decyduje w MFW –0,68%
głosami.

Oprócz działalności kredytowej ważnym zadaniem MFW jest podejmowanie działań


na rzecz wprowadzania wymienialności walut wszystkich państw członkowskich przez
ustalanie warunków wymienialności oraz stałe konsultacje. Władze funduszy uznają
bowiem, że zniesienie wszelkich ograniczeń dewizowych w wymianie walut krajowych na
inne przyczyni się do przyspieszenia obrotu międzynarodowego i zwiększenia korzyści z
wymiany międzynarodowej.
W maju 1996 r. 115 państw członkowskich MFW podjęło zobowiązanie o wprowadzeniu
pełnej wymienialności ich walut w ciągu najbliższych kilku lat.
Z punktu widzenia gospodarki światowej bardzo ważna jest funkcja regulacyjno-
konsultacyjna MFW, która polega na inspirowaniu i nadzorowaniu programów
dostosowawczych w krajach przeżywających trudności ekonomiczne.
W tym wypadku Fundusz występuje w roli quasi-rządu ponadnarodowego, którego
wytyczne są wiążące dla państw członkowskich realizujących programy dostosowawcze.
Tego rodzaju programy MFW mają na celu przywrócenie w krótkim czasie równowagi
wewnętrznej i zewnętrznej za pomocą drastycznych środków polityki deflacyjnej
( obniżenia podaży pieniądza, zmniejszenia płac, ograniczenia deficytu budżetowego),
promocję eksportu, restrukturyzację gospodarki przez likwidację nierentownych
przedsiębiorstw.

Aby osiągnąć cele zapisane w statucie MFW, kraje członkowskie współpracują z MFW oraz
między sobą. Przede wszystkim są one zobowiązane do :

 kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utworzony


został zrównoważony wzrost gospodarczy,
 popierania stabilizacji gospodarczej poprzez zapewnienie uporządkowanych
warunków gospodarczych i finansowych ,
 unikania manipulacji kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego
systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści w stosunku do
innych krajów,
 stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie
MFW.

Każdy kraj członkowski ma całkowitą swobodę ustalania reguł kursowych dla


swojej waluty.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy jednak, zgodnie ze statutem, sprawuje ścisły nadzór
nad polityką kursową krajów członkowskich.

MFW sprawuje nadzór nad polityką kursową krajów członkowskich w dwojaki sposób:
 po pierwsze , analizuje on regularnie politykę gospodarczą każdego kraju
członkowskiego na tle innych krajów i w powiązaniu z rozwojem gospodarczym w
innych krajach.
 po drugie, odbywa regularnie dyskusje na temat sytuacji gospodarczej w świecie.
Pozwala mu to ocenić politykę gospodarczą i walutową krajów członkowskich oraz
analizować rozwój gospodarki światowej.

Od początku istnienia MFW jego organem uchwałodawczym i zarządzającym jest


Rada Gubernatorów, która składa się z gubernatorów i ich zastępców z poszczególnych
krajów członkowskich ( najczęściej funkcje te pełnią odpowiednio minister finansów i
prezes banku centralnego). Rada Gubernatorów, która zbiera się zazwyczaj raz do roku,
decyduje o sprawach kluczowych dla działalności MFW ( takich, jak przyjmowanie nowych
krajów członkowskich, ustalanie kwot udziałowych we wkładach oraz zmian ich wielkości i
struktury, zatwierdzanie rocznych sprawozdań z działalności, ustalanie zasad podziału
zysku i jego rozdysponowania).

Strategicznym i długofalowym celem MFW jest rozwój i utrzymanie sprawnego


międzynarodowego systemu walutowo-finansowego jako podstawowego warunku
stymulowania handlu światowego.
Przewidziane w związku z tym, w statucie w art.1 zadania są następujące:
 popieranie międzynarodowej współpracy walutowej,
 popieranie stabilnych kursów walutowych i przeciwdziałanie dewaluacji walut
jako środka rywalizacji handlowej,
 ustanowienie wielostronnego systemu rozliczeń i eliminowanie ograniczeń
walutowych- czyli podejmowanie działań na rzecz wprowadzenia pełnej
wymienialności i wszystkich walut,
 pomoc państwom członkowskim w przywracaniu równowagi bilansu płatniczego
przez udostępnienie im krótko- i średnioterminowych kredytów.

Europejski System Walutowy.


Kiedy w Europie Zachodnie zdano sobie sprawę że w celu przywrócenia wymienialności
walut oraz uwielostronnienia rozliczeń międzynarodowych niezbędne jest stworzenie
skutecznego systemu, powołano w 1950r. Europejską Unię Płatniczą która funkcjonowała
do 1958r.
Istota jej działania sprowadzała się do przydzielania poprzez nadzorujący jej działalność
Bank Rozrachunków Międzynarodowych każdemu z 15 krajów zachodnioeuropejskich
rachunków w jednostce rozliczeniowej o parytecie równym dolarowi USA. Na takim
rachunku kraj mógł się zadłużać lub gromadzić należności ale tylko do określonej kwoty.
Jednym słowem kraj zadłużony mógł korzystać z kredytu Unii do określonej kwoty a kraj
„nadwyżkowy” był zobowiązany do udzielenia Unii też do wysokości przyznanej mu
kwoty. Kraje te rozliczały się wyłącznie z Unią.
Działalność Unii była pożyteczna i w 1958r. w ważniejszych krajach członkowskich
przywrócono pełną wymienialność walut.
W 1978r. powołano Europejski System walutowy który składał się z 3
elementów:
- europejskiej jednostki walutowej,
- mechanizmu kursów walutowych,
- systemu kredytowego.
Najważniejszą część systemu stanowi jednostka walutowa ECU a następnie nazwana
EURO.
Pełni ona 4 funkcje:
- jest wskaźnikiem kształtowania się kursów walut narodowych
- stanowi podstawę określania tzw. wskaźnika rozbieżności
- pełni funkcję środka płatniczego w rozliczeniach między bankami centralnymi
krajów członkowskich Unii
- jest składnikiem rezerw walutowych krajów członkowskich.
Pełni przede wszystkim funkcję środka płatniczego w rozliczeniach między bankami
centralnymi krajów członkowskich .
W sytuacjach kryzysowych można w każdym momencie skorzystać z pomocy systemu
kredytowego nastawionego na udzielanie pomocy krajom członkowskim w finansowaniu
interwencji walutowych oraz pokrywaniu deficytu bilansów płatniczych. Można uzyskać
kredyty krótko-, średnio i długoterminowe.
Kraje europejskie wprowadziły zasadę sztywnych kursów z odchyleniami najpierw +,-
2,5%, potem podwyższono do +,- 15%. Niemcy i Holandia nadal stosują odchylenia +,-
2,5%.

Bilans handlowy i płatniczy.


Bilans płatniczy to zestawienie transakcji gospodarczych zrealizowanych z różnych
tytułów w ciągu 1 roku kalendarzowego między krajowymi a zagranicznymi jednostkami
gospodarczymi.
Jednostki gospodarcze to nie tylko przedsiębiorstwa gałęzi gospodarki, banki,
instytucje finansowe ale też osoby fizyczne uczestniczące w przepływach materialnych lub
finansowych między krajem a zagranicą.
W bilansie handlowym ujmowane są tylko transakcje zagraniczne związane z wymianą
towarów i usług.
Mamy dwie grupy transakcji:
1. odpłatne
- sprzedaż i zakup towarów i usług w zamian za zapłatę
- zamiana towarów i usług na inne ( barter)
- zamiana jednego waloru finansowego na inny ( papiery wartościowe )
2. nieodpłatne
- otrzymywanie lub dostarczanie towarów i usług bez ekwiwalentu
pieniężnego lub rzeczowego ( dary )
- otrzymywanie lub przekazywanie walorów finansowych ( darowizny )
Każda transakcja jest zapisywana w bilansie płatniczym dwukrotnie:
- raz po stronie „winien” – zwiększenie składników majątku
- drugi raz po stronie „ma” – zmniejszenie składników majątku
Każde zwiększenie rzeczowych czy finansowych składników majątku ma odpowiednik w
zmniejszeniu innego składnika majątku lub wzroście zobowiązań.
Import towarów ( wzrost aktywów ) to zmniejszenie rezerw dewizowych ( zmniejszenie
aktywów jeśli płacimy natychmiast ) lub wzrost zobowiązań ( wzrost pasywów ) przy
zakupie na kredyt.
Takie zapisywanie pozwala na to że formalnie rzecz biorąc bilans płatniczy jest zawsze
zrównoważony.
W sensie ekonomicznym nie zawsze to jednak oznacza równowagę.
Kształtowanie bilansu płatniczego:
1. źródła informacji – informacje z GUS na podstawie zestawień eksportu i
importu, oraz informacje bankowe o przepływie pieniężnym ( te informacje są
różne albowiem nie zawsze zapłata za towar czy usługę jest natychmiastowa –
dlatego bilans płatniczy sporządzany jest na bazie płatności i obejmuje efektywne
wpłaty i wypłaty dewizowe oraz operacje kredytowe )
2. sprawa cen towarów i usług w obrotach zagranicznych –zgodnie ze
wskazówkami MFW transakcje eksportowe w bilansach powinny być ujmowane w
cenach fob ( obejmują one wartość towarów i koszty przesyłki do granicy – lub
burty statku)- a więc koszty ponoszone w kraju eksportera bez kosztów poza
granicami kraju, transakcje importowe powinny być ujmowane w cenach cif
( obejmują one wartość towarów powiększoną o koszty ubezpieczenia i koszty
transportu ponoszone za granicą). Niekiedy kontrakty handlowe burzą te zasady i
np. koszty ubezpieczenia i transportu do siedziby importera pokrywa eksporter
który nie wylicza ich w fakturze oddzielnie lecz dolicza do ceny.
3. waluta ewidencjonowania obrotów w bilansach płatniczych – w zasadzie
bilans powinien być ujmowany w walucie danego kraju . Art. 12 prawa
dewizowego nakazuje zawieranie umów i dokonywanie płatności w walutach
wymienialnych a Polska waluta nie jest jeszcze walutą międzynarodowych
kontraktów stąd też bankowe rozliczenia i umowy kredytowe nie opiewają na
złote. Są one realizowane w różnych walutach wymienialnych i trzeba je przeliczać
na jedną walutę wybraną do celów ewidencyjnych – w Polsce jest to dolar
amerykański.
4. zakres podmiotowy transakcji – w transakcjach z różnymi krajami obowiązują
rózne systemy rozliczania zagranicznych płatności. Najbardziej
rozpowszechnionym jest system rozliczeń wolnodewizowych ( rozliczenia w
walutach swobodnie wymienialnych ). Przy tym systemie można pokrywać deficyt
obrotów z jednymi krajami nadwyżką uzyskaną z innymi. Jednak niektóre państwa
z uwagi na brak swobodnie wymienialnej waluty narzucają swoim partnerom
wymianę barterową. I tu zachodzi konieczność sporządzenia oddzielnych bilansów
płatniczych dla każdego systemu płatności.
Struktura bilansu w układzie pionowym:
1. strona lewa – przychody
2. strona prawa – rozchody
Struktura bilansu w układzie poziomym:
- obroty bieżące
- obroty kapitałowe ( finansowe )
- rezerwy dewizowe państwa.
Obroty bieżące:
- wpływu z eksportu i wypłaty za import ( saldo +, - )
- wpływy z usług i wypłaty za usługi ( tranzytowe , telekomunikacyjne)
- dochody majątkowe ( dywidendy i zyski )
- odsetki związane z kredytami
- transfery ( renty, emerytury otrzymywane z zagranicy i wypłacane za granicę,
dary materialne )
Obroty kapitałowe i finansowe:
- inwestycje portfelowe
- inwestycje bezpośrednie
- długoterminowe kredyty otrzymywane i udzielane
- krótkoterminowe kredyty udzielone i otrzymane
- kredyty z MFW otrzymane i spłacone
- saldo błędów i opuszczeń
- wyjątkowe finansowanie ( rozmowy z Klubem Londyńskim i Paryskim gdzie są
zarejestrowani nasi wierzyciele i wyniki starań o umorzenie zadłużenia
zagranicznego i jego oprocentowania )
- zmiany rewaloryzacyjne ( odnosi się to do daty z którą przelicza się na dolara USA
)
Rezerwy dewizowe państwa

Jak sprawdzić czy bilans jest zrównoważony?


Trzeba podzielić te transakcje na 2 grupy:
1. transakcje autonomiczne ( podstawowe )
2. transakcje przystosowawcze ( wyrównawcze )
autonomiczne – dokonywane z pobudek ekonomicznych a więc będą to:
- transakcje handlowe eksportowe i importowe,
- związane z nimi płatności natychmiastowe i odroczone,
- obroty kapitałowe w postaci inwestycji bezpośrednich i portfelowych,
- lokaty bankowe,
- transfery zarobków
przystosowawcze – to te które są podejmowane dla pokrycie deficytów czy lokowania
nadwyżek powstających jako saldo wszystkich operacji autonomicznych. Do takich
operacji zaliczymy więc:
- wykorzystywanie kredytów dla sfinansowania płatności za import,
- korzystanie z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,
- sprzedaż złota monetarnego przez bank centralny
Zdaniem Meade ekonomiczny deficyt bilansy płatniczego występuje wtedy gdy saldo
transakcji autonomicznych jest ujemne i dla pokrycia tego salda muszą być podejmowane
transakcje przystosowawcze.
W praktyce dla określenia ekonomicznych sald bilansów płatniczych stosuje się podział na
transakcje podstawowe i wyrównawcze.
Podstawowe:
- wszystkie wpływy i wydatki objęte rachunkiem obrotów bieżących
( część A bilansu płatniczego )
- oraz z rachunku obrotów kapitałowych i finansowych ( część B ) inwestycje
bezpośrednie i kapitałowe,
- saldo długoterminowych udzielonych i otrzymanych kredytów.
Wyrównawcze:
- saldo krótkoterminowych udzielonych i otrzymanych kredytów,
- pozostałych operacji krótkoterminowych kapitałem,
- saldo błędów i opuszczeń,
- zmiany rewaloryzacyjne,
- zmiany rezerw oficjalnych
W tej konwencji ekonomicznym deficytem bilansu płatniczego określa się ujemne saldo
transakcji podstawowych .
Równowaga rzeczywista bilansu – gdy należności i zobowiązania handlowe
podejmowane są bez ograniczeń, nie towarzyszy im utrzymująca się przez dłuższy czas
nadwyżka ani deficyt należności i zobowiązań.
Równowaga pozorna – gdy równowaga transakcji autonomicznych jest osiągana
wskutek restrykcyjnej polityki handlowej lub dewizowej.
Bilans płatniczy jest zrównoważony gdy nie występują transakcje wyrównawcze
których celem jest zrównoważenie bilansy płatniczego.
Przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie:
- wielkość produktu krajowego brutto ( PKB )
- terms of trade
- kurs walutowy
Wzrost PKB powoduje zazwyczaj pogorszenie salda bilansu handlowego a jego obniżka –
poprawę.
Poprawa cenowych terms of trade sprzyja poprawie salda bilansu handlowego a
pogorszenie, przeciwnie.
Zmiana poziomu kursu walutowego – dewaluacja waluty krajowej względem zagranicznej
sprzyja wzrostowi eksportu i zmniejszenie importu i prowadzi do poprawy bilansu
handlowego. W sytuacji odwrotnej ( rewaluacja ) pogarsza się saldo bilansu handlowego.
Czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w krótkim okresie:
• mechanizm cenowy
• mechanizm dochodowy – ( zmiana wydatków, dochodów oraz obrotów
handlowych z zagranicą )
• mechanizm kursowy – obniżenie poziomu kursu waluty krajowej
• mechanizm stopy procentowej – bank może kierować obiegiem pieniądza
gotówkowego i bezgotówkowego w kraju
Czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w długim okresie:
• stopa wzrostu gospodarczego
• czynniki wewnętrzne i zewnętrzne decydujące o tym wzroście
Czynniki wewnętrzne ( od strony popytu ):
• stopa wzrostu gospodarczego ( określa rozmiar i dynamikę wzrostu dochodów i
zmiany struktury popytu )
• stopa oszczędzania:
o determinuje wielkość i dynamikę popytu
o od jej wielkości zależy wartość inwestycji oraz efektów mnożnikowych w
tym supermnożnika
3 podstawowe czynniki wzrostu :
• inwestycje
• wydatki budżetowe
• eksport
• sposób finansowania inwestycji krajowych- zachowanie proporcji ( oszczędności
krajowe kapitał zagraniczny )
Czynniki wewnętrzne od strony podaży :
• relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na
rynek wewnętrzny
• relacja pomiędzy stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą
wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny
• zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej

Główne wewnętrzne i zewnętrzne czynniki kształtujące równowagę bilansu płatniczego w


długim okresie czasu:
1. zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych – niższe
tempo wzrostu cen krajowych niż tempo wzrostu cen zagranicznych sprzyja
poprawie konkurencyjności typu cenowego
2. zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji
inflacyjnych w świecie – wzrost poziomu realnego kursu walutowego utrudnia
rozwój eksportu towarów i usług ale sprzyja napływowi kapitału zagranicznego i
odwrotnie
3. zmiany poziomu i struktury konkurencyjności danego kraju w skali
międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technicznego i
tendencji rozwojowych popytu światowego – wzrost poziomu struktury
międzynarodowej konkurencyjności wpływa na poprawę sytuacji w bilansie
płatniczym i odwrotnie

Środki mające wpływ na zewnętrzną równowagę bilansu płatniczego:


1. system i polityka monetarna
2. system i polityka fiskalna
3. system i polityka dochodowa
4. system kształtowania cen i polityka cenowa
5. warunki konkurencyjności
6. środki administracyjno- prawne

Zagraniczna polityka ekonomiczna.


Pojęcie, cele, rodzaje, narzędzia.

Przez zagraniczną politykę handlową rozumiemy działalność państwa w zakresie


obrotu zagranicznego – a ściślej, jest to kształtowanie przez państwo obrotów
towarowych z zagranicą. W przeszłości gdy obroty towarowe były jedyną formą powiązań
gospodarczych oddziaływanie państwa koncentrowało się wyłącznie na tych obrotach.
Jest ona zawsze bardzo ściśle związana z ogólną polityką ekonomiczną danego państwa.
Środki polityki ekonomicznej stosowane w zasadzie wyłącznie dla osiągnięcia skutków
zewnętrznych mają zawsze skutki wewnętrzne i odwrotnie.
Przez zagraniczną politykę ekonomiczna rozumiemy świadome oddziaływanie
państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem oddziaływania jest obrót
towarowy i usługowy z zagranicą oraz przepływ czynników produkcji- pracy, kapitałów
zasobów i technologii.

Część zagranicznej polityki ekonomicznej jest polityką handlową. Zagraniczna polityka


handlowa jest protoplastą zagranicznej polityki ekonomicznej.

Cele – to wybór przez państwo określonych priorytetów w stosunkach gospodarczych z


zagranicą,
Mogą być cele ilościowe , jakościowe lub o różnym horyzoncie czasowym.
Ilościowe :
- pożądane rozmiary handlu zagranicznego
- pożądane saldo bilansu handlowego
- zagwarantowanie dostaw surowców i energii
- osiągnięcie określonej wielkości inwestycji bezpośrednich zagranicznych bądź
własnych.
Jakościowe:
- poprawa terms of trade w handlu zagranicznym
- wzrost wydajności pracy przez wydłużenie serii produkcji
- podniesienie poziomu technicznego
- zmiany strukturalne w gospodarce.
W okresie krótkim ( do 1 roku ):
- poprawa terms of trade
- zwiększenie eksportu
- ograniczenie importu
W okresie średnim ( 1 – 5 lat ):
- efektywność gospodarowania poprzez zwiększenie serii produkcji
- podniesienie poziomu technicznego
- zwiększenie inwestycji kapitałów własnych za granicą lub obcych
W okresie długim ( powyżej 5 lat ) :
- zmiany strukturalne w gospodarce
- poprawa salda bilansu płatniczego
- zmiana miejsca w międzynarodowym podziale pracy
Cele zagranicznej polityki ekonomicznej są ze sobą powiązane na zasadzie sprzężenia
zwrotnego.
Cele krótkookresowe często się zmieniają, muszą być bowiem wzajemnie
harmonizowane.
Cele długookresowe muszą być zgodne ze sobą i powinny być stałe w okresach długich.
Rodzaje zagranicznej polityki ekonomicznej:
Polityka autonomiczna – zmierza do osiągania określonych celów wewnętrznych czy
zewnętrznych przy pomocy autonomicznych posunięć państwa tzn. bez uzgadniania
podejmowanych środków z innymi krajami.
Polityka umowna inaczej konwencyjna - zmierza do osiągania określonych celów w
drodze umów międzynarodowych
Obie polityki wiążą się zazwyczaj ściśle ze sobą. Określone działania w zakresie polityki
autonomicznej podejmowane przez poszczególne kraje ( np. automatycznie podwyższane
cła lub wprowadzone ograniczenia importowe ) mogą stanowić podstawę dla przyszłej
międzypaństwowej umowy gospodarczej, mającej na celu złagodzenie skutków tego
rodzaju autonomicznych posunięć.
Często negocjacje są poprzedzone tzw. retorsjami tj. działaniami odwetowymi ze strony
kraju dotkniętego posunięciami autonomicznymi kraju pierwszego.
Zawarta umowa może łagodzić następstwa posunięć autonomicznych i godzić interesy
stron.
Analogicznie umowa międzynarodowa wielostronna wymaga wprowadzenia w życie
odpowiednich działań wewnętrznych.
Polityka wolnego handlu – występuje wtedy gdy polityka ekonomiczna jest
podporządkowana doktrynie liberalizmu gospodarczego.
Liberalizm tkwi korzeniami w klasycznej teorii wolnego handlu i wolnego rynku i założeniu
iż automatycznie likwidują one dysproporcje gospodarcze zapewniając pełne
wykorzystanie czynników produkcji i równowagę gospodarcza.
Interwencjonizm państwowy jest zbędny lub wręcz szkodliwy. Rola państwa ogranicza się
do kreowania prawa, przestrzeganie prawa, przeciwdziałania zakłóceniom konkurencji i
wolnego handlu. Państwo ma zapewniać swobody gospodarcze, zwalczać monopolizację,
zmowy producentów itp.
Handel powinien być wolny od wszelkich ograniczeń parataryfowych, taryfowych ,
pozataryfowych i innych narzędzi ogólnej polityki ekonomicznej państwa ( kurs, stopa
procentowa, polityka fiskalna, polityka budżetowa, cenowa itp. )
Polityka protekcjonizmu – polega na wykorzystywaniu przez państwo środków i
narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągania celów tej polityki.
Założenia polityki wolnego handlu są dalekie od rzeczywistości.
W stosunkach międzynarodowych gdy partnerzy odznaczają się dużym zróżnicowaniem
poziomu rozwoju, wolny rynek prowadzi do nieekwiwalentnego podziału korzyści z handlu
zagranicznego, narastania bezrobocia w krajach słabszych a w konsekwencji do
zwiększania się rozpiętości dochodu między tymi nierównymi krajami.
W takiej sytuacji protekcjonizm przynajmniej częściowo łagodzi negatywne skutki
ekonomiczna krajów słabszych.
Do pozytywnych stron zaliczymy:
- ochrona bilansu płatniczego przed nierównowagą
- ochrona rynku przed działaniem konkurencji zagranicznej
- ochrona nowych gałęzi przemysłu
- przeciwdziałanie bezrobociu.
Do negatywnych skutków zaliczymy:
- jego stosowanie w długim okresie przyczynia się do stosowania nieefektywnej
struktury produkcji
- osłabienie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i
postępem technicznym
- tendencje do ograniczania otwarcia gospodarki wobec zagranicy

Środki zagranicznej polityki ekonomicznej to wyrażone rzeczowo lub wartościowo


zasoby czynników produkcji służące państwu do osiągnięcia celów.
Środki zagranicznej polityki ekonomicznej zależą od systemu społeczno gospodarczego
danego kraju.
W systemie gospodarki rynkowej opartej na własności prywatnej decyzje ekonomiczne
podejmowane są przez poszczególne przedsiębiorstwa. Państwo nie może w sposób
bezpośredni nakazywać określonej działalności. Państwo może działając w interesie
społecznym zakazać określonej produkcji szkodliwej dla zdrowia albo wywozu
podstawowych artykułów rolnych niezbędnych dla wyżywienia kraju itd.
Zwykle państwo oddziaływuje za pomocą środków pośrednich na decyzje przedsiębiorstw
poprzez zwiększanie lub zmniejszanie opłacalności określonej działalności gospodarczej.
Sposób pośredni – to zasilanie podmiotów gospodarczych w środki zwiększające ich
konkurencyjność ( subwencjonowanie produkcji eksportowej, ulgi kredytowe,
finansowanie importu licencji lub innego postępu technicznego).
Sposób bezpośredni – dotyczy tej sfery gospodarki która jest wyłączną własnością
państwa.
Stosowanie tych środków ma sens gdy w po pewnym czasie środki te zostaną zwrócone
budżetowi w formie rzeczowej lub wartościowej.
Narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej – to elementy mechanizmu
ekonomicznego funkcjonującego w danym kraju, wykorzystywane przez państwo do
oddziaływania na podmioty gospodarcze.
Mamy ich dwa rodzaje:
- służące państwu do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze:
o kurs walutowy
o stopa procentowa,
o budżet państwa,
o podatki
o polityka fiskalna
o pieniądz
o ceny
- służące państwu do oddziaływania wyłącznie na podmioty uczestniczące
bezpośrednio w stosunkach gospodarczych z zagranicą:
o cła
o ograniczenia parataryfowe
o ograniczenia pozataryfowe
Taryfa celna – to uporządkowany zbiór wszystkich stawek celnych obowiązujących w
przywozie lub wywozie.

Cła to opłaty nakładane przez państwo na towary przekraczające jego granicę celną.
Jest odpowiednikiem podatku zwiększającego dochody budżetowe państwa.
Polityka celna jest elementem ochrony rynku i poziomu zysków osiąganych przez
przedsiębiorstwa krajowe a także ma na celu przeciwdziałanie nieuczciwej konkurencji.
Wykorzystywana jest również jako narzędzie oddziaływania na rozmiary obrotów z
zagranicą i relacje cen eksportowo- importowych.
W krajach słabo rozwiniętych polityka celna ma na celu ochronę nowo rozwijającego się
przemysłu przed konkurencja zagraniczną .
Wpływ cła na rozmiary ilościowe i wartościowe importu danego kraju zależy od reakcji
popytu krajowego na zmianę ceny tj. jej podwyższenie wywołane wprowadzeniem albo
podwyższeniem cła, i od elastyczności popytu tego kraju a także od reakcji ze strony
eksporterów na dany rynek ( czy eksporter chce mimo wszystko utrzymać rynek i czy
obniży cenę towaru aby go utrzymać )
Podział ceł:
- importowe – podwyższa cenę towaru importowanego dla importera krajowego i
dla odbiorcy krajowego
- eksportowe – podwyższa koszty eksportera i cenę towaru eksportowanego dla
odbiorcy zagranicznego
- autonomiczne – wprowadzane z nikim nie uzgadnianą decyzją jednego państwa
- umowne – wprowadzane na zasadzie zawieranych porozumień
- ze względu na sposób określanej stawki odróżnia się :
o cła „ ad valorem” – pobierane w określonej stawce % od wartości
przywożonego towaru
o cła specyficzne – ustalane w postaci określonej stawki w jednostce
pieniężnej danego kraju
- minimalne – to cło z handlu z krajami które uzyskały klauzulę największego
uprzywilejowania ( KNU )
- maksymalne – tam gdzie nie ma klauzuli największego uprzywilejowania
- preferencyjne – niższe od ceł minimalnych
- dyskryminacyjne – wyższe od maksymalnych:
o cła retorsyjne – odwet za nieprzyjazne warunki ekonomiczne lub polityczne
o cła wyrównawcze – jeśli eksporter który stosuje dumping korzysta w swoim
kraju z określonego systemu subsydiowania eksportu to kraj importujący
może wprowadzić cło wyrównawcze - jako neutralizację efektu
ekonomicznego subsydiów
o cła antydumpingowe – jeżeli dumping ma miejsce tj. zagraniczny
eksporter sprzedaje na danym rynku swój towar po takiej cenie to kraj
importujący może nałożyć cło antydumpingowe
- cła tranzytowe
- cła ochronne

narzędzia parataryfowe- to ograniczenia w handlu zagranicznym nie będące cłami a


powodujące skutki identyczne jak cła.
Prowadzą one do wzrostu cen importowanego towaru i zmniejszenie jego
konkurencyjności.
Są bardziej skuteczne gdyż nie mają charakteru globalnego , nie dotyczą wszystkich
uczestników wymiany towarowej.
Obejmują niektóre podmioty gospodarcze i wybrane towary.
Nie wymagają długiej procedury legistlacyjnej tak jak zmiana taryfy celnej , nie wchodzą
w kolizję z zawartymi przez kraje zobowiązaniami wynikającymi z GATT czy ŚOH,
pozostają w kompetencji organów wykonawczych.
Należą do nich:
-opłaty wyrównawcze
-subwencje
- dodatkowe podatki od importu
- dopłaty do ceł
Opłaty wyrównawcze – to różnica między niższą ceną towaru importowanego a wyższą
ustaloną i gwarantowaną przez państwo ceną towaru wewnętrznego.
Celem jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny krajowej aby
zrównać ich konkurencyjność.
Do innych opłat zaliczymy też – opłaty fiskalne ( nakładane na towary nie produkowane w
kraju importera ), opłaty specjalne , podatki – które obciążają zysk importera , subsydia
eksportowe to świadczenia przez państwo na rzecz przedsiębiorstw produkujących i
sprzedających swoje towary za granicę. Te świadczenia wyrażają się w formie różnicy
pomiędzy wyższą ceną krajową a niższą ceną na rynku zagranicznym.

Narzędzia pozataryfowe – są bardzo zróżnicowane i ich pojecie nie zostało


jednoznacznie zdefiniowane.
Są to inne niż cła i narzędzia parataryfowe bariery w handlu międzynarodowym których
funkcją jest bezpośrednie ograniczenia obrotów towarowych z zagranicą a zwłaszcza ich
wielkości.
Są stosowane jako bariery wewnętrzne, mają charakter dyskryminacyjny, decyzję o ich
wprowadzeniu podejmuje władza wykonawcza.
Należą do nich:
- zakazy lub ograniczenia ilościowe przywozu lub wywozu – polegają na
bezpośrednim ograniczaniu przez państwo fizycznych rozmiarów importu czy
eksportu a następnie możliwe jest wprowadzenie kontyngentów na towary objęte
ograniczeniami ( mogą to być kontyngenty globalne – dla wszystkich krajów
łącznie, albo kontyngentami określającymi import w poszczególnych krajach )
- licencje importowe ( pozwolenia przywozowe )
- dobrowolne ograniczenia eksportu – wprowadzane przez kraj ograniczający swój
wywóz na żądanie importera
- ograniczenia dewizowe- polegają na tym że rząd zakazuje swobodnych operacji
dewizowych na rynku pieniężnym, zobowiązując eksporterów zarabiających
zagraniczne środki płatnicze do ich odsprzedaży w upoważnionych bankach .
Wywóz zagranicznych środków płatniczych i własnej waluty z kraju wymaga
zezwolenia dewizowego. Są stosowane w sytuacji głębokiego deficytu płatniczego
.
o transakcje barterowe
o transakcje kompensacyjne – wiążą po stronie eksportu i importu większą
liczbę towaru niż jeden.
- zakupy rządowe – nawet takich towarów które są droższe niż te z zagranicy
- utrudnienia w postaci określonych norm technicznych i sanitarnych
- skomplikowana i uciążliwa procedura celna ( wymiar cła )
- procedura uzyskiwania pozwoleń różnego typu.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna ( mpe )


Pojecie, etapy wypracowywania, narzędzia, instytucje ( GATT, UNCTAD, EKG, MFW, BŚ )

Międzynarodowa polityka ekonomiczna to jednolite w skali grupy krajów, regionu


geograficznego bądź w skali globalnej cele , środki i narzędzia tej polityki.
Drogą do wypracowania mpe jest koordynacja zagranicznej polityki ekonomicznej
( zpe ) zainteresowanych krajów.
Koordynacja może przybierać charakter:
- ex post
- ex ante
- wspólnej polityki zagranicznej
Koordynacja Ex post – to wymiana informacji między krajami na temat kierunków zpe
. koordynacja ta nosi nazwę konsultacji. Poszczególne kraje prowadzą dalej autonomiczną
zpe a informacje z konsultacji są wykorzystywane w celu zbliżenia kierunków konsultacji.
Koordynacja Ex ante – to dopasowanie kierunków zpe - nosi nazwę właściwej
koordynacji.
Tutaj mpe jest efektem uzgodnień między krajami prowadzącymi zpe.
Zakres tych uzgodnień może być zdeterminowany:
- geograficznie
- problemowo
- czasowo
Najdalej idącą formą koordynacji celów, środków i narzędzi zpe jest wspólna mpe.

Cele mpe:
- priorytety w stosunkach gospodarczych z zagranicą w skali grupy krajów, regionu
lub skali globalnej.
Cele o zróżnicowanym horyzoncie czasowym:
- horyzont krótki – cele o charakterze koniunkturalnym ( stabilizacja cen,
zagwarantowanie dostaw surowców i energii, przeciwdziałanie deficytowi bilansu
handlowego )
- horyzont średni – to dążenia do przeciwdziałania ograniczeniom w handlu
zagranicznym oraz przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego
- horyzont długi – to cele o charakterze strukturalnym ( zmiana miejsca w
międzynarodowym podziale pracy, zmiana struktury eksportu, zrównoważenie
bilansu płatniczego )
Środki mpe :
- to ujęte rzeczowo lub wartościowo zasoby towarów lub czynników produkcji
służące do osiągnięcia celów mpe.
Środki te są tworzone z funduszy krajów prowadzących mpe.
Mogą się one zwiększać lub zmniejszać, mogą być wykorzystywane przez wszystkie kraje
lub kraje wybrane , mogą podlegać zwrotowi lub nie – np. międzynarodowe
porozumienia towarowe posiadające specjalne fundusze ( MFW, BŚ – fundusz rezerwowy,
Unia Europejska – specjalny budżet.

Narzędzia mpe:
- to skoordynowane w skali grupy krajów , regionu bądź globalnie narzędzia
zagranicznej a często także wewnętrznej polityki ekonomicznej o charakterze:
- międzynarodowym
- ponadnarodowym
Charakter międzynarodowy – poszczególne kraje mają autonomię we wzajemnym
dopasowywaniu narzędzi swej polityki. Uzgodnienia międzynarodowe są dokonywane za
pomocą porozumień i umów bądź z wykorzystaniem organizacji międzynarodowych.
Charakter ponadnarodowy – wypracowanie narzędzi mpe przyjmuje charakter
ponadnarodowy i dokonuje się tego w ramach ugrupowań integracyjnych bądź korporacji
transnarodowych.

Podmioty mpe:
- państwa
- międzynarodowe organizacje gospodarcze
- korporacje transnarodowe
Państwa
Kraje wysoko rozwinięte mają dominujący wpływ na mpe gdyż decydują o
międzynarodowych powiązaniach gospodarczych a ich narzędzia zpe stanowią podstawę
kształtowania narzędzi mpe.
Kraje słabsze uczestniczą w procesach koordynacji zpe i muszą dostosowywać narzędzia
swej polityki do parametrów ustalonych przez kraje dominujące.

Międzynarodowe organizacje gospodarcze


Można podzielić na 2 grupy:
- organizacje powszechne
- organizacje grupowe
Powszechne – obejmują wszystkie państwa świata , uczestnictwo jest dobrowolne.
Grupowe – mają ograniczony zakres członkostwa. Należą do nich niektóre państwa
spełniające określone wymagania. Należą do nich ugrupowania integracyjne.

Korporacje transnarodowe
Przedsiębiorstwa prowadzące swą działalność w co najmniej 2 krajach oraz posiadające
swoje filie lub oddziały w co najmniej 2 krajach które są ich własnością w całości albo
części i będące pod kontrolą przedsiębiorstwa macierzystego.
Prowadzą zazwyczaj swoją własną mpe która nie zawsze pokrywa się z polityka krajów w
których mają siedzibę.

Instytucje mpe:
Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Powstał w efekcie porozumienia na konferencji w Bretton Woods w lipcu 1944r.
Jego główny cel to przywrócenie w skali światowej swobodnej wielostronnej wymiany
handlowej.
Narzędziem dla tego celu miało być wprowadzenie wymienialności walut narodowych i
stabilności kursów walut.
Temu przedsięwzięciu wobec krajów członkowskich służą :
- udzielanie kredytów krajom mającym trudności w zrównoważeniu bilansów
płatniczych
- oddziaływanie na politykę gospodarczą sprzyjające osiąganiu równowagi tych
bilansów.

MFW pełni następujące funkcje:


 regulacyjną, polegającą na ustanowieniu międzynarodowych norm i wzorców
działania w sferze międzynarodowych stosunków finansowych,
 kredytową, która polega na dostarczeniu krajom członkowskim dodatkowych
środków finansowych,
 konsultacyjną, oznaczającą stworzenie krajom członkowskim miejsca konsultacji i
wymiany:
 doświadczeń
 oraz doradztwa gospodarczego,
 kontrolną, polegającą na nadzorowaniu przez MFW uzgodnionych programów
dostosowawczych i wykorzystania kredytów zgodnie z ustalonymi wcześniej
celami.
Aby osiągnąć cele zapisane w statucie MFW, kraje członkowskie współpracują z MFW oraz
między sobą. Przede wszystkim są one zobowiązane do :

 kierowania swoją polityką gospodarczą i finansową w taki sposób, aby utworzony


został zrównoważony wzrost gospodarczy,
 popierania stabilizacji gospodarczej poprzez zapewnienie uporządkowanych
warunków gospodarczych i finansowych ,
 unikania manipulacji kursem walutowym lub wykorzystywania międzynarodowego
systemu walutowego do osiągania nieuzasadnionych korzyści w stosunku do
innych krajów,
 stosowania polityki kursu walutowego zgodnie z zasadami określonymi w statucie
MFW.
Międzynarodowy Fundusz Walutowy jednak, zgodnie ze statutem, sprawuje ścisły nadzór
nad polityką kursową krajów członkowskich.
W ramach tego nadzoru odbywa okresowe konsultacje z krajami członkowskimi oraz
uzyskuje od nich informacje ekonomiczne.

Strategicznym i długofalowym celem MFW jest rozwój i utrzymanie sprawnego


międzynarodowego systemu walutowo-finansowego jako podstawowego warunku
stymulowania handlu światowego.
Przewidziane w związku z tym, w statucie w art.1 zadania są następujące:
 popieranie międzynarodowej współpracy walutowej,
 popieranie stabilnych kursów walutowych i przeciwdziałanie dewaluacji walut
jako środka rywalizacji handlowej,
 ustanowienie wielostronnego systemu rozliczeń i eliminowanie ograniczeń
walutowych- czyli podejmowanie działań na rzecz wprowadzenia pełnej
wymienialności i wszystkich walut,
 pomoc państwom członkowskim w przywracaniu równowagi bilansu płatniczego
przez udostępnienie im krótko- i średnioterminowych kredytów.

Bank Światowy został utworzony na konferencji w Bretton Woods w 1944 r. z myślą o


pomocy w odbudowie państw zniszczonych działaniami wojennymi. Obecnie
najważniejszym jego celem jest podejmowanie działań na rzecz postępu gospodarczego
w państwach rozwijających się przez zwiększenie inwestycji i wydajności pracy.
W centrum zainteresowania Banku Światowego są projekty inwestycyjne niezbędne dla
rozwoju gospodarczego ( energetyka, transport, urbanizacja, ochrona środowiska), a
których rentowność jest zbyt mała, aby mógł się nimi zainteresować kapitał prywatny.
Ze swojej istoty Bank Światowy jest typowym bankiem inwestycyjnym pośredniczącym
między inwestorami a odbiorcami kredytów. Właścicielami Banku jest 180 państw
członkowskich, które wnoszą wkład na podobnych zasadach jak w MFW, tworzą jego
zasoby finansowe oceniane na 200 mld dolarów. Znaczna część środków na kredyty Bank
zdobywa emitując obligacje, których zabezpieczeniem są gwarancje rządów państw
członkowskich, w związku z czym ich cena jest odpowiednio niższa.
Porównując działalność kredytową MFW i BŚ można wskazać na dwie różnice:
 Pierwsza polega na tym, że MFW udziela kredytów finansowych przywracających
równowagę w bilansie płatniczym, a BŚ na cela inwestycyjne w sferze
produkcyjnej i infrastrukturze.
 Druga różnica sprowadza się do tego, że MFW udostępnia środki z własnych
zasobów, działając jako swego rodzaju kasa zapomogowa, podczas gdy BŚ
oprócz własnych zasobów wykorzystuje również środki pożyczone na cele
kredytowe.

Równie ważnym komponentem gospodarki światowej jest międzynarodowy system


handlowy, którego instytucjonalnym zwieńczeniem jest ŚOH. Organizacja ta rozpoczęła
działalność 1 stycznia 1995 r. i jest kontynuatorką GATT – Układu Ogólnego w Sprawie
Taryf Celnych i Handlu, który został podpisany w 1947 r.

Cele i zasady GATT oraz WTO


GATT czyli Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu był głównym forum
liberalizacji międzynarodowego handlu w całym okresie powojennym.
Układ ten wszedł w życie 1 stycznia 1948r. Powstał jako rozwiązanie tymczasowe mające
służyć powołaniu Międzynarodowe Organizacji Handlu która obok MFW i Banku
Światowego miała być trzecią instytucją międzynarodową ułatwiającą współpracę
gospodarcza między krajami. GATT przetrwał do połowy lat dziewięćdziesiątych .
Głównym celem GATT była stopniowa obniżka stawek celnych i osłabienie ich barier w
handlu międzynarodowym.

GATT będąc w zamierzeniu tymczasowym porozumieniem podpisanym przez 23 państwa


zanotował ogromne osiągnięcia w dziedzinie liberalizacji handlu międzynarodowego oraz
wdrożenia do praktyki reguł i zasad tworzących międzynarodowy system
handlowy, na który składają się:
1. umowa wielostronna GATT z 1947 r. zawierająca 38 artykułów, nowelizowana w
trakcie Rundy Urugwajskiej – tzw. GATT 1994;
2. zasady handlu międzynarodowego, takie jak:
 niedyskryminacja i równość traktowania – której istotą jest równość traktowania
zagranicznych partnerów przyznawana w formie KNU – Klauzuli największego
uprzywilejowania
 zasada równości korzyści ( inaczej preferencji zwrotnych ) – która mówi że żaden
członek GATT nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też
udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów od partnera
 wyjątki od zasady wolnego handlu – w zasadzie jedynie za pośrednictwem
stawek celnych a nie za pomocą innych instrumentów polityki handlowej
 klauzula narodowa– zgodnie z którą produkt importowany nie powinien być
traktowany mniej korzystnie niż analogiczny produkt pochodzenia krajowego.

U podstaw Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu znalazła się logika wolnego
handlu i przekonanie o jej wyższości nad innymi rozwiązaniami w zagranicznej i
międzynarodowej polityce ekonomicznej. Logice tej podporządkowano główne zasady
funkcjonowania GATT.
Koordynacja zagranicznej polityki ekonomicznej i wypracowanie międzynarodowej polityki
ekonomicznej w ramach GATT dokonywały się głównie w trakcie tzw. rund
negocjacyjnych. Rund tych było osiem:
Genwea (1949),
Annecy ( 1949),
Torquay (1950-1951),
Genewa (1956),
Genewa ( 1960-1962) – tzw. Runda Dillona,
Genewa ( 1964-1967) –tzw. Runda Kennedy ego,
Tokio ( 1973- 1979) tzw. Runda Tokijska,
Punta del Este (1986-1994)- tzw. Runda Urugwajska.
W sumie , w wyniku tych rokowań przeciętny poziom ceł został obniżony w przybliżeniu z
40% w momencie startu rokowań do 4 – po Rundzie Urugwajskiej.
W Genewie (1947) największy, w porównaniu z innymi rundami, był zakres obniżek
celnych; objęły one prawie połowę handlu międzynarodowego.
W czasie Rundy Kennedy ego znaczny postęp został osiągnięty w zakresie obniżek
stawek na wyroby przemysłowe ( o jedną trzecią).
Runda Tokijska po raz pierwszy dotyczyła nie tylko obniżek ceł, lecz także ograniczeń
parataryfowych i pozataryfowych (subsydiów, przeszkód technicznych, zakupów
rządowych, ceł antydumpingowych itp.). Sformułowano wówczas specjalne zasady
postępowania ( kodeksy) regulujące stosowanie ograniczeń parataryfowych i
pozataryfowych w sposób niedyskryminacyjny.
W czasie Rundy Urugwajskiej do negocjacji włączono także ograniczenia importowe
dotyczące tzw. towarów „wrażliwych” (tekstyliów), problemy związane z inwestycjami
zagranicznymi, własnością intelektualną, usługami itp.

Postanowienia GATT są skomplikowane w szczegółach, jednakże główne


ograniczenia, jakie narzucają polityce handlowej, są następujące:
1. Subsydia eksportowe: sygnatariusze GATT nie mogą stosować subsydiów
eksportowych; wyjątek stanowią produkty rolne
( wyjątek, przy którym początkowo obstawały Stany Zjednoczone, a który
obecnie wykorzystuje EWG).
2. Kwoty importowe: sygnatariusze GATT nie mogą nakładać jednostronnie kwot
na import z wyjątkiem sytuacji, w której import może spowodować „ załamanie
rynku” ( market disruption); jest to pojęcie nie zidentyfikowane w sposób ścisły,
interpretowane zazwyczaj jako gwałtowny napływ importu grożący likwidacją
danego sektora gospodarki krajowej.
3. Cła: wprowadzenie nowego cła lub zwiększenie stawki cła już istniejącego musi
być zrównoważone obniżką innych stawek celnych, aby zrekompensować straty
poszkodowanym krajom eksportującym.

Nie wszystkie kraje należą do GATT; w szczególności kraje rozwijające się działają na ogół
poza tymi przepisami. Jednakże prawie wszystkie rozwinięte kraje są członkami GATT i
ich polityka handlowa jest w pewnej mierze uwarunkowana koniecznością przestrzegania
prawnych ustaleń tego układu.

Światowa Organizacja Handlu ( World Trade Organization) rozpoczęła swoja


działalność z dniem 1 stycznia 1995 r. Utworzono ją na zakończenie rokowań Rundy
Urugwajskiej w celu zastąpienia Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu,
który przestał odpowiadać warunkom współczesnych stosunków międzynarodowych.
Koncentrował się on bowiem na handlu towarami, tymczasem współczesne powiązania
międzynarodowe uległy wyraźnej dywersyfikacji. Oprócz handlu towarami i usługami
szybki się rozwija międzynarodowy przepływ
usług i czynników produkcji. Jednocześnie GATT zasadniczą uwagę zwracał na obniżki ceł,
obecnie zaś ich rola w handlu międzynarodowym jest niewielka.
Zasadnicza uwaga koncentruje się natomiast na ograniczeniach parataryfowych i
pozataryfowych.
Głównym celem Świtowej Organizacji Handlu jest liberalizacja powiązań gospodarczych w
skali globalnej.
Zmierza ona do usunięcia wszelkich barier w handlu międzynarodowym towarami,
usługami i czynnikami produkcji.
Podstawową zasadą prowadzącą do tego celu jest wzajemna niedyskryminacja krajów,
przejawiająca się w stosowaniu klauzuli największego uprzywilejowania i klauzuli
narodowej. Ma jej towarzyszyć zasada wzajemnych korzyści, swobodnego dostępu do
rynków narodowych i uczciwej konkurencji.
Rządy mogą interweniować ( jak w przypadku GATT) tylko wtedy, gdy istnieje potrzeba
ochrony bilansu płatniczego, produkcji krajowej, zdrowia obywateli i bezpieczeństwa
kraju.

UNCTAD – Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju została


zwołana w 1964r. w Genewie ( 120 państw ) i przekształcona w stały organ ONZ.
Podstawowy cel :
- obrona interesów krajów słabo rozwiniętych gospodarczo w handlu
międzynarodowym.
Chodziło o uprzywilejowane traktowanie tych krajów i stworzenie systemu preferencji dla
eksportu ich wyrobów do krajów gospodarczo rozwiniętych.
Postulowano udzielenie nisko oprocentowanych kredytów , pomocy naukowo technicznej,
umorzenia długów i pomocy w uprzemysłowieniu.

Międzynarodowa integracja gospodarcza.

Przez integrację gospodarczą rozumiemy scalanie różnych organizmów gospodarczych-


narodowych i regionalnych w jeden organizm realizujący przy pomocy określonych
mechanizmów i narzędzi koordynacji określone cele – zarówno gospodarcze jak i
polityczne.
Inaczej jest to scalanie narodowych potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał
międzynarodowy.
Integracja obejmuje zarówno integrację rynkową, jak i politykę integracji.
W literaturze spotykamy określenie „procesy integracyjne” ale Bela Ballasa trafnie
zauważa że integrację należy rozpatrywać jako stan i jako proces. Proces ilustruje
bowiem eliminowanie dyskryminacji między gospodarkami różnych państw a tan
obrazuje skalę uzyskanych efektów na tym polu aż do momentu realizacji idealnego
układu tzn. pełnej liberalizacji typowej dla jednolitego organizmu gospodarczego.
Międzynarodowa współpraca gospodarcza obejmująca w przeszłości głównie wymianę
towarową, poszerzona została o dynamicznie rozwijającą się wymianę usług i przypływ
kapitałów.
Kryteria definiowania integracji:
1. horyzont - jedni uważają że integracja jest długofalowym procesem tworzenia
jednolitej struktury gospodarczej w obrębie grupy krajów i ze względu na
nieprzerwany proces rozwoju produkcji, techniki i nauki proces ten nie może mieć
końca a inni uważają że integracja jest stanem który ma swój kres polegający na
wytworzeniu pożądanej struktury docelowej a dalszy rozwój wymaga rozszerzenia
zakresu lub zmiany formy.
2. mechanizm jej funkcjonowania – pytanie czy powinien być to mechanizm
wolnej konkurencji i wolnego handlu czy też efekt określonej polityki integrujących
się państw. Przeważa pogląd że integracja powinna być kształtowana przez
mechanizm wolnego rynku i wolnego handlu a sam proces powinien polegać na
likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów , usług i czynników
produkcji.
3. podział korzyści czerpany przez kraje członkowskie - pytanie czy powinny
być te korzyści dzielone równo czy też w nierównych częściach. Jedni uważają że
korzyści powinny być dzielone równo – ( korzyści rozumiane jako stopę gdyż masa
korzyści zależy od potencjałów ekonomicznych krajów członkowskich i z założenia
nie może być równa ) a inni na pierwszy plan wysuwają sam fakt czerpania
korzyści przez kraje zintegrowane a sprawę identycznych korzyści traktują jako
drugorzędną. Wykluczają jednak integrację przynoszącą straty.

Gospodarcze scalanie organizmów narodowych widoczne szczególnie w działalności


korporacji trans-narodowych poszerza i przyspiesza zjawisko globalizacji tzn. dokonujący
się na świecie długofalowy proces integrowania coraz większej liczby krajowych
gospodarek dzięki rozszerzaniu oraz identyfikowaniu wzajemnych powiązań
inwestycyjnych, produkcyjnych, handlowych i kooperacyjnych w wyniku czego powstaje
ogólnoświatowy system ekonomiczny o dużej współzależności i znaczących reperkusjach
działań podejmowanych i toczących się nawet w odległych krajach.
Stadia międzynarodowej integracji:
1. strefy wolnego handlu
2. Unie celne
3. wspólny rynek
4. Unie gospodarcze
5. pełna integracja
W strefie wolnego handlu – następuje eliminacja ceł i ograniczeń ilościowych importu
w obrębie krajów członkowskich z pozostawieniem ograniczeń wobec krajów trzecich.
Brak jest tu zaawansowanej integracji.
W obrębie Unii celnej – eliminowane są wszelkie formy dyskryminacji handlu a
ustanowiona jest wspólna taryfa celna zewnętrzna wobec krajów trzecich. Nie
realizowana jest pozytywna integracja w szerszym znaczeniu.
Wspólny rynek – albo inaczej wspólnota gospodarcza – charakteryzuje się tym że
definicja Unii celnej jest uzupełniana o eliminację dyskryminacji na rynkach usług i
czynników produkcji. Brak elementów pozytywnej integracji.
W ramach Unii gospodarczej – występuje pewien stopień harmonizacji polityki
gospodarczej gdzie celem jest liberalizacja gospodarki, eliminacja różnic traktowanych
jako element dyskryminacji.
W pełnej integracji wyróżnia się 2 etapy:
1. następuje unifikacja polityki monetarnej, fiskalnej, społecznej i koniunkturalnej,
szereg decyzji podejmuje się na szczeblu centralnym, pojawia się wizja unitarnego
państwa
2. przewiduje się ustanowienie ponadnarodowego organu podejmującego
obowiązujące decyzje w imieniu krajów członkowskich.
Tworzenie Unii celnej przynosi wg J. Vinera przynosi 2 efekty:
1. tworzenia handlu – tj. zwiększenie obrotów handlowych w krajach tworzących
unię a także w pewnym stopniu w obrotach z krajami trzecimi ( eliminacja ceł i
ograniczeń ilościowych). Efekt tworzenia handlu oznacza w praktyce poprawę
koniunktury gospodarczej w krajach unii co powoduje zwykle zwiększenie importu
także z krajów trzecich.
2. przesunięcia handlu – związany jest z eliminacją ograniczeń protekcyjnych i
otwarciem szerokiej przestrzeni dla swobodnego przepływu towarów wewnątrz
ugrupowania oraz z zachowaniem barier i restrykcji handlowych z krajami
trzecimi. Udział dostaw z ugrupowania integracyjnego ulega zwiększeniu a z
krajów trzecich zmniejszeniu. Jeśli towary gorsze są zastępowane lepszymi to
społeczeństwo na tym korzysta gorzej gdy jest odwrotnie.
Cele integracji:
1. cel ogólny to zespalanie narodów, państw , potencjałów gospodarczych, rynków
i w ostatecznym efekcie pojedynczych osób różnych narodowości
2. cele szczegółowe:
- zwiększenie efektywności gospodarowania
- ułatwienia w przepływie towarów i usług
- ułatwiony dostęp do zewnętrznych zasobów produkcji ( surowce, wiedza
techniczna, zasoby pracy )
- eliminowanie narodowych barier wzrostu gospodarczego
- wzrost dochodu narodowego i dobrobytu społecznego
- rozwój międzynarodowej specjalizacji i kooperacji produkcji
- rozwój nauki i techniki
- poprawa sytuacji krajów małych i średnich które pojedynczo nie są w
stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i
technicznego.
Pojęcie modelu integracji – całościowy obraz ugrupowania integracyjnego obejmujący
zespół jego głównych właściwości a zwłaszcza podział kompetencji miedzy organami
międzynarodowymi i ponadnarodowymi a rządami krajów członkowskich.
Modele integracji gospodarczej:
• model międzynarodowej integracji gospodarczej :
o decyzje kształtujące wzajemne powiązania są podejmowane wyłącznie
przez instytucje narodowe, ośrodek międzynarodowy ma charakter
koordynacyjny. Narodowe ośrodki integracyjne informują międzynarodowy
ośrodek o celach, środkach i narzędziach wewnętrznej integracji i
zagranicznej polityki ekonomicznej . Międzynarodowy ośrodek po
przetworzeniu tych informacji przesyła narodowym ośrodkom zalecenia
które nabierają mocy obowiązującej dopiero po przetworzeniu ich przez
narodowe ośrodki na decyzje w postaci ustaw, dekretów czy
rozporządzeń.
• model ponadnarodowej integracji:
o część lub większość decyzji dotyczących wewnętrznej i zagranicznej polityki
ekonomicznej jest transmitowana z narodowych ośrodków integracyjnych
do ośrodka ponadnarodowego. Narodowe ośrodki informują
ponadnarodowy ośrodek o celach, środkach i narzędziach a
ponadnarodowy ośrodek na podstawie tych informacji podejmuje decyzje
obligatoryjne dla podmiotów gospodarczych w krajach członkowskich.
Ponadnarodowy ośrodek posługuje się dyrektywami i rozporządzeniami
Model zachodnioeuropejski.
W okresie powojennym zwolennicy przyspieszenia integracji Europy stanęli wobec
dylematów, czy najpierw integrować Europę politycznie a później gospodarczo czy też
odwrotnie. W 1954r. francuskie Zgromadzenie Narodowe odrzuciło projekt Europejskiej
Wspólnoty Obronnej które było próba politycznego i wojskowego zjednoczenia Europy.
Konferencje w Messynie ( 1955r.) i Brukseli ( 1956r. ) opowiedziały się za utworzeniem
wspólnego rynku i stopniową integracją gospodarczą i polityczną Europy Zachodniej.
Traktat Rzymski ( 1957r. ) stworzył Europejska Wspólnotę Gospodarczą.
Instytucjom utworzonym na jego podstawie nie przypisuje się uprawnień
ponadnarodowych. Decydującym organem jest Rada Ministrów Unii Europejskiej będąca
instytucja międzyrządową.
Rozwinięciem i uzupełnieniem Traktatu Rzymskiego stanowi Jednolity Akt Europejski
( 1986r. ) i Traktat z Maastricht ( 1991r. )
Zadania budowy unii celnej przewidziane w Traktacie Rzymskim na okres 12 lat zostały
prawie zrealizowane. Zdołano wyeliminować cła , ustanowiono wspólna taryfę zewnętrzną
lecz eliminacja ograniczeń pozataryfowych jak i wprowadzenie „czterech swobód i
wolności” na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej zostały przesunięte do lat 90-tych.

Mechanizmy integracji :
• to zasady funkcjonowania rynku w obrębie ugrupowania integracyjnego.
• mechanizm wolnego rynku – zasadniczą siłą kształtującą procesy integracyjne
jest „niewidzialna ręka rynku”. Narodowe ośrodki integracyjne ( państwa) są
stróżami porządku w skali poszczególnych krajów. Utrzymują porządek publiczny i
praworządność, stosują środki przymusu dla ochrony zgodnych z prawem umów i
kontraktów oraz przeciwdziałają zakłóceniom wolnego rynku i wolnego handlu.
Podstawowymi podmiotami są producenci i konsumenci a ceny krajowe,
międzynarodowe, kursy walut , stopa procentowa są ustalane w wyniku wolnej
gry sił rynkowych. Głównym zadaniem narodowych ośrodków jest usuwanie
ograniczeń taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych.
• mechanizm rynku regulowanego- tu rola ośrodków narodowych i
ponadnarodowych wzrasta. Zajmują się one nie tylko liberalizacją przepływów
towarów , usług i czynników produkcji w obrębie ugrupowania integracyjnego lecz
także koordynacji i unifikacji celów ,środków i narzędzi wewnętrznej i zagranicznej
polityki ekonomicznej integrujących się krajów. Podstawowymi podmiotami są też
producenci i konsumenci którzy nie postępują tylko zgodnie z logiką
„niewidzialnej ręki rynku” lecz także z celami, środkami i narzędziami polityki
integracyjnej,
Wielka Brytania preferuje mechanizm rynkowy i postawy samowystarczalności, Niemcy –
realizują społeczną gospodarkę rynkową, Szwecja – postukuje pełne zatrudnienie i duże
transfery środków finansowych na cele społeczne. Różnice te w praktyce ograniczają
swobodny przepływ siły roboczej i opóźniają postępy w polityce integracji.

You might also like