Uniwersytet Gdaski Katedra Mikrobiologii www.microbiology.univ.gda.

pl

Anna-Karina Kaczorowska

PODSTAWY IMMUNOLOGII

PODSTAWY IMMUNOLOGII
Plan wykadw
1. Naturalne bariery ochronne - wrodzona odporno nieswoista.
(2 godz.)

2. Odporno czynna i bierna, komrki uczestniczce w reakcjach immunologicznych oraz ich receptory. (1 godz.) 3. Ukad dopeniacza. (1 godz.) 4. Odporno swoista typu humoralnego. (1 godz.) 5. Budowa i waciwoci przeciwcia. (1 godz.) 6. Reakcje immunologiczne wykorzystywane w diagnostyce. (1 godz.) 7. Powstawanie oraz zastosowania przeciwcia monoklonalnych. (1 godz.) 8. Odporno swoista typu komrkowego, reakcje cytotoksyczne.
(1 godz.)

9. Prezentacja antygenw, gwny ukad zgodnoci tkankowej u czowieka.

(1 godz.)

10. Superantygeny. (1 godz.) 11. Typy szczepionek przeciwwirusowych i przeciwbakteryjnych. Obowizkowe i zalecane szczepienia w Polsce. (2 godz.) 12. Cytokiny pro- i przeciwzapalne. Wstrzs septyczny. (1 godz.) 13. Alergia, odczyny polekowe, konflikt serologiczny - przykady reakcji nadwraliwoci. (1 godz.)

Forma zaliczenia: TEST

MATERIAY do nauki:
wykady
ksero przezroczystek w bibliotece albo w internecie w postaci plikw pdf

zagadnienia szczegowe internet

(Pomoc w przygotowaniu do egzaminu)

wywieszone na tablicy przy sali wicze z mikrobiologii i w internecie

Informacje dotyczce przedmiotu (wykady w formacie pdf oraz ogoszenia: terminy egzaminu, wyniki egzaminu itp.) znajduj si na stronie Katedry Mikrobiologii pod adresem http://www.microbiology.univ.gda.pl pod hasem kursy

podrczniki z immunologii
Gob J, Jakbisiak M, Lasek W.: Immunologia. PWN. Warszawa 2002, wyd. IV (zmienione) Mackiewicz S.: Immunologia. PZWL. Warszawa 1991, wyd. II. (rozdziay: 6 reakcje antygen-przeciwciao; 18 - nadwraliwo) Lydyard PM, Whealan A, Fanger MW. Immunologia z serii Krtkie wykady . PWN. Warszwa 2001 Roitt I, Brostoff J, Male D. Immunologia. PZWL i Wyd. Medyczne Sotwiski Verlag 2000, wyd. II Staines, N., Brostoff, J., James, K.: Wprowadzenie do immunologii. Urban& Partner. Wrocaw 1996. Janeway CA, Travers P, Walport M, Shlomchik M. Immunobiology. New York and London: Garland Publishing; c2001. 5th ed. ksika w sieci w Public Medline Bookshelf

UKAD IMMUNOLOGICZNY - KOSZTOWNA INWESTYCJA

Ukad immunologiczny jako organizacja obronna 1. Ma za zadanie selektywne niszczenie wroga. 2. Jest rozbudowana i zoona. 3. Jej utrzymanie duo kosztuje. 4. Jest rozrzutna. 5. Odrbne pododdziay wykonuj te same czynnoci. 6. Dziaa opieszale. 7. Jest przygotowana na zdarzenia, ktre nigdy nie nastpi. 8. Walczy z dzisiejszymi zagroeniami przy pomocy wczorajszych rodkw. 9. Podatna na korupcj. 10. Moe zniszczy to, co ma chroni.

Peter Parham, Nature 344:709, 1990

ODPORNO

NIESWOISTA
WRODZONA

SWOISTA
wobec okrelonego ANTYGENU

NABYTA

SZTUCZNIE

NATURALNIE

czynna
Rozwija si po podaniu szczepionki

bierna

czynna
Nabyta

bierna

po podaniu swoistych przeciwcia

na skutek naturalnego kontaktu z antygenem

dziki przeciwciaom matki

- zdolnym do przekroczenia oyska - obecnym w siarze i mleku

NIESWOISTE MECHANIZMY OBRONNE

PIERWSZA LINIA OBRONY
skra: suche rodowisko, pH 3-5 (kwas mlekowy, kwasy tuszczowe wydzielane przez gruczou ojowe) niskie pH soku odkowego (kwas solny) niskie pH wydzieliny pochwy (kwas mlekowy, paeczki Dderleina - beztlenowe bakterie Lactobacillus acidophilus) mechaniczne usuwanie mikroorganizmw (ruch rzsek, przemywanie powierzchni nabonkw wydzielinami luzowo-surowiczymi - mucyna, kichanie, odkrztuszanie, ruchy perystaltyczne, zuszczanie komrek nabonkowych) substancje bakteriobjcze i bakteriostatyczne w wydzielinach luzowosurowiczych lizozym (muramidaza) - enzym trawi peptydoglikan spermina (nasienie) laktoferyna, transferyna - wi jony Fe3+ defensyny - antybiotyki peptydowe (uszkadzaj bon komrkow bakterii) naturalna flora bakteryjna oraz wydzielane przez ni substancje

UWAGA na ANTYBIOTYKI ! nadmierne stosowanie antybiotykw moe doprowadzi do wyjaowienia organizmu, a w nastpstwie do zakae Candida albicans kandydoza Clostridium difficile (5% nosicieli) rzekomoboniaste zapalenie jelit

Spojwka

Ucho

Jama nosowa

odek

Jama ustna, gardo

U zdrowego czowieka: Skra Jelito cienkie Wszystkie narzdy wewntrzne, krew, pyny rdtkankowe, pyn rdzeniowo-mzgowy, mocz (pobrany bezporednio z pcherza) s jaowe!

Cewka moczowa

Pochwa

Jelito grube

NIESWOISTE MECHANIZMY OBRONNE

DRUGA LINIA OBRONY fagocyty - komrki zdolne do fagocytozy i zabijania intruzw: neutrofile makrofagi - tworz ukad jednojdrzastych komrek ernych
(MPS - mononuclear phagocytic system)

makrofagi mikrogleju

makrofagi pcherzykw pucnych makrofagi ledziony monocyty krwi obwodowej makrofagi wzw chonnych komrki Kupfera - makrofagi zatok wtrobowych makrofagi mezangium nerek

makrofagi szpiku

makrofagi wzw chonnych

Reakcja zapalna Gorczka Ukad biaek dopeniacza, biaka ostrej fazy, interferony

Biaka ostrej fazy Grupa biaek syntetyzowanych przez hepatocyty pod wpywem cytokin: IL -6 lub IL-1, TNF biako c-reaktywne (CRP, C-reactive protein) amyloid A surowicy fibrynogen biako wice mannoz (MBL) i inne skadniki dopeniacza Poziom CRP oraz amyloidu A pod wpywem IL-6 moe wzrosn nawet tysickrotnie!

MONOCYTY
wywodz si z linii mieloidalnej obecne s we krwi maj zdolnoci fagocytarne
Ziarnistoci zawierajce substancje zabijajce drobnoustroje

wraz z makrofagami tworz jednojadrzasty ukad komrek ernych

MAKROFAGI
wywodz si z linii mieloidalnej, wyksztacaj si z monocytw, ktre opuciy oysko naczyniowe w tkankach yj okoo 2- 3 miesicy maj zdolnoci fagocytarne mog zabija mikroorganizmy lub zakaone komrki
fagolizosom

s odpowiedzialne za usuwanie martwych komrek

fagosom

NEUTROFILE
wywodz si z linii mieloidalnej niewielka cz populacji neutrofilw kry we krwi, wikszo wdruje do tkanek w tkankach yj krtko: 1-2 dni , nastpnie ulegaj apoptozie maj wybitne zdolnoci fagocytarne;
Ziarna pierwotne Azurofilne lizozym defensyny katepsyny elastaza sjalidaza mieloperoksydaza Ziarna wtrne Swoiste lizozym kolagenaza elatynaza laktoferyna aktywator plazminogenu biako wice witamin B12 properdyna w cigu kilku minut jedna komrka moe sfagocytowa kilkanacie bakterii

zabijaj drobnoustroje szybko i efektywnie;

zawieraj ziarnistoci (ziarna pierwotne i wtrne) wypenione substancjami bakteriobjczymi oraz enzymami, ktre katalizuj powstanie reaktywnych form tlenu, reaktywnych form azotu lub toksycznych halogenkw. Po wchoniciu drobnoustroju wewntrz komrek, w obrbie pcherzykw nastpuje degranulacja ziarnistoci. (Jeli intruz jest nie do poknicia, degranulacja nastpuje na zewntrz komrki, mechanizm ten moe prowadzi take do uszkodzenia tkanek gospodarza)

Ziarna pierwotne rozwijaj si jako pierwsze podczas rozwoju komrki, std ich nazwa.

ETAPY FAGOCYTOZY

bakteria

fagosom lizosom Ilja Miecznikow odkry zjawisko fagocytozy Nagroda Nobla w 1908 r.

fagolizosom

Makrofag fagocytuje w wtrobie dwa erytrocyty

Fagocytoza zachodzi szybciej, jeli czstka jest opaszczona przez biaka zwane opsoninami -przeznaczona na poarcie

Do OPSONIN nale: fibronektyna niektre biaka dopeniacza oraz ich fragmenty powstajce w wyniku proteolitycznej degradacji: C3b, iC3b, C4b immunoglobulina G biako C-reaktywne kolektyny - biaka surfaktantu pucnego A i D - biako wice mannoz
Komrki erne na swojej powierzchni zawieraj receptory dla opsonin

NIESWOISTE MECHANIZMY OBRONNE

DRUGA LINIA OBRONY czasem zawodzi .....

Makrofagi - Ko Trojaski
Niektre bakterie przeywaj wewntrz makrofagw
Bacillus anthracis Mycobacterium tuberculosis, M. leprae Neisseria gonorrhoeae Listeria monocytogenes Salmonella typhi Shigella sp. Legionella pneumophila Francisella tularensis

Ziarniniaki
gruzekowate zmiany, ktre powstaj w przypadku zakae prtkami grulicy (Mycobacterium tuberculosis) oraz trdu (Mycobacterium leprae) niezdolne do zniszczenia wewntrzkomrkowych bakterii makrofagi zostaj odizolowane od reszty organizmu przez inne makrofagi pobudzone cytokinami wydzielanymi przez limfocyty TDH pobudzone makrofagi wydzielaj enzymy lityczne, ktre maj zniszczy zakaone komrki, lecz niszcz take ssiednie tkanki prowadzc do martwicy

http://www.eastman.ucl.ac.uk/cal/ulcerspath/ diseases/tuberculosis.htm

Limfocyty TDH

Komrka wielojdrzasta olbrzymia Prtki grulicy Komrki nabonkowate (to s makrofagi, ale przypominaj wygldem komrki nabonka) Pobudzone makrofagi

SWOISTE MECHANIZMY OBRONNE

TRZECIA LINIA OBRONY Ukad limfatyczny

tkanka limfatyczna zwizana ze skr (SALT) tkanka limfatyczna zwizana z nabonkami (MALT) limfocyty B limfocyty T komrki NK (natural killer, urodzony zabjca) komrki NKT (natural killer T cells) komrki LAK (lymphokine activated killer cells)

UKAD ODPORNOCI

CENTRALNE NARZDY LIMFATYCZNE

OBWODOWE NARZDY LIMFATYCZNE

migdaki

grasica

wzy chonne ledziona

grudki limfatyczne skupiska komrek rozmieszczone w strategicznych miejscach ciaa w ssiedztwie nabonkw (MALT) wycieajcych drogi oddechowe, pokarmowe i moczowo-pciowe

szpik kostny

tkanka limfatyczna zwizana ze skr (SALT) Tutaj nastpuje wytwarzanie i dojrzewanie limfocytw. Limfocyty zdolne do rozpoznania wasnych antygenw s zmuszane do samobjstwa lub usypiane (apoptoza lub anergia).

Tutaj nastpuje spotkanie limfocytw z antygenami. Te klony limfocytw, ktre rozpoznay antygen zaczynaj si intensywnie dzieli.

LIMFOCYTY
stanowi od 20 do 40% wszystkich biaych krwinek ludzkiego ciaa jako jedyne spord wszystkich komrek, nieustannie kr po caym organizmie (w sposb zorganizowany), opuszczaj oysko naczyniowe, wdruj do tkanek, by nastpnie znw powrci do wzw limfatycznych zasadniczo mona wyrni 3 typy limfocytw: limfocyty null, okrelane take jako komrki NK (natural killer cells)
powstaj w szpiku kostnym, nie posiadaj na swojej powierzchni czsteczek swoicie wicych antygen

limfocyty B
powstaj i dojrzewaj w szpiku kostnym, u ptakw dojrzewaj w kaletce Fabrycjusza (bursa Fabricii), posiadaj na swojej powierzchni czsteczki rozpoznajce swoisty antygen

limfocyty T
powstaj w szpiku kostnym, lecz dojrzewaj w grasicy (thymus), posiadaj na swojej powierzchni czsteczki rozpoznajce swoisty antygen

limfocyty dziewicze (nive) - to te limfocyty B lub T, ktre nie zetkny si jeszcze ze swoistym antygenem. (Jeli go nie spotkaj, to zwykle yj do krtko.) limfocyty T i B, aby zadziaa musz si znale w stanie pobudzenia - staj si wwczas komrkami efektorowymi, (ktre wytwarzaj przeciwciaa lub niszcz zakaone komrki) lub przeksztacaj w komrki pamici

Plazmocyt (komrka plazmatyczna) - limfocyt B wytwarzajcy przeciwciaa, przykad komrki efektorowej

Szortkie reticulum endoplazmatyczne (intensywna synteza immunoglobulin)

LIMFOCYTY
Kr po caym organizmie (w sposb zorganizowany)

Centralne narzdy immunologiczne Limfocyt dziewiczy

wdruje i wnika przez yki z wysokim rdbonkiem do wzw limfatycznych

HEV
W cigu 1 s do pojedynczego wza wnika ~ 14 tys. komrek

Rozpozna antygen
Dopasowuje receptor swoistego dla antygenu Dzieli si Powstaj: limfocyty efektorowe i limfocyty pamici Wdruj dalej

Nie rozpozna antygenu

Komrki plazmatyczne wdruj dalej do ledziony i szpiku

Apoptoza

Tkanki obwodowe

IgA
Komrki plazmatyczne

Aby limfocyty mogy opuci naczynia krwionone, na powierzchni limfocytw oraz komrek rdbonka musz by obecne okrelone czsteczki adhezyjne

HE V

Wzy chonne lub inne obwodowe narzdy limfatyczne

Wykad przezroczystki w poziomie

UKAD DOPENIACZA
W 1894 r. Jules Bordet odkry zjawisko bakteriolitycznej aktywnoci surowicy.
Zdolnoci do wywoywania lizy przecinkowcw cholery nie wykazywaa surowica podgrzana do temperatury 56C (pomimo, e surowica pochodzia od szczepionych zwierzt i zawieraa termostabilne przeciwciaa swoiste wobec przecinkowcw). Dodatek wieej surowicy do zinaktywowanej surowicy przywraca jej waciwoci bakteriolityczne. Jules Bordet (Bordetella pertussis). Nagroda Nobla w 1919 r.

wystpuje w surowicy wszystkich krgowcw jest przykadem odpornoci nieswoistej czy wrodzone mechanizmy odpornoci nieswoistej z odpornoci swoist do ukadu dopeniacza naley
okoo 30 biaek wystpujcych w postaci proenzymw, ktre podlegaj kaskadowej aktywacji aktywne enzymatycznie czsteczki oznaczone s kresk np. oraz biaka regulatorowe

C4b2a

C3bBb

BIAKA dopeniacza:

C1(qrs), C2, C3, C4, C5, C6, C7, C8, C9 czynnik B, D, H , I, properdyna P lektyna wice mannoz, MBL (mannose binding lectin), proteazy serynowe: MASP-1 MASP-2 (MBL associated serine proteases) inhibitor C1 (C1-INH, serpina), biako wice C4b, C4-BP (C4-binding protein) czynnik przyspieszajcy rozkad konwertaz, DAF (decay accelerating factor) receptor C1 (CR1), biako S (witronektyna)

ROLA UKADU DOPENIACZA

Korzystna dla organizmu gospodarza:

opsonizacja (opaszczenia komrek lub czsteczek skadowymi biaek chemotaksja i aktywacja komrek ernych liza komrek bakteryjnych oraz zakaonych komrek gospodarza usuwanie kompleksw immunologicznych eliminacja komrek apoptotycznych

dopeniacza ) uatwia fagocytoz

Szkodliwa dla gospodarza:

stan zapalny (przewleky) wstrzs anafilaktyczny

JAK AKTYWOWANY JEST UKAD DOPENIACZA?

Wszystkie drogi prowadz do Rzymu, a waciwie do utworzenia aktywnego kompleksu enzymatycznego konweratazy C3

Droga klasyczna
Kompleksy immunologicze zawierajce IgG lub IgM Elementy strukturalne na powierzchni drobnoustrojw

Droga lektynowa
Elementy strukturalne na powierzchni drobnoustrojw zawierajce mannoz

Droga alternatywna
Kompleksy immunologicze zawierajce IgA lub IgE Elementy strukturalne na powierzchni drobnoustrojw

C1q, C1r, C1s C4 C2

MBL, fikoliny MASP1, MASP-2 C4 C2

C3 B D

C4a C4a
Zwiksza przepuszczalno naczy krwiononych

C2a C2a Konwertaza C3 C4b2a

lub

C3bBb

Czsteczki C4a, C3a, C5a

okrelane s mianem anafilatoksyn, maj silne dziaanie chemotaktyczne wobec neutrofilw i monocytw. Pobudzaj take komrki tuczne i bazofile do wydzielania mediatorw zapalenia, a komrki erne do zwikszenia waciwoci fagocytarnych.

C3a C3a Konwertaza C5 C4b2a3b

lub

C3bBb3b
Kompleks atakujcy bon
C5bC6C7C8C9

C5a C5a

C5b C6 C8 C7

C9

Wypyw elektrolitw z komrki bakteryjnej

W jaki sposb usuwane s z krenia kompleksy immunologiczne?

Antygen Przeciwciaa

KOMPLEKS IMMUNOLOGICZNY
Dr kla oga sy cz n a

DUE ROZPUSZCZALNE KOMPLEKSY

Obniona aktywno dopeniacza

D al rog te a rn at yw

na

Inne czynniki ?

MAE ROZPUSZCZALNE KOMPLEKSY Czynnik I

Czynnik I proteza trawica C3b do iC3b

Niski poziom CR1 na erytrocytach

CR1 wie fragment C3b, C4b, iC3b, i C4b

ERYTROCYTY

DUE NIEROZPUSZCZALNE KOMPLEKSY

KOMRKI ERNE LEDZIONY I WTROBY

na swojej powierzchni posiadaj receptor CR3, ktry ma 10-krotnie wiksze powinowactwo do iC3b

Reakcje patogenne wywoane przez odkadanie si kompleksw w tkankach i cianach naczy krwiononych

ODCZYN WIZANIA DOPENIACZA

Pozwala wykry w surowicy/ pynie rdzeniowo-mzgowym przeciwciaa skierowane przeciw okrelonemu antygenowi. Wykorzystuje aktywno cytolityczn dopeniacza wobec uczulonych erytrocytw baranich Test przeprowadza si w dwch etapach. Do surowicy pacjenta dodaje si: 1. Biaka ukadu dopeniacza (zwykle winki morskiej) i okrelony antygen 2. Przeciwciaa przeciw erytrocytom baranim + erytrocyty baranie Odczyn dodatni = brak hemolizy na skutek zwizania biaek dopeniacza = wiadczy o obecnoci przeciwcia w surowicy i porednio zakaeniu pacjenta Odczyn ujemny = hemoliza = pacjent nie jest zakaony Dawniej stosowany w diagnostyce kiy i innych chorb zakanych

Odczyn WR, Reakcja Wassermanna Test wizania dopeniacza stosowany w diagnostyce kiy opracowany przez Augusta von Wassermanna. Wykorzystuje reakcj krzyow pomidzy przeciwciaami wytwarzanymi w wyniku zakaenia Treponema pallidum a kardiolipin (fosfolipid, izolowany z minia sercowego wou). Obecnie t nazw okrela si inne testy diagnostyczne wykrywajce zakaenie ki.

ODCZYN WIZANIA DOPENIACZA

Odczyn dodatni
Dopeniacz Przeciwciaa skierowane przeciw erytrocytom Erytrocyty baranie

antygen A Surowica pacjenta

Zawiera przeciwciaa swoiste wobec antygenu A

Przeciwciaa wi antygen oraz dopeniacz

Nie dochodzi do lizy erytrocytw

Odczyn ujemny

Dopeniacz

Przeciwciaa skierowane przeciw erytrocytom Erytrocyty baranie

Antygen A Surowica pacjenta

Nie zawiera przeciwcia przeciw antygenowi A

Dopeniacz pozostaje niezwizany

Przeciwciaa przeciw RBC wi dopeniacz. Hemoliza

FILOGENETYCZNY ROZWJ UKADU ODPORNOCI U ZWIERZT

Sunyar et al. (1998). Immunoloy Today ACP - alternative complement pathway (alternatywna droga aktywacji dopeniacza) LCP - lectin complement pathway (lektynowa droga aktywacji dopeniacza) CCP - classic complement pathway (klasyczna droga aktywacji dopeniacza)

CO TO JEST ANTYGEN?
Antygen - to substancja/czsteczka zdolna do wywoania swoistej odpowiedzi immunologicznej.

A N TYG EN

LI FO C YT B M

LI FO C YTY M EFEK TO R O W E B

KO M RKI PA M I I C

A N TYG EN

LI FO C YT T M

LI FO C YTY M EFEK TO R O W E T

KO M RKI PA M I I C

Cechy jakie charakteryzuj antygen: immunogenno - jest immunogenem zdolno do swoistego wizania si z przeciwciaami lub receptorem TCR Fragment antygenu, ktry swoicie wie si z z przeciwciaami lub receptorem TCR okrela si jako

EPITOP = DETERMINANTA ANTYGENOWA

Jeden antygen moe zawiera kilka epitopw. Region/ fragment przeciwcia lub TCR wicy epitop to PARATOP

Nie wszystkie czsteczki zdolne s do wywoania odpowiedzi immunologicznej

Te czsteczki ktre nie s immunogenne, cho maj waciwoci antygenowe okrelamy jako HAPTENY. HAPTENY Do haptenw nale: hormony peptydowe, hormony sterydowe, niektre leki (np. penicylina, aspiryna, sulfonoamidy), sacharydy wchodzce w skad antygenw somatycznych paeczek Gram (-)

HAPTENY MOG STA SI IMMUNOGENNE PO ZWIZANIU Z BIAKIEM - NONIKIEM

Dowiadczenia Karla Landsteinera

Karl Landsteiner Nagroda Nobla w 1930 r.

Szczepi myszki

BSA (albumina surowicy bydlcej)

DNP (niskoczsteczkowy zwizek organiczny)

Konjugat DNP - BSA

nonik

hapten

Po szczepieniu zaobserwowa

Obecno swoistych przeciwcia anty-BSA

BRAK swoistych przeciwcia

Obecno swoistych przeciwcia anty-BSA anty- DNP

Zdolno haptenw do indukowania swoistej odpowiedzi humoralnej po zwizaniu z nonikiem wykorzystuje si do otrzymywania przeciwcia skierowanych np. przeciw hormonom. Przeciwciaa te stosuje si w testach diagnostycznych (np. test ciowy). Zwizanie si haptenw z biakami organizmu np. biakami osocza moe prowadzi do reakcji nadwraliwoci (uczule).

CZYNNIKI WPYWAJCE NA IMMUNOGENNO ANTYGENU

Obco Czsteczka musi by rozpoznawana jako obca - nie wasna.

Waciwoci immunogenne antygenu s tym wiksze, im bardziej odlegy ewolucyjnie jest organizm, z ktrego pochodz Wyjtek stanowi biaka zachowywane w toku ewolucji np. cytochrom C Wikszo autoreaktywnych limfocytw ulega apoptozie w miejscu dojrzewania. W ten sposb w organizmie utrzymywany jest stan tolerancji wobec wasnych czsteczek. Tym niemniej antygenami dla organizmu mog by jego wasne skadniki. Zaburzenia tolerancji prowadz do autoagresji

Wielko czsteczki
Najlepszymi immunogenami s czsteczki, ktre maj ok. 100 kDa

Skad chemiczny oraz heterogenno

Najbardziej immunogenne s biaka i polisacharydy Syntetyczne homopolimery nie wykazuj waciwoci immunogennych - s zbyt nudne, by zainteresowa sob ukad immunologiczny

czsteczka Lys Lys Lys Lys Lys Lys Lys Glu Lys Glu Lys Glu Lys Glu Tyr Lys Glu Tyr

rozpoznawana wielko czsteczki nie jest rozpoznawana 30 - 40 kDa 10 - 20 kDa 4 kDa

Lys Glu Tyr Phe Lys Glu Tyr Phe

Moliwo degradacji - prezentacji

Zanim komrki erne bd mogy zaprezentowa antygen limfocytom T, musi on zosta najpierw zdegradowany.

Enzymy makrofagw degraduj jedynie polimery L- aminokwasw. Polimery D-aminokwasw s sabymi immunogenami. T waciwo bierze si pod uwag poszukujc nowych antybiotykw. Chodzi o to, by antybiotyki nie wywoyway uczule.

SKD WIADOMO, E PRZECIWCIAA TO IMMUNOGLOBULINY?

Z dowiadcze przeprowadzonych przez Tiseliusa i Kabata w 1939 r.

Zaszczepili krliki owoalbumin (albumina jaja kurzego) Pobrali od zaszczepionych krlikw surowic Surowic podzielili na dwie czci pierwsz prbk () rozdzielili elektroforetycznie do drugiej prbki () dodali owoalbumin, oddzielili wytrcony precypitat, a pozosta cz surowicy rozdzielili elektroforetycznie Porwnali uzyskane elektroforogramy: frakcja gamma zawieraa przeciwciaa

Absorbancja

Prbka 1

Prbka 2 do ktrej dodano owalbumin i oddzielono wytrcony precypitat Migracja w elu

Frakcja zawiera gwnie immunoglobuliny klasy G, przeciwciaa innych klas obecne s take we frakcjach i .

BUDOWA PRZECIWCIA
Immunoglobuliny to glikoproteidy zoone z acuchw peptydowych poczonych mostkami siarczkowymi (-S-S-). W skad jednej czsteczki wchodz: dwa acuchy lekkie - L (light) i dwa acuchy cikie - H (heavy) 25 kDa 50-72 kDa
Za okrelenie struktury immunoglobulin Rodney Porter i Gerald Edelman otrzymali w 1972 r. Nagrod Nobla

acuch lekki

acuch ciki

Czsteczka immunoglobuliny

Traktowana -merkaptoetanolem

Traktowana papain

Traktowana pepsyn

Fab
+ +

(Fab)2

Fc

Fragmenty Fc

Powstaj dwa acuchy lekkie i dwa acuchy cikie

Powstaj dwa fragmenty Fab i jeden fragment Fc Fab - fragment wicy antygen Fc - fragment krystalizujcy

Powstaj jeden fragment (Fab) 2 i poszatkowany fragment Fc

BUDOWA PRZECIWCIA
W obydwu acuchach wchodzcych w skad czsteczki immunoglobuliny mona wyrni cz zmienn - V (variable) oraz cz sta C (constant).
Cz zmienna przeciwcia odpowiedzialna jest za wizanie si z antygenem. Zawiera trzy rejony hiperzmienne, ktre decyduj o swoistoci wizania okrelonego epitopu. Rejony te okrela si jako CDR (complementarity determining regions).

V CDR C
rejony hiperzmienne

C
Na rysunkach przeciwciaa zwykle przedstawia si w postaci litery

C
Schemat IgG

Cz staa acucha H zawiera 3 lub 4 domeny C, ktre odpowiedzialne s za oddziaywanie czsteczki immunoglobuliny z biakami dopeniacza i wizanie si przeciwcia z receptorami na powierzchni komrek. Cz staa acucha L zawiera 1 domen C.

VH CH1 CH2 CH3

Schemat IgG; Kuby 1995. Immunology.

Rejon zawiasowy
pozwala czsteczce przeciwciaa wygina fragmenty Fab w rne strony wystpuje u IgG, IgA, IgD

NADRODZINA CZSTECZEK IMMUNOGLOBULINOPODOBNYCH

Immunoglobulina M zakotwiczona w bonie Czsteczki gwnego ukadu zgodnoci tkankowej MHC Receptor TCR na limfocycie T Heterodimer Ig-/ Ig- Klasy I Klasy II

VCAM-1 Czsteczki adhezji midzykomrkowej Czsteczki obecne na powierzchni limfocytw T CD4 Receptor poly-Ig ICAM-1

CD2

CD3 CD8

ICAM-2

LFA-3

Kuby Immunology. 2002

Wszystkie te czsteczki zawieraj podobny/homologiczny motyw strukturalny domen immunoglobulinow (niebieska ptla).

ODZIAYWANIA ANTYGEN - PRZECIWCIAA

Antygen moe by wizany przez przeciwciaa lepiej lub gorzej. O jakoci wizania mwi powinowactwo oraz awidno. Powinowactwo - sia wizania pojedynczej determinanty przez miejsce wice antygen przeciwciaa Antygen A

Immunoglobulina A wie antygen A z wikszym powinowactwem ni immunoglobulina B

Immunoglobulina A

Immunoglobulina B

Oddziaywania zachodzce pomidzy antygenem a przeciwciaami

wizania wodorowe wizania jonowe

oddziaywania hydrofobowe oddziaywania van der Waalsa

Antygen

Immunoglobulina

Walencja/ wartociowo - liczba determinant antygenowych, ktre moe zwiza jedna czsteczka przeciwciaa.
Awidno - sia wizania kilku epitopw

Wartociowo przeciwcia IgG, IgD, IgE IgA IgM 2 2, 4 10

REAKCJE KRZYOWE
Przeciwciaa mog reagowa nie tylko z antygenem, ktry in vivo wywoa ich powstanie, lecz take z innymi antygenami o podobnej strukturze (identyczny lub podobny fragment epitopu). Mwimy wwczas o reakcji krzyowej. Antygen A Antygen B

Immunoglobulina anty-A Przeciwciaa anty-A reaguj krzyowo z antygenem B.

Reakcje krzyowe wykorzystywane s w diagnostyce. Odczyn WR stosowany w diagnostyce kiy. Reakcje krzyowe wykorzystywane s w szczepionkach. Szczepienie wirusem krowianki (E. Jenner) lub wirusem vaccinia chroni przed zachorowaniem na osp, ktr wywouje wirus variola. Do szczepienia przeciw grulicy (Mycobacterium tuberculosis) stosuje si atenuowany szczep Mycobaterium bovis . Reakcje krzyowe uczestnicz w reakcjach autoimmunologicznych jeli zdarzy si, e antygeny bakteryjne lub wirusowe maj podobne epitopy do biaek organizmu - zjawisko molekularnej mimikry. Przeciwciaa przeciwko biaku M paciorkowcw reaguj krzyowo z biakami minia sercowego Przeciwciaa przeciwko Campylobacter jejuni reaguj krzyowo ze skadnikami mieliny Przeciwciaa przeciw bakteryjnym biakom szoku termicznego wystpuj u chorych z reaumatoidalnym zapaleniem staww

POSZCZEGLNE DOMENY W OBRBIE CZSTECZKI IMMUNOGLOBULINY PENI RNE FUNKCJE

Funkcje domen immunoglobuliny G

VH + VL
V - variable - zmienne C - constant - stay

Wizanie antygenu

C1

Wizanie si z czsteczk C4 dopeniacza

C2

Wizanie si z czsteczk C1q dopeniacza

Wizanie si z receptorem FcR

C3 C2 + C3
Czerwonym kolorem zaznaczone s mostki siarczkowe

makrofagw i monocytw

neutrofilw

KLASY PRZECIWCIA
Wszystkie przeciwciaa zawieraj jeden z dwch typw acucha lekkiego: kappa () lub lambda (). W zalenoci od typu acucha cikiego wchodzcego w skad immunoglobuliny wyrniamy 5 klas przeciwcia.

Klasa

Typ acucha cikiego

Podtyp acucha cikiego

IgG IgA IgM IgD IgE

Klasa immunoglobulin IgG IgM IgA IgE

1, 2, 3, 4 1, 2

Stenie [mg/l] w surowicy 10 000 1 000 1 600 0,005 w linie 70 8 370 ladowe we zach 200 ladowe

KLASY PRZECIWCIA

IgG
acuch ciki zawiera trzy domeny stae stanowi od 80% wszystkich przeciwcia surowicy istniej 4 podklasy rnice si waciwociami biologicznymi IgG1, IgG3 oraz IgG4 zdolne s do przekroczenia bariery oyska, dziki receptorom FcR na powierzchni komrek trofoblastu IgG1, IgG2 oraz IgG3 aktywuj ukad dopeniacza IgG1 oraz IgG3 wi si z wysokim powinowactwem z FcR obecnym na powierzchni komrek ernych - porednicz w opsonizacji uczestnicz we wtrnej odpowiedzi immunologicznej
Fragment Fc IgG1, IgG2 oraz IgG4 wie si z biakiem A wytwarzanym przez bakterie Staphylococcus aureus Fragment Fc wszystkich podklas IgG wie si z paciorkowcowym biakiem G. Waciwoci te wykorzystywane s w testach diagnostycznych.

KLASY PRZECIWCIA

IgM
acuch ciki zawiera cztery domeny stae jest to pierwsza immunoglobulina syntetyzowana w rozwoju osobniczym wraz z IgD obecna jest w bonie dojrzaych, dziewiczych limfocytw B stanowi od 5 do 10% wszystkich przeciwcia surowicy w surowicy wystpuje w postaci pentameru lub heksameru poczonego acuchem J
acuch J

ze wzgldu na wielko z trudem dyfunduje; wystpuje w niewielkim steniu w wydzielinach, zdolna jest do transcytozy

Mostki siarczkowe

acuchy wglowodanw

uczestniczy w odpowiedzi pierwotnej bardzo efektywnie aktywuje ukad dopeniacza

KLASY PRZECIWCIA

IgA
acuch ciki zawiera trzy domeny stae stanowi od 10 do 15% wszystkich przeciwcia surowicy obecna jest we zach, pocie, wydzielinach ukadu pokarmowego, oddechowego i moczowopciowego ze wszystkich immunoglobulin wytwarzana jest przez organizm czowieka w najwikszej iloci w surowicy (IgA1) oraz w przewodzie pokarmowym (IgA2) wystpuje w postaci monomerw podklasa IgA2 jest oporna na dziaanie wielu proteaz

Mostki siarczkowe

acuchy wglowodanw

w wydzielinach luzowo-surowiczych (sIgA) wystpuje w postaci dimerw, trimerw, a nawet tetramerw poczonych acuchem J sIgA zawieraj take fragment wydzielniczy, ktry chroni je przed dziaaniem proteaz i ktry umoliwia im wdrwk przez przez cytozol komrek nabonkw luzowych lub komrek wydzielniczych gruczow zowych, luzowych lub mlecznych na zewntrz
Fragment wydzielniczy to fragment receptora, ktry wie IgA na powierzchni komrek nabonkowych lub gruczoowych acuch J

Fragment wydzielniczy

zdolne s do transcytozy peni istotn rol w odpornoci przeciw zakanej

St saw W yspi ani aski M aci . erzystw o

Mleko matki zawiera: przeciwciaa klasy A

zapobiegaj adhezji bakterii do komrek nabonka wycieajcego przewd pokarmowy dziecka

biako wice witamin B12

obnia poziom witaminy B12, niezbdnej do rozwoju drobnoustrojw

kwasy tuszczowe
niszcz lipidowe otoczki niektrych wirusw

fibronektyn
jest opsonin, zwiksza aktywno ern makrofagw

czynniki wzrostu, hormony

stymuluj dojrzewanie nabonka wycieajcego przewd pokarmowy dziecka

interferon IFN- 2
zwiksza aktywno przeciwzakan

laktoferyn
wie jony Fe, niezbdne do rozwoju drobnoustrojw

lizozym
trawi peptydoglikan wchodzcy w skad ciany komrkowej bakterii

mucyny i oligosacharydy
zapobiegaj adhezji bakterii do komrek nabonka wycieajcego przewd pokarmowy dziecka

Wystpowanie poszczeglnych klas immunoglobulin w organizmie

Klasa immunoglobulin IgG IgM IgA IgE

Stenie [mg/l] w surowicy 10 000 1 000 1 600 0,005 w linie 70 8 370 ladowe we zach 200 ladowe

KLASY PRZECIWCIA

IgD
acuch ciki zawiera trzy domeny stae wystpuje w surowicy w postaci monomerw, stanowi zaledwie 0,2% wszystkich przeciwcia surowicy wraz z IgM obecna jest w bonie dojrzaych, dziewiczych limfocytw B funkcja nie jest znana; prawdopodobnie uczestniczy w aktywacji limfocytw B
Mostki siarczkowe

acuchy wglowodanw

IgE
acuch ciki zawiera cztery domeny stae wystpuje w surowicy w bardzo niskim steniu, w postaci monomeru IgE uczestnicz w reakcjach alergicznych (reaginy) fragment Fc wie si z receptorem FcR obecnym na powierzchni bazofilw i komrek tucznych

PRZECIWCIAA MAJ WACIWOCI IMMUNOGENNE

Ludzkie immunoglobuliny

Jeli myszy zaszczepi si ludzkimi przeciwciaami, to w surowicy myszy pojawi si przeciwciaa skierowane przeciw ludzkim immunoglobulinom. Przeciwciaa te bd wykazywa swoisto wobec trzech typw determinant:

DETERMINANTY IZOTYPOWE
Zlokalizowane s w obrbie regionu staego C

DETERMINANTY ALLOTYPOWE
Zlokalizowane s w obrbie regionu staego C

DETERMINANTY IDIOTYPOWE
Zlokalizowane s w obrbie regionu zmiennego V

DETERMINANTY ANTYGENOWE PRZECIWCIA

DETERMINANTY IZOTYPOWE decyduj o przynalenoci przeciwciaa do danej klasy lub podklasy identyczne w obrbie gatunku
tzn. Karolina, Tomek i Basia maja te same determinaty izotypowe na swoich czsteczkach IgG

DETERMINANTY ALLOTYPOWE identyczne u danego osobnika

rne allele tego samego genu (locus) tzn. e IgG Karoliny i Tomka skierowane przeciw antygenowi A bd si rniy determinantami allotypowymi

DETERMINANTY IDIOTYPOWE unikatowe dla danego klonu limfocytu B

jeden klon limfocytw B wytwarza czsteczki przeciwcia o identycznych determimantach idiotypowych tzn. e IgG Karoliny powstajce w odpowiedzi na antygen A, wytwarzane przez rne klony limfocytw B bd si rniy determinantami idiotypowymi

TESTY IMMUNOLOGICZNE
Istnieje wiele odmian testw immunologicznych; wszystkie polegaj na zajciu reakcji wizania si antygenu ze swoistymi (rozpoznajcymi go) przeciwciaami, rni si natomiast sposobem wykrywania tej reakcji. Aglutynacja Hemaglutynacja Precypitacja Odczyn wizania dopeniacza Testy immunoenzymatyczne Testy immunofluorescencyjne IFA Testy radioimmunologiczne RIA

BEZPOREDNIE
Ag + Ab = WYNIK

POREDNIE
Ag + Ab + Ab2 = WYNIK

Testy immunologiczne bezporednie wykrywaj okrelony antygen przy pomocy znakowanych przeciwcia.
Antygeny wirusowe czy bakteryjne wystpuj jednak czsto w ustroju w bardzo niewielkiej iloci, ktra znalaza by si poniej progu detekcji. Z tego wzgldu czsto stosuje si testy immunologiczne porednie wykrywajce immunoglobuliny, ktre uprzednio zwizay si ze swoistym antygenem.

Testy immunologiczne porednie wykrywaj immunoglobuliny, ktre uprzednio zwizay si ze swoistym antygenem.
Opieraj si one na na zaoeniu, e jeli organizm krgowca zetkn si z konkretnym antygenem, to w surowicy tego organizmu bd si znajdyway swoiste wobec tego antygenu przeciwciaa. Poniewa immunoglobuliny jako takie maj waciwoci immunogenne (wywouj odpowied immunologiczn), mona uzyska swoiste przeciwciaa skierowane wobec immunoglobulin innego gatunku. Charakteryzuj si wiksz czuoci, gdy wykorzystuj naturaln zdolno ukadu immunologicznego - amplifikacj sygnau, jaki dociera do ukadu immunologicznego w postaci antygenu.

TESTY SEROLOGICZNE
Wszystkie testy przeprowadza si w obecnoci roztworu elektrolitw.

REAKCJA PRECYPITACJI
Zachodzi pomidzy przeciwciaami a rozpuszczalnym antygenem
np. biakiem, wyizolowanym polisacharydem bakterii itp.

sprecypitowanych przeciwcia

Strefa rwnowagi Nadmiar przeciwcia Nadmiar antygenu

Ilo

Stenie antygenu

Precypitacja probwkowa

Rozpuszczalny antygen

W miejscu wytrcania si kompleksw immunologicznych pojawia si opalizujcy prek Przeciwciaa

PRECYPITACJA W ELU
Reakcja dyfuzji radialnej wg Manciniego
suy do ilociowej oceny antygenu przeciwciaa unieruchomione s w elu agarowym, antygen dyfunduje
Miejsce naniesienia roztworu antygenu Pole precypitacji

24 h

el agarowy zawierajcy okrelone rozcieczenie przeciwcia stenie antygenu

Znane stenia antygenu

x?

Pole precypitacji jest wprost proporcjonalne do stenia antygenu. x rednica

Reakcja podwjnej dyfuzji wg Ouchterlonyego

dyfunduj czsteczki antygenu i przeciwciaa

Miejsce naniesienia roztworu przeciwcia

Pole precypitacji

Miejsce naniesienia roztworu antygenu

REAKCJA PODWJNEJ DYFUZJI WG OUCHTERLONYEGO

Pozwala okreli czy badane antygeny zawieraj identyczne, wsplne, czy te rne determinanty antygenowe. Znany antygen Badany antygen

Przeciwciaa swoiste wobec okrelonego antygenu

Antygeny zawieraj identyczne determinanty antygenowe

Antygeny zawieraj rne determinanty antygenowe

A
anty-B

uk precypitacji Przeciwciaa anty-A Przeciwciaa anty-A i anty-B

Antygeny zawieraj wspln determinant antygenow

Antygeny zawieraj rne determinanty antygenowe

anty-B

A+B

A
anty-B

B+C

anty-C

Przeciwciaa anty-A i anty-B

Przeciwciaa anty-A, anty-B i anty-C

Szybko dyfuzji antygenu w elu zaley od jego wielkoci (jest odwrotnie proporcjonalna do masy czsteczki).

TESTY SEROLOGICZNE
AGLUTYNACJA
Zachodzi pomidzy przeciwciaami a upostaciowanym antygenem. Reakcj mona zaobserwowa w postaci kaczkw. Antygen moe znajdowa si na powierzchni komrek bakteryjnych, eukariotycznych lub by zwizany z czstkami lateksu.

Bakteria

Przeciwciaa IgM wi si z epitopami bakterii

Najbardziej efektywnymi aglutyninami s IgM. Aby doszo do porwnywalnej aglutynacji antygenu z przeciwciaami IgG, potrzeba 100 lub nawet 1000 razy wicej czsteczek IgG.

NA CZYM POLEGA SEROTYPOWANIE?

Z rnych wzgldw, wielu szczepw bakterii nie mona rozrni na podstawie ich waciwoci metabolicznych np. zdolnoci do rozkadu okrelonych cukrw lub syntezy pewnych zwizkw chemicznych. Do oznaczania tych szczepw wykorzystuje si zatem reakcje serologiczne, ktre pozwalaj rozrni bakterie na podstawie waciwoci antygenowych ich struktur powierzchniowych: otoczki, rzsek, fimbrii i elementw ciany komrkowej (np. biako M paciorkowcw, polisacharydy, kwasy lipotejchojowe, biaka bony zewntrznej). Mwimy wwczas o okrelonym serotypie, serowarze (ang. serologic variant) lub grupie serologicznej, do ktrej nale identyfikowane bakterie.

acuch Oswoisty

Antygen O
Skadnik LPS bony zewntrznej bakterii G-ujemnych (niem. ohne Hauch)

Rdze wielocukrowy

O HN O HN

Antygen K
Struktura otoczki (niem. Kapsel )
Lipopolisacharyd

Lipid A

Antygen H
Bakteria wg Moniki, mojej, trzy i p-letniej creczki

Struktura rzski,
w obrbie haka
Wkno

(niem. Hauch)
Hak Ciako podstawne

Istnieje ponad 80 serotypw bakterii Streptococcus pneumoniae (zrnicowanie polisacharydw otoczki). Na podstawie rnic w strukturze acucha O-swoistego zidentyfikowano ponad kilka tysicy serotypw u bakterii z rodzaju Sallmonella Chorobotwrczy (enterokrwotoczny) szczep Escherichia coli, ktry u maych dzieci moe wywoa miertelne biegunki, okrelany jest jako szczep E. coli O157:H7

Pearson Education, Inc. publishing as Benjamin Cummings

W 1933 r. Rebecca Lancefield zaproponowaa system klasyfikacji paciorkowcw w oparciu o ich przynaleno do jednej z grup serologicznych (od A do V) i waciwoci antygenowe. Klasyfikacj t stosuje si do dzi.

HEMAGLUTYNACJA

Erytrocyty w roztworze soli fizjologicznej tworz zawiesin pojedynczych komrek nie zlepiaj si. Powierzchnia jest erytrocytu naadowana ujemnie (ze wzgldu na obecno reszt kwasu sjalowego w bonie komrkowej) i otoczona warstw kationw. Erytrocyty, ktre stosuje si w testach aglutynacji specjalnie przygotowuje si: np. traktuje si je kwasem taninowym, a nastpnie inkubuje z antygenem, ktry adsorbuje si na ich powierzchni. Erytrocyty opaszczone antygem czsto nazywa si krwinkami uczulonymi.

Jeli w badanej surowicy znajduj si przeciwciaa swoiste wobec tego antygenu, dochodzi do aglutynacji erytrocytw.

Jeli badana surowica nie zawiera przeciwcia swoistych wobec tego antygenu, nie dochodzi do aglutynacji erytrocytw.

krwinki opadaj na dno

http://vtpb-www.cvm.tamu.edu/vtpb/vet_micro/serology/titration/fig1.html

Testy wykorzystujce zjawisko hemaglutynacji: odczyn biernej hemaglutynacji test hamowania hemaglutynacji test Coombsa (odczyn antyglobulinowy) stosuje si do oznaczania grupy Rh

ODCZYN BIERNEJ HEMAGLUTYNACJI

Odczyn biernej hemaglutynacji wykorzystuje si do okrelania miana przeciwcia.
Miano przeciwcia w surowicy wyznacza dodatnia reakcja antygen-przeciwciao uzyskana z najwyszym rozcieczeniem surowicy

Kolejne rozcieczenia surowicy 1:20 1:40 1:80 1:160 1:320 K

Miano przeciwcia - rozcieczenie, przy jakim nastpia hemaglutynacja wynosi 1:80

aglutynacja

brak aglutynacji

W przypadku niektrych chorb np. zakanych i autoimmunizacyjnych okrelenie miana przeciwcia w surowicy moe mie warto diagnostyczn! Np. podwyszenie miana moe wskazywa na aktywny proces chorobowy.
Obecnie do oznaczenia miana przeciwciaa stosuje si inne, nowoczeniejsze metody.

Poziom przeciwcia

SEROKONWERSJA - pojawienie si w organizmie przeciwcia skierowanych przeciwko okrelonemu antygenowi. zakaenie

Zmiana statusu serologicznego osoby z ujemnego do dodatniego. Typowe dla zakae HIV, HBV.

Poziom detekcji

- - - Pacjent seronegatywny

+ + + +
Pacjent seropozytywny

czas

TEST HAMOWANIA HEMAGLUTYNACJI

Biaka niektrych wirusw maj zdolno do zlepiania erytrocytw.
Niektre hemaglutyniny wirusowe hemaglutynina wirusa grypy hemaglutynina wirusa odry, winki i ryczki

erytrocyty

wirusy

aglutynacja erytrocytw

Waciwo ta nie ma nic wsplnego z reakcjami serologicznymi, jest jednak wykorzystywana w diagnostyce - w tecie hamowania hemaglutynacji.

Erytrocyty

przeciwciaa neutralizujce wirusy

wirusy

nie dochodzi do aglutynacji erytrocytw

AGLUTYNACJA KULECZEK LATEKSOWYCH

Komercyjne testy aglutynacji wykorzystuj kuleczki lateksu opaszczone antygenem lub przeciwciaami. Test aglutynacji bezporedniej Wykrywa w surowicy/ plwocinie/ wymazie pacjenta obecno antygenu. Kuleczki opaszczone s przeciwciaami swoistymi wobec wykrywanego antygenu. Wynik pozytywny: aglutynacja Wynik negatywny: brak antygenu = brak aglutynacji
antgen

lateks

Wykrywanie czynnika reumatoidalnego w surowicy pacjenta z podejrzeniem reumatoidalnego zapalenia staww Kuleczki lateksu opaszczone s przeciwciaami IgG skierowanymi przeciw czynnikowi reumatoidalnemu.

aglutynacja

brak aglutynacji

Test aglutynacji poredniej Wykrywa w surowicy/ plwocinie/ wymazie pacjenta obecno swoistych przeciwcia. Kuleczki opaszczone s okrelonym antygenem. Wynik pozytywny: aglutynacja Wynik negatywny: brak swoistych przeciwcia = brak aglutynacji

TESTY IMMUNOFLUORESCENCYJNE
wykorzystuj przeciwciaa znakowane barwnikami fluorescencyjnymi:

FITC TRITC

izotiocyjanian fluoresceiny, po wzbudzeniu emituje kolor zielony izotiocyjanian tetrametylorodaminy, po wzbudzeniu emituje kolor czerwony
Czsteczki barwnika przyczone s do czsteczek immunoglobulin kowalencyjnie (poprzez grupy aminowe lizyny).

Test immunofluorescencyjny bezporedni

bakteria

Wykrywa w surowicy/ plwocinie/ wymazie pacjenta obecno antygenu/ bakterii. Wynik pozytywny: fluorescencja
obserwowana pod mikroskopem fluorescencyjnym

Wynik negatywny: brak antygenu = brak fluorescencji

przeciwciaa znakowane fluorescencyjnie

CDC/Dr. William Cherry

Test immunoflurescencyjny. Bakterie Legionella pneumophila

TESTY IMMUNOFLUORESCENCYJNE
Test immunofluorescencyjny poredni Wykrywa w surowicy/ plwocinie/ wymazie pacjenta przy pomocy znakowanych fluorescencyjnie przeciwcia immunoglobuliny, ktre uprzednio zwizay si ze swoistym antygenem. Charakteryzuj si wiksz czuoci. Wynik pozytywny: fluorescencja obserwowana pod mikroskopem fluorescencyjnym Wynik negatywny: brak przeciwcia = brak fluorescencji Diagnostyka kiy
T. pallidum

Wykrywanie autoprzeciwcia przeciwjdrowych

(ukadowe schorzenia autoimmunizacyjne) Skrawek tkanki

Dodajemy surowic pacjenta

Przeciwciaa pacjenta Przeciwciaa pacjenta

Dodajemy przeciwciaa znakowane fluorescencyjnie

przepukujemy

Jeli pacjent by/jest zakaony kia, obserwuje si wiecenie krtkw

ANA test

Krtek kiy

Jdro komrkowe https://courses.stu.qmul.ac.uk/smd/kb/pathology /funmedpics/pathtes2.htm

www.primer.ru/std/gallery_std/ treponema.htm

TESTY IMMUNOENZYMATYCZNE
wykorzystuj reakcje enzymatyczne do uwidocznienia reakcji immunologicznej. Czsteczki enzymu zwizane s kowalencyjnie z przeciwciaami lub z biotyn.

Najczciej stosowane enzymy: immunoglobulina z czsteczk enzymu peroksydaza chrzanowa

alkaliczna fosfataza

Po dodaniu do prbki substratu - chromogenu, enzym przeksztaca go w barwny produkt. W miejscu zwizania si przeciwcia pojawia si kolorowy precypitat.
Testy immunoenzymatyczne charakteryzuj si wiksz czuoci ni testy immunofluorescencyjne, poniewa jedna czsteczka enzymu zwizana z przeciwciaami moe katalizowa powstanie wielu czsteczek produktu.

chromogen kolorowy precypitat

Najczciej stosowane substraty: DAB

AEC 4-chloro-1-naftol

Aby zwikszy czuo reakcji immunoenzymatycznej mona stosowa przeciwciaa znakowane awidyn (biako jaja kurzego) lub streptawidyn (biako Streptomyces griseus), ktre wykazuje silne powinowactwo do biotyny (witamina H). Enzymem znakuje si wwczas biotyn.

wykrywaj antygen in situ (w tkankach) - testy immunohistochemiczne wykrywaj antygen lub przeciwciaa w roztworze - test ELISA

TEORIA SELEKCJI KLONALNEJ

Paul Erlich Nagroda Nobla w 1908 r.

Sir Frank Macfarlane Burnet Nagroda Nobla w 1960 r.

Komrka macierzysta Dojrzewanie limfocytw B nastpuje bez udziau antygenu Rearanacje genw Dojrzae limfocyty B wytwarzaj przeciwciaa swoiste wobec jednej determinanty antygenowej

Limfocyt B, ktry swoicie rozpozna antygen zaczyna si namnaa Kontakt z antygenem

Ekspansja klonalna proliferacja okrelonego klonu limfocytw

Dojrzewanie powinowactwa przeciwcia

Komrka pamici Plazmocyt

Otrzymywanie surowicy poliklonalnej

Otrzymywanie przeciwcia monoklonalnych

Szczepimy mysz antygenem zawierajcym 3 rne determinanty antygenowe

Antygen

Antygen

Pobieramy limfocyty B ze ledziony Fuzja komrek Pobieramy surowic

Komrki szpiczaka

Powstaj komrki hybrydowe zdolne do syntezy przeciwcia

Surowica zawiera mieszanin przeciwcia skierowanych przeciwko trzem rnych determinantom antygenowym

Przeciwciaa monoklonalne

TESTY CIOWE
testy immunoenzymatyczne wykorzystuj przeciwciaa monoklonalne przeciw acuchowi gonadotropiny kosmwkowej (hCG) wykrywaj poziom hCG w surowicy lub w moczu granica czuoci testw domowych wynosi okoo 25 mIU gonadotropiny na ml moczu

Gonadotropina kosmwkowa jest wytwarzana przez komrki trofoblastu zanim jeszcze nastpi implantacja zarodka. W prawidowej ciy poziom hCG ronie wykadniczo (podwaja si co dwa dni) a do 10 tygodnia ciy. Zakres normy jest bardzo szeroki.
Tydzie ciy (OM) 3 4 5 6 Poziom hCG w surowicy [mIU/ml] 5 - 50 4 - 426 19 - 7,340 1,080 - 56,500 7,650 - 229,000 25,700 - 288,000 13,300 - 254,000 4,060 - 165,400 3,640 - 117,000

Kontrola pozytywna Wynik testu

Prbka moczu

7-8 9 - 12 13 - 16

17 - 24 25 - 40

Domowy test ciowy

Hormon skada si z dwch acuchw i . acuch wystpuje take w innych hormonach: luteinizujcym (hLH), folikulotropowym (hFSH) i tyreotropinie (hTSH).

Wynik negatywny Kilka kropli moczu (poranny) Wynik pozytywny Kobieta jest w ciy 5 min

ZASADA DZIAANIA TESTW CIOWYCH

W domowym tecie ciowym wykorzystuje si trzy rodzaje przeciwcia monoklonalnych: przeciwciaa A znakowane enzymem skierowane przeciw ludzkiej gonadotropinie - nie s zwizane z nitroceluloz; wi hormon obecny w prbce moczu przeciwciaa B swoiste wobec gonadotropiny zwizane z nitroceluloz (unieruchomione); wi kompleks gonadotropina - przeciwciaa A przeciwciaa C zwizane z nitroceluloz (unieruchomione) - wi wolne przeciwciaa A

Przed dodaniem moczu

Z nitroceluloz (faza staa) zwizane s przeciwciaa C. Okienko kontrolne

Z nitroceluloz (faza staa) zwizane s przeciwciaa B. Okienko testowe

Przeciwciaa A znakowane enzymem Miejsce naniesienia prbki moczu

Po dodaniu moczu zarwno wolne przeciwciaa A jak i te, ktre zwizay hormon bd migrowa w gr testu.

Slajd poziomy

DUALIZM ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ

ANTYGEN obce biaka wirusy bakterie grzyby pasoyty Organizm krgowca

Limfocyt B

Limfocyt Th

Limfocyt Tc

TCR CD4 CD8

Antygen

Pobudzony limfocyt Th

cytokiny

cytokiny

Komrka prezentujca antygen

Efekt cytotoksyczny

WACIWOCI SWOISTEJ ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ

swoisto wobec antygenu
niezwyka rnorodno przeciwcia i receptorw na limfocytach T (TCR) = genetycznie uwarunkowana zmienno miejsc wicych antygen Ukad immunologiczny ssaka potrafi rozpozna przynajmniej 10 9 rnych determinant antygenowych

tolerancja wobec wasnych antygenw Wyksztacenie mechanizmw utrzymujcych stan autotolerancji delecja klonalna - klony autoreaktywnych limfocytw B i T ulegaj apoptozie w grasicy, szpiku kostnym, a take na obwodzie anergia klonalna - klony autoreaktywnych limfocytw B i T ulegaj inaktywacji mechanizmy supresorowe sekwestracja antygenw sie antyidiotypowa - ukad przeciwcia antyidiotypowych regulujcy poziom odpowiedzi immunologicznej

pami immunologiczna Powstawanie limfocytw T i B pamici

okrelony przebieg Trzy etapy: 1. Faza latencji - rozpoznanie antygenu 2. Faza aktywacji - proliferacja klonw B lub T swoistych wobec antygenu 3. Faza efektorowa - prowadzi do eliminacji antygenu

samoograniczenie
Odpowied na dany antygen podlega bardzo subtelnej regulacji i po pewnym czasie wygasa

LIMFOCYTY B i T POSIADAJ NA SWOJEJ POWIERZCHNI RECEPTORY SWOICIE WICE ANTYGEN

Limfocyty B receptor BCR w skad, ktrego wchodzi czsteczka immunoglobuliny zakotwiczona w bonie limfocytu oraz dwch heterodimerw Ig- / Ig- mIg Limfocyty T receptor zakotwiczony w bonie limfocytu (TCR) skada si z heterodimeru - zwykle acucha i oraz czsteczki CD3 (trimer)

Ig-

Ig-

acuch

acuch

Bona komrkowa

Heterodimery Ig- / Ig-

Czsteczka CD3

Niektre limfocyty T posiadaj receptor TCR zoony z heterodimeru acuchw i (gamma i delta).
Limfocyty rni si od limfocytw szeregiem waciwoci. Prawdopodobnie s to najbardziej pierwotne limfocyty T - pierwsze, jakie pojawiy si w rozwoju filogenetycznym.

LIMFOCYTY B i T ROZPOZNAJ ANTYGEN W RNY SPOSB

Rnice dotycz : - sposobu oddziaywania z antygenem - koniecznoci zaangaowania czsteczek MHC - zdolnoci do wizania rozpuszczalnego antygenu - chemicznej natury antygenu - waciwoci epitopu

Limfocyty B powstaje kompleks dwch czsteczek: antygenu i immunoglobuliny zakotwiczonej w bonie limfocytu (BCR) do rozpoznania nie potrzebne s czsteczki gwnego ukadu zgodnoci tkankowej (MHC) mog wiza antygeny rozpuszczalne

Limfocyty T powstaje kompleks trzech czsteczek: antygenu zwizanego przez czsteczk MHC i receptora zakotwiczonego w bonie limfocytu (TCR) do rozpoznania konieczne s czsteczki MHC (restrykcja MHC) nie mog rozpoznawa antygenw rozpuszczalnych rozpoznaj peptydy zwizane przez czsteczki MHC lub lipidy zwizane z czsteczkami CD1

wi biaka, polisacharydy i lipidy rozpoznawana jest konformacja czsteczki

WACIWOCI SWOISTEJ ODPOWIEDZI IMMUNOLOGICZNEJ

swoisto wobec antygenu
niezwyka rnorodno przeciwcia i receptorw na limfocytach T (TCR) = genetycznie uwarunkowana zmienno miejsc wicych antygen Ukad immunologiczny ssaka potrafi rozpozna przynajmniej 10 9 rnych determinant antygenowych

tolerancja wobec wasnych antygenw Wyksztacenie mechanizmw utrzymujcych stan autotolerancji delecja klonalna - klony autoreaktywnych limfocytw B i T ulegaj apoptozie w grasicy, szpiku kostnym, a take na obwodzie anergia klonalna - klony autoreaktywnych limfocytw B i T ulegaj inaktywacji mechanizmy supresorowe sekwestracja antygenw sie antyidiotypowa - ukad przeciwcia antyidiotypowych regulujcy poziom odpowiedzi immunologicznej

pami immunologiczna Powstawanie limfocytw T i B pamici

okrelony przebieg Trzy etapy: 1. Faza latencji - rozpoznanie antygenu 2. Faza aktywacji - proliferacja klonw B lub T swoistych wobec antygenu 3. Faza efektorowa - prowadzi do eliminacji antygenu

samoograniczenie
Odpowied na dany antygen podlega bardzo subtelnej regulacji i po pewnym czasie wygasa

KOMRKI PREZENTUJCE ANTYGEN

Komrki wyspecjalizowane do prezentacji antygenu limfocytom T
gwna funkcja fagocytoza i fragmentacja antygenu syntetyzuj MHC klasy II pod wpywem IFN prezentacja antygenu na powierzchni komrki prezentuj gwnie antygeny rozpoznawane przez wasny receptory BCR prezentacja antygenu na powierzchni komrki

makrofagi

limfocyty B

komrki dendrytyczne (KD)

Najbardziej profesjonalne z nich to komrki dendrytyczne.

Wiele innych komrek pobudzonych przez IFN moe syntetyzowa czsteczki MHC klasy II i prezentowa antygeny limfocytom T. Nale do nich m. in. monocyty, neutrofile, komrki rdbonka, enterocyty, keratynocyty, chondrocyty, astrocyty

WDRWKA KOMREK DENDRYTYCZNYCH

NARZDY NIELIMFATYCZE
Naskrek, nabonki, skra waciwa: komrki Langerhansa Tkanka czna rnych narzdw: rdmiszowe komrki dendrytyczne

KRENIE

NARZDY LIMFATYCZNE
Grasica: KD rdzenia grasicy Strefa grasiczozalena wzw chonnych i ledziony: KD splatajce si Grudki limfatyczne wzw chonnych: KD grudek

Krew: KD krwi Chonka naczy limfatycznych aferentnych: komrki welonowate

Niedojrzae komrki dendrytyczne wybitne zdolnoci do endocytozy zalenej od receptorw dla mannozy, FcR, CR, TLR, tutaj KD nasycaj si antygenami

Dojrzae komrki dendrytyczne sabe zdolnoci endocytarne tutaj KD komunikuj si z limfocytami T - miejsce przylegania komrki dendrytycznej do limfocytu T nazywamy synaps immunologiczn w grasicy bior udzia w negatywnej selekcji autoreaktywnych klonw limfocytw T

Limfocyty

Dojrzaa komrka dendrytyczna ma na swojej powierzchni trzy typy czsteczek uczestniczcych w prezentacji antygenu: MHC klasy I MHC klasy II CD1
www.rockefeller.edu/ pubinfo/040803.php

KOMRKI DENDRYTYCZNE
powstaj w szpiku te, ktre wywodz si z linii mieloidalnej indukuj aktywacj limfocytw Th1
http://www3.mdacc.tmc.edu/~semcore

te, ktre wywodz si z linii limfoidalnej indukuj aktywacj limfocytw Th2 s wyspecjalizowane do prezentacji antygenw, posiadaj charakterystyczne dendrytyczne wypustki uczestnicz w indukcji odpornoci komrkowej i tolerancji znajduj si we krwi, limfie, narzdach limfatycznych i tkankach nielimfatycznych

Komrka dendrytyczna i limfocyty T

na rnych etapach rozwoju charakteryzuj si odmiennymi waciwociami Waciwoci dojrzaych komrek dendrytycznych wysoki poziom czsteczek MHC klasy I i II oraz czsteczek CD1 wysoki poziom czsteczek adhezyjnych ICAM i LFA wysoki poziom czsteczek przekazujcych sygna kostymulujcy (CD80, CD86) sabe waciwoci fagocytarne niski poziom receptorw dla fragmentu Fc przeciwcia oraz biaek dopeniacza

Komrki dendrytyczne - Dyrygenci Limfocyty T CD4

Limfocyty - Muzycy

Limfocyty T CD8

Limfocyty B Komrki NK Komrki NKT

www.rockefeller.edu/ pubinfo/040803.php

CZSTECZKI GWNEGO UKADU ZGODNOCI TKANKOWEJ

Geny kodujce acuchy wchodzce w skad czsteczek MHC znajduj si na chromosomie 6. S to jedne z najbardziej polimorficznych genw ludzkich.

Klasa II

Klasa III

Klasa I

DP

DQ

DR

B
Aktywno biaek dopeniacza: C2, C4, B Cytokiny: TNF, TNF Biako TAP1, TAP2

Prezentacja egzogennych antygenw poprzez czsteczki MHC klasy II

Prezentacja endogennych antygenw poprzez czsteczki MHC klasy I

Budowa czsteczek MHC klasy II

acuch acuch Miejsce wizania peptdu

Budowa czsteczek MHC klasy I

acuch

-2 mikro globulina

Bona komrkowa

obecne s na powierzchni wyspecjalizowanych komrek prezentujcych antygen mog by syntetyzowane przez inne komrki pod wpywem interferonu gamma (IFN ) wi antygeny egzogenne

wystpuj na powierzchni wszystkich komrek jdrzastych wi antygeny endogenne

RECEPTORY TCR MAJ STOSUNKOWO NISKIE POWINOWACTWO DO CZSTECZEK MHC

Sabe wizanie Silne wizanie

Poniewa receptory TCR wi si z czsteczkami MHC zawierajcymi peptydy stosunkowo sabo, dlatego oddziaywanie limfocytw T z komrkami prezentujcymi antygen wspomagane jest przez dodatkowe czsteczki: czsteczki adhezji komrkowej koreceptory : CD4 i CD8

Limfocyt Th pomocniczy Th

Komrka prezentujca antygen

Limfocyt Tc

Komrka docelowa

MITOGENY I SUPERANTYGENY ZDOLNE S DO POLIKLONALNEJ AKTYWACJI LIMFOCYTW

Antygeny, ktre swoicie wi si z receptorami BCR i TCR aktywuj jedynie niewielk cz populacji - okoo 0,01 - 0,1 % klonw limfocytw B lub T. Niektre substancje - mitogeny - zdolne s jednak do poliklonalnej aktywacji limfocytw. Do mitogenw nale: niektre lektyny
- biaka pochodzenia rolinnego - wi si z resztami cukrowymi glikoproteidw obecnych powierzchni limfocytw - powoduj do zlepiania si komrek, co czsto prowadzi do ich aktywacji Lektyna Mitogen szkaratki Konkawalina A Fitohemaglutynia Limfocyty ulegajce aktywacji

B + T T T
na

LPS, lipopolisacharyd bakterii Gram-ujemnych superantygeny wytwarzane przez bakterie i wirusy

- najlepiej poznane s egzotoksyny wytwarzane przez paciorkowce oraz enterotoksyny gronkowce - wi si nieswoicie z kompleksem TCR - czsteczka MHC klasy II - prowadz do aktywacji nawet 20% populacji limfocytw T

Komrka prezentujca antygen

MHC klasy II

antygen superantygen

V
TCR

Superantygeny bior udzia w patogenezie wielu chorb m.in.: zesp wstrzsu septycznego stwardnienie rozsiane

Limfocyt T

uszczyca grulica AIDS wcieklizna

POPULACJE LIMFOCYTW T
Wrd limfocytw T mona wyrni kilka populacji rnicych si: budow receptora TCR (limfocyty i limfocyty ) obecnoci lub brakiem na powierzchni okrelonych czsteczek np. CD4, CD8 funkcj profilem wydzielniczym (wydzielaj odmienne cytokiny)
Czsteczki CD (cluster of differatation)

- markery rnicowania - czsteczki obecne na powierzchni rnych komrek. Opisano ich ju prawie 250, peni przerne funkcje.

Limfocyty T pomocnicze, Th wspomagaj odpowied humoraln i komrkow poprzez wydzielanie odpowiednich cytokin oraz osobisty kontakt maj CD4 i rozpoznaj antygen z udziaem czsteczek MHC klasy II dziel si na dwa zasadnicze typy w zalenoci od profilu wydzielanych cytokin Th1 wspomagaj odpowied komrkow Th2 wspomagaj odpowied humoraln
Ying-Yang ukadu immunologicznego

Limfocyty T supresorowe, Ts peni funkcje regulatorowe i supresorowe utrzymuj stan autotolerancji - hamuj aktywno autoreaktywnych klonw limfocytw T uczestnicz w utrzymywaniu tolerancji na antygeny podane doustnie tolerancja pokarmowa
! S pewne wtpliwoci, czy limfocyty regulatorowe istniej jako odrbna populacja

POPULACJE LIMFOCYTW T
Limfocyty T cytotoksyczne, Tc s zdolne do efektu cytotoksycznego zabijaj zakaone komrki i komrki nowotworowe - indukuj apoptoz przy pomocy perforyn, granzymw przy udziale czsteczek z nadrodziny TNF, ktre wi si receptorami na powierzchni komrek docelowych stanowi bardzo rnorodn populacj limfocytw limfocyty CD8, ktre rozpoznaj antygen z udziaem czsteczek MHC klasy I limfocyty CD4, ktre rozpoznaj antygen z udziaem czsteczek MHC klasy II (Th1) limfocyty NKT komrki NK

MECHANIZM REAKCJI CYTOTOKSYCZNEJ

Oddziaywanie z komrk docelow prowadzi w komrce limfocytu CTL do wzrostu poziomu jonw Ca++ . To, z kolei, indukuje uwolnienie zawartoci ziaren cytolitycznych limfocytw CTL na zewntrz.

Perforyny zawarte w ziarnach cytolitycznych limfocytw cytotoksycznych tworz pory w bonie komrki docelowej.

Jdro komrkowe

Monomery perforyny

Ziarno cytolityczne

CTL

Kana w bonie

Polimeryzacja perforyny

Komrka docelowa

LIMFOCYTY CYTOTOKSYCZNE ZMUSZAJ ZAKAONE LUB NOWOTWOROWE KOMRKI DO APOPTOZY

Granzymy - proteazy oraz inne enzymy zawarte w ziarnach cytolitycznych limfocytw cytotoksycznych indukuj programowan mier komrki docelowej . Niektre granzymy inicjuj w komrce docelowej aktywacj kaskady kaspaz prowadzc do apoptozy. Inne trawi biaka chromatyny. Limfocyty CTL indukuj take apoptoz poprzez odziaywanie biaek FasL - Fas

EGZOCYTOZA

SZLAK Fas

Granzymy Limfocyt CTL

Komrka docelowa

Kana perforynowy

Kaspaza inicjatorowa

Domena mierci biaka Fas

Granzymy KASKADA KASPAZ

APOPTOZA

APOPTOZA
Jednym z symptomw apoptozy w komrkach jest fragmentacja DNA. Mona j zaobserwowa w komrce docelowej ju po 5 min. od momentu uwolnienia zawartoci ziaren cytolitycznych przez limfocyt CTL.

M - molekularny wzorzec masowy 1- Kontrola, DNA niezdregradowany 2- DNA komrki apoptotycznej, widoczna fragmentacja DNA

Zhu YG et al. 2004 Acta Pharmacol Sin 25: 1606

DZIEWICZE LIMFOCYTY Tc S CYTOTOKSYCZNE DOPIERO PO AKTYWACJI

Dziewicze limfocyty Tc nie maj zdolnoci do zabijania komrek nowotworowych lub komrek zakaonych wirusem. Waciwoci cytotoksyczne nabywaj dopiero po pobudzeniu przez limfocyty Th. Istotn rol w aktywacji limfocytw Tc odgrywa inteleukina 2 (IL-2).

Czsteczka MHC klasy II + antygen

APC Sygna kostymulujcy

Limfocyt Th1

Limfocyt Th1 Czsteczka MHC klasy I + antygen Aktywacja Komrka docelowa Sygna kostymulujcy Prekursorowy limfocyt cytotoksyczny

Limfocyt Th1

Proliferacja Rnicowanie

Pobudzony prekursorowy limfocyt cytotoksyczny

Limfocyt cytotoksyczny CTL

CYTOTOKSYCZNE LIMFOCYTY PAMICI NIE WYMAGAJ POMOCY LIMFOCYTW Th

Dziewiczy prekursorowy limfocyt cytotoksyczny limfocyt cytotoksyczny pamici

Limfocyt Th1

Komrka dendrytyczna zakaona wirusem

Pobudzony prekursorowy limfocyt cytotoksyczny

Pobudzony limfocyt cytotoksyczny pamici

Limfocyt Th1

Limfocyt cytotoksyczny CTL

Limfocyt cytotoksyczny CTL pamici

AKTYWNO CYTOTOKSYCZNA ZALENA OD PRZECIWCIA

Niektre komrki wykazuj zdolnoci cytotoksyczne dziki obecnym na swojej powierzchni receptorw dla fragmentu Fc przeciwcia FcR. S one zdolne do niszczenia komrek docelowych opaszczonych przeciwciaami. Zjawisko to okrela si mianem cytotoksycznoci zalenej od przeciwcia (ADCC).

Aktywno cytotoksyczn zalen od przeciwcia wykazuj: limfocyty NK, monocyty, makrofagi, neutrofile, eozynofile oraz trombocyty.

Niszczenie komrek docelowych zachodzi pod wpywem wydzielanych przez komrki efektorowe enzymw litycznych
Proteazy degradujce biaka cytozolowe, enzymy degradujce kwasy nukleinowe

granzymw (granule-associated enzymes)

Proteazy serynowe, ktre aktywuj skadniki ziaren cytolitycznych oraz uaktywniaj kaspazy (enzymy uczestniczce w apoptozie) lub trawi biaka histonowe

perforyn
Glikoproteidy tworzce pory w bonie komrki docelowej. (Analogia do biaka C9 dopeniacza)

TNF
Czynnik martwicy nowotworu indukuje apoptoz komrki docelowej poprzez szlak Fas / Fas ligand

AKTYWNO CYTOTOKSYCZNA ZALENA OD PRZECIWCIA

Enzymy lityczne, perforyny i granzmymy obecne w ziarnach cytolitycznych uwalniane s pod wpywem zwizania si bonowego receptora FcR z przeciwciaami.
Na powierzchni komrki efektorowej obecne s receptory dla Fc przeciwcia, ktre wi immunoglobuliny opaszczajce komrki docelowe.

Receptor FcR

Przeciwciao Antygen

Obecne na powierzchni komrki docelowej antygeny rozpoznawane s przez swoiste przeciwciaa.

Przeciwciaa uczestniczce w ADCC: IgG1, IgG3, IgE

Receptory uczestniczce w ADCC: FcRI , CD64 obecna na powierzchni

makrofagw i monocytw

FcRIIIA na komrkach NK FcRII na makrofagach, eozynofilach,

trombocytach Kompleks receptora FcRIII i immunoglobuliny G (FcRIII - czsteczka CD16 wystpujca na powierzchni komrek NK ).
Radaev i Sun.Mol Immunol. 38:1073-83, 2002.

AKTYWNO CYTOTOKSYCZNA ZALENA OD PRZECIWCIA

Przy udziale przeciwcia komrki NK zabijaj komrki organizmu zakaone wirusem oraz komrki nowotworowe.

Makrofagi, monocyty i neutrofile wykazuj cytotoksyczno w stosunku do erytrocytw oraz komrek nowotworowych.

TNF

Granzymy

Perforyny

Enzymy lityczne

Komrka docelowa

Eozynofile i trombocyty dziki cytotoksycznoci zalenej od przeciwcia wspuczestnicz w niszczeniu niszczenia robakw pasoytniczych oraz ich larw

KOMRKI KOMUNIKUJ SI ZA POREDNICTWEM CYTOKIN

cytokiny to niskoczsteczkowe glikoproteidy dziaaj zwykle w steniu pikomolowym (10-12 M) wydzielane s przez rne komrki, na og pod wpywem jakiego bodca
(komrki s pobudzone) stanowi bardzo rnorodn grup czsteczek. Obecnie wyrnia si wrd nich:

chemokiny, interleukiny, interferony oraz hematopoetyny.

Historycznie rzecz biorc, dawniej wyrniano jeszcze limfokiny - cytokiny wydzielane przez limfocyty oraz monokiny - cytokiny wydzielane przez makrofagi. Nazw tych si obecnie nie stosuje, poniewa okazay si mylce - wspomniane limfokiny i monokiny s wydzielane take przez inne typy komrek.

CHEMOKINY

INTERLEUKINY

CYTOKINY

INTERFERONY

HEMATOPOETYNY

dziaaj tylko na te komrki, ktre na swojej powierzchni zawieraj receptory dla okrelonej cytokiny
Komrki mog posiada kilka typw receptorw dla okrelonej cytokiny rnicych si powinowactwem. Np. istniej a trzy rodzaje receptorw dla IL-2; IL-2R o najwyszym powinowactwie wystpuje niemal jedynie na pobudzonych limfocytach B i T Synteza receptorw moe by regulowana poprzez rne bodce docierajce do komrki, w tym rwnie przez same cytokiny W osoczu mog si take znajdowa uwolnione przez niektre komrki rozpuszczalne receptory, ktre wi nadmiar cytokin. Np. sIL-2R

WACIWOCI CYTOKIN

Dziaanie cytokiny prowadzi zwykle do zmiany ekspresji genw w komrce

Komrki wytwarzaj wiele cytokin o podobnym dziaaniu - redundacja

IL-2 IL-4 IL-5 Pobudzony Limfocyt Th2 Limfocyt B Proliferacja

Ta sama cytokina moe oddziaywa na rne typy komrek - efekt plejotropowy

Proliferacja Wytwarzanie IL-4 i IL-5 Limfocyt Th2

IFN
Makrofag

Wzmaga fagocytoz Stymuluje syntez czsteczek MHC klasy II, FcR Stymuluje aktywno przeciwbakteryjn

Rnicowanie Synteza przeciwcia Limfocyt B

CYTOKINY MOG ODDDZIAYWA ZARWNO NA POBLISKIE KOMRKI JAK I TE, ZLOKALIZOWANE W ODLEGYCH NARZDACH

Dziaanie autokrynne
Czsteczki cytokiny stymuluj aktywno wasnej komrki receptor cytokina najczciej; Np. IL-2 wytwarzana przez pobudzone limfocyty Th, stymuluje je do proliferacji.

Dziaanie parakrynne
Czsteczki cytokiny stymuluj aktywno pobliskich komrek cytokina Np. IL-2 wytwarzana przez limfocyty Th, stymuluje proliferacj limfocytw T cytotoksycznych CD8 oraz komrek NK.

niewielkie iloci cytokiny s potrzebne do osignicia optymalnego stenia

Dziaanie endokrynne
Czsteczki cytokiny stymuluj aktywno komrek znajdujcych si w innych narzdach. naczynie krwiononie

Np. IL-1 pobudza komrki podwzgrza do uwalniania kortykoliberyny (CRH).

FUNKCJE CYTOKIN
uczestnicz w nieswoistej odpowiedzi wrodzonej indukowanej przez makrofagi, ktre zetkny si z czynnikiem zakanym reguluj procesy dojrzewania, proliferacji i stymulacji aktywnoci limfocytw indukowane po rozpoznaniu przez limfocyty T swoistego antygenu reguluj przebieg reakcji zapalnej, w ktrej uczestnicz komrki odpowiedzi nieswoistej pobudzone przez limfocyty T po rozpoznaniu swoistego antygenu reguluj wzrost i rnicowanie si niedojrzaych leukocytw

W pewnym uproszczeniu - wrd cytokin mona wyrni te, ktre dziaaj prozapalnie i te, ktre dziaaj przeciwzapalnie

CYTOKINY PROZAPALNE IL-1 TNF IL-6 IL-2 IL-8 IL-12 IL-18 IFN
endogenne pirogeny WYWOUJ GORCZK

CYTOKINY PRZECIWZAPALNE

IL-4 IL-10 IL-13 TGF

WACIWOCI CYTOKIN
Cytokiny mog wpywa na dziaanie innych cytokin Synergizm - kiedy dziaanie jednej cytokiny wzmacnia efekty dziaania drugiej

IL-4
+ Pobudzony Limfocyt Th2 Przeczanie klas przeciwcia - synteza IgE Limfocyt B

IL-5

Antagonizm - dziaanie jednej cytokiny hamuje efekt dziaania drugiej

Pobudzony Limfocyt Th2

IL-4
Limfocyt B

IFN
Pobudzony Limfocyt Th1

IFN blokuje proces przeczania klas w kierunku IgE indukowany przez IL-4

Cytokiny mog wpywa na ekspresj genw kodujcych inne cytokiny

W ten sposb powstaj kaskady sprzee zwrotnich zarwno dodatnich jak i ujemnych.

IFN
Pobudzony Limfocyt Th1 Makrofag

IL-12
Pobudzony Limfocyt Th1

CO TO JEST SEPSA?
Fakt, 24 lutego 2004 r.

Sepsa nie jest chorob zakan!

Jest to uglniona reakcja zapalna, jaka moe rozwin si na skutek zakaenia lub rozlegego uszkodzenia organizmu .

W ponad 30% przypadkw nie udaje si potwierdzi (zidentyfikowa) badaniem bakteriologicznym rodzaju zakaenia Czynnikami ryzyka s uprzednie zabiegi operacyjne, wiek, wstrzs, oparzenie, uraz, uprzednie leczenie sterydami, lekami immunosupresyjnymi, oparzenie, wspistniejce choroby przewleke Wiele osb, ktrych mier przypisuje si komplikacjom zwizanym z zabiegiem operacyjnym, urazem, chorobami nowotworowymi bd innymi chorobami przewlekymi faktycznie umiera wskutek sepsy 10-14% pacjentw oddziaw intensywnej terapii ma rozpoznan cik seps (sepsa przebiegajca z objawami niewydolnoci narzdowej ) Sepsa moe wystpi u osb w kadym wieku, zarwno zdrowych jak i cierpicych wczeniej na inne choroby Co roku z powodu cikiej sepsy na wiecie umiera ok. 750 tys. ludzi (powyej 1400 osb dziennie). Polska nie dysponuje zestawieniem zachorowalnoci i miertelnoci w rozpoznanej cikiej sepsie Ilo przypadkw cikiej sepsy zwiksza si corocznie z powodu starzenia si spoeczestwa, narastajcej opornoci bakterii na antybiotyki oraz inwazyjnych metod leczenia http://www.sepsa.pl/

SEPSA
W 1992 r. wprowadzono termin uoglnionego stanu zapalnego (SIRS) jako czynnika odpowiedzialnego za rozwj sepsy przy jednoczesnej potwierdzonej obecnoci czynnika infekcyjnego. Sepsa jest procesem dynamicznym, w niektrych przypadkach moe prowadzi do postpujcej niewydolnoci wielu narzdw, wstrzsu i mierci.

Zakaenie

SEPSA

Oglnoustrojowa reakcja zapalna

oparzenie

uraz

Zesp oglnoustojowej reakcji zapalnej (SIRS) reakcja organizmu na rne czynniki kliniczne manifestujce si wystpieniem 2 lub wicej z nastpujcych objaww: 1. Temperatura > 38C lub < 36C 2. Ttno > 90/min 3. Czsto oddechw > 20/min lub paCO2 < 32 mmHg 4. Leukocytoza > 12 000 mm3 lub < 4 000 mm3 lub > 10% postaci niedojrzaych Sepsa - oglnoustojowa reakcja organizmu na zakaenie, czyli SIRS + objawy zakaenia Cika sepsa - sepsa z objawami niewydolnoci narzdw, hipoperfuzji tkanek lub z hipotensj Wstrzs septyczny - forma cikiej sepsy, w ktrej hipotensja utrzymuje si mimo waciwego wypenienia oyska naczyniowego, a utrzymanie prawidowych wartoci cinienia wymaga podawania lekw inotropowych lub obkurczajcych naczynia. W przypadku, gdy doszo do niewydolnoci narzdw (zesp niewydolnoci wielonarzdowej), pomimo podjtego leczenia, szanse pacjenta na przeycie s niewielkie - miertelno wynosi okoo 70%

SEPSA JEST WYNIKIEM UTRATY HOMEOSTAZY

Sepsa rozwija si w wyniku zaburze regulacji odpowiedzi zapalnej, procesw krzepnicia oraz fibrynolizy. ZABURZENIA PROCESW KRZEPNICIA REAKCJA ZAPALNA

SEPSA
ZABURZENIA PROCESU FIBRYNOLIZY

Czynnikiem inicjujcym procesy prowadzce do sepsy jest uwolnienie nadmiernej iloci cytokin prozapalnych: TNF oraz IL-1 np. w odpowiedzi na pojawienie si we krwi LPS.

LPS

TNF
Niskie stenie (~ 10-9 M)

IL-1
Podwyszone stenie

IL-6, IL-8
Wysokie stenie (< 10-7 M)

Aktywacja neutrofilw

Pobudzenie komrek orodka termoregulacji w podwzgrzu

Obnienie kurczliwoci minia sercowego Spadek cinienia krwi

Gorczka Pobudzenie komrek rdbonka drobnych naczy krwiononych

Tworzenie si mikrozakrzepw

Synteza biaek ostrej fazy w wtrobie Hipoglikemia

MIEJSCOWA REAKCJA ZAPALNA

OSTRA FAZA

WSTRZS SEPTYCZNY

Gwn rol w inicjowaniu krzepnicia krwi odgrywa czynnik tkankowy

Czynnik tkankowy = Czynnik III - Tromboplastyna tkankowa

Czynnik tkankowy (TF, tissue factor,) jest glikoproteidem zakotwiczonym w bonie komrkowej. Podlega ekspresji na powierzchni komrek znajdujcych poza obrbem naczy krwiononych, a take komrek tworzcych cian naczy. W normalnych warunkach nie wystpuje na powierzchni komrek rdbonka oraz monocytw. Ekspresj TF na powierzchni tych komrek indukuj jednak cytokiny: TNF, IL-1 oraz porednio aktywacja ukadu dopeniacza.
Czynnik tkankowy naley do nadrodziny cytokinowych receptorw klasy II (do tej rodziny nale receptory dla interferonw oraz IL-10).

Czynnik tkankowy wie obecny w osoczu czynnik VII.

Niektre czsteczki TF wi aktywn form czynnika VIIa. Ten kompleks katalizuje uaktywnienie innych kompleksw TF-VII.

Kompleks TF-czynnik VIIa przeksztaca nieaktywny czynnik Stuarta (czynnik X) w aktywny czynnik Xa. Moe take uaktywnia czynnik Christmasa (czynnik IX) w aktywny czynnik IXa.

Xa
Protrombina TROMBINA

Amplifikacja procesu krzepnicia nastpuje dziki kaskadowym reakcjom proteolitycznym

W wyniku reakcji kompleksu TF-VIIa z czynnikiem X powstaje stosunkowo niewiele aktywnego czynnika Xa. Powstaa trombina aktywuje czynnik XIII stabilizujcy skrzep, a take czynniki, ktre zapewni dalszy odpowiedni poziom syntezy trombiny. S to czynniki V oraz czynnik VIII i czynnik XI .

Czynnik VIIIa i czynnik IXa tworz kompleks tenazy, ktry przeksztaca czynnik X w aktywny czynnik Xa

TENAZA

VIIIa IXa

X Xa

Uaktywniony czynnik V tworzy z czynnikiem Xa kompleks zwany protrombinaz, ktry katalizuje dalsz przemian protrombiny w trombin.

PROTROMBINAZA Va Xa

Protrombina TROMBINA

Proces krzepnicia krwi hamowany jest przez czynniki krce w osoczu bd obecne na powierzchni komrek.
Naturalnymi antykoagulantami krcymi w osoczu s:

inhibitor szlaku czynnika tkankowego (TFPI), ktry hamuje dziaanie kompleksu czynnika tkankowego oraz czynnika VIIa
obecny w osoczu w postaci zwizanej z liprotein oraz na powierzchni komrek rdbonka; wie si z uaktywnionym czynnikiem Xa oraz kompleksem TF- VIIa

antytrombina (AT) wie si z czynnikami XIa, IXa, Xa,, kompleksem TF- VIIa i protrombinaz hamujc ich dziaanie,
naley do rodziny serpin (inhibitorw proteaz serynowych)

Biako C i biako S inaktywuje trombin

Biako C wystpuje w osoczu w postaci zymogenu. Zostaje uaktywnione po zwizaniu si z receptorem EPCR obecnym na powierzchni komrek rdbonka. Komrki rdbonka posiadaj na swojej powierzchni take trombomudulin, biako, ktre wie trombin. Kompleks trombina -trombomodulina uaktywnia biako C, ktre dysocjuje i wie si z biakiem S (witronektyna). Biako C przy udziale biaka S trawi czynnik VIIIa oraz czynnik Va hamujc w ten sposb powstawanie kompleksu tenazy oraz protrombinazy i, co za tym idzie, przeksztacanie protrombiny w trombin.

Powstajcy skrzep podlega degradacji na skutek dziaania ukadu fibrynolitycznego

Fibrynogen, monomery fibryny oraz fibryna rozszczepiane s przez plazmin. Enzym wystpuje w osoczu w postaci nieaktywnej - plazminogenu. Plazminogen przeksztacany jest w plazmin pod wpywem aktywatora plazminogenu. Tkankowy aktywator plazminogenu (tPA)

tPA

Aktywacj plazminogenu hamuje inhibitor aktywatora plazminogenu PAI-1 Plazminogen PLAZMINA

W sepsie dochodzi do zaburzenia ukadu antykoagulacyjnego i fibrynolitycznego

TNF, IL-1 indukuj ekspresj czynnika tkankowego na monocytach oraz komrkach rdbonka moe doj do zainicjowania procesw krzepnicia wydzielana przez pobudzone neutrofile elastaza degraduje antytrombin; niezdegradowane czsteczki wi si z czynnikami krzepnicia poziom antytrombiny w osoczu jest obniony cytokiny prozapalne TNF, IL-1 obniaj poziom ekspresji trombomoduliny na powierzchni rdbonka nie dochodzi do aktywacji bialka C w wyniku dziaania IL-6 dochodzi do wzmoonej syntezy biaek ostrej fazy w tym biaek dopeniacza bialko S zostaje zwizane w duej mierze przez C4bBP - biako wice C4b TNF, IL-1 obniaj poziom tkankowego aktywatora plazminogenu nie dochodzi do wytwarzania plazminy TNF, IL-1 indukuj wzmoona syntez inhibitora tkankowego aktywatora plazminogenu PAI-1 (jest to biako ostrej fazy) nie dochodzi do wytwarzania plazminy

Wstrzs septyczny
Mechanizm patogenezy

LPS
Bakterie we krwi

Monocyty

Aktywacja ukadu dopeniacza

Neutrofile

Reakcja zapalna

Wydzielanie cytokin TNF, IL-1, IL-6, IL-8 Bezporednie uszkodzenie komrek Bradykinina Kininy

Aktywacja ukadu krzepnicia

Czynnik tkankowy

Aktywacja komrek rdbonka

Komrki rdbonka naczy krwiononych Trombomodulina Endotelina NO Tkankowy aktywator plazminogenu Inhibitor tkankowego aktywatora plazminogenu

Dziaanie wazoaktywne Niedokrwienie Zaburzenie fibrynolizy

Skrzep powstaje w wyniku przeksztacenia fibrynogenu w fibryn

Fibrynogen, rozpuszczalne biako o masie 340 kDa obecne w osoczu krwi przeksztacane jest w nierozpuszczaln fibryn. Reakcj t katalizuj trombina oraz uaktywniony czynnik XIII

FIBRYNOGEN TROMBINA Monomery fibryny

Polimer fibryny Czynnik XIIIa Fibryna

Trombina wystpuje w osoczu w postaci nieaktywnej protrombiny.

Uaktywnienie tego enzymu zwizane jest kaskad reakcji enzymatycznych zachodzcych w osoczu krwi, w ktrych uczestnicz czynniki krzepnicia. Niemal wszystkie czynniki krzepnicia s proteazami serynowymi. Wyjtkiem jest czynnik VII, ktry nie jest enzymem oraz czynnik XIII - czynnik stabilizujcy skrzep - ktry jest transglutaminaz.

ODPOWIED PIERWOTNA I WTRNA

Na ponowne zetknicie si z tym samym antygenem ukad immunologiczny reaguje szybciej i z wiksz efektywnoci. Zjawisko to zostao wykorzystane w szczepieniach profilaktycznych.

Odpowied pierwotna rozwija si stosunkowo wolno 5-10 dni po zetkniciu si z antygenem (duga faza latencji) niskie miano swoistych przeciwcia przewaaj przeciwciaa IgM niska swoisto - relatywnie niskie powinowactwo do antygenu wzgldnie dua dawka antygenu

Odpowied wtrna rozwija si szybko dziki komrkom pamici 1-3 dni po zetkniciu si z antygenem (krtka faza latencji wysokie miano swoistych przeciwcia przewaaj przeciwciaa IgG, w niektrych przypadkach IgA lub IgE wysoka swoisto - wysokie powinowactwo do antygenu nastpuje tzw. dojrzewanie powinowactwa wzgldnie maa dawka antygenu

Odpowied pierwotna

Odpowied wtrna
Poziom swoistych przeciwcia

Poziom przeciwcia

Poziom swoistych przeciwcia

dni

dni
F. Boyd F. Basic Medical Microbiology 1995

Pierwszy kontakt z antygenem

Ponowny kontakt z antygenem

CO WCHODZI W SKAD SZCZEPIONKI?

SKADNIKI SZCZEPIONKI

SKADNIKI SWOISTE
- zabite drobnoustroje - ywe drobnoustroje pozbawione waciwoci chorobotwrczych - wyizolowane fragmenty drobnoustrojw - unieszkodliwione toksyny

ADIUWANTY
Substancje wzmagajce odpowied immunologiczn na skadnik swoisty

SUBSTANCJE KONSERWUJCE
- tiomersal (zwizki rtci) - fenol

- wodorotlenek glinu - fosforan glinu lub wapnia - adiuwant Freunda

(prtki bydlce i olej prafilnowy, nie stosowany u ludzi)

Szczepionki poliwalentne zawieraj kilka serotypw danego drobnoustroju np. szczepionka przeciw poraeniu dziecicemu (chorobie HeinegoMedina) zawiera trzy serotypy wirusa polio

Szczepionki monowalentne zawieraj jeden serotyp danego drobnoustroju

W JAKI SPOSB PODAJE SI SZCZEPIONKI?

doustnie - atenuowana przeciw polio rdskrnie - przeciw grulicy i przeciw ospie podskrnie dominiowo -

Nie wolno zapomnie o grzechotkach !

Szczepionek nigdy nie podaje si doylnie !

Pomidzy pierwsz dawk a dawkami przypominajcymi musi upyn okrelony odstp czasu (nie naley go skraca ani wydua, jest dobrany optymalnie) midzy podaniem dwch szczepionek zawierajcych zabite drobnoustroje min. 2 tygodnie midzy podaniem dwch szczepionek, z ktrych jedna zawiera zabite drobnoustroje - min. 4 tygodnie midzy podaniem dwch szczepionek zawierajcych ywe drobnoustroje min. 6 tygodnie

SZCZEPIONKI INAKTYWOWANE
zawieraj martwe drobnoustroje inaktywacja zarazkw nastpuje w wyniku dziaania formaldehydem zalety: nie nastpuje rewersja do form wirulentnych wady: - wymagaj dawek przypominajcych - stymuluj jedynie odporno humoraln
(gdy nie dochodzi do namnaania si drobnoustrojw w organizmie)

- zdarzyy si przypadki, e w niektrych partiach szczepionki drobnoustroje nie zostay cakowicie zabite - doszo do zachorowa - wywouj rzadkie powikania poszczepienne

Inaktywowane szczepionki bakteryjne szczepionka Di-Per-Te zawiera zabite formaldehydem paeczki Bordetella pertussis
(pojedyncza dawka szczepionki zawiera do 20 mld paeczek krztuca)

przeciw cholerze - martwe przecinkowce Vibrio cholerae przeciw dumie - martwe paeczki Yersinia pestis

Inaktywowane szczepionki wirusowe przeciw poliomyelitis - inaktywowane wirusy polio (szczepionka Salka)
W 1953 r. Jonas Salk opracowa inaktywowan szczepionk przeciw polio. Jest ona stosowana do dzisiaj.

Szczepionka chroni ukad nerwowy przed inwazj wirusa dzikiego. Jonas Salk

przeciw grypie
zawiera inaktywowane formaldehydem wiriony, ktre zostay potraktowane deoksycholanem sodu rozszczepione wiriony (dostpne w Polsce: Vaxigrip, Fluarix, Begrivac )

przeciw wcieklinie

SZCZEPIONKI ATENUOWANE
zawieraj ywe drobnoustroje (wirusy lub bakterie) pozbawione waciwoci chorobotwrczych (wirulentnych). Atenuacja (utrata wirulencji przy zachowaniu waciwoci immunogennych) nastpuje w wyniku wielokrotnych pasay okrelonego szczepu drobnoustroju, namnaanego w nietypowych dla niego warunkach.
Uzyskanie odzjadliwionych szczepw wymagao niezwykej cierpliwoci!

wady: - moe nastpi rewersja szczepu atenuowanego do wiruletnego - szczepionki uzyskane poprzez namnaane wirusw na zarodkach kurzych mog zawiera, nawet po oczyszczeniu, antygeny jaja kurzego, co u niektrych osb moe prowadzi do reakcji alergicznych - linie komrkowe, na ktrych namnaa si wirusy mog by zakaone innym wirusem
np. zdarzyo si, e komrki nerki mapiej, w ktrych namnaano wirusa polio (szczepionka Sabina) byy zakaone wirusem SV40

zalety: - w wyniku szczepienia dochodzi do namnaania si drobnoustroju w organizmie symulacja naturalnego zakaenia; nastpuje pobudzenie odpornoci humoralnej i komrkowej - szczepionki atenuowane s bardziej immunogenne, daj trwalsz odporno

ywa szczepionka

zabite wirusy polio

Poziom przeciwcia ochronnych po szczepieniu przeciwko wirusowi polio szczepionk inaktywowan i atenuowan.
Gob J. Immunologia 2002

SZCZEPIONKI ATENUOWANE
Atenuowane szczepionki bakteryjne przeciw grulicy - szczepionka BCG Bacille-Calmette-Gurrin
Albert Calmette i Camille Gurrin od krowy zdechej na grulic izoluj bakterie Mycobacterium bovis. Bakterie hoduj na poywce z ziemniaka z dodatkiem ci. Przez 13 lat, co trzy tygodnie przesiewaj ten sam szczep bakterii na wiee podoe. Po 231 pasaach prtki bydlce trac swoja wirulencj. W 1921 r. zaszczepione zostaje niemowl, ktrego mama zmara na grulic. Albert Calmette Camille Gurrin Szczepionka BCG stosowana jest do dzi.

Atenuowane szczepionki wirusowe przeciw tej febrze

W latach 30. XX w. Max Theiler uzyskuje atenuowany szczep wirusa tej febry. Wirus namnaany jest na zarodku kurzym. Szczepionka jest stosowana do dzi. Przeciwciaa neutralizujce wirusa pojawiaj si ju po 7 dniach od momentu szczepienia.

Max Theiler Nagroda Nobla w 1951 r.

przeciw odrze
nawet w przypadku wiremii, nie dochodzi do wydalania wirionw

ryczce
nawet w przypadku wiremii, nie dochodzi do wydalania wirionw

przeciw wince - nagminne zapalenie przyusznic przeciw ospie wietrznej

SZCZEPIONKI ATENUOWANE
Atenuowane szczepionki wirusowe przeciw poliomyelitis - nagminne poraenie dziecice, choroba HeinegoMedina

Dzieci w centrum rehabilitacyjnym w Indiach. Ostra posta choroby uszkadza orodkowy ukad nerwowy i prowadzi do poraenia wiotkiego

Pierwsz doustn szczepionk opracowa Hilary Koprowski (po prawej, by rok 1950 r.). W latach 50. zaszczepiono ni dzieci w Polsce (ponad 7 mln), Szwajcarii, Chorwacji i Zairze.

Szczepionka Sabina
Sabin pracowa nad uzyskaniem atenuowanego wirusa polio, ktry namnaa si w ukadzie pokarmowym, lecz nie jest zdolny do namnaania si w ukadzie nerwowym. Opracowana przez niego szczepionka doustna zostaa wprowadzona w 1961 r . Jest tania (1 dawka kosztuje 8 centw USA). Chroni przed zakaeniem naturalnie wystpujcymi szczepami wirusa polio i stymuluje miejscow odporno we wrotach zakaenia. Wiriony polio wydalane s z kaem. Po kilku pasaach w ukadzie pokarmowym czowieka mog odzyska waciwoci chorobotwrcze i zarazi otoczenie. Przypadki paraliu wywoanego szczepionkowym wirusem obserwuje si niezwykle rzadko: 1 przypadek na 2,5 mln dawek.

Albert Sabin

SZCZEPIONKI PODJENDOSTKOWE I ACELULARNE

stosowane s ze wzgldu na ryzyko zwizane z uyciem inaktywowanych bd atenuowanych drobnoustrojw zawieraj wyizolowane antygeny, najczciej powierzchniowe, drobnoustrojw lub unieszkodliwione egzotoksyny wytwarzane przez mikroorganizmy zalety: zmniejszone ryzyko powika i odczynw poszczepiennych wady: wymagaj dawek przypominajcych Szczepionki zawierajce wyizolowane polisacharydy otoczek bakteryjnych przeciw meningokowemu zapaleniu opon mzgowych - polisacharydy Neisseria meningitidis przeciw pneumokokowemu zapaleniu puc - polisacharydy Streptococus pneumniae przeciw zapaleniu opon mzgowych wywoywanemu przez Haemophilus influenzae typ b Aby pobudzi odporno komrkow, polisacharydy wie si z biakiem nonikowym, zwykle jest nim toksoid boniczy lub tcowy Szczepionki zawierajce wyizolowane antygeny przeciw krztucowi - acelularna
zawiera 5 antygenw wyizolowanych z komrek Bordetella pertussis

przeciw wirusowemu zapaleniu wtroby typ B

zawiera oczyszczony antygen wirusa HBV

przeciw grypie
zawiera oczyszone glikoproteidy wirusa grypy hemaglutynin i neuraminidaz (dostpne w Polsce: Influvac, Fluvirin, Isiflu Zonale)

Niektre szczepionki zawieraj unieszkodliwione egzotoksyny pod wpywem formaldehydu niektre toksyny bakteryjne trac waciwoci toksyczne, zachowujc jednoczenie swoje waciwoci antygenowe odzjadliwion toksyn nazywamy toksoidem lub anatoksyn wprowadzenie do organizmu stymuluje powstawanie przeciwcia neutralizujcych toksyn - antytoksyn szczepionka przeciw tcowi - stosuje si zwykle jako szczepionk skojarzon Di-Per-Te
toksoid tcowy, przebycie choroby nie zapewnia odpornoci, naley si szczepi w razie skaleczenia

szczepionka przeciw bonicy - stosuje si jako szczepionk skojarzon Di-Per-Te

SZCZEPIONKI SKOJARZONE
Zawieraj skadniki przeciw kilku rodzajom drobnoustrojw zakanych

Di-Per-Te (DTP) MMR IPV+ DTP IPV+ DTP + Hib IPV+DTP+HepB+Hib hepatitis A+B

bonica + krztusiec + tec winka + odra + ryczka inaktywowana polio + bonica + krztusiec + tec inaktywowana polio + bonica + krztusiec + tec + H. Influenzae b inaktywowana polio + bonica + krztusiec + tec + H. Influenzae b + wirus taczki typu B wirus taczki typu A + wirus taczki typu B

POLSKI KALENDARZ SZCZEPIE

Kilka dni po urodzeniu (przed powrotem do domu ze szpitala)
przeciw grulicy przeciw wirusowemu zapaleniu wtroby typu B (wzw B, taczka typu B)
powinno si zaszczepi dziecko po 1 dobie ycia

W cigu pierwszego roku ycia przeciw bonicy, tcowi i krztucowi, poliomyelitis (choroba Heinego-Medina)
dawki przypominajce: wzw B, bonica, tec, krztusiec, poliomyelitis szczepienie dodatkowe: przeciw zapaleniu opon mzgowych wywoywanemu przez Haemophilus influenzae b (Hib)

W drugim roku ycia

przeciw odrze - mona stosowa szczepionk skojarzon z ryczk i wink, dawki przypominajce: wzw B, bonica, tec, krztusiec, poliomyelitis

W wieku przedszkolnym
dawki przypominajce: bonica, tec, poliomyelitis, odra, grulica

W wieku szkolnym
przeciw ryczce dawki przypominajce: bonica, tec, poliomyelitis, odra, grulica, wzw B

W wieku ponad-gimnazjalnym
dawki przypominajce: bonica, tec, grulica

ODCZYNY I POWIKANIA POSZCZEPIENNE

Odczyny poszczepienne
zale od rodzaju drobnoustroju oraz sposobu przygotowania szczepionki odczyny nieswoiste wystpuj najczciej po podaniu szczepionek aktywowanych, zwykle 12 do 24 godz. po podaniu szczepionki odczyny swoiste zwizane s z namnaaniem si w organizmie ywych drobnoustrojw podanych w atenuowanej szczepionce, maj typowy przebieg w zalenoci od rodzaju drobnoustroju np. Powstawanie grudki, owrzodzenia i blizny po szczepieniu przeciw ospie, grulicy (BCG) lub tularemii - skaryfkacja odczyny miejscowe pojawiaj si w miejscu wprowadzenia szczepionki odczyny oglne to: gorczka, ble mini, ble gowy, rzadziej wysypki uczuleniowe. Wywoane s namnaaniem si atenuowanych wirusw w okolicznych wzach chonnych i wiremi. Odczyny poszczepienne mog by wywoane take przez nieswoiste skadniki szczepionki : - substancje konserwujce - skadniki podoa, na ktrym przygotowana zostaa szczepionka
antygeny jaja kurzego - w przypadku stosowania szczepionek zawierajcych wirusy namnoone na zarodkach kurzych antybiotyki stosowane w hodowlach tkankowych, z ktrych izoluje si wirusy szczepionkowe, nie wolno uywa penicyliny )

Powikania poszczepienne
wystpuj bardzo rzadko mog by spowodowane przez szereg rnych czynnikw: np. nieprawidowe wykonanie szczepienia, niewaciwe przechowywanie szczepionki, nadmierna patologiczna reakcja organizmu na prawidowo przeprowadzone szczepienie s zwizane ze swoistym skadnikiem szczepionki

PRZECIWSKAZANIA DO SZCZEPIE PROLFILAKTYCZNYCH

rni si w zalenoci od rodzaju szczepionki i sposobu jej przygotowania nawet dugotrwae przeciwskazania zwizane np. z upoledzeniem odpornoci nie oznaczaj, e
dziecka nie naley szczepi w ogle np. dzieci bdce nosicielami wirusa HIV, jeli nie maj jeszcze klinicznej postaci AIDS, powinny zosta zaszczepione jak najwczeniej - zanim nastpi immunosupresja wywoana przez HIV

Przeciwskazania krtkotrwae ostra choroba gorczkowa cia

Przeciwskazania dugotrwae nadwraliwo na skadniki szczepionki

(ktra moe prowadzi do wstrzsu anafilaktycznego, reakcje anafilaktyczne na owoalbumin)

obnienie odpornoci - choroby nowotworowe, niedobory immunologiczne, terapia immunosupresyjna

generalnie unika si ywych szczepionek wirusowych i bakteryjnych

ostra reakcja na poprzedni dawk szczepionki

ZALECANE SZCZEPIENIA NIEOBOWIZKOWE

Kto si powinien szczepi przeciw grypie i dlaczego?
Wskazania kliniczne i indywidualne przewlekle choroby
(astma, cukrzyca, niewydolno ukadu krenia, oddychania, nerek)

Wskazania epidemiologiczne Grupy ryzyka pracownicy suby zdrowia, szk, handlu, transportu, budownictwa osoby naraone na kontakty z du liczb ludzi bd pracujce na otwartej przestrzeni

stan obnionej odpornoci w podeszym wieku (<65 lat)

ODPORNO GROMADNA
W wyniku szczepie ochronnych ronie nie tylko indywidualna odporno u osb szczepionych, ale take odporno zbiorowa, poniewa nastpuje: ograniczenie rezerwuaru danego zarazka, jeli jest nim populacja ludzka zahamowanie krenia danego zarazka w obrbie danej populacji. Osobnik zaszczepiony nie choruje, wic nie jest rdem zakaenia dla innych

W celu wyeliminowania chorb zakanych konieczne jest zaszczepienie wysokiego odsetka ludnoci mieszkajcej na danym terenie
Malaria Krztusiec Odra Choroba Heinego-Medina winka Bonica Ryczka Ospa prawdziwa 80-99% 92-94% 83-94% 80-86% 75-86% ~ 85% 83-85% 80-85%

Chorob mona wyeliminowa jedynie wtedy, kiedy czowiek jest jedynym rezerwuarem zakaenia

Copyright 2003 Taina Litwak.

Ci, ktrzy znajduj si wewntrz koa, chronieni s przed atakiem zarazkw dziki kordonowi ludzi szczepionych.

NAJWIKSZE OSIGNICIA WAKCYNOLOGII I MIDZYNARODOWEJ WSPPRACY

Midzynarodowe Kampanie zorganizowane przez WHO

Eliminacja ospy prawdziwej W 1977 r. odnotowano ostatni przypadek ospy prawdziwej.

Eliminacja dziecicego poraenia wiotkiego

From 1988-2005, an estimated 5 million people who would otherwise have been paralysed will be walking because of the Global Polio Eradication Initiative. WHO

Obszary, na ktrych poliomyelitis wystpuje endemicznie Obszary nie-endemicznie

1988 r.
Obszary, na ktrych dziki szczepieniom wyeliminowano wystpowanie wirusa polio

Obszary endemiczne: Indie, Pakistan, Afganistan, Egipt Niger, Nigeria, 2003 r.