Bat Cementowo Wapienniczy 2004

KOMISJA EUROPEJSKA
Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszcze (IPPC) Dokument Referencyjny dla najlepszych dostpnych technik w przemyle cementowo-wapienniczym
grudzie 2001
MINISTERSTWO RODOWISKA
Warszawa, stycze 2004
Tytu orginau:
Reference Document on Best Available Techniques in the Cement and Lime Manufacturing Industries
Dokument ten, zatwierdzony przez Komisj Europejsk w grudniu 2001r., jest rezultatem wymiany informacji zorganizowanej na mocy art. 16 (2) Dyrektywy Rady 96/61/EC z dnia 24 wrzenia 1996r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze w ramach prac Technicznej Grupy Roboczej, dziaajcej przy Europejskim Biurze IPPC w Sewilli. Niniejszy Dokument referencyjny dla najlepszych dostpnych technik w przemyle cementowowapienniczym suy celom informacyjnym i nie jest przepisem prawa. Moe by pomocny przy okrelaniu wymogw najlepszych dostpnych technik (BAT) dla instalacji do produkcji cementu i wapna oraz przesank do podejmowania decyzji odnonie warunkw pozwolenia zintegrowanego dla tych instalacji. Tumaczenie wykonano w ramach IV Programu Indykatywnego Wsparcie Ministerstwa rodowiska w procesie integracji Polski z Uni Europejsk i w dostosowaniu prawa oraz administracji ochrony rodowiska do wymogw czonkostwa w Unii Europejskiej, finansowanego ze rodkw Ekologicznego Funduszu Partnerskiego Phare.
Tumaczenie dokumentu zostao zweryfikowane merytorycznie przez ekspertw i tumaczy: doc. dr in. Jerzy Duda, dr in. Franciszek Sadeczek. Tumaczenie uzyskao aprobat Technicznej Grupy Roboczej ds. produkcji cementu i wapna dziaajcej przy Miniesterstwie rodowiska. W przypadku wtpliwoci interpretacyjnych naley posuy si dokumentem oryginalnym: Reference Document on Best Available Techniques in the Cement and Lime Manufacturing Industries dostpnym na stronie internetowej Europejskiego Biura IPPC w Sewilli (http://eippcb.jrc.es)
ii
Streszczenie
STRESZCZENIE
Niniejszy dokument referencyjny dotyczcy najlepszych dostpnych technik BAT (Best Available Techniques) w przemyle cementowym i wapienniczym odzwierciedla wymian informacji przeprowadzon zgodnie z art. 16 ust. 2 dyrektywy Rady 96/61/WE. Dokument ten powinien by rozpatrywany w wietle wstpu, ktry okrela jego cele i sposb wykorzystania. Niniejszy dokument referencyjny BAT skada si z dwch czci, jednej dla przemysu cementowego i drugiej dla przemysu wapienniczego; kada z czci skada si z 7 rozdziaw zgodnie z planem oglnym. Przemys cementowy Cement to podstawowy materia w konstrukcjach budowlanych oraz w inynierii ldowej. Produkcja w przemyle cementowym jest bezporednio zwizana z oglnym stanem budownictwa, a co za tym idzie, pozostaje w cisym zwizku z ogln sytuacj gospodarcz. Produkcja cementu w krajach Unii Europejskiej w 1995 r. utrzymywaa si na poziomie 172 milionw ton, co stanowio 12% produkcji wiatowej. Po wydobyciu, przemiale i homogenizacji surowcw pierwsz operacj w procesie produkcji cementu jest kalcynacja wglanu wapnia. Potem nastpuje spiekanie w wysokich temperaturach otrzymanego tlenku wapnia z krzemionk, tlenkiem glinu i tlenkiem elaza w celu otrzymania klinkieru. Nastpnie klinkier przemiela si z gipsem i innymi skadnikami w celu wytworzenia cementu. Zoa wapienne wystpujce naturalnie w przyrodzie, takie jak kamie wapienny, margiel lub kreda, stanowi rdo wglanu wapnia. Krzemionka, tlenek elaza i tlenek glinu znajduj si w rnych rudach i mineraach, takich jak piasek, upek, glina i ruda elaza. Czciowymi substytutami surowcw naturalnych mog by take popioy z elektrowni, uel wielkopiecowy i inne pozostaoci procesw przemysowych. Do wyprodukowania 1 tony klinkieru w UE zuywa si przecitnie 1,57 tony surowcw. Najwiksza strata w bilansie pochodzi z procesu emisji dwutlenku wgla do atmosfery podczas reakcji kalcynacji (CaCO3 CaO + CO2). Przemys cementowy jest bran energochonn. Koszty energii stanowi 30-40% kosztw produkcji (tj. kosztw z wyczeniem nakadw inwestycyjnych). Do wytworzenia ciepa potrzebnego w procesie produkcji cementu mona uywa rnych paliw. W roku 1995 najczciej uywanymi paliwami byy: koks ponaftowy (39%) i wgiel kamienny (36%), a take rnego rodzaju odpady (10%), paliwa olejowe (7%), wgiel brunatny (6%) i gaz (2%). W 1995 r. w Unii Europejskiej istniay 252 instalacje produkujce klinkier cementowy i cement gotowy, wyposaone cznie w 437 piecw, jednak nie wszystkie one dziaay. Istniao ponadto 68 przemiaowni (mynw) bez piecw. W ostatnich latach wydajno typowego pieca dosza do poziomu ok. 3000 ton klinkieru dziennie. Klinkier wypala si w piecu obrotowym, ktry moe stanowi cz instalacji do wypalania metod mokr lub such w dugim piecu, instalacji do wypalania metod pmokr lub psuch w piecu z podgrzewaczem rusztowym (Lepol), instalacji wypalania metod such z wymiennikiem lub z
Przemys cementowo-wapienniczy
Streszczenie
wymiennikiem/prekalcynatorem. Uwaa si, e najlepsz dostpn technik BAT(1) produkcji klinkieru cementowego jest piec metody suchej z wielostopniowym podgrzewaczem i prekalcynatorem. Bilans cieplny BAT dla tej metody wynosi 3000 MJ/ton klinkieru. Obecnie okoo 78% europejskiej produkcji cementu pochodzi z piecw dziaajcych metod such, 16% cementu wytwarza si w piecach pracujcych metod psuch i pmokr, a reszta produkowanego w Europie cementu, okoo 6%, pochodzi z piecw dziaajcych metod mokr. Generalnie przewiduje si, e dziaajce w Europie piece metody mokrej zostan w ramach modernizacji przeksztacone w instalacje pracujce metod such, podobnie jak piece metody psuchej i pmokrej. Wypalanie klinkieru ma najwiksze znaczenie dla kwestii ochrony rodowiska powizanych z produkcj cementu; tj. zuycia energii i emisji do atmosfery. Gwnymi substancjami emitowanymi do rodowiska s tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2) i pyy. O ile ograniczanie emisji pyw to zagadnienie szeroko podejmowane od ponad 50 lat, a ograniczenie emisji S02 jest spraw o charakterze specyficznym dla danego zakadu, to ograniczenie emisji NOx stanowi w przemyle cementowym zagadnienie stosunkowo nowe. Wiele cementowni podjo w zwizku z tym podstawowe dziaania technologiczne, takie jak: optymalizacja sterowania procesem, zastosowanie nowoczesnych, grawimetrycznych metod dozowania paliw staych, zoptymalizowane poczenia z chodnikami oraz zastosowanie systemw zarzdzania energi. Dziaania te podejmuje si zazwyczaj w celu poprawienia jakoci klinkieru i obnienia kosztw produkcji, ale przyczyniaj si one take do zmniejszenia zuycia energii i emisji do atmosfery. Najlepsze dostpne techniki BAT(1) ograniczania emisji NOx s poczeniem podstawowych dziaa technologicznych z podstawowymi dziaaniami, majcymi na celu obnianie emisji NOx, opalaniem etapowym i selektywn redukcj niekatalityczn (SNCR). Poziom emisji odpowiadajcy BAT(2), uzyskiwany przy zastosowaniu tych technik, wynosi 200-500 mg NOx/m3 (w przeliczeniu na NO2). Ten poziom emisji moe by rozpatrywany w kontekcie podawanego obecnie zakresu emisji <200-3000 mg NOx/m3 i faktu, i po wprowadzeniu podstawowych dziaa technologicznych w wikszoci piecw w Pastwach Unii Europejskiej mona uzyska emisje na poziomie poniej 1200 mg/m3. O ile powysze najlepsze dostpne techniki BAT zyskay poparcie w dziedzinie obniania emisji NOx, to jednak wrd czonkw Technicznej Grupy Roboczej (TWG) powsta inny pogld(3) mwicy, e poziom emisji odpowiadajcy BAT wynosi 500-800 mg NOx/m3 (w przeliczeniu na NO2). Wyraano take opini(3), i najlepsz dostpn technik BAT jest selektywna redukcja katalityczna (SCR), przy ktrej poziom emisji wynosi 100-200 mg NOx/m3 (w przeliczeniu na NO2). Najlepsze dostpne techniki BAT(1) ograniczania emisji SO2 s poczeniem podstawowych dziaa technologicznych z dodawaniem absorbentu/adsorbentu w przypadku pocztkowego poziomu emisji nie przekraczajcego ok. 1200 mg SO2/m3 oraz z mokr lub such puczk w przypadku pocztkowego poziomu emisji powyej 1200 mg SO2/m3. Poziom emisji BAT(2) uzyskiwany przy zastosowaniu tych metod wynosi 200-400 mg SO2/m3. O iloci emitowanego przez cementownie
1 2
KwalifIkacje dotyczce stosowalnoci i wykonalnoci patrz rozdzia 1.5. Poziomy emisji s wyraone jako dzienne wartoci rednie w warunkach standardowych: 273 K, 101,3 kPa, 10% tlenu, dla suchego gazu. 3 Szczegy i uzasadnienie rozbienych pogldw przedstawiono w rozdziale 1.5.
Przemys cementowo-wapienniczy II
Streszczenie
SO2 decyduje przede wszystkim zawarto lotnej siarki w surowcach uywanych do produkcji. Piece, w ktrych uywa si surowcw o niewielkiej lub zerowej zawartoci lotnej siarki, odznaczaj si poziomami emisji znacznie niszymi bez stosowania technik ograniczajcych emisj tych zanieczyszcze. Podawane obecnie poziomy emisji mieszcz si w zakresie <10-3500 mg SO2/m3. Najlepsze dostpne techniki BAT ograniczania emisji pyw s poczeniem podstawowych dziaa technologicznych z efektywnym usuwaniem materiaw pylastych, pochodzcych ze rde punktowych, poprzez zastosowanie elektrofiltrw i/lub odpylaczy tkaninowych. Poziom emisji BAT(2) uzyskiwany przy zastosowaniu tych technik wynosi 20-30 mg pyu/m3. Podawany obecnie zakres emisji wynosi 5-200 mg pyu/m3 dla rde punktowych. Najlepsze dostpne techniki BAT obejmuj take ograniczanie do minimum i zapobieganie niezorganizowanej emisji pyw, zgodnie z opisem w rozdziale 1.4.7.3. Najlepsz dostpn technik BAT ograniczania iloci odpadw jest zawracanie wychwyconych materiaw pylastych do procesu wszdzie tam, gdzie jest to praktycznie moliwe. Jeli wychwyconych pyw nie mona podda recyklingowi, za metod BAT uznaje si wykorzystanie tych pyw w innych produktach komercyjnych. Zaleca si aktualizacj niniejszego dokumentu referencyjnego BAT ok. 2005 r., szczeglnie w odniesieniu do ograniczania emisji NOx (rozwj technologii SCR i wysokoefektywnej SNCR). Do zagadnie, ktre nie zostay ujte w peni w niniejszym dokumencie, a ktre mona byoby uwzgldni /omwi w przegldzie, nale: - szersza informacja na temat dodatkw chemicznych dziaajcych jako upynniacze szlamu, - informacje liczbowe na temat dopuszczalnej czstoci i czasu trwania pikw CO, oraz - odpowiadajce BAT wielkoci emisji lotnych zwizkw organicznych (VOC)4, metali, HCL, HF, CO i dioksyn / furanw (PCDD/Fs). Przemys wapienniczy Wapno jest skadnikiem wielu produktw. Stosuje si je np. jako topnik w procesie oczyszczania stali, jako spoiwo w budownictwie, a take jako materia do wytrcania zanieczyszcze w procesach uzdatniania wody. Wapna uywa si rwnie czsto do neutralizowania kwanych skadnikw ciekw przemysowych i gazw spalinowych. Roczna produkcja krajw UE na poziomie ok. 20 milionw ton wapna stanowi ok. 15% sprzedawanej wiatowej produkcji wapna. Proces wytwarzania wapna polega na wypalaniu wglanu wapnia i/lub wglanu magnezu w celu uwolnienia dwutlenku wgla i uzyskania odpowiedniego tlenku (CaCO3 CaO + CO2). Przed przetransportowaniem do silosu magazynowego wytworzony w piecu tlenek wapnia poddaje si kruszeniu, mieleniu i/lub przesiewaniu. Z silosu wapno palone jest dostarczane odbiorcom do stosowania jako wapno niegaszone lub jest przekazywane do zakadu hydratyzowania, gdzie w reakcji z wod produkuje si wapno gaszone. Pojcie wapno obejmuje wapno palone i wapno gaszone i jest synonimem pojcia produkty wapiennicze. Wapno niegaszone lub wapno palone jest tlenkiem wapnia (CaO). Wapno gaszone skada si gwnie z wodorotlenku wapnia (Ca(OH)2) i obejmuje wapno hydratyzowane
Przypis tumacza. Na termin lotne zwizki organiczne jest ju stosowana polska wersja skrtu (LZO), np. w Rozporzdzeniu Ministra rodowiska z dnia 4 sierpnia 2003 r. (Dz.U. Nr 163, poz.1584) w sprawie standardw emisyjnych , w za.11. Skrt tam uyty dla lotnych zwiazkw organiczynych, to LZO (a nie VOC), jednak na yczenie Ministerstwa rodowiska tumacz zastosowa konsekwentnie w caym niniejszym dokumencie skrt VOC. Przemys cementowo-wapienniczy III
4
Streszczenie
(wodorotlenek wapnia w postaci suchego proszku), mleko wapienne i ciasto wapienne (zawiesina czstek wodorotlenku wapnia w wodzie). W procesie produkcji wapna zuywa si zazwyczaj od 1,4 do 2,2 tony wapienia na ton przeznaczonego do sprzeday wapna palonego. Zuycie zaley od rodzaju produktu, czystoci wapienia, stopnia kalcynacji i iloci odpadw. Wikszo strat bilansowych stanowi emisja dwutlenku wgla do atmosfery. Przemys wapienniczy jest bran bardzo energochonn, a koszty energii stanowi do 50% cakowitych kosztw produkcji. Piece opala si paliwami staymi, ciekymi lub gazowymi. W cigu ostatnich kilku lat znacznie wzroso zastosowanie gazu ziemnego. W 1995 r. najczciej stosowanymi paliwami byy: gaz ziemny (48%), wgiel, w tym wgiel kamienny, koks, wgiel brunatny i koks ponaftowy (36%), dalej olej (15%) oraz inne paliwa (l %). W 1995 r. w Unii Europejskiej istniao okoo 240 instalacji do produkcji wapna (z wyczeniem produkcji wapna na wasne potrzeby), obejmujcych cznie ok. 450 piecw. Wikszo z nich stanowi piece szybowe i wspprdowo-regeneracyjne. Typowa wydajno piecw ley w przedziale od 50 do 500 ton wapna dziennie. Kluczowe zagadnienia z zakresu ochrony rodowiska, zwizane z produkcj wapna to zanieczyszczenie powietrza i zuycie energii. Proces wypalania wapna jest gwnym rdem emisji i zasadniczym konsumentem energii. Wtrny proces gaszenia i mielenia wapna moe mie take istotne znaczenie. Gwnymi substancjami emitowanymi do rodowiska s pyy, tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2) i tlenek wgla (CO). Wiele zakadw wapienniczych podjo podstawowe dziaania technologiczne, takie jak optymalizacja sterowania procesem. Dziaania te podejmuje si zazwyczaj w celu poprawienia jakoci produktw i obnienia kosztw produkcji, ale przyczyniaj si one take do zmniejszenia zuycia energii i emisji do atmosfery. Najlepsze dostpne techniki BAT ograniczania emisji pyw s poczeniem podstawowych dziaa technologicznych z efektywnym usuwaniem materiaw pylastych ze rde punktowych poprzez zastosowanie odpylaczy tkaninowych, elektrofiltrw i/lub puczek mokrych. Poziom emisji odpowiadajcy BAT(5) wynosi 50 mg pyu/m3. Do najlepszych dostpnych technik BAT zalicza si take ograniczanie do minimum i zapobieganie niezorganizowanej emisji pyw, zgodnie z opisem w rozdziale 1.4.7.3. Najlepszymi dostpnymi technikami BAT zmniejszania iloci odpadw jest odzysk pyw oraz pozajakociowego wapna palonego i hydratyzowanego w wybranych produktach handlowych. Wielko emisji NOx zaley gwnie od jakoci produkowanego wapna i konstrukcji pieca. Palniki o niskiej emisji NOx zainstalowano w niewielu piecach obrotowych. Innych technologii ograniczania emisji NOx w przemyle wapienniczym nie zastosowano. Wielko emisji SO2, gwnie z piecw obrotowych, zaley od zawartoci siarki w paliwie, konstrukcji pieca i wymaganej zawartoci siarki w wyprodukowanym wapnie. Z tego wzgldu wybr paliw o niskiej zawartoci siarki moe ograniczy emisje SO2, podobnie jak produkcja wapna o wyszej zawartoci siarki. Dostpne s techniki dodawania absorbentw, cho obecnie nie stosuje si ich w przemyle wapienniczym.
5
Poziomy emisji podaje si jako dzienne wartoci rednie w warunkach standardowych: 273 K, 101,3 kPa, 10% tlenu, dla suchego gazu, z wyjtkiem instalacji hydratyzacji, dla ktrych warunki s takie jak dla emisji
IV
Streszczenie
Przed dokonaniem aktualizacji niniejszego dokumentu referencyjnego BAT uyteczne mogoby by przeprowadzenie przegldu stosowanych obecnie technik ograniczania emisji zanieczyszcze i zuycia, a take monitoring w przemyle wapienniczym. Weryfikacji dokonali: Jerzy Duda Franciszek Sadeczek Instytut Mineralnych Materiaw Budowlanych w Opolu
Wstp
WSTP 1. Status niniejszego dokumentu
O ile nie zaznaczono inaczej, termin dyrektywa oznacza w niniejszym dokumencie dyrektyw Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze (IPPC). Niniejszy dokument stanowi cz z serii prezentujcej wyniki wymiany informacji pomidzy Pastwami Czonkowskimi UE i poszczeglnymi gaziami przemysu na temat najlepszych dostpnych technik (BAT - ang. Best Available Techniques), wsplnego monitoringu i ich rozwoju. Zosta on opublikowany przez Komisj Europejsk zgodnie z postanowieniami art. 16 ust. 2 dyrektywy i dlatego, zgodnie z zacznikiem IV do dyrektywy, musi by brany pod uwag przy okrelaniu najlepszych dostpnych technik.
2. Istotne zobowizania prawne wynikajce z dyrektywy IPPC oraz definicja najlepszych dostpnych technik BAT
Aby uatwi czytelnikowi zrozumienie kontekstu prawnego, w jakim usytuowany jest niniejszy dokument, we wstpie tym przedstawiono niektre najwaniejsze postanowienia dyrektywy IPPC, w tym definicj terminu najlepsze dostpne techniki. Prezentacja ta jest z koniecznoci niepena i ma wycznie charakter informacyjny. Nie posiada ona mocy prawnej i w aden sposb nie zmienia ani nie szkodzi obowizujcym postanowieniom dyrektywy. Celem niniejszej dyrektywy jest osignicie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze powstajcych w wyniku dziaa wymienionych w zaczniku I, prowadzcego do wysokiego poziomu ochrony rodowiska jako caoci. Podstawa prawna dyrektywy zwizana jest z ochron rodowiska naturalnego. Jej realizacja powinna przebiega rwnie w oparciu o inne cele Wsplnoty takie, jak na przykad konkurencyjno przemysu wsplnotowego, przyczyniajc si przez to do zrwnowaonego rozwoju. Ucilajc, dyrektywa ta przewiduje stworzenie systemu pozwole dla pewnych kategorii instalacji przemysowych i wymaga zarwno od ich uytkownikw, jak i od tworzcych przepisy przyjcia zintegrowanego, caociowego podejcia do potencjau danej instalacji w zakresie zanieczyszcze i zuycia. Oglnym celem takiego podejcia musi by poprawa zarzdzania i kontroli procesw przemysowych, ktra zapewni wysoki poziom ochrony rodowiska jako caoci. Kluczowe znaczenie dla tego podejcia ma oglna zasada przedstawiona w art. 3, zgodnie z ktr uytkownicy powinni podj wszystkie waciwe dziaania zapobiegajce zanieczyszczeniom, w szczeglnoci poprzez stosowanie najlepszych dostpnych technik umoliwiajcych im osiganie lepszych wynikw w zakresie ochrony rodowiska. Okrelenie najlepsze dostpne techniki zostao zdefiniowane w art. 2 ust. 11 dyrektywy jako najbardziej skuteczne i zaawansowane stadium rozwoju dziaalnoci i metod eksploatacji, wskazujce na praktyczn przydatno poszczeglnych technik jako podstawy dla okrelenia granicznych wielkoci emisyjnych sucych zapobieganiu, a gdy nie jest to moliwe, oglnie ograniczaniu emisji i wpywu na rodowisko jako cao. W art. 2 ust. 11 definicja ta zostaje dodatkowo wyjaniona w nastpujcy sposb: techniki obejmuj zarwno stosowan technologi, jak i sposb zaprojektowania, budowy, utrzymania, eksploatacji i wycofania z uycia danej instalacji;
VI
Wstp
dostpne techniki s to techniki, ktre zostay rozwinite w skali umoliwiajcej ich wdroenie w danych sektorach przemysowych na warunkach opacalnych z ekonomicznego i technicznego punktu widzenia, przy uwzgldnieniu kosztw i korzyci dla rodowiska, niezalenie od tego, czy techniki te s stosowane lub wytwarzane w danym Pastwie Czonkowskim, o ile s one racjonalnie dostpne dla uytkownika; najlepsze oznacza najskuteczniejsze w osiganiu oglnie wysokiego poziomu ochrony rodowiska jako caoci. Ponadto, zacznik IV dyrektywy zawiera wykaz okolicznoci, ktre naley uwzgldni generalnie lub w poszczeglnych przypadkach, przy okrelaniu najlepszych dostpnych technik, biorc pod uwag prawdopodobne koszty i korzyci dla rodowiska zwizane z zastosowaniem danego rodka oraz zasady ostronoci i zapobiegania. Okolicznoci te obejmuj informacje publikowane przez Komisj zgodnie z art. 16 ust. 2. Waciwe organy odpowiedzialne za wydawanie pozwole przy okrelaniu warunkw pozwolenia musz bra pod uwag oglne zasady podane w art. 3. Warunki te musz obejmowa graniczne wielkoci emisji, ktre w uzasadnionych przypadkach zostan uzupenione lub zastpione przez rwnowane parametry lub rodki techniczne. Zgodnie z art. 9 ust. 4 dyrektywy te graniczne wielkoci emisji, rwnowane parametry i rodki techniczne musz bez uszczerbku dla standardw jakoci rodowiska opiera si na najlepszych dostpnych technikach, bez zalecania stosowania jakiejkolwiek techniki lub konkretnej technologii, lecz przy uwzgldnieniu waciwoci technicznych danej instalacji, jej lokalizacji geograficznej oraz lokalnych warunkw rodowiska. W kadych okolicznociach warunki pozwolenia musz obejmowa postanowienia dotyczce minimalizacji emisji zanieczyszcze o dalekim zasigu oraz zanieczyszcze transgranicznych i musz gwarantowa wysoki poziom ochrony rodowiska jako caoci. Zgodnie z art. 11 dyrektywy, Pastwa Czonkowskie maj obowizek zapewni, by waciwe organy zapoznaway si z rozwojem najlepszych dostpnych technik lub byy o nim informowane.
3.
Cele niniejszego dokumentu
Art. 16 ust. 2 dyrektywy zobowizuje Komisj do organizowania wymiany informacji pomidzy Pastwami Czonkowskimi oraz zainteresowanymi gaziami przemysu na temat najlepszych dostpnych technik, zwizanego z nimi monitorowania oraz ich rozwoju oraz do publikowania wynikw takiej wymiany informacji. Cele tej wymiany informacji przedstawiono w wyszczeglnieniu nr 25 do dyrektywy, w ktrym stwierdzono, e opracowanie i wymiana informacji na temat najlepszych dostpnych technik na szczeblu wsplnotowym pomoe w niwelowaniu nierwnowagi technologicznej w obrbie Wsplnoty, przyczyni si do upowszechniania na caym wiecie granicznych wielkoci emisji i technik stosowanych we Wsplnocie oraz pomoe Pastwom Czonkowskim w skutecznej realizacji niniejszej dyrektywy. Aby pomc w wykonywaniu zada przewidzianych w art. 16 ust. 2 Komisja (Dyrekcja Generalna ds. rodowiska) utworzya forum wymiany informacji (IEF), w obrbie ktrego utworzono szereg Technicznych Grup Roboczych. Zarwno w IEF, jak i w Technicznych Grupach Roboczych uczestnicz przedstawiciele Pastw Czonkowskich i przedstawiciele przemysu, zgodnie z wymaganiami art. 16 ust. 2. Celem tej serii dokumentw jest wierne przedstawienie wymiany informacji, ktra odbya si zgodnie z wymogami art. 16 ust. 2 oraz dostarczenie organom udzielajcym pozwole informacji, ktre zostan uwzgldnione przy okrelaniu warunkw pozwole. Dostarczajc odpowiednich
Przemys cementowo-wapienniczy VII
Wstp
informacji dotyczcych najlepszych dostpnych technik, dokumenty te powinny spenia rol wartociowych narzdzi wpywajcych na wyniki w zakresie ochrony rodowiska.
4.
rda informacji
Niniejszy dokument stanowi zestawienie informacji zaczerpnitych z wielu rde, w tym w szczeglnoci wiadomoci opracowanych przez grupy utworzone w celu wspierania Komisji w jej pracach, poddane weryfikacji przez suby Komisji. Wyraamy wdziczno za wkad wniesiony przez wszystkie strony.
5.
Jak rozumie i stosowa niniejszy dokument?
Informacje zawarte w niniejszym dokumencie maj by wykorzystywane jako materia rdowy przy okrelaniu najlepszych dostpnych technik BAT w poszczeglnych przypadkach. Podczas okrelania najlepszych dostpnych technik BAT i ustalania warunkw pozwole opartych na BAT naley zawsze bra pod uwag oglny cel, jakim jest osignicie wysokiego poziomu ochrony rodowiska jako caoci. W dalszej czci wstpu opisano rne rodzaje informacji przedstawione w kolejnych rozdziaach niniejszego dokumentu. W rozdziaach 1.1, 1.2, 2.1 i 2.2 przedstawiono oglne informacje na temat danej gazi przemysu i stosowanych w niej procesw. W rozdziaach 1.3 i 2.3 przedstawiono dane na temat biecych poziomw emisji i zuycia, odzwierciedlajce sytuacj w istniejcych instalacjach w momencie pisania tego materiau. W rozdziaach 1.4 i 2.4 opisano bardziej szczegowo techniki ograniczania emisji i inne techniki, ktre uwaa si za najwaniejsze przy okrelaniu najlepszych dostpnych technik BAT oraz opartych na BAT warunkw pozwole. Informacje te obejmuj poziomy zuycia i emisji uwaane za osigalne przy zastosowaniu danej techniki, szacunkowe koszty i kwestie oddziaywania na rodowisko zwizane z dan technik oraz zakres, w jakim moliwe jest zastosowanie danej techniki w rnych instalacjach wymagajcych pozwole IPPC, na przykad w instalacjach nowych, istniejcych, duych lub maych. Techniki, ktre powszechnie uwaa si za przestarzae, nie zostay uwzgldnione. W rozdziaach 1.5 i 2.5 przedstawiono techniki oraz poziomy emisji i zuycia, ktre generalnie uwaa si za zgodne z najlepszymi dostpnymi technikami BAT. Celem tej czci jest podanie oglnych wskazwek dotyczcych poziomw zuycia i emisji, ktre mona traktowa jako punkt odniesienia przy okrelaniu warunkw pozwole opartych na BAT lub przy ustalaniu oglnych zasad wicych na mocy art. 9 ust. 8. Naley jednak podkreli, e w niniejszym dokumencie nie proponuje si granicznych wielkoci emisji. Przy okrelaniu odpowiednich warunkw pozwole trzeba bdzie wzi pod uwag czynniki lokalne, specyficzne dla danego miejsca, takie jak charakterystyka techniczna danej instalacji, jej lokalizacja geograficzna oraz lokalne warunki rodowiska. W przypadku instalacji istniejcych naley rwnie rozway sensowno ich ulepszania z ekonomicznego i technicznego punktu widzenia. Nawet tak oczywisty cel, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony rodowiska jako caoci, bdzie czsto wymaga wywaenia ocen rnych oddziaywa na rodowisko, za na ostateczn ocen czsto bdzie miaa wpyw sytuacja lokalna.
VIII
Wstp
Chocia podjto prb omwienia niektrych z tych kwestii, nie jest moliwe ich pene rozwaenie w niniejszym dokumencie. Z tego wzgldu techniki i poziomy przedstawiane w rozdziaach 1.5 i 2.5 nie musz by odpowiednie dla wszystkich instalacji. Z kolei obowizek zagwarantowania wysokiego poziomu ochrony rodowiska, w tym minimalizacji emisji zanieczyszcze na du odlego i zanieczyszcze transgranicznych powoduje, e warunki pozwole nie mog by ustalane wycznie na podstawie czynnikw lokalnych. Tak wic kwesti najwyszej wagi jest to, aby organy wydajce pozwolenia w peni uwzgldniy informacje zawarte w niniejszym dokumencie. Poniewa najlepsze dostpne techniki BAT zmieniaj si z biegiem czasu, niniejszy dokument w razie potrzeby podlega bdzie rewizji i aktualizacji. Wszystkie uwagi i sugestie naley kierowa do Europejskiego Biura IPPC w Instytucie Przyszociowych Bada Technologicznych (Institute for Prospective Technological Studies) pod nastpujcy adres: Edificio Expo-WTC, Inca Garcilaso, s/n, E-41092 Seville - Spain Telefon: +34 95 4488 284 Faks: +34 95 4488 426 e-mail: eippcb@jrc.es Internet: http://eippcb.jrc.es
IX
Spis treci
Spis treci STRESZCZENIE ................................................................................................................................I WSTP..............................................................................................................................................VI ZAKRES ......................................................................................................................................... XV 1 Przemys cementowy .................................................................................................................. 1
1.1 Oglne informacje o przemyle cementowym....................................................................................1 1.2 Stosowane procesy i technologie..........................................................................................................6 1.2.1 Pozyskiwanie surowcw...............................................................................................................7 1.2.2 Skadowanie i przygotowanie surowcw .....................................................................................7 1.2.2.1 Skadowanie surowcw ............................................................................................................8 1.2.2.2 Przemia surowcw...................................................................................................................8 1.2.3 Paliwo, skadowanie i przygotowanie ..........................................................................................9 1.2.3.1 Skadowanie paliw..................................................................................................................10 1.2.3.2 Przygotowanie paliw ..............................................................................................................10 1.2.3.3 Stosowanie odpadw jako paliwa...........................................................................................11 1.2.4 Wypalanie klinkieru ...................................................................................................................12 1.2.4.1 Dugie piece obrotowe............................................................................................................14 1.2.4.2 Piece obrotowe wyposaone w zewntrzne podgrzewacze ....................................................14 1.2.4.3 Piece obrotowe z podgrzewaczami i prekalcynatorami..........................................................17 1.2.4.4 Piece szybowe ........................................................................................................................17 1.2.4.5 Gazy odlotowe z pieca............................................................................................................18 1.2.4.6 Chodniki klinkieru.................................................................................................................18 1.2.5 Przemia i magazynowanie cementu ..........................................................................................21 1.2.5.1 Skadowanie klinkieru ............................................................................................................21 1.2.5.2 Przemia cementu ...................................................................................................................21 1.2.5.3 Magazynowanie cementu .......................................................................................................23 1.2.6 Pakowanie i wysyka cementu....................................................................................................23 1.3 Obecne poziomy zuycia/emisji .........................................................................................................24 1.3.1 Zuycie surowcw......................................................................................................................24 1.3.2 Zuycie energii ...........................................................................................................................25 1.3.3 Emisje .........................................................................................................................................25 1.3.3.1 Tlenki azotu ............................................................................................................................27 1.3.3.2 Dwutlenek siarki.....................................................................................................................28 1.3.3.3 Pyy.........................................................................................................................................29 1.3.3.4 Tlenki wgla (CO2, CO) .........................................................................................................29 1.3.3.5 Lotne zwizki organiczne.......................................................................................................29 1.3.3.6 Polichlorowane dibenzodioksyny (PCDD) i dibenzofurany (PCDF).....................................30 1.3.3.7 Metale i ich zwizki................................................................................................................30 1.3.4 Odpady .......................................................................................................................................31 1.3.5 Haas ...........................................................................................................................................31 1.3.6 Odr............................................................................................................................................32 1.3.7 Prawodawstwo............................................................................................................................32 1.3.8 Monitoring..................................................................................................................................32 1.4 Techniki, brane pod uwag przy doborze najlepszych dostpnych technik BAT ........................34 1.4.1 Zuycie surowcw......................................................................................................................34 1.4.2 Zuycie energii ...........................................................................................................................34 1.4.3 Wybr technologii ......................................................................................................................35 1.4.4 Podstawowe techniki ..................................................................................................................35 1.4.4.1 Optymalizacja procesu technologicznego ..............................................................................35 1.4.4.2 Dobr paliw i surowcw.........................................................................................................36 1.4.5 Techniki ograniczajce emisj NOx ...........................................................................................36 1.4.5.1 Podstawowe dziaania ograniczajce emisj NOx ..................................................................37 1.4.5.2 Opalanie etapowe ...................................................................................................................38 1.4.5.3 Opalanie wewntrzpiecowe ....................................................................................................39
Przemys cementowo-wapienniczy X
Spis treci
1.4.5.4 Mineralizacja klinkieru...........................................................................................................40 1.4.5.5 Selektywna redukcja niekatalityczna (SNCR)........................................................................40 1.4.5.6 Selektywna redukcja katalityczna (SCR) ...............................................................................41 1.4.6 Techniki ograniczajce emisj SO2............................................................................................43 1.4.6.1 Dodatek absorbentu ................................................................................................................44 1.4.6.2 Puczka sucha .........................................................................................................................45 1.4.6.3 Puczka mokra ........................................................................................................................45 1.4.6.4 Wgiel aktywny......................................................................................................................46 1.4.7 Techniki ograniczajce emisj pyw.........................................................................................46 1.4.7.1 Elektrofiltry ............................................................................................................................47 1.4.7.2 Filtry tkaninowe......................................................................................................................49 1.4.7.3 Ograniczanie emisji niezorganizowanej .................................................................................49 1.4.8 Techniki ograniczajce inne formy emisji..................................................................................50 1.4.8.1 Tlenki wgla (CO, CO2) ........................................................................................................50 1.4.8.2 Lotne zwizki organiczne (VOC) oraz PCDD/PCDF ............................................................50 1.4.8.3 Metale .....................................................................................................................................51 1.4.9 Odpady .......................................................................................................................................51 1.4.10 Haas ...........................................................................................................................................51 1.4.11 Odr............................................................................................................................................51 1.5 Najlepsze dostpne techniki BAT dla przemysu cementowego .....................................................52 1.6 Nowo powstajce techniki w produkcji cementu.............................................................................57 1.6.1 Technologia zoa fluidalnego....................................................................................................57 1.6.2 Opalanie etapowe poczone z selektywn redukcj niekatalityczn (SNCR)...........................59 1.7 Wnioski i zalecenia .............................................................................................................................60
Przemys wapienniczy .............................................................................................................. 61
2.1 Oglne informacje o przemyle wapienniczym................................................................................61 2.2 Stosowane procesy i technologie w produkcji wapna......................................................................67 2.2.1 Pozyskiwanie wapienia...............................................................................................................67 2.2.2 Przygotowanie i skadowanie wapienia......................................................................................67 2.2.3 Paliwa, skadowanie i przygotowanie ........................................................................................69 2.2.4 Kalcynacja wapienia...................................................................................................................70 2.2.4.1 Piece szybowe ........................................................................................................................72 2.2.4.2 Piece obrotowe .......................................................................................................................78 2.2.4.3 Inne piece................................................................................................................................80 2.2.5 Przetwarzanie wapna palonego ..................................................................................................82 2.2.6 Produkcja wapna gaszonego.......................................................................................................83 2.2.7 Magazynowanie i transport ........................................................................................................85 2.2.8 Inne rodzaje wapna.....................................................................................................................87 2.2.8.1 Produkcja skalcynowanego dolomitu .....................................................................................87 2.2.8.2 Produkcja wapna hydraulicznego...........................................................................................87 2.2.9 Piece wapiennicze produkujce na potrzeby wasne ..................................................................88 2.2.9.1 Piece wapiennicze w hutnictwie elaza i stali ........................................................................88 2.2.9.2 Piece wapiennicze w przemyle papierniczym.......................................................................88 2.2.9.3 Piece wapiennicze w przemyle cukrowniczym.....................................................................88 2.3 Obecne poziomy zuycia / emisji .......................................................................................................89 2.3.1 Zuycie wapienia........................................................................................................................89 2.3.2 Zuycie energii ...........................................................................................................................89 2.3.3 Emisje .........................................................................................................................................90 2.3.3.1 Tlenki azotu ............................................................................................................................91 2.3.3.2 Dwutlenek siarki.....................................................................................................................92 2.3.3.3 Py...........................................................................................................................................92 2.3.3.4 Tlenki wgla ...........................................................................................................................93 2.3.3.5 Inne substancje .......................................................................................................................94 2.3.4 Odpady .......................................................................................................................................95 2.3.5 Haas ...........................................................................................................................................95 2.3.6 Prawodawstwo............................................................................................................................96
Przemys cementowo-wapienniczy XI
Spis treci
2.3.7 Monitorowanie ...........................................................................................................................96 2.4 Techniki brane pod uwag przy doborze najlepszych dostpnych technik BAT .........................97 2.4.1 Zuycie wapienia........................................................................................................................97 2.4.2 Zuycie energii ...........................................................................................................................98 2.4.3 Optymalizacja kontroli procesu..................................................................................................99 2.4.4 Wybr paliwa .............................................................................................................................99 2.4.5 Techniki obniania emisji NOx ..................................................................................................99 2.4.6 Techniki obniania emisji SO2 ...................................................................................................99 2.4.7 Techniki obniania emisji pyu.................................................................................................100 2.4.7.1 Cyklony ................................................................................................................................101 2.4.7.2 Elektrofiltry (EF) ..................................................................................................................101 2.4.7.3 Filtry tkaninowe....................................................................................................................101 2.4.7.4 Puczki mokre .......................................................................................................................102 2.4.7.5 Obnianie emisji niezorganizowanej....................................................................................102 2.4.8 Odpady .....................................................................................................................................102 2.5 Najlepsze dostpne techniki BAT dla przemysu wapienniczego .................................................104 2.6 Nowo powstajce techniki w przemyle wapienniczym ................................................................107 2.6.1 Kalcynacja w zou fluidalnym ................................................................................................107 2.6.2 Prekalcynator/podgrzewacz w stanie zawieszenia ...................................................................107 2.6.3 Dodatek absorbentu dla redukcji emisji SO2 ............................................................................108 2.6.4 Zarzdzanie pikami CO ............................................................................................................108 2.6.5 Filtry ceramiczne ......................................................................................................................108 2.7 Wnioski i zalecenia ...........................................................................................................................109
Bibliografia ..................................................................................................................................... 110 SOWNIK ...................................................................................................................................... 115 ZACZNIK A: ISTNIEJCE PRZEPISY KRAJOWE I MIDZYNARODOWE ............. 118 ZACZNIK B: OGRANICZANIE EMISJI NOX I SO2 W PRZEMYLE CEMENTOWYM122
XII
Spis rysunkw
Spis rysunkw
Rysunek 1.1: Produkcja cementu w krajach UE i na wiecie w latach 1950-1995........................................... 1 Rysunek 1.2: Oszacowane zatrudnienie w przemyle cementowym w krajach UE, 1975-1995 ...................... 2 Rysunek 1.3: Produkcja cementu (wraz z eksportem klinkieru) i zuycie cementu w krajach UE, 1995......... 3 Rysunek 1.4: Schemat typowego procesu metody suchej z prekalcynatorem. ................................................. 6 Rysunek 1.5: Dugi piec obrotowy metody mokrej ze stref acuchow ...................................................... 12 Rysunek 1.6: Schemat rnego typu podgrzewaczy ....................................................................................... 15 Rysunek 1.7: Bilans materiaowy produkcji 1 kg cementu. ............................................................................ 24 Rysunek 1.8: Agregat fluidalny do produkcji cementu................................................................................... 58 Rysunek 2.1: Produkcja wapna sprzedanego na wiecie i w Unii Europejskiej w latach 1960 i 1984-1995.. 62 Rysunek 2.2: Sprzeda wapna w krajach UE w 1995 roku............................................................................. 62 Rysunek 2.3: Schemat procesu produkcji wapna ............................................................................................ 68 Rysunek 2.4: Piec szybowy pionowy.............................................................................................................. 72 Rysunek 2.5: Piec szybowy dwuskony.......................................................................................................... 75 Rysunek 2.6: a) Piec szybowy piercieniowy; b) piec wspprdowo-regeneracyjny.................................... 76 Rysunek 2.7: Piec obrotowy z podgrzewaczem .............................................................................................. 79 Rysunek 2.8: Proces kalcynacji w stanie zawieszenia..................................................................................... 81 Rysunek 2.9: Schemat dziaania trzystopniowego hydratora wapna............................................................... 84 Rysunek 2.10: Rozkad ziarnowy nadawa piecowa typy piecw.............................................................. 98 Rysunek 2.11: Piec ze zoem fluidalnym..................................................................................................... 107
XIII
Spis tabel
Spis tabel
Tabela 1.1: wiatowa produkcja cementu w regionach geograficznych w 1995 roku...................................... 2 Tabela 1.2: Ilo zakadw cementowych w krajach UE, 1995 ........................................................................ 4 Tabela 1.3: Udzia krajowych dostaw wg rodzajw cementu w UE i Europejskiej Strefie Ekonomicznej ...... 4 Tabela 1.4: Zuycie paliw w europejskim przemyle cementowym ................................................................. 5 Tabela 1.5: Typy odpadw najczciej uywanych jako surowce w europejskim przemyle cementowym.... 7 Tabela 1.6: Rodzaje odpadw najczciej uywanych jako paliwa w europejskim przemyle cementowym 12 Tabela 1.7: Zuycie surowcw w produkcji cementu ..................................................................................... 24 Tabela 1.8: Dane dotyczce zakresu emisji z europejskich piecw cementowych. ........................................ 26 Tabela 1.9: Wyniki pomiarw emisji NOx prowadzonych w Niemczech w latach 80-tych........................... 27 Tabela 1.10: Przegld technik ograniczajcych emisj NOx ........................................................................... 37 Tabela 1.11: Przegld technik ograniczajcych emisj SO2 ........................................................................... 44 Tabela 1.12: Przegld technik ograniczajcych emisj pyw ........................................................................ 47 Tabela 2.1: Zuycie wapna wedug sektorw w krajach UE w 1995 roku (bez produkcji na wasne potrzeby) ................................................................................................................................................................. 63 Tabela 2.2: Liczba zakadw komercyjnych produkujcych wapno w Pastwach Czonkowskich UE w 1995 roku.......................................................................................................................................................... 64 Tabela 2.3: Liczba pracujcych piecw wapienniczych, bez piecw na wewntrzne potrzeby, w Pastwach Czonkowskich UE w 1995 roku............................................................................................................. 65 Tabela 2.4: Szacowany udzia procentowy rnych rodzajw wapna w UE w 1995 roku............................. 65 Tabela 2.5: Udzia rodzajw paliw w europejskim przemyle wapienniczym w 1995 roku .......................... 66 Tabela 2.6: Paliwa stosowane przy wypalaniu wapna .................................................................................... 69 Tabela 2.7: Charakterystyka niektrych typw piecw wapienniczych ......................................................... 71 Tabela 2.8: Typowe zuycie ciepa i energii w rnych typach piecw wapienniczych ................................ 90 Tabela 2.9: Typowe emisje NOx z niektrych typw piecw wapienniczych [EuLA]. .................................. 91 Tabela 2.10: Typowe emisje SO2 z niektrych typw piecw wapienniczych ............................................... 92 Tabela 2.11: Typowe emisje CO z niektrych typw piecw wapienniczych................................................ 94 Tabela 2.12: Przegld technik obniania emisji stosowanych w przemyle wapienniczym ........................... 97 Tabela 2.13: Przegld technik obniania emisji pyu z procesu produkcji wapna ........................................ 100
XIV
Zakres
ZAKRES
Niniejszy dokument referencyjny BREF opisuje procesy stosowane w produkcji cementu i wapna. Gwne operacje objte tym opisem to: - Skadowanie i przygotowanie surowcw - Skadowanie i przygotowanie paliw - Systemy piecowe - Skadowanie i przygotowanie produktw - Pakowanie i wysyka Dokument nie omawia operacji wydobycia kamienia oraz produkcji klinkieru w szybowych piecach cementowych.
XV
Rozdzia 1
1 Przemys cementowy 1.1 Oglne informacje o przemyle cementowym

Cement jest drobno zmielonym, niemetalicznym, nieorganicznym proszkiem, ktry po zmieszaniu z wod tworzy tejc i twardniejc mas. Proces hydraulicznego twardnienia jest spowodowany przede wszystkim tworzeniem si uwodnionego krzemianu wapnia w wyniku reakcji wody ze skadnikami cementu. W przypadku cementu glinowego proces twardnienia obejmuje formowanie si uwodnionego glinianu wapnia. Cement jest podstawowym materiaem konstrukcyjnym w budownictwie i inynierii ldowej. W Europie zastosowanie cementu i betonu (mieszaniny cementu, kruszywa, piasku i wody) w robotach budowlanych siga czasw staroytnych. Cement portlandzki, najczciej uywany rodzaj cementu w konstrukcjach betonowych, zosta opatentowany w 1824 roku. Oglny stan budownictwa bezporednio wpywa na produkcj cementu, dlatego ta produkcja jest cile powizana z sytuacj gospodarcz. Rysunek 1.1 pokazuje, e od pocztku lat 50-tych wiatowa produkcja cementu stale rosa, wraz ze wzrostem w krajach rozwijajcych si, szczeglnie azjatyckich, ktre maj najwikszy udzia w przyrocie produkcji wiatowej w latach 90.
Rysunek 1.1: Produkcja cementu w krajach UE i na wiecie w latach 1950-1995 [Cembureau] W 1995 roku wiatowa produkcja cementu wyniosa 1420 milionw ton. Tabela 1.1 ilustruje udzia poszczeglnych regionw geograficznych w wiatowej produkcji cementu.
Rozdzia 1
Chiny Japonia Inne kraje azjatyckie Unia Europejska Inne kraje europejskie
1995 30% 7% 23% 12% 6%
USA Pozostae kraje obu Ameryk Afryka Kraje byego ZSRR Oceania
1995 5% 8% 4% 4% 1%
Tabela 1.1: wiatowa produkcja cementu w regionach geograficznych w 1995 roku [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Producenci z krajw Unii Europejskiej zdoali zwikszy roczn produkcj cementu na jednego pracownika z 1700 ton w 1970 roku do 3500 w roku 1991. Ten wzrost wydajnoci jest rezultatem wprowadzenia wikszych jednostek produkcyjnych. Wykorzystuj one zaawansowane techniki automatyzacji, dlatego wymagaj mniejszej liczby pracownikw, ale bardziej wykwalifikowanych. Liczba osb zatrudnionych w przemyle cementowym w krajach Unii Europejskiej wynosi obecnie poniej 60 000. Rysunek 1.2 przedstawia szacunkow liczb zatrudnionych w przemyle cementowym w 15 krajach UE w latach 1975-1995.
Rysunek 1.2: Oszacowane zatrudnienie w przemyle cementowym w krajach UE, 1975-1995 (dane sprzed 1991 roku nie uwzgldniaj zatrudnienia w byym NRD) [Cembureau] W 1995 roku cakowita produkcja cementu w krajach Unii Europejskiej wyniosa 172 miliony ton, a zuycie 168 milionw ton. Importowano 23 miliony ton, eksportowano 27 milionw ton. Dane te uwzgldniaj wymian handlow midzy krajami Unii Europejskiej. Generalnie import lub eksport cementu jest niewielki, gwnie ze wzgldu na wysoki koszt transportu drogowego. wiatowy handel cementem stanowi wci tylko okoo 6-7 % jego produkcji, z czego wiksza cz transportowana jest drog morsk. Dostawy cementu transportem drogowym nie przekraczaj odlegoci 150 km. W konsekwencji, jak pokazano na rysunku 1.3, w
Przemys cementowo-wapienniczy 2
Rozdzia 1
wielu Pastwach Czonkowskich UE zuycie cementu jest rwne jego produkcji z wyjtkiem Grecji i Danii, ktre eksportuj okoo 50% swojej produkcji. Do piciu najwikszych wiatowych producentw cementu zalicza si cztery zachodnioeuropejskie grupy; Holderbank, Lafarge, Heidelberger i Italcementi oraz Cemex z Meksyku. Oprcz produkcji cementu spki te rozszerzyy swoj ofert na kilka innych sektorw materiaw budowlanych, takich jak kruszywa, prefabrykaty betonowe, pyty gipsowe, itd. Koszt transportu sprawia, e rynek cementu ma przewanie zasig lokalny. Jednake istnieje te globalny handel i w pewnych przypadkach opacalny jest morski transport w skali wiatowej. Midzynarodowa konkurencja stanowi gwne zagroenie dla pojedynczych zakadw, a rosncy import cementu przez kraje UE z Europy rodkowej oddziauje na ich rynki lokalne.
Rysunek 1.3: Produkcja cementu (wraz z eksportem klinkieru) i zuycie cementu w krajach UE, 1995 [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997], [Gller] W 1995 r. w krajach UE dziaay 252 zakady produkujce klinkier cementowy i gotowy cement. Dodatkowo istniao 68 przemiaowni (mynowni) bez instalacji piecowych. Patrz tabela 1.2.
Rozdzia 1
Kraj Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Zjednoczone Ogem
Krlestwo
Cementownie (z piecami) 11 5 1 2 38 50 8 2 64 1 1 6 37 3 23 252
Cementownie (tylko przemiaownie) 1 3 5 20 29 1 2 1 5 1 68
Tabela 1.2: Ilo zakadw cementowych w krajach UE, 1995 [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997], [Schneider] W krajach UE istnieje ogem 437 piecw, ale nie wszystkie aktualnie pracuj. W ostatnich latach typowa wydajno pieca dosza do ok. 3000 ton/dob i chocia istniej piece o rnej wydajnoci i w rnym wieku, to tylko niewielka ich liczba ma wydajnoci poniej 500 ton/dob. W chwili obecnej okoo 78% produkcji cementu w Europie pochodzi z piecw metody suchej, dalsze 16% stanowi piece metody psuchej i pmokrej, za pozostaa cz europejskiej produkcji okoo 6% pochodzi obecnie z metody mokrej. Dobr metody wytwarzania jest motywowany przede wszystkim waciwociami dostpnych surowcw. Projekt normy europejskiej (prEN 197-1) dla zwykych cementw wylicza 27 rnych rodzajw cementu portlandzkiego w 5 grupach. Dodatkowo wyrnia si asortyment cementw specjalnych produkowanych dla szczeglnych zastosowa. Tabela 1.3 prezentuje udzia procentowy kadego z rodzajw cementu w dostawach na rynkach krajowych w 1994 roku. 1994 Cement portlandzki kompozytowy Cement portlandzki Cement hutniczy Cement pucolanowy Inne rodzaje cementu 44% 43% 7% 5% 1%
Tabela 1.3: Udzia krajowych dostaw wg rodzajw cementu w UE i Europejskiej Strefie Ekonomicznej [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]
Rozdzia 1
Przemys cementowy jest przemysem energochonnym z typowym udziaem energii stanowicym 30-40% kosztw produkcji (bez kosztw inwestycyjnych). Podstawowym stosowanym paliwem jest tradycyjnie wgiel. Stosuje si take cay asortyment innych paliw, w tym koks ponaftowy, gaz ziemny i olej. Dodatkowo, oprcz tych rodzajw paliw, od ponad 10 lat w przemyle cementowym wykorzystuje si rnego rodzaju odpady jako paliwa. Koks ponaftowy Wgiel kamienny Olej opaowy Wgiel brunatny Gaz ziemny Rne rodzaje odpadw 1995 39% 36% 7% 6% 2% 10%
Tabela 1.4: Zuycie paliw w europejskim przemyle cementowym [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Emisjami z cementowni, ktre mog powodowa najwiksze obawy s tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2) i pyy. Inne emisje brane pod uwag to tlenki wgla (CO, CO2), lotne zwizki organiczne (VOC), polichlorowane dibenzodioksyny (PCDD) i dibenzofurany (PCDF), metale oraz haas. Przemys cementowy jest przemysem kapitaochonnym. Koszt budowy nowej cementowni stanowi ekwiwalent 3-letnich obrotw, co stawia przemys cementowy wrd najbardziej kapitaochonnych przemysw. Zyskowno produkcji cementu wynosi okoo 10% w stosunku do obrotw (liczone od zysku brutto przed spat odsetek).
Rozdzia 2
1.2 Stosowane procesy i technologie

Podstawowe procesy chemiczne wytwarzania cementu rozpoczynaj si rozkadem wglanu wapnia (CaCO3) w temperaturze okoo 900 C z pozostawieniem tlenku wapnia (CaO, wapno) i uwolnieniem dwutlenku wgla (CO2); proces ten jest znany jako kalcynacja. Dalej nastpuje proces klinkieryzacji, w ktrym tlenek wapnia reaguje w wysokiej temperaturze (zwykle 1400-1500 C) z tlenkami krzemu, glinu i elaza, tworzc krzemiany, gliniany i elaziany wapnia, ktre stanowi klinkier. Nastpnie klinkier jest mielony razem z gipsem i innymi dodatkami tworzc cement. Istniej cztery podstawowe metody wytwarzania cementu: sucha, psucha, pmokra i mokra. - W metodzie suchej surowce s rozdrabniane i suszone do mki surowcowej w postaci pynnego proszku. Sucha mka surowcowa jest podawana do pieca z wymiennikiem ciepa lub prekalcynatorem, rzadziej do dugiego pieca metody suchej. - W metodzie psuchej sucha mka surowcowa jest granulowana z udziaem wody i podawana na podgrzewacz rusztowy przed piecem lub do dugiego pieca z krzyakami. - W metodzie pmokrej szlam jest najpierw odwadniany na prasach filtracyjnych. Placek pofiltracyjny jest formowany na kawaki i podawany albo do podgrzewacza rusztowego, albo bezporednio do suszarni placka dla utworzenia mki surowcowej. - W metodzie mokrej surowce (czsto o duej zawartoci wody) s mielone z wod i tworz dajcy si pompowa szlam. Szlam surowcowy podawany jest albo bezporednio do pieca, albo najpierw do suszarni szlamu. Rysunek 1.4 pokazuje schemat technologiczny metody suchej z prekalcynatorem.
Rysunek 1.4: Schemat typowego procesu metody suchej z prekalcynatorem. W oparciu o rysunek z [UK IPC Note, 1996 nota IPC, Zjednoczone Krlestwo WB i IP, 1996] Wybr procesu technologicznego jest w duym stopniu uzaleniony od stanu surowcw (suche lub mokre). Dua cz wiatowej produkcji klinkieru w dalszym cigu bazuje na metodzie mokrej. Jednake w Europie ponad 75% produkcji cementu opiera si na metodzie suchej dziki
Rozdzia 2
dostpnoci suchych surowcw. Metoda mokra jest bardziej energochonna, a zatem bardziej kosztowna. Cementownie pracujce metod psuch prawdopodobnie przejd na metod such, jeli wymagana bdzie rozbudowa lub znaczna modernizacja. Cementownie pracujce metod pmokr i mokr z reguy maj dostp wycznie do surowcw o duej wilgotnoci, tak jak to ma miejsce w Danii i Belgii oraz, do pewnego stopnia, w Zjednoczonym Krlestwie WB i IP. Wszystkie metody obejmuj nastpujce wsplne procesy: pozyskiwanie surowcw, skadowanie i przygotowanie surowcw, skadowanie i przygotowanie paliwa, wypalanie klinkieru, przemia i magazynowanie cementu, pakowanie i wysyka cementu. 1.2.1 Pozyskiwanie surowcw
Naturalnie wystpujce zoa wapienne, takie jak wapie, margiel lub kreda, stanowi rdo wglanu wapnia. Tlenki krzemu, elaza i glinu znajduj si w rnych rudach i mineraach, takich jak piaski, upki, gliny oraz ruda elaza. Surowce naturalne mog by czciowo zastpowane przez popioy z elektrowni, uel wielkopiecowy i inne pozostaoci procesowe, zalenie od ich przydatnoci ze wzgldu na skad chemiczny. W tabeli 1.5 podano najczstsze typy odpadw uywane do produkcji cementu w Europie. Popioy lotne ule wielkopiecowe Pyy krzemionki ule elazowe Masy papierowe Wypaki pirytowe Fosfogipsy (z instalacji odsiarczania spalin oraz produkcji kwasu fosforowego) Tabela 1.5: Typy odpadw najczciej uywanych jako surowce w europejskim przemyle cementowym. [Cembureau] Prawie wszystkie surowce naturalne s pozyskiwane w kamienioomach lub kopalniach. Najczciej materiay uzyskuje si z odkrywkowych kamienioomw. Wymaganymi procesami s tutaj wiercenia, prace strzaowe, wydobycie, dostawa i kruszenie. Gwne surowce, takie jak wapienie, kreda, margle, upki czy gliny wydobywane s w kamienioomach. W wikszoci przypadkw zlokalizowane one s w pobliu cementowni. Po wstpnym kruszeniu surowce s transportowane do cementowni celem skadowania i dalszej przerbki. Inne surowce, takie jak boksyty, rudy elaza, ule wielkopiecowe i piaski formierskie s sprowadzane z zewntrz. 1.2.2 Skadowanie i przygotowanie surowcw Przygotowanie surowcw jest bardzo wane dla pniejszego procesu technologicznego, zarwno dla uzyskania odpowiedniego skadu chemicznego, jak i zapewnienia wystarczajcego rozdrobnienia nadawy.
Rozdzia 2
1.2.2.1 Skadowanie surowcw Potrzeba uycia zadaszonych skadowisk surowcw zaley od warunkw klimatycznych oraz udziau drobnych frakcji w materiale opuszczajcym instalacj kruszenia. W przypadku cementowni o wydajnoci 3000 ton/dob, takie hale mog magazynowa od 20 000 do 40 000 ton materiau. Surowiec podawany do pieca powinien by moliwie chemicznie homogeniczny. Uzyskuje si to przez kontrol surowcw dozowanych do myna. Jeeli dostarczany z kamienioomu materia jest zmiennej jakoci, mona wprowadzi wstpne homogenizowanie poprzez skadowanie materiau w warstwach lub rzdach wzdu (lub po obwodzie) skadowiska i wybieranie z pryzm w przekroju poprzecznym. Jeeli surowce z kamienioomu s wystarczajco homogeniczne, mona stosowa prostsze metody usypywania i wybierania. Surowce uywane w stosunkowo maych ilociach, np. dodatki mineralne, mog ewentualnie by skadowane w silosach lub zbiornikach. Jakiekolwiek surowce o potencjalnie szkodliwych wasnociach, takie jak popioy lotne lub fosfogipsy, musz by skadowane i przygotowywane zgodnie z odpowiednimi wymogami. 1.2.2.2 Przemia surowcw Dokadne waenie i dozowanie kadego ze skadnikw nadawy do myna jest wane dla uzyskania odpowiedniego skadu chemicznego. Jest to istotne dla stabilnej pracy pieca i wysokiej jakoci produktu. Waenie i dozowanie jest take wanym czynnikiem wpywajcym na efektywno energetyczn ukadu przemiau. Dominujcym systemem waco-dozujcym dla nadawy surowcw do myna jest zasilacz pytowy w poczeniu z tamow wag dozujc. Przemia surowcw, metoda sucha i psucha Surowce, w kontrolowanych proporcjach, s razem przemielane i mieszane dla uzyskania homogenicznej mieszaniny o wymaganym skadzie chemicznym. W metodzie suchej i psuchej skadniki s mielone i suszone do drobnego pyu, gwnie z wykorzystaniem gazw odlotowych z pieca i/lub powietrza nadmiarowego z chodnika. Dla surowcw o stosunkowo wysokiej wilgotnoci oraz podczas rozruchu moe okaza si potrzebne pomocnicze palenisko dostarczajce dodatkowe ciepo. Typowymi stosowanymi ukadami przemiau s: - myny rurowe z centralnym wylotem, - myny rurowe z odbiorem pneumatycznym, - myny misowo-rolowe pionowe, - myny rolowe poziome (w ruchu jak na razie tylko kilka instalacji). Inne ukady wykorzystywane s w mniejszym stopniu. S to: - myny rurowe z kocowym wylotem w obiegu zamknitym, - myny autogeniczne, - prasy rolowe, z kruszarko-suszark lub bez niej. Stopie rozdrobnienia i rozkad ziarnowy produktu opuszczajcego myn maj due znaczenie dla pniejszego procesu wypalania. Uzyskanie zaoonych parametrw zapewnia si przez odpowiedni regulacj separatorw stosowanych do rozdziau frakcji materiau opuszczajcego
Rozdzia 2
myn. W przypadku materiaw suchych stosuje si separatory powietrzne. Separatory najnowszej generacji, dynamiczne z wirnikiem klatkowym, maj szereg istotnych zalet. S to: - mniejsze jednostkowe zuycie energii ukadu przemiau (ograniczenie nadmiernego rozdrobnienia), - wysza wydajno systemu (skuteczno rozdziau frakcji), - bardziej korzystny rozkad ziarnowy i jednorodny produkt. Przemia surowca, metoda mokra i pmokra Przemia surowcw na mokro stosuje si wycznie w powizaniu z metod mokr i pmokr. Poszczeglne skadniki surowca s mielone z dodatkiem wody tworzc szlam. Gwnym ukadem zapewniajcym odpowiednie rozdrobnienie szlamu, zgodnie z najnowszymi wymogami jakociowymi, s mynownie pracujce w obiegu zamknitym. Metod mokr stosuje si z reguy wwczas, gdy wilgotno surowcw przekracza 20% wagowo. Takie surowce jak kreda, margiel czy glina, ktre s lepkie i maj znaczn naturaln zawarto wody, s take mikkie, a zatem w pierwszej fazie obrbki mog by rozdrabniane w szlamatorze. Do szlamatora podawany jest materia, ktry jest kruszony wraz z wod i rozbijany do postaci szlamu przez siy cierajce i udarowe, przekazywane przez obracajce si brony. Kiedy szlam jest dostatecznie rozdrobniony, materia przedostaje si przez otwory sitowe w cianie szlamatora i jest pompowany do zbiornika magazynowego. Aby uzyska dostateczne rozdrobnienie szlamu, wymagany jest zwykle dalszy przemia w mynie rurowym. Dodawane s inne skadniki, takie jak piasek. Aby zmniejszy zuycie paliwa, kontroluje si ilo wody dodawanej w trakcie rozdrabniania surowcw tak, by jej ilo bya koniecznym minimum dla uzyskania odpowiedniej pynnoci szlamu i podatnoci na przepompowywanie (32 do 40% wagowo). Dodatki chemiczne mog dziaa jako upynniacze szlamu, co pozwala zredukowa zawarto wody. Homogenizacja i magazynowanie mczki surowcowej lub szlamu Mczka surowcowa lub szlam z procesu przemiau surowca wymagaj dalszej homogenizacji/mieszania, aby uzyska optymaln konsystencj mieszaniny surowcowej przed jej podaniem do pieca obrotowego kadego typu. Homogenizacja i skadowanie mki surowcowej odbywa si w silosach, za szlamu w zbiornikach lub basenach. Do transportu mczki surowcowej do silosw zapasu stosuje si systemy pneumatyczne lub mechaniczne. Przenoniki mechaniczne z reguy wymagaj wyszych nakadw inwestycyjnych, ale ich koszty eksploatacyjne s znacznie nisze od przenonikw pneumatycznych. W chwili obecnej najbardziej powszechnie stosowany system transportu to poczenie rynien pneumatycznych z przenonikami limakowymi/acuchowymi i elewatorami kubekowymi z tam gumow. 1.2.3 Paliwo, skadowanie i przygotowanie
Rne paliwa mog by stosowane celem dostarczenia ciepa wymaganego w procesie. Do opalania piecw obrotowych stosuje si gwnie trzy rne rodzaje paliw; w kolejnoci ich wanoci s to: - py wglowy lub koks ponaftowy - (ciki) olej opaowy - gaz ziemny.
Rozdzia 2
Gwnymi skadnikami popiou z tych paliw s zwizki krzemu i glinu. cz si one z surowcami i staj si czci klinkieru. Wymaga to uwzgldnienia przy obliczaniu udziau skadnikw zestawu surowcowego, std te wskazane jest stosowanie paliwa o staej, cho niekoniecznie niskiej zawartoci popiou. Gwnymi paliwami stosowanymi w cementowniach europejskich s: koks ponaftowy i wgiel (kamienny i brunatny). Zwykle koszty wykluczaj uycie gazu ziemnego lub oleju, ale wybr paliwa zaley od warunkw lokalnych (takich jak dostpno krajowego wgla). Wysoka temperatura i dugi czas przebywania w piecach obrotowych stwarzaj korzystne potencjalne warunki dla rozkadu substancji organicznych. Daje to moliwoci wykorzystania mniej kosztowych paliw, szczeglnie rnych typw odpadw. Aby utrzymywa minimalne straty ciepa, piece cementowe pracuj przy najniszym moliwym poziomie nadmiaru tlenu. Wymaga to jednak bardzo stabilnego i niezawodnego dozowania oraz wystpowania paliwa w formie umoliwiajcej atwe i cakowite spalanie. Warunki te s spenione przez wszystkie paliwa cieke i gazowe. W przypadku sproszkowanych paliw staych, dla spenienia powyszych warunkw istotne s waciwe konstrukcje zbiornikw, przenonikw oraz dozownikw. Zasadnicza ilo paliwa (65-85%) musi by w atwopalnej formie, podczas gdy pozostae 15-35 % mona podawa w postaci grubo pokruszonej lub kawakowej. 1.2.3.1 Skadowanie paliw Surowy wgiel i koks ponaftowy s skadowane w podobny sposb jak surowce; a zatem najczciej na zadaszonych skadach. Skadowanie na otwartej przestrzeni w duych, dobrze ubitych pryzmach stosuje si dla zapasw dugoterminowych. Tego typu hady mona obsadzi traw celem ograniczenia erozji wod deszczow i wiatrem. Problemem otwartych skadowisk okaza si drena wody do gruntu. Jednake szczelne, betonowe podoe pod pryzmami umoliwia zbieranie i oczyszczanie zdrenowanych wd. Naley przestrzega odpowiednich praktyk dotyczcych upakowania i wysokoci pryzmy celem uniknicia ryzyka samozaponu dla skadowisk dugoterminowych. Sproszkowany wgiel i koks ponaftowy s skadowane wycznie w silosach. Ze wzgldw bezpieczestwa (tj. zagroe eksplozj zainicjowan obecnoci otwartego ognia lub iskier elektrostatycznych), silosy te musz posiada wybieranie typu wypywu masy oraz by wyposaone w standardowe urzdzenia zabezpieczajce. Oleje s przechowywane w pionowych zbiornikach stalowych. Zbiorniki te s czsto izolowane termicznie, aby zapewni temperatur paliwa umoliwiajc jego przepompowywanie (50-60 C). Mog by take zaopatrzone w podgrzewane punkty zasysania, umoliwiajce lokalne utrzymywanie waciwej temperatury oleju. Gaz ziemny nie jest magazynowany na terenie cementowni. Jako urzdzenie magazynujce gaz ziemny suy wysokocinieniowa midzynarodowa sie dystrybucji. 1.2.3.2 Przygotowanie paliw Przygotowanie paliw staych (kruszenie, przemia i suszenie) ma miejsce zwykle w zakadzie. Wgiel i koks ponaftowy s rozdrabniane do rozmiarw zblionych do surowca w przemiaowniach podobnych do dziau przemiau surowca. Stopie rozdrobnienia paliwa jest bardzo istotny. Jeeli py jest zbyt drobny, temperatura pomienia moe by zbyt wysoka, jeeli py jest za gruby, moe
Rozdzia 2
wystpi ze spalanie. Przy niskiej lotnoci lub niszej zawartoci czci lotnych w paliwach staych wymagany jest drobniejszy przemia. Jeeli ilo ciepa gazw do suszenia z pieca obrotowego lub chodnika nie jest wystarczajca, potrzebne jest dodatkowe palenisko. Ukad wymaga specjalnych zabezpiecze, chronicych sprzt od poaru lub wybuchu. Do rozdrabniania i przemiau wgla stosuje si trzy podstawowe ukady: - myny rurowe z przewietrzaniem, - pionowe myny misowo-rolowe lub misowo-kulowe, - myny udarowe. Rozdrobnione paliwo stae moe by doprowadzane bezporednio do pieca obrotowego, ale w nowoczesnych instalacjach py wglowy jest z reguy przechowywany w silosach, co pozwala na uycie bardziej efektywnych termicznie palnikw (opalania poredniego) przy maej iloci powietrza pierwotnego. Urzdzenia do przemiau, przechowywania i transportu paliwa staego musz by zaprojektowane i obsugiwane tak, aby unikn ryzyka wybuchu lub poaru. Gwne wymagania to: odpowiednia kontrola temperatur powietrza oraz zapobieganie gromadzeniu si drobnego materiau w martwych punktach wystawionych na dziaanie ciepa. Przygotowanie paliw pynnych: aby uatwi dozowanie i spalanie, olej doprowadza si do temperatury 120-140 C, co pozwala na obnienie lepkoci do poziomu 10-20 cSt. Dodatkowo zwiksza si cinienie paliwa do 20-40 barw. Przygotowanie gazu ziemnego: Przed spalaniem gaz ziemny musi mie obnione cinienie z 30-80 barw w sieci przesyowej do 3-10 barw w sieci zakadowej i ponownie do cinienia podawania na palnik okoo 1 bara (nadcinienia). Pierwszy etap redukcji cinienia jest realizowany w stacji przesyowej, gdzie nastpuje take pomiar zuycia gazu. Aby unikn zamarzania sprztu w rezultacie efektu Joulea-Thompsona, gaz ziemny poddawany jest wstpnemu podgrzaniu przed zaworem redukcyjnym. Alternatywnie, redukcja cinienia moe by realizowana przez przepuszczenie gazu przez turbin rozprn poczon z generatorem mocy. Pozwala to na czciowy odzysk energii potrzebnej do sprania gazu. 1.2.3.3 Stosowanie odpadw jako paliwa Odpady podawane przez gwny palnik ulegn rozkadowi w strefie spiekania w temperaturze do 2000 C. Odpady podawane przez wtrny palnik (dopalacz) do wymiennika ciepa lub prekalcynatora s spalane w niszych temperaturach, ktre czasem nie s wystarczajce dla destrukcji chlorowcopochodnych substancji organicznych. Lotne skadniki materiau podawanego w czci wlotowej pieca lub paliwa kawakowego mog odparowywa. Skadniki te nie przechodz przez stref spiekania i mog nie ulega rozkadowi ani wizaniu z klinkierem. Dlatego stosowanie odpadw zawierajcych lotne metale (rt, tal) lub lotne zwizki organiczne moe, przy nieodpowiednim uyciu, zwikszy emisje rtci, talu oraz lotnych zwizkw organicznych (VOC). Tabela 1.6 podaje rodzaje odpadw najczciej wykorzystywanych obecnie jako paliwa w Europie. Osady ciekowe Zuyte opony Zuyte oleje
Rozdzia 2
Plastiki Zuyte rozpuszczalniki
Guma Makulatura
Drewno odpadowe Masa papierowa
Tabela 1.6: Rodzaje odpadw najczciej uywanych jako paliwa w europejskim przemyle cementowym [Cembureau] Przetwarzanie rnych rodzajw odpadw do stosowania jako paliwa zwykle odbywa si poza cementowni, realizowane jest przez dostawcw odpadw lub specjalistyczne firmy zajmujce si ich przerbk. Oznacza to, e odpady wymagaj w cementowni jedynie skadowania, a nastpnie dozowania wagowo do pieca. Poniewa dostawy odpadw odpowiednich do stosowania jako paliwa s zrnicowane, a rynek materiaw odpadowych gwatownie si rozwija, wskazane jest projektowanie instalacji skadowania/przygotowania jako wielofunkcyjnych. 1.2.4 Wypalanie klinkieru
Ta cz procesu jest najwaniejsza ze wzgldu na potencjalne emisje oraz jako produktu i koszty. W procesie wypalania klinkieru mka surowcowa (lub szlam w przypadku metody mokrej) jest wprowadzana do linii pieca obrotowego, gdzie jest suszona, wstpnie podgrzewana, kalcynowana i spiekana tworzc klinkier cementowy. Klinkier jest chodzony powietrzem, a nastpnie skadowany. W procesie wypalania klinkieru istotne jest utrzymywanie temperatury wsadu w zakresie 1400 1500 C oraz temperatury gazw na poziomie okoo 2000 C. Ponadto klinkier wymaga wypalania w atmosferze utleniajcej. Z tego powodu wymagany jest nadmiar powietrza w strefie spiekania pieca cementowego. Piece obrotowe, od czasu ich wprowadzenia okoo 1895 roku, stanowi do dzisiaj gwn cz kadej nowoczesnej instalacji produkcji klinkieru. Pionowe piece s w dalszym cigu uywane do produkcji wapna, tylko w niewielu krajach uywa si ich do produkcji klinkieru i w tych przypadkach s to piece o maych wydajnociach.
Rysunek 1.5: Dugi piec obrotowy metody mokrej ze stref acuchow [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Pierwszymi piecami obrotowymi byy dugie piece metody mokrej, jak pokazano na rysunku 1.5, gdzie cakowity odbir ciepa dla procesu termicznego odbywa si w samym piecu. Wraz z wprowadzeniem metody suchej, optymalizacja doprowadzia do technologii umoliwiajcych suszenie, podgrzewanie i kalcynacj w urzdzeniach stacjonarnych, a nie w tylko piecu obrotowym. Piec obrotowy skada si ze stalowej rury o stosunku dugoci do rednicy midzy 10:1 i 38:1. Rura podparta jest na dwch do siedmiu zespoach rolek nonych (lub wicej), ma pochylenie od 2,5 do
Rozdzia 2
4,5%, a napd obraca piec wok osi z prdkoci od 0,5 do 4,5 obr/min. Pochylenie rury w poczeniu z obrotami powoduje powolny transport materiau wzdu pieca. W celu ochrony przed dziaaniem bardzo wysokich temperatur wntrze caego pieca wykadane jest ogniotrwa ceg (wymurwk). Wszystkie piece dugie i niektre krtkie wyposaone s w elementy wewntrzne (strefy acuchowe, krzyaki, podnoniki), poprawiajce wymian ciepa. Przejciowe narosty materiau mog pojawia si na wewntrznych cianach pieca obrotowego w zalenoci od procesu, surowcw itd. Zwane s one piercieniami i mog si formowa na wlocie do pieca (piercienie siarczanowe), w pobliu strefy spiekania (piercienie klinkierowe) oraz na wylocie z pieca (piercienie popioowe). Dwa ostatnie rodzaje piercieni mog si niespodziewanie oderwa, co powoduje nagy wzrost iloci gorcego materiau o niskiej jakoci opuszczajcego piec, ktry moe by poddany ponownej obrbce lub usunity jako odpad. Obiektami powstawania narostw mog by take cyklony i podgrzewacze rusztowe, co moe prowadzi do blokady przepywu materiau. Opalanie piecw obrotowych Paliwo podawane przez gwny palnik tworzy gwny pomie o temperaturze okoo 2000 C. Dla potrzeb optymalizacji procesu pomie musi by regulowany w wymaganym zakresie. W nowoczesnych palnikach przy opalaniu porednim pomie jest ksztatowany i regulowany powietrzem pierwotnym (stanowicym 10-15% cakowitego powietrza spalania). Potencjalnymi punktami podawania paliwa do linii piecowej s: - gwny palnik umieszczony w gowicy pieca, - rynna zsypowa w komorze wlotowej pieca (paliwo kawakowe), - palniki wtrne (dopalacze) do przewodu wzniosowego, - palniki prekalcynacji do prekalcynatora, - rynna zsypowa do prekalcynatora (paliwo kawakowe), - luza w czci rodkowej pieca dla piecw dugich metody suchej lub mokrej (paliwo kawakowe). Instalacje opalania pyem wglowym/koksowym mog dziaa w ukadzie bezporednim lub porednim. Instalacje opalania bezporedniego pracuj bez urzdze do skadowania i dozowania pyu wglowego. Sproszkowane paliwo jest wdmuchiwane do pieca bezporednio z myna wgla wraz z powietrzem przewietrzajcym dziaajcym jako nonik pyu oraz jako (ksztatujce pomie) powietrze pierwotne. Opalanie bezporednie ma szereg wad. W szczeglnoci przez takie opalanie straty ciepa z ukadu piecowego wynosz okoo 200-250 MJ/ton klinkieru (6-8% wicej ni w nowoczesnych ukadach). Std te opalanie bezporednie stosuje si dzisiaj rzadko. Paliwo olejowe, o odpowiedniej lepkoci i cinieniu, jest wprowadzane przez dysze rozpylajce do wntrza pieca tworzc np. gwny pomie. Pomie ksztatuj przede wszystkim palniki wielokanaowe z gowic rozpylajc olej umieszczon centralnie. Palniki na gaz ziemny s rwnie projektowane zgodnie z zasad wielu kanaw, tym samym gaz pozwala zastpowa nie tylko py wglowy i olej, ale take powietrze pierwotne.
13
Rozdzia 2
1.2.4.1 Dugie piece obrotowe Dugie piece obrotowe (rysunek 1.5) mog by zasilane szlamem, rozdrobnionym plackiem pofiltracyjnym, granulatem lub such mk i dlatego te mona je wykorzystywa w kadej technologii. Najwiksze dugie piece maj stosunek dugoci do rednicy 38:1 i dugo nawet ponad 200 m. Te potne jednostki produkuj okoo 3600 ton klinkieru dziennie stosujc metod mokr (Belgia, USA, kraje byego ZSRR). Dugie piece s zaprojektowane do suszenia, podgrzewania, kalcynacji i spiekania, a zatem wymagaj uzupenienia jedynie o ukad dozowania oraz o chodnik klinkieru. Wlotowa cz dugiego pieca wyposaona jest w stref acuchow i elementy stae, ktre poprawiaj wymian ciepa. Piece pracujce metod mokr, stosowane od 1895 roku, s najstarszymi typami piecw obrotowych, uywanych do produkcji klinkieru cementowego. Metod mokr stosowano pocztkowo, dlatego e homogenizacja pynnego materiau bya atwiejsza. Nadawa do piecw metody mokrej zawiera najczciej od 32% do 40% wody. Jest to niezbdne dla zachowania pynnoci nadawy. Woda ta musi by odparowana w specjalnie zaprojektowanej strefie suszenia w czci wlotowej pieca, gdzie wykorzystywana jest znaczna cz ciepa ze spalania paliwa. Technologia ta charakteryzuje si wysokim zuyciem ciepa prowadzcym do emisji znacznych iloci gazw spalinowych i pary wodnej. Technologia dugich piecw metody suchej zostaa rozwinita w USA w oparciu o okresowe systemy homogenizacji surowcw. Z uwagi na wysokie zuycie paliwa tylko kilka tego typu piecw zainstalowano w Europie. 1.2.4.2 Piece obrotowe wyposaone w zewntrzne podgrzewacze Piece obrotowe wyposaone w zewntrzne podgrzewacze maj typowo stosunek dugoci do rednicy pomidzy 10:1 i 17:1. Stosuje si dwa typy podgrzewaczy: podgrzewacze rusztowe i podgrzewacze w stanie zawieszenia. Technologia podgrzewaczy rusztowych Technologia podgrzewaczy rusztowych, bardziej znana pod nazw pieca Lepola, opracowana zostaa w 1928 roku. Byo to pierwsze rozwizanie pozwalajce na przeniesienie czci procesu wypalania klinkieru na zewntrz pieca. Dziki niemu mona byo skrci piec, tym samym zmniejszajc straty cieplne i podnoszc efektywno energetyczn. W podgrzewaczu rusztowym (patrz rysunek 1.6a) granule powstae z suchej mki na granulatorach talerzowych (metoda psucha) lub rozdrobnionego placka po filtracji szlamu (metoda pmokra) wprowadza si na poziomy ruszt wdrowny, poruszajcy si w zamknitym tunelu. Tunel podzielony jest na komor gorcych gazw i komor suszc za pomoc przegrody z otworem na ruszt. Gazy odlotowe z pieca obrotowego s odcigane wentylatorem do grnej czci podgrzewacza, a nastpnie w d przez warstw granul poredniego odpylacza cyklonowego. W cyklonach usuwane s due ziarna pyu, ktre mogyby powodowa zuycie wentylatora. Kolejny wentylator odciga gazy od gry komory suszenia poprzez warstw mokrych granul, a nastpnie toczy je na zewntrz do odpylacza. Aby uzyska optymaln sprawno ciepln, podgrzewacze rusztowe w metodzie pmokrej mog by wyposaane w potrjny ukad przepywu gazu, a do suszenia surowca wykorzystuje si odpadowe powietrze z chodnika. Najwiksza wybudowana jednostka z podgrzewaczem rusztowym ma wydajno 3300 ton/dob i pracuje metod pmokr. Gazy odlotowe z pieca na wejciu do podgrzewacza maj temperatur 1000-1100 C. Po przejciu przez warstw materiau w komorze gorcych gazw schadzaj si do 250-300 C, a opuszczaj
Rozdzia 2
komor suszc w temperaturze 90-150 C. Materia do wypalania ma temperatur okoo 150 C w komorze suszcej i 700-800 C w komorze gorcych gazw.
Rysunek 1.6a: Podgrzewacz rusztowy
Rysunek 1.6b: Podgrzewacz cyklonowy
Rysunek 1.6c: prekalcynatorem
Podgrzewacz
cyklonowy
Rysunek 1.6: Schemat rnego typu podgrzewaczy [Ullmann`s, 1986] Technologia podgrzewaczy w stanie zawieszenia Opracowanie technologii podgrzewania w stanie zawieszenia w latach 30-tych stanowio znaczcy postp. Wstpne podgrzewanie, a nawet czciowa kalcynacja suchej mki surowcowej (metoda sucha/pmokra), ma miejsce dziki utrzymywaniu mki w zawieszeniu w gorcych gazach odlotowych z pieca obrotowego. Znacznie zwikszona powierzchnia kontaktu pozwala, przynajmniej w teorii, na prawie cakowit wymian ciepa.
Rozdzia 2
Dostpne s rne typy podgrzewaczy w stanie zawieszenia. Maj one zwykle od czterech do szeciu stopni cyklonw, ktre umieszczono jeden nad drugim w wiey o wysokoci 50-120 m. Najwyszy, grny poziom moe skada si z dwch rwnolegych cyklonw dla lepszej separacji pyw. Gazy odlotowe z pieca przepywaj od spodu ku grze poprzez kolejne stopnie cyklonw. Sucha mka surowcowa podawana jest do podgrzewacza przed najwyszym stopniem cyklonw. Tutaj jest oddzielana od strumienia gazw, po czym czy si z nim przed cyklonem nastpnego stopnia. Proces ten powtarza si na kadym kolejnym stopniu, a w kocu materia oddzielony w ostatnim stopniu trafia do pieca obrotowego. Ten naprzemienny proces mieszania, separacji i powtrnego mieszania w wyszej temperaturze jest konieczny dla optymalnej wymiany ciepa. Podgrzewacze szybowe Po wprowadzeniu technologii w stanie zawieszenia wybudowano znaczn ilo podgrzewaczy o konstrukcji szybowej, zapewniajcych teoretycznie lepsz wymian ciepa. Jednak trudnoci w zapewnieniu rwnomiernego rozkadu mki w strumieniu gazw sprawiy, e rzeczywiste rezultaty okazay si znacznie gorsze od oczekiwanych W zwizku z tym zarzucono technologi podgrzewaczy szybowych, preferujc rozwizania hybrydowe z dodatkowymi stopniami cyklonw lub z kompletnymi podgrzewaczami cyklonowymi. Niektre z tych ukadw hybrydowych pracuj do dzi, niemniej wikszo przebudowano cakowicie na podgrzewacze cyklonowe. Stopie szybowy jest znacznie mniej wraliwy na problemy narostu materiau ni stopie cyklonowy, co moe by jego zalet w dolnym stopniu w przypadku nadmiernej zawartoci skadnikw lotnych (chlorkw, siarki, alkaliw). Wymienniki hybrydowe z dolnym stopniem szybowym s wci stosowane w nowo budowanych cementowniach. Typowa wydajno piecw z podgrzewaczami szybowymi nie przekraczaa 1500 ton/dob, podczas gdy w ukadzie hybrydowym mog uzyskiwa 3000 ton/dob lub wicej. Czterostopniowe podgrzewacze cyklonowe Ukad piecowy z czterostopniowym podgrzewaczem cyklonowym (patrz rysunek 1.6b) by standardow technologi w latach 70-tych, kiedy budowano wiele cementowni o wydajnoci w zakresie 1000 do 3000ton/dob. Gazy odlotowe o temperaturze okoo 330 C standardowo wykorzystuje si do suszenia surowca. Mka surowcowa wchodzca do pieca jest ju w okoo 30% skalcynowana. W przeszoci napotykano powane problemy w eksploatacji czterostopniowych podgrzewaczy w przypadkach duego wpywu skadnikw lotnych (chlorkw, siarki, alkaliw), pochodzcych z nadawy i/lub paliwa. Zwikszony obieg tych skadnikw prowadzi do tworzenia narostw w cyklonach i na cianach przewodw, co powodowao czste blokady materiau i kilkudniowe postoje pieca. Najczstszym rozwizaniem tego problemu jest by-pass czci gazw odlotowych bogatych w py i wyprowadzanie ich poza ukad cyklonw. Gazy by-passu s schadzane w celu kondensacji alkaliw, a nastpnie, przed wylotem do atmosfery, skierowane do odpylacza. Jeli w niektrych rejonach konieczne jest utrzymywanie niskiego poziomu alkaliw w klinkierze, py by-passu wraz z czci pyw piecowych jest wysyany na wysypisko. We wszystkich innych przypadkach wraca do procesu produkcji. Niemal wszystkie czterostopniowe podgrzewacze cyklonowe wsppracuj z piecami obrotowymi usytuowanymi na trzech podporach. Jest to rozwizanie standardowe od lat 70-tych. Piece o rednicy 3,5 do 6m konstruowane byy przy stosunku dugoci do rednicy od 13:1 do 16:1.
Rozdzia 2
Mechanicznie prostsze od piecw dugich metody suchej lub mokrej, s dzisiaj prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnionymi ukadami piecowymi. 1.2.4.3 Piece obrotowe z podgrzewaczami i prekalcynatorami Technologia wstpnej kalcynacji w przemyle cementowym jest dostpna od okoo 1970 roku. W tym procesie doprowadzenie ciepa jest rozdzielone na dwa punkty. Podstawowe spalanie paliwa ma miejsce w strefie spiekania pieca obrotowego. Wtrne spalanie (dopalanie) odbywa si w specjalnej komorze, ulokowanej midzy piecem obrotowym, a wymiennikiem ciepa. W komorze tej spalaniu ulega nawet do 60% cakowitego paliwa, uytego w procesie wypalania z prekalcynacj. Energia ta jest zasadniczo zuyta na kalcynacj mki surowcowej, ktra jest prawie cakowicie skalcynowana przed wejciem do pieca. Gorce powietrze do spalania jest doprowadzane z chodnika klinkieru. Materia opuszcza wstpny kalcynator w temperaturze okoo 870 C. Rysunek 1.6c przedstawia schemat tego procesu zastosowany w ukadzie pieca obrotowego z podgrzewaczem cyklonowym. W zasadzie opalanie wtrne mona stosowa take w ukadzie pieca z podgrzewaczem rusztowym. Przy danej wielkoci pieca prekalcynacja zwiksza wydajno klinkieru. Linia piecowa z piciostopniowym podgrzewaczem cyklonowym i prekalcynatorem jest uznawana za standardow technologi dla nowych zakadw. Wydajno nowej linii jest przede wszystkim okrelana na podstawie prognoz rozwojowych rynku, ale take kosztw przedsiwzicia. Typowa wydajno jednostki piecowej w nowych cementowniach europejskich wynosi od 3000 do 5000ton/dob. Technicznie moliwe s wiksze jednostki o wydajnoci do 15000 ton/dob. Trzy jednostki, o wydajnoci 10000 ton/dob kada, pracuj na rynku azjatyckim. Wczeniejsze prekalcynatory posiaday tylko cztery stopnie wymiennika cyklonowego z odpowiednio wysz temperatur gazw odlotowych i wikszym zuyciem paliwa. Tam, gdzie naturalna wilgotno surowcw jest niska, preferowany moe by wybr szeciostopniowych podgrzewaczy, zwaszcza w poczeniu z odpylaczami workowymi. Jeeli wystpuje nadmierny wpyw skadnikw lotnych, wymagany jest ukad by-passu czci gazw odlotowych dla utrzymania cigej pracy pieca. Jednak z powodu rnej charakterystyki przepywowej gazw, by-pass w piecu z prekalcynatorem jest znacznie bardziej efektywny ni w piecu tylko z podgrzewaczem. Mimo faktu, e mka trafia do pieca zdekarbonizowana w 75-95%, wikszo piecw z prekalcynatorem w dalszym cigu posiada wewntrzn stref kalcynacji, tj. stosunek dugoci do rednicy od 13:1 do 16:1, podobnie jak piece tylko z podgrzewaczem. 1.2.4.4 Piece szybowe W Europie funkcjonuje kilka cementowych piecw szybowych. Tego typu piece skadaj si z pionowego cylindra stalowego o rednicy 2-3m i wysokoci 8-10m, wyoonego wymurwk ogniotrwa. S zasilane od gry mk w postaci granul i pyem wglowym lub koksem. Materia poddawany wypalaniu wdruje przez krtk stref spiekania w grnej, lekko poszerzonej czci
Rozdzia 2
pieca. Nastpnie jest chodzony powietrzem spalania wdmuchiwanym od spodu i jako gotowy klinkier opuszcza piec w dolnej jego czci poprzez ruszt rozadowczy. Piece szybowe produkuj mniej ni 300 ton klinkieru na dob. S one opacalne tylko dla maych cementowni, z tego powodu ich ilo zmalaa. 1.2.4.5 Gazy odlotowe z pieca We wszystkich typach instalacji piecowych gazy odlotowe przed wlotem do gwnego komina trafiaj do urzdze obniajcych zanieczyszczenie powietrza (elektrofiltrw lub filtrw workowych), gdzie nastpuje ich odpylenie. W metodzie suchej gazy odlotowe maj stosunkowo wysok temperatur i mog dostarcza ciepo do myna surowca w czasie jego ruchu (powizana praca pieca). Jeeli myn nie dziaa (bezporednia praca pieca), gazy odlotowe chodzone s wtryskiem wodnym w wiey stabilizacyjnej przed odpylaczem, zarwno dla zmniejszenia ich objtoci, jak i polepszenia podatnoci do wytrcania pyw. Piki CO Tlenek wgla moe powstawa z kadego organicznego skadnika zawartego w surowcach i, czasami, z powodu niezupenego spalania paliwa. CO pochodzce z surowca wskutek podgrzewania jest odcigane razem z gazami odlotowymi z pieca. Kontrola poziomu CO jest niezwykle istotna w piecach cementowych (i wapienniczych), ktre do odpylania gazw uywaj elektrofiltrw, gdy jego koncentracja musi by utrzymywana znacznie poniej dolnej granicy wybuchowoci. Jeeli poziom CO w elektrofiltrze wzrasta (zwykle do 0,5% objtoci), wtedy system elektryczny wycza si samoczynnie, aby unikn ryzyka eksplozji. Prowadzi to do emisji niewytrconych pyw piecowych. Piki CO mog wynika z niestabilnej pracy ukadu spalania paliwa. Taka sytuacja wystpuje czasami przy dozowaniu paliw staych, dlatego te ukady podajce paliwo stae musz by tak zaprojektowane, aby zapobiega jego przerzutom przez palnik. Szczeglnie niebezpieczna jest zawarto wilgoci w paliwie staym, dlatego musi by uwanie kontrolowana, aby zapobiec tworzeniu si narostw i blokad w ukadzie przygotowania i podawania paliwa. 1.2.4.6 Chodniki klinkieru Chodnik klinkieru jest integraln czci ukadu piecowego i ma decydujcy wpyw na wskaniki i oszczdnoci procesu obrbki termicznej. Chodnik spenia dwa zadania: (a) odzyskuje jak najwicej ciepa z gorcego klinkieru (1450 C), ktre jest nastpnie zwracane do procesu oraz (b) obnia temperatur klinkieru do poziomu odpowiedniego dla urzdze w dalszej przerbce. Ciepo jest odzyskiwane przez podgrzewanie powietrza spalania dla podstawowego i wtrnego opalania, moliwie jak najbliej granicy termodynamicznej. Jednake jest to utrudnione przez wysokie temperatury, ekstremalne wasnoci cierne klinkieru oraz jego znaczn rozpito granulometryczn. Gwatowne chodzenie utrwala skad mineralny klinkieru poprawia jego mielno i optymalizuje reaktywno cementu.
18
Rozdzia 2
Typowe problemy zwizane z chodnikami to due obcienie cieplne, erozja, nieprawidowy rozkad powietrza i saba dyspozycyjno. Stosowane s obecnie dwa gwne typy chodnikw: obrotowe i rusztowe. Chodniki obrotowe Chodnik rurowy Chodnik rurowy dziaa na tej samej zasadzie co piec obrotowy, przy odwrotnym kierunku wymiany ciepa. Druga obrotowa rura, wyposaona w osobny napd, instalowana jest u wylotu pieca, czsto w przeciwnym kierunku, tj. pod piecem. Po opuszczeniu pieca klinkier wpada do poredniej gowicy, a stamtd do chodnika, ktry wyposaony jest w elementy podnoszce, rozpraszajce materia w strumieniu powietrza. Ilo chodzcego powietrza jest okrelona wymagan iloci powietrza do spalania. Oprcz prdkoci obrotowej, na efektywno pracy chodnika wpywa wewntrzna zabudowa. Optymalizacja elementw podnoszcych musi uwzgldnia zarwno wymian ciepa (efekt dyspersji), jak i zawrt pyw do pieca. Chodnik planetarny (satelitarny) Chodnik planetarny (satelitarny) jest specjalnym typem chodnika obrotowego. Skada si on z kilkunastu rur chodzcych, najczciej 9 do 11, przytwierdzonych do paszcza pieca przy jego wylocie. Gorcy klinkier dostaje si do chodnika przez koowe otwory wlotowe w miejscach umocowania kadego z walczakw. Ilo chodzcego powietrza jest okrelona wymaganiami powietrza potrzebnego do spalania paliwa; powietrze dopywa do walczakw od strony ich wylotu umoliwiajc wymian ciepa w przeciwprdzie. Podobnie jak w chodnikach rurowych istotne s tutaj wewntrzne elementy dla podnoszenia i dyspersji klinkieru. Parametry pracy tego chodnika nie zmieniaj si. Znaczne cieranie oraz szoki termiczne w poczeniu z obiegiem pyw oznaczaj wysok temperatur kocow klinkieru i zazwyczaj nieoptymalny odzysk ciepa. Temperatura kocowa klinkieru moe by obniona tylko przez wtrysk wody do walczakw lub na paszcz. Poniewa praktycznie nie jest moliwy odcig powietrza trzeciego, chodniki planetarne nie nadaj si do ukadw z prekalcynacj. Jednake moliwe jest wtrne opalanie w iloci do 25% paliwa wprowadzanego do komory wzniosowej pieca. Chodniki rusztowe Chodzenie w chodnikach rusztowych osiga si przez przejcie strumienia powietrza od dou do gry przez warstw klinkieru (zoe klinkieru), lec na przepuszczajcym powietrze ruszcie. Stosuje si dwie metody transportu klinkieru w chodniku: ruszt wdrowny oraz ruszt posuwistozwrotny (schodki z popychajcymi krawdziami). Poniewa gorce powietrze ze strefy dochadzania nie jest wykorzystywane do spalania, mona je uywa do celw suszenia, np. surowcw, dodatkw do cementu lub wgla. Jeeli nie wykorzystuje si go do suszenia, to jako powietrze odpadowe z chodnika musi by naleycie odpylone. Chodnik z rusztem wdrownym W chodnikach tego typu klinkier transportowany jest przez ruszt wdrowny. Ruszt ten ma podobne cechy konstrukcji co podgrzewacz rusztowy (Lepola). Powietrze chodzce wdmuchiwane jest wentylatorami do komr podrusztowych. Zaletami tego rozwizania s rwnomierne zoe klinkieru (brak stopni) oraz moliwo wymiany pyt bez zatrzymywania pieca. Z uwagi na
Rozdzia 2
skomplikowany mechanicznie ukad i stosunkowo niski odzysk ciepa, wynikajcy z ograniczenia gruboci warstwy klinkieru (spowodowanego trudnoci zapewnienia efektywnego uszczelnienia midzy rusztem a cianami), konstrukcj t zaprzestano stosowa w nowych instalacjach okoo roku 1980. Chodnik z rusztem posuwisto-zwrotnym, konwencjonalny Transport klinkieru w chodnikach z rusztem posuwisto-zwrotnym dokonuje si przez schodkowy, popychajcy ruch przednich krawdzi ruchomych rzdw pyt. Wzgldny ruch przednich krawdzi wytwarzany jest przez napd hydrauliczny lub mechaniczny (way korbowe) powizany z co drugim rzdem pyt. Przesuwa si jedynie klinkier od wlotu do wylotu, ale nie ruszt. Pyty rusztu wykonane s z aroodpornych odleww staliwnych zwykle o szerokoci 300 mm i zaopatrzone w otwory przepuszczajce powietrze. Powietrze chodzce jest wdmuchiwane wentylatorami o spru 300-1000mm H2O przez komory umieszczone pod rusztem. Komory te oddzielone s przegrodami w celu utrzymania waciwego rozkadu cinie. Wyrnia si dwie strefy chodzenia: - strefa odzysku ciepa, z ktrej gorce powietrze jest wykorzystywane do spalania paliwa w palniku gwnym (powietrze wtrne) oraz w kalcynatorze (powietrze trzecie); - strefa dochadzania, gdzie dodatkowe powietrze schadzajce chodzi klinkier do niszych temperatur. Najwiksze z uywanych obecnie jednostek maj powierzchni aktywn okoo 280 m2 i chodz 10000 ton klinkieru na dob. Typowe problemy zwizane z tymi chodnikami to segregacja i nierwnomierny rozkad klinkieru, prowadzce do zaburze bilansu powietrze-klinkier, fluidyzacji drobnego klinkieru (czerwona rzeka), tworzenia si narostw (bawany) oraz krtszej ywotnoci pyt rusztowych. Chodnik z rusztem posuwisto-zwrotnym, nowoczesny Wprowadzenie i rozwj nowoczesnych chodnikw posuwisto-zwrotnych klinkieru miao miejsce okoo 1983 roku. Celem tej konstrukcji byo wyeliminowanie problemw zwizanych z konwencjonalnymi chodnikami, czynic dalszy krok na drodze do optymalizacji wymiany ciepa, a take bardziej zwartej konstrukcji zuywajcej mniej powietrza chodzcego i mniejszych ukadw odpylania. Kluczowe cechy nowoczesnej technologii chodzenia klinkieru to (w zalenoci od dostawcy): - nowoczesne pyty rusztowe o zmiennym lub staym spadku cinienia, przepuszczalne dla powietrza ale nie dla klinkieru, - wymuszona aeracja pyt poprzez kanay i belki, - indywidualnie regulowane strefy podmuchu, - stay ruszt wlotowy, - szersze pyty, mniejsza ilo, - kruszarka walcowa, - ekrany cieplne. Chodniki pionowe Niepylcy dodatkowy chodnik zwany chodnikiem grawitacyjnym (G-cooler) opracowano dla instalowania za chodnikami planetarnymi lub krtkimi chodnikami rusztowymi. Powietrze
Rozdzia 2
chodzce nie styka si tutaj w ogle z klinkierem, poniewa wymiana ciepa jest spowodowana ruchem w d klinkieru poprzez poprzecznie rozmieszczone w zou stalowe rury, przez ktre z kolei toczone jest powietrze chodzce. 1.2.5 Przemia i magazynowanie cementu
1.2.5.1 Skadowanie klinkieru Klinkier i inne skadniki cementu s magazynowane w silosach lub zamknitych halach. Wiksze zapasy mona skadowa na otwartej przestrzeni, pod warunkiem zabezpieczenia przed pyleniem. Najczciej stosowane systemy skadowania klinkieru to: - poduny skad z rozadunkiem grawitacyjnym (zoe stabilne), - koowy skad z rozadunkiem grawitacyjnym (zoe stabilne), - silosy klinkieru (zoe mao stabilne, przy odprowadzaniu klinkieru z niektrych poziomw silosw mog powstawa drgania gruntu), - magazyny zadaszone (zoe stabilne). 1.2.5.2 Przemia cementu Cement portlandzki uzyskuje si przez przemia klinkieru cementowego z siarczanami, takimi jak gips lub anhydryt. Cementy mieszane (cementy kompozytowe) zawieraj inne dodatki, takie jak uel wielkopiecowy, naturalne lub sztuczne pucolany, kamie wapienny lub inertne wypeniacze. Mog one by mielone wraz z klinkierem lub mog wymaga suszenia i osobnego przemiau (przemiaownie mog by usytuowane oddzielnie od zakadu produkcji klinkieru). Rodzaj procesu przemiau cementu i wybr koncepcji danej przemiaowni zale od gatunku produkowanego cementu. Szczeglnie wana jest mielno, wilgotno oraz wasnoci cierne skadnikw wytwarzanego cementu. Wikszo mynw pracuje w obiegu zamknitym, co oznacza, e mona oddziela cement o wymaganym uziarnieniu z przemielanego materiau i zawraca grubsze ziarna do myna. Waenie i dozowanie nadawy Dokadno i niezawodno waenia i dozowania poszczeglnych skadnikw nadawy myna maj bardzo due znaczenie dla zapewnienia wysokiej sprawnoci energetycznej ukadu przemiau. Najczciej stosowanymi urzdzeniami waco-dozujcymi nadawy myna s tamowe wagi dozujce. Przemia cementu Z uwagi na rnorodno wymaganych na rynku gatunkw cementu, przemiaownie najnowszej generacji wyposaone s przewanie w dynamiczne separatory powietrzne. Powszechnie stosuje si nastpujce ukady przemiau kocowego: - myn rurowy, obieg zamknity (udzia dodatkw mineralnych raczej ograniczony, jeli nie s suche lub wstpnie suszone);
21
Rozdzia 2
myn misowo-rolowy pionowy (najlepiej przystosowany do duego udziau dodatkw mineralnych z uwagi na dobr wydajno suszenia, przydatny do oddzielnego przemiau dodatkw mineralnych); prasa rolowa (udzia dodatkw mineralnych ograniczony, jeli nie s suche lub wstpnie suszone).
Innymi ukadami kocowego przemiau s: - myn rurowy, z wylotem kocowym w obiegu otwartym; - myn rurowy, z wylotem kocowym w obiegu zamknitym, z mechanicznym separatorem lub separatorem cyklonowym starszej generacji - myn rolowy poziomy Zasada pracy myna misowo-rolowego pionowego opiera si na dziaaniu od 2 do 4 rolek mielcych zamocowanych zawiasowo na ramionach i jedcych po poziomej pycie lub misie. Urzdzenia tego typu s szczeglnie przydatne do jednoczesnego przemiau i suszenia skadnikw cementu i ulu, poniewa myny misowo-rolowe radz sobie z nadaw o stosunkowo duej zawartoci wody. Czas przebywania materiau w mynie jest na tyle krtki, e zapobiega wstpnej hydratacji klinkieru, np. w przypadku przemiau z ulem. Prasa dwurolowa o wysokim docisku wymaga jeszcze stosunkowo czstej konserwacji. Prasy dwurolowe o wysokim docisku s czsto uywane w poczeniu z mynem kulowym. Najnowszym rozwizaniem w przemiale cementu jest myn rolowy poziomy. Urzdzenie to skada si z krtkiego poziomego walczaka podpartego na oyskach hydrodynamicznych lub hydrostatycznych. Walczak jest obracany poprzez wieniec zbaty. Wewntrz walczaka umieszczony jest poziomo walec swobodnie obracajcy si i dociskany hydraulicznie do paszcza. Nadawa podawana jest z jednego lub z obu kocw walczaka i przechodzi kilkakrotnie pomidzy walcem i paszczem. Rozdrobniony materia opuszczajcy myn transportowany jest do separatora, a czstki o uziarnieniu wikszym od wymaganego s zawracane do przemiau. Przemia dodatkw mineralnych Dodatki mineralne s zwykle mielone wraz z klinkierem i gipsem. Decyzja o oddzielnym przemiale zasadniczo zaley od nastpujcych czynnikw: - udziau procentowego dodatkw mineralnych w kocowym produkcie i oglnie w cemencie, - dostpnoci zapasowego ukadu mynowego, - znaczcej rnicy w mielnoci klinkieru i dodatkw mineralnych, - wilgotnoci dodatkw mineralnych. Jeeli dodatki mineralne wymagaj wstpnego suszenia, mona zastosowa ukad suszenia wykorzystujcy albo gazy odlotowe z pieca i/lub powietrze nadmiarowe z chodnika, albo gorce gazy z niezalenego rda. Ukady jednoczesnego przemiau Kady z opisanych ukadw suchego/psuchego przemiau surowcw moe by uyty do jednoczesnego przemiau dodatkw mineralnych z klinkierem i gipsem. Jednak wikszo tych ukadw ustala limit wilgotnoci dozowanej mieszaniny - 2% maksymalnie lub 4% przy uyciu rda gorcych gazw. Przy wyszych wilgotnociach wymagane jest wstpne suszenie dodatkw mineralnych w suszarni. Wyjtkiem jest tu myn misowo-rolowy pionowy, ktry jest w stanie przyj wilgotno do 20%, ale wymagane jest take rdo gorcych gazw.
Rozdzia 2
Oddzielny przemia Do oddzielnego przemiau dodatkw mineralnych mona stosowa ukady jak dla suchego/psuchego przemiau surowca. Obowizuj tu jednak takie same zasady jak poprzednio, jeli idzie o wilgotno mieszaniny dodatkw, moe by take wymagane wstpne suszenie. Separacja wg rozkadu ziarnowego Rozkad ziarnowy produktu opuszczajcego ukady przemiaowe cementu ma wielkie znaczenie dla jakoci cementu. Uzyskanie tych parametrw osiga si przez regulacj separatora. Separatory najnowszej generacji z wirnikiem klatkowym maj szereg przewag nad poprzednimi konstrukcjami, np.: - mniejsze zuycie energii (mniej nadmiernego rozdrobnienia), - wiksz wydajno ukadu (skuteczno rozdziau), - moliwo schadzania produktu, - wiksz elastyczno regulacji uziarnienia produktu, - lepsz kontrol rozkadu ziarnowego, lepsz jednorodno produktu. 1.2.5.3 Magazynowanie cementu Do transportu cementu do silosw magazynowych mona stosowa zarwno ukady przenonikw mechanicznych, jak i pneumatycznych. Ukady mechaniczne maj zwykle wysze koszty inwestycyjne, ale duo nisze koszty eksploatacyjne ni ukady pneumatyczne. W chwili obecnej najbardziej powszechny system transportu to poczenie rynien pneumatycznych z przenonikami limakowymi/acuchowymi i elewatorami kubekowymi z tam gumow. Rne gatunki cementu magazynowane s w oddzielnych silosach. Jednak nowe konstrukcje silosw pozwalaj na jednoczesne skadowanie kilku gatunkw cementu w jednym z nich. Obecnie stosowane s silosy o nastpujcych konfiguracjach: - silos jednokomorowy z lejem rozadowczym, - silos jednokomorowy z centralnym stokiem, - silos wielokomorowy, - silos kopuowy z centralnym stokiem. Do zapocztkowania i utrzymania procesu oprniania cementu z silosw stosuje si aeracj spronym powietrzem poprzez pyty umieszczone na dnie silosu. 1.2.6 Pakowanie i wysyka cementu
Cement jest przekazywany z silosu albo bezporednio do cystern samochodowych lub kolejowych (statkw cystern), albo do linii pakowania do workw.
23
Rozdzia 3
1.3 Obecne poziomy zuycia/emisji

Gwnym problemem dla rodowiska zwizanym z produkcj cementu jest emisja do atmosfery oraz zuycie energii. Odprowadzane cieki ograniczaj si zwykle do wypyww powierzchniowych i wody chodzcej i nie stanowi powanego zagroenia dla zanieczyszczenia wd. Potencjalnym rdem zanieczyszcze gleby i wd gruntowych s skadowiska i transport paliw. Bilans materiaowy produkcji 1 kg cementu metod such przy wykorzystaniu jako paliwa cikiego oleju przedstawiono na rysunku 1.7.
Rysunek 1.7: Bilans materiaowy produkcji 1 kg cementu. W oparciu o rysunek z [Austrian BAT-proposal, 1996 - austriacki projekt BAT, 1996] 1.3.1 Zuycie surowcw
Wytwarzanie cementu jest procesem masowym. Wielkoci w tabeli 1.7 pokazuj typowe rednie zuycie surowcw do produkcji cementu w krajach Unii Europejskiej. Liczby w ostatniej kolumnie odnosz si do cementowni produkujcej 3000 ton klinkieru na dob lub 1 milion ton rocznie, co odpowiada 1,23 miliona ton cementu rocznie, przyjmujc redni udzia klinkieru w cemencie europejskim. Skadniki na ton klinkieru na ton cementu (suchej masy) Wapie, glina, upek, 1,57 t 1,27 t margiel, inne Gips, anhydryt 0,05 t Dodatki mineralne 0,14 t Tabela 1.7: Zuycie surowcw w produkcji cementu
rocznie na Mt klinkieru 1568000 t 61000 t 172000 t
24
Rozdzia 3
[Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] 1.3.2 Zuycie energii Dominujce dla zuycia energii cieplnej w produkcji cementu jest paliwo do opalania pieca. Gwnymi odbiornikami energii elektrycznej s myny (przemia klinkieru i surowca) oraz wentylatory wycigowe (piec/myn surowca i myn cementu), ktre cznie zuywaj ponad 80% cakowitego poboru energii elektrycznej. Koszty energii w postaci paliwa i energii elektrycznej stanowi rednio okoo 50% cakowitych kosztw zwizanych z produkcj jednej tony cementu. Energia elektryczna stanowi okoo 20% tego cakowitego zapotrzebowania na energi. [Int.Cem.Rev, Jan/96] Teoretyczne zuycie energii cieplnej w procesie wypalania (reakcje chemiczne) wynosi okoo 1700-1800MJ/ton klinkieru. Rzeczywiste zuycie energii cieplnej dla rnych systemw piecowych zawiera si w nastpujcych przedziaach (MJ/ton klinkieru): okoo 3000 metoda sucha, piece z wielostopniowym podgrzewaczem cyklonowym i prekalcynatorem, 3100-4200 metoda sucha, piece obrotowe wyposaone w podgrzewacze cyklonowe, 3300-4500 metody psuche/pmokre (piec Lepola), do 5000 piece obrotowe dugie metody suchej, 5000-6000 piece obrotowe dugie metody mokrej, (3100-4200 piec szybowy). Zuycie energii elektrycznej wynosi rednio 90-130 kWh/ton cementu. 1.3.3 Emisje
Dyrektywa dotyczca zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze (IPCC) zawiera ogln list wskazujc gwne substancje zanieczyszczajce powietrze, ktre naley bra pod uwag, jeeli s one istotne dla ustalenia granicznych wielkoci emisji. Istotne w odniesieniu do produkcji cementu s: - tlenki azotu (NOx) i inne zwizki azotu; - dwutlenek siarki (SO2) i inne zwizki siarki; - pyy. Technologia produkcji cementu i literatura fachowa dotyczca zanieczyszczenia powietrza i technik ich obniania koncentruj si gwnie na tych trzech grupach zanieczyszcze. Nastpujce zanieczyszczenia zwizane z produkcj cementu z listy IPCC powinny by take rozpatrywane: - tlenek wgla (CO) - lotne zwizki organiczne (VOC). Inne zanieczyszczenia z listy rozpatrywane w odniesieniu do produkcji cementu to: - polichlorowane dibenzodioksyny i dibenzofurany (PCDD i PCDF); - metale i ich zwizki; - HF - HCl. Dwutlenek wgla (CO2) nie zosta uwzgldniony na tej licie, lecz jest on uwaany za istotny w produkcji cementu. Pozostae emisje, ktrych wpyw jest normalnie niewielki i/lub lokalny to odpady, haas i odr.
Rozdzia 3
Gwne emisje z produkcji cementu kierowane s z systemw piecowych do atmosfery. Wywodz si one z reakcji fizycznych i chemicznych zwizanych z surowcami i spalaniem paliw. Gwnymi skadnikami gazw odlotowych z pieca do produkcji klinkieru s: azot z powietrza spalania; CO2 z kalcynacji CaCO3 i spalania paliwa; para wodna z procesu spalania i z surowcw oraz nadmiarowy tlen. We wszystkich systemach piecowych materia stay przesuwa si przeciwprdowo w stosunku do gorcych gazw spalinowych. Ten przeciwprdowy przepyw wpywa na uwalnianie si zanieczyszcze, poniewa w piecu tworzy si cyrkulujce zoe fluidalne. Wiele substancji pochodzcych z procesu spalania paliwa bd z przemiany surowcw w klinkier pozostaje w fazie gazowej jedynie do momentu, kiedy ulegaj adsorpcji lub kondensacji na materiale przepywajcym przeciwprdowo. Zdolnoci adsorpcyjne materiau s rne w zalenoci od jego stanu fizycznego i chemicznego. Te za z kolei zale od usytuowania w systemie piecowym. Przykadowo, materia opuszczajcy stref kalcynacji pieca ma du zawarto tlenku wapnia i w konsekwencji silne wasnoci absorpcji kwasowych frakcji, takich jak: HCl, HF i SO2. Tabela 1.8 podaje dane emisji zanieczyszcze z dziaajcych obecnie piecw. Zakresy emisji z tych piecw zale w duym stopniu od natury surowcw, paliw, wieku i konstrukcji instalacji, a take od wymaga ustanowionych przez organ udzielajcy pozwolenia. Zakresy emisji zanieczyszcze z europejskich piecw cementowych mg/Nm3 < 200 3000 < 10 3500 5 200 500 2000 400 520 g/Nm3 5 500 < 0,4 5 < 1 25 < 0,1 0,5 ng/Nm3 0,01 0,3 (gwnie Hg) 0,001 0,1 0,005 0,3 kg/ton kliknieru < 0,4 6 < 0,02 7 0,01 0,4 14 800 - 1040 0,01 1 < 0,8 10 g/t < 2 50 g/t < 200 1000 ng/t 20 600 mg/t 2 200 mg/t 10 600 mg/t ton/rok 400 6000 < 20 7000 10 400 1000 4000 0,8 1,04 milion 10 1000 < 0,8 10 < 2 50 < 0,2 1 g/rok 20 600 kg/rok 2 200 kg/rok 10 600 kg/rok
NOx (jako NO2) SO2 Pyy CO CO2 TOC HF HCl PCCD/F Metale: (Hg, Cd, Tl) (As, Co, Ni, Se, Te) (Sb, Pb, Cr, Cu, Mn, V, Sn, Zn)
Uwaga: Wartoci obliczono przyjmujc 2000 m3/ton klinkieru oraz 1 milion ton klinkieru/rok. Zakresy emisji s rednimi rocznymi a wartoci uzyskano w oparciu o rne techniki pomiarowe. Zawarto O2 wynosi normalnie 10%.
Tabela 1.8: Dane dotyczce zakresu emisji z europejskich piecw cementowych. W oparciu o [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997], [Cembureau], [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997], [Haug], [Lohse]
26
Rozdzia 3
Typowa objto emitowanych spalin wyraona w m3/ton klinkieru (suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K) wynosi od 1700 do 2500 dla wszystkich typw piecw [Cembureau]. Systemy piecowe wyposaone w wymiennik cyklonowy i wstpny kalcynator wydalaj normalnie okoo 2000 m3 spalin na ton klinkieru (suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K). Istnieje take emisja czstek staych ze wszystkich procesw przemiaowych, tj. przemiau surowcw, paliw staych i produktu. Potencjalna emisja czstek staych moe take pochodzi z kadego otwartego skadowiska surowcw i paliw staych, jak rwnie z instalacji transportujcych, w tym z zaadunku cementu. Rozmiary tych emisji mog by znaczne, jeeli systemy te nie s dobrze zaprojektowane i eksploatowane, a niewielka emisja moe prowadzi lokalnie do problemw. 1.3.3.1 Tlenki azotu Tlenki azotu (NOx) maj wielkie znaczenie ze wzgldu na zanieczyszczanie powietrza przez zakady produkujce cement. Europejskie piece cementowe emituj rednio okoo 1300 mg NOx/m3 (jako NO2, suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K, 10% O2) [kopol report, 1998 raport kopol, 1998]. Pomiary emisji NOx przeprowadzone na ponad 50 piecach obrotowych z wymiennikami cyklonowymi wykazay redni warto 2,1 g NO2/kg klinkieru, co odpowiada 1050 mg NO2/m3 w gazach odlotowych (suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K, 10% O2) w spalinach [Int.Cem.Rev, Jan/96]. W badaniach austriackich rednie emisje w roku kalendarzowym wyliczano dla kadego pieca ze rednich wartoci -godzinnych uzyskanych z pomiarw cigych. rednie wartoci wahay si od 371 do 964 mg NOx/m3. We wszystkich piecach w Austrii wprowadzono podstawowe dziaania, 1 piec posiada opalanie etapowe, 1 piec stosuje mineralizatory. rednia emisja NOx dla wszystkich piecw w Austrii wynosia 680 mg NOx/m3 (11 piecw, w tym 9 z wymiennikami cyklonowymi, 2 z rusztem Lepola). [Austrian study, 1997 badanie austriackie, 1997] Emisja NOx zaley od rodzaju procesu technologicznego. Tabela 1.9 przedstawia wyniki pomiarw emisji przeprowadzonych w Republice Federalnej Niemiec przez Instytut Badawczy Przemysu Cementowego w latach 80-tych. [Karlsruhe I, 1996] Rodzaj procesu Wskanik emisji NOx [g NO2/ton klinkieru] Podgrzewacz cyklonowy z odzyskiem ciepa 600 3100 Podgrzewacz cyklonowy bez odzysku ciepa 800 3500 Podgrzewacz rusztowy 800 - 4100 W odniesieniu do suchego gazu, 101,3 kPa, 273 K, 10% O2 Stenie NOx 1 [mg NO2/m3] 300 1400 500 2000 400 - 2100
Tabela 1.9: Wyniki pomiarw emisji NOx prowadzonych w Niemczech w latach 80-tych. [Karlsruhe I, 1996] Dominujcymi tlenkami azotu w gazach odlotowych z piecw cementowych s NO i NO2 (NO > 90% tlenkw azotu). Istniej dwa gwne rda tworzenia NOx: - Termiczne NOx: cz azotu z powietrza spalania reaguje z tlenem tworzc rne tlenki azotu - Paliwowe NOx: zwizki zawierajce azot chemicznie zwizane w paliwie reaguj z tlenem z powietrza tworzc tlenki azotu Termiczne NOx tworz si w temperaturze powyej 1200 C i wymagaj reakcji czstek azotu i tlenu z powietrza spalania. Termiczne NOx powstaj przede wszystkim w strefie spiekania pieca, gdzie temperatura jest wystarczajco wysoka dla uzyskania tej reakcji. Ilo termicznych NOx tworzcych si w strefie spiekania zaley zarwno od temperatury w strefie, jak i iloci tlenu (wspczynnik
Rozdzia 3
nadmiaru powietrza). Szybko reakcji dla termicznych NOx ronie wraz z temperatur, std dla zestaww trudnospiekalnych, ktre wymagaj bardziej gorcej strefy spiekania, istnieje tendencja do tworzenia wikszej iloci NOx ni dla piecw z atwiej spiekalnymi mieszaninami surowcowymi. Szybko reakcji ronie take wraz ze wzrostem iloci tlenu (wspczynnik nadmiaru powietrza). Prowadzenie tego samego pieca z wysz zawartoci tlenu na jego wylocie (wspczynnikiem nadmiaru powietrza) spowoduje tworzenie wikszej iloci termicznych NOx w strefie spiekania (chocia emisje SO2 i/lub CO mog by nisze). Paliwowe NOx powstaje w wyniku spalania azotu zawartego w paliwie. Azot z paliwa albo czy si z innymi atomami azotu tworzc gazowy N2, albo reaguje z tlenem tworzc paliwowe NOx. W prekalcynatorze panuje temperatura w zakresie 850-950C, ktra jest niewystarczajca do tworzenia termicznych NOx, ale moe pojawi si paliwowe NOx. Podobnie inne rodzaje wtrnego opalania na wlocie piecw, takie jak w komorze wznosu pieca z podgrzewaczem cyklonowym lub w komorze kalcynacji podgrzewacza rusztowego, mog prowadzi do wzrostu paliwowego NOx. Dlatego w piecach z prekalcynatorem, gdzie nawet do 60% paliwa moe by spalane w kalcynatorze, tworzce si tam paliwowe NOx maj znaczny udzia w oglnej emisji NOx. Tworzenie si termicznych NOx w tych systemach jest znacznie mniejsze ni w piecach, w ktrych cae paliwo spalane jest w strefie spiekania. Oprcz temperatury i zawartoci tlenu (wspczynnik nadmiaru powietrza), na tworzenie si NOx moe mie wpyw take ksztat i temperatura pomienia, geometria komory spalania, reaktywno i zawarto azotu w paliwie, obecno wilgoci, dostpny czas reakcji oraz konstrukcja palnika. 1.3.3.2 Dwutlenek siarki Emisja SO2 z cementowni zaley przede wszystkim od iloci lotnej siarki w surowcach. Piece stosujce surowce o niskiej lub zerowej zawartoci lotnej siarki maj niewielkie problemy z emisj SO2. Koncentracja dwutlenku siarki w emitowanych gazach dla niektrych piecw wynosi mniej ni 10 mg SO2/m3 bez stosowania technik redukcji. Koncentracja emisji SO2 ronie ze wzrostem zawartoci lotnej siarki w stosowanych surowcach. Tam, gdzie wykorzystuje si surowce zawierajce siark w postaci zwizkw organicznych lub pirytu (FeS), emisja SO2 moe by wysoka. SO2 jest gwnym (99%) uwalnianym zwizkiem siarki, chocia tworzy si take pewna ilo SO3 oraz, w warunkach redukcyjnych, moe pojawi si H2S. Siarka zawarta w surowcach w formie siarczkw i organicznie zwizanej siarki odparowuje, std te 30% lub wicej moe by emitowane z pierwszego stopnia wymiennika. Gazy z wymiennika mog by emitowane albo bezporednio do atmosfery, albo kierowane do myna surowca, jeli pracuje. W mynie surowca 20-70% SO2 jest wychwytywane przez drobno zmielony surowiec. Z tego wzgldu wana jest taka optymalizacja pracy myna surowca, aby instalacja przemiaowa moga dziaa jako urzdzenia obniajce emisj SO2 z pieca. Siarka zawarta w paliwie dozowanym do piecw wyposaonych w podgrzewacze nie prowadzi do znacznej emisji SO2, z uwagi na silnie alkaliczny odczyn w strefie spiekania, w strefie kalcynacji i w dolnych stopniach podgrzewacza. Ta siarka bdzie zwizana z klinkierem. Nadmiarowy tlen (utrzymuje si 1-3% O2 na wlocie pieca dla uzyskania zadowalajcej jakoci cementu) zwykle powoduje natychmiastowe utlenienie uwolnionych siarczkw do SO2. W dugich piecach kontakt midzy SO2 i alkalicznym materiaem nie jest tak dobry, dlatego te siarka zawarta w paliwie moe w nich prowadzi do znacznej emisji SO2. Mimo, e wikszo siarki pozostaje w klinkierze jako siarczany, emisja SO2 z surowcw o duej zawartoci lotnej siarki moe by znaczna i moe by uznana za gwne zanieczyszczenie.
Rozdzia 3
1.3.3.3 Pyy Emisja pyw, zwaszcza z kominw, bya tradycyjnie uznawana za gwne zagroenie dla rodowiska ze strony przemysu cementowego. Gwnymi rdami emisji pyw s piece obrotowe, myny surowca, chodniki klinkieru oraz myny cementu. We wszystkich tych procesach due iloci gazw przepywaj przez pylaste materiay. Konstrukcja i niezawodno nowoczesnych elektrofiltrw i filtrw workowych zapewnia redukcj emisji pyw do takiego poziomu, e przestaj one by znaczce; w niektrych instalacjach uzyskano poziom emisji 10 mg/m3. Emisja niezorganizowana moe powstawa podczas skadowania i transportu materiaw i paliw staych oraz z powierzchni drg. Wydzielanie czstek staych z pakowni i wysyki cementu moe by rwnie znaczne. Emisja niezorganizowana moe powodowa wzrost poziomu zapylenia na skal lokaln, natomiast procesowe emisje pyw (generalnie z wysokich kominw), mog wywiera wpyw na jako powietrza na znacznie wikszym obszarze. 1.3.3.4 Tlenki wgla (CO2, CO) Emisja CO2 szacowana jest na 900-1000 kg/ton klinkieru, przy zapotrzebowaniu ciepa rzdu 3500 do 5000 MJ/ton klinkieru, ale jest take zalena od rodzaju paliwa. Dziki przemiaowi klinkieru z dodatkami mineralnymi obnia si emisja CO2 na ton cementu (por. rysunek 1.7). Okoo 60% emisji pochodzi z procesu kalcynacji, za pozostae 40% zwizane jest ze spalaniem paliw. Emisja CO2 bdca wynikiem spalania wgla zawartego w paliwie jest wprost proporcjonalna do zapotrzebowania ciepa oraz stosunku zawartoci wgla do wartoci opaowej paliwa. Przykadowo, przy zapotrzebowaniu ciepa rzdu 3000 MJ/ton klinkieru i stosowaniu wgla kamiennego o wartoci kalorycznej 30 MJ/kg i redniej zawartoci wgla 88% uzyskujemy emisj CO2 rzdu 0,32 tony na kad ton klinkieru, przy uwzgldnieniu jedynie emisji ze spalania paliwa. Uycie gazu ziemnego zamiast wgla obnia ten poziom o okoo 25%. [Austrian report, 1997 raport austriacki, 1997] W cigu ostatnich 25 lat emisja CO2 ze spalania systematycznie spada. Gwnie dziki wprowadzeniu bardziej efektywnych procesw cieplnych, uzyskano ograniczenie emisji CO2 rzdu ok. 30%. Emisja CO jest zwizana z zawartoci frakcji organicznych w surowcach, ale moe take wynika z niezupenego spalania, jeeli regulacja podawania paliwa staego jest nieoptymalna. W zalenoci od skadu chemicznego z surowcw, wraz z podawanym surowcem do procesu wprowadza si od 1,5 do 6 g wgla/ton klinkieru w postaci zwizkw organicznych. Wedug danych Cembureau, badania mki surowcowej rnego pochodzenia wykazay, e 85-95% zwizkw organicznych zawartych w surowcach ulega przeksztaceniu w CO2 w obecnoci 3% tlenu, a jednoczenie 5-15% tych zwizkw zamieniane jest w CO. Udzia emisji w postaci lotnych zwizkw organicznych (VOC) by w tych warunkach znacznie poniej 1%. Stenie CO moe siga 1000mg/Nm3, a w niektrych przypadkach moe nawet przekracza warto 2000mg/Nm3. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Dobre rozwizanie zbiornika zasypowego, przenonikw i dozownika jest istotne dla zapewnienia stabilnego dozowania paliwa staego i minimalizacji pikw CO. W przeciwnym wypadku moe pojawi si spalanie podstechiometryczne, ktre prowadzi do chwilowych pikw CO powyej 0,5%. Powoduje to dodatkowy problem w postaci koniecznoci automatycznego wyczenia elektrofiltrw dla uniknicia eksplozji. 1.3.3.5 Lotne zwizki organiczne
29
Rozdzia 3
W procesach cieplnych (spalania) pojawienie si lotnych zwizkw organicznych (a take tlenku wgla) ma czsto zwizek z niezupenym spalaniem paliwa. W piecach cementowych, pracujcych w normalnych, stabilnych warunkach emisja jest niska, ze wzgldu na dugi czas przebywania gazw w piecu w warunkach wysokiej temperatury oraz nadmiar tlenu. Stenie moe by wysze podczas rozruchu pieca lub przy zaburzeniach jego pracy. Takie sytuacje zdarzaj si z rn czstotliwoci, przykadowo od jednego czy dwch przypadkw na tydzie do jednego przypadku na dwa lub trzy miesice. Do emisji lotnych zwizkw organicznych (VOC) moe dochodzi w pocztkowych fazach procesu ( podgrzewacz, prekalcynator), kiedy substancje organiczne zawarte w surowcu ulatniaj si przy podgrzewaniu nadawy (patrz take punkt 1.2.3.3 Stosowanie odpadw jako paliwa). Substancje organiczne uwalniaj si w temperaturach 400-600 C. Zawarto VOC w gazach odlotowych z piecw cementowych typowo ley pomidzy 10 a 100mg/Nm3, w rzadkich przypadkach moe przekroczy 500mg/Nm3 z powodu cech surowca. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] 1.3.3.6 Polichlorowane dibenzodioksyny (PCDD) i dibenzofurany (PCDF) Kade pojawienie si chloru w obecnoci materiau organicznego moe potencjalnie prowadzi do formowania si polichlorowanych dibenzodioksyn (PCDD) i polichlorowanych dibenzofuranw (PCDF) w procesie obrbki cieplnej (spalania). PCDD i PCDF mog tworzy si w/po wymienniku ciepa oraz w instalacjach zmniejszajcych zanieczyszczenie powietrza, jeeli ilo prekursorw chlorowych i wglowodorowych z surowcw jest dostpna w wystarczajcej iloci (patrz take sekcja 1.2.3.3 Stosowanie odpadw jako paliwa). Znane jest ponowne formowanie si dioksyn i furanw, ktre moe wystpowa w wyniku syntezy de novo podczas chodzenia w temperaturach od 450 do 200 C. Std wane jest, aby gazy opuszczajce instalacj piecow byy szybko schadzane w tym zakresie temperatur. W praktyce ma to wanie miejsce w systemach z podgrzewaczem, gdzie podawane surowce s podgrzewane przez gazy piecowe. Z powodu dugiego czasu przebywania w piecu i wysokich temperatur, emisja PCDD i PCDF przy stabilnej pracy pieca jest generalnie niska. W Europie produkcja cementu rzadko bywa znaczcym rdem emisji PCDD/F. Niemniej jednak, z danych opublikowanych w dokumencie Identification of Relevant Industrial Sources of Dioxins and Furans in Europe (Wskazanie istotnych przemysowych rde emisji dioksyn i furanw w Europie), poziom emisji dioksyn wydaje si by w znacznej mierze nieznany. [Materialien, 1997] Publikowane dane wskazuj, e wikszo piecw cementowych spenia wymagania emisji dla stenia 0,1ngTEQ/Nm3, ktre jest wartoci graniczn w europejskich przepisach dla spalarni odpadw niebezpiecznych (dyrektywa Rady 94/67/WE). Niemieckie pomiary na 16 piecach cementowych (piece z podgrzewaczem w stanie zawieszenia i piece Lepola) wykonane w cigu ostatnich 10 lat wykazuj, e rednie stenie wynosi okoo 0,02 ngTE/m3. [Schneider, 1996] 1.3.3.7 Metale i ich zwizki Surowce oraz paliwa zawsze zawieraj metale. Ich koncentracja waha si znacznie w zalenoci od miejsca. Zwizki metali mona sklasyfikowa w trzech grupach w oparciu o lotno metali oraz ich soli: 1. Metale i ich zwizki ogniotrwae lub nielotne: Ba, Be, Cr, As, Ni, V, Al, Ti, Ca, Fe, Mn, Cu oraz Ag; 2. Metale i ich zwizki o ograniczonej lotnoci: Sb, Cd, Pb, Se, Zn, K oraz Na;
Rozdzia 3
3. Metale i ich zwizki o duej lotnoci: Hg oraz Tl. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Zachowanie si tych metali w procesie wypalania zaley od ich lotnoci. Nielotne zwizki metali pozostaj w procesie i opuszczaj piec jako skadniki klinkieru cementowego. Zwizki metali o ograniczonej lotnoci s czciowo zabierane przez faz gazow w temperaturach spiekania, a nastpnie kondensuj na surowcu w chodniejszych czciach instalacji piecowej. Prowadzi to do cyklicznego procesu w obrbie pieca (cykl wewntrzny), ktry narasta do pewnego punktu, w ktrym tworzy si i utrzymuje rwnowaga midzy wejciem a wyjciem z klinkierem cementowym. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Lotne zwizki metali kondensuj na czstkach surowca w niszych temperaturach i potencjalnie tworz cykle wewntrzne lub zewntrzne, jeli nie opuszczaj pieca z gazami odlotowymi. Szczeglnie atwo lotne s tal, rt i ich zwizki oraz, w mniejszym stopniu, kadm, ow, selen i ich zwizki. Zwizki atwo lotnych metali tworz cykl wewntrzny, gdy reaguj z kalcynowanym materiaem lub wytrcaj si na nim w chodniejszych czciach komory kalcynacji, w podgrzewaczu lub, w dalszej kolejnoci, w urzdzeniach suszcych. Metale tworz cykl zewntrzny, w ktrym py razem ze skondensowanymi lotnymi zwizkami zostaje wytrcony w odpylaczach i zawracany do mki surowcowej. [Karlsruhe II, 1996] Pyy z produkcji cementu zawieraj niewielkie iloci zwizkw takich metali jak arsen (As), kadm (Cd), rt (Hg), ow (Pb), tal (Tl) i cynk (Zn). Gwnym rdem bogatych w metale pyw jest instalacja piecowa, wczajc podgrzewacze, prekalcynatory, piece obrotowe i chodniki klinkieru. Stenie metali zaley od rodzaju obrabianego materiau i od recyrkulacji w instalacji piecowej. W szczeglnoci przychd metali do procesu moe wzrasta przy stosowaniu wgla i paliw z odpadw. Poniewa metale wchodzce do pieca maj rn lotno, a take z uwagi na wysok temperatur, gorce gazy w piecu cementowym zawieraj take gazowe zwizki metali. Pomiary bilansowe wskazuj na niewielkie zatrzymanie pierwiastkw o wysokiej lotnoci w klinkierze, co powoduje akumulacj tych substancji w systemie piecowym. [Karlsruhe II, 1996] 1.3.4 Odpady Odpady z procesu produkcji klinkieru, ktre nie podlegaj recyrkulacji, skadaj si gwnie z nieuytecznego kamienia odrzuconego z surowca w trakcie przygotowywania mki surowcowej oraz pyu piecowego usunitego z instalacji by-passu i komina. Filtrat z pras filtracyjnych stosowanych w metodzie pmokrej jest mocno alkaliczny i zawiera zawieszone czstki stae. 1.3.5 Haas
Ciki sprzt oraz due wentylatory stosowane w produkcji cementu mog powodowa wzrost emisji haasu i/lub wibracji.
31
Rozdzia 3
1.3.6
Odr
Emisja odoru rzadko stanowi problem w dobrze pracujcej cementowni. Jeeli surowiec zawiera palne skadniki (kerogeny), ktre nie spalaj si podczas podgrzewania w wymienniku, lecz nastpuje ich pyroliza, zdarza si emisja wglowodorw. Emisja ta moe by zauwaona ponad kominem w postaci bkitnych oparw lub supa dymu i przy niesprzyjajcych warunkach atmosferycznych moe powodowa wok nieprzyjemny zapach. Spalanie paliw bogatych w siark i/lub stosowanie surowcw o duej zawartoci siarki moe prowadzi do emisji odoru (problem ten pojawia si szczeglnie w piecach szybowych). 1.3.7 Prawodawstwo
Oglnie graniczne wielkoci emisji z zakadw cementowych odnosz si do trzech gwnych zanieczyszcze, tj. NOx, SO2 i pyw. Niektre kraje maj dodatkowe ograniczenia dla metali, HCl, HF, zwizkw organicznych i PCDD/F. Przegld obowizujcych przepisw w pastwach Unii Europejskiej przedstawiono w zaczniku A. Graniczne emisje dla przemysu cementowego wyraane s najczciej jako rednie dobowe i/lub 30-minutowe wartoci i oglnie odnosz si do stabilnych warunkw pracy. 1.3.8 Monitoring
W celu kontroli procesu wypalania, zaleca si cigy pomiar nastpujcych parametrw: - cinienia, - temperatury, - stenia O2, - NOx, - CO oraz, ewentualnie, gdy stenie SOx jest wysokie, - SO2 (jest to ulepszana obecnie technika optymalizacji CO za pomoc NOx i SO2) W celu dokadnego oznaczania wartoci emisji zaleca si przeprowadzanie cigych pomiarw nastpujcych parametrw (mog one wymaga powtrnych pomiarw, jeeli warto tych parametrw moe si zmienia za punktem pomiaru kontrolnego): - objtoci spalin (moe by obliczeniowa, chocia przez niektrych uznawana jest za skomplikowan), - wilgotnoci (moe by obliczeniowa, chocia przez niektrych uznawana jest za skomplikowan), - temperatury, - stenia pyu, - O2, - NOx - SO2 oraz - CO.
32
Rozdzia 3
Regularne okresowe pomiary s odpowiednie dla kontroli nastpujcych substancji: - metali i ich zwizkw, - cakowitego wgla organicznego (TOC), - HCl, - HF, - NH3 oraz - PCDD/F. Pomiar emisji nastpujcych substancji moe by czasami wymagany w szczeglnych warunkach pracy: - BTX (benzen, toluen, ksylen), - WWA (wielopiercieniowe wglowodory aromatyczne) i - inne zanieczyszczenia organiczne (np. chlorobenzeny, PCB (polichlorowane bifenyle) cznie z pochodnymi, chloronaftaleny, itd.). Szczeglnie wane jest prowadzenie pomiarw emisji metali, jeeli odpady o podwyszonej zawartoci metali stosowane s jako paliwa lub surowce. Stosowne jest przeprowadzenie wszystkich powyszych pomiarw co najmniej raz, by dostarczy dane wymagane przy ubieganiu si o pierwsze zintegrowane pozwolenie IPPC.
33
Rozdzia 4
1.4 Techniki, brane pod uwag przy doborze najlepszych dostpnych technik BAT
W tym rozdziale omawiane s techniki, ktre mog mie pozytywny wpyw na emisje (tj. na ich obnienie) powstajce podczas produkcji cementu. Tam gdzie byo to moliwe/wskazane, zostay podane krtki opis, moliwo zastosowania, oglne poziomy emisji (lub potencja ich redukcji) oraz informacje dotyczce kosztw. Dodatkowo, oprcz technik ograniczajcych emisje, opisano proces zuycia surowcw i energii. Jedn z technik zmniejszenia zuycia energii i emisji w przemyle cementowym, odniesionych do jednostki masy cementu, jest ograniczenie udziau klinkieru w gotowym produkcie. Mona to osign przez dodanie na etapie przemiau klinkieru wypeniaczy takich, jak piasek, uel, kamie wapienny, popioy lotne lub pucolana. W Europie redni udzia klinkieru w cemencie wynosi 8085%. Wielu wytwrcw cementu pracuje nad rozwojem i wdroeniem technik pozwalajcych na dalsze obnienie udziau klinkieru. Jedna z przedstawionych technik zakada zastpienie 50% klinkieru przy zachowaniu jakoci/waciwoci produktu i bez zwikszenia kosztw produkcji. Normy dla produkcji cementu okrelaj gatunki cementu o zawartoci klinkieru mniejszej ni 20% zastpionego przez uel wielkopiecowy. 1.4.1 Zuycie surowcw
Zawrt do procesu wychwyconych pyw pozwala na obnienie cakowitego zuycia surowcw. Zawrt moe nastpi bezporednio do pieca lub nadawy piecowej (czynnikiem ograniczajcym jest udzia metali alkalicznych), lub przez mieszanie z gotowym produktem cementowym. Wykorzystanie jako surowca odpowiednich odpadw pozwala ograniczy wkad surowcw naturalnych, jednak musi by ono zawsze przeprowadzane z naleyt kontrol materiau podawanego do pieca. 1.4.2 Zuycie energii
Za standard dla nowo budowanych zakadw cementowych uznaje si systemy piecowe z 5stopniowym podgrzewaczem cyklonowym i prekalcynatorem, systemy takie zuywaj 29003200MJ/ton klinkieru [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Dla zoptymalizowania zuycia energii w innych systemach istnieje moliwo zmiany konfiguracji pieca do krtkiego pieca pracujcego metod such, z wielostopniowym podgrzewaczem i prekalcynatorem. Z reguy to rozwizanie nie moe by zastosowane, za wyjtkiem kiedy stanowi cz oglnej modernizacji systemu wraz ze zwikszeniem produkcji. Przykadami metod pozwalajcych obniy podstawowe zuycie energii jest wprowadzenie najnowszej generacji chodnikw klinkieru i, na tyle na ile to moliwe, odzysk ciepa odpadowego, wykorzystanego w procesach suszenia i wstpnego podgrzewania. Zuycie energii elektrycznej mona ograniczy przez wprowadzenie systemw zarzdzania energi oraz przez wykorzystanie urzdze efektywnych energetycznie, takich jak wysokocinieniowe prasy rolowe do przemiau klinkieru i napdy wentylatorw z regulacj prdkoci obrotowej. Zuycie energii bdzie roso przy wprowadzaniu wikszoci technik oczyszczania na wyjciu (tzw. end-of-pipe). Niektre techniki opisane poniej maj take pozytywny wpyw na zuycie energii, np. optymalizacja procesu sterowania.
Rozdzia 4
1.4.3
Wybr technologii
Wybrana technologia ma wpyw na emisj wszystkich rodzajw zanieczyszcze, a take znaczenie dla zuycia energii. Za najbardziej nowoczesne rozwizanie dla nowo budowanych zakadw oraz zasadniczych modernizacji uwaa si obecnie piec obrotowy pracujcy metod such, wyposaony w wielostopniowy podgrzewacz cyklonowy i prekalcynator. Generalnie oczekuje si, e europejskie piece pracujce metod mokr zostan w trakcie modernizacji przeksztacone w piece krtkie metody suchej [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997], podobnie jak piece metody psuchej i pmokrej. 1.4.4 Podstawowe techniki
1.4.4.1 Optymalizacja procesu technologicznego Optymalizacja procesu wypalania klinkieru zwykle prowadzi do ograniczenia zuycia ciepa, poprawy jakoci klinkieru i zwikszenia ywotnoci wyposaenia (np. wykadziny ogniotrwaej) przez stabilizacj parametrw procesu. Wtrne efekty tej optymalizacji to ograniczenie emisji zanieczyszcze, takich jak NOx, SO2 i pyy. Spokojna i stabilna praca pieca, bliska projektowym wartociom parametrw procesu, jest korzystna dla wszystkich typw emisji. Optymalizacja dotyczy takich dziaa, jak homogenizacja surowca, zapewnienie rwnomiernego dozowanie wgla oraz poprawienie pracy chodnika. Dla zapewnienia rwnomiernego dozowania paliwa staego z minimaln iloci pikw istotna jest prawidowa konstrukcja zbiornika, przenonika i dozownika takiego, jak nowoczesny grawimetryczny ukad dozowania paliw staych. Obnienie emisji NOx uzyskuje si przez zmniejszenie temperatur pomienia i wypalania oraz ograniczenie zuycia paliwa, a take przez wprowadzenie stref z atmosfer redukcyjn w systemie piecowym. Istotna dla kontroli emisji NOx jest kontrola zawartoci tlenu (nadmiaru powietrza). Generalnie im mniejsza zawarto tlenu (nadmiaru powietrza) na wylocie z pieca, tym mniej powstaje NOx. Jednak musi to by bilansowane ze wzrostem stenia CO i SO2 przy zmniejszonej zawartoci tlenu [UK IPC Note, 1996 nota IPC, Zjednoczone Krlestwo WB i IP, 1996]. Odnotowano spadki emisji NOx nawet do 30% [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Ograniczenie emisji SO2 osiga si dziki zmniejszonej lotnoci SO2 w niszych temperaturach pomienia i wypalania oraz utleniajcej atmosferze w piecu, cznie ze stabiln prac pieca. Wpyw optymalizacji procesu na emisj SO2 jest znaczcy w przypadku piecw dugich metody mokrej i suchej i marginalny dla piecw z podgrzewaczami. Odnotowano spadki emisji SO2 nawet do 50% [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Unikanie zakce pracy pieca i pikw CO, gdy stosowane s elektrofiltry, obnia emisj pyw, a co za tym idzie, take wszelkich substancji adsorbowanych przez pyy, np. metali. Nowoczesne systemy sterowania wyposaone w szybsze urzdzenia kontrolno-pomiarowe pozwalaj uzyska lepsze kryteria wycze ni typowo stosowane 0,5% CO, tym samym ograniczajc ilo pikw CO. Optymalizacj procesu technologicznego mona przeprowadzi dla wszystkich piecw. Moe ona zawiera rne elementy, od instrukcji/szkolenia operatorw pieca po wprowadzenie nowych urzdze, takich jak systemy dozujce, silosy homogenizacyjne, wstpna homogenizacja i nowoczesne chodniki klinkieru. Koszt tych przedsiwzi waha si od 0 do okoo 5 milionw euro [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997].
Rozdzia 4
Niektrzy dostawcy urzdze do produkcji cementu oferuj eksperckie systemy automatycznego sterowania, oparte zwykle na kontroli procesu wypalania poprzez monitorowanie poziomu NOx [UK IPC Note, 1996 nota IPC, Zjednoczone Krlestwo WB i IP, 1996]. Nakady inwestycyjne niezbdne dla komputerowego systemu wysokiego poziomu automatycznego sterowania wynosz okoo 300000 euro. Dodatkowe koszty mog by konieczne, aby zainstalowa w zakadzie nowe wymagane urzdzenia pomiarowe i dozujce [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Optymalizacja procesu technologicznego prowadzona jest gwnie po to, aby ograniczy koszty i poprawi jako produktu. Koszt eksploatacji zoptymalizowanego pieca jest z reguy niszy ni w przypadku stanu bez optymalizacji. Oprcz innych czynnikw oszczdnoci wynikaj z obnienia zuycia paliwa i wymurwki, zmniejszenia kosztw obsugi i wzrostu wydajnoci [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. 1.4.4.2 Dobr paliw i surowcw Staranna selekcja i kontrola substancji podawanych do pieca moe ograniczy emisje. Przykadowo uycie paliwa i surowcw o ograniczonej zawartoci siarki moe obniy uwalnianie si SO2. To samo dotyczy surowcw i paliw zawierajcych inne substancje, np. azot, metale i zwizki organiczne. Istniej jednak pewne rnice dla rnych typw pieca i punktw dozowania. Przykadowo, uycie dla siarki paliwowej piecw metody suchej z podgrzewaczem i prekalcynatorem nie stanowi problemu, wszystkie zwizki organiczne z paliwa podawanego na gwny palnik ulegn cakowitemu rozkadowi. Ograniczenie zawartoci chloru w materiaach wejciowych zmniejsza tworzenie chlorkw alkalicznych (i chlorkw innych metali), ktre mog powodowa tworzenie narostw i zakce pracy pieca, a co za tym idzie pogarsza dziaanie elektrofiltrw elektrostatycznych., To z kolei powoduje wzrost emisji pyw. Surowce wysoko alkaliczne dla uniknicia wysokiego stenia alkaliw w gotowym produkcie wymagaj raczej czciowego usuwania pyw z procesu ni zawracania do pieca. Uycie nisko alkalicznych surowcw moe w tym przypadku spowodowa zwrot pyw do pieca, co ogranicza ilo odpadw powstajcych w procesie. 1.4.5 Techniki ograniczajce emisj NOx
Tabela 1.10 zawiera przegld technik majcych pozytywny wpyw na, np. ograniczenie emisji NOx powstajcego w procesie wytwarzania cementu. Tabela ma charakter zbiorczy i naley j odczytywa w poczeniu z odpowiednimi punktami opisanymi poniej.
36
Rozdzia 4
Technika Chodzenie pomienia Palnik niskoemisyjny NOx Opalanie etapowe

Opalanie wewntrzpiecowe
Zastosowanie w Stopie systemach piecowych redukcji
Zgoszone emisje mg/m3 1 kg/ton 2 400 0,8 -
Wszystkie Wszystkie Prekalcynator Podgrzewacz Piece dugie Wszystkie Podgrzewacz i prekalcynator Prawdopodobnie wszystkie
0 50% 0 30%
Zgoszone koszty 3 inwestycji eksploatacji 0,0 0,2 0,0 0,5 0,15 0,8 0,1 - 2 1-4 0 0 0 Brak danych
Mineralizacja klinkieru Selektywna redukcja niekatalityczna (SNCR) Selektywna redukcja katalityczna (SCR) pilotaowa instalacja
10 50% < 500 < 1,0 1000 2,0 20 40% Brak danych 10 15% Brak danych 10 85% 200 0,4 1,6 800
0,8 1,7 Brak danych Brak danych 0,5 1,5 0,3 0,5
ok. 2,5 4 85 95% 100 - 200 0,2 0,4 3,5-4,5 5
0,2-0,4 4 Brak danych

5
1) typowa rednia emisja dobowa, suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K, 10% O2 2) kg/ton klinkieru, obliczone dla 2000 m3/ton klinkieru 3) koszt inwestycji w 106 euro, koszt eksploatacji w euro/ton klinkieru, obliczone dla wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob i pocztkowej emisji do 2000mg NOx/m3 4) koszt wg szacunkw kopol dla instalacji przemysowych (wydajno piecw od 1000 do 5000 ton klinkieru na dob i dla pocztkowej emisji od 1300 do 2000 mg NOx/m3), koszt eksploatacji ok. 25% niszy ni w przypadku selektywnej redukcji niekatalitycznej (SNCR) 5) koszt wg szacunkw Cembureau dla instalacji przemysowej
Tabela 1.10: Przegld technik ograniczajcych emisj NOx 1.4.5.1 Podstawowe dziaania ograniczajce emisj NOx Wiele cementowni podjo podstawowe technologiczne dziaania optymalizacyjne, takie jak sterowanie procesem, poprawa techniki spalania, optymalizacja obiegu gazw z chodnika oraz dobr paliwa. Zabiegi te take ograniczaj emisj NOx. Niektre z dobrze zoptymalizowanych systemw piecowych z podgrzewaczem lub z podgrzewaczem /prekalcynatorem bd w poczeniu z opalaniem etapowym osigaj przez podstawowe dziaania emisj NOx poniej 500 mg NOx/m3,. Przeszkodami w osigniciu takiego poziomu emisji mog by jako surowcw (spiekalno mczki surowcowej) oraz konstrukcja ukadu piecowego. Chodzenie pomienia Dodanie wody do paliwa lub podanie jej bezporednio do pomienia obnia temperatur oraz podwysza stenia rodnikw hydroksylowych. Moe to mie pozytywny wpyw na redukcj NOx w strefie spiekania, zgoszono efektywno redukcji od 0 do 50%. Do odparowania wody potrzeba dodatkowego ciepa, ktre powoduje niewielki wzrost emisji CO2 (rzdu 0,1- 1,5%) w stosunku do
Rozdzia 4
cakowitego poziomu emisji CO2 z pieca [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Wtrysk wody moe powodowa problemy w prowadzeniu pieca. Koszty inwestycyjne dla pieca o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob szacuje si na 0,0-0,2 miliona euro, natomiast koszty eksploatacyjne wynosz 0,0-0,5 euro na ton klinkieru [Cembureau]. Palnik niskoemisyjny NOx Rozwizania konstrukcyjne palnikw niskoemisyjnych rni si szczegami, ale zasadniczo py wglowy (paliwo) i powietrze wprowadzane s do pieca poprzez koncentryczne rury. Udzia powietrza pierwotnego zmniejszony jest do okoo 6-10% zapotrzebowania stechiometrycznego (w porwnaniu do 20-25% w tradycyjnych palnikach). Powietrze osiowe podawane jest z duym pdem przez kana zewntrzny. Py wglowy moe by wdmuchiwany przez centralny przewd lub kana poredni. Trzeci kana uywany jest dla powietrza zawirowanego efekt zawirowania wywouj opatki umieszczone na wylocie palnika lub tu za nim. Efektem takiej konstrukcji palnika jest bardzo wczesny zapon, szczeglnie czci lotnych paliwa, w warunkach niedoboru tlenu, co sprzyja ograniczeniu tworzenia NOx. Przy odpowiedniej instalacji mona osign nawet 30-procentowy spadek emisji NOx [Int.Cem.Rev, Oct/97], jednak wprowadzenie palnikw redukcyjnych nie zawsze prowadzi do spadku emisji NOx. Palniki redukcyjne mona instalowa we wszystkich typach piecw obrotowych oraz w prekalcynatorach. Dane dla tego typu rozwiza dokumentuj poziom emisji rzdu 600-1000 mg/Nm3 [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997]. Koszt inwestycji w przypadku nowego palnika redukcyjnego wynosi okoo 150000-350000 euro dla pieca o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997]. Jeeli piec wyposaony jest w ukad opalania bezporedniego, naley zastpi go ukadem opalania poredniego, aby umoliwi spalanie przy maej iloci powietrza pierwotnego oznacza to koszt 600000-800000 euro dla pieca o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. 1.4.5.2 Opalanie etapowe Opalanie etapowe stosuje si w piecach wyposaonych w kilka stopni opalania. Technika ta jest z reguy stosowana w specjalnie zaprojektowanych prekalcynatorach. Pierwszy etap opalania zachodzi w piecu obrotowym w warunkach optymalnych dla procesu wypalania klinkieru. Drugim etapem opalania jest palnik na wlocie pieca, wytwarzajcy atmosfer redukcyjn, ktra rozkada cz tlenkw azotu powstaych w strefie spiekania. Wysoka temperatura w tej strefie jest szczeglnie korzystna dla rekonwersji NOx w azot. Na trzecim etapie opalania cz paliwa podawana jest do prekalcynatora wraz z czci trzeciego powietrza, wytwarzajc atmosfer redukcyjn w komorze prekalcynatora. Ten ukad sprzyja obnieniu powstawania NOx z paliwa oraz obnia take zawarto NOx w gazach odlotowych z pieca. W czwartym, ostatnim etapie opalania pozostaa cz powietrza trzeciego podawana jest do ukadu jako grne powietrze, dla kocowego spalania [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997]. Stosowane obecnie kalcynatory rni si istotnie pod wzgldem lokalizacji punktu wlotu paliwa, sposobu dystrybucji paliwa, nadawy i powietrza trzeciego oraz ksztatu geometrycznego [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997]. Technologia opalania etapowego ma zastosowanie praktycznie tylko w piecach wyposaonych w prekalcynator. Piece z podgrzewaczem cyklonowym bez prekalcynatora wymagaj istotnych
Rozdzia 4
modyfikacji. Jeeli tego rodzaju modyfikacji nie da si poczy ze wzrostem produkcji, mona skorzysta z rozwizania oferowanego przez niektrych producentw, tzw. maego rurocigu powietrza trzeciego oraz kalcynatora. W tym przypadku przez kalcynator przechodzi jedynie maa cz wymaganego ciepa (okoo 10-25%), ale ilo ta wystarcza do wytworzenia atmosfery redukujcej dla rozkadu tlenkw azotu [ZKG, 10/1996]. Niektre nowe dobrze zoptymalizowane zakady uzyskuj poziom emisji poniej 500 mg NOx/Nm3 przy opalaniu wieloetapowym. Jeeli w kalcynatorze proces spalania jest niecakowity, moe wzrosn emisja CO i SO2 [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997], zgaszano take problemy z CO i zarastaniem przewodw przy prbach zwikszania wydajnoci [Cembureau]. Producenci rnych systemw opalania etapowego podaj moliwo ograniczenia emisji NOx nawet do 50%. Trudno jest jednak utrzyma gwarantowane wartoci obnienia emisji NOx przy jednoczesnym ograniczeniu emisji CO [ZKG, 10/1996]. Koszty inwestycyjne zainstalowania systemu opalania etapowego dla pieca z prekalcynatorem wynosz 0,1-2 milionw euro, w zalenoci od typu istniejcego kalcynatora [Cembureau]. Koszt instalacji prekalcynatora i rurocigu powietrza trzeciego pieca o wydajnoci 3000 ton na dob z podgrzewaczem i chodnikiem rusztowym, wynosi okoo 1-4 milionw euro. Koszt przerbki pieca z podgrzewaczem i chodnikiem planetarnym o wydajnoci 3000 ton na dob na piec z prekalcynatorem i chodnikiem rusztowym wynosi 15-20 milionw euro [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Moliwym wariantem techniki opalania etapowego jest uycie paliwa kawakowego (np. zuytych opon), poniewa przy spalaniu kawakowych paliw tworzy si atmosfera redukcyjna. W piecu z podgrzewaczem /prekalcynatorem paliwo kawakowe moe by podawane na wlocie pieca lub do prekalcynatora. Opisywany jest pozytywny wpyw opalania paliwem kawakowym na ograniczenie emisji NOx. Jednak przy spalaniu paliw kawakowych trudno jest utrzyma kontrolowan atmosfer redukcyjn [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. 1.4.5.3 Opalanie wewntrzpiecowe Opalanie paliwem kawakowym w piecach dugich pracujcych metod such lub mokr moe, przez wytworzenie atmosfery redukcyjnej, ograniczy emisj NOx. Z racji tego, e w piecach dugich nie ma dostpu do strefy o temperaturze 900-1000 C, instaluje si w nich system opalania wewntrzpiecowego umoliwiajcy spalanie paliw odpadowych, ktrych nie mona podawa przez palnik gwny (np. zuyte opony) [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Mechaniczne wzgldy konstrukcyjne pozwalaj na podawanie paliwa tylko okresowo raz na kady obrt pieca. Dla utrzymania cigoci podawania ciepa stae, wolno spalajce si paliwa, takie jak opony i inne paliwa odpadowe mog by dozowane w pojemnikach. Dziaa kilka takich instalacji i odnotowano redukcj emisji NOx w niektrych wypadkach rzdu 20-40%. Czynnikiem decydujcym w tym rozwizaniu moe by szybko spalania odpadw. Jeeli jest ona zbyt maa, atmosfera redukcyjna moe pojawi si w strefie spiekania, co ma powany wpyw na jako produktu. Jeeli szybko spalania jest zbyt dua, moe dochodzi do przegrzewania strefy acuchowej, co powoduje wypalanie si acuchw [Int.Cem.Rev, Oct/97]. Koszt inwestycyjny modernizacji pieca i instalacji dozowania paliwa waha si w granicach 0,8-1,7 miliona euro; koszt eksploatacji i robocizny w skali rocznej moe by tego samego rzdu [Int.Cem.Rev, Oct/97].
39
Rozdzia 4
1.4.5.4 Mineralizacja klinkieru Dodatek mineralizatorw do surowca to technika pozwalajca na popraw jakoci produktu i obnienie temperatury w strefie spiekania. Poprzez obnienie temperatury wypalania tworzenie si NOx jest mniejsze. Ograniczenie emisji NOx moe osiga rednio 10-15%, ale istniej dane o ograniczeniu nawet do 50% [Cementa AB, 1994]. Przykadem mineralizatora jest fluorek wapnia, jednak jego nadmierny udzia moe prowadzi do wzrostu emisji HF. 1.4.5.5 Selektywna redukcja niekatalityczna (SNCR) Selektywna redukcja niekatalityczna (SNCR) polega na wtryskiwaniu zwizkw NH2-X do gazw odlotowych w celu redukcji NO do N2. Reakcja osiga optimum w zakresie temperatur 8001000C, przy zachowaniu odpowiednio dugiego czasu przebywania pozwalajcego czynnikowi na reakcj z NO. Odpowiedni zakres temperatur mona atwo osign w piecach z podgrzewaczem cyklonowym, w piecach z prekalcynatorem i prawdopodobnie w niektrych piecach Lepola. Do tej pory nie istnieje adna przemysowa instalacja SNCR dla piecw z rusztem Lepola, ale znane s bardzo obiecujce wyniki z pilotaowej instalacji w Niemczech [Gller]. Dla dugich piecw metody suchej i mokrej uzyskanie odpowiednich temperatur i wymaganego czasu przebywania moe by bardzo trudne lub wrcz niemoliwe. Najbardziej powszechnym czynnikiem NH2-X jest woda amoniakalna zawierajca okoo 25% NH3 [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Innymi czynnikami redukujcymi, ktre mona zastosowa na skal przemysow, s gazowy amoniak, roztwr mocznika, wapno azotowe, cyjanamid i inne podobne substancje [Int.Cem.Rev, Jan/96]. Dowiadczenie pokazuje, e w wikszoci zastosowa woda amoniakalna jest najlepszym czynnikiem w instalacjach SNCR dla piecw z podgrzewaczem i prekalcynatorem [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. Dalszy postp w stosowaniu techniki SNCR jest konieczny dla instalacji wyposaonych w system opalania etapowego. Jednoczesne wykorzystanie obu tych technik wymaga odpowiedniego dopasowania temperatur, czasw przebywania oraz atmosfery gazowej w strefie reakcji [ZKG, 10/1996]. W chwili obecnej w krajach UE i EFTA dziaa 18 przemysowych instalacji SNCR, jak przedstawiono w zaczniku B. Wikszo dziaajcych obecnie instalacji SNCR jest zaprojektowana i/lub dziaa ze stopniem redukcji NOx rzdu 10-50% (przy stosunku molarnym NH3/NO2 w zakresie 0,5-0,9) oraz poziomem emisji rzdu 500-800 mg NOx/m3, co wystarcza do spenienia wymogw legislacyjnych w niektrych krajach. Instalacje zaprojektowane i/lub dziaajce z wikszym stopniem redukcji s bardziej skuteczne. Dwa zakady, szczegowo omwione poniej, wyposaone w instalacje SNCR pochodzce od dwch rnych dostawcw, o gwarantowanej redukcji 80%, osigaj poziom rzdu 80-85%, co odpowiada emisji poniej 200 mg NOx/m3. Przy instalacjach SNCR osigajcych redukcj rzdu 80-85% moliwe jest teoretycznie ograniczenie redniej dziennej emisji poniej 500 mg NOx/m3, take gdy pocztkowy poziom przekracza 2000 mg NOx/m3. Szczeglnie istotne jest utrzymywanie zakresu temperatury podanego powyej. Jeeli temperatura spada poniej tego poziomu emitowany jest nie przereagowany amoniak (tzw. wyciek NH3), natomiast przy podwyszonych temperaturach amoniak utlenienia si do NOx. Wyciek NH3 moe take wystpi przy podwyszonym stosunku molarnym NH3/NO2 (tj. 1,0-1,2). W innych sektorach przemysowych wyciek NH3 prowadzi do formowania si aerozoli chlorkw i siarczanw amonu,
Rozdzia 4
ktre przechodz przez odpylacz i staj si widoczne w postaci biaego piropusza nad kominem. Badania dowodz, e w przemyle cementowym powstaje znacznie mniejsza ilo tych aerozoli [World Cement, March 1992]. Niewykorzystany amoniak moe ulega utlenieniu i przechodzi w NOx w atmosferze, a wyciek NH3 moe powodowa wzbogacanie w amoniak pyw, ktre nie mog by zawracane do mynw cementu [Cembureau]. Potencjalny wyciek NH3 powinien by uwzgldniony przy projektowaniu instalacji SNCR. Mog take wystpi emisje tlenku wgla (CO) i podtlenku azotu (N2O) [World Cement, March 1992]. Do odparowania wody z czynnika potrzeba dodatkowego ciepa, co powoduje nieznaczny wzrost emisji CO2. Transport i skadowanie amoniaku stwarza potencjalne zagroenie dla rodowiska i wymaga dodatkowych zabezpiecze. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Stosujc wod amoniakaln o steniu 25% mona unikn niektrych problemw z amoniakiem. Efektywno redukcji emisji NOx ronie wraz ze wzrostem stosunku molarnego NH3/NO2. Jednak stopnia redukcji NOx nie mona dowolnie podwysza, poniewa zwikszenie dozowania powoduje wyciek NH3. W jednym z zakadw, wyposaonym w piec z czterostopniowym podgrzewaczem cyklonowym o maksymalnej wydajnoci 2000 ton klinkieru na dob, przy stosunku molarnym NH3/NO2 okoo 1,0 osignito ponad 80% redukcj emisji NOx bez wycieku NH3. Waciwe dziaanie systemu SNCR (odpowiedni system sterowania, optymalizacja wtrysku wody amoniakalnej) nie pociga za sob wikszej emisji amoniaku ni normalnie. [Int.Cem.Rev, Jan/96] W dwch zakadach szwedzkich w latach 1996/97 zainstalowano system SNCR na piecach metody suchej, wyposaonych w podgrzewacz cyklonowy i prekalcynator. Na obu piecach uzyskano redukcj 80-85% przy stosunku molarnym NH3/NO 1,0-1,1 i jak dotd nastpi jedynie nieznaczny wzrost emisji NH3, nie stwierdzono obecnoci N2O ani adnego wzrostu emisji CO oraz nie znaleziono ladw NH3 w cemencie. Jeden z omawianych piecw ma 20 lat, pracuje z wydajnoci 5800 ton klinkieru na dob, pocztkowy poziom emisji NOx wynosi okoo 1100 mg/Nm3 (jako NO2, gaz suchy). Nakady inwestycyjne byy rzdu 1,1 miliona euro (0,55 miliona euro na instalacj SNCR i 0,55 miliona euro na skadowanie wody amoniakalnej), koszt eksploatacji wynosi okoo 0,55 euro na ton klinkieru. Koszt cakowity (inwestycja + eksploatacja) wynosi poniej 0,6 euro na ton klinkieru. Drugi z piecw ma wydajno 1900 ton klinkieru na dob i pocztkowy poziom emisji NOx rzdu 750-1350 mg/Nm3 (jako NO2), koszty inwestycyjne wyniosy okoo 0,55 miliona euro a koszty eksploatacyjne s rzdu 0,3 euro na ton klinkieru. [Cementa AB] [Junker] Motywacj dla tych zakadw do inwestowania w wysokosprawny system SNCR bya szwedzka polityka dotyczca emisji NOx. Zgodnie z t polityk za uzasadnione uwaa si wszelkie inwestycje w systemy oczyszczania, ktrych koszt cakowity (inwestycja + eksploatacja) nie przekracza 4,5 euro (40 SEK) na kady kilogram zredukowanego NOx (jako NO2). Dla pieca z podgrzewaczem o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob, o pocztkowej emisji NOx do 2000 mg/m3, przy redukcji emisji do 65% (tj. 700 mg NOx/m3), koszt inwestycji w system SNCR z wod amoniakaln jako czynnikiem wynosi 0,5-1,5 miliona euro, duy wpyw na koszt maj lokalne przepisy dotyczce skadowania wody amoniakalnej. Koszt eksploatacji dla tego pieca wynosi 0,3-0,5 euro na ton klinkieru i decyduje o nim gwnie cena wody amoniakalnej. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] 1.4.5.6 Selektywna redukcja katalityczna (SCR) Selektywna redukcja katalityczna (SRC) redukuje NO i NO2 do N2 przy pomocy NH3 oraz katalizatora w zakresie temperatur okoo 300-400 C. Technologia ta jest szeroko uywana do obnienia emisji NOx w innych gaziach przemysu (elektrownie opalane wglem, spalarnie
Rozdzia 4
odpadw). W przemyle cementowym rozwaa si zasadniczo uycie dwch systemw: obrbki gazw odlotowych o niskiej i wysokiej zawartoci pyw. Gazy o niskiej zawartoci pyw wymagaj dodatkowego podgrzania za odpylaczem, co powoduje dodatkowe koszty. Ze wzgldw technicznych i ekonomicznych preferuje si system obrbki gazw o wysokiej zawartoci pyu. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Do tej pory system SCR testowano wycznie na piecu z podgrzewaczem i piecu metody psuchej (Lepol), ale moe on te nadawa si do zastosowania w innych systemach piecowych. Potencjalnie wiksz redukcj emisji NOx mona osign przy uyciu systemu SCR dla gazw o duym zapyleniu (85-95%). [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Pilotaowe prby wykonane na maych prbkach (3%) gazw odlotowych w Austrii, Niemczech, Szwecji i we Woszech day obiecujce wyniki. Poziomy emisji NOx wyniosy okoo 100-200 mg/m3 bez utraty aktywnoci katalizatora, z wyjtkiem niedawnej prby w Austrii, gdzie wykazano znaczne cieranie katalizatora po upywie okoo 5000 godzin, co oznacza skrcenie ywotnoci tego typu katalizatora poniej jednego roku. [Gller] Dla usunicia wtpliwoci technicznych i ekonomicznych zwizanych z powikszeniem skali techniki SCR, trzeba bdzie przeprowadzi prby przy penej wydajnoci. Gwne wtpliwoci dotycz wysokiego stenia pyw w gazach (do 500 g/Nm3), metod usuwania pyu z katalizatora, ywotnoci katalizatora oraz cakowitych kosztw inwestycyjnych. [Cembureau] Poniewa katalizatory usuwaj take wglowodory, instalacja SCR daje take ograniczenie emisji VOC i PCDD/F. Jeden z dostawcw pracuje w skali pilotaowej nad udoskonaleniem instalacji redukcji NOx z zastosowaniem waciwych katalizatorw obniajcych emisje VOC i CO. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Biorc pod uwag wysoki potencja redukcji, pomylne wyniki w instalacjach pilotaowych oraz fakt, e SCR jest bardzo nowoczesnym rozwizaniem w porwnaniu z innymi, SCR wydaje si interesujc technik dla zakadw cementowych. Przynajmniej trzech dostawcw w Europie oferuje systemy SCR dla przemysu cementowego z rezultatami rzdu 100-200 mg/m3. Jednak cakowity koszt instalacji SCR jest w dalszym cigu wyszy ni porwnywalnej instalacji SNCR. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Studium wykonalnoci dla SCR wykonano np. w Austrii, Niemczech, Holandii i Szwecji. Szacunkowe koszty instalacji SCR dla cementowni rni si znacznie, zwaszcza w odniesieniu do kosztw wykonania oraz ywotnoci katalizatorw. W Niemczech, przy udziale rodkw z budetu pastwa, budowana jest w penej skali instalacja eksperymentalna. Ta pierwsza w skali przemysowej instalacja (Solnhofer Zementwerke) zostanie uruchomiona na koniec 1999 roku. Instalacja SCR w skali przemysowej, rwnie finansowana z budetu pastwa, rozwaana jest w Austrii [Gller]. W raporcie austriackiego UBA cakowity koszt uzyskania poziomu emisji 100-200 mg/Nm3 w odniesieniu do 10% O2 szacowany jest na mniej ni 2,3 euro na ton klinkieru dla pieca o wydajnoci 850 ton klinkieru na dob. [Austrian report, 1998 raport austriacki, 1998] Holenderskie studium pokazuje, e instalacja SCR w holenderskiej cementowni kosztowaaby okoo 2500 euro na ton zredukowanego NOx. Wytyczne holenderskie uznaj za uzasadnione inwestycje, ktrych koszt nie przekracza 5000 euro na ton zredukowanego NOx. Zgodnie z tym Holandia uznaje SCR za efektywn technik obniania emisji NOx w przemyle cementowym. [de Jonge] Cementa AB w Slite (Szwecja) wyposaona jest w piec metody suchej, z podgrzewaczem cyklonownym/prekalcynatorem, o wydajnoci 5800 ton klinkieru na dob. Eksploatowano tam
Rozdzia 4
przez okoo rok pilotaow instalacj SCR na gazach zapylonych, w cigu za instalacj SNCR, w celu zbadania, jakie bd koszty instalacji SCR w penej skali zainstalowanej potokowo z SNCR (oznacza to pocztkowy poziom emisji NOx na wejciu do SCR poniej 200 mg/m3). Szacowany koszt inwestycyjny wynosi okoo 11,2 miliona euro, a koszt eksploatacji okoo 1,3 euro na ton klinkieru, co daje sumaryczny koszt rzdu 3,2 euro na ton klinkieru. Koszt na kady dodatkowy kilogram zredukowanego NOx dla systemu SCR wynosiby 5,5-7,3 euro. Zdaniem spki taki koszt jest zbyt wysoki i nieracjonalny. Jednak szwedzkie EPA argumentuje, e redni koszt liczony na kilogram zredukowanego NOx dla poczonych instalacji SNCR i SCR wynisby mniej ni 4,5 euro. Zgodnie z zaoeniami polityki Szwecji dotyczcej obniania emisji NOx, wydatek tego rzdu jest do zaakceptowania. [Junker] W raporcie opracowanym przez kopol dla DG XI cakowity koszt uzyskania emisji rzdu 200 mg/Nm3 szacuje si od 0,75 euro na ton klinkieru (piec 5000 ton klinkieru na dob, pocztkowa emisja NOx 1300 mg/Nm3) do 1,87 euro na ton klinkieru (piec 1000 ton klinkieru na dob, pocztkowa emisja NOx 2000 mg/Nm3). Obliczenia te oparto na zaoeniu kosztw inwestycji okoo 2,5 miliona euro i kosztw eksploatacji 25% niszych ni dla SNCR, na bazie danych dostarczonych przez dostawcw i operatorw instalacji pilotaowych. W obliczeniach zaoono take wymian katalizatora po 5 latach eksploatacji [kopol report, 1998 raport kopol, 1998]. Cembureau szacuje koszt instalacji dla pieca z wymiennikiem cyklonowym o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob na 3,5-4,5 miliona euro, zaznaczajc, e opiera si jedynie na danych uzyskanych od dostawcw, nie wczajc kosztw modyfikacji pieca. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Wedug jednego z dostawcw cakowity koszt (inwestycja + eksploatacja) systemu SCR dla gazw zapylonych wynosi 1,5-2,5 euro na ton klinkieru. Dla SCR pracujcej na gazach odpylonych koszt cakowity wynosi okoo 5 euro na ton klinkieru [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997]. 1.4.6 Techniki ograniczajce emisj SO2
Pierwszym krokiem zwizanym z ograniczaniem emisji SO2 powinno by rozwaenie podstawowych dziaa dla optymalizacji procesu, w tym zapewnienie pynnej pracy pieca, dobr odpowiedniego stenia tlenu oraz paliw i surowcw. Zwikszenie udziau O2 w piecach dugich zmniejsza poziom emisji SO2, ale jednoczenie zwiksza emisj NOx. Dla ochrony rodowiska naley szuka rwnowagi przez optymalizacj emisji NOx/SO2/CO regulujc stenie O2 na wylocie pieca. W przypadkach, kiedy te dziaania oka si niewystarczajce, mog by podjte dodatkowe dziaania oczyszczania na wyjciu (end-of-pipe). Tabela 1.11 zawiera przegld technik, ktre maj pozytywny wpyw, tzn. ograniczaj emisj SO2 powstajcego w procesie produkcji cementu. Tabela ma charakter zbiorczy i naley j odczytywa w poczeniu z odpowiednimi odnonikami poniej.
43
Rozdzia 4
Technika
Zastosowanie Stopie w systemach redukcji piecowych Dodatek wszystkie 60 absorbentu 80% Puczka sucha metoda sucha do 90% Puczka mokra wszystkie > 90% Wgiel aktywny metoda sucha do 95%
1) 2) 3) 4)
Zgoszone emisje kg/ton 2 mg/m3 1 400 < 400 < 200 < 50 0,8 < 0,8 < 0,4 < 0,1
Koszty 3 inwestycji 0,2 0,3 11 6 - 10 15 4
eksploatacji 0,1 0,4 1,4 1,6 0,5 - 1 Brak danych
typowa rednia emisja dobowa, suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K, 10% O2 kg/ton klinkieru, obliczone dla 2000 m3/ton klinkieru koszt inwestycji w 106 euro, koszt eksploatacji w euro/ton klinkieru ten koszt obejmuje take proces selektywnej redukcji niekatalitycznej (SNCR) i odnosi si do pieca wydajnoci 2000 ton klinkieru na dob i wstpnej emisji od 50 do 600 mg SO2/m3
Tabela 1.11: Przegld technik ograniczajcych emisj SO2 1.4.6.1 Dodatek absorbentu Dodatek absorbentw, takich jak wapno gaszone (Ca(OH)2), wapno palone (CaO) lub aktywny popi lotny o wysokiej zawartoci CaO do gazw odlotowych z pieca moe absorbowa cz SO2. Absorbent moe by wtryskiwany w postaci suchej lub mokrej. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Stwierdzono, e dla piecw z wymiennikiem bezporedni wtrysk wapna gaszonego do gazw odlotowych jest mniej efektywny ni dodanie wapna gaszonego do nadawy piecowej. SO2 reaguje z wapnem do CaSO3 i CaSO4, ktre s podawane do procesu wraz z surowcem i przechodz do klinkieru. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Technika ta nadaje si do oczyszczania gazw odlotowych o nieznacznym steniu SO2 i moe by stosowana w temperaturach powyej 400 C. Najwyszy stopie redukcji mona osign w temperaturach powyej 600 C. Zaleca si uywanie absorbentu na bazie Ca(OH)2 o duej powierzchni waciwej i duej porowatoci. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Reaktywno wapna gaszonego jest niska, dlatego naley uywa stosunku molowego Ca(OH)2/SO2 od 3 do 6. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Gazy odlotowe o stosunkowo duym steniu SO2 wymagaj 6-7-krotnie wikszej iloci absorbentu ni stechiometryczna, co powoduje wysokie koszty eksploatacji. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Wtrysk absorbentu umoliwia ograniczenie emisji SO2 o 60-80% w piecach z podgrzewaczem cyklonowym. Przy pocztkowym poziomie emisji nie wyszym ni 400 mg/m3 teoretycznie moliwe jest uzyskanie emisji rzdu 100 mg/m3. Takiej skutecznoci nie udao si jak dotd uzyska w adnym zakadzie. W wikszoci zakadw w Europie dopuszczalne wartoci emisji s takie jak biece, dlatego oczyszczanie gazw nie jest wymagane. Przy pocztkowej emisji do 1200 mg/m3 moliwe jest uzyskanie emisji 400 mg/m3 przez dodatek absorbentu. Jeeli pocztkowy poziom emisji przekracza 1200 mg/m3, dodawanie wapna gaszonego do surowca jest ekonomicznie nieopacalne. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Przy zastosowaniu tej techniki powstaje ryzyko zwikszonej recyrkulacji siarki oraz niestabilnej pracy pieca wynikajcej z zawrotu wikszej iloci siarki do procesu. [Cembureau] Dodatek absorbentu mona zasadniczo stosowa we wszystkich typach piecw [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997], chocia najczciej jest uywany w piecach z podgrzewaczami w stanie zawieszenia. Dziaa przynajmniej jeden piec dugi metody mokrej, w ktrym wprowadza si suchy NaHCO3 do gazw odlotowych przed elektrofiltrem w celu zmniejszenia pikw emisji SO2.
Rozdzia 4
[Marchal] Dodatek wapna do nadawy piecowej powoduje obnienie jakoci granul/noduli i powoduje zaburzenia przepywu materiau w piecach z rusztem Lepola. Dodatek absorbentu jest stosowany w kilku zakadach dla zapewnienia nieprzekraczania limitu emisji w sytuacjach wystpienia pikw. Oznacza to, e technika ta nie jest stosowana w sposb cigy, lecz tylko, gdy wymagaj tego szczeglne okolicznoci. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Przy pocztkowym steniu SO2 nie przekraczajcym 3000 mg/Nm3, redukcji do 65% i cenie wapna gaszonego rzdu 85 euro za ton, koszt inwestycji dla pieca z wymiennikiem 3000 ton klinkieru na dob wynosi okoo 0,2-0,3 miliona euro, za koszt eksploatacji ksztatuje si w granicach 0,1-0,4 euro na ton klinkieru [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]. 1.4.6.2 Puczka sucha Do obnienia wysokiej emisji SO2 (powyej 1500 mg/Nm3) wymagane jest zastosowanie oddzielnej puczki. Jeden z typw puczki suchej stosuje kolumnowy reaktor Venturiego wytwarzajcy zoe fluidalne mieszaniny wapna gaszonego i mczki surowcowej. Intensywny kontakt midzy gazami odlotowymi i absorbentem, dugi czas przebywania i niska temperatura (bliska punktowi rosy) pozwala na efektywn absorpcj SO2. Gazy opuszczajce zwk Venturiego zawieraj absorbent, ktry jest wychwytywany w elektrofiltrze. Cz wychwyconego absorbentu powraca do puczki, reszta za podawana jest na wlot pieca, ulegajc przemianom w klinkierze. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Moliwe jest osignicie redukcji SO2 do 90%, co odpowiada 300 mg SO2/m3 w oczyszczonym gazie, przy pocztkowym steniu SO2 rwnym 3000 mg/m3. Sucha puczka redukuje take emisje HCl i HF. Suche puczki mona instalowa we wszystkich typach piecw. Przy pocztkowym steniu SO2 nie przekraczajcym 3000 mg/Nm3 i cenie wapna gaszonego 85 euro za ton, koszt inwestycji dla pieca z podgrzewaczem 3000 ton klinkieru na dob wynosi okoo 11 milionw euro, za koszt eksploatacji wynosi okoo 1,6 euro na ton klinkieru. Dodatkowa zawarto siarki w klinkierze pozwala ograniczy ilo gipsu wymaganego przez myn cementu. Uwzgldniajc oszczdno wynikajc z zastpienia czci gipsu pyami, koszt eksploatacji zmniejsza si do okoo 1,4 euro na ton klinkieru. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] W Europie (a by moe na caym wiecie) tylko jedna cementownia eksploatuje such puczk HCB-Untervaz w Szwajcarii. Piec z czterostopniowym podgrzewaczem cyklonowym oraz chodnikiem planetarnym ma maksymaln wydajno 2000 ton klinkieru na dob. Poziom emisji bez redukcji wynosiby okoo 2500 mg SO2 /Nm3 (suchy gaz, 10% O2) przy postoju myna surowca i okoo 2000 mg SO2/Nm3 podczas pracy myna. Przy redukcji redni poziom emisji w 1998 roku wynis 385 mg SO2/Nm3. [Cembureau] 1.4.6.3 Puczka mokra Puczka mokra jest najbardziej powszechn technik odsiarczania stosowan w elektrowniach opalanych wglem. SOx pochaniane s przez ciecz/szlam w postaci sprayu w wiey natryskowej lub w wyniku bbelkowania gazw w warstwie cieczy/szlamu. Jako absorbent mona stosowa wglan, kwany wglan lub tlenek wapnia. Obecnie w europejskich cementowniach dziaa pi instalacji puczek mokrych wszystkie z wieami natryskowymi. Szlam wtryskiwany jest w przeciwprdzie do gazw odlotowych, a nastpnie apany w dolnym zbiorniku recyrkulacyjnym, gdzie powstae siarczyny utleniane s w powietrzu do siarczanw, tworzc dwuwodzian siarczanu wapnia. Dwuwodzian jest oddzielany i wykorzystywany jako gips przy przemiale klinkieru, za
Rozdzia 4
woda jest zawracana do puczki. [Cembureau] [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] [Cementa AB, 1994] [Coulburn] Redukcja SO2 w puczce wodnej moe przekracza 90%. W Cementa AB pracuje piec z wymiennikiem o wydajnoci 5800 ton klinkieru na dob o pocztkowej zawartoci SO2 rzdu 12001800 mg/m3, w Castle Cement dziaa piec z wymiennikiem o wydajnoci 2500 ton klinkieru na dob o pocztkowej zawartoci SO2 800-1400 mg/m3 jako rednia dobowa i przy pikach przekraczajcych 2000 mg/m3. W obu zakadach przy pracy puczek stenie SO2 spada poniej 200 mg/m3.[Cembureau] [Cementa AB] [Junker] Puczka mokra take znacznie obnia emisje HCl, resztkowe pyy, metale i NH3 [Cementa AB, 1994]. Puczka mokra moe by instalowana we wszystkich typach piecw. Koszt instalacji puczki mokrej w Castle Cement (cznie z modyfikacjami pieca) wynis 7 milionw euro, koszty eksploatacji okoo 0,9 euro na ton klinkieru. [Cembureau] W przypadku Cementa AB koszt instalacji wynis okoo 10 milionw euro, za koszty eksploatacji okoo 0,5 euro na ton klinkieru [Cementa AB]. Przy pocztkowym steniu 3000 mg SO2/Nm3 i wydajnoci pieca 3000 ton klinkieru na dob koszt inwestycji szacuje si na 6-10 milionw euro, przy kosztach eksploatacji od 0,5 do 1 euro na ton klinkieru [Cembureau]. 1.4.6.4 Wgiel aktywny Zanieczyszczenia takie jak SO2, zwizki organiczne, metale, NH3, zwizki NH4, HCl, HF i pozostaoci pyw (z filtrw elektrostatycznych lub filtrw tkaninowych) mog by usuwane ze spalin przez adsorpcj wglem aktywnym. Przy obecnoci (lub przy dodawaniu) NH3 filtr take pochania NOx. Filtr z wglem aktywnym jest skonstruowany z moduw wypenionych zoem wgla, oddzielonych cianami dziaowymi. Budowa moduowa pozwala na dostosowanie filtra do rnych iloci przepywu gazw i wydajnoci piecw. Zuyty wgiel jest okresowo usuwany do oddzielnego silosu i zastpowany nowym, wieym adsorbentem. Przez wykorzystanie zuytego adsorbentu jako paliwa do opalania pieca wychwycone substancje s zawracane do procesu i w duym stopniu ulegaj zwizaniu z klinkierem cementowym. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997], [Cementa AB, 1994], [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Jedyny filtr z wglem aktywnym w Europie jest zainstalowany w cementowni szwajcarskiej Siggenthal. Piec w Siggenthal wyposaony w czterostopniowy podgrzewacz cyklonowy ma wydajno 2000 ton klinkieru na dob. Pomiary wykazay du efektywno filtra dla SO2, metali i PCDD/F. W trakcie 100-dniowych testw stenie SO2 na wejciu do filtra wahao si od 50 do 600 mg/m3, podczas gdy za filtrem wartoci te byy zawsze znacznie poniej 50 mg/m3. Stenie pyw spado z 30 mg/m3 do znacznie poniej 10 mg/m3. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Filtry z wglem aktywnym mog by instalowane we wszystkich typach piecw. Instalacja w Siggenthal obejmuje take ukad SNCR, a 30% cakowitych nakadw inwestycyjnych, rzdu 15 milionw euro, zostao sfinansowane z budetu miasta Zurych. Inwestycja w ten ukad redukcji zanieczyszcze miaa na celu umoliwienie zakadowi stosowania osadw ciekowych jako paliwa alternatywnego. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] [Cementa AB, 1994] 1.4.7 Techniki ograniczajce emisj pyw
Istniej trzy gwne rda emisji pyw w przemyle cementowym. S to piece, chodniki klinkieru oraz myny cementu. W przeszoci uywano rnych typw urzdze odpylajcych dla tych rde emisji, ale obecnie stosuje si wycznie elektrofiltry lub filtry tkaninowe. Jednake
Rozdzia 4
emisja niezorganizowana z transporterw i skadowisk oraz z urzdze do kruszenia i przemiau surowcw i paliw moe rwnie by znaczca. Tabela 1.12 zawiera przegld dostpnych danych dotyczcych emisji pyw. Tabela ma charakter zbiorczy i naley j odczytywa w poczeniu z odpowiednimi odnonikami poniej. Elektrofiltry i filtry tkaninowe maj swoje zalety i wady. Oba typy, w normalnych warunkach eksploatacji, posiadaj wysok sprawno odpylania. Przy nietypowych warunkach, takich jak wysokie stenie CO, rozruch i zatrzymywanie pieca lub przejcie z ukadu poredniego (praca myna surowca) na bezporedni (postj myna surowca) sprawno elektrofiltrw moe si znaczco obniy, podczas gdy nie ma to wpywu na efektywno filtrw tkaninowych. A zatem filtry tkaninowe maj wysz ogln sprawno, pod warunkiem waciwej eksploatacji i okresowej wymiany workw. Wad filtrw tkaninowych jest to, e zuyte worki filtrowe stanowi odpad przemysowy i musz by usuwane zgodnie z obowizujcymi normami krajowymi. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Technika Elektrofiltry Publikowane emisje kg/ton 2 mg/m3 1 wszystkie piece, 5 50 0,01 0,1 chodniki 5 50 0,01 0,1 klinkieru, 5 50 0,01 0,1 myny cementu wszystkie piece, 5 50 0,01 0,1 chodniki 5 50 0,01 0,1 klinkieru, 5 50 0,01 0,1 myny cementu wszystkie zakady Zastosowanie Koszty 3 inwestycji 2,1 4,6 0,8 1,2 0,8 1,2 2,1 4,3 1,0 1,4 0,3 0,5 -
eksploatacji 0,1 0,2 0,09 0,18 0,09 0,18 0,15 0,35 0,1 0,15 0,03 0,04 -
Filtry tkaninowe
Ograniczanie emisji niezorganizowanej
1) typowa rednia emisja dobowa, suchy gaz, 101,3 kPa, 273 K, 10% O2 2) kg/ton klinkieru, obliczone dla 2000 m3/ton klinkieru 3) koszt inwestycji w 106 euro, koszty eksploatacji w euro/ton klinkieru przy redukcji emisji do 10-50 mg/m3, obliczone dla wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob i pocztkowej emisji do 500 g/m3 pyw
Tabela 1.12: Przegld technik ograniczajcych emisj pyw 1.4.7.1 Elektrofiltry Elektrofiltry (EF) wytwarzaj pole elektrostatyczne na drodze czstek pyw niesionych w strumieniu gazw. Czstki ulegaj ujemnemu naadowaniu i migruj w kierunku dodatnio naadowanych elektrod zbiorczych. Elektrody zbiorcze s okresowo obstukiwane lub wibrowane i zrzucaj odebrany materia do lejw zsypowych. Istotna dla EF jest optymalizacja czstotliwoci obstukiwania elektrod zbiorczych, aby zminimalizowa zawrt odebranych czstek i tym samym obniy potencjalny efekt widocznoci dymu.EF cechuj si zdolnoci dziaania w warunkach podwyszonej temperatury (do 400 C) i wilgotnoci. Czynnikami wpywajcymi na efektywno elektrofiltrw s: prdko przepywu gazw, natenie pola elektrostatycznego, koncentracja pyw, stenie SO2, wilgotno gazw oraz powierzchnia i ksztat elektrod. W szczeglnoci sprawno moe by obniona przez narastanie pyw tworzcych warstw izolacyjn na elektrodach zbiorczych i obniajcych natenie pola
Rozdzia 4
elektrostatycznego. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Taka sytuacja moe powsta w przypadku duej zawartoci chloru i siarki we wsadzie do pieca, tworzcych alkaliczne chlorki i siarczany metali. Alkaliczne chlorki metali maj posta bardzo drobnego pyu (0,1-1 m) o wysokiej opornoci waciwej (pomidzy 1012-1013 ), tworzcego izolujc warstw na pytach i prowadzcego do problemw odbioru pyu. Zostao to zaobserwowane i zbadane szczegowo w przemyle elaza i stali. Problem duej opornoci waciwej pyw mona rozwiza przez wtrysk wody do zbiornikw odparowujcych. [Karlsruhe II, 1996] Innym sposobem rozwizania tego problemu jest uycie filtrw tkaninowych. Formowanie si drobnoziarnistego, alkalicznego pyu chlorkw metali w spiekalniach (huty elaza i stali) jest przyczyn nieuzyskiwania, mimo uycia dobrze zaprojektowanych i waciwie eksploatowanych elektrofiltrw, poziomu emisji pyw poniej 100-150 mg/m3. Z tym samym problemem spadku efektywnoci i niesprawnoci elektrofiltrw z powodu alkalicznych chlorkw metali spotkano si w jednej z cementowni austriackich, w przypadku stosowania wstpnie przetworzonych odpadw z tworzyw sztucznych (1,3% Cl) jako paliwa alternatywnego. Odpowiednio zwymiarowane elektrofiltry, w poczeniu z dobrym kondycjonowaniem gazw i zoptymalizowanym reimem oczyszczania, mog obniy emisj pyw do 5-15 mg/m3 (rednia miesiczna, suchy gaz, 273 K, 10% O2). [Austrian report, 1997 raport austriacki, 1997] Istniejce elektrofiltry mona z reguy zmodernizowa bez koniecznoci ich usunicia, co pozwala ograniczy koszty. Mona to przeprowadzi przez uycie nowoczesnych elektrod lub wprowadzenie automatycznej kontroli napicia w starszych urzdzeniach. Dodatkowo mona poprawi przepyw gazw przez elektrofiltr lub uzupeni o dodatkowe sekcje. W jednej z cementowni elektrofiltry zainstalowane w 1979 roku, osigajce poziom redukcji do 50 mg/m3, po modernizacji uzyskuj obecnie poniej 30 mg/m3. [Cementa AB] Oprcz pyw, elektrofiltry usuwaj take substancje adsorbowane na powierzchni czstek pyw, jak dioksyny i metale, jeli wystpuj. Dla cakowitej efektywnej pracy elektrofiltrw wane jest unikanie pikw CO. Patrz punkt 1.4.4.1 Optymalizacja procesu technologicznego. Dostpna literatura nie podaje adnych ogranicze dla stosowania elektrofiltrw w rnych procesach w produkcji cementu. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Zaprzestano jednak instalowania filtrw elektrostatycznych do odpylania mynw cementu z uwagi na stosunkowo du emisj przy rozruchu i zatrzymaniu myna. Koszt inwestycji nowego elektrofiltra dla pieca o wydajnoci 3000 ton na dob przy pocztkowej emisji poniej 500 g/m3 i zapyleniu oczyszczonych gazw rzdu 10-50 mg/m3 wynosi okoo 1,5-3,8 miliona euro oraz dodatkowo, jeli jest to wymagane, 0,6-0,8 miliona euro na wie schadzajc i wentylator wycigowy. Koszty eksploatacji dla tego samego EF wynosz okoo 0,1-0,2 euro na ton klinkieru. Dla chodnika klinkieru linii o wydajnoci 3000 ton na dob, przy pocztkowej emisji poniej 20 g/m3 i zapyleniu oczyszczonego gazu rzdu 10-50 mg/m3, oraz myna cementu o wydajnoci 160 ton cementu na godzin, przy pocztkowej emisji poniej 300 g/m3 i zapyleniu oczyszczonego gazu w zakresie 10-50 mg/m3, koszt inwestycji nowych elektrofiltrw wynosi okoo 0,8-1,2 miliona euro, za koszt eksploatacji 0,09-0,18 euro na ton klinkieru. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997]
48
Rozdzia 4
1.4.7.2 Filtry tkaninowe Podstawowa zasada filtracji tkaninowej polega na wykorzystaniu membrany tkaninowej, ktra przepuszcza gaz, a zatrzymuje py. Pocztkowo pyy osadzaj si na powierzchni wkien i wewntrz tkaniny, ale w miar narastania warstwy pyu dominujcym medium filtracyjnym staje si sam py. Gazy do oczyszczenia mog przepywa od rodka worka filtracyjnego na zewntrz lub w kierunku przeciwnym. W miar narastania warstwy pyowej ronie opr przepywu gazw. Dlatego konieczne jest okresowe oczyszczanie medium filtrujcego dla kontroli spadku cinienia gazw na filtrze. Najpowszechniej stosowanymi metodami oczyszczania filtrw s rewersyjny przepyw gazw, mechaniczne wstrzsanie, wibracja i pulsacje spronym powietrzem. Filtr tkaninowy powinien posiada wiele sekcji, ktre mona indywidualnie wycza w przypadku uszkodzenia worka, zapewniajc przy tym prawidow prac odpylacza nawet w przypadku, gdy ktra sekcja jest zatrzymana. Kada sekcja powinna by zaopatrzona w ukad sygnalizacji uszkodzenia workw wskazujcy na konieczno ich wymiany. Stosowanie nowoczesnych filtrw tkaninowych pozwala ograniczy emisj pyw poniej 5 mg/m3 (suchy gaz, 273 K, 10% O2). [Austrian report, 1997 raport austriacki, 1997] Oprcz pyw, filtry tkaninowe usuwaj take substancje adsorbowane na powierzchni czstek pyw, jak dioksyny i metale, jeli wystpuj. Dostpna literatura nie podaje adnych ogranicze dla stosowania filtrw tkaninowych w rnych procesach w produkcji cementu. [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Wystpowanie wysokich temperatur wymaga uycia specjalnych tkanin, innych ni normalnie stosowane. Jednake dostpny jest szeroki asortyment takich specjalnych materiaw. Koszty inwestycyjne wymagane dla zainstalowania nowego filtra tkaninowego do pieca o wydajnoci 3000 ton na dob, pocztkowej emisji poniej 500 g/m3 i zakadanym zapyleniu oczyszczonych gazw rzdu 10-50 mg/m3, wynosi okoo 1,5-3,5 miliona euro oraz dodatkowo, jeli jest to wymagane, 0,6-0,8 miliona euro na wie schadzajc i wentylator wycigowy. Wiee schadzajce wymagane s jedynie dla uzyskania niszej temperatury gazw dla urzdze wyposaonych np. w worki z poliaktylonitrylu. Koszty eksploatacji dla takiego tkaninowego filtra piecowego wynosz okoo 0,15-0,35 euro na ton klinkieru. Koszt inwestycji filtra tkaninowego pulsacyjnego z wymiennikiem ciepa powietrze-powietrze i wentylatorem wycigowym dla chodnika rusztowego linii o wydajnoci 3000 ton na dob, przy pocztkowej emisji poniej 20 g/m3 i zapyleniu oczyszczonego powietrza rzdu 10-50 mg/m3, wynosi okoo 1,0-1,4 miliona euro, koszt eksploatacji okoo 0,10-0,15 euro na ton klinkieru. Dla myna kulowego cementu o wydajnoci 160 ton cementu na godzin, przy pocztkowej emisji poniej 300 g/m3 i zapyleniu oczyszczonego gazu rzdu 10-50 mg/m3, koszt inwestycji nowego filtra tkaninowego pulsacyjnego wynosi okoo 0,3-0,5 miliona euro wczajc wentylator, za koszty eksploatacji to 0,03-0,04 euro na ton klinkieru. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] 1.4.7.3 Ograniczanie emisji niezorganizowanej Gwnymi rdami emisji niezorganizowanej s otwarte skadowiska i transportery surowcw, paliw i klinkieru oraz ruch samochodowy na terenie zakadu. Dla zminimalizowania moliwych rde emisji niezorganizowanej zalecany jest prosty i liniowy rozkad terenu zakadu. Take waciwa i cakowita konserwacja instalacji porednio minimalizuje niezorganizowane zapylenie przez ograniczenie punktw wypywu i strat powietrza. Stosowanie zautomatyzowanych urzdze i systemw sterowania take pomaga w redukowaniu emisji niezorganizowanej, jak rwnie w zapewnieniu cigej bezawaryjnej pracy. [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Niektre techniki ograniczania emisji niezorganizowanej pyw to:
Rozdzia 4
Ochrona otwartych pryzm przed wiatrem. Dla zewntrznie skadowanych pryzm materiaw pylistych, jeli takie istniej, mona ograniczy pylenie niezorganizowane przez zastosowanie waciwie zaprojektowanych barier chronicych przed wiatrem. Zraszanie wod i chemiczne rodki ograniczajce pylenie. Jeeli rdo zapylenia jest odpowiednio zlokalizowane, mona zainstalowa system zraszania wod. Zawilgocenie czstek pyw sprzyja ich aglomeracji i wspomaga osadzanie. Dostpny jest szeroki asortyment rodkw chemicznych dla polepszenia efektywnoci zraszania wodnego. Utwardzanie i zraszanie drg, utrzymywanie porzdku. Trasy dojazdowe dla ciarwek powinny by w miar moliwoci utwardzone i utrzymywane w czystoci. Pylenie z drg mona ograniczy przez zraszanie ich wod, szczeglnie w okresie suchej pogody. Praktyka utrzymywania porzdku jest sposobem utrzymywania zapylenia wtrnego na minimalnym poziomie. Ruchome i stacjonarne odkurzanie. W trakcie prac konserwacyjnych oraz w przypadku awarii systemw transportujcych moe mie miejsce wysyp materiaw. Aby zapobiec pyleniu niezorganizowanemu podczas usuwania tych materiaw, mona wykorzysta systemy odkurzania. W nowych budynkach mona atwo zainstalowa stacjonarne ukady odkurzania, natomiast istniejce zabudowania lepiej jest wyposay w urzdzenia mobilne i elastyczne poczenia. Wentylacja i wychwytywanie w odpylaczach tkaninowych. Tam, gdzie to moliwe, wszystkie transporty materiaw sypkich naley przeprowadza w ukadach zamknitych z podcinieniem. Zasysane dla tego celu powietrze przed wypuszczeniem do atmosfery jest odpylane w filtrach tkaninowych. Zamknite skadowiska z automatycznym systemem transportu. Silosy klinkieru i zamknite, w peni zautomatyzowane skadowiska surowca s najbardziej efektywnym rozwizaniem problemu emisji niezorganizowanej pyw ze skadowisk o duej objtoci. Te typy skadowisk zaopatrzone s w jeden lub wicej odpylaczy tkaninowych zapobiegajcych emisji niezorganizowanej pyw przy operacjach zaadunku i rozadunku.[Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Techniki ograniczajce inne formy emisji
1.4.8
1.4.8.1 Tlenki wgla (CO, CO2) Wszelkie zabiegi ograniczajce zuycie paliwa zmniejszaj take emisj CO2. Dobr, w miar moliwoci, surowcw o niskiej zawartoci zwizkw organicznych oraz paliw o niskim udziale wgla do wartoci kalorycznej ogranicza emisj CO2. Dobr, w miar moliwoci, surowca o niskiej zawartoci zwizkw organicznych take ogranicza emisj CO. 1.4.8.2 Lotne zwizki organiczne (VOC) oraz PCDD/PCDF W normalnych warunkach eksploatacji emisja lotnych zwizkw organicznych (VOC) oraz PCDD/PCDF jest generalnie niska. Materia o wysokiej zawartoci lotnych zwizkw organicznych nie powinien by, jeeli to moliwe, podawany t sam drog co reszta surowca. Paliwa o duej zawartoci chlorowcw nie powinny by uywane do opalania wtrnego. Aby ograniczy moliwo wtrnego formowania si PCDD/F naley moliwie szybko schadza gazy odlotowe w
50
Rozdzia 4
zakresie 450-200 C. Przy podwyszonym poziomie VOC i PCDD/F, mona rozway uycie filtrw z wglem aktywnym. 1.4.8.3 Metale Naley unika podawania do pieca surowcw o duej zawartoci lotnych metali. Nagromadzenie metali, zwaszcza talu, w wewntrznych i zewntrznych obiegach pieca obrotowego prowadzi do wzrostu emisji w miar wyduania czasu pracy pieca. Efekt ten mona zredukowa przez czciowe lub cakowite przerwanie tych obiegw. Jednak z racji bliskiej zalenoci midzy cyklem zewntrznym i wewntrznym, wystarczy przerwa tylko cykl zewntrzny. Mona to uzyska przez usunicie pyw zebranych w odpylaczu, zamiast ich zwrotu do mki surowcowej. Jeeli skad chemiczny pyw jest odpowiedni, ten zebrany py z pieca cementowego moe by dodawany bezporednio w stadium mielenia cementu. [Karlsruhe II, 1996] Poniewa emitowane metale (z wyjtkiem czci rtci) s w duym stopniu zwizane z czstkami pyw, ograniczanie emisji metali mona uzyska tymi samymi metodami jakimi obnia si emisj pyw. Jedn z metod ograniczania emisji rtci jest obnianie temperatury gazw odlotowych. Pierwiastki nielotne pozostaj w procesie i opuszczaj piec jako cze skadowa klinkieru cementowego. W przypadku wystpowania duego stenia lotnych metali (zwaszcza rtci), mona zastosowa opcj absorpcji wglem aktywnym. 1.4.9 Odpady Wychwycone pyy powinny by zawrcone do procesu produkcyjnego, tam gdzie jest to moliwe. Ten zawrt moe mie miejsce bezporednio do pieca lub nadawy piecowej (czynnikiem ograniczajcym jest tutaj zawarto alkalicznych metali) bd przez mieszanie z gotowym produktem kocowym (cementem). Dla materiaw, ktre nie mog by zawrcone mona znale alternatywne zastosowanie. 1.4.10 Haas Najlepsze dostpne techniki ograniczania emisji haasu nie bd opisywane w niniejszym dokumencie. 1.4.11 Odr Nieprzyjemnych zapachw spowodowanych emisj wglowodorw mona unikn przez dopalanie gazw, wykorzystanie filtrw z wglem aktywnym lub dozowanie surowca odpowiedzialnego za odr do strefy spiekania pieca. Jeeli odr jest rezultatem emisji zwizkw siarki, rozwizaniem mone by zmiana paliwa i/lub surowca; patrz take punkt 1.4.6.
51
Rozdzia 5
1.5 Najlepsze dostpne techniki BAT dla przemysu cementowego

W celu lepszego zrozumienia treci tego rozdziau czytelnik powinien zapozna si ze wstpem do niniejszego dokumentu, a w szczeglnoci z jego pit czci: jak rozumie i stosowa niniejszy dokument. Techniki oraz odpowiadajce im poziomy emisji i/lub zuycia, jak rwnie zakresy poziomw, jakie przedstawiono w niniejszym rozdziale, zostay ocenione w toku procesu iteracyjnego obejmujcego nastpujce etapy: okrelenie kluczowych zagadnie dotyczcych ochrony rodowiska w obrbie danego sektora; w produkcji cementu s to zuycie energii i emisje do atmosfery. Emisje do atmosfery z zakadw cementowych zawieraj tlenki azotu (nox), dwutlenek siarki (SO2), i pyy; zbadanie technik najistotniejszych z punktu widzenia tych kluczowych zagadnie; okrelenie poziomw emisji optymalnych dla rodowiska na podstawie danych dostpnych w unii europejskiej i na wiecie; zbadanie warunkw, w ktrych te poziomy emisji zostay uzyskane, takich jak koszty, oddziaywanie na rodowisko, gwne cele i motywacja dla wprowadzania tych technik; wybr najlepszych dostpnych technik BAT oraz odpowiadajcych im poziomw emisji i/lub zuycia dla tego sektora w ogle, zgodnie z art. 2 ust. 11 oraz zacznikiem IV do dyrektywy.
Europejskie Biuro IPPC i odpowiednia Techniczna Grupa Robocza (TWG) peniy gwn rol przy fachowej ocenie kadego z tych etapw, jak rwnie miay wpyw na sposb przedstawienia ich wynikw w niniejszym opracowaniu. Na podstawie tej oceny w niniejszym rozdziale przedstawiono konkretne techniki oraz w miar moliwoci poziomy emisji i zuycia zwizane ze stosowaniem najlepszych dostpnych technik BAT, ktre s uwaane za odpowiednie dla danego sektora i w wielu przypadkach odzwierciedlaj aktualn charakterystyk eksploatacyjn niektrych instalacji w obrbie sektora. Tam gdzie prezentowane s poziomy emisji lub zuycia odpowiadajce najlepszym dostpnym technikom BAT oznacza to, e poziomy te odzwierciedlaj skutki oddziaywania na rodowisko, jakie mona przewidzie w wyniku zastosowania w tym sektorze opisanych technik, majc na uwadze bilans kosztw i korzyci stanowicych nieodczny element definicji BAT. Jednake nie s to graniczne wielkoci emisji czy zuycia i nie powinny by tak rozumiane. W niektrych przypadkach uzyskanie lepszych poziomw emisji lub zuycia moe by technicznie moliwe, jednak ze wzgldu na zwizane z tym koszty lub skutki oddziaywania na rodowisko nie s one uwaane za waciwe jako BAT dla caego sektora. Poziomy takie mog jednak by uznane za uzasadnione w bliej okrelonych przypadkach, w ktrych wystpuj szczeglne okolicznoci przemawiajce za wdroeniem danych technik. Poziomy emisji i zuycia odpowiadajce BAT musz by rozpatrywane z uwzgldnieniem szczeglnych warunkw odniesienia (np.: okresw uredniania). Naley odrni opisane powyej pojcie poziomw odpowiadajcych BAT od okrelenia osigalny poziom stosowanego gdzie indziej w tym dokumencie. W przypadku, w ktrym poziom jest opisany jako osigalny przy zastosowaniu danej techniki lub kombinacji technik, oznacza to, e mona go uzyska stosujc te techniki po pewnym czasie w dobrze utrzymywanej i obsugiwanej instalacji lub procesie. Dostpne dane dotyczce kosztw wraz z opisem technik omwionych w poprzednim rozdziale zostay przedstawione cznie. Wskazuj one przyblion wielko przewidywanych kosztw.
Rozdzia 5
Jednak rzeczywisty koszt zastosowania danej techniki bdzie w duym stopniu zalea od konkretnej sytuacji z uwzgldnieniem, na przykad, wysokoci podatkw, opat oraz specyfikacji technicznej dla danej instalacji. Dokadna ocena tych specyficznych dla danego miejsca czynnikw nie jest w tym dokumencie moliwa. W przypadku braku danych dotyczcych kosztw, wnioski odnoszce si do ekonomicznej uytecznoci technik zostay sformuowane na podstawie obserwacji istniejcych instalacji. Najlepsze dostpne techniki BAT przedstawione oglnie w niniejszym rozdziale maj stanowi punkt odniesienia, uatwiajcy ocen aktualnych wynikw osignitych w ramach istniejcej instalacji lub propozycj dla nowej instalacji. Moe to si okaza pomocne przy okrelaniu waciwych warunkw w oparciu o najlepsze dostpne techniki BAT dla danej instalacji. Przewiduje si, e nowe instalacje mog by projektowane tak, aby osiga lub nawet przekracza oglne przedstawione tu poziomy odpowiadajce BAT. Uwaa si rwnie, e istniejce instalacje mogyby zbliy si do oglnych poziomw odpowiadajcych BAT bd osiga lepsze wyniki. Dokumenty referencyjne BREF wprawdzie nie ustalaj prawnie wicych norm, lecz maj za zadanie dostarcza informacje stanowice wskazwki dla przemysu, Pastw Czonkowskich i spoeczestwa na temat osigalnych poziomw emisji i zuycia przy stosowaniu konkretnych technik. Odpowiednie wartoci dopuszczalne dla kadego konkretnego przypadku bd musiay zosta okrelone z uwzgldnieniem celw dyrektywy dotyczcej zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze (IPPC) oraz lokalnych uwarunkowa. Poziomy emisji przedstawione poniej wyraone s jako rednia dzienna przy warunkach odniesienia 273 K, 101,3 kPa, 10% tlenu i dla suchego gazu. Wybr procesu Wybr procesu ma znaczcy wpyw na zuycie energii i poziom emisji z procesu wytwarzania klinkieru cementowego. Dla nowych zakadw i instalacji podlegajcych znaczniejszej modernizacji za najlepsz dostpn technik BAT produkcji klinkieru cementowego uwaa si piec pracujcy metod such wyposaony w wielostopniowy podgrzewacz cyklonowy i prekalcynator. Odpowiadajca BAT warto bilansu cieplnego wynosi 3000 MJ na ton klinkieru.
Podstawowe dziaania technologiczne Najlepsze dostpne techniki w produkcji cementu obejmuj nastpujce podstawowe dziaania technologiczne: Rwnomiern i stabiln prac pieca, dziaajcego w pobliu ustalonych parametrw procesu, ktra jest korzystna zarwno dla poziomu emisji jak i zuycia energii. Mona to osign stosujc: - Optymalizacj kontroli procesu, wczajc komputerowy system automatycznego sterowania, - Nowoczesny, grawimetryczny system dozowania paliwa staego. Minimalizacj zuycia energii cieplnej poprzez: - Polepszenie podgrzewania i prekalcynacji na ile to moliwe, biorc pod uwag istniejcy ukad instalacji piecowej, - Stosowanie nowoczesnych chodnikw klinkieru umoliwiajcych maksymalny odzysk ciepa,
53
Rozdzia 5
Odzysk ciepa z gazw odlotowych.
Minimalizacj zuycia energii elektrycznej poprzez: - Systemy zarzdzania energi, - Stosowanie wysokoefektywnych energetycznie urzdze przemiaowych i innych zasilanych elektrycznie. Staranny dobr i kontrol substancji podawanych do pieca mogcych zredukowa emisje. - W miar moliwoci naley wybiera surowce i paliwa z nisk zawartoci siarki, azotu i chloru, metali i lotnych zwizkw organicznych.
Tlenki azotu Najlepsze dostpne techniki ograniczania emisji NOx s poczeniem opisanych powyej podstawowych dziaa technologicznych oraz: Podstawowych dziaa ograniczajcych emisj NOx - chodzenie pomienia - palnik niskoemisyjny Opalania etapowego Selektywnej redukcji niekatalitycznej (SNCR)
Przy ograniczaniu emisji NOx nie stosuje si jeszcze rwnoczenie etapowego opalania w poczeniu z technik SNCR. Uwaa si, e poziom emisji odpowiadajcy BAT mieci si w granicach 200-500 mg NOx/m3 wyraony jako NO2 na podstawie redniej dziennej. (Patrz komentarz poniej dotyczcy konsensusu osignitego w ramach Technicznej Grupy Roboczej (TWG)). Stopie atwoci osigania poziomw emisji w tym zakresie dla poszczeglnych instalacji moe si znacznie rni co zostao omwione poniej dlatego te nie zakada si, e wszystkie piece mog lub powinny uzyska ten poziom emisji w okrelonym przedziale czasowym. Zastosowanie SNCR wprowadza aktywny mechanizm kontroli, w wyniku ktrego mona oczekiwa mniejszych waha poziomw emisji w czasie, podczas gdy w piecach bez SNCR poziom ten mona osign jedynie jako uredniony w duszych okresach czasu. Niektre nowoczesne, dobrze zoptymalizowane piece z podgrzewaczem cyklonowym i podgrzewaczem cyklonowym/prekalcynatorem osigaj poziom emisji NOx poniej 500 mg/m3 tylko w wyniku zastosowania podstawowych dziaa technologicznych lub w ich poczeniu z opalaniem etapowym. Jako surowcw i konstrukcja systemu piecowego mog by przyczyn nie uzyskania takiego poziomu emisji. Przy zastosowaniu SNCR osigalny poziom emisji NOx moe w najlepszych przypadkach wynosi poniej 200 mg/m3, jeeli pocztkowa emisja nie przekracza 1000-1300 mg/m3 (redukcja 80-85%), chocia wikszo instalacji eksploatowanych w chwili obecnej osiga poziom emisji 500-800 mg/m3 (redukcja 10-50%). Przy projektowaniu instalacji SNCR naley uwzgldni moliwy wzrost emisji NH3. Mona powiedzie, e na poziomie caego sektora wikszo piecw pracujcych w krajach Unii Europejskiej jest w stanie uzyska emisje poniej 1200 mg/m3 w wyniku zastosowania podstawowych dziaa technologicznych. Wprowadzenie instalacji SNCR o umiarkowanej efektywnoci redukcji okoo 60% moe ograniczy emisj NOx do poziomu poniej 500 mg/m3.
Rozdzia 5
Aby zainstalowa SNCR musi by osigalny odpowiedni przedzia temperaturowy. Waciwy przedzia mona uzyska stosunkowo atwo w piecach z podgrzewaczem cyklonowym i z podgrzewaczem cyklonowym/prekalcynatorem oraz, prawdopodobnie, w niektrych piecach z rusztem Lepola. W chwili obecnej nie dziaa adna przemysowa instalacja SNCR w piecu z rusztem Lepola, ale dane z instalacji pilotaowych s obiecujce. W przypadku piecw dugich metody suchej lub mokrej uzyskanie odpowiedniego zakresu temperatur i czasu przebywania moe by bardzo trudne lub wrcz niemoliwe. W chwili obecnej okoo 78% produkcji cementu w Europie pochodzi z metody suchej i przytaczajca wikszo tych urzdze to piece z podgrzewaczem cyklonowym i z podgrzewaczem cyklonowym/prekalcynatorem. W ramach Technicznej Grupy Roboczej (TWG) udao si uzyska konsensus odnonie najlepszych dostpnych technik ograniczania emisji NOx. Pomimo istniejcego poparcia dla wnioskowanych powyej najlepszych dostpnych technik BAT istnia take przeciwstawny pogld, i poziom emisji odpowiadajcy BAT wynosi 500-800 mg NOx/m3 (jako NO2). Mimo, e 15 piecw pracujcych z instalacj SNCR o stosunkowo niskiej sprawnoci uzyskuje poziomy emisji poniej 800 mg NOx/m3, pogld ten opiera si na ograniczonych dowiadczeniach instalacji SNCR o wyszej efektywnoci i w konsekwencji powoduje niepewno odnonie wzrostu emisji amoniaku, ktra moe wystpi przy zwikszonym wtrysku wody amoniakalnej. Wystpuj obawy, e uwalnianie amoniaku moe prowadzi do widocznej i uporczywej emisji pyw w formie siarczanw i chlorkw amonu. Dodatkowo, niewykorzystany amoniak moe z kolei ulega przeksztaceniu w NOx w atmosferze i uniemoliwi zawrt odzyskanego pyu do cementu. Chocia niektre nowoczesne cementownie s w stanie uzyska w dugich okresach poziomy emisji poniej 500 mg/m3, pogld przemysu na poziomie sektora jest taki, e zakady powinny czy podstawowe dziaania technologiczne z technik opalania etapowego lub SNCR dla osignicia poziomu emisji poniej 800 mg/m3, przy czym techniki te mog by zastosowane tylko w niektrych typach piecw. Pojawi si take pogld, e najlepsz dostpn technik BAT stanowi rwnie technika selektywnej redukcji katalitycznej (SCR) przy odpowiadajcej jej poziomie emisji 100-200 mg NOx/m3 (jako NO2). Pogld ten opiera si na zaoeniu, e SCR jest uwaana za dostpn i ekonomicznie opacaln technik. Wniosek ten nasun si w oparciu o wyniki studiw wykonalnoci oraz pomylnych rezultatw uzyskanych w instalacjach pilotaowych. W Europie jest co najmniej trzech dostawcw oferujcych przemysowe instalacje SCR dla sektora cementowego, pozwalajce uzyska poziom emisji rzdu 100-200 mg/m3. Naley jednak uwzgldni fakt, e rozruch pierwszej penowymiarowej instalacji SCR w przemyle cementowym nastpi dopiero pod koniec 1999 roku. Tlenki siarki Najlepsze dostpne techniki ograniczania emisji SOx stanowi poczenie opisanych wyej podstawowych dziaa technologicznych oraz: Dla pocztkowej emisji nie wyszej ni ok. 1200 mg SO2/m3: dodatku absorbentu Dla pocztkowej emisji powyej 1200 mg SO2/m3: puczki mokrej puczki suchej
Poziom emisji odpowiadajcy BAT mieci si w zakresie 200-400 mg/m3 wyraony jako rednia dobowa emisji SO2.
Rozdzia 5
Emisja SO2 z zakadw cementowych zaley przede wszystkim od zawartoci lotnej siarki w surowcach. Piece pracujce w oparciu o surowce o niskiej zawartoci lub braku lotnej siarki osigaj wyniki emisji znacznie poniej tego poziomu, bez stosowania technik obniania emisji. Przy pocztkowej emisji nie wyszej ni 1200 mg SO2/m3 mona uzyska poziom okoo 400 mg/m3 przy zastosowaniu dodatku absorbentw. Dodatek absorbentw mona w zasadzie stosowa we wszystkich typach piecw, chocia gwnie ma zastosowanie dla piecw z wymiennikami cyklonowymi. Techniki puczki mokrej lub suchej udowodniy swoj efektywno w kilku cementowniach pracujcych na surowcach o duej zawartoci lotnej siarki. Koszt tych rozwiza jest stosunkowo wysoki, wic jest to decyzja lokalna czy korzyci dla rodowiska uzasadniaj ponoszenie takich wydatkw. Puczka mokra pozwala na uzyskanie poziomu emisji poniej 200 mg SO2/m3, niezalenie od pocztkowego stenia. Ograniczenie emisji SO2 w przypadku puczki suchej siga 90%, co odpowiada steniu 300 mg SO2/m3 przy pocztkowym steniu 3000 mg SO2/m3. Puczk mokr mona instalowa we wszystkich typach piecw, natomiast puczk such we wszystkich piecach metody suchej. Py Najlepsze dostpne techniki ograniczania emisji pyu s poczeniem opisanych wyej podstawowych dziaa technologicznych oraz: Minimalizacji lub zapobiegania emisji niezorganizowanej jak opisano w punkcie 1.4.7.3 Skutecznego zwrotu czstek staych ze rde punktowych poprzez zastosowanie: Elektrofiltrw wyposaonych w szybkie urzdzenia kontrolno-pomiarowe pozwalajce na ograniczenie iloci pikw CO, Filtrw tkaninowych o budowie moduowej wyposaonych w sygnalizacj uszkodzenia workw.
Poziom emisji odpowiadajcy BAT mieci si w zakresie 20-30 mg/m3 wyraony jako rednia dobowa. Ten poziom mona uzyska przez zastosowanie elektrofiltrw i/lub filtrw tkaninowych w rnych typach instalacji w przemyle cementowym. Odpady Odzysk wychwyconych czstek staych do procesu, tam gdzie jest to moliwe, stanowi najlepsz dostpn technik BAT. Jeeli zebrane pyy nie nadaj si do zwrotu, odzysk tych pyw w innych produktach komercyjnych, tam gdzie to moliwe, uwaany jest za najlepsz dostpn technik BAT.
56
Rozdzia 6
1.6 Nowo powstajce techniki w produkcji cementu

1.6.1 Technologia zoa fluidalnego
Od 1986 roku japoskie Ministerstwo Handlu Zagranicznego i Przemysu subsydiuje projekt nowej technologii spiekania klinkieru w systemie piecowym z wykorzystaniem zoa fluidalnego. Przez sze lat, pomidzy 1989 a 1995 r., w Sumitomo Osaka Cement Co. Ltd. w zakadach Toshigi w Japonii eksploatowano pilotaow instalacj o wydajnoci 20 ton klinkieru na dob. Pod koniec 1995 roku zbudowano du instalacj pilotaow o wydajnoci 200 ton na dob. Rysunek 1.8 przedstawia schemat technologiczny pieca fluidalnego o wydajnoci 20 ton na dob. Ukad skada si z wymiennika w stanie zawieszenia (SP), pieca granulatora ze zoem przelewowym (SBK), pieca spiekalniczego ze zoem fluidalnym (FBK), fluidalnego zoa szybkiego chodzenia (FBQ) oraz chodnika ze zoem upakowanym (PBC).
57
Rozdzia 6
Rysunek 1.8: Agregat fluidalny do produkcji cementu [Japan Cement Association, 1996 Japoskie Stowarzyszenie Cementu, 1996]
Rozdzia 6
Podgrzewacz w stanie zawieszenia jest konwencjonalnym czterostopniowym podgrzewaczem cyklonowym, ktry podgrzewa i kalcynuje mk surowcow. Piec granulator przeksztaca mk w granule o rednicy okoo 1,5-2,5 mm w temperaturze 1300 C. W piecu spiekalniczym nastpuje ostateczne spiekanie granul w temperaturze 1400 C. Fluidalny chodnik schadza gwatownie klinkier z 1400 do 1000 C. Kocowy proces chodzenia klinkieru do temperatury okoo 100 C odbywa si w chodniku ze zoem upakowanym. Klinkier cementowy uzyskiwany w piecu ze zoem fluidalnym ma jako porwnywaln lub wysz od klinkieru produkowanego w zakadach komercyjnych. Emisja NOx wynosi 115190 mg/m3 w przypadku opalania olejem cikim oraz 440-515 mg/m3 w przypadku opalania pyem wglowym (w przeliczeniu na 10% O2). Zgodnie ze studium wykonalnoci instalacji o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob zapotrzebowanie ciepa moe by nisze o okoo 1012% w porwnaniu z piecem obrotowym z wymiennikiem cyklonowym i chodnikiem rusztowym, co pozwala oczekiwa, e emisja CO2 bdzie nisza o 10-12%. Zaoenia docelowe dla technologii spiekania klinkieru w systemie piecowym z wykorzystaniem zoa fluidalnego (zgodnie ze studium wykonalnoci dla instalacji o wydajnoci 3000 ton klinkieru na dob oraz w oparciu o wyniki prb pilotowych dla zakadu o wydajnoci 20 ton na dob) s nastpujce: 1. Ograniczenie zapotrzebowania ciepa o 10-12%, 2. Ograniczenie emisji CO2 o 10-12%, 3. Poziom emisji NOx nie wyszy ni 380 mg/m3 (w przeliczeniu na 10% O2), 4. Utrzymanie biecego poziomu emisji SOx, 5. Obnienie kosztw instalacji o 30%, 6. Zmniejszenie powierzchni instalacji o 30%. 1.6.2 Opalanie etapowe poczone z selektywn redukcj niekatalityczn (SNCR)
Teoretycznie efekty dziaania instalacji czcej opalanie etapowe z selektywn redukcj niekatalityczn (SNCR) mog by porwnywalne z systemem selektywnej redukcji katalitycznej (SCR), co oznacza poziom emisji NOx rzdu 100-200 mg/m3. Ta kombinacja jest uznawana przez dostawcw za obiecujc, ale nie jest jeszcze potwierdzona.
59
Rozdzia 7
1.7 Wnioski i zalecenia

Wszyscy eksperci nominowani do Technicznej Grupy Roboczej (TWG) przez Pastwa Czonkowskie Unii Europejskiej, Norwegi, Europejskie Biuro rodowiska i przemys europejski (Cembureau Europejskie Stowarzyszenie Producentw Cementu), wzili udzia w tej wymianie informacji. Istnieje wiele dostpnych oglnych informacji dotyczcych produkcji cementu. Nie byo adnych problemw ze zgromadzeniem oglnych poziomw emisji i zuycia oraz stosowanych technologii produkcji i technik obniania emisji. Znacznie trudniejsze lub wrcz niemoliwe byo uzyskanie dokadniejszych informacji bd danych z zakadw uzyskujcych najlepsze i/lub najgorsze wskaniki. Dostpne s pewne dane dotyczce kosztw, ale oglnie nie jest wiadome, co one dokadnie obejmuj oraz jak zostay skalkulowane. Std te koszty podawane w tym dokumencie okrelaj bardziej rzd wielkoci ni dokadne liczby. Technologia SCR jest bliska wdroenia w przemyle cementowym. Pierwsza instalacja w penej skali bdzie uruchomiona pod koniec 1999 roku w Niemczech, a jedna jest rozwaana w Austrii. Pod koniec 2000 roku, zgodnie z biecym harmonogramem, bd znane wyniki rozruchu i dugookresowych prb przemysowych z instalacji niemieckiej. Zaleca si aktualizacj niniejszego dokumentu referencyjnego BAT okoo 2005 roku, w szczeglnoci danych dotyczcych technik ograniczania emisji NOx (rozwj technik SCR i wysokosprawnych SNCR). Inne zagadnienia, ktre nie zostay wyczerpujco potraktowane w niniejszym dokumencie, a powinny by rozwaane/omawiane w zrewidowanej wersji to: - wicej danych dotyczcych dodatkw chemicznych dziaajcych jako upynniacze szlamu, - dane liczbowe dotyczce dopuszczalnej czstotliwoci i czasu trwania pikw CO, oraz - wartoci emisji zwizanych z BAT dla VOC, metali, HCl, HF, CO oraz PCDD/F.
60
Rozdzia 1
2 Przemys wapienniczy 2.1 Oglne informacje o przemyle wapienniczym

Wapno jest uywane w szerokiej grupie produktw, z ktrych kady dostosowany jest do szczeglnych wymogw rynkowych. Na przykad wapno i jego pochodne wykorzystywane s jako topnik przy uszlachetnianiu stali, jako spoiwa w budownictwie i konstrukcjach oraz przy uzdatnianiu wody do osadzania zanieczyszcze. Wapno uywane jest take na du skal do neutralizacji kwanych skadnikw ciekw przemysowych i gazw odlotowych. Istniej dowody wskazujce na to, e stosowanie wapna palonego i hydratyzowanego do celw budowlanych byo szeroko rozpowszechnione ju w roku 1000 p.n.e. wrd wielu cywilizacji, m.in. Grekw, Egipcjan, Rzymian, Majw, Inkw, Chiczykw i Hindusw. Rzymianie znali chemiczne waciwoci wapna i uywali go np. do wybielania lnu i w medycynie jako wod wapienn. Wapno palone jest tlenkiem wapnia (CaO) uzyskanym przez dekarbonizacj kamienia wapiennego (CaCO3). Wapno gaszone jest wytwarzane przez reakcj, bd gaszenie, wapna palonego z wod i skada si gwnie z wodorotlenku wapnia (Ca(OH2)). Wapno gaszone obejmuje hydratyzowane wapno (suchy proszek wodorotlenku wapniowego), mleczko wapienne i ciasto wapienne (zdyspergowane czstki wodorotlenku wapniowego w wodzie). Termin wapno obejmuje zarwno wapno palone jak i gaszone i jest synonimem dla wyrobw wapienniczych. Jednake czasami terminu wapno uywa si do opisu wyrobw wapiennych, co jest czsto powodem nieporozumie. wiatowa produkcja wapna od 1960 r., gdy wynosia prawie 60 milionw ton, stale rosa osigajc rekordowy poziom okoo 140 milionw ton w roku 1989. Produkcja wapna spada w poowie lat 70-tych i na pocztku 80-tych z powodu panujcej w owym czasie powszechnej recesji gospodarczej. Ostatnia recesja doprowadzia do spadku produkcji do 120 milionw ton w roku 1995. Zmiany te ilustruje rysunek 2.1. Przedstawione liczby nie daj jednak penego obrazu, poniewa znaczn cz cakowitej produkcji wapna wytwarza si w miejscu jego uycia (tj. produkcja wapna na potrzeby wasne, midzy innymi w przemysach elaza i stali, celulozowopapierniczym i cukrowniczym) i nie wystpuje ona na rynku. Europejskie Stowarzyszenie Wapna, EuLA, ocenia cakowit wiatow produkcj wapna, cznie z produkcj na potrzeby wasne, na 300 milionw ton.
61
Rozdzia 1
Rysunek 2.1: Produkcja wapna sprzedanego na wiecie i w Unii Europejskiej w latach 1960 i 1984-1995 [EC Mineral Yearbook, 1995 i 1997] Przy rocznej produkcji rzdu 20 milionw ton, kraje UE wytwarzaj okoo 15% wiatowej produkcji sprzedanej. W wikszoci krajw UE przemys wapienniczy opiera si na maych i rednich przedsibiorstwach. W ostatnich latach pojawia si jednak rosnca tendencja do koncentracji, dziki ktrej kilka midzynarodowych firm uzyskao znaczce udziay w rynku. Pomimo to w UE nadal dziaa ponad stu producentw wapna. Niemcy, Wochy i Francja s najwikszymi producentami wapna w UE wytwarzajcymi cznie dwie trzecie cakowitej unijnej produkcji. Produkcj wapna w poszczeglnych krajach UE przedstawiono na rysunku 2.2.
Rysunek 2.2: Sprzeda wapna w krajach UE w 1995 roku [EC Mineral Yearbook, 1997], [EuLA]
Rozdzia 1
Produkcja wapna w krajach UE spada pod koniec lat 80-tych i ponownie wzrosa na pocztku 1994 roku. Byo to konsekwencj zmian we wzorcach zastosowa. Jeden z gwnych uytkownikw wapna przemys elaza i stali ograniczy jednostkowe zuycie wapna ze 100 do 40 kg na ton stali. Jednake w poowie lat 90-tych wzrost zapotrzebowania wapna dla celw ochrony rodowiska zaowocowa ponownym wzrostem sprzeday. Cakowite zuycie wapna w krajach UE przestao rosn, poniewa sektory o zwikszajcym si zapotrzebowaniu wapna, na przykad uzdatnianie wody i odsiarczanie spalin, tylko czciowo kompensuj spadek popytu w tradycyjnych gaziach stali i metalurgii. W rednim okresie rynek wapna w UE powinien utrzymywa si na staym poziomie, lecz w przyszoci moe na niego wpyn import z Europy Wschodniej. Zuycie wapna sprzedanego w krajach UE przez poszczeglne sektory przedstawiono w tabeli 2.1. Szczegowe dane dotyczce produkcji wapna na potrzeby wasne nie s dostpne, jednak oszacowane cakowite zuycie wapna w Europie w 1996 r. przez najwikszych uytkownikw wynioso: Hutnictwo i elaza i stali Przemys celulozowo-papierniczy Przemys cukrowniczy 6-10 milionw ton rocznie 4 miliony ton rocznie 2 miliony ton rocznie
Wapno jest produktem niedrogim, ale zajmujcym duo miejsca, dlatego zazwyczaj transportuje si je na wzgldnie krtkie odlegoci. Eksport wapna z UE osiga tylko kilka procent cakowitej produkcji. Gwnym eksporterem jest Belgia, ktra wysya prawie 50% swojej produkcji. Produkcja stali i przerbka metali nieelaznych Budownictwo i inynieria ldowa Rolnictwo Chemia i petrochemia Zastosowania w ochronie rodowiska Cukrownictwo Stabilizacja gruntu w budownictwie Przemys papierniczy i kartonowy 1995 40% ca. 20% 12% 10% 8% 5% 3% 2%
Tabela 2.1: Zuycie wapna wedug sektorw w krajach UE w 1995 roku (bez produkcji na wasne potrzeby) [EC Mineral Yearbook, 1997] W UE istnieje 240 zakadw produkujcych wapno (poza produkcj na potrzeby wasne), ktrych rozkad w poszczeglnych Pastwach Czonkowskich przedstawiono w tabeli 2.2.
63
Rozdzia 1
Kraj
Zakady wapiennicze
Austria Belgia 7 Dania 6 Finlandia 2 Francja 4 Niemcy 19 Grecja 67 Irlandia 44 Wochy 4 Luksemburg 32 Holandia 0 Portugalia 0 Hiszpania 12 Szwecja 26 Zjednoczone Krlestwo WB i 6 IP 9
Razem
238
Tabela 2.2: Liczba zakadw komercyjnych produkujcych wapno w Pastwach Czonkowskich UE w 1995 roku [EuLA], [Bournis, Symeonidis], [Gomes], [Glle], [Junker], [Jrgensen]. W UE pracuje w przyblieniu okoo 450 piecw (nie liczc piecw na potrzeby wasne), z ktrych wikszo to rne piece szybowe i piece szybowe wspprdowo-regeneracyjne (patrz tabela 2.3). Typowa wydajno pieca mieci si w przedziale 50 do 500 ton dziennie. Tylko okoo 10% piecw ma mniejsz wydajno ni 50 lub wiksz ni 500 ton dziennie.
64
Rozdzia 1
Kraj Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Zjednoczone Krlestwo Razem
Obrotowe Szybowe krgowe 0 8 2 5 4 7 1 1 0 0 0 0 4 5 8 45 2 5 0 0 21 31 2 0 5 0 0 0 1 0 0 67
Szybowe regeneracyjne 6 14 0 0 20 12 1 1 25 0 0 2 21 3 7 114
Inne szybowe 3 0 0 0 18 74 39 3 30 0 0 1 16 2 10 196
Inne piece 1 2 0 0 1 12 1 0 0 0 0 9 0 0 1 27
Suma 12 29 2 5 64 136 44 5 60 0 0 12 42 10 26 449
Tabela 2.3: Liczba pracujcych piecw wapienniczych, bez piecw na wewntrzne potrzeby, w Pastwach Czonkowskich UE w 1995 roku [EuLA], [Aspelund], [Bournis, Symeonidis], [Gomes], [Junker], [Slavin]. Dla rnych zastosowa uywa si rnych rodzajw wapna. Rozrnia si wapna wapniowe, wapna dolomitowe i wapna hydrauliczne. Wapno wapniowe to najwiksza kategoria; dostarcza si je w kawakach, zmielone lub hydratyzowane. Wapna dolomitowe to produkty bardziej specjalistyczne, ktre s dostarczane w mniejszych ilociach w formie kawakw, zmielone, hydratyzowane i jako wapno przepalone. Wapna hydrauliczne s czciowo uwodnione i zawieraj zwizki cementowe; uywa si ich wycznie w budownictwie. Szacunkowy rozkad procentowy rnych rodzajw wapna palonego w odniesieniu do cakowitej produkcji w 1995 roku zosta przedstawiony w tabeli 2.4. Wapno drobno mielone Wapno w kawakach Wapno hydratyzowane Przepalone wapno dolomitowe Wapno hydrauliczne 1995 50% 30% 16% 2,5% 1,5%
Tabela 2.4: Szacowany udzia procentowy rnych rodzajw wapna w UE w 1995 roku [EuLA]. Kady rodzaj wapna ma swoj okrelon reaktywno i wybr wapna zaley od wymogw konkretnego zastosowania i specyfiki procesu. Rozrnia si wapno mocno, rednio i sabo palone. Wapna sabo palone maj najwysz reaktywno. Waciwoci wapna zale take od wsadu kamienia wapiennego, rodzaju pieca i paliwa. Na przykad piece szybowe opalane koksem
Rozdzia 1
zazwyczaj wytwarzaj wapno palone o redniej do niskiej reaktywnoci, podczas gdy piece wsprdowo-regeneracyjne opalane gazem zwykle wypalaj wapno o wysokiej reaktywnoci. Przemys wapienniczy jest wysoce energochonny: koszty energii osigaj 50% cakowitych kosztw produkcji. Piece s opalane paliwem staym, ciekym lub gazowym. W ostatnich latach znacznie wzroso zuycie gazu ziemnego. Tabela 2.5 przedstawia rozkad typw paliw uywanych w UE w 1995 roku. 1995 Gaz ziemny 48% Wgiel1) 36% Olej 15% Inne 1% 1) w tym wgiel kamienny, brunatny, koks i koks ponaftowy Tabela 2.5: Udzia rodzajw paliw w europejskim przemyle wapienniczym w 1995 roku [EuLA] Gwne emisje powstajce podczas produkcji wapna to emisje z pieca do atmosfery. Wynikaj one ze szczeglnego skadu chemicznego surowcw i stosowanych paliw. Niemniej jednak, znaczne emisje pyu mog pojawi si z kadego punktu procesu, zwaszcza z hydratora. Potencjalnie znaczce emisje z zakadw wapienniczych zawieraj tlenki wgla (CO, CO2), tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2) i py.
66
Rozdzia 2
2.2 Stosowane procesy i technologie w produkcji wapna

Na proces produkcji wapna skada si wypalanie wglanu wapnia i/lub magnezu w temperaturach pomidzy 900oC a 1500C, ktre s wystarczajco wysokie do uwolnienia dwutlenku wgla i uzyskania tlenku wapnia (CaCO3 CaO + CO2). W niektrych procesach wymagana jest znacznie wysza temperatura, na przykad dla przepalonego wapna dolomitowego. Tlenek wapnia powstajcy w piecu jest generalnie kruszony, mielony i/lub przesiewany przed transportem do silosu zapasu. Z silosu wypalone wapno jest albo dostarczone do kocowego odbiorcy do wykorzystania jako wapno palone lub przekazywane do zakadu hydratacji, gdzie poddaje si je reakcji z wod w celu uzyskania wapna hydratyzowanego lub gaszonego. Proces produkcji wapna zawiera nastpujce podstawowe etapy, ktre zilustrowano na rysunek 2.3: pozyskiwanie wapienia skadowanie i przygotowanie wapienia skadowanie i przygotowanie paliwa kalcynacja wapienia wypalanie wapna hydratyzacja i gaszenie wapna palonego skadowanie, transport i wysyka Punkty 2.2.1-2.2.8 opieraj si w znacznym stopniu na informacjach uzyskanych z [TO, 1997]. 2.2.1 Pozyskiwanie wapienia
Surowcem do produkcji wapna jest wapie lub, w mniejszym stopniu, dolomit lub wapie dolomitowy. Dolomit i wapie dolomitowy to mieszanki wglanu wapnia i do 44% wglanu magnezu. Chocia zoa wapienia s stosunkowo obfite w wielu krajach, tylko niewielka cz nadaje si do komercyjnego wydobycia. Wysokiej czystoci wapie lub dolomit jest wydobywany w kamienioomie, kruszony i w niektrych przypadkach, przemywany. Nastpnie przesiewa si go i transportuje do pieca. Wapie zwykle wydobywa si w kamienioomach odkrywkowych, zazwyczaj ssiadujcych z zakadem wapienniczym, jednak w niektrych przypadkach pozyskuje si go z dna morskiego lub podziemnych kopalni. Typowy proces wydobywania obejmuje: Usunicie nadkadu (tj. gleby, gliny lub kamieni przykrywajcych zoe) Urabianie skay Zaadunek i transport urobku do instalacji kruszenia i przesiewania 2.2.2 Przygotowanie i skadowanie wapienia
Wapie kruszy si do wymaganych rozmiarw, zwykle od 5 do 200 mm, zalenie od typu stosowanego pieca. Do kruszarek wstpnych trafiaj odamki wapienia nawet o rednicy 1 m. S tam redukowane do wymiarw 100-250 mm. Kamie rozdrobniony w kruszarce wstpnej transportuje si przenonikami na sita wibracyjne, gdzie wiksze kawaki oddziela si i zawraca, podczas gdy mniejsze stanowi zaadunek pieca lub do kruszarek drugiego stopnia umieszczonych w dalszej czci linii technologicznej. W kruszarkach drugiego stopnia uzyskuje si kawaki wielkoci 10 do 50 mm, ktre po przesianiu transportuje si przenonikami tamowymi i/lub kubekowymi do silosw lub przedziaw skadowych przed podaniem do suszarni lub pieca.
Rozdzia 2
Rysunek 2.3: Schemat procesu produkcji wapna [EuLA] W zalenoci od rodzaju skay (twardo, uwarstwienie, rozmiar itd.), stosuje si rne rodzaje wstpnych kruszarek, takich jak kruszarki szczkowe, kruszarki stokowe lub udarowe. Poniewa wsad do pieca nie musi by bardzo drobny, kruszarki szczkowe i udarowe, a take motkowe, stosuje si take jako kruszarki drugiego stopnia. Czasem instalacje kruszenia s samojezdne i wtedy umieszcza si je w kamienioomie.
68
Rozdzia 2
Rozkad ziarnowy musi by zgodny z wymaganiami pieca. Oglnie rzecz biorc, potrzebne jest dokadne odsianie kamienia dla uzyskania rozkadu wymiarw w stosunku 2 do 1 lub, co najwyej, 3 do 1. Czasem stosowane jest przemywanie dla usunicia naturalnych zanieczyszcze, takich jak krzemionka, glina i bardzo drobne czstki wapienia. Przemywanie wspomaga proces wypalania przez pozostawienie wolnych przestrzeni midzy kawakami wapienia dla cyrkulacji powietrza spalania, zatem redukuje ilo powietrza nadmiarowego i zmniejsza zuycie energii elektrycznej. Opracowano specjalne metody ukadania wapienia dla jego lepszego oczyszczania. Odsiane kawaki wapienia skaduje si w bunkrach i na odkrytych pryzmach. Drobne ziarna zwykle przechowuje si w zamknitych bunkrach. Tylko w niektrych instalacjach (na przykad, gdy tlenek wapnia wystpuje w formie osadu lub placka filtracyjnego), konieczne jest suszenie wsadu. Suszenie zwykle odbywa si z wykorzystaniem ciepa nadmiarowego z gazw piecowych. 2.2.3 Paliwa, skadowanie i przygotowanie
Przy wypalaniu wapna paliwo dostarcza energii niezbdnej do kalcynacji wapna. Oddziauje te na proces, za produkty spalania reaguj z wapnem palonym. W piecach wapienniczych stosuje si wiele rnych rodzajw paliwa. W UE najbardziej powszechny jest gaz ziemny, jednak wgiel, koks i oleje s te szeroko stosowane. Tabela 2.6 przedstawia rodzaje paliw stosowanych do wypalania wapna. Wikszo piecw moe pracowa z wicej ni jednym rodzajem paliwa, jednak w pewnych piecach nie mona stosowa niektrych paliw. Paliwa wyranie wpywaj na zuycie ciepa, wydajno i jako produktu. Niektre paliwa wymagaj specjalnej wykadziny ogniotrwaej pieca. Rodzaj paliwa Stae Szeroko stosowane Wgiel kamienny Koks Olej ciki (mazut) Gaz ziemny Czasem stosowane Antracyt Wgiel brunatny Koks ponaftowy Olej redni Butan / propan Gaz generatorowy Rzadko stosowane Torf upek naftowy Olej lekki Gaz miejski
Cieke Gazowe Niekonwencjonalne
Drewno/trociny Biomasa, odpadowe Stare opony, papier, paliwa cieke i stae plastik, itd.
Tabela 2.6: Paliwa stosowane przy wypalaniu wapna [EuLA]
69
Rozdzia 2
Wybr paliwa (paliw) w procesie wypalania wapna jest wany z nastpujcych powodw: a) koszt paliwa na ton wapna moe stanowi 40 do 50% kosztw produkcji b) niewaciwe paliwo moe przyczyni si do znacznego zwikszenia kosztw eksploatacji, oraz c) paliwo moe wpywa na jako wapna, zwaszcza na poziom resztkowego CO2, reaktywno i zawartoci siarki. Poza tym, wybr paliwa moe mie wpyw na poziomy emisji dwutlenku wgla, tlenku wgla, dymu, pyu, dwutlenku siarki i tlenkw azotu, czyli wszystkich substancji majcych wpyw na rodowisko. Paliwo powinno by przygotowane zgodnie z wymogami ukadu wtrysku, ktry moe by bezporedni lub poredni. W przypadku paliw staych dotyczy to dostawy czstek odpowiednich rozmiarw dla zainstalowanego systemu podawania. W przypadku paliw ciekych i gazowych naley utrzymywa odpowiednie cinienie i (jeli wymagane) temperatur. 2.2.4 Kalcynacja wapienia
Typowy proces wypalania wapna wymaga: 1. dostarczania odpowiedniej iloci ciepa w temperaturze powyej 800C dla podgrzania wapienia i spowodowania jego dekarbonizacji, oraz 2. utrzymywania wapna palonego przez odpowiedni czas w wystarczajco wysokiej temperaturze (zwykle w zakresie 1200oC do 1300C) dla uzyskania odpowiedniej reaktywnoci. Na przestrzeni wiekw na caym wiecie stosowano wiele rozmaitych technologii i typw piecw. Chocia sprzeda piecw w ostatnich latach zostaa zdominowana przez stosunkowo niewielk liczb konstrukcji, dostpne s liczne wersje, ktre s szczeglnie odpowiednie dla specyficznych zastosowa. Przy wyborze technologii wypalania naley bra te pod uwag waciwoci kamienia, takie jak wytrzymao przed i po wypaleniu, tworzenie pyu i jako produktu. Wielu producentw wapna eksploatuje dwa lub wicej typw piecw, stosujc wsad o rnych rozmiarach kamienia i produkujc rne gatunki wapna. Gwne cechy niektrych typw piecw wapienniczych zostay zebrane w tabeli 2.7.
70
Rozdzia 2
Typ pieca Szybowy Wsad mieszany Dwuskony Wielokomorowy Piercieniowy Wspprdowo-regeneracyjny (standard) Wspprdowo-regeneracyjny (drobny wsad) Inne szybowe centralny palnik zewntrzne komory palnik wizkowy wewntrzny uk Obrotowy Dugi Wymiennik ciepa Inne piece Wdrowny ruszt Top shaped Zoe fluidalne Prekalcynator Obrotowe palenisko
a b
Paliwaa
Zakres wydajnoci Zakres rozmiarw (tona na dob) kamienia wsadu (mm) 60 200 10 160 40 225 80 600 100 600 100 300 40 80 40 120 50 800 15 - 250 160 1500 150 - 1500 80 130 30 100 30 150 300 1500 100 - 300 20 200 20 100 20 150 10 250 25 200 10 30 40 150 80 350 20 175 25 - 120 Py 60 0 60b 15 45 5 40 02 02 10 - 40
S G, C, S G, C, S G, C, S G, C, S G, S G, S G, C G, C, S G, C, S G, C, S G, C, S G, C, S G, C, S G, C G, C G, C, S
C=cieky, G=gazowy, S=stay wymiennik cyklonowy 0-2 mm, szybowy podgrzewacz 10-60 mm, rusztowy podgrzewacz 10-50 mm. Tabela 2.7: Charakterystyka niektrych typw piecw wapienniczych [EuLA], [UK Report, 1996 raport Zjednoczonego Krlestwa WB i IP, 1996] Po kryzysie naftowym w 1972 roku zaczto naciska na producentw wapna w kwestii wymiany istniejcych piecw, zwaszcza z powodu: a) zmiennych i okresowo wysokich cen paliw b) ostrej konkurencji (wynikajcej z wolnej mocy przerobowej), ktra wymusia obnienie rynkowych cen wapna c) preferencji dla wapna palonego o ustalonej jakoci i o wysokiej reaktywnoci, z nisk zawartoci CaCO3 i siarki, oraz d) zaostrzajcych si standardw ochrony rodowiska zarwno dla stanowisk pracy jak i emisji do atmosfery. Wymian ciepa w procesie wypalania wapna mona podzieli na trzy etapy: a) Strefa podgrzewania wstpnego. Wapie jest podgrzewany od temperatury otoczenia do ponad 800C przez bezporedni kontakt z gazami opuszczajcymi stref kalcynacji (czyli z produktami spalania, nadmiarem powietrza i CO2 z kalcynacji) b) Strefa kalcynacji. Paliwo spala si w powietrzu wstpnie podgrzanym w strefie chodzenia i (w zalenoci od typu) w dodatkowym powietrzu spalania podawanym razem z paliwem. Powstaje temperatura powyej 900C, w ktrej wapie ulega dysocjacji na wapno palone i dwutlenek wgla.
71
Rozdzia 2
c) Strefa chodzenia. Wapno palone wychodzce ze strefy kalcynacji w temperaturze 900C jest chodzone przez bezporedni kontakt z powietrzem chodzcym, czci lub caym powietrzem wspomagajcym spalania, ktre w ten sposb si wstpnie podgrzewa. Strefy procesu zilustrowano na rysunek 2.4 dla pieca z szybem pionowym
1. Gazy odlotowe 2. Pojemnik wsadu i paliwa 3. Gardziel 4. Strefa podgrzewania 5. Strefa kalcynacji 6. Strefa chodzenia 7. Wymurwka
Rysunek 2.4: Piec szybowy pionowy [VDI Draft Guidelines 2583, 1984]. Wikszo piecw obecnie stosowanych opiera si na konstrukcji typu szybowego lub obrotowego. Istnieje niewiele konstrukcji opartych na innych zasadach. Projekty wszystkich typw oparte s na koncepcji trzech stref. Piece szybowe zwykle posiadaj stref podgrzewania, za niektre inne piece wapiennicze, mianowicie obrotowe i ze zoem fluidalnym, pracuj obecnie w poczeniu z oddzielnym podgrzewaczem wstpnym. Stosowane s dwa gwne typy podgrzewaczy: pionowy szyb i wdrowny ruszt. Wikszo ukadw piecowych cechuje przeciwprdowy przepyw materiau i gazw, ktry ma zwizek z iloci emitowanych zanieczyszcze. 2.2.4.1 Piece szybowe Rysunek 2.4 przedstawia schemat technologiczny pieca szybowego. Gwnym problemem dla tradycyjnych piecw szybowych jest uzyskanie jednolitego rozkadu ciepa i przesuwu wsadu wzdu szybu. Paliwo wprowadzane przy cianie zazwyczaj nie przenika w gb materiau dalej ni na 1 m. Ogranicza to szeroko (lub rednic) pieca do 2 m. Jednolite rozkady ciepa mona osign w wikszych szybach poprzez:
Rozdzia 2
stosowanie techniki mieszanego wsadu, stosowanie centralnych palnikw lub lanc, wtrysk paliwa przez dysze, ktre penetruj na gboko 1 m do pieca, wtrysk paliwa pod sklepieniami, lub wdmuchiwanie powietrza lub recyrkulacyjnego gazu piecowego ponad paliwem.
Oglnie piece szybowe maj stosunkowo niskie zuycie ciepa z powodu efektywnej wymiany ciepa pomidzy gazami i upakowanym zoem. Jednak zatrzymuj wikszo siarki paliwowej, tak wic, aby uzyska produkt o niskiej zawartoci siarki, wymagane jest paliwo o maym jej udziale. W starszych typach piecw czsto wytwarza si wapno palone o niskiej do sabej reaktywnoci i stosunkowo wysokiej zawartoci CaCO3. Nowoczesne piece s tak skonstruowane, aby mona byo produkowa wysoko reaktywne wapno o niskim poziomie CaCO3. Przed szczegowym opisem rozwiza dla piecw szybowych pionowych, naley omwi trzy wane cechy wsplne dla wszystkich konstrukcji, mianowicie: zaadunek, wyadunek oraz spalanie. Zaadunek surowca Jednopunktowy zaadunek kawakowego surowca, zwaszcza do piecw szybowych, moe sprawia problemy z prowadzeniem pieca. Wiksze kawaki czsto staczaj si ze stokowej sterty w kierunku cian, podczas gdy mniejsze frakcje skupiaj si wzdu osi pieca. W rezultacie nastpuje stopniowanie oporw przepywu gazw piecowych od znacznego oporu wok osi pieca do coraz niszego oporu w kierunku cian. Powoduje to znacznie mniejszy przepyw gazw przez rodkow cz pieca i dlatego cz wsadu pozostanie niedopalona. Opracowano wiele rozwiza, aby zagodzi ten efekt i zminimalizowa asymetri metody zaadunku. W ukadzie ze staym talerzem i stokiem, usytuowanie stoka i talerza zgarniajcego w stosunku do rynny zsypowej i do siebie nawzajem moe by regulowane, dajc bardziej lub mniej jednolity profil w przekroju pieca. Nieuchronna jest koncentracja drobniejszych kawakw po bokach rynny zsypowej, jednak ma to niewielki wpyw na prac pieca. Obrotowy lej rozadowczy z ukadem dzwonowym jest bardziej skomplikowany i zapewnia zarwno bardziej jednolity profil, jak i lepszy rozkad drobnych kawakw w formie piercienia w przekroju pieca. Dla piecw z mieszanym wsadem wane jest, aby paliwo byo jednolicie rozprowadzone w przekroju pieca. Dlatego stosuje si obrotowy lej rozadowczy i ukad dzwonowy, w ktrym dzwon moe by wyposaony w podcigi i zazwyczaj skada si z czterech wiartek, z ktrych jedna odchyla cz wsadu w stron rodka pieca, druga dalej od rodka, za trzecia i czwarta wiartka odchylaj wsad stopniowo coraz dalej od osi pieca. Po kadym zaadunku lej i fartuch obracaj si o cz obrotu, dziki czemu uzyskuje si rwnomierny rozkad materiau. Wyadunek wapna W wikszoci przypadkw system wyadunku okrela prdko przesuwu wsadu przez piec. System wyadunku powinien zapewnia jednolity ruch wsadu. Proste ukady, stosujce pojedynczy punkt ucigu i stokowy talerz dziaaj poprawnie, dopki adunek przesuwa si swobodnie. Jeeli jednak w czci pieca pojawia si problem klejenia si materiau lub zrastajcych si kawakw wapna zawieszajcych si midzy pyt a cian strefy chodzenia, wapno atwiej uciga si z czci pieca o swobodnym przepywie, co prowadzi do dalszego przegrzewania w obszarze, gdzie jest problem z transportem.
73
Rozdzia 2
Lepszy system stosuje cztery punkty odbioru bez centralnego talerza. Jeeli materia ma tendencj w jakiej czci pieca do klejenia si, wybieracz(e) z tej czci moe/mog pracowa z wiksz prdkoci ni pozostae, aby pomc przywrci swobodny wypyw. Podobnie, jeeli jeden z wybieraczy zablokuje si, mona podj odpowiednie dziaania. Wielopunktowy rozadunek wspomaga take diagnozowanie problemw wystpujcych w piecu. Poprzez uruchamianie kadego punktu po kolei, mona analizowa oddzielnie wapno z rnych czci by sprawdzi, czy jest ono w poszczeglnych punktach niedopalone lub przepalone. W uyciu znajduj si take bardziej zautomatyzowane mechanizmy wyadunku wapna: a) wiartki z napdem hydraulicznym, b) mimorodowy obrotowy talerz, oraz c) obrotowy spiralny stoek ze stopniami i pochyleniem zaprojektowanym tak, by uciga wapno rwnomiernie na przekroju szybu. Ta konstrukcja jest stosowana w niektrych piecach z mieszanym wsadem. Spalanie We wszystkich procesach spalania okrelony jest optymalny stosunek iloci powietrza do paliwa, zapewniajcy najwiksz efektywno spalania. Stosunek niszy od optimum powoduje niezupene spalanie i zwiksza poziom tlenku wgla, podczas gdy stosunek wyszy powoduje rozcieczanie produktw spalania i wychadzanie przez dodatkow ilo powietrza. Spalanie w zou upakowanym w pionowych piecach wapienniczych jest szczeglnie problematyczne, poniewa mieszanie zgazyfikowanego paliwa z powietrzem jest w takich warunkach trudniejsze. Z punktu widzenia efektywnoci spalania paliwo i powietrze powinny by, w idealnym ukadzie, rwnomiernie rozoone w caym przekroju szybu. Jednake, niezalenie od ukadu opalania, stosunek powietrze-paliwo ulega wahaniom. Istnieje wiele metod obniania temperatury w strefie kalcynacji. Stosowanie oglnego niedoboru powietrza jest skuteczne, jednak zwiksza zuycie paliwa i moe spowodowa emisj ciemnego dymu. W niektrych piecach wprowadza si recyrkulacj gazw piecowych w celu obnienia temperatury, zwaszcza w okolicy cian. W piecach szybowych krgowych i wspprdoworegeneracyjnych cz lub wszystkie gazy spalinowe przepywaj przez doln cz pieca w przeciwprdzie do wapna. Skutkuje to stosunkowo nisk temperatur w kocowym odcinku strefy kalcynacji. Piec szybowy z mieszanym wsadem Nowoczesne piece z mieszanym wsadem stosuj kawaki wapienia o maksymalnej wielkoci od 50 do 150 mm i o stosunku wymiarw okoo 2:1. Najszerzej stosowanym paliwem jest koks odporny na kruszenie o niskiej reaktywnoci i niskiej zawartoci popiou. Rozmiar koksu jest tylko nieznacznie mniejszy od kawakw kamienia, zatem koks porusza si raczej razem z wapieniem, ni przesypuje si szczelinami. Kamie i koks s adowane do pieca w taki sposb, aby zminimalizowa ich segregacj. Jako wapna palonego jest raczej umiarkowana, przy reaktywnoci znacznie niszej ni uzyskiwanej w piecach obrotowych przy tym samym poziomie CaCO3. Zatrzymanie siarki z paliwa jest znaczne.
Piec szybowy dwuskony

Rozdzia 2
Piec szybowy dwuskony przedstawiony jest na rysunku 2.5. Jest on zasadniczo prostoktny w przekroju poprzecznym, jednak wewntrz zawiera dwa skone odcinki w strefie kalcynacji. Naprzeciw kadego skonego odcinka odsunite sklepienia tworz przestrzenie, w ktrych poprzez komory spalania spalane jest paliwo w podgrzanym powietrzu.
a) Grne palniki; b) Dolne palniki
Rysunek 2.5: Piec szybowy dwuskony. W oparciu o rysunek w [Ullmanns, 1990] Powietrze chodzce wlatuje od spodu pieca, gdzie jest podgrzewane, odcigane i wprowadzone ponownie do pieca poprzez komory spalania. Krta droga przejcia dla gazw i wsadu, powizana z dwustronnym opalaniem, zapewnia efektywny rozkad ciepa. Mona stosowa rne paliwa stae, cieke i gazowe, lecz naley je starannie dobiera dla uniknicia nadmiernego zarastania, spowodowanego obecnoci popiou paliwowego i siarczanu wapnia. Ten piec wytwarza reaktywny produkt o niskiej zawartoci wglanw. Piec szybowy wielokomorowy Ten typ pieca jest bardziej rozwinit konstrukcj pieca dwuskonego. Skada si on z 4 lub 6 naprzemiennie pochylonych odcinkw w strefie kalcynacji z pooonymi naprzeciwko kadego z nich sklepieniami. Sklepienia te speniaj tak sam funkcj jak w piecu dwuskonym. Powietrze chodzce jest podgrzewane w strefie chodzenia. Nastpnie jest odcigane, odpylane i ponownie wprowadzone do pieca poprzez komory spalania.
75
Rozdzia 2
Szczegln cech tego pieca jest to, e temperatura w dolnych komorach spalania moe by zmienna dla regulowania reaktywnoci wapna w szerokim zakresie. Piec ten moe by opalany paliwem staym, ciekym i gazowym (lub mieszanin). Piec szybowy piercieniowy Gwn cech pieca szybowego piercieniowego, rysunek 2.6 a, jest centralny cylinder ograniczajcy szeroko piercienia, ktry razem ze sklepieniami do dystrybucji gazw spalinowych zapewnia dobry rozkad ciepa. Centralna kolumna umoliwia take odciganie czci gazw spalinowych z dolnych palnikw w d szybu, by ponownie wprowadzi je do dolnej komory.
a) Piec szybowypiercieniowy
b) Piec wspprdowo-regeneracyjny
a) Grne palniki; b) Dolne palniki; a) Paliwo; b) Powietrze spalania; c) Pow. chodzce; c) Powietrze spalania grne; d) Lance; e) Kana poprzeczny; f) Szyb 1; g) Szyb 2 d) Powietrze spalania dolne; e) Gazy odlotowe
Rysunek 2.6: a) Piec szybowy piercieniowy; b) piec wspprdowo-regeneracyjny. W oparciu o rysunki w: [Ullmanns, 1990]. Ta recyrkulacja obnia temperatur na dolnych palnikach i zapewnia przebieg ostatniej fazy kalcynacji przy niskiej temperaturze. Pomaga to zapewni produkt o niskim poziomie CaCO3 i
Rozdzia 2
wysokiej reaktywnoci. Piec szybowy piercieniowy moe by opalany gazem, rop lub paliwem staym. Gazy odlotowe maj wysokie stenie CO2. Piec wspprdowo-regeneracyjny Piec wspprdowo-regeneracyjny (lub piec Maerza) jest przedstawiony na rysunku 2.6 b. Jego cech charakterystyczn jest to, e skada si z dwch poczonych ze sob cylindrycznych szybw. Niektre wczesne typy posiaday trzy szyby, inne miay szyby prostoktne, jednak zasady dziaania s te same. Partie wapienia zaadowywane s na przemian do kadego szybu i przesuwaj si w d przez podgrzewajc/regeneracyjn stref wymiany ciepa, obok lanc paliwowych i do strefy kalcynacji. Ze strefy kalcynacji przesuwaj si do strefy chodzenia. Praca pieca skada si z dwch rwnej dugoci okresw, ktre trwaj od 8 do 15 minut przy penej wydajnoci. W pierwszym okresie paliwo jest wtryskiwane przez lance w szybie 1 spalajc si w powietrzu spalania wdmuchiwanym w d szybu. Wytwarzane ciepo jest czciowo pochaniane przez kalcynacj wapienia w szybie 1. Od spodu kadego szybu wdmuchiwane jest powietrze dla chodzenia wapna. Powietrze chodzce z szybu 1 o temperaturze ok. 1050C przechodzi razem z gazami spalinowymi i dwutlenkiem wgla z procesu kalcynacji przez poprzeczny kana czcy do szybu 2. W szybie 2 gazy z szybu 1 mieszaj si z powietrzem chodzcym wdmuchiwanym od spodu szybu 2 i przechodz w gr. W ten sposb ogrzewaj one kamie w strefie podgrzewania w szybie 2. Gdyby tego typu dziaanie trwao duej, temperatura gazw odlotowych wzrosaby znacznie powyej 500C. Jednak po upywie okoo 8 do 15 minut dopyw paliwa i powietrza do szybu 1 jest zatrzymany i nastpuje odwrcenie cyklu. Po zaadunku wapienia do szybu 1, paliwo i powietrze s wprowadzane do szybu 2, za gazy odlotowe wylatuj z grnej czci szybu 1. Opisana powyej metoda dziaania opiera si na dwch gwnych zasadach: a) Zaadowana kamieniem strefa podgrzewania w kadym szybie dziaa jako regeneracyjny wymiennik ciepa, oprcz podgrzewania kamienia do temperatury kalcynacji. Nadmiar ciepa z gazw jest przekazywany do kamienia w szybie 2 w pierwszym etapie procesu. Nastpnie ciepo jest przekazywane z kamienia do powietrza spalania w drugim etapie. W efekcie, powietrze spalania jest wstpnie podgrzane do ok. 800C. b) Kalcynacja wapna palonego zostaje zakoczona na wysokoci kanau poprzecznego przy umiarkowanej temperaturze ok. 1100C. Preferuje to produkcj bardzo wysoko reaktywnego wapna palonego, ktre moe, jeli takie s wymagania, by wytwarzane z nisk zawartoci CaCO3. Poniewa piec jest zaprojektowany do pracy przy wysokim poziomie nadmiaru powietrza (powietrze chodzce nie jest potrzebne do spalania), poziom CO2 w gazach wylotowych jest niski okoo 20% objtociowo (gaz suchy). Piec moe by opalany gazem, rop lub paliwem staym (w przypadku paliw staych naley je starannie dobiera). Zmodyfikowana konstrukcja (piec dla drobnego wapna) moe przyjmowa kawaki wsadu wielkoci od 10 do 30 mm, jeeli wapie jest odpowiedniej jakoci. Inne piece szybowe
77
Rozdzia 2
Grupa ta zwiera kilka konstrukcji nie opisanych powyej. W tych rozwizaniach paliwo wprowadza si poprzez ciany pieca, spalanie nastpuje w strefie kalcynacji, a produkty spalania przesuwaj si ku grze w przeciwprdzie do wapna i kamienia wapiennego. W niektrych typach piecw paliwo jest czciowo spalane w zewntrznych generatorach gazu. W innych wprowadzane jest przez takie urzdzenia jak centralny palnik, boczny palnik lub wtryskiwane poniej wewntrznych sklepie. 2.2.4.2 Piece obrotowe Dugi piec obrotowy Tradycyjny/dugi piec obrotowy skada si z obrotowego walczaka (dugoci do 140 m) pochylonego pod ktem od 1 do 4 stopni do poziomu. Wapie dozowany jest do grnego koca, za paliwo razem z powietrzem do dolnego. Wapno palone przechodzi z pieca do chodnika wapna, gdzie jest wykorzystane do podgrzewania powietrza spalania. Stosuje si rne konstrukcje chodnikw, wczajc planetarne, zamontowane wok paszcza pieca, ruszty wdrowne i rne typy chodnikw szybowych przeciwprdowch. Wiele piecw ma wewntrzne elementy do odzysku ciepa z gazw piecowych i do wstpnego podgrzania wapienia. Posiadaj one: a) strefy acuchowe (w piecach zasilanych osadem wglanu wapnia) b) metalowe rozdzielacze i ogniotrwae rozety, ktre efektywnie dziel piec na mniejsze rury, c) podnoniki powodujce ruch kaskadowy kamienia poprzez gaz, i d) wewntrzne ogniotrwae zapory, ktre wyduaj czas przebywania wsadu. Budowa palnika jest wana dla efektywnej i niezawodnej pracy pieca. Pomie powinien mie okrelon dugo. Jeli jest zbyt krtki, powoduje podwyszenie temperatury i uszkodzenia wymurwki, jeli zbyt dugi, nie przekazuje dostatecznej iloci ciepa promieniowania w strefie kalcynacji, przez co ronie temperatura na wylocie pieca, a sprawno cieplna spada. Pomie nie powinien styka si z wymurwk. Piec obrotowy moe przyjmowa szeroki zakres rozmiarw kamienia, od 60 mm a do pyu. Ciekaw cech toczcego si w piecu zoa jest to, e wiksze kamienie przesuwaj si w kierunku na zewntrz zoa, podczas gdy mniejsze ziarna koncentruj si w jego centrum. W wyniku tego, wiksze kawaki s wystawione na dziaanie wyszej temperatury ni mniejsze, dziki czemu unika si nadmiernej kalcynacji drobnych frakcji. I rzeczywicie, czsto konieczne jest wprowadzenie mieszalnikw lub stopni w wymurwce w celu mieszania zoa tak, aby mniejsze frakcje zostay cakowicie skalcynowane. Z powodu atwoci, z jak regulowane s piece obrotowe, mog one wytwarza wapno o szerokim zakresie reaktywnoci i niszej zawartoci CaCO3, ni piece szybowe. Jednak zmienno reaktywnoci wydaje si by wysza ni w piecach szybowych. Stosunkowo sabe kamienie, takie jak zoa upkowe lub amliwy wapie, ktre nie nadaj si jako wsad do piecw szybowych, mog si sprawdzi jako odpowiednie dla piecw obrotowych. Piece obrotowe mog by opalane wieloma rodzajami paliw. Poniewa wymiana ciepa w strefie kalcynacji odbywa si gwnie przez promieniowanie, a emisyjno w podczerwieni wzrasta w ukadzie gaz ropa - paliwo stae, dobr paliwa moe mie znaczy wpyw za zuycie ciepa. Wartoci sigajce 9200 MJ/ton wapna palonego byy notowane w zwykych piecach opalanych gazem, podczas gdy podobne piece opalane wglem mog osiga zuycie ciepa 7500 MJ/ton wapna palonego. Zastosowanie wewntrznych elementw moe zredukowa zuycie ciepa do 6700 MJ/ton wapna palonego. Straty promieniowania i konwekcji z pieca obrotowego s stosunkowo due w porwnaniu z innymi typami piecw wapienniczych.
Rozdzia 2
Cech piecw obrotowych jest tworzenie piercieni. S to nagromadzenia materiau na wymurwce w czci pieca majcej wystarczajc temperatur do tworzenia fazy pciekej. Takie piercienie mog formowa si z popiou w piecach opalanych wglem i z pozostaoci siarczanu wapnia. Alkalia (tlenki sodu i potasu), glina i wapno mog przyczyni si do tworzenia narostw, co moe by kopotliwe. W przypadku opalania wglem, drobny przemia paliwa moe znacznie zredukowa tempo narastania. Inn cech piecw obrotowych jest to, e siarka z paliwa oraz w mniejszym stopniu z wapienia, moe by wydalana z pieca z gazami piecowymi poprzez poczenie regulacji temperatury i zawartoci CO w strefie kalcynacji. Zatem mona produkowa wapno o niskiej zawartoci siarki z uyciem zasiarczonych paliw, jednak bez limitu dopuszczalnej zawartoci SO2 w gazach odlotowych. Piec obrotowy z podgrzewaczem Nowoczesne piece obrotowe s wyposaone w podgrzewacze (patrz rysunek 2.7.) i s generalnie znacznie krtsze ni zwyke piece obrotowe (np. od 40 do 90 m). Obnia si zuycie ciepa z powodu mniejszych strat promieniowania i konwekcji, jak rwnie zwikszenia odzysku ciepa z gazw odlotowych. Zatem, przy opalaniu wglem, zapotrzebowanie ciepa netto odnotowano na poziomie 5200 MJ/ton wapna palonego.
) P l ik b) P
l i
)P d
d) Pi
) Ch d ik
Rysunek 2.7: Piec obrotowy z podgrzewaczem [Ullmanns, 1990] Opracowano wiele typw podgrzewaczy, obejmujcych pionowe szyby i wdrowne ruszty. Podgrzewacz powinien by dobrany pod wzgldem granulacji i wasnoci kamienia wsadowego. Wikszo przyjmuje dolny wymiar 10 mm; niektre przyjmuj kawaki mniejszej wielkoci od 6 mm, cz za nie toleruje sabego lub amliwego kamienia. Poniewa eliminacja siarki jest trudniejsza w piecach z podgrzewaczami istnieje wiele sposobw, ktrymi mona to osign: a) stosujc oczyszczanie SO2 przez wyprowadzenie czci gazw piecowych obok podgrzewacza (kosztem zwikszenia zuycia ciepa),
Rozdzia 2
b) prowadzc piec w warunkach redukcyjnych i dostarczajc dodatkowe powietrze na wlot pieca (dziaa tylko przy niektrych rozwizaniach podgrzewaczy), oraz c) dodajc odpowiednio drobny wapie do wsadu po to, aby zaabsorbowa SO2, a nastpnie albo zosta wyapany w odpylaczu gazw piecowych albo odsiany od wapna wychodzcego z chodnika. 2.2.4.3 Inne piece Opracowano wiele rnych konstrukcji piecw wapienniczych opartych na technologii stosowanej w nowoczesnych piecach cementowych. Jednym z czynnikw uatwiajcych rozwj nowych typw piecw jest to, e znaczne iloci wglanu wapna wystpuj w bardzo rozdrobnionej formie. Na przykad w przemyle cukrowniczym i papierniczym wytwarza si mieszank wglanu wapnia i zwizkw organicznych, ktre mog by skalcynowane i powtrnie uyte. Take wiele kamienioomw wapienia produkuje nadmiar drobnego kamienia, ktry zasadniczo mgby si nadawa do kalcynacji (cho jest on czsto zanieczyszczony glin). Piec z rusztem wdrownym Dla kamienia wapiennego o rozmiarach 15 do 45 mm opcj stanowi piec z wdrownym rusztem, inaczej CID (opracowany w Niemczech). Skada si on z prostoktnej szybowej strefy podgrzewania, z ktrej wapie przechodzi do strefy kalcynacji. W strefie kalcynacji wapie powoli spada kaskad przez pi drgajcych talerzy, naprzeciw ktrych znajduje si rzd palnikw. Wapno przechodzi do prostoktnej strefy chodzenia. Piec CID moe spala paliwa gazowe, cieke lub sproszkowane i wg dostpnych danych wytwarza rednio palone wapno z resztkow zawartoci CaCO3 poniej 2,3%. Cztery dotychczas zbudowane piece tego typu maj wydajnoci od 80 do 130 ton dziennie wapna palonego. Piec top-shaped Innym stosunkowo nowym rozwizaniem akceptujcym wsad kamienia w zakresie 10 25 mm jest piec wapienniczy top-shaped (opracowany w Japonii). Piec ten skada si z piercieniowej strefy podgrzewania, skd wapie jest przesuwany prtowymi popychaczami do cylindrycznej strefy kalcynacji. Gazy spalinowe z centralnego, skierowanego w d palnika olejowego umieszczonego w rodku strefy podgrzewania, s przecigane do strefy kalcynacji przez ejektor. Nastpnie wapno przechodzi w d do stokowej strefy chodzenia. Wg dostpnych danych ten typ pieca produkuje wysokiej jakoci wapno palone, odpowiednie do produkcji stali i wytrconego wglanu wapnia. Wydajno pieca siga 100 ton wapna palonego na dob przy zuyciu ciepa 4600 MJ/ton wapna. S take informacje, e z powodu maej wysokoci piec moe przyjmowa wapie o niskiej wytrzymaoci. Kalcynacja w stanie zawieszenia Kalcynacja w stanie zawieszenia (GSC) jest now technik obrbki mineraw, takich jak kalcynacja sproszkowanego wapienia, dolomitu i magnezytu dla otrzymania produktu o wysokiej reaktywnoci i jednolitoci. Wikszo procesw w instalacji, takich jak suszenie, podgrzewanie, kalcynacja i chodzenie przeprowadza si w zawiesinie gazowej. W konsekwencji zakad posiada urzdzenia stacjonarne i niewiele czci ruchomych, jak pokazano na rysunku 2.8. Ilo materiau obecnego w ukadzie jest niewielka, co znaczy, e po kilku minutach obrbki produkt bdzie spenia wymogi techniczne. Nie ma straty materiau ani jakoci podczas rozruchu i zatrzymywania procesu, nie wystpuje te produkt pozaklasowy. Produkt z procesu GSC ma
Rozdzia 2
wysok reaktywno nawet, gdy jest w wysokim stopniu skalcynowany. Materia do obrbki w stanie zawieszenia musi by odpowiednio rozdrobniony. Z dowiadcze wynika, e rozmiar czstek nie powinien przekracza 2 mm.
Rysunek 2.8: Proces kalcynacji w stanie zawieszenia. Schemat procesu zakadu GSC Norsk Hydro Zakad GSC produkujcy wapno dolomitowe pracuje w ruchu cigym w Norsk Hydro, Porsgrunn w Norwegii od 1986 r. Kilka wskanikw bilansowych pracy zakadu GSC i instalacji kruszenia/suszenia przedstawiono poniej: Wydajno zakadu: 430 ton dziennie Zuycie paliwa: 4800 MJ/ton produktu Zuycie energii 33 kWh/ ton produktu.
81
Rozdzia 2
Piec z obrotowym paleniskiem Ten rodzaj pieca, obecnie prawie zapomniany, zaprojektowano do produkcji granulek wapna. Skada si on z piercieniowego, ruchomego paleniska przenoszcego adunek wapienia. Wapie jest kalcynowany przy uyciu wielu palnikw podczas obrotu na piercieniowym palenisku. Powietrze spalania jest podgrzewane przez nadmiar ciepa w gazach odlotowych i/lub przez jego uycie do chodzenia wapna palonego. Z uwagi na mniejsze cieranie w porwnaniu z piecami obrotowymi i szybowymi, piece z obrotowym paleniskiem produkuj wapno o wysokim udziale granul. 2.2.5 Przetwarzanie wapna palonego
Celem przetwarzania wapna palonego piecowego (ROK) jest produkowanie rnych jego gatunkw o rozmiarach ziaren i waciwociach wymaganych przez rne obszary rynku. Stosuje si liczne procesy jednostkowe, wczajc przesiewanie, kruszenie, proszkowanie, mielenie, separacj powietrzn i transportowanie. Dobrze zaprojektowany zakad przerbki wapna osiga wiele celw, mianowicie: a) maksymalizuje wydajno gwnych produktw b) minimalizuje produkcj pozaklasow (generalnie drobny produkt) c) poprawia jako niektrych produktw d) zapewnia elastyczno zmian wydajnoci produktw w odpowiedzi na zmiany zapotrzebowania rynku. Zakad przerbki powinien posiada odpowiednie magazyny zarwno dla produktw, jak dla i pproduktw. Zapewni to bufor midzy piecem, ktry najlepiej pracuje w sposb cigy, a wysyk towaru, ktra bywa na niskim poziomie w cigu nocy i w weekendy. Wapno piecowe ROK jest czsto przesiewane (typowo na grubo okoo 5 mm), by oddzieli mniej czyste, pierwotne, drobne frakcje. Jeeli wapno piecowe posiada nadmiar ziaren ponad maksymaln wielko np. 45 mm, ich wymiar jest zmniejszany z minimaln produkcj drobnych ziaren. W tym celu stosuje si szeroko kruszarki szczkowe i rolkowe. Rozdrobnione wapno piecowe wprowadza si nastpnie na wielopoziomowe sita, po ktrych otrzymuje si wtrn drobn frakcj (poniej 5 mm), oraz ziarnist, czy granulowan, frakcj wapna (np. 5-15 mm i 15-45 mm). Ponadgabarytowe kawaki (np. wiksze ni 45 mm) mog by rozdrobnione na wtrnej kruszarce i zawracane na wielopoziomowe sita. Produkt magazynuje si w bunkrach, z ktrych mona go wysya albo bezporednio do odbiorcy, albo przewie do innego zakadu przemiau lub hydratyzacji. Produkcja wapna palonego mielonego Popyt na rne gatunki i jako wapna palonego mielonego wzrs znacznie od lat 50-tych. Wymagania dotyczce rozmiaru wahaj si od grubego produktu stosowanego do stabilizacji gruntu - do bardzo drobno zmielonych czstek sucych do specjalistycznych zastosowa. Grubsze wyroby produkuje si stosunkowo taniej po jednokrotnym przejciu przez myn motkowy, wyposaony w integralny kosz. Drobniejsze wyroby wytwarza si generalnie w mynach rurowych i pionowych mynach misowo-rolowych. W tym ostatnim przypadku ponad mynem instaluje si separator z regulowan prdkoci wirnika dla kontroli segregacji produktu i zawrotu nadziarna do myna.
Rozdzia 2
Pod koniec lat 80-tych wprowadzono do przemysu cementowego wysokocinieniow pras rolow, ktrej uywa si coraz czciej do wapna palonego. Po przejciu produktu przez role mielce tworz si patki. S one kierowane do desaglomeratora separatora powietrznego, ktry oddziela czstki o wymaganym uziarnieniu i zawraca grube kawaki do przemiau. Zuycie energii tego ukadu moe wynosi mniej ni poow zuycia dla mynw kulowych i mniej ni 60% dla mynw rolowo misowych. 2.2.6 Produkcja wapna gaszonego
Wapno gaszone obejmuje wapno hydratyzowane (suchy proszek wodorotlenku wapnia), mleko wapienne i ciasto wapienne (rozproszone czstki wodorotlenku wapnia w wodzie). Produkcja wapna hydratyzowanego Ca(OH)2). Ilo Hydratyzacja wapna obejmuje dodawanie wody w hydratorze (CaO + H2O dodanej wody przekracza dwukrotnie zapotrzebowanie stechiometryczne dla procesu hydratacji. Nadmiar wody dodaje si dla obnienia temperatury powstajcej z ciepa reakcji poprzez jej przejcie w par. Para wodna, ktra jest obciona pyem, przechodzi przez system oczyszczania przed wylotem do atmosfery. Istnieje wiele typw tych urzdze, ale technicznie hydrator, patrz rysunek 2.9, skada si z przeciwbienych mieszade rubowych, ktre intensywnie mieszaj wapno z wod. Nastpuje silna reakcja egzotermiczna wytwarzajca 1140 kJ na kg CaO. redni czas przebywania materiau w gwnym reaktorze wynosi okoo 15 minut. Wydzielanie ciepa wywouje gwatowne wrzenie, tworzce czciowo sfluidyzowane zoe. Py zabierany jest z par powsta w procesie. Jeeli py wyapywany jest w puczce mokrej, wytwarza si zawiesina mleka wapiennego, zwykle zawracanego do hydratora. Po hydratyzacji produkt przechodzi do separatora powietrznego, ktry separuje grube i drobne czstki stosujc recyrkulacj strumienia powietrza. Cz lub cao grubych czstek moe by mielona i zawracana. Drobne czstki s przenoszone do silosw magazynowych. Stamtd s odbierane do transportu luzem lub przekazywane do pakowni, gdzie pakuje si je w worki lub porednie kontenery.
83
Rozdzia 2
1. Silos wapna 2. Dozowanie wapna 3. Dozowanie wody 4. Hydrator 5. Filtr
Rysunek 2.9: Schemat dziaania trzystopniowego hydratora wapna [EuLA, (Pfeiffer AG, Germany)] Produkcja mleka wapiennego i ciasta wapiennego Mleko wapienne i ciasto wapienne powstaje przez gaszenie wapna nadmiarem wody. Gaszenie odbywa si w gaszalnikach o dziaaniu okresowym lub cigym. Terminem mleko wapienne okrela si pynn zawiesin wapna gaszonego w wodzie. Mleko wapienne moe zawiera do 40% wagowo ciaa staego. Mleko wapienne o wysokiej zawartoci czstek jest czasem nazywane szlamem wapiennym. Ciasto wapienne to gsta zawiesina wapna gaszonego w wodzie. Ciasto typowo zawiera od 55% do 70% wagowo ciaa staego. Pasta wapienna czasami nazywana jest ppynnym ciastem wapiennym.
84
Rozdzia 2
2.2.7
Magazynowanie i transport
Magazynowanie Magazynowanie wapna palonego Wapno palone najlepiej przechowywa w suchych warunkach, bez przecigw, by ograniczy gaszenie powietrzem. Przykada si wielk wag do zapewnienia usunicia wody z wapna, poniewa hydratyzacja uwalnia ciepo i powoduje ekspansj, i oba te zjawiska mog by niebezpieczne. Pojazdy rozadowywane spronym powietrzem mog wdmuchiwa adunek prosto do zbiornika magazynowego wyposaonego w filtr usuwajcy py z powietrza transportowego. Filtr powinien by odporny na warunki atmosferyczne i wilgo. Wychwycony py mona zawrci z powrotem do zbiornika. Zbiornik powinien posiada prniowo/cinieniowe urzdzenie zabezpieczajce. Wszystkie zbiorniki magazynowe powinny posiada cakowicie uszczelnione dna w celu umoliwienia prac konserwacyjnych mechanizmu rozadunku. Jeeli ilo wapna palonego jest zbyt maa, aby uzasadni potrzeb zbiornika magazynowego, mona je przechowywa na betonowym podou, najlepiej w wydzielonym miejscu budynku, by zapobiec nadmiernemu gaszeniu powietrzem. Magazynowanie wapna hydratyzowanego Wapno hydratyzowane absorbuje dwutlenek wgla z atmosfery, tworzc wglan wapnia i wod. Dlatego najlepiej przechowywa je w warunkach suchych i bez przewiewu. Wapno hydratyzowane pakowane w papierowe worki najlepiej przechowywa pod dachem, by chroni je przed pogorszeniem jakoci przez wilgo i nasycaniem dwutlenkiem wgla. Wapno pakowane w due worki (tzw. Big bags) rwnie powinno by magazynowne pod dachem dla ochrony przed uszkodzeniami. Palety z workowanym hydratem mona z powodzeniem przechowywa na zewntrz; palety z workami opakowuje si termokurczliw foli. Wapno hydratyzowane luzem przechowuje si w silosach, ktre musz by cakowicie odporne na warunki atmosferyczne. Silos jest wentylowany poprzez filtr workowy, take odporny na wpywy atmosferyczne i zdolny do przenoszenia wymaganego przepywu powietrza. Tam, gdzie filtr montuje si na grze silosu, odebrany py zawraca do wntrza silosu. Grna cz silosu moe te posiada waz inspekcyjny i odpowietrzajcy zawr cinieniowy. Mona rwnie zainstalowa wskanik grnego poziomu napenienia lub alarm, by unikn przeadowania silosu. Zaleca si, aby dno silosu byo nachylone pod ktem 60 do poziomu, otwr rozadowczy mia wymiar nie mniejszy ni 200 mm oraz by zainstalowa zawr odcinajcy dla umoliwienia konserwacji urzdze znajdujcych si pod silosem. Poniewa wapno hydratyzowane ma tendencj do zawieszania si w silosie, naley zamontowa odpowiednie urzdzenia wspomagajce, na przykad poduszki aeracyjne, wibratory lub sprzt mechaniczny. Z drugiej strony naley si zabezpieczy przed wypywem napowietrzonego pyu.
Magazynowanie mleka wapiennego

Rozdzia 2
Wielu nabywcw stosujcych w swoich zakadach dodatek wapna gaszonego zauwayo, e mleko wapienne jest wygodne do magazynowania i transportu. Wprowadzajc pewne zabezpieczenia, mleko wapienne mona traktowa jak ciecz. Przy kadym systemie magazynowania i transportu naley zwrci uwag na fakt, e gdy mleko wapienne rozcieczy si wod lub, gdy wapno hydratyzowane rozpuci si w wodzie, to kada twardo wglanowa powoduje osadzanie si wglanu wapnia. Jeli nie podejmie si waciwych dziaa to pojawiaj si narosty na ciankach rur i na wirnikach oraz obudowie pomp. Mona przyj dwie metody zapobiegania temu. Albo zaprojektowa system nie dopuszczajcy do narastania kamienia, albo zapobiega i minimalizowa tworzenie osadw. Wane jest, by zapobiega osadzaniu si mleka, gdy powstae w ten sposb ciasto jest trudne do ponownego rozpuszczenia. Dlatego w zbiornikach magazynowych powinny by mieszada. Intensywno mieszania moe by niska, aby nie dopuci do tworzenia wiru, mogcego zwikszy absorpcj dwutlenku wgla z atmosfery. Rura wylotowa ze zbiornika nieuchronnie tworzy martwy odcinek, dlatego musi zawiera krciec do zwrotnego przemywania wod w celu usunicia blokad. Teren magazynowy powinien by odpowiednio odgraniczony. Transport Wiele typw urzdze stosuje si do przenoszenia produktu i stale opracowuje si nowe. Ponisze urzdzenia sprawdziy si w dziaaniu, jednak by moe nie s one odpowiednie dla wszystkich zastosowa. Wycig pochyy skipowy mona stosowa do wszystkich rodzajw granul i kawakw, jednak najlepiej sprawdza si dla czstek o rozmiarach powyej 100 mm. Elewatory zarwno kubekowe tamowe jak i kubekowe acuchowe stosuje si do wszystkich rodzajw wapna palonego. Przenoniki zgarniakowe s odpowiednie do wapna granulowanego i drobnego wapna. Generalnie uywa si ich do przenoszenia w poziomie lub pod ktem. Przenoniki tamowe szeroko stosuje si do przenoszenia kawakowego i granulowanego materiau w poziomie i pochyleniu ku grze. Przenoniki rubowe s szeroko stosowane do drobnego wapna palonego. Wibracyjne przenoniki nieckowe stosowano do kawakw o rozmiarach do 40 mm. Dziaaj lepiej, gdy s lekko nachylone w d od punktu wlotu do rozadunku. Transport pneumatyczny moe by uywany dla rozmiarw czstek do 20 mm i czsto jego koszty inwestycyjne s nisze ni dla innych wariantw, lecz koszty eksploatacji s wysze. Produkt podaje si do obrotowego, uszczelnionego podajnika poczonego z dmuchaw. rednica rurocigu oraz cinienie/objto podmuchowego powietrza jest zaprojektowana w zalenoci od rozmiaru transportowanego wapna, jego iloci i dugoci/trasy rurocigu. Silos odbiorczy posiada filtr powietrza i zawr odpowietrzajcy.
86
Rozdzia 2
2.2.8
Inne rodzaje wapna
2.2.8.1 Produkcja skalcynowanego dolomitu Dolomit kalcynuje si w piecach szybowych i obrotowych. Produkuje si trzy gatunki skalcynowanego dolomitu lekko palony, przepalony i rednio palony. Lekko palony dolomit jest gwnie produkowany w piecach obrotowych i szybowych. Zasady wytwarzania lekko palonego dolomitu s podobne jak w przypadku wapna palonego o wysokiej zawartoci wapienia. Mniejsze jest zuycie ciepa dziki niszemu ciepu kalcynacji i niszej temperaturze dysocjacji dolomitu (MgCO3). Przepalony dolomit produkuje si w dwch gatunkach. Gatunek o wysokiej czystoci, uywany w produkcji materiaw ogniotrwaych, wytwarza si poprzez kalcynacj dolomitu w temperaturze do 1800C, w piecach obrotowych lub szybowych. Gorszy gatunek uzyskuje si kalcynujc dolomit z domieszk 5 do 10% tlenku elaza w temperaturze 1400 do 1600C, zwykle w piecu obrotowym. Gazy odlotowe obydwu procesw maj wysz temperatur od innych piecw wapienniczych; s one najczciej chodzone w wymiennikach ciepa do temperatury poniej 420C, powietrzem lub rozpylon wod. rednio palony dolomit (CaCO3-MgO) produkuje si drog powolnej kalcynacji dolomitu w temperaturze ok. 650C. Wytwarza si go w niewielkich ilociach, a jedynym krajem produkujcym go w Europie s Niemcy. 2.2.8.2 Produkcja wapna hydraulicznego Naturalne wapno hydrauliczne wytwarza si z krzemionkowych lub gliniastych wapieni zawierajcych pewn ilo krzemionki, tlenkw glinu i elaza. Typowy skad procentowy w wapieniu to; SiO2: 4% do 16 %, Al2O3: 1% do 8 %, Fe2O3: 0,3% do 6%. czna zawarto wglanw wapnia i magnezu waha si od 78% do 92%. Wapno jest kalcynowane zwykle w piecach szybowych pod cis kontrol, by zapewni jak najwikszy stopie reakcji krzemionki i tlenku glinu bez spiekania wolnego wapna. Typowa temperatura kalcynacji to 950-1250C. Wymagana temperatura wzrasta ze wzrostem wskanika cementacji (tj. od sabego do mocno hydraulicznego wapna). Skalcynowane wapno jest hydratyzowane tak iloci wody, aby wolne CaO przeszo w Ca(OH)2. Jeeli zawarto wolnego CaO jest wiksza ni 10% do 15 %, mocno spieczone kawaki rozpadaj si na py. W innych przypadkach wapno musi by zmielone przed hydratyzacj. Moe by take konieczny przemia hydratyzowanego produktu, aby uzyska wymagany stopie rozdrobnienia i prdko wizania. Specjalne, naturalne wapno hydrauliczne powstaje przez dokadne zmieszanie naturalnego wapna hydraulicznego ze sproszkowanymi pyami pucolanowymi lub hydraulicznymi. Sztuczne wapno hydrauliczne wytwarza si mieszajc dokadnie zmielone wapno hydratyzowane ze sproszkowanym materiaem pucolanowym lub hydraulicznym.
87
Rozdzia 2
2.2.9
Piece wapiennicze produkujce na potrzeby wasne
2.2.9.1 Piece wapiennicze w hutnictwie elaza i stali Wikszo wapna w hutnictwie elaza i stali stosuje si do wytapiania zanieczyszcze w zwykym piecu tlenowym. Niewielka ilo wapna uywa si take w procesie spiekania przy przygotowywaniu rudy elaza, w odsiarczaniu surwki, jako topnika w innych tlenowych procesach produkcji stali, w procesie produkcji stali w uku elektrycznym i wielu wtrnych procesach wytwarzania stali. Piece wapiennicze w hutnictwie elaza i stali to zwykle piece szybowe rnych typw i o rnej wydajnoci. Nie rni si w one pod wzgldem zuycia/emisji od komercyjnych piecw wapienniczych. 2.2.9.2 Piece wapiennicze w przemyle papierniczym W europejskim przemyle papierniczym pracuje okoo 100 piecw wapienniczych. Wszystkie s piecami obrotowymi o wydajnoci ok. 30 do 400 ton wapna palonego dziennie. Wikszo piecw to dugie piece obrotowe, jednak istnieje take kilka nowoczesnych piecw z podgrzewaczami. Dugie obrotowe piece wapiennicze s zasilane szlamem wglanu wapnia o zawartoci wody od 30%. Podstawowym paliwem jest przewanie gaz ziemny lub olej. Poza tym zazwyczaj spala si nie skondensowane gazy z procesu produkcji masy celulozowej, powodujc wzrost zawartoci H2S, organicznych zwizkw siarki i SO2 w gazach kominowych. W niektrych przypadkach jako paliwa uywa si take trocin i gazw uzyskanych z gazyfikacji biomasy. Do oczyszczania gazw odlotowych instaluje si puczki mokre typu Venturi i elektrofiltry (dla szczeglnych substancji). 2.2.9.3 Piece wapiennicze w przemyle cukrowniczym Wikszo piecw wapienniczych w europejskim przemyle cukrowniczym to piece szybowe z mieszanym wsadem. Wikszo piecw wytwarza od 50 do 350 ton wapna palonego dziennie podczas kampanii cukrowniczej, ktra w sezonie 1997/1998 trwaa od 63 do 170 dni, rednio do 86 dni. W przemyle cukrowniczym uywa si zarwno wapno palone jak i CO2 zawarte w gazach odlotowych. Gaz wytwarzany w piecu zatrzymuje si i odpyla w puczce mokrej przed zastosowaniem w procesie cukrowniczym (saturacja). Wikszo CO2 miesza si z mlekiem wapiennym tworzc CaCO3. Najczciej spotykanym paliwem w przemyle cukrowniczym jest koks. Wynika to std, e wytworzony gaz zawiera wicej CO2 (40-42 % CO2 objtociowo), ni ten z piecw opalanych olejem lub gazem (28-32% CO2). Poziom zuycia (wapienia i paliwa) dla piecw wapienniczych w przemyle cukrowniczym jest podobny jak dla tych samych typw piecw w innych gaziach przemysu.
88
Rozdzia 3
2.3 Obecne poziomy zuycia / emisji

Najwaniejszymi problemami ochrony rodowiska zwizanymi z produkcj wapna s zanieczyszczenie powietrza i zuycie energii. Gwnym rdem emisji i podstawowym konsumentem energii jest proces wypalania wapna. Wtrne procesy gaszenia i mielenia wapna take mog mie znaczenie, podczas gdy dodatkowe procesy (kruszenie, przesiewanie, transport, skadowanie i rozadunek) wi si ze stosunkowo niskimi poziomami emisji i zuycia energii. 2.3.1 Zuycie wapienia
Produkcja wapna generalnie zuywa od 1,4 do 2,2 ton wapienia na ton handlowego wapna gaszonego. Zuycie zaley od rodzaju produktu, czystoci wapienia, stopnia kalcynacji i iloci odpadw (pyu unoszonego z pieca z gazami odlotowymi). 2.3.2 Zuycie energii
Kalcynacja wapienia Typowe zuycia ciepa i energii elektrycznej dla rnych rodzajw piecw wapienniczych przedstawiono w tabeli 2.8. Zuycie energii dla danego typu pieca zaley take od jakoci wapienia i od stopnia przemiany wglanu wapnia w tlenek wapnia. Ciepo dysocjacji kamienia wapiennego wynosi 3200 MJ/ton. Zuycie ciepa netto na ton wapna palonego znacznie si rni w zalenoci od rodzaju pieca. Piece obrotowe generalnie wymagaj wicej ciepa ni piece szybowe. Zuycie ciepa ronie wraz ze wzrostem stopnia wypalenia. Zuycie energii elektrycznej waha si od 5-15 kWh/ton wapna dla piecw szybowych z mieszanym wsadem do 20-40 kWh/ton dla bardziej zaawansowanych konstrukcji piecw szybowych i dla piecw obrotowych.
89
Rozdzia 3
Typ pieca Wapno palone, lekko i mocno palony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece szybowe dwuskone Piece szybowe wielokomorowe Piece szybowe piercieniowe Piece szybowe wspprdowo-regeneracyjne Inne piece szybowe Dugie piece obrotowea Piece obrotowe z podgrzewaczem rusztowyma Piece szybowe z podgrzewaczem szybowyma Piece obrotowe z wymiennikiem cyklonowyma Piec z rusztem wdrownym Kalcynacja w stanie zawieszenia Piec ze zoem fluidalnym Przepalony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece obrotowe z podgrzewaczem rusztowym
a)
Zuycie ciepa (MJ/tona wapna) 4000 4700 4300 4000 4500 4000 4600 3600 4200 4000 5000 6500 7500 5000 6100 4800 6100 4600 5400 3700 4800 4600 5400 4600 5400 6500 7000 7200 - 10500
Zuycie energii (kWh/tona wapna) 5 15 30 20 45 18 35 20 40 10 15 18 25 35 100 17 45 23 40 31 38 20 25 20 25 20 35 100
produkuj reaktywne wapno palone
Tabela 2.8: Typowe zuycie ciepa i energii w rnych typach piecw wapienniczych [EuLA], [UK IPC Note, 1996 nota IPC, Zjednoczone Krlestwo WB i IP, 1996], [Jrgensen]. Hydratyzacja wapna Proces hydratyzacji jest egzotermiczny, zatem dodaje si nadmiar wody, aby kontrolowa temperatur w hydratorach. Nadmiar wody przeksztaca si w par, ktr odprowadza si do atmosfery razem z niewielk iloci powietrza wprowadzonego do hydratora, by zapobiec wnikaniu wilgoci i pyu do urzdze dozujcych oraz wspomaga proces odparowania nadmiaru wody. Hydratory, separatory powietrzne oraz urzdzenia transportujce maj zapotrzebowanie energii rednio 5 do 30 kWh/ton wapna palonego. Przemia wapna Zuycie energii przy mieleniu wapna waha si od 4-10 kWh/ton wapna palonego dla grubszych klas (np. uywanych do stabilizacji gleby) do 10-40 kWh/ton dla drobnych klas wapna palonego. Ilo wymaganej energii zaley take od stosowanych urzdze. Mynw udarowych do drobnego przemiau mona take uywa do grubszych produktw. Myny kulowe, rolowo-misowe i wysokocinieniowe prasy rolowe plus dezaglomeratory (o coraz niszym zuyciu energii) uywane s przy wytwarzaniu drobniejszych produktw. 2.3.3 Emisje
Emisje do atmosfery zawieraj zwykle tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), tlenki wgla (CO, CO2) i py. Emisje zale od typu pieca, parametrw pracy, stosowanego paliwa i jakoci wapna/wapienia. Poziom emisji dwutlenku wgla zwizany jest z chemi procesu kalcynacji oraz procesem spalania. Typowe emisje s podane osobno w kadym punkcie dla NOx, SO2, CO2 i pyu.
Rozdzia 3
2.3.3.1 Tlenki azotu Piece szybowe generalnie emituj mniej NOx ni piece obrotowe. Dzieje si tak, poniewa temperatura w piecach szybowych zwykle nie przekracza 1400C, zatem tworzenie si termicznych NOx (przez reakcj azotu z tlenem) jest stosunkowo nisze. Dodatkowo w procesie spalania zwykle wystpuj nisze temperatury pomienia oraz mao intensywne warunki mieszania, co powoduje niszy poziom paliwowego NOx. Jednake tam, gdzie piece szybowe uywane s do produkcji mocno palonego wapna lub przepalonego dolomitu, emisja NOx jest na wyszym poziomie. W piecach obrotowych pomie jest ostrzejszy i jego temperatura wysza ni w piecach szybowych, co powoduje wyszy poziom paliwowego NOx. Ponadto, z powodu rnic w procesach wymiany ciepa, maksymalna temperatura gazw piecowych jest take wysza, co przyczynia si do wzrostu poziomu termicznych NOx. Produkcja przepalonego dolomitu w piecach obrotowych powoduje jeszcze wysze poziomy emisji NOx. Typowe emisje NOx dla rnych typw piecw wapienniczych przedstawiono w tabeli 2.9. Typ pieca Wapno palone, lekko i mocno palony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece szybowe dwuskone Piece szybowe wielokomorowe Piece szybowe piercieniowe Piece szybowe wspprdowo-regeneracyjne Inne piece szybowe Piece obrotowe, sabo palone Piece obrotowe, mocno palone Piec z rusztem wdrownym Przepalony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece obrotowe mg NOx/Nm3 1 < 300 < 500 500 800 < 500 < 400 < 300 100 700 400 1800 < 300 < 300 2000 - 5000 kg NOx/ton wapna2 <1 < 1,7 1,7 2,8 < 1,7 < 1,4 <1 0,4 2,8 1,6 7 <1 <1 15 - 45
1) Koncentracja emisji podana jako rednia roczna, wartoci orientacyjne oparte o rne techniki pomiarowe. Zawarto O2 normalnie 10%. 2) w oparciu o typow objto gazw odlotowych mokrych wynoszcych 3500 Nm3/ton wapna w piecach szybowych i z rusztem wdrownym, 4000 Nm3/ton wapna w piecach obrotowych kalcynujcych kamie wapienny i dolomit o wysokiej zawartoci wapnia, 1900 Nm3/ton wapna w piecach szybowych z mieszanym wsadem dla przepalonego dolomitu, oraz 8500 Nm3/ton wapna w piecach obrotowych dla przepalonego dolomitu.
Tabela 2.9: Typowe emisje NOx z niektrych typw piecw wapienniczych [EuLA].
91
Rozdzia 3
2.3.3.2 Dwutlenek siarki Typowe emisje SO2 z rnych typw piecw wapienniczych przedstawiono w tabeli 2.10. Typ pieca Wapno palone, lekko i mocno palony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece szybowe dwuskone Piece szybowe wielokomorowe Piece szybowe piercieniowe Piece szybowe wspprdowo-regeneracyjne Inne piece szybowe Piece obrotowe, sabo palone Piece obrotowe, mocno palone Piec z rusztem wdrownym Przepalony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece obrotowe mg SO2/Nm3 1 < 300 < 500 < 500 < 300 < 300 < 300 < 8003 < 8003 < 300 < 800 < 5000 kg SO2/ton wapna2 <1 < 1,7 < 1,7 <1 <1 <1 <3 <3 <1 < 1,5 < 42,5
1) Koncentracja emisji podana jako rednia roczna, wartoci orientacyjne oparte o rne techniki pomiarowe. Zawarto O2 normalnie 10%. 2) Woparciu o typow objto gazw odlotowych mokrych wynoszcych 3500 Nm3/ton wapna w piecach szybowych i z rusztem wdrownym, 4000 Nm3/ton wapna w piecach obrotowych kalcynujcych kamie wapienny i dolomit o wysokiej zawartoci wapnia, 1900 Nm3/ton wapna w piecach szybowych z mieszanym wsadem dla przepalonego dolomitu, oraz 8500 Nm3/ton wapna w piecach obrotowych dla przepalonego dolomitu. 3) Moe by wysza przy zasiarczonym paliwie.
Tabela 2.10: Typowe emisje SO2 z niektrych typw piecw wapienniczych [EuLA]. W wikszoci procesw wypalania wapna znaczna cz siarki zawartej w wapieniu i paliwie jest wychwytywana przez wapno palone. W piecach szybowych i piecach ze zoem fluidalnym efektywny kontakt midzy gazami piecowymi a wapnem palonym zwykle prowadzi do skutecznej absorpcji dwutlenku siarki. Ma to take miejsce w piecach obrotowych i innych piecach z podgrzewaczami z upakowanym zoem. Jednak tam, gdzie w piecach obrotowych produkowane jest wapno palone o niskiej zawartoci siarki oraz w piecach szybowych i obrotowych, mocno palone wapno/przepalony dolomit, cz siarki z paliwa i wapienia s wydalane z gazami odlotowymi jako dwutlenek siarki. 2.3.3.3 Py Kalcynacja wapienia Py powstaje z drobno zmielonych czstek wsadu wapiennego, z termicznej i mechanicznej degradacji wapna i wapienia wewntrz pieca oraz, w mniejszym stopniu, z popiou z paliwa. Poziom powstajcego pyu rni si znacznie, midzy innymi w zalenoci od typu pieca i waha si od 500 do 5000 mg/Nm3, co odpowiada ok. 2 do 20 kg/ton wapna palonego (dla 4000 Nm3/ton wapna). Wszystkie piece obrotowe i wikszo piecw szybowych wyposaone s w urzdzenia odpylajce.
Rozdzia 3
Z powodu duego zrnicowania cech gazw odlotowych stosuje si rne urzdzenia odpylajce, m.in. cyklony, puczki mokre, filtry tkaninowe, elektrofiltry i filtry nasypowe. Po oczyszczeniu typowy zakres emisji wynosi od 30 do 200 mg/Nm3, czyli ok. 0,1 do 0,8 kg/ton wapna palonego (dla 4000 Nm3/ton wapna). Hydratyzacja wapna Ilo gazw odlotowych z instalacji hydratyzacji jest raczej niewielka; osiga poziom okoo 800 m3/ton hydratyzowanego wapna, jednak mog one zawiera do 2 g/m3 pyu przed oczyszczeniem. Zatem poziom powstajcego pyu moe osign 1,6 kg/ton hydratyzowanego wapna. Do odpylania gazw odlotowych stosuje si zarwno puczki mokre, jak i filtry workowe. Poziomy emisji po oczyszczeniu wahaj si od 20 do ponad 200 mg/Nm3, co odpowiada iloci ok. 0,016 do 0,16 kg/ton hydratyzowanego wapna. Przemia wapna Przez wszystkie urzdzenia przemiaowe przecigane jest powietrze dla usuwania mielonego wapna o wymaganym uziarnieniu. Produkt jest oddzielany od powietrza w filtrach workowych, czsto poprzedzanych cyklonami. Zatem odpylanie jest integraln czci procesu. Poziomy emisji wahaj si od 20 do 50 mg/Nm3, co odpowiada iloci 0,03 do 0,075 kg/ton wapna (przy typowym przepywie powietrza 1500 Nm3/ton wapna). Pomocnicze procesy Pomocnicze procesy mog obejmowa kruszenie, przesiewanie, transport, gaszenie, skadowanie i rozadunek. Kontrola emisji pyu odbywa si przez stosowanie obudw oraz, w wikszoci przypadkw, przez odcig powietrza utrzymujcy w urzdzeniach stan niewielkiego podcinienia. Powietrze to przechodzi przez filtry workowe i wychwycony py jest generalnie zawracany do produktu. Problemy moe powodowa emisja niezorganizowana np. z pryzm surowcw i paliw staych. 2.3.3.4 Tlenki wgla Podczas dysocjacji wapienia tworzy si do 0,75 ton dwutlenku wgla (CO2) na ton wapna palonego, w zalenoci od skadu wapienia i stopnia kalcynacji. Ilo dwutlenku wgla powstajcego podczas spalania zaley od skadu chemicznego paliwa i zuycia ciepa na ton wapna palonego, zazwyczaj jest to zakres 0,2 do 0,45 ton CO2 na ton wapna palonego. W ostatnich latach emisja CO2 na ton wapna palonego w wikszoci krajw zostaa zmniejszona, gwnie przez zastpienie starych piecw bardziej efektywnymi termicznie oraz zwikszenie wydajnoci (zmniejszajc iloci odpadowych pyw). Niemiecki i francuski przemys wapienniczy zawar dobrowolne porozumienie o obnieniu emisji CO2, a w Zjednoczonym Krlestwie WB i IP obliczono, e emisja CO2 na ton wapna palonego zmniejszya si o okoo 15% w cigu 15 lat do roku 1994. Jeli emisja tlenku wgla (CO) jest wynikiem niezupenego spalania oznacza to, generalnie, spadek sprawnoci procesu. Jednak w niektrych typach piecw i przy wytwarzaniu niektrych produktw
Rozdzia 3
kontrolowane poziomy emisji CO s konieczne dla uzyskania wymaganych warunkw spalania i jakoci produktu. Niektre wapienie zawieraj wgiel, ktry moe prowadzi do wyszej emisji CO z procesu wypalania wapna. Typowe emisje CO z rnych typw piecw wapienniczych przedstawiono w tabeli 2.11. Typ pieca Wapno palone, lekko i mocno palony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece szybowe dwuskone Piece szybowe wielokomorowe Piece szybowe piercieniowe Piece szybowe wspprdowo-regeneracyjne Inne piece szybowe Piece obrotowe, sabo palone Piece obrotowe, mocno palone Piec z rusztem wdrownym Przepalony dolomit Piece szybowe z mieszanym wsadem Piece obrotowe g CO/Nm3 1 12 37 < 1,4 < 1,4 < 1,4 < 1,4 < 14 1,2 12 1,2 12 < 1,3 37 63 0,6 - 6 kg CO/ton wapna2 42 130 <5 <5 <5 <5 < 50 5 50 5 50 <4 70 120 5 - 50
1) Koncentracja emisji podana jako rednia roczna, wartoci orientacyjne oparte o rne techniki pomiarowe. Zawarto O2 normalnie 10%. 2) W oparciu o typow objto gazw odlotowych mokrych wynoszcych 3500 Nm3/ton wapna w piecach szybowych i z rusztem wdrownym, 4000 Nm3/ton wapna w piecach obrotowych kalcynujcych kamie wapienny i dolomit o wysokiej zawartoci wapnia, 1900 Nm3/ton wapna w piecach szybowych z mieszanym wsadem dla przepalonego dolomitu, oraz 8500 Nm3/ton wapna w piecach obrotowych dla przepalonego dolomitu.
Tabela 2.11: Typowe emisje CO z niektrych typw piecw wapienniczych [EuLA]. 2.3.3.5 Inne substancje Lotne zwizki organiczne Emisja lotnych zwizkw organicznych ( VOC) moe si pojawi w krtkim okresie podczas rozruchu lub w przypadku zakce. Takie zdarzenia mog wystpi z rn czstotliwoci: midzy 1-2 razy w roku w piecach obrotowych a jednym razem na 1 do 10 lat w piecach szybowych. W rzadkich przypadkach, gdy wapie zawiera znaczne iloci substancji organicznych, lotne zwizki organiczne mog by emitowane w sposb cigy. Polichlorowane dibenzodioksyny (PCDD) i polichlorowane dibenzofurany (PCDF) Surowce lub paliwa zawierajce chlorki mog potencjalnie wywoa tworzenie si polichlorowanych dibenzodioksyn (PCDD) i polichlorowanych dibenzofuranw (PCDF) w procesie cieplnym (spalania) w piecu wapienniczym. Dane opublikowane w dokumencie Identification of Relevant Industrial Sources of Dioxins and Furans in Europe (Wskazanie istotnych przemysowych rde dioksyn i furanw w Europie) wykazuj, e zakady wapiennicze maj
Rozdzia 3
niewielki udzia dla cakowitej emisji PCDD/F w Europie. [Materialien, 1997] Pomiary zebrane przez EuLA z 7 piecw, w tym 4 obrotowych i 3 szybowych, wykazay poziom dioksyn poniej 0,1 ng ekwiwalentw TCDD/Nm3. Pomiary na 2 piecach szybowych piercieniowych w Niemczech wykazay emisj znacznie poniej 0,05 ng TE/m3. [LAI, 1994] Jednak ze wzgldu na niewystarczajc liczb przeprowadzonych pomiarw nie mona wykluczy wystpowania w Europie pojedynczych zakadw, ktre s uciliwe na skal lokaln [Materialien, 1977]. Znaczny poziom dioksyn zanotowano na 2 piecach obrotowych i 1 szybowym w Szwecji. Pomiary przeprowadzone w latach 1989 i 1993 wykazay zmierzone poziomy w zakresie 4,1 do 42 ng/ekwiwalentw TCDD (Nordic)/Nm3. Wszystkie przypadki, kiedy odnotowano wysoki poziom dioksyn wyjaniono albo skadem surowca i/lub paliwa, albo warunkami spalania poniej optimum, kadc nacisk na konieczno kontrolowania wsadu i utrzymywania stabilnej pracy pieca. Dwa z tych zakadw uywaj wapienia z naturaln domieszk smoy, ktra take powoduje wysokie emisje lotnych zwizkw organicznych. Jeden pomiar wynoszcy 12,1 ng/m3 zosta wykonany na piecu obrotowym po zmianie paliwa z wgla na olej, ale w znacznie krtszym okresie ni zwykle. Pomiar wynoszcy 42 ng/m3 wykonano na piecu obrotowym podczas prby przemysowej stosowania oleju odpadowego jako paliwa. Z powodu wysokiego stenia dioksyn piec nie uzyska zezwolenia na stosowanie tego paliwa odpadowego. [Branschrapport, 1994], [Junker] Metale Istnieje niewiele danych na temat emisji metali. Wysoka czysto wikszoci wapieni uywanych do produkcji wapna i wapna dolomitowego sprawia, e emisja metali jest zazwyczaj niska. Pomiary z rnych typw piecw wapienniczych, zebrane przez EuLA, pokazuj poziom kadmu, rtci i talu znacznie poniej 0,1 mg/Nm3. 2.3.4 Odpady Przy wczesnych konstrukcjach piecw szybowych czsto uzyskuje si dwa rodzaje produktw gorszej jakoci: zanieczyszczone drobne czstki (prawdopodobnie wymieszane z popioem z paliwa) i frakcje zawierajce bryki niedopalone. Przy nowoczesnych piecach powstaje bardzo mao wapna pozaklasowego. Jeeli taki produkt si pojawia, jest to gwnie py wychwycony z gazw odlotowych, zazwyczaj wynoszcy 0-5% caoci zalenie od charakterystyki wapienia i wapna palonego. Niewielkie iloci czciowo skalcynowanego wapna pojawiaj si przy rozruchu zimnego pieca i przy jego zatrzymywaniu. Takie zdarzenia maj miejsce z czstotliwoci od jednego razu na 6 miesicy do jednego razu na 10 lat. Niektre zakady hydratyzacyjne poprawiaj jako gaszonego wapna usuwajc kawaki wapna bogatego w wglany gorszej jakoci. Materia ten, jeli tylko jest to moliwe, zostaje wczony do wybranych produktw. W przeciwnym razie jest on skadowany na hadach. 2.3.5 Haas
Zaadunek kawakowego wapienia do pieca wapienniczego moe wiza si z haasem o nateniu, ktre wymaga tumienia. Leje zaadowcze itp. mog by wyoone od wewntrz lub z zewntrz elastycznym materiaem. Take wentylatory wycigowe gazw odlotowych z pieca i dmuchawy toczce w nadcinieniu, ktre czasem stosowane s dla dostarczania powietrza spalania, mog wytwarza czyste dwiki
95
Rozdzia 3
wymagajce wyciszenia. Dla zmniejszenia poziomu haasu do obowizujcych norm stosuje si zewntrzne tumiki dwikw i izolowanie przewodw.
2.3.6
Prawodawstwo
Przegld aktualnych przepisw prawnych obowizujcych w Unii Europejskiej przedstawiono w zaczniku A. 2.3.7 Monitorowanie
Wedug Europejskiego Stowarzyszenia Wapienniczego EuLA, konieczno cigego monitorowania przemysu wapienniczego nie zostaa uzgodniona i nie jest uzasadniona. Zdaniem EuLA, ze wzgldu na wielko zakadw wapienniczych, stabilno procesu produkcji i koszty, cige monitorowanie nie jest ani praktyczne, ani konieczne. Cige monitorowanie mogoby by waciwe jedynie w przypadku duych wapienniczych piecw obrotowych. Nie ma wielu dostpnych danych, ale przynajmniej jeden piec obrotowy w Niemczech monitoruje emisj pyu i NOx w sposb cigy.
96
Rozdzia 4
2.4 Techniki brane pod uwag przy doborze najlepszych dostpnych technik BAT
Gwne czynniki wpywajce na wybr rodzaju pieca to charakterystyka dostpnego kamienia wapiennego, wymogi odnonie jakoci wapna, cena dostpnego paliwa i wydajno pieca. Wikszo nowoczesnych piecw produkuje wapno reaktywne. Gdy jest zapotrzebowanie na wapno niskoreaktywne, czsto stosuje si mieszany wsad. W przypadku wikszoci nowych instalacji preferowane s piece wspprdowo-regeneracyjne, piece szybowe piercieniowe i inne piece szybowe. Piecw obrotowych uywa si do kalcynacji mniejszych ziaren kamienia wapiennego. Niektre typy piecw maj specyficzne cechy, np. piec z rusztem wdrownym jest szczeglnie przydatny do wytwarzania maych partii rnych rodzajw wapna palonego. Tabela 2.12 zawiera przegld technik, ktre ograniczaj emisje powstajce w procesie produkcji wapna. Wymienione techniki opisano bardziej szczegowo poniej. Tam, gdzie to moliwe/waciwe, podano krtki opis, oglny poziom emisji (lub moliwoci jego obnienia), moliwoci zastosowania i informacje dotyczce kosztw. Oprcz technik obniania emisji rozdzia ten dodatkowo omawia zuycie wapienia i energii.
Technika NOx Sterowanie procesem Cyklony Filtry tkaninowe Elektrofiltry Puczki mokre Obnianie emisji niezorganizowanej Piece obrotowe Sterowanie procesem X Wybr paliwa X Cyklony Filtry tkaninowe Elektrofiltry Puczki mokre Obnianie emisji niezorganizowanej Przemiaownie Filtry tkaninowe Zakady Filtry tkaninowe hydratyzacji Puczki mokre Piece szybowe SO2 Py X X X X X X X X X X X X X X X CO X
X X
Tabela 2.12: Przegld technik obniania emisji stosowanych w przemyle wapienniczym 2.4.1 Zuycie wapienia
Maksymalizacja pola wydobycia z kamienioomw oraz udziau sprzedanego wapna palonego z kamienia piecowego pozwala na minimalizacj zuycia wapienia. Mona to osign przez: instalowanie piecw, w ktrych mona wypala wapie o rnym uziarnieniu, instalowanie dwch lub wicej typw piecw, w ktrych mona kalcynowa wapie o rnym uziarnieniu (patrz rysunek 2.10), odpowiednie wydobycie wapienia i waciwy przydzia rnych jego rodzajw (jako, rozmiar ziaren) do dostpnych typw piecw, redukowanie odpadw produkcyjnych (np. pyu usuwanego z gazw odlotowych i niehandlowego wapna palonego), i/lub pozyskiwanie odbiorcw takich odpadw.
Rozdzia 4
Rysunek 2.10: Rozkad ziarnowy nadawa piecowa typy piecw [EuLA] Utrzymywanie niskiego zuycia wapienia oznacza take zredukowanie iloci odpadw z zakadw hydratyzacji (np. pyu i, w niektrych przypadkach, odrzuconych frakcji bogatych w CaCO3) oraz utylizowanie odpadw z hydratorw i mynw. 2.4.2 Zuycie energii
W wikszoci przypadkw nowe piece zastpuj stare, jednak niektre istniejce piece zostay zmodernizowane w celu obnienia zuycia energii cieplnej. Zakres tych modyfikacji waha si od niewielkich np. instalacji wymiennikw ciepa w celu odzysku ciepa nadmiarowego z gazw piecowych lub by umoliwi stosowanie szerszego asortymentu paliw do znacznych zmian w ukadzie piecowym. Kiedy piece szybowe przestay by opacalne, w niektrych przypadkach moliwa okazaa si ich przebudowa na nowoczesne konstrukcje, np. przez zmian prostego pieca szybowego na piec piercieniowy lub utworzenie pieca wspprdowo-regeneracyjnego przez poczenie pary piecw szybowych. Przebudowa wydua ywotno droszych elementw instalacji, np. konstrukcji nonej pieca, systemu dozowania kamienia i wydziau transportu/skadowania wapna. W wyjtkowych przypadkach moe si opaca skrcenie dugiego pieca obrotowego i wstawienie podgrzewacza, co obnia zuycie paliwa. Odzyskane ciepo z gazw odlotowych, bdcych produktem reakcji egzotermicznej w procesie hydratyzacji wapna jest uywane do podgrzania wody do hydratyzacji. Oprcz oszczdnoci energii, wysza temperatura wody przyspiesza proces reakcji.
98
Rozdzia 4
Zuycie energii elektrycznej mona minimalizowa przez stosowanie energooszczdnych urzdze, na przykad wysokocinieniowych pras rolowych. Niektre opisane poniej techniki zmniejszania zanieczyszcze, np. optymalizacja kontroli procesu, maj te pozytywny wpyw na oszczdno energii. 2.4.3 Optymalizacja kontroli procesu
Utrzymywanie parametrw kontrolnych pieca blisko ich optymalnych wartoci obnia wszystkie parametry zuycia/emisji w procesie wypalania wapna. Wynika to, midzy innymi, ze zmniejszenia liczby postojw i zakce pracy pieca. Aby zapewni, e przyjto waciwe praktyki eksploatacji i konserwacji i, e s one przestrzegane przez wszystkich, ktrych dotycz, mona wprowadzi odpowiedni system zarzdzania. 2.4.4 Wybr paliwa
Wybr paliwa ma wpyw na emisje piecowe, szczeglnie na emisj SO2 w przypadku piecw obrotowych. Producenci wapna unikaj stosowania odpadw jako paliwa, z uwagi na kocowe stosowanie wapna, np. w przemyle spoywczym i oczyszczalniach ciekw. Jednak w niektrych przypadkach, gdy nie ma specjalnych wymogw dotyczcych czystoci wapna, moliwe jest stosowanie paliw z odpadw. Wprawdzie ich wykorzystywanie pozwala na zmniejszenie zuycia naturalnych paliw, jednak zawsze naley dokona naleytej kontroli substancji wprowadzanych do procesu. 2.4.5 Techniki obniania emisji NOx
Emisje NOx zale gwnie od jakoci produkowanego wapna i konstrukcji pieca. Palniki niskoemisyjne NOx zainstalowano jedynie w kilku piecach obrotowych. Nie stosuje si innych metod redukcji NOx. Bezporednie przeniesienie tych niskoemisyjnych palnikw z piecw cementowych do piecw wapienniczych nie jest proste. W piecach cementowych temperatura pomienia jest wysza, zatem palniki niskoemisyjne zostay zaprojektowane tak, by zmniejsza wysok pocztkow emisj termicznego NOx . W wikszoci piecw wapienniczych poziomy NOx s nisze i termiczne NOx ma prawdopodobnie mniejsze znaczenie. 2.4.6 Techniki obniania emisji SO2
Emisja SO2, zwaszcza z piecw obrotowych, zaley do zawartoci siarki w paliwie, konstrukcji pieca i wymaganej zawartoci siarki w produkcie. Dlatego te dobr paliwa o niskiej zawartoci siarki moe ograniczy emisj SO2, podobnie jak produkcja wapna o wyszym poziomie siarki. Istniej techniki dodatku absorbentu, jednak obecnie nie s stosowane.
99
Rozdzia 4
2.4.7
Techniki obniania emisji pyu
Piece obrotowe s zwykle zaopatrzone w filtry elektrostatyczne z powodu stosunkowo wysokich temperatur gazw odlotowych. Stosuje si te filtry tkaninowe, zwaszcza na piecach z podgrzewaczem, gdzie temperatura gazw odlotowych jest nisza. Piece szybowe zazwyczaj s wyposaone w filtry tkaninowe. Czasem stosuje si puczki mokre. Przemiaownie wapna stosuj filtry tkaninowe w celu wychwytywania produktu oraz odpylania powietrza transportujcego. Zakady hydratyzacji z gazami odlotowymi nasyconymi par wodn w temperaturze ok. 90C zwykle wyposaone s w puczki mokre, chocia coraz czciej stosuje si filtry tkaninowe tam, gdzie wapno jest bardzo reaktywne. Tabela 2.13 prezentuje dostpne dane na temat technik obniania emisji pyw w przemyle wapienniczym.
Techniki Cyklony EF lub tkaninowy Filtr tkaninowy Typowa Poziom emisji wydajno mg/m3 1 kg/ton2 (ton/rok) Myny, piece, (~90%) inne procesy filtr Piec obrotowy 150000 < 50 < 0,2 Zastosowanie Koszt3 inwestycyjny eksploatacyjny 1,4 3,0 1,0 2,0
Piec 100000 < 50 < 0,2 0,3 1,0 0,5 1,0 wspprdoworegeneracyjny Filtr tkaninowy Piec szybowy 100000 < 50 < 0,2 0,3 1,0 0,5 1,0 piercieniowy Filtr tkaninowy Inne piece 50000 < 50 < 0,2 0,15 0,45 0,5 1,0 szybowe Filtr tkaninowy Systemy 0,08 0,45 0,1 1,0 150000 < 50 0,754 przemiau wapna 0,05 0,13 Filtr tkaninowy Hydrator wapna 50000 < 50 < 0,04 0,1 0,3 Puczka mokra Hydrator wapna 50000 < 50 < 0,04 0,06 0,18 0,1 0,5 Obnianie emisji Wszystkie niezorganizowanej zakady 1. zwykle odnosi si do redniej dziennej, suchego gazu. 273 K, 101,3 kPa i 10% O2, z wyjtkiem zakadw hydratyzacji, dla ktrych warunki s jak podczas emisji, 2. kg/ton wapna: przy zaoeniu 4000 Nm3/ton wapna dla piecw obrotowych, 3500 Nm3/ton wapna dla piecw szybowych i 800 Nm3/ton wapna gaszonego dla hydratorw, 3. koszt inwestycji w 106 euro i koszt eksploatacji w euro / ton wapna, 4. przy 1500 m3/ton i 50 mg/m3, ilo gazw odlotowych rni si w zalenoci od instalacji.
Tabela 2.13: Przegld technik obniania emisji pyu z procesu produkcji wapna [EuLA, 1998], [Ecotechnici, 1986]. Generalnie brak dostpnych informacji na temat moliwych do uzyskania poziomw emisji pyu. Dane z przemysu zostay dostarczone przez czonkw Technicznej Grupy Roboczej (TWG). Zawieraj one informacje dotyczce obrotowego pieca wapienniczego z filtrem elektrostatycznym, ktry w normalnej eksploatacji osiga poziom poniej 20 mg/m3. Niektre dowiadczenia z filtrami tkaninowymi dowodz, e mona osign redni dzienny poziom poniej 5 mg/m3, lecz czasem wie si to z koniecznoci wymiany workw 1 do 3 razy rocznie.
Rozdzia 4
Wartoci dopuszczalnych emisji pyu z zakadw wapienniczych w Unii Europejskiej wynosz od 25 do 250 mg pyu /m3, patrz zacznik A. 2.4.7.1 Cyklony Cyklony s stosunkowo tanie i atwe w obsudze, jednak czstki o maych rozmiarach nie s efektywnie wyapywane. Z powodu tego naturalnego ograniczenia efektywnoci usuwania drobnych czstek, cyklony stosuje si gwnie do wstpnego oczyszczania gazw odlotowych z mynw, piecw i innych urzdze. Odciaj one filtry elektrostatyczne i filtry tkaninowe zmniejszajc koncentracj pyu, redukuj problemy erozji i cierania oraz polepszaj ogln efektywno. [Ecotechnici, 1986] Zwykle cyklony usuwaj okoo 90% pyw z piecw wapienniczych. [EuLA] 2.4.7.2 Elektrofiltry (EF) Elektrofiltry opisano w punkcie 1.4.7.1. Elektrofiltry nadaj si do stosowania w temperaturach powyej punktu rosy a do 370-400C (przy mikkiej stali konstrukcyjnej). Piece obrotowe z lub bez wymiennikw ciepa zwykle wyposaone s wEF, co jest w niektrych przypadkach spowodowane wysok temperatur gazw odlotowych, w innych za du wydajnoci produkcji i w konsekwencji du iloci gazw odlotowych (koszt EF w stosunku do filtra tkaninowego spada ze wzrostem jego wymiarw). Elektrofiltry mog niezawodnie uzyskiwa stenia pyu poniej 50 mg/Nm3. W jednym z piecw obrotowych zanotowano poziom poniej 20 mg pyu/m3 podczas rutynowej eksploatacji. Jeli stosuje si elektrofiltry, zwaszcza przy piecach obrotowych, opalanych wglem lub koksem ponaftowym, wane jest unikanie pikw CO. Liczb pikw CO mona zredukowa instalujc nowoczesne systemy kontroli z szybk aparatur pomiarow i kontroln umoliwiajc stosowanie wyszych kryteriw wycze ni standardowo stosowane 0,5% CO. 2.4.7.3 Filtry tkaninowe Filtry tkaninowe opisano w punkcie 1.4.7.2. Filtry tkaninowe zwykle pracuj w temperaturach powyej punktu rosy a do 180-200C w przypadku tkaniny Nomex i do 250C przy wknach szklanych i teflonie. Mona ich jednake uywa w temperaturach punktu rosy do oczyszczania gazw emitowanych z zakadw hydratyzacji. Filtr tkaninowy ustawia si wtedy bezporednio ponad hydratorem, przez co minimalizuje si problemy z kondensacj i zawrotem czstek staych do procesu. Uywane s rne rodzaje materiaw filtracyjnych, wczajc wkna odporne na wilgo. Dobrze eksploatowane filtry tkaninowe potrafi niezawodnie utrzymywa koncentracj pyu poniej 50 mg/Nm3. Niejednokrotnie przy filtrach tkaninowych uzyskiwano rednie dzienne stenia poniej 5 mg pyu/Nm3, jednak czasem filtry wymagay wymiany workw 1-3 razy w roku. Przyczyny tak krtkiej ywotnoci workw w adnym z przypadkw nie s oczywiste. Prawdopodobne przyczyny to zmiany temperatury gazu spowodowane cyklicznym charakterem
Rozdzia 4
procesu w piecach szybowych, zachowanie si pyu wapna i zbyt maa powierzchnia filtra. Niewystarczajca powierzchnia filtra powoduje zbyt du prdko filtracji, gdy powietrze chodzce jest zasysane do filtra. Wysza prdko gazw odlotowych obnia efektywno oczyszczania filtra. W rezultacie wymagane jest zwikszenie cinienia powietrza oczyszczajcego, co skraca ywotno workw. Zalecane prdkoci filtracji wynosz 0,9-1,2 m/min. W jednym przypadku stwierdzono, e przyczyn krtkiej ywotnoci jest niewystarczajca wielko filtra. Problem zosta rozwizany przez powikszenie filtra i obecnie uzyskuje si emisje poniej 5 mg/Nm3 przy dwuletniej gwarancji na worki [Junker]. Stosowano take worki z Gore-Texu, jednak i przy nich wystpuj problemy z trwaoci. W jednym z zakadw za przyczyn takiego stanu rzeczy uznano okresowo wystpujc podwyszon temperatur gazw. [Junker] Filtry tkaninowe powinny skada si z wielu sekcji, ktre mona pojedynczo wyczy w przypadku uszkodzenia workw. Wielko filtrw powinna przy tym umoliwia waciw prac, gdy jedna z sekcji zostaje zatrzymana. Kada sekcja powinna by zaopatrzona w ukad sygnalizacji uszkodzenia workw wskazujcy na konieczno ich wymiany. Poziom emisji z filtrw tkaninowych w dugim okresie zaley od konserwacji filtra i czstoci wymiany workw. Poziom emisji moe by bardzo niski, lecz wymaga to wysokich nakadw. Przybliony koszt wymiany worka w filtrze to 50 euro za sztuk, wliczajc materiay, koszty wykonania i straty produkcji. Opalany gazem piec Maerza o wydajnoci 300 ton wymaga okoo 640 workw filtracyjnych (3,5 m x 0,15 m Nomex). Cakowity koszt wymiany wszystkich workw mona oszacowa na ok. 32000 euro. Kwota ta nie obejmuje kosztw utrzymania filtra innych ni wymiana workw. 2.4.7.4 Puczki mokre Istnieje wiele rodzajw mokrych puczek, jednak najszerzej stosowany w przemyle wapienniczym jest typ skrubera Venturi. Gazy odlotowe wdmuchiwane s przez dysz z prdkoci od 60 do 120 m/s. Woda wprowadzana jest w przeciwprdzie do dyszy i rozbijana przez siy pneumatyczne na drobne kropelki, dziki czemu miesza si cakowicie z gazami. Przechwycone przez krople wody czstki pyu staj si cisze i atwo je usun w rozdzielajcym separatorze (zwykle cyklonowym) doczonym do skrubera Venturi. Puczki mokre wybierane s zwykle wtedy, gdy temperatura gazw jest zbliona lub nisza od temperatury punktu rosy. S te czasami uywane przy gazach o wyszej temperaturze. W tym przypadku woda chodzi gazy i zmniejsza ich objto. Mokre puczki mog by take wybierane w przypadku ograniczonej przestrzeni. 2.4.7.5 Obnianie emisji niezorganizowanej Waciwe utrzymanie porzdku moe obniy emisj niezorganizowan pyu. Techniki stosowane w celu zmniejszenia emisji niezorganizowanej s takie same jak w przemyle cementowym; zostay one opisane w punkcie 1.4.7.3. 2.4.8 Odpady W wikszoci przypadkw wychwycony py to zasadniczo wglan wapnia o rnej zawartoci tlenku wapnia, popiou z paliwa i gliny. Techniki usuwania zebranych pyw s rne: od ich
Rozdzia 4
wprowadzania do produktw komercyjnych (np. do wapna budowlanego, wapna do stabilizacji gleby, wapna gaszonego i produktw granulowanych) do skadowania na wysypiskach. Tam gdzie stosuje si puczki mokre, zebran zawiesin poddaje si osadzaniu. Roztwr wodny jest generalnie zawracany, za wilgotne odpady stae najczciej wywozi si na wysypiska.
103
Rozdzia 5
2.5 Najlepsze dostpne techniki BAT dla przemysu wapienniczego

W celu lepszego zrozumienia treci tego rozdziau czytelnik powinien zapozna si ze wstpem do niniejszego dokumentu, a w szczeglnoci z jego pit czci: jak rozumie i stosowa niniejszy dokument. Techniki oraz odpowiadajce im poziomy emisji i/lub zuycia, jak rwnie zakresy poziomw, jakie przedstawiono w niniejszym rozdziale, zostay ocenione w toku procesu iteracyjnego obejmujcego nastpujce etapy: okrelenie kluczowych zagadnie dotyczcych ochrony rodowiska w obrbie danego sektora; w produkcji wapna s to zuycie energii i emisje do atmosfery. Emisje do atmosfery z zakadw wapienniczych zawieraj tlenki azotu ( NOx), dwutlenek siarki ( SO2), tlenek wgla ( CO) i pyy; zbadanie technik najistotniejszych z punktu widzenia tych kluczowych zagadnie; okrelenie poziomw emisji optymalnych dla rodowiska na podstawie danych dostpnych w Unii Europejskiej i na wiecie; zbadanie warunkw, w ktrych te poziomy emisji zostay uzyskane, takich jak koszty, oddziaywanie na rodowisko, gwnie cele i motywacja dla wprowadzania tych technik; wybr najlepszych dostpnych technik bat oraz odpowiadajcych im poziomw emisji i/lub zuycia dla tego sektora w ogle, zgodnie z art. 2 ust. 11 oraz zacznikiem IV do dyrektywy.
Europejskie Biuro IPPC i odpowiednia Techniczna Grupa Robocza (TWG) peniy gwn rol przy fachowej ocenie kadego z tych dziaa, jak rwnie miay wpyw na sposb przedstawienia ich wynikw w niniejszym opracowaniu. Na podstawie tej oceny w niniejszym rozdziale przedstawiono konkretne techniki oraz w miar moliwoci poziomy emisji i zuycia zwizane ze stosowaniem najlepszych dostpnych technik BAT, ktre s uwaane za odpowiednie dla danego sektora i w wielu przypadkach odzwierciedlaj aktualn charakterystyk eksploatacyjn niektrych instalacji w obrbie sektora. Tam gdzie prezentowane s poziomy emisji lub zuycia zwizane z najlepszymi dostpnymi technikami BAT oznacza to, e poziomy te odzwierciedlaj skutki oddziaywania na rodowisko, jakie mona przewidzie w wyniku zastosowania w tym sektorze opisanych technik, majc na uwadze bilans kosztw i korzyci bdcych nieodczn czci definicji BAT. Jednake nie s to graniczne wielkoci emisji czy zuycia i nie powinny by tak rozumiane. W niektrych przypadkach uzyskanie lepszych poziomw emisji lub zuycia moe by technicznie moliwe, jednak ze wzgldu na zwizane z tym koszty lub skutki oddziaywania na rodowisko nie s one uwaane za waciwe jako BAT dla caego sektora. Poziomy takie mog jednak by uznane za uzasadnione w bliej okrelonych przypadkach, w ktrych wystpuj szczeglne okolicznoci przemawiajce za wdroeniem danych technik. Poziomy emisji i zuycia odpowiadajce BAT musz by rozpatrywane z uwzgldnieniem szczeglnych warunkw odniesienia (np.: okresw uredniania). Naley odrni opisane powyej pojcie poziomw odpowiadajcych BAT od okrelenia osigalny poziom stosowanego gdzie indziej w tym dokumencie w przypadku, w ktrym poziom jest opisany jako osigalny przy zastosowaniu danej techniki lub kombinacji technik, oznacza to, e mona go uzyska stosujc te techniki po pewnym czasie w dobrze utrzymywanej i obsugiwanej instalacji lub procesie. Dostpne dane dotyczce kosztw wraz z opisem technik omwionych w poprzednim rozdziale zostay przedstawione cznie. Wskazuj one przyblion wielko przewidywanych kosztw.
Rozdzia 5
Jednak rzeczywisty koszt zastosowania danej techniki bdzie w duym stopniu zalea od konkretnej sytuacji z uwzgldnieniem, na przykad, wysokoci podatkw, opat oraz specyfikacji technicznej dla danej instalacji. Dokadna ocena tych specyficznych dla danego miejsca czynnikw nie jest w tym dokumencie moliwa. W przypadku braku danych dotyczcych kosztw, wnioski odnoszce si do ekonomicznej uytecznoci technik zostay sformuowane na podstawie obserwacji istniejcych instalacji. Najlepsze dostpne techniki BAT przedstawione oglnie w niniejszym rozdziale maj stanowi punkt odniesienia, uatwiajcy ocen aktualnych wynikw osignitych w ramach istniejcej instalacji lub propozycj dla nowej instalacji. Moe to si okaza pomocne przy okrelaniu waciwych warunkw w oparciu o najlepsze dostpne techniki BAT dla danej instalacji. Przewiduje si, e nowe instalacje mog by projektowane tak, aby osiga lub nawet przekracza oglne przedstawione tu poziomy odpowiadajce BAT. Uwaa si rwnie, e istniejce instalacje mogyby zbliy si do oglnych poziomw odpowiadajcych BAT bd osiga lepsze wyniki. Dokumenty referencyjne BREF wprawdzie nie ustalaj prawnie wicych norm, lecz maj za zadanie dostarczanie informacji stanowicych wskazwki dla przemysu, Pastw Czonkowskich i spoeczestwa na temat osigalnych poziomw emisji i zuycia przy stosowaniu konkretnych technik. Odpowiednie wartoci dopuszczalne dla kadego konkretnego przypadku bd musiay zosta okrelone z uwzgldnieniem celw dyrektywy dotyczcej zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszcze (IPPC) oraz lokalnych uwarunkowa. Poziomy emisji przedstawione poniej wyraone s jako rednia dzienna przy warunkach odniesienia 273 K, 101,3 kPa, 10% tlenu i dla suchego gazu, z wyjtkiem zakadw hydratyzacji, dla ktrych warunki s takie jak w trakcie emisji. Podstawowe dziaania technologiczne Najlepsze dostpne techniki w produkcji wapna obejmuj nastpujce podstawowe dziaania technologiczne: Rwnomiern i stabiln prac pieca, dziaajcego w pobliu ustalonych parametrw procesu, ktra jest korzystna zarwno dla poziomu emisji, jak i zuycia energii. Mona to osign stosujc: - optymalizacj kontroli procesu Minimalizacj zuycia energii cieplnej poprzez: - odzysk ciepa z gazw odlotowych Minimalizacj zuycia energii elektrycznej poprzez: - Stosowanie mynw i innych urzdze zasilanych elektrycznie o wysokiej sprawnoci energetycznej Minimalizacj zuycia wapienia przez: - Dobr pieca wykorzystujcego optymalnie wydobywany kamie wapienny - Waciwe wydobycie i dobre wykorzystanie kamienia (jako, rozmiar ziarna) Staranny dobr i kontrol substancji podawanych do pieca mogcych zredukowa/ zapobiega emisjom: - Naley wybiera paliwo z nisk zawartoci siarki (w szczeglnoci dla piecw obrotowych), azotu i chloru.
105
Rozdzia 5
Py Najlepsze dostpne techniki redukcji emisji pyu s poczeniem opisanych powyej podstawowych dziaa technologicznych oraz: Minimalizacji lub zapobiegania emisji niezorganizowanej jak opisano w punkcie 1.4.7.3. Skutecznego zwrotu czstek staych ze rde punktowych poprzez zastosowanie: - Filtrw tkaninowych o budowie moduowej i wyposaonych w sygnalizacj uszkodzenia workw - Elektrofiltrw - Puczek mokrych.
Poziom emisji odpowiadajcy BAT wynosi 50 mg/m3. Ten poziom emisji mona osign stosujc filtry tkaninowe i/lub elektrofiltry i/lub puczki mokre w rnych typach instalacji w przemyle wapienniczym. Odpady Odzysk pyu, pozajakociowego wapna palonego i hydratyzowanego w wybranych produktach komercyjnych uwaany jest za najlepsz dostpn technik BAT.
106
Rozdzia 6
2.6
2.6.1
Nowo powstajce techniki w przemyle wapienniczym

Kalcynacja w zou fluidalnym
Kalcynacja drobnego, zmielonego wapienia w zou fluidalnym jest praktykowana na niewielk skal ju od wielu lat. Technika ta ma kilka potencjalnych zalet, w tym: - wykorzystanie ponadgabarytowych kawakw wapienia, - niska emisja NOx oraz - niska emisja SO2 przy stosowaniu zasiarczonych paliw. Jednake technika ta nie cechuje si szczeglnie niskim zuyciem ciepa. Drobno zmielony produkt nie jest odpowiedni dla wielu zastosowa, a poziom pozostaoci wglanu wapna jest stosunkowo wysoki. Pocztkowe problemy z wprowadzeniem tej techniki dla piecw o wydajnoci przekraczajcej 150 ton/dob wydaj si by rozwizane. Rysunek 2.11 przedstawia schemat pieca ze zoem fluidalnym. Drobny wapie jest dozowany do zbiornika podgrzewacza z wykorzystaniem powietrza podgrzanego w wymienniku ciepa przez odlotowe gazy piecowe. Nastpnie podgrzany wapie przechodzi do pierwszego zbiornika ze zoem fluidalnym, gdzie temperatura wzrasta i rozpoczyna si proces kalcynacji. Kiedy wapno jest ju skalcynowane, lejsze wapno palone przepywa ponad przegrod do nastpnego zbiornika ze zoem fluidalnym, gdzie kalcynacja zostaje zakoczona. Wapno palone przechodzi wtedy do chodnika, gdzie jest chodzone powietrzem z otoczenia.
Rysunek 2.11: Piec ze zoem fluidalnym [UK IPC Note, 1996 nota IPC, Zjednoczone Krlestwo WB i IP, 1996] Chocia technologia ze zoem fluidalnym moe zaoferowa niszy poziom emisji zanieczyszcze ni inne technologie piecw wapienniczych, nie jest to do koca udowodnione i technologia ta moe wytwarza tylko drobne wapno o wysokiej reaktywnoci. 2.6.2 Prekalcynator/podgrzewacz w stanie zawieszenia
W przemyle cementowym zostaa rozwinita technika polegajca na wprowadzaniu do pieca drobno zmielonego kamienia wapiennego poprzez podgrzewacz w stanie zawieszenia do prekalcynatora. Nadaje si ona jednak tylko dla ograniczonego rodzaju wapienia i zostaa zastosowana w niewielu instalacjach. Ostatnio zainstalowano w Australii dwa piece wykorzystujce
Rozdzia 6
t technik. W jednym z nich produkt z prekalcynatora przechodzi przez krtki piec obrotowy. Cz obrotowa jest tak zaprojektowana, by mona byo kontrolowa procent CaCO3 i reaktywno wapna zalenie od wymogw klienta. Technika ta jest szczeglnie odpowiednia dla piaskowego wapienia, poniewa prekalcynator moe przyjmowa dozowany materia o wymiarach 0-2 mm. Uwaa si, e wysokie nakady inwestycyjne prawdopodobnie ogranicz jej zastosowanie do wzgldnie wysokich wydajnoci (np. okoo 500 ton dziennie). 2.6.3 Dodatek absorbentu dla redukcji emisji SO2
Dodawanie absorbentw dla zredukowania emisji SO2 dobrze funkcjonuje w innych przemysach, nie zastosowano go jednake w obrotowych piecach wapienniczych. Nastpujce techniki mog zasugiwa na dalsze badania: Uycie drobnego wapienia: w piecach obrotowych z bezporednim dozowaniem dolomitu zaobserwowano znaczny spadek emisji SO2,, gdy wsad skada si z duej iloci drobnoziarnistego wapienia lub, gdy mia skonno do pkania podczas podgrzewania. Drobno zmielony, skalcynowany wapie jest unoszony z gazami ze spiekania i usuwa SO2 po drodze do odpylacza i w nim. Wprowadzanie wapienia do powietrza spalania: opatentowana technika (EP 0 734 755 A1) opisuje redukcj emisji SO2 z piecw obrotowych przez wprowadzanie drobnego wapna palonego lub gaszonego do powietrza spalania wchodzcego do gowicy pieca. Wprowadzenie absorbentu do gazw odlotowych: uznana technika redukcji SO2 w emisjach gazowych polega na: a) wprowadzeniu absorbentu (np. wapna hydratyzowanego lub kwanego wglanu sodu) do strumienia gazw, oraz b) zapewnieniu odpowiedniego czasu przebywania gazu midzy punktem wprowadzenia a urzdzeniem odpylajcym (zalecany filtr tkaninowy), aby uzyska skuteczn absorpcj. Wydaje si wykonalne przystosowanie tej techniki do wapienniczych piecw obrotowych. 2.6.4 Zarzdzanie pikami CO
Technika zarzdzania pikami CO rozwinita dla piecw cementowych, wyposaonych w elektrofiltry (EP), moe by te w pewnych warunkach stosowana w wapienniczych piecach obrotowych wyposaonych w EP. Jednake dziki stosunkowo duym wymiarom wapienia i brakowi recyrkulacji pyu wielko emisji pyw (kg/ton produktu), wystpujca po wyczeniu EP, jest o wiele nisza w piecach wapienniczych, ni w cementowych. 2.6.5 Filtry ceramiczne
Filtry ceramiczne nie s obecnie stosowane w piecach wapienniczych. Mog jednak efektywnie usuwa py z gazw przy bardzo wysokich temperaturach. W przypadku pewnych rodzajw piecw, takich jak piece obrotowe, wytwarzajcych przepalony dolomit, moliwe i opacalne moe by odpylanie gazw o wysokiej temperaturze z instalacj odzysku ciepa.
108
Rozdzia 7
2.7 Wnioski i zalecenia

Wszyscy specjalici nominowani do Technicznej Grupy Roboczej przez Pastwa Czonkowskie, Norwegi, Europejskie Biuro rodowiska i przemys europejski (EuLA Europejskie Stowarzyszenie Wapna), wzili udzia w niniejszej wymianie informacji. Brak atwo dostpnych rde informacji na tamat przemysu wapienniczego i, co za tym idzie, brak te samych informacji na ten temat. EuLA okazao si pomocne w ich zbieraniu i dostarczaniu, jednak, poniewa nie jest du instytucj, nie posiadao dostpu do wielu danych w momencie, gdy rozpocza si wymiana informacji. Brak zbyt wielu dostpnych informacji ekonomicznych. Zanim ten dokument zostanie uaktualniony, zalecane byoby przeprowadzenie przegldu biecych technik obniania emisji i zuycia, a take monitoringu w przemyle wapienniczym.
109
Bibliografia
Bibliografia
[Aspelund] S. Aspelund, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) South west Finland Regional Environment Centre [Regionalne Centrum rodowiskowe dla Poudniowo-Zachodniej Finlandii] P.O. Box 47, SF-20801 Turku, Finlandia [Austrian BAT-proposal, 1996 austriacki projekt BAT, 1996] Bundesministerium fr wirtschaftliche Angelegenheiten, Republik sterreich, Dipl.-Ing. R. Gller, Abteilung III/6 Zementherstellung, lipiec 1996 Projekt/informacja do Dokumentu Referencyjnego BAT IPPC dla przemysu cementowego [Austrian report, 1997 raport austriacki, 1997] Federal Environment Agency [Federalna Agencja rodowiska], Austria Podstawowe kryteria dla Najlepszych Dostpnych Technik BAT: cement, UBA-IB-560 (wrzesie 1997) [Austrian report, 1998 raport austriacki, 1998] Federal Environment Agency [Federalna Agencja rodowiska], Austria Beste Verfgbare Technik bei Anlagen zur Zementherstellung, M-105 (1998) [Austrian study, 1997 badanie austriackie, 1997] A. Hackl (Weitra/Wien), G. Mauschitz (TU-Wien) Emissionen aus Anlagen der sterreichischen Zementindustrie II, Jahresreihe 1994-1996 (Juli 1997) [Bournis] N. Bournis, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Prefecture of Thessaloniki, Department for the Environmental Protection [Prefektura Tessaloniki, Departament Ochrony rodowiska] Vas. Olgas Street 227, GR-54655 Thessaloniki, Grecja [Branschrapport, 1994] Swedish Environmental Protection Agency [Szwedzka Agencja Branschexpert Per Junker Kalkbruk Branschrapport fr r 1994 (wrzesie 1995) (Overview/annual report of the Swedish lime industry for the year 1994) Ochrony rodowiska],
[Cembureau] Cembureau - The European Cement Association [Europejskie Stowarzyszenie Cementu] Rue dArlon 55, B-1040 Bruksela, Belgia Tel: +32 2 234 10 11, Fax: +32 2 230 47 20, e-mail: cembureau@infoboard.be [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] Cembureau - The European Cement Association [Europejskie Stowarzyszenie Cementu] Best Available Techniques for the Cement Industry, November 1997 Wkad European Cement Industry [Europejskiego Przemysu Cementowego] w wymian informacji oraz przygotowanie dokumentu referencyjnego BAT IPPC dla przemysu cementowego
110
Bibliografia
[Cementa AB, 1994] Cementa AB, Slitefabriken Underlag fr omprvning av utslppsvillkor Information for reconsideration and updating of permit conditions (1994) [Cementa AB] Informacje uzyskane podczas wizyty w zakadzie Cementa AB, Slitefabriken, Sweden, 17 listopada 1997 oraz informacje przekazane przy innych okazjach [Coulburn] D. Coulburn, Environment Agency [Agencja rodowiska] P.O.Box 519, South Preston, PR5 8GD, Zjednoczone Krlestwo WB i IP Tel: +44 1772 339882; Fax: +44 1772 311936 [Dutch report, 1997 raport holenderski, 1997] Ministry of Housing, Spatial Planning and the Environment [Ministerstwa Gospodarki Mieszkaniowej, Planowania Przestrzennego i rodowiska], Holandia Dutch Notes on BAT for the Production of Cement Clinker (1997) [EC Mineral Yearbook, 1995] Komisja Europejska, DG III Cement, European Mineral Yearbook, Rozdzia 22, 129-133 (1995) Lime, European Mineral Yearbook, Rozdzia 24, 140-146 (1995) [EC Mineral Yearbook, 1997] Komisja Europejska, DG III Projekt rozdziau dot. Wapna, European Mineral Yearbook, (1997) [Ecotechnici, 1986] Ecotechnici, Athens, Greece, commissioned by EC DG XI Projekt raportu, Control of emissions from lime manufacturing plants, Kontrakt nr 85-B6642-11011-11-N [EuLA] EuLA - The European Lime Association [Europejskie Stowarzyszenie Wapna] c/o Bundesverband der Deutschen Kalkindustrie e.V. Annastrasse 67-71, D-50968 Kln Tel: +49 221 93 46 74-0, Fax: +49 221 93 46 74-10+14 [Gomes] P. C. Gomes, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Portuguese Ministry of Economy [Portugalskie Ministerstwo Gospodarki] Av. Conselheiro Fernando de Sousa 11, P-1092 Lizbona, Portugalia [Gller] R. Gller, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Austrian Ministry of Economic Affairs [Austriackie Ministerstwo Spraw Gospodarczych], Div. III/6 Stubenring 1, A-1011 Wiede, Austria [Haug]
Bibliografia
N. Haug, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Umweltbundesamt (UBA) Seeckstrasse 6-10, Postfach 330022, D-14191 Berlin, Niemcy [Int.Cem.Rev, Jan/96] W. Rother, Krupp Polysius AG, Niemcy Exhaust gas emissions. Available control technology for gaseous emissions in cement plants International Cement Review, str. 39-43, stycze 1996 [Int.Cem.Rev, Oct/97] British Cement Association [Brytyjskie Stowarzyszenie Cementu] Prevention and abatement of NOx emissions International Cement Review, str. 51-59, padziernik 1997 [Japan Cement Association, 1996 Japoskie Stowarzyszenie Cementu, 1996] Japan Cement Association [Japoskie Stowarzyszenie Cementu] Hattori Bldg No 1-10-3, Kyobashi, Chuo-Ku, Tokio 104, Japonia Tel: +81 3 35 61 10 30, Fax: +81 3 35 67 85 70 [de Jonge] L. de Jonge, Head of Department of Industry [Kierownik Departamentu Przemysu], Directorate for Air and Energy [Dyrekcja ds. Powietrza i Energii] Directorate General for Environmental Protection [Dyrekcja Generalna ds. Ochrony rodowiska P.O. Box 30945, 2500 GX Haga, Holandia [Junker] P. Junker, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Swedish Environmental Protection Agency [Szwedzka Agencja Ochrony rodowiska] Lnsstyrelsen Gotland, S-62185 Visby, Szwecja [Jrgensen] P. Jrgensen, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Nordjyllands Amt, Amtsgaarden Niels Bohrs Vej 30, DK-9220 Aalborge st, Dania [Karlsruhe I, 1996] French-German Institute for Environmental Research, University of Karlsruhe [FrancuskoNiemiecki Instytut Bada Nad rodowiskiem, Uniwersytet w Karlsruhe], zlecone przez UBA Niemcy Emission Control at Stationary Sources in the Federal Republic of Germany tom I, Sulphur oxide and Nitrogen oxide emission control (sierpie 1996) [Karlsruhe II, 1996] French-German Institute for Environmental Research, University of Karlsruhe [FrancuskoNiemiecki Instytut Bada Nad rodowiskiem, Uniwersytet w Karlsruhe], zlecone przez UBA Niemcy Emission Control at Stationary Sources in the Federal Republic of Germany tom II, Heavy Metal Emission Control (sierpie 1996), (Raport badawczy UBA 104 02 360 (stycze1997)) [LAI, 1994]
Bibliografia
Arbeitsgruppe des Unterausschusses Luft/Tecknik des Lnderausschusses fr Immissionsschutz, Niemcy LAI-Schriftenreihe Band 9, Erarbeitung von Anforderungen zur Emissionsbegrenzung von Dioxinen und Furanen (wrzesie 1994) [Lohse] J. Lohse, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) (EEB) kopol Nernstweg 32-34, D-22765 Hamburg, Niemcy [Marchal] F. Marchal, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Ministre de lenvironnement Place du Bguinage 16, B-7000 Mons, Belgia [Materialien, 1997] Landesumweltamt Nordrhein-Westfalen, zlecone przez EC DG XI LUA-Materialien No. 43, Identification of Relevant Industrial Sources of Dioxins and Furans in Europe, The European Dioxin Inventory, (1997) [Schneider] M. Schneider, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Forschungsinstitut der Zementindustrie Tannenstrasse 2, D-40476 Dsseldorf, Niemcy [Schneider, 1996] Forschungsinstitut der Zementindustrie, Dsseldorf, Niemcy M. Schneider, K. Kuhlmann, F. Sllenbhmer PCDD/FEmissions from German Cement Clinker Kilns Organohalogen Compounds, tom 27, (1996) [Slavin] C. Slavin, Czonek Technicznej Grupy Roboczej (TWG) Buxton Lime Industries Ltd., Tunstead Quarry Wormhill near Buxton, UK-Derbyshire SK17 8TG, Zjednoczone Krlestwo WB i IP [Symeonidis] K. Symeonidis, Czonek technicznej Grupy Roboczej (TWG) Greek Cement Industries Association [Greckie Stowarzyszenie Przemysu Cementowego] Halkidos 22, GR-11143 Ateny, Grecja [TO, 1997] J.A.H. Oates, projekt Lime and Limestone Chemistry and Technology, Production and Uses Wiley-VCH, ISBN 3-527-29527-5 (1998) [UK IPC Note, 1996 nota IPC, Zjednoczone Krlestwo WB i IP, 1996] Environment Agency [Agencja rodowiska], HMSO, Zjednoczone Krlestwo WB i IP Cement Manufacture, Lime Manufacture and Associated Processes Nota przewodnia IPC S2 3.01 (1996)
113
Bibliografia
[UK Report, 1996 raport Zjednoczonego Krlestwa WB i IP, 1996] Environment Agency [Agencja rodowiska], Zjednoczone Krlestwo WB i IP Technical and Economic Review of Cement and Lime Processes (1996) Nr kontraktu: HMIP/CPR2/41/197 [Ullmanns, 1986] VCH Verlagsgesellschaft mbH, D-6940 Weinheim Cement and Concrete Ullmanns Encyclopedia of Industrial Chemistry, V wydanie, tom A 5, 489-537 (1986) [Ullmanns, 1990] VCH Verlagsgesellschaft mbH, D-6940 Weinheim Lime and Limestone Ullmanns Encyclopedia of Industrial Chemistry, V wydanie, tom A 15, 317-345 (1990) [World Cement, March 1992] D. Kupper, L. Brentrup Krupp Polysius, Niemcy SNCR technology for NOx reduction in the cement industry World Cement, str. 4-8, marzec 1992 [ZKG, 10/1996] W. Billhardt, K. Kuhlmann, W. Ruhland, M. Schneider, H. Xeller Current state of NOx abatement in the cement industry ZKG International, tom 49, nr 10, str. 545-560, (1996) [kopol report, 1998 raport kopol, 1998] J. Wulf-Schnabel, J. Lohse kopol, Nernstweg 32-34, D-22765 Hamburg, Niemcy Economic evaluation of NOx abatement techniques in the European Cement Industry Raport stworzony dla DG XI, nr kontraktu B4-3040/98/000232/MAR/E1
114
Sownik
SOWNIK
atm Ag Al Al2O3 As bar Ba Be cSt o C Ca CaCO3 CaO Ca(OH)2 Cd Co Cr Cu CH4 CN CO CO2 dolomit EP F Fe Fe2O3 Hg HCl HF H2O H2S kcal kg kJ kWh K m m/min m2 m3 m mg mm mmSW MgCO3 MgO Mn atmosfera normalna (1 atm = 101325 N/m2) srebro aluminium tlenek glinu arsen (1,013 bar = 1 atm) bar beryl centystokes stopie Celsjusza wap wglan wapnia tlenek wapnia wodorotlenek wapnia kadm kobalt chrom mied metan cyjanek tlenek wgla dwutlenek wgla typ kamienia wapiennego z frakcj wglanow zdominowan przez minera dolomitu, wglan wapniowo-magnezowy [CaMg(CO3)]. odpylacz elektrostatyczny fluor elazo tlenek elaza rt chlorowodr fluorowodr woda siarkowodr kilokaloria (1 kcal = 4,19 kJ) kilogram (1 kg = 1000 g) kilodul (1 kJ = 0,24 kcal) kilowatogodzina (1 kWh = 3600 kJ = 3,6 MJ) 1) potas; 2) Kelvin (0 oC = 273,15 K) metr metr/min metr kwadratowy metr szecienny mikrometr (1 m = 10-6 m) miligram (1 mg = 10-3 grama) milimetr (1 mm = 10-3 m) milimetr supa wody wglan magnezu tlenek magnezu mangan
115
Sownik
Mt MJ ng np. N2 Na Ni Nm3 NH3 NH4 cm NO NO2 NOx O2 Pb Pd Pucolana
megatona (1 Mt = 106 ton) megadul (1 MJ = 1000 kJ = 106 duli) nanogram (1 ng = 10-9 grama) na przykad azot sd nikiel normaly metr szecienny (101,3 kPa, 273 K) amoniak kation amonowy omocentymetr, jednostka opornoci waciwej tlenek azotu dwutlenek azotu tlenki azotu tlen ow pallad Pucolany s materiaami, ktre cho same nie s wicymi, zawieraj krzemionk (i tlenek glinu) w formie reaktywnej zdolnej do wizania z wapnem w obecnoci wody dla tworzenia zwizkw o wasnociach wicych. Naturalna pucolana skada si gwnie z drobnej, czekoladowo-czerwonej ziemi wulkanicznej. Sztuczna pucolana zostaa uzyskana przez poczenie popiow lotnych z chodzonym wod ulem kotowym.
Pucolanowy cement Cementy pucolanowe s mieszanin cementu portlandzkiego i materiaw pucolanowych, ktre mog by naturalne bd sztuczne. Naturalne pucolany s gwnie pochodzenia wulkanicznego, ale zawieraj troch ziem okrzemkowych. Sztuczne materiay zawieraj popioy lotne, palone gliny i upki. Pt platyna PCDDs polichlorowane dibenzodioksyny PCDFs polichlorowane dibenzofurany Rh rodan Sb antymon Se selen SiO2 dwutlenek krzemu Sn cyna SCR selektywna redukcja katalityczna SNCR selektywna redukcja niekatalityczna dwutlenek siarki SO2 SO3 trjtlenek siarki SOx tlenki siarki t tona (metryczna) tj. to jest Te tellur Ti tytan Tl tal t/r ton na rok TCDD tetrachlorodibenzodioksyna TE ekwialent toksycznoci (dioksyny i furany) TEQ midzynarodowy ekwialent toksycznoci (dioksyny i furany) TOC cakowity wgiel organiczny V wanad
Sownik
VOC lotne zwizki organiczne wapie krzemionkowy wapie zawierajcy dwutlenek krzemu (SiO2) Zn % v/v cynk procent objtociowy
117
Zacznik A
ZACZNIK A: ISTNIEJCE PRZEPISY KRAJOWE I MIDZYNARODOWE

Krajowe graniczne wielkoci emisji dla produkcji CEMENTU w Unii Europejskiej Ponisze tabele przedstawiaj krajowe graniczne wielkoci emisji. Wprowadzone wartoci s rne dla poszczeglnych krajw (rne czasy uredniania, warunki odniesienia, techniki pomiarowe, kryteria spenienia wymogw, itd.).
Py mg/Nm3 Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg Holandia Portugalia Hiszpania Dane oparte o Na (a) P P P Na Na Na/R Na/P P P Na Na nowy / zmodyfikowany lub istniejcy zakad nowy / zmodyf. istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy istniejcy istniejcy istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy komin pieca chodzenie klinkieru 50 50 50 50 - 400 50 (b) 50 50 100 100 (d) 50 50 100 150 50 10 (f) 100 100 170/100 (g) 100 (h) 170/100 (g) 100 (h) 50 50 (k) (l) przemia cementu 50 50 50 50 - 150 50 (b) 30 50 30 - 50 50 50 (e) 50 50 100 150 50 10 (f) 75 75 300/250 (g) 75 (h) 300/250 (g) 75 (h) 50 40 (k) (l) inne rda punktowe 50 50 50 300 50 (b) 30 50 30 50 30 30 50 50
50 50 50 50 - 150 50 (b) 50 50 (c) 50 50 (d) 50 50 100 150 50 30 (f) 15 (f) 50 100
50 10 (f) 50 50 300/250 (g) 50 (h) 300/250 (g) 50 (h) 20 50 (k) (l)
400/250 (g) 100 (h) Szwecja P Istniejcy 50 (i) Zjednoczone Na(j) nowy / zmodyf. 40 (k) Krlestwo istniejcy (l) Na=prawo krajowe; R=prawo regionalne; P=typowe zezwolenie a) rednie dzienne i warunki odniesienia 273K, 101,3 kPa, suchy gaz i 10% O2. b) Graniczne wielkoci w fazie ustale. Warunki odniesienia 273K, 101,3 kPa, suchy gaz i 10% O2. c) Istniejce zakady musz uzyska 50 mg/Nm3 do 1 stycznia 2001. rednie miesiczne i warunki odniesienia to 10% O2 i suchy gaz. d) Istniejce zakady z emisj <150 mg/Nm3 musz speni Graniczne wielkoci dla nowych zakadw do 2001. e) Istniejce zakady musz speni Graniczne wielkoci dla nowych zakadw do 2001. f) Wartoci rednich dziennych. g) Biece graniczne wielkoci. h) Graniczne wielkoci w fazie ustale. i) Wartoci rednich dziennych. Limit 90 mg/Nm3, wliczajc rozruch i zatrzymanie oraz piki CO - dotyczy rednich miesicznych. j) Wytyczne IPC S2 3.01. k) Zalecane emisje. l) Zalecane emisje s w konkretnych przypadkach nie do zastosowania dla istniejcych zakadw, lecz s czynnikiem branym pod uwag przy okrelaniu waciwych granicznych wielkoci.
[W oparciu o [Cembureau report, 1997 raport Cembureau, 1997] i informacje dostarczone przez specjalistw Technicznej Grupy Roboczej (TWG)]
Zacznik A SO2, NOx mg/Nm3 PCDD/Fs Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg Holandia Portugalia Hiszpania nowy / zmodyfikowan y lub istniejcy zakad Na (a) nowy / zmodyf. istniejcy P nowy / zmodyf. istniejcy P (a) istniejcy P (d) istniejcy Na nowy / zmodyf. istniejcy Na nowy / zmodyf. istniejcy Dane oparte o SO2 Normalna sytuacja 200 200 1000 1000 5/250/450 (b) 150 - 400 500 500 (e) 400 400 SO2 surowce bogate w siark 400 400 Bez limitu 1200/1800 (f) 1200/1800 (e, f) 400 400 NOx PCDD/Fs Ng TEQ/Nm3
500 1000 1800 1800 1200/2500/850 (c) 1200 1800 1200/1500/1800 (g) 1200/1500/1800 (g) 500 800
Bez limitu
Na/P P P Na Na
400 1300 2400/6000 (m.) 2400/6000 (m.) 600 (n) 1800 (n) 2400/6000 (m.) 2400/6000 (m.) 1300 1800 (n) 600 (n) 1800 (n) Szwecja P istniejcy < 200 < 200 0,1 Zjednoczone Na(o) nowy / zmodyf. 200 (p) 900 (q) Krlestwo istniejcy (q) 600 2500 (r) 500 1200 (q)(s) Na=prawo krajowe; R=prawo regionalne; P=typowe zezwolenie a) rednie dzienne i warunki odniesienia 273K, 101,3 kPa, suchy gaz i 10% O2. b) 5 dla metody p-suchej, 250 dla metody mokrej i 450 dla metody mokrej z puczk mokr i odzyskiem ciepa. Graniczne wielkoci w fazie ustale. c) 1200 dla metody p-suchej, 2500 dla metody mokrej i 850 dla metody mokrej z puczk mokr i odzyskiem ciepa. Graniczne wielkoci w fazie ustale. d) rednie miesiczne, warunki odniesienia 10% O2 i suchy gaz. e) Istniejcy zakad musi spenia graniczne wielkoci dla nowych zakadw do 2001. f) 1200 mg/Nm3 gdy 200 kg/h; 1800 mg/Nm3 gdy < 200 kg/h. g) 1200 mg/Nm3 dla metody suchej z odzyskiem ciepa, 1500 mg/Nm3 dla metody mokrej i suchej bez odzysku ciepa. h) Oglna zasada dla wszystkich emisji przemysowych. i) rednia pgodzinna. j) rednia dzienna. k) rednia szeciogodzinna. l) 90 kg/h jako rednia dzienna, max. 375 ton/rok. m) Biece graniczne wielkoci. n) Limity w fazie ustale. o) Wytyczne IPC S2 3.01. p) Zalecane emisje. q) Zalecane emisje s w konkretnych przypadkach nie do zastosowania dla istniejcych zakadw, lecz s czynnikiem branym pod uwag przy okrelaniu waciwych granicznych wielkoci. r) Wartoci granicznych wielkoci odzwierciedlaj rzeczywiste poziomy emisji. rednie dzienne i warunki odniesienia jak przy suchym gazie i faktycznej zawartoci O2. s) Rzeczywiste emisje, rednie dzienne, nie wszystkie zakady maj obecnie graniczne wielkoci.
nowy / zmodyf. istniejcy istniejcy istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy nowy / zmodyf. istniejcy
600 100 (i) (l)
1800 800 (j) 1300 (j)
10000 (h) 10000 (h) 0,1 (k) 0,1 0,1 0,1
119
Zacznik A
Ponisza tabela przedstawia krajowe graniczne wielkoci emisji kominowych dla metali i innych zwizkw. Tak jak w poprzednich tabelach wprowadzone wartoci s rne dla poszczeglnych krajw (rne czasy uredniania, warunki odniesienia, techniki pomiarowe, kryteria spenienia wymaga, itd.).
Metale, inne mg/Nm3 Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg (o) Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Zjednoczone Krlestwo a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n) o) p) q) r) s) Czstotliwo pomiaru 3 lata (a) 6 m-cy (Cd, Tl, Hg) 0,1/0,2 (b) 0,2 (Se, Te, (Sb, Pb, Cr, TOC As, Co, Ni) Cu, Mn, V, Sn) 1,0 (c) 1 (d) 5 75 (e) HCl HF NH3 CO
30
1 rok 3 lata
0,2 0,2
1,0 1,0
5,0 (f) 5,0 (g)
(h)
30 (i)
5 (i)
rnie 1 rok 1 rok 6 m-cy rnie 1 rok
0,2 0,2 0,15 0,2 0,2 (r) (s)
1,0 (j) 1,0 (k) 1 1,0 (q) 1,0 1,0 (r) (s)
5,0 (l) 5,0 (m.) 5 (p) 1,0 (q) 5,0 5,0 (r) (s)
(n) 30 40 50
30 30 10 250
5 5 1 50
250
1000
rednie pgodzinne i warunki odniesienia 273K, 101,3 kPa, suchy gaz i 10% O2. Grupa zawiera Cd, Tl, Be. Limit 0,1 stosowany indywidualnie, 0,2 dotyczy sumy. As, Co, Ni, Pb. As, Co, Ni. Z wyjtkiem CH4. Wliczajc Zn. Cyjanki (rozpuszczalne) podane jako CN, fluorki (rozpuszczalne) podane jako F, wliczone take Pt, Pd i Rh. Graniczne wielkoci wymagane dla zwizkw organicznych podzielonych na trzy klasy zagroenia: (wg TALuft) Klasa 1: 20, Klasa 2: 100, Klasa 3: 150. Graniczna wielko emisji dotyczy sumy tego i innych zwizkw. Tylko Te i Se. As, Cr (VI), Co, Ni. Sb, Cr (III), Mn, Pd, Pb, Pt, Cu, Rh, Sn, V. (Cd, Tl, Hg, Se, Te, Sb, Cr(III), Mn, Pd, Pb, Pt, Cu, Rh, Sn, V). Graniczne wielkoci s wymagane dla okrelonych zwizkw organicznych (ok. 200) podzielonych na pi klas zagroenia: Klasa 1: 5, Klasa 2: 20, Klasa 3: 150, Klasa 4: 300, Klasa 5: 600. rednia pgodzinna. (Cd, Hg, Tl, As, Co, Ni, Se, Te, Sb, Cu, Pb, Cr, V, Fluorki) (Sb, As, Pb, Cr, Co, Cu, Mn, Ni, V, Sn, Se, Te) Graniczne wielkoci w fazie ustale. W pozwoleniu nie podano granicznych wielkoci. Rzeczywiste poziomy podawane s wstpnie i brane pod uwag przy wydawaniu pozwolenia. Wybrane elementy s podawane do wiadomoci corocznie.
Krajowe limity emisji do atmosfery z piecw WAPIENNICZYCH w krajach UE Ponisza tabela przedstawia krajowe graniczne wielkoci emisji. Wprowadzone wartoci s rne dla poszczeglnych krajw (rne czasy uredniania, warunki odniesienia, techniki pomiarowe, kryteria spenienia wymogw, itd.).
Zacznik A
Py, SO2, NOx, HCl mg/m3 Austria Belgia Dania Finlandia Francja Niemcy Grecja Irlandia Wochy Luksemburg Holandia Portugalia Hiszpania Szwecja Zjednoczone Krlestwo
Dane oparte Przepyw masy o kg/h P > 0,5 < 0,5 P P Na Na, R Na Na >5 Na Na P Na(d) >1 <1 > 25 > 0,5 >5
Py 50 50 150 20 - 40 50 - 150 40 100 50
SO2
NOx
HCl
500 250 300 500
500 150 200 500 500 (a) 1800 1800
100 50 30
100/150 (b) 50 50
750 500
150 250 25 50 (c) 40/50 (e)
2700 200 (e)
1500 900 (e)
Na=prawo krajowe; R=prawo regionalne; P=typowe zezwolenie a) limity emisji dla piecw obrotowych rozwaane dla kadego przypadku b) 100 dla nowych/zmodyfikowanych zakadw, 150 dla istniejcych c) dla starszych piecw do 250 mg/m3. d) Wytyczne IPC S2 3.01. e) Zalecane emisje. Poziomy zalecanych emisji nie stanowi granicznych wielkoci emisji, ale s przedmiotem rozwaa przy ustalaniu waciwych granicznych emisji dla danego zakadu. [W oparciu o informacje dostarczone przez specjalistw Technicznej Grupy Roboczej TWG]
Legislacja UE dotyczca produkcji cementu i wapna
Dyrektywa Rady 94/67/WE spalania odpadw niebezpiecznych Propozycja dyrektywy spalania odpadw przyjta przez Komisj 7 padziernika 1998 (O.J.
C372 2 grudnia 1998, str. 11-26).
121
Zacznik B
ZACZNIK B: OGRANICZANIE EMISJI NOX I SO2 W PRZEMYLE CEMENTOWYM

Ponisze tabele prezentuj (obecnie znan) liczb instalacji w skali przemysowej w krajach UE i EFTA stosujcych techniki ograniczania emisji NOx i SO2.
NOx Austria Dania Francja Niemcy Wochy Szwecja Szwajcaria Suma
1)
Chodzenie pomienia 3 10
Mineralizacja klinkieru 1 1 1 4
Opalanie etapowe 1 7 3 1 12
SNCR
SCR
15 2 1 18
11
13
bdzie oddane do dziaania pod koniec 1999 r.
[W oparciu o badania Cembureau przeprowadzone w kwietniu 1999 i informacje podane przez specjalistw Technicznej Grupy Roboczej]. SO2 Austria Belgia Dania Niemcy Wochy Szwecja Szwajcaria Zjednoczone Krlestwo Suma Dodatek absorbentu 2 2 11 1 1 1 14 1 5 1 1 1 Puczka mokra 1 Puczka sucha Wgiel aktywny
[W oparciu o badania Cembureau przeprowadzone w kwietniu 1999 i informacje podane przez specjalistw Technicznej Grupy Roboczej]
122

Bat Cementowo Wapienniczy 2004

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bat Cementowo Wapienniczy 2004

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KOMISJA EUROPEJSKA

Warszawa, stycze 2004

WSTP 1. Status niniejszego dokumentu

Cele niniejszego dokumentu

Jak rozumie i stosowa niniejszy dokument?

Przemys wapienniczy .............................................................................................................. 61

1 Przemys cementowy 1.1 Oglne informacje o przemyle cementowym

1995 30% 7% 23% 12% 6%

Cementownie (z piecami) 11 5 1 2 38 50 8 2 64 1 1 6 37 3 23 252

Cementownie (tylko przemiaownie) 1 3 5 20 29 1 2 1 5 1 68

1.2 Stosowane procesy i technologie

Plastiki Zuyte rozpuszczalniki

Drewno odpadowe Masa papierowa

Rysunek 1.6a: Podgrzewacz rusztowy

Rysunek 1.6b: Podgrzewacz cyklonowy

Rysunek 1.6c: prekalcynatorem

1.3 Obecne poziomy zuycia/emisji

rocznie na Mt klinkieru 1568000 t 61000 t 172000 t

Technika Chodzenie pomienia Palnik niskoemisyjny NOx Opalanie etapowe

Zastosowanie w Stopie systemach piecowych redukcji

Zgoszone emisje mg/m3 1 kg/ton 2 400 0,8 -

ok. 2,5 4 85 95% 100 - 200 0,2 0,4 3,5-4,5 5

0,2-0,4 4 Brak danych

Koszty 3 inwestycji 0,2 0,3 11 6 - 10 15 4

eksploatacji 0,1 0,4 1,4 1,6 0,5 - 1 Brak danych

Ograniczanie emisji niezorganizowanej

1.5 Najlepsze dostpne techniki BAT dla przemysu cementowego

Odzysk ciepa z gazw odlotowych.

1.6 Nowo powstajce techniki w produkcji cementu

1.7 Wnioski i zalecenia

2 Przemys wapienniczy 2.1 Oglne informacje o przemyle wapienniczym

Obrotowe Szybowe krgowe 0 8 2 5 4 7 1 1 0 0 0 0 4 5 8 45 2 5 0 0 21 31 2 0 5 0 0 0 1 0 0 67

Szybowe regeneracyjne 6 14 0 0 20 12 1 1 25 0 0 2 21 3 7 114

Inne szybowe 3 0 0 0 18 74 39 3 30 0 0 1 16 2 10 196

Suma 12 29 2 5 64 136 44 5 60 0 0 12 42 10 26 449

2.2 Stosowane procesy i technologie w produkcji wapna

Cieke Gazowe Niekonwencjonalne

Tabela 2.6: Paliwa stosowane przy wypalaniu wapna [EuLA]

Piec szybowy dwuskony

a) Grne palniki; b) Dolne palniki

1. Silos wapna 2. Dozowanie wapna 3. Dozowanie wody 4. Hydrator 5. Filtr

Magazynowanie mleka wapiennego

Inne rodzaje wapna

Piece wapiennicze produkujce na potrzeby wasne

2.3 Obecne poziomy zuycia / emisji

Zuycie energii (kWh/tona wapna) 5 15 30 20 45 18 35 20 40 10 15 18 25 35 100 17 45 23 40 31 38 20 25 20 25 20 35 100

produkuj reaktywne wapno palone

Techniki obniania emisji pyu

2.5 Najlepsze dostpne techniki BAT dla przemysu wapienniczego

Nowo powstajce techniki w przemyle wapienniczym

2.7 Wnioski i zalecenia

Mt MJ ng np. N2 Na Ni Nm3 NH3 NH4 cm NO NO2 NOx O2 Pb Pd Pucolana

ZACZNIK A: ISTNIEJCE PRZEPISY KRAJOWE I MIDZYNARODOWE

50 50 50 50 - 150 50 (b) 50 50 (c) 50 50 (d) 50 50 100 150 50 30 (f) 15 (f) 50 100

50 10 (f) 50 50 300/250 (g) 50 (h) 300/250 (g) 50 (h) 20 50 (k) (l)

600 100 (i) (l)

1800 800 (j) 1300 (j)

10000 (h) 10000 (h) 0,1 (k) 0,1 0,1 0,1

5,0 (f) 5,0 (g)

rnie 1 rok 1 rok 6 m-cy rnie 1 rok

0,2 0,2 0,15 0,2 0,2 (r) (s)

Py 50 50 150 20 - 40 50 - 150 40 100 50

500 250 300 500

500 150 200 500 500 (a) 1800 1800