Sieci wsppracy, grona i terytorialne ROLNICTWA I AGROBIZNESU STOWARZYSZENIE EKONOMISTW systemy produkcyjne jako koncepcja ...

Roczniki Naukowe l tom IX

zeszyt 2

15

Mieczysaw Adamowicz
Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

SIECI WSPPRACY, GRONA I TERYTORIALNE SYSTEMY PRODUKCYJNE JAKO KONCEPCJA ROZWOJU OBSZARW WIEJSKICH NETWORKS, CLUSTERS AND TERRITORIAL PRODUCTION SYSTEMS AS A CONCEPT FOR RURAL AREAS DEVELOPMENT
Sowa kluczowe: dystrykt przemysowy, grono, klaster, terytorialny system produkcyjny, rozwj wsi Key words: industrial district, cluster, territorial production systems, rural development
Synopsis. Tworzenie dystryktw przemysowych, klastrw, gron, sieci i terytorialnych systemw wsppracy wprowadzajc rwnolege do zjawisk konkurencji formy wsppracy i wspdziaania przyczynia si do tworzenia kapitau spoecznego i moe by traktowane jako sposb pobudzania rozwoju obszarw wiejskich.

Wstp
Niezalenie od kryteriw wyrniania obszary wiejskie stanowi przestrze mniej zaludnion i sabiej rozwinit pod wzgldem gospodarczym ni miasta. Zajmujc okoo 90% terytorium kraju, na ktrym zamieszkuje niespena 40% ludnoci reprezentuj problemy rozwojowe bdce przedmiotem zainteresowania rnych dziedzin nauki, polityki gospodarczej i polityki spoecznej. W skali kraju objte s te polityk regionaln, ktrej cz intraregionalna moe by silnie zrnicowana. To zrnicowanie jest przedmiotem szczeglnego zainteresowania wadz lokalnych, ktre maj pen autonomi w okrelaniu kierunkw i polityki rozwoju oraz zadanie sprawnego administrowania i zarzdzania rozwojem lokalnym. Okrelone terytorium charakteryzuje si konkretn struktur przedmiotow i podmiotow gospodarki, ktra tworzy zoony system powiza i interakcji wewntrznych i zewntrznych, zaleny od struktury instytucjonalnej, uznawanych wartoci i kultury. W modelu pastwa demokratycznego opartego na zasadach gospodarki rynkowej, indywidualne podmioty gospodarujce gospodarstwa domowe i przedsibiorstwa, ale take organizacje publiczne i pozarzdowe nie nastawione na zysk, rywalizuj o korzyci ekonomiczne na rynkach lokalnych i zewntrznych. Sprawno mechanizmu funkcjonowania spoeczno-ekonomicznych ukadw lokalnych czy regionalnych i osigane efekty przez poszczeglne podmioty gospodarujce zale nie tylko od konkurencji i zdolnoci wygrywania rywalizacji, ale take od wspdziaania i wsppracy. Pogodzenie obiektywnie wystpujcej konkurencji midzy podmiotami z potrzeb wspdziaania i wsppracy jest moliwe przy obecnoci w ukadach lokalnych organizacji zdolnych peni funkcje koordynacyjne i kontrolne. Zdolno i umiejtno wsppracy stanowi podstaw niematerialnej formy kapitau jak jest kapita spoeczny, a formami zapewniajcymi realizacj tej wsppracy s m.in. sieci wsppracy i kooperacji, sieci obywatelskiego zaangaowania, dystrykty lub grona (klastry) przemysowe, terytorialne systemy produkcyjne czy instytucje poredniczce i wspierajce przedsibiorczo takie jak inkubatory innowacji, centra innowacyjnoci, parki naukowe itp. Opracowanie ma na celu przedstawienie koncepcji terytorialnych systemw produkcyjnych i jej zastosowanie dla rozwoju obszarw wiejskich.

Istota i charakter rozwoju wsi w skali lokalnej

Przestrze przyrodnicza, gospodarcza i spoeczna stwarza mniej lub bardziej dogodne warunki dla osiedlania si ludnoci i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej. Te niejednorodne cechy

16

M. Adamowicz

otoczenia i naturalne skonnoci ludzi do ycia i dziaania w zbiorowoci kreuj zrnicowane warunki lokalizacji i wpywaj na powstawanie orodkw i regionw szybszego rozwoju, ktre przycigaj ludzi i przedsibiorstwa z regionw sabiej rozwinitych. Rozwj rodowisk i orodkw dogodniejszego ycia i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej moe by wzmagany przez odpowiedni polityk regionaln i lokaln kreowan przez wadze krajowe, regionalne i lokalne. Istnieje wiele teorii wyjaniajcych podstawy, czynniki i bariery rozwoju regionalnego i lokalnego. Tradycyjne teorie lokalizacji dziaalnoci gospodarczej zwracay uwag na czynniki zasobowe oraz korzyci i koszty aglomeracji czy rynki zbytu, ktre decydoway o ksztatowaniu si orodkw centralnych czy przestrzennym rozmieszczeniu produkcji. Koncepcja biegunw wzrostu oraz modele potencjau i grawitacji wyjaniay zjawiska przycigania i skupiania si przemysu i innych dziaalnoci gospodarczych w orodkach, rdzeniach czy biegunach wzrostu, a zjawisko rozprzestrzeniania si ich wpywu na otoczenie ujawniao si skutkami zmian w przestrzeni gwnie w postaci polaryzacji. Wiele ze wskazanych koncepcji ograniczao si do okrelenia stanu gospodarki w przestrzeni, jej struktury, czynnikw i skutkw powstania orodkw silniej rozwinitych i rnicowania si przestrzeni. Nie wyjaniaj one bezporednio, majcych kluczowe znaczenie, zjawisk wzrostu i rozwoju regionw i ukadw lokalnych. Problematyka wzrostu regionw i rnicowania dynamiki rozwojowej oraz sposobw oddziaywania na regionalne procesy rozwojowe, zwaszcza pod ktem ograniczenia dysproporcji rozwojowych, doganiania i konwergencji regionalnej jest przedmiotem zainteresowania wspczesnych nauk ekonomicznych i regionalnych, w ktrym kluczowe miejsce zajmuje postp technologiczny, wiedza i innowacje oraz zadania i procesy zwizane z wykorzystaniem tych czynnikw sprawczych do poprawy oglnego poziomu dobrobytu ludnoci. Podnoszenie oglnego poziomu dobrobytu mieszkacw uzalenione jest zawsze od wzrostu gospodarczego i stanu rodowiska oraz ksztatowania si stosunkw spoecznych na okrelonym terytorium. Zapewnienie rwnowagi celw ekonomicznych, spoecznych i rodowiskowych ukierunkowanych na rozwj w dugim horyzoncie czasu oznacza oparcie funkcjonowania ukadw lokalnych i regionalnych na zasadzie rozwoju trwaego i zrwnowaonego. Rozwj regionalny i lokalny ma charakter wielopaszczyznowy i wyraa si w poprawie wskanikw wzrostu gospodarczego, jak te moe by mierzony kryteriami spoecznymi albo te jakociowymi parametrami poziomu ycia mieszkacw. Rozwj ten polega na racjonalnym wykorzystaniu zarwno wewntrznych czynnikw, jak te zewntrznych uwarunkowa i czynnikw rozwoju danego terytorium. Rozwj regionalny czy lokalny jest procesem spoecznym polegajcym na uaktywnianiu spoecznoci danego terytorium, wykorzystaniu wasnych zasobw i rodkw zewntrznych oraz rozwijaniu wsppracy midzy jednostkami tworzcymi dan spoeczno i dany ukad gospodarczy. Obszary wiejskie charakteryzuj si rozproszeniem osadnictwa, ma gstoci zaludnienia, dominacj przestrzennych form gospodarowania, gwnie rolnictwa i lenictwa, tradycyjn struktur gospodarki z niewielkim udziaem przemysu i usug wystpujcych gwnie w formie maych i rednich przedsibiorstw. Obszary wiejskie, to dominacja specyficznych form kultury i wystpowania silnych wizi spoecznych oraz due uzalenienie warunkw produkcji i ycia od rodowiska przyrodniczego. Te specyficzne cechy stwarzaj okrelone uwarunkowania rozwojowe, rnice je znacznie od obszarw miejskich, gdzie wan rol odgrywa blisko przestrzenna podmiotw gospodarczych, bogactwo rodzajw i form wytwrczoci, zoona struktura gospodarcza, spoeczna i kulturowa oraz wielofunkcyjno gospodarcza i spoeczna. Obszary wiejskie nie stwarzaj dobrych warunkw do koncentracji dziaalnoci, a w systemach ukadw przestrzennych wykazuj cechy peryferyjnoci, penic funkcje suebne wobec wikszych dynamicznych orodkw gospodarczych rozwijaj si wolniej. Poziom rozwoju tych obszarw zaley od stopnia przeksztacenia i dynamiki zmian tradycyjnej struktury gospodarczej i spoecznej, od wyksztatowania si pozarolniczych funkcji i zdolnoci ich zaoferowania nabywcom zewntrznym i zdolnoci kooperowania z orodkami centralnymi z obszarami bardziej rozwinitymi, std dla rozwoju obszarw wiejskich istotne znaczenie maj te koncepcje, ktre uatwiaj przepyw wiedzy, technologii, dyfuzj innowacji, adaptacj i dostosowanie do zmieniajcych si uwarunkowa oraz wspieraj rne formy wsppracy i kooperacji.

Sieci wsppracy, grona i terytorialne systemy produkcyjne jako koncepcja ...

17

Rozwj wsi w ukadach lokalnych i regionalnych obejmuje zoone procesy, na ktre nakadaj si rne cele i partykularne interesy wielu podmiotw gospodarczych. Istot rozwoju jest osignicie zgodnoci midzy celami indywidualnymi a oglnym celem rozwoju jednostki terytorialnej. Poniewa w proces rozwoju zaangaowani s rni aktorzy spoecznoci lokalnej czy regionalnej, ktrych cele mog mie charakter konkurencyjny czy przeciwstawny wan rol w tym procesie spenia samorzd terytorialny, ktry moe koordynowa dziaalno poszczeglnych grup podmiotw i aktywizowa do dziaania ca spoeczno tworzc funkcjonalno-przestrzenne sieci wsppracy i interakcji.

Marshallowskie i woskie okrgi przemysowe

Rozwj gospodarczy w skali lokalnej i regionalnej przy wykorzystaniu wewntrznych si i czynnikw rozwoju sta si przedmiotem bada rnych dyscyplin naukowych. Oprcz geografii ekonomicznej, studiw regionalnych i przestrzennych t problematyk zainteresowaa si take ekonomia, socjologia i zarzdzanie. W wyniku tego zainteresowania powstao wiele koncepcji i uj teoretycznych zblionych do siebie, ale nawietlajcych zagadnienie z rnych punktw widzenia. Wszystkie one maj wsplny przedmiot bada oraz wsplne podstawy i elementy, takie jak: podkrelenie roli koncentracji dziaalnoci w przestrzeni, specjalizacji i elastycznoci produkcji, powiza sieciowych oraz rnych form wsppracy midzy przedsibiorstwami i instytucjami, roli wiedzy i innowacji, kapitau ludzkiego i spoecznego oraz otoczenia kulturowego. Pierwsz wan podbudow teoretyczn dla takiego rozumienia rozwoju w ukadach przestrzennych stworzy jeszcze w latach dwudziestych XX wieku Marshall, proponujc koncepcj okrgu przemysowego. Ten ekonomista zauway, e zachodz wyrane procesy koncentracji gazi przemysu w dogodnych miejscach w przestrzeni [Marshall 1925]. Zwaszcza w miastach powstaway skupiska firm z rnych sektorw pokrewnych, szczeglnie maych, wyspecjalizowanych warsztatw rzemielniczych oferujcych rne produkty, wok ktrych funkcjonuj rnego rodzaju instytucje usugowe tworzce specyficzne rodowisko lokalne, ktre charakteryzuj si szybkim rozwojem. W tych rodowiskach lokalnych Marshall zauway wystpowanie tzw. efektw zewntrznych pozytywnie oddziaywujcych na rozwj regionu w postaci tzw. korzyci skali i aglomeracji. W okrgach (dystryktach) przemysowych, obserwowanych gwnie w Anglii przybieray one form specyficznej atmosfery przemysowej promujcej etos pracy, przedsibiorczo i okrelone zachowania i zwyczaje, efekty rozlewania si wiedzy i umiejtnoci na lokalnym rynku pracy, rozwoju pokrewnych i kompleksowych gazi wytwrczoci, atwiejszego dostpu do specjalistycznej wiedzy i specjalistycznego sprztu, wyspecjalizowanego rynku pracy itp. Na powodzenie tych okrgw przemysowych wpyway czynniki zarwno natury ekonomicznej, jak te socjologicznej i antropologicznej. Funkcjonowanie dystryktw przemysowych opierao si na obowizujcych wartociach spoecznych oraz stabilnej wsplnocie lokalnej. Na podstawie koncepcji Marshalla w latach osiemdziesitych rozwiny si badania nad nowymi dystryktami przemysowymi, ktrych rozwj zaobserwowano gwnie na obszarach rodkowych Woch (Emilia Ramagna). Badania Becottioniego i innych wykazay, e niektre regiony woskie charakteryzuj si skoncentrowanym wystpowaniem wyspecjalizowanych w pewnej dziedzinie maych i rednich firm, czsto komplementarnych wobec siebie powizanych rnymi relacjami, rodzinnymi i handlowymi, ktre silnie ze sob wsppracuj [Pietrzyk 2000]. Tworzona w ten sposb sie wsppracy opiera si na wizach rodzinnych, tradycjach historycznych, normach spoecznych i kulturowych. Funkcjonujce w obrbie dystryktu wyspecjalizowane firmy s elastyczne i otwarte na szybko zmieniajcy si popyt rynku lokalnego i globalnego. Podstaw wystpujcych wizi i interakcji jest wzajemne zaufanie. Drobne przedsibiorstwa byy zdolne skoncentrowa si na inwestowaniu w wiedz i umiejtnoci dotyczce wytwarzania konkretnej fazy produkcji lub dziedziny kompetencji i tworzyy porozumienia i alianse albo sieci wsppracy z rnymi firmami, kreujc w ten sposb du zdolno zaspokajania szerszego, bardziej kompleksowego popytu. Dua koncentracja tych maych firm zachcaa inne firmy do rozwijania usug specjalistycznych, wdraania innowacji, co z idc na og w parze popraw infrastruktury tworzyo, mimo rozdrobnienia firm, zewntrzne efekty skali, ktre pozwalay na konkurowanie z wikszymi przedsibiorstwami.

18

M. Adamowicz

Zasug Marshalla byo wykazanie korzyci zewntrznych wynikajcych z aglomeracji firm powizanych kooperacja pionow, a jednoczenie konkurujcych w ramach tych samych sektorw. Korzyci zewntrzne wynikajce z aglomeracji przybieray formy wikszej specjalizacji, wyszych kompetencji, efektw skali produkcji, lepszej informacji i komunikacji, lepszego dostpu do wykwalifikowanych kadr i inne [Gancarczyk, Gancarczyk 2002]. Korzyci jakie zaobserwowano przy rozwoju dystryktw przemysowych we Woszech byy w znacznej czci podobne do tych, na ktre wskazywa Marshall, regiony woskie jednake miay t przewag, e agresywnie wchodziy na rynki zewntrzne, szybko modernizoway swoj dziaalno, prowadziy wsplny marketing i dziaalno eksportow. Wanym czynnikiem ich sukcesu jest nie tylko wsppraca midzy firmami, ale te wsppraca firm z lokalnymi wadzami publicznymi, ktre usilnie wspieraj rozwj gospodarki regionu. Firmy rozwijajc bardziej zoone formy kooperacji osigaj moliwo specjalizacji i skali produkcji. Wsppraca i blisko przestrzenna oraz ruchliwo zatrudnionych prowadz do wysokiej innowacyjnoci. Sukces woskich okrgw przemysowych, ktre rozwijay si gwnie na obszarach wiejskich wzbudziy due zainteresowanie zarwno naukowcw, jak i politykw zajmujcych si rozwojem obszarw wiejskich zarwno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych. W drugiej poowie lat osiemdziesitych rzdy niektrych pastw i samorzdy regionalne wiadomie zaczy wprowadza polityk wspierania kooperacji, aliansw i sieci wsppracy midzy podmiotami gospodarczymi i rnymi organizacjami dziaajcymi na rzecz rozwoju lokalnego.

Sieci wsppracy
Sukces rozwojowy woskich okrgw przemysowych stanowi przesank do praktycznego wspierania tej koncepcji wsppracy midzy firmami w programach rozwoju, zwaszcza obszarw wiejskich i sabiej rozwinitych w Danii, Stanach Zjednoczonych i innych krajach. Trzyletni projekt wprowadzony w 1989 roku w Danii obejmowa intensywny program szkolenia ludzi okrelanych brokerami (porednikami, agentami) w celu tworzenia sieci wsppracy zwaszcza maych i rednich przedsibiorstw, a nastpnie stopniowego finansowego wspierania dziaa w sferze tworzenia koncepcji, planowania i wdraania programu. Popierano zwaszcza takie dziaalnoci sieciowe, jak: wsplny marketing, produkcja, inwestowanie w innowacje i rozstrzyganie problemw, prowadzenie prac badawczych i rozwojowych oraz skup i obrt produktami [Rosenfeld 2001]. Poza szkoleniami i finansowym wsparciem rnych form aktywnoci przeprowadzono szerok kampani informacyjn w mediach. W tworzeniu sieci wsppracy wykorzystano dowiadczenia woskich dystryktw przemysowych, amerykaskich programw wspierania innowacji i maego biznesu oraz krajowe dowiadczenia spdzielczoci, a take wspprac z wyspecjalizowanymi instytucjami, orodkami rzdowymi, organizacjami pozarzdowymi i innymi formami samorzdu, ktre wsplnie tworzyy sie i udzielay w niej niezbdnych usug. Strategie rozwoju wsppracy midzy firmami zostay zaadaptowane w Stanach Zjednoczonych, gdzie stay si istotnym podejciem do rozwoju, zwaszcza sabiej rozwinitych obszarw wiejskich. Tutaj take istotnym czynnikiem przewodnim tej koncepcji byy tradycyjne wspdziaania w formach spdzielczych. Tworzenie sieci wsppracy na obszarach wiejskich dotyczyo nie tylko dziaa zwizanych z rolnictwem, ale rnymi sektorami gospodarki wykorzystujcymi zwaszcza lokalne surowce i zasoby. Cech amerykaskich programw budowy sieci wsppracy byo niewielkie wsparcie finansowe ze strony programw rzdowych, a podkrelenie efektywnej przedsibiorczoci we wspdziaaniu z rnymi fundacjami i instytucjami. Prowadzenie wielu lokalnych i regionalnych sieci stao si przesank do zainicjowania w 1993 roku programu pod nazw USNET, wspierania sieci modernizowania przemysu i adaptacji nowych technologii obejmujcych 12 stanw w USA. Chocia nie bya to inicjatywa skierowana na obszary wiejskie, w rzeczywistoci wikszo z przyjtych projektw realizowana bya na wsi. Wiejskie sieci wsppracy rozwoju zwaszcza w Stanach Zjednoczonych miay dwie charakterystyczne cechy wyrniajce je od sieci powstajcych w miastach. Po pierwsze reprezentoway one koncepcje tzw. mikkiego podejcia odrniajce je od twardych, czyli trudnych problemw rozwojowych spoecznoci miejskich. Ta mikko wyraaa si w rozprzestrzenianiu sieci na wikszym obszarze, skupieniu wikszej liczby uczestnikw sieci, mniejszym nacisku na efekty finansowe,

Sieci wsppracy, grona i terytorialne systemy produkcyjne jako koncepcja ...

19

a wikszym zwracaniu uwagi na charakter i jako wsppracy. Oznacza to, e wiejskie sieci wsppracy wyrastay gwnie nie z chci pomnaania zysku, ale z potrzeby zapobiegania degradacji czy wystpieniu sytuacji kryzysowych. W tych tzw. mikkich sieciach przedsibiorstwa rwnie kieruj si zyskiem, ale niekoniecznie zysk jest gwnym motorem dziaania. Wane jest wsplne dziaanie z innymi podmiotami, dostp do informacji, obnika kosztw, dostp do nowych technologii i rynkw. Mikkie sieci powstajce w Stanach Zjednoczonych na pocztku lat dziewidziesitych obejmoway przecitnie 30 rnego rodzaju organizacji. Liczba organizacji tworzcych tzw. twarde sieci wsppracy, majce bardziej formalny zakres, nastawione na zysk bya na og mniejsza i rzadko dochodzia do kilkunastu. Mikkie sieci nie wymagajce sztywnych regu wsppracy, staych formalnych struktur zarzdzania i bezwzgldnej lojalnoci maj wiksze szanse na przetrwanie i kontynuacj dziaania na obszarach wiejskich ni twarde formy dziaalnoci i wsppracy. Formy, zakres i efekty funkcjonowania wiejskich sieci wsppracy w Stanach Zjednoczonych rni si znacznie, gdy na terenie tego wielkiego kraju wystpuje wielkie zrnicowanie warunkw oraz problemw rozwojowych. Przeprowadzone oceny funkcjonowania sieci wsppracy pozwalaj na pewne stwierdzenia natury oglnej [Rosenfeld 2001]: rozwj sieci wsppracy wzmocni pozycj i spoeczne znaczenie maych i rednich przedsibiorstw na obszarach wiejskich, nawet w stosunkowo dobrze rozwinitych i uprzemysowionych regionach kraju. istotn cech wiejskich sieci wsppracy jest integrowanie rozproszonych zasobw, tak by wsplnie osign korzystne efekty skali produkcji; to osigane jest przez tworzenie efektywnego systemu przepywu informacji oraz dostpu do innowacji, specjalistycznych usug oraz doradztwo; oznacza to, e funkcjonowanie w sieci obnia koszty jednostkowe i moe zapewni osignicie korzystniejszych cen na wytwarzane produkty; wzmacnia si sia przetargowa i pozycja konkurencyjna podmiotw uczestniczcych w sieci, sieci wsppracy stanowi dobry start dla dalszych przedsiwzi i rozwoju rnych pozarolniczych funkcji na obszarach wiejskich, usug turystycznych, przetwrstwa rolniczego, przetwrstwa drewna i innych; sieci stwarzaj wic podstawy do rozwoju pozarolniczej przedsibiorczoci na obszarach wiejskich zwizanej z ich podstawowymi zasobami naturalnymi i rzeczowymi, programy wsppracy w wiejskich sieciach stwarzaj szans uczestniczenia maych i rednich przedsibiorstw na rynkach globalnych, dostp do informacji, stworzenie nowoczesnych systemw komunikacji, sprawne komunikowanie, wspln sprzeda, uatwione wchodzenie na nowe rynki itp., sieci uatwiaj dostp do nowych technologii, usprawniaj wdraanie innowacji i gotowych systemw jakoci; podnosi si oglna sprawno i efektywno systemw produkcji i dystrybucji towarw, dziaalno wiejskich podmiotw gospodarczych cechuje si na og i ma skal i duym zrnicowaniem dziaalnoci. Sieci wsppracy umoliwiaj stowarzyszanie si poszczeglnych podmiotw w grupy zainteresowane osiganiem okrelonych celw, nawet bez powoywania formalnych stowarzysze i instytucji. Wszystkie sieci wsppracy stwarzaj wic swoistego rodzaju samorzd osb wykonujcych nowe zawody i funkcje. Powizania sieciowe s na og zwizane z okrelon przestrzeni geograficzn, chocia mog istnie take sieci ponadregionalne. Czsto i intensywno powiza sieciowych wewntrz regionu ma podstawowe znaczenie dla konkurencyjnoci regionu i funkcjonujcych w jego obrbie podmiotw gospodarczych. Powizania sieciowe zapewniajce wystpowanie rnego rodzaju relacji (pionowych i poziomych) tworz acuchy dodanej wartoci uoone w okrelonej sekwencji oraz konstelacje (koalicje) tworzenia wartoci, w ktrych powizania mog nie podlega jednokierunkowej sekwencji. To wymaga wzajemnego zaufania, wspdziaania i solidarnoci, ktre przejawiaj si w postaci kapitau spoecznego. Stworzona przez Colemana i Putmana koncepcja kapitau spoecznego wsplnot regionalnych i obywatelskich, charakteryzujcych si wysokim poziomem wzajemnego zaufania, normami zaangaowania na rzecz dobra publicznego i gst sieci stowarzysze publicznych, sprzyja wzrostowi gospodarczemu regionu i przynosi korzyci firmom uczestniczcym w sieciach wsppracy. W krajach pozaeuropejskich nieformalne formy

20

M. Adamowicz

powiza w sieciach, tworzc kapita dziaalnoci na rzecz dobra wsplnego, zastpowane s czsto bardziej pragmatycznymi i bardziej formalnymi formami kooperacji ekonomicznej i aliansami strategicznymi zawieranymi dla osigania wsplnego interesu [Putmann 1995, Coleman 1998].

Korzyci tworzenia gron i lokalnych systemw produkcyjnych

Zwrcenie uwagi na rozwj gron i lokalnych systemw produkcyjnych wynika midzy innymi z korzyci jakie one mog przynie dla rozwoju okrelonych regionw czy ukadw lokalnych. Koncepcja ta ma zastosowanie zarwno w kreowaniu konkurencyjnoci midzynarodowej, jak i w skali lokalnej, tym samym dotyczy rnych dziedzin gospodarki, w tym rolnictwa i agrobiznesu, ktre stanowi podstawowy trzon gospodarki wiejskiej i wszelkich ukadw lokalnych i regionalnych. Wydaje si, e koncepcje dystryktw, ukadw sieciowych, klastrw i lokalnych (terytorialnych) systemw produkcyjnych mog mie szerokie zastosowanie do rozwoju rolnictwa i obszarw wiejskich. Rozwj tych koncepcji wie si ze skupieniem na okrelonym obszarze firm produkcyjnych i usugowych, instytucji i organizacji wspomagajcych oraz rozwoju form wsppracy i wspdziaania midzy nimi, tworzeniem nowych form kapitau spoecznego, podnoszeniem zdolnoci innowacyjnych, podwyszaniem poziomu konkurencyjnoci i osiganiem korzystnych parametrw rozwoju ekonomiczno-spoecznego. Istniejce i organizowane spdzielnie oraz grupy producenckie na wsi s jednak dopiero zacztkiem tworzenia form lokalnych systemw produkcyjnych. Niezbdne jest wielostronne dziaanie i odpowiednia polityka wspierania rozwoju tej koncepcji. Wan rol mog w tym wzgldzie odgrywa samorzdowe wadze terytorialne (regionalne i lokalne), samorzd zawodowy, organizacje pozarzdowe oraz sfera naukowo-badawcza. W niektrych regionach kraju powstay zacztki lokalnych systemw produkcyjnych w takich branach, jak: sadownictwo, warzywnictwo czy mleczarstwo. Pomocna w rozwijaniu koncepcji lokalnych systemw produkcyjnych moe by analiza acuchw produkcyjnych (acuchw dostaw), w ktrych wszystkie organizacje gospodarcze dziaajce na danym terytorium, niezalenie jakie s, organizacje publiczne, przedsibiorstwa, samorzdy gospodarcze i pojedyncze podmioty realizujce swoj misj i swoje cele przez obsug nabywcw, klientw, dostawcw, udziaowcw i innych interesariuszy. Dziaanie danej organizacji zaley od dziaania innych organizacji, ktre tworz acuch produkcyjny. acuch taki mona organizowa, mona te nim zarzdza. Istot acucha dostaw jest wsppraca midzy organizacjami tworzcymi ten acuch, a konkurencja przenosi si na sfer zewntrzn. Konkurencja wzmaga si midzy acuchami dostaw. Jednym z warunkw powstania i rozwoju terytorialnych systemw produkcyjnych w rolnictwie jest znaczna koncentracja podmiotw zajmujcych si produkcj podobnych lub komplementarnych produktw (np. producentw owocw, warzyw, przetwrstwa itp.) W wielu regionach kraju wystpuje ponadprzecitna koncentracja produkcji niektrych produktw rolnych. Obok koncentracji podmiotw gospodarczych specjalizujcych si w produkcji podobnych lub komplementarnych produktw niezbdnym warunkiem rozwoju terytorialnych systemw produkcyjnych jest istnienie wzajemnych relacji powiza pomidzy trzema kluczowymi grupami aktorw lokalnego systemu gospodarczego: przedsibiorstwami, wiatem nauki (uniwersytety i instytucje naukowobadawcze) oraz wadzami rzdowymi i samorzdowymi szczebla regionalnego lub lokalnego. Bardzo wan paszczyzn interakcji w systemach powinna by wsppraca instytucji naukowych z podmiotami gospodarczymi, tj. gospodarstwami rolnymi oraz firmami przetwrstwa spoywczego. Jednostki naukowe i naukowo-badawcze powinny by cennym rdem innowacji w zakresie postpu biologicznego, technicznego i organizacyjnego wprowadzanego w podmiotach gospodarczych. Wsppraca z wadzami rzdowymi oraz samorzdowymi powinna polega na komunikowaniu problemw dotyczcych funkcjonowania systemw przez ich uczestnikw oraz na podejmowaniu dziaa wspierajcych ich rozwj. Na szczeblu centralnym polega to gwnie na tworzeniu ram prawnych, stymulujcych grupow przedsibiorczo. Jednak waniejsz rol do odegrania w procesie powstawania i rozwoju gron maj wadze samorzdowe na szczeblu wojewdzkim, powiatowym i gminnym. Ich zadaniem jest podejmowanie dziaa usuwajcych bariery konkurencji, organizowanie forum spotka potencjalnych uczestnikw grona, wspieranie prac badawczo-rozwojowych nad technologiami zwizanymi z obszarem funkcjonowania systemu oraz organizowanie wyspecjalizowanych programw owiatowych i szkoleniowych.

Sieci wsppracy, grona i terytorialne systemy produkcyjne jako koncepcja ...

21

Terytorialne systemy produkcyjne nie mog si trwale uksztatowa, jeeli nie ma woli i umiejtnoci wsppracy. Nie wystarczy sama koncentracja przestrzenna przedsibiorstw, bowiem rozwj systemw zaley od zdolnoci lokalnych aktorw do organizowania relacji partnerskich, od umiejtnoci zarzdzania ukadem: kooperacja konkurencja.

Literatura
A Governors Guide to Cluster-Based Economic Development 2002: Washington. Brodzicki T., Szulika S. 2002: Koncepcje klastrw a konkurencyjno przedsibiorstw. Organizacja i Kierowanie Nr 4 (110), Warszawa. Christopulos D.C., Kukliski A. 2001: Globalization, Experiences and Prospects. Friedrich Ebert Etiffung and The Polish Association for the Club of Rome. Warshaw. Coleman J.S. 1998: Social Capital In the creating of human capital. American Yournal of Sociologists 94. Gancarczyk J., Gancarczyk M. 2002: Konkurencyjno skupisk przemysu (clusters) od korzyci zewntrznych do korzyci w sieci. Studia Regionalne i Lokalne Nr 2-3, s. 78, 86. Grycuk A. 2003: Koncepcja gron w teorii i praktyce zarzdzania. Organizacja i Kierowanie Nr 3 (113) s. 3-16. Kukliski (red). 2001: Globalization. Experiences and Prospects, Fridrich Ebert Stittung, Warszawa. Rosenfeld M.A. 1925: Principles of Economics, London Macmillan. Marshall P. 1925: Principles of Economics. London Mc Millan. Olejniczak K. 2003: Apetyt na grona? Koncepcja gron oraz koncepcje bliskoznaczne w teorii i praktyce rozwoju regionalnego. Studia Regionalne i Lokalne Nr 2(12) s.55-76. Pietrzyk I. 2000: Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w pastwach czonkowskich. PWN, Warszawa, s. 44-45. Porter M. 1998: Clusters and the New Economics of Competition. Harward Business Review, listopad-grudzie. Porter M.E. 1990: The Cooperative Adventage of Nations. Free Press, Nowy Jork. Porter M.E. 2001: Porter o konkurencyjnoci. PWE Warszawa, s. 248-261. Putmann P. 1995: Demokracja w dziaaniu. Znak, Krakw. Rosenfeld S. 2001: Networks and Clusters: The Yin and Yang Rural Development [Jn:] Smart Firms In Small Town. The Aspen Institute State Policy Programmes s. 103-119. Szymoniuk B. 2003: Klastry wiejskie na Lubelszczynie praktyka grupowej przedsibiorczoci. Organizacja i Kierowanie Nr 2(12) s. 113-124.

Summary
The aim of the paper is to present different concepts of territorial production systems including such as Marschalls and new industrial districts, cooperation networks, clusters etc. which could be applied in rural development programmes. The key elements of local clusters are presented. Advantages for actors operating in territorial production systems are discussed. Adres do korespondencji: prof. dr hab. Mieczyaw Adamowicz Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ul. Nowoursynowska166 02-787 Warszawa tel. (0 22) 593 00 00 e-mail: mieczyslaw_adamowicz@sggw.pl