Dzierżanowski, Szultka - Wspieranie Rozwoju Klastrów W Polsce I Za Granicą - Doswiadczenia I Wyzwania

WSPIERANIE ROZWOJU KLASTRW W POLSCE I ZAGRANIC
DOWIADCZENIA I WYZWANIA
GDASK 2008
Opracowanie pod redakcj: Maciej Dzieranowski, Stanisaw Szultka Autorzy: Ronald Botham, Zbigniew Dynak, Maciej Dzieranowski, Kristofer Erlandsson, Krzysztof Gulda, Kincso Izsak, Mikael Kedbck, Helmut Kergel, Piotr Kryjom, Micha Kuberka, Andrzej Rybka, Stanisaw Szultka Konferencja i publikacja w ramach wsppracy z Fundacj Konrada Adenauera Instytut Bada nad Gospodark Rynkow ul. Do Studzienki 63, 80-227 Gdask tel.: 058 524 49 00 faks: 058 524 49 08 www.ibngr.pl ibngr@ibngr.pl
ISBN 978-83-7615-023-9
SPIS TRECI
Wstp ..............................................................................................................................5 Cz I Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw Krzysztof Gulda, Ministerstwo Gospodarki Klastry jako szansa dla przedsibiorczoci .................................................................8 Maciej Dzieranowski, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow Klastry jako narzdzie polityki ...................................................................................10 Stanisaw Szultka, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow Polityka wspierania klastrw w Polsce dowiadczenia, ocena i wnioski na przyszo ................................................................................................................. 12 Zbigniew Dynak, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego Moliwoci wsparcia regionalnych blokw kompetencji na Dolnym lsku.......16 Piotr Kryjom, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Zesp Wdraania Instrumentw Finansowych Dowiadczenia PARP z wdraania instrumentw wspierajcych powizania kooperacyjne (klastry) ........................................................................... 20 Micha Kuberka, Pleszewski klaster kotlarski Dowiadczenia w zakresie rozwoju inicjatywy klastrowej w Pleszewie .............. 24 Andrzej Rybka, Dolina Lotnicza Dowiadczenia Doliny Lotniczej w zakresie wsparcia klastrw w Polsce........... 28 Cz II Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe Kincso Izsak, Komisja Europejska, Dyrekcja ds. Przedsibiorczoci i Przemysu Naprzeciw klastrom o znaczeniu wiatowym w Unii Europejskiej ..................... 34 Helmut Kergel, VDI/VDE Innovation + Technik GmbH, International Technology Co-operation and Cluster, Niemcy Niemieckie dowiadczenia dotyczce polityki wspierania klastrw.................... 38
Prof. Ronald Botham, Uniwersytet w Glasgow, Wielka Brytania Szkockie dowiadczenia dotyczce polityki wspierania klastrw ........................ 43 Kristofer Erlandsson, Process Simulation AKEAB, Szwecja Dowiadczenia szwedzkie w zakresie polityki rozwoju klastrw......................... 46 Micke Kedbck, Future Position X, Szwecja Dowiadczenia i obszary wsppracy klastrw szwedzkich.................................. 49
Wstp
WSTP
Z przyjemnoci oddajemy do Pastwa rk publikacj powicon tematyce rozwoju klastrw, ktra powstaa na bazie konferencji zatytuowanej Polityka rozwoju bazujca na klastrach dowiadczenia zagraniczne, wsppraca midzynarodowa klastrw i rekomendacje dla Polski, ktra odbya si w Warszawie 28 listopada 2008 r. Konferencja ta zostaa zorganizowana przez Instytut Bada nad Gospodarka Rynkow we wsppracy z Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci i Fundacj Konrada Adenauera, za patronat nad ni objo Ministerstwo Gospodarki. W Polsce mamy obecnie do czynienia z duym zainteresowaniem tematyk rozwoju klastrw. Z jednej strony, badania i dowiadczenia midzynarodowe pokazuj, i klastry s skupiskami dziaalnoci gospodarczej charakteryzujcymi si wysok innowacyjnoci i konkurencyjnoci, na ktrych opiera si rozwj gospodarczy danego regionu, czy te kraju. Z drugiej strony, zainteresowanie t tematyk jest w duym stopniu zwizane z uruchamianymi programami wsparcia bazujcymi m.in. na funduszach europejskich. Poniewa jednak tematyka i wdraane instrumenty wsparcia s stosunkowo nowe, warto podsumowa dotychczasowe dowiadczenia i jeszcze raz przyjrze si praktykom zagranicznym. W publikacji znajd Pastwo prezentacj dowiadcze dwch polskich inicjatyw klastrowych o rnej skali mniejszej animujcej rozwj klastra kotlarskiego w Pleszewie oraz Doliny Lotniczej, ktra podejmuje dziaania na rzecz rozwoju klastra przemysu lotniczego skoncentrowanego na poudniu Polski w okolicach Rzeszowa. Zaprezentowane zostan take dziaania na rzecz rozwoju klastrw podejmowane przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci oraz wadze samorzdowe w wojewdztwie dolnolskim, a take pomorskim. Wnioski z powyszych dowiadcze s takie, i sposb uksztatowania dostpnych obecnie instrumentw wsparcia, a w szczeglnoci dziaania 5.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka ukierunkowanego na wspieranie powiza kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym, nie do koca odpowiada potrzebom i specyfice realnie funkcjonujcych klastrw i inicjatyw klastrowych. W tym kontekcie ciesz przedstawione przez PARP kierunki modyfikacji dziaania 5.1. PO IG. W publikacji przedstawiamy jednak take dalej idce postulaty Instytutu Bada nad Gospodark Rynkow odnonie modyfikacji polityki wspierania rozwoju klastrw, realizowanej czy to na poziomie krajowym, czy regionalnym. Opieraj si one na konstatacji, i moliwy i podany jest model polityki zakadajcy koordynacj
5
Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania
rnych instrumentw wsparcia publicznego wok wybranych, kluczowych klastrw? Jest to koncepcja idca zdecydowanie dalej, ni uruchomienie pojedynczego dziaania zapewniajcego finansowanie koordynatora danego klastra. Zakada ona ukierunkowanie funduszy europejskich dostpnych w ramach rnych dziaa i programw operacyjnych na przedsiwzicia o rnym charakterze (w tym inwestycje w infrastruktur, badania i rozwj, kapita ludzki itp.) realizowane przez rne podmioty funkcjonujce w klastrze. Model takiej polityki prezentujemy na przykadzie wdroenia realizowanego w wojewdztwie pomorskim. W czci powiconej dowiadczeniom zagranicznym znajd Pastwo prezentacj bardzo ciekawych programw klastrowych realizowanych w Niemczech. Specyfika czci z nich polega na tym, i wsparcie publiczne kierowane jest do najlepszych klastrw wybieranych w drodze konkursw. Podobny charakter mia take prezentowany w publikacji szwedzki program wspierania klastrw VINNVAXT, ktrego wanym elementem byo take budowanie partnerstwa i wsppracy w ukadzie biznes nauka administracja. Z kolei dowiadczenia szkockich polityk klastrowych pokazuj jak ciko w praktyce jest osign koordynacj rnych polityk i agend rzdowych, a take dziaa poszczeglnych aktorw klastra. W tym kontekcie, szczeglnego znaczenia nabiera funkcjonowanie oddolnych i profesjonalnych organizacji klastrowych reprezentujcych rodowiska biznesowe i realizujcych okrelone przedsiwzicia na rzecz rozwoju klastra. W publikacji prezentowane s take dziaania Komisji Europejskiej, ktra przywizuje du rol do stymulowania rozwoju klastrw, o czym wiadczy m.in. ostatni Komunikat Komisji zatytuowany W kierunku wiatowej klasy klastrw w Unii Europejskiej. Z tej perspektywy wane jest skoncentrowanie wsparcia na klastrach o odpowiedniej masie krytycznej oraz rozwijanie wsppracy midzynarodowej prowadzcej do tworzenia si sieci kooperacji w ukadzie europejskim. Komisja realizuje take szereg inicjatyw, ktre mog by pomocne przy transferze dowiadcze zagranicznych w celu lepszego ksztatowania polityk klastrowych w zainteresowanych regionach i krajach oraz planuje podjcie dziaa w kierunku podnoszenia profesjonalizmu koordynatorw klastrw. yczymy miej lektury i mamy nadziej, e ta publikacja bdzie pomocna dla ksztatowania polityki klastrowej w Polsce, zarwno na poziomie poszczeglnych regionw, jak i kraju. Jednoczenie dzikujemy take przedstawicielom PARP, Ministerstwa Gospodarki i Fundacji Konrada Adenauera oraz wszystkim prelegentom za wspprac przy organizacji konferencji powiconej polityce klastrowej i przygotowaniu tej publikacji.
CZ I POLSKIE DOWIADCZENIA W ZAKRESIE STYMULOWANIA ROZWOJU KLASTRW
Krzysztof Gulda, Ministerstwo Gospodarki Klastry jako szansa dla przedsibiorczoci

Znaczenie tematyki klastrowej i zainteresowanie Ministerstwa Gospodarki polityk klastrow zadecydowao o objciu przez Ministra Gospodarki patronatu nad konferencj organizowan przez Instytut Bada nad Gospodark Rynkow we wsppracy z Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci i Fundacj Konrada Adenauera. Polityka klastrowa nie stanowi w Polsce odrbnej gazi polityki i nie ma osobnego dokumentu rzdowego, ktry mwiby o niej wprost. Traktuje si ni jako cz polityki innowacyjnej. Najwicej odniesie do zagadnie zwizanych z klastrami mona znale w dokumentach strategicznych dotyczcych innowacji. Stanowisko Ministerstwa Gospodarki opiera si na przekonaniu, e klastry nie stanowi odrbnego podmiotu polityki pastwa, a niezwykle wany instrument, pozwalajcy na czenie i na wdraanie innych rodzajw polityk: innowacyjnej, zwizanej z rozwojem regionalnym i ze sfer badawczo-rozwojow. Klastry, jako pewien fenomen rynkowy, pozwalaj na czenie w sobie tych trzech sfer. Powinny one by formami wsppracy pomidzy rodowiskiem biznesowym, a sfer badawczo-rozwojow i rnego rodzaju instytucjami dziaajcymi w otoczeniu przedsibiorstw, takimi jak: inkubatory, parki technologiczne, instytucje doradcze, centra transferu technologii. Klastry s tym miejscem, w ktrym moe nastpi takie skupienie jak w soczewce pewnych zjawisk sprzyjajcych rozwojowi przedsibiorstw. Dlaczego klastry s tak wane w polskiej rzeczywistoci? W Polsce funkcjonuje wiele przedsibiorstw mikro, maych i rednich, ktrym trudno jest wyj w swoich dziaaniach poza sfer lokaln czy regionaln. Wydaje si, e klastry stanowi jedno z ciekawych rozwiza, ktre moe zjednoczy wysiki grupy przedsibiorcw, wzmocni je poprzez znalezienie wsplnej platformy porozumienia, wsplnych celw, ktre wykraczaj poza cele konkurencyjne. Niestety, przedsibiorcy bardzo czsto postrzegaj dziaalno gospodarcz przede wszystkim przez pryzmat konkurencji: inny przedsibiorca to konkurent. Wspczenie, w dobie globalizacji, jednolitego rynku europejskiego, czyli w sytuacji funkcjonowania na znacznie wikszym rynku gospodarczym ni tylko rynek lokalny czy regionalny, naley poszukiwa takiej formy dziaania, ktra z jednej strony pozwala zachowa konkurencj midzy przedsibiorstwami, a z drugiej strony pozwala rwnie korzysta z zalet wsppracy.
8
Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw
W tym kontekcie coraz czciej promuje si nowotwr jzykowy, jakim jest coopetition. Oznacza on z jednej strony kooperacj, z drugiej za konkurencj. Z punktu widzenia Ministerstwa Gospodarki inteligentne formy wsppracy, do jakich mona zaliczy klastry s kluczowe, zwaszcza biorc pod uwag polskie warunki, czyli rozdrobnienie maych przedsibiorstw o rodzinnym charakterze. Wyrazem wsparcia rzdu dla dziaa klastrowych s rnego rodzaju instrumenty wsparcia po pierwsze na poziomie regionalnym. Szczeglnie dla nowotworzonych klastrw, w fazie zarodkowej, ogromn rol do odegrania maj inicjatorzy i animatorzy. Czasami s to pojedyncze osoby, czasami instytucje, ktre budz zaufanie w lokalnych spoecznociach i s w stanie przekona innych do podjcia wsppracy. Po drugie, na poziomie centralnym, m.in. poprzez Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, ktry kieruje pewne okrelone dziaania i wsparcie finansowe do rnego rodzaju form wsppracy pomidzy przedsibiorstwami (w tym sieci przedsibiorstw dziaajcych w acuchach dostaw) wzmacniajcych ich pozycj konkurencyjn. Rwnolegle do tych dziaa, od co najmniej kilku lat trwa w Polsce dyskusja na temat roli klastrw i modelu ich wspierania. Tej dyskusji nigdy dosy. Std cenna jest kada inicjatywa, ktra prowadzi do jej kontynuowania, do wzmacniania zainteresowania klastrami, do powstawania nowych klastrw, ale przede wszystkim do upowszechniania pewnego modelu mylenia, pewnego sposobu ich postrzegania. Znajdujemy si w momencie, kiedy zaczynamy weryfikowa skuteczno instrumentw, ktre byy realizowane w ramach perspektywy finansowej 20042006. Ogaszane s pierwsze konkursy i wyniki dla programw operacyjnych z funduszy strukturalnych w latach 20072013. Zaczyna si dyskusja na temat tego, czy realizacja wielu pojedynczych projektw, bardzo due rozdrobnienie rodkw, ktre trafiaj do pojedynczych przedsibiorstw jest optymalnym sposobem wykorzystania tych rodkw. Naley zastanowi si czy dziaania o charakterze klastrowym nie powinny by szerzej stosowanym instrumentem. Nadal otwarta pozostaje kwestia, czy dziaania rzdu powinny ogranicza si tylko do tych ukierunkowanych na powstawanie oraz rozwj inicjatyw i organizacji klastrowych, czy te powinny by ukierunkowane szerzej na skoordynowanie i wzmocnienie innych instrumentw zwizanych z inwestycjami w przedsibiorstwach i inwestycjami w sferze badawczo-rozwojowej.
Maciej Dzieranowski, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow Klastry jako narzdzie polityki
Instytut Bada nad Gospodark Rynkow wprowadza do Polski pojcie klastrw i polityki klastrowej, w tym zawarty w nich postulat organizowania rozwoju poprzez wspprac. Jako instytucja o charakterze think tanku, ktra skupia si na rekomendacjach dla polityki publicznej, Instytut patrzy na klastry jako na ide, ktra moe porzdkowa polityk gospodarcz. Jej wykorzystane moe suy skoncentrowaniu rozproszonych instrumentw polityki oraz skoordynowaniu ich wok potrzeb okrelonych skupisk dziaalnoci gospodarczej. Nie przypadkowo uywamy wic sformuowania: polityka rozwoju bazujca na klastrach bdcego odpowiednikiem angielskiego okrelenia cluster-based policy. Rozwj i wspieranie klastrw niewtpliwie ju si w Polsce dokonuje. Jednake, Instytut widzi moliwo i potrzeb wykorzystania koncepcji klastrw dla koncentracji oraz koordynacji polityki publicznej i duej czci funduszy strukturalnych. Powinno to pozwoli na lepsze alokowanie funduszy strukturalnych dostpnych na rnych poziomach i skoncentrowanie tego wsparcia na tych skupiskach przedsibiorstw, ktre maj szans na dynamiczny rozwj, osignicie globalnej konkurencyjnoci i stanie si motorem rozwoju gospodarczego Polski. Postulat koordynacji instrumentw polityki publicznej i funduszy strukturalnych jest jednoczenie uzasadniony z punktu widzenia stymulowania rozwoju klastrw, rozumianych jako skupiska firm w okrelonej brany. Tak naprawd dla rozwoju takiego skupiska bardzo wane jest waciwe otoczenie, odpowiedni rozwj bazy badawczo-rozwojowej itp. Dla wsparcia rozwoju klastrw potrzebne s inwestycje zarwno w kapita ludzki, infrastruktur, jak i w badania i rozwj. rodki na wyej wymienione cele s wprawdzie obecnie dostpne, ale s take rozproszone. Dlatego te konieczne jest zainicjowanie dyskusji, zastanowienie si i zaproponowanie mechanizmw, ktre skoncentruj te rozproszone rodki na wsparcie wybranych klastrw. Wedug nas jest to moliwe! W tej chwili testujemy to na poziomie regionalnym w wojewdztwie pomorskim. Pojawiaj si jednak problemy zwizane z koordynacj z poziomem centralnym, np. przy wprowadzaniu preferencji w ramach PO KL dla projektw z wybranych klastrw kluczowych. Jednake nie tylko w tym obszarze potrzebny jest dialog. Widzimy te potrzeb kreowania polityki klastrowej z poziomu narodowego chociaby dlatego, e dua cz pienidzy przeznaczonych na badania i rozwj bardzo istotnych dla rozwoju klastrw, jest dostpna w programie operacyjnym na poziomie krajowym (PO Innowacyjna Gospodarka).
10
Podsumowujc, w Polsce jest miejsce dla polityki klastrowej, ktra polegaaby na koordynacji rnych dostpnych instrumentw wok klastrw kluczowych. Oczywicie istnieje pytanie, jak te klastry wybiera i myl, e bdziemy do niego wraca. Istotn kwesti jest wiadomo, e rozwj klastrw moe by wspierany przez rne dziaania realizowane przez rne podmioty klastra. Jest to wane, poniewa prowadzi do konstatacji, e polityka klastrowa w Polsce moe i powinna i dalej ni tylko wspieranie inicjatyw klastrowych czy koordynatora klastra. Proponowany przez nas model polityki niesie nadziej na mobilizacj rnych aktorw klastra i uruchomienie caej wizki projektw i dziaa istotnych dla jego rozwoju. Ponadto daje take szanse na jak najlepsze wykorzystanie funduszy strukturalnych i skoncentrowanie ich na obszarach gospodarki o najwikszym potencjale wzrostu. Jest to bardzo istotne, zwaszcza w dobie kryzysu. W tej sytuacji nie mona zmarnowa rodkw, ale naley je jak najlepiej wykorzysta.
11
Stanisaw Szultka, Instytut Bada nad Gospodark Rynkow Polityka wspierania klastrw w Polsce dowiadczenia, ocena i wnioski na przyszo
W niniejszym referacie poruszone zostan trzy kwestie dotyczce wspierania rozwoju klastrw w Polsce: dotychczasowe dowiadczenia w Polsce, propozycja polityki regionalnej (na przykadzie wojewdztwa pomorskiego), rekomendacje w zakresie wspierania klastrw w przyszoci. Dotychczasowe dowiadczenia Do tej pory w Polsce polityka, a raczej instrumenty i programy wsparcia, byy realizowane w kilku formach. Po pierwsze, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci zainicjowaa kilka programw, ktre bardziej lub mniej dotyczyy kwestii klastrw. Do pierwszej grupy projektw naley zaliczy Program szkole wspierajcych clustering, program pilotaowy wsparcia klastrw, a take obecnie wdraane dziaanie 5.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, ktre koncentruje si na wspieraniu klastrw o znaczeniu ponadregionalnym. Realizowano rwnie program szkoleniowy ukierunkowany na turystyk i inicjatywy z brany turystycznej, ktry moe nie mwi wprost o klastrach, ale tak naprawd by skierowany do inicjatyw z brany turystycznej. Druga grupa instrumentw wsparcia, to projekty regionalne realizowane w wielu wojewdztwach przez urzdy marszakowskie bd agencje rozwoju regionalnego, ktre miay na celu stymulowanie zawizywania si i rozwoju inicjatyw klastro- Klastry to cz gospodarki, w ktrej skad wych. Czasami dotyczyy tylko wsparcia ini- wchodz przedsibiorstwa, rnego rodzaju instytucje naukowe i inne organizacje cjatyw, a niekiedy dotyczyy rwnie opracozwizane z danym rodzajem dziaalnoci wania koncepcji rozwoju klastrw. W ramach gospodarczej czy technologi, ktre s takiego wanie projektu zostaa opracowana wzajemnie powizane. polityka wsparcia rozwoju klastrw w wojeInicjatywa klastrowa jest pewn form wdztwie pomorskim. W niektrych przyzorganizowania liderw dziaajcych w padkach inicjatywy klastrowe zoyy samo- obrbie klastra, majc na celu stymulowanie dzielnie wnioski np. w ramach dziaania 2.6 rozwoju klastra. Zintegrowanego Programu Rozwoju Regionalnego Funkcjonowanie dziki czemu ich funkcjonowanie, rozwj i pewne wsplne przedsiwzicia uzyskay finansowanie. Przykadem takiego projektu moe by klaster kotlarski z Pleszewa.
12
Programy wdraane do tej pory w wikszoci koncentroway si na wsparciu rozwoju i potencjau inicjatyw klastrowych. Z zaoenia miao to w sposb poredni stymulowa rozwj klastra (tworzenie miejsc pracy i wartoci dodanej, innowacyjno itp.). Rwnolegle niektre programy m.in. Program szkole promujcych clustering koncentroway si na bezporednim wsparciu dla przedsibiorstw poprzez dofinansowanie szkole dla pracownikw i kadry zarzdzajcej. Do tej pory nie byo i wci nie ma programw wspierania klastrw, ktre wprost koncentrowayby si na stymulowaniu rozwoju klastra rozumianego jako pewien system gospodarczy. Brakuje kompleksowej polityki krajowej, ktra podchodziaby caociowo do wspierania klastrw, w taki sposb, aby koordynowa instrumenty polityki z rnych obszarw pod ich ktem. Klastry s raczej traktowane w Polsce jako jeden z wielu instrumentw. W kadym programie operacyjnym krajowym czy regionalnym jest dziaanie, ktre mwi o klastrach, wic wanie tam s odsyane inicjatywy klastrowe. Brakuje mylenia, e dla rozwoju klastrw wane s takie obszary jak edukacja, innowacje czy wsppraca ze sfer badawczo-rozwojow, infrastruktura naukowa, internacjonalizacja. Tymczasem polityka klastrowa nie jest zupenie nowym rodzajem polityki, z cakowicie nowymi instrumentami oddziaywania. Czerpie ona z ronych istniejcych ju polityk edukacyjnej, innowacyjnej, naukowej, przemysowej i ukierunkowuje instrumenty tych polityk dla zapewnienia najlepszych warunkw rozwoju danego klastra. Z punktu widzenia efektywnoci wsparcia istotny jest rwnie proces wyboru klastrw, ktre bd z niego korzysta. W Polsce czsto twierdzi si, e proces ten opiera si na konkursach, poniewa zainteresowane klastry mog zgosi projekt w ramach konkursw z programw operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych. Nie s to jednak konkursy, ktrych celem jest dokonanie selekcji klastrw majcych otrzyma wsparcie. One wybieraj przede wszystkim projekty najlepiej dopasowane do najczciej szerszego zakresu danego dziaania z programu operacyjnego. O konkursie na klastry mona mwi dopiero wtedy, gdy aplikacje s przygotowane wycznie przez inicjatywy klastrowe, a nastpnie s tylko midzy sob porwnywane i z tych propozycji s wybierane najlepsze projekty klastrowe. Kolejn istotn kwesti s bardzo rozproszone rda finansowania poszczeglnych rodzajw dziaa istotnych dla rozwoju klastra. W rezultacie tego rozproszenia, wsparcie kierowane jest gwnie na rozwj inicjatyw klastrowych. Poniewa cigle jeszcze brakuje kompleksowego sposobu mylenia wystpuje inflacja inicjatyw, ktrym w rzeczywistoci brakuje potencjau do rozwoju.
13
Koncepcja pomorskiej polityki stymulowania rozwoju klastrw Dostrzegajc problem inflacji inicjatyw klastrowych, w regionie pomorskim postawiono pytanie, kogo tak naprawd naley wspiera mwic o klastrach. Zaproponowano koncepcj polityki, w ramach ktrej dokonana zostanie selekcja klastrw prowadzca do skoncentrowania wsparcia (w rnych obszarach) na tych o najwikszym potencjale rozwoju. Istot zaproponowanego podejcia jest priorytetyzacja sektorw gospodarki poprzez wybr klastrw kluczowych dla rozwoju regionu w ramach konkursu. Trudno jednoznacznie stwierdzi, czy stan si one klastrami konkurencyjnymi na skal midzynarodow, ale chodzi o to, by wybra najsilniejsze kompetencje regionu i na nich skoncentrowa dostpne rodki przeznaczone, czy to na rozwj kapitau ludzkiego, czy te na infrastruktur. W ten sposb nastpi skoncentrowanie rodkw publicznych, w tych obszarach gospodarki, gdzie wsparcie moe przynie najwiksz warto dodan. Oprcz tego dostpne bdzie rwnie mniejsze wsparcie dla klastrw o mniejszym znaczeniu w regionie, aby ich zupenie nie eliminowa i podtrzyma energi, ktra jest w tego typu lokalizacjach i inicjatywach. Trzecim elementem polityki w wojewdztwie pomorskim bd inwestycje typu zalkowego (seed) czyli wsparcie przeznaczone dla tzw. sieci technologicznych, ktre wyka istniejcy potencja naukowy oraz bd obejmowa przedsibiorstwa zainteresowane rozwijaniem i wdraaniem okrelonych technologii. Najwaniejszym elementem wdroenia zarysowanej powyej polityki w wojewdztwie pomorskim jest transparenty i obiektywny proces wyboru klastrw kluczowych. Istotne jest stworzenie rwnych szans wszystkim i wybr rzeczywicie najlepszych. Proces wyboru jest dwuetapowy w pierwszym etapie, ktry potrwa do 6 miesicy, istnieje moliwo uzyskania finansowania na zorganizowanie si, przygotowanie strategii, dokonanie analiz i udowodnienie, e dany klaster rzeczywicie jest najlepszy (tj. wany i perspektywiczny dla regionu). Potem przeprowadzony zostanie waciwy konkurs, w ktrym w pierwszym etapie tylko 3 klastry wygraj i otrzymaj tytu klastra kluczowego regionu pomorskiego. Status ten bdzie si wiza z wikszym prawdopodobiestwem uzyskania wsparcia na biece funkcjonowanie koordynatora klastra i realizacj dziaa wynikajcych ze strategii. Projekty z klastrw kluczowych otrzymaj preferencje w postaci dodatkowych punktw przy ocenie aplikacji skadanych do rnych dziaa regionalnego programu operacyjnego i regionalnych priorytetw Programu Operacyjnego Kapita Ludzki. Nie ma jednej cieki stymulowania rozwoju klastrw, co potwierdzaj dowiadczenia szwedzkie, niemieckie, szkockie czy austriackie. W Polsce do tej pory nie istnieje kompleksowe podejcie do wspierania rozwoju klastrw. Zmiany
14
w zakresie wdraania polityki klastrowej zarwno na szczeblu krajowym jak i regionalnym powinny zmierza w stron lepszego ukierunkowania istniejcych instrumentw, ktre s dostpne w ramach rnych dziaa programw operacyjnych finansowanych z funduszy strukturalnych. Wnioski na przyszo Biorc pod uwag polskie uwarunkowania, wany jest pomys na rozdysponowanie rodkw z regionalnych programw operacyjnych, ktre s do zainwestowa- Postulaty: pomys na polityk klastrow, nia. To wanie te rodki w odgrywaj koncentracja rodkw, dzisiaj gwn rol i naley je przeznaczy profesjonalny i transparentny wybr klastrw, na rozwj klastrw, ktre uznane zostan konkurencja porwnywalnych klastrw, za priorytetowe dla danego regionu czy kompleksowo wsparcia, kraju i ktre rzeczywicie maj szanse by ewaluacja. konkurencyjne. W ten sposb mona uksztatowa kompleksow polityk dotyczc rozwoju danego regionu. Istotny jest te profesjonalny i transparentny proces selekcji klastrw, ktre maj zosta objte wsparciem, aby go dokona, musi istnie konkurencja pomidzy porwnywalnymi aplikacjami, klastrami na podobnym poziomie. Na tym polega istota podejcia konkursowego. Kolejn kwesti istotn z punktu widzenia efektywnoci polityki publicznej jest ewaluacja i ocena rezultatw interwencji. Do tej pory na szczeblu krajowym i regionalnym realizowano szereg programw, ale nie wiemy, jakie s ich efekty, na ile udzielone wsparcie byo efektywne. Nie dokonano jeszcze ewaluacji dotyczcej wartoci dodanej i wpywu na rozwj gospodarczy, czy te porwnania co by byo, gdyby nie byo danego programu Dominuje przekonanie, e nie potrzeba ewaluacji, skoro powszechnie klastry s uznawane za potrzebne. Naley jednak mierzy wyniki dziaa, na ktre wydajemy publiczne pienidze po prostu nie warto kontynuowa czego, co nie przynosi efektw.
15
Zbigniew Dynak, Urzd Marszakowski Wojewdztwa Dolnolskiego Moliwoci wsparcia regionalnych blokw kompetencji na Dolnym lsku
W wojewdztwie dolnolskim w regionalnej strategii innowacji nie ma bezporednio zapisanego celu w zakresie wspierania klastrw, lecz cel w postaci wspierania regionalnych blokw kompetencji, w ktrym mieci si rwnie wsparcie dla klastrw. Poniewa jest wiele przykadw klastrw na wiecie, warto wskaza te, ktre wydaj si s wzorcowymi Przykady najbardziej innowacyjnych klastrw dla realizacji przedsiwzi na wiecie w Polsce czy na Dolnym lsku, SILICON VALLEY, DOLINA KRZEMOWA, USA aczkolwiek nie moe to by proste brana: pprzewodniki, technologie informatyczne kopiowanie tylko wykorzystywanie najciekawszych dowiadcze. TECHNOPOLIS, Oulu, Finlandia, brana: mikrosystemy, software, technologie W wojewdztwie dolnolinnowacyjne. skim zidentyfikowano kilkana- BIO CLUSTER IN CAMBRIDGE, Cambridge, Wielka Brytania, cie przedsiwzi o charakterze brana: biotechnologia klastrowym. Wikszo z nich TELECOM CITY, Karlskrona, Szwecja, zaistniao w ostatnich 10 latach. brana: telekomunikacja. Przykadem moe by przemys ECO ENERGIES ClusterRhoneAlpes, Francja, motoryzacyjny, ktry bazuje brana: energie odnawialne. gwnie na duych inwestorach zagranicznych. Na podob- MADRID SYSTEM, Hiszpania, Regionalny System zarzdzania wiedz, nauk, technolonej zasadzie ksztatuje si klaster giami i innowacjami przemysowy oparty o koreask firm LG, wok ktrej zgromadzio si wielu poddostawcw oraz klaster artykuw gospodarstwa domowego, gdzie bardzo istotnym czynnikiem rozwoju jest obecno inwestorw zagranicznych. Dynamiczny rozwj powyszych bran zdecydowa o sukcesie wojewdztwa dolnolskiego w ostatnich latach i o ograniczeniu bezrobocia, ktre wynosio jeszcze kilka lat temu ponad 20%, a aktualnie poniej 9%. Wane zadanie w rozwoju spenio usytuowanie w specjalnej strefie ekonomicznej i korzyci z tego wynikajce. Naturalnym klastrem funkcjonujcym w regionie jest klaster surowcowy, ktry koordynuje fundacja powoana przez jednostk badawczo-projektow przemysu miedziowego CUPRUM, czy te SIDE CLUSTER bazujcy na firmach brany budowlanej i drewna koordynowany przez Izb Rzemielnicz we Wrocawiu. Dziki funduszom Unii Europejskiej w okresie przedakcesyjnym, a take latach 20042006, powstay inicjatywy prowadzce dziaania w formie sieci
16
tematycznych, ktre wspieraj rozwj przedsibiorstw, szczeglnie we wsppracy z orodkami badawczymi wrocawskich uczelni. Przykadem mog by: grupa kooperatywna przedsibiorstw MTD (metal, tworzywo drewno) zainicjowana na bazie dowiadcze wsppracy w ramach programu INTEDEX Polska Saksonia, koordynowana przez starostwo powiatowe. Inn Inicjatywy klastrowe w wojewdztwie ciekaw inicjatyw jest klaster energii Ener- dolnolskim ganano, koordynowany przez Politechnik Klaster przemysu motoryzacyjnego Wrocawsk zajmujcy si nie tylko energi Klaster AGD i jej przetwarzaniem, ale take poszukiwa- Ceramika Bolesawiecka niem alternatywnych rde energii Klaster Przemysowy LG i nowych technologii wykorzystywania Dolnolski Klaster Surowcowy rde energii odnawialnej. Prnie dziaa take dolnolski klaster ekoenergetyczny, SIDE CLUSTER bazujcy na kilku firmach energetycznych Grupa Kooperatywna Przedsibiorstw MTD wsppracujcych z nauk w ramach Dolno- Klaster Energia Mega Nano lskiego Centrum Zaawansowanych Tech- Dolnolski Klaster Ekoenergetyczny EEI nologii, a take klaster energii odnawialnej Dolnolski Klaster Energii Odnawialnej bazujcy na przedsibiorstwach z poudniowej czci wojewdztwa i prywatnych firmach doradczych, ktre w tamtym regionie szukaj moliwoci stworzenia nowych firm w oparciu o nowe technologie. Jest to szczeglnie wane w sytuacji gdy region ten mocno ucierpia po upadku przemysu wglowego. W regionie dolnolskim dziaa rwnie klaster ICT, ktrego powstanie zainicjowa obecny rektor Politechniki Wrocawskiej, obejmujcy dwadziecia kilka przedsibiorstw z brany teleinformatycznej i szereg naukowcw z instytutw uczelnianych Politechniki i Uniwersytetu. Klaster ten bazuje na kompetencjach Wrocawia jako jednego z wiodcych orodkw ksztacenia informatycznego w kraju, ktre stymuluj napyw firm zagranicznych takich jak Google, Hewlett-Packard. Firmy te lokuj centra usugowe w regionie, co z kolei wpywa na integracj mniejszych przedsibiorstw, ktre z jeszcze wiksz determinacj staraj si sprosta wymaganiom konkurencji. Pomysem funkcjonujcym od niespena 2 lat w oparciu o tzw. Wrocawski Medyczny Park Naukowo-Technologiczny jest klaster E-zdrowie, na ktrego dziaania (stworzenie bazy do realizacji projektw z zakresu wirtualnej sieci tele-medycznej) pozyskano 70 milionw zotych z programu sektorowego Wzrost Konkurencyjnoci. Jest to bardzo perspektywiczna i rozwojowa sfera usug, wic udziaem w tym klastrze zainteresowane s firm i szpitale z caej Polski.
17
Kolejnym przykadem jest klaster Nutribiometr nowa inicjatywa bazujca na potencjale naukowym Uniwersytetu Przyrodniczego i Akademii Medycznej we Wrocawiu, skupiajca obecnie ponad 20 podmiotw, w tym kilkanacie przedsibiorstw. Istnieje wiele czynnikw i kryteriw doskonaoci klastrw, jednak dowiadczenia inicjatyw dolnolskich wskazuj, e podstaw sukcesu jest oparcie si Bariery rozwoju klastrw zidentyfikowane w wojewdztwie dolnolskim: na wasnym potencjale w zakresie kompetencji i czynnikw produkcji dostp- brak wzajemnego zaufania nych w regionie. Wane jest te, by mie brak wiedzy o korzyciach wsppracy w klastrach silnych przywdcw i osign konsensus odnonie priorytetw dziaania ini- brak liderw i niech do penienia tej roli w klastrze cjatyw. Samorzd natomiast powinien peni katalityczn funkcj, nie zastpu- brak dostpu do kapitau jc indywidualne decyzje, ale wspomaga- mao dobrych przykadw wsppracy nauki jc dokonywanie uzgodnie. Dla sukcesu i przemysu klastra niezbdne jest te nastawienie saba koordynacja dziaa midzy instytucjami na mylenie dugookresowe, posiadanie wsparcia biznesu, w tym administracji jasnej wizji i strategii w zakresie rozwoju przedsiwzicia, by efektywnie wykorzystywa ograniczone rodki finansowe. W ramach strategii innowacji w wojewdztwie organizowanych jest kilka projektw systemowych w ramach programu operacyjnego Kapita Ludzki. Jeden z tych projektw zwizany jest z rozwojem klastrw w regionie dolnolskim. Planowane s trzy etapy projektu. Pierwszy etap, ju zrealizowany, polega na identyfikacji istniejcych i potencjalnych klastrw w regionie. Aktualnie opracowywane s zasady regionalnego programu wsparcia klastrw, na przyszy rok zaplanowane jest przygotowanie publikacji podrcznikw dotyczcych organizacji i koordynacji dziaalnoci klastrw. Planowane wsparcie klastrw bdzie uwzgldniao dynamik rozwoju tego typu struktur, zbyt czsto bowiem inicjatywy s w pewnym sensie porzucane przez twrcw ze wzgldu na zbyt sztywne, nieliczce si z indywidualnymi uwarunkowaniami zasady wsparcia. Innowacyjnoci nie da si jednak wepchn w sztywne reguy, trzeba si raczej dostosowa do oczekiwa wnioskodawcw, dlatego te zasady finansowania projektw zwaszcza w sferze przedsibiorstw bd systematycznie uelastyczniane. W Regionalnym Programie Operacyjnym dla wojewdztwa dolnolskiego s rodki przeznaczone na finansowanie aktywnoci klastrw m.in. doradztwa dla przedsibiorstw w zakresie bada i rozwoju i innowacyjnoci. Podobnie zakada si, e rozwj klastrw mog wesprze dziaania finansujce infrastruktur, np.: parkw technologicznych czy parkw naukowych. Natomiast w wyniku dotychczasowych dowiadcze i dyskusji zostaa wypracowana koncepcja wsparcia
18
klastrw, w ramach ktrej finansowane bd dziaania koordynatorw inicjatyw klastrowych, m.in. w zakresie komunikacji wewntrznej, wsppracy zewntrznej i wewntrznej klastra, promocji i dziaa marketingowych, opracowanie strategii rozwoju klastra i planu wdraania tej strategii, a take administracji inicjatyw klastrow (do 20 proc. wartoci projektu). Z wsparcia bd mogli skorzysta koordynatorzy o rnych formach prawnych. Realizacja tego dziaania zostanie powierzona specjalnie utworzonej jednostce w ramach Dolnolskiej Agencji Wsppracy Gospodarczej pod nazw Dolnolskie Centrum Wspierania Klastrw. Zadania tej jednostki to przede wszystkim: kompleksowe wspieranie rozwoju klastrw, promocja inicjatyw, szkolenia dla koordynatorw, obsuga stron internetowych, pomoc prawna przy zakadaniu inicjatyw, konsultacje, organizacja wizyt studyjnych, zapoznawanie si z najlepszymi praktykami. Jednostka ta moe cho w czci przyczyni si do przeamania barier rozwoju klastrw w regionie i do wzmocnienia konkurencyjnoci istniejcych inicjatyw klastrowych oraz powstania nowych.
19
Piotr Kryjom, Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Zesp Wdraania Instrumentw Finansowych Dowiadczenia PARP z wdraania instrumentw wspierajcych powizania kooperacyjne (klastry)
W ostatnim okresie Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci realizowaa szereg programw, ktrych celem byo stymulowanie rozwoju klastrw, w tym program pilotaowy Wsparcie na rozwj klastra oraz dziaanie 5.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. W niniejszym referacie przedstawione zostay: dowiadczenia zwizane z wdraaniem instrumentu pilotaowego, podsumowanie pierwszej rundy naboru aplikacji do dziaania 5.1. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, kierunki zmian w zakresie polityki klastrowej na szczeblu oglnopolskim. Charakterystyka dotychczasowych programw Wprowadzajc program pilotaowy PARP chcia upowszechni w Polsce pewien model wsparcia rozwoju klastra. Ta formua zostaa przyjta przy pilotau, jak rwnie przy dziaaniu 5.1. Wspieranie powiza kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Pewne warunki, ktre zostay narzucone w ramach pilotau na koordynatora klastra, czy te na sam inicjatyw, zostay powielone w instrumentach realizowanych obecnie. Te warunki to m.in. docelowa grupa beneficjentw przewidzianego wsparcia obejmujca fundacje, stowarzyszenia, spki z o.o. i spki akcyjne prowadzcych dziaalno na rzecz przedsibiorcw funkcjonujcych na okrelonym obszarze. Kolejne wymogi to: siedziba koordynatora klastra musi znajdowa si na terenie Polski, koordynator musi dziaa w formule nie dla zysku (non profit), koordynator musi posiada dowiadczenie w realizacji wczeniejszych projektw. Ten model suy rozwojowi klastrw ju funkcjonujcych w odrnieniu od modelu, ktry mia by wdraany na poziomie regionw suc w wikszym stopniu nowopowstajcym inicjatywom lokalnym. Jeeli chodzi o sam inicjatyw klastrow podstawowym warunkiem byo uczestnictwo minimum 10 przedsibiorcw, jednej instytucji naukowej i minimum jednej instytucji otoczenia biznesu.
20
Dodatkowo, poowa przedsibiorcw, ktra funkcjonowaa w inicjatywie, musiaa mie status maego lub redniego przedsibiorstwa. Dotychczasowe dowiadczenia PARP w zakresie wsparcia klastrw wi si bezporednio z wdraaniem programu pilotaowego, ktry by zorganizowany na przeomie sierpnia i wrzenia 2007 roku. Wysoko rodkw, ktre byy dostpne w ramach tego programu to ponad 3,5 mln zotych, a intensywno dofinansowania wynosia okoo 95 proc. (projektodawcy musieli zapewni min. 5% wkadu wasnego). W ramach konkursu w programie pilotaowym zostao zoonych 49 wnioskw na czn kwot ponad 18 mln z, z czego zostao wybranych 5 projektw, o wartoci w sumie ponad 1,5 mln z. Najwicej projektw zostao zoonych z wojewdztwa mazowieckiego, lskiego, dzkiego i wielkopolskiego, czyli z tych wojewdztw, ktre z punktu widzenia rozwojowego maj najwikszy potencja, natomiast najmniej z wojewdztwa lubelskiego, podlaskiego i warmisko-mazurskiego (jedynie z wojewdztwa opolskiego nie zosta zoony aden wniosek). Projekty wsppracy, ktre zostay wybrane do dofinansowania, dotyczyy inicjatyw z bran: energetycznej, biotechnologii i ywnoci ekologicznej, biotechnologii i medycyny, budownictwa, przemysu drzewnego. Kolejnym instrumentem realizacji polityki klastrowej, niefinansowanym ju ze rodkw budetu pastwa tylko ze rodkw strukturalnych, by konkurs w ramach dziaania 5.1 programu Innowacyjna Gospodarka. Instrument zosta uruchomiony w czerwcu tego roku, nabr zakoczyy si w padzierniku. Ilo dostpnych rodkw wyniosa prawie 60 mln z. W ramach konkursu zostao zgoszonych 9 wnioskw o wartoci ponad 80 mln z, aktualnie trwa jeszcze ocena poszczeglnych wnioskw. W tej chwili wiadomo ju, e podobnie jak w pilotau, najwicej wnioskw zostao zoonych z wojewdztwa mazowieckiego i lskiego. Jeeli chodzi o liczb czonkw powizania, tak jak w przypadku pilotau bya ona bardzo rna od wymaganego minimum do liczby okoo 50 czonkw. W sumie w caym konkursie wzio udzia 146 przedsibiorcw oraz prawie 50 podmiotw wspierajcych. Wnioski z realizacji programw Na podstawie porwnania tych dwch programw moemy powiedzie o pewnej ewolucji samego modelu wsparcia klastrw. Naley tu jednak zaznaczy, e konkursy dotyczyy rnych typw projektw pilota dotyczy projektw mikkich, ktre byy zwizane z tworzeniem, rozwojem samych powiza, natomiast dziaanie
21
5.1. byo dziaaniem inwestycyjnym, zwizanym z rozwojem tzw. twardej infrastruktury. Jeeli chodzi o oba konkursy najwicej projektw zostao zoonych z tych wojewdztw, ktre miay najwikszy potencja rozwojowy. Zmienia si natomiast forma prawna funkcjonowania koordynatorw przy projektach mikkich najczciej wybieran form prawn byy stowarzyszenia, na drugim miejscu byy spki z o.o., natomiast w przypadku dziaania 5.1., gdzie pojawiay si projekty inwestycyjne, najczstsz form bya spka z o.o. Jeeli chodzi o porwnanie bran w pilotau przede wszystkim bray udzia takie brane, jak: energetyka, biotechnologia, ywno ekologiczna i budownictwo, natomiast w dziaaniu 5.1. zostay zoone 3 wnioski dotyczce turystyki, ale te z dziedzin takich jak biotechnologia, energetyka odnawialna i bioenergetyka, telekomunikacja, a take architektura i geodezja. Podsumowujc oba programy oraz udzia podmiotw w poszczeglnych dziaaniach, mona powiedzie, e pilota cieszy si o wiele wikszym zainteresowaniem ze strony potencjalnych koordynatorw klastrw ni dziaanie 5.1. Due zainteresowanie jeeli chodzi o zdobycie rodkw zewntrznych na funkcjonowanie powiza kooperacyjnych niekoniecznie przekada si na pozyskanie tych rodkw. Wymagania wobec inicjatyw s bowiem bardzo wysokie wida to na przykadzie dziaania 5.1., gdzie zostao zoonych tylko 9 wnioskw. Warto take podkreli pewien efekt zachty, ktry pojawia si w obu instrumentach, czyli bardzo wysoki poziom dofinansowania. W pilotau poziom dofinansowania projektw siga 95 proc., natomiast w dziaaniu 5.1. siga on prawie 100%. Podsumowujc, warto zauway, e realizacja z jednej strony pilotau, ktry pozwala realizowa projekty mikkie, z drugiej strony realizacja dziaania 5.1., ktre jest dzianiem czysto inwestycyjnym, wskazuje, e zasadne jest stworzenie w programie wsparcia klastrw hybrydy tych dwch podej, czyli takiego rozwizania, ktre pozwoli realizowa i projekty mikkie, i projekty twarde. W zakresie kierunkw zmian w dziaaniu 5.1. warto wdroy moliwo ponoszenia wydatkw na: internacjonalizacj, czyli na udzia w targach, wizytach studyjnych, sieciach midzynarodowych, zatrudnienie ekspertw zagranicznych wzmocnienie pozycji rynkowej powizania kooperacyjnego, programy stay i praktyk pracownikw naukowych, koszty administracyjno-biurowe funkcjonowania klastra i obsugi projektu. Rekomendacje na przyszo Dotychczasowe dowiadczenia z wdraania obu programw realizowanych przez PARP pozwalaj na wskazanie kilku rekomendacji w zakresie dalszego wspierania rozwoju klastrw.
22
Po pierwsze, konieczna jest pogbiona ewaluacja, a take monitorowanie efektw realizacji projektw, czy to ze rodkw budetu pastwa, czy te ze rodkw europejskich i zbadanie faktycznego wyniku gospodarczego, jaki one przyniosy. Po drugie, istotne jest stopniowe zmniejszanie dofinansowania klastrw, tak eby inicjatywy zaczy si samofinansowa w oparciu o rodki ich uczestnikw. Po trzecie, podane jest zwikszenie roli maych i rednich przedsibiorstw w strukturze powiza kooperacyjnych. Po czwarte, potrzebne jest przygotowanie powiza kooperacyjnych do uczestniczenia w tworzeniu mega-klastrw na poziomie europejskim i funkcjonowania w tego typu strukturach organizacyjnych. Po pite, wskazana jest internacjonalizacja funkcjonujcych w klastrach podmiotw, ktra pozwoli im uczestniczenie w globalnej gospodarce i systemie innowacji.
23
Micha Kuberka, Pleszewski klaster kotlarski Dowiadczenia w zakresie rozwoju inicjatywy klastrowej w Pleszewie
Historia powstania Historia pleszewskiego kota kotlarskiego siga 2003 r., kiedy to przedstawiciele brany kotlarskiej zaangaowali si w realizacj programu Regionalnej Strategii Innowacji Wielkopolski. W tym samym roku wzili rwnie udzia w dwch programach pilotaowych: Program Urzdu Marszakowskiego Wojewdztwa Wielkopolskiego Wsparcie produktw regionalnych, Program Ministerstwa Gospodarki Tworzenie konsorcjw eksportowych. Przedstawiciele klastra kotlarskiego uczestniczyli w pracach nad strategi rozwoju eksportu wojewdztwa wielkopolskiego. Ich aktywny udzia w projektach pilotaowych oraz opiniowanie projektu strategii rozwoju eksportu zaowocowao tym, e udao si zmobilizowa rodowisko do wsppracy. By to pocztek wsppracy pomidzy firmami. W roku 2004 r. planowano zoenie aplikacji o rodki z Unii Europejskiej. Bieca dziaalno inicjatywy bya prowadzona w oparciu o wasne finansowanie (ze skadek). W 2005 r. klaster otrzyma dofinansowanie na realizacj projektu w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Zbudowanie i wzmocnienie innowacyjnej sieci wsppracy. Realizacja tego projektu umoliwia dalszy rozwj klastra oraz zaprojektowanie pakietu dziaa. Kolejny rok przynis nowy projekt, dziki ktremu klaster mg sfinansowa usugi zwizane z transferem technologii oraz proces kojarzenia partnerw. Projekt ten by realizowany ju z bardziej zaawansowan i usystematyzowan grup przedsibiorcw. Pozyskane finansowanie stao si inspiracj do podjcia dalszych wsplnych dziaa na rzecz przygotowania kolejnych aplikacji. W 2007 r. ogoszono przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci konkurs pilotaowy na klastry. Ze wzgldu na to, i grupa ju aktywnie dziaaa i bya zmotywowana, udao si zoy wniosek aplikacyjny. Projekt trzeba byo zrealizowa szybko i sprawnie, a pleszewski klaster kotlarski mia jasno okrelony zakres planowanych dziaa i by na to przygotowany. Zrealizowano zaawansowane dziaania doradcze, a take kontynuowano prace nad rozwojem klastra. Po raz pierwszy udao si pozyska wsparcie zewntrzne na dziaania inwestycyjne.
24
W 2008 r. nastpio spowolnienie dynamiki dziaa. Projekt aplikacyjny do Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka dziaania 5.1 Wspierania powiza kooperacyjnych o znaczeniu ponadregionalnym nie zosta przygotowany ze wzgldu na zniechcenie wynikajce z niejasnych zapisw i zbyt szczegowych wymaga w odniesieniu do kadej firmy z klastra. Dotychczasowe dziaania i rezultaty Klaster kotlarski podj szereg innowacyjnych dziaa. W 2008 r. klaster otrzyma ochron znaku towarowego, czyli grafiki, ktra towarzyszy klastrowi kotlarskiemu. Do Urzdu Patentowego zostao zgoszone rozwizanie konstrukcyjne kota, ktre to jest wsplnym produktem dla 30 firm. Szczeglnie byo to wane z punktu widzenia potencjau klastra, gdy do tej pory kada z firm produkowaa to samo, a jednak co odmiennego. Otrzyma- Kamienie milowe innowacyjnych dziaa klastra nie patentu na to rozwizanie kon- kotlarskiego: strukcyjne gwarantuje produkcj uzyskanie ochrony na logo klastra (znak towarowy), kotw o tych samych parametrach uzyskanie patentu na kocio do kontrolowanego oraz takiej samej jakoci. Otworzyo spalania paliw, to wiele moliwoci wsppracy uzyskanie ochrony na wzr przemysowy urzdzenia pomidzy firmami midzy innymi grzewczego, zestawianie duych partii produktw stworzenie biblioteki dobrych praktyk, a take doprowadzio do specjalizacji. Obecnie klaster kotlarski zgo- wizyty studyjne w kraju i za granic, si do uzyskania ochrony wzr prze- wsplny innowacyjny produkt, mysowy. W przypadku tego klastra utworzenie depozytu aparaturowego, mona zaobserwowa kompleksowe wsplna promocja i marketing. podejcie do podejmowanych dziaa, czyli od ochrony znaku towarowego poprzez patent na dane rozwizanie innowacyjne, a po ochron wzoru przemysowego. Innym obszarem dziaalnoci klastra byo stworzenie biblioteki dobrych praktyk, ktra skada si z 6 zeszytw Porzdkuj one i systematyzuj wiedz przedsibiorcw w zakresie: konstrukcji, wzornictwa, certyfikacji, technologii, logistyki i zarzdzania. Uczestnicy klastra odbyli rwnie wizyt studyjn do Austrii, gdzie odwiedzili firmy z klastra poszanowania energii w Linz. Na podstawie dowiadcze tego klastra mona zauway silny wpyw i wsparcie wadz regionalnych. Podczas tej wizyty przedsibiorcy mieli okazj obejrze firmy z brany energetycznej. W Polsce odby si szereg spotka kooperacyjnych, ktrych motywem przewodnim byo poznanie przyszego partnera. Kada wizyta wizaa si z organizacj
25
seminarium o charakterze nauko- Wizyty studyjne w Polsce: wo-rozwojowym, ktre powi- Politechnika Poznaska cone byo konkretnemu zagadnie- Politechnika lska Gliwice: Katedra Aparatury Cheniu, tematowi. Gwnym celem micznej i Procesowej; Instytut Techniki Cieplnej tych spotka byo spotkanie si Akademia Rolnicza Pozna przedsibiorcw z przedstawicielami nauki, a tym samym rozpo- Instytut Chemicznej Przerbki Wgla Zabrze znanie moliwoci nawizania Instytut Logistyki i Magazynowania Pozna partnerstwa na linii nauka-biznes Centralne Laboratorium UDT Pozna w danym temacie. Poznaski Park Naukowo-Technologiczny UAM Pozna Klaster kotlarski szczeglne dziaania w zakresie innowacji Utworzony zosta depozyt aparaturowy, ktry jest zalkiem przyszego centrum bada i rozwoju klastra kotlarskiego. Zadaniem tego depozytu jest nauczenie przedsibiorcw premedytacyjnego podejcia do procesw innowacyjnych, do projektowania przy uyciu zebranej w jednym miejscu aparatury i literatury. Firmy dziki spotkaniom podczas wizyt studyjnych zostay przygotowane do partnerstwa w zakresie bada i rozwoju. Jednym z najwikszych sukcesw klastra kotlarskiego jest udzia w Midzynarodowych Targach Instalacje, ktre odbywaj si co 2 lata w Poznaniu. Podczas Targw w 2004 r. dziaania klastra byy mao dynamiczne i podczas targw firmy wystawiay si osobno bez wsplnego pomysu. Dua zmiana nastpia podczas Targw w 2006 r., gdzie firmy wystpiy ze wsplnym stoiskiem. Najwikszy sukces przynis rok 2008, w ktrym podczas Targw zaprezentowano nie tylko wsplne stoisko, ale i wsplny (dla 30 firm) prawnie chroniony produkt Kocio RetKlaster 25 PREMIUM. Produkt ten otrzyma nominacj do Zotego Medalu podczas Targw. Wnioski z dowiadcze i oczekiwania Dotychczasowe dziaania przyniosy szereg realnych efektw dla klastra kotlarskiego, ktre trwale bd wykorzystywane przez firmy, takie jak: zdobyta wiedzy, nawizane i otwarte kontakty ze sfer nauki, bada i rozwoju; pozytywne oddziaywanie tych projektw, ktre odniosy sukces, czy te trwajcy proces sieciowania. Firmy przeamay barier niechci w obszarze spotka i rozmw z potencjalnymi konkurentami, jednak nadal utrzymuje si wysoki stopie nieufnoci co do wsppracy. W procesie wspierania rozwoju klastra kotlarskiego przedsibiorcy zwracaj szczegln uwag i ceni sobie wspln promocj (z zaznaczeniem i naciskiem na promocj pojedynczej firmy i jej produktw). Du rol odgrywaj spotkania,
26
podczas ktrych uczestnicy czciej suchaj, anieli informuj o czym konkretnym innych. Szczeglna rola przypada moderatorowi, ktry animuje grup. Wane jest przygotowanie przedsibiorstw do zawierania partnerstw. Otwarcie im drogi do kontaktw czsto skutkuje wykorzystaniem ich dla indywidualnego interesu. Firmy klastra kotlarskiego jednogonie uznaj, e wsplna dziaalno badawcza (baza aparaturowa) jest tym obszarem, ktry wsplnie i bez konfliktu interesw mog realizowa. Przekada si to jednoznacznie na obnienie kosztw, a jednoczenie pozwala na realizacj indywidualnych interesw i planw. W klastrze kotlarskim przewaaj firmy mikro, mae, a wsppraca w ramach klastra pozwala wyrwna szanse i otwiera perspektywy na rozwj. Praca w ramach skupiska firm z brany kotlarskiej i zainicjowanie wsppracy w ramach klastra wprowadzio wiele zmian wrd firm. Wzbudzone zostao zainteresowanie sam ide klastra i zwizan z tym wspprac. Udao si pokaza moliwoci, jakie daje kooperacja z innymi firmami, a take nauk. Ponadto, zrealizowano konkretne dziaania, ktre odniosy sukces i rozwizania opracowane w ramach prowadzonych projektw obecnie funkcjonuj. Nadal jednak klaster nie osign masy krytycznej niezbdnej do kontynuowania procesu rozwoju. Wyzwaniem dla klastra kotlarskiego jest przezwycienie obecnie trwajcego spowolnienia w dziaaniach. Mniejsza dynamika moe skutkowa utrat moliwoci pogbienia procesu rozwoju w ramach klastra. Wypracowane nawyki i mechanizmy wymagaj czasu, aby zostay utrwalone. Jednoczenie uczestnicy klastra musz uwiadomi sobie, e wraz z rozwojem klastra wyczerpuj si pewne formuy wsppracy wymagaj one aktualizacji, a nawet stworzenia nowych. Proces ten wymaga akceptacji okrelonych rozwiza w przyszoci oraz pokonywania barier mentalnych. Kolejnym wyzwaniem jest nieumiejtno dziaania bez wsparcia publicznego. Dziaania s realizowane tak dugo jak trwa okrelony projekt. Klastry oczekuj wikszego i praktycznego zaangaowania si samorzdw regionalnych, ktre obecnie skupiaj si na swoich priorytetach i interesach. Inicjatywy klastrowe potrzebuj pomostowego wsparcia ukierunkowanego na systematyczn realizacj celw.
27
Andrzej Rybka, Dolina Lotnicza Dowiadczenia Doliny Lotniczej w zakresie wsparcia klastrw w Polsce
Historia Dolina Lotnicza jest klastrem pooonym w poudniowo-wschodniej Polsce. Jest to klaster ponadregionalny, ktry rozciga si od Bielska a po widnik, a jego centrum znajduje si w Rzeszowie, gdzie zlokalizowanych jest ok. 80-90% firm skupiska. To wanie w tym regionie znajduje si 90% polskiego przemysu lotniczego, a nawet aerokosmicznego. Klaster zosta powoany 5 lat temu przez 18 czonkw zaoycieli. Wwczas nie nazywali si klastrem. Ich dziaanie byo spowodowane potrzeb poprawienia warunkw funkcjonowania ich firm. Przedsibiorcy uznali, e nie jest uzasadnione kierowanie si do Warszawy z kadym najmniejszym problemem, skoro skupisko firm znajduje si w Rzeszowie. Chcieli stworzy mechanizm, ktry pozwoli im mwi jednym gosem i prezentowa wsplne rdo: Andrzej Rybka, konferencja Polityka rozwoju bazujca na stanowisko, a ich masa klastrach dowiadczenia zagraniczne, wsppraca midzynarodowa krytyczna sprawi, e i rekomendacje dla Polski, Warszawa 28.11.2008 r. ich problemy nie bd spychane ani ignorowane przez ministerstwa. Drug istotna kwesti bya potrzeba stworzenia acucha poddostawcw, ktry w nowej rzeczywistoci rynkowej umoliwi powstawanie maych i rednich firm oraz jednoczenie dynamiczny rozwj najwikszych. W Dolinie Lotniczej funkcjonuje kilka duych firm, ktre dziaaj jako lokomotywa rozwoju dla rozwoju maych i rednich firm. Firmy te mona porwna ze znanymi firmami brany motoryzacyjnej takimi jak Mercedes, Volvo, Honda. Waciwie wszystkie firmy liczce si z brany lotniczej s ju obecne w jaki sposb w Dolinie Lotniczej. Jednak, z punktu widzenia rozwoju klastra bardzo wane s firmy znajdujce si na dole piramidy, czyli mae i rednie
28
przedsibiorstwa rodzinne. Dowodem na sukces Doliny Lotniczej s wanie te firmy rodzinne, ktre niejednokrotnie powstaj w wyniku powrotu z emigracji ze Stanw Zjednoczonych czy Kanady caych rodzin. Wanie w Dolinie Lotniczej s one zakadane.
2004
4% 16%
Ewolucja struktury przychodw 2005 2006

31%
2007
28%
96% dotacja Pratt&Whithney
84%
55%
14%
58%
14% rodki z projektw UE
skadki czonkowskie
rdo: Andrzej Rybka, konferencja Polityka rozwoju bazujca na klastrach dowiadczenia zagraniczne, wsppraca midzynarodowa i rekomendacje dla Polski, Warszawa 28.11.2008 r.
Dolina Lotnicz rozpocza swoj dziaalno gwnie w oparciu o dotacj otrzyman od najwikszego przedsibiorstwa regionu Pratt&Whitney. rodki te stanowiy 96% caego finansowania. W kolejnych latach coraz wiksze znaczenie miay rodki ze skadek czonkowskich oraz projektw wspfinansowanych przez Uni Europejsk. Wanie te rodki pozwoliy na uruchomienie caego przedsiwzicia i stanowiy kapita pocztkowy Doliny Lotniczej. Klaster dziki temu wsparciu mia moliwo ubiegania si o rodki z funduszy strukturalnych, z takich projektw jak INTERREG, ZPORR dziaanie 2.6 czy Enterprise Europe Network. W ramach projektu foresight zostay zidentyfikowane najwaniejsze technologie, ktre powinny by wdraane lub rozwijane w najbliszych 15 latach, eby klaster by konkurencyjny. Gwnym celem dziaalnoci Doliny Lotniczej jest wspprac z nauk w zakresie prac rozwojowych. W klastrze opracowywane s innowacyjne i unikalne rozwizania. W tym celu powoano Aeronet, czyli centrum zaawansowanych technologii, ktre zostao zao- Gwne obszary dziaalnoci: one przez czonkw klastra oraz 10 najlepszych pol- nauka, skich politechnik i instytutw badawczych. To wanie networking, tam bd ksztacone kadry inynierskie dla brany. marketing. Klaster stara si jednak wpywa na jako ksztacenia nie tylko na poziomie wyszym. Ma take wpyw na programy nauczania na poziomie szk rednich i dostosowywanie ich do potrzeb przemysu.
29
Strategia rozwoju Doliny Lotniczej

Fundusze UE Park technologiczny MSE, 12M EUR Nowi inwestorzy Borg, MTU Plan dla Polski Wschodniej Innowacja R&D Biura konstrukcyjne Laboratoria
Programy wsparcia klastrw? Szkoy rednie CEKSO 25M EUR
Klaster Innowacyjny Dolina Lotnicza
Program Ramowy 7
Polska Platforma Technologiczna Lotnictwa Aeronet Dolina Lotnicza 34M EUR Laboratorium Materiaowe Doliny Lotniczej 8M EUR + 20M EUR
rdo: Andrzej Rybka, konferencja Polityka rozwoju bazujca na klastrach dowiadczenia zagraniczne, wsppraca midzynarodowa i rekomendacje dla Polski, Warszawa 28.11.2008 r.
W obszarze networkingu Dolina Lotnicza wsppracuje z innymi klastrami z brany lotniczej i aerokosmicznej poprzez m.in. organizacj spotka studyjnych czy spotka dwustronnych pomidzy konkretnymi przedsibiorstwami. Wraz z innymi klastrami lotniczymi tworzona jest sie powiza tzw. klastrowanie klastrw. Projekt ten nazywa si Wings for Regions. W celu przygotowania tego projektu do Rzeszowa zostali zaproszeni przedstawiciele najwaniejszych klastrw w Europie. Projekt ten wkrtce trafi do Komisji Europejskiej. W zakresie marketingu dziaalno Doliny Lotniczej przynosi wymierne korzyci, czego przejawem s liczne artykuy w prasie polskiej i zagranicznej. Dolina Lotnicza postrzegana jest bardzo pozytywnie zarwno przez ogln pras jak i najbardziej prestiowe lotnicze czasopisma. Strategia rozwoju Doliny Lotniczej znajduje si obecnie w rodkowej fazie, w ktrej ju zostao pozyskane finansowanie na cz dziaa takich jak wsparcie dla szk, dla Aeronetu czy dla Laboratorium Materiaowego Doliny Lotniczej. Dua cz dziaa uzaleniona jest od jakoci oferowanych programw przez Polsk Agencj Rozwoju Przedsibiorczoci i rne ministerstwa. Wnioski i oczekiwania Dolina Lotnicza bya bardzo zaangaowana w przygotowanie programu pilotaowego dla klastrw. Podczas spotka z PARP przekazywane byy uwagi
30
do konstrukcji i ram tego programu. Przedstawiciele klastra brali rwnie udzia w konsultacjach waciwego dziaania w ramach PO IG. Ponadto w 2006 r. Dolina Lotnicza zoya na rce Ministra Rozwoju Regionalnego dokument Program tworzenia Innowacyjnych Klastrw Przemysowych w oparciu o dowiadczenia Doliny Lotniczej. Mimo tego, Dolina Lotnicza nie miaa moliwoci skorzystania ze rodkw z programu pilotaowego. Zaoenia programu odbiegay od realnych moliwoci wykorzystania tych rodkw. Czas na wykorzystanie rodkw w wysokoci 500 000 PLN wynosi miesic. Program pilotaowy skierowany by do instytucji, ktre nie s klastrami i jedynie przyczyni si w pewien sposb do powstania inicjatyw klastrowych. W przypadku waciwego konkursu dla klastrw w ramach dziaania 5.1. PO IG sytuacja nie okazaa si lepsza. Program ten by pozbawiony wielu istotnych zapisw m.in. dotyczcych ryczatu zapewniajcego funkcjonowanie organizacji, internacjonalizacji dziaa, promocji itd. Wanie te rodki powinny by udostpnione na istnienie biura i tego zalka klastra (tak jak w przypadku Doliny Lotniczej bya to dotacja firmy Pratt&Whitney). Innym ograniczeniem byo obowizkowe skadanie przez kad firm z klastra listy rodkw trwaych. Narzucenie proporcji w obszarze wydatkw inwestycyjnych dao preferencje instytucjom takim jak agencje rozwoju regionalnego czy fundacje. Takie podmioty nie musz ponosi duych nakadw inwestycyjnych. Zapisy powinny uwzgldnia rzeczywiste potrzeby klastrw i ich specyfik. rodki na inwestycje powinny pochodzi z innych programw, niezwizanych z klastrami. Tym samym nieracjonalny by rwnie zapis dotyczcy max. 5% udziau wydatkw na ekspansj klastra, czyli na koszty osobowe, administracj, promocj, wyjazdy. Zapisy te uniemoliwiaj realizacj samego projektu. W zapisach konkursu pojawio si wiele niejasnoci dotyczcych zwaszcza pomocy publicznej, dla ktrych prby wyjanienia byy cakowicie niezrozumiae. Ponadto, niezalenie od rodzaju projektu niezbdne byo studium wykonalnoci, nawet w sytuacji projektu, ktry nie mia charakteru inwestycyjnego. Zagroeniem dla wsparcia klastrw jest tworzenie programw dla instytucji, ktre powstaj w celu skonsumowania rodkw z okrelonego programu. Nie jest klastrem firma i jej 40 przedstawicieli handlowych, ktrzy prowadz wasn dziaalno gospodarcz. Niezbdna jest racjonalizacja tych programw, tak aby odpowiaday one na potrzeby realnych klastrw. Dolina Lotnicza jest otwarta na konsultacje z przedstawicielami PARP i jednoczenie wskazuje kilka propozycji, ktre naley uwzgldni podczas projektowania kolejnego konkursu. S to:
31
przywrcenie do programu wsparcia klastrw istotnych elementw z programu pilotaowego, wydzielenie z programu kwoty na wsparcie instytucjonalne klastrw (dla klastrw, ktre dotychczasowym dziaaniem udowodniy, i powstay z rzeczywistej potrzeby przedsibiorcw i potrafi integrowa poszczeglne brane w regionach nawet bez pomocy publicznej), przeznaczenie pozostaej kwoty na bezporednie wsparcie (projektw) MP zrzeszonych w istniejcych i zdefiniowanych klastrach, ktre umoliwi wzmocnienie konkurencyjnoci i innowacyjnoci tych klastrw w poszczeglnych regionach, umoliwienie realizacji projektu, ktrego beneficjentami jest okrelona grupa firm funkcjonujcych w ramach klastra, wyraajca gotowo wczenia si w projekt, jasne i jednoznaczne informacje o konsekwencjach poszczeglnych form pomocy publicznej, zarwno dla koordynatora jak i firm klastra, wydzielenie kategorii kosztw zwizanych z promocj klastra. Programy wsparcia klastrw powinny stworzy rzeczywiste moliwoci skorzystania z funduszy tym klastrom, ktre maj dowiadczenie i czuj odpowiedzialno za efektywne, zgodne z rzeczywistymi potrzebami oraz zgodne z prawem wydatkowanie rodkw publicznych. Nierozwana polityka wsparcia klastrw spowoduje, e bd powstaway sztuczne twory jedynie na potrzeby skonsumowania dostpnych rodkw.
32
CZ II WSPARCIE ROZWOJU KLASTRW ZAGRANIC DOBRE PRAKTYKI

MIDZYNARODOWE
Kincso Izsak, Komisja Europejska, Dyrekcja ds. Przedsibiorczoci i Przemysu Naprzeciw klastrom o znaczeniu wiatowym w Unii Europejskiej
Komisja Europejska prowadzi dwie gwne inicjatywy na rzecz wsparcia polityki innowacyjnej i innowacji: Europe INNOVA oraz PRO INNO Europe, za ktre odpowiada Zesp Wspierania Innowacji dziaajcy w ramach Dyrekcji ds. Przedsibiorczoci i Przemysu. W obu inicjatywach bardzo wanym elementem s klastry i polityka klastrowa, poniewa to wanie klastry odgrywaj istotna rol w rozwoju przedsibiorczoci i innowacyjnoci. Z przykroci stwierdzam, e w obu tych inicjatywach brakuje partnerw z nowych krajw czonkowskich (UE-12), w tym z Polski, dlatego tym bardziej zachcam, eby si nimi zainteresowa. O znaczeniu klastrw dla Komisji Europejskiej wiadczy take opublikowany niedawno komunikat zatytuowany W kierunku wiatowej klasy klastrw w Unii Europejskiej (Towards word-class clusters in European Union) Istnieje kilkanacie analiz i opracowa dotyczcych klastrw, ktre dowodz, e tego typu skupiska stwarzaj sprzyjajce rodowisko dla rozwoju i innowacji. Na przykad, studium Innobarometer 2006 wskazuje, e przedsibiorstwa i organizacje funkcjonujce w ramach klastrw s bardziej innowacyjne tworz wicej patentw anieli firmy nieskupione w klastrach. Tymczasem Europa potrzebuje wicej liderw innowacji, ktrzy bd si szybko internacjonalizowa. Take same klastry musz by innowacyjne musz si zmienia i cigle podejmowa nowe wyzwania niestety, nie zawsze si to udaje. W Europie nie brakuje inicjatyw wspierajcych rozwj klastrw. Europejskie Obserwatorium Klastrw zidentyfikowao okoo dwa tysice klastrw. Istnieje wiele rozwijajcych si inicjatyw klastrowych i zainicjowanych polityk klastrowych, jakkolwiek nie wszystkie odnosz sukces. W Europie brakuje klastrw majcych oglnowiatowy potencja. Mamy wprawdzie do czynienia z du liczb inicjatyw klastrowych (w zasadzie mona ju mwi o ich nadmiarze i rozproszeniu), ale jeeli Europa chce dy do podnoszenia masy krytycznej swojej gospodarki, to powinna inicjowa i wspiera powstawanie wikszej liczby klastrw istotnych na skal wiatow. Aby osign ten cel naley podj starania na rzecz budowania masy krytycznej i doskonaoci (excellence) w rozumieniu przewagi konkurencyjnej, a take otwarcia si poszczeglnych klastrw narodowych i regionalnych na wspprac i kooperacj transgraniczn. W Europie nie tylko cay czas sabe s powizania pomidzy sektorem badawczym a przemysem, ale obserwuje si take fragmentacj rynku, ktra utrudnia
34
Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe
tworzenie si klastrw europejskich. Nie istnieje wystarczajca wsppraca pomidzy inicjatywami klastrowymi w Europie oraz brakuje spjnoci w ramach polityk europejskich. Zbyt mae s starania na rzecz internacjonalizacji maych i rednich przedsibiorstw w ramach klastrw. Europejskie Obserwatorium Klastrw sporzdzio map polityk klastrowych w Europie w 31 krajach zidentyfikowano 130 szczegowych instrumentw wspierania klastrw. Polityki rozwoju klastrw to najczciej szerszy element budowania silnego systemu innowacji. 90% krajowych programw klastrowych w Europie wspieranych jest w ramach europejskiej polityki spjnoci. Klastry co do zasady s zjawiskiem inspirowanym przez rynek te ktre odniosy najwikszy sukces powstaway spontanicznie i s oparte na naturalnej przewadze konkurencyjnej lub siach rynkowych. Niemniej jednak, dobre strategie i polityki klastrowe mog odgrywa istotn rol w katalizowaniu tego procesu i wywoaniu waciwego efektu. Studium Innobarometer wykazao, e firmy wchodzce w skad klastra postrzegaj rol sektora publicznego jako istotn dla rozwoju klastra. Co wicej, instrumenty wsplnotowe uatwiaj wspprac trans-narodow klastrw. Wan rol w rozwoju klastrw odgrywaj tzw. organizacje klastrowe (cluster organizations), ktre zapewniaj lub uruchamiaj wyspecjalizowane usugi wsparcia biznesu i innowacji (techniczne, informacyjne, szkoleniowe itp.) dostosowane do potrzeb przedsibiorstw wchodzcych w skad klastra. Odgrywaj one bardzo wana rol, poniewa wymuszaj popraw wsppracy i wymiany wiedzy midzy przedsibiorstwami oraz midzy sektorem przemysowym i badawczym. S istotne, gdy s pierwszym kontaktem dla przedsibiorstw przystpujcych do midzynarodowych sieci innowacji. Rola organizacji klastrowych jest bardzo wana. Ogromna ilo pienidzy publicznych trafia na finansowanie inicjatyw i organizacji klastrowych. Dlatego te wane jest, jaka jest jako tych organizacji i jako zarzdzania klastrami. Komisja Europejska uruchamia szereg inicjatyw w celu sprostania wyzwaniom, ktre stoj przed krajami Unii Europejskiej. W odniesieniu do klastrw s one podejmowane na dwch poziomach ksztatowania si polityk klastrowych oraz na poziomie zarzdzania klastrami. Na pierwszym poziomie przykadem takiej inicjatywy jest europejska Grupa ds. polityki klastrowej, ktra zostaa powoana decyzj Komisji Europejskiej. Bdzie to grupa ekspertw wysokiego szczebla skadajca si z przedstawicieli polityki, rodowiska akademickiego oraz przedsibiorstw (klastrw). W grupie tej znajdzie si 20 czonkw, z mandatem na 18 miesicy. Europejska Grupa ds. polityki klastrowej bdzie doradza Komisji w sprawie metod wspierania w Unii Europejskiej rozwoju klastrw o potencjale wiatowym. Zajmie si ona rozwojem polityki klastrowej i bdzie pracowa nad
35
kwesti sposobu poczenia rnych wsplnotowych instrumentw i narzdzi wsparcia. Grupa rozpocznie swoj dziaalno w 2009 roku. Kolejn inicjatyw jest Europejskie Stowarzyszenie Klastrw (European Cluster Alliance). Obecnie ECA skupia ponad 75 krajowych i regionalnych wadz zaangaowanych w polityk klastrow. Jest to otwarta platforma dla wsppracy w zakresie polityki klastrowej. Europejskie Stowarzyszenie Klastrw pracuje w ramach czterech obszarw roboczych oraz kilku kwestii horyzontalnych. Zajmuje si m.in. internacjonalizacj maych i rednich przedsibiorstw w ramach klastrw oraz analiz rnych narzdzi i instrumentw polityki klastrowej, a take oddziaywania polityk i inicjatyw klastrowych. Dziaania Stowarzyszenia obejmuj rwnie prace nad zapewnieniem lepszych warunkw ramowych do powstawania wikszej liczby wiatowej klasy klastrw w Unii Europejskiej. Komisja oczekuje, e do inicjatywy tej docza bd nowi partnerzy, ktrzy bd dzieli dobre praktyki, jak rwnie testowa nowe formy wsppracy w zakresie polityki klastrowej pomidzy pastwami czonkowskimi i regionami. W roku 2006 uruchomiono Europejskie Obserwatorium Klastrw (European Cluster Observatory). Zapewnio ono statystyczne wyznaczanie mapy klastrw w 32 krajach Europy (w tym rwnie w Norwegii, Szwajcarii, Izraelu i Turcji). Bya to pierwsza kompleksowa mapa klastrw, ktra zdobya uznanie na caym wiecie. ECO dostarcza danych na temat klastrw i polityk klastrowych. Obecnie rozpoczto sporzdzanie mapy inicjatyw i organizacji klastrowych. W przyszoci planuje si, e Europejskie Obserwatorium Klastrw powinno odej od wyznaczania map na rzecz tworzenia europejskiej usugi informacyjnej na temat klastrw. Obserwatorium bdzie miao now funkcj polegajc na tworzeniu bazy danych z informacjami odnonie rodzaju usug oferowanych przez rne organizacje klastrowe, regionalnych systemw innowacji w otoczeniu klastra, oferty dla przedsibiorstw klastra. Informacje te maj pomc organizacjom klastrowym we wsppracy oraz przycign mae i rednie przedsibiorstwa. Bdzie to bardzo pomocne dla firm poszukujcych moliwoci wsppracy i przystpienia do klastra. Kolejn inicjatyw jest Europejska Platforma Innowacji na rzecz klastrw (Cluster Innovation Platform). Celem tej platformy jest opracowanie i przetestowanie nowych praktycznych narzdzi oraz wsparcie maych i rednich przedsibiorstw w zakresie ich internacjonalizacji. W ramach tej inicjatywy zostan wybrane trzy partnerstwa (projekty) o charakterze sektorowym ze wskazaniem na biotechnologi, eko-innowacje oraz efektywno energetyczn (rynki wiodce). Bd one uruchamia projekty pilotaowe, z ktrych powinny skorzysta firmy z tych sektorw (w tym MSP). Bd one polami testowymi dla uruchamiania wyspecjalizowanych i dostosowanych do potrzeb klienta usug na rzecz firm w poszczeglnych klastrach.
36
Ostatnim przedsiwziciem Komisji jest nowa europejska inicjatywa na rzecz doskonaoci organizacji klastrowych. W Europie istnieje potrzeba uczenia si w tym zakresie, co potwierdza funkcjonowanie wielu systemw i akademii klastrowych, a take pojawienie nowego zawodu menedera klastrw. Dla osignicia przez klaster sukcesu wana jest jako zarzdzania klastrami, dlatego bardzo wane jest wspieranie doskonalenia si organizacji klastrowych. Udzia w projektach finansowanych przez Komisj Europejsk w ramach inicjatywy PRO INNO Europe powinien skutkowa powstaniem znaku jakoci dla organizacji klastrowych. Powinien temu towarzyszy rozwj umiejtnoci szkoleniowych tj. europejski system szkoleniowy dla menederw klastrw. W ramach europejskiego klubu menederw klastrw powinna zosta wymuszona wsppraca pomidzy osobami i organizacjami zajmujcymi si zarzdzaniem klastrami. Komisja Europejska chciaaby rwnie sprzyja powstaniu europejskiego stowarzyszenia organizacji klastrowych w Europie.
Dziaalno Komisji Europejskiej w obszarze klastrw
Analysis & Strategy
Policy learning & cooperation
Cluster development
Trans-national cooperation
Cluster support services
INNO-Policy TrendChart European Cluster Alliance Regions for Economic Change Regions of Knowledge (FP7) Europe INNOVA (CIP) EU Initiative for Excellence (CIP) European Cluster Observatory European Cluster Policy Group Cohesion Policy (Structural Funds) Enterprise Europe Network
Podsumowujc, po pierwsze w Europie nie potrzebujemy wicej klastrw, ale potrzebujemy lepszych klastrw o wikszej, wiatowej masie krytycznej. Po drugie, licz si zarwno klastry, jak i doskonao zarzdzania nimi (a wic tzw. organizacje klastrowe). Po trzecie, klastry powinny uatwia wspprac w regionie, ale powinny rwnie by otwarte na wspprac z innymi klastrami i regionami, i po czwarte, europejskie klastry powinny by otwart platform uczenia si i wsppracy.
37
Helmut Kergel, VDI/VDE Innovation + Technik GmbH, International Technology Co-operation and Cluster, Niemcy Niemieckie dowiadczenia dotyczce polityki wspierania klastrw
Niemcy byy pierwszym krajem, ktry eksperymentowa z wprowadzaniem konkursw dla klastrw, za niemiecka polityka innowacyjna jest coraz czciej oparta na koncepcjach zwizanych z klastrami i budowaniem sieci kontaktw. Jednake ze wzgldu na skomplikowany system administracyjny w Niemczech, trudno mwi o skoordynowanej polityce klastrowej. Oprcz poziomu krajowego, kady z 16 landw prowadzi wasn polityk w tym zakresie. Nawet na poziomie krajowym czsto rne ministerstwa nie komunikuj si midzy sob i kopiuj swoje polityki. Przygldajc si rnym programom klastrowym, wida zatem, e duo zaley od tego, kto tworzy dan polityk czy jest to poziom federalny, poziom landu, czy nawet miasta lub mniejszego regionu.
Wybrane inicjatywy klastrowe w Niemczech na poziomie landw (powyej strzaki) oraz na poziomie kraju (poniej strzaki).
Frderung regionaler Netzwerke MecklenburgVorpommern Regionaler Innovationsstrategie Clusterwettbewerb Berlin Cluster Offensive Baden-Wrttemberg Clusterpolitik Bayern Schleswig- ClusterLandesexzellenzwettbewerb Holstein Orientierung der Sachsen Innovationsstrategie Clusterprozess Regionalpolitik in Saarland Mitteldeutschland RegioCluster Clusteroffensive Hessen Brandenburg .NRW 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
Landesebene
1995
1999
2000
Lernende Regionen BioRegio Wettbewerb Kompetenznetze Zentren fr InnoRegio Innovationskompetenz
Bundesebene
SpitzenclusterWettbewerb Strategische Partnerschaften InnoProfile BioPharmaWettbewerb BioIndustrie2021
rdo: Prezentacja na konferencji Polityka rozwoju bazujca na klastrach dowiadczenia zagraniczne, wsppraca midzynarodowa klastrw i rekomendacje dla Polski 28 listopada 2008, Warszawa
Jeeli chodzi o powody opracowywania polityki klastrowej, przyczyn jej tworzenia moe by istnienie sabo rozwinitych regionw, np. po upadku muru berliskiego stao si jasne, e wschodnia cz Niemiec wymaga nowego pomysu na rozwj. Take na poziomie krajowym mona poszukiwa nowych, wiodcych projektw rozwojowych warto tu wskaza np. konkurs dla klastrw Spitzencluster. Mona rwnie spojrze na rozwj regionw sabo rozwinitych z poziomu krajowego, tak jak np. w programie InnoRegio.
38
Wanym elementem rozwijania polityki klastrowej jest decyzja, czy wspiera si inicjowanie powstawania nowych klastrw, czy raczej stymuluje rozwj ju istniejcych klastrw. Strategia wsparcia w takich przypadkach wyglda rnie. Wszystko to prowadzi do sytuacji, w ktrej istnieje wiele programw i inicjatyw klastrowych, a dziaania publiczne w zakresie ich wspierania nie s skoordynowane. Najbardziej cenne w zakresie rekomendacji dla Polski s dowiadczenia z programw klastrowych realizowanych na poziomie krajowym. Pierwsz wan inicjatyw na tym poziomie by program BioRegio. Przywiecaa mu idea posiadania takiej polityki, ktra uczyniaby z caych Niemiec znany region specjalizujcy si w biotechnologii. Inicjatywa skierowana bya do nowych, jeszcze nie ustabilizowanych klastrw. Zoono 17 wnioskw, spord ktrych wyrnione zostay trzy. Zwyciskie klastry uzyskay okoo 90 mln euro wsparcia. Pniej w ramach caego programu wsparcia uruchomione zostay fundusze wynoszce okoo 1 mld euro. Program ten uznany by za duy sukces, aczkolwiek najwikszy sukces rozwojowy nie by udziaem wczesnych zwyciskich klastrw. Obecnie, po upywie 10 lat, najwikszymi klastrami w dziedzinie biotechnologii w Niemczech s Biotech i BioValley, ktre nie byy zwycizcami, chocia uczestniczyy w konkursie. Czynnikiem, ktry wspomg sukces programu byy znaczce fundusze, do ktrych klastry miay uzyska dostp. Dziki nim waciwi ludzie zjednoczyli swoje wysiki i podjli dziaanie. Bya to inicjatywa na poziome krajowym, jednake, oznaczaa rwnie zwikszon wiadomo na innych poziomach. Ludzie ze wiata polityki poczyli swoje siy, aby wesprze te dziaania, mimo e nie istniaa jeszcze wtedy adna strategia zwizana z zaawansowanymi technologiami. Obecnie w Niemczech dziaa 29 tzw. bioregionw. Kolejn inicjatyw, ktra wywara duy wpyw na rozwj klastrw w Niemczech jest program Sieci kompetencji w Niemczech (Kompetenznetze in Deutschland). Zainicjowao go niemieckie Ministerstwo Edukacji i Bada, aktualnie program zosta przekazany pod opiek Ministerstwu Gospodarki i Technologii. Inicjatywa ta nie przekazuje funduszy samym klastrom, zamiast tego tworzy siln mark. Program w zaoeniu polega na prowadzeniu klubu okoo 100 najlepszych sieci innowacji w Niemczech, a czonkostwo w nim jest znakiem jakoci. Inicjatywa ta nie zajmuje si tylko samymi sieciami, ale skierowana jest rwnie np. do inwestorw szukajcych ciekawych obszarw, w ktrych mona inwestowa lub do zagranicznych firm rozwaajcych zaoenie w Niemczech orodka badawczego i szukajcych odpowiedniej lokalizacji. Program adresowany jest te do decydentw ze sfer przemysowych, administracyjnych, politycznych i medialnych. Mona byoby to nazwa wielk kampani reklamow, majc pewn wartoci dodan dla samych sieci.
39
Aktualnie w tej inicjatywie uczestniczy 107 klastrw w 9 sektorach innowacyjnych. Grupa ta cigle zmienia si, poniewa caej inicjatywie towarzyszy zesp naukowy, ktry co p roku decyduje, czy niektre klastry powinny wyj z programu, Aby uczestniczy w programie Kompetenznetze klaster musi spenia szczegowe kryteria: poniewa nie speniaj ju wymogw doskonaoci. Inicjatywa jest rwnie Skupienie na jednym, wiodcym temacie otwarta na nowe zgoszenia od klastrw, Posiadanie przez przemys wiodcej roli w inicjatywie a wspomniany zesp decyduje, ktre z nich speniaj wymogi, by mc sta si Wysoki potencja innowacyjny i ekonomiczny nowym czonkiem inicjatywy. Koncentracja w regionie Gwnym celem inicjatywy jest utrzy- Wsppraca z innymi klastrami na poziomie krajowym i midzynarodowym manie w niej okoo 100 klastrw. Kady klaster nalecy do sieci jest monito- Organizacja otwarta na nowych czonkw rowany poprzez konsultanta znajcego Reprezentacja wszystkich etapw acucha wartoci danej technologii dany sektor przemysu. Konsultant utrzymuje kontakty z menederami Historia wsppracy i stabilny rozwj sieci, uczestniczy w spotkaniach i obserwuje dziaalno klastra. Najnowsz inicjatyw w zakre- Kryteria uczestnictwa klastra w programie Spitzencluster: sie wsparcia w Niemczech Masa krytyczna jest program Spitzencluster. Wysoki potencja innowacyjny Ta inicjatywa dotyczy ju ist Wysoka dynamika rozwoju niejcych klastrw i to tych, Strategia klastra wymusza cige podnoszenie potencjau ktre udowodniy swoj innowacyjnego skuteczno w cigu co naj Strategia klastra uatwia stworzenie niepowtarzalnej oferty mniej kilku lat dziaalnoci. Istot programu jest denie Strategia klastra pozwala na zdobycie i utrzymanie wiatowego przywdztwa w danej dziedzinie do doskonaoci w wybranej dziedzinie, przy czym jest Proponowane projekty s oparte o silne strony klastra i wi si ze zrwnowaonym rozwojem on otwarty na wszelkie technologie. Program skupia si Strategia jest realizowana przy wydatnym wsparciu finansowym ze strony przemysu i prywatnych inwestorw (powyej nie tylko na badaniach, ale 50 proc. nakadw) rwnie na przedsibiorczoci, innowacji i opracowywaniu Istniej obiektywne przesanki dla powodzenia przedstawionej strategii nowych koncepcji transferu technologii. Klaster powinien Strategia klastra jest oparta o rynkowe mechanizmy dziaania rwnie przyciga zagranicz- Istniej instrumenty wspierajce zrwnowaony rozwj nych inwestorw i przemys i realizacj strategii po zakoczeniu finansowania wsparcia zagraniczny do kraju. ze rodkw publicznych
40
Aby uczestniczy w programie wymagane jest przejcie dwuetapowej procedury. Planowane s trzy rundy skadania wnioskw. Wanie zakoczono pierwsz z nich wstpne wnioski zoyo 38 klastrw, z ktrych wybrano 12 i poproszono je o zoenie penych wnioskw. Nastpnie spord tych 12 wybrano 5, ktre maj si sta pierwszymi picioma klastrami wyonionymi poprzez program Spitzencluster w Niemczech. Zwycizcy zajmuj si wszelkimi technologiami: elektronik, efektywnoci energetyczn, energi odnawialn, inynieri lotnictwa czy biotechnologi. Gwne kryterium przyznania wsparcia polega na tym, i co najmniej 50% rodkw finansowych na realizacj projektu musi pochodzi od uczestnikw klastra podmiotw sektorowych i innych inwestorw prywatnych. Inicjatywy musz take udowodni, e s w stanie utrzyma realizacj dziaa po zakoczeniu okresu finansowania. Po podsumowaniu dowiadcze niemieckich warto dokona porwnania sytuacji w Polsce i Niemczech. Ostatnio zakoczyo si badanie na temat polsko-niemieckiej wsppracy opartej o sieci w zakresie prac badawczo-rozwojowych. Badanie to byo finansowane przez niemieckie Ministerstwo Edukacji i Bada, a miao na celu znalezienie nowych metod wsppracy klastrowej. Przygldajc si niektrym wynikom, wida wyranie, e w Polsce dziaa kilkakrotnie mniej klastrw ni w Niemczech. Powodem jest prawdopodobnie fakt, i polityka wsparcia klastrw w Niemczech ma duo dusz histori. Polskie inicjatywy klastrowe s raczej niewielkie w porwnaniu do organizacji z Niemiec lub innych krajw europejskich. Wikszo polskich klastrw jest bardzo moda, natomiast ich skad jest podobny w Polsce i Niemczech. Jeli przyjrzymy si celom strategicznym, wida podobne zainteresowanie zwikszaniem konkurencyjnoci i pracami badawczo-rozwojowymi. Z drugiej strony, istniej te rnice szczeglnie w stosunku do wsppracy bilateralnej (Polska-Niemcy lub Niemcy-Polska), wida tu wiksze zainteresowanie po stronie polskiej. W zakresie rekomendacji i dziaa, ktre Polska musi zainicjowa jeli chce dobrze zorganizowa wsparcie klastrw, naley zwrci uwag przede wszystkim na wymogi w zakresie doskonaoci. Nie naley jednak kopiowa zaoe programw z innych krajw, jak np. Spitzencluster w Niemczech. Polska ma inn sytuacj i inne potrzeby. Rekomendacje dla Polski obejmuj kilka etapw dziaa: zdobycie aktualnej wiedzy, na temat tego, jak wyglda otoczenie klastrow w Polsce: stopie rozwoju, statystyka, cele strategiczne i obszary dziaa, napotykane bariery; zdefiniowanie polityki w tym wskazanie na polityczny (strategiczny) cel konkursw dla klastrw w Polsce (np. doskonao w skali midzynarodowej);
41
wyasygnowanie znaczcych funduszy na dotacje, tak aby klastry stay si atrakcyjne; znalezienie i powoanie midzynarodowych, niezalenych ekspertw, ktrzy w sposb bezstronny ocenialiby podejmowane decyzje; zdefiniowanie dokadnych kryteriw i procedur aplikacyjnych; uruchomienie programu i selekcja najlepszych klastrw; ewaluacja dziaa. Wane jest, by Polska znalaza wasn drog ku polityce klastrowej, wykorzystujc swoje atuty.
42
Prof. Ronald Botham, Uniwersytet w Glasgow, Wielka Brytania Szkockie dowiadczenia dotyczce polityki wspierania klastrw
Szkocja rozpocza wdraanie polityki w zakresie klastrw w modelu Michaela Portera na pocztku lat 90. W 1992 roku stworzono i opublikowano strategi dotyczc klastrw. Okrelaa ona klastry, ktre mog by konkurencyjne w skali midzynarodowej i ktrym powinno si udzieli wsparcia. Niestety, uzyskaa ona niewielkie wsparcie polityczne ze strony rzdu Wielkiej Brytanii oraz rzdu Szkocji. Przeom nastpi dopiero par lat pniej, gdy rzd utworzy we wszystkich regionach agencje rozwoju regionalnego, czynic je odpowiedzialnymi m.in. za klastry. Na poziomie krajowym w ramach rzdu Wielkiej Brytanii istnieje kilka zespow ds. przemysu w Ministerstwie Handlu, jakkolwiek jego gwna uwaga skupia si obecnie na dziaaniach horyzontalnych majcych na celu popraw otoczenia biznesowego dla wszystkich firm. W Szkocji pod koniec lat 90. nastpia prba oywienia koncepcji klastrw. Dla klastrw pilotaowych opracowano i wdroono nowe strategie, m.in. strategi przemysu elektronicznego. Wspomniana strategia bya oparta w duym stopniu na rozlegych badaniach, midzynarodowym benchmarkingu oraz analizie przyszych trendw. Co wane, opracowano j wraz z sektorem przemysowym w ramach Szkockiego Forum Elektronicznego. Inicjatorem bya w tym przypadku regionalna agencja rozwoju i miaa by ona take gwnym koordynatorem, realizatorem i mobilizatorem zasobw. Sama strategia bya podzielona na szczegowe programy dla gwnych sektorw wchodzcych w skad klastra: oprogramowania, pprzewodnikw, multimediw. Uwzgldniaa take przekrojowe tematy, takie jak komercjalizacja bada. Najwikszym wyzwaniem w zakresie wdraania strategii bya koordynacja dziaa oraz wczanie wielu rnych graczy. W praktyce pojawio si w tym zakresie wiele problemw. rodowisko akademickie byo negatywnie nastawione do pomysu dostosowania bada do potrzeb klastrw. Niektre organizacje, a nawet niektre czci regionalnej agencji rozwoju, nie byy w praktyce zainteresowane wspprac. Powysze problemy dotyczyy nie tylko strategii w zakresie elektroniki, technologii informacyjnej i komunikacyjnej, ale szerzej odzwierciedlay histori klastrw w Szkocji. Generalnie mona stwierdzi, e stworzonych zostao wiele strategii, odbyo si wiele debat, ale zrealizowanych zostao bardzo niewiele dziaa. Wsparcie dla klastrw okazao si fragmentaryczne i mao spjne.
43
Katalityczna rola administracji publicznej klaster sektora ywnoci i napojw W przypadku sektora spoywczego zesp regionalnej agencji rozwoju powici wiele czasu, pomagajc stworzy grup ds. strategii, ktra skadaa si z prezesw firm wchodzcych w skad klastra. Grupa ta wniosa istotny wkad w przygotowanie strategii okrelajcej, co naley zrobi, aby podnie konkurencyjno klastra. Agencja rozwoju zapewnia finansowanie wdraania tej strategii na poziomie 2,5 miliona GPB rocznie. Podjto szereg konkretnych dziaa o charakterze zwizanym z budow sieci kontaktw wrd klastrw. Mniej wicej w roku 2000 zmiana organizacyjna w agencji rozwoju doprowadzia do odwrcenia uwagi od klastrw i zmniejszenia wsparcia, w wyniku czego przemys przej przewodni rol w inicjatywie. Utworzono niezalene przedsibiorstwo Scotland Food and Drink, w ktrym zarzd skada si z prezesw firm z sektora ywnoci i napojw. Spka ma swojego prezesa i wasny niewielki zesp. Poszczeglne projekty s realizowane za porednictwem utworzonych grup roboczych, w tym przedstawicieli z przedsibiorstw i z sektora publicznego. Przykadem ilustrujcym brytyjsk polityk w zakresie klastrw jest klaster chemiczny w Teesside w pnocno wschodniej Anglii. Sektor przemysu chemicznego ustanowi w poowie lat 90. Inicjatyw Chemiczn Teesside do reprezentowania go. Regionalna agencja rozwoju pocztkowo staraa si wspiera tworzenie klastra, ale zmobilizowanie wszystkich graczy okazao si zbyt trudnym zadaniem. Zdecydowano o powrocie do okrelenia kluczowych sektorw. Istniao przekonanie, e przyszo ley w przemyle farmaceutycznym, a klaster petrochemiczny i chemikaliw masowych jest sektorem schykowym bez przyszoci. Stworzono organizacj klastrow ds. farmaceutykw i specjalnych rodkw chemicznych. Po wielu dyskusjach i badaniach uznano jednak sektor petrochemiczny i chemikaliw masowych za wany i zdecydowano o fuzji Inicjatywy Chemicznej oraz klastra w ramach organizacji NEPIC. Organizacja ta posiada zarzd skadajcy si z prezesw firm pochodzcych z klastra, swj wasny personel i w zasadzie przeja odpowiedzialno za rozwj klastra poza ramami regionalnej agencji rozwoju. Dziaania organizacji odniosy due sukcesy, w szczeglnoci w przycigniciu inwestycji w gwne obszary rozwoju klastra. NEPIC nie dziaa jednak jedynie jako koordynator, ale jest rzeczywistym wykonawc projektw, mobilizuje wszystkich graczy i realizuje swoje wasne programy m.in. poszukuje pienidzy od rzdu, agencji rozwoju i innych rde. Dla przykadu, odbyo si wiele spotka w szkoach i na uniwersytetach, w ramach ktrych starano si przekona uczniw miejscowych szk, e przemys chemiczny jest miejscem na dobr karier. Stworzono take klub nabywcw dla swoich czonkw, ktrzy poczyli
44
swoje zakupy. NEPIC jest te inicjatorem wielu wydarze i seminariw w ramach budowania sieci kontaktw. Wsppracuje take bardzo blisko z innymi organizacjami dziaajcymi w zakresie technologii, komercjalizacji i rozwoju. Istotn cech tego klastra jest to, e nie jest on formalnie skoordynowany. Koordynacja odbywa si w praktyce poprzez nieformalne kontakty, prac reprezentantw rnych podmiotw w ramach wsplnej strategii stworzonej przez NEPIC i przedstawicieli przemysu. Wanie dlatego ta organizacja jest tak skuteczna w budowaniu sieci kontaktw i realizacji dziaa. Naley stwierdzi, e w Wielkiej Brytanii w zakresie polityki wspierajcej klastry istnieje silna presja na swego rodzaju sprawiedliwo regionaln. W rzeczywistoci natomiast regiony powinny skupi si na swojej wyjtkowoci. Niektre regiony odnotowuj szybszy wzrost anieli inne i wywouje to zazdro i wraenie niesprawiedliwoci. Istnieje rwnie stae napicie pomidzy strategiami narodowymi a strategiami regionalnymi. Na bazie szkockich dowiadcze mona powiedzie, ze w zakresie rozwoju klastrw w regionach istotny jest take duy udzia przemysu. Jego rola w klastrze musi ewoluowa pocztkowi uczestnicy powinni przej w kocu rol silnego przywdztwa. Wan, a nierozpoznan dotd rol agencji rozwoju regionalnego, szczeglnie na pocztku tworzenia inicjatyw, powinno by zapewnienie przywdztwa intelektualnego. Wikszo ludzi w przemyle nigdy bowiem nie syszaa o klastrach, nigdy nie bya w nie zaangaowana. Agencja musi zatem zarysowa model, ktry wskae znaczenie i korzyci ze wsppracy. Bardzo wan rzecz, ktra nie do koca udaa si w Szkocji, jest stworzenie mechanizmw dla organizacji kolektywnego uczenia si. Klastry jako koncepcja pojawiaj si i znikaj za kadym razem, kiedy przychodzi i przemija na nie moda. Politycy gospodarczy rozpoczynaj czsto od zera, starajc si wykorzysta inny model lub skorzysta z tego samego modelu, ale uczc si go na nowo. Kolejn wan lekcj pync z dowiadcze szkockich jest nastawienie na dziaanie. Nie naley traci czasu i energii na debaty (czy to jest klaster, czy nie; czy powinnimy go wspiera, czy z niego zrezygnowa) lecz skupi si na tworzeniu wsplnej wizji, wsplnego rozumienia rodzaju dziaalnoci, ktr naley wykona. Wwczas atwiej jest zmobilizowa innych graczy. Nie s zatem konieczne formalne mechanizmy koordynacji koordynacj zapewni strategia! Prosta prawda jest bowiem taka, e klastry polegaj na dziaaniu.
45
Kristofer Erlandsson, Process Simulation AKEAB, Szwecja Dowiadczenia szwedzkie w zakresie polityki rozwoju klastrw
Polityka wspierania klastrw jest niewtpliwie potrzebna, ale to co naprawd si liczy, to praktyka. Szwecja moe by dumna z posiadania ogromnego potencjau innowacyjnego. W kraju wydatki na prace badawczo-rozwojowe s bardzo due. Jednake nie jest to efektem wyrafinowanych strategii zwizanych z polityk przemysow lub polityk rozwoju regionalnego. Jest to konsekwencj faktu, e w Szwecji dziaa wiele midzynarodowych korporacji, ktre wydaj due sumy na prace badawczo-rozwojowe. W przeszoci istnia rwnie wojskowy kompleks przemysowy, ktry wydawa duo pienidzy na te cele. W 1995 roku, kiedy Szwecja przystpia do Unii Europejskiej nastpia znaczca zmiana w myleniu. Pojawia si instytucja, ktra wskazaa, e Szwecja jako kraj czonkowski UE musi posiada strategi planowania rozwoju regionalnego. Bya to cakowita nowo dla szwedzkich decydentw. Przystpienie do Unii Europejskiej byo czym w rodzaju przebudzenia dla wielu osb w Szwecji, ktre dopiero wtedy uwiadomiy sobie, e musz zosta stworzone strategie rozwoju. By to pocztek dla rozwaa nad polityk klastrow, ktr z opnieniem wdraano w Szwecji. W latach 90. niewielu Szwedw dyskutowao o teorii Portera i dylematach z ni zwizanych. Jednake pod koniec lat dziewidziesitych wzroso zainteresowanie tym, co nazywane jest szwedzkim dylematem. Zjawisko to charakteryzuje si tym, e wydawane s due sumy na badania, kraj znajduje si w czowce narodw eksportujcych technologie i licencje, ale bardzo sabo rozwijaj si nowe przedsibiorstwa oparte na tych technologiach. Brakujcym elementem bowiem jest przedsibiorczo. Na pocztku roku 2000 podjto prb poczenia si i stworzono kilka nowych instytucji zajmujcych si tworzeniem polityki. Harry Ericsson stworzy agencj VINNOVA zajmujc si innowacyjnoci. Wprowadzi nowe koncepcje w sposb bardzo zdecydowany i powszechnie uwaa si, e wanie te zmiany day pocztek szwedzkiej polityce klastrowej. Czynniki takie jak: wsppraca, instytucje i rzeczowe skadniki majtku zawsze istniay jako elementy rozwoju gospodarczego regionu lub jego rozwoju przemysowego. Natomiast innowacyjno, przedsibiorczo, czy wartoci s nowymi elementami. Szczeglnie wany dla Szwecji by moment, gdy wiele agencji uwiadomio sobie, e mona rozwiza niektrych problemw jedynie poprzez wtaczanie w dan
46
struktur ogromnych sum pienidzy. Tym samym rozwizania zaproponowane przez agencj VINNOVA byy nieocenione we wczesnych stadiach opracowywania polityki klastrowej. Wszystkie dziaania maj dy do stworzenia innowacyjnego systemu klastrw. W systemie tym istnieje pewna liczba uczestnikw, ktrzy ze sob wsppracuj. W rzeczywistoci istniej przykady systemw innowacyjnych posiadajcych struktury wielowarstwowe. Elementami innowacyjnego klastra s: 1. system innowacyjny w skad ktrego wchodz: zasady formalne infrastruktura rzeczowa infrastruktura techniczna infrastruktura naukowa kapita wysokiego ryzyka finansowanie publiczne 2. klaster, czyli: firmy wspierajce zasoby intelektualne finansowanie publiczne klienci kluczowi katalizatory kapita spoeczny 3. sie wsppracy, ktra jest jdrem innowacyjnego klastra, ktr tworz wyspecjalizowane i skoncentrowane firmy oraz kompetencje. Dla szwedzkich polityk klastrowych bardzo wana jest bliska wsppraca pomidzy sektorem publicznym, akademickim i przemysowym, czyli tzw. potrjna helisa. Jest to bardzo mudna i trudna wsppraca. Otwiera ona jednak pole dla wielu usug doradczych. Agencja VINNOVA, wprowadzajc program VINNVXT bya pionierem. Program ten zosta w duej mierze zainspirowany niemieckim programem BioRegio. Konkurs w ramach programu VINNVXT zmieni podejcie ludzi, gdy po raz pierwszy pienidze nie byy przekazywane biednym i nie radzcym sobie, ale tym, ktrzy sprawdzili si i udowodnili swoje kompetencje. W Szwecji nastpia rewolucja. Bya to prawdziwa zmiana ludzie poczyli swoje dziaania i zaczli wsppracowa. Ogaszane konkursy kady nacisk na innowacj,
47
badania i rozwj oraz wspprac Najwaniejsze fakty o programie VINNVXT: w ramach potrjnej helisy. Tworze- odbyy si 3 edycje konkursu; nie potrjnej helisy byo jednym budet roczny wynosi 1 mln euro przez okres 10 lat; z podstawowych wymaga. Dziki konkursy oparte s na konkurencji, z naciskiem temu, e byo to w wikszym stopna elementy takie jak: innowacyjno projektw, niu przedsiwzicie biznesowe, ni prowadzenie prac B+R, wsppraca w potrjnej projekt rozwoju regionalnego, dao helisie, biznes plan, midzynarodowa weryfikacja, bardzo dobre wyniki. Wiele agencji wsparcie procesw podjo dyskusj nad tymi konkursami, gdy wymagao to od nich wczenia si we wspprac; wymagao to dialogu i mylenia systemowego. Program VINNVXT mia due znaczenie, nawet jeli pula pienidzy bya ograniczona. Przycign wielu ludzi i mia charakter seminarium. Projekt ten rozszerzy spojrzenie na kwestie rozwoju gospodarczego i pokaza, e niezbdne jest mylenie przyszociowe. Dziaania w zakresie wspierania rozwoju klastrw podejmuje rwnie inna szwedzka agencja NUTEK, ktra dziaa na rzecz wsparcia maych i rednich przedsibiorstw. Agencja ta w zakresie swoich kompetencji jest zbliona do Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci. Realizuje program klastrowy, w ramach ktrego przyznawane s dotacje przy jednoczesnym wymogu wspfinansowania. W przypadku tego programu rwnie nieodcznym elementem bya potrjna helisa. NUTEK zajmuje si rwnie konkurencyjnoci w skali midzynarodowej, chocia nie w zakresie doskonaoci lub bada, ale raczej w zakresie zwykej dziaalnoci biznesowej. Jest to bardzo dobra inicjatywa i ma due znaczenie dla wielu firm. Zajmuje si wieloma podstawowymi kwestiami, takimi jak:. tworzeniem marek, szkolenia itp. Kolejn agencj podejmujc inicjatywy w zakresie klastrw jest ISA (Invest in Sweden Agency) zajmujc si inwestycjami zagranicznymi. Dziaania tej agencji opieraj si rwnie na podejciu klastrowym. Agencja identyfikuje klastry o zasigu krajowym bd obszary kompetencji, do ktrych warto przyciga firmy zagraniczne. S to obszary zwizane z technologiami informacyjnymi i komunikacyjnymi, tworzeniem wizerunku, zaawansowanym przemysem motoryzacyjnym i naukami przyrodniczymi.
48
Micke Kedbck, Future Position X, Szwecja Dowiadczenia i obszary wsppracy klastrw szwedzkich
Future Position X (FPX) jest klastrem dziaajcym w dziedzinie informacji geograficznej (GIS). Klaster ten jest obecnie wiodcym klastrem w Europie w tej dziedzinie. FPX zajmuje si tworzeniem nowych rozwiza dla spoeczestwa przyszoci i wschodzcych rynkw. Kiedy organizacja zdecydowaa si zorganizowa klaster, braa udzia w konkursie o dofinansowanie z programu VINNVXT. Ostatecznie zdecydowano nie ubiega si o pienidze z VINNVXT, a zamiast tego sta si czci systemu innowacyjnego Fibre Optic Valley opartego na technologii wiatowodowej i wiadczeniu usug drog internetow. Nastpnie, po okoo roku do dwch, zaczto ubiega si o dofinansowanie z programu klastrowego innej agencji NUTEK. W ten sposb FPX sta si czci jednego z najwaniejszych systemw innowacyjnych. Zosta jednym z szeciu klastrw w Szwecji, ktre otrzymyway pienidze na poziomie krajowym. Byo to bardzo wane od pocztku dziaalnoci inicjatywy, poniewa byo dla FPX pewnego rodzaju znakiem jakoci. FPX zaczyna z mniej ni dziesicioma czonkami i partnerami, obecnie klaster ma ju ich prawie pidziesiciu. Siedziba klastra mieci si w Gvle, na pnoc od Sztokholmu. Filie znajduj si w Oslo, Talinie i Helsinkach. Zgodnie ze szwedzkim powiedzeniem: kop tam, gdzie stoisz, nie da si stworzy klastra z niczego. Tworzenie klastra to tworzenie czego nowego, ale przecie naley go tworzy w oparciu o ju istniejce moliwoci. Tak byo przypadku FPX, w ktrym wykorzystano istniejce moliwoci, wiedz i know-how w sektorze informacji geograficznej. Kluczow rol w drodze rozwoju klastra i odniesieniu sukcesu odegraa wsppraca midzynarodowa. Szwecja to may kraj i FPX musia znale sposb na to, by czonkowie klastra mogli sprzeda swoje produkty zagranic. W zwizku z tym, rozpoczto wspprac z podobnymi sieciami lub klastrami m.in. w Niemczech (w Brandenburgii), w Austrii (w Salzburgu), w USA i w Chinach. Partnerzy mieli wspiera czonkw inicjatywy w sprzeday produktw na nowych rynkach. Inn wan rzecz w dziaalnoci midzynarodowej klastra jest oczywicie przyciganie bezporednich inwestycji zagranicznych i firm zagranicznych. Poszukuje si firm z innych krajw, ktre rozpoczyby dziaalno w Szwecji i Gvle, jeli zamierzaj dziaa na rynku europejskim.
49
Jakie efekty osigno FPX? Dane z lat 2006 i 2007 pokazuj, e FPX uczestniczyo w tworzeniu 6 nowych firm, 14 nowych produktw lub usug, zawarciu 126 kontaktw biznesowych (pod ktrymi rozumie si co szerszego ni zwyka wymiana wizytwek). Firmy czonkowskie zwikszyy swoje obroty o 95% (dane za 2004 i 2006 r.). Kolejn istotn spraw, szczeglnie w kontekcie wsparcia przez agencje rzdowe i regionalne, jest udowodnienie, e tworzone s nowe miejsca pracy. W latach 2006 i 2007 dziki dziaalnoci FPX stworzono 200 nowych miejsc pracy. Wizja jest niezbdnym elementem, aby robi postpy. Obok mona zobaczy nie dwa samochody a tylko jeden samochd. Waciciel posiada furgonetk, ale chce mie samochd sportowy. Na przykadzie tego obrazka FPX przekonuje swoich czonkw, e naley mie marzenia i wizj. Dziki temu wsplnie mona stworzy bardziej udany klaster.
50

Dzierżanowski, Szultka - Wspieranie Rozwoju Klastrów W Polsce I Za Granicą - Doswiadczenia I Wyzwania

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dzierżanowski, Szultka - Wspieranie Rozwoju Klastrów W Polsce I Za Granicą - Doswiadczenia I Wyzwania

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WSPIERANIE ROZWOJU KLASTRW W POLSCE I ZAGRANIC

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

CZ I POLSKIE DOWIADCZENIA W ZAKRESIE STYMULOWANIA ROZWOJU KLASTRW

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Krzysztof Gulda, Ministerstwo Gospodarki Klastry jako szansa dla przedsibiorczoci

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Ewolucja struktury przychodw 2005 2006

96% dotacja Pratt&Whithney

14% rodki z projektw UE

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Strategia rozwoju Doliny Lotniczej

Programy wsparcia klastrw? Szkoy rednie CEKSO 25M EUR

Klaster Innowacyjny Dolina Lotnicza

Polskie dowiadczenia w zakresie stymulowania rozwoju klastrw

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

CZ II WSPARCIE ROZWOJU KLASTRW ZAGRANIC DOBRE PRAKTYKI

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Analysis & Strategy

Policy learning & cooperation

Cluster support services

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Lernende Regionen BioRegio Wettbewerb Kompetenznetze Zentren fr InnoRegio Innovationskompetenz

SpitzenclusterWettbewerb Strategische Partnerschaften InnoProfile BioPharmaWettbewerb BioIndustrie2021

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

Wsparcie rozwoju klastrw zagranic dobre praktyki midzynarodowe

Wspieranie rozwoju klastrw w Polsce i zagranic dowiadczenia i wyzwania

You might also like