Wykad 4

Podstawowe czynnoci w recepturze

1. Rozdrabnianie, proszkowanie cia staych najczstsze wstpne czynnoci; sproszkowana substancja moe sama stanowi posta leku lub mieszanin
Tab. Okrelenie stopnia rozdrobnienia substancji (wg FP VI) Wymiary oczek sita [mm] 5,6 3,15 1,6 1,0 0,5 0,315 0,16 0,08 Stopie rozdrobnienia substancji grubo rozdrobniona rednio rozdrobniona Miako rozdrobniona Bardzo miako rozdrobniona Grubo sproszkowana rednio sproszkowana Miako sproszkowana Bardzo miako sproszkowana zmikronizowana

Wymagania Wszystkie czstki przechodz przez sito 5,6 i nie wicej ni 20% przez sito 3,15 Wszystkie czstki przechodz przez sito 3,15 i nie wicej ni 20% przez sito 1,6 Wszystkie czstki przechodz przez sito 1,6 i nie wicej ni 20% przez sito 1,0 Wszystkie czstki przechodz przez sito 1,0 i nie wicej ni 20% przez sito 0,5 Wszystkie czstki przechodz przez sito 0,5 i nie wicej ni 40% przez sito 0,315 Wszystkie czstki przechodz przez sito 0,315 i nie wicej ni 40% przez sito 0,16 Wszystkie czstki przechodz przez sito 0,16 Wszystkie czstki przechodz przez sito 0,08 80% czstek nie wikszych ni 10 m, pozostae nie wiksze ni 50 m

Urzdzenia do rozdrabniania cia staych np. myn tarczowy, myn uderzeniowy:

Proces rozdrabniania operacja pozwalaj na zwikszenie powierzchni
substancji staej w stosunku do jej masy rozdrobnienie przeprowadza si najczciej w mynach przystosowanych do rozdrabniania substancji twardych, ptwardych, wknistych, kruchych, mikkich i w zalenoci od uytego myna rozdrabnianie materiau nastpuje na skutek rozcierania, rozgniatania lub uderzania rozdrabnianie mielenie eby uzyska cakowite rozdrobnienie naley przeprowadzi wielokrotne mielenie Myny do rozdrobnienia:

Myn tarczowy do materiaw niezbyt twardych, elastycznych, do ktrych zalicza si surowce rolinne; rozdrabnianie nastpuje pomidzy dwoma stalowymi tarczami o nierwnej powierzchni (karbowana, zbkowana), z ktrych jedna jest najczciej staa (stator), a druga obraca si (rotor); stopie rozdrobnienia zaley od tego, jak regulujemy zmieniajc si odlego midzy tarczami; niekorzystne ten typ myna powoduje, e powietrze opuszczajce myn unosi ze sob rozdrobnione czsteczki, zapylajc otoczenie mog by wykorzystywane do mielenia na mokro oraz do homogenizowania zawiesin i emulsji Myn uderzeniowy (palcowy) do materiaw grubszych i twardszych; elementem mielcym s dwie tarcze osadzone na dwch odrbnych waach i poruszajce si w przeciwnych kierunkach; tarcze s zaopatrzone w kilka rzdw promienicie ustawionych

stalowych prtw, prty jednej tarczy wchodz midzy prty drugiej tarczy; wprowadzony do myna materia jest porywany przez wirujce prty, uderzany i rozbijany Myn kulowy do drobnego i bardzo drobnego mielenia twardych, ptwardych surowcw w stanie suchym lub mokrym; rozdrabnianie odbywa si w dwch zamknitych cylindrycznych bbnach (wykonanych z kamionki, porcelany);w czasie mielenia bbny wypenia odpowiednia liczba kul wykonanych rwnie z porcelany lub krzemionki; podczas obrotu bbna kule oraz materia rozdrabniany podnosz si, a nastpnie opadaj z pewnej wysokoci powoduje to rozbijanie i oraz rozcinanie czstek mielonej substancji przy dostatecznie dugim czasie mona uzyska proszek zmikronizowana; myn ten moe by wypeniany w granicach 35% caoci pojemnoci komory najlepszy wynik gdy jest najszybszy obrt myna wykorzystywane do rozdrabniania substancji silnie dziaajcych lub dranicych skr i bony luzowe; rwnie do proszkw zoonych i proszkw homeopatycznych Myn walcowy (trjwalcwka) rozdrabnianie materiau nastpuje midzy dwoma lub trzema gadkimi walcami obracajcymi si w odwrotnych kierunkach; walce te mog by ze stali, krzemionki, porcelany; poszczeglne walce obracaj si z rn szybkoci materia ulega zgniataniu, a dodatkowo jeszcze rozcieraniu stosowany do sporzdzania zawiesin i maci typu zawiesina mona wykorzystywa do homogenizacji, czyli rwnomiernego rozproszenia w zawiesinie (np. sproszkowan substancj mieszamy z maci i przepuszczamy przez myn homogenizowana ma) Szybkoobrotowy mynek opatkowy do niewielkich iloci (20-30g) kruchego materiau; elementem rozdrabniajcym jest szybko obracajcy si metalowy noykopatka obracajcy si nawet do 1000 obr./min.; korzystajc z tego mynka mona uzyska rozdrobnienia nawet poniej 30m Modzierz i pistel do rozdrabniania rcznego wwczas, gdy wykorzystywana jest niewielka ilo materiau o wymagany wkad duej siy i duszy czas o wykonane z porcelany wewntrzna powierzchnia modzierza musi by szorstka, pozbawiona glazury o dolna cz gowicy pistla musi by szorstka o mog by rwnie wykonane modzierze agatowe lub stalowe o modzierz mechaniczny nieruchomy pistel i obracajcy si modzierz

Uzyskanie wymaganego rozdrobnienia jest uzalenione od: woonej siy szorstkoci powierzchni ksztatu pistla dobr bardzo istotny krzywizna musi odpowiada wewntrznej krzywinie modzierza czstoci zeskrobywania proszku przylegajcego do powierzchni modzierza i pistla iloci proszkowanej substancji Pomiar wielkoci czstek w proszkach wg FP VI Pomiar stopnia rozdrobnienia okrela si zalenie od potrzeby za pomoc: przesiewania przez sito
rozdzia rozdrobnionej substancji na frakcje za pomoc zestawu sit; zestaw do analizy sitowej skada si z kilku sit, ktre zczone razem tworz szczeln kolumn, zamknit u dou odbieralnikiem, a od gry pokryw; wielko oczek w siatce poszczeglnych sit zmniejsza si stopniowo, od sita grnego do dolnego; zatrzymane

na poszczeglnych sitach frakcje way si i okrela w procentach ich udzia w skadzie analizowanej prbki

pomiaru pod mikroskopem

do pomiaru naley stosowa mikroskop zaopatrzony w mikrometr lub mikroskop projekcyjny; na szkieku przedmiotowym naley umieci kropl zawiesiny badanej substancji w cieczy, ktrej ta substancja jest nierozpuszczalna i przy odpowiednio dobranym powikszeniu (zwykle 400x) zmierzy dugo wszystkich czstek w 5 dowolnie wybranych polach, nie mniej ni 300 czstek cznie

pomiaru prdkoci sedymentacji w zawiesinie

analiza polega na wykorzystaniu rnic w szybkoci opadania czstek proszku zawieszonego w odpowiednim orodku rozpraszajcym

Inne metody zastosowanie wiata laserowego (dyfrakcja laserowa)

najnowoczeniejsza technika pomiaru wielkoci czstek nierozpuszczalnych; wykorzystanie zjawiska ugicia i rozpraszania wiata; w tej metodzie uyte jest wiato laserowe ze wzgldu na bardzo du spjno wizki moliwy jest pomiar czstek w zakresie 0,1 600 m; wykorzystywanie metody do pomiaru wielkoci czstek w zawiesinach, emulsjach, aerozolach

elektryczna
wykorzystanie licznika Coultera; w celu analizy zawiesza si proszek w elektrolicie , w ktrym on si nie rozpuszcza; w elektrolicie umieszczone s 2 elektrody, z ktrych jedna znajduje si w szklanej rurze majcej w dolnej czci skalibrowany otwr; czstki ciaa staego przechodzc przez otwr zmniejszaj przepyw elektrolitu co powoduje zmiany napicia elektrycznego na elektrodach; wywouj w ten sposb impulsy elektryczne proporcjonalne do objtoci czstek

optyczna Mikronizacja proszku wg FP VI s to czstki poniej 10 m

posta proszkw bardzo korzystna dla wykorzystania w procesie tworzenia lekw stosowana, gdy umoliwia zwikszenie powierzchni ciaa staego co powoduje zwikszenie szybkoci rozpuszczania si w odku i innych pynach ustrojowych zwikszony efekt wchaniania umoliwia zmniejszenie dawki leku czasami mikronizacja moe by zabiegiem niekorzystnym w odku substancja moe ulega przyspieszonemu rozkadowi substancje zmikronizowane charakteryzuj si du higroskopijnoci powinny by przechowywane w zamknitych naczyniach; w wyniku agregacji i sorpcji wilgoci, zmikronizowanie proszki mog traci homogenno i waciwo swobodnego zsypu

Jak otrzymujemy: Mikronizacja w modzierzu rozpuszcza si proszek w lotnym rozpuszczalniku (eter, etanol), a nastpnie uciera si roztwr w modzierzu; w trakcie ucierania rozpuszczalnik ulatnia si, a wytrcajce si czstki ulegaj zmikronizowana Myn kulowy mona w nich mikronizowa substancje stae; aby uzyska duy stopie rozdrobnienia, naley podda procesowi niewielk ilo substancji, uywa maych kul, stosowa powolne obroty i dugie mielenie (nawet do 20h) Myn koloidalny (do uzyskania czstek o st. rozdrobnienia 5 m) substancj drobnosproszkowan zawiesza si w wodzie (orodku rozpraszajcym)l proces polega na przepuszczeniu sporzdzonej zawiesiny przez szczelin jak tworzy

zewntrzna obudowa myna i wsprodkowy wirnik, obracajcy si z du prdkoci mona dodatkowo stosowa go do emulgowania cieczy jako homogenizator Myn strumieniowy brak czci ruchomych; rozdrabnianie nastpuje w wyniku zderze i cierania si czstek wirujcych w komorze myna z prdkoci 80 100 m/s Suszenie rozpyowe suszenie pynnego materiau w postaci subtelnie rozdrobnionych kropli (mgy) w strumieniu gorcego czynnika suszcego, najczciej powietrza Wytrcanie osadu osady mog by otrzymywane z roztworw podczas reakcji chemicznych przez zmian pH, temperatury, lub rozpuszczalnika; metoda oparta na krystalizacji 2. Oddzielanie cia staych od cieczy Konieczno oddzielania cia staych o cieczy zachodzi wtedy, kiedy chcemy: oczyci roztwr od zanieczyszcze mechanicznych, dostajcych si przypadkowo do roztworu w trakcie jego przygotowania lub pochodzcych z substancji oddzieli osad, zawierajcy np. substancj lecznicz od roztworu, w ktrym zosta wytrcony oddzieli roztwr od nierozpuszczalnych w nim substancji, np. otrzymujc roztwory nasycone oddzieli uzyskany ekstrakt od ekstrahowanego materiau np. nalewk od wytrawianego materiau rolinnego Stosujemy: o sczenie o wirowanie o wyciskanie o klarowanie o dekantowanie Za szczeglny przypadek oddzielenia cia staych od cieczy naley uzna usuwanie zanieczyszcze mikrobiologicznych, czyli wyjaawianie roztworw metod sczenia.
a) Sczenie (filtracja) oddzielenie ciaa staego od cieczy za pomoc porowatej

przegrody przepuszczalnej dla cieczy, a nieprzepuszczalnej dla czstek ciaa staego szybko sczenia zaley od: wielkoci powierzchni przegrody sczcej rednicy porw iloci i wielkoci oddzielanych czstek lepkoci cieczy Rodzaje sczenia Sczenie grawitacyjne
przepyw cieczy nastpuje w warunkach normalnego cinienia atmosferycznego, pod wpywem siy cikoci

Sczenie pod zmniejszonym cinieniem (prniowe)

wykorzystanie podcinienia wytworzonego pod przegrod sczc; do wytwarzania prni su pompki wodne lub pompy membranowe

 Sczenie pod zwikszonym cinieniem

wykorzystanie nadcinienia ponad przegrod sczc; wykorzystanie pomp perystaltycznych

Mechanizmy rozdziau czstek ciaa staego od cieczy Sczenie powierzchniowe (oparty na mechanicznym odsiewaniu) stosowana przegroda sczca (sito) zatrzymuje czstki ktrych rednica jest wiksza od porw sczka Sczenie gbinowe silnie rozwinita powierzchnia porowata przegrody sczcej przyczynia si do zatrzymywania czstek nawet mniejszych ni wielko porw sczka w licznych, krtych, nieregularnych kanalikach przegrody sczcej; ma tu znaczenie zjawisko adsorpcji najmniejszych czstek na porowatym materiale powierzchni kanalikw Cedzenie mwimy o tym procesie, gdy do sczenia uywa si przegrd sczcych o lunej strukturze, takich jak wata lub tkanina; cedzi si najczciej ciecze o duej lepkoci, zawiesiny, w ktrych czstki oddzielanego ciaa staego s duych rozmiarw; Ultrafiltracja oddzielenie od roztworu makroczsteczek (pirogeny, peptydy, biaka, wirusy); stosowane s membrany o wielkoci porw od 5 300nm; przykadem jest dializa Hiperfiltracja stosowane s membrany o wielkoci porw od 0,3 10nm; usuwaj na drodze odsiewania nawet zwizki maoczsteczkowe; proces odwrconej osmozy Rodzaje przegrd sczcych
porowate przegrody o rnej wielkoci porw wykonywane z rnych materiaw; kady materia musi si charakteryzowa: o odpornoci na substancje chemiczne o dostateczn wytrzymaoci mechaniczn o odpornoci ciepln w temperaturze sczenia o nie moe zanieczyszcza rozdzielanych frakcji o nie moe adsorbowa rozpuszczanych substancji

wata cedzenie przez zwitek waty umieszczony na lejku pozwala na usunicie z roztworu wikszych zanieczyszcze; uywane w przypadku przygotowywania lekw do podania doustnego lub zewntrznego szklana wata (dawniej) zanieczyszczenia roztworw reaktywnych np. mocnych kwasw Tkaniny baweniane (np. gaza), lniane lub syntetyczne do cedzenia, kiedy zachodzi konieczno oddzielenia od cieczy duych fragmentw ciaa staego lub cieczy o duej lepkoci; tkanina rozpita na ramkach cedzido lub nucza W technologii farmaceutycznej cedzenie znajduje gwnie zastosowanie przy sporzdzaniu nalewek, sokw, wycigw rolinnych oraz syropw. Bibua wykonana ze sprasowanych wkien celulozy; wielko porw o rednicy 20 - 50 m; mao odporna na kwasy, zasady; najlepsze sczki karbowane

 Sczki membranowe bony o gruboci 50 200 m wykonane z polimeru (celulozy, poliamidu); zatrzymywanie czstek staych powierzchniowe sczenie nie adsorbuj, brak wkienek i czstek, ktre mogyby by uwalniane podczas sczenia

Tab. Zastosowanie sczkw o rnych rednicach porw rednica porw [m] 0,2 0,45 0,8 1,2 5 Zastosowanie Sczenie wyjaawiajce usuwanie mikroorganizmw z roztworu Badanie jaowoci; usuwanie zanieczyszcze nierozpuszczalnych (mechanicznych), gdy wymagana jest dua czysto roztworu i badanie roztworw pozajelitowych na zawarto tych zanieczyszcze Usuwanie zanieczyszcze nierozpuszczalnych Usuwanie zanieczyszcze nierozpuszczalnych lub wstpna filtracja

Filtry strzykawkowe membrany (sczki) produkowane cznie z oprawkami Sczki ze szka spiekanego o dyski szklane, umieszczone trwale w lejkach szklanych lub tyglach; o warstw sczc otrzymuje si ze sproszkowanego szka formowane w granulki a nastpnie stapiane; o o wielkoci porw decyduje wielko uytych ziaren; o mona wykorzystywa do metody prniowej, cinieniowej; o odporne na zasady, kwasy; o maa zdolno absorpcyjna; o moemy je wyjaawia w autoklawach (par wodn pod cinieniem), w suchym gorcym powietrzu; o wielokrotnego uytku
o po kadym uyciu sczek naley puka wod destylowan w celu usunicia gromadzcych si zanieczyszcze organicznych uywa perhydrolu lub gorcego stonego kwasu siarkowego z dodatkiem azotanu potasu sczki zanieczyszczone tuszczem lub wglowodorami oczyci tetrachlorkiem wgla biaka wymywa gorcym amoniakiem lub kwasem solnym

Sczki celulozowe azbestowe; ceramiczne wycofane z uytku b) Klarowanie rozdzia ciaa staego od cieczy; polega na (najczciej) wytrzsaniu mtnej cieczy z dodatkiem absorbentu (talk, wgiel aktywowany, ziemia okrzemkowa, kaolit, bentonit) najmniejsze czstki ulegaj adsorpcji na dodanej substancji, powstaj czstki bardziej optymalne do sczenia dodatek adsorbentw przyspiesza odsczanie osadw bezpostaciowych (struktura ciliwa)

c) Dekantacja oddzielenie ciaa staego od cieczy, sedymentacja; zlanie przed waciwym sczeniem d) Wirowanie szybki, pozwala oddzieli czstki fazy staej od ciekej przez wykorzystanie siy odrodkowej w wirwce w ultrawirwce do kilkuset tysicy obrotw na min. e) Wyciskanie prasa rubowa oddzielanie soku, otrzymywanie soku z surowca rolinnego 3. Waenie Dokadne i czyste! Rodzaje wag Odwanikowe szalkowe Odwanikowe belkowe (50 1000g) Elektroniczne Mechaniczne
podstawowa czynno w wykonywaniu lekw w warunkach aptecznych w zalenoci od zakresu pomiarowego wyrniamy kilka typw kadego rodzaju wag w aptece do recepturowego sporzdzania lekw stosowane s nadal dwa typy wag odwanikowych, tzw. belkowych, majcych wieszaki szalek zawieszone na jednym ostrzu wahadowo 2 rodzaje odwanikw: mosine, niklowane lub chromowane o masie 1g, 2g, 5g, 10g, 20g, 50g, 100g, 200g w pudeku aluminiowe w postaci blaszek o specjalnym ksztacie i rnej wielkoci, poniej 1g: 10mg, 20mg, 50mg, 100mg, 200mg, 500mg (ksztat ich zaley od masy) Zasady prawidowego waenia: 1. waciwe ustawienie i wypoziomowanie wagi na stole recepturowym 2. tarowanie naczy lub opakowa, do ktrych odwaane s poszczeglne skadniki leku recepturowego 3. waciwe waenie z odpowiedni dokadnoci, kontrolowane ustawieniem wskazwki wagi w pooeniu zerowym wzgldnie jej rwnomiernym wychyleniu w obie strony od punktu zerowego 4. odwaniki po lewej, substancje po prawej Wagi elektryczne: system wewntrznej lub zewntrznej kalibracji, wykorzystanie wzorcowego odwanika maj zewntrzn oson zabezpieczajc przed ruchem powietrza obecnie s wagi poczone z komputerem i drukark 3 typy wag o maksymalny obcieniu: o 50g o 100g o 2000g czas waenia znacznie si skraca wszystkie wagi musz by legalizowane! (musz posiada certyfikat midzynarodowej jakoci) Waenie: o substancje sproszkowane do kadej uywamy oddzielnego krka! ( ma to na celu niedopuszczenie zanieczyszczenia kolejnego proszka)

o o o

korzystajc z opatki czycimy wag przed uyciem i po substancje cieke i pyny tarujemy zlewk i waymy w tym naczyniu substancje maciowe waenie na papierkach pergaminowych

4. Mieszanie Cel: proces jednostkowy majcy na celu o uzyskanie homogennej mieszaniny kilki skadnikw zarwno pynnych jak i staych o przyspieszenie rozpuszczania substancji o sporzdzanie roztworw, zawiesin, emulsji najprostszy jest mieszanie skadnikw pynnych przy pomocy bagietki szklanej lub mieszade opatkowych laboratoryjnych (obrt: kolisty, pionowy, poziomy, szybko obrotu i ksztat odgrywaj istotn rol) mieszanie skadnikw staych w modzierzach; jeeli preparat jest wieloskadnikowy o rnej iloci poszczeglnych skadnikw to istotny jest sposb i ch czenia celem uzyskania jednorodnoci caego ukadu; zasady mieszania w modzierzu: o zacieramy pory w modzierzu (skadnikiem o najwikszej zawartoci) o dodajemy najmniejsz przepisan ilo substancji o dokadnie mieszamy o nastpnie dodajemy kolejne skadniki mieszanie skadnikw pstaych w parownicach lub modzierzach
o o jeeli skadniki maci stanowi 2 lub wicej rodzajw podoy przepisanych w rznych ilociach to tok postpowania powinien by analogiczny do opisanego dla skadnikw staych przy mieszaniu skadnikw staych moemy zastosowa metod stopienia skadniki odwaamy do parownicy lub modzierza i ogrzewamy na ani wodnej do cakowitego stopienia zdejmujemy z ani i cigle mieszamy

unguator urzdzenia pozwalajce na bardzo dokadne zmieszanie skadnikw staych; wykorzystywane do produkcji maci, elw, kremw, czopkw.
o
mieszanie w unguatorze odwaamy skadniki, przenosimy do pojemnikw z tworzyw sztucznych, gdzie nastpuje homogenizacja