You are on page 1of 470

FLEKSJA I SOWOTWORSTWO IMION

JZEF PYZIK

ksika zgodna z wymogami certyfikacji jzyka polskiego

JZYK l*OLKI

UNIYERSITAS

DLA CtIDZOZIEMC>S|

PRZYGODA Z GRAMATYK
FLEKSJA I SOWOTWRSTWO IMION WICZENIA FUNKCJONALNO-GRAMATYCZNE DLA CUDZOZIEMCW

JZYK POLSKI

DLA CUDZOZIEMCW

SERIA POD REDAKCJ

Wadysawa Miodunki

INSTYTUT STUDIW POLONIJNYCH I ETNICZNYCH UNIWERSYTETU JAGIELLOSKIEGO

FLEKSJA I SOWOTWRSTWO IMION

JOZEF PYZIK

PRZYGODA Z GRAMATYK

poziom REDNI OGLNY

Krakw

Copyright by Jzef Pyzik and Towarzystwo Autorw i Wydawcw Prac Naukowych UNIYERSITAS, Krakw 2003, wyd. II przejrzane i poprawione

ISBN 83-242-0146-7 TAiWPN UNIVERSITAS

Podrcznik recenzowaa

Zofia Kurzowa
Profesor Uniwersytetu Jagielloskiego

Redaktor

Wanda Lohman

Projekt okadki i stron tytuowych

Sepielak

Wstp

Do napisania tego podrcznika skonia mnie potrzeba ponownego opracowania fleksji imiennej, poniewa wydane wczeniej wiczenia z gramatyki funkcjonalnej. Cz. II Imiona cieszyy si wprawdzie popularnoci (4 wydania), ale od pierwszego ich wydania upyno ju ponad 10 lat, a tymczasem ukazay si nowe znaczce opracowania gramatyki jzyka polskiego, takie j a k R. Grzegorczykowej, R. Polaskiego i H. Wrbla, Gramatyka wspczesnego jzyka polskiego. Morfologia, Warszawa 1984; Z. Kaletowej Gramatyka jzyka polskiego dla cudzoziemcw, Krakw 1995, czy A. Nagrko Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 1996. We wszystkich wymienionych pozycjach mamy do czynienia z now metodologi opracowania polskiego systemu gramatycznego, ktrej nie mona pomin w podrcznikach do nauki jzyka polskiego jako obcego. Ze zrozumiaych wzgldw najbardziej przydatna w nauczaniu cudzoziemcw okazaa si ksika Z. Kaletowej, ktra systematyzuje funkcje skadniowe poszczeglnych przypadkw, a tym samym stwarza moliwo przejrzystego opracowania odpowiednich wicze wdraajcych. Naley jednak zaznaczy, e czasem z powodw praktycznych pomija si w niektrych wiczeniach dokadne rozrnienie uycia przyimkw implikowanych przez czasowniki w odrnieniu od zwizkw skadniowych: przyimek + forma przypadka. Ukad podrcznika jest podobny do wicze z gramatyki funkcjonalnej jzyka polskiego dla cudzoziemcw. Cz. II Imiona, z t jednak rnic, e rozbudowano w duo wikszym zakresie drug cz podrcznika dotyczc sowotwrstwa. Powodw, dla ktrych zdecydowano si n a rozszerzenie tej czci podrcznika, byo kilka. Gwny z nich to ten, e w dotychczasowych opracowaniach materiaw do nauczania jzyka polskiego dla cudzoziemcw pomijano ten dzia jzyka. Przyczyna takiego stanu rzeczy wydaje si oczywista, bo trudno w sposb przejrzysty opracowa t a k nieregularny system, jakim jest sowotwrstwo. Niemniej jednak nie mona go zupenie pomin, bo z jednej strony pokazuje mechanizmy tworzenia najwaniejszych kategorii sowotwrczych wyrazw, z drugiej uczy studentw kreatywnego podejcia do jzyka. Jest rzecz oczywist, e nie naley oczekiwa, a tym bardziej wymaga, aby studenci opanowali wszystkie podane struktury sowotwrcze. Wikszo zawartych informacji teoretycznych przeznaczona jest dla nauczycieli, ktrzy powinni umiejtnie wybra i przekaza raczej mechanizmy tworzenia poszczeglnych kategorii sowotwrczych, ni wymaga znajomoci wszystkich przyrostkw w danym typie sowotwrczym. Ta cz podrcznika koczy si kilkoma wiczeniami sprawdzajcymi opanowanie wczeniejszego materiau i niewielk iloci wicze skadniowych. Cz fleksyjna oparta jest na funkcjach skadniowych poszczeglnych przypadkw, gwnie na podstawie ksiki Z. Kaletowej. Najwikszym pro5

blemem przy opracowywaniu caoci zagadnie zwizanych z fleksj imienn, a zwaszcza regu jej funkcjonowania, jest takie uoenie wicze, ktre pozwalaoby z jednej strony na korzystanie z nich wedug stopnia zaawansowania uczcych si, z drugiej strony, dawao peny obraz wszystkich moliwych wymian morfonologicznych zachodzcych w poszczeglnych przypadkach. Trudno polega n a wyborze odpowiednich przykadw, ktre pokazywayby zasady doboru kocwek rwnolegych z jednoczesn egzemplifikacj wymian morfonologicznych. Niestety, jest to chyba niemoliwe, poniewa z reguy, wyrazy, w ktrych zachodz niektre alternacje samogoskowe i spgoskowe, pochodz z peryferyjnego zasobu leksykalnego, a tym samym nie s potrzebne w pocztkowym etapie nauczania. Majc wiadomo tych trudnoci, zdecydowano si mimo wszystko poczy w niektrych wiczeniach wdraajcych te zagadnienia, poniewa celem nadrzdnym byo zautomatyzowanie pewnych zachowa jzykowych, n a w e t bez penego zrozumienia. Tego rodzaju wiczenia zostay umieszczone po opisie kocwek rwnolegych kadego przypadka. N a podstawie dowiadcze dydaktycznych, zdecydowano si take n a podanie w niektrych wiczeniach wszystkich regu, z wyjtkami wcznie, a do zada nauczyciela powinna nalee decyzja, w jakim stopniu moe z nich skorzysta w procesie nauczania. Przed kadym przypadkiem starano si poda bardzo dokadne reguy doboru kocwek z przykadami, eby zaoszczdzi studentom i nauczycielom szukania ich w gramatykach oglnych jzyka polskiego. To, e s one n a osobnych kartkach, ma uatwi studentom posugiwanie si nimi w trakcie rozwizywania wicze. Po kadym przypadku podano wiczenia sprawdzajce stopie opanowania kocwek i form danego przypadka. N a samym kocu umieszczono dodatkowe informacje o niektrych zaimkach i liczebnikach, a take kilka wicze sprawdzajcych formy przypadkowe wszystkich imion. Z powodw praktycznych zostay t a m take umieszczone dwa wiczenia, ktre nale formalnie do sowotwrstwa. Chodzi o wiczenia z rzeczownikami (z przyrostkiem -ka) i przymiotnikami zoonymi pochodzcymi od liczebnikw. W ostatniej czci podrcznika, dla wygody uczcych si samodzielnie, podano rozwizania wicze (z wyjtkiem najprostszych). Po opisie zawartoci podrcznika naleaoby zapyta, dla kogo przeznaczony jest ten podrcznik. Biorc pod uwag zasb leksykalny i niektre konstrukcje gramatyczne, odpowied brzmi - dla redniozaawansowanych i zaawansownych, ale n a pewno dua cz wicze wdraajcych moe by take wykorzystana n a poziomie pocztkujcym, oczywicie z zastrzeeniami wspomnianymi wyej. Autor

Uwagi redakcyjne Podrcznik podzielony jest n a dwie czci z nastpujc numeracj wicze: wiczenia czci fleksyjnej maj numeracj od 1 do 206, a czci sowotwrczej od 1 do 86. Przyjto zasad zaznaczania tustym drukiem przyrostkw sowotwrczych i kocwek fleksyjnych, natomiast dla zwrcenia uwagi na wymiany morfonologiczne zaznaczono je kursyw. Kursywy uyto take w zdaniach 0 znaczeniu potocznym. Czasami ze wzgldw dydaktycznych zrezygnowano z dokadnego opisu naukowego i rygorystycznego przestrzegania przyjtych w jzykoznawstwie zasad podziau: n a temat sowotwrczy i formant, temat fleksyjny 1 kocwk. Z tych samych wzgldw wprowadza si take rny sposb oznaczania spgosek mikkich: przecinkiem albo liter T. W kategorii rodzaju rzeczownikw stosuje si generalnie podzia n a trzy rodzaje: mski, eski i nijaki, ale w rodzaju mskim, w przypadkach, w ktrych kocwka fleksyjna zaley od znaczenia, przyjmuje si podzia na: mskoosobowy, mskoywotny i niemskoywotny.

Wykaz skrtw:
M. D. C. B. N. Msc W. mianownik dopeniacz celownik biernik narzdnik miejscownik woacz 1. poj. 1. mn. np. liczba pojedyncza liczba mnoga na przykad wiczenie

w.

FLEKSJA

Oglna informacja o wymianach spgoskowych i samogoskowych

Cech charakterystyczn polskiej fleksji s zmiany fonetyczne, ktre zachodz w tematach fleksyjnych. Dotycz one zarwno samogosek, j a k i spgosek. Wymiany s a m o g o s e k 1. ilociowe e // 0
dzie - dni 0 // e matka - matek

2. jakociowe a // 'e 'o // o // e <e//'o


ziele zioa

o f/
woda wd

//o
d - doy

e//

a//

las lesie koci kocioa kociele

rka - rk m - ma

Wymiany spgosek 1. spgoska twarda z mikk p//p'


chop chopie

b//b'
klub klubie

m//m'

w // w'

f//f
lufa lufie

t// brat bracie

d/f

n//
pan panie

mama - trawa mamie trawie

broda brodzie

z//
obraz obrazie

S//
gosgosie

g//g'
droga drogi

k//k'
krokkrokiem

ch//

zd // d

st //
list licie

s // l
dorosy doroli

guchy - jazda gusi jedzie

2. spgoska twarda z funkcjonalnie mikk g // dz


noga nodze

g//
BgBoe

k//c
Polak Polacy

k//cz

ch // sz

r // rz
dobry dobrzy

//i//r d - dole may - mali

czowiek mucha czowiecze musze

11

3. spgoska funkcjonalnie mikka z m i k k

//
duy - duzi

sz //
modszy modsi

4. spgoska mikka z funkcjonalnie mikk k + i // c + y


wielki - wielcy

g + i // dz + y
drogi - drodzy

5. spgoska funkcjonalnie mikka z funkcjonalnie mikk c // cz


chopiec - chopcze

dz m
ksidz - ksie

12

MIANOWNIK

Mianownik jest form, ktr podaje si w sownikach. Jest przypadkiem niezalenym, to znaczy nie jest implikowany przez czasownik. Dominujc motywacj kocwek mianownika jest motywacja rodzajowa.

Liczba
RODZAJ MSKI Przymiotniki, zaimki i liczebniki

pojedyncza

porzdkowe

i gwny

'jeden'

-y
-1
-0

p o spgoskach twardych i funkcjonalnie mikkich, np. dobr y, obc-y p o spgoskach m i k k i c h i 'k, g*, np. tan-i, wysok-i, drog - i, p o zaimkach: 'mj, twj, swj, nasz, wasz', 'on', 'ten', 'w', 'sam', 'aden' i l i c z e b n i k u 'jeden'

Rzeczowniki

r z e c z o w n i k i m s k o o s o b o w e , m s k o y w o t n e i mskonieywotne, np. dobr-y student-0, mj pies-0, tan-i zeszyt-0

WYJTKI: 1. niektre rzeczowniki osobowe maj -a (zwaszcza koczce si n a -ca), np. mi-y mczyzn-a, wysok-i koleg-a, ten znawc-a (odmiana eska w liczbie pojedynczej) 2. nazwiska n a -o, np. bohatersk-i Kociuszk-o, wielk-i Moniuszk-o (odmiana eska w liczbie pojedynczej) 3. formy zdrobniae maj take -o, np. grzeczn-y Jasio, kochan-y wujcio RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

| - e j p o w s z y s t k i c h spgoskach, np. dobr-e, tani-e, obc-e, wysoki-e, tgi-e |- o| zaimki: 'to, ono, samo' i liczebnik 'jedno'

Rzeczowniki - o po spgoskach twardych, n p . czyst-e okn-o, t-o biur-o (z wyjtkiem puco, gorco; studio, radio)

| - e | po spgoskach mikkich i funkcjonalnie mikkich, np. now-e yci-e, tamt-o morz-e | oznaczajce osobnikw niedorosych, np. ma-e ciel-, t-o niemowl-, ale take: dziki-e zwierz-, jedn-o imi-

WYJTEK: p o c h o d z e n i a a c i s k i e g o , n i e o d m i e n n e w liczbie pojedynczej, n p . moj-e lice-nm, t-o m u z e u m RODZAJ ESKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

po w s z y s t k i c h spgoskach, np. dobr-a, tani-a, obc-a, n i s k - a , drog-a Rzeczowniki a j-ij po spgoskach twardych, mikkich i funkcjonalnie mikkich, np. now-a map-a, t-a ziemi-a, rnoj-a dusz-a z a k o c z o n e p r z y r o s t k i e m - y n i // -ini, np. dobr-a bogin-i, moj-a gospodyn-i oraz rzeczownik t-a p a n i po spgoskach mikkich i funkcjonalnie mikkich, np. tward-a k o 0 , t-a noc 0

-0

Liczba

mnoga

RODZAJ MSKOOSOBOWY, MSKOYWOTNY, NIEMSKOYWOTNY Przymiotniki, |-i| zaimki, liczebniki porzdkowe i 'jeden'

p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z w y j t k i e m k, g, r) w M. . poj. r o d z a j u m s k o o s o b o w e g o i f u n k c j o n a l n i e m i k k i c h 'sz, ' Wymiany morfonologiczne: 1. spgoskowe

p Pi 14

b hi

m mi

w wi

li

s I

t ci

st

s si

z l

n ni

sn ni

sz si

zi

ch si

ci dzi

np. skpy - skpi, saby ~ sabi, niemy - niemi, nowy - nowi, miy - mili, dorosy - doroli, ty - ci, prosty - proci, mody - modzi, ysy - ysi, zy - li, adny - adni, wczesny - wczeni, pieszy - piesi, duy - duz-i, guchy - gusi ale bez wymiany: gupi - gupi, obcy - obcy, cudzy - cudzy, ochoczy - ochoczy, boy - boy, wiey - w i e y

2. samogoskowe -o-// -enp. wesoy - wesel-i, zielony - zielen-i w zaimkach wskazujcych i dzierawczych
ten ci mj moi twj twoi swj swoi nasz nasi wasz wasi ow 1 owi

|-y

p o s p g o s k a c h t w a r d y c h 'k, g, r' w M. 1. poj. rodzaju mskoosobowym


k+i c+y g+i dz + y r rz + y

np. daleki - dalecy, drogi - drodzy, mdry - m d r z y po w s z y s t k i c h spgoskach w rodzaju m s k o y w o t n y m i m s k o n i e y w o t n y m (take w rodzaju nijakim i eskim), np. mdr-e, tani-e, obc-e, drogi-e, daleki-e Rzeczowniki W mianowniku liczby mnogiej wystpuj cztery kocwki a uycie jednej z nich zaley od wygosu tematu i znaczenia.

-y

1. rzeczowniki m s k o y w o t n e i m s k o n i e y w o t n e zakoczone w M. 1. poj. na spgosk t w a r d (z wyjtkiem spgosek k', g') np. kot - ma-e kot-y, dq.b - star-e db-y ( // ), telewizor - now-e telewizor-y, notes - ma-e notes-y 15

WYJTEK: r o k - dugi-e l a t a UWAGA: Kocwk -y // (-i) (po spgoskach k, g) m o g mie t a k e r z e c z o w n i k i m s k o o s o b o w e , ale w t e d y s one n a c e c h o w a n e n e g a t y w n i e lub lekcewaco, np. chop - star-e chop-y, p a n - niez-e pan-y, Polak - dumn-e P o l a k - i 2. rzeczowniki m s k o o s o b o w e zakoczone i n i e k t r e n a r, g n p . dobry c h o p i e c - dobrz-y chopc-y znany chemi/s - znan-i chemic-y miy a k t o r - mil-i aktorz-y mody pedagog - modz-i p e d a g o d z - y WYJTEK: dorosfy czowiek - dorol-i l u d z i e pT| 1. rzeczowniki m s k o o s o b o w e zakoczone gosk tward, n p . zdolny s t u d e n f - zdoln-i studenc-i mj s s i a d - moi ssiedz-i nasz chop - nas-i chop-i starszy m n i c h - stars-i m n i s - i w M. 1. poj. n a - e c , -k (r // rz; p' // p; e // 0 ) (n // ; k // c) ( //1; r // rz) (d // d; g // dz)

(s // l) w M. 1. poj. n a s p (n // ; t // ) ( // o; d // d; a // e) (sz // ; p // p') (sz // ; ch // )

Pij

2. rzeczowniki m s k o y w o t n e i m s k o n i e y w o t n e zakoczone w M. 1. poj. n a spgoski k, g, n p . czarny krufe - czarn-e kruA i (k // k') twardy rg - tward-e rqg"-i ( // o; g // g')

WYJTEKrzeczownik mskoosobowy dorosy w n u k - doros-e w n u k - i // dorol-i wnuk-owie -owie r z e c z o w n i k i m s k o o s o b o w e zakoczone w M. 1. poj. n a s p g o s k t w a r d i n i e l i c z n e n a s p g o s k m i k k l u b funk c j o n a l n i e m i k k oznaczajce n a z w y : pokrewiestwa, n p . mj s y n - mo-i s y n - o w i e dobry w u j e k - dobrz-y w u j k - o w i e (r // rz; e // 0 ) mody m - modz-i m - o w i e (d // d; // ) grzecznociowe, n p . starszy p a n - stars-i p a n - o w i e (sz // ) zdolny u c z e - zdoln-i u c z n i - o w i e (n // ; e // 0 ) tytuy lub godnoci, n p . wysoki profesor - wysoc-y profesor-owie (k // c) nowy m i n i s t e r - now-i m i n i s t r - o w i e (w // w'; e // 0 )

16

stary krl - starz-y krl-owie may p a - mal-i pazi-owie niektre narodowoci, np. niski Serb - nisc-y Serb-owie wysoki F i n wysoc-y F i n - o w i e ysy Belg - ys-i Belg-owie rzeczowniki wasne, kolektywne, np. nasz A d a m - nas-i A d a m - o w i e (Adam i ona Adama) miody Ry - modz-i Rysi-owie (pan Ry i pani Rysiowa)

(r // rz) (1 //1) (k // c) (k // c) (s // ) (sz // ) (d // d)

WYJTEK: modszy brat - mods-i bracia (sz // ), nowy ksidz - now-i k s i a (w // w') -y l u b - o w i e niektre r z e c z o w n i k i m s k o o s o b o w e zakoczone w M. 1. poj. n a s p g o s k t w a r d : g, r, mog mie kocwki oboczne: -y // - o w i e , z tym, e kocwka - o w i e odczuwana jest jako bardziej elegancka, np. zdolny biolog - zdoln-i biolo<iz-y // biolog-owie (n // ; g // dz) tgi profesor - tdz-y profesorzy // profesor-owie (g // dz; r // rz) -e 1. r z e c z o w n i k i m s k o y w o t n e i m s k o n i e y w o t n e zakoczone w M. 1. poj. n a spgosk m i k k lub funkcjonalnie m i k k oraz niektre zakoczone na: b, p, w, np. stary ko - star-e koni-e, biay kosz - bia-e kosz-e szary go b - szar-e gobi-e ( // ) wielki k a r p - wielki-e karp j-e (p // p 5 ) kolorowy pan? - kolorow-e pa;i-e (w // w') 2. r z e c z o w n i k i m s k o o s o b o w e zakoczone w M. 1. poj. n a spg o s k m i k k i f u n k c j o n a l n i e m i k k oraz nieliczne zakoczone przyrostkami -anin, -an, np. na sz go - nas-i goci-e (sz // ) stary onierz - starz-y onierz-e (r // rz) mody R o s j a n i n - modz-i Rosjani-e (d // d) (pomija si morfem -in wystpujcy w 1. poj.) ysy C y g a n - ys-i Cygani-e (s // ) 3. r z e c z o w n i k i m s k o n i e y w o t n e o b c e g o p o c h o d z e n i a z a k o c z o n e n a -ans, np. cay k w a d r a n s - ca-e kwadrans-e, may r o m a n s - ma-e romans-e, wielki a w a n s - wielki-e awans-e 17

RODZAJ NIJAKI

-aj

J e s t to j e d y n a k o c w k a np. czyste okno czyst-e okn-a urodzajne pole urodzajn-e pol-a silne zwierz - siln-e zwierzt-a (temat rozszerza si o morfem -t- // --) moje imi moj-e imion-a (temat rozszerza si o morfem -on- // -e-)

RODZAJ ZENSKI

-y

rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. na -a przed spgosk t w a r d (z wyjtkiem k, g i w) oraz funkcjonalnie mikk: cz, sz, np. adna p a n n a - adn-e pann-y maa rzecz - ma-e rzecz-y sprytna mysz - sprytn-e mysz-y 1. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. na -a przed spgosk: k, g, np. modsza crka - modsz-e crk-i chora noga - chor-e nog-i 2. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. na s p g o s k m i k k m a j kocwk -i lub -e. Osobn grup stanowi rzeczowniki zakoczone n a -w np. dobra ch - dobr-e chc-i, maa do - ma-e doni-e
biaa g - bia-e gs-i, stara d - star-e odzi-e ( // o)

staa wi - sta-e wiz-i, zielona ga zielon-e gazi-e ( // ) za odpowied - z-e odpowiedz-i wska sie - wski-e sieni-e // sien-i czarna brew - czarn-e brw-i (e // 0; w // w') stara cerkieu; - star-e cerkwi-e (e // 0 ; w // w') 1. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. na -a przed spgosk m i k k lub funkcjonalnie mikk, np. nasza ziemia nasz-e ziemi-e, pikna ra - pikn-e r-e 2. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. na s p g o s k funkcjonaln i e m i k k (z wyjtkiem: cz, sz), np. znajoma t w a r z - znajom-e twarz-e pierwsza stra pierwsz-e stra-e 3. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. n a s a m o g o s k - i, np. dobra gospodyni - dobr-e gospodyni-e uprzejma pani uprzejm-e pani-e 18

wiczenia wdraajce

wiczenie

Zamie zdania z rzeczownikami rodzaju mskiego w liczbie pojedynczej n a zdania w liczbie mnogiej. Wzr. To jest dom. To s domy.

1. 2. 3. 4. 5.

To jest To jest To jest To jest To jest

balkon aparat zeszyt dugopis telewizor sownik park wrak posg czog kot most wielbd baran teatr student kuzyn ssiad chop Francuz pacjent mnich Szwed

6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest

sklep chleb bar obraz dach sowik pstrg smok rak indyk owad futera waach ogier lis (t//) (n // ) (d // d) (p//p') (z // ) (t // c) (ch//) (d // d) 19

1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest

9. To jest Czech 10. To jest wariat 1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 6. To jest 7. To jest syn wuj minister pan profesor biolog astrolog pedagog dyrektor inynier demagog minister (g//dz) (g // dz) (g//dz) (r // rz) (r//rz) (g // dz) (r//rz) (r // rz) (g // dz) (r//rz) 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest // // // // // // // // // // widz oficer kardyna Fin Belg

(ch//) (t//)

8. To jest kawaler 9. To jest filolog 10. To jest inspektor

U w a g a : Bardzo czsto o doborze kocwki -y lub - o w i e decyduje zwyczaj jzykowy. Tylko -y maj najczciej rzeczowniki zakoczone na spgosk -r, np. kamerdyner, majster, tenor, instruktor, aktor, itp.

1. To jest Polak 2. To jest Sowak 3. To jest chemik 4. To jest kierownik 5. To jest robotnik 6. To jest sportowiec 7. To jest chopiec 8. To jest malec 9. To jest strzelec 10. To jest modzieniec 1. To jest nauczyciel 2. To jest zodziej 20 6. To jest go 7. To jest kibic

(k//c) (k//c) (k // c) (k//c) (k // c) (w'//w;e//0) (p7/ p; e // 0 ) (e//0) (e//0) (e // 0 )

3. To jest onierz 4. To jest harcerz 5. To jest listonosz 1. To jest talerz 2. To jest miesic 3. To jest tysic 4. To jest paac 5. To jest szlachcic 1. To jest karp 2. To jest gob 3. To jest paw 4. To jest jastrzb 5. To jest w 6. To jest jedwab

8. To jest papie 9. To jest cesarz 10. To jest hultaj 6. To jest pienidz 7. To jest ko 8. To jest grzebie 9. To jest so 10. To jest o (P//P*) (/7 ; b //b') (w//w') ( // ; b // b') (w//w') (b//V)

...... -

wiczenie

Zamie zdania z rzeczownikami rodzaju mskiego w liczbie pojedynczej na zdania w liczbie mnogiej. Zwr uwag na wymiany spgosek i samogosek. A. 1. To jest sposb . 2. To jest grb 3. To jest dzib 4. To jest rozwd 5. To jest dochd 6. To jest ogrd 7. To jest nard 8. To jest dowd 9. To jest st 10. To jest koci 11. To jest d 12. To jest w 13. To jest popi 14. To jest dwr 15. To jest ubir //o 16. To jest wieczr 17. To jest zbir 18. To jest opr 19. To jest spr 20. To jest wzr 21. To jest przewrt 22. To jest powrt 23. To jest obrt 24. To jest imiesw 25. To jest polw 26. To jest rw 27. To jest cudzysw 28. To jest wz 29. To jest mrz 30. To jest powrz
21

1. To jest prg 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest rg pierg brg gg

6. To jest stg 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest pog twarg trjng barg

1. To jest wrg 2. To jest bg ale: m z g - m z g i 1. To jest gwd 2. To jest n 3. To jest pokj 4. To jest ml 5. To jest strj 6. To jest sl 7. To jest napj 8. To jest rj 9. To jest krj 10. To jest bj

ale: bl - b l e , tchrz - tchrze, str - stre, krl - k r l o w i e

B.
1. To jest db 2. To jest zb 3. To jest wzgld 1. To j est widnokrg 1. To jest w 2. To jest jastrzb 3. To jest ga ale b e z w y m i a n y : 1. To jest k t 2. To jest zarzd 3. To jest prd 4. To jest przegld 5. To jest sd ale: rzd - r z d y - 'organa wadzy', 1. To jest posg 2. To jest przecig 3. To jest p a j k 1. To jest miesic 2. To jest tysic 22 <b//b')

//i
4. To jest bd 5. To jest urzd

4. To jest uprz 5. To jest od

-6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest przesd trjkt wstrzs ld pogld

r z d - r z d y - 'szeregi' 4. To jest wodocig 5. To jest wycig 6. To jest pk 3. To jest pienidz 4. To jest zajc

1. To jest okrt 2. To jest sprzt 3. To jest zakrt 1. To jest wdzik 2. To jest brzk 3. To jest lk

4. To jest prt 5. To jest wykrt

4. To jest zaprzg 5. To jest jk

C.
1. To jest eb 2. To jest bben 3. To jest sen 4. To jest 5. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest bazen kie diabe karze wze wye kube

e//0
11. To jest chaber 12. To jest kufer 13. To jest plaster (k'//k) (rz // r) 14. To jest 15. To jest 16. To jest 17. To jest 18. To jest 19. To jest 20. To jest wider lukier arbiter Holender majster pies lew (k' // k) (r // rz) . . . .(r // rz) (r // rz) (p' // p)

1. To jest pose 1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest domek piesek zwizek owek zegarek chopiec cudzoziemiec sportowiec naukowiec Niemiec starzec malec modzieniec mieszkaniec szaleniec

2. To jest minister 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest znaczek kbek kanarek worek kotek (p' // p) (m' // m) (w'//w) (w'//w) (m'//m) (rz // r)

1. To jest ojciec

(//c) 23

1. To jest dworzec 2. To jest samiec . 3. To jest skarbiec 4. To jest latawiec 5. To jest palec 6. To jest kaganiec 7. To jest szaniec 8. To jest raniec 9. To jest rumieniec 10. To jest wieniec 1. To jest pudel 2. To jest rondel 3. To jest kufel 4. To jest pdzel 5. To jest rubel 11. To jest 12. T o j e s t 13. T o j e s t 14. T o j e s t 15. To jest cyrkiel pukiel figiel tygiel szmugiel 6. To jest sopel 7. To jest kartofel 8. To jest bbel 9. To jest stempel 10. T o j e s t weksel

(rz // r) (m' // m) . (b'//b) (w'//w)

(k' // k) (k'//k) (g' // g) (g'//g) (g'l/g) (p'//p) (P'//P) (g'//g) (d // d) (//t) (p'//p) (d // d)

1. To jest stopie . . . . 2. To jest pie 3. T o j e s t ogie 4. T o j e s t t r u t e 5. T o j e s t przechodzie 6. To jest stycze . . . . 7. To jest kwiecie . . . 8. To jest sierpie . . . . 9. To jest wrzesie . . . 10. T o j e s t grudzie . . . 1. To jest ucze 2. T o j e s t wizie . . . . ale: d z i e - dni // d n i e D1. To jest osio 2. To jest kozio 3. To jest kocio 24

o//0
(//s)

{li z)
(//t)

wiczenie
Zamie zdania z rzeczownikami rodzaju eskiego w liczbie pojedynczej na zdania w liczbie mnogiej. Wzr: To jest dama. To s damy.

1. To jest aba 2. To jest cena 3. To jest mucha 4. To jest plama 5. To jest mapa B. 1. To jest noga 2. To jest koleanka 3. To jest rzeka 4. To jest filianka 5. To jest plotka

6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest 6. To jest 7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest

ryba szafa chata gowa kobieta

....

dziewczynka aktorka plaga szklanka . . . matka atrakcja ziemia zorza willa aluzja

C.
1. To jest 2. To jest 3. To jest 4. To jest 5. To jest D. 1. To jest 2. To jest 3. To jest E. 2. 3. 4. 5. F. 1. To jest papro 2. To jest wie 3. To jest piecz To jest To jest To jest To jest praca rola dusza akcja tcza pani gospodyni wychowawczyni

4. To jest zdrjczyni . . 5. To jest bogini 6. To jest mistrzyni . .


6. To j e s t zo

1. To j e s t powie

mio dugo ko mentalno

7. To jest 8. To jest 9. To jest 10. To jest -e // -i // // //

cz odpowied . . ch osobisto .

25

G. 1. To jest brew 2. To jest pe 1. 2. 3. 4. To jest To jest To jest To jest cerkiew chorgiew krokiew marchew

e // 0

(k' // k) (g // g) (k* // k)

s wiczenie

Zamie zdania z rzeczownikami rodzaju nijakiego w liczbie pojedynczej n a zdania w liczbie mnogiej. Wzr: T o j e s t okno. To s okna.

1. 2. 3. 4. 5.

To jest jajko To jest elazko T o j e s t piro T o j e s t auto To jest jabko pole morze mieszkanie wesele wiczenie niemowl zwierz kurcz szczeni ciel

6. To jest 7. To jest 8. T o j e s t 9. To jest 10. To jest 6. T o j e s t 7. To jest 8. To jest 9. T o j e s t 10. To jest 6. To jest 7. T o j e s t 8. To jest 9. T o j e s t 10. To jest

radio krzeso . . mydo . . . biurko . . , drzewo . . . zadanie . wntrze . pytanie . niadanie marzenie rebi . . prosi . . ksi . . kol . . . piskl . .

B.
1. T o j e s t 2. T o j e s t 3. T o j e s t 4. To jest 5. To jest C. 1. T o j e s t 2. T o j e s t 3. T o j e s t 4. T o j e s t 5. To jest

D.
1. To jest imi 2. T o j e s t rami 3. To jest znami 26 4. To jest plemi . . 5. To jest brzemi . 6. To jest strzemi

E.
1. 2. 3. 4. 5. To jest To jest To jest To jest To jest liceum muzeum . . . stypendium kolokwium . planetarium 5 6. To jest seminarium 7. To jest kolegium . . . 8. To jest honorarium . 9. To jest imperium . . 10. To jest laboratorium

wiczenie

Uupenij podane rzeczowniki wedug wzoru. Wzr: A. Polak B. paryanin -Polacy - paryanie -Polka - paryanka -Polki - paryanki

A.
1. Niemiec - . .. 2. Francuz - .. 3. Arab 4. Szwed - ., 5. Chiczyk - .. 6. Rosjanin - .. 7. Wgier - .. S.Amerykanin - . . 9. Hiszpan - .. 10. Anglik 11. Hindus - .. 12. Irakijczyk - .. 13. Turek 14. Murzyn - .. 15. Australijczyk - . . 16. Szwajcar - .. 17. Woch 18. Nowozelandczyk 19. Czech 20. Sowak -..

B.
1. krakowianin - . . 2. warszawianin - . . 3. rzymianin - ..

4. praanin 5. odzianin 6. lublinianin 7.kielczanin 8. wrocawianin 9. ateczyk 10. wieliczanin 11. moskwiczanin 12. opolanin 13.katowiczanin 14. szczecinianin 15. lwowianin 16. wiedeczyk 17. gdaszczanin 18.1ondyczyk 19.1izboczyk 20.olsztynianin

--

wiczenie

Zamie podane zdania w liczbie pojedynczej n a zdania w liczbie mnogiej. Wzr: Ten kolorowy telewizor. Te k o l o r o w e t e l e w i z o r y .

A.
1. To ten stary samochd 2. Czy to jest wasz czarny kot? . . . 3. Ten film by ciekawy 4. Czy to ten polski film? 5. To t a m t e n prosty model 6. Tam jest ten dokument 7. Czy to ten rzadki ptak? 8. Czyj jest ten podpis? 9. Ktry dobry spektakl widziae? 10. J a k i mdry pies! B. 1. To jest moja koleanka 2. Ktra znana opera? 28

3. Czyja za opinia? 4. T o j e s t interesujca uwaga 5. Tam jest maa mysz 6. Czy to twoja dobra znajoma? 7. T o j e s t gorzka herbata 8. Tamta wesoa melodia 9. J a k a tga kobieta! 10. Czy to s m u t n a wiadomo?

C.
1. T o j e s t niegrzeczne dziecko 2. Ktre mae zdjcie? 3. Ktre chore niemowl? 4. Tamto brzydkie osiedle 5. T o j e s t znane muzeum 6. Czy to wasze nowe zadanie? 7. Czy to jest grone zwierz? 8. Jakie soneczne mieszkanie! 9. Takie proste zdanie! 10. T o j e s t gorzkie dowiadczenie yciowe

wiczenie

Zamie w podanych przykadach liczb pojedyncz n a liczb mnog. Wzr: mody pan - m o d z i p a n o w i e (d // d)

A.
1. gruby mczyzna 2. skpy czowiek 3. blady chopiec 4. akomy kuzyn 5. znany profesor 6. dowiadczony asystent 7. may ucze 8. wesoy ssiad 9. guchy wspmieszkaniec 10. bogaty krewny 11. duy syn (b // b'; z // ; n // ) (p // p') (d // d; p' // p) (m // m'; n // ) . . . (n // ) (o // e; n // n'; t // ) ( //1'; e // 0 ) (o // e; //1'; d // d) (eh // ; e // 0 ) (t//;n//) (//) 29

12. modszy brat 13. prosty chop

(sz // ; t li ) (st // ; p // p')

1. 2. 3. 4. 5.

gupi czowiek tani robotnik odpowiedni specjalista ostatni klient olbrzymi rycerz

\ . . . . (k//c) (st // ) (t // )

1. stary nauczyciel 2. dobry lektor

(r//rz) (r // rz; r // rz)

3. chory pacjent
4. szczery lekarz 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. E. 1. 2. 3. 4. 5. obcy czowiek narzekajcy wujek kochajcy modzieniec cudzy m uroczy narzeczony wielki uczony niski ucze bliski znajomy daleki krewny drogi kolega tgi mczyzna ubogi ssiad

(r // rz; t // )
(r // rz) (k' // c; o // e; n // ) (k' // c; e // 0 ) (k' // c; m // m') (k' // c; n // ) (g' // dz; g // dz) (g5 // dz; n // ) (g' // dz; a // e; d // d)

(e // 0 ) (e // 0 ) ( // ) (o // e, n // )

wiczenie

Zamie zdania w liczbie pojedynczej n a zdania w liczbie mnogiej. Wzr: J a k i cudowny ojciec! 1. Nasz nauczyciel nas lubi 2. To jest powany czowiek J a c y c u d o w n i ojcowie!

3. Ktry znany profesor bdzie wykada?


30

4. To ten odwany onierz 5. Czy ten przystojny mczyzna to twj kolega? . .


6. W operze w y s t p u j e z n a n y piewak

7. To nasz najlepszy przyjaciel 8. Czy to ten miy znajomy? 9. Ktry wesoy student? 10. Jaki dumny Anglik! 11. Ten Francuz to zdolny student 12. Tojest obiecujcy pracownik 13. Gdzie jest mj kolega? 14. Czyj jest ten chopiec? 15. Twj wspmieszkaniec rozmawia z kierowniczk 16. Czyj jest tamten go? 17. Mj wsppracownik jest uroczy 18. To jest wspaniay komik 19. To mj najstarszy syn 20. Mj troskliwy dziadek jest wspaniay!

wiczenie

Uzupenij kocwki podanych przymiotnikw. 1. wita wielkanocn_ 3. dom towarow_ 5. zimn_ krew 7. star_ ksiki 9. ostatn sowo 11. mieszn__ ludzie 13. urodzajn_ lata 15. zdoln_ chopcy 17. lubian_ aktorzy 19. wysok_ drzewa 21. dug_ pocigi 23. cudown_ rodzice 25. dug_ nos 27. wie_ owoce 29. tace ludow_ 31. pnocn_ wiatr 33. ostatn_ nowela 2. srebrn_ yeczka 4. kamienn_ most 6. starz_ znajomi 8. dobr_rada 10. egzamin poprawkow_ 12. weso_ koleanki 14. now_ znajomoci 16. mdr_ dziewczyny 18. mil_ gocie 20. grzeczn_ dzieci 22. szerok_ rzeka 24. wielk_ oczy 26. wiosenn_ kwiaty 28. dzik_ zwierzta 30. pralka automatyczn_ 32. now_ powie 34. miasto wojewdzk_

35. sowiask_ imi 37. deszczow_ dni 39. znan_ naukowcy

36. choroba zakan_ 38. porann_ mgy 40. wielc_ ludzie

wiczenie

10

Do podanych rzeczownikw wpisz odpowiednie formy zaimkw: Wzr: A. ten, ta, to; ci, te B. ktry?, ktra?, ktre?; ktrzy?, ktre? C. jaki?, jaka?, jakie?; jacy?, jakie? D. czyj?, czyja?, czyje?; czyi?, czyje? i E. mj, moja, moje; moi, moje ! F. nasz, nasza, nasze; nasi, nasze

...ta... klasa ...ktre... dziew czyny? ...jacy... panowie? ...czyj... dugopis? ...moje... zadanie ...nasze... sprawy

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 B. 1

dom usta panowie krzeso znajomi panie noyczki Czesi auto drzwi ssiedzi papier mczyni tablica

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

spodnie niemowl cukier podrcznik okulary Tatry Sowacy psy krew kosz Chiny powie oczy studentki

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42

studenci dzieci zwierz sl spotkanie Czechy ycie gwiazda ksia noc pocig fryzura robotnicy ony

dziecko? dzieci? imiona? kuzyni? ludzie? studentki?

15. 16. 17. 18. 19. 20.

. .. ... ... . .. . .. ...

. . . paryanki? wsie? . . . wieniacy? . . . rodzice? . . . Polacy?

29 30 31 32 33 34

okno?

dni?

32

7 8 9 10 11 12 13 14

domy? starcy? staruszki? Anglicy? Angielki? mosty? piosenka? Polki? dzie? ludzie? uroczysto? rado? rozmiary? studenci? modlitwa? krewni? przerwa? polityka? gocie? kolacja? willa? Belgowie? pies? dziecko? koleanka? praca? rodzice? ssiedzi? mieszkanie? piro? kuzyni? znajome? telefon? wnukowie? dowdcy? ciotka?

21 22 23 24 25 26. 27. 28. 15. 16. 17, 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28.

zajcia? powieci? ocena? teatr? poeci? muzeum? wiadomoci? politycy? lektorzy? n? danie? narzdzia? impreza? policjanci? urzdnicy? zadanie? oceny? koty? produkty? okulary? poduszka? znawcy? wujkowie? wrogowie? crka? ksika? noyczki? zdanie? urodziny? kuzynki? ssiadki? samochd? majtek? miejsce? pacjenci? syn?

35 36. 37 38. 39 40. 41. 42 29. 30 31 32 33. 34. 35. 36. 37. 38 39. 40 41. 42 29. 30 31 32. 33 34. 35 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42.

... ... ... ...

. . . . . . .

.. .. .. .. .. .. ..

akademik? kolega? uczniowie? matki? znajomi? urodziny? Szwedzi? Szwedki? lekarze? onierze? myli? badania? stolarze? pokoje? warunki? autobus? wiersz? brama? niewidomi? wariaci? przyja? zazdro? paszcz? szalik? referat? skrypty? utwory? pociel? poduszka? szklanka? ko? komputer? dzieci? mydo? imieniny? zalety?

C.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 D. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 ... . .. ... ... ... ... . .. .... .. ...... ... . . . ... . .. ... . .. . . . . .. . .. . . . ... ... . .. ... ... ... . . . .. . . .. . . . .. . . .. . .. . . . .. . . .. . . . . .. . . . . .. . , ... . . . . .. . . .

33

ojciec matka bracia siostry kuzyni kuzynki krewni krewne pozycja warunek przyjaciele przyjaciki nauczycielki nauczyciele

15. 16. 17. 18. 19. 20

. .. ... ... ... ...

21. 22.
23. 24. 25. 26. 27 28

... ... ... ... ... ... ... . . . ... . . . . .. . . . ... . .. ... . .. . .. . .. ...

ciotki wujkowie ycie dziewczyna chopiec rwienicy rwieniczki lektorzy osiedle dzielnica miasto wie rodacy referat

29 30. 31 32 33 34 35. 36 37. 38. 39. 40. 41 42

oceny ... egzamin ona dusza kino wielbiciele wrogowie ... partia ... miejsce zeszyty ... zwierzta . .. . . .. . . . wiedza . . . . pozycja wakacje

... ... ... . .. ... ... ... . .. ... ...

tato pitro jedzenie onierze policja szkoa policjanci straacy informacja okolica sia kierownicy sprzedawcy gospodynie

15. 16. 17. 18. 19 20.

. .. ... ... . ..

21. 22.
23. 24. 25. 26.

21.
28.

... ... ... . .. ... ... . .. ... . . . ... . . . . .. . .. . . . ... ... . .. . .. . .. ... . . . . .. ...

gospodarze lokatorzy panie panowie bloki kupcy spikerzy modelki ogrd kot pracownicy winiowie posowie poeci

29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42.

. . ., . . . poetki komunikacja .. . . . . . . tramwaje . . . . . . transport . . . . . . koleje . . . . . . balkon . . . . . . park ulice .. parki .. . . . . . . lasy .. gry pasterze .. rolnicy .. . . . . . . grnictwo

w i c z e n i e 11
Odpowiedz na pytanie zastpujc rzeczowniki odpowiednimi zaimkami wskazujcymi: t e n , ta, to; ci, te. Wzr: Ktry chopiec ci si podoba? (rozmawia z koleank) Ten, ktry rozmawia z koleank.

1. Ktre dziecko jest chore? (ley w ku) 2. Ktrzy nauczyciele s mili? (nas ucz) 3. Ktra koleanka mieszka w Gdyni? (stoi za tob) 4. Ktra ksika jest interesujca? (ley n a biurku) 5. Ktre drzewa s stare? (rosn w parku) 6. Ktrzy studenci s z Anglii? (mieszkaj n a parterze) 7. Ktre zdanie jest trudne? (jest na kocu wiczenia) 8. Ktra pani jest uprzejma? (pracuje po poudniu) 9. Ktrzy cudzoziemcy lubi ry? (pochodz z Azji) 10. Ktre zajcia lubisz? (s interesujce) 11. Ktry plan wybierzesz? (jest realny) 12. Ktre lekcje s atwe? (s w tej ksice) 13. Ktry film widziae? (tobie si podoba) 14. Ktry student jest zdolny? (siedzi koo okna) 15. Ktra koleanka pochodzi ze lska? (ma jasne wosy) 16. Ktrzy koledzy s kopotliwi? (pij alkohol) 17. Ktre mieszkanie jest twoje? (jest n a parterze) 18. Ktra k u r t k a jest twoja? (wisi na wieszaku) 19. Ktre kwiaty lubisz? (adnie pachn) 20. Ktre miasta ci si podobaj? (le nad rzek) wiczenie 12

Zapytaj odpowiednim zaimkiem pytajcym: ktry?, ktra?, ktre?; ktrzy?, ktre? o zaimki wskazujce podkrelone w podanych zdaniach. Wzr: Ci chopcy si spnili. 1. 2. 3. 4. Ten st jest zepsuty Ta spdnica jest podarta Ci onierze ciko pracuj Tamten chopiec zama nog 35 Ktrzy chopcy si spnili?

5. Te awki s nowe 6. T a m t e prace s gotowe 7. T a m t a lekcja bya t r u d n a 8. Tamte krzesa s poamane 9. T a m t e n p a n jest Wochem 10. Tamci studenci mieszkaj w akademiku 11. Ta piosenka mi si podoba 12. Ten dom jest bardzo stary 13. Tamte psy s ze 14. T a m t a pani j e s t moj znajom 15. T a m t e kobiety s modnie ubrane 16. T a m t e n kolega pochodzi z Czech 17. Ci lekarze s bardzo dobrzy 18. Te ksiki s sprzedane 19. Ten koncert by fantastyczny! 20. Ci nauczyciele s bardzo wymagajcy . . wiczenie 13

Zapytaj odpowiednim zaimkiem pytajcym: jaki?, jaka?, jakie?; jacy?, j a k i e ? o wyrazy podkrelone w podanych zdaniach. [
1

Wzr: Moi rodzice s modzi.

J a c y s moi rodzice?

1. Nasi nauczyciele s mili 2. Nasz kolega jest dowcipny 3. Mj pies jest leniwy 4. Nasza koleanka jest bardzo adna 5. Nasze ssiadki s inteligentne . . . 6. Wasze prace s wietne! 7. Ich yczenia s dziwne 8. Jego ycie jest puste 9. Jego koledzy s pracowici 10. Obiady w stowce s smaczne . . . 11. Bilety do t e a t r u s drogie 12. To jezioro jest gbokie 13. Ten spektakl by interesujcy 14. Kelnerzy powinni by uprzejmi . . 15. Zajcia powinny by ciekawe 36

16. 17. 18. 19. 20.

Morze jest spokojne Gry bywaj grone Grypa jest niebezpieczna Podr autobusem jest mczca Ssiedzi s haaliwi 14

wiczenie

Zapytaj waciwym zaimkiem pytajcym: czyj?, czyja?, czyje?; czyi?, czyje? o wyrazy podkrelone w podanych zdaniach. Wzr: To jest moja ksika. Ta ksika jest moja. 1. To jest twj zeszyt Ten zeszyt jest twj 2. To jest twoja sukienka Ta sukienka jest twoja 3. To jest nasze dziecko To dziecko jest nasze 4. To s wasze prace Te prace s wasze 5. To s ich chopcy Ci chopcy s ich 6. To jest mj dugopis Tamten dugopis jest mj 7. To jest nasza sala T a m t a sala jest nasza 8. To s nasi koledzy Tamci koledzy s nasi 9. To s nasze dzieci Tamte dzieci s nasze 10. To jest twoje zadanie Tamto zadanie jest twoje Czyja to ksika? Czyja jest ta ksika?

37

wiczenie 1
W podanych zdaniach zastp zaimki pytajce formami: t a k i sam, t a k a sam a , t a k i e samo; t a c y sami, t a k i e same, a w miejsce zaimkw wskazujcych: ten, ta, to; ci, te, wstaw ich odpowiedniki: t a m t e n , t a m t a , tamto; tamci, t a m t e . (w B. nie ulega zmianie druga cz zdania) Wzr: J a k a jest ta sukienka? J a k i e masz kopoty? (ty) Taka s a m a j a k tamta. Takie s a m e j a k ty.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Jaki jest ten pies? Jacy s ci nauczyciele? Jakie s te ksiki? Jakie jest to dziecko? J a k i jest ten krawat? Jakie j e s t to mieszkanie? Jakie s t e ekspedientki? J a k a bya t a wycieczka? J a k i jest ten kolega? Jakie s te prace?

1. Jakie masz plany? (ty) 2. J a k i jest twj pokj? (jego) 3. J a k a bdzie jutro pogoda? (dzisiaj) 4. J a k i bdzie przyszy rok? (ten rok) 5. Jakie bd wakacje w tym roku? (w ubiegym roku) 6. J a k i e drzewa rosn w Anglii? (w Polsce) 7. J a k a bdzie dzi kolacja? (wczoraj) 8. Jakie bd zajcia w tym semestrze? (w ubiegym) 9. Jacy s Polacy? (Sowianie) 10. Jacy ludzie yj w Ameryce? (w Europie)

38

wiczenie 1
W miejsce kropek wstaw odpowiednie zaimki nieokrelone. A. kto, c o / nikt, n i c B. ktry, ktra,ktre;ktrzy, ktre/aden, adna, adne; adni, adne C. jaki, j a k a , jakie; jacy, j a k i e / aden, adna, adne; adni, adne D. czyj, czyja, czyje; czyi, czyje / niczyj, niczyja, niczyje; niczyi, niczyje Wzr: A. Czy .. .kto... puka do drzwi? Nie,.. .nikt... nie puka do drzwi. Czy ...co... si stao? Nie, ...nic... si nie stao. B. Czy ...ktry... z was gwizda? Nie, ...aden... z nas nie gwizda. C. Czy nadesza ...jaka... wiadomo? Nie, nie nadesza .. .adna... wiadomo. D. Czy to jest ...czyj... plecak? Nie, to jest ...niczyj... plecak.

1. Czy do mnie dzwoni? Nie, do ciebie nie dzwoni. 2. Zdawao mi si, e puka do drzwi. Nie, nie puka do drzwi. 3. Czy mu jest? Nie, mu nie jest. 4. Czy trzeba zrobi? Nie, nie trzeba zrobi. 5. Czy przyszed? Nie, nie przyszed. 6. Czy t u t a j obsuguje? Nie, t u t a j nie obsuguje.

1. Czy z was to zrobi? Nie, z nas tego nie zrobi. 2. Czy chopcy rzucali kamieniami? Nie, chopcy nie rzucali kamieniami. 3. Czy dziewczynka le si czuje? Nie, dziewczynka si le nie czuje. 4. Czy to zrobi z tych chopcw? Nie, z tych chopcw tego nie zrobi. 5. Czy z koleanek zna odpowied? Nie, z koleanek nie zna odpowiedzi. 6. Czy z tych odpowiedzi s bdne? Nie, z tych odpowiedzi nie s bdne. 39

1. Czy t u t a j mieszka Amerykanin? Nie, t u t a j nie mieszka Amerykanin. 2. Czy telefonowaa do mnie koleanka? Nie, nie telefonowaa do ciebie. 3. Czy studenci pytali o nas? Nie, studenci nie pytali o was. 4. Czy przyszy do nas listy? Nie, listy do was nie przyszy. 5. Czy dziecko gono pakao? Nie, dziecko nie pakao. 6. Czy przyszli pacjenci? Nie, nie przyszli pacjenci. D. 1. Czy t o j e s t kawa? Nie, to jest 2. Czy to bya decyzja? Nie, to nie bya 3. Czy dzieci zgubiy si w tumie? Nie, zgubiy si w tumie. 4. Czy to jest twoje, czy zdanie? To jest 5. Czy przyjd do szkoy . . . . rodzice? Nie, nie przyjd 6. Czy t o j e s t zmartwienie? Nie, to nie jest zmartwienie. . kawa. decyzja. . . . nie zdanie, rodzice.

wiczenie

17

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: A. Kada kobieta lubi komplementy. Wszystkie k o b i e t y l u b i komplementy. B. adna kobieta nie jest brzydka. Wszystkie k o b i e t y s adne.

1, Kade dziecko lubi sodycze 2. Kady egzamin jest trudny 3. Kada m a t k a kocha swoje dziecko 4. Kady student zda egzamin

40

5. Kady czowiek lubi je 6. Kada okazja jest dobra 7. Kady mczyzna jest zadowolony 8. Kady stres jest szkodliwy 9. Kada pielgniarka powinna by obowizkowa 10. Kade drzewo jest potrzebne

B.
1. adna plotka nie jest prawdziwa 2. adna wiadomo nie jest pewna 3. aden polityk nie jest szczery 4. adne zadanie nie jest trudne 5. aden film nie by ciekawy 6. adna impreza nie bya smutna 7. aden policjant nie jest saby 8. adna prababcia nie jest moda 9. aden n nie jest ostry 10. adna potrawa nie jest mda

wiczenie 1
Odpowiedz n a zadane pytania. Wzr: A. Czy ktokolwiek przyjdzie na kolacj? Nie, n i k t n i e przyjdzie n a kolacj. B. Czy jaka //jakakolwiek praca ci odpowiada? Nie, a d n a p r a c a mi n i e o d p o w i a d a . C. Czy ktry // ktrykolwiek z was jest przygotowany? Nie, a d e n z n a s n i e jest p r z y g o t o w a n y .

1. Czy ktokolwiek z dyrekcji przyjdzie n a zebranie? 2. Czy ktokolwiek zrobi zakupy? 3. Czy cokolwiek zrobie w tej sprawie? 4. Czy cokolwiek wiesz n a ten temat? 5. Czy ktokolwiek zrozumia, o co chodzi? 6. Czy ktokolwiek zda egzamin? 7. Czy ktokolwiek na ciebie czeka? 8. Czy cokolwiek masz do powiedzenia? 9. Czy ktokolwiek zrezygnowa? 10. Czy cokolwiek ci zainteresowao?

B. 1. Czy jaki //jakikolwiek egzamin jest atwy? 2. Czy ktre // ktrekolwiek dziecko jest grzeczne? 3. Czy ktra // ktrakolwiek operacja jest bezbolesna?

42

4. Czy ktre //ktrekolwiek zakazy s skuteczne? 5. Czy jakie // jakiekolwiek owoce s niedobre? 6. Czy jaki //jakikolwiek pomys nadaje si do realizacji? 7. Czy ktre // ktrekolwiek mieszkanie jest tanie? 8. Czy j a k a //jakakolwiek opieka bdzie ci potrzebna? 9. Czy jaka // jakakolwiek podr jest bezpieczna? 10. Czy jaki //jakikolwiek ssak potrafi lata?

1, Czy ktry // ktrykolwiek z tych chopcw jest Niemcem? 2. Czy ktra // ktrakolwiek z tych regu jest bezwyjtkowa? 3. Czy ktre // ktrekolwiek z tych dzieci jest polskiego pochodzenia? 4. Czy ktre // ktrekolwiek z tych zwierzt yje w Europie? 5. Czy ktry // ktrykolwiek z was mieszka w centrum? 6. Czy ktry //ktrykolwiek z was to rozumie? 7. Czy ktry // ktrykolwiek z nich ci pozna? 8. Czy ktra //ktrakolwiek z tych jest Polk? 9. Czy ktry // ktrykolwiek z nas pilnie si uczy? 10. Czy ktre // ktrekolwiek z tych ek jest wygodne?

43

wiczenie 1
W miejsce kropek wstaw waciw form liczebnikw, A. j e d e n , jedna, j e d n o , j e d n i , j e d n e ; B. rodzaj mskoosobowy - d w a j // d w c h (D.), rodzaj mskoywotny, mskorzeczowy i nijaki - d w a , rodzaj eski - d w i e C. rodzaj mskoosobowy - trzej // t r z e c h (D.), rodzaj mskoywotny, mskorzeczowy, nijaki i eski - trzy; D. rodzaj mskoosobowy - czterej // c z t e r e c h (D.), rodzaj mskoywotny, mskorzeczowy, nijaki i eski - cztery. Wzr: A. ...jeden... zeszyt B. ...dwie... ksiki C. ...trzej... mczyni D. ...czterech... Polakw A mieszkanie, dziecko, koledzy, koleanki, okno, znajomi, dziewczyna, buty, spotkanie, zadania, pokolenie, gazeta, gazety, wiczenia, wiadomo, powie, chopcy, lody. pokj, sala,

Uwaga: Powysze przykady ilustruj uycia liczebnikowe ('ile'), rzeczownikowe (kto'), i przymiotnikowe ('jaki'). B mczyni, chopcw, kobiety, znajome, znajomi, ka, policjantw, kelnerki, ilustracje, wiadomoci, telewizory, role, myszy, rzeczy, studentw, koszule, panie, Polacy Niemki, ryby, konie, znaczki, wspmieszkacy. C Francuzi, nerki, filianki, ssiadki, Czechw, dawcy. 44 zdania, Rosjanki, nauczyciele, kelkasety, kurczaki, soiki, kolegw, uczniowie, Czeszki, reguy, klientw, klientki, psy, uczennice, Sowacy, wierzcy, sprzenoe, yki, pokoje, koty,

D portierzy, kolegw, mi, uczniw,

warunki, pira, pyty, Amerykanie, mosty, kury, talerze, flamastry, ksia, wrogowie, znajomych, znajopokoje, miasta, osoby, nauczycieli, psy, komputery, Francuzw, onierze, znawcy.

wiczenie

20

W miejsce kropek wstaw jedn z obocznych form (nie ma rnicy w znaczeniu) podanych liczebnikw: rodzaj mskoosobowy obaj // obydwaj, rodzaj mskoywotny, mskorzeczowy i nijaki oba // obydwa, rodzaj eski obie // obydwie.
U w a g a : patrz odmiana i wiczenia na s. 280-281.

Wzr: ...obaj... koledzy, ...obydwa... psy, ...oba... zeszyty, ...obydwa... okna, ...obie...kobiety nauczycielki, fotele, ksiki, Polacy, listy, ka, dugopisy, jeziora, mieszkania, wiadomoci, komputery, Czesi, Czeszki, wsie, myli, chopcy, telefony, radia, obcokrajowcy, ssiedzi, znajomi, znajome, warunki, szklanki, miasta, policjanci, papugi, kwiatki, egzaminy, kocioy, dyrektorzy, sowniki, myszy, Niemki, Anglicy, koleanki, pacjenci, ony, problemy. koty,

45

wiczenie

W miejsce kropek wstaw waciw form liczebnikw zbiorowych: oboje // o b y d w o j e , d w o j e , troje, c z w o r o , picioro, s z e c i o r o , s i e d m i o r o , omioro, d z i e w i c i o r o , d z i e s i c i o r o .
Uwaga: patrz odmiana i wiczenia na s. 278-281.

I Wzr: .. .Oboj e... Kowalscy byli na przyjciu. ...Dwoje... Kowalskich byo na przyjciu. 1. (5) ssiadw zoyo skarg w administracji domu. 2. N a spotkanie wyborcze przyszo tylko (10) kandydatw. 3. (7) dzieci zachorowao na angin. 4. (4) moich znajomych mieszka n a tym nowym osiedlu. 5. W tej rodzinie jest (9) dzieci. 6. W tym pokoju jest (2) drzwi. 7. (5) pacjentw czekao n a lekarza. 8. (3) harcerzy spao w jednym pokoju. 9. (9) turystw zabdzio w Tatrach. 10. (7) zwizkowcw podjo strajk godowy. 11. (8) sierot mieszkao razem ze swoimi przybranymi rodzicami. 12. (2) przechodniw zostao ukaranych mandatami. 13. (2) zdrowych oczu, (2) zdrowych ng i rk to szczcie w yciu! 14. (6) wnukw zoyo babci yczenia urodzinowe. 15 Nowiccy przysali yczenia noworoczne. 16 wspmieszkacy staraj si o stypendium. 17. (5) niepenosprawnych studentw studiowao n a moim roku. 18. (3) pijanych modych ludzi zaczepiao przechodniw. 19 narzeczeni chcieli wzi lub w grach. 20.(4) dzieci zostao zaadoptowanych przez jedn rodzin.

46

Mianownik - Nominaive
Liczba pojedyncza
Rodzj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw i liczebnikw porzdkowych J> -yll-i Zaimki pytajne Przykady Zaimki wskazujce Jeden" sam" ten w jeden sam Zaimki dzierawcze mj twj nasz wasz

mskoosobowy m s k i mskoywotny

mskonieywotny nijaki

} 0
=B -o -e -

0 (a)

dobry profesor wysoki student znany lekarz tgi (kolega) miody (poeta) kto? co? may kot ty li niskie okno mae pole czyste wybrzee rzadkie zwierz pastwowe liceum dobra ona zdolna studentka wysoka pani duga noc

-y||-i = B

-e = B

-um -a
eski

to owo jedno samo ta owa jedna sama

moje twoje nasze

-0

-i

-a Liczba mnoga

moja twoja nasza

m s k

mskoosobowy

-owie -i -y -e

-y||-i

dobrzy profesorowie wysocy studenci mali chopcy znani lekarze mae koty rzadkie ptaki te licie niskie okna mae pola czyste wybrzea rzadkie zwierzta pastwowe licea dobre ony zdolne studentki wysokie panie dugie noce

ci owi jedni

moi twoi nasi wasi

mskoywotny mskonieywotny nijaki

-y
-i -e

=B

-e = B kto? co?

-a -y
-i

=B

-e = B

te owe jedne same

moje twoje nasze wasze

eski

=B

e = B

-e

Palatalizacja spgosek przymiotnikw pod wpywem kocwki -i w poczeniach z rzeczownikami mskoosobowymi

Consonant alternations ofadjectives before -i edning matched with personal nouns


n m t z r s sn sz t b d s st w P skpy gruby chudy akomy znany miay dorosy zy dobry bosy radosny starszy bogaty prosty ciekawy cztov/k'A iltmmmtuilH in czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek czowiek >H;)A|{lniiki w M l. poj.
N mng.

Pl Hkiipi, (ilnpl i 'iinMiimi/ifH N |il hidsln

H|lrtljjn*lli w M. 1. mu.

t!X. /itupi

bi grubi in ludzio

dzi chudzi ludzie

mi akomi ludzie

ni znani ludzie

li miali ludzie

li doroli ludzie

li li ludzie

rzy dobrzy ludzie

si bosi ludzie

ni radoni ludzie

si starsi ludzie

ci bogaci ludzie

ci proci ludzie

wi ciekawi ludzie

ch k+i g+i duy, guchy wysoki nagi wiey czowiek czowiek czowiek czowiek z i | y si cy dzy duzi, gusi wysocy nadzy wiey ludzie ludzie ludzie ludzie

wiczenie sprawdzajce

wiczenie

22

Podanych w nawiasach wyrazw uyj w liczbie mnogiej. A. Piotr i jego (dobry kolega) zwykle spdzaj wakacje na rowerach. Poznali si na studiach. Teraz pracuj. Adam i Tomasz to (popularny dziennikarz) , Jan i Pawe to (doskonay ekonomista) , a Roman i Staszek to (pracowity geolog) (Plecak, namiot, piwr) , , , ktre ze sob zabieraj, s bardzo cikie, ale w podry (potrzebny) Take (wygodny but) s (konieczny) (Due miasto) czy (maleka wie) , ktre zwiedzaj w czasie podry s dla nich jednakowo (interesujcy)

W tym tygodniu skoczy si festiwal Muzyka w Starym Krakowie". Zwykle na ten festiwal przyjedaj (znana orkiestra) (znany artysta) z rnych krajw. (Koncert) odbywaj si w piknych krakowskich kocioach i zabytkowych salach koncertowych. Oprcz artystw na festiwalu byli (rny, zaproszony go) , konsulatw krakowskich, (przedstawiciel) Urzdu Miasta oraz (dziennikarz krajowy i zagraniczny) i W tym roku festiwal uwietnili swoj obecnoci (wybitny solista) i (wybitna solistka) z caej Europy. Jak zwykle, byli (wietny) . . i (suchacz) nagradzali ich gromkimi brawami. (dyplomata)

47

DOPENIACZ

Dopeniacz jest .jednym z czterech najczciej uywanych przypadkw.

Liczba
RODZAJ MSKI

pojedyncza

Przymiotniki,

zaimki,

liczebniki

porzdkowe

jeden'

1. 2. 3. 4. 5. 6.

7.

8.

np. brat - wysold-ego brat-a. kot - mai-ego kot-a, ale take niektre mskonieywotne: nazwy miesicy, np. stycze - pierwsz-ego styczni-a, grudzie - drugi-ego grudni-a (e // 0 ) nazwy czci ciaa, np. nos - wielki-ego nos-a, brzuch - du-ego forzuch-a nazwy walut, np. dolar-jedn-ego dolar-a,jen wartociow-ego jen-a ( e / / 0 ) nazwy tacw, np. walc - ostatni-ego walc-a, mazur - szybki-ego mazur-a nazwy marek samochodw, np. fiat - ma-ego fiat-a, polonez - star-ego polonez-a nazwy narzdzi, np. n - ostr-ego no-a ( // o), motek - ciki-ego motk-a (e // 0 ) (z wyjtkiem zakoczonych na -graf, -skop. -fon. np. mikroskop - dobr-ego mikroskop-u, telefon - now-ego telefon-u) nazwy miar czasu, dugoci, wagi, itp., np. dzie - drugi-ego cfni-a (dzi // d; e // 0), miesic - ostatni-ego miesic-a, metr - jedn-ego metr-a. cetnar - trzeei-ego cetnar-a; ale, rok - t-ego rok-u nazwy papierosw, np. carmen - jedn-ego carmen-a, camel - mocn-ego camel-a

Poza wymienionymi g r a p a m i znaczeniowymi rzeczownikw mskonieywotnych, ktre m a j kocwk -a, s jeszcze inne jednostkowe przykady, w ktrych kocwka -a zaley od zwyczaju jzykowego uytkownikw jzyka.

48

-uJ

m a j j rzeczowniki rodzaju mskiego - m s k o n i e y w o t n e , np. hotel - wygodn-ego hotel-u. t e a t r - star-ego t e a t r - u , itp. z wyjtkiem wymienionych wyej i uwag, e nic m a cisych regu wystpowania obu tych kocwek.

RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe i 'jeden'

1. rzeczowniki rodzaju eskiego zakoczone w M. 1. poj. n a - a przed s p g o s k t w a r d i f u n k c j o n a l n i e m i k k (z wyjtkiem k , g, 1), np. w o d a - dobr-ej wod-y, p r a c a - cieki-ej prac-y, ra - pikn-ej r-y 2. rzeczowniki rodzaju eskiego zakoczone w M. 1. poj. n a spgosk funkcjonalnie mikk, np. m y s z - poln-ej mysz-y, podr - interesujc-ej podr-y 3. rzeczowniki rodzaju mskiego zakoczone w M. 1. poj. n a -a przed s p g o s k t w a r d i f u n k c j o n a l n i e m i k k , np. poeta - miod-ego poet-y, mczyzna - t-ego mczyzn-y, z n a w c a - dobr-ego znawc-y j^ij 1. rzeczowniki rodzaju eskiego zakoczone n a -a w M. 1. poj. przed s p g o s k m i k k , np. z i e m i a - t-ej ziem-i, k a w i a r n i a - ulubion-ej k a w i a r n - i ; c h e m i a - trudn-ej chemi-i, lilia - bia-ej lili-i

49

2. rzeczowniki rodzaju eskiego zakoczone w M. 1. poj. na s p g o s k m i k k o r a z n a s a m o g o s k -i, np. powie ciekaw-ej powiec-i, gospodyni nasz-ej gospodyn-i, wie - moj-ej a;s-i (w'// w; e // 0), pani - t-ej pan-i WYJTEK krew - czyst-ej k r w i , brew - drugi-ej b r w i (e // 0 ; w // w'), 3. rzeczowniki rodzaju eskiego zakoczone na -a w M. 1. poj. przed s p g o s k : k. g, 1. np. mat/2 a - nasz-ej matfe-i (k // k') ; drog"a - swoj-ej dro^-i (g // gO, roZa nasz-ej roM (1 // D 4. rzeczowniki rodzaju mskiego zakoczone w M. 1. poj. na -a p r z e d s p g o s k k, g, np. koleba dobr-ego koleg"-i (g // g')

Liczba
RODZAJ MSKI

mnoga

Przymiotniki,

zaimki,

liczebniki

porzdkowe

1. zakoczone na s p g o s k t w a r d w M. 1. poj., np. p a n - panowie - t-ych pan-w kot - koty - ma-ych kot-w st - stoy - tan-ich sto-w 2. zakoczone w M. 1. poj. na spgosk m i k k (', j') i n i e k t r e n a spgosk f u n k c j o n a l n i e m i k k ('c, dz, 11' - jeeli M. 1. mn. zakoczony jest n a -owie), np. ucze - uczniowie - zdoln-ych uczni-w m - mowie - swo-ich m-w 50

rodzaj - rodzaje - t-ych rodzaj-w wdz - wodzowie - adn-ych wodz-w ojciec - ojcowie - nasz-ych ojc-w dworzec - dworce - brudn-ych dworc-w krl krlowie - wielk-ich krl-w

(e // 0 ) (e // 0 )

(ale jeeli M. 1. mn. zakoczony jest n a -e, to w D. 1. mn. jest kocwka -i, np. nauczyciele - mo-ieh nauczyciel-i, kowale - star-ych kowa-i, itp.)

m a j rzeczowniki m s k o o s o b o w e , m s k o y w o t n e i n i e m s k o o s o b o w c z a k o c z o n e w M. 1. poj. n a s p g o s k m i k k i niektre m s k o y w o t n e n a b, p, w, np. go - swo-ich goc-i, k a r p - tust-ych karp-i ko - pikn-ych kon-i, gob - szar-ych gob-i ( // ) p a w - kolorow-ych paw-i (w // w') m a j rzeczowniki m s k o o s o b o w e , m s k o y w o t n e i mskon i e y w o t n e z a k o c z o n e n a s p g o s k funkcjonalnie m i k k (z wyjtkiem niektrych na c, dz, i I, ktre w mianowniku m a j kocwk - o w i e ) np. pisarz - zdon-ych pisarz-y miesic - t-ych miesic-y ( // ) zajc - ma-ych zjc-y ( // ) pienidz - du-ych pienidz-y ( U )

-y

- w l u b -i //-y; kocwki - o w i e lub paralelnie -i // -y m a j nieliczne rzeczowniki m s k o o s o b o w e , m s k o y w o t n e i n i e m s k o o s o b o w e zakoczone w M. 1. poj. n a s p g o s k m i k k lub funkcjonalnie mikk, np. pisarz - zdol-ych pisarz-y // pisarz-w pokj - ma-ych poko-i // pokoj-w ( // o) le - sam-ych len-i // leni-w kosz - wielk-ich kosz-y // kosz-w wq - jadowit-ych w-y // w-w RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki, -ych ( // )

liczebniki

porzdkowe

p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z wyjtkiem 'k, g') i funkcjonalnie mikkich, np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, adn-ych

51

p r a w i e w s z y s t k i e rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. n a spg o s k t w a r d , m i k k i funkcjonalnie m i k k m a j koc w k z e r o w . Cech charakterystyczn tego przypadka s czste wymiany morfologiczne, np. okno - jasn-ych okien, jabko - dobr-ych jabek wiato - ostr-ych wiate, ( 0 // e) ale zakoczone sufiksem -isko // -ysko: nazwisko - rn-ych nazwisk oysko - star-ych oysk wito - sam-ych wit ( // ) zwierz - dzik-ich zwierzt ( // ) niemowl tygodniow-ych niemowlt ( U ) pole - ma-ych pl (o // ) zboe - jar-ych zb (o // ) morze - czyst-ych mrz (o // ) serce - nasz-ych serc, miejsce - swo-ich miejsc oparcie - adn-ych opar -i//-y nieliczne rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. n a s p g o s k m i k k lub funkcjonalnie m i k k m a j kocwk -i lub -y, np. narzdzie mo-ich narzdz-i wybrzee - strom-ych wybrze-y podziemie - ciemn-ych podziem-i, ostrze - t-ych ostrz-y -o w rzeczowniki zakoczone na - u m w M. 1. poj. m a j kocwk -w, np. liceum - nasz-ych lice-w, m u z e u m - pikn-ych muze-w RODZAJ ESKI Przymiotniki, -ych zaimki, liczebniki porzdkowe

p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z wyjtkiem 'k, g') i funkcjonaln i e mikkich, np. dobr-ych, obc-ych, jedn-ych, adn-ych p o s p g o s k a c h m i k k i c h i % g', np. tan-ich, dalek-ich, drog-ich zaimkach: mo-ich, two-ich, swo-ich

-ich

52

Rzeczowniki

kocwk zerow m a j rzeczowniki zakoczone na -a i -i (z wyjtkiem zakoczonych n a -nia i -ja i obcych n a -a i ia). Podobnie j a k w rodzaju nijakim mog tu wystpowa wymiany morfologiczne, np. noga mo-ich ng, koza star-ych kz woda - czyst-ych wd (o // ), ale zakoczone n a - ona: opona - dobr-ych opon, korona - zot-ych koron strona - nasz-ych stron, ona - t-ych on rka - two-ich rk mka - straszn-ych mk, ksiga - star-ych ksig ( // ), ale klska - ostatn-ich klsk, potga - adn-ych potg m a t k a - dobr-ych matek, ksika - now-ych ksiek zotwka - adn-ych zotwek ( 0 // e) kocwk -i lub -y m a j rzeczowniki o tematach zakoczonych w M. 1. poj. na s p g o s k m i k k i funkcjonalnie m i k k oraz s a m o g o s k o w y c h na: -nia i -ja i obcych na -a i -ia, np. ko - star-ych koc-i, cz rn-ych czc-i odpowied - t-ych odpowiedz-i noc - dobr-ych noc-y, podr - mo-ich podr-y k a w i a r n i a - swo-ich kawiarn-i, p r a l n i a - star-ych praln-i czytelnia - t-ych czyteln-i, armia - wielk-ich armi-i analogia - rn-ych analogi-i, lekcja - ciekaw-ych lekcj-i sesja interesujc-ych sesj-i, idea star-ych ide-i epopeja - narodow-ych epope-i, Korea - rn-ych Kore-i, ale aleja - nasz-ych ale-i // ale-j onomatopeja - t-ych onomatope-i // onomatope-j

-i//-y

53

Funkcje dopeniacza w zdaniu D o p e n i a c z wystpuje: w z d a n i a c h z a p r z e c z o n y c h w funkcji d o p e n i e n i a bliszego, i to zarwno w zaprzeczeniach formalnych z nie" lub ani", j a k i wtedy, kiedy tre czasownika ma charakter przeczcy. (Wykaz innych czasownikw posiadajcych negacj w znaczeniu podana jest w punkcie 3.) np. pisz zadanie - n i e pisz zadania lubi mleko i mid - n i e lubi ani mleka, ani m i o d u prawo pobytu - o d m w i p r a w a p o b y t u w z d a n i a c h z c z a s o w n i k i e m by" w formie osobowej, po wprowadzeniu negacji, nastpuje zmiana podmiotu w mianowniku na podmiot w dopeniaczu, a orzeczenie w czasie teraniejszym zmienia si n a nie ma" (dla liczby pojedynczej i mnogiej), w czasie przeszym na form 3 osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego nie byo", bez wzgldu n a liczb i rodzaj podmiotu, w czasie przyszym n a form 3 osoby liczby pojedynczej nie bdzie" (dla liczby pojedynczej i mnogiej), np. Chleb j e s t n a stole. Chleba n i e m a na stole. Chleby s n a stole. Chlebw n i e m a n a stole. Chleba n i e byo n a stole. Chlebw n i e byo na stole. Chleba n i e b d z i e n a stole. Chlebw n i e b d z i e na stole. 3. b e z p o r e d n i o p o okrelonych c z a s o w n i k a c h bez przyimka, np. yczy szczcia. Pragn spokoju. Spodziewa si dziecka. Czasowniki implikujce dopeniacz najczciej posiadaj znaczenie negacji i dziaania czciowego. Natomiast dopeniacz, ktry po nich wystpuje, czsto peni funkcj dopenienia bliszego. Jest take grupa czasownikw, najczciej z przedrostkami: do-, na-, przy-, u-, po ktrych wystpuje tylko dopeniacz lub dopeniacz i biernik. Podwjna implikacja nie jest czym wyjtkowym w polskim systemie czasownikowym i trudno w podrczniku poda wszystkie jej przykady. Lista najczciej u y w a n y c h czasownikw: ba si, broni, brakowa / brakn, chcie, dokonywa / dokona, domaga si, dotyczy, dotyka / dotkn, doznawa / dozna, (s)kosztowa, lka si, ykn, obawia si, oczekiwa, odmawia / odmwi, pilnowa, potrzebo54

wa, pragn, skpi, (s)prbowa, spodziewa si, strzec, (po)szuka, ubywa / uby, (na)uczy si, udziela / udzieli, unika / unikn, uywa / uy, wymaga, wstydzi si, wystarcza / wystarczy, wzywa / wezwa, zabrania / zabroni, zaczerpn, zakazywa / zakaza, zapomina / zapomnie, zazdroci, aowa, (za)da, yczy C z a s o w n i k i z p r z e d r o s t k a m i do-, na-: (najczstsze znaczenie to: 'dodanie czego do czego, co ju wczeniej zostao zrobione, lub osign jaki cel')

doczeka si (wiosny) dogotowa (zupy) dokroi (chleba) dokupi (wina) dola (wody) doliczy si (pienidzy) doprosi si (oddania dugu) dorobi si (majatku) dosmay (plackw) dosypa (soli) doy (stu lat) nabra (jabek) naczyta si (kryminaw) nadrobi (chleba) nagada (gupstw) nagromadzi (zapasw) naje si (owocw) nakupi (zabawek) naama (gazi) nayka si (powietrza) nanosi (wga) naopowiada (ciekawostek) naparzy (herbaty) narobi (powide) narwa (jabek) nasadzi (pomidorw) naskroba (ziemniakw) nasypa (ziarna) nazbiera (gazi) naznosi (desek)

ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale ale

czeka (na wiosn) gotowa (zup) kroi (chleb) kupi (wino) la (wod) liczy (pienidze) prosi (o oddanie dugu) robi (majtek) smay (placki) sypa (sl) y (sto lat) bra (jabka) czyta (kryminay) drobi (chleb) gada (gupstwa) gromadzi (zapasy) je (owoce) kupi (zabawki) ama (gazie) yka (powietrze) nosi (wgiel) opowiada (ciekawostki) parzy (herbat) robi (powida) rwa (jabka) sadzi (pomidory) skroba (ziemniaki) sypa (ziarno) zbiera (gazie) znosi (deski) 55

4.
w z d a n i a c h p o l i c z e b n i k a c h o k r e l o n y c h i n i e o k r e l o n y c h od dwu wzwy w poczeniu z rzeczownikami m s k o o s o b o w y m i i od piciu wzwy w poczeniu z m s k o y w o t n y m i , m s k o r z e c z o w y m i , nijakimi i eskimi, np. kilka c h l e b w + jest, byo, b d z i e t r o c h j a r z y n + jest, byo, b d z i e (D. 1. mn. rzeczownikw policzalnych) mao czasu + jest, byo, b d z i e kilo c u k r u + jest, byo, b d z i e (I). 1. poj. rzeczownikw niepoliczalnych) dwch panw, pi pa + jest, byo, b d z i e trzech mczyzn, sze psw + jest, byo, b d z i e czterech studentw, siedem stow + jest, byo, b d z i e piciu kolegw, osiem okien + jest, byo, b d z i e UWAGA: Liczebniki okrelone i nieokrelone oprcz przyswkw (np. duo, mao, troch) w poczeniu z rzeczownikami rodzaju m s k o o s o b o w e g o m a j formy: kilku, kilkunastu, kilkudziesiciu, kilkuset, paru, wielu, piciu, szeciu... n i e m s k o o s o b o w e g o : kilka, kilkanacie, kilkadziesit, kilkaset, pi, sze...

w funkcji w y r a e n i a a d w e r b a l n e g o i n i e j e s t i m p l i k o w a n y przez czasownik a) okrela daty np. Adam urodzi si d z i e s i t e g o m a r c a tysic dziewiset s i e d e m d z i e s i t e g o roku. b) w y r a a relacj c z a s o w np. Zajcia s o d smej do drugiej. Wakacje s o d l i p c a do padziernika.

po przyimkach Wybrane przyimki czce si z dopeniaczem: znaczenie brak, wyczenie miejsce cel przykad kawa bez cukru bank jest blisko poczty napi si koniaku dla odwagi

bez blisko dla 56

do

przeznaczenie przedmiotu kierunek

granica czasu przeznaczenie d o o k o a // dokoa miejsce koo miejsce ilo w przyblieniu czas w przyblieniu n a p r z e c i w k o // n a p r z e c i w miejsce n a r o d k u - miejsce n i e d a l e k o - miejsce obok - miejsce od kierunek (skd?) kierunek (osoba) rdo pochodzenia czas (od kiedy) czas (trwanie) przeznaczenie element czego strona obiektu przyczyna zewntrzna specjalizacja osoby, rzeczy okoo - przyblienie oprcz - wyczenie podczas - czas spod - kierunek (skd?) od jakiego punktu sprzed - czas

kwiatki dla Ewy id do domu do j u t r a maszynka do golenia siedzielimy dookoa stou telewizor stoi koo okna koo dziesiciu studentw spotkajmy si koo sidmej mieszkam naprzeciwko banku n a rodku pokoju sta st niedaleko domu jest park Marek siedzia obok mnie wiatr wia od morza wracam od Marii wiem to od kolegi od j u t r a si odchudzam gowa boli mnie od czwartku tabletki od blu gowy klucz od szafy wejcie od podwrza mokry od deszczu specjalista od sprzeday okoo dwch osb byli wszyscy oprcz Marka czyta gazet podczas niadania wyj list spod ksiek pochodzi spod Gdaska to jest wiadomo sprzed miesica ukradli mi samochd sprzed domu by u fryzjera u podna gr palec u nogi odpoczem w czasie wakacji

miejsce (skd?) u miejsce (osoba) blisko cz caoci czas

w czasie

57

w cigu w razie wrd z

czas warunek miejsce (w otoczeniu) kierunek (skd) rdo informacji przyczyna wzr, model pocztek w czasie wyrnienie materia (z czego) stopie nasilenia przyczyna kierunek (skd)

z powodu zza

nauczy si jzyka w cigu roku w razie deszczu, spotkamy si w rodku dobrze si czu wrd swoich wraca z domu wiem o tym z gazet zemdlaa z braku powietrza piewaa z nut rachunek z ubiegego roku najmodszy z braci; koleanka ze szkoy filianka z porcelany kocha z caego serca nie by w pracy z powodu choroby patrzya zza firanek

7.
p o p r z y m i o t n i k a c h , i m i e s o w a c h p r z y m i o t n i k o w y c h w funkcji pre dykatu, np. By pewny swojego zdania. P r z y m i o t n i k i implikujce dopeniacz: bliski, ciekawy (ciekaw), godny, godny (godzien), pewny, spragniony, syty, wiadomy (wiadom), wart (warty), winny (winien), dny. 8. w konstrukcji p r z y m i o t n i k + przyimek: dla, w o b e c , do, od, z np. skory do gniewu, dobry dla niego

9.
w poczeniu z innym rzeczownikiem moe wyraa: a) p o s e s y w n o (opowiada na pytania: czyj? czyja? czyje?) np. buty dziecka brat Adama kolega siostry b) u z u p e n i a z n a c z e n i e i n n e g o r z e c z o w n i k a np. mionik teatru chwila spokoju bal aktorw c) c z e w y d z i e l o n z caoci np. butelka piwa szklanka mleka kostka masa 58

d) o s o b dziaajc np. wystpy studentw utwory Chopina odpowied studenta e) p r z e d m i o t c z y n n o c i p o r z e c z o w n i k a c h o d c z a s o w n i k o w y c h np. ogldanie telewizji wygaszanie wykadu f) o g l n relacj np. centrum miasta zapach kwiatw

59

wiczenia wdraajce Dopeniacz po czasowniku zaprzeczonym

wiczenie

23

W miejsce kropek wstaw formy dopeniacza liczby mnogiej od rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: (choroba) Boj si takich ...chorb...

o// 1. (groba) Nie boj si twoich 2. (osoba) Nie znam tych 3. (woda) Nie kupuj tych 4. (siostra) Mam pi 5. (ozdoba) Nie lubi takich 6. (jagoda) Musimy nazbiera troch 7. (zapora) Na rzece Wile nie ma 8. (rozmowa) Nie cierpi takich 9. (droga) W tym kraju nie ma dobrych 10. (szkoa) W tym miecie nie ma dobrych

mineralnych.

ale
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. (ona) Szkoda, e nie m a m dwch (opona) Nie naprawi ju tych (zasona) Nie pierz tych (antyfona) Zakonnice nie zapieway (ambona) W tych kocioach nie ma barokowych (korona) Nie znaleziono (matrona) Nie lubi apodyktycznych (strona) W ksice nie byo ostatnich (wrona) Dlaczego nie przepdz tych (tona) Nie ma t u t a j

w tym proszku.

krlewskich.

mieci.

ale

0 -e

1. (panna) Nie znam tych 2. (wanna) W tej fabryce nie produkuje si 60

0 // -e (-ek) przed zakoczeniem -ka 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. (pralka) W sklepie nie byo polskich (ssiadka) Nie zapraszam swoich (aktorka) W tym teatrze nie ma dobrych (sukienka) Nie lubi tych (zotwka) Nie licz ju tych (przyjacika) Nie znasz moich nowych (walizka) Nie zabieraj dwch (butelka) Nie oddawaj tych (kuzynka) Nie znam wszystkich moich (ksika) Nie przeczytaem jeszcze tych pszczelich.

1. (pasieka) Ssiad nie mia 2. (powieka) Nie zamykaj 3. (kaleka) Brakuje udogodnie dla 4. (bazylika) W tym miecie nie ma 5. (kronika) Nie musisz zagldn do starych 6. (apteka) Na tej ulicy nie ma 7. (Nauka) W tym maym miecie nie ma siedziby Akademii 8. (sztuka) Nie widziaem najnowszych 9. (peruka) Ona nie ma 10. (luka) W kodeksie karnym nie powinno by 0 // -e (-ek) przed zakoczeniem -ko 1. (elazko) W tym sklepie nie mona kupi 2. (ko) Brakuje dwch 3. (jabko) Nie lubi kwanych 4. (biurko) Nie kupilimy jeszcze 5. (ciastko) Nie jem 6. (jajko) Nie daa jeszcze 7. (biako) Z tych 8. (tko) Nie jedz 9. (swko) Nie musz uczy si nowych . . . 10. (oczko) Nie zapiesz tych ale 1. (wysypisko) Wszdzie brakuje 2. (palenisko) Nie wolno zostawia nie dogaszonych 3. (siedlisko) W organizmie nie odkryto

S. Mroka. prawnych.

z kremem. do ciasta. nie ubijemy piany. , bo bdziesz mia skleroz. w poczosze. , . . mieci. . . . w lesie, zakaenia.
61

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
*

(pogorzelisko) Nie zdecydowano si n a odbudow tych (boisko) W miecie brakowao sportowych. (zjawisko) Nie zaobserwowano innych niezwykych . . . . w przyrodzie. (owisko) Rybacy nie powrcili jeszcze z swoich (oysko) Nie wyczycie jeszcze tych brudnych (legowisko) Niedwiedzie nie wyszy jeszcze ze swoich (nazwisko) Nie znam tych studentw.

wiczenie

24

Zamie podane zdania w formie twierdzcej n a przeczc. Wzr: Znam t starsz pani. N i e z n a m tej starszej pani.

A. rodzaj m s k i 1. Kupi ten stary samochd 2. Poznaj tego czowieka 3. Zmieni swj sposb bycia 4. Zapac ten duy rachunek 5. Ogldn ten ciekawy film 6. On zda trudny egzamin 7. Przeczytaem ten artyku . 8. Lubi swj akademik 9. Masz trudny charakter 10. Poznaem nowego koleg 11. Widzielimy te rasowe psy 12. Rozumielimy swoje bdy 13. Zatrzymali nasze dokumenty 14. Przeprosili tych chopcw 15. Poznalimy naszych lektorw 16. Znalelimy wasze listy 17. Skoczylimy te projekty 18. Poprosilimy o autograf tych poetw . 19. Zerwalimy z nimi wszystkie kontakty 20. Oddali wszystkie podrczniki B. rodzaj nijaki 1. Znam to dziecko 2. Lubi nasze miasto 3. Czytam czsto to czasopismo 62

4. Zatrzymam to sympatyczne zwierz 5. Widzielimy to jezioro 6. Zwiedzilimy muzeum historyczne 7. Rozumiem twoje postpowanie 8. Udowodni to twierdzenie 9. Znam to miejsce 10. Ceni twoje zdanie 11. Lubi grzeczne dzieci . . . . 12. Rozumiemy wasze stanowiska 13. Widzielimy pikne jeziora 14. Zamknlimy te dzikie zwierzta 15. Zwiedzilimy wszystkie planetaria 16. Wymienilimy nasze okna 17. Znam twoje imiona 18. Rozumiemy wasze pytania 19. Lubi amerykaskie niadania 20. Lubi kwane jabka C. rodzaj e s k i 1. Znam t dziewczyn 2. Odwiedziem moj przyjacik 3. Mam interesujc prac 4. Zwiedzilimy t cerkiew 5. Lubi swoj wie 6. Przerw wasz dyskusj 7. Chyba polubi t okolic 8. Rozumiem wasz rado 9. Znamy ich odpowied . . 10. Ogldam nasz telewizj 11. Czytaem nowe powieci J. Pilcha 12. Znam wszystkie dzielnice 13. Ogldalimy wszystkie premiery - 14. Poprawilimy wasze prace 15. Rozumiem ich krytyczne uwagi 16. Lubi czyta powieci kryminalne 17. Odwiedzilimy nasze koleanki 18. Zwiedzimy te miejscowoci 19. Lubi ich twarze 20. Nosz czerwone sukienki

wiczenie
W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimkw osobowych: ja, ty, my, w y . Wzr: Nie byo (ja) ...mnie... w domu.

1. Nie znam (wy) 2. Nie widzielicie (ja) 3. Nie widziaem (ty) 4. Nie przeraaj (ja) 5. Nigdzie nie mogem (wy) 6. Nie namawiali (my) 7. Nie byo (my) 8. Nie wini (ty) 9. Nie byo (ja) 10. Nie zrozumielimy (wy)

od tej strony. dzisiaj wieczorem. dzisiaj na zajciach. ! znale. do wyjazdu. w domu po poudniu. za t pomyk. na tym zebraniu. jak naley.

1. Wczoraj nie dostaem listu od (ty) 2. Kolega nie poyczy ode (ja) 3. On nie mieszka koo (ja) 4. Nie skorzystam z tej ksiki od (ty) 5. Nie siedziaem w kinie obok (wy) 6. Nie bdziesz dzisiaj je u (my) 7. Nie przychodcie do (my) 8. Nie mamy do (wy) 9. Nie siadaj obok (ja) 10. Nie napisaem do (ty)

stu zotych.

obiadu? dzi wieczorem, tylko jutro rano. alu. ! adnego listu.

64

w i c z e n i e 26
Uyj waciwych form zaimkw osobowych: on, ona, ono, oni, one. a) Podkrelone rzeczowniki zastp odpowiedni form zaimka osobowego. b) Podane w nawiasach formy zaimkw w mianowniku zastp formami w dopeniaczu. Wzr: a) Znasz Mart? b) To nie s (oni) Nie, nie znam .. .jej... To nie s ...ich...rzeczy

a) 1. Spotkalicie Marka? Nie, nie spotkalimy 2. Widziaa Agat? Nie, nie widziaam 3. Znasz Adama i Marka? Nie, nie znam 4. Znacie Nowakowskich? Nie, nie znamy 5. Spotkae ssiadw? Nie, nie spotkaem 6. Znasz Ew i Krysi? Nie, nie znam 7. Zaprosimy Basi? Nie, nie zaprosimy 8. Przeprosisz koleg? Nie, nie przeprosz 9. Zapytasz kolegw? Nie, nie zapytam 10. Spotkaa Zbyszka z Halin? Nie, nie spotkaam b) 1. Wracam od (on) 2. Nie widzielimy (oni) . . 3. Nie spotkaem (on) 4. Nie byo (one) 5. Nie znalazem (ona) . . . 6. Bez (ona) 7. Zawsze siedz obok (on) 8. Oprcz (oni) 9. Poycz od (one) 10. Zatrzymam si u (on) . .
prac.

w miecie. w domu. w parku. nie byoby wit. nikt nie przyszed. pienidzy. w domu.

65

wiczenie 2
Zapytaj o podkrelone wyrazy w zdaniu odpowiedni form zaimkw pytajcych: jaki?, jaka?, jakie?, jacy?, jakie?; ktry?, ktra?, ktre?, ktrzy?, ktre? Wzr: Nie lubi wytrawnego wina. J a k i e g o wina nie lubisz? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Nie znam tych ludzi ludzi nie znasz? Nie kocham tego dziecka dziecka nie kochasz? Nie spotkaem tj dziewczyny dziewczyny nie spotkae? Nie lubi nerwowych kolegw kolegw nie lubisz? Nie ubieraj czarnego garnituru! garnituru mam nie ubiera? Nie toleruj niesownych przyjaci przyjaci nie tolerujesz? Nie widziaem tego spektaklu spektaklu nie widziae? Nie kupi drogiej sukienki sukienki nie kupisz? Nie przeprosz tych koleanek koleanek nie przeprosisz? Nie zwiedzilimy muzeum historycznego. muzeum nie zwiedzilicie? 11. Nie chciaem ubra tych butw butw nie chciae ubra? 12. Nie czytam nudnych ksiek ksiek nie czytasz? 13. Nie szukam adnej, ale mdrej dziewczyny dziewczyny szukasz? 14. Nie lubi duych psw psw nie lubisz? 15. Nie zazdroszcz ci takiego dziecka dziecka mi nie zazdrocisz?

wiczenie

28

Odpowiedz na zadane pytania, uywajc w odpowiedzi zaimkw nieokrelonych w negatywnej formie: nikt, nic, aden, adna, adne, adni, adne. Wzr: Czy znasz jakiego Francuza? Nie, nie znam ...adnego... Francuza. 1. Czy widziae ktrego z naszych profesorw? 2. Czy spotkalicie po drodze jakiego turyst? 3. Czy czytalicie jak powie J. Andrzejewskiego?

66

4. Czy zdawalicie jaki egzamin? 5. Czy poznae ktr z polskich aktorek? 6. Czy kto by w pokoju? 7. Czy co z tego rozumiesz? 8. Czy w pokoju byli jacy ludzie? 9. Czy po wykadzie bya jaka dyskusja? 10. Czy byy jakie problemy? 11. Czy zmieniono jakie przepisy? 12. Czy co ruszae n a moim biurku? 13. Czy kogo szukaa? 14. Czy czego potrzebujesz? 15. Czy co znalaza? 16. Czy oni kogo oszukali? 17. Czy jakie dziecko zachorowao? 18. Czy poznalicie jakich cudzoziemcw? 19. Czy znasz ktr z tych dziewczt? 20. Czy bdziesz hodowa jakie zwierzta?

67

wiczenie 2
Odpowiedz n a zadane pytania w formie przeczcej. Wzr: Czy widziae kogo? Czy uczysz si czego? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Czyhae si czego? Czy wszede do czyjego pokoju? Czy uciekasz od czego? Czy suchasz czyich rad? Czy czego aujesz? Czy dzwonie do kogo? Czy czego si napijesz? Czy wstydzilicie si czego? Czy korzystalicie z czyich rad? Czy potrzebujesz czyjej pomocy? Nie, n i k o g o n i e w i d z i a e m Nie, n i c z e g o s i n i e ucz.

Dopeniacz w zdaniach z czasownikiem by" w formie osobowej.

wiczenie

30

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: W lodwce jest kefir, ale nie ma (maso, kiebasa, szynka) .. .masa, kiebasy, szynki... . 1. W pokoju jest szafa, ale nie m a (tapczan, kredens, st) 2. Na pce byo radio, ale nie byo (telewizor, magnetowid, magnetofon) 3. Na pododze jest linoleum, ale nie ma (dywan, chodnik, futrzak) 4. W kuchni by st, ale nie byo (lodwka, zlewozmywak, piec)

68

5. W szufladzie bya gumka, ale nie byo (dugopis, linijka, owek) 6. Na piecu jest rondel, ale nie ma (garnek, patelnia, czajnik) 7. Na przyjciu bdzie Maria, ale nie bdzie (Janek, Zosia, Agata) 8. W przedpokoju jest wieszak, ale nie ma (garderoba, lustro, pka) . . . 9. W azience jest rcznik, ale nie ma (mydo, szampon, pasta do zbw) 10. W miecie bdzie muzeum, ale nie bdzie (kino, teatr, sala wystawowa) 11. Na stole s talerze, ale nie ma (noe, widelce, yki) 12. W szafie byy krawaty, ale nie byo (koszule, spodnie, ubrania) 13. W mieszkaniu byy dywany, ale nie byo (krzesa, stoy, ka) 14. Na parkingu s wolne miejsca, ale nie ma (auta, motocykle, rowery) . 15. W schronisku byy ka, ale nie byo (poduszki, kodry, przecierada) 16. W sklepie jarzynowym s ziemniaki, ale nie ma (pomidory, ogrki, rzodkiewki) 17. W tym sklepie bd tylko spodnie, ale nie bdzie (garnitury, paszcze, kostiumy) 18. W sklepie rybnym byy makrele, ale nie byo (dorsze, karpie, ledzie) 19. W piekarni s chleby, ale nie ma (buki, rogaliki, ciastka) 20. W kiosku s gazety, ale nie ma (bilety, kosmetyki, ksiki)

69

D o p e n i a c z i m p l i k o w a n y przez c z a s o w n i k wiczenie 31

W miejsce kropek wstaw odpowiednia form rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: Brakuje mi (czas, odpoczynek, cierpliwo) ...czasu, odpoczynku, cierpliwoci...

1. Chc (spokj, zrozumienie, twoje dobro) 2. Pragniemy (mio, szacunek, spokojne ycie) 3. damy (sprawiedliwo, porzdek, wysokie zarobki) 4. al mi (brat, kolega, ostatnie wakacje) 5. ycz wam (zdrowie, powodzenie, dugie ycie) 6. Domagamy si (opieka, uczciwo, sprawiedliwe sdy) 7. Boimy si (ycie, mier, grone choroby) 8. Wystarczy n a m (sia, pienidze, dobra wola) 9. Brak im (kultura, wychowanie, dobry smak) 10. Sprbujemy (perswazja, negocjacje, twj tort) 11. Szkoda (czas, zdrowie, twoje nerwy) 12. Uywamy (komputer, kalkulator, t a maszyna) 13. Bronimy (majtek, ojczyzna, swoje pogldy) 14. Suchamy (radio, audycja, nowe wiadomoci) 15. Udzielamy (poyczka, pomoc, dobre rady)

70

16. Spodziewam si (nagroda, gocie, nowe problemy) 17. Wstydz si (nieuctwo, niewiedza, swoje postpowanie) 18. Poszukujemy (mieszkanie, korepetytor, dobra praca) 19. Zabronili nam (picie alkoholu, palenie papierosw, nocne odwiedziny) 20. Unikam (ludzie, kopoty, nasze ssiadki) 21. Obawiamy si (zima, przezibienie, silne mrozy) 22. W pracy potrzebujemy (spokj, zadowolenie, mia atmosfera) 23. Nauczyciele wymagali (wiadomoci, postp w nauce, prace domowe) . 24. Rodzice oczekuj od nas (mio, opieka, dobre sowa) 25. Zapomnielimy (pienidze, klucze, nasze parasole) 26. Powinna skosztowa (zupa, saatka, drugie danie) 27. Policjanci pilnuj (porzdek, dyscyplina, nasze mienie) 28. Oni zazdroszcz nam (powodzenie, szczcie, dobre samopoczucie) . . . 29. Uczymy si (matematyka, chemia, jzyki obce) 30. Ubywa (dzie, noc, lata)

71

D o p e n i a c z p o w y r a z a c h okrelajcych ilo wiczenie 32

Uyj w podanych zdaniach liczebnikw nieokrelonych i przyswkw: duo, mao, troch. (Pamitaj o regule: D. 1. mn. - rzeczowniki policzalne, D. 1. poj. - rzeczowniki niepoliczalne.) Wzr: a) W sali s uczniowie, (kilku) b) Ania zjada cukierki, (duo) W sali jest kilku u c z n i w . Ania zjada d u o cukierkw.

1. W szkole ucz si dzieci, (duo) 2. W auli s studenci, (mao) 3. N a pce le gazety, (par) 4. W poczekalni s pasaerowie, (mao) 5. U lekarza czekaj pacjenci, (duo 6. Koledzy suchali radia, (kilku) 7. W lodwce jest maso, (mao) 8. W tej fabryce pracuj cudzoziemcy, (kilku) 9. W sklepie byli klienci, (niewielu) 10. W hotelu mieszkaj Francuzi, (paru)

1. Spotkalimy naszych znajomych, (kilku) 2. Kupilimy ser. (troch) 3. Podaj mi cukier, (troch) 4. Kup mi jabka, (kilogram) 5. Posadziem kwiatki, (duo) 6. Przynie jarzyny z ogrdka, (troch) 7. Jedlimy owoce, (duo) 8. Wypilimy piwo. (duo) 9. Wylaem mleko, (troch) 10. Przegralimy mecz. (kilka)

72

wiczenie
Wstaw po liczebnikach nieokrelonych 'ile', 'tyle' form dopeniacza liczby mnogiej (rzeczowniki policzalne) lub pojedynczej (rzeczowniki niepoliczalne). Wzr: a) Ile (koleanka).. .koleanek... przyjdzie na przyjcie? b) Skd tyle (brud) ...brudu... w tym domu?

1. Ile masz (pienidze) 2. Ilu (ucze) 3. Tle trzeba da (jajko) 4. Ile (rok) 5. Ile (cukier) 6. Ile zjesz (kiebasa) 7. Ilu masz (przyjaciel) 8. Ile (osoba) 9. Ile zjecie (ciastko) 10. Ile (ra)

? zdao egzamin? do tego ciasta? bd budowa t autostrad? dajesz do szklanki herbaty? ? ? bdzie n a przyjciu? ? m a m kupi?

1. Czy oni maj a tyle (dziecko) 2. A tyle (kilometr) 3. Tyle (wiczenie) 4. Tylu (mczyzna) 5. A tylu (cudzoziemiec) 6. Mam tyle (zmartwienie) 7. On m a tyle (energia) 8. Miae tyle (okazja) 9. Ona ma tyle (rok) 10. Mj syn zje tyle (miso)

? jest do Warszawy? jest do zrobienia n a zadanie domowe? wzio udzia w konkursie? . uczy si jzyka polskiego? , e nie wiem, j a k je rozwi? , e nas wszystkich przeyje! , eby z nim porozmawia! ile moja mama. ile mj m.

73

wiczenie
Podane w nawiasie cyfry napisz literami, a rzeczownikw uyj w dopeniaczu. Wzr: W W W W sali jest (15, krzeso) .. . p i t n a c i e krzese... sali nie ma . . . p i t n a s t u k r z e s e . . . sali jest (15, pose) ...pitnastu p o s w . . . sali nie ma . . . p i t n a s t u p o s w . . .

1. Na stole ley (6, zeszyt) i (7, ksika) 2. N a boisku gra w pik (2, chopiec) 3. (22, ucze) uczy si w tej klasie. 4. W tym teatrze jest (500, miejsce) 5. W naszym instytucie studiuje (100, student) 6. W hotelu mieszka (300, go) 7. W konkursie wzio udzia (13, zawodnik) 8. W bryda grao tylko (4, kolega) 9. W poczekalni czekao (18, pacjent) 10. Do pracy nie przyszo (3, nauczyciel) 11. W naszym miecie yje (150, bezdomny) 12. W naszej rodzinie jest (2, lekarz) 13. Na moim osiedlu nie ma (6, sklep) 14. Na moim osiedlu jest (20, blok) 15. Nie napisaem (8, wiczenie) 16. Nie zdaem (2, egzamin) 17. Nie byo mnie (5, miesic) 18. (9, osoba) nie przyszo do pracy. 19. Nie zarobiem (4, tysic) 20. Zamknito (7, szkoa) wiczenie 35

Uywajc podanych liczebnikw i przyswkw okrelajcych ilo, przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: W mieszkaniu spali modzi mczyni, (kilku) W mieszkaniu spao kilku m o d y c h mczyzn. 1. Protestujcy studenci zebrali si w Rynku. Kilkuset 74

2. Leniwi uczniowie poszli n a wagary. Kilkunastu 3. Starsze kobiety stay przed sklepem. Kilka 4. Modzi ludzie poszli na dyskotek. Kilku 5. Zaproszeni gocie przyszli na spotkanie. Nieduo 6. Starsi robotnicy wykorzystali swj urlop. Niewielu 7. Poamane krzesa stay n a strychu. Kilka 8. Moje koleanki ucz si w tej szkole. Pi 9. W sklepie pracuj nowe ekspedientki. Kilka 10. W ogrodzie rosn drzewa owocowe. Duo 11. Mae dzieci pojad n a wakacje. Duo 12. Nowe samochody stay n a parkingu. Niewiele 13. Egzotyczne zwierzta byy w ZOO. Duo 14. Moje koleanki zday ju egzamin. Dziesi 15. Bogaci Polacy wyjedaj n a wakacje do Afryki. Wielu 16. Znani aktorzy graj w tym teatrze. Paru 17. Sawni naukowcy przyjad n a konferencj. Kilku 18. Wzorowi onierze dostali przepustki. Trzech 19. Bezdomne psy chodziy po parku. Par 20. Moi przyjaciele s inynierami. Kilku

D o p e n i a c z w funkcji w y r a e n i a a d w e r b a l n e g o a) dopeniacz wiczenie po okreleniu 36 daty

Podane w nawiasie daty uyj w dopeniaczu i zamie cyfry na wyrazy. Wzr: Urodziem si (21 marzec) ...dwudziestego pierwszego marca... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Mj ojciec urodzi si (13 kwiecie) Moja m a m a urodzia si (2 maj) Zdaem m a t u r (25 maj) Rozpoczem studia (1 padziernik) Obroniem prac magistersk (17 czerwiec) Poznaem Ew (10 grudzie) Oeniem si (3 wrzesie) Syn urodzi si (1 stycze) : Crka urodzia si (4 luty) Przyjechaem do Polski (30 sierpie) w relacji 37 czasowej

b) dopeniacz wiczenie

Podanych w nawiasach wyrazw uyj w dopeniaczu. Wzr: Od (roda) ...rody.. . do (sobota). ..soboty... nie byo wody. Od (pita) ..pitej.. . do (sidma) ..sidmej .. pada deszcz. 1. Zajcia trway od (sma) do (dwunasta) 2. Zima trwa od (grudzie) do (marzec) 3. Wiosna trwa od (marzec) do (czerwiec) 4. Lato trwa od (czerwiec) do (wrzesie) 5. Jesie trwa od (wrzesie) do (grudzie) 6. Zebranie trwao od (druga) do (czwarta) 7. Nie bdzie mnie w domu od (pi) do (sze) 8. Jajko n a mikko naley gotowa od (trzy) minut. 9. J u t r o bdzie chodniej od (cztery) do (pi) 76

. . godzin, do (cztery) . . stopni.

10. Bd w miecie od (jedna) do (dwie) godzin. 11. Na wynajcie pokoju musisz przeznaczy od (trzysta) do (piset) zotych. 12. N a wynajcie mieszkania musisz przeznaczy od (osiemset) do (tysic) zotych. 13. Bd n a ciebie czeka tylko od (dziewita) do (dziesita) 14. Lekarz przyjmuje od (szesnasta) do (osiemnasta) 15. Od (dwudziesta druga) rano obowizuje cisza nocna. 16. Syn moe sucha muzyki rockowej od (rano) (wieczr) 17. Od (wit) do (noc) egzaminu. 18. Sklep by zamknity od (poniedziaek) 19. Weekend trwa od (pitek) 20. Hotel kosztuje od (sto) do (niedziela) do (dwiecie) do (szsta) do uczyem si do do (roda)

zotych.

77

Dopeniacz po wybranych przyimkach

Przyimki

kierunku

miejsca

wiczenie

38

Uyj odpowiedniego przyimka i formy dopeniacza od rzeczownikw w nawiasie: a) ' d o ' (okrela miejsce, do ktrego kieruje si czynno - dokd?, do czego?, do kogo?) i 'z' (okrela ruch na zewntrz, z jakiego miejsca - skd?, z czego?) b) 'do' (okrela miejsce, w ktrym znajduje si jaka osoba - dokd?, do kogo?) 'od' (okrela ruch na zewntrz od jakiej osoby od kogo?) 'u' (okrela miejsce, w ktrym.kto jest u jakiej osoby - u kogo?)

Wzr: a) J a d ...do... (Pozna) ...Poznania... Wracam ...z... Poznania, b) J a d ...do... (brat) ...brata... Wracam ...od... brata. Byem ...u... (brat) ...brata... Wracam ...od... brata.

a) 1. Wchodzimy Wychodzimy 2. Oni id Oni wracaj 3. Ta droga prowadzi Ta droga prowadzi 4. Ucieklimy Ucieklimy 5. On wszed On wyszed 6. Pojechaem Wrciem 78 (restauracja) (kino) (wie) (dom)

(pokj)

(miasto)

o pitej. o smej.

7. Wsiedlimy Wysiedlimy 8. Wysiedlimy i przesiedlimy si 9. Niesiemy zakupy 10. Ona wiezie dziecko

(tramwaj) (pocig) (autobus) (sklep) (dom) (przedszkole) (dom)

b)

1. Id Wracam Byem 2. J a d Wracam Byem 3. Jedziemy Wracamy Bylimy

(kolega) (kolega) (kuzyn) (kuzyn) (ojciec) (ojciec)

4. Czsto chodzimy . . . . (dziadkowie) Teraz wracamy Bylimy (dziadkowie) 5. Idziemy Wracamy Jestemy 6. Przyszli Wrcili Byli 7. Przyszam Wyszam Byam 8. Wstpiy Wyszy Byy (krewni) (krewni) (teciowie) (teciowie) (Maria) (Maria) (my) (my) o pitej. o szstej. o pitej. o dziesitej. o jedenastej. o dziesitej.

9. Przyjechalimy Wyjechalimy . Bylimy 10. Przyszlimy Wyszlimy Bylimy . . wiczenie 39

(oni) (oni) (on) (on)

o pierwszej. . o trzeciej, o pierwszej. . o drugiej, o czwartej. . o drugiej.

Uyj waciwych przyimkw 'do' + dopeniacz (ruch w kierunku, gdzie co lub kto si znajduje), 'na'+ biernik (gdzie co m a mie miejsce, ma si odby, ma zosta spoyte) 'po'+ biernik (po kogo?, po co? w jakim celu?). Wzr: Id ...do... restauracji ...na... ub ...po... obiad. Id ...do... sklepu ...po... cukier. 1. Wybieramy si filharmonii koncert. 2. Id kiosku gazety. 3. J u t r o idziemy opery balet. 4. Wracam domu brata. 5. Poszed biblioteki ksiki. 6. Id piwiarni ub piwo. 7. Poszlimy parku spacer. 8. Poszymy kina . . . . . . . ciekawy film lub bilety. 9. Wrcilimy domu . . . . . . . . . kolacj lub pienidze. 10. Poszlimy holu przerw lub krzesa. 11. Poszlimy muzeum wystaw lub foldery. 12. J a n e k zaprosi mnie siebie kolacj. 13. Musz i dziekanatu zawiadczenie. 14. Mam zamiar pj . . Jacka kaw lub ksiki. 15. Musz i profesora . . . . . . .egzamin lub zaliczenie. 16. Mam i szpitala badania lub . . . wyniki bada. 17. Wybieram si klubu dyskotek. 18. Wpadn mamy plotki lub porad. 19. Wyjedziemy Gdaska wakacje. 20. Pjdziemy baru placki lub pierogi.

80

C w i c z e n i e 40
Odpowiedz na zadane pytania uywajc podanych w nawiasie stw i odpowiednich przyimkw: d o + d o p e n i a c z (kierunek); na, p o + b i e r n i k (cel, przyczyna). Wzr: Dokd t a k pdzisz? (kino, ostatni seans) D o k i n a n a ostatni seans. 1. Dokd wyjedasz? (Zakopane, narty) 2. Gdzie idziesz? (sklep, proszek do prania) 3. Gdzie pjdziesz w niedziel? (mama, urodziny) 4. Gdzie pjdziemy w sobot? (klub, dyskoteka) 5. Dokd si tak pieszycie? (szkoa, lekcje) 6. Dokd pojedziecie n a wakacje? (Francja, Riwiera) 7. Gdzie ona idzie? (apteka, lekarstwo) 8. Gdzie idziesz po zajciach? (akademik, kolacja) 9. Gdzie pjdziemy po poudniu? (muzeum, wystawa) 10. Gdzie on wyjeda? (Warszawa, konferencja) 11. Gdzie masz zamiar pj teraz? (dom towarowy, zakupy) 12. Dokd jedziesz? (stacja benzynowa, benzyna) 13. Dokd t a k wczenie wychodzisz? (szpital, wyniki bada) 14. Gdzie to dziecko codziennie chodzi? (przychodnia, gimnastyka) 15. Gdzie mnie zapraszasz? (teatr, komedia muzyczna) 16. Dokd idziesz? (Robert, imieniny)

81

17. Gdzie ona idzie? (Zbyszek, ksiki) 18. Gdzie wychodzisz? (piwnica, konfitury) 19. Dokd id ci ludzie? (centrum, manifestacja) 20. Gdzie lecisz? (koleanka, kawa)

wiczenie

41

Wpisz waciwe do kontekstu przyimki, a podanych wyrazw uyj w dopeniaczu. Przyimki: 'z' (skd, z jakiego miejsca) - 'do* (dokd, do jakiego miejsca) 'z' (z jakiej instytucji) - 'do' (do jakie osoby, instytucji) 'od* (od jakiego punktu, miejsca) - 'do' (do jakiego punktu, miejsca) 'od' (od jakiej osoby) - 'do' (jakiej osoby) Wzr: (Warszawa, Krakw).. .Z Warszawy do Krakowa... jechalimy prawie 3 godziny. (ministerstwo, dyrektor) To jest list ...z m i n i s t e r s t w a d o dyrektora... (dworzec, centrum) ...Od d w o r c a do centrum... jest tylko 5 minut. (Marek, Ewa) Przyniosem list ...od Marka do Ewry... 1. (Krakw, Katowice) ju autostrada, a potem pojedziemy dwupasmwk. 2. (dom, miejsce pracy) tylko 5 minut piechot. 3. (osiedle, miasto) J e s t bardzo dobra komunikacja 4. By telefon (Marysia, Marek) 5. Przyszed rachunek (elektrociepownia, ty) 6. (boisko, szatnia) Zawodnicy szli bardzo zmczeni. 7. (Gdask, Toru) Droga bya okropna, bo . . . . pada deszcz. 8. (to miejsce, most) Ta rzeka jest niebezpieczna 9. Procesja sza (Wawel, rynek) 10. Tramwaj (ja, uniwersytet) . . jedzie okoo piciu minut. 82 jest mam

11. Przyszo pismo (rektor, dyrektor Instytutu) 12. (Bronowice, poczta) . dojecha tramwajem. 13. (Wrocaw, Pozna) . . . dwa ekspresy dziennie. 14. (ty, ja) droga j a k (ja, ty) 15. (pocztek drogi, koniec drogi) mozesz jed jest taka sama

czuem si bardzo dobrze. 16. (szczyt gry, wie) Zejcie trwao prawie dwie godziny. 17. Sekretarka rozniosa pisma (dziekan, wszystkie instytuty) 18. (ptla tramwajowa, my) jest tylko 3 minuty. 19. Chodz (koledzy, koleanki) proszc ich o pomoc, ktrej nikt mi nie chce udzieli. 20. Przyszo wezwanie (wojsko, twj brat)

wiczenie

42

Wpisz waciwe do kontekstu przyimki, a podanych wyrazw uyj w dopeniaczu lub miejscowniku. 'u' + dopeniacz (wskazuje na osob, do ktrej si kto zwraca lub u ktrej si znajduje) 'w', + miejscownik (okrela miejsce, w ktrym osoba si znajduje) W + miejscownik (okrela miejsce, w ktrym co si dzieje i osoba bierze w tym udzia, lub tylko miejsce, jeeli rzeczownik czy si z przyimkiem 'na' + biernik w znaczeniu kierunku, np. Id n a uniwersytet. Byem u profesora n a uniwersytecie.) Wzr: Mieszkalimy (ciotka, Krakw) ...u ciotki w Krakowie. Byem (profesor, konsultacja).. .u profesora n a konsultacji. 1. 2. 3. 4. (lekarz, badania) Byem (dyrektor, konferencja) Sekretarka bya (ojciec, gabinet) Biblioteka jest (krewni, wie) Wakacje spdzilimy . . . 83

5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

(ssiad, przyjcie) Bylimy (przyjaciel, Katowice) W czasie ferii byem (one, szpital) Byam (ja, obiad) Koledzy byli (rodzice, imieniny) Bylimy (teciowie, rocznica lubu) Oni byli (Kowalscy, Krynica) Zatrzymalimy si (rektor, biuro) Bylimy (nauczycielka, dom) Byam (kolega, mieszkanie) Spotkalimy si (my, miasto) (ja, biurko) (ty, blok) Czy (oni, kuchnia) Czy (ona, pokj) Czy (on, gara) Czy

jest duo kawiarni. jest zawsze baagan. jest restauracja? jest lodwka? jest telewizor? jest warsztat naprawczy?

wiczenie

43

Wpisz odpowiednie do kontekstu przyimki albo przyswki, a podanych wyrazw uyj w dopeniaczu lub miejscowniku: 'koo' (w pobliu), 'obok' + dopeniacz (co znajdujce si z lewej lub prawej strony) albo 'blisko', 'niedaleko' + dopeniacz (w pobliu) 'przy'+ miejscownik (w bezporednim ssiedztwie jakiego miejsca, osoby, ktrej kto towarzyszy lub ktra w czym wspuczestniczy) U w a g a : W przypadku moliwoci uycia przyimkw 'obok', 'koo' i 'przy' wyjanij rnic znaczeniow. Wzr: Mieszkam Mieszkam Mieszkam Mieszkam (poczta). . .koo, obok, blisko, n i e d a l e k o poczty. (poczta). ..przy poczcie. (matka) . ..przy matce. a) ...przykociele. (koci): b) ...obok, k o o , b l i s k o , n i e d a l e k o kocioa.

1. Rozmowa odbya si (wiadkowie) 2. Siedzielimy (st): a) 3. Przesza (ja) 84

b) bez sowa.

4. Szafa staa (biurko): a) 5. Idc do szkoy, przechodziem (cmentarz) 6. Przychodnia jest (ulica Garbarska) 7. Spotkalimy si (szkoa): a) 8. Oni mieszkaj (rodzice): a) 9. J a zawsze siedz (ona): a) 10. Czy (wy): a) b) 11. Przystanek autobusowy jest (dworzec): a) 12. Kasy biletowe s (wejcie): a) 13. Schody s (winda): a) 14. Zatrzymaem takswk (bank) a) 15. Restauracja jest (hotel): a) 16. Mielimy dziak (lotnisko): a) 17. Drzewa owocowe rosy (droga): a) 18. Mielimy ogrdek (dom): a) 19. Zawsze musia kto by w domu (chory ojciec) 20. Przejedalimy (wasz dom)

b)

b) b) b) jest wolne miejsce? b) b) b) b) b) b) b) b) .

Przyimki

czasu i iloci 44

wiczenie

Podanych w nawiasie wyrazw uyj w dopeniaczu po przyimkach 'koo / okoo*. Wzr: W zimie ju (czwarta (godzina)).. .koo / okoo czwartej... zaczyna si ciemnia. W zawodach wzio udzia (15 zawodnicy) ...koo i okoo pitnastu zawodnikw.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Pojedziemy na urlop (20, lipiec) W tej sesji egzaminacyjnej mam (3, egzaminy) On zwyke budzi si dopiero (poudnie) Czsto chodzimy spa (pnoc) Ona moe mie (50, lata) On moe wypi (5, piwa) Bd mniej zajty dopiero (marzec) Stypendium jest wypacane zwykle (1, kady miesic)

dziennie.

85

9. Odwiedzimy was (Nowy Rok) 10. Zacznie pisa prac (wrzesie)

, a skoczy (maj)

11. Poprawkowa sesja egzaminacyjna zacznie si (15, luty) 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. Spotkajmy si (sobota) Najwicej pracy bdzie (czerwiec) Oddam ci pienidze (pitek) Czekalimy n a ciebie (2, godzina) Pocig si spni (20, minuta) U nas w domu je si obiad (druga) Przed rokiem spad nieg dopiero (10 grudzie)

19. Najwicej niegu napadao (Boe Narodzenie) 20. Sklepy zamykaj (19 (godzina))

Przyimki w poczeniu rne znaczenia wiczenie 45

z czasownikami

implikujcymi

W miejsce kropek wstaw podane wyrazy w dopeniaczu. Okrel waciwe znaczenie uytej konstrukcji, 'do' + dopeniacz 1. wskazuje na adresata 2. wskazuje n a cel, przeznaczenie 3. wskazuje na czynno, zadanie do wykonania 4. wskazuje n a dostosowanie jednej rzeczy do drugiej 5. wskazuje na uzupenienie caoci Wzr: Czy wiesz (co) ...do czego... suy ten n? (cel, przeznaczenie)

1. Mogaby kupi nici i past (zby) 2. Nie dawaj wicej cukru (ta konfitura) 3. Wlej troch mleka (kawa) 4. Lubi pi kaw (sodycze) 5. To s yeczki (owoce) 6. Ten krawat nie pasuje (ta koszula) 7. Te kieliszki s (wino) a tamte (koniak) 86

8. Skoczy sub i przeszed (rezerwa) 9. Przyzwyczaiem si (samotno) 10. Te klucze s (drzwi wejciowe) 11. Nic mi nie potrzeba (szczcie) 12. Dosyp cukru (cukierniczka) 13. Nigdy nic nie pij (obiad) 14. To si nadaje tylko (wyrzucenie) 15. Zabierz niadanie (praca) 16. Ta sukienka nie jest najodpowiedniejsza (te buty) . . 17. Nie dodaje si lodu (koniak) 18. Profesor poda tematy (egzamin) 19. Zapaki nie s (zabawa) 20. Dziennikarze podali wszystko (publiczna wiadomo)

wiczenie

46

Odpowiedz na pytania: Czego nie masz? Wzr: Czego nie masz? - maszyna do pisania - N i e m a m m a s z y n y do pisania. 1. deska do prasowania 2. pasta do podogi 3. lakier do wosw 4. lakier do paznokci 5. szczotka do wosw 6. pyn do pukania bielizny - . . . 7. pyn do wywabiania plam - . . . 8. pyn do kpieli 9. krem do golenia 10. proszek do pieczenia 11. pasta do zbw 12. proszek do prania 13. maszynka do golenia 14. dziadek do orzechw 15. ekspres do kawy 16. deska do krojenia misa - . . . , 17. maszynka do mielenia misa 87

18. pyn do mycia okien 19. pasta do butw 20. klucze do mieszkania wiczenie 47

Uyj w zdaniu podanych zwrotw frazeologicznych z przyimkiem 'do'. Wzr: 'doj do celu' Dziki swojemu uporowi zawsze dochodzi do zaoonego celu. 1. 'doj do wniosku' 2. 'przej do porzdku dziennego' (nad czym) 3. 'doj do porozumienia' 4. 'doj do siebie' 5. 'co (np. nauka, alkohol) idzie do gowy' 6. 'da do zrozumienia' 7. 'zmokn do suchej nitki' ; 8. 'pracowa, walczy do upadego' 9. 'zmarzn do szpiku koci 5 10. 'naje si do syta' 11. 'dotkn (kogo) do ywego' 12. 'doprowadzi (kogo, co) do ostatecznoci' 13.'i do diaba' wiczenie 48

Uyj w podanych przykadach konstrukcji skadniowych z przyimkiem 'dla'. a) biernik (dopeniacz przy negacji) + dla + dopeniacz (adresat czynnoci lub cel) narzdnik + dla + dopeniacz (adresat czynnoci lub cel) b) mianownik przymiotnika + dla // wobec + dopeniacz (adresat czynnoci lub cel) c) dla + dopeniacz (okrela cel) Wzr: a) Listonosz przynis pienidze (ojciec).. .dla ojca... b) By za dobry (swj syn) ...dla s w o j e g o syna... c) Wysza za m (pienidze).. .dla pienidzy... a) 1. Przyniosem owoce dla (swoje dzieci) 2. Kupilimy prezenty dla (swoi przyjaciele) 88

3. Zorganizowalimy kurs dla (przyszli lektorzy) 4. Czuem sympati dla (ci ludzie) 5. Okazywali zrozumienie dla (nasze trudnoci) 6. Zaoylimy schronisko dla (bezdomne zwierzta) 7. Przygotowaem niadanie dla (caa rodzina) 8. Kupi wam bilet sypialny dla (wasza wygoda) 9. Powiciem swj czas dla (ci studenci) 10. Mam dobr wiadomo dla (twoi ssiedzi) 11. Byli przykadem dla (modzie) 12. Byli oczkiem w gowie dla (rodzice) 13. Moje zeznanie byo dowodem dla (sdziowie) 14. Wnuczek by radoci dla (jego babcia) 15. Twoja proba jest poleceniem dla (ja)

1. Bylimy mili dla // wobec (te dziewczyny) 2. Bylimy wyrozumiali dla // wobec (nasze dzieci) 3. Staralimy si by uprzejmi dla // wobec (ci turyci) 4. Jestem wymagajcy dla // wobec (moi podwadni) 5. Byli tolerancyjni dla // wobec (swoi uczniowie) 6. Ten rodek chemiczny jest przyjazny dla (rodowisko) 7. By uczynny dla // wobec (swoi bliscy) 8. By przykry dla // wobec (otoczenie) 9. Byli li dla // wobec (zwierzta) 10. Byem nieufny dla // wobec (obcy) U w a g a : Patrz wiczenie z przymiotnikami implikujcymi dopeniacz.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

onierze wiczyli dla (lepsza gotowo bojowa) Zmienili si dla (wity spokj) Przylecieli samolotem dla (swoja wygoda) Zachowalimy to dla (przysze pokolenia) Wypiem kieliszek koniaku dla (lepsze samopoczucie) Oeni si dla (pienidze) Zapar si swoich pogldw dla (kariera) Chodziem n a basen dla (dobra kondycja) Zatrzyma si dla (zapanie oddechu) Powici si dla (dobro rodziny)

wiczenie
Wstaw w miejsce kropek przyimek 'dla* i waciw form wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Zatrzymaj to (oni) ...dla nich... 1. Te studia nie s (on) 2. Kupilimy prezenty (rodzice) 3. Powici si (dobro rodziny) 4. By przyjazny (ludzie) 5. To s wagony (niepalcy) 6. Robi n a drutach (przyjemno) 7. Ten widok jest miy (oko) 8. To nie jest dowd (sd) 9. (ona) nie ma rzeczy niemoliwych. 10. Te udogodnienia s (niepenosprawni) 11. Ostatnia podwyka pac bya tylko (administracja) 12. Przynielimy sodycze (dzieci) 13. Zrb to (wity spokj) 14. Egzamin by za trudny (studenci) 15. Ten termin jest dogodny (my) 16. mier bliskiej osoby jest szokiem (kady) 17. Nie mia litoci (nikt) 18. (kto) s te kwiaty? 19. Ta droga jest niebezpieczna (niedowiadczeni kierowcy) 20. Decyzja dyrektora bya niewygodna (pracownicy)

wiczenie

50

Po przyimku 'bez', ktry wyraa brak, nieobecno kogo lub czego, co oznacza rzeczownik, uyj formy dopeniacza wyrazu podanego w nawiasie. Wzr: Nie lubi kawy (mietanka) ...bez mietanki... 1. 2. 3. 4. Nikt nie jest (wada) Ta zupa jest (smak) To jest czowiek (poczucie humoru) Dosta si na studia (egzamin wstpny)

90

5. Trudno jest y (pienidze) 6. ycie (praca) byoby koszmarem. 7. Czowiek moe wytrzyma kilka dni (jedzenie) ale nie (picie) 8. Kolega nie mg obej si (papierosy) 9. J a k oni mog y (mio) ? 10. Syn poszed n a dyskotek (moja wiedza) 11. Zabraem si do pracy (zapa) 12. Dzisiejszy obiad by (deser) 13. Trudno jest n a m si obej (pomoc) innych ludzi. 14. Niektrzy ludzie nie wyobraaj sobie ycie (telewizja)
!

15. 16. 17. 18.

Crka zdaa (problem) wszystkie egzaminy. Pojechaem n a wakacje (moja rodzina) Nie mona y (powietrze) (Wiara w siebie) trudno ci bdzie osign cel. 19. Trudno jest nauczy si obcego jzyka (systematyczna praca) 20. Robi wszystko (zaangaowanie)

wiczenie

51

Zastp konstrukcje imiesowowe konstrukcjami z przyimkiem 'bez' + dopeniacz rzeczownika. Wzr: Kolega wyjecha nie poegnawszy si. Kolega wyjecha b e z poegnania. 1. Nie mwic nikomu, wyszed wczeniej. 2. Nie przeczytawszy tego artykuu, zabra gos na jego temat. 3. Nie ogldajc meczu, wiedzia, kto wygra. 4. Nie czekajc n a zaproszenie, zacz czstowa si ciastkami. 5. Nie rozumiejc, o co chodzi, zawsze wypowiadali swoje zdanie.

91

6. Nie uczc si, zdalimy egzamin na pitk. 7. Nie ogldajc si za siebie, czua, e kto za ni idzie. 8. Trudno byoby mi y w miecie, nie wyjedajc od czasu do czasu na wie 9. Nie pic w nocy, czu si troch zmczony. 10. Nie pytajc o pozwolenie, zabra moj ksik.

w i c z e n i e 52 Wstaw odpowiednie do kontekstu zdania zwroty i wyraenia: Tbez adu i skadu', *bez wyjtku', 'bez skutku', 'bez ladu', 'bez wyjcia', 'bez namysu', 'bez gowy', 'bez celu', 'bez koca', 'bez precedensu', 'bez ustanku', 'bez reszty', 'bez echa', 'bez ogrdek', 'bez zarzutu'. Wzr: 'bez sensu' Cay nasz wysiek by ...bez sensu..., bo nie dopisaa pogoda. 1. Szukalimy go wszdzie, ale on znikn 2. Niczego nie zrobi porzdnie. Wszystko robi 3. Wszyscy, musieli zrobi badania krwi. 4. Sytuacja bya bardzo trudna, ale nie . 5. Prosilimy j, eby nie wyjedaa, ale 6. Nigdy si nad niczym nie zastanawia, wszystko robi 7. Caymi godzinami moga chodzi po miecie 8. Dymisja premiera bya wydarzeniem 9. Wydawao mi si, e czekam na ni 10. Czy ty zawsze musisz robi wszystko ? 11. Spisa si mimo problemw, ktre musia rozwiza. 12. Wikszo matek jest oddanych dzieciom 13. Byem zdenerwowany i powiedziaem mu , co o nim myl. 14. Deszcz pada od kilku dni. 15. Nikt go ju wicej nie widzia, po prostu przepad

92

w i c z e n i e 53
Wstaw odpowiedni form dopeniacza podanych wyrazw po przyimku 'oprcz', wyraajcym: a) e co jest elementem dodatkowym (ale, a take) b) e co stanowi wyjtek, (z wyjtkiem) Okrel znaczenie uycia tego przyimka. Wzr: a) (moja koleanka) Oprcz mojej koleanki bya t a m jej przyjacika. = Bya tam moja koleanka, a take jej przyjacika, (dodatek) b) Znam tu wszystkich (ten pan) ...oprcz t e g o pana. = Znam tu wszystkich z wyjtkiem tego pana. (wyjtek)

1. Nie m a m nikogo (ty) 2. Na imieniny nie zaprosilimy nikogo (nasi przyjaciele) 3. (ta dziewczyna) nikogo innego. 4. W pokoju (dua szafa) 5. Zwiedzilimy cae miasto (nowe dzielnice) 6. Na wykadzie byli wszyscy studenci (mj kolega) 7. Mog zje wszystko (miso baranie) 8. (ciastka) przynis take kwiaty. 9. Wszyscy wiedzieli o lubie Adama (ja) 10. (telegram) wysalimy jeszcze list. 11. (paac) zwiedzilimy take ogrody. 12. W nowym mieszkaniu wszyscy spali dobrze (moja ona) 13. (parasol) we jeszcze paszcz. 14. Znalazem wszystkie swoje rzeczy (zoty acuszek) 15. (stypendium) 16. (jedna kromka chleba) nie jadem. 17. (torba podrna) jeszcze plecak. 18. (karetka pogotowia) jeszcze policja. dostalimy jeszcze nagrod. nic dzisiaj zabierzemy przyjechaa nie kocha nie byo niczego.

93

19. Nikt (on) 20. Poznalimy wszystkich (ci ludzie) przy oknie.

o tym nie wie. . . siedzcych

A
w i c z e n i e 54 Wstaw odpowiedni form podanych wyrazw po przyimkach: 'podczas' albo 'w czasie' (rzadziej 'w trakcie') oznaczajcych rwnoczesno trwania czego. Wzr: Nie wolno byo rozmawia (obiad) ...podczas / w c z a s i e obiadu 1. (wykad) tego profesora zawsze jest kompletna cisza. w Rzymie spotkalimy si z du 2. (nasz pobyt) . . . yczliwoci gospodarzy. 3. Zawsze si denerwuj (gwatowna burza) 4. Odpoczniemy sobie (wakacje) 5. Miaem pecha, przyszedem na poczt (przerwa niadaniowa) 6. Mwi do siebie (sen) 7. Mimo znieczulenia pacjent odczuwa bl (operacja) 8. Kto gono kichn (koncert) 9. Zrobi remont mieszkania (urlop) 10. (nasza nieobecno) wiele rzeczy si zmienio. 11. (przyjcie) wzniesiono kilka toastw za zdrowie solenizanta. 12. (jazda) nie wolno rozmawia z kierowc. 13. Zama sobie nog (trening) 14. (zajcia) studenci powinni by skupieni. 15. Nie przeszkadzaj mi (mecz) 16. ucie gumy (rozmowy) jest oznak lekcewaenia rozmwcy. 17. Doszlimy do porozumienia (kolacja) 18. (ferie zimowe) bylimy w Zakopanem. 19. Zrobio mi si sabo i musiaam wyj (spektakl) 20. Modli si arliwie (caa msza) 94

D o p e n i a c z p o p r z y m i o t n i k u w funkcji p r e d y k a t u wiczenie 55

W miejsce kropek wstaw form dopeniacza wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Dziecko byo bliskie (pacz) ...paczu... 1. Cae ycie by aktywny i ciekawy (wiat) 2. Ten czowiek jest godny / godzien (podziw) za to, czego dokona w yciu. 3. Jestem (to) pewna, e on mnie nigdy nie zdradzi w yciu. 4. Kiedy przyjd z pracy do domu, jestem spragniony (spokj) 5. Kiedy wrcilimy z wycieczki do Woch, bylimy syci (wraenia) 6. Czowiek powinien by wiadomy (swoje plusy i minusy) 7. Dzieci bardzo czsto s niewiadome (niebezpieczestwa) , ktre mog im zagraa. 8. Nie jestem pewien, czy ta praca warta jest (zachd) ? 9. By t a k bliski (sukces) , e jego klska wydawaa si niemoliwa. 10. On zawsze jest niepewny (swoje powodzenie)

D o p e n i a c z po p r z y m i o t n i k a c h implikujcych r n e przyimki wiczenie 56

W zdaniach o konstrukcji: p r z y m i o t n i k implikujcy p r z y i m e k 'dla' + d o p e n i a c z wstaw w miejsce kropek waciw form podanych wyrazw. Wzr: a) Ten dzie okaza si pamitny dla (jego kariera) .. .jego kariery... Wzr: b) (oznacza zachowanie si, stanowisko jednych ludzi wobec innych ludzi; wartociowuje co wzgldem kogo, czego) By niedobry dla (swoja matka) ...swojej matki... a) 1. Czy sdzisz, e sd wyda korzystny wyrok dla (skazani)

?
2. Ten list by bardzo obraliwy dla (nasz dyrektor)

95

Wydaje mi si, e to jest odpowiednia praca dla (Wojtek) Termin oddania pracy jest dla (ja) . . . niewykonalny. szczliwa. Trzynastka jest dla (my wszyscy) jest chyba handel. Najbardziej opacalny dla (oni) . . widoczna bya zmiana jej postpowania. Dla (kady) . niefortunny, Bieg wydarze okaza si dla (wy) bdzie suba Najwaciwsza dla (nasz syn) . . . wojskowa. 10. Praca w dyplomacji jest dla (wikszo ludzi) nieosigalna. 11. Rozwizanie tego problemu byo bardzo istotne dla (moi rodzice) 12. Ten sposb gry by bardzo charakterystyczny dla (ten aktor) 13. Inauguracja roku akademickiego bya dla (wszyscy studenci) bardzo podniosa. 14. Ustalony termin egzaminu by dogodny dla (nasza grupa) 15. Ta wizyta bya bardzo prestiowa dla (nasz kraj) 16. Taka pogoda jest znamienna dla (ta pora roku) 17. Dodatkowe tumaczenie byo zbdne dla (ci modzi ludzie) 18. Opanowanie inflacji jest zagadnieniem fundamentalnym dla (rzd) . . 19. Podstawow spraw dla (ta modzie) jest znalezienie pracy. 20. Ta operacja bya momentem krytycznym dla (to niemowl)

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

b) 1. Zawsze bya cierpliwa dla (swoi wychowankowie) 2. Oni s bardzo litociwi dla (biedni ludzie) 3. Staram si by uczynny dla (swoi blini) 4. Czy on zawsze jest taki przykry dla (teciowie)

96

5. Popatrz, jacy ci mczyni s czuli dla (swoje ony)


i

6. Niektrzy kierownicy s szorstcy dla (swoi podwadni) 7. Ta ekspedientka jest uprzejma dla (wszyscy klienci) 8. Nie bd taki surowy dla (te maluchy) 9. Postaraj si by mia dla (nasi krewni) 10. On by zawsze bezwzgldny dla / wobec (osoby niepunktualne) 11. Czy musisz by taki brutalny dla / wobec (te zwierzta) 12. Byam zawsze koleeska dla / wobec (moje wspmieszkanki) 13. Mgby by bardziej ludzki dla (swoi wsppracownicy) S 14. Dlaczego jeste taka obojtna dla / wobec (ich problemy)
?

15. Bdcie bardziej pobaliwi dla/wobec (wasze wnuki) 16. Musisz by bardziej wymagajca d l a / wobec (uczniowie) 17. Dlaczego jestecie tacy obojtni dla / wobec (cudze problemy)
?

18. Czy dowdcy s zawsze tacy li dla (modzi onierze)


?

19. Zawsze jestem przychylny dla (modzie) 20. On by zawsze yczliwy dla (nasze inicjatywy)

97

wiczenie
W zdaniach o konstrukcji: a) p r z y m i o t n i k implikujcy p r z y i m e k 'do' + dopeniacz b) p r z y m i o t n i k implikujcy p r z y i m e k 'od* + d o p e n i a c z c) p r z y m i o t n i k implikujcy p r z y i m e k 'z' + d o p e n i a c z wstaw w miejsce kropek waciw form podanych wyrazw. Wzr: a) Ten egzamin by moliwy do (napisanie) ...napisania... b) Ta sprawa jest daleka od (zaatwienie) ...zaatwienia... c) Jestem rad z (twoje uczestnictwo).. .twojego uczestnictwa... a) 1. 2. 3. 4.

Ten wynik meczu by trudny do (przewidzenie) Czy ty zawsze jeste taki chtny do (praca) Nie lubi zada zbyt atwych do (rozwizanie) T o j e s t odpowiedni czowiek do (zaprojektowanie) tego budynku. 5. Czy twj ojciec jest zawsze taki skory do (gniew) 6. Ten modzieniec jest zawsze gotowy do (bjka) 7. Konduktorzy s uprawnieni do (kontrola biletw) 8. Matka jest zdolna do (najwiksze powicenia) dla dzieci. 9. Jestem zobowizany do (napisanie opinii) mojemu studentowi. 10. Czy nie sdzisz, e ich dzieci s do (oni) b) 1. Czy jestecie dobrze zabezpieczeni od (kradzie) 2. Zawsze bd daleki od (wydawanie pochopnych sdw)

podobne? ? i

3. Nasz wyjazd jest uzaleniony od (pogoda) 4. Dobrze jest by wolnym od (wszelkie przesdy) 5. Droga jest jeszcze mokra od (take 'po czym?') (ostatni deszcz) 6. Jestemy gusi od (take 'z') (ten nieustajcy haas) 7. To miejsce jest odlege od (wszelka cywilizacja) 8. Te zajcia s rne od (podobne im zajcia) . . . 9. Chc mie odrbny pokj od (cae mieszkanie) 10. Jestem zachrypnity od (cige gadanie) 98

C) 1. Ludzie w obozach byli wyndzniali z (gd i choroby) 2. On jest znany z (poczucie humoru) 3. Bylimy zadowoleni z (ostatnia wycieczka) 4. Bylimy dumni z (nasze dzieci) 5. Przed egzaminem byem blady ze (strach) 6. Ludzie czasem s chorzy z (przejedzenie) 7. Widziaa, jaki on by zielony ze (zo) 8. Byem czerwony ze (wstyd) 9. Bya szczliwa z (przyjazd chopaka) 10. Byem ogupiay z (nadmiar wrae)

D o p e n i a c z r z e c z o w n i k a w p o c z e n i u z i n n y m rzeczowmikiem wyraa a) posesywno 58

wiczenie

Odpowiedz na pytanie podajc formy dopeniacza posesywnego. Wzr: Czyj to podrcznik? (Wojtek).. .Wojtka... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Czyja ta torebka? (Magosia) Czyj ten samochd? (Adam) Czyj ten krawat? (ojciec) Czyje te ksiki? (studenci) Czyja ta walizka? (siostra) Czyje to piro? (kolega) Czyje te namioty? (harcerze) Czyi ci studenci? (profesor) Czyje te dzieci? (Nowakowie) Czyi ci pacjenci? (doktor Orski) Czyj to artyku? (nasz nauczyciel) Czyj by ten zamek? (krlowie polscy) Czyje te kosmetyki? (moja dziewczyna) Czyje te bagae? (te panie) Czyje te zabawki? (tamte dzieci) Czyje to mieszkanie? (znajoma koleanka) 99

17. 18. 19. 20.

Czyj ten dom? (Ada Kowalski) Czyj jest ten ogrd? (mj brat) Czyje s te prace? (moi koledzy) Czyje s te rzeczy? (twj wpmieszkaniec)

b) cao i element

tej

caoci

wiczenie

59

Rzeczowniki podane w punkcie A pocz z rzeczownikami w punkcie B. Wzr: A. 1. strumienie a) A. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. B. 1. deszcz ... s t r u m i e n i e deszczu...

porcz oparcie mankiety brzeg rama ekran koo oprawa upina modem

B. 1. rzeka 2. telewizor 3. schody 4. krzeso 5. koszula 6. obraz 7. oczy 8. samochd 9. komputer 10. orzech B. 1. kwiaty 2. ulica 3. garnek 4. ra 5. materia 6. torba 7. drzewo 8. pokj 9. kapelusz 10. piasek

b) A. 1. dno 2. rg 3. zapach 4.licie 5. kolce 6. rodek 7. ucha 8. wzr 9. ziarnko 10. rondo 100

c) sprecyzowanie peniacz) wiczenie 60

znaczenia

(rzeczownik

+ dopeniacz

albo 'z' + do-

Odpowiedz na pytanie podajc formy dopeniacza rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: J a k i czowiek? (interes) Czowiek ...interesu... 1. Jakie warunki? (ycie) 2. Motyw czego? (zbrodnia) 3. J a k a chwila? (rado) 4. Powd czego? (zazdro) 5. Przyczyna czego? (rozwd) 6. Jako czego? (towar) 7. J a k a gramatyka? (jzyk polski) 8. Jakie znaczenie? (to sowo) 9. J a k i pomie? (wieca) 10. Jaki los? (czowiek) wiczenie 61

Zamie podane grupy nominalne: przymiotnik + rzeczownik na rzeczownik + z + dopeniacz. Wzr: zupa jarzynowa - zupa z j a r z y n 1. weniany sweter 2. baweniana koszula 3. jedwabna bluzka 4. skrzane buty 5. zupa pomidorowa 6. sok jabkowy 7. sos chrzanowy 8. wirki kokosowe 9. wdka ytnia 10. wino owocowe 11. dem truskawkowy 12. kiebasa drobiowa 13. miso cielce :

101

14. saatka jarzynowa 15. olej sonecznikowy 16. kasza gryczana 17. mka ziemniaczana 18. woda rdlana 19. kawa zboowa 20. drewniany dom d) cz z caoci

a
wiczenie 62 W miejsce kropek wstaw odpowiedni form rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: kostka (maso, margaryna, smalec) ...masa, margaryny, smalcu... 1. paczka (papierosy, zapaki, kawa) 2. pudeko (zapaki, ciastka) 3. karton (mleko, papierosy, papier) 4. soik (dem, mid, saatka) 5. worek (ziemniaki, cement, piasek) 6. litr (mleko, olej, alkohol) 7. filianka (kawa, herbata, mleko) 8. talerz (zupa, ry, makaron) 9. tuzin (jajka, guziki, sadzonka) 10. butelka (piwo, sok, wdka) 11. szklanka (woda mineralna, coca-cola, tonie) . 12. beczka (piwo, kapusta, led) 13. wiadro (woda, piasek, cement) 14. puszka (sardynki, piwo, pepsi-cola) 15. tubka (pasta do zbw, ma, krem) 16. pczek (pietruszka, szczypiorek, rzodkiewka) 17. kilo / kilogram (mka, cukier, sl) 18. kieliszek (wino, likier, koniak) 19. tona (wgiel, koks, wir) 20. garnek (kartofle, bigos, bulion) 102

e) wskazuje

na autora 63

lub osob

dziaajc

wiczenie

Zastp podane konstrukcje czasownikowe rzeczownikowymi. Wzr: Ojciec pracuje - praca ojca Pitagoras jest autorem twierdzenia - t w i e r d z e n i e P i t a g o r a s a

1. aktorzy graj 2. ptaki piewaj 3. gocie wyjedaj 4. pocig przyjeda 5. dzieci si miej 6. robotnicy protestuj 7. policja zakazuje 8. zdrowie powraca 9. kolega studiuje 10. chopiec gwide -

1. Mozart jest autorem utworu 2. Prus jest autorem powieci 3. Wajda jest reyserem filmu 4. Chopin jest twrc poloneza 5. Marshall by autorem planu pomocy 6. Karol IV zaoy Uniwersytet w Pradze 7. Platon stworzy wasn filozofi 8. Tantal znosi mki za zdrad sekretw boskich 9. Achilles mia swj saby punkt - pit 10. Balcerowicz stworzy plan gospodarczy -

103

f) dopeniacz wiczenie

w poczeniu 64

z rzeczownikiem

odczasownikowym

Utwrz rzeczowniki odsowne od podanych czasownikw. Wzr: pi mleko - p i c i e m l e k a 1. je sodycze 2. pali papierosy 3. sucha radio 4. my auto 5. pisa referat 6. oglda telewizj 7. dotkn towar 8. zaatwi spraw 9. przerwa dyskusj 10. zdj z afisza 11. rozpocz inwestycj 12. przyj goci 13. zbudowa dom 14. zachowa milczenie 15. wychowywa dzieci 16. zatrze lady 17. utrze jabka 18. znie co 19. wzi odwet 20. zawie baga wiczenie 65

W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Zaoenie (nowy zamek) ...nowego zamku... trwao pitnacie minut. 1. Otwarcie (nowa restauracji) niezwykle uroczyste. 2. Zmiana (rozkad jazdy) z pocztkiem padziernika. 104 byo nastpia

3. Wygoszenie (wykad inauguracyjny) 4. Zaproszenie (tyle goci) nieporozumieniem. 5. Zastosowanie (stare metody) nie zmienio. 6. Zniesienie (opaty celne) . si do rozwoju przemysu. 7. Zaparzenie (dobra herbata) t r u d n sztuk. 8. Odcicie (linia telefoniczna) tragedi dla tej wsi. 9. Zamknicie (znani przestpcy) poprawio bezpieczestwo miasta. 10. Zaginicie (may chopiec) zaniepokoio opini publiczn. 11. Wymalowanie (nasze mieszkanie) zlecilimy fachowcom. 12. Opanowanie (cay materia) zabrao mi tydzie ycia. 13. Wychowanie (nasze dzieci) trudnym zadaniem. 14. Dochowanie (dane sowo) moim obowizkiem. 15. Mycie (stare okna) duo siy i samozaparcia. 16. Odczytanie (twj rkopis) bardzo trudne. 17. Pieczenie (smaczne ciasta) to specjalno mojej mamy. 18. Robienie (codzienne zakupy) naley do obowizkw crki. 19. Meblowanie (nowe mieszkanie) jest bardzo przyjemne. 20. Koszenie (nasz trawnik) mojego syna. powierzono prof. Dbskiemu. byo niczego przyczynio jest byo

jest jest wymaga jest

to praca

105

wiczenie

66

Przekszta zdania wedug wzoru. Wzr: Zjadem kolacj i poszedem spa. P o z j e d z e n i u kolacji poszedem spa.

1. Kiedy J a n e k wyjecha do Francji, zmienilimy mieszkanie. 2. Ogldnem mecz i zgasiem telewizor. 3. Kiedy napisaem prac, odczuem ulg. 4. Kiedy wyszedem z domu, zaczo pada. 5. Zszedem n a d i stwierdziem, e winda nie dziaa. 6. Kiedy zamknli wszystkie okna i drzwi, poszli spa. 7. Przywitalimy ich na dworcu, zaprosilimy ich n a obiad. 8. Kiedy zakwity drzewa owocowe, nagle zrobio si zimno. 9. Kiedy wnielimy meble, mieszkanie zmienio wygld. 10. Zasonilimy okna i zapalilimy wiato. 11. Kiedy wyjechalimy n a wakacje, zmienia si pogoda. 12. Zrozumielimy swj bd i przyrzeklimy popraw. 13. Przeyli cik chorob i zmienili swj stosunek do ycia. 14. Kiedy wzeszo soce, od razu zrobio si ciepo. 15. Kiedy przeszlimy kilka kilometrw, poczulimy si zmczeni. 16. Kiedy zrobiem korekt, oddaem ksik do wydawnictwa.

106

17. Kiedy nadszed pocig, zaczlimy szuka naszych znajomych. 18. Przebraem si i wyszedem do teatru. 19. Spdzilimy wakacje nad morzem i czulimy si wypoczci. 20. Zoyem dokumenty o stypendium i czekaem n a decyzj komisji.

wiczenie

67

Zamie podane zdania wedug wzoru. Wzr: Nie przyjdzie, jeli go nie zaprosimy. Nie przyjdzie b e z zaproszenia. 1. Nie wypije kawy, jeeli nie posodzi. 2. Nie zrozumiej, jeeli si im nie wytumaczy. 3. Nie wyjad z hotelu, jeli nie zapac. 4. Nie posprzta, jeeli si go nie zmusi. 5. Nie zanie, jeli nie opowiesz jej bajki. 6. Nie przestanie si le zachowywa, jeli go nie upomnisz. 7. Nie zanie, jeeli nie zayje proszku n a sen. 8. Nie uspokoi si, jeli nie zapali papierosa. 9. Nie zaczniemy wystpu, jeli nie uspokoicie sali. 10. Nie zje, jeli mu nie posolisz tej zupy. 11. Nie zadzwoni, jeli jej nie poprosisz.

12. Nie przytyje, jeli nie bdzie je. 13. Nie odpowie, jeli nie zrozumie. 14. Nie zanie, jeli nie umyje zbw. 15. Nie przebacz jej, jeli nie okae skruchy. 16. Nie zareaguj, jeli mnie nie sprowokuje. 17. Nie wyjd, jeli si nie poegnam. 18. Nie pojedziesz, jeli ci nie pozwol. 19. Nie zdasz egzaminu, jeli si nie przygotujesz. 20. Nie przekonasz mnie, jeli nie podasz mi argumentw.

g) wyraa jako nika + dopeniacz wiczenie 68

w poczeniu: rzeczownik rzeczownika

+ dopeniacz

przymiot-

Pocz podane rzeczowniki z przymiotnikami i rzeczownikami w dopeniaczu. Uyj tej konstrukcji w zdaniu. Wzr: Buty - dobra jako - b u t y dobrej j a k o c i W t y m sklepie sprzedaj b u t y dobrej jakoci.

1. dziecko -

sabe zdrowie -

2. artysta - wiatowa sawa 3. kobieta - lekkie obyczaje 4. czowiek - duy format -

108

5. sprawa -

wielka waga -

6. czowiek stara data 7. gwiazda - jeden sezon

8. czowiek - gobie serce

9. czowiek - nieustraszona odwaga 10. uczony wiatowa sawa -

109

wiczenia sprawdzajce

Rzeczowniki wiczenie 69

przymiotniki

W miejsce kropek wstaw waciw kocwk dopeniacza wyrazw podanych w nawiasie. Tekst X Mieszkamy w akademiku (Akademia Grniczo-Hutnicza) Ten akademik jest n a miasteczku studenckim obok (akademik Uniwersytet Jagielloski) Hast". Komunikacja do (miasteczko) jest bardzo dobra. Mona dojecha do (ulica Piastowska) , a stamtd jest tylko (10, minuty) piechot. Z (druga strona) mona skorzysta z (kilka autobus) i dojecha do (skrzyowanie) (ulica Piastowska) z ulic (Armia Krajowa) i (Nawojka) Z (ten przystanek) jest ju tylko (5, minuty) do (akademik ) Tekst 2 Nasz pokj jest n a szstym pitrze. Mieszkam w nim z Andrzejem, ktry pochodzi z (maa wie) niedaleko (Zakopane) J a jestem ze (lsk) Andrzej czsto jedzi do (swoi, starsi rodzice) , bo nie ma (rodzestwo) i jego rodzice czuj si samotni. J e s t bardzo miy, ale nie lubi sprzta w pokoju. Codziennie rano czego szuka; (skarpetki, pasek, buty) ., , albo (ksiki, zeszyty, notatki) , , W azience nie moe znale (pasta do zbw) , (swj rcznik) . . lub (grzebie) J a jestem pedantem i lubi porzdek. Nigdy nie zostawiam (swoje rzeczy) n a wierzchu. Ubrania chowam do (szafa) , a rzeczy osobiste do (stolik nocny) Mimo wszystko lubimy razem mieszka, bo mamy wsplne zainteresowania. 110

wiczenie
Prosz w tekcie M. Jeewskiej Symbole Wigilii" (Poradnik Domowy 5 ') w miejsce kropek wstawi odpowiednie formy wyrazw podanych w nawiasie. Od (niepamitne czasy) wieczerza wigilijna skada si z (postne dania) Na st podawano ryby, potrawy z (mka) , (kasza) (wiee i suszone grzyby) , (owoce, warzywa, mid i orzechy) > , i Zwyczaj niejadania (miso) , odziedziczony po pogaskich przodkach, zwizany by z prastarym wierzeniem, e czowiek i zwierz stanowi jedn rodzin. W wieczr wigilijny przemawiano do (zwierzta domowe) i czstowano je potrawami wigilijnymi. Niektrym produktom od (czasy przedchrzecijaskie) przypisywano waciwoci magiczne. Wynikao to z (peny czci stosunek ludzi) do (poywienie) oraz z (lk) przed nieurodzajami i klskami godu. Wierzono, e spoycie w wieczr wigilijny (symboliczne potrawy) zapewni domownikom zdrowie i obfite zbiory. Na przykad, aby w przyszoci unikn (klska godu) , na st wigilijny podawano potrawy przygotowane z (pody: pola, lasy, sady, rzeki i stawy) : , a przede wszystkim te, n a ktrych gospodarzowi (dom) szczeglnie zaleao,.bo miay zapewni urodzaj w nadchodzcym roku. Std te przygotowywano wiele (potrawy) , a przynajmniej tyle, ile (produkty) wytwarzano w gospodarstwie. Dua liczba (dania) wrya dobrobyt w nadchodzcym roku. Wierzono te powszechnie, e aby nie zazna (gd) w przyszoci, nie naley zjada (potrawy wigilijne) do (koniec) Pozostawione po kolacji okruchy oraz resztki (potrawy) zbierano bardzo starannie i zanoszono je zwierztom. Wszystkim daniom wigilijnym przypisywano jakie znaczenia. i

Zaimki

wiczenie

71

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form dopeniacza zaimkw podanych w nawiasie. Marek wczoraj mia imieniny. U (on) jest zawsze duo (nasi) wsplnych kolegw. Oprcz (oni) byli take rodzice Marka, bo bez (oni) nie mogyby si odby adne (on) imieniny. W prezencie od (oni) Marek dosta Histori sztuki", a ode (ja) Sownik poprawnej polszczyzny". Bya take dziewczyna Marka. Od (ona) dosta pikny krawat, a do (ten) krawatu Janusz podarowa mu srebrn spink. Adam z Karolem wrczyli mu du paczk i kady by ciekawy, co w niej jest, bo (oni) prezent jest zawsze bardzo dowcipny. I tym razem nikt nie by zawiedziony, bo w paczce bya maa kotka. Wszystkim podoba si (ona) mieszny pyszczek, tym bardziej e kotka tulia si do (kady) , kto wzi j n a rce, ale zastanawialimy si, kto bdzie si ni opiekowa? Marek nie mia dotd (adne) zwierzcia i chyba nie zdaje sobie sprawy z (to) , ile trzeba koo (ono) chodzi!

Liczebniki

wiczenie

72

Napisz sowami liczebniki podane w nawiasie. Tekst 1 Od (1970) roku, czyli od (20) roku ycia mieszkam w Krakowie. W czasie (5) lat studiw mieszkaem w akademiku. Kiedy zaczem pracowa musiaem wynajmowa pokj. Wynajmowaem go od (75) do (80) roku. (25) stycznia (81) oeniem si. W czasie (1) roku maestwa kupilimy sobie mae mieszkanie. Z okazji (5) rocznicy naszego lubu nasi rodzice pomogli nam kupi wiksze mieszkanie. Obecnie jestemy ju dojrzaym maestwem i oprcz (3) dzieci, dorobilimy si" (2) kotw i (1) psa! 112

Dopeniacz - Genetiue Liczba pojedyncza


Rodzj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw porzdkowych i jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimki on, ono" Zaimek si"

mskoosobowy mskoywotny mskonieywotny nijaki

s k i

(yfi-i)
-ego
(odmiana eska)

kogo? czego?

dobrego studenta mojego (kolegi) jednego (poety) drugiego kota dobrego stou mojego dworca jednego walca jednego okna mojego liceum dzikiego zwierzcia

go, jego, niego


mnie Nie ma go. Jego nie ma. Bez niego. siebie // si Nie widz siebie // si

ciebie ci
Nie ma mnie, ciebie. Mnie, ciebie nie ma. Nie widzisz mnie. Nie widz ci. Beze mnie. Bez ciebie. ona

a (-a) um

eski

y -i

-ej

dobrej ony mojej pracy jednej kawiarni drugiej ksiki

jej
niej
Nie ma jej. Jej nie ma. Bez niej

Liczba mnoga
Rodzaj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw porzdkowych i jeden" Zaimki pytajne przymiotniki, zaimki, liczebniki jeden" i porzdkowe Zaimki osobowe Zaimek oni, one Liczebniki 2,3,4 Liczebniki gwne

-w
mski

-i y
0

-ych -ich

kogo? czego?

dobrych studentw naszych kolegw drogich lekarzy moich katw jednych lici drugich koni dobrych okien, narzdzi naszych wybrzey drogich muzew dobrych on naszych prac drogich ksiek lekkich kolacji jednych nocy

nijaki

-i -y -w -i -y 0

nas was = Msc

ich nich
Nie ma ich. . Ich nie ma. Bez nich

dwch, dwu trzech czterech


- Msc

piciu dwunastu dwudziestu pidziesiciu dwustu trzystu piciuset = C, N, Msc

eski

Tekst 2
W naszym Instytucie studiuje okoo (100) studentw z rnych krajw. Nie wiem dokadnie, ale wydaje mi si, e jest (35) Amerykanw, (15) Niemcw, (10) Brazylijczykw, (9). Japoczykw, (8) Koreaczykw, (7) Francuzw, (6) Szwedw, (5) Czechw, (4) Sowakw, (3) Wgrw, (2) Wochw i (1) Norweg. Przyimki wiczenie 73

Wstaw w miejsce kropek odpowiedni przyimek czcy si z dopeniaczem: obok, z, w cigu, dookoa, z okazji, od, w e w n t r z , w czasie, oprcz, mimo, w r d , blisko, w kierunku, do, z p o w o d u (niektre przyimki naley uy wicej ni jeden raz). W te wakacje pojechaem z kolegami na wycieczk Polski. Dostalimy bardzo dobry atlas drogowy moich rodzicw, t a k e bylimy drogi dobrze przygotowani. Planowalimy, e tej podry zwiedzimy sporo interesujch miejsc. . deszczu wyruszylimy w sobot rano. W pierwszym dniu dojechalimy Wrocawia. We Wrocawiu zatrzymalimy si wtorku trzech dni zwiedzilimy najwaniejsze zabytki tego miasta, a nich katedr n a Ostrowie Tumskim. niej jest pikny gotycki koci Panny Marii na Piasku, ale nie moglimy niego wej remontu. Poszlimy wic uniwersytetu, eby zwiedzi synn aul Leopoldinum" auli wysuchalimy krtkiego koncertu, odbywajcego si tam festiwalu Vratislavia Cantans". W rod rano pojechalimy Gniezna pierwszej stolicy Polski. Zwiedzilimy j jednego dnia Gniezna jest stary grd Biskupin, w ktrym zwiedzilimy jedne najstarszych wykopalisk w Polsce. Nastpnego dnia pojechalimy Szczecina. W Szczecinie spdzilimy tylko jeden dzie, bo chcielimy jak najszybciej dojecha morza. Na szczcie pogoda n a m dopisywaa i podr wybrzeem bya bardzo przyjemna, bo niej moglimy si kpa i opala w rnych miejscach. W Trjmiecie spdzilimy kilka dni, bo zwiedzania zabytkw bylimy umwieni z naszymi przyjacimi, z ktrymi nie widzielimy si roku. Wrcilimy Krakowa po dwch tygodniach. 113

CELOWNIK

Celownik jest przypadkiem uywanym stosunkowo rzadko, z wyjtkiem form celownika zaimka osobowego.

Liczba pojedyncza RODZAJ MSKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

n p . wysoki-emu A d a m - o w i , nasz-emu k o n i - o w i , jedn-emu

dolar-owi

Wymiany morfonologiczne w r z e c z o w n i k a c h z k o c w k -owi


1. spgoskowe

b bi
jastrzb jastrzbiowi gob - gobiowi

dzi d
grudzie - grudniowi przechodzie przechodniowi

ci t
kwiecie kwietniowi

rz r
starzec - starcowi karze - karowi

2. samogoskowe
e//0 -ek wujek - wujkowi -ec starzec - starcowi goniec - gocowi

6Uo
Krakw - Krakowowi st - stoowi

//e
m mowi jastrzb - jastrzbiowi

114

e//0 -e ucze - uczniowi kwiecie - kwietniowi przechodzie przechodniowi -er minister ministrowi -e Pawe - Pawowi orze orowi

6 Ho

Wystpuje gwnie w r z e c z o w n i k a c h j e d n o s y l a b o w y c h i wyjtkowo w dwusylabowych, np. moj-emu kot-u, twoj-emu ps-u, pikn-emu wiat-U, nasz-emu ojc-u.

W y m i a n y m o r f o n o o g i c z n e w r z e c z o w n i k a c h z k o c w k -u spgoskowe i samogoskowe
e // 0 -ec -e -en -es -ew ojciec - ojcu diabe - diabu sen snu pies - psu lew lwu o//0 osio - osu // o Bg - Bogu // ksidz - ksidzu

RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

115

Rzeczowniki -e Wystpuje u rzeczownikw z tematem n a s p g o s k t w a r d w M. 1. poj. Tematyczna spgoska twarda ulega wymianie, np. woda. - czyst-ej wodzi-e, aba. - ma-ej abi-e noga - adn-ej nodz-e. UWAGA: Kocwk t m a j take rzeczowniki rodzaju mskiego zakoczone n a -a, np. kolega - nasz-emu koledz-e, poefa t-emu poeci-e W y m i a n y m o r f o n o l o g i c z n e w r z e c z o w n i k a c h z k o c w k -e spgoskowe b bl p pi f fi w wi m mi n ni d zd t ci st ci s si z zi g dz k c ch sz r rz 1

dzi dzi

Wystpuje u rzeczownikw z t e m a t e m zakoczonym n a s p g o s k m i k k i f u n k c j o n a l n i e m i k k T w M. 1. poj. i rzeczownikw obcego pochodzenia zakoczonych n a -ea, np. Ania - moj-ej An-i, ko - tward-ej koc-i, nadzieja - sab-ej nadzie-i, pani t-ej pan-i, niedziela - ostatni-ej niedziel-i Korea interesujc-ej Kore-i, idea now-ej ide-i

-y

Wystpuje u rzeczownikw z tematem zakoczonym w M. 1. poj. n a s p g o s k f u n k c j o n a l n i e m i k k , z w y j t k i e m T, np. praca - moj-ej prac-y, ra - t-ej r-y, noc - tamt-ej noc-y.

Liczba
RODZAJ MSKI, NIJAKI I ESKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki

mnoga

porzdkowe

-ym p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z wyjtkiem 'k, g') i f u n k c j o n a l n i e mikkich, np. mdr-ym, obc-ym -lin p o s p g o s k a c h m i k k i c h i % g', np. tan-im, wysok-im, gbok-im Rzeczowniki -om We wszystkich rodzajach wystpuje tylko t a j e d n a k o c w k a , np. mdr-ym pan-om, wysok-im okn-om, nasz-ym on-om 116

Funkcje celownika w zdaniu 1. Oznacza odbiorc przedmiotu, informacji i wrae zmysowych. Peni wtedy funkcj dopenienia dalszego, np. Ojciec (podmiot) daje (orzeczenie) p i e n i d z e , rady, o p a r c i e (biernik - dopenienie blisze) d z i e c k u (celownik - dopenienie dalsze). W zdaniach bezpodmiotowych oznacza nosiciela stanu, np. Mio mi. Oznacza posesywno, np. Matka mi choruje, lub S s i a d o w i choruje dziecko. Celownik wystpuje bezporednio po czasowniku, jest implikowany przez ten czasownik, np. P o y c z y e m koledze podrcznik. Lista najczciej u y w a n y c h c z a s o w n i k w , p o k t r y c h w y s t p u j e celownik: darowa / podarowa, dawa / da, dokucza / dokuczy, dorcza / dorczy, dostarcza / dostarczy, dzikowa / podzikowa, dziwi si / zdziwi si, kania si / pokoni si / ukoni si, kibicowa, kra / ukra, mwi / powiedzie, nadskakiwa, obiecywa / obieca, odbiera / odebra, oddawa / odda, ofiarowywa / ofiarowa, odmawia / odmwi, odpowiada / odpowiedzie, opowiada / opowiedzie, patronowa, pochlebia, podarowa, podawa / poda, poddawa si / podda si, podoba si / spodoba si, podoa, podporzdkowywa si / podporzdkowa si, powica si / powici si, (po)ali si, poycza / poyczy, przeciwstawia si / przeciwstawi si, zaprzecza / (za)przeczy, przedstawia (si) / przedstawi (si), przekazywa / przekaza, przeszkadza / przeszkodzi, przewodniczy, przyglda si / przygldn si, przygotowywa / przygotowa, przynosi / przynie, przypomina / przypomnie, przysuchiwa si / przysucha si, przysugiwa / przysuy, rezerwowa / zarezerwowa, smakowa / posmakowa, skary si / poskary si, suy, sprzeciwia si / sprzeciwi si, sprzedawa / sprzeda, sprzyja, szkodzi / zaszkodzi, towarzyszy, ublia / ubliy, ucieka /uciec, ufa / zaufa, ujawnia / ujawni, ulega / ulec, uly, ustpowa / ustpi, wierzy / uwierzy, wybacza / wybaczy, wyszuka (w znaczeniu - 'znale'), zabiera / zabra, zapobiega / zapobiec, zaradzi, zawdzicza, zwierza si / zwierzy si, zwraca / zwrci. Tylko po formie 3 osoby liczby pojedynczej: uchodzi, wypada. Po czasownikach imiennych: np. by wdziczny, by zobowizany, by rwny...,

117

5.
Wystpuje w konstrukcji przyimek 'przeciwko' + celownik rzeczownika lub zaimka i jest implikowany przez czasownik, np. J e s t e m p r z e c i w k o gosowaniu. Czasowniki implikujce t konstrukcj: by, gosowa, opowiada si / opowiedzie si, walczy, wystpowa / wystpi. czy si z nastpujcymi przyimkami: znaczenie dziki ku na przekr przeciw / przeciwko wbrew przyczyna kierunek, cel umylny sprzeciw przeciwstawienie przykad Dosta prac dziki ojcu. Droga wioda ku wiosce. Akademia ku czci bohaterw. Robia wszystko n a przekr matce. Byo to wykroczenie przeciw prawu. Tabletki przeciw grypie. rodek przeciw rdzy. Zrobiem to wbrew sobie,

dziaanie sprzeczne z kim, czym

7. Wystpuje po niektrych przymiotnikach implikujcych celownik, np. By w i e r n y onie. P r z y m i o t n i k i implikujce c e l o w n i k rzeczownika: bliski, duny 1 winien, drogi, niechtny, obcy, podlegy, przeciwny, przychylny, przyjazny, rwny, wdziczny, wiadomy, wierny, winny, wrogi, wsplny, wspczesny, znany, zobowizany, yczliwy.

118

wiczenia wdraajce

wiczenie

74

W miejsce kropek wstaw waciw kocwk celownika rzeczownikw rodzaju mskiego. Wzr: A. k o c w k a -owi: anio - anio...owi... cudzoziemiec - cudzoziemc...owi... (e f/0) B. k o c w k a -u: kot - kot...u..., chopiec - chopc...u... (e //0)

a) bez alernacji profesor student zeszyt nauczyciel lekarz b) alternacja e // 0 zamekWadekpiesekTurek odcinek modzieniec siostrzeniecwybraniecpoudniowiecUkrainiec starzec dworzec uczeogie styczewrzesie grudzie ministerplaster-

pacjent go komputer Londyn palacz pitekwujekrysunekporanek garnek cudzoziemiec zapaleniecraniecgoniecpomyleniec wzorzec mdrzec wiziepiesierpiekwiecie przechodzie arbiterHolender-

(rz // r) (rz // r)

(rz // r) (rz // r)

(d // d)

( //1) (d // d)

119

kufer magisterpuderkube szczygie wze orze c) alternacja Krakwdowd wzr strj wrg // o

Aleksander majsterposewye Pawe karze (rz // r) nardkoci st prg -

(rz // r)

d) alternacja // (tylko wwczas, gdy m a j cay paradygmat, np. m - ma - mowi... ale sd - sdu - sdowi...) m dburzd zbjastrzb B. a) bez pan chopojciecdiabepies e) alternacja osiof d) alternacja Bge) alternacja ksidz 120 // // o o // 0 alternacji brat wiate // 0 chopieclewbd wzgldw gob(b // b')

(b//b')

b) alternacja

wiczenie
W miejsce kropek wstaw kocwk celownika rzeczownikw rodzaju nijakiego. Jedyn kocwk jest kocwka -u, ktra wystpuje po spgoskach twardych, mikkich i funkcjonalnie mikkich. Wzr: okno - okn...u..., ycie - yci...u..., soce - soc...u... niebo kamstwo ognisko gardo przysowie szczcie popiersie boyszcze serce powietrze elazo . . srebro - . . oko poudnie pranie - . . zdrowie - . . wybrzee Mazowsze zboe - . . .

wiczenie

76

W miejsce kropek wstaw odpowiednie kocwki celownika rzeczownikw rodzaju eskiego i mskiego z kocwk -a. Wzr: A. k o c w k a -e: mapa - mapi...e. ona - oni...e..., noga-nodz...e... B. k o c w k a -i: ziemia - ziem...i. ., nadzieja - nadzie...i..., wola - wol...i... C. k o c w k a -y: ulica - ulic.. ,y..., rzecz - rzecz...y..., wadca - wadc...y...

a) alternacja: spgoska t w a r d a // mikka: b//b\ p//p' 3 f7/f, w//w', m//m', n//, d//d, zd//d, t//, st//, s//, z//, spgoska t w a r d a // funkcjonalnie mikka: g//dz, k//c, ch//sz, r//rz, //l choroba woda - . . strefa- . strona Europa wyspa - . rozmowa prawda 121

meta kozapastagazdapoetamaszynistafetyszysta porasiostrajodapszczoaodwaga Kingakropka Dunkablachamuchakolegamonarcha gadua aniaszatniakowiDaniaAngliamijaZawojasesjaokazjapanisprzedawczyni idea ulicadusza122

klasa skazalistagwiazdamczyznaegoistaprogramista skracenzuraszkoafabuaksiga drogaczapkalekarkauciechapychawczgakaleka -

(a//e)

KasiaskrobiamiopowiefilozofiachemiaostojazgrajadekoracjakolacjagospodyniKorea Salomea wiedzapuszcza-

mysz podr wychowawca sprzedawca Orsza -

rzecz - . . . twarz - . . znawca Zawisza doa - . . .

Konstrukcje s k a d n i o w e z c e l o w n i k i e m b e z p r z y i m k a wiczenie 77

W miejsce kropek wstaw waciw form celownika wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Oddaem (kolega) ...koledze... pienidze. Liczba p o j e d y n c z a Na urodziny podarowaem (brat) now encyklopedi. Mama przekazaa pozdrowienia (Marek) Listonosz dorczy (ssiad) list polecony. Ofiarowaem (wspmieszkaniec) ksik na imieniny. 5. Dziecko obiecao (ojciec) , e bdzie grzeczne. 6. Ojciec zabroni (swj syn) i n a dyskotek. 7. Swoim zachowaniem dokuczyem (nasz ksidz) 8. Przyjrzyj si (twj Adam) czy nie jest podobny do matki? 9. Daj (ten kot) troch mleka. 10. Przypomnij (nasz profesor) o jutrzejszym egzaminie. 11. Czy nie zauwaya, e podobasz si (ten mczyzna)
?

1. 2. 3. 4.

12. Podarowaem (znajomy poeta) wieczne piro. 13. Podaj numer swojego domu (ten kierowca) 14. Nie pomagaj (taki egoista) 15. Nie pozwl mwi (ten gadua, ta gadua) 16. Sprzyjalimy (ten sierota, ta sierota) 17. Nie zazdro niczego (ten finansista) 123

18. To dziecko dorwnuje wiedz (ten licealista) 19. Towarzyszyem (mj kolega) w trudnych dla niego chwilach. 20. Kiedy przypatrzyem si (ten wczga) zrobio mi si go al. 1. 2. 3. 4. 5.

Nie zabraniaj (dziecko) zabawy z rwienikami. Nie ufaj (zwierz) , ktrego nie znasz. Ta dieta nie szkodzi (zdrowie) Co mona podarowa (niemowl) z okazji chrztu? Przysuchaj si (gbokie brzmienie) tego instrumentu. 6. Przygldnij si (to morze) , czy nie wyglda gronie? 7. Nie dziw si (takie pytanie) tego dziecka. 8. Nie wierz jego (dane sowo) , bo i tak go nie dotrzyma. 9. Odrnianie dobra od za zawdziczasz (swoje sumienie) za tak

10. Podzikuj (swoje audytorium) ciepe przyjcie.

1. Przynielimy (mama) zaproszenie na nasz rocznic lubu. 2. J a n k u , pom (ciotka) wynie bagae na pitro. 3. Przeka (Magda) moje pozdrowienia. 4. Oddaj (Jadzia) poyczone pienidze. 5. Fluor zapobiega (prchnica) 6. Nie sprzeciwiaj si (ta niewiasta) bo le na tym wyjdziesz. 7. Przygldnij si (jej jazda) czy nie jest troch dziwna? 8. Moje pogldy nie odpowiadaj (Marysia Kowalska) 9. 10. 11. 12. 13. Podporzdkuj si (ta decyzja) Nie ulegaj zbytnio (swoja pycha) Przeka (nasza koleanka) Przedstaw si (ta pani) w. Patryk patronuje (Irlandia Pnocna) .' .swojego dyrektora. t wiadomo.

124

14. Przygldnij si (nasza Wisa) w niej brudna woda! 15. Nikt nie jest w stanie zapobiec (taka susza) 16. Prezent na pewno spodoba si (nasza pociecha) 17. Przyjrzyj si (ta spadajca gwiazda) 18. Zwierzy si (nasza Barbara) swoich kopotw. 19. Niewyjanione sprawy szkodz (trwaa przyja) 20. Te nowe, szybkie samochody przydadz si (polska policja)

Jaka

ze

Liczba m n o g a 1. Przedstawilimy si (nasi nauczyciele) 2. Ustpilimy miejsca (ci starsi panowie) 3. Nie pozwolilimy (nasi gocie) doj do sowa. 4. Wierz (proci ludzie) 5. Pogoda sprzyja (dugie spacery) 6. Marszaek sejmu przedstawi projekt ustawy (wszyscy posowie) . . . . 7. Odebrano paszporty (wszyscy nielegalni emigranci) 8. Sprzedano wadliwy towar (ostatni klienci) 9. Towarzyszylimy (twoi rodzice) miasta. 10. Podano lekarstwa (wszyscy pacjenci) 1. Przewodniczyem (wszystkie zebrania) 2. Przywiozem prezenty (nasze dzieci) 3. Nie wierzyem (wasne oczy) kiedy j zobaczyem! 4. Zaufaj (swoje przeczucia) podejmuj tej pracy. 5. Przygldnij si (te jeziora) s malownicze? 6. Podporzdkujmy si (te zarzdzenia)

w zwiedzaniu

i nie czy nie

125

7. (wszystkie te przestpstwa) przyglday si dzieci. 8. Ci ludzie odpowiadaj (policyjne rysopisy) 9. Prezydent patronuje (te przedsiwzicia) 10. Podano pokarm (te zwierzta) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Czy nie widzisz, e podobasz si (te dziewczyny) Zawdziczamy to (nasze matki) Zawsze si kaniam (te panie) Janku, nie dokuczaj (swoje siostry) Dzieci skaryy si (swoje wychowawczynie) Pozwl odpocz (stare koci) Nie przeszkadzaj (te gospodynie) Przygotowalimy niespodziank (nasze nauczycielki) Nie wierzyem (moje ssiadki) Zaprzeczyem (wszystkie plotki) ?

! !

na jej temat.

a
w i c z e n i e 78
Odpowiedz na pytanie uywajc w odpowiedzi wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Komu dae kwiaty? (Ewa Kowalska) ...Ewie Kowalskiej... 1. 2. 3. 4. 5. 6. Komu oddae pienidze? (moja teciowa) Komu si t a k przygldasz? (ta nauczycielka) Czemu si przysuchujesz (jego wypowied) Komu nie mona suy? (dwaj panowie) Komu si to jeszcze przyda? (moja babcia) Komu nie wypada si tak zachowywa? (starsi ludzie)

7. Czemu si tak przygldacie? (ta gra) 8. Czemu szkodzi takie zachowanie? (dobrossiedzkie stosunki) 9. Czemu ju nie mona zaradzi? (klska powodzi) 10. Komu opowiedziae t histori? (moi przyjaciele) 11. Komu zawdziczasz awans? (mj dyrektor) 126

12. Komu policja odebraa prawo jazdy? (Tomek Piotrowski) 13. Komu kazae przyj n a egzamin? (grupa trzecia) . . . . 14. Czemu si sprzeciwilicie? (ta decyzja) 15. Komu wysae pozdrowienia z Krakowa? (moi znajomi) 16. 17. 18. 19. 20. Komu przeszkodzie w pracy? (twj profesor) Komu ten kelner nadskakuje? (swj szef) Komu bdziesz towarzyszy (delegacja rzdowa) Czemu nie podoasz? (obowizki rodzinne) Komu si ukonilicie? (to pastwo)

wiczenie

79

Uyj w celowniku podanych rzeczownikw i odpowiadajcych im zaimkw. Wzr: Dyrektor pokazywa (inynier) ...inynierowi... projekt, objaniajc ...mu... jego najwaniejsze zaoenia. 1. Ssiadka alia si (ona) , opowiadajc o swoich problemach. 2. Nauczyciel objania (uczniowie) lekcj, zwracajc uwag n a trudniejsze fragmenty materiau. 3. Pogratulowalimy (zwycizca) , zyczc dalszych sukcesw. komputer i wytumaczyem 4. Kupiem (dzieci) zasady jego dziaania. magnetowid i pokazaem 5. Podarowaem (kuzynka) , j a k si na nim nagrywa. w podry, pomagajc 6. Towarzyszyem (teciowa) upora si z bagaami. .Ogniem i mieczem", starajc si 7. Czytaem (syn) . . . . przekaza ducha tej powieci. , ale tym razem musiaem 8. Nie bardzo wierzyem (kolega) . . . . zaufa. kaganiec. , zaoyy 9. Dzieci, chcc dokuczy (pies) ., mwic . . , e nie 10. Zrobie przykro (dziadkowie) powinni si wtrca do naszych spraw. 127

w i c z e n i e 80
Uyj formy celownika podanych w nawiasie zaimkw nieokrelonych. Wzr: Nie mw o tym (nikt) ...nikomu... 1. Nie dziw si (nic) , co on mwi. 2. Nie zdradzaj (ktokolwiek) naszej tajemnicy. 3. Nie zabieraj (ktrekolwiek) dziecku radoci ycia. 4. Nie ulegaj (jakiekolwiek) naciskom z gry. 5. Nie powtarzaj tego (ktrakolwiek) z tych dziewczt. 6. Nie mw o tym (ktrzykolwiek) z naszych znajomych. 7. Nie zwierzajcie si (jacykolwiek) z tzw. przyjaci. 8. Podaruj (kto) co maego. 9. Nie ufaj (nic) , czego sam osobicie nie sprawdzie. 10. Podaruj te zabawki (jakie) dziecku. 1.1. Zaufaj (ktry) ze swoich przyjaci. 12. Nie rb (nikt) niczego, co tobie nie mie. 13. Nie wierzcie (jakie) ich obietnicom. 14. Przeka te dokumenty (ktrykolwiek) z dyrektorw. 15. Nie odmawiaj (nikt) swojej pomocy. 16. Przedstaw swj projekt (ktrykolwiek) z naszych szefw. 17. Przypomnij o zebraniu (ktrakolwiek) studentce z naszej grupy. 18. Oddaj dokumenty (ktrakolwiek) z urzdniczek. 19. Zwierz si ze swoich problemw (ktrakolwiek) z twoich przyjaciek. 20. Dorcz ten list (ktokolwiek) z rodziny. wiczenie 81

Odpowiedz n a zadane pytania. Wzr: Czy sprzeciwie si kiedy komu? Nie ...nigdy nikomu... si nie sprzeciwiem. 1. Czy zaufae kiedy jakiemu koledze? 2. Czy ktremukowiek dziecku czego kiedy brakowao?

128

3. Czy jakiejkolwiek dziewczynie na mnie zaley? 4. Czy dziwisz si jeszcze czemukolwiek? 5. Czy przeciw komukolwiek postawiono jakie zarzuty? 6. Czy powiedziae komukolwiek o naszym spotkaniu? 7. Czy podaycie jakiemukolwiek pacjentowi to lekarstwo? 8. Czy kiedy komukolwiek zaszkodzio troch pokory? 9. Czy komukolwiek wspomniae o naszej tajemnicy? 10. Czy uwierzye czemukolwiek, co on powiedzia? 11. Czy kiedykolwiek komu dokuczae? 12. Czy oni podporzdkowali si kiedy komukolwiek? 13. Czy gosowae przeciwko ktremukolwiek z kandydatw? 14. Czy dziki komukolwiek dostae t prac? 15. Czy towarzyszye kiedy komu przy operacji? 16. Czy ubliye kiedykolwiek jakiemu zwierzciu? 17. Czy przewodniczya kiedy jakiemukolwiek posiedzeniu? 18. Czy wybaczylicie kiedykolwiek jakimkolwiek wrogom? 19. Czy wypada ktrejkolwiek dziewczynie tak postpowa? 20. Czy kiedykolwiek bylicie komukolwiek za co zobowizani?

129

wiczenie

82

W miejsce kropek wstaw waciw form liczebnika podanego w nawiasie. Wzr: Przygldaem si (3) ...trzem... bawicym si dzieciom. Zaufaem moim (2) przyjacioom. Przynosiem obiady (3) niedonym staruszkom. Przyznano nagrod tylko (1) studentowi. Wypacono stypendium (500) studentom. Kupiem prezent tylko mojej (1) siostrze. (12) lokatorom wymwiono mieszkanie. (20) pasaerom zabrako miejscwek. Kelner poda obiad (2) turystkom. Listonosz dorczy powoania do wojska (50) chopcom. 10. Przeduono wizy pobytowe (100) studentom. 11. Przeciwko (200) chuliganom wysano osiemdziesiciu policjantw. 12. Zatwierdzono uchwa wbrew (20) gosom przeciwnym. 13. Dziki (4) gosom koalicji udao si uchwali nowy kodeks karny. 14. Zrobiem to na przekr (5) moim oponentom. 15. Chopcy biegli ku (3) . drzewom rosncym nad rzek. 16. Wbrew opinii (35) posw zawieszono obrady sejmu. 17. Przeciwko ustawie gosowao (16) senatorw. 18. Dziki (7) straakom udao si opanowa poar. 19. Przeciwko (10000) demonstrantw uyto gazw zawicych. 20. Trzech modziecw waczyo przeciwko (S>) chuliganom. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

130

Celownik w zdaniach bezpodmiotowych wskazujcy na nosiciela stanu

w i c z e n i e 83

Wzr: Wstaw w pierwszym zdaniu waciw form podanych w nawiasie zaimkw osobowych: Jest (ja) ...mi... przyjemnie, a nastpnie dokocz drugie zdanie wstawiajc w miejsce kropek form dowolnie wybranego czasownika w bezokoliczniku, zgodnego jednak z treci zdania. Jest mi przyjemnie ...wysucha... takiej opinii. 1. Jest (ja) trudno. Jest trudno 2. Byo (ona) przyjemnie. Byo . . . . przyjemnie 3. J e s t (wy) dobrze. Jest dobrze 4. Bdzie (one) ciko. Bdzie ciko nieobecnoci w szkole. 5. Bdzie (my) wygodniej. Bdzie 6. Byo (oni) 7. 8. 9. 10. wygodniej niezrcznie.

, kogo mam wybra n a ma! go po tylu latach rozki. , a mnie si chce paka! zalegoci po t a k dugiej

w ku ni na wersalce. uwag starszej kobiecie. z innymi dziemi. ich n a swj lub. o seksie przy rodzicach. krytycznych uwag na swj

Byo niezrcznie Bdzie (ono) atwiej. Bdzie atwiej Byo (oni) mio. Byo mio Byo (ja) gupio. Byo gupio Byo (my) . . . . nieprzyjemnie. Byo nieprzyjemnie temat.

131

wiczenie

84

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimkw osobowych. Wzr: Podoba (ja) ...mi... si ten film. 1. Zal (ja) tej dziewczyny. 2. Idzie (on) wszystko jak po grudzie. 3. Bdzie (wy) smutno beze mnie. 4. Wolno (on) podj t a k decyzj. si do koca meczu? 5. Czy starczy (oni) 6. Co (ono) si chyba ni! 7. Czy nie nudzi si (wy) wieczorami? si spa! 8. Nie krzycz na niego, widzisz przecie, e chce (ono) w tych kurtkach. 9. Gorco (one) po zdanych egzaminach. 10. Wesoo (my) 11. Sabo (ja) 12. Szkoda (my) wakacji. 13. Wstyd (oni) , jeeli nie zaczn si uczy! 14. Biada (one) 15. Przykro (on)

Celownik o znaczeniu posesywnym

wiczenie

85

W zdaniach bez podmiotu gramatycznego wstaw form celownika wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: (ojciec) ...ojcu... brakuje ruchu. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. nie zaley n a robieniu kariery. (kolega) ubywa si. Z kadym rokiem (rodzice) . . si nudzi, kiedy nie ma si z kim bawi. (dziecko) idzie n a studiach? J a k (ty) si tak spieszy? Nie wiesz, do czego (on) marzy si jaka kariera. (kady mody czowiek) mimo zmczenia, zawsze (moja mama) si chciao artowa.

132

8. (to mieszkanie) 9. (Magosia) 10. (nasi ssiedzi) . 11. (nasz chopiec) 12. (mj przyjaciel) 13. J a k (wy) 14. (Janek) . 15. (wszyscy)

brakuje spiarki. zawsze ni si jakie koszmary. powodzi si niele. idzie nauka w szkole. szczci si we wszystkim. si wiedzie w nowym miejscu pracy? . . . brakuje czasu, smutno bez ciebie.

Konstrukcje s k a d n i o w e z p r z y i m k i e m + c e l o w n i k

wiczenie

86

W miejsce kropek wstaw form celownika po przyimkach: dziki, ku, n a przekr, p r z e c i w / przeciwko, w b r e w . Wzr: Nie gosuj przeciwko (reformy gospodarcze) ...reformom gospodarczym... Nie wystpuj przeciwko (swoja rodzina) Dziecko pobiego ku (swoja matka) z paczem. Dziki (twoja pomoc) udao mi si zda ten egzamin. Na przekr (wszyscy) odmro sobie uszy. Postpilimy wbrew (opinia spoeczna) Trzech przeciw (pi) , to nierwna walka. Na nas ju czas, trzeba si zbiera ku (dom) Czy nie wydaje ci si, e wszystko zmierza ku (gorsze) ? Coraz wicej organizacji spoecznych wystpuje przeciwko (narkomania) 10. Nie rbcie niczego wbrew (wasi rodzice) 11. Koniec wieku sprzyja sdom, e wszystko zmierza ku (koniec wiata) 12. 13. 14. 15. Nastolatki bardzo czsto postpuj n a przekr (doroli) Przypuszczam, e podja tak decyzj na przekr (twj szef) Wbrew (to) , co mwi ludzie, nie eni si jeszcze w tym roku. Cz posw opowiedziaa si przeciwko (reforma owiaty) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

133

16. Dziki (systematyczna praca) osigniesz swj cel. 17. Wbrew (swoja wola) musia si podporzdkowa decyzji sdu. 18. Dziki (dobra pogoda) odpoczlimy wymienicie! 19. Mimo e wszyscy byli za", my bylimy przeciwko (ten wybr) 20. Postpowanie wbrew (wszyscy i wszystko) nie ma sensu.

Grupy r z e c z o w n i k o w e z p r z y i m k i e m + c e l o w n i k wiczenie 87

Wstaw do kontekstu zdania podane grupy rzeczownikowe: lekarstwo przeciw nadcinieniu, r o d e k p r z e c i w m o l o m (antymolowy), p a s t a p r z e c i w k o paradentozie, tabletki p r z e c i w b l o w i (przeciwblowe), r o d e k p r z e c i w rdzy (antykorozyjny), okulary p r z e c i w s o c u (przeciwsoneczne), s y r o p p r z e c i w kaszlowi, w i a t a p r z e c i w m g l e (przeciwmgielne), k r e m p r z e c i w zmarszczkom (przeciwzmarszczkowy), p a s z c z p r z e c i w d e s z c z o w i (przeciwdeszczowy). 1. Sdz, e oprcz parasola powinna zabra ze sob take . . 2. Co ostatnio boli mnie gardo i kaszl, bd musia znowu pi 3. Co roku wietrz wszystkie rzeczy, ktre s w szafie i kupuj wiey . . 4. Mam chore dzisa i musz uywa 5. Mamy stare auto i co dwa lata nakadamy n a podwozie 6. Po operacji wikszo pacjentw dostaje rne 7. W kadym nowym aucie seryjnie montuje si

134

8. Niestety, lata lec i musz uywa 9. Przy takim upale powinno si nosi 10. Lekarz zaleci mi . cinienie 220 na 90. , bo mam

Przymiotniki implikujce u y c i e c e l o w n i k a

wiczenie

88

Przekszta w podanych zdaniach konstrukcje przyimkowe n a konstrukcje: przymiotnik + celownik. Wzr: Ten sposb bycia jest obcy dla modego pokolenia. Ten sposb bycia jest obcy m o d e m u pokoleniu. 1. Zauwaye, e ten urzdnik jest nieprzychylny dla cudzoziemcw? 2. Sd wydawa si przychylny dla oskaronego. 3. Te rodki chemiczne s przyjazne dla rodowiska naturalnego. 4. Bd yczliwy dla tych biednych ludzi. 5. Jestem przeciwny dla takiego sposobu postpowania. 6. Ewa rozpacza po jego odejciu, bo on by dla niej bliski. 7. On jest niechtny dla tego typu poczyna. 8. Symbole narodowe s drogie dla kadego Polaka. 9. Te cechy charakteru s wsplne dla wszystkich Azjatw. 10. Profesor by zawsze przychylny dla studenckich inicjatyw.

135

wiczenie

89

W miejsce kropek wstaw form celownika wyrazw podanych w nawiasie. Zauwa, e w niektrych zdaniach nie jest moliwe uycie konstrukcji z przyimkiem 'dla\ Wzr: Byem (oni) ...im... wdziczny za okazan mi pomoc. 1. 2. 3. 4. Rzd jest organem administracyjnym podlegym (sejm) Oni mwi, e ty bye winny (wszystko) Nasz dyrektor jest przeciwny (wszelkie zmiany) Somiany zapa" jest chyba wsplny (wszyscy Polacy)

5. Dlaczego jeste nieprzychylny (nasi ssiedzi) ? 6. Czesaw Miosz i Lech Wasa to noblici wspczeni (Wisawa Szymborska) 7. Pod wzgldem rozwoju umysowego jedno dziecko jest rwne (drugie) 8. Jestem (wy) winien rewan za wczorajsze zaproszenie. 9. Sposb przyrzdzania tego dania jest wiadomy tylko (najblisi przyjaciele) 10. Staram si by wierny (zasady) ktre wpoili mi moi rodzice.

136

wiczenia sprawdzajce

Rzeczowniki

przymiotniki

wiczenie

90

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie. Tekst 1 W naszym bloku mieszka kilka starszych samotnych osb i (ci ludzie) trzeba pomc. Na pocztku nie wiedzielimy, j a k to zorganizowa, ale poradzili (my) koledzy z ssiedniego osiedla, ktrzy zorganizowali (swoje starsze osoby) samopomoc ssiedzk. Chodzi o to, e starsi
ludzie n i e ufaj (obcy w o l o n t a r i u s z e )

W zwizku z tym mog (oni) pomc tylko najblisi ssiedzi. Najpierw trzeba zdoby ich zaufanie i dlatego naley przysuchiwa si (to) J a k i e maj problemy. Oni musz (my) uwierzy, e chcemy ofiarowa (kady potrzebujcy) swoj dobr wol i czas. (Nasza pomoc) musi towarzyszy bezinteresowna ch dawania. Aby zapobiec (ewentualne konflikty) , nie mona zmienia przyzwyczaje tych ludzi. Trzeba ich akceptowa wbrew (nasza wrodzona ch) pouczania innych, jak maj y. Tekst 2 Wstaw w miejsce kropek form celownika wyrazw podanych w nawiasie. (Kady mody czowiek) marzy si zrobienie kariery w yciu: (Janek) zostanie naukowcem, (Antoni) osignicie sukcesu w polityce, (Jerzy) zostanie pilotem, (Jzek) zostanie biznesmenem, (Micha) zostanie senatorem, (Krystyna) zostanie stewardes, (Wanda) zostanie nauczycielk, (Ra) zostanie prawnikiem, (Maria) zostanie modelk, (Kinga) zostanie lekark. Natomiast (Adam) i (Ewa) marzy si zaoenie rodziny i posiadanie duo dzieci!

137

Tekst 3
Caritas" jest organizacj charytatywn. Koci patronuje (kada akcja) , ktr podejmuje. Stara si zapobiega (due tragedie yciowe) , do ktrych mogoby doj, gdyby nikt nie pomg (ludzie dotknici) tragedi. W Caritas" pracuj w wikszoci wolontariusze, ktrzy towarzysz (kade przedsiwzicie) , jakie podejmuje t a organizacja. Caritas" pomaga (blini) w kadej sytuacji i dlatego ludzie ufaj (wszystkie jej inicjatywy) ..... i chtnie ofiarowuj pienidze i rzeczy (potrzebujcy) Czsto pomagaa (ofiary) . . . . powodzi, (poszkodowani) w trzsieniu ziemi, (potrzebujcy) wsparcia (inwalidzi wojenni)

Zaimki wiczenie 91

W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy zaimkw podanych w nawiasie. Widzisz t staruszk siedzc na awce? Pomagam (ona) od jakiego czasu w robieniu zakupw. Przedstawi (ja) j mj ssiad, a (on) z kolei powiedziaa o niej pani z Caritasu". Dziki (ona) pomagam jeszcze jednemu panu z naszego bloku. Zaatwiam (on) wszystkie sprawy urzdowe, (on) potrzebna jest take pomoc lekarska, a ty jeste lekarzem i mgby pomc nie tylko (on) , ale i innym (nasi) podopiecznym. Najczciej s to starsi ludzie i czasem broni si przed tak pomoc, ale my podejmujemy decyzje wbrew (oni) , bo wiemy, jak bardzo ta pomoc jest (oni) potrzebna.

Przyimki wiczenie 92

Wstaw do kontekstu zdania waciwy przyimek czcy si z celownikiem. ale Dzieci bardzo czsto swoim rodzicom robi kariery yciowe, ich zaskoczeniu nie zawsze o tym pamitaj. Zdarza si, e temu, o czym zapewniali na pocztku, nie okazuj adnej wdzii

Celownik - Daiue Liczba pojedyncza


Rodzaj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw porzdkowych i jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimki on, ono" Zaimek si"

mski (odmiana eska)

-owi (-6) -U -emu komu? czemu?

dobremu studentowi mojemu koniowi jednemu (poecie) drugiemu (koledze) mojemu kotu jednemu stou dobremu zwierzciu mojemu oknu jednemu muzeum dobrej onie, ksice ""I "" mojej rce, nodze, musze 1 jednej pani > = Msc drugiej nocy j

mu, jemu, niemu


Daem mu. Jemu daem. Przeciw niemu.

nijaki

U lllll -'e -i -y

mnie, mi tobie, ci
Da mi, ci. Mnie, Tobie da. Dziki mnie, tobie. ona

sobie

eski

-ej

jej niej
Daem jej. Jej daem. Przeciw niej.

Liczba mnoga
Rodzaj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw porzdkowych i Jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimek oni, one Liczebniki Liczebniki gwne

2, 3,4

mski

dobiym studentom moim koniom naszym kolegom jednym chopcom

nijaki

-om -im

komu? czemu?

dobrym oknom naszym polom moim zwierztom jednym muzeom dobrym onom naszym matkom moim ksikom jednym paniom

nam wam

im, nim Da im. Im da. Przeciw nim.

dwom, dwu trzem czterem

eski

piciu dwunastu dwudziestu pidziesiciu dwustu trzystu piciuset = C, N, Msc

cznoci, wrcz przeciwnie, czasem robi wszystko tym, ktrzy im pomagali ich sugestiom, podejmuj decyzje, ktre wiod katastrofie. Rodzice jednak nie mog nic temu zaradzi, bo jak mwi przysowie: Jajko mdrzejsze od kury".

Liczebniki wiczenie 93

Napisz sowami liczebniki podane w nawiasie. Tam, gdzie jest to moliwe, utwrz form celownika od liczebnikw zbiorowych (dwoje, troje, itd.). W szpitalu codziennie robi si wiele bada, zabiegw i operacji. Dzisiaj (1) pacjentowi zszyto rozcite kolano, (2) innym usunito lep kiszk, (3) przewietlono zamane koczyny, (4) zaoono gips, (5) przeprowadzono operacj, (12) zrobiono badania n a poziom cukru we krwi, (27) zrobiono morfologi krwi, a (30) zrobiono badania okresowe w przyszpitalnej przychodni.

139

BIERNIK
B i e r n i k jest jednym z czterech najczciej uywanych przypadkw.

Liczba
RODZAJ MSKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki

pojedyncza

porzdkowe

i gwny

'jeden'

kocwk te m a j rzeczowniki rodzaju m s k o o s o b o w e g o , m s k o y w o t n e g o i jest ona rwna kocwce d o p e n i a c z a , np. p a n nasz-ego pan-a, pies - moj-ego ps-a, (e // 0 ) WYJTEK: Formy zleksykalizowane: wyj za m , n a miy B g niektre mskonieywotne: 1) 2) 3) 4) nazwy nazwy nazwy nazwy walut, np. jedn-ego: doar-a, rubl-a, frank-a tacw, np. szybki-ego: walc-a, krakowiak-a, mazur-a marek samochodw, np. drogi-ego: fiat-a, golf-a, mercedes-a papierosw, np. mocn-ego: carmen-a, mars-a

RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, zaimki i liczebniki porzdkowe

p o w s z y s t k i c h spgoskach, np. dobr-e, tani-e, obc-e, wysoki-e, drogi-e 140

z a i m k i 'to, ono, samo' i l i c z e b n i k 'jedno', np. to dziecko, jedn o sowo Rzeczowniki -o, -e, -, -um = M. np. okn-o, morz-e, zwierz-, muze-um Przymiotn iki, zaimki, liczebniki porzdkowe

1. kocwk t m a j rzeczowniki, ktre w M. 1. poj. k o c z s i n a s a m o g o s k -a lub -i, np. ona - moj- on-, sprzedawczyni - now- sprzedawczyni- WYJTEK: t p a n i 2. rzeczowniki m s k o o s o b o w e zakoczone n a -a, np. kolega - dobr-ego koleg-, kierowca - tgi-ego kierowc-
-0

kocwk t m a j rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. n a spgosk, np. mysz - ma- mysz-0, cz - jedn- cz-0

Liczba
RODZAJ MSKOOSOBOWY Przymiotniki, -ych zaimki, liczebniki

mnoga

porzdkowe

i 'jeden'

p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z wyjtkiem % g') i funkcjonaln i e m i k k i c h w M. 1. poj., np. m d r ych, obc-ych; z a i m k a c h : t-ych, wasz y c h , liczebniku: jedn-ych p o s p g o s k a c h m i k k i c h i t w a r d y c h 'k, g' w M. 1. poj. np. tan-ich, nisk-ich, tg-ich; z a i m k a c h : mo-ich, two-ich 141

-ich

RODZAJ MSKOZYWOTNYIMSKONIEYWOTNY -e po wszystkich spgoskach, np. ma-e, tani-e, obc-e, lekki-e, tgi-e; t-e, jedn-e

Rzeczowniki -w t kocwk m a wikszo rzeczownikw m s k o o s o b o w y c h i jest ona rwna kocwce d o p e n i a c z a , np. mo-ich syn-w, t-ych chopc-w 1. rzeczowniki m s k o o s o b o w e zakoczone n a spgoski mikkie, np. nauczyciel - dobr-ych nauczyciel-i 2. rzeczowniki m s k o y w o t n e i m s k o n i e y w o t n e zakoczone n a spgoski: 'k, g', np. p t a k - t-e ptak-i, trawnik - zielon-e trawnik-i, rg - pikn-e rog-i ( // o) 1. rzeczowniki m s k o o s o b o w e zakoczone n a s p g o s k i funkcjonalnie mikkie, np. lekarz - zdoln-ych lekarz-y 2. rzeczowniki m s k o y w o t n e i m s k o n i e y w o t n e zakoczone n a s p g o s k i t w a r d e (wyjtkiem 'k, g'), np. pies - ma-e ps-y, st - drewnian-e sto-y

[-i]

-i, -y//-w z w y c z a j o w o uywa si tych obocznych kocwek w niektrych rzeczownikach zakoczonych n a s p g o s k m i k k i funkcjonalnie mikk, np. sam-ych len-i // leni-w, jedn-ych gospodarz-y // gospodarz-w -e rzeczowniki m s k o y w o t n e i m s k o n i e y w o t n e zakoczone n a spgoski mikkie, funcjonalnie mikkie i niektre na: b, p, w , a take obcego pochodzenia zakoczone n a -ans. np. ko - dobr-e koni-e, w - liski-e w-e, gob - bial-e gobi-e, k a r p - zdrow-e karpi-e, paw - kolorow-e pawi-e, k w a d r a n s - dugi-e kwadrans-e, awans - nasz-e awans-e

RODZAJ NIJAKI Przymiotniki, -e zaimki, liczebniki porzdkowe i jeden'

po wszystkich spgoskach, np. czyst-e, tani-e, du-e, wysoki-e, niski-e, t-e, moj-e, jedn-e

142

Rzeczowniki wszystkie rzeczowniki, np. wysoki-e okn-a, spokojn-e morz-a, dziki-e zwierzt-a, t-e muze-a RODZAJ ESKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe i jeden'

po wszystkich spgoskach, np. czarn-e, tani-e, du-e, lekki-e, dugi-e, t-e, twoj-e, jedn-e Rzeczowniki -y p o s p g o s k a c h t w a r d y c h z wyjtkiem twardych 'k, g' i funkcjon a l n i e m i k k i c h 'cz, sz' np. kobieta - znan-e kobiet-y, ona - nasz-e on-y, rzecz - moj-e rzecz-y, mysz - t-e mysz-y p o s p g o s k a c h m i k k i c h i t w a r d y c h 'k, g' np. pie - wasz-e pien-i, matka - drogi-e matk-i, ksiga - jedn-e ksig-i 1. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. n a -a przed spgoskami m i k k i m i , i f u n k c j o n a l n i e m i k k i m i (z wyjtkiem 'cz, sz') np. ziemia - pikn-e ziemi-e, ra - czerwon-e r-e 2. rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. n a -i, np. pani - drogi-e pani-e, gospodyni - dobr-e gospodyni-e 3. n i e k t r e rzeczowniki zakoczone n a s p g o s k m i k k , np. d - dtugi-e odzi-e, do - adn-e doni-e a l e spowied - wan-e spowiedz-i, odpowied - twoj-e odpowiedz-i, pie - pikn-e pien-i, wi - trwa-e wiz-i) 4. rzeczowniki typu; idea - now-e ide-e, orchidea - bia-e orchide-e, k a m e a - pikn-e kame-e

|~-i]

| -e |

143

Funkcje biernika w zdaniu

Biernik po czasownikach tranzytywnych peni funkcje dopenienia bliszego, np. Nauczyciel uczy dzieci. Biernik czy si bezporednio z czasownikami i jest przez nie implikowany. Lista najczciej u y w a n y c h czasownikw: bada / zbada, bra / wzi, budowa / zbudowa, budzi / obudzi / zbudzi, czu / poczu, czyci / wyczyci, czyta / przeczyta, dawa / da, dostawa / dosta, dostrzega / dostrzec, informowa / poinformowa, je / zje, ka / pooy, kocha, kontynuowa, koczy / skoczy, lubi, mie, obchodzi / obej, obejmowa / obj, obiera / obra, obserwowa / zaobserwowa, ocenia / oceni, odczuwa / odczu, odkrywa / odkry, odwiedza / odwiedzi, oglda / ogldn, opowiada / opowiedzie, organizowa / zorganizowa, osiga / osign, otrzymywa / otrzyma, otwiera / otworzy, pi / wypi, pisa / napisa, paci / zapaci, podejmowa / podj, podnosi / podnie, pozna / poznawa, produkowa / wyprodukowa, przegrywa / przegra, przeprowadza / przeprowadzi, przerywa / przerwa, przewidywa / przewidzie, przygotowywa / przygotowa, przyjmowa / przyj, ratowa / uratowa, reprezentowa, robi / zrobi, rozpoczyna / rozpocz, rozumie / zrozumie, rozwizywa / rozwiza, rzuca / rzuci, skada / zoy, spostrzec / spostrzega, spotyka / spotka, sprawdza / sprawdzi, sprzedawa / sprzeda, stosowa / zastosowa, traci / straci, trzyma, ustala / ustali, umoliwia / umoliwi, uznawa / uzna, wida, widzie / zobaczy, woa / zawoa, wybiera / wybra, wyciga / wycign, wydawa / wyda, wygrywa / wygra, wyjania / wyjani, wykonywa / wykona, wykorzystywa / wykorzysta, wymienia / wymieni, wyraa / wyrazi, wysya / wysa, zabija / zabi, zakada / zaoy, zakoczy, zaatwia / zaatwi, zamyka / zamkn, zatrzymywa / zatrzyma, zauwaa / zauway, zbiera / zebra, zdobywa / zdoby, zmienia / zmieni, zna, znajdowa / znale, zostawia / zostawi C z a s o w n i k i z implikacj wielokrotn: (wybr) UWAGA: Wybr dotyczy zarwno czasownikw j a k i implikacji. Poza tym oprcz waciwej implikacji znajduj si tu take czasowniki, ktre tworz rne jednostki leksykalne i dotycz innych znacze leksykalnych, co zostao graficznie wyrnione gwiazdk, np. *gra Hamleta, *gra w pik, *gra n a flecie 1. bi / zbi (+ B + za + B), dzieli / podzieli (+ B + midzy + B), *gra (+ B), *gra (+ w + B), *gra (+ na + Msc), lubi (+ B + za + B), *prosi (+ B + o + B), *prosi / zaprosi (+ B + n a + B; przeprasza / przeprosi (+ B + za + 144

B) mie (+ B + za + B), traktowa / potraktowa (+ B + jako + B), uwaa (+ B + za + B), uznawa / uzna (+ B + za + B // + N), wybiera / wybra (+ B + na, + B + za + B // + N), *bra / wzi (+ B + za + B) *bra / wzi (+ B + na + B) 2. *dostawa / dosta (+ B + od + D), *dostawa / dostawa (+ B + z + D), ^otrzymywa / otrzyma (+ B + od), ^otrzyma / otrzymywa (+ B + z + D), pisa/napisa (+ B + do + D), sysze/usysze (+ B + od + D), uczy/nauczy (+ B + D), usuwa / usun (+ B + z + D), wkada / woy (+ B + do + D), wyrzuca / wyrzu (+ B + z + D), zabiera / zabra (+ B + z + D), zdejmowa / zdj {+ B + z + D) 3. oddawa / odda (+ B + C), podawa / poda (+ B + C), pokazywa / pokaza (+ B + C), proponowa / zaproponowa (+ B + C), przedstawia / przedstawi (+ B + C), przekazywa / przekaza (+ B + C), przynosi / przynie (+ B + C), przywozi / przywie (+ B + C), przyznawa / przyzna (+ B + C), wrcza / wrczy (+ B + C), zwraca / zwrci (+ B + C) 4. nazywa / nazwa (+ B + N), przezywa / przezwa (+ B + N), zastpowa / zastpi (+ B+ N) 5. dawa / da (+ B + w + Msc.), poznawa / pozna (+ B + w + Msc.), uznawa / uzna (+ B + w + Msc.), znajdywa / znale (+ B + w + Msc.), zapewnia / zapewni (+ B + o + Msc.) P r z e d r o s t k i c z a s o w n i k o w e implikujce uycie biernika: ob-, prze-, wy1. ob-: i - obej (kau), jecha - objecha (miasto), lecie - oblecie (znajomych), le - oble (mrwki), suy - obsuy (klientw) 2. prze-: biec - przebiec (drog), by - przeby (zim), i - przej (park), jecha - przejecha (most), lecie - przelecie (Atlantyk), paka - przepaka (noc), skoczy/przeskoczy (dziur), siedzie-przesiedzie (dzie), spa - przespa (noc), y - przey (wojn) 3. wy-: paka - wypaka (ocen),.siedzie - wysiedzie (pisklta), suy - wysuy (emerytur), sta - wysta (nic) Oznacza n o s i c i e l a s t a n u w z d a n i a c h b e z p o d m i o t o w y c h , np. Mdli mnie. czy s i z c z a s o w n i k i e m za p o r e d n i c t w e m przyimka. A. P r a w i e w s z y s t k i e przyimki c z c e si z b i e r n i k i e m m a j podwjn czliwo, najczciej z n a r z d n i k i e m lub m i e j s c o w n i k i e m , np. Idziemy n a egzamin. (B) - Bylimy n a egzaminie. (Msc) Daem ksiki p o d st. (B) - Ksiki s p o d stoem. (N) UWAGA: W niektrych znaczeniach moliwe jest tylko poczenie z jednym przypadkiem.

145

znaczenie midzy na przestrze miejsce czas nad miejsce (nad wod) przedmiot, temat, cel

przykad W zeszyt midzy ksiki. (Midzy zeszytami le ksiki.) Idziemy na egzamin, grzyby, itp. (Grzyby s na stole.) Jedziemy na tydzie, miesic, itp. Id nad rzek, jezioro, morze, itp. (Jestemy nad morzem.) Pyta o zdanie, wiadomoci, itp. (Mwilimy o tym zdaniu.) Prosi o kaw, herbat, itp. (Mwilimy o kawie.) Adam jest wyszy o gow od niej. Jestem starszy od niego o rok. Id po brata, wod, itp. (Nosiem ubrania po bracie.) Daj te rzeczy pod st. Takswka podjechaa pod dom. (Takswka stoi pod domem.) Szlimy pod wiatr. (Ugina si pod tak wielkim ciarem.) Mieszkam tu ponad rok. Jecha ponad 100 km n a godzin. Ma ponad pidziesit lat. To jest ponad moje siy. Samolot wzbi si ponad chmury. (Samolot lecia ponad chmurami.) Wybieg poza boisko, bram, itp. (By poza boiskiem.) Wyszed przed dom, koci, itp. (Sta przed domem.)

wielko, stopie, miara po pod cel co poniej czego w pobliu czego kierunek + wysiek ponad granica czasu miary wieku natenia przestrzeni poza przed przestrzeni miejsce na zewntrz

146

miejsce, do ktrego Pojechalimy w Tatry, Alpy, itp. skierowana jest czynno (Bylimy w Tatrach.) kierunek, przestrze Patrzy si w gr. (Sta w odlegoci piciu metrw.) cel czynnoci wynik dziaania Poszlimy w odwiedziny. Dom rozpad si w gruzy. (Dom by w gruzach.) dni tygodnia stan psychiczny Spotkamy si w sobot.

za

Wpa w dobry humor. (By w dobrym humorze.) miejsce, do ktrego Pojechalimy za miasto. skierowana jest czynno (Bylimy za miastem.) cel czynnoci Walczy za wolno. (Tskni za wolnoci.) przyczyna czynnoci Przepraszam za spnienie. (Opowiadam si za t a k reakcj.) Dostaem to za darmo,

oznacza przedmiot transakcji

przedmiot odpowieDosta nagrod za wyniki w dzialnoci, kary, nagrody nauce. osoba, przedmiot trzymany co zacznie si dzia po czasie Trzyma mnie za rk. Przyjd za godzin,

B. P r z y i m k i c z c e si tylko z b i e r n i k i e m (pojedyncza implikacja) przez miejsce, przez ktre odbywa si ruch czas trwania czynnoci Szlimy przez most, park, itp. piewalimy przez godzin,

147

sposb czynnoci przyczyna

Rozmawialimy przez telefon. Przezibiem si przez ni.

b e z w z g l d u n a -* Poszlimy na wycieczk bez wzgldu na pogod. ze wzgldu na w z a m i a n za z uwagi na Ze wzgldu n a pogod zrezygnowalimy z wycieczki.

Wynaja mi mieszkanie w zamian za opiek nad swoj babci. Z uwagi n a wiek nie braa udziau w rozmowie.

5. T w o r z y k o n s t r u k c j e przyimek: 'po', 'na' + biernik r z e c z o w n i k a wskazujce na przeznaczenie przedmiotu okrelanego lub granic z a s i g u w przestrzeni, np. jedzenie n a wycieczk, mio po grb 6. Wystpuje p o n i e k t r y c h p r z y m i o t n i k a c h z przyimkami, np. otwarty na pomysy Lista p r z y m i o t n i k w implikujcych u y c i e biernika: a) p r z y m i o t n i k + n a + biernik chciwy, czuy, guchy, akomy, (nie)wraliwy, otwarty, odporny, podatny, wytrzymay, wymienialny, zachanny b) p r z y m i o t n i k + n a + b i e r n i k + za, o + b i e r n i k obraony, wcieky, zy c) p r z y m i o t n i k + o + biernik dbay, oskarony, spokojny, zazdrosny d) p r z y m i o t n i k w s t o p n i u w y s z y m + biernik bogatszy, droszy, wyszy, starszy e) p r z y m i o t n i k + w + biernik bogaty, obfity, brzemienny - f) p r z y m i o t n i k + za + biernik odpowiedzialny

148

A
wiczenia wdraajce
RODZAJ MSKI

a
wiczenie 94 Zamie zdania w liczbie pojedynczej n a zdania w liczbie mnogiej. Wzr: Mam samochd. Mamy s a m o c h o d y . 1. Buduj dom 2. Maluj obraz 3. Konserwuj dach 4. Kupujesz zeszyt? 5. Sprztasz sklep? 6. Czy on kroi chleb? 7. Znalaze dugopis? 8. Miae telefon? 9. Instaluj komputer 10. Ogldam program 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Zrobiem krok Lubi ten park Kup mi lizak Mam plecak Wyrzebi posg Zainstalowae wodocig? Ona sprzta pocig Zorganizujesz przetarg? Wystrzeli pocisk Lekarz zrobi zabieg

1. Kupie kosz? 2. Lakieruj porcz 3. Widziaem ten mecz 4. Mam jeden tysic 5. Podziwiam otarz 6. Wypenia formularz? 7. Ona ma warkocz

8. Spostrzegem krzy
9. Przeczytaam wiersz 10. Idzie wy

1. Przeprosz wujka 2. Odwiedz ssiada 3. Przyjm pacjenta 4. On wybierze dyrektora 5. Widz profesora 6. Spotkaem Francuza 7. Spostrzega kuzyna? 8. Dostrzega policjanta? 9. Zauwayem koleg 10. Ostrzegem dowdc ale tylko -i // -y l u b o b o e z n i e z k o c w k -w 1. Widz swojego nauczyciela 2. Spostrzege tego onierza? 3. Zatrzymaj tego zodzieja! 4. Zaprosiem tego gocia 5. Znasz tego lenia? 6. Poinformowaem listonosza 7. Spotkaa gospodarza? 8. Wybraa lekarza? 9. Syszysz tego faryzeusza? 10. Obudziem tego stra? 1. 2. 3. 4. 5. 1. 2. 3. 4. 5. Upisz tego psa? Nakarm tego kota! . . . Widzisz tego lwa? Wyrzu tego kreta! Zabij tego szczura Usma pstrga Zauwaye tego ptaka? Poka mi tego wilka Zapaem raka Widzisz tego robaka?

1. Przyprowad tego konia 2. Zabij tego karpia 3. Omi tego wa 4. Zastrzel tego zajca 5. Kup tego pudla

150

6. Widzisz tego misia? 7. Rzu tego wa! 8. Mam wia 9. Hoduj gobia 10. Kup maego ososia RODZAJ NIJAKI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Kupi nowe czasopismo Czytam interesujce opowiadanie Skocz to trudne zadanie Przeya wielkie rozczarowanie? Zamwiem danie jarskie Projektuj boisko sportowe Wykorzystaem swoje dowiadczenie Przygotowuj wielkie widowisko plenerowe

9. W s p o m i n a s z o s t a t n i e wito?

10. Speni si moje marzenie RODZAJ ESKI 1. Przeprosiem swoj koleank 2. Reprezentuj firm kosmetyczn 3. Opowiadam star bajk 4. Przygotowaa wielk niespodziank? 5. Zauwayem wielk zmian 6. Rozumiem twoj decyzj 7. Spotkaem twoj siostr 8. Znasz nasz rodzin? 9. Koczysz t prac? 10. Odkryem now restauracj 1. Przeczytaem powie kryminaln 2. Przeyjesz niejedn mio! 3. Znam t wie 4. Kup t klacz! 5. Podtrzymaj t wi! 6. Wykorzystaj t moc! 7. Widzisz t mysz? 8. Pomaluj t d!

9. Zapiewaj t pie! 10. Zapamitaj t myl! wiczenie 95

W miejsce kropek wstaw form biernika podanych wyrazw w liczbie pojedynczej i mnogiej. Wzr: To jest dom. Mam ...dom 1. To jest samochd. Mam 2. To jest plecak. Mam 3. To jest wspmieszkaniec. Mam 4. To jest brat. Mam 5. To jest przyjaciel. Mam 6. To jest pies. Mam 7. To jest poeta. Znam 8. To jest kierowca. Znam 9. To jest go. Mam 10. To jest reporta. Czytam 11. To jest przepis. Znam 12. To jest tygodnik. Czytam . . . . 13. To jest worek. Mam 14. To jest Holender. Znam 15. To jest osio. Widz 16. To jest harcerz. Spotkaem . . . 17. To jest ucze. Pytam 18. To jest pose. Znam 19. To jest karze. Znam 20. To jest czowiek. Widz wiczenie 96 domy...

Odpowiedz n a zadane pytanie. Wzr: Co czytasz? (ksika) ...ksik Co czytacie? 1.(gazeta). . 3. (magazyn) 152 2. (tygodnik) 4. (notatka) ksiki...

5. 7. 9. 11. 13. 15. 17. 19.

(ulotka) (komunikat) . (instrukcja) . . (recepta) (opowiadanie) (nowela) (romans) (list)

6. (artyku) 8. (afisz) . . 10. (przepis) 12. (zadanie) 14. (powie) 16. (dramat) 18. (historia) 20. (reporta)

w i c z e n i e 97 Odpowiedz na pytanie wedug wzoru. Wzr: Co lubisz je? (ja, zupa pomidorowa), (on, ros) J a lubi je .. .zup p o m i d o r o w . . . a on .. .ros... J a k zup lubisz / lubicie / lubi / lubi? 1. (on, barszcz czerwony), (ona, barszcz ukraiski) 2. (my, bulion), (oni, zupa ogrkowa) 3. (ja, krupnik), (ona, zupa grzybowa) 4. (one, chodnik), (oni, zupa jarzynowa) 5. (ty, urek), (ja, zupa kalafiorowa) J a k i e l u b i s z / lubicie / lubi / l u b i je drugie danie? 1. (ja, kotlet schabowy), (on, sznycel wiedeski) 2. (on, kotlet panierowany), (ona, piecze woowa) 3. (my, eskalopki cielce), (oni, gulasz wieprzowy) 4. (ty, gulasz woowy), (ja, wtrbka cielca) 5. (wy, filet z dorsza) (my, ryba po ydowsku)

153

Co lubisz / l u b i c i e / lubi / l u b i pi? 1. (ja, herbata), (ty, kawa) 2. (on, piwo), (ona, woda mineralna) 3. (my, wdka), (oni, wino) 4. (ja, czekolada), (ty, kakao) 5. (my, sok pomaraczowy), (oni, kompot)

wiczenie

98

Odpowiedz na zadane pytania. Uyj w odpowiedzi wyrazw podanych w nawiasie, a rzeczownik zastp zaimkiem. Tam, gdzie to jest moliwe, podaj formy liczby pojedynczej i mnogiej. Wzr: Co robi? (Adam; zbiera; znaczek, moneta, pocztwka) On zbiera znaczki, m o n e t y i pocztwki. Co robi / robi? 1. (Anna; pisa; list, ksika, zadanie) 2. (Wojtek; malowa; obraz, krajobraz, mieszkanie) 3. (Brat; budowa; dom, fabryka, lotnisko) 4. (Mama; podlewa; papro, kaktus, bluszcz) 5. (Kowalscy; kupowa; motek, opata, drabina) 6. (Zbyszek; pali; papieros, cygaro, fajka) 7. (Koleanka; gotowa; zupa, ry, makaron) 8. (Ojciec; je; led, dorsz, pstrg)

154

9. (Siostra; my; okno, podoga, samochd) 10. (Ciocia; szy; koszula, spodnie, bluzka) 11. (Nowiccy; odwiedzi; ssiad, kolega, przyjaciel) 12. (Grzegorz; zdj; paszcz, kurtka, buty) 13. (Nauczyciel; wyjania; matematyka, fizyka, chemia) 14. (Profesor; wygosi; wykad, przemwienie, mowa) 15. (Roman; zda; egzamin, kolokwium, matura) 16. (Dziecko; przeprasza; mama, tato, siostra) 17. (Fachowiec; naprawi; pralka, lodwka, odkurzacz) 18. (Przechodzie; zatrzyma; takswka, autobus, motocykl) 19. (Kowalski; reprezentowa; zwizek, partia, samorzd) 20. (Maria; wysa; paczka, telegram, pienidze) 21. (Syn; oszukiwa; matka, ojciec, koleanka) 22. (ona; stuc; talerz, miska, szklanka) 23. (Ssiedzi; sadzi; pomidory, saata, ziemniaki) 24. (Ssiadki; sia; marchew, kwiaty, trawa) 25. (Robotnicy; kopa; rw, dziura, d) 26. (Turyci; zwiedza; koci, zamek, synagoga) 27. (Student; przeprosi; pani doktor, pan profesor, pani magister)

155

28. (M; wyjani; nieporozumienie, spr, sprawa) 29. (Babcia; przewidzie; upa, burza, huragan) 30. (Policjant; ostrzec; przestpca, zodziej, wizie)

B i e r n i k w funkcji d o p e n i e n i a bliszego wiczenie 99

Odpowiedz na zadane pytania. Uyj w odpowiedzi podanych w nawiasie wyrazw, a nastpnie zapytaj o utworzone zdania. Wzr: Przywiozem (swoje rzeczy) ...swoje rzeczy... Co p r z y w i o z e ? 1. Ssiedzi kupili: (adny pies) (nowe mieszkanie) (nowa wersalka) 2. Obserwuj: (ten czowiek) (to miejsce) (ta dziewczyna) 3. Znaj om a fotografuj e: (swoi rodzice) (mae dzieci) (pikne widoki) 4. Kolega lubi: (teatr dramatyczny) (swoja praca) (swoje koleanki) 5. Podziwialimy: (warszawscy aktorzy) (ci akrobaci) (te widoki) 6. Dyrektor wezwa: (swoja sekretarka)
156

(wszyscy pracownicy) (przedstawiciele zwizkowi) 7. Obudziem: (mj wspmieszkaniec) (mj brat) (swj pies) 8. Otrzymalimy: (wysokie stypendium) (nagroda zespoowa) (specjalne wyrnienie) 9. J u r y wybrao: (najmilsza studentka) (najlepsi kandydaci) (tematy konkursu) 10. Babcia kocha: (swoje dzieci) (mae wnuki) (wszyscy krewni) wiczenie 100

Zamie podane zdania o treci negatywnej na pozytywn. Wzr: Nie speni twoich marze. Speni twoje marzenia. 1. Nie lubi zupy pomidorowej 2. Nie kocham Marka Piotrowskiego 3. Nie kupi tych butw 4. Nie przeczytam tej noweli 5. Nie wybudujemy piknej willi 6. Nie sprzedam swojego auta 7. Nie zobacz tej wystawy 8. Nie zdamy tych egzaminw 9. Nie zaczn tego kursu 10. Nie pokonam tego rywala 11. Nie rozpoczn tej diety odchudzajcej 12. Nie zaprosz rodziny swoich ssiadw 13. Nie poznam twoich znajomych 14. Nie utrzymamy tych dzieci

15. 16. 17. 18. 19. 20.

Nie Nie Nie Nie Nie Nie

ubior tego swetra rozwiemy tych zada zniszcz tych dokumentw zdejmiemy naszych paszczy stworzymy nowej teorii wypij tego koktajlu 101

wiczenie

Podanych w nawiasie najczstszych form polskich nazwisk uyj w formie dopenienia bliszego, a nastpnie zamie je n a stron biern. Wzr: Dostrzegem (Kowalski) ...Kowalskiego... Kowalski zosta d o s t r z e o n y p r z e z e m n i e . 1. Przeprosiem (pan Jaworski, pani Jaworska) 2. Lubimy (pan Nowak, pani Nowakowa) 3. Poinformujesz (pan Pkala, pani Pkalowa) 4. Obserwujecie (pan Janik, pani Janikowa)? 5. Uratowaem (pan muda, pani mudowa / mudzina) 6. Wykorzystalimy (pan Badura, pani Badurowa) 7. Wspomniaem (pan Kociuszko, pani Kociuszko) 8. Usyszaem (pan Wolny, pani Wolny / Wolna) 9. Obmawialimy (pan Ry, pani Rysiowa) 10. Reprezentujemy (pan Stpie, pani Stpie / Stpieniowa)

158

wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimkw: A. on, ona, ono, oni, one' B . j a , ty, my, wy' Wzr: A. Znam (on) ...go... od dawna. On jest mi z n a n y od d a w n a . B. Znasz (ja) ...mnie... od dawna. J e s t e m ci z n a n y od d a w n a . Zamie utworzone zdania na stron biern.

1. Profesor wezwa (ona) . . . do siebie 2. Znalimy (oni) od roku 3. Wspominalimy (one) z przyjemnoci 4. 5. 6. 7. 8. Zaprosie (one) . . . . Odprowadzi (on) . . . Zrozumielimy (oni) . Poegnalimy (on) . . Koledzy wybrali (ona) . na kaw? . do domu . za pno na dworcu na przewodniczc na ku na wakacje

9. Pooy (ono) 10. Wysaem (ona)

B. 1. Przeprosilimy (wy) wczoraj 2. Podejrzewalimy (ty) o zdrad 3. Powitali (my) na lotnisku 4. Zauwayem (wy) n a ulicy 5. Przedstawi (ty) rodzinie 6. Wyrzucili (my) z zaj 7. Zabrali (my) na komisariat 8. Trzymali (wy) w areszcie? 9. Traktowali (ty) powanie? 10. Spostrzegli (my) w ostatniej chwili

159

wiczenie

103

W miejsce kropek wstaw waciw form zaimkw osobowych. Wzr: A. (ona) ...J... to zaciekawio, ale (ja) ...mnie... nie. B. Zrozum (ja) ...mnie... (ty) ...Ciebie... rozumiem, ale (ona) ...jej... nie.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Czy (wy) to zmartwio, bo (my) nie! (ja) to nie dziwi, e on si tak zachowuje, ale (ona) tak! (my) zmartwio to, e nie zda egzaminu, ale (on) nie! (oni) przekonaa t a argumentacja, ale (my) nie. (ona) zaciekawi ten film, ale (on) nie. Znudzia (oni) ta gadanina, ale (my) nie. (on) mdlio po tym sodkim deserze, ale (ja) nie. (ona) mczy katar, a (ja) bolay zatoki. (ty) zera tsknota za dziemi, a (ja) . . . za rodzicami. Mcz (oni) wyrzuty sumienia, a (my) al. nie. nie. nie. nie. nie. nie. nie. nie. nie. nie.

1. Powstrzymaj (oni) ! (oni) powstrzymam, (on) 2. Przekonaj (ja) ! (ty) przekonam, ale (ona) 3. Popro (ona) ! (ona) poprosz, ale (on) 4. Poinformuj (my) ! (wy) poinformuj, ale (oni) 5. Obejmij (ja) ! (ty) obejm, ale (on) 6. Odwied (oni) ! (oni) odwiedz, ale (wy) 7. Zawoaj ( m y ) . . . . . . ! (wy) zawoam, ale (oni) 8. Pociesz (ona) ! (ona) pociesz, ale (on) 9. Przedstaw (oni).. . mnie! (on) . . . przedstawi, ale (ona) 10. Oce (my) ! (wy) oceni, ale (oni) wiczenie 104

W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy zaimkw dzierawczych: swj, mj, twj, jego, jej, nasz, w a s z , i c h (we wszystkich rodzajach). Wzr: Bardzo lubi (mj).. .mojego... kota. Bardzo lubi brata Antka. Bardzo lubi ...jego... brata. 1. Spotkaem wczoraj (twj) 2. Zabralimy do domu (swj) brata. rzeczy.

3. Ubraam sukienk Marii 4. Znam wszystkich (twj) 5. Poprosiem o ksiki Marka 6. Podoba mi si sposb bycia Marty 7. Oddaem (swj) 8. Przechowujemy (wasz) 9. Lubimy (nasz) 10. Poznalicie ju (swj) 11. Poyczyem ssiadom (nasz) 12. Poznaem dziewczyn Wojtka 13. Wspominalimy dowcipy kolegw 14. Widziaam n a meczu (twj) 15. Ubierz (mj) 16. Zauwayem (wasz) 17. Przewidzielimy reakcj (oni) 18. Sprawdziem (wasz) 19. Uratowali (nasz) 20. Zaakceptowali propozycj Zosi wiczenie 105

kolegw.

porcj koledze. listy. nauczycieli. ssiadw? radio.

braci. kurtk. reakcj. rodzicw samochd. ycie.

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimkw wskazujcych: ten, ta, to, ci, te; t a m t e n , tamta, tamto, tamci, tamte. Wzr: Poznajesz ...tych / tamtych... studentw? 1. Zapytalimy 2. Pamitasz 3. Czy widzicie 4. Powiniene ju odda 5. Czy odwiedzilicie ju 6. Zauwaya 7. Przerwaem 8. Zastosowalimy . . . . 9. Przeprowadzilimy . 10. Omwilimy 11. Czujesz 12. Wybierzesz 13. Sprzedalimy nauczycieli. dwch robotnikw? chopca? . . . . ksiki do biblioteki. ssiadw? biedne dzieci? jaow dyskusj. . . . . now metod bada. . . . trudne dowiadczenie, wszystkie wane sprawy. dziwny zapach? . . . . trudne rozwizanie? stare samochody. 161

14. Stracilimy 15. Znam 16. Wykorzystam 17. Postaram si wyjani . . . 18. Przewidziaam 19. Recepcjonista zameldowa 20. Przeprosilicie wiczenie 106

. wietn okazj. ludzi. . . . . twj pomys, nieporozumienie. kopoty. goci. panie?

Zapytaj odpowiednimi zaimkami pytajcymi o podkrelone wyrazy, pamitajc, e: jaki, jaka, jakie, jacy, jakie - pytania o cechy ktry, ktra, ktre, ktrzy, ktre - pytania o wybr czyj, czyja, czyje, czyi, czyje - pytania o wasno Wzr: Oddaem do pralni czarne ubranie. J a k i e ubranie oddae do pralni? 1. Napisaam dugi list 2. Zjedlimy zup pomidorow 3. Poznaam twojego chopca 4. J a n e k ma niebieskie oczy 5. Przeczytaam ju twoj ksik 6. Spogldalimy n a te dziewczyny 7. Speniem ich yczenia 8. Przewidziaem jego reakcje 9. Przeprosilimy tych panw 10. Sprawdzilimy wszystkie dokumenty 11. Zjedlimy dobry deser 12. Lektor upomnia rozmawiajcych studentw 13. Wszyscy ceni uczciwych ludzi 14. W akademiku prowadzilimy dugie, nocne rozmowy 15. Poznaem twojego modszego brata . . . 16. Nauczycielka wyrnia pilne uczennice 17. Kolega zwiedzi najciekawsze zabytki w miecie

162

18. Zastosowalimy wasz metod 19. Spotkaam rodzicw Marka . . 20. Poprosilimy o zimn coca-col

wiczenie

107

Wstaw w miejsce kropek odpowiedni form zaimkw nieokrelonych: jaki, jaka, jakie, jacy, jakie; ktry, ktra, ktre, ktrzy, ktre; czyj, czyja, czyje, czyi, czyje. Wzr: We ksik n a wakacje, we .. .jak... ksik n a wakacje. 1. Czy znasz dobrego hydraulika? 2. Czy przyszo ju z moich dzieci? 3. Czy napisaa ju z zadanych prac? 4. Przyje ju ofert pracy? 5. Wzi rzeczy. 6. Nie podlewasz swoich kwiatkw, a bdziesz podlewa ? 7. Zodziej ukrad torebk. 8. Wypibym chyba herbat. 9. Reprezentuj ich z tych rozmawiajcych ludzi. 10. Kazali nam zoy dokumenty. 11. Wywoali karczemn awantur. 12. Trener musi wybra z nas do tych zawodw. 13. Przyniosy to z tych dziewczt. 14. Musisz wygosi referat n a temat ochrony rodowiska. 15. Zorganizujemy dzisiaj imprez. 16. Widz nogi w swoim ku! 17. Wykorzystali badania do swojej pracy. 18. Czy nie spotkalicie po drodze turystw? 19. Wydaje mi si, e ustalilimy ju terminy. 20. Czy chcesz z moich rolin?

163

wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimkw nieokrelonych: ktok o l w i e k , c o k o l w i e k , j a k i k o l w i e k , j a k a k o l w i e k , j a k i e k o l w i e k , jacykolwiek, jakiekolwiek, ktrykolwiek, ktrakolwiek, ktrekolwiek, k t r z y k o l w i e k , k t r e k o l w i e k , c z y j k o l w i e k , c z y j a k o l w i e k , czyjekolwiek, czyikolwiek, czyjekolwiek. Wzr: Kogo poprosimy o pomoc? .. .Kogokolwiek... 1. Co zjesz n a kolacj? 2. Co chcesz przez to osign? 3. Jakie ubierzesz buty? 4. Ktr dziewczyn zaprosisz? 5. Jakich specjalistw zaprosisz? 6. Czyje proby spenisz? 7. J a k saatk przygotujemy? 8. Co m u powiesz? 9. Czyja decyzj bdzie potrzebna? 10. Czyj podpis j e s t wymagany? . 11. Ktrego z nich zaprosisz? 12. Ktry paszcz m a m na siebie woy? 13. J a k metod m a m zastosowa? 14. Za kogo si przebra n a bal maskowy? 15. W co m a m uwierzy? 16. Ktrych chopcw zaprosisz? 17. Czyje prace bdziesz poprawia? 18. Kogo dzisiaj moesz zastpi w pracy? 19. Czyich rodzicw poprosisz o pomoc? 20. Jakie wino lubisz? j

byle nie sodkie.

164

wiczenie

109

W miejsce kropek wstaw odpowiednia form liczebnikw podanych cyfr. Wzr: Mam (2) ...dwch//dwru... dobrych przyjaci. 1. Znajomi maj (2) chopcw i (1) dziewczynk. 2. Na wycieczce spotkalimy (5) znajomych. 3. Dyrektor wezwa (2) sekretarki i (5) inynierw. 4. Kupiem (2) zeszyty, (2) ksiki i (5) owkw. 5. Policjant zatrzyma (3) mczyzn i (3) kobiety. 6. Kup (1) kurczaka i (4) kotlety. 7. Czekam n a (2) koleanki i (2) kolegw. 8. Znam (1) Francuza, (1) Francuzk, (4) Anglikw i (3) Angielki. 9. Na stole le (3) talerze, (6) noy i (2) yki. 10. Oddaem do biblioteki (2) podrczniki i (5) ksiek. 11. Zamwiem (4) chleby, (2) rogaliki i (5) buek. 12. Ostatnio obejrzelimy (3) dobre filmy i (2) przedstawienia w teatrze. 13. Przeyem w tym roku (2) wielkie mioci i (2) wielkie rozczarowania. 14. Chciaem odwiedzi (3) . . . swoich kolegw, ale po drodze spotkaem (4) innych i poszlimy na kaw. 15. Czy poznajesz na tej fotografii tego (1) mczyzn i te (2) starsze panie? 16. Adam ma (2) . . wspmieszkacw i (3) waletw. 17. Do lekarza czekao (4) studentw i (3) studentki. 18. Lubi swoje (2) psy i (1) kota. 19. Zwiedzilimy ju (4) muzea i (5) wystaw. 20. Poprosiem o (2) piwa i (2) wody mineralne.

165

Wybrane c z a s o w n i k i z implikacj w i e l o k r o t n

wiczenie

110

W miejsce kropek wstaw waciwe formy biernika innych przypadkw. Wzr: A. c z a s o w n i k + B + p r z y i m e k + B, np. Zbi dziecko za kamstwo. B. c z a s o w n i k + B + p r z y i m e k -f D, np. Dostaem opini od profesora. C. c z a s o w n i k + B + C, np. Oddaem k s i k koledze. D. c z a s o w n i k + B + p r z y i m e k + Msc., np. Poznaem Marka w klubie.

Lubi (Marek) Mieli (on) Uznawalimy (oni) Wzilimy (one) Wybralimy (Janek) Uwaalimy (Maria i Agata) za (dobre studentki) 7. Wziem (dziecko) 8. Zaprosilimy (Kowalscy) 9. Uwaali (Malinowski) 10. Mieli (my)

1. 2. 3. 4. 5. 6.

za (szczero) za (chopiec do bicia) za (geniusze) za (Francuzki) n a (przewodniczcy)

n a (plecy) n a (wesele) za (idiota) za (przestpcy)

1. Dostaem (opinia) 2. Otrzymaem (zgoda) 3. Dostalimy (dyplom) 4. Woyem (pienidze) 5. Nauczyciel wyrzuci (ucze) 6. Sdzia usun (publiczno) 7. Zdjlimy (obrus) 8. Zaniosam (bielizna) 9. Przekazaem (pozdrowienia) 10. Zaprosili (my) 166

od (profesor) od (dziekana) . . . . . . od (prezydent) do (szuflada) z (klasa) z (sala) ze (st) do (pralnia) od (znajomi) do (swj dom)

1. 2. 3. 4.

Podaam (obiad) Pokazalimy (Stare Miasto) Przywielimy (prezenty) Babcia przyniosa (zabawki)

(swoje dzieci) . . . . (znajomi) . . . . (caa rodzina) . . . . (swoje wnuki) (najlepsi (nieprzygotowani (swoja dziewczyna) (twoja siostra) (kolega)

5. Komisja wrczya (nominacje) kandydaci) 6. Lektorka zwrcia (uwaga) . . studenci) 7. Przedstawiem (brat) 8. Przekazaem (ta wiadomo) 9. Oddaem (poyczona ksika) . 10. Wytumaczyam (trudna lekcja) (swoje dziecko) D. 1. 2. 3. 4. 5.

Poznaem (Marek) w (klub) Znaleli w (my) (sprzymierzecy) Miaa w (on) (oparcie) Zapewniali (my) o (lojalno) Koleanka zastpowaa (ja) w (praca)

n a (staro)

Biernik w zdaniach bezosobowych oznaczajcych nosiciela stanu wiczenie 111

W miejsce kropek wstaw waciw form podanych zaimkw. Wzr: Boli (ja) ...mnie... w piersiach. 1. amie (ja) 2. Swdzi (on) w kociach. pod opatk. 167

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Daj jaki lek Markowi, bo boli (on) w krzyach. Mdlio (my) po tym tustym obiedzie. Kuo (ja) w plecach. Nie mogli sobie znale miejsca w ojczynie i cae ycie nosio (oni) . . po wiecie! Mrowio (on) w palcach. Dusio (ja) po papierosach, wic przestaem pali. Bolao (one) w stawach. Wodzio (ona) po nocach.

Biernik po przyimkach m i d z y - oznacza miejsce w przestrzeni midzy dwoma obiektami, (w tym znaczeniu uywany z biernikiem duo rzadziej ni z narzdnikiem)

wiczenie

112

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: Midzy (fotel) ...fotel... a (szafa) ...szaf... naley powiesi obraz. 1. 2. 3. 4. Po sztuce midzy (talerze) Posad Adama midzy (babcia) a (dziadek) Nie wkadaj kija midzy (my) Midzy (marchew) a (pietruszka) zasiej koper. Nie wkadaj palca midzy drzwi". Kiedy wejdziesz midzy wrony, musisz kraka tak jak one". n a - oznacza: a) miejsce, do ktrego skierowana jest czynno b) czas c) czy si z czasownikami o rnym znaczeniu d) czy si z rzeczownikami, tworzc grupy oznaczajce cel, przeznaczenie

168

wiczenie

113

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: a) (na + miejsce) W tym tygodniu jedziemy n a (Wybrzee) ...Wybrzee... b) (na + czas) Pojad na (rok) ...rok... do Anglii. c) (na + rne znaczenia) Czekam n a (list) ...list... d) (na + rzeczowniki) Kupiam materia na (sukienka) ...sukienk...

a)
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Dokd pojechali Naczyscy? Na (urlop) Gdzie wyszli studenci? Na (przerwa) Dokd odwieli pani Morozow? Na (badanie) Gdzie pojedziecie n a wakacje? Na (Sowacja) Zamiast do szkoy dzieci poszy n a (wagary) Gdzie pjdziesz po bilety? Na (dworzec) Gdzie wybieracie si dzisiaj wieczr? Na (koncert) Gdzie on wyjeda do pracy? N a (Wgry) Przepraszam ci, ale spiesz si n a (zajcia) W sobot idziemy na (imieniny)

do znajomych.

Dostaam stypendium na (cay rok akademicki) Wpadnij do nas n a (chwila) Poyczyem kaset n a (trzy godziny) Zostalimy u nich na (noc) Dostaem jej notatki tylko na (p godziny) Zamieszkamy tu pewnie na (zawsze) Zaprosili nas na (sobota) Pojedziemy do nich na (weekend) Dostalimy mandat, bo jechalimy 100 kilometrw na (godzina)

10. Musz skoczy prac magistersk na (roda) 1. 2. 3. 4. 5. Na Na Na Na Na ktr ktr ktr ktr ktr przygotowa niadanie? (7:00) . . . . zamwi wizyt u lekarza? (10:30) . idziesz do kocioa? (11:00) si umwilicie? (19:00) masz bilet do kina? (20:15) 169

6. 7. 8. 9. 10.

Na Na Na Na Na

ktr ktr ktr ktr ktr

przyjd gocie? (20:00) kupie bilet do Warszawy? (6:20) nastawi budzik? (5:30) idziesz n a zajcia? (9:15) zwoano posiedzenie sejmu? (10:00)

1. N a ktrego jestecie umwieni? (12 luty) . . . 2. N a ktrego zarezerwowaa samolot? (15 wrzesie) 3. N a ktrego macie bilety do teatru? (20 marzec) 4. N a ktrego zaprosilicie goci? (6 kwiecie) 5. Na ktrego masz wyznaczon operacj? (9 stycze) 6. Na ktrego wyznaczyli ci termin przewietlenia? (10 listopad) 7. Na ktrego wyznaczylicie sobie przeprowadzk? (7 grudzie) 8. N a ktrego wyznaczono ci termin obrony? (20 czerwiec) 9. N a ktrego zamwilicie malarzy? (31 lipiec) 10. N a ktrego macie zamwiony stolik? (27 padziernik) c) 1. Liczymy n a (twoja pomoc) przy przeprowadzce. 2. Wpadnij wieczorem n a (plotki) 3. Zostalimy zaproszeni n a (przyjcie weselne) 4. Dziecko narzekao n a (bl garda) 5. Pracownicy narzekali n a (warunki finansowe) 6. On od lat cierpi n a (astma) 7. Te choruje n a (serce) 8. Magda gniewaa si n a (swoi koledzy) 9. On nigdy nie odway si na (otwarta krytyka) 10. Za namow lekarza, pacjent zgodzi si n a (operacja)

170

d) 1. Na co to s pienidze? (jedzenie, czynsz, wczasy) 2. Jaki to jest krem? (dzie, noc) 3. N a co jest t a ma? (reumatyzm, trdzik, uszczyca) 4. N a co jest ten pojemnik? (chleb, owoce, mieci) 5. Na co jest ten kontener? (butelki, plastik, makulatura) 6. N a co przeznaczone jest to miejsce? (azienka, spiarka, szafa) 7. Na co jest t a pka? (przyprawy, ksiki, bibeloty) 8. Na co jest to pomieszczenie? (biuro, kancelaria, sekretariat) 9. Na co kupia ser? (naleniki, sernik, pierogi) 10. N a co jest ten utwr? (fortepian, skrzypce, orkiestra)

n a d - przyimek ten czy si czciej z narzdnikiem z biernikiem oznacza miejsce: a) w pobliu czego (najczciej wody) b) lokalizujce co powyej czego wiczenie 114

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: Pjdziemy na spacer nad (rzeka).. .rzek... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. W weekendy najczciej jedzimy gdzie nad (woda) Nie chc jecha w zimie nad (morze) Chodmy nad (jezioro) , bo tam jest piaszczysta plaa. Matka si zdenerwowaa, bo dziecko pobiego nad (brzeg rzeki) Dlaczego chodzicie nad (to bajoro) Nie wolno chodzi nad (to urwisko) Dzieci poszy nad (staw) Kobiety poszy nad (strumyk) Burza idzie nad (miasto) Ptaki nadleciay nad (lotnisko) , skoro obok macie basen. , bo mona spa w d. zobaczy dzikie kaczki. z koszami penymi bielizny.

171

o - p r z y i m e k i m p l i k o w a n y przez czasowniki: prosi, stara si, troszczy si, upomina si, zabiega, pyta, martwi si, opiera si, podejrzewa, kci si, sprzecza si, walczy, bi si wiczenie 115

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: Prosz o (maa czarna kawa) ...ma c z a r n kaw... 1. Staram si o (stypendium naukowe) 2. Martwi si o (moja mama) ostatnio troch choruje. 3. By podejrzany o (donosicielstwo) 4. Nie opierajcie si o (ta ciana) wieo malowana! 5. Maria posprzeczaa si z Agat o (wsplny kolega) 6. 7. 8. 9. 10. Nie kcie si o (takie drobiazgi) .' Robotnicy walcz o (podwyka pac) Dzieci biy si o (najlepsze miejsca) Anna troszczy si o (swoi dziadkowie) Pracownicy upominali si o (nagrody jubileuszowe)

, bo

, bo jest

i w klasie.

p o - przyimek ten czy si gwnie z miejscownikiem z biernikiem oznacza: a) cel ruchu, czynnoci b) liczb, warto, cen czego c) w grupie z rzeczownikiem okrela granic zasigu w przestrzeni, kres czasowy wiczenie 116

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: a) Id do kiosku po (gazeta) .. .gazet... b) Ciastka byy pakowane po (10 sztuk) ...dziesi sztuk... c) Brnlimy po (kolana) ...kolana... w wodzie a) 1. Nauczyciel posa ucznia po (matka) 2. Zawsze udaj si po (rada) 172

do babci.

3. Stalimy godzin po (bilety) 4. Zdarzy si wypadek i kto pobieg po (pomoc) 5. Poszedem do stowki po (obiad) dla ssiada. 6. Bylimy w kwesturze po (stypendium) 7. Koledzy przyjechali po (my) samochodem. 8. Byem w kiosku po (warzywa) 9. Policjant sign po (bro) , kiedy przestpca chcia zbiec. 10. Wartownik poszed po (dowdca) 1. 2. 3. 4. Papierosy byy pakowane po (20 sztuk) Ekspedientka wydaa mi reszt po (10 groszy) Wchodzilimy na egzamin po (2 osoby) Poszedem tylko po (1 paczka papierosw) eby nie pali wicej. 5. Czy moe mi pani rozmieni 100 zotych po (10 zotych)
?

1. W nocy napadao niegu po (kolana) 2. Przysiga jej mio po (grb) 3. Mama nalaa mi zupy po (sam brzeg) 4. W tej rzece jest niewiele wody, tylko po (kostki) 5. Mielimy go ju po (dziurki w nosie) 6. Ubawilimy si na tej imprezie po (pachy) 7. Tak byo i bdzie po (wsze czasy) 8. Pola uprawne rozcigay si po (horyzont) 9. Koa furmanki zaryy si w bocie po (osie) 10. Po ostatniej powodzi woda sigaa a po (1 pitro)

173

p o d - czy si przede wszystkim z narzdnikiem z biernikiem oznacza: a) miejsce poniej czego b) kierunek akcji (czasem poczonej z wysikiem) c) wyraenie celu d) blisko czasow wiczenie 117

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: a) Wsu t walizk pod (tapczan) ...tapczan... b) Podszed pod (wiato).. . w i a t o . . e b y zobaczy, ktra godzina. c) Projekt poddano pod (dyskusja) ...dyskusj... d) Byo ju pod (jesie) ...jesie... a) 1. Dojechalimy pod (sam zamek) 2. Nie podstawiaj mu jedzenia pod (nos) 3. Wejd pod (to drzewo) , zmierzymy ci, ile masz wzrostu. 4. Dzieci weszy pod (most) , eby usysze stukot pocigu. 5. Zdarzy si nieszczliwy wypadek, dziecko wpado pod (samochd) 6. Postawimy t szafk pod (okno) 7. Nie mielimy ju si wej pod (ta gra) 8. Naley woy tabletk pod (jzyk) 9. Ssiadka schowaa swoje oszczdnoci pod (bielizna) 10. Zrobio mi si sabo i m wzi mnie pod (rka) b) 1. Popatrz, ten samochd jedzie pod (prd) 2. Napoleon doszed a pod (Moskwa) 3. P a r a moda podesza pod (otarz) 4. Niestety ca drog musielimy i pod (wiatr) 5. Kolega podwiz nas pod (sama brama) 6. Takswka zajechaa ju pod (dom) 7. Mczy mnie jazda pod (soce) c) 1. Dziecko oddano pod (moja opieka) 2. Przestpc oddano pod (sd) 174

3. Robi wszystko pod (moje dyktando) 4. Musimy ten projekt odda pod (gosowanie) 5. We pod (rozwaga)

wszystkie 'za i przeciw'.

d) 1. Naczyski bdzie ju mia pod (pidziesitka) 2. Kiedy miaa pod (szedziesitka) wysza trzeci raz za m. 3. Byo ju pod (wieczr) . . , kiedy do mnie zadzwoni. 4. Spotkajmy si pod (koniec miesica) 5. Zadzwoni pod (moja nieobecno) .

p o n a d czciej wystpuje z narzdnikiem z biernikiem oznacza przekroczenie granicy czasu, miary i natenia czynnoci wiczenie 118

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: Pracowalimy ponad (sia) .. .siy... 1. Egzamin pisalimy ponad (2 godziny) 2. Nie dodam niczego nowego ponad (to) o czym ju wiesz. 3. Nic nie ceni bardziej ponad (dobro i sprawiedliwo) 4. Nie ma wygodniejszego ka ponad (moje wasne) 5. Jecha z szybkoci ponad (100 kilometrw) godzin. 6. On n a pewno ma ju ponad (osiemdziesitka) 7. Nie widzielimy si ponad (10 lat) 8. Mam tego do! On wykorzystuje mnie ponad (miara) 9. Na spotkanie z Papieem przyszo ponad (milion) . . pielgrzymw. 10. Nie ma nic lepszego ponad (biay ser)

na

175

p o z a - najczciej czy si z narzdnikiem z biernikiem oznacza kierunek n a zewntrz, albo dalszy ni wyznaczony punkt > wiczenie 119

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: Sdzia wykluczy zawodnika poza (boisko).. .boisko... 1. 2. 3. 4. Zosta wyrzucony poza (nawias spoeczny) Wyjechalimy poza (miasto) , eby troch odpocz. Dziecko wybiego poza (brama podwrka) Stra graniczna wywioza ich poza (granica pastwa)

5. Nie mg porusza si dalej ni poza (obrb wsi)

p r z e d - czy si przede wszystkim z narzdnikiem z biernikiem uywany rzadziej i oznacza miejsce n a zewntrz, do ktrego kierowana jest czynno wiczenie 120

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: Wszyscy wyszli przed (blok).. . b l o k . . e b y zobaczy fajerwerki. 1. Kelnerzy wynieli stoliki i krzesa przed (kawiarnia) 2. Wszystko, co byo na stole, postawi przed (siebie) 3. Wysza przed (dom) , eby sprawdzi, czy id ju zaproszeni gocie. 4. Przed (ona) lea stos prac do poprawy. 5. Zszed przed (brama) i tam czeka n a swoj dziewczyn.

176

przez - jedyny przyimek czcy si tylko z biernikiem. Oznacza: a) miejsce, przez ktre odbywa si ruch b) czas trwania czynnoci c) sposb przebiegu czynnoci d) przyczyn czynnoci wiczenie 121

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: a) Soce zagldao przez (okno) ...okno... b) Pracowalimy przez (cay dzie) ...cay dzie... c) Sucham muzyki przez (radio) ...radio... d) Spniem si do pracy przez (nasza komunikacja) ...nasz komunikacj...

1. 2. 3. 4. 5.

Brama bya zamknita i musielimy przechodzi przez (pot) Blok by tak zbudowany, e wszystko byo sycha przez (ciana) . . . . Przepynlimy kajakiem przez (jezioro) Nie moglimy przejecha przez (most) , bo by w remoncie. Przeskocz przez (ta kaua)

1. Bya t a k gadatliwa, e moga mwi przez (cay wieczr) 2. Ziemia zostaa skaona i przez (kilka lat) nie bdzie mona jej uprawia. 3. Przez (chwila) nie wiedziaem, o czym oni mwi. 4. Przez (tydzie) nie mogam wychodzi z domu. 5. Remont mostu bdzie trwa przez (cae trzy miesice)

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Rozmawialimy bardzo dugo przez (telefon) . . . . Czasowniki odmieniaj si np. przez (osoby) . . . . Rzeczowniki odmieniaj si np. przez (przypadki) Miaem k a t a r i mwiem przez (nos) On na wszystko patrzy przez (palce) ona co noc mwia przez (sen) 177

7. Czasem miejemy si przez (zy) 8. Widziaem was jak przez (mga) d) 1. 2. 3. 4. 5. 6. Poznalimy si przez (przypadek).. Stracia przez (on) szans n a zwycistwo. Obmawiaa j przez (zazdro) Przezibiem si przez (te przecigi) w pracy. Spniem si na zajcia przez (korek) Jestem tak zmczona, ze wszystko leci mi przez (rce)

w - czy si gwnie z miejscownikiem z biernikiem oznacza: a) miejsce, do ktrego kierowana jest czynno, implikacja przez czasowniki ruchu b) przedmiot czyjego dziaania c) cel, skutek jakiej czynnoci d) czas, szczeglnie w + dni tygodnia e) w + nazwy gier i dyscyplin sportowych wiczenie 122

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w bierniku. Wzr: a) Weszlimy w (boto)... boto... b) Uderzyem si w (gowa).. .gow... c) Szklanka rozbia si w (drobne kawaki) ...drobne kawaki... d) Spotkamy si w (pitek) .. .pitek... e) Zagramy w (bryd) .. .bryda... a) 1. 2. 3. 4. 5.

Poszlimy w (wysokie Tatry) Prowokatorzy weszli w (tum) Pika wpada w (rodek) Koledzy poszli w (strona) Odjecha w (sina dal) Go w dom, Bg w dom Im dalej w las, tym wicej drzew

basenu. parku.

178

b) 1. Zainwestowalimy w (obligacje pastwowe) 2. Teciowie wczyli si w (budowa naszego domu) 3. 4. 5. 6. Polityka mnie denerwuje i niepotrzebnie si w (ona) angauj. Spieszyem si i nie mogem wda si z nim w (rozmowa) Mecz by bez wyrazu, dopki napastnicy nie wkroczyli w (akcja) . . . . Mj syn wda si w (bjka) z chopakami z naszego podwrka. 7. Twoja reakcja wprawia mnie w (zdumienie) 8. Nie wierz w (cuda) i wiem, e on si nie poprawi.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. d) 1. 2. 3. 4. 5.

Bombardowanie obrcio miasto w (popi) Uderzyem si w (okie) Przeciwnik zada m u cios w (brzuch) Ucaowaem j w (policzek) Kula trafia go w (samo serce) Spojrzelimy w (gra) , skd dochodzi ten niezwyky dwik. Wartownik odda strza w (powietrze) Ofiara wypadku bya ranna w (noga)

On w (dzie) Umwili si w (samo poudnie) W (sobota) W (tydzie) Uporalimy si w (mig)

pi, a nocy pracuje. pojedziemy n a wie. zrobilimy remont mieszkania. ze wszystkim

e)
1. 2. 3. 4. 5. On nigdy nie gra w (karty) Czy umiesz gra w (pika nona) Popatrz, j a k oni piknie graj w (siatkwka) Nie mog gra w (koszykwka) Zagrajmy w (oczko) ? ! bo jestem za niski.

179

za czy si z narzdnikiem, dopeniaczem i biernikiem w poczeniu z biernikiem okrela: a) czas i miejsce b) wskazuje n a objekt objty dziaaniem c) sposb i cel czynnoci d) rne znaczenia

wiczenie

123

Uyj wyrazw podanych w nawiasie w bierniku. Wzr: a) Przyjd za (chwila) ...chwl... b) Odpowiadam za (to dziecko) ...to dziecko... c) Trzymali si za (rka) .. .rk... d) Czy ty mnie masz za (wariat) ...wariata...?

1. Wyjedam za (granica)

i wrc dopiero za (miesic)

2. Zajcia zaczynaj si za (kwadrans) 3. Za (rok) o tej porze bd ju po wszystkich egzaminach. 4. Ktra godzina? Za (20:50) 5. Wyjechalimy za (miasto) i zaczo pada. 6. Schowa si za (drzewo) 7. Nauczyciel wyrzuci ucznia za (drzwi) 8. Posadzili mnie za (biurko) i kazali urzdowa.

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Nie mog za (oni) Gwarantuj za (swoi wsppracownicy) Przeprosiem za (spnienie) Odpowiadam za (organizacja pracy) Zapaciem mandat za (przekroczenie szybkoci) Bylimy im wdziczni za (pomoc) Matka wstydzia si za (swj syn) Dzikowali n a m za (opieka)

odpowiada.

w biurze.

nad ich dziemi.

1. Wypacili nam wynagrodzenie za (praca) 2. Musiaem zapaci za (egzamin poprawkowy) 180

3. Ucze dosta ocen niedostateczn za (ze zachowanie) Nie oddam im tej ksiki za (adne skarby) onierze walczyli za (ojczyzna) z caym powiceniem. Wznielimy toast za (pomylno) solenizanta. On nie ma rozumu za (grosz) 8. Za (nic) . . nie zmieni swojego zdania! nie zrezygnuj z tego pomysu! 9. Za (Bg) ,, a je za (2) 10. Pracuje za (1) d) 1. Wszyscy uwaaj go za (wielki specjalista) 2. On uchodzi za (ekspert) w swoim rodowisku. 3. Twj kolega powinien posuy ci za (przykad dobrego zachowania) , e proponujesz mi tak transakcj? 4. Masz mnie za (dure) 5. Czy przebierzesz si za (kominiarz) na balu maskowym? 4. 5. 6. 7.

wiczenie

124

W miejsce kropek wstaw odpowiednie okrelenie czasowe w bierniku: przez c h w i l , dzie, tydzie, miesic, itp. p o n a d c h w i l , dzie, tydzie, miesic, itp. n a c h w i l , dzie, tydzie, miesic, itp. za c h w i l , dzie, tydzie, miesic, itp. w // w e p o n i e d z i a e k , wtorek, rod, itp. Wzr: To byy wspaniae wakacje. Przyjedziemy t u znowu .. .za rok... 1. W pojedziemy n a wycieczk do Zakopanego. 2. W Zakopanem bylimy tylko 3. Mylaem , e to dzwonek do drzwi, ale to dzwoni telefon. 4. Nad morzem bylimy . .' , bo prawie 35 dni. 5. Prosz poczeka, dyrektor powinien wrci 6 jechalimy, a nocy odpoczywalimy. 7. Czy mgby mi poyczy swojego dugopisu? 8. Mj ulubiony serial telewizyjny jest zawsze 9. Bdc w Grecji n a wakacjach wypoyczylimy auto 181

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Niestety ju mamy egzamin. W tym roku bd mie urlopu. Spotkamy si znowu ! Dostaam stypendium naukowe Nie mielimy pogody, bo lao. Zwykle gotuj jajka tylko Cieszymy si, bo ju bd wakacje! Lekarze nie mogli przeprowadzi operacji, bo pacjent mia gorczk. 18. Kup mleko w tekturowym opakowaniu, bo ono ma termin wanoci. 19. W cigu caego tygodnia byem zajty, ale mam nadziej, e odpoczn. 20 po wyjciu ze szpitala, poczua si troch lepiej.

bez wzgldu na w z a m i a n za - przyimki zoone. cz si tylko z biernikiem, z uwagi na


s

wiczenie

125

Wstaw do kontekstu zdania zaimki: b e z w z g l d u na, w z a m i a n za, z u w a g i na. Wzr: Zdecydowa si kupi ten samochd ...z u w a g i na... dobr cen. 1. Marek wyjecha na wakacje sprzeciw rodziny. 2 due zanieczyszczenie powietrza zalecano pozostanie w domu. 3 okazan im pomoc zaprosili mnie na weekend. 4. Daem mu now maszyn do pisania stary komputer. 5. Pojedziemy n a wycieczk pogod. 6. Nie mogli przeprowadzi operacji podeszy wiek pacjenta. 7 panujce upay zabroniono jazdy duym samochodom ciarowym. 8. Nie pacili czynszu opiek nad staruszk. 182

9. Musz im to powiedzie 10. Rodzice dali dzieciom pienidze na lody za pomoc w ogrdku.

ich spodziewan reakcj.

Przymiotniki implikujce u y c i e b i e r n i k a
>

wiczenie

126

Zastp podane zdania struktur: przymiotnik + na + biernik. Uyj nastpujcych grup: czuy n a muzyk, g u c h y n a proby, a k o m y n a sodycze, w r a l i w y n a c u d z e cierpienie, otwarty n a n o w e pomysy, o d p o r n y n a choroby, p o d a t n y n a przezibienie, w y t r z y m a y n a bl, z a c h a n n y n a p i e n i d z e , n i e w r a l i w y n a krytyk. Wzr: Chce mie duo pienidzy. J e s t c h c i w y n a p i e n i d z e . 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Nie moe patrze na cierpienia innych. Nie syszy, jeeli go o co prosz. Nigdy nie choruje. Nic sobie nie robi z krytyki. Skory do realizacji nowych pomysw. Wzrusza go muzyka. atwo si przezibi. Znosi kady bl. Pragnie mie jak najwicej pienidzy. Lubi wszystko co sodkie. 127

wiczenie

Zastp podane zdania strukturami: dbay o dom, oskarony o kradzie, spokojny o przyszo, zazdrosny o d z i e w c z y n ; obraony n a cay wiat, zy n a Marka, s k u t e c z n y na przezibienie; obfity w witaminy, b r z e m i e n n a w skutki; o d p o w i e d z i a l n y za u c z n i w . Wzr: Ten lek pomoe n a kaszel - . - J e s t p o m o c n y n a kaszel. 1. Nauczyciel ma obowizek troszczy si o swoich uczniw. 2. Owoce maj duo witamin. 183

3. Podjem decyzj, ktra bdzie miaa konsekwencje. 4. Nie boj si przyszoci. 5. Nie lubi, kiedy koledzy interesuj si moj dziewczyn. 6. 7. 8. 9. 10, Ludzie mwi, e on to ukrad. On jest czowiekiem, ktry dba o swj dom. Czosnek pomaga przy przezibieniu. - . . . . Gniewam si na Marka. Nie rozmawia z caym wiatem". -

184

wiczenia sprawdzajce
Rzeczowniki i przymiotniki

A
wiczenie 128 W miejsce kropek wstaw w bierniku wyrazy podane w nawiasie. W (najblisze wakacje) odwiedz (moi koledzy) , ktrzy wyjechali na studia do Wrocawia. Planowaem (ten wyjazd) od dawna, ale na jego (realizacja) przyszo mi czeka bardzo dugo, bo albo miaem (waniejsze sprawy) n a gowie, albo nie miaem do pienidzy na (ta podr) Teraz wreszcie mam (czas) i wyjad w (nadchodzcy weekend) Mam zamiar jecha pocigiem pospiesznym, bo nie sta mnie na (ekspres) Poprosz (ojciec) eby mnie podwiz rano na (dworzec) Przed dworcem m a m spotka (mj kolega) , ktry obieca mi, e pojedzie razem ze mn. Sdzimy, e przy okazji odwiedzin (koledzy) zwiedzimy (Wrocaw) i (okolice) Pobyt we Wrocawiu zaplanowalimy n a (trzy dni) i m a m y nadziej, e to n a m wystarczy.

Zaimki wiczenie 129

W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy zaimkw podanych w nawiasie. Na wiosn wszyscy koledzy z mojej grupy s jacy inni. Adam spotka (swoja) Zosi. Widywa (ona) ju wczeniej, ale dopiero ostatnio zwrci n a (ona) specjaln uwag. Cigle (ona) gdzie zaprasza i praktycznie wcale si ze sob nie rozstaj. Agata zakochaa si w Zbyszku, koledze z naszej grupy. Nie wiem, dlaczego dopiero teraz wpad jej w oko", bo znaa (on) od dwch lat. Marysia take zwrcia uwag na (on) chocia przedtem (on) specjalnie nie lubia. Roman z Markiem polubili Ew i Mart. Czsto n a 185

(one) patrz i chcieliby (one) zaprosi na dyskotek, ale m a j chyba konkurentw w Edku i Jasiu. One chyba bardziej (oni) lubi ni Romana i Marka. Kady kogo lubi, tylko (ja) nikt nie lubi!

Przyimki

wiczenie

130

Wstaw do kontekstu zdania odpowiednie przyimki czce si z biernikiem. Tekst 1 Wszyscy kibice czekali niecierpliwie dug planu, mecz mia si zacz
w a n y mecz, bo mieli gra

rozpoczcie meczu. Wekwadrans pita. By to bardzo

pierwsze miejsce w lidze. Duo kibicw

nie miao biletw, ale mimo to przyszli stadion w nadziei, e uda im si dosta stadion bez biletw pi pita trybun weszli zaproszeni gocie, a wkrtce potem pyt boiska wybiegli zawodnicy. Druyny zaczy gra jedenastk, ale po piciu minutach jeden z naszych zawodnikw faulowa i do koca meczu musieli gra dziesitk szczcie przeciwnicy byli sabi, bo w przeciwnym razie przegralibymy bardzo wysoko koniec meczu stadion nadcigna burza, i lao dziesi minut. Sdzia nie przerwa meczu i niestety minut przed kocem strzelili n a m gola. Tekst 2 Zostaem zaproszony imieniny do mojej koleanki Magdy. Pocztkowo zaprosia goci szst, ale potem zmienia . . . . . . . sidm dzie jej imienin pokciem si z Ani, moj dziewczyn. Pogniewaa si mnie, ale nie wiedziaem co, bo nic zego nie zrobiem. Przeprosiem j j e d n a k i poszlimy zakupy. Na zakupach omal nie pokcilimy si po raz drugi to, co kupi prezent Magdzie. J a proponowaem srebrn broszk, a Ania 10 zotych droszy piercionek. Oczywicie kupilimy piercionek, b o j a nie lubi si kci i wszystko ceni sobie spokj. Ustalilimy, e ona zapakuje piercionek jaki adny papier, a j a pjd Rynek i kupi kwiaty. Czekalimy dugo . . . . . . . tramwaj i zostao nam mao czasu to, eby si przebra wieczr. W kocu wzilimy takswk i zajechalimy dom Magdy punktualnie o sidmej.

186

Biernik - Accusative Liczba pojedyncza


Rodzj Kocwki rzeczownikw -a Przymiotniki, zaimki liczebniki porzdkowe i Jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimki osobowe

Zaimok lip"

mskoosobowy mskoywotny (odmiana eska) mskonieywotny

-ego (-)
-0

dobrego studenta dobrego konia dobrego (poet) jednego (koleg)

on jego, go, niego mnie (mi) ciebie, ci


Widz go. Jego widz. Patrz na niego.

y
-i
-0 nijaki

kogo? co?

dobry st Zna mnie, ci. drugi li ,> = M Mnie, ciebie zna. mj, jeden li J Patrzy na mnie, ciebie. dobre okno moje pole

si siebie ono My si.


Szed przed siebie

-O
-e - -um

-e

> =M
jedno zwierz drugie liceum _J

je, nie
Widz je. Je widz. Patrz na nie.

eski -0

dobr on jedn kawiarni moj kolacj * drug pani jedn noc

ona j, ni
Widz j. J widz. Patrz na ni.

Liczba mnoga
Rodzaj Kocwki rzeczownikw Przymiotniki, zaimki liczebniki porzdkowe i jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimki osobowe Liczebniki 2, 3, 4 Liczebniki gwne

mskoosobowy

-w -i

-y
mskoywotne i nieywotne

-ych -ich kogo? co?

dobrych studentw moich kolegw jednych nauczycieli drugich lekarzy dobre koty moje owki moje konie jedne talerze jedne okna moje pola dobre zwierzta

oni

ich, nich
Widz ich. Ich widz. Patrz na nich

=D

dwch dwu, trzech czterech =D dwa, trzy cztery


Liczebniki gwne od piciu cz si z Dopeniaczem.

-y
-i -e -a

nas was = D, W =M

one je, nie


Widz je. Je widz. Patrz na nie.

= M, W

nijaki

eski

-y
-i -e

-e

dobre ony moje ksiki drogie panie jedyne kawiarnie

dwie, trzzy, cztery


= M, W

Tekst 3
Wybieram si wtorek koncert do filharmonii. Zwykle koncerty s pitki, ale w tym tygodniu jest jeden koncert dodatkowo. Oczywicie, najpierw pojad moj dziewczyn, z ktr umwiem si pitnacie szsta przed jej domem. Bdziemy mie jeszcze troch czasu wypicie maej kawy i krtk rozmow. Ostatnio widzielimy si niedziel, a wic nie rozmawialimy ze sob cae dwa dni! Ciesz si to nasze spotkanie, chocia wiem, e jak zwykle troch si posprzeczamy, kto ma zapaci kaw, bo ja zapaciem ju bilety koncert wszystko, lubi te nasze sprzeczki, bo zgodnie z przysowiem: Kto si lubi, ten si czubi"!

Liczebniki

wiczenie

131

Napisz sowami liczebniki podane w nawiasie. W akademiku mieszka duo cudzoziemcw. Na pierwszym pitrze mieszka (5) Amerykanw, (4) Amerykanki, (3) Wochw i (2) Woszki. Na drugim pitrze mieszka (2) Niemcw, ( 5 ) Niemek, (3) Francuzki i (8) Francuzw. Na trzecim pitrze mieszka (10) Koreaczykw i (1) Koreanka. Na czwartym pitrze mieszka (7) Japoczykw, (6) Japonek i (2) Chinki. Na pitym pitrze mieszka (12) Czechw i (9) Sowakw. Na ostatnim pitrze mieszka (5) Szwedw i (5) Szwedek.

187

NARZDNIK

N a r z d n i k naley do przypadkw uywanych czciej ni celownik czy woacz, ale rzadziej ni pozostae.

Liczba

pojedyncza

RODZAJ MSKI I NIJAKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

wysok-im okn-em, czyst-ym morz-em RODZAJ ESKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

powieci- 188

Liczba
RODZAJ MSKI, NIJAKI I ESKI Przymiotniki, -ymi zaimki, liczebniki

mnoga

porzdkowe

p o spgoskach t w a r d y c h (z wyjtkiem 'k, g*) i funkcjonalnie mikkich, np. dobr-ymi, obc-ymi, nasz-ymi, jedn-ymi p o s p g o s k a c h m i k k i c h i t w a r d y c h 'k, g', np. tan-imi, lekk-imi, drog-imi, mo-imi, two-imi, swo-imi

-lmi

Rzeczowniki -ami//(-mi) Poza kilku wyjtkami z kocwk -mi: nasz-ymi b r a m i , two-irai d z i e m i , t-yini l u d m i , jedn ymi przyjacimi, ow-ymi k s i m i , such ymi limi, mtod-ymi k o m i , star-ymi k o m i wszystkie pozostae m a j rzeczowniki maj-ami, np. dobr-ymi pan-ami, t-ymi pol-ami, now-ymi ksik-ami UWAGA: Z p o w o d u duej regularnoci narzdnik jest przypadkiem, ktry n i e s t w a r z a w i k s z y c h p r o b l e m w w d o b o r z e o d p o w i e d n i c h kocwek, zarwno w liczbie pojedynczej jak i mnogiej. Std wiczen i e d r y l o w e d o t y c z t y l k o t y c h w y r a z w , w k t r y c h z a c h o d z , znan e z r e s z t z p o p r z e d n i c h p r z y p a d k w , alternacje.

189

Funkcje narzdnika w zdaniu

o r z e c z n i k w y r a o n y r z e c z o w n i k i e m , np. Adam jest Polakiem. Ewa zostanie n a u c z y c i e l k . Czasowniki, p o k t r y c h w y s t p u j e w tej funkcji, to: by / bywa, sta si / stawa si, zosta / zostawa, okaza si / okazywa si, robi si / zrobi si d o p e n i e n i e dalsze lub w y r a e n i a a d w e r b a l n e wyraajce: a) n a r z d z i e czynnoci: np. Zwykle pisz dugopisem. Do pracy jed a u t e m . b) czas czynnoci: np. Wstaem w c z e s n y m rankiem. Zachorowa j e s i e n i . c) m i e j s c e czynnoci: np. Szlimy u l i c Floriask. Jechalimy p o l n drog. d) p r z y c z y n l u b skutek: np. Bylimy oczarowani grami. Zarazi mnie gryp. e) s p o s b czynnoci: np. Patrzy k t e m oka. piewa b a r y t o n e m .

rzadziej d o p e n i e n i e blisze: np. Rada Ministrw rzdzi krajem. Policjant kieruje r u c h e m . Czasowniki, p o k t r y c h w y s t p u j e w tej funkcji, to: kierowa, rzdzi, zarzdza, rozporzdza, administrowa, dowodzi, powozi

wystpuje po przyimkach i wyraeniach przyimkowych: znaczenie pooenie w przestrzeni wyznaczonej przez dwa obiekty wyrnienie z ta przedmiot wyboru osb, rzeczy kto, co otoczone z zewntrz przykad St stoi midzy fotelami.

midzy

By najwyszy midzy nimi. Wybieraj midzy m n a nim. Pszczoy latay midzy kwiatami.

190

przedzia, granica czasu n a d (ponad) miejsce powyej czego miejsce w pobliu czego wskazuje n a przedmiot, temat tego, co oznacza wyraz okrelany czas (pory dnia) pod miejsce poniej czego miejsce w pobliu czego przyczyna, wpyw n a dzianie si oznacza zarzdzanie, opiek, nadzr, ochron oznacza zagroenie kar, ograniczenie czego warunkiem tworzy wyraenia obejmujce: imiona, tytuy, nazwy poza miejsce dalsze ni pooenie przedmiotu wyczenie z zasigu wskazuje n a obiekt nie objty negacj przed miejsce osoby, przedmiotu kolejno w przestrzeni i czasie

Przyjd midzy pit a szst. Samolot lecia nad miastem. Dzieci bawiy si nad rzek. Dyskutowa nad projektem. Wrci nad ranem. Pies siedzia pod stoem. Dom pod lasem. Upad pod naporem tumu. Dziecko pod opiek matki. Zeznawa pod przysig.

Koci pod wezwaniem w. J a n a . Spdza czas poza domem. Spotykali si poza prac. Nie znam nikogo poza tob. Stalimy przed domem. Sza przed nami.

okrela adresata czynnoci Wstydzi si przed nami. granica czasu czas wzgldem czego, co dziao si wczeniej Obudziem si przed pit. We lekarstwo przed obiadem.

191

okrela osob towarzyszc Chodz z Markiem. cel czynnoci element czego Pojecha z wizyt. Chleb z masem.

stan towarzyszcy innemu Mwi z wysikiem, stanowi przedmiot dziaania za Ostronie z ogniem!

miejsce z tyu kogo, czego Sta za mn. kolejno czasowa, przestrzenna podstawa czego przedmiot uczu Szli jeden za drugim, Weszli za okazaniem zaproszenia. Tskni za ni.

P r z y i m k i zoone: w porwnaTen rok w porwnaniu z t a m t y m r o k i e m by bardzo niu z adny. w zwizku z zgodnie z W zwizku z c h o r o b nauczyciela nie byo zaj, Zgodnie z u m o w bank wypaci mi odsetki.

5.
p o c z a s o w n i k a c h , ktre implikuj tylko narzdnik: i n t e r e s o w a si, np. Czy interesujesz si filmem? z a j m o w a si, np. On zajmuje si kolportaem gazet. o p i e k o w a si, np. Mama opiekuje si babci. t r u d n i si, np. Ten modzieniec trudni si h a n d l e m narkotykw. o t a c z a si, np. Maria zawsze otacza si artystami. p o s u g i w a si, np. W pracy posuguj si k o m p u t e r e m .

p o c z a s o w n i k a c h , ktre implikuj n i e tylko narzdnik: ruszy np. Ruszy rk. Ruszy rk. cieszyc si np. Ciesz si n o w y m komputerem. Ciesz si z n o w e g o komputera. (narzdnik) (biernik) (narzdnik) (z + dopeniacz)

192

i / c h o d z i

np.

Id u l i c Jagiellosk. Id przez u l i c Jagiellosk. Id do ulicy Jagielloskiej.

(narzdnik) (przez + biernik) (do + dopeniacz)

UWAGA: Ze wzgldu n a du ilo takich czasownikw nie podaje si wicej przykadw. Uywa si ich natomiast w wiczeniach.

w y s t p u j e p o n i e k t r y c h przymiotnikach; p r z y m i o t n i k + z + narzdnik: identyczny, jednoczesny, obyty, spokrewniony, sprzeczny, zaprzyjaniony, zaznajomiony, zbieny, zgodny, zwizany

193

wiczenia wdraajce

wiczenie

132

Uyj w narzdniku podanych rzeczownikw rodzaju mskiego. Wzr: a) stopie - ...stopniem... b) osio - ...osem... d) db - ..dbem... c) wrg - ...wrogiem... a) alternacja bez lew szew mech dzie e // 0 (jednosylabowe) len sen eb-. pies kiekupiec - . . . ojciec - . . . modzieniec starzec - . . dworzec - .

(p'//p)

(d // d) (p' // p) (m' // m)

(k'//k) (p'//p) . (c' // c) (rz // r) (rz // r)

alternacja e // 0 chopiec Niemiec wieniec Mielec wzorzec marzec -

(rz // r) (rz // r)

ale b e z alternacji (jednosylabowe) wiec spec alternacja e //0 (+ alternacja k // k') poniedziaek czwartek rozsdek kubekprzypadek stoekale bez alternacji (k // k') czowiekciek alternacja e // 0 roen bben194

piec -

wtorek pitek - . dziadek Maciek odek -

wiek stekbazen Niemen {rzeka)

ale b e z alternacji fenomenalternacja e // 0 stycze wizie sierpiegrudzie kwiecie ale bez alternacji grzebiestrumie le odcie alternacja e // 0 rubel pude pukielfigielkartofel pdzel stempel -

Niemen (nazwisko)

(p'//p) (d // d) ( //1)

wrzesieucze stopieogie -

(p'//p) (g' // g)

kamie - , pomie piercie korze bbel cyrkielwgiel szmugiel kufelwrbel weksel -

(k'//k) (gV/g)

(k'//k) {g // g) (g' // g)

ale b e z alternacji (wszystkie z przyrostkiem -iciel // -yciel) nauczyciel zbawiciel - . dorczyciel poza tym: fotelIzrael - . . . . chmiel - . . . alternacja e // 0 diabekube wze karze kufer lukierHolender przyjaciel oskaryciel -

fortel Hel- . kisiel posePaweszczygie (rz // r) (k'//k) plaster- . arbiter - . minister 195

(g' // g)

magister Luter szwagier ale bez alternacji numer kawalerinynier fryzjer b) alternacja kozio kocio ale bez alternacji dzicio ywio chochoc) alternacja narddowd d ogrdstwzrale b e z alternacji szczeg d) alternacja zbwzgldwidnokrg rzdkrggobale b e z alternacji tysic pienidzprdsd196 // // o o // 0

(g' // g)

belfer majster cukier jubiler serbohater deser -

(k' // k)

( // z) ( //1)

osio -

( // s)

anio aposto gruczo-

rozwdKrakw koci wieczrpowrtros-

(g U g') (g//g) (b//b')

bddbw kbjastrzb-

(b//b')

miesic zajcpajkid-

(k//k')

kt zarzd pogld trd rzd -

.. ..

przegldwstrzs posgmosidz -

(g//g')

wiczenie

133

Uyj w narzdniku podanych rzeczownikw rodzaju eskiego, a) alternacja wies wesz marchew stgiew cerkiew b) alternacja sl d ale b e z alternacji: podr c) alternacja ga // // o powd md - . e // 0 pe cze chorgiew agiew( // 0 ) (g // g; w // w') (g'//g; w / / w ' )

(w // w') (g H g; w // w 5 ) (k' // k; w // w')

wiczenie

134

W miejsce kropek wpisz form narzdnika liczby mnogiej, pamitajc, e podstawow kocwk jest tam kocwka -ami, natomiast kocwk -mi m a j tylko niektre rzeczowniki. konie gocieprzyjaciele ksia koci nici licie pienidzebracia dzieci donie gazie-

( // )

(e // ; 1 //1)

//-ami 197

N a r z d n i k w funkcji orzecznika w y r a o n e g o r z e c z o w n i k i e m wiczenie 135

Odpowiedz n a pytanie, uywajc nazw narodowoci podanych w nawiasie. Wzr: Kim jeste? (Polak, Polka) J e s t e m Polakiem, Polk. Kim jestecie? (Polacy, Polki) J e s t e m y Polakami, Polkami. 1. Kim jeste? (Francuz, Francuzka) Kim jestecie? (Francuzi, Francuzki) . 2. Kim jeste? (Grek, Greczynka) Kim jestecie? (Grecy, Greczynki) 3. Kim jeste? (Niemiec, Niemka) Kim jestecie? (Niemcy, Niemki) 4. Kim jeste? (Amerykanin, Amerykanka) Kim jestecie? (Amerykanie, Amerykanki) 5. Kim jeste? (Czech, Czeszka) Kim jestecie? (Czesi, Czeszki) 6. Kim jeste? (Rosjanin, Rosjanka) Kim jestecie? (Rosjanie, Rosjanki) . 7. Kim jeste? (Szwed, Szwedka) Kim jestecie? (Szwedzi, Szwedki) 8. Kim jeste? (Bugar, Bugarka) Kim jestecie? (Bugarzy, Bugarki) 9. Kim jeste? (Chiczyk, Chinka) Kim jestecie? (Chiczycy, Chinki) 10. Kim jeste? (Wgier, Wgierka) Kim jestecie? (Wgrzy, Wgierki) 11. Kim jeste? (Koreaczyk, Koreanka) Kim jestecie? (Koreaczycy, Koreanki) 12. Kim jeste? (Japoczyk, Japonka) Kim jestecie? (Japoczycy, Japonki) 13. Kim jeste? (Anglik, Angielka) Kim jestecie? (Anglicy, Angielki) 14. Kim jeste? (krakowianin, krakowianka) Kim jestecie? (krakowianie, krakowianki) 15. Kim jeste? (paryanin, paryanka) Kim jestecie? (paryanie, paryanki) 198

wiczenie

136

Odpowiedz na pytanie uywajc w odpowiedzi nazw zawodw podanych w nawiasie. Podmiot zdania zamie n a zaimek. Wzr: Czym jest twj ojciec? (lekarz) On j e s t lekarzem. 1. Czym jest twj brat? (pisarz) 2. Czym jest twj kuzyn? (mechanik) 3. Czym jest twoja mama? (gospodyni domowa) 4. Czym jest twoja siostra? (lektorka) 5. Czym jest twj wujek? (krawiec) 6. Czym jest twoja ciotka? (ksigowa) 7. Czym jest twj dziadek? (inynier) 8. Czym jest twoja teciowa? (lekarka) 9. Czym jest twj te? (chirurg) 10. Czym jest twoja ssiadka? (nauczycielka) 11. Czym s twoi koledzy? (artyci) 12. Czym s twoje koleanki? (aktorki) 13. Czym s twoje przyjaciki? (dziennikarki) 14. Czym s twoi znajomi? (sprzedawcy) 15. Czym s te dziewczyny? (studentki) 16. Czym s ci panowie? (profesorzy) 17. Czym s ci chopcy? (uczniowie) 18. Czym s blondynki? (kelnerki) 19. Czym s te panie? (urzdniczki) 20. Czym s te dzieci? (przedszkolaki)

wiczenie

137

Uyj podanych w nawiasie wyrazw w narzdniku. Wzr: Ewa zostaa (moda babcia) .. .mod babci... 1. 2. 3. 4. 5. Mj brat jest (dobry lekarz) Moja siostra bdzie (nieza pielgniarka) Adam okaza si (mdry chopiec) Ala staa si (okropna plotkarka) Ona jest (moja ssiadka) 199

6. Karol okaza si (miy wpmieszkaniec) 7. J a n e k by (jedyny kandydat) 8. Ania w dziecistwie bya (agresywne dziecko) 9. 10. 11. 12. 13. 14. Babcia jest (dobra niaka) Kolega jest (stypendysta rzdowy) Oni s (znani aktorzy) Kobiety bywaj (dobre nauczycielki) Po roku praktyki zostali (dobrzy fachowcy) Wczorajsi przyjaciele okazali si (dzisiejsi wrogowie)

15. Dopiero po rozwodzie rodzice stali si (dobrzy przyjaciele) 16. Przy bliszym poznaniu okazay si (sympatyczne koleanki) 17. Nie wiem, dlaczego moi znajomi stali si (niemie snoby) 18. Cholerycy bywaj (surowi ojcowie) 19. Ssiedzi okazali si cakiem (przyjemni ludzie) 20. Psy s (wierni przyjaciele)

N a r z d n i k w funkcji d o p e n i e n i a d a l s z e g o a) narzdzia wiczenie czynnoci 138

Odpowiedz n a pytanie: Co robisz? Wzr: Czym Piotr jecha do Warszawy? (pocig) .. .Pocigiem... 1. Pisz list (piro, dugopis, owek) 2. Czyszcz buty (pasta, szczotka, szmatka) 3. Bawi si (lalka, mi, pika)

200

4. Czesz si (grzebie, szczotka) 5. Jem obiad (yka, n, widelec) 6. Myj gow (mydo, szampon) 7. Kopi d (opata, kilof) 8. Smaruj chleb (maso, margaryna, smalec) 9. Zamiatam podog (miota, szczotka) 10. Rysuj obraz (kredka, owek, wgiel) 11. Handluj (towary przemysowe) 12. Przykrcam rub (rubokrt) 13. Lakieruj podog (lakier, pdzel, emalia) 14. Orz (pug, traktor, konie) 15. Obieram ziemniaki (obieraczka, n) 16. Kosz traw (kosa, kosiarka) 17. Obcinam paznokcie (noyczki, obcki) 18. Grabi licie (grabie) 19. Podlewam kwiatki (woda, nawz) 20. Trzepi dywany (trzepaczka, kij)

201

wiczenie

13

Odpowiedz na pytania, uywajc w odpowiedzi rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: Czym Piotr jecha do Warszawy? (pocig) .. .Pocigiem... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Czym przyjechaa do szkoy? (tramwaj) Czym Adam dojeda do pracy? (autobus) Czym wrcilicie wczoraj do domu? (takswka) Czym odwioze Ew? (auto) Czym jechalicie n a Kasprowy Wierch? (kolejka) Czym wozicie cegy? (taczka) Czym przywielicie siano? (wz) Czym jedzi Roman? (golf) Czym podrowalicie po Polsce? (fiat) Czym wyjechalicie n a gr? (winda) Czym Adam pojecha do centrum? (trolejbus) Czym jedzilicie po Londynie? (metro) Czym jedzilicie zim w grach? (sanie) Czym lubisz jedzi? (motocykl) Czym chcesz lecie do Pragi? (LOT) Czym jedzisz po miecie? (rower) Czym Ania jedzie co Wiednia? (kolej) Czym jedzisz na zajcia? (pitka) Czym jedzi Kowalski? (maluch) Czym jedzi to dziecko? (hulajnoga)

b) czasu

czynnoci 140

wiczenie

Uyj w narzdniku podanych wyrazw dotyczcych okrelenia czasu. Wzr: Poszedem spa (pna noc) .. .pn noc... 1. Spotkamy si (wieczr) 2. Obudziem si (blady wit) 3. Czsto budz si (noc) 202

4. J a k mam ochot, to (czas) 5. Wspominalimy stare lata (dugie zimowe wieczory)

id do opery.

6. Jechalimy (dni i noce) suchalimy bajek babci. 7. (Wieczory) ! 8. Rodzice zwykle chodz na spacer (popoudnia) 9. Zawsze (godziny) dyskutujemy o polityce. 10. Ta sprawa cignie si ju (lata) 11. Czasem nie widujemy si (tygodnie) 12. Dziecko jest chore i nie pi (cae noce) 13. Dziadek moe opowiada o wojnie (miesice) 14. Zwycizca wyprzedzi innych zawodnikw (kilka sekund) 15. Kiedy ci sysz, to (chwile) miechem. 16. Dzieci (cae dni) mam ochot wybuchn siedz przed telewizorem.

U w a g a : Zakres uycia tych struktur jest ograniczony. W tej samej funkcji i znaczeniu wystpuj formacje z przyimkami lub implikowane czasownikami. Np. Nie spaem przez ca noc. Ciesz si kad propozycj.

c) okrela

miejsce, przez 141

ktre odbywa

si jaki

ruch

wiczenie

Odpowiedz na pytanie uywajc w odpowiedzi rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: Ktrdy szlicie? (droga) Szlimy drog. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ktrdy Ktrdy Ktrdy Ktrdy Ktrdy Ktrdy Ktrdy szed Janek? (las) sza Ania? (wwz) szy dzieci? (korytarz) sza dziewczynka? (cieka) szed pochd? (aleja) szlicie? (park) szede? (pobocze) 203

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Ktrdy szy dziewczyny? (bulwar) Ktrdy szli turyci? (przecz) Ktrdy szed staruszek? (chodnik) Ktrdy jecha samochd? (autostrada) Ktrdy jechalicie? (tunel) Ktrdy jechae? (miasto) Ktrdy jechalicie? (obwodnica) Ktrdy jecha autobus? (ulica) Ktrdy jechalicie? (Wisostrada) Ktrdy jechaycie? (Trasa W-Z) Ktrdy jechae na rowerze? (pole) Ktrdy przesza mysz? (dziura) Ktrdy wszede? (okno) 142

wiczenie

Dokocz zdania, uywajc wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Do dworca naley i (ulica Floriaska ) . . .ulic Floriask... 1. Lubi chodzi (brzeg morza) 2. Do Warszawy pojedziemy (droga szybkiego ruchu) 3. Nie lubi chodzi (wskie cieki) 4. Rzadko jed (ta autostrada) 5. W grach naley chodzi (wyznaczone szlaki) 6. Na drug stron ulicy mona przej (przejcie podziemne) 7. W nocy jest niebezpiecznie i (ciemny park) 8. Jed do domu (dusza, ale wygodniejsza droga) 9. Nieprzyjemnie jest chodzi (ten ciemny tunel) . . 10. Zawsze chodz po miecie (utarte szlaki) 11. Krety chodz (te same tunele) 12. On zawsze (krte drogi) do celu. 13. Pielgrzymi szli (polne drogi) 204

dochodzi

14. Bardzo trudno jechao si (te kocie by) 15. Czasem musimy jedzi (okrne trasy) 16. Zawsze wychodzimy (tylne drzwi) . . . 17. Zjedziemy w d (ta nowa nartostrada) 18. Codziennie jedziemy (Aleje Trzech Wieszczw) 19. Latem zawsze pywamy (mazurskie jeziora) 20. Rodzice nie pozwalaj n a m chodzi (wasne drogi)

Uwaga: W niektrych przykadach t sam tre mona przekaza za pomoc struktury z przyimkiem, np. Nieprzyjemnie jest przechodzi przez ten ciemny tunel (przez + biernik).

d) okrela przyczyn wiczenie 143

lub

skutek

Wstaw do kontekstu zdania wyrazy podane w nawiasie. Wzr: Bylimy rozczarowani (gry) .. .grami... 1. 2. 3. 4. 5. 6. Rodzice martwili si (crka) Krytyk zbywa (lekcewaenie) Niepewno i niemiao pokrywa (agresja) Zjednywaa sobie ludzi (umiech) Zawsze ya (zudzenia) W towarzystwie wyrnia si (dobre maniery)

7. Bylimy rozczarowani (premiera) 8. Zostalimy zaskoczeni (gocinno) 9. Boj si, e on skoczy (zawa) 10. Trudno wszystkiego dochodzi (rozum) 11. Trudnoci naley przezwycia (wytrwao) 12. Czasem jestem zdziwiony jego (zachowanie) . 205

13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Zaraziem si od niego (grypa) Odznacza si (solidno i sumienno) Negocjacje skoczyy si (niepowodzenie) Niczego (zo) nie dokonasz. Wyprawa w gry skoczya si (katastrofa) Moje starania o now prac skoczyy si (fiasko) Nauczyciel powinien cechowa si (cierpliwo i wyrozumiao) . . . .

20. Student powinien cechowa si (pracowito i pilno)

e) okrela

sposb 144

wiczenie

Wstaw do kontekstu wyrazy podane w nawiasie. Wzr: Patrzy n a nas (kt oka).. .ktem oka... 1. N a przyjciu wino lao si (strumienie) 2. Dym z ogniska unosi si (kby) 3. Ludzie napywali (grupki) 4. Staa co nas (bok) 5. Harcerze maszerowali (czwrki) 6. Naleaem do rodziny (dusza i ciao) 7. onierze (setki) opuszczali pole bitwy. 8. J a n e k sta (twarz) do drzwi. 9. W powietrzu pachniao (wiosna) 10. Siarka palia smoka (ogie) 11. N a spotkaniu wyborczym ziao (nuda) 12. W nocy rozmawialimy ze sob (szept) 13. Magda piewa (sopran) 14. Adam piewa (bas) 15. Patrzy na mnie (wilk) 16. Plotka (wrbel) wyleci, powraca (w) 17. Ojciec (dawny zwyczaj) zaczyna obiad (modlitwa) 18. Powinien to zrobi (mig) 206

19. Dzieci szy n a wycieczk (pary) . . . . 20. Egzamin ustny zdawalimy (dwjki)

N a r z d n i k w funkcji d o p e n i e n i a bliszego

wiczenie

145

Wstaw do kontekstu wyrazy okrelajce obiekt czynnoci. Wzr: Dyrektor dobrze kieruje (przedsibiorstwo) .. .przedsibiorstwem... 1. Prezydent sprawiedliwie rzdzi (kraj) 2. P a n Kowalski zarzdza (nasze gospodarstwo) 3. Stangret powozi (bryczka) 4. Genera dowodzi (armia) 5. Pod nieobecno ojca syn administrowa (majtek) 6. Mama dobrze gospodarowaa (pienidze) 7. Kolega wietnie kierowa (auto) 8. Kapitan statku steruje (okrt) 9. Profesor kierowa (prace magisterskie) 10. Pilot sprawnie kierowa (samolot) 11. Ojciec rzdzi (dom) 12. Marek sterowa (kajak) 13. Dyrygent dyrygowa (orkiestra) 14. Premier kieruje (prace rzdu) 15. Bank rozporzdza (nasze oszczdnoci) 16. Nauczyciele kieruj (uczniowie) 17. Sekretarka rzdzi (biuro) 18. Uczeni kieruj (prace badawcze) 19. Starsze rodzestwo rzdzi (modsze rodzestwo) . 20. Dyletanci administruj (ta fabryka) Uwaga: Powysza funkcja narzdnika moe by zastpiona struktur w stronie biernej.

wiczenie

16

W miejsce kropek wstaw zaimki wskazujce: ten, ta, to, ci, te, tamten, tamta, tamto, tamci, t a m t e w narzdniku. Wzr: Czy bdziesz mieszka z (ten).. .tym... koleg? 1. Czy bye ju z (to) u lekarza? 2. Z (ten) czowiekiem lepiej nie zaczynaj. 3. Czy rozmawialicie z (tamci) chopcami? 4. Dziecko ucieszyo si (ta) zabawk. 5. Przyszlimy razem z (tamte) koleankami. 6. Wol pisa (tamto) pirem. 7. Spotkamy si przed (tamten) budynkiem. 8. Kolejka ustawia si przed (ta) kas. 9. Nie zadawaj si z (ci) chopcami. 10. Stan w kolejce za (tamta) dziewczyn. 11. Pod (ta) ksik ley twj zeszyt. 12. Zgadzam si z (ten) panem. 13. Poza (te) rzeczami niczego wicej nie kupiem. 14. Za (tamten) budynkiem jest poczta. 15. Midzy (to) a (tamto) zdaniem jest dua rnica. 16. Zatrzymaj si przed (tamta) bram. 17. Nie chciabym pracowa z (ci) ludmi. 18. W tym roku nie bd mieszka z (te) koleankami. 19. Spacerowalimy z (tamci) kolegami po parku. 20. Wybieraj midzy (ta) . . . . a (tamta) propozycj. wiczenie 147

W miejsce kropek wstaw narzdnik odpowiedniego zaimka osobowego: ja, ty, on, ona, my, wy, oni, one. Wzr: Czy rozmawia ju z (ty) .. .tob... twj profesor? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 208 Czy pjdziesz ze (ja) Wrciem do domu razem z (oni) Czy pojedziecie z (my) Czy z (wy) Pjdziesz z (on) Czy rozmawiaycie ju z (oni) do kina? w Tatry? rozmawia profesor? na kaw? o wycieczce?

7. Ona interesuje si (on) 8. On mieszka ze (ja) 9. Pojad z (oni) 10. Zatacz z (on) 11. Czekaem na pocig razem z (oni) 12. Lubi z (ty) 13. W przyszym roku bd z (ona) 14. Rektor przywita si z (my) 15. Czy spotkalicie si z (oni) 16. Poszam z (ona) 17. Zamienilimy z (one) 18. Spacerowalimy z (oni) 19. Lubi z (ona) 20. Pjdziesz z (oni) wiczenie 148

od dawna. w akademiku. do Warszawy. nastpnego walca. rozmawia. mieszka. przed aul. na dworcu? n a obiad. par zda. po parku. taczy. na zakupy?

W miejsce kropek wstaw narzdnik zaimkw dzierawczych: mj, twj, jego, jej, swj, nasz, w a s z , ich; moi, moje, twoi, twoje, s w o i , swoje, nasi, nasze, wasi, w a s z e . Wzr: Byem w kinie z (moja) ...twoj... mam. 1. Spotkaem si z (twoi) 2. Byam na dyskotece z (twj) 3. Czy poznalicie si ju z (wasz) 4. Pojechaem do pracy (swj) 5. Martwi si (wasze) 6. Ona opiekuje si (swoi) 7. Bylimy na spacerze z (nasi) 8. Id na spacer z (mj) 9. Adam taczy ze (swoja) 10. Pokciem si z (twoja) 11. Poznajcie si z (nasi) 12. Zatrzyma si przed (nasz) 13. Wol opiekowa si (twoje) 14. Musicie przyj ze (swoje) 15. Rodzice interesowali si (moje) 16. Zachwycam si (moja) kolegami w miecie. przyjacielem. wspmieszkacem? samochodem. zdrowiem. rodzicami. nauczycielami. psem. kuzynk.. siostr. lektorami. domem. dzieckiem. pracami. postpami w nauce. ssiadk. 209

17. 18. 19. 20.

Kieruj si zawsze (wasze) Cieszylimy si (twoje) Nie mog porozumie si ze (swoi) Umwilimy si z (wasi) 149

. . . dobrem. . sukcesami. . rodzicami, przyjacimi.

wiczenie

Odpowiedz na zadane pytania, uywajc w odpowiedzi zaimkw nieokrelonych w formie negatywnej: nikt, nic, aden, adna, adne, adni, adne. Wzr: Czy ukrywasz si przed kim? Nie, p r z e d nikim s i nie u k r y w a m . 1. Czy on z kim wsppracuje? 2. Czy bie si z jakim koleg? 3. Czy pokcia si z jak koleank? 4. Czy rozmawialicie z jakimi cudzoziemcami? 5. Czy spotkalicie si z jakim zrozumieniem? 6. Czy z kim polemizowae? 7. Czy porozumiae si z jak nauczycielk? 8. Czy oni si czym interesuj? 9. Czy poegnaa si z wszystkimi? 10. Czy oni wsppracuj z jakimi specjalistami? 11. Czy przykrya czym pice dziecko? 12. Czy bya z kim w kinie? 13. Czy on si w kocu oeni z ktr z tych dziewczt?

210

14. Czy skontaktowalicie si z ktrym z tych profesorw? 15. Czy rozmawialicie z ktrym z tych kandydatw? 16. Czy przywitae si z kadym z tych chopcw? 17. Czy zaprzyjania si z ktr ze swoich wspmieszkanek? 18. Czy czym si zdenerwowae? 19. Czy przed kim uciekalicie? 20. Czy opowiedzielicie si za jak hipotez?

wiczenie

150

W miejsce cyfr umieszczonych w nawiasach wstaw odpowiedni liczebnik porzdkowy w narzdniku. Wzr: Na wakacjach spotkaem si z twoj (1).. .pierwsz... dziewczyn. 1. On by moim (2) ojcem. 2. Adam jest naszym (3) dzieckiem. 3. Mohammad by (1) studentem irackim w Krakowie. 4. Bank PKO jest midzy (4) a (5) przystankiem tramwajowym. 5. Zwrc ci te pienidze przed (30) 6. Wyjedamy n a wakacje przed (15) lipca. 7. Alkoholu nie sprzedaje si dzieciom przed (18) rokiem ycia. 8. Przyjedziemy co Warszawy midzy (10) a (11) wrzenia. 9. Musisz zdy przed (7) rano. 10. Rozkad jazdy zmieniono przed (23) gr, za (7) 11. Za (7) 12. Zosia bya (6) 13. Studenci otrzymuj stypendium midzy (8) a (9) maja. rzek y... dziewczynk w rodzinie. kadego miesica. 211

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Musimy si spotka dzisiaj przed (12) Zawodnik musia odpocz przed (3) Nikt nie chcia wystartowa z (13) Za (3) Musisz odpocz przed (2) Prosz si zatrzyma przed (14) Wszystko to dziao si przed rokiem (1000)

rund. numerem. razem na pewno si uda. egzaminem. numerem.

wiczenie

151

W miejsce kropek wstaw liczebniki zbiorowe: dwoje, troje, czworo,... dziesicioro, nieokrelone: kilku, kilka, kilkoro, kilkunastu, kilkan a c i e i rzeczowniki w narzdniku.
Uwaga: patrz odmiana i wiczenia na s. 279-280.

Wzr: Przyjani si z (dwoje, niewidomi)...dwojgiem niewidomych... 1. Mieszkam z (troje, Rosjanie) 2. Razem z (kilku, koledzy) n a wagary. 3. Przywitaem si z (czworo, staruszkowie) 4. Bylimy na wycieczce z (kilkoro, dzieci) 5. Nastolatek popisywa si przed (kilkoro, rwienicy) 6. Byam na wakacjach z (kilkanacie, koleanki) 7. Przed (kilkanacie, lata) w Moskwie. 8. Poszlimy w gry z (kilkoro, turyci) 9. Zajmowaem si (troje, sieroty) 10. Korespondowaem z (czworo, Niemcy) 11. Sdzia rozmawia z (kilkunastu, wiadkowie) 12. Kot bawi si (kilka myszy) 13. Przed (dwoje, nowoecy) podr polubna. 14. Nie mogem sobie poradzi z (kilkanacie, zadania) byem

poszedem

bya

212

15. Dyrektor siedzi za (dwoje, drzwi) 16. Przed (dwoje, pastwo) zadania. 17. Midzy (troje, chuligani) bjka. 18. J a d na leczenie z (picioro, niemowlta) 19. Babcia miaa urwanie gowy z (dziesicioro, wnuki) 20. Mielimy zajcia z konwersacji z (dwoje Anglicy)

stoj wielkie . . wybucha

wiczenie

152

W miejsce kropek wstaw w narzdniku liczebniki zbiorowe: obaj, oba, obie, oboje, obydwaj, obydwa, obydwie, obydwoje i rzeczowniki podane w nawiasie.
Uwaga: p a t r z o d m i a n a i wiczenia n a s. 280-281.

Wzr: J a d n a wakacje z (obaj, bracia).. .obu // oboma brami... 1. Jedziemy do Parya z (oboje, dziadkowie) 2. Przyjani si z (obydwaj, wspmieszkacy) 3. 4. 5. 6. 7. 8. Przywitaem si z (obie, panie) Wyjad do teciw z (oboje, dzieci) . . Nie mog si pogodzi z (obie, opinie) Rozmawiaam z (obie, koleanki) . . . Mama wstawia si za (obaj, synowie) Policja zainteresowaa si (obaj, przestpcy)

9. Jestem zainteresowany (oba, dziea sztuki) 10. 11. 12. 13. 14. Spotkamy si u nich z (obydwoje, Nowakowie) Prokurator zajmuje si (obie, sprawy) Poznaem si z (obydwaj, Francuzi) Bawiam si z (obie, dziewczynki) Byem u weterynarza z (oba, psy) 213

15. Midzy (obydwaj, wspmieszkacy) wybucha ktnia. 16. Czuj respekt przed (oboje, rodzice) 17. Widuj si z (obydwie, nauczycielki) 18. Musz si skonsultowa z (obaj, profesorowie) 19. Zaprzyjaniam si z (obie, lektorki) 20. Nie poradzisz sobie z (oba, obowizki)

Narzdnik po przyimkaeh i wyraeniach przyimkowych wiczenie 153

Wstaw odpowiednie do kontekstu przyimki: midzy, nad, pod, przed, za, p o z a oznaczajce miejsce, gdzie si co znajduje. Wzr Wypadek zdarzy si ...poza... miastem. 1. Fotel postawimy szaf a oknem. 2 stoem powiesimy lamp. 3 oknem s kaloryfery. 4. Pies zwykle ley stoem. 5 kiem wisi portret rodzicw. 6 naszym oknem rozpociera si pikny widok. 7. Czy wiesz, kto mieszka niej nami? 8. Pitro wyej nami jest puste mieszkanie. 9. Nie mam garau i parkuj domem. 10. Stowka znajduje si dwoma akademikami. 11. Lubimy spdza wakacje jeziorem. 12. Wypadek zdarzy si Krakowem. 13. Oni mieszkaj Kopcem Kociuszki. 14 naszymi oknami rosn pikne drzewa. 15 Wawelem y kiedy smok. 16. Kawiarnia znajduje si rogiem ulicy. 17. Odlego tymi dwoma oknami jest okoo metra. 18. Niebezpieczne jest zostawianie klucza wycieraczk. 19 tymi grami jest granica polsko-sowacka. 20 grami lasami ya pikna krlewna.
214

A wiczenie

Wstaw odpowiednie do kontekstu przyimki; midzy, nad, pod, poza, przed, za oznaczajce relacj ogln i czasow. Wzr: By zdenerwowany .. .przed... spotkaniem. 1. Ostatni dzie wyborami nie wolno ju prowadzi adnej agitacji. 2. Zawsze miaem duy respekt ojcem. 3 rzdami dyktatorskimi zwykle ludziom yje si le. 4 okiem babci dziecku nic si nie stanie. 5. Wstydzi si swoimi kolegami. 6. Plotki szybko rozchodz si ludmi. 7. Przyszed si poegna wyjazdem. 8. Spotkamy si pitnast a szesnast. 9. Zatrzymano ich zarzutem handlu narkotykami. 10. Zastanawialimy si rozwizaniem tego problemu. 11. Mama zawsze wstawiaa si m n u ojca. 12. Nie znaem nikogo jedn koleank z grupy. 13. Czasem musimy wybiera mniejszym a wikszym zem. 14. Posowie opowiedzieli si obnieniem podatkw. 15. Schowalimy si do poczekalni deszczem. 16. Wyborcy opowiedzieli si zmianami w rzdzie. 17. Ewa szaleje Markiem. 18. Wszystko dziao si zasigiem naszego wzroku. 19. Nigdy nie miaam tajemnic rodzicami. 20. Szlimy ca drog parasolem, bo cigle padao. wiczenie 155

Odpowiedz na podane pytania, uywajc w odpowiedzi sw podanych w nawiasie. Zwr uwag, e nie ma tu implikacji czasownika. Struktury te okrelaj osoby towarzyszce i cel dziaania. Wzr: Z kim mieszkasz? (Teresa) Mieszkam z Teres. 1. Z kim jedziesz na wakacje? (Janek) 2, Z kim przyjdziesz n a dyskotek? (Ewa)

215

3. Z czym nie moge sobie poradzi? (matematyka) 4. Z czym przyszede do sekretariatu? (podanie) 5. Z czym nie moesz si pogodzi? (niesprawiedliwo) 6. Z kim chciaaby mieszka? (Polka) 7. Z kim si nie zgadzasz? (ojciec) 8. Z kim zwykle chodzisz na spacer? (wspmieszkanka) 9. Z czym masz kopoty? (zdrowie) 10. Z kim nie utrzymujesz kontaktu? (rodzina) 11. Z kim pjdziesz n a koncert? (wspmieszkacy) 12. Z kim idziesz na lody? (moje dzieci) 13. Z czym si nie utosamiasz? (ich pogldy) 14. Z kim bylicie w kinie? (nasze dziewczyny) 15. Z czym zawsze wychodzi dyrektor? (nowe inicjatywy) 16. Z kim lubisz chodzi do teatru? (moi koledzy) 17. Z kim korespondujesz? (moi znajomi) 18. Z czym zwykle przychodzisz na imieniny? (pikne kwiaty) 19. Z kim si uczysz? (moje wsplokatorki) 20. Z kim pracujesz? (mie panie)

216

wiczenie

156

Wstaw przyimek z" i odpowiedni form rzeczownika, przymiotnika, zaimka podanego w nawiasie. Zwr uwag, e czynnoci, o ktrych mwi si w zdaniach, wymagaj 2 partnerw, a forma narzdnika implikowana jest przez czasownik. Wzr: Polemizowalimy (oni) ...z nimi... od lat. 1. Spotkamy si (wy) 2. Kontaktowaem si (Marek) 3. Przedyskutowaem (wszyscy) 4. Przywitalimy si (gocie) 5. Poegnalimy si (rodzice) 6. Czsto dyskutowaem (mj ojciec) 7. Oni wsppracowali (my) 8. Anna rozstaa si (on) 9. Janek oeni si (ona) 10. Porozmawiaem (koledzy) 11. Pokciem si (moja dziewczyna) 12. Nauczyciele walcz (lenistwo) 13. Polemizowalimy (nasi nauczyciele) 14. Wiele osb po wojnie poczyo si (swoje rodziny) 15. Starsi bracia zwykle bij si (modsi bracia) 16. Powinienem skontaktowa si (moja siostra) 17. Nie mog doj do adu (moje dzieci) 18. Ania nie potrafi wspy (swoje koleanki) 19. Matka mczya si (swj syn alkoholik) 20. Zwrciem si (moje problemy) do dyrektora za tydzie. wiele razy. ten problem. w przedpokoju. na lotnisku. o yciu. w tej dziedzinie. przed rokiem. miesic temu. przed egzaminem. swoich uczniw.

217

wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiednie do kontekstu nastpujce przyimki: z // ze, pod // pode, przed // przede, n a d // nade, poza, midzy, za. Wzr: Nie uciekniesz ...przed... swoim losem. 1. Czuj, e co wisi mn. 2. Nogi si m n ugiy. 3 tym lasem jest wie. 4. Musiaem wybiera prawd a kamstwem. 5. Na imieniny nie zaprosiem nikogo rodzin. 6. Id dwa kroki mn. 7. Umwie si dzisiaj Urszul. 8 smutkiem stwierdziem, e mia racj. 9. Ju prawie p godziny stoj drzwiami. 10. W tym roku bd mieszka Krzysztofem. 11. Znasz tego koleg, ktry mieszka mn? 12 nami jeszcze duga droga. 13. Gsty dym unosi si kopalni. 14. Zrbcie mi miejsce, usid wami. 15. Zaczekam na ciebie akademikiem. 16 wami nikogo wicej tu nie znam. 17. Poznalimy si n a dyskotece trzema laty. 18. W niedziel najprzyjemniej jest miastem. 19. Powinna si nimi ulitowa. 20 arkadami jest cie. wiczenie 158

Odpowiedz na pytania, uywajc w odpowiedzi przyimka przed" i odpowiedniej formy rzeczownika podanego w nawiasie, zamieniajc jednoczenie rzeczownik n a zaimek. Wzr: Kiedy spotkae Ew? (niadanie) Spotkaem j przed niadaniem. 1. Kiedy pokcie si z mam? (obiad) 2. Kiedy napisae list do Janka? (kolacja)

218

3. Kiedy widziae Leszka? (chwila) 4. Kiedy spotkalicie Nowakw? (tydzie) 5. Kiedy rozmawiae z El? (godzina) 6. Kiedy wyszed Zbyszek? (minuta) 7. Kiedy odjecha pocig? (sekunda) 8. Kiedy zaprzyjanie si z Mari? (rok) 9. Kiedy dostae list od Jurka? (miesic) 10. Kiedy skoczye zajcia? (kwadrans) 11. Kiedy rodzice chodz spa? (pnoc) 12. Kiedy obudzie brata? (wit) 13. Kiedy bye n a kawie z kolegami? (wykad) 14. Kiedy zaniose Ewie ksiki? (zajcia) 15. Kiedy zaprosilicie Nowakw? (dwa tygodnie) 16. Kiedy bya z koleankami na obiedzie? (teatr) 17. Kiedy zaniose Zosi kwiaty? (niedziela) 18. Kiedy wyszede z psem? (zmrok) 19. Kiedy bylicie u znajomych? (poudnie) 20. Kiedy babcia czytaa dzieciom ksik? (sen)

219

wiczenie

159

Dokocz zaczte zdania. Wzr: Z przyjemnoci... Z przyjemnoci poszedem n a ten wykad. 1. Z alem 2. Z przykroci 3. Z powag 4. Z mioci 5. Z blem 6. Z niedowierzaniem 7. Z niecierpliwoci 8. Z radoci 9. Z szacunkiem 10. Z niepokojem 11. Z entuzjazmem 12. Z wciekoci 13. Z przekor 14. Z pokor 15. Z trudem 16. Z atwoci 17. Z zazdroci 18. Z dum 19. Z niechci 20. Z ulg wiczenie 160

Dokocz zaczte zdania. Wzr: Przed momentem... P r z e d m o m e n t e m w i d z i a e m go w barze. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 220 Przed Przed Przed Przed Przed Przed Przed chwil . . . . godzin . . . tygodniem miesicem rokiem . . . wojn spotkaniem

8. Przed 9. Przed 10. Przed 11. Przed 12. Przed 13. Przed 14. Przed 15. Przed 16. Przed 17. Przed 18. Przed 19. Przed 20. Przed

niadaniem obiadem kolacj snem egzaminem wyjciem powrotem poudniem zmrokiem zim wakacjami czasem wiekami

P o c z a s o w n i k a c h implikujcych n a r z d n i k wiczenie 161

Odpowiedz n a pytania uywajc w odpowiedzi rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: Czym si zajmujesz? (dom, dziecko, m) Zajmuj si domem, dzieckiem, m e m . 1. Czym si interesujesz? (historia, literatura, jzykoznawstwo) 2. Kim si opiekujesz? (ojciec, babcia, niemowl) 3. Czym ona si wyrnia? (talent, uroda, wdzik) 4. Czym si brzydzisz? (kamstwo, podo, niesprawiedliwo) 5. Czym si trudnisz? (malowanie, sprztanie, handel) 6. Czym si wzruszasz? (muzyka, poezja, melodramat) 7. Czym si przejmujesz? (ycie, przyszo, wojna)

221

8. Czym on si odznacza? (odwaga, bezczelno, tupet) 9. Czym si zadowalasz? (praca, zdrowie, powodzenie w yciu) 10. Czym si zachwycasz? (impresjonizm, Adam, przyroda)

P r z y m i o t n i k i implikujce p r z y i m e k 'z' + n a r z d n i k wiczenie 162

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie. Wzr: Mj syn jest obyty z (komputery) .. .komputerami... 1. Czy on jest spokrewniony z (twoja matka chrzestna)
?

2. Te ustalenia s sprzeczne z (poprzednie ustalenia) 3. J e s t mu trudno po mierci mamy, bo by z (ona) zwizany. 4. Twoje uwagi s zbiene z (moje uwagi) 5. Wszyscy zostalimy zaznajomieni z (warunki pracy) 6. Anna jest zaprzyjaniona z (nasz ssiad) 7. Czy wiesz, e Marek jest zarczony z (ta dziewczyna)
?

bardzo

8. Nasz interes jest zbieny z (wasz interes) 9. Ta decyzja jest zgodna z (obowizujce prawo) 10. Nowy program jest identyczny ze (stary program)

222

A
wiczenia sprawdzajce

Rzeczowniki

przymiotniki

wiczenie

163

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie. Tekst 1 By bardzo (znany czowiek) , bo czsto wystpowa w telewizji. Jego programy cieszyy si zawsze (due zainteresowanie) u widzw. Zajmowa si w nich (rne problemy) dnia codziennego. Ludzie, nawet osobicie, przychodzili do niego, dzielc si z nim (swoje kopoty) i (trudne sprawy) , z (ktre) nie mogli sobie sami poradzi. By (przystojny mczyzna) (budzcy) zaufanie. Zjednywa sobie ludzi (ciepy umiech) i (umiejtno) suchania innych. By take (dobry obserwator) ycia, (umiejcy) dzieli si (swoje uwagi) w taki sposb, e nawet wtedy, kiedy ludzie nie zgadzali si z (jego opinie) , szanowali i liczyli si z (jego zdanie) Prywatnie by (dobry m) , (zainteresowany) (swoja rodzina) i (komputery) W domu mg (godziny) siedzie przy komputerze i rozmawia z (ludzie) z caego wiata przez internet. Tekst 2 Umwiem si z (mj kolega) , e pojedziemy razem z (nasze dziewczyny) n a wycieczk. Przed (planowany wyjazd) musimy si spotka, eby omwi szczegy, poniewa interesujemy si (rne rzeczy) My, tzn. ja i moja dziewczyna, interesujemy si (pnocny gotyk) i w zwizku z tym, chcielibymy pojecha n a pnoc Polski. Przypuszczam, e kolega chciaby pojecha n a wschd, do Zamocia, poniewa zajmuje si (woski renesans) , a nasze dziew223

czyny prawdopodobnie chciayby pojecha (szlak) orlich gniazd. Tak wic, przed (ostateczna decyzja) czeka nas duga dyskusja nad (te wszystkie propozycje)

Zaimki

wiczenie

164

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimka w narzdniku. Mam dobrego ma, z (ktry) wychowujemy trjk naszych dzieci. Nigdy si z (on) nie nudziam, i mam nadziej, e on take si ze (ja) nie nudzi. Rozmawiam z (on) n a kady temat i niczego przed (on) nie ukrywam. Kiedy mamy jakie problemy z (nasze) dziemi, staramy si je rozwiza wsplnie. Pracy w domu mamy duo, ale dzielimy si (ona) sprawiedliwie. (Moje) zdaniem, mam idealnego ma i dlatego poza (on) wiata nie widz. Moje koleanki mi zazdroszcz, bo kiedy rozmawiam z (one) o rodzinie i o (to) J a k radzimy sobie ze (swoje) problemami, nie chc mi uwierzy, e midzy (my) panuje taka harmonia. Chyba czuwa nad (my) jaki dobry duch!

Liczebniki

wiczenie

165

Wpisz sowami w miejsce kropek liczebniki podane w nawiasie. Razem z (2) kolegami i (1) koleank wybraem si w Tatry. Umwilimy si, e spotkamy si przed dworcem. Kolega przyjecha n a dworzec (2) . . . bo mieszka n a Salwatorze, koleanka (4) z Piastowskiej, a j a (130) z Azorw. Mimo e umwilimy si na sidm, wszyscy bylimy ju przed (7:00) Pocig odjecha punktualnie i bylimy w Zakopanem przed (11:00) Zjedlimy drugie niadanie i ca (4) wyruszylimy w gry. Przed (15:00) bylimy nad (1) stawem w Dolinie Trzech Staww. Nad (3) 224

stawem zjedlimy obiad i razem z (10) innymi turystami, ktrych spotkalimy po drodze, zeszlimy do Morskiego Oka. Stamtd furmank z (2) koni zjechalimy do parkingu. Przed (19:00) bylimy ju w Domu Turysty.

Przyimki

wiczenie

166

Tekst 1 Wstaw w miejsce kropek odpowiedni przyimek czcy si z narzdnikiem. Mieszkam n a 8 pitrze w 12 pitrowym bloku mn, na 9 pitrze, mieszka starsza pani, a m n na 7 pitrze bardzo przystojny pan w rednim wieku. Rozmawiaam nim ju kilka razy blokiem. Wiem, e mieszka . . . . synem, ale nigdy nie widziaam jego ony. Kiedy wind chwil sob rozmawialimy i zwierzyam si mu, e mam kopoty ciekncym kranem. Ofiarowa si, e mi pomoe. Przyszed swoim synem, ktry, jak si okazao, by hydraulikiem prac zaproponowaam im kaw, na ktr chtnie si zgodzili. Ssiad poprosi mlekiem, a syn bez mleka. Rozmawialimy sob, jak starzy znajomi, bo okazali si bardzo sympatycznymi ludmi okazji dowiedziaam si, ona zmara mu 10 lat temu i od tego czasu prowadzi gospodarstwo synem. Kiedy tak nim rozmawiaam, syn szybko naprawi ciekncy kran i wyszli ode mnie sm. Bardzo byam zadowolona, e ich poznaam, bo nie tylko, e naprawili mi kran, ale chyba si nimi zaprzyjaniam. Tekst 2 Po dwch latach spotkaem si zupenie przypadkowo swoim koleg na dworcu. Okazao si, e pojedziemy tym samym pocigiem. Do odjazdu pocigu byo jeszcze troch czasu, tak e moglimy jeszcze pj co zje. Na szczcie dworcem bya restauracja, ale niestety bigosem nie byo nic innego do jedzenia. Musielimy wic szuka szczcia w innym miejscu, bo nami bya duga podr. Dwiecie metrw dworcem znalelimy niezy bar i szybko usiedlimy stoem, eby n a m ju nikt nie zaj miejsca. Za dziesi minut staa nami zupa i ogromne kotlety jednym a drugim daniem wypilimy piwo, a n a
225

deser zamwilimy kaw bit mietan. Zjedlimy wszystko cilimy na stacj. W kiosku papierosy n a drog. Tekst 3

mlekiem i lody duym apetytem i wr. . wejciem kupilimy jeszcze

Kiedy swoim synem wybraem si do ZOO wejciem by kiosk sodyczami i musiaem mu kupi jego ulubion czekolad orzechami. Do kasy bya maa kolejka. Stanlimy urocz, ma dziewczynk, ktr staa jej babcia. Przez chwil przysuchiwalimy si rozmowie nimi. Dziewczynka bya bardzo rezolutna i kadym razem, kiedy babcia chciaa j zby byle jak odpowiedzi, protestowaa duym wdzikiem. Wkrtce bylimy w rodku. Najpierw zatrzymalimy si klatk map ich klatk byy klatki afrykaskimi wiami, ktrymi latay kolorowe papugi. Dalej w socu wielkim spokojem wygrzewa si lew. Dzieci, ktre stay jego klatk, chciay go sprowokowa do jakiej reakcji, ale bezskutecznie wybiegiem lwa a lamparta bya dua przestrze, po ktrej ogromn trb przechadza si so indyjski oczami mia janiejsz plam, na co zwrci mi uwag syn. Tymczasem nadchodzi zmrok, ale zdylimy zamkniciem zobaczy wszystkie zwierzta.

226

Narzdnik - Insrumental Liczba pojedyncza


Kodzj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw przdkowych i Jeden" Zaimki pytajne Przykdy Zaimki osobowe Zaimki osobowe Zaimek si"

mski (odmiana doska)

-em

(-)
-ym -im -em kim? czym?

dobrym studentem jednym koniem moim (koleg) jednym (poet) jednym oknem moim polem jednym zwierzciem drugim liceum dobr on jedn kawiarni moj pani mn tob

nijaki

ono

mm sob

ona m

eski

Liczba mnoga
Rodzj Kocwki rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw przdkowych i jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimki Liczebniki 2, 3, 4 Liczebniki gwne

mski

dobrymi studentami moimi kolegami jednymi komi drugimi limi

dwoma nami wami mmi trzema czterema

nijaki

-ami (-mi)

-ymi -imi

kim? czym?

dobrymi oknami moimi zwierztami jednymi dziemi dobrymi onami moimi paniami jednymi domi duymi komi

eski

dwoma dwiema

piciu dwunastu dwudziestu pidziesiciu dwustu trzystu piciuset = D, C, Msc

MIEJSCOWNIK

M i e j s c o w n i k jest jednym z czterech najczciej uywanych przypadkw i wystpuje zawsze w poczeniu z przyimkiem.

Liczba

pojedyncza

RODZAJ MSKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki porzdkowe

profesor - (o) t-yni profesorz-e

Wymiany morfonologiczne w r z e c z o w n i k a c h z k o c w k -e
spgoskowe b bi P pi f fi

w
wi

m mi

n ni

d dzi

zd dzi

t ci

st ci

s si

z zi

r rz

li

samogoskowe

// o Krakw - Krakowie

//S zb - zbie

e//0 diabe - diable pies - psie (pi // p) karze - karle (rz // r)

o//0 osio - ole

227

-u

p o s p g o s k a c h m i k k i c h , f u n k c j o n a l n i e m i k k i c h i tward y c h 4 k, g, ch', a t a k e n i e k t r y c h n a 'b, p, w', z t e m a t e m zakoczonym n a spgosk mikk we wszystkich przypadkach oprcz M. 1. poj., np. karp - (o) grub-ym karpi-u, gob - o bia-ym go&i-u, w - (o) mal-ym wi-u (ale chop - (o) chopie, db - (o) dbie), ko - (o) bia-ym koni-u, lekarz - (o) dobr-ym ekarz-u, p t a k - (o) dziwn-ym p t a k - u

WYJTEK: s y n u , p a n u , d o m u

W y m i a n y m o r f o n o l o g i c z n e w r z e c z o w m i k a c h z k o c w k -u spgoskowe b//bi gob - gobiu p//pi karp - karpiu samogoskowe //o drb - drobiu e//0 chopiec - chopcu dzie - dniu (dzi // d) kwiecie - kwietniu (ci //1) dworzec - dworcu (rz // r) w / / wi w - wiu

//
ksidz ksidzu

RODZAJ NIJAKI Przymiotnik, zaimki, liczebniki porzdkowe

- y m p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z wyjtkiem *k, g') i f u n k c j o n a l n i e mikkich, np. mi-ym, obc-ym, t-ym, nasz-ym, wasz-ym, jedn-ym -im p o s p g o s k a c h m i k k i c h i t w a r d y c h 'k, g' i s a m o g o s c e 'o' w zaimkach, np. tan-im, lekk-im, drog-im; mo-im, two-im, swo-im Rzeczowniki p o s p g o s k a c h t w a r d y c h w M. 1. poj. (z wyjtkiem 'k, g, eh*), np. okno - (o) mo-im okni-e, miasto - (o) t-ym mieci-e, towarzystwo - (o) dobr-ym towarzystoi-e 228

W y m i a n y m o r f o n o l o g i c z n e w r z e c z o w n i k a c h z k o c w k -e spgoskowe b bi d dzi m mi n ni r rz s si s l sm mi sn ni st ci t ci w wi z zi zd dzi

samogoskowe a//e miasto miecie -u p o s p g o s k a c h m i k k i c h , funkcjonalnie m i k k i c h i tward y c h 'k, g, ch' w M. 1. poj., np. mycie - (o) czst-ym myci-u, morze - (o) czyst-ym morz-u, dziecko - (o) mo-im dzieck-u

RODZAJ ESKI Przymiotniki, -ej zaimki, liczebniki porzdkowe

po wszystkich spgoskach, np. ma-ej, tani-ej, obc-ej, lekki-ej, drogi-ej, t-ej, moj-ej, jedn-ej

Rzeczowniki K o c w k i m i e j s c o w n i k a 1. poj. r o d z a j u e s k i e g o s r w n e kocwkom celownika. p o s p g o s k a c h t w a r d y c h w M. 1. poj. p r z e d s a m o g o s k V np. dziewczyna - (o) adn-ej dziewczym-e, klasa - (o) t-ej klas-e, k , g, c h > c, dz, sz np. mat&a - (o) moj-ej matc-e, noga (o) grub-ej noefe-e, muc/ia - (o) t-ej musz-e; kolega - (o) mo-im kolecfe-e

W y m i a n y m o r f o n o l o g i c z n e w r z e c z o w n i k a c h z k o c w k -e spgoskowe b bi P Pi f fi w m n d zd t st s si z zi g dz k c ch sz r rz 1

wi mi ni dzi dzi

ci ci

p o s p g o s k a c h m i k k i c h , funkcjonalnie m i k k T i o b c e g o p o c h o d z e n i a z a k o c z o n e n a -ea w M. 1. poj. 229

np. pie - (o) adn-ej pien-i, kawiarnia - (o) nasz-ej kawiarn-i, p a n i - (o) t-ej pan-i, myl - (o) moj-ej myl-i idea - (o) tamt-ej ide-i, orchidea - (o) pikn-ej orchide-i

-y

p o s p g o s k a c h f u n k c j o n a l n i e m i k k i c h (z wyjtkiem T) w M. 1. poj., np. praca - (o) nasz-ej prac-y, rzecz - (o) t-ej rzecz-y, twarz - (o) twoj-ej twarz-y kierowca - (o) t-ym kierowc-y, znawca - (o) dobr-ym znawc-y

Liczba RODZAJ MSKI, NIJAKI, ESKI Przymiotniki, zaimki, liczebniki

mnoga

porzdkowe

i gwny

'jeden'

np. on-ach, matk-ach, pieni-ach WYJTEK: N i e m c z - e c h , Wosz-ech, Wgrz-ech

230

Funkcje miejscownika w zdaniu

Tworzy g w n i e w y r a e n i a adwerbalne, k t r e okrelaj czas, miejsce, p r z y c z y n , cel akcji i s p o s b p r z e b i e g u c z y n n o c i . J e s t implik o w a n y przez c z a s o w n i k i albo w p o c z e n i u - p r z y i m e k + rzeczown i k - t w o r z y zwizki skadniowe.
2.

czy s i z p i c i o m a przyimkami: znaczenie na miejsce czynnoci uczestnictwo w czym przykad Pracuje na polu. Jest na wykadzie,

wskazuje na powierzchni Ksika jest n a stole. z 'gra' + instrument z 'jedzi' + rodzaj przedmiotu czas implikowany przez czasowniki Gra na gitarze. Jed n a nartach. O ktrej przyjdziesz? Mwilimy o egzaminie. Mylelimy o wionie. po miejsce czynnoci koniec upywu czasu Chodzilimy po mokrej trawie. Obudzi si po godzinie.

miara czasu, powtarzanie Nie spa po nocach. przekroczenie punktu czasu kryterium rozpoznania czci ciaa objte czynnoci podzia na porcje okrela poprzedniego uytkownika Ju jest po dwunastej. Widz po tobie, e pie. Caowa j po rkach. Kady dosta po 10 z. Buty mia po bracie.

231

przy

okolicznoci czynnoci w pobliu czego czas, kiedy co si dzieje co objte czynnoci osoba obecna przy czynnoci osoba lub rzecz w kontracie

Bawilimy si przy orkiestrze. Mieszkam przy placu Wolnoci. Odpoczywalimy przy wicie. Wymieniem siatk przy pocie. Powiedziaa to przy ojcu. Przy tobie jestem starcem. Bylimy w grach. Zachowam to w pamici. Pojechalimy w lipcu. Jestem w dobrym humorze. Siedzielimy w milczeniu.

miejsce czynnoci miejsce procesw psychicznych czas, pora dziania si czego stany psychiczne i fizyczne sposb przebiegu czynnoci

sprecyzowanie charakteru, typu, rodzaju Paci w gotwce. wskazuje n a materia, z ktrego co jest zrobione wskazuje na form, kolor, dese To rzeba w marmurze. Kupiem cukier w kostkach.

232

A
wiczenia wdraajce
wiczenie 167

W miejsce kropek wstaw odpowiedni kocwk rzeczownikw rodzaju mskiego, nijakiego i eskiego. Wzr: pies - o .. .psie... ; ko - o .. .ku... ; ona - przy .. .onie... RODZAJ MSKI 1. wykad - n a 3. u k a d - w 5. niead - w 1. z a w d - w 3. nard - o 5. ld na 1. klub - w 3. garb - o 5. pogrzeb - n a 1. b - w 3. sposb - o 1. z b - w 3. wyrb - przy ale: 1. jastrzb - o 3. gob - o 1. chop - o 3. sklep - w 5. trop - n a ale: 1. karp - o 1. z a k a z - o 3. wyraz - w 5. Kaukaz - n a 2. o b r a z - n a 4. rozkaz - w 6. uraz - po . 233 2. jedwab - na 4. drb - o . . . 2. etap - n a . . 4. pop - o . . . . 6. Olimp - na 2. owad - o 4. n a p a d - w . 6. Belgrad - w 2. m i d - w . . 4. gd - o . . . 6. zachd - na 2. chleb - o 4. lub - o . . . 6. Kaszub - . . 2. grb - na . . 2. d b - n a ..

1. kompas - na . . . . 3. proces - n a 5. interes - w 1. f i n a - w 3. Micha - o 5. upa - w 1. diabe - o 3. k a r z e - o 5. pose o 1. kuzyn ~ o 3. plan - w 5. fortepian - n a 1. film - w 3. Harlem - w 5. problem - o 1. fryzjer - o 3. profesor - o 5. inynier - o 1. student - o 3. sport - w 5. duet - w 1. m o s t - n a 3. specjalista - o 5. list - w 1. rkaw - w 3. staw - w 5. z a l e w - w 1. Krakw - w 3. Kijw - w ale: 1. w - o 3. o w - w 234

2. przepis - w 4. sukces - o . 6. awans - po 2. genera o . . 4. futera - w 6. strza - po . 2. Pawe - o . , 4. k u b e - w . 6. osio o . . . 2. tapczan - na 4. egzamin - na 6. stan - w ...

2. tum - w . . . 4. krem - w . . . 6. Adam - o . . . 2. telewizor - n a 4. Piotr - o . . . . 6. portier - o . . . 2. koncert - na . . . 4. brat - o 6. uniwersytet - n a 2. t e k s t - w . . 4. wzrost - o . 6. artysta - o . 2. Wacaw - o 4. gniew - w . 6. p i e w - w . 2. rw - w

2. modrzew - o

1. kij - o 3. zwyczaj - w 5. konwj - w l.ko-o 3. so - o 5. le - o 1. stycze - w 3. wrzesie - w 5. Wiede - we 1. d z i e - w 1. Ada - o 3. oso - o 5. o - o 1. niedwied - o 3. led - o 1. pienidz - o 3. jasnowidz - o 1. malarz - o 3. stolarz - o 5. baga - o 1. mecz n a 3. podrywacz - o 5. proboszcz - o 1. Mojesz - o 3. Tadeusz - o 5. Kalisz - w X. m - przy 3. n - o 1. piec - przy 3. zajc - o . 5. brzdc - o

2. Andrzej - o 4. Dunaj - w 6. napj - w 2. k o r z e - w 4. strumie - w 6. gole - na 2. kwiecie - w 4. grudzie - w 6. wizie - o 2. t y d z i e - w 2. mi - o . . . . 4. ry - o . . . . 6. kocha - o 2. knia - o 4. gwd - na 2. Grudzidz - w 4. ksidz - o 2. lekarz - o 4. papie - o 6. masa - przy 2. badacz - o 4. paszcz - w 6. kicz - o 2. afisz - n a 4. kiermasz - na 6. grosz - o 2. w - o

2. miesic - w 4. tysic - o

1. dworzec - na 3. raniec - n a 5. ojciec - o 1. P o l a k - o 3. G d a s k - w 5. robak - o 1. wujek - o 3. pitek - o 5. ratunek - o 1. b i e g - w 3. p o c i g - w 5. posg - na

2. lipiec - w 4. chopiec - o 6. gupiec - o 2. j z y k - n a 4. a k a d e m i k - w atak - w 2. wtorek - o 4. piesek - o 6. rynek - n a 2. d i a l o g - w 4. targ - n a 6. nag - o

1. dom - w 3. pan - o 1. nw - o 3. gob - o 5. drb - o 7 w - o 9. karp - o

2. syn - o 2. ow - o 4. jastrzb - o 6. jedwab - o 8. modrzew - n a

RODZAJ NIJAKI A. 1. niebo - w 1. stado - o 3. Bardo - w 1. krzeso - n a 3. gardo - w 5. c z o o - n a 1. pismo - w 3. j a r z m o - w 5. widmo - o 236 2. gniazdo - w 2. przecierado 4. maso - n a 6. rdo - przy 2. czasopismo 4. p a s m o - w

1. okno - w 3. kolano - na 5. cigno - przy 1. boto - w 3. jelito - w 5. koryto - w 1. ciasto - w 1. m i n i s t e r s t w o - w 3. mstwo - o 5. ubstwo - w 1. piro - o 3. wiadro - w 5. biodro - w 1. elazo - w

2. ptno - n a 4. Dbno - w . 6. ttno - przy 2. zoto - w 4. yto - w . . . 2. miasto - w 2. malarstwo - o . 4. wiadectwo - o 6. pieczywo - o 2. zero o 4. bajoro - w 6. jdro - w .

B.
1. p u c o - w 1. j a j k o - w 3. dziecko - o 5. biurko - w 1. ucho - w C. 1. niemowl - o 3. szczeni - o 5. rebi - o 1. imi - o 3. rami - na 5. brzemi - o 2. l i c o - n a 2. b o i s k o - n a . . . 4. oko - w 6. kpielisko - n a 2. echo - o 2. zwierz - o 4. piskl - o 6. prosi - o 2. znami - o . . . . 4. plemi - o

RODZAJ ESKI 1. o s o b a - o 3. liczba - o 5. proba - o 2. b o m b a - o 4. potrzeba - w 6. farba - w

1. szuflada - w 3. Kanada - w 5. posada - o 1. strefa - w 3. h a r f a - n a 5. szafa - w 1. skaa - n a 3. sia - w 5. chwaa - w 1. p l a m a - o 3. soma - na 5. wiedma - o 1. scena - n a 3. S e k w a n a - w 5. angina - o 1. wyspa - n a 3. s z o p a - w 5. k a n a p a - n a 1. kamera - w 3. cera - n a 5. wiara - o 1. k l a s a - w 3. Teresa - o 5. prasa - w 1. wata - o 3. Magorzata - o 5. saata - w 1. chusta - w 3. kapusta - w 5. p a s t a - w 1. ateista - o 3. humanista - o 5. dentysta - o

2. zdrada - o 4. czekolada - w 6. kolda - o 2. nimfa - o 4. s o f a - n a 6. yrafa - o 2. uchwaa - w 4. cega - w 6. gadua - o 2. r a m a - w 4. k a r c z m a - w 6. schizma - o 2. Halina - o 4. c i a n a - n a 6. drabina - n a 2. Europa - w 4. l i p a - n a 6. p o m p a - o 2. kara - o 4. ofiara - w 6. orkiestra - w 2. m a s a - w 4. osa - o 6. rasa - o 2. sztafeta - w 4. data - o 6- pokuta - o 2. zemsta - o 4. lista - na 6. W e s t a - w 2. egoista - o 4. okulista - o 6. organista -

238

1. ulewa w 3. Orawa - n a . . . . 5. jawa - na 1. brzoza - o 3. impreza - n a 5. za - o 1. noga - n a 3. powaga - w . . . . 5. podoga - na . . . 1. rka - na 3. bjka - w 5. szafka - w 1. mucha - o 3. macocha o 5. cecha - o

2. sawa - o 4. potrawa - w 6. kawa - w 2. koza - o 4. proza - w 6. synteza - o 2. p o t g a - o 4. waga - na 6. droga - n a 2. b a j k a - w 4. rzeka - w 6. butelka - w 2. blacha - na 4. pycha o 6. plucha - w

B.
1. przychodnia - w 3. kawiarnia - w . 5. R o s j a - w 1. pani - o 3. bogini - o 1. ekonomia - w . . 3. lilia - o 5. Anglia - w 1. wie - n a 3. rado - o 5. z o - w 1. myl - w 3. biel - w 1. idea - o 3. B a z y l e a - w 2. orchidea - o .. 2. uczelnia - n a 4. Zosia - o 6. skadnia - o ....

2. wychowawczyni - o

2. chemia - w 4. Serbia - w 6. B r a z y l i a - w 2. powie - o 4. wolno ~na 6. wilgotno - o 2. dal - w

239

1. p r a c a - w 3. miedza - n a 5. ra o 1. sprzedawca - o 3. znawca - o 1. rzecz - o 3. podr - w 5. kradzie - o

2. u l i c a - n a . . 4. dusza - o . . . 6. tcza - w . . . 2. kierowca - o

2. mysz - o 4. odwil - przy 6. porcz - na .

M i e j s c o w n i k w funkcji w y r a e n i a a d w e r b a l n e g o wiczenie 168

W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy podanych rzeczownikw z przymiotnikami i zaimkami. Wzr: A. Jabonie kwity w (pikny sad) ...piknym sadzie... B. Spaem na (wygodne ko) . . . w y g o d n y m ku... C. Dyskutowalimy o (nowa ksika) ...nowej ksice... A. 1. Chodzilimy dugo po (gsty las) 2. Noyczki le na (tamten st) 3. Ania kocha si w (przystojny student) . . . . medycyny. 4. Nie chce sysze o (ten okropny mczyzna) 5. Wspominaam ci ju o (ten modny artysta) 6. Nie chc jeszcze myle o (jutrzejszy egzamin) 7. 8. 9. 10. 240 Myl, e jestecie w (duy bd) Napisz ci o wszystkim w (nastpny list) Samochd znalaz si w (przydrony rw) Bylimy wczoraj na (wspaniay obiad) . .

11. Przezibisz si stojc na (ten ostry wiatr) 12. Wspominaam ci ju o (nasz nauczyciel) 13. Mona si spodziewa wszystkiego po (mj wspmieszkaniec) 14. Spotkalimy si w (pocig ekspresowy) do Warszawy. 15. Nie mona byo oddycha w (zatoczony tramwaj) 16. 17. 18. 19. 20. Umwilimy si n a (dworzec autobusowy) Nie wiem, dlaczego ja yj w (cigy bieg) Musz ci opowiedzie o (jej wspaniay m) Bd mieszka przy (mj syn) Czy opowiedziaam ci ju o (Jzek Chemiski)

?
21. Widywalimy si na (sobotnie koncerty) 22. Zaley mi n a (moi koledzy) 23. Dyskutowalimy o (nasi ministrzy) 24. Byem na (interesujce wykady) 25. W (te lasy) jest duo grzybw. 26. Czy rozmawiae ju o (egzaminy wstpne) ? 27. Na (ci onierze) spoczywa obowizek obrony granicy. 28. W (te bary) spotykaj si nastolatki. 29. On potrafi gra n a (wszystkie instrumenty dte) 30. Pamitaem o (twoi rodzice) i przywiozem im mae prezenty. 31. Uczylimy si o (nieregularne czasowniki) 32. Nie zapominaj o (swoje obowizki) 33. Bylimy na (wszystkie szczyty) w Beskidach. 34. On moe godzinami dyskutowa o (samochody wycigowe) 35. Ostatnio nie pi po (cae dni) 36. Po (takie obiady) kilka kilogramw. 37. Co wam chodzi po (wasze gorce gowy) 38. Myl czsto o (swoi synowie)

n a pewno przytyj ?

241

39. W (te nowe domy) cudzoziemcy. 40. Dyskutowalimy o (nowe filmy) B. 1. Czy bye ju w (to znane miasto) 2. Po swoje rzeczy n a (to biurko) 3. Spotkamy si w (nudne niebo) . . (interesujce pieko) 4. Nie chod po (to szko) 5. W upa jest bardzo gorco w (nasze auto) 6. Nie znam si n a (wspczesne malarstwo) . . . . 7. Jego postawa wiadczy o (wielkie bohaterstwo) 8. Siedzielimy przy (nie zapalone wiato) . . 9. Nie no ju wody w (to stare wiadro) 10. Dostaj uczulenia po (perfumowane mydo) 11. Widz pot n a (twoje czoo) 12. J e s t bardzo duszno na (nasze poddasze) 13. Rozmawialimy o (nasze ycie) 14. Czsto bywalimy w (to muzeum) 15. Musisz to rozway w (swoje sumienie) 16. Mog si oprze na (twoje rami) 17. J e s t duo pracy przy (mae niemowl) 18. Nie pywaj w (gbokie jezioro) 19. Nie znam nikogo o (takie imi) 20. W (ktre ucho) 21. Mieszkalimy w (grskie schroniska) 22. Marz o (plastikowe okna) 23. Nie wspominaj o tym przy (nasze dzieci) 24. Bylimy zakwaterowani w (nowoczesne sanatoria) 25. Ekolodzy dyskutowali o (dzikie zwierzta) 26. Na (drzewa owocowe) dojrzae owoce. 27. Popatrz n a ten samochd o (trzy koa) 28. W (ptasie gniazda)

mieszkaj

czy

mi dzwoni?

wisiay ju

byy ju mae pisklta.

242

29. W (podania studenckie) byy proby o stypendia. 30. Lubi pywa po (mazurskie jeziora) 31. Nie mw mi o j e j (straszne cierpienia) ! 32. W (kilka sw) powiedzia o najwaniejszych sprawach. 33. Odpoczywalimy przy (czyste rda) 34. Mwilimy o (te barokowe krzesa) 35. Dzieci bawiy si na (brudne podwrka) 36. aby czuy si najlepiej w (te zaronite bajora) 37. Na (wysze pitra) modzi ludzie. 38. Kupiem jajka o niemal (pomaraczowe tka) 39. Rolnicy myleli o (trudne niwa) czekaj w tym roku. 40. Po (kilka piw) C. 1. Nie chod po (ta gboka woda) 2. Opowiem ci o (swoja rodzina) 3. W (ta biblioteka) niezy ksigozbir. 4. W (Ameryka Poudniowa) oryginalnych zwierzt. 5. Nie zapominaj o (swoja cisa dieta) 6. Jechalimy w (gsta mga) 7. Wspomniaam ci ju o (moja koleanka) 8. On jest po (cika grypa) 9. Niezbyt dobrze si czuem po (ta zielona saata) 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. Znasz si n a (muzyka klasyczna) Porozmawiajmy o (nasza Hanka) On uczy si jeszcze w (szkoa podstawowa) . Dobrze ci w (ta nowa kurtka) Utknlimy w (ta straszna dziura) Co ci si roi w (ta twoja gowa) Kasjerka nie miaa drobnych w (swoja kasa) 243 zwykle mieszkaj

jakie ich by zupenie pijany. ! jest zupenie yje duo ! ?

17. 18. 19. 20.

Nie zaley mi n a (twoja opinia) Bylimy w (interesujca kawiarnia) Marzylimy o (daleka podr) Oni mieszkaj n a (Aleja Trzech Wieszczw)

21. Bywalimy tylko w (eleganckie restauracje) 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. Jestem niewyspany po (ostatnie noce) Ona si rozczytuje w (romantyczne powieci) . . . Herbat podano w (porcelanowe filianki) Mcz si przy (prace polowe) Obiad podano na (srebrne zastawy) Opowiadaem o (swoje letnie przygody) Bogaci ludzie mieszkaj w (dzielnice poudniowe)

29. W (te wytworne wille) mieszkaj biznesmeni. 30. Chodzimy po (te same ulice) 31. Zajcia bd si odbyway w (mae klasy) 32. Rozmawialimy o (zabytkowe kamienice) stojcych w Rynku. 33. Marz o (nowe zasony i firanki) do mojego mieszkania. 34. Braem udzia we (wszystkie konferencje) 35. Lubi chodzi po (galerie malarskie) 36. W (te cukiernie) sprzedaj dobre ciastka. 37. Codziennie musz jedzi po (te wyboiste drogi) 38. W lecie spotykamy si na (grskie cieki) 39. Na (klatki schodowe) w tym bloku nie jest za czysto! 40. Wiadomo o zmianie rzdu ukazaa si we (wszystkie gazety)

244

wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy zaimkw osobowych podanych w nawiasie. Wzr: Moesz n a (oni).. .nich... polega. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Czy powiedziae ju o (oni) . . swojemu szefowi? Zaley mi na (ty) Przypomniaem sobie o (wy) . . i waszej probie za pno. Nic o (ona) Opowiadaam ci o (on) tydzie temu. Zawsze pamitam o (ty) i twoich imieninach. Pewnie plotkowalicie o (ja) , bo miaem czerwone uszy. Przy (oni) czuj si bezpieczna. Ona jest zakochana w (ty) . . . . po same uszy. Po (on) . . . mona si wszystkiego spodziewa.

wiczenie

170

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimkw dzierawczych. Wzr: Czy bya ju w (swj).. .swoim... pokoju? dzieciach. 1. Rozmawialimy o (nasze) sukcesie. 2. Na zebraniu mwio si duo o (twj) rodzicach? 3. Czy bdziesz mieszka przy (swoje) torbie. 4. Pooyem swoj torb przy (twoja) 5. Przy (moje) zarobkach jeszcze dugo nie kupi sobie mieszkania. 6. Czuj si ju lepiej po (twoje) 7. N a (wasz) balkonie jest zawsze duo kwiatw. ku. 8. Dobrze si pi n a (twoje) 9. Rozmawialimy o (twoi) przyjacioach. 10. Nigdy nie zawiodem si na (swoi) 11. Czy powiedzielicie ju rodzicom o (wasze) . . . . planach maestwa? . . . . wyjedzie za granic. 12. Nikt nie wiedzia o (wasz) problemie z mieszkaniem? 13. Mwiam ci ju o (nasz) rodzicach. 14. Nie wspominaj nic o egzaminie przy (moi) . 15. Dobrze si czuj w (twoje) 245

wiczenie

Zamie zaimki osobowe 'on, ona, oni, one' n a dzierawcze. Wzr: Czy opiekowaa si (on).. .jego... matk? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Czy opowiadaam ci ju o (on) bracie? Przy (oni) apetycie nie mog nic zaoszczdzi. Zastaam n a noc przy (ona) chorej matce. Przy (ona) aparycji nie trudno bdzie o karier. Przy (oni) domu zbudowano duy dom towarowy. Na (one) balkonach s pikne kwiaty. Czy zauwaye umiech n a (on) twarzy? W (oni) . . ogrodzie zawsze jest idealny porzdek. Po (ona) wyjciu wszyscy zaczli plotkowa n a jej temat. W (one) yciu nic si ju nie zmieni. 172

wiczenie

Odpowiedz negatywnie n a zadanie pytania, uywajc w odpowiedzi zaimkw: A. aden, adna, adne, adni, adne. B. nikt, n i c Wzr: A. Czy bye ju w jakiej kawiarni? Nie, n i e b y e m w adnej kawiarni. B. Czy syszae o czym? Nie, o n i c z y m n i e syszaem.

1. Czy rozmawialicie o jakim egzaminie? 2. Czy zatrzymamy si przy ktrym parkingu? 3. Czy grasz n a jakim instrumencie? 4. Czy syszae o jakich strajkach? 5. Czy mylae o jakim prezencie dla Ewy? 6. Czy mwilicie o ktrym z tych chopcw?

246

7. Czy dyskutowalicie o ktrym z tych projektw? 8. Czy przypominasz sobie o jakiej awanturze? 9. Czy mwie o tym przy jakich wiadkach? 10. Czy bylicie n a jakiej imprezie?

B.
1. Czy o kim plotkowalicie? 2. Czy o czym powinienem wiedzie? 3. Czy na kim mog polega? 4. Czy przy kim czujesz si bezpiecznie? 5. Czy ona w czym dobrze wyglda? 6. Czy n a czym ci zaley? 7. Czy ona si w kim kocha? 8. Czy w czym ci przeszkodziem? 9. Czy w czym pokadacie nadziej? 10. Czy lubisz po kim nosi ubranie? wiczenie 173

Zastp podane w nawiasie cyfry wyrazami. Wzr: Bylimy w (8) .. .omiu... sklepach i nic nie kupilimy. 1. Nie mw dugo, powiedz to w (2) 2. W tym miesicu byem na (3) 3. Po (1 miesic) zdaniach. . . koncertach symfonicznych, udawa, e mnie nie poznaje. 247

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

W (5) sklepach nie byo chleba. W tym semestrze byem tylko na (10) zajciach. Ludzie siedzieli tylko w pierwszych (4) rzdach. Po (9) latach spotkalimy si znowu w Szkole Letniej. Po (12) miesicach jestemy o rok starsi. Studenci uczyli si w (15) grupach. Po (6) piwach by kompletnie pijany. Ta ksika zostaa wydana w (10 000) egzemplarzy. 12. W (100) egzemplarzach byy bdy drukarskie. 13. Wiersze modego poety zostay wydane tylko w (200) egzemplarzach. 14. Bankomaty bankowe zainstalowano w (500) punktach miasta. 15. W (400) mieszkaniach bya awaria gazu. 16. Agencje donosiy o (1000) zabitych. 17. Na (30 000) hektarw zasadzono mode drzewa. 18. Nie marz o (1 000 000) , ale tylko o (500 000)! 19. Po (5000) przejechanych kilometrw poczuem si bardzo zmczony. 20. Po (2000) roku bdzie wicej autostrad.

Przyimki czce si z m i e j s c o w n i k i e m wiczenie 174

Uyj waciwej formy rzeczownika podanego w nawiasie z przyimkiem 'na', ktry wskazuje na: a) miejsce, w ktrym co si odbywa, b) co si znajduje, c) rne znaczenia. Wzr: a) Wczoraj bylimy (koncert) .. .na koncercie... b) Ksika ley (st) ...na stole... c) Lubi jedzi (narty) ...na nartach... a) 1. Byem zmczony i zasnem (wykad) 2. W niedziel bylimy (mecz) 248

3. Czy bye ju dzisiaj (uniwersytet) 4. Spotkamy si (przyjcie) 5. Nudziem si (zajcia) 6. Bylimy (premiera) 7. Bylimy (pogrzeb) 8. Spotkali si (pokaz filmowy) 9. Byli razem (letnie wakacje) 10. Wszyscy bylimy (ferie witeczne) 1. Twoja torba ley (podoga) 2. Poo si (dywan) 3. Dzieci bawiy si (podwrko) 4. Czy bdziesz mieszka (wie) 5. Ksiki stoj (pka) 6. Dokumenty s (twoje biurko) 7. Stalimy (drewniany most) 8. Umwilimy si na (Stare Miasto) 9. Bylimy (wiea ratuszowa) 10. Przekroczylimy granic (ysa Polana) 1. 2. 3. 4. Bardzo zaley mi (czas) Lubi jedzi (rower) Co ci stano (przeszkoda) Nie gram (fortepian)

? ale gram (gitara)

5. Nigdy nie mog polega (mj kolega) 6. On si zna (komputery) 7. Czy nie stracisz (ta transakcja) . . . 8. Moja rodzina gra mi (moje nerwy) . 9. Nie opieraj si (to krzeso) 10. Czy lubisz jedzi (ywy)

249

w i c z e n i e 175
Uyj w waciwej formie wyrazw podanych w nawiasie z przyimkiem - 'o', ktry w poczeniu z rzeczownikiem: a) okrela czas, b) jest implikowany przez rne czasowniki. Wzr: a) Spotkamy si (pita).. .o pitej . b) Mylaem (moja matka) ...o mojej matce...

1. Zebranie zacznie si o (dziewita) 2. Spotkamy si (ta sama pora) 3. Chodz spa (pnoc) 4. Wiadomoci telewizyjne s (wp do sma) 5. Zwykle jem niadanie (sidma) 6. Pocig do Warszawy jedzie (7:20) 7. Spektakle teatralne zaczynaj si zwykle (19:15) 8. Cisza nocna zaczyna si (22:00) 9. Dzisiaj zjedlimy obiad (13:30) 10. On jeszcze pi (ten czas // ta pora) b) 1. Mwilimy (twoje obowizki) 2. Plotkowalimy (nasza ssiadka) 3. Dyskutujemy (wspczesne problemy polityczne) Zapewniam ci o (swoja lojalno) . . . . . . Dowiedziaem si (twj kopot) Poinformowaem policj (to przestpstwo) Prasa doniosa (zmiany polityczne) w naszym rzdzie. 8. Pamitaem (rocznica lubu) rodzicw. 9. Przypomnij mi (jutrzejszy wykad) 10. Usyszaem (ta sprawa) 4. 5. 6. 7.

moich

dopiero dzisiaj.

250

A wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie w poczeniu z przyimkiem 'po'. Wzr: Jestem zmczony (praca) .. .po pracy... A. 'po' + r z e c z o w n i k o z n a c z a miejsce, g d z i e co si dzieje l u b odbyw a sie r u c h n i e u k i e r u n k o w a n y 1. Dzieci biegay (pokj) 2. Spacerowalimy (park) 3. Maku, nie chod (boto) 4. Czarne chmury przesuway si (niebo) 5. Wiadomo o weselu rozesza si (okolica) 6. Podrowalimy (Europa rodkowa) 7. Statek wycieczkowy pywa (caa zatoka) 8. Musielimy jecha (okropne drogi) 9. Haas rozchodzi si (cay dom) 10. Wdrowalimy (Wysokie Tatry) B. 'po' + r z e c z o w n i k okrela k o n i e c u p y w u c z a s u 1. Odezwa si znowu (jaki czas) 2. Zjawi si dopiero (kwadrans) 3. Spotkalimy si dopiero (lata) 4. Wyjechalimy n a narty (wita) 5. Zrobio mi si smutno (poegnanie) 6. Telewizj bdziemy oglda dopiero (kolacja) 7. Nie mg doj do siebie (ostatnia choroba) 8. Zdrzemnem si (obiad) 9. Obudziem si po (sidma) 10. Wie wygldaa tragicznie (ostatnia powd) 11. Spotkamy si (dwudziesty marzec) 12. Tak wygldaa Warszawa (ostatnia wojna) 13. Nauczyciele odetchnli (wizytacja) . 14. Bylimy bardzo zmczeni (podr) 15. Wygldaa wietnie (kuracja odchudzajca) C. f po'+ r z e c z o w n i k okrela czci ciaa objte j a k c z y n n o c i 1. Drapa si (gowa) 2. Caowa j (rce) 251

3. zy spyway jej (policzki) 4. Gaskaa dziecko (wosy) 5. Klepa mnie (plecy) 6. Gaska si (brzuch) 7. Mrz mi przeszed (krzye) 8. Nie wie mi (oczy) 9 .Dosta (nos) 10. Dosta (palce) D. 'po' + rzeczownik oznacza kryterium rozpoznania kogo lub czego Poznaem j (chd) Poznalimy ich (glos) Rozpoznaem go (sposb chodzenia) Widz (twoja mina) i do kina. 5. Rozpoznaem ich (ubir) 6. Domyliem si (zapach) 7. Widz (twoje oczy) 8. Poznaem (opakowanie) 9. Domyliem si (twoja reakcja) zdenerwowana. 10. Rozpoznaem (smak) 1. 2. 3. 4.

, e nie masz ochoty

, e to ona! e si nie wyspae. , e to paczka od ciebie. e bya , e to ciasto pieka moja mama. chleba. piwa. kwiatw. suchego nagrody. kakao. tortu.

E. 'po' + r z e c z o w n i k okrela cao d z i e l o n n a porcje 1. Zjedlimy (jedna kromka) 2. Wypilimy (kufel) 3. Wszystkie dzieci dostay (czekolada) 4. Wszystkie solenizantki dostay (bukiet) 5. Wszyscy uczestnicy wycieczki dostali (paczka) prowiantu. 6. Zwycizcy konkursu dostali (tysic zotych) 7. Wszyscy zawodnicy mieli tylko (jedna szansa) 8. Kade dziecko n a niadanie dostawao (szklanka) 9. Kady z goci dosta (kawaek) 10. Kasjerka sprzedawaa tylko (jeden bilet)

F. 'po' + r z e c z o w n i k o z n a c z a osoby, p r z e d m i o t y o g a r n i a n e przez ruch, d z i a n i e si c z e g o 1. Chodzi (proba) 2. Agitowa (wsie)


252

3. Rozgldalimy si (gocie) . . . . 4. Tuaa si (ludzie) 5. Zbiera materiay do pracy po (rne biblioteki) 6. 7. 8. 9. 10. Szuka skarpetek (szafy, szuflady) Dzieci krciy si (dom) Lubia wczy si (sdy) Dugo wasalimy si (miasto) Pies tarza si (nieg)

G. 'po' + rzeczownik oznacza przedmiot zajmujcy poprzednio dane miejsce, albo p o u p r z e d n i m u y t k o w a n i u , lub te p r z e j c i e s t a n u p o s i a d a n i a , funkcji, p r a c y p o j a k i c h o s o b a c h 1. Chodziem w ubraniu (brat) 2. Oddaem do skupu butelki (piwo) 3. Musielimy posprzta mieszkanie (ostatni lokator) 4. Zajlimy miejsca (ty i twj m) 5. Trudno jest domy garnek (przypalone mleko) 6. Musiaem pokry dugi (przyjaciel) 7. Nie mamy adnych pamitek (dziadkowie) 8. Kto posprzta (gocie) 9. Nie m a ladu (te dokumenty) 10. To jest biuteria (babcia) 11. Odziedziczylimy majtek (przodkowie) 12. Ma talent (ojciec) a urod (matka) 13. Objem stanowisko dyrektora (Malinowski) 14. W mieszkaniu byy meble (poprzedni lokatorzy) . . . 15. Odziedziczyem dom (ciocia)

253

wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie w poczeniu z przyimkiem 'przy', ktry najoglniej oznacza stosunek wspwystpowania. Wzr: Bawilimy si przy (muzyka rockowa) ...muzyce rockowej... A. 'przy' + r z e c z o w n i k o z n a c z a p o o e n i e p r z e d m i o t u w bliskoci czego 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Caymi dniami siedziaem przy (swj komputer) Koci jest zaraz przy (mj blok) Chciabym mieszka przy (gwna ulicy) Zatrzymalimy si przy (poczta gwna) Nasz dom stoi przy (najwiksze skrzyowanie) w miecie. Przy (ten las) jest zajazd dla turystw. Mam subowe mieszkanie przy (miejsce pracy) Przy (Dom Turysty) jest adna restauracja. Mieszkam przy (ulica Krasickiego) Biblioteka Jagielloska jest przy (Aleje Trzech Wieszczw)

11. Zatrzymamy si przy (tamte drzewa) na krtki odpoczynek. 12. Zbudowano nowy sklep przy (nasze akademiki) 13. Przy (nowe osiedla) szkoy i przychodnie. 14. Przy (autostrady) 15. Przy (Most Dbnicki) towarowy. buduje si zwykle powinny by zajazdy. jest dom

B. 'przy' + r z e c z o w n i k o z n a c z a osob, ktrej k t o towarzyszy, ktra w c z y m u c z e s t n i c z y l u b s t a n o w i kontrast z kim, czym. 1. Przy (mae dzieci) nie moemy zbyt czsto chodzi do kina. 2. Wstydz si przy (twoja mama) 3. Musimy porozmawia przy (wiadkowie) 4. Nie mamy wasnego mieszkania i mieszkamy przy (rodzice)

254

5. 6. 7. 8.

Przy (ty) nie mona by powanym. Poprosz siostr, eby zostaa przy (nasz synek) Kto dzisiaj zostanie przy (chora babcia) ? Nie mona leniuchowa przy tak (wymagajcy nauczyciel)

9. On jest wysoki, ale i t a k wydaje si niski przy (mj ojciec) 10. Wydaje si by modszy przy tak (dobry wygld) 11. Przy (taka dieta) doyje stu lat! 12. Przy (takie kopoty) i tak trzyma si niele. 13. Przy (twj wzrost) zrobisz karier koszykarza. 14. Przy (wasze apetyty) . nic nie mog zaoszczdzi. 15. Nic dziwnego, e m a kopoty z chodzeniem przy (taka tusza)

C. 'przy* + r z e c z o w n i k o z n a c z a czas, k i e d y c o si dzieje 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Caa rodzina spotyka si zawsze przy (kolacja) Crka pomaga mi przy (obiad) Spalimy duej przy (sobota) Polubilimy si przy (pierwsze spotkanie) Pokcilimy si przy (remont) mieszkania. Mia wypadek przy (budowa) swojego domu. Nie przeszkadzaj mi przy (praca) ! Miaem mao czasu i musiaem pracowa przy (budowa) Moe bymy poszli do kina przy (niedziela) ? Staram si pomaga mamie przy (pranie) Poznalimy si przy (okazja) zbirki pienidzy dla powodzian. 12. Przeszlimy n a 'ty' przy (imieniny) . 13. Siedzielimy przy (piwo) i rozmawialimy o yciu. 14. Przy (taka burza) naley jecha bardzo ostronie. 15. Zasnam przy (czytanie) tej lektury. D. 'przy' + r z e c z o w n i k o z n a c z a obiekty objte c z y n n o c i 1. 2. 3. 4. Bawilimy si przy (magnetofon) Cigle co robi przy (swj samochd) Nietrudno o wypadek przy (jazda) Pomagalimy przy (zbir)

po pijanemu. ziemniakw.
255

5. Taczyli przy (akompaniament) 6. Przy (odrobina szczcia) uda zda ten egzamin. 7. Pracowalimy przy (sprztanie) hotelu. 8. Syn dorabia przy (budowie) 9. Pomaga przy (konserwacja) 10. piewalimy przy (wtr) . . .

. . . gitary, moe ci si nowo wybudowanego domu ssiada, starych mebli. chru.

wiczenie

178

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie w poczeniu z przyimkiem *w\ A. 'w' + r z e c z o w n i k oznacza miejsce, w ktrym o d b y w a si jaka c z y n n o (miejsce to n a og jest ograniczone przestrzennie, administracyjnie itp.), l u b w y d a r z e n i e , sprawa, w ktrej k t o m a swj udzia Wzr: W (to miejsce) .. .tym miejscu... jest bardzo niebezpiecznie. 1. Giuseppe mieszka w (Rzym) 2. Mohammad mieszka w (Bagdad) 3. Kowalscy mieszkaj w (d) 4. Marie mieszka w (Pary) 5. Adam i Zosia mieszkaj w (Gdask) . . . . 6. My mieszkalimy w (Pozna) 7. Oni mieszkaj we (Wrocaw) 8. Czy kto z was mieszka w (Szczecin) . . . 9. Czy J a n e mieszka w (Londyn) 10. J a k dugo mieszkalicie w (Kijw) 11. Jim mieszka w (Nowy Jork) 12. Przez miesic mieszkaam w (Nowa Huta) 13. J e j kolega mieszka w (Zielona Gra) . . . . 14. Jego brat mieszka w (Nowy S c z ) . . . . . . . 15. Miesic mieszkalimy w (Praga) 16. Czy chcesz mieszka w (Lublin) 17. Nie chciabym mieszka w (Katowice) . . . 18. Znajomi mieszkaj w (Zakopane)
256

19. Adam mieszka w (Bielsko) 20. Bdziemy mieszka w (Jaso) 21. Hassan urodzi si w (Irak) 22. Mary urodzia si w (Stany Zjednoczone) 23. Nasir urodzi si w (Syria) 24. Vivien urodzia si we (Francja) 25. Alena urodzia si w (Czechy) 26. John urodzi si w (Anglia) 27. Czang urodzi si w (Chiny) 28. Hans urodzi si w (Niemcy) 29. Giuseppe urodzi si we (Wochy) 30. Rudolf urodzi si w (Austria) 31. Jej siostra studiowaa w (Dania) 32. Martin oeni si w (Kanada) 33. Ssiad dwa lata mieszka w (Meksyk) 34. Jej rodzice wychowali si w (Australia) 35. Chciabym mieszka w (Nowa Zelandia) 36. Pracowaem w (Korea) 37. Czy bye ju kiedy na (Litwa) 38. Laslo urodzi si na (Wgry) 39. Iwan urodzi si n a (Ukraina) 40. Joszko urodzi si na (Sowacja) 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. Dokumenty trzymam w (zamknita szuflada) O tej porze powinnicie by ju w (ko) Wykady odbyway si w (aula) , a wiczenia w (sale) Zawsze spotykamy si w (ta sama kawiarnia) Umwilimy si, e spotkamy si w (stowka) Bylimy n a zakupach w (dom towarowy) Czy bye ju w (ten koci) Byam u lekarza w (przychodnia studencka)

49. Bylimy ju kiedy w (to miejsce) 50. Ubrania s w (szafa) 51. Uczestniczylimy w (ciekawa konferencja) 52. W (ta sprawa) 53. W (ten konflikt) 54. W (taki przypadek) n a przyjaci.

mam inne zdanie. bierze udzia kilka osb. nie moemy liczy

257

55. Wzilimy udzia w (zawody sportowe) 56. Wsppracowalimy z kolegami w (opracowanie) tego projektu. 57. Unia Europejska pomaga nowym czonkom w (proces integracji) . . . . 58. Ssiedzi pomogli nam w (przeprowadzka) 59. W (ta dyskusja) rozwizania. 60. W (ta propozycja) punktw.

nie wida jasnego jest kilka interesujcych

B. 'w* + r z e c z o w n i k okrela miejsca, w ktrych z a c h o d z p r o c e s y p s y c h i c z n e l u b przeycia s t a n w p s y c h i c z n y c h i fizycznych wiczenie 179

Wstaw w miejsce kropek odpowiedni form podanych w nawiasie wyrazw z przyimkiem V . Wzr: Dzi jestem (dobry humor) .. .w dobrym humorze... 1. Do dzi mam (pami) przestrogi, ktrych udzielali mi rodzice. 2. Po przebytej chorobie zaszy u niego zmiany (psychika) 3. Mimo przebaczenia miaa do niego al (serce) 4. Czsto kci si z ni (swoje myli) 5. Zachowali go na zawsze (swoje wspomnienia) 6. Dzisiejszy rozwj komunikacji nie mieci si w (moja wyobrania) . . . 7. Byem n a niego zy, ale (duch) dobrze m u yczyem. 8. Czsto (swoje sny) widzimy tych, ktrzy od nas odeszli. 9. Chory, po podaniu morfiny, mia wizje jak (narkotyczny sen) 10. Dzisiaj szef jest (dobry humor) 11. Kolega jest (depresja) od czasu, kiedy rzucia go dziewczyna. 12. Nie wiem, co ci si stao, ale bredzisz jak (gorczka)
258

13. Niektrym ludziom jest trudno wytrwa (mio) przez cay okres maestwa. 14. Co si stao, e jeste dzi (dobry nastrj) ? 15. W ostatnich czasach y jak (letarg) 16. Popeni przestpstwo (afekt) 17. By niepohamowany (zo) 18. Chcia zamordowa on (sza) zazdroci. 19. By (takie nerwy) e nie wiedzia, co mwi. 20. Na og wielkie dziea rodz si (ble)

A
wiczenie 180 W miejsce kropek wstaw odpowiedni form rzeczownikw podanych w nawiasie z przyimkiem 'w'. Wzr: Zoono kwiaty (hod).. .w hodzie... dla polegych. 1. Przyjaci poznaje si (bieda) 2. Ten materia jest bardzo miy (dotyk) 3. Dostaem (prezent) od kolegw z pracy adn aktwk. 4. Ona dostaa (posag) dom i kilka hektarw pola. 5. Prezydent da (dar) swojemu gociowi obraz znanego malarza. 6. Popatrz, jaka ona jest szczupa (talia) 7. Od pewnego czasu boli mnie (krzye) 8. (teoria) wszystko si zgadza, ale (praktyka) nic nie wychodzi. 9. Oni s bardzo mili (obejcie) 10. Mama nigdy nie zapominaa o nas (modlitwa)

259

Korelacja p r z y i m k w w p o c z e n i u z c z a s o w n i k a m i r u c h u Czasowniki, ktre c z si z p r z y i m k i e m 'do' + D n a o z n a c z e n i e ruchu ukierunkowanego, w przypadku ruchu nieukierunkowanego c z si z p r z y i m k i e m 'po' + Msc., a w p r z y p a d k u o z n a c z e n i a miejs c a z p r z y i m k i e m 'w' + Msc. Np. Id do magazynu. Chodz po magazynie. Jestem w magazynie. Czasowniki, ktre c z si z przyimkiem 'na' + B n a o z n a c z e n i e ruchu ukierunkowanego, w przypadku ruchu nieukierunkowanego te c z si z p r z y i m k i e m 'po' + Msc., n a t o m i a s t w p r z y p a d k u ozn a c z e n i a miejsca c z sie z przyimkiem 'na' + Msc. Np. Id n a poczt. Chodz po poczcie. Jestem na poczcie.

U w a g a : Czasem jeden czasownik moe si czy zarwno z przyimkiem 'do'jak i przyimkiem 'na', ale wwczas jest midzy tymi uyciami niewielka rnica znaczeniowa. Np. Jad do miasta - 'mieszkam na wsi'; Jestem w miecie, 'nie n a wsi 7 ; J a d na miasto - 'mieszkam na peryferiach'; Jestem na miecie, 'potocznie - w miecie' W obu przypadkach uywa si: Chodz po miecie (bez rnicy znaczeniowej).

a
wiczenie 181 W miejsce kropek wstaw odpowiednie formy rzeczownikw z przyimkami: 'do', 'po' i 'w'. Wzr: miasto: Id do miasta. Chodz p o miecie. Jestem w m i e c i e . Londyn: J a d do Londynu. Chodz / jed p o Londynie. Jestem w Londynie. 1.park: 2. rynek: 3. las: 4.ogrd: 5. sklep: 6. koci: 7. szkoa: 260

8. szpital: 9. dom: 10. przedszkole: N i e k t r e kraje i m i a s t a 1. Francja: 2. Pary: 3. Czechy: 4. Praga: 5. Rosja: 6. Moskwa: 7. Niemcy: 8. Berlin: 9. Austria: 10. Wiede: Przyimki: 'na', 'po' i 'na' Wzr: targ: Id n a targ. Chodz p o targu. Jestem n a targu. Korsyka: Jad n a Korsyk. Jed p o Korsyce. Jestem n a Korsyce. 1. dworzec: 2. uniwersytet: 3. miasto: 4. boisko: 5. ka: 6. pole: 7. gieda: 8. Planty: 9. osiedle: 10. kopiec: N i e k t r e kraje, p w y s p y , w y s p y i archipelagi 1. Wgry: 2. Sowacja: 3. Ukraina: 4. Litwa:

5. Hawaje: 6. Kuba: 7. Sardynia: 8. Sycylia: 9. Majorka: 10. Seszele:

U c z e s t n i c t w o w jakiej czynnoci, u r o c z y s t o c i

Wzr: wykad: 1. zajcia; 2. wesele: 3. imieniny: 4. impreza: 5. spotkanie: 6. zebranie: 7. mecz: 8. badania: 9. msza: 10. urodziny:

Id n a wykad.

Jestem n a wykadzie.

D. 'w' + r z e c z o w n i k w y r a a czas a) n a z w y m i e s i c y i pr r o k u 1. Urodziam si w (stycze) 2. Mam imieniny w (luty) 3. Wiosna zaczyna si w (marzec) 4. Najpikniej jest w (kwiecie) 5. Wszyscy zakochuj si w (maj) 6. W (czerwiec) 7. W (lipiec) 8. W (sierpie) 9. We (wrzesie) 10. W (padziernik) 11. W (listopad) 12. W (grudzie) 262

koczy si drugi semestr. zaczyna si okres urlopowy. s niwa. zaczyna si nowy rok szkolny. zaczyna si nowy rok akademicki. jest brzydka pogoda. s wita Boego Narodzenia.

1. W (lato) . 2. W (zima) 3. W (jesie)

. . wszyscy wyjedaj na urlop. moe by duo niegu. czasem moe by pikna pogoda.

Uwaga: Nazw pr roku uywa si take w narzdniku: wiosn, latem, jesieni, zim, a w przypadku wiosny i jesieni take w bierniku: na wiosn, na jesie. b) daty i z w i z a n y z n i m i czas 1. Skoczyem studia w (zeszy rok) 2. W (przyszy rok) do nowego mieszkania. 3. W (nastpny rok) . . germanistyk. 4. W (ubiegy rok) (ten rok) 5. W (ten dzie) 6. W (ten tydzie) 7. W (ten moment) z tob porozmawia. 8. W (ta sekunda) 9. W (ten okres) 10. W (ta chwila) 11. W (pierwszy kwarta) cigle chorowaem. 12. W (ostatni czas) 13. W (pierwszy etap) poudniow. 14. W (nastpny etap) pnoc - poudnie. 15. W (dalsze etapy) inne autostrady. 1. Urodziem si w (1970 rok) 2. W (1977 rok) poszedem do szkoy podstawowej. 3. W (1984 rok) poszedem do liceum. 4. W (1988 rok) poszedem n a studia. 263 przeprowadzimy si zaczn studiowa urodzi si syn a w crka. nie byo mnie w pracy. pjd na urlop. nie mam czasu, eby zmieni zdanie. nie wolno byo owi ryb. wysza z pracy. tego roku czuj si ju lepiej. zbuduje si autostrad zbuduje si autostrad zbuduje si

5. W (1991 rok) skoczyem studia. 6. W (1992 rok) zaczem pracowa. 7. W (1993 rok) oeniem si. 8. W (1994 rok) urodzio si pierwsze dziecko. 9. W (1996 rok) urodzio si drogie dziecko. 10. Chciabym, eby w (rok 2000) urodzio si trzecie dziecko.

264

Miejscownik i m p l i k o w a n y przez przymiotnik Lista przymiotnikw: biegy, d o w i a d c z o n y , mocny, kompetentny, ostrony, przesadny, rozmiowany, saby (dobry, zalepiony, zakochany

wiczenie

182

Zamie podane zdania tak, eby uy w nich jednego z przymiotnikw podanych wyej w poczeniu z przyimkiem 'w'. 1. Za bardzo lubia oszczdza. 2. Mwi bardzo dobrze po angielsku. 3. Mia praktyk w postpowaniu z dziemi. 4. Bardzo lubia muzyk Chopina. 5. Dobrze znali obsug komputerw. 6. Za mocno reagowa n a krytyk. 7. Nie podejmowaa decyzji pochopnie. 8. Z powodu nadmiaru mioci nie widziaa niczego. 9. Mwi duo, ale niczego nie realizowa. 10. Kocha j bardzo.

265

wiczenia sprawdzajce

R z e c z o w n i k i i przymiotniki

wiczenie

183

W miejsce kropek wstaw waciw form rzeczownikw, przymiotnikw i zaimkw w miejscowniku. Tekst 1 Mieszkam w (maa, malownicza wie) w (Tatry) W (ta miejscowo) mieszka take duo moich krewnych. Zaraz przy (nasz dom) mieszka wujek Adam. Na (pobliskie wzgrze) wybudowa sobie dom drugi wujek, Andrzej. Ciocia Ania mieszka przy (gwna droga) prowadzcej do Zakopanego. Powinienem take wspomnie o (druga ciocia Basia) , ale ona od roku mieszka ju w (Nowy Targ) Wszyscy czonkowie rodziny yj ze sob w (zgoda) i czsto przy (rne okazje) spotykaj si w (nasza stara) ale (mia chaupa) Tekst 2 W (ten tydzie) bylimy na (wycieczka) w (Gry witokrzyskie) 0 (ten wyjazd) marzylimy bardzo dugo, bo duo syszelimy o (te najstarsze gry) w (Polska) W (ubiegy rok) tylko tamtdy przejedalimy w (droga) do Warszawy, ale dopiero w (ten rok) udao nam si zrealizowa nasz plan. Na (najwyszy szczyt) tych gr jest klasztor. Mielimy szczcie, poniewa w (ten dzie) kiedy zwiedzalimy klasztor, by odpust. Bylimy pierwszy raz na (taki odpust) Na (rozoone stragany). sprzedawano rne mieszne rzeczy, najczciej tandet, ale warto byo popatrze na niektrych ludzi w (stroje ludowe) i posucha gwary, ktr si posugiwali. Na (wity Krzy) , bo tak nazywa si to miejsce, spdzilimy p dnia. Po poudniu poszlimy n a wit Katarzyn 1 zatrzymalimy si na noc w (tamtejsze schronisko)

Nastpnego dnia, po (przyjemny spacer) w (sosnowy las) d i autobusem wrcili do Kielc. Zaimki

, zeszlimy na

wiczenie

184

Wstaw do kontekstu zdania odpowiednie formy zaimkw w miejscowniku. Pierwszy raz spotkaa go n a imieninach u kolegi i od tamtego czasu nie moe przesta o (on) myle. On take czsto o (ona) myli, ale nie ma odwagi jej o (to) powiedzie. Czuje si oniemielony przy (ona) Po (kade) spotkaniu z ni obiecuje sobie, e si zmieni. Kolega, ktremu si zwierzy, poradzi mu, eby poszed do psychologa i porozmawia z nim o (swj) problemie. J a k na razie, ani on, ani ona nie powiedzieli nikomu o (swoje) uczuciach. W (kady) z nich jest jaka nadzieja, e w kocu przeami niemiao i wsplnie zadecyduj o (swoja) przyszoci. W (kady) razie marz o (takie) rozwizaniu! Liczebniki

wiczenie

185

Napisz sowami podane w nawiasach cyfry. W (1964) roku zaczem studiowa w Krakowie. N a (1) roku mieszkaem prywatnie. W nastpnych (2) latach staraem si o pokj w akademiku, ale dostaem go dopiero po (3) roku studiw. Kiedy byem na (5) roku, wyprowadziem si z akademika i wynajem pokj w (12) bloku na (9) pitrze. Niestety blok by na peryferiach Krakowa i codziennie musiaem wstawa o (7) a czasem nawet o (6:30) , eby zdy na zajcia. Po (5) latach studiw poszedem do pracy w szkole redniej. Ucz w (2) klasach maturalnych, (1) klasie o profilu humanistycznym i (3) o profilu matematyczno-fizycznym. Po (10) atach pracy kupiem sobie wreszcie wasne mieszkanie. 267

Przyimki

A wiczenie

186

Wstaw w miejsce kropek odpowiedni przyimek czcy si z miejscownikiem. Pierwszy raz bya Polsce 10 lat temu. Bya kursie jzyka polskiego Szkole Letniej Uniwersytetu Jagielloskiego. Uczestniczya wtedy zajciach dla pocztkujcych. Pamita, e zajcia odbyway si rano i poudniu popoudniowych zajciach z jzyka polskiego byy jeszcze wykady n a rne tematy. Najbardziej interesoway j te wczesnych problemach politycznych Polski. Wieczorami, razem z kolegami chodzia Krakowie. Brali udzia rnych imprezach kulturalnych. Midzy innymi byli ciekawym koncercie Sukiennicach, gdzie okazji zwiedzili galeri malarstwa polskiego tym pierwszym pobycie Krakowie przyjedaa jeszcze kilka razy do Polski, bo ogle lubia podrowa wiecie. Bya prawie wszystkich kontynentach, ale zawsze z przyjemnoci wracaa do Krakowa, bo . . . . . . . tylu latach nauczya si mwi po polsku i teraz moe porozmawia po polsku z Polakami wszystkim, co j interesuje.

268

Miejscownik - Locative Liczba pojedyncza


Rodzaj Kocwki
rzeczownikw Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw porzdkowych i Jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimek si"

mski -e -u nijaki -e -u urn enski -ym -im (o) kim? (o) czym? -ej

o dobrym studencie o moim (koledze) o znanym (poecie) o jednym lekarzu o drugim koniu o miym Marku o dobrym oknie o moim polu o jednym liceum o dobrej onie o mojej rce, nodze o jednej kawiarni o drugiej nocy

(o) nim (o) mnie


=C'

(o) tobie

-y

-e -i

Liczba mnoga
Rodzaj Kocwki rzeczownikw
Kocwki przymiotnikw, zaimkw, liczebnikw porzdkowych i jeden" Zaimki pytajne Przykady Zaimki osobowe Zaimki oni, one

mski

o dobrych studentach o moich koniach o jednych kolegach

nijaki -ach eski

-ych -ich

(o) kim? (o) czym?

o dobrych oknach o moich zwierztach o jednych liceach o dobrych onach o moich ksikach o jednych nocach o tych Wgrzech Niemczech, Woszech

(o) nas
=D

(o) dwch, dwu\ (o) nich (o) trzech (o) czterech

(o) was

o o dwunastu o dwudziestu > = D o pidziesiciu o dwustu o trzystu o piciuset

piciu = C

-ech

WOACZ

Woacz jest przypadkiem o funkcji ekspresyjno-impresyjnej. Stoi poza systemem przypadkowym i nie peni funkcji skadniowej. Uywany jest w powitaniach, kierujc wypowied do konkretnego suchacza.

Liczba

pojedyncza

Przymiotniki,

zaimki,

liczebniki

porzdkowe

RODZAJ MSKI, NIJAKI, ESKI Kocwki woacza s rwne kocwkom mianownika. Rzeczowniki RODZAJ MSKI Kocwki woacza s rwne kocwkom miejscownika. -e -u p o s p g o s k a c h t w a r d y c h (z wyjtkiem 'k, g, ch') w M. 1. poj., np. syn - mj syn-u, brat - kochan-y braci-e p o s p g o s k a c h m i k k i c h , f u n k c j o n a l n i e m i k k i c h i twardych: 'k, g, ch' w M. . poj., np. J a c u - mi-y Jacusi-u, J a n u s z - drog-i Janusz-u, Jacek - kochan-y J a c k - u (e // 0), Stach - mj Stach-u

WYJTKI: 1) dziad - dziad-u, lud - lud-u, dom - dom-u, syn - s y n - u 2) rzeczowniki zakoczone na -ec maj kocwk -e + wymiana e // 0 ; c // cz, np. chopiec - chopcz-e, ojciec - ojcz-e, gupiec - gupcz-e 3) Bg - Bo-e 4) gob - gobi-u, jastrzb - jastrzbi-u, paw - pawd-u, nw - n o w i - u RODZAJ NIJAKI Kocwki woacza s rwne kocwkom mianownika. RODZAJ ESKI Poj p o r z e c z o w n i k a c h z k o c w k - a w M. 1. poj. (z wyjtkiem niektrych spieszczonych), np. ciocia - drog-a cioci-u, Marysia - kochan-a Marysi-u, itp.) 269

Rzeczowniki zakoczone w M. 1. poj. na spgosk kocwki woacza maj rwne kocwkom mianownika.

Liczba
Przymiotnik, zaimki, liczebniki

mnoga
porzdkowe

RODZAJ MSKI, NIJAKI, ESKI Kocwki woacza s rwne kocwkom mianownika. Rzeczowniki RODZAJ MSKI, NIJAKI, ESKI Kocwki woacza s rwne kocwkom mianownika.

270

wiczenia wdraajce

wiczenie

18

W miejsce kropek wstaw waciwa form woacza od rzeczownika podanego w nawiasie. Wzr: (Marek) ...Marku... podaj mi cukier. 1. Drogi (profesor) , ycz P a n u wszystkiego najlepszego! 2. We std ten rower, (chopiec) ! 3. Drogi (brat) . , przesyam Ci serdeczne pozdrowienia. 4. Prosz usi, (pan Wadek) ! 5. (kawaler) , czy mgby nam pomc podnie te walizki? 6. Dzikuj ci, (mj syn) 7. Co ty robisz, (gupiec) ! 8. We si (chop) do roboty! 9. (pan kierowca) podwiezie nas pan do dworca? 10. (pan inynier) , prosz pozwoli na chwil. 11. (mj Bg) co za nieszczcie! 12. (pan doktor) , telefon do pana 13. (tatu) kup nam lody 14. Nie smu si, (mj anio) 15. Zatrzymaj to dla siebie, (moje dziecko) 1. (panna Ewa) , prosz zamwi rozmow telefoniczn. 2. (mamusia) telefon do ciebie. 3. Prosz o recept (pani doktor) 4. (droga ssiadka) czy mogaby mi pani poyczy soli? 5. (babcia) popilnujesz maego Dawida? 6. (mama) kiedy ugotujesz n a m co dobrego? 7. (pani kierowniczka) prosz o podwyk w przyszym miesicu! 271

8. (pani magister) to lekarstwo? 9. (siostra) 10. (Cyganka)

, czy dostan , czy mogaby siostra poda mi lekarstwo? , powr mi z rki.

a
wiczenie 188 Utwrz formy woacza od imion podanych w nawiasie. Wzr: Dzie dobry, (Marta) ...Marto. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Kiedy wyjedasz n a wakacje, (Maciek) ? J a k si dzisiaj czujesz, (Wadek) ? Czy jade ju niadanie, (Henryk) ? Gdzie bye, (Piotr) ? (Andrzej) , mgby mi kupi papierosy po drodze? (Pan Zbigniew) wzi pan ju pensj? (Pan Adam) , przysza ju poczta? (Wojtu) , bd grzeczny! (Pan Wadysaw) , kto do pana przyszed. (Pan Jzef) , kiedy nas pan odwiedzi? (Pani Marysia) (Kochana Maria) (Katarzyna) Musisz si zmieni (Agnieszka) (Zosia) (Pani Krystyna) (Ra) (Ewusia) (Agata) (Anna) 189 prosz zadzwoni clo dyrektora. , czy mog prosi ci o rk? , kiedy bierzesz urlop w tym roku? ! mogaby posprzta mieszkanie? , kto n a pani czeka. czy wrcisz w tym tygodniu? bd grzeczna. gdzie teraz mieszkasz? kiedy obchodzisz imieniny?

wiczenie

Zamie podane formy mianownika n a formy woacza. Wzr: Szanowny P a n Profesor - S z a n o w n y P a n i e Profesorze 1. Drogi Ojciec 2. Kochana Mama 272

3. Miy Wiktor 4. P a n Doktor 5. Kochany Brat 6. Pani Dyrektor 7. Najdrosza Babcia 8. Moja Maa Siostrzyczka 9. Stary D r u h 10. Drogi Przyjaciel 11. Szanowny Pan Prezydent 12. Wielebny Ksidz 13. Najmilszy Dziadek 14. Kochana ona 15. Mj May Synek 16. Moje Drogie Dziecko 17. Miy Kolega 18. Biedny Kuzyn 19. P a n Porucznik 20. P a n Policjant -

wiczenia uzupeniajce

Zaimek z w r o t n y 'si' Zaimek 'si' odsya do podmiotu zdania i uywany jest w stosunku do wszystkich rodzajw i liczb. Nie posiada formy mianownika. Z czasownikami tranzytywnymi ma funkcj zwrotn. Forma 'sobie' peni w zdaniu funkcje ekspresywn, nadajc zdaniu charakter nieformalny. Np. Zaraz pjd, (wypowied neutralna) Zaraz sobie pjd. Wyraa wzajemno i odnosi si do dwch lub wielu podmiotw. Np. Mwili sobie komplementy. M. D. C. B. N. Msc.

siebie // si sobie si // siebie sob o sobie

a
w i c z e n i e 190 W miejsce kropek wstaw odpowiedni form zaimka 'si'. Wzr: Wszystko to kupiem tylko dla ...siebie... 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 274 Ciesz si, e mam ju wszystkie egzaminy za Czasami jestem z zadowolony. On jest bardzo zamknity w Rzadko kupujemy kwiaty. Matki nigdy nie myl o Przygotowaem niadanie. Nikt nie zna do koca. Czasem patrz na z przymrueniem oka. Opowiedz mi co o Zatrzymaj te rzeczy dla We go ze na wycieczk. Kiedy wyjedaem z Krakowa, powiedziaem . . . . , jeszcze tu wrc.

13. Nie uciekniesz przed 14. Nie mog z 15. Posadziem dziecko koo 16. Ona nie kocha nikogo poza 17. Wyobra 18. Zachowaj to, co ci powiedziaam, da 19. On zawsze tylko o 20. Patrz zawsze krytycznie n a 21. Byli powizani z 22. Poczytam 23. Chod na dj^skotek! Troch 24. Odnosili si do 25. Podzielili si rolami midzy 26. Jedmy nad morze! Odpoczniemy 27. Bylimy 28. Bylimy 29. Mamy przed 30. Byli w

doj do adu.

, e ona mieszka w moim domu! dobrze mwi!

przed snem. potaczymy! z szacunkiem. od Krakowa. rozczarowani. bliscy. cae ycie! zakochani po same uszy.

Zaimek 'sam' Zaimek 'sam, sama, samo, sami, same' ma funkcj wzmacniajc, ekspresywn i wskazuje n a jaki rzeczownik czy inny zaimek. Odmienia si tak samo j a k liczebnik 'jeden'. wiczenie 191

W miejsce kropek wstaw w odpowiedniej liczbie i rodzaju form zaimka 'saun3. Wzr: ...Sam... zrobiem te pk. 1. Nigdy za bardzo nie ufaj 2. Dostaem odpowied od 3. Powinna o tej sprawie powiedzie jego sekretarce. 4. Ona zawsze wszystko robi o. Na zebraniu byli 6. Pochwali mnie 7. Chodziem do szkoy z sobie! ministra edukacji! dyrektorowi, a nie j e s t Zosi samosi"! mczyni. dyrektor Instytutu! dziewcztami.
275

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Ona nie wie, czego w yciu chce! Sprawie mi rado obecnoci. Zostalimy n a staro zupenie Przedstawiono mnie solistce tej opery! Poprosilimy o to . . . . kierownika! Wycelowa w . rodek! Podjecha do . brzegu, Mieszkaem w hotelu z dziemi, Zostawisz to dziecko w domu? Spotkasz tam znajomych. Mwilimy cigle o tym Mnie nie chce si tam jecha. Bdziesz mnie musia usprawiedliwi przed rodzicami! Rzeczowniki z przyrostkiem -ka

R z e c z o w n i k i te oznaczaj: 1. numeracje rodkw transportu; autobusw, tramwajw, itp. 2. wiek (tzw. okrgy"), np. dwudziestka, trzydziestka, itp. 3. oceny, np. dwjka - 'mierny', trjka - 'dostateczny', itp. 4. numeracja pomieszcze, np. pokoi w hotelu, itp. 5. nominay banknotw, np. dziesitka, dwudziestka, itp. 6. rozmiary konfekcji, butw, np. nosz pitk, itp. 7. numeracja domw, np. mieszkam pod pitk, itp. 8. liczb w szeregu, np. szli dwjkami, itp. O d m i e n i a j s i jak r z e c z o w n i k i e s k i e n a -a. (wyjtek w utartych zwrotach: szlimy w czwrk, czwrkami) wiczenie 192

Stosujc przyrostek -ka utwrz form sown rzeczownikw podanych w nawiasie. Wzr: Nigdy nie zadowol si (3).. .trjk... z jzyka polskiego. 1. 2. 3. 4. Po (50) naley bardziej dba o zdrowie. Przed (20) zwykle nikt nie dba o swoje zdrowie. Leszek dosta (5) z ostatniego testu. W akademiku s rne pokoje: (1) (2) , (3) a nawet (4)

276

5. Aktualne polskie banknoty to: (10) , (20) , (50) , (100) , (200) 6. Na Salwator zwykle jedzi (1) lub (6) 7. Nauczycielka poprosia dzieci, eby ustawiy si (2) 8. Do akademika mona dojecha: (4) , (8) (12) , (13) i (40) 9. Chopcy poszli w (5) n a wagary. 10. Zaczem siwie po (30) 11. Babcia jeszcze po (70) jedzia na rowerze! 12. Ucze martwi si (2) z matematyki. 13. Znajomi mieszkaj na tej samej ulicy, co ja, tylko pod (4) 14. Rozmie mi (10) na dwie (5) 15. Ta sukienka jest za dua. Prosz mi poda (6) zamiast (7) 16. Najlepiej si czuem midzy (30) a(40) 17. Duo ludzi wierzy w to, e (13) to pechowa liczba. 18. Wypijemy po (50) czy po (100) wdki? 19. Pojedziemy (21) na Kleparz. 20. Kiedy doyjesz (100) , to porozmawiamy o yciu!

Przymiotniki z o o n e wiczenie 193

Utwrz form zoon z podanych w nawiasie wyrazw i wstaw j do kontekstu zdania. Wzr: W tym roku s (3 dni).. .trzydniowe... wita Boego Narodzenia. 1. W Polsce jest (4 lata) i (5 lat) 2. W tym roku mam tylko (3 tygodnie) 3. Nie wiem, co zrobi z (2 miesice) 4. Po tym semestrze jest (10 dni) przerwa semestralna. 5. Kodeks Pracy gwarantuje (14 dni) urlop po (1 rok) kadencja parlamentarna prezydencka. urlop. wakacji?

okresie pracy. 277

6. Nowy dyrektor zosta wybrany n a (3 lata) kadencj. 7. Kolega poczstowa mnie (12 lat) koniakiem. 8. Jestem bardzo zmczony i musz wzi (2 dni) urlop. 9. Do przedszkola mog ju chodzi (3 lata) dzieci. 10. (7 dni) noworodek dosta taczk. 11. Po operacji pojechaa n a (4 tygodnie) rehabilitacj. 12. Kupiem sobie (p roku) bilet tramwajowy. 13. (kilka lat) dzieci bawiy si na podwrku. 14. (kilkanacie lat) modzie urzdzia sobie dyskotek w szkole. 15. W (kilka dni) konferencji wzio udzia paru goci zagranicznych. 16. W (kilka lat) karierze tego polityka byy wzloty i upadki. 17. W (kilkanacie osb) grupie studentw byo dwch cudzoziemcw. 18. W czasie (kilkadziesit lat) rzdw komunistw popeniono wiele bdw gospodarczych. 19. Stalimy p godziny n a (kilkanacie stopni) mrozie. 20. Zrobiem par bdw w (kilka wyrazw) zdaniu.

Liczebniki zbiorowe Liczebniki te: 1. oznaczaj osoby rnych pci, np. dwoje ludzi, dwoje z nas, itp. 2. wystpuj z rzeczownikami posiadajcymi tylko liczb mnog, np. dwoje drzwi, itp. 3. oznaczaj rzeczowniki wystpujce w parach, np. dwoje oczu, rk, itp. Liczebniki t e o d m i e n i a j si jak rzeczowniki rodzaju nijakiego w liczbie pojedynczej. Implikuj dopeniacz 1. ran. i orzeczenie w 3. osobie 1. poj. w czasie teraniejszym i przyszym lub 3. osobie 1. poj. rodzaju nijakiego w czasie przeszym i w trybie warunkowym. Np. Dwoje dzieci bawi si / bdzie si bawio / bawio si / bawioby si 278

Odmiana liczebnikw: dwoje, troje, czworo..., kilkoro, kilkanacioro M. dwoj-e D. dwojg-a C. dwojg-u B. = M. N. dwojgi-em Msc. o dwojg-u oboj-e obojg-a obojg-u B. = M. obojgi-em o obojg-u kilkor-o kilkorg-a kilkorg-u B. = M. kilkorgi-em o kilkorg-u dzieci - M. dzieciom = M. = M. dzieciach

a
w i c z e n i e 194 W miejsce kropek wstaw odpowiedni form podanych w nawiasie liczebnikw zbiorowych z rzeczownikami. Wzr: Przyszo (2, ludzie)...dwoje ludzi... 1. Dostaem yczenia od (2, znajomi) 2. Lekarz zrobi badania (kilkoro, pacjenci) 3. Nastolatek popisywa si przed (kilkoro, rwienicy) 4. Mam tylko (2, rce) 5. Oprcz (3, Amerykanie) studenci byli obecni. 6. Pomagam robi zakupy (kilkoro, staruszkowie) 7. Razem z (2, przyjaciele) n a wakacje do Francji. 8. Przed tym bystrym (2, oczy) 9. Babcia posza n a spacer z (3, wnuki) 10. Moemy liczy tylko na (10, wyborcy) 11. Mio mi si rozmawiao z tym (2, turyci) 12. Poszukiwano (8, terroryci) 13. W domu mamy (2, noyczki) adne nie chc strzyc! 14. W festiwalu brao udzia (50, muzycy) 15. Nauczycielka wezwaa do szkoy (4, rodzice) 16. Nie wiem, co zrobi z (3, szczenita) 17. (kilkanacie, klienci) na obsug sklepu.

, wszyscy inni

wybralimy si nic si nie ukryje.

ale

? skaryo si

279

18. (kilkanacie, aktorzy) w nowym sezonie. 19. Razem z (4, inni pasaerowie) jechalimy bez miejscwki. 20. Taternik pomaga (3, turyci) z niebezpiecznej gry.

wymwiono prac

w zejciu

Liczebniki: obaj / obydwaj, obie / obydwie, oba / o b y d w a Liczebniki te oznaczaj podmioty czy przedmioty wystpujce razem J e d noczenie. Np. obaj studenci 'jeden i drugi'. W zasadzie nie ma rnicy znaczeniowej midzy formami obocznymi. Czasem formy rozszerzone o -ydw- s bardziej wyraziste. Liczebniki te razem z rzeczownikami, ktre okrelaj, s zgodne pod wzgldem liczby, rodzaju i przypadka. Odmiana rodzaj m s k o o s o b . rodzaj niemskoosob. rodzaj eski M. obaj / obydwaj oba / obydwa obie / obydwie D. obu / obydwu / obydwch C. obu / obydwu / obydwom A. obu / obydwu / obydwch oba / obydwa obie / obydwie N. obu / oboma / obydwu / obydwoma obiema / obydwiema / obydwoma Msc. obu / obydwu / obydwch wiczenie 195

Wstaw w miejsce kropek waciw form liczebnikw z rzeczownikami podanymi w nawiasie. Wzr: Obieca poparcie (obaj znajomi) ...obu (obydwu) o b y d w o m znajomym... 1. Przesaem pozdrowienia (obaj panowie Jasiscy) 2. On posuguje si (oba paszporty)

280

3. Kocha si w (obie panie) 4. Mieszkalimy w (oba miasta) 5. W (obie prace) byy bdy. 6. Nie mog poyczy ci (obie walizki) 7. Trzeba kupi kwiaty (obie solenizantki) 8. Wysza na spacer z (oba psy) 9. Plotkowalimy o (obaj nauczyciele) 10. Chodzilimy na wykady do (obaj profesorowie) 11. Czuem respekt przed (obaj wychowawcy) 12. Byem w (oba muzea) 13. Musiaem zmieni (oba zamki) w drzwiach. 14. Przyjani si z (obie panie Kowalskie) 15. Na (oba parkingi) jest zawsze duo aut. 16. Interesuj si (obie dziedziny) nauki. 17. Napisaem list do (obaj koledzy) 18. Nie udao mi si rozwiza (oba problemy) 19. Nie rozumiem (oba znaczenia) 20. Nie bylimy na (oba zajcia)

281

wiczenia sprawdzajce znajomo wszystkich przypadkw

Rzeczowniki wiczenie 196

W miejsce kropek wstaw odpowiednie do kontekstu formy rzeczownikw podanych w nawiasie. J a n e k urodzi si w maym (miasteczko) koo (Warszawa) J u w (dziecistwo) wyrnia si wrd swoich (rwienicy) (wzrost) i (bystro) (umys) Posano go wic do (szkoa) w szstym (rok) (ycie) W (szkoa) od pierwszego (dzie) (nauka) zwrcono na niego (uwaga) z (powd) nieprzecitnych (zdolnoci) Umia ju bowiem nie tylko czyta i pisa, ale nawet dyskutowa na rne (temat) W (czas) (pobyt) w (szkoa) najbardziej polubi (matematyka) i (fizyka) Wszyscy (nauczyciele) myleli wic, e w (przyszo) na pewno zostanie (inynier) W (liceum) J a n e k zaprzyjani si z (Marek) , bardzo zdolnym (humanista) Pod jego (wpyw) zainteresowa si (literatura) , i tak go to wcigno, e przed (matura) sam zacz pisa (opowiadania) Pniej okazao si, e ukryte (talenty) literackie byy silniejsze od (mio) do (przedmioty) cisych, poniewa wybra si razem z (Marek) na (polonistyka) Po jej ukoczeniu, zosta (felietonista) znanego (tygodnik) literackiego, ale pniej porzuci (dziennikarstwo) dla (praca) twrczej. Dzi jest znanym i cenionym (literat)

282

wiczenie

197

W miejsce kropek wstaw odpowiedni do kontekstu form rzeczownikw podanych w nawiasie. Przed (rok) dostalimy nowe (mieszkanie) w (blok) na (osiedle) Widok". Cieszylimy si tym (mieszkanie) bardzo i zaraz po (otrzymanie) (klucze) przystpilimy do (urzdzanie) Do (kuchnia) kupilimy (segmenty) , a do (pokj) (meblocianka) , dwa (fotele) i (wersalka) W (okna) zawiesilimy (firanki) i (zasony) w zotym (kolor) Na (podoga) rozoylimy (dywan) , a w (przedpokj) pooylimy kolorowy (chodnik) (azienka) wyoylimy brzowymi (kafelki) Nie zapomnielimy oczywicie o (kwiaty) i (roliny) Na (balkon) posadzilimy (pelargonie) , a w (mieszkanie) , zgodnie z (zalecenia) (lekarze) , hodujemy (paprotki) Przymiotniki wiczenie 198

W miejsce kropek wstaw odpowiednie do kontekstu formy przymiotnikw podanych w nawiasie. Magosia jest bardzo (adna) dziewczyn. Od (wczesne) dziecistwa podobaa si wszystkim, poniewa oprcz (bujne) blond wosw ma (niebieskie) oczy z (dugie) rzsami i (ciemne) brwiami. Jest dziewczyn bardzo (zgrabna) (redni) wzrostu, o (smuke) nogach i (zaokrglone) ksztatach. Poza (niewtpliwe) walorami (fizyczne) jest w dodatku bardzo (mia) i (towarzyska) dziewczyn. Z (uroczy) umiechem na twarzy potrafi sobie zjedna nawet (najwiksi) ponurakw. Uroku dodaj jej take (wykwintne) stroje, a ma ich bardzo duo. Lubuje si w kolorach (bkitne) i (zielone) Zawsze dba o to, eby wszystkie czci garderoby byy

waciwie dobrane. Nigdy np. nie wkada do (niebieska) spdniczka (pomaraczowa) bluzki, czy (brzowe) butw. Trzeba przyzna, e kady mczyzna chciaby mie t a k (mia) i (elegancka) on jak Magosia!

Rzeczowniki,

przymiotniki,

liczebniki

zaimki

wiczenie

199

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie.

A.
W (mieszkanie) profesora (Grski) jest duo (rne meble) i (rzeczy) Na (ciana) wisz bardzo (adne obrazy) Na (rodek) pokoju stoi (okrgy st) Midzy (okna) stoi (szafa gdaska) W (jeden rg) .jest (biurko) , a w (drugi) (wygodny fotel) Zaraz przy (wejcie) za (drzwi) stoi (dua biblioteka) , w ktrej jest mnstwo (ksiki) Na (podoga) ley (perski dywan) W (cay pokj) jest peno (rne papiery) Profesor lubi pracowa, kiedy wszystko ma pod (rka) W (przyszy tydzie) czeka nas (przeprowadzka) do (nowe mieszkanie) Boimy si jej, bo mamy duo (meble) Przed (przeprowadzka) musimy wszystko spakowa do (wielkie puda) Na razie jest (jeden wielki baagan) Rano kady szuka czego (inne) : mama (poczochy) i (pasek) , t a t a (skarpetki) i (buty) , siostra (sukienka) i (torebka) , a ja, jak zwyke, nie szukam (nic) , bo wszystko przygotowuj zawsze przed (sen) 284

c.
Marysia urzdzia (przyjcie poegnalne) , na ktre zaprosia (koleanki) i (koledzy) , a take (profesor) Zastanawiaa si razem z (wspmieszkanki) , czy zaprosi (gocie) n a (szsta) , czy n a (sidma godzina) ? W (koniec) zdecydowaa, (krakowski targ) , n a wp do (sidma) Wszystkie (potrawy) przygotowaa razem z (koleanki) Podaa je na (pikne pmiski) , ktre poyczya od (swoja ciocia) Gocie przyszli punktualnie i od razu wytworzya si (mia atmosfera) Po (kawa) suchalimy (stare pyty) z (przeboje) (lata dwudzieste) D. Wczoraj bylimy na (poczta) , eby nada (telegram) do (nasi krewni) , e przyjedziemy do (oni) na (weekend) Oni mieszkaj w (Gdask) i w (Oliwa) W (telegram) napisalimy, e przyjedziemy (wieczorny pocig) Nigdy nie bylimy n a (Wybrzee) Syszelimy tylko, e jest tam bardzo adnie. W (droga powrotna) mamy zamiar jecha przez (Warszawa) , eby pj do (ktry) ze (stoeczne teatry) Do (Krakw) chcemy wrci (nocny pocig) , eby by w (Krakw) (wczesny ranek)

wiczenie

200

W miejsce kropek wstaw odpowiedni do kontekstu form rzeczownikw i przymiotnikw podanych w nawiasie. Wczoraj na (Stare Miasto) n a (ta sama ulica) na ktrej mieszkam, spotkaem (swj kolega) , z ktrym w (ubiegy rok) spdziem (wsplne wakacje)
285

.. .. . W tym (rok) kady z nas by osobno, wic ucieszylimy si z (nasze spotkanie) , poniewa moglimy porozmawia o (letnie przygody) On by na (wycieczka zagraniczna) we (Wochy) Zwiedzi kilka (miasto) w (rodkowe i pnocne Wochy) . By oczywicie w (Rzym) i na (audiencja generalna) u (Papie) Oprcz (Rzym). zwiedzi (Florencja, Wenecja, Mediolan) , Z (te trzy miasta) najbardziej podobaa mu si (Florencja) W ogle by bardzo zadowolony z (ta wycieczka) ale narzeka tylko n a (upa) J a opowiedziaem mu o (swoje wakacje) , ktre spdziem rwnie atrakcyjnie, chocia nie za (granica) Pojechalimy (caa paczka) na (Mazury) bo wszyscy lubimy (woda) i (sporty wodne) N a szczcie (pogoda) n a m sprzyjaa. Prawie codziennie byo sonecznie, a wic moglimy pywa n a (aglwki) i korzysta z (kpiel) w (ciepa woda) Wrcilimy opaleni i z (mocne postanowienie) e w (przyszy rok) musimy tam znowu pojecha.

wiczenie

201

W miejsce kropek wstaw odpowiedni do kontekstu form wyrazw podanych w nawiasie. Tekst 1 Razem z (mj kolega Francuz) mieszkam w (dom akademicki) Piast". Lubi (swj wspmieszkaniec) On jest bardzo (pracowity student) . ale potrafi take dobrze si bawi. Czsto chodzimy razem n a (dyskoteka) . do (rne kluby studenckie) . Czasami idziemy razem do (jaka dobra restauracja) Najczciej zamawiamy (jakie polskie dania)

286

Przed (jedzenie) zamawiamy co do (picie) , najczciej jest to (piwo) lub (jaki sok) . Po (gwne danie) jemy oczywicie (jaki deser) On uwielbia je (polskie ciastka) , a ja wol (lody) i zawsze chtnie pij (kawa) Nie zawsze jednak sta nas na (obiad) czy (kolacja) w (restauracja) , dlatego czsto gotujemy sami, albo chodzimy do (stowka studencka)

Tekst 2 Droga (Babcia) Witam (ty) serdecznie z (Polska) J a k widzisz, pisz do (ty) zaraz po (przyjazd) do (Krakw) Podr (samolot) z (Nowy Jork) do (Warszawa) miaem bardzo przyjemn, bo w (samolot) obok (ja) siedzieli (moi koledzy) Z (Warszawa) do (Krakw) jechaem (wygodny pocig) W (przedzia) spotkaem (ciekawi ludzie) i przez (caa droga) rozmawialimy o (Polska) Duo si od (oni) dowiedziaem n a temat (biece problemy polskie) Z (dworzec) do (akademik) przyjechalimy (takswka) Mieszkam z (miy kolega) ktry studiuje (historia) Zajcia mam zwykle przed (poudnie) , a po (poudnie). ucz si w (biblioteka) albo z (inni studenci) id na (dyskoteka) Odwiedziem ju (nasza rodzina) na (wie) Nie wiedziaem, e mieszkaj w t a k (pikna miejscowo) ! Starsi mieszkacy pamitaj (ty) jeszcze z (czasy) , kiedy bya (dziecko) W (przyszy tydzie) umwiem si z (moje kuzynki) na (wsplna wycieczka) w (gry)

287

Koczc (ten list) (wy wszyscy) (wy) (wszystko najlepsze)

, chciabym pozdrowi i yczy

Twj wnuczek - Adam wiczenie 202

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form wyrazw podanych w nawiasie. Przed (trzy miesice) bylimy razem z (caa rodzina) w (Stany Zjednoczone) Mielimy zamiar podrowa z (nasi przyjaciele) ich (wasny samochd) , ale tu przed (nasza podr) oni mieli (przykry wypadek) i niestety musielimy pomyle o (inny rodek transportu) W kocu polecielimy (samolot) do (Nowy Jork) , a potem skorzystalimy z (tamtejsza sie autobusowa i kolejowa) Okazao si n a (miejsce) , e nie by to (zy pomys) W (podr) moglimy skorzysta z (dobra sie hotelowa) i (wietne bary szybkiej obsugi) Wieczorami bawilimy si w (rne regionalne restauracje) i mielimy moliwo (poznanie) i rozmowy z (ciekawi ludzie) Czas min (my) bardzo szybko i z (przykro) musielimy pomyle o (droga powrotna) do (wasny kraj) (Ten raz) postanowilimy nie wraca (samolot) , ale (statek) do (Amsterdam) , a stamtd (autobus) do (Polska) Do dzi nie moemy zapomnie (ta udana wyprawa) za (wielka woda")

288

Zaimki
wiczenie 20

W miejsce kropek wstaw odpowiednie do kontekstu formy zaimkw podanych w nawiasie. Lubi z (ty) plotkowa o (nasi) znajomych, poniewa ty zawsze wiesz o (oni) co interesujcego. Tym razem jednak nie mam duo wiadomoci. Wyobra sobie, e Magda wysza za m za (mj) koleg. Znasz (on) n a pewno, bo czsto u (ja) bywa. Przypominasz sobie (ten) wysokiego blondyna, ktry odwiedzi (ja) w ubiegym tygodniu? To wanie o (on) chodzi! Pobrali si miesic temu. Byam u (oni) w (ten) tygodniu. Rodzice Magdy pomogli (oni) si urzdzi, t a k e m a j ju niele zagospodarowane mieszkanie. Wspominalimy stare dobre czasy. Midzy innymi mwilimy i o (ty) i (twj) chopcu, bo nie wiem, czy wiesz, e Marek (on) zna z akademika. Mieszka z (on) przez jeden rok w (ten) samym pokoju. Lubi (on) bardzo i chciaby (wy) kiedy do siebie zaprosi. Jeeli macie czas w niedziel, to moemy si wybra do (oni) razem. Bdzie (oni) n a pewno bardzo mio, no i bdziemy mie okazj do plotkowania o (nasi) wsplnych znajomych. Przyimki wiczenie 204

W miejsce kropek wstaw odpowiedni do kontekstu przyimek. ubiegym roku postanowilimy razem kolegami wybra si wakacje autostopem planowan podr zaopatrzylimy si plecaki, piwory, namioty i map samochodow Polski. Zaplanowalimy, e nasz podr zaczniemy Polski poudniowej Polsk centraln a Wybrzea dzie wyjazdu bylimy trasie ju szstej rano. Mielimy bowiem nadziej, e atwiej nas kto zabierze tej porze. Liczylimy gwnie samochody ciarowe najblisze p godziny nikt n a s nie chcia zabra, ale wp do sidmej nadarzya si wietna okazja Zakopanego. Bylimy miejscu dziesitej. Poszlimy baru drugie niadanie, a pniej spacerowalimy Krupwkach obiedzie wyjechalimy Kasprowy Wierch, a po289

tem zeszlimy Hal Gsienicow i d Zakopanego dziewitej bylimy ju piworach, eby rano wczenie wsta i wyruszy dalej. Pierwszy dzie wdrwki, przewidywaniom min n a m zgodnie planem. Gorzej byo drugim tygodniu, bo powodu braku pienidzy zacz przeladowa nas pech! Lublinem a Warszaw Janek zgubi dokumenty, a Warszawie zachorowa Jacek tym zepsua n a m si pogoda, tak e musielimy wrci Krakowa zaplanowanym terminem. wszystko polecamy ten rodzaj podrowania wszystkim modym ludziom. Liczebniki

wiczenie

205

W miejsce kropek wstaw odpowiednie do kontekstu formy liczebnikw podanych w nawiasie. Urodziem si na wsi w (1962) do (5) (5) roku. Od (3) roku ycia chodziem do przedszkola. Kiedy miaem lat, rodzice przeprowadzili si do miasta, gdzie w (6) roku ycia zaczem chodzi do zerwki, a po jej ukoczeniu, majc (7) lat wstpiem do szkoy podstawowej. Przez pierwsze (4) lata nauki nie miaem adnych kopotw, ale pniej byo troch gorzej, bo w (12) roku ycia zachorowaem n a grulic. Przez (3) miesice byem w szpitalu, a przez (10) miesicy w sanatorium. Straciem wic (1) rok nauki. Szkol podstawow ukoczyem jednak w terminie. Majc (14) lat wstpiem do liceum. Matur zdaem po (4) latach. Nie dostaem si w (1) roku po maturze na studia, tak e musiaem pracowa przez (9) miesicy. Studia rozpoczem w (1981) roku, a ukoczyem (5) lat pniej. Od (1986) roku pracuj na Politechnice do dzi.

290

wiczenie

206

Wstaw w miejsce kropek odpowiedni form wyrazow liczebnikw podanych w nawiasie. Mam (2) braci i ( l ) siostr. Uwaam jednak, e (3) rodzestwa to za mao. Moja koleanka m a (5) braci i (2) siostry. Rnica wieku midzy nimi jest niewielka, bo od (1) do (3) at. Caa (8) stanowi bardzo zgran paczk". Midzy (7) a (8) wieczorem caa rodzina stara si by w domu, eby wsplnie spdzi przynajmniej (1) godzin dziennie. Telewizj ogldaj rzadko, najwyej (2) godziny, bo zawsze m a j tyle swoich spraw, e i bez tego nie kad si spa przed (11)

291

SOWOTWRSTWO

Informacje o g l n e

Zasb leksykalny jzyka moe by pomnaany przez: 1) nadawanie istniejcym wyrazom nowych znacze, np. babka - 'matka mojej matki', 'adna dziewczyna' 2) zapoyczenia z jzykw obcych, np. komputer, szlafrok 3) tworzenie nowych wyrazw w wyniku zabiegw morfonologicznych: A. derywacji: a) afiksalnej (dodatniej), np. kot + ek; p r z e + miy; u + niewinn + i b) bezsufiksalnej (ujemnej), np. przysiad 0< przysiada B. kompozycji: a) wyrae syntaktycznych, np. pod gr podgrze b) wyrazw zoonych, np. wskazywa drog - drogowskaz Kady wyraz moe posiada: tylko z n a c z e n i e leksykalne, ktre jest wynikiem konwencji, np. d o m nasi przodkowie zdecydowali, e poczenie fonemw d + o + m bdzie oznaczao miejsce, w ktrym czowiek mieszka, lub z n a c z e n i e l e k s y k a l n e i strukturalne (sowotwrcze), ktre jest wynikiem relacji formalnej albo znaczeniowej w stosunku do innego wyrazu, np. d o m e k - 'may dom'; d o m o w y - 'majcy oglny zwizek z domem' (kontekst ucila szczegowe znaczenie, np. pantofle domowe, obiad domowy, itp.) Ze wspczesnego, synchronicznego punktu widzenia rozrniamy dwie grupy wyrazw: 1) n i e m o t y w o w a n e - posiadaj tylko znaczenie leksykalne 2) m o t y w o w a n e - posiadaj znaczenie leksykalne i sowotwrcze a) motywowane historycznie (diachronicznie), np. stolica - miejsce, w ktrym by stolec (tron' krlewski) b) motywowane wspczenie (synchronicznie), np. nauczyciel - 'ten, kto naucza' W dalszym cigu interesowa nas bd tylko wyrazy motywowane wspczenie, tzn. takie, dla ktrych moliwe jest podanie definicji strukturalno-semantycznej, wyodrbniajcej podstaw sowotwrcz i formant. np. c h c i w i e c - 'ten, ktry jest chciwy; chciw* - podstawa sowotwrcza + e c - przyrostek W procesie tworzenia nowych formacji mog zachodzi rne wymiany fonetyczne i morfonologiczne, rzadziej dochodzi do dezintegracji podstawy sowotwrczej. np. zarozumia/y - zarozumialec; wstka - wstga; deska. - decha. Sowotwrstwo jest bardzo nieregularnym dziaem jzyka, niemniej jednak mona zaobserwowa pewne schematy struktur identycznych.

295

np. t e m a t c z a s o w n i k a + p r z y r o s t e k -iciel // -yciel = w y k o n a w c a czynnoci naucz + -yciel wybaw + -iciel Wyrazy, ktre tworz grup majc wsplne znaczenie strukturalne, powstae zgodnie z okrelonym schematem, nazywamy t y p e m sowotwrczym. Wyrazy, ktre m a j wsplne znaczenie strukturalne, a tworzone s przez rne typy sowotwrcze, nazywamy k a t e g o r i s o w o t w r c z . N a przykad w kategorii sowotwrczej n a z w w y k o n a w c w czynnoci mamy oprcz typu sowotwrczego -iciel // -yciel take inne przyrostki, np. -arz (stolarz, murarz), -acz (biegacz, palacz) itd. W wiczeniach bd nas interesoway tylko niektre kategorie sowotwrcze, ktre wydaj si w miar regularne, aby w ten sposb zwrci uwag uytkownika raczej na pewne oglne schematy ni szczegowe formacje. UWAGA: W w i c z e n i a c h z a z n a c z o n e s k u r s y w te goski, ktre p o d l e g a j w y m i a n i e morfonologicznej, n a t o m i a s t w y t u s z c z o n e s t e czci p o d s t a w y sowotwrczej, k t r e n a l e y o d c i p r z e d utwor z e n i e m n o w e j formacji.

296

RZECZOWNIKI

Charakterystyka oglna R z e c z o w n i k jest to cz mowy, ktrej podstawow funkcj jest nazywanie przedmiotw (osb, zwierzt, rzeczy), a sekundarn cech, czynnoci i stanw. Prymarnie rzeczownik m a funkcj skadniow podmiotu. I. R z e c z o w n i k i dziel si n a szereg klas znaczeniowych. Najwaniejsze z nich to: 1. konkretne, np. st, kot, Krakw 2. abstrakcyjne, np. rado, mwienie, sen 3. osobowe, np. student, Polak, dziecko 4. nieosobowe, np. dom, pies, spokj 5. ywotne, np. mucha, czowiek, J a n 6. nieywotne, np. dom, ksika, mio 7. wasne, np. Ewa, Warszawa, Przekrj
8. pospolite, n p . r z e k a , mczyzna, b u d y n e k

9. zbiorowe, np. las, tum, puk 10. jednostkowe, np. drzewo, czowiek, lotnik II. R z e c z o w n i k i dziel si na rodzaje i odmieniaj przez liczby

i przypadki.
1. W jzyku polskim jest pi rodzajw gramatycznych rzeczownika: rodzaj m s k o o s o b o w y : - nauczyciel, Polak, syn rodzaj m s k o y w o t n y : - pies, ptak, kot rodzaj m s k o n i e y w o t n y : - n, owek, list rodzaj eski: - matka, woda, ko rodzaj nijaki: - oko, pole, krzeso Nieliczne rzeczowniki mog by dwurodzajowe: np. ten kaleka // ta kaleka, ten sierota // t a sierota UWAGA: W wiczeniach, w ktrych nieistotny jest podzia rzeczownikw rodzaju mskiego na mskoosobowe, mskoywotne i mskonieywotne, dla celw praktycznych mwi si tylko o rodzaju mskim. 2. W jzyku polskim rozrniamy liczb p o j e d y n c z i m n o g rzeczownika:

a) liczba pojedyncza
pan pies list kobieta okno

liczba mnoga
panowie psy listy kobiety okna 297

b) Pewna grupa rzeczownikw wystpuje tylko w liczbie mnogiej, np. drzwi, noyczki, imieniny, spodnie, Wochy. c) Pewna grupa rzeczownikw wystpuje tylko w liczbie pojedynczej, np. - imiona wasne: Anna, Piotr, Polska - materialne: zoto, szko, nafta, ziemia - zbiorowe: pastwo, obuwie - abstrakcyjne: sprawiedliwo, zo 3. Rzeczowniki odmieniaj si przez przypadki, ktrych w jzyku polskim jest siedem: Mianownik Dopeniacz Celownik Biernik Narzdnik Miejscownik Woacz - kto, co? przypadek niezaleny kogo, czego? komu, czemu? kogo, co? przypadki zalene kim, czym? o kim, o czym? nie wie si z innymi wyrazami w zdaniu, jest uywany w stosunku do adresata naszej wypowiedzi.

Przypadki wskazuj n a zwizki skadniowe, jakie zachodz midzy wyrazami w zdaniu.

298

Sowotwrstwo rzeczownikw F o r m a c j e t r a n s p o z y c y j n e - to takie, w ktrych formant peni funkcj strukturaln, stoi poza stosunkiem nadrzdno-podrzdnym, ale posiada funkcj skadniow. Nazwy czynnoci (nomina actionis)

N a z w y c z y n n o c i w wikszoci przypadkw stanowi formacje regularnie tworzone od czasownikw za pomoc przyrostkw: -anie (od czasownikw zakoczonych n a -a w bezokoliczniku) np. pisa - pisanie, czyta - czytanie - e n i e (od czasownikw zakoczonych w bezokoliczniku na -e, -i // -y) np. milcze - milczenie, liczy - liczenie, w czasownikach koczcych si na -i zachodz czasem wymiany morfologiczne, np. chodzi - chodzenie - (d // dz), prosi - proszenie - ( // sz), czyci - czyszczenie - ( // szcz). -cie 1. (od czasownikw dokonanych na -, - n w bezokoliczniku) np. zacz - zaczcie, p c h n - pchnicie - ( // ); (n // ) Niektre czasowniki na - n przybieraj take przyrostek -enie, np. p r a g n - p r a g n i e n i e 2. (od czasownikw rdzennych, zakoczonych samogosk) np. y - ycie, bi - bicie; drze - darcie, trze - t a r c i e 3. (od dokonanych form czasownika ruchu 'i') np. wyj - wyjcie, doj - dojcie -acja (od czasownikw obcego pochodzenia z przyrostkiem -owa w bezokoliczniku) np. koordynowa - koordynacja, generalizowa - generalizacja Formacje te mog wystpowa obocznie z formami utworzonymi przyrostkiem: - a n i e , np. koordynowanie // koordynacja, generalizowanie // generalizacja Czasem formacje z przyrostkiem - a c j a m a j wtrne znaczenie wytworu czynnoci lub obiektu, np. administrowa - administracja 'administrowanie' administracja 'urzd' Rzadziej u y w a n e przyrostki w tej kategorii s o w o t w r c z e j to: -ka (od czasownikw o rnych zakoczeniach w bezokoliczniku) np. powtrzy - powtrka (// powtrzenie), przechadza si - przechadzka (// przechadzanie si). Bardzo czsto formacje z przyrostkiem - k a s nacechowane potocznie, np. przepiera - przepierka, odsiadywa - odsiadka, wywrci si - wywroka, z a g r y w a - zagrywka, przygrywa - przygrywka
299

-iny

-ek

-0

(od czasownikw n a -i // -y w bezokoliczniku) np. odwiedzi - odwiedziny, narodzi - narodziny, przeprosi - przeprosiny (od czasownikw o rnych zakoczeniach w bezokoliczniku) np. oe/zi si - oenek, (// oenienie si) upa - upadek, zaro&i - zaro&ek (// zarobienie) (tworzy si je przez odcicie przyrostkw tematycznych razem z przyrostkiem bezokolicznika i mog one nalee do deklinacji mskiej lub eskiej) np. biega - bieg0, (// bieganie) atakowa - atak0, (// atakowanie) przeprawia - przeprawa (// przeprawianie) Wspczenie jest to do produktywny typ sowotwrczy, ale raczej o ograniczonym zasigu, (technika, sport) Czsto formacje z przyrostkami: -ka, -ek, - 0 wystpuj obocznie z przyrostkami: -anie, -enie, -cie, ale wtedy zachodzi midzy nimi minimalna rnica znaczeniowa; np. przechadza si, zarobi, remontowa, - przechadzka, zarobek, remont0 'znaczenie statyczne' - przechadzanie si, zarobienie, remontowanie 'znaczenie bardziej dynamiczne, aktualne'

UWAGA: Nazw czynnoci nie tworzy si od niewielkiej liczby czasownikw modalnych: chcie, mc, potrafi, wole, umie, m u s i e . W jzyku mwionym mog wystpi takie formy jak: c h c e n i e , m i e n i e , ale s one wtedy bardzo wyranie odczuwane jako potoczne.

wiczenie

Od czasownikw podanych w nawiasie utwrz formy nazw czynnoci i wstaw je w miejsce kropek. Wzr: Cieszy mnie .. . p o m a g a n i e . . . (pomaga) sabszym ode mnie. 1 2. 3. 4 5 6. 7. 8. 9. 300 (Czyta) przy sabym wietle niszczy wzrok. Mczy mnie (oglda) telewizji. Nie znosz (pra) i (prasowa). (Opala si) w poudnie nie jest zdrowe. (Milcze) nie zawsze jest zotem. Gimnastyka ma dla zdrowia due (znaczy). Wszystko zaley od punktu . (widzie). (Oglda) telewizji moe by mczce. Sprawia mi przyjemno (uczy si) jzykw obcych.

10 zbyt skomplikowan. 11. . 12 13. Nie lubi 14. (Wyj) 15. (Pomin) nietaktem z jego strony. 16. Do ciebie naley 17 18. Nie byo zbyt atwe 19 20

(Prowadzi) auta nie jest czynnoci (Plotkowa) to ich specjalno. (Dwign) tej torby jest ponad moje siy. (my) naczy. n a szczyt byo atwiejsze ni (zej) milczeniem naszej proby byo (wycign) wnioskw. (Bi) dzieci w szkole jest zabronione. (wybrn) z tej sytuacji. (Gosi) piknych hase to jego specjalno. (Grozi) mu niczego nie zmieni.

wiczenie

W miejsce kropek wstaw waciw form nazwy czynnoci od czasownika podanego w nawiasie. Wzr: Masz co do ...jedzenia... (je)? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. Czy jest co do Czy mamy co zimnego do Masz co dobrego do . . . . Czy macie co do Nie mielimy nic do Nie mamy nic do Czy jest co ciekawego do programie? Czy jest co do Nie mamy nic do zajcia. Czy jest co do Czy masz co do Czy macie co do . . . . . . . Czy masz co do Czy masz co do Czy ma pan co nowego do . . . (zabra) z akademika? (pi)? (czyta)? (wysa) n a poczcie? . . . . (doda) n a ten temat. (ukry). . . (obejrze) w dzisiejszym (wygra) w tym konkursie? . (powtrzy) n a jutrzejsze (kupi) w drogerii? (odda) w bibliotece? (pra)? (czyci) butw? . . . (przekaza) rodzicom? (zakomunikowa)? 301

16. Czy macie pastwo co do . . . ten temat? 17. Czy jest co pilnego do . . . . . . 18. Czy jest co do 19. Czy masz jaki nowy obraz do 20. Czy zostao jeszcze co do . . .

(powiedzie) n a (zrobi)? (my)? (pokaza) n a wystawie? (wyjani) w tej sprawie?

a
wiczenie 3 Zdania podrzdnie zoone przekszta na zdania pojedyncze rozwinite. Wzr: Kiedy zrobiem zadanie domowe, poszedem spa. Po z r o b i e n i u zadania d o m o w e g o poszedem spa. 1. Kiedy wypiem lekarstwo, poczuem si lepiej. 2. Kiedy zdalimy egzamin, poszlimy do kina. 3. Kiedy pozna Ani, zmieni si zupenie. 4. Kiedy si obudziem, poszedem do azienki. 5. Kiedy obejrzelimy ten film, zaczlimy dyskusj. 6. Kiedy umyam naczynia, pooyam si na p godziny. 7. Kiedy przygotowalimy kolacj, przypomnielimy sobie, e gocie przyjd jutro. 8. Kiedy wyrwaem zb, poczuem du ulg. 9. Kiedy wygraa milion w TOTKA, bardzo si zmienia. 10. Kiedy przeczytaem ksik, zmieniem zdanie na temat tego autora. 11. Kiedy zamknli sklep, sprawdzili wszystkie zamki.

302

12. Kiedy zjedlimy obiad, wypilimy kaw. 13. Kiedy wyjechalimy z domu, przypomnielimy sobie o wczonym elazku. 14. Kiedy zaprosilimy goci, zorientowalimy si, e nie moemy ich przyj. 15. Kiedy znikna gorczka, przestaa mnie bole gowa. 16. Kiedy wytarem rce, mogem si z nimi przywita. 17. Kiedy zawiecilimy wiato, w pokoju zrobio si weselej. 18. Kiedy zamrozilimy miso, wyczono prd. 19. Kiedy odsunli go od wadzy, zaama si psychicznie. 20. Kiedy wyszedem n a X pitro, byem bardzo zmczony.

wiczenie

Okrel waciwe znaczenie uytych w zdaniach rzeczownikw odczasownikowych: n a z w y c z y n n o c i czy n a z w y w y t w o r w czynnoci. Wzr: Wona bya zmczona administracj budynku, (nazwa czynnoci) Czy wiesz, gdzie znajduje si administracja osiedla? (wytwr czynnoci) 1. Instalacja telewizji kablowej trwaa 2 godziny. Ca instalacj elektryczn mielimy zamontowan w przedpokoju. 2. Emigracja z Polski do Ameryki trwa od XIX wieku do dzi. Polska emigracja w Stanach ma kilkanacie swoich narodowych organizacji. 3. Nie wiem, czy bdzie moliwa publikacja tej ksiki. W ksigarni mona kupi rne publikacje na ten temat.

303

4. We wspczesnym wiecie dochodzi do coraz wikszej izolacji midzyludzkiej. Dalimy dobr izolacj w nowym domu, bo chcemy zaoszczdzi n a zuyciu energii. 5. Demonstracja robotnikw przebiegaa bardzo spokojnie. Nie wiem, czy demonstracja swojego niezadowolenia jest czym waciwym. 6. W Krakowie s jeszcze stare fortyfikacje austriackie. Fortyfikacja na skalistym gruncie bya bardzo trudna. 7. Reprodukcja tego obrazu wisi w Muzeum Narodowym. Reprodukcja t a k duego obrazu zaja p roku. 8. Koledzy zajli si organizacj przyjcia. Studenci m a j kilka rnych organizacji. 9. Dekoracja wystawy zaja nam kilka godzin. Podoba mi si dekoracja witeczna miasta. 10. To osiedle m a dobr lokalizacj. Kontrola lotw miaa kopoty z lokalizacj samolotu.

Nazwy

cech abstrakcyjnych

(nomina

essendi)

Formacje te najczciej nazywaj n i e j e d n abstrakcyjn cech, ale zesp cech waciwych desygnatowi podstawy. Czasem moe to by take abstrakcyjny fakt, charakteryzujcy si obecnoci tej cechy. Wrd tych formacji naley wyrni dwa typy: 1) niemal kategorialny - tworzony od przymiotnikw jakociowych (nie tworz go przymiotniki relacyjne - odrzeczownikowe). Najczstszym przyrostkiem jest t u t a j przyrostek: -o (zwinny - zwinno, mody - modo). Istniej tu jednak wyjtki leksykalne, dotyczce gwnie starszej warstwy sownikowej, np. dobry - dobro, dobro; pusty - p u s t k a ; ciepy - ciepo; s m u t n y - smutek; zdrowy - zdrowie. 2) niekategorialny - tworzony od podstaw rzeczownikowych lub przymiotnikowych. Najczstszymi przyrostkami s t u t a j przyrostki: -stwo, -ctwo, -izm, -izna, -stwo, [-(o)stwo, -(a)stwo, -(e)stwo, -(ar)stwo, -(a)ctwo, -(ani)ctwo]

304

Kiedy temat podstawy koczy si na: -n, -rz, wystpuje wymiana spgosek: n // , rz // r, np. megaloman - megaomastwo, narciarz - narciarstwo. Kiedy temat podstawy koczy si na: -k, -cz, -t, to zamiast przyrostka - s t w o wystpuje przyrostek -ctwo: grnik - grnictwo, zbieracz zbier(a)ctwo, b a n k r u t - bankr(u)ctwo. Formacje utworzone przyrostkami -stwo i - c t w o oznaczaj posiadanie cechy lub s nazwami oglnymi zawodw, np. bibliotekarz - bibliotek(ar)stwo, ryzykant - ryzyk(an)ctwo. W przypadku tworzenia tych formacji od przymiotnikw dochodzi bardzo czsto do dezintegracji podstaw sowotwrczych, np. leniwy - lenistwo, niechlujny - niechlujstwo. Innym przyrostkiem uywanym do czsto od podstaw przymiotnikowych jest przyrostek -ota, np. gupi - gupota, lepy - lepota; (dezintegracja podstawy) brzydki - brzydota, szpetny - szpetota. -izm (-yzm) Podstaw do tworzenia nazw abstrakcyjnych sufiksem -izm (-yzm) s najczciej rzeczowniki oznaczajce nosicieli cech i obcego pochodzenia zakoczone na: -ista, -ik (-yk), np. tradycjonalista - tradycjonalizm, fanatyk - fanatyzm. Formacje te powstay w wyniku derywacji wymiennej. - i z n a (-yzna) Formacje z tym przyrostkiem nie m a j czsto typowego znaczenia nazw abstrakcyjnych. Jeeli postaw dla nich s przymiotniki pochodzce od nazw krajw, to m a j one znaczenie ogu cech waciwych kulturze danego kraju, np. francuszczyzna, angielszczyzna; od nazwisk o budowie przymiotnikowej, np. Dostojewski dostojewszczyzna, eromski eromszczyzna, (sk// szcz) oznaczaj cechy waciwe utworom danych pisarzy; od innych nazw wasnych, np. Dulski - dulszczyzna, Towiaski - towiaszczyzna, (sk // szcz) s wyrazem pogldw i postaw osb, od ktrych pochodz. Mog take mie ujemne zabarwienie emocjonalne, np. amator (amatorski amator(szcz)yzna. Inne przyrostki uywane do tworzenia nazw abstrakcyjnych to: -e (zalepienie, zacofanie); -ica (-yca), np. nazwy chorb: krzywica, cukrzyca, itp.

305

wiczenie

Przekszta podane konstrukcje skadniowe wedug wzoru. Wzr: Byem zaskoczony, e jest taki blady. Byem zaskoczony jego bladoci. 1. Byem zdziwiony, e jest taki lojalny. 2. Bylimy zaskoczeni, e s tacy modzi. 3. Zaimponowaa nam, e jest taka samodzielna. 4. Zdenerwowao mnie to, e jest taki zarozumiay. 5. Niepokoi mnie to, e jest taka nerwowa. 6. Bylimy zaskoczeni, e jest taki dojrzay. 7. Cieszyo mnie to, e jest t a k a aktywna. 8. Baem si, e jest taka wraliwa. 9. Nie dziwi ci to, e jest taki dokadny? 10. Zaskoczyo nas to, e jest taki szlachetny. 11. Przeszkadza mi to, e jest taki bezmylny. 12. Podoba n a m si, e jest taka wyrozumiaa. 13. Podoba nam si, e s tacy gocinni. 14. Razi nas to, e s tacy zachanni. 15. Oburza mnie to, e jest taki bezkarny. 16. Czy nie denerwuje ci to, e jest taka skrupulatna?

306

17. Zastanawia mnie to, e s tacy niewdziczni. 18. Nie odpowiada mi to, e jest taka zmysowa. 19. Podoba mi si to, e s tacy twardzi. 20. Podziwiam go za to, e jest taki szczery.

wiczenie

Przepisz podany tekst i zamie konstrukcje z nazwami abstrakcyjnymi na konstrukcje z podstawami, od ktrych zostay utworzone. Wzr: Ten czowiek synie z gadulstwa. T e n czowdek s y n i e z tego, e jest gadu. Kady z nas m a swoje wyobraenie o tym, jakie cechy powinien posiada idealny czowiek. Co do mnie, to podziwiam ludzi za ich bezinteresowno, prawdomwno i otwarto n a drugiego czowieka. Imponuje mi take ich punktualno, sumienno w wypenianiu obowizkw i ciekawo wiata. Oczywicie ceni take u ludzi szczero i koleesko. Nie toleruj natomiast spnialstwa, niedbalstwa i niechlujstwa. Oczywicie jestemy tylko ludmi i kademu moe si czasem zdarzy niesolidno czy niepunktualno, bo nie ma doskonaoci na tym wiecie.

307

wiczenie

Utwrz nazwy abstrakcyjne od podanych podstaw sowotwrczych. Zwr uwag n a aternacje spgoskowe i odcicie czci fleksyjnych i sowotwrczych podstawy. Wzr: wolny - wolno, tskni - tsknota, cynik - cynizm -o, -stwo, -izm (-yzm), -ota 1. ciemny -stwo, -ctwo, -e -stwo, -(i)stwo, -(e)stwo, -ctwo, -(ni)ctwo, -yzna 21. kolga -

11. czytelnik -

2. kapitalista

12. aposto -

22. le

3. zodziej -

13. wyrachowany -

23. szkoda -

4. rzadfei -

14. niewyrobiony -

24. blunierca -

5. nic

15. niedbay -

25. bezpieczny -

6. patriota -

16. prostak -

26. drogi -

7. zniewieciay -

17. kama -

27. gadua -

8. dra -

18. oszczerca -

28. kaleka -

9. gupi -

19. znawca -

29. samotnik -

10. tskni -

20. grnik -

30. szary -

308

F o r m a c j e m o d y f i k a c y j n e - wnosz pewn modyfikacj znaczenia podstawy i nale do tej samej kategorii czci mowy, co wyrazy motywujce. Form ant, oprcz funkcji strukturalnej, posiada funkcj semantyczn i jest czonem okrelajcym w stosunku do podstawy. Nazwy eskie pochodne od mskich (nomina feminaiva)

Do tej kategorii nale nazwy kobiet utworzone od rzeczownikw mskich oznaczajcych: wykonawcw czynnoci, zawodw, nosicieli cech, nazw mieszkacw, itp. -ka (tworzy si j e od rzecz, m s k i c h o rnej b u d o w i e ; n i e t w o r z y n a t o m i a s t od r z e c z o w n i k w z przyrostkiem -ca, -(ow)iec, i zap o y c z o n y c h z z a k o c z e n i e m -log) fryzjerpolicjantnauczycielssiad obywatel gral Francuz Szwajcar Serb Bugar Wgier Gruzin Alternacje: k // cz, rz // r, c h // sz urzdnik piewak ebrak zwolennik czytelnik kierownik malarz pielgniarz bibliotekarz pywak pisarz lzak Czech Sowak Austriak -

Wymiana przyrostka -ec n a -ka: mieszkaniec - wygnaniec Wymiana przyrostka -anin n a -anka krakowianin Amerykanin Rosjanin warszawianin republikanin franciszkanin -ini // -yni (najczciej t w o r z y si j e od rzecz, m s k i c h z przyrostk i e m -ca) Alternacje: c // cz wychowawca znawca dozorca przeladowca kamca morderca -ica // -yca Wymiana p r z y r o s t k w -ik n a -ica: (najczciej formacje te m a j z n a c z e n i e n a c e c h o w a n e ujemnie) zazdronik grzesznik zonik Alternacje: e / / 0 , //1; r //rz; t H i diabe otr koi ( z n a c z e n i e n e u t r a l n e , k i e d y t w o r z n a z w y samic) niedwied tygrys Alternacje: e // 0 ; o // 0 , 1 //1; k // cz lew osio wilk 309

- o w a (najczstszy przyrostek oznaczajcy n a z w y o n o d n a z w i s k m s k i c h z a k o c z o n y c h n a spgosk i samogosk) Nowak Ry Mazurek Pakua Kaleta Woejko -wna(nazwy c r e k t w o r z o n e od t y c h s a m y c h n a z w i s k ) Nowak Ry Mazurek Pakua Kaleta Woejko -ina (rzadszy p r z y r o s t e k s t o s o w a n y take od n a z w i s k m s k i c h zak o c z o n y c h n a -a) Zar6a Godula Moskaa -anka(nazwy crek t w o r z o n e o d t y c h s a m y c h n a z w i s k ) Zar&a Godula Moskaa Formy eskie tworzone s czasem przez zamian kocwki rodzajowej mskiej na esk. Sposb ten stosowany jest regularnie przy tworzeniu form nazwisk eskich od mskich zakoczonych n a -ski, -cki, itp. Nowicki - Nowicka, Milewski - Milewska.

wiczenie

Od podanych rzeczownikw rodzaju mskiego utwrz rzeczowniki rodzaju eskiego za pomoc nastpujcych przyrostkw: -ka, -ini // -yni, -ica // -yca, -owa. (Zwr uwag na wymiany morfonologiczne). Wzr: ebrak - ebraczka 1. fryzjer 2. piewak 3. zawodnik4. taternik 5. barman 6. katowiczamn 7. Pacua 8. p i e w a k 9. gral 10. Rumun 11. u r z d n i k 12. krawtec 13.starosa14. b g 15. wnu/e 16. gospodarz . . 17. dozorca 18. d i a b e 19. wieniak - . . . . 20. profesor 21. mistrz 22. wychowawca 23. niewolnik - . . . 24. ssiad 25. mnich 26. piosenka/^ - . . 27. sprzedawca - . 28. bibliotekarz - . 29. m w c a 30. flecista -

310

Nazwy

ekspresywne

(nomina

expressiva)

Przyrostki w tych formacjach modyfikuj znaczenie podstaw sowotwrczych i n a d a j im dodatnie lub ujemne znaczenie. Moemy je podzieli na: I. F o r m a c j e d e m i n u t y w n e (zdrobniae) i h i p o k o r y s t y c z n e (pieszczotliwe) II. Formacje augmentatywne (zgrubiae, powikszajce) i pejoratywne (wyraajce pogard, politowanie) Formacje d e m i n u t y w n e Wykadnikiem deminutywnoci w jzyku polskim s nastpujce przyrostki: RODZAJ MSKI -ek jeeli podstawa zakoczona jest spgoskami -k, -g, -ch, to przechodz one w -cz, -, -sz Samogoska rdzenna -- wymienia si z -o-, np. bg" - boek, pier g - pieroek. Przyrostek -ek regularnie maj take wyrazy zakoczone spgosk -r, pod warunkiem, e nie ma przed nim innej spgoski, np. ser - serek, ale t e a t r - teatrzyk. Formacje z rozszerzonym przyrostkiem -ek: -(asz)ek, -(ecz)ek, -(isz)ek, -(ul)ek, -(usz)ek, m a j znaczenie hipokorystyczne (czasami take deminutywne). -ik // -yk dodawany jest do podstaw koczcych si na -cz, -sz (czasem sz // ), -(rz), -c, np. klucz - kluczyk, wiersz - wierszyk, grosz - grosik, n - noyk, piec - piecyk Podstawy zakoczone spgosk -t (wymiana t // ) mog mie przyrostek -ik lub -ek, np. grejpfrut - grejpfrucik, kot - kotek.

RODZAJ ESKI -ka Tak samo jak w rodzaju mskim kocowe spgoski -k, -g, -ch wymieniaj si na -cz, -, -sz, a samogoski rdzenne -o- wymienia si z --; -- z --, np. noga. - nka, rka - rczka. Formacje z rozszerzonym przyrostkiem -ka: -(ecz)ka, -(ycz)ka, -(e)ka, -(u)ka, podobnie jak w rodzaju mskim m a j znaczenie pieszczotliwe.

311

RODZAJ NIJAKI

-ko

Podobnie jak w rodzaju mskim i eskim podstawy zakoczone spgoskami -k, -ch wymieniaj si z -cz, -sz, a samogoska rdzenna -owymienia si z --, np. oko - oczko, ucho uszko, koo - kko. Formacje z rozszerzonym formantem -ko: -(ecz)ko, -(usz)ko, -(t)ko m a j znaczenie hipokorystyczne, np. okienko - okieneczko, jabko - jabuszko, ciel - cieltko.

Formacje hipokorystyczne bardzo czsto tworzone s od n a z w wasn y c h i n a z w stopni p o k r e w i e s t w a , ale ze wzgldu n a du rnorodno formantw nie da si poda prostych regu ich powstawania. W tej funkcji wyst puj najczciej dla rodzaju mskiego przyrostki: -u, -i, a dla eskiego i nijakiego: -ulo, -ula, -cia, -cio, -unia, -unio, itd. UWAGA: I Nie tworzy si zdrobnie od wyrazw zakoczonych na -ec, -ca, -iciel, -ista oraz od n a z w abstrakcyjnych. UWAGA: II Formacje z przyrostkami -ik, -ek, -ka, -ko mog mie inne znaczenia ni deminutywne czy hipokorystyczne, np. wzek, saatka, itp. wiczenie 9

Od podanych wyrazw utwrz rzeczowniki deminutywne. Wzr: A. chopiec - chopczyk (p // p') B. szklanka - szklaneczka C. soce - soneczko ( // n) A. przyrostki: -ik // -yk, -ek, -(asz)ek, -(isz)ek, -(usz)ek 1. las 11. modzieniec 2. ogrd 12. bra 3. prezenf 13. dzbanek 4. rok 14. fiat 5. st 15. k o 6. zajc 16. pokj 7. pies 17. t e a t r 8. zodziej 18. ws 9. wuj 19. gos 10. kwiat 20. balorc -

B.
przyrostki: -ka, -(ecz)ka, -(e)ka, -(u)ka -(ycz)ka 11. m a t k a 1. gowa 12. crka 2. trawa 312

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

r&aplama nogasiostra ksika ra dusza beczka

13. n o c 14. chata - . . . . 15. a b a 16. mysz 17. muc/ta - . . . 18. winia 19. wiea 20. kdka

przyrostki: -ko, -(t)ko, -(ecz)ko, -(usz)ko 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. maso sowo mydo kurcz pastwo koo biurko prosi niadanie ucho 11. zdrowie - . . 12. podwrze - . 13. krzeso - . . . 14. dzieci - . . . 15. jabko - . . . 16. ciastko - . . 17. gniazdo - . 18. o&no - . . . . 19. miasto - . . . 20. powiedzenie

Formacje

augmentatywne

Formacje a u g m e n t a t y w n e prawie zawsze m a j znaczenie mniej lub bardziej negatywne (z wyjtkiem jzyka mwionego, gdzie odpowiednia intonacja moe nada im nawet znaczenie pieszczotliwe, a take w poczeniu z przymiotnikami typu: poczciwy, dobry, wierny, itp., np. poczciwe chopisko, wierne psisko). Najczstszymi formantami w tej grupie s: -isko // -ysko tworzy si nimi formacje o znaczeniu pogrubiajcym od rnych rzeczownikw, z wyjtkiem rzeczownikw abstrakcyjnych, np. chop0 - chopisko, kobieca - kobiecisko, dom0 - domisko -sko jest mniej produktywny od poprzedniego i tworzy formacje o znaczeniu augmentatywno-pejoratywnym od rzeczownikw rodzaju eskiego i nijakiego, np. piwo - piwsko, baba - babsko -ina // -yna formacje te tworzone s od wszystkich rodzajw, gwnie rzeczownikw osobowych z odcieniem politowania i lekcewaenia, np. urzdni&0 - urzdniczyna (k // cz)
313

Nieosobowe tworzone s od rzeczownikw oznaczajcych czci odziey, ciaa, sprztw i naczy, np. koszula - koszulina, gowa - gowina, butelka - butelczyna (k // cz) -ido // -ydo przyrostek ten wyspecjalizowa si w tworzeniu nazw ekspresywno-pejoratywnych z zakresu wytworw kultury i utworw literackich. np. sztuka - sztuczydo (k // cz), powie 0 - powiecido Osobn grup stanowi augmentatywa charakterystyczne pod wzgldem stylistycznym, uywane w jzyku potocznym, z odcieniem wulgarnoci. Formacje te tworzone s najczciej za pomoc derywacji ujemnej od zdezintegrowanej podstawy. np. flaszka - flacha, wdka - wda, ciastko - ciacho, itp. wiczenie 10

Utwrz formacje o znaczeniu augmentatywno-pejoratywnym od podanych niej rzeczownikw i postaraj si poda dokadnie, co lub kogo one oznaczaj, -isko // -ysko 1. dziewczyna 7. pan 2. ko 8. koi 3. pies 9. brzuch 4. chop 10. papier 5. c h o p i e c 11. zamek 6. pta 12. wilk -sko 1. wino 4. krowa 2. trawa 5. apa 3. ziele 6. piwo i n a // - y n a 1. chop 2. ba&a 3. urzdnik 4. aktor 5. adwokai -ido // -ydo 1. strach 2. cham 3. film 4. wiersz 314 6. miaso 7. chusia 8. sukienka 9. butelka -

5. sztuka 6. romans 7. pismo -

Formacje m u t a c y j n e Formacje mutacyjne s nazwami nowych desygnatw ni motywujce je podstawy sowotwrcze. Formant oprcz funkcji strukturalnej peni take funkcj semantyczn i jest czonem nadrzdnym w stosunku do podstawy (odwrotnie ni w formacjach modyfikacyjnych). Najczciej peni take funkcj skadniow, jeeli wyraz motywowany i motywujcy nale do rnych czci mowy (pali - palacz), lub nie, gdy s tymi samymi czciami mowy (kawa - kawiarnia). W zalenoci od podstawy sowotwrczej dzielimy je na: odrzeczownikowe, odczasownikowe lub odprzymiotnikowe.

Nazwy

wykonawcw

czynnoci

(nomina

agentis)

zawodw

S to formacje okrelajce osoby wykonujce jak czynno (odczasownikowe) lub pozostajce w jakim stosunku do obiektw czynnoci i przedmiotw zwizanych z wykonywaniem tej czynnoci (odrzeczownikowe). Kategoria ta charakteryzuje si du liczb formantw, ale tylko niektre z nich s dzisiaj produktywne, np. -acz, - n i k czy formacje utworzone od czasownikw na -owa. odczasownikowe -acz bada - badacz gra - gracz -iciel // -yciel zaoy - zaoyciel czci - czciciel -ca k a m a - kamca mwi - mwca (w' // w) -ar z pisa - p i s a r z kpi - k p i a r z -ak piewa - piewak pywa - pywak nik rysowa - rysownik kierowa - kierownik przyroda - przyrodnik urzd - urzdnik ( // ) kiosk 0 - kioskarz wkno - wkniarz (n // ) odrzeczownikowe

315

-ec -(ow)iec strzela - strzelec jedzi - jedziec droga - drogowiec program 0 - program owiec -al a guzdra si - guzdraa bazgra - bazgraa -ator informowa - informator recytowa - recytator -ista // -ysta rower 0 - rowerzysta (r // rz) felieton 0 - felietonista (n // ) ant emigrowa - emigrant reprezentowa - reprezentant

wiczenie

11

Od podanych czasownikw utwrz nazwy wykonawcw czynnoci. Pamit a j o odciciu przyrostkw tematycznych czasownika wraz z przyrostkiem bezokolicznika. Wzr: tumaczy - t u m a c z A. Przyrostki: -ak, -acz, -ca, -ec, -iciel // yciel 1. p i e w a 11. s p r z e d a w a 2. pali 12. dorczy 3. gra 13. sucha 4. strzela 14. uwodzi . . . 5. przedstawi 15. czci 6. ebra 16. zwycia - . . 7. k a m a 17. o s k a r a - . . 8. b a d a 18. odkrywa - . . 9. stworzy 19. dowodzi - . . 10. jedzi 20. marzy 316

B. Przyrostki: -ator, -ant 1. a d o r o w a 2. recytowa 3. k o m b i n o w a 4. debiutowa 5. reprezentowa 6. yrowa 7. symulowa 8. e m i g r o w a 9. okupowa 10. inscenizowa -

11. a d m i n i s t r o w a 12. konserwowa - . 13. i n s t a l o w a - . . . 14. propagowa - . . 15. deprawowa - . . 16. informowa - . . . 17. negocjowa - . . . 18. kolonizowa - . . 19. mistyfikowa - . 20. organizowa - . .

wiczenie

12

Od podanych czasownikw utwrz rzeczowniki rodzaju mskoosobowego oznaczajce wykonawcw czynnoci. Przedtem odetnij przyrostki tematyczne czasownika wraz z przyrostkiem bezokolicznika. Wzr: -iciel // -yciel stworzy - stworzyciel; -acz dziaa - dziaacz -acz pali . . biega sucha -ak piewa pywa -arz pisa ga -ator administrowa recytowa . . . interpretowa ca kama dawa . sprzedawa ebra

grac . bada dziaa

kpi

adorowa . . inscenizowa

317

Alternacje: o // , dz // d; // z, w // w' dowodzi mwi strzela handlowa iciel // -yciel naucza dorczy uwodzi oskara uzdrowi zwycia

jedzi

wybawi czci marzy zaoy

wiczenie

13

Utwrz od podanych rzeczownikw nazwy wykonawcw czynnoci. Przyrostki: -arz, -(ow)iec, -nik, -ista // -ysta. Wzr: k l a r n e t 0 - klarnec-ista (t // ) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. cukier aptekabas rola druk kiosk komin felieton droga stocznia11. takswka - . . . 12. o g r d 13. przyroda 14. szatnia 15. pie 16. karykatura - . 17. biblioteka - . . . 18. urzd 19. zaopatrzenie 20. y w y -

Nazwy

nosicieli

cech (nomina

attributiva)

J e s t to kategoria bardzo zrnicowana. Mog to by formacje osobowe i nieosobowe, utworzone ze wzgldu na jak charakterystyczn cech jakociow lub relacj w stosunku do nazywanego przedmiotu. Formacje nalece do tej kategorii odznaczaj si du nieregularnoci semantyczn,

niemniej jednak da si wydzieli pewne typy sowotwrcze, wchodzce w jej skad (np. nazwy osb: a) posiadajcych rzucajc si w oczy cech fizyczn, b) przynalenych do partii, ugrupowa umysowych, politycznych, c) zwolennikw jakich pogldw; nazwy rzeczy: a) statkw, b) domw, c) ciast, itp.) Czasem mog mie charakter jednostkowy, nieprzewidywalny, zwizany z inwencj twrcz uytkownika jzyka. odprzymionikowe (imiesowowe) -ec, -(ow)iec a) formacje osobowe stary - starzec (r // rz) szalony - szaleniec (o // e, n // ) serce - sercowiec wiat0 - wiatowiec odrzeczownikowe

b) nazwy osb ze wzgldu na przynaleno partyjn, pogldy, itp. prawicowy - prawicowiec lewicowy - lewicowiec PSL - peeselowiec AK - a k o w i e c

(PSL - Polskie Stronnictwo Ludowe, AK - Armia Krajowa) c) formacje nieosobowe (nazwy statkw, samolotw, domw, itp.) biuro - biurowiec samolot odrzutowy odrzutowiec -ak prosty - p r o s t a k dziwny - dziwak -ik // -yk grzeszny - grzesznik (n // ) samotny - samotnik (n // ) -owicz kariera - karierowicz dziaka - dziakowicz -acz bogaty - bogacz -arz ndza - ndzarz szczcie - szczciarz broda - brodacz sia ~ siacz alergia - alergik histeria - histeryk (rV/ r) dzib0 - dziobak ( // o) ryba - rybak

319

-ek gupi - gupek (p'// p) miay - miaek -as gruby - grubas goy - golas ( H1) -och tusy - tucioch (st // ) -uch uparty - uparciuch (t // ) stary - s t a r u c h -us dziki - dzikus o r d y n a r n y - ordynus -i skromny - skromni (n // ) modny - modni (n // ) -ista // -ysta rasizm - rasista materializm - materialista derywacja ujemna p e d a n t y c z n y - pedant 0 elegancki - elegant 0 fenomenalny - fenomen 0 oryginalny - orygina 0 niezdarny - niezdara 0 piec0 - piecuch

wiczenie

14

Od podanych przymiotnikw i rzeczownikw utwrz za pomoc przyrostkw: -ec, -(owi)ec, -ek, -acz, -ak, -arz, -ik // -yk, -owicz, formacje oznaczajce nosicieli cech. Wzr: lepy - lepi-ec (p // p') 1. gupi 2. stary 320 16. broda 17. karty -

3. naiwny 4. chciwy 5. prosty 6. miay 7. obudny 8. bogaty 9. niewdziczny 10. miertelny 11. lepy 12. rozpustny 13. zazdrosny 14. cwany 15. pyskaty -

18. ndza 19. panika - . . . . 20. alergia - . . . . 21. r u t y n a - . . . . 22. spry 23.sia24. melancholia 25. urlop 26. wiat 27. histeria 28. szczcie - . . 29. plaa 30. schizofrenia -

wiczenie

15

Utwrz od rzeczownikw abstrakcyjnych obcego pochodzenia zakoczonych n a -izm formacje oznaczajce nosicieli cech, zwolennikw idei, pogldw, itp. Wzr: r a s i z m - r a s i s t a 1. idealizm 2. fundamentalizm 3. r e a l i z m 4. imperializm 5. kolonializm 6. socjalizm 7. f o r m a l i z m 8. nacjonalizm 9. tradycjonalizm 10. indywidualizm 11. abstrakcjonizm 12. ekshibicjonizm 13. i n t e l e k t u a l i z m 14. alpinizm 15. oportunizm - . . . 16. h u m a n i z m - . . . . 17. a l t r u i z m 18. naturalizm 19. radykalizm .. . ...

20. liberalizm - . . . .

321

wiczenie

16

Od podanych przymiotnikw i imiesoww, rzeczownikw, czasownikw utwrz rzeczowniki mskoosobowe oznaczajce nosicieli cech. Przedtem odetnij kocwki fleksyjne, przyrostki i zwr uwag n a alternacje w obrbie tematu sowotwrczego. Uwaga: Nowo utworzone rzeczowniki s nacechowane ekspresywnie. Podstawy sowotwrcze mog stanowi nastpujce czci mowy:

A. Przymiotniki i imiesowy
| Wzr: -ec lepy - lepiec (p // p')

-ec
gupi-

Alternacje: w // w'; p // p'; r // rz; //1


chciwy stary mafy lepy zuchway zarozumiay pomylony - . . .

Alternacje: o // e, n //
szalony wykolejony -

-ak
prosty tpyponury

Alternacje: n //
wany cwany sztywny

-ik

Alternacja: n //
obudny bezbony grymanymiertelny rozpustny okrutny . . . bezwstydny kapryny . . zazdrosny - .

-ek
miaywesoy -

Alternacja: p // p'
gupi322

-uch stary Alternacje: //1; t H 6 niedbay -as gruby Alternacja: 1 //1 goy-och Alternacja: st // tusy -us ordynarny Alternacja: k* // k dziki / -is Alternacja: n H skromny pikny B. R z e c z o w n i k i -acz broda ws -arz plotka Alternacja: t // spryi -as brud C. Czasowniki -aa bazgraguzdra si -och Alternacja: p // p' spa -

uparty -

wygodny modny -

sia -

szczcie

j k a si gdera -

Nazwy

miejsc (nomina

loci)

Nazwy miejsc mog by tworzone przez kilkanacie przyrostkw. Najczciej uywane (80% przypadkw) to przyrostki: -nia, -(al)nia, -(ar)nia, -(ow)nia. Formanty -isko, -(ow)isko, -(n)isko tworz nazwy terenw otwartych. Podstaw sowotwrcz mog by gwnie czasowniki i rzeczowniki (rzadziej przymiotniki).

wiczenie

17

Od podanych czasownikw i rzeczownikw utwrz rzeczowniki oznaczajce nazwy miejsc. Przedtem odetnij przyrostki sowotwrcze i fleksyjne. Zwr uwag na alternacje w temacie. Wzr: - o w n i a pracowa - pracownia ciepo - ciepownia Rzeczowniki introligator zecer cukier .,

Czasowniki nia pracowa - . biga walcowa alnia wypoycza jada pija przechowa przymierza sypiasmay pra -arnia suszy pali tuczy wdzi -

ubezpieczenie

palma - . kwia - . wino - . . herbaa druk- . . piwo - . .

324

grat - . . kawa ciastko ksiga -ownia gaz stal - . . koks - . ciepo -(ow)isko wysypa owild - . . kpiel-

wiczenie

18

Od podanych czasownikw i rzeczownikw utwrz formacje oznaczajce miejsce. Przyrostki: -nia, -ania, -arnia, -elnia, -ownia. Wzr: pracowa - p r a c o w n i a A. Czasowniki 1. jezefei 2. uczy 3. wypoycza 4. czyta 5. chodzi 6. j a d a 7. biega 8. przechowa 9. pali 10. suszy 11. przymierza 12. tuczy 13. walcowa 14. sypia 15. skoczy 16. p r a 17. wdzi portier - portiernia B. R z e c z o w n i k i 1. gaz 2. cukier 3. palma 4. cego. 5. kwia 6. c e m e n t 7. wino 8. herbaia - . . . 9. k a w a 10. introligator 11. g r a i 12. stal 13. koks 14. ciastka 15. owca 16. rupiecie - . . . 17. mle&o 325

18. smay 19. pija 20. rozbiera si -

18. ciepo - . . 19. ksika 20. maszyna -

Nazwy

narzdzi, (nomina

obiektw i wytworw czynnoci instrumenti, patientis)

Do tej kategorii sowotwrczej nale przede wszystkim nazwy narzdzi i nazwy przedmiotw: 1. powstaych jako wynik dziaania jakie czynnoci, 2. powstaych po dziaaniu (pozostao) pewnej czynnoci, 3. bdcych podoem, obiektem, podstaw wykonywanej czynnoci. Formacje te tworzone s najczciej nastpujcymi przyrostkami: -arka, -acz, -ak, -nik, -nica, -ido, -dlo; -ka, -ina, -nik, -anka. Stosunkowo czsto w tej kategorii sowotwrczej stosowana jest derywacja ujemna (paradygmatyczna). wiczenie 19

Podaj definicj strukturalno-semantyczn podanych niej formacji. Wzr: A. straszak - 'to, co s t r a s z / (suy do straszenia) B. okleina - 'to, co suy do oklejania' C. wykop - 'to, co zostao wykopane' A. przyrostki: -arka, -acz, -ak, -nik, -nica, -ido, -dlo. 1. zamraarka 2. nadajnik 3. r z u t n i k 4. opiekacz 5. kosiarka 6. z m y w a k 7. ganica 8. mydo 9. rozpylacz 10. kadzido 11. c h o d a k 12. odkurzacz 13. m a z a k 14. zderzak 15. gwintownica326

B. przyrostki: -ka, -ina, -nik, -anka 1. naklejka 2. skadnik 3. k r a j a n k a 4. wtyczka 5. zakrtka 6. wkadka 7. czytanka 8. z a k a d k a 9. nasadka 10. ukadanka C. b e z p r z y r o s t k o w e - 0 1. wystawa 2. skrt 3. wymys 4. zbir 5. zguba 6. wytwr 7. w y k a d -

Nazwy zbiorw

(nomina

collectiva)

Do tej kategorii nale nazwy zbiorw rzeczownikw (take liczebnikw, np. czworo, dziesicioro, itp.), ktre w odrnieniu od liczby mnogiej wyraaj sum jednorodnych jednostek (bez wzgldu n a wewntrzne zrnicowanie). Wspczenie nie s to formacje produktywne, ale do czsto uywane. Najczstsze przyrostki to: -(o)stwo, -(a)stwo i -two. Rzadsze: -eria, -arnia, -iwie, -owie. Autorzy niektrych opracowa zaliczaj tu take formacje oznaczajce pary maeskie utworzone przyrostkiem -ostwo, np. wujostwo, stryjostwo, a take formacje paradygmatyczne od imion mskich, np. Adamowie, Stasiowie. wiczenie 20

Podaj definicj strukturalno-semantyczn nastpujcych wyrazw zbiorowych. Wzr: robactwo - 'zbir robakw' 1. potomstwo - . . . 2. duchowiestwo 3. c h u l i g a n e r i a - . 327

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

ziemiastwo - . studenteria- .. chopstwo - . . . . ptactwo igliwie dzieciarnia - . . . magnateria - . . nauczycielstwo kawalerowie - .

Wyrazy z o o n e
We wspczesnej polszczynie niektre typy wyrazw zoonych s bardziej lub mniej produktywne. Do tej drugiej grupy naley zaliczy zestaw i e n i a i zrosty. ZESTAWIENIA to konstrukcje dwuwyrazowe odnoszce si do jednego desygnatu. W przeciwiestwie do lunego poczenia wyrazw zestawienia rni si od nich nieprzestawialnoci czonw. np. czarna j a g o d a - w niektrych rejonach nazywana borwk w i e c z n e piro - piro napeniane atramentem ZROSTY to rzeczowniki, ktre nie m a j formalnego wykadnika kompozycji. Ich pierwszy czon posiada element fleksyjny, wskazujcy n a relacj skadniow midzy obu czonami. Moe on by odmienny lub nieodmienny w przypadkach zalenych. np. B i a y s t o k - do Biaegostoku, w Biaymstoku W i e l k a n o c - przed Wielkanoc, po Wielkanocy Wsplny akcent dla caej struktury odrniaj od grupy syntaktycznej. np. Biaystok - biay stok ZOENIA s poczone za pomoc interfiksw lub bez nich: 1. -o- l u b -0- - z pierwszym czonem imiennym 2. -i- (-y-) - z pierwszym czonem czasownikowym 3. -o- l u b -u- - z pierwszym czonem liczebnikowym Biorc pod uwag czci mowy, dzielimy je na nastpujce grupy: 1. rzeczownik + rzeczownik 2. rzeczownik + czasownik 3. czasownik + rzeczownik 4. przymiotnik + rzeczownik przez ktre s motywowane zoenia, jzykoznawca (znawca jzyka) drogowskazO (ten, co wskazuje drog) bawidamek (ten, kto bawi damy) cudzoziemiec (ten, kto jest z cudzej ziemi)

328

5. liczebnik 6. przyswek 7. zaimek

+ rzeczownik +czasownik +rzeczownik

- dziesiciolecie (okres dziesiciu lat) - dugopis0 (to, co dugo pisze) - samokrytyka (to, e si sam krytykuje)

A
w i c z e n i e 21 Utwrz zoenia uywajc do tego wyej podanych interfiksw: -o-, -i- // -yWzr: ten, ktry widzi na krtk (ma) odlego - krtkowidz 1. ten, ktry nosi listy 2. ten, ktry czyni dobro 3. ten, ktry daje (dawa) chleb (prac) 4. ten, ktry bawi damy 5. ten, ktry pisze (pisa) bajki 6. ten, ktry czyci buty 7. ten, kto ma pi lat 8. ten, kto chodzi do pierwszej klasy 9. to, co chroni przed piorunem 10. to, co jest ryte w drzewie 11. to, co jest ryte w miedzi 12. to, co mierzy czas 13. to, co jest napisane (pisa) na brudno 14. to, co jest napisane (pisa) na maszynie 15. zbir ksig 16. ywy" pot 17. poowa finau 18. cianka z mebli 19. zbir gwiazd 20. to, co wskazuje drog wiczenie 22 ( // sz, + -0) (n // , + -ca) (+ -ca) (+ -ek) (+ -arz) (+ -0) (+ -ek) (+ -ista) (+ -0) (+ -0) (+ -0) (+ -&) (+ -0) (+ - 0 ) ( // , + -0) (+ - 0 ) (o // , + - 0 ) (+ - 0 ) (+ -0) (+ -0)

Uzasadnij budow i wyjanij znaczenie podanych wyrazw zoonych. Wzr: czworong - stworzenie, ktre ma cztery nogi (zwierz) 1. p e t a t 2. samochd 329

3. krwiodawca 4. czarnoziem 5. wodotrysk 6. rkopis 7. listopad 8. yciorys 9. redniowiecze 10. wodospad 11. krzywoprzysica 12. trjmiasto 13. wierfina 14. trjkt 15. sianokosy 16. s a m o l o t 17. brzuchomwca 18. obieywiat 19. noworodek 20. obcokrajowiec 21. pgwek 22. zegarmistrz 23. a m i s t r a j k 24. nerwobl 25. gwiazdozbir 26. dalekowidz27. zleceniobiorca28. d a r m o z j a d 29. pnoc 30. wiatopogld31. zampjcie32. religioznawstwo 33. gazomierz 34. dusi grosz 35. czworocian 36. samopoczucie37. duszpasterz 38. wniebowzicie39. p s u b r a t 40. stulecie -

330

PRZYMIOTNIKI

Charakterystyka oglna P r z y m i o t n i k jest to cz mowy nazywajca jako lub ustosunkowanie z zaznaczeniem przynalenoci do rzeczownika (okrelanego). W zdaniu peni funkcj przydawki (mdry chopiec) lub orzecznika (chopiec jest mdry). W zalenoci od znaczenia przydawki przymiotne wystpujce w zwizku zgody mog by charakteryzujce l u b gatunkujce. P r z y d a w k i charakteryzujce nazywaj cech przypadkow, indywidualn (jednostkow) i aktualn rzeczownika. Stoj przed czonem okrelanym (prepozycja), np. adna pogoda, spokojne ycie, itp. P r z y d a w k i g a t u n k u j c e nazywaj cech istotn (kategorialn) i sta rzeczownika. Stoj po czonie okrelanym (postpozycja), np. hymn narodowy, zupa pomidorowa, itp. Ze wzgldu na budow formaln i semantyczn przymiotniki dziel si n a trzy zasadnicze grupy: 1. przymiotniki pozostajce w relacji do innego przedmiotu, a wic motywowane przez nazwy substancji, to przymiotniki o d r z e c z o w n i k o w e , tzw. relacyjne; 2. przymiotniki pozostajce w pewnym stosunku do czynnoci, a wic motywowane przez nazwy czynnoci (czasowniki, rzeczowniki odczasownikowe), to przymiotniki o d c z a s o w n i k o w e ; 3. przymiotniki informujce o jakiej modyfikacji cechy, ktr nazywa podstawowy przymiotnik, czyli motywowane przez inne nazwy cech, to przymiotniki odprzymiotnikowe. Osobn grup stanowi przymiotniki zoone. P r z y m i o t n i k i odmieniaj si przez rodzaje, liczby i przypadki. Oprcz relacyjnych i materiaowych, wszystkie pozostae mona stopniowa.

Sowotwrstwo przymiotnikw P r z y m i o t n i k i o d r z e c z o w n i k o w e wskazuj n a relacje midzy przedmiotami. Na przykad przymiotniki d z i e r a w c z e wskazuj n a relacje posiadania, ale w odniesieniu do ludzi konstrukcja przymiotnikowa jest konstrukcj ustpujc i takie przykady j a k matczyna chusta" zastpowane s przez dopeniacz chusta matki". W odniesieniu do zwierzt konstrukcja przymiotnikowa jest kategori ywotn i dlatego powicono jej osobne wiczenie. 331

Inne relacje midzy przedmiotami to relacja p o s i a d a n i a lub podob i e s t w a . Przymiotniki m a t e r i a o w e wskazuj n a materi, z ktrej zrobiony zosta desygnat okrelonego rzeczownika. Przymiotniki odrzeczownikowe peni w zdaniu funkcj przydawki. Szyk w dwuczonowej grupie nominalnej stojcej w z w i z k u zgody i w z w i z k u r z d u jest pospozycyjny, np. zupa p o m i d o r o w a , stra poarna. Do tworzenia przymiotnikw odrzeczownikowych uywa si najczciej nastpujcych przyrostkw: -owy, np. lud - ludowy, pokj - pokojowy -ski-(ow)ski, -(ar)ski, -(a)ski, -(e)ski, -(i)ski, ~(a)jski, -(e)jski, -(ij)ski, (yj)ski, np. Pozna - poznaski, marksista - marksistowski, J a w a jawajski, Europa - europejski -ny, -(ij)ny, -(yj)ny, -(icz)ny, np. miso - misny, harmonia - harmonijny, panorama - panoramiczny -any, np. drewno - drewniany, wena - weniany -aty, np. garb - garbaty, ws - wsaty -asty, li - liciasty, gbka - gbczasty -isty // -ysty, np. osoba - osobisty, sok - soczysty Poza wymienionymi przyrostkami istnieje dua ilo derywatw, ktre powstay w wyniku p r z e k s z t a c e skadniowych. Chodzi tu o konstrukcje z tzw. dopeniaczem podmiotowym lub przedmiotowym, np. p s i a morda - morda psa - pies ma mord, dania z w i z k o w e - dania zwizku - zwizek da, itp. W formacjach utworzonych przyrostkiem -owy poza ogln relacj z podstaw sowotwrcz mona wydzieli pewne typy semantyczne. Podstawowe znaczenie tych formacji to:'co zrobione z czego' np. d b o w y st - s t zrobiony z dbu', ale oprcz tego mog mie miejsce inne relacje, np. skadajcy si z czego? - s o s n o w a podoga, czy 'majcy zapach czego' zapach s o s n o w y . wiczenie 23

Od podanych rzeczownikw w nawiasie utwrz przymiotniki oznaczajce 'zrobiony z czego', 'skadajcy si z czego', 'majcy zapach lub kolor'. Przyrostek -owy. Wzr: parkiet (buk) - b u k o w y parkiet A. F o r m a c j e u t w o r z o n e od rodzajw d r z e w 1. las (wierk) 2. aleja (lipa) 3. zagajnik (sosna) 332

4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

sad (orzech) krzew (jaowiec) park (modrzew) lasek (brzoza) ulica (topola) puszcza (joda) nalewka (jarzbina) -

B. F o r m a c j e u t w o r z o n e od rodzajw o w o c w , w a r z y w 1. kwasek (cytryna) 2. czekoladka (winia) 3. nadzienie (jabko) 4. krem (banan) 5. galaretka (agrest) 6. powida (liwka) 7. esencja (pomaracza) 8. konfitura (czerenia) 9. sok (porzeczka) 10. kompot (morele) 11. zupa (ogrek) 12. sos (cebula) 13. przecier (pomidor) 14. sl (czosnek) 15. kolor (groszek) 16. saatka (kalafior) 17. sok (marchew) 18. zupa (fasola) 19. fasolka (szparagi) 20. zupa (szczaw) -

P r z y r o s t e k -owy tworzy take formacje okrelajce jaki okres czasu. Mog one pochodzi od nazw dni, tygodni i miesicy. Np. poniedziaek - poniedziakowy wtorek - wtorkowy roda - rodowy czwartek - czwartkowy pitek - pitkowy stycze - styczniowy luty - l u t o w y marzec - marcowy kwiecie - kwietniowy maj - m a j o w y

333

czerwiec - czerwcowy lipiec - lipcowy sierpie - sierpniowy wrzesie - wrzeniowy padziernik - padziernikowy listopad - listopadowy gradzie - grudniowy Formy od rzeczownikw dzie - d n i o w y , t y d z i e - t y g o d n i o w y stanowi najczciej cz formacji zoonych: liczebnik + przymiotnik. Np. jednodniowy dwudniowy... czterodniowy piciodniowy parudniowy kilkudniowy tygodniowy dwutygodniowy... czterotygodniowy piciotygodniowy parutygodniowy kilkutygodniowy

ale:

sobota - sobotni niedziela - niedzielny

ale:

m i e s i c - m i e s i c z n y , k w a r t a - kwartalny, rok - r o c z n y 24

wiczenie

Utwrz od podanych w I rubryce rzeczownikw przymiotniki z przyrostkiem -owy i pocz je z odpowiadajcymi im znaczeniowo rzeczownikami II rubryki. Zbuduj nastpnie zdania z nowo utworzonymi grupami nominalnymi. Wzr: I. droga II. podatek d r o g o w y Dzisiaj upywa ostatni dzie, do ktrego naleao zapaci podatek drogowy.

A.
1. chleb 2. schab 3. obiad 4. przegub 5. pogrzeb 6. targ 7. ksiyc 1. kwas 2. kotlet 3. pora 4. autobus 5. marsz 6. plac 7. krajobraz

334

8. konkurs 9. puch 10. skarb B. 1. warunek 2. przypadek 3. wypadek 4. koniec 5. raniec 6. pocztek 7. rodek 8. jaowiec 9. wieniec 10. spadek C. 1. gd 2. rd 3. zawd 4. ld 5. nard

8. pytanie 9. kodra 10. znaczek

1. zaliczenie 2. spotkanie 3. renta 4. podsumowanie 5. naboestwo 6. nauczanie 7. Ameryka 8. wdka 9. choroba 10. proces

1. porcja 2. majtek 3.interes 4. kra 5. hymn

335

6. rozwd 7. mid 8. ogrd 9. wrzd 10. prg

6. pozew 7. miesic 8. meble 9. choroba 10. poziom

D.
1. skadka 2. beczka 3. musztarda 4. porcelana 5. akcyza 6. rasa 7. choinka 8. flanela 9. klasa 10. brzoskwinia E 1. biodro 2. wahado 3. poudnie 1. staw 2. ruch . . 3. pkula 1. impreza 2. piwo 3. sos 4. serwis 5. podatek 6. segregacja 7. ozdoba 8. koszula 9. spoeczestwo 10. nektar

336

4. mieszkanie 5. miejsce 6. ycie 7. wojsko 8. jabko 9. gardo 10. pole

4. czynsz 5. telefon 6. decyzja 7. mundur 8. sok 9. sprawa 10. sd . . .

wiczenie

25

Utwrz od podanych rzeczownikw osobowych przymiotniki i pocz je z odpowiadajcymi im znaczeniowo rzeczownikami z drugiej kolumny. U zdania z nowo utworzonymi grupami nominalnymi. Wzr: benedyktyn - b e n e d y k t y s k a praca Mam za sabe nerwy do tej benedyktyskiej pracy. A. przyrostek -ski; (-ar)ski, (-a)ski 1. przyjaciel 2. anio 3. kardyna 4. profesor 5. kaznodzieja 6. diabe 7. pikarz 1. stosunki 2. cierpliwo 3. kapelusz 4. tytu 5. ton 6. pomys 7. zawody 337

8. mieszczanin 9. kolega 10. franciszkanin

8. charakter 9. przysuga 10. dobro

B. przyrostek -cki (wymiany k // c, t // c, d // dz) 1. partyzant 2. ryba 3. studeni 4. ssiad 5. prostak 6. adwokat 7. szlachfa 8. waria/ 9. Austriak 10. Sowak 1. walka 2. sie 3. dom 4. stosunki 5. jzyk 6. kancelaria 7. dwr 8. pomys 9. gadanie 10. jzyk

wiczenie

26

Utwrz przymiotniki od podanych nazw pastw i miast. Wzr: Portugalia - portugalski Krakw - krakowski A. przyrostek -ski 1. Watykan 2. Izrael . .. 11.Warszawa12. Jerozolima -

3. Albania 4. Bugaria 5. Nepal 6. Chiny 7. Japonia 8. Czechy 9. Hiszpania 10. Woc/iyB . przyrostek -(ij)ski // -(yj)ski 1. Rosja 2. T u n e z j a 3. Indonezja 4. Polinezja 5. Malezja 6. Kanada 7. C y p r 8. Australia 9. Brazylia C. przyrostek - ( a ) s k i 1. A m e r y k a 2. Korea 3. M a r o k o -

13. Bruksela 14. Londyn - . 15. Wiede - . 16. Pekin - . . 17. Berlin - . . 18. Praga - . . 19. Koszalin 20. Haga 10. Libia - . . . 11. S y r i a - . . 12. Belgia - . . 13. Kongo - . . 14. Nigeria - . 15. Boliwia - . 16. C h i l e - . . 17. Uganda 18. Galicja - . 4. K o r s y k a 5. Kuba - . . 6. M e k s y k -

Przyrostek -(ow)ski tworzy formacje od skrtowcw, niektrych nazwisk, pozycji spoecznych zwizanych z zawodem i rzeczownikw obcego pochodzenia zakoczonych na -ista. > wiczenie 27

Utwrz przymiotniki od podanych rzeczownikw i pocz je z odpowiadajcymi im wyrazami okrelanymi. Wzr: marksista - filozofia .. .marksistowska... PRL - rzdy .. .peerelowskie... 1. ONZ 2. ZSP 3. PSL program protest ministrowie 339

4. K U L - . . . . 5. Hegel - . . . 6. Szekspir - . 7. Molier - . . 8. marksista 9. mistrz - . . 10. faszyzm - . 11. rasista - . . 12. PKS 13. prymas -ordzie 14. marszaek - laska 15. Kurpie - koronki 16. burmistrz - b al 17. Zygmunt - dzwon 18. szelma 19. dziad - . 20. P i a s t - g o d o

podrczniki filozofia dramaty komedie pogldy koncert terror . . . . pastwo rozkad jazdy

umiech bicz

Przymiotniki utworzone przyrostkami -aty, -asty, -isty najczciej charakteryzuje posiadanie tego, na co wskazuje podstawa. Czasem moe oznacza take kolor. wiczenie 28

Utwrz od podanych rzeczownikw przymiotniki i pocz je z wyrazami okrelanymi. Wzr: broda - brodaty mczyzna A. p r z y r o s t e k -aty, -(ow)aty 1. ld 2. piega ~ 3. zez 4. pysk 5. pagrek 6. trd 7. sknera 8. popi 9. mu 10. sroka 340

woda dziewczynka dziecko ssiadka teren czowiek ciotka cera kolega materia

B. p r z y r o s t e k -asty 1. g l i n a 2. iga 3. li 4. drabina - wz 5. cega 6. ya 7. pierze 8. t r a w a 9. gb&a 10. bania C. p r z y r o s t e k -isty // -ysty, -(n)isty 1. mga 2. kamie 3. zoo 4. osofra 5. zamacA 6. sok 7. para 8. g ; - a - t e r e n 9. krew 10. kula 11. szko 12. Skaa - Gry 13. miso 14. pera 15. klej 16. cier 17. puch 18. bar 19. wkno - roliny 20. ziarno - kawa grunt las drzewo kolor miso chmury pagrek grunt gowa dzie droga kolor sekretarka ruch jabko dni befsztyk ksztat powierzchnia wargi umiech ry korona nieg mczyzna

341

P r z y m i o t n i k i genetycznie b d c e zapoyczeniami, a opisowo motywowane przez rzeczowniki tworzone s w do regularny sposb przyrostkami: -(ij)ny//-(yj)ny lub -(iczny) // (ycz)ny. Do rzeczownikw zakoczonych na: -cja, -sja, -zja po odrzuceniu kocowego -ja dodawany jest najczciej przyrostek -(ij)ny// -(yj)ny. Do rzeczownikw zakoczonych na: -ia, -sta, -izm dodawany jest najczciej przyrostek -(icz)ny // -(ycz)ny. > * wiczenie 29

Utwrz formacje przymiotnikowe od rzeczownikw kolumny I i pocz je z odpowiednimi rzeczownikami II kolumny. U zdania z nowoutworzonymi grupami nominalnymi. Wzr: I. emigracja II. fala emigracyjna Pod koniec XIX wieku miaa miejsce pierwsza fala emigracyjna Polakw do Ameryki. Przyrostek -(ij)ny // -(yj)ny

i.
1. prowokacja 2. informacja 3. cywilizacja 4. okupacja 5. produkcja 6. generacja 7. obserwacja 8. policja 9. elekcja 10. selekcja

n.
1. zachowanie 2. biuletyn 3. opnienie 4. terror 5. powie 6. rnica 7. punkt 8. patrol 9. sejm 10. dobr

342

I. 1. rewizja 2. okazja 3. recesja 4. aluzja 5. perwersja 6. kolizja 7. dyskusja 8. perkusja 9. obsesja 10. eksmisja

II. 1. proces 2. egzemplarz 3. tendencje 4. uwaga 5. zachowanie 6. skrzyowanie 7. klub 8. instrumenty 9. motyw 10. postpowanie

Przyrostek -(icz)ny // -(yez)ny L 1. pornografia 2. kaligrafia 3. etnografia 4. choreografia 5. fotografia 6. ortografia 7. kserografia II. 1. film 2. pismo 3. zbiory 4. ukad 5. podobiestwo 6. bd 7. kopia 343

8. biografia 9. monografia 10. topografia

8. dane 9. praca 10. mapa

I. 1. zoologia 2. immunologia 3. chronologia 4. alegoria 5. analogia 6. dychotomia 7. sympatia 8. apatia 9. telepatia 10. mitologia

II. 1. ogrd 2. system 3. spis 4. bajka 5. sytuacja 6. ukad 7. posta 8. pacjent 9. porozumienie 10. posta

wiczenie

30

Utwrz przymiotnik od podanych rzeczownikw. Przyrostek -(icz)ny // -(ycz)ny. Wzr: entuzjazm, entuzjasta - e n t u z j a s t y c z n e przyjcie 1. kapitalizm, kapitalista 2. militaryzm, militarysta 3. materializm, materialista 344 ustrj polityka wiatopogld

4. kolonializm, kolonialista 5. naturalizm, naturalista 6. realizm, realista 7. terroryzm, terrorysta 8. ekshibicjonizm, ekshibicjonista 9. socjalizm, socjalista 10. fatalizm, fatalista 11. entuzjazm, entuzjasta 12. demokracja, demokrata 13. dyplomacja, dyplomata 14. arystokracja, arystokrata 15. psychopatia, psychopata

przeszo powie podejcie zamach zachowanie partia podejcie przyjcie rzd wybieg maniery skonnoci

A
w i c z e n i e 31 Przekszta podane dzierawcze konstrukcje skadniowe wedug wzoru. Pamitaj o wymianach morfonologicznych i kocwkach rodzajowych paradygmatw: rodzaj mski -i // -y, eski -a, nijaki -e. Objanij metaforyczne znaczenie nowo powstaych formacji i utwrz z nimi zdania. Wzr: brdka kozy - k o z i a b r d k a 'rodzaj brody, podobnej do koziej' Starsi Chiczycy czsto nosz kozie brdki. 1. szyja abdzia 2. apki kury 3. pd owcy 4. skra gsi 5. pira strusia 6. warga zajca 7. nora lisa 8. ogon pawia szyja apki pd skra pira warga nora ogon

345

9. dziura myszy 10. wzrok sokoa 11. tempo wia 12. serce gobia 13. oczy cielcia 14. robota krea 15. miny mapy 16. uszy osa 17. buda psa 18. eb koa 19. gos sowi&a 20. ogon myszy

dziura wzrok tempo serce oczy robota miny uszy buda by gos ogon

P r z y m i o t n i k i o d c z a s o w n i k o w e wskazuj na waciwoci przedmiotu polegajce n a pewnym zwizku z czynnoci wyraon przez czasownik podstawowy. Zwizek ten moe polega n a staym wykonywaniu lub podleganiu tej czynnoci albo n a skonnoci czy zdolnoci do jej wykonywania i podlegania. Formanty tworzce t kategori przymiotnikw mog by bardziej lub mniej wyspecjalizowane znaczeniowo: -ny - tworzy formacje oznaczajce cech przypisywan wykonawcy czynnoci ub odbiorcy czynnoci od czasownikw przechodnich (rzadziej nieprzechodnich) Inne formanty tworzce formacje o tym samym znaczeniu to: -(aw)czy, -y, -ki - l i w y - tworzy formacje okrelajce podmiot, ktremu przypisuje si skonno do wykonywania czynnoci, n a ktr wskazuje czasownik - a l n y - tworzy formacje potencjalne bierne, najczciej od czasownikw nieprzechodnich i okrela rzeczowniki nieywotne 346

F o r m a c j e o d c z a s o w n i k o w e s nazwami cech pozostajcych w zwizku z czynnoci i jako takie mog by przymiotnikami (cecha staa) ub imiesowami (cecha zwizana z aktualnie wykonywan czynnoci). Ponadto imiesowy wystpuj w zdaniu z okreleniami czasu, ktrej to cechy nie posiadaj przymiotniki.

wiczenie

32

Uywajc przyrostkw -ny, -ki, -y, -(aw)czy utwrz od podanych czasownikw przymiotniki i imiesowy i pocz je z podanymi wyrazami drugiej kolumny. Odpowiedz na pytanie, ktre z utworzonych formacji dotycz cechy przypisywanej wykonawcy czynnoci, ktre odbiorcy czynnoci, a ktre s neutralne. Wzr: da - d n y wadzy - 'dotyczy wykonawcy czynnoci' 1. pakowa 2. sypa 3. ora ~ grunt 4. nosi - ciana 5. gicf 6. h\dzi 7. wdrowa 8. umwi - cena 9. ostrzega - znak 10. myli 11. przylega - pokj 12. z n a 13. rozpozna - znak 14. oniemie 15. psoci 16. d o j r z e 17. pokn 18. skamienie 19. wybredza 20. posiwie walizka cukier

meble wzrok ptak

informacja aktor ze zdziwienia dziecko owoc papier owad klient babcia

347

wiczenie

33

Utwrz formacje potencjalne od podanych czasownikw. Przyrostek -liwy. Wzr: krzycze - ...krzykliwy... alternacja cz // k 1. wstydzi si 2. szkodzi 3. paka 4. uszczypa 5. yczy 6. kci s i 7. poszy 8. obraa s i 9. ama 10. dokucza 11. troszczy si 12. z r z d z i 13. przenikn 14. psoci 15. dolega (d // d) (d // d) (k // cz)

(//t) (sz // ch) ( // )

(szcz // sk) (d//d) ( //1)

wiczenie

34

Od podanych czasownikw utwrz formacje potencjalne bierne. Przyrostek -alny. Wzr: widzie - widzialny obiekt 1. rozpuszcza - kawa 2. zmywa - farba 3. mieszka - budynek 4. n a m a c a 5. policzy - rzeczowniki 6. wysuwa - pojemnik 7. przetumaczy 8. z n i s z c z y 9. wyobraa 10. wymieni 11. przewidywa 348

dowd

tekst przedmiot model pienidze pogoda

12. 13. 14. 15.

przepuszcza przenika - materia nie przekracza - . . postrzega -

bona termin wiat

P r z y m i o t n i k i o d p r z y m i o t n i k o w e oznaczaj intensywn o lub osabienie c e c h y nazwanej przymiotnikiem podstawowym. W odrnieniu od przymiotnikw odrzeczownikowych i odczasownikowych przyrostki je tworzce maj funkcj modyfikacyjn. Podstawami derywatw odprzymiotnikowych mog by tylko przymiotniki jakociowe. Intensywno cechy Do tworzenia przymiotnikw oznaczajcych intensywno cechy su nastpujce form anty: 1. przyrostki: -utki, -uteki, -uki, -usieki, -uchny 2. przedrostki rodzime: prze-, przy-, nad3. przedrostki obce: arcy-, hiper-, ultra-, ekstra-, super4. oraz konstrukcje z przyimkiem za", np. za gruby, z a may, za dobry, itp. Osabienie c e c h y Przymiotniki oznaczajce osabienie cechy tworzone s gwnie za pomoc przyrostka -awy, rzadziej -owaty i przedrostka nie-, ktry w poczeniu z odpowiednim przymiotnikiem tworzy par antonimiczn, nie cakiem jednak rwn pod wzgldem semantycznym antonimowi leksykalnemu.

wiczenie

35

Stosujc wyej wymienione przyrostki utwrz przymiotniki oznaczajce uintensywnienie cechy, (czasem mona utworzy wicej form). Wzr: miy - milutki, miluki, milusieki, m i l u c h n y 1. 2. 3. 4. 5. 6. krtki suchy drobny sa&ycaychudy 349

7. cienki 8. sodki 9. y 10. siwy 11. adny 12. biay 13. czysty 14. lekki 15. lichy 16. prosy 17. s z c z u p y 18.jasny19. delikatny 20. wty wiczenie 36

Stosujc wyej wymienione przedrostki rodzime i obce utwrz przymiotniki oznaczajce uintensywnienie cechy. Wzr: liczny - przeliczny; poprawny - hiperpoprawny 1. pikny - . . 2. mieszny 3. krtki 4. wraliwy 5. ludzki - . . . 6. dobry - . . . 7. czysty - . . . 8. miy - . . . . 9. zwyczajny 10. b o g a t y - . . 11. ciki - . . . 12. ogromny - . 13. dugi 14. ciekawy - . 15. p o p r a w n y 16. m o c n y - . . 17. d o s k o n a y 350

18. nowoczesny 19. i n t e l i g e n t n y 20. szybki wiczenie 37

Utwrz od podanych przymiotnikw formacje o znaczeniu osabienia cechy. Zauwa, e nowo powstae przymiotniki s charakterystyczne dla jzyka potocznego i wyraaj niedostatek cechy wskazanej w podstawie. Wzr: biay - biaawy 1. ty 2-tpy3. sodki 4. cierpki 5. b i a y 6. niski 7. gupi 8. ciemny 9. brudny 10. nudny 11. sony 12. y s y 13. gorzki 14. czerwony 15. gruby 16. b l a d y 17. stary 18. lepy 19. niebieski 20. siwy UWAGA: Przyrostek - a w y stosowany jest take w chemii na okrelenie zwizkw chemicznych o sabej zawartoci tego, na co wskazuje podstawa, np. siarka - siarkawy, fosfor - fosforawy.

351

wiczenie

38

Stosujc przedrostek nie - utwrz formacje antonimiczne od podanych przymiotnikw i zwr uwag na znaczenie, ktre nie jest tosame ze znaczeniem antonimw leksykalnych. Wzr: may - n i e m a y = 'duy' 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. brzydki gupi wysoki dobryduy zy - . gruby zdrowymdry prosty -

P r z y m i o t n i k i o d w y r a e s y n t a k t y c z n y c h powstaj wyniku formalnego przeksztacenia konstrukcji skadniowej na konstrukcj leksykaln o takim samym znaczeniu. Stanowi one we wspczesnej polszczynie bardzo produktywn kategori. Nastpujce przyimki mog wchodzi w skad wyrae przyimkowych: bez, do, midzy, na, nad, od, po, pod, ponad, poza, przeciw, przed, przy, za. Nie tworzy si formacji przymiotnikowych z przedrostkami: w i z . Najczciej uywane formanty to: -owy, -ny, -(icz)ny, -ski, -(a)ski, -i // -y. O wyborze odpowiedniego przyrostka decyduje najczciej posta istniejcego obocznie prostego przymiotnika odrzeczownikowego, np. podmiejski, bo miejski. wiczenie 39

Stosujc przyimek b e z i wyej podane przedrostki, utwrz przymiotniki i pocz je z odpowiednimi rzeczownikami II kolumny. Zwr uwag na wymiany morfologiczne. Wzr: I. bez wiatru - .. .bezwietrzny... I 1. bez p a n a 2. bez domu - . . . 352 II 1. wysiek 2. czowiek II.... bezwietrzny dzie...

3. bez prawa 4. bez celu 5. b e z k r e s u 6. bez objaww 7. bez wiedzy 8. bez dzieci 9. bez lici ~ 10. bez roli 11. bez duszy 12. bez imienia 13. bez wyjtku 14. bez ceny 15. bez k a r y 16. bez idei 17. bez wstydu 18. bez w a r u n k u 19. bez Boga 20. bez wadzy wiczenie 40

3. pies 4. eksmisja . . . . 5. dal 6. ruch 7. zakaenie . . . 8. maestwo . . 9. drzewo 10. chop 11. dzieo 12. decyzja 13. dzieo sztuki . 14. regua 15. chuligani . . . . 16. prawo 17. literatura . . . 18. posuszestwo 19. zachowanie . . 20. nogi

Wyjanij, od jakich wyrae syntaktycznych pochodz przymiotniki w podanych zdaniach. Wzr: Zarzut o korupcji w rzdzie by bezpodstawny. .. .bez podstaw... 1. Miaem b e z g r a n i c z n e zaufanie do rodzicw 2. Podwyszono zasiek bezrobotnej modziey 3. Klonowanie jest rozmnaaniem b e z p c i o w y m 4. Nasza modo jest b e z p o w r o t n przeszoci 5. Kolega by b e z n a m i t n y m obserwatorem 6. Dalsza dyskusja bya b e z p r z e d m i o t o w a 7. To moga zrobi tylko jaka b e z r o z u m n a istota 8. Zepsuty odkurzacz jest b e z u y t e c z n y m sprztem 9. Tskni za beztroskimi latami dziecistwa 10. N by b e z s p o r n y m dowodem przestpstwa 11. Zdarzaj si b e z n i e n e zimy 12. Dalsze poszukiwania zaginionego byy b e z s k u t e c z n e . . . . 13. W wikszoci krajw Europy obowizuje ruch bezwizowy. 353

14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

Wojsko uywao gazw bez w o n n y c h Postanowi zosta w bezennym stanie Niektre loty kosmiczne s bezzaogowe. . . . Chodzi do b e z w y z n a n i o w e j szkoy Lekarz zaleci mi b e z t u s z c z o w diet Kupiem sobie nowy czajnik b e z p r z e w o d o w y . Lubi b e z p e s t k o w e mandarynki

wiczenie

41

Od podanych wyrae syntaktycznych utwrz przymiotniki i pocz je z odpowiednimi rzeczownikami z II kolumny. Pamitaj o wymianach morfologicznych. Wzr: I. do gbi - ...dogbny... 1. do m i n i 2. do sowa 3. do zgonu 4. do ywota 5. midzy szkoami 6. midzy narodami 7. midzy wojnami 8. midzy m i a s t a m i 9. midzy wyrazami 10. n a ziemi 11. n a w i e t r z e 12. n a serce 13. n a sen 14. n a pot 15. n a dworze 16. pod z i e m i 17. pod w o d 18. od rodka 19. od dou 20. od autora 354 II. dogbna analiza 1. znaczenie 2. zastrzyk 3 4 5. okres . . . 6. zawody 7. umowy 8. upodobnienie 9. rozmowa 10. strona 11. rodki 12 13. zioa 14. tabletki 15. leki 16. d 17 18. krytyka 19. komentarz 20. ruch stacja kolei poeta wizienie wdziczno

wiczenie

42

Od jakich wyrae syntaktycznych pochodz niej podane przymiotniki? Sprbuj uoy z nimi zdania. Wzr: podmiejski - p o d m i a s t e m Czsto jed autobusami p o d m i e j s k i m i . 1. podziemny 2. pooperacyjny 3. podbramkowy 4. pozaszkolny 5. podskrny 6. podrwnikowy 7. podniebny 8. ponadplanowy 9. ponadobowizkowy 10. ponadczasowy 11. pozarynkowy 12. podmiejski 13. pozawaowy 14. przedmaeski 15. przedwojenny 16. przedhistoryczny

355

17. przydomowy 18. przygraniczny 19. przykocielny 20. zagraniczny

Stopniowanie przymiotnikw
Prawie wszystkie przymiotniki, oprcz materiaowych i niektrych relacyjnych, mog okrela cechy w rnym nateniu, co wyraane jest przez stopniowanie. Istniej trzy stopnie: r w n y , w y s z y i n a j w y s z y . Formy tych stopni mog by wyraone przez:

Stopniowanie proste Stopie wyszy Do formy stopnia rwnego dodaje si przyrostek -sz-, np. stary - starszy, mody - modszy ub przyrostek -ejsz-, jeeli t e m a t koczy si n a grup spgoskow, np. smutny - smutniejszy, mdry - mdrzejszy. Przymiotniki, ktrych t e m a t w stopniu rwnym zakoczony jest n a -k-, -ek-, -ok-, tworz formy stopnia wyszego od tematu skrconego o te wanie elementy, np. krtki - krtszy, daleki - dalszy, szeroki - szerszy. Przy tworzeniu stopnia wyszego mog zaj nastpujce wymiany jakociowe i ilociowe spgosek i samogosek: n // //l g// r / / rz c//t m // m i S// cienki miy dugi ostry gorcy uprzejmy bliski cieszy; jasny - janiejszy milszy duszy ostrzejszy gortszy uprzejmiejszy bliszy (wymiana t a zachodzi, kiedy przymiotnik koczy si n a -ski, -soki, np. wski - wszy, wysoki - wyszy)

356

st // sn U ni s//l a//e o//e //Q

gsty ciasny dorosy biay wesoy wski

gciejszy cianiej szy dorolejszy bielszy weselszy wszy

Stopie najwyszy Tworzy si przez dodanie przedrostka n a j - do formy stopnia wyszego, np. cieszy - najcieszy, mdrzejszy - najmdrzejszy. Wyjtek: lekki - lejszy, najlejszy

Stopniowanie opisowe Do form przymiotnika w stopniu rwnym dodaje si formy przyswkw bardzo, mao w stopniu wyszym i najwyszym. W przypadku wikszego natenia cechy: bardziej, najbardziej; mniejszego natenia cechy: mniej, najmniej, np. bardziej sowny, najbardziej sowny mniej sowny, najmniej sowny UWAGA: Stopniowanie opisowe stosuje si najczciej w przypadku przymiotnikw relacyjnych, natomiast przymiotniki jakociowe stopniowane s przez dodanie odpowiednich przyrostkw. Czasem jednak o wyborze decyduje zwyczaj jzykowy, np. szczery - stopie wyszy tylko bardziej szczery

Stopniowanie nieregularne Polega ono na uyciu form supletywnych, a stosuje si je do 5 przymiotnikw: lepszy najlepszy dobry najgorszy gorszy zy mniejszy najmniejszy may najwikszy wikszy duy najwikszy wikszy wielki

357

wiczenie

Stosujc poznane reguy utwrz formy stopnia wyszego i najwyszego od podanych przymiotnikw. Wzr: adny - adniejszy - najadniejszy rycerski - bardziej rycerski - najbardziej rycerski 1. m i k k i 2. zdolny 3. m i e s z n y 4. drobny 5. dowiadczony 6. sony 7. kolorowy 8. sodki 9. ciemny 10. c i e p y 11. nowoczesny 12.szczery 13. g b o k i 14. k o l e e s k i 15.gorzki 16. mdry ~ 17. czysty 18. o d w a n y 19. sawny 20. t p y -

Stopie wyszy w porwnaniach Wyrniamy nastpujce sposoby wyraania porwna: a) s t o p i e w y s z y p r z y m i o t n i k a + p r z y i m e k 'ni' + m i a n o w n i k rzec z o w n i k a lub zaimka, np. Babcia jest z d r o w s z a ni dziadek. Ona jest z d r o w s z a ni on. b) s t o p i e w y s z y p r z y m i o t n i k a + p r z y i m e k 'od' + d o p e n i a c z rzec z o w n i k a l u b zaimka, np. Babcia jest z d r o w s z a od dziadka. Ona jest z d r o w s z a od niego. 358

c) w y r a z 'coraz* + s t o p i e w y s z y przymiotnika (stosuje si przy stopniowym nateniu cechy), np. Babcia jest coraz zdrowsza. d) konstrukcja s k a d n i o w a z p a r s y m e t r y c z n 'im' + s t o p i e wyszy p r z y m i o t n i k a + 'tym* + s t o p i e w y s z y przymiotnika, np. Im l e p s z a znajomo terenu, tym w i k s z a w nim orientacja. wiczenie 44

Stosujc powysze reguy, przekszta kade z podanych dwch zda w jedno. Uyj w tym celu przyimkw 'ni' i 'od'. Wzr: Moja k u r t k a jest tania. Twoja kurtka jest droga. Moja kurtka jest tasza ni twoja. Moja kurtka jest t a s z a od twojej. a) liczba pojedyncza 1. Ta pani jest stara. Tamta pani jest moda.

2. Mj rcznik jest czysty. Jego rcznik jest brudny.

3. Jego samochd jest szybki. Jej samochd jest wolny.

4. J a n e k jest silny. Wadek jest saby.

5. Ich mieszkanie jest mae. Nasze mieszkanie jest due.

6. Chleb jest wiey. Buka jest czerstwa.

7. Ow jest ciki. Aluminium jest lekkie.

8. To zadanie jest atwe. Tamto zadanie jest trudne.

359

9. Mj ogrd jest may. Twj ogrd jest duy.

10. Stycze jest dugi. Luty jest krtki.

b) liczba mnoga 11. Polacy s wysocy. Chiczycy s niscy.

12. Dziewczyny s spokojne. Chopcy s nerwowi.

13. Rodzice s tolerancyjni. Dziadkowie s nietolerancyjni.

14. Studentki s pilne. Studenci s leniwi.

15. Ferie letnie s dugie. Ferie zimowe s krtkie.

16. Ojcowie s surowi. Matki s agodne.

17. Te ksiki s drogie. Tamte ksiki s tanie.

18. Dni s dugie. Noce s krtkie.

19. Te pokoje s due. Tamte pokoje s mae.

20. Wosi s impulsywni. Finowie s zrwnowaeni.

360

wiczenie

W miejsce kropek wstaw form stopnia wyszego w liczbie pojedynczej i mnogiej przymiotnikw podanych tustym drukiem. Wzr: Twoja dziewczyna jest adna, ale moja j e s t . . .adniejsza... Ich dziewczyny s adne, ale nasze s ...adniejsze... 1. Ten mczyzna jest przystojny, ale tamten jest Ci mczyni s przystojni, ale tamci s 2. Ten fotel jest w y g o d n y , ale tamten jest Te fotele s w y g o d n e , ale tamte s 3. Ta teoria jest ciekawa, ale t a m t a jest Te teorie s ciekawe, ale tamte s 4. Ten student jest zdolny, ale tamten jest Ci studenci s zdolni, ale tamci s 5. Ten rok jest ciepy, ale tamten by Te lata s ciepe, ale tamte byy 6. Ten dom jest duy, ale tamten jest Te domy s due, ale tamte s 7. To zwierz jest rzadkie, ale tamto jest Te zwierzta s rzadkie, ale tamte s 8. Ten ssiad jest yczliwy, ale tamten jest Ci ssiedzi s yczliwi, ale tamci s 9. Ten czowiek jest biedny, ale tamten jest Ci ludzie s biedni, ale tamci s 10. Ta dziewczyna jest pracowita, ale t a m t a jest Te dziewczyny s pracowite, ale tamte s wiczenie 46

Odpowiedz n a pytania uywajc w odpowiedzi wyrazw podanych w nawiasie i przyimkw 'ni' i 'od'. Wzr: Czy ten fachowiec jest solidny? (tamten) Tak, o wiele solidniejszy ni tamten. Tak, o wiele solidniejszy od tamtego. a) liczba pojedyncza 1. Czy aktualna twoja praca jest interesujca? (poprzednia)

361

2. Czy twoje nowe mieszkanie jest jasne? (stare)

3. Czy twoje drugie dziecko jest spokojne? (pierwsze)

4. Czy twoja nowa kierowniczka jest moda? (stara)

5. Czy twoje osiedle jest zielone? (wasze)

6. Czy ten rozkad zaj jest dobry? (ostatni)

7. Czy twoja mama jest niska? (moja)

8. Czyjego zachowanie jest ze? (jej)

9. Czy twj m jest zazdrosny? (mj)

10. Czy twoja nauczycielka jest cierpliwa? (wasza)

b) liczba mnoga 11. Czy moi rodzice s wymagajcy? (twoi)

12. Czy aktualne przepisy s waciwe? (poprzednie)

13. Czy moi ssiedzi s koleescy? (twoi)

362

14. Czy poprzednie egzaminy byy trudne? (aktualne)

15. Czy psy s wierne? (koty)

16. Czy Polacy s nerwowi? (Amerykanie)

17. Czy uczniowie s pilni? (uczennice)

18. Czy wilki s agresywne? (lisy)

19. Czy mczyni s silni? (kobiety)

20. Czy chopcy s odwani? (dziewczyny)

wiczenie

47

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form stopnia wyszego przymiotnik a podanego w nawiasie. Zwr uwag, e po wyrazie coraz konstrukcja t a ma znaczenie stopniowego natenia cechy. Wzr: Zauwaye, e ona jest coraz (zmczona).. .bardziej zmczona... ? a) liczba pojedyncza

1. Po niepowodzeniach w szkole to dziecko jest coraz (nerwowe) 2. Stosujc najnowsz kuracj odchudzajc jestem coraz (szczupa) . . . 3. Grajc na giedzie staje si coraz (bogaty) 4. Ostatnio nasza dzielnica staje si coraz (pikna) 5. Niestety babcia jest coraz (saba) 363

6. Wraz z upywem czasu rnica wiekowa midzy nami jest coraz (maa) 7. Mj syn jest coraz (sprawny) fizycznie. 8. Od kiedy wicej zarabia jest coraz (elegancki) 9. Na szczcie inflacja jest coraz (wolna) 10. Jego kondycja psychiczna jest coraz (za) b) liczba mnoga wiadomoci. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Sprzedawczynie sklepowe s coraz (uprzejme) Politycy staj si coraz (agresywni) Uczniowie s coraz (wysportowani) W tej firmie pracuj coraz (dobrzy) Niektrzy ludzie n a staro s coraz (cisi) Policjanci s coraz (restrykcyjni) Niektre rodziny maj coraz (ze) Portfele niektrych ludzi s coraz (zasobne) Nie wiesz, dlaczego oni s coraz (smutni) 48 11. Z miejsca wojny domowej nadchodz coraz (tragiczne)

fachowcy.

warunki yciowe. ?

wiczenie

W miejsce kropek wstaw odpowiedni form stopnia wyszego przymiotnika podanego w nawiasie. Zwr uwag, e w konstrukcji z par symetryczn 'im'... 'tym' natenie cechy po 'im'jest mniejsze ni po 'tym'. Wzr: Im (dobra).. .lepsza... organizacja pracy, tym (dua) ...wiksza... wydajno. a) liczba pojedyncza organizm, tym jego odporno. dziecko, tym (dua) lato, tym (mrona) noc, tym (krtki) okazja, tym (ryzykowny) zarobek. 364

1. Im (schorowany) (maa) 2. Im (zdolne) szansa n a studia. 3. Im (ciepe) zima. 4. Im (duga) dzie. 5. Im (wielka)

6. Im (proste) 7. Im (wolna) bezpieczestwo. 8. Im (skrupulatne) (trafiia) 9. Im (wysokie) zarobek. 10. Im (waciwa) (szybkie) b) liczba mnoga 11. Im (bogaci) 12. Im (zdrowi) wydatki na cele socjalne. 13. Im (weseli) atmosfera. 14. Im (zarozumiali) 15. Im (pracowici) 16. Im (popularni) 17. Im (aktywni) 18. Im (wysocy) tym (wielkie) 19. Im (dugie) zdenerwowanie. 20. Im (kompetentni) tym (maa)

zadanie, tym (trudne) wykonanie. jazda, tym (wielkie) badanie, tym diagnoza. stanowisko, tym (dobry) diagnoza, tym wyleczenie. obywatele, tym (zamoni) spoeczestwo. obywatele, tym (mae) gocie, tym (przyjemna) , tym (nieprzyjemni) , tym (bogaci) , tym (naraeni) na zainteresowanie mediw. zawodowo, tym (spokojni) w yciu prywatnym. w hierarchii zawodowej, obowizki. kolejki, tym (wielkie) urzdnicy pastwowi, irytacja zwykych obywateli.

Stopie najwyszy w porwnaniach Wyrniamy nastpujce konstrukcje skadniowe, w ktrych uywamy stopnia najwyszego przymiotnikw. a) s t o p i e n a j w y s z y przymiotnika + z(e) + w s z y s t k i c h + dopen i a c z liczby m n o g i e j r z e c z o w n i k a lub z a i m k a (czasem wyraz 'wszystkich' moe zosta pominity i wtedy moe by dopeniacz liczby pojedynczej), np. J a n e k jest najwyszy z (wszystkich) chopcw. J a n e k jest najwyszy z klasy. 365

b) l i c z e b n i k 'jeden* + z(e) + s t o p i e n a j w y s z y p r z y m i o t n i k a + rzec z o w n i k w d o p e n i a c z u liczby mnogiej, np. Pika nona jest jednym z najbardziej ulubionych sportw w Polsce. c) s t o p i e n a j w y s z y p r z y m i o t n i k a + w r d // p o r d // s p o r d + d o p e n i a c z liczby m n o g i e j r z e c z o w n i k a lub zaimka, np. J a n e k jest najwyszy wrd kolegw. Janek jest najwyszy wrd nich. d) s t o p i e n a j w y s z y p r z y m i o t n i k a + w + m i e j s c o w n i k liczby pojed y n c z e j lub m n o g i e j rzeczownika, np. J a n e k jest najzdolniejszy w klasie. J a n e k jest najzdolniejszy w Katowicach. e) s t o p i e n a j w y s z y p r z y m i o t n i k a + m i d z y + n a r z d n i k liczby m n o g i e j r z e c z o w n i k a lub zaimka, np. J a n e k jest najwyszy midzy chopcami. J a n e k jest najwyszy midzy nami. (Ta konstrukcja skadniowa stosowana jest bardzo rzadko.) f) w y r a z 'jak' + s t o p i e n a j w y s z y przymiotnika, np. Chciaa jak najlepsz opini.

wiczenie

49

Przekszta podane zdania wedug wzoru (podpunkt a). Wzr: Ubiegy rok by zimny (wszystkie lata) Ubiegy rok by najzimniejszy z w s z y s t k i c h lat. a) liczba pojedyncza

1. Lew jest silny, (wszystkie zwierzta) 2. Praga jest stara, (wszystkie miasta w rodkowej Europie) 3. Jzyk polski jest trudny, (wszystkie jzyki sowiaskie) 4. Zdrowie jest wane, (wszystkie wartoci yciowe) 5. Opieka zdrowotna jest potrzebna, (wszystkie wiadczenia spoeczne) 6. Samotno jest za. (wszystkie nieszczcia ludzkie) 7. Krakw jest pikny, (wszystkie polskie miasta) 8. Warszawa jest dua. (wszystkie polskie miasta)

366

9. lsk jest zanieczyszczony, (wszystkie polskie regiony) 10. Danka jest wysoka, (wszystkie dziewczta w szkole) b) liczba mnoga

11. Bieszczady s dzikie, (wszystkie gry w Polsce) 12. Chiny s przeludnione, (wszystkie pastwa na wiecie) 13. Gry witokrzyskie s stare, (wszystkie gry w Polsce) 14. Czy pienidze s niezbdne? (wszystkie rzeczy n a wiecie) 15. Czy jabka s zdrowe? (wszystkie owoce) 16. Czy Chopin i Szymanowski s synni? (wszyscy polscy kompozytorzy) 17. Czy hipopotamy s wielkie? (wszystkie ssaki n a wiecie) 18. Dzieci s beztroskie, (wszystkie istoty n a ziemi) 19. Czy pocigi s bezpieczne? (wszystkie rodki transportu) 20. Czy Polacy s ruchliwi? (wszystkie narody Europy)

a
w i c z e n i e 50 Stosujc poznan zasad (podpunkt b), u pene zdania z podanych niej skadnikw. Wzr: Nowy Jork - wielkie miasto na wiecie. Nowy Jork j e s t j e d n y m z n a j w i k s z y c h m i a s t n a wiecie. a) liczba pojedyncza

1. Lis - chytre zwierz 2. Wisa - duga rzeka w Polsce

367

3. Andrzej Wajda - znany polski reyser 4. Ulica Floriaska - reprezentacyjna ulica Krakowa 5. Wawel - synny zamek w Polsce 6. Fiat - popularna marka samochodu w Polsce 7. Telewizja - wane medium 8. Alkohol - szkodliwa uywka dla czowieka 9. Mio - istotne uczucie w yciu czowieka 10. Wolno - podstawowa warto dla czowieka

b) liczba

mnoga

11. Mrwki - pracowite owady 12. Planety - niezbadane obiekty w kosmosie 13. Wakacje - przyjemny okres w roku 14. Piloci - opanowani ludzie 15. Szwajcarzy - bogaci Europejczycy 16. Spadochroniarze - odwani onierze 17. Alkoholicy - nieszczliwi ludzie 18. Ksigowi - dobrze opacani pracownicy 19. Rosjanie - liczny nard sowiaski 20. Szczury - szkodliwe gryzonie

368

wiczenie

51

Stosujc poznan regu (podpunkt c), zbuduj poprawne zdania z podanych elementw. Wzr: Janek, jest zdolny, wszystkie moje dzieci Wrd w s z y s t k i c h m o i c h dzieci J a n e k j e s t najzdolniejszy. a) liczba pojedyncza

1. Ra, jest pikna, wszystkie kwiaty 2. Sekwoja, jest wysoka, wszystkie drzewa na wiecie 3. Ona, jest inteligentna, wszyscy moi znajomi 4. Rodzina, jest wana, wszystkie wartoci 5. Ekspres, jest szybki, wszystkie pocigi 6. Zawd lekarza, jest ceniony, wszystkie inne zawody 7. Dobro, jest ceniona, wszystkie cnoty czowieka 8. Palenie papierosw, trudny do przezwycienia, wszystkie naogi 9. Ona, jest inteligentna, wszyscy z nas 10. ycie, jest cenne, wszystkie wartoci n a ziemi b) liczba mnoga

11. Pszczoy i mrwki, s pracowite, wszystkie owady 12. Pary i Rzym, s odwiedzane, wszystkie miasta Europy 13. Wiadomoci, s czsto ogldane, wszystkie audycje telewizyjne 14. Samoloty, s szybkie, ale niebezpieczne, wszystkie rodki transportu

369

15. Papierosy, s szkodliwe, wszystkie uywki 16. Kowalscy, s dobrzy, wszyscy moi przyjaciele 17. Przyja i mio, s wartociowe, wszystkie uczucia czowieka 18. Polskie drogi, s chyba ze, wszystkie drogi w Europie 19. Polskie ciastka, s dobre, wszystkie ciastka na wiecie 20. Zajcia z gramatyki, s ciekawe, wszystkie zajcia n a uniwersytecie

w i c z e n i e 52
Stosujc poznan regu (podpunkt d), przekszta podane zdania wedug wzoru.
i

| Wzr: Nowak jest zamony, (to miasto) i Nowak jest najzamoniejszy w tym miecie. Nowak jest najzamoniejszy z tego miasta. a) liczba pojedyncza

1. J a n e k jest solidny, (nasza szkoa)

2. Ta wie jest malownicza, (cay kraj)

3. Ten mebel jest drogi, (cae mieszkanie)

4. Ten ptak jest okazay, (cay ogrd zoologiczny)


i

i 5. Ten wiadek jest wany, (ten proces)

370

6. Ta pani jest mia. (ta biblioteka)

7. Mj kolega jest pilny, (nasza grupa)

8. Ten fragment jest wzruszajcy, (ten utwr)

9. Anna jest przekorna, (ten zesp)

10. Maria jest wstydliwa, (nasza rodzina)

b) liczba

mnoga

11. Poznaniacy s przedsibiorczy, (nasz kraj)

12. Skinheadzi s niebezpieczni, (to miasto)

13. Owoce s sodkie, (ten region)

14. Lekarze s dobrzy, (ten szpital)

15. Sportowcy s ambitni, (ten klub)

16. Dzieci s zabawne, (nasza rodzina)

17. Ludzie s uczynni, (to miasto)

371

18. Warzywa s zdrowe, (ta okolica)

19. Szwedzi s bogaci. (Europa)

20. Takswkarze s uprzejmi, (ta dzielnica)

UWAGA: W wikszoci przykadw stopie najwyszy przymiotnika moe zosta zastpiony stopniem wyszym. > wiczenie 53

Stosujc poznan konstrukcj (podpunkt f), przekszta zdania wedug wzoru. Wzr: Kup drogi prezent. - Kup jak najdroszy prezent. 1. Jed szybkim pocigiem! 2. Znajd dobr posad! 3. Kup adnego psa! 4. Wr wczesnym ekspresem! 5. Zachowaj waciw odlego! 6. Wybierzcie atrakcyjn tras! . . . . . . 7. Poka interesujce zabytki! 8. W ciepy sweter! 9. Postaw t u t a j wygodny fotel! 10. Ona ma z opini! 11. Napisz prost odpowied! 12. Wybierzcie dobrych posw! 13. Chcesz wysokich zarobkw! . . . . . . . 14. Znalelimy spokojne miejsce! 15. Prosia o cienkie poczochy! 16. Mam pozytywn opini n a ten temat! 17. Interesuj mnie mae obrazki! 18. Bd szczliwa! 19. Napisz ogln opini! . 20. Zbieram rzadkie okazy motyli! 372

ZAIMKI

Ze wzgldu na trudno prostego, opisowego wyjanienia budowy sowotwrczej zaimkw i liczebnikw podaje si tylko ich niepeny wykaz z podziaem n a oglnie przyjte grupy znaczeniowe. wiczenia wdraajce ich uycie znajduj si w drugiej czci podrcznika. Zaimki dziel si oglnie na: rzeczowroe (posiadajce wasn, specyficzn odmian), p r z y m i o t n e (odmieniajce si tak jak przymiotniki), lic z e b n e (posiadajce synkretyczn odmian przez przypadki, bez odmiany przez liczby) i przy s o w n e (nieodmienne). Zaimki rzeczowne

1. zaimki o s o b o w e ja, ty (singularia tantum) my, wy (pluralia tantum) on, ona, ono; oni, one jest to zaimek odmienny przez liczby, rodzaje i przypadki; odnosi si przede wszystkim do osoby, ale w tekcie moe take odsya do uytego wczeniej rzeczownika nieosobowego, np. Znam Marka. On mieszka n a moim osiedlu. To dobra praca. Ona daje mi satysfakcj. zaimek ten nie ma kategorii liczby i rodzaju, formy mianownika (od funkcji zwrotnej naley odrni funkcj sowotwrcz, np. pyta - pyta si, a take skadnikow czasownikw pierwotnych, np. mia si) zaimki te nie maj kategorii liczby i rodzaju uywany jest w pytaniach o osob i jest rodzaju mskoosobowego uywany jest w pytaniach o przedmiot i jest rodzaju nijakiego s to zaimki odmienne, bezrodzajowe-i m a j kategorii liczby nie

2. z a i m e k z w r o t n y si

3. zaimki pytajnow z g l d n e , przeczce i nieokrelone kto? co?

373

kto, ktokolwiek, kto bd

co, cokolwiek, co bd

nikt nic Zaimki przymiotne

odnosz si do osb: z zakoczeniem - - niezidentyfikowanych; z zakoczeniem -kolwiek lub partyku bd - identyfikacja ktrych nie jest konieczna odnosz si do przedmiotw: z zakoczeniem - - niezidentyfikowanych; z zakoczeniem -kolwiek lub partyku bd - identyfikacja ktrych nie jest konieczna odnosi si do osb, wymaga dodatkowo zaprzeczonego orzeczenia odnosi si do przedmiotw, wymaga dodatkowo zaprzeczonego orzeczenia odmieniaj si jak przymiotniki, z tym e formy 3 os. l.poj.: on, ono - jego, ona - jej i 3 os. . mn.: oni, one - ich s formami dopeniacza zaimkw osobowych

1. z a i m k i d z i e r a w c z e

mj, moja, moje; moi, moje twj, twoja, twoje; twoi, twoje nasz, nasza, nasze; nasi, nasze wasz, wasza, wasze; wasi, wasze swj, swoja, swoje; swoi, swoje 2. zaimki w s k a z u j c e zaimki te odmieniaj si przez liczby i rodzaje wedug odmiany przymiotnikowej

ten, ta, to; ci, te tamten, tamta, tamto; tamci, tamte w, owa, owe; owi, owe taki7 taka, takie; tacy, takie sam, sama, samo; sami, same 3. zaimki pytajno-wzgdne zaimki te odmieniaj si jak przymiotniki jaki?, jaka?, jakie?; jacy?, jakie? ktry?, ktra?, ktre?; ktrzy?, ktre? czyj?, czyja?, czyje?; czyi?, czyje? 4. zaimki n i e o k r e l o n e zaimki te okrelaj osob lub przedmiot niezidentyfikowany i wtedy kocz si na - lub osob czy przedmiot, ktrych identyfikacja nie jest konieczna z zakoczeniem -kolwiek lub partyku bd

374

jaki, jaka, jakie; jacy, jakie jakikolwiek, jakakolwiek, jakiekolwiek; jacykolwiek, jakiekolwiek jaki bd, jaka bd, jakie bd; jacy bd, jakie bd ktry, ktra, ktre; ktrzy, ktre ktrykolwiek, ktrakolwiek, ktrekolwiek; ktrzykolwiek, ktrekolwiek ktry bd, ktra bd, ktre bd; ktrzy bd, ktre bd czyj, czyja, czyje; czyi, czyje czyjkolwiek, czyjakolwiek, czyjekolwiek; czyikolwiek, czyjekolwiek czyj bd, czyja bd, czyje bd; czyi bd, czyje bd pewien, pewna, pewne; pewni, pewne niejaki, niejaka, niejakie; niejacy, niejakie niektry, niektra, niektre; niektrzy, niektre 5. I n n e zaimki o o d m i a n i e p r z y m i o t n i k o w e j wszyscy, wszystkie wszystko aden, adna, adne; adni, adne kady, kada, kade wskazuje n a og osb, posiada tylko l.mn. i kategori rodzaju wskazuje na og rzeczy, posiada tylko
l.poj. i j e s t r o d z a j u n i j a k i e g o

informuje o cakowitym braku osoby lub rzeczy informuje o kompletnoci zbioru ze wskazaniem na jego elementy; posiada tylko 1. poj.

Zaimki

liczebne

1. zaimki pyt aj n o - w z g l d n e zaimki te odmieniaj si przez prrzypadki (posiadaj waciwie tylko dwie formy: ile, ilu; tyle, tylu // tyloma), nie m a j kategorii liczby ile?, tyle Zaimki przy sowne zaimki te s nieodmienne

1. zaimki pytajne

gdzie?, skd?, dokd?, odkd?, ktrdy?, dlaczego?, kiedy?, jak? 2. zaimki n i e o k r e l o n e gdziekolwiek, gdzie bd, gdziekolwiek bd skdkolwiek, skd bd, skdkolwiek bd dokdkolwiek, dokd bd, dokdkolwiek bd

375

odkdkolwiek, odkdkolwiek bd, ktrdykolwiek, ktrdy bd, ktrdykolwiek bd kiedykolwiek, kiedy bd, kiedykolwiek bd j akkolwiek, j akkolwiek bd

wiczenie

54

Zapytaj o podrelone wyrazy odpowiednimi do kontekstu zdania zaimkami przysownymi - w funkcji pytajnej: gdzie?, skd?, dokd?, odkd?, dlaczego?, kiedy?, jak?, ktrdy? Wzr: Byem wczoraj w kinie. Kiedy bye w kinie? 1. Pochodz z Kanady 2. Pracuj tam od roku 3. Mieszkam tu od niepamitnych czasw 4. Jedziemy n a urlop nad morze 5. Zapisz si n a kurs po wakacjach 6. Czuje si troch zmczony 7. Zobaczymy si przed witami. 8. Spiesz si do kina 9. Wrcimy przed pnoc 10. Znam go z wykadw 11. Powiedzia to bardzo pretensjonalnie 12. Studiuj w Warszawie 13. Poszlimy przez park 14. Zostan tu do pitku 15. Wyglda wspaniale. 16. Po poudniu pjd do biblioteki 17. Wziam pienidze z banku 18. Jechalimy t now drog 19. Spotkalimy si w parku 20. Nie jem misa od roku

376

wiczenie

55

Odpowiedz na pytania, uywajc w tym celu wyszczeglnionych wyej zaimkw przysownych - nieokrelonych? Wzr: Skd mam poyczy pienidzy? Skdkolwiek. (Skd bd. S k d k o l w i e k bd.) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Gdzie mam pooy zakupy? Kiedy mam was odwiedzi? J a k to m a j napisa? Odkd mam zacz recytowa? Dokd m a m pj? Gdzie mamy tego szuka? J a k mam teraz y? Skd rozpoczynamy kopa? Ktrdy chcecie jecha?

10. D o k d wyjedziecie n a w a k a c j e ?

11. J a k ich przeprosi? 12. Gdzie si zatrzymamy? 13. Ktrdy bdziemy wraca? 14. Kiedy musimy zacz si uczy? 15. J a k mam napisa zakoczenie? 16. Gdzie posadzicie kwiatki? 17. Skd wemiecie pienidze? 18. Kiedy zaczniecie t prac? 19. Skd mam zaczerpn takie informacje? 20. Gdzie mam powiesi ten obraz?

377

LICZEBNIKI

Liczebniki nie maj swoistych form sowotwrczych. Wyodrbniamy je ze wzgldu n a waciw im tre znaczeniow i specyficzne formy fleksyjne, rne od rzeczownikw, przymiotnikw i zaimkw, ktre zostay omwione w czci fleksyjnej podrcznika. W wypowiedzeniu peni funkcj przydawki, ale cz si z okrelanym rzeczownikiem inaczej ni przymiotniki. W zwizku z tym, e mog by nazwami liczb lub okrela cechy przedmiotw majcych zwizek z liczeniem, rozrniamy dwie ich funkcje: naz y w a n i a i okrelania. wiczenia wdraajce znajduj si w pierwszej czci podrcznika. F u n k c j n a z y w a n i a peni liczebniki: g w n e (okrelone i nieokrelone), z b i o r o w e i u a m k o w e . Rzeczownik zaley tu od liczebnika i narzuca mu form dopeniacza (poza liczebnikiem 'jeden' i formami 'dwaj, trzej, czterej' w rodzaju mskoosobowym). X. liczebniki a) o k r e l o n e zero, jeden, dwa, trzy, cztery, pi, sze, siedem, osiem, dziewi, dziesi jeden+nacie, dwa+nacie, trzy+nacie, czter+nacie, pit+nacie, szes+nacie, siedem+nacie, osiem+nacie, dziewit+nacie dwa+dziecia, dwadziecia jeden, dwadziecia dwa... trzy+dzieci, trzydzieci jeden, trzydzieci dwa... czter+dzieci, czterdzieci jeden, czterdzieci dwa... pi+dziesit, pidziesit jeden, pidziesit dwa... sze+dziesit, szedziesit jeden, szedziesit dwa... siedem+dziesit, siedemdziesit jeden, siedemdziesit dwa... osiem+ dziesit, osiemdziesit jeden, osiemdziesit dwa... dziewi+dziesit, dziewidziesit jeden, dziewidziesit dwa... sto, sto jeden, sto dwa... tysic, tysic jeden, tysic dwa... milion, milion jeden, milion dwa... gwne

378

b) n i e o k r e l o n e

kilka, par, wiele, tyle... kilka+nacie, par+nacie... kilka+dziesit, par+dziesit... kilka+set, par+set... 2. liczebniki a) o k r e l o n e zbiorowe dw+oje, tr+oje czw+oro, pici+oro, szeci+oro... b) nieokrelone kilk+oro, kilkanaci+oro... 3. liczebniki uamkowe

a) odmienne w formie zestawie (odmieniaj si oba czony zestawienia) jedna druga, jedna trzecia, jedna czwarta... jedna setna, dwie, trzy, cztery setne, pi, sze, siedem... setnych b) n i e o d m i e n n e wier, p, ptora (rodzaj mski i nijaki), ptorej (rodzaj eski) F u n k c j okrelania peni liczebniki: porzdkowe, w i e l o r a k i e i m n o n e . Znaczeniowo s najbardziej zblione do przymiotnika. 1. liczebniki porzdkowe -y, -a, -e -ny -owy -ty np. np. np. np. tworzone s przez dodanie przyrostkw do tematw odpowiednich liczebnikw gwnych: pit+y, szst+y, dziesit+y, dwudziest+y... set+ny, tysicz+ny milion+owy czwar+ty

2. liczebniki w i e l o r a k i e -aki 3. liczebniki mnone przedrostek poi przyrostek -ny zoenia: np. np. dwoj+aki, troj+aki, czwor+aki tworzone s afiksalnie albo m a j posta zoe po+dwj+ny, po+trj+ny,... dwu+krotny, trzy+krotny;...

379

PRZYSWKI

P r z y s w k i s wyrazami nieodmiennymi. Cz przyswkw si stopniuje. Ich podstawow funkcj jest funkcja okrelania czasownika, np. a t w o si uczy. Szybko si mczy. Mog take by okreleniem przymiotnika, np. m a o inteligentny, bardzo chudy; innego przyswka, np. wyjtk o w o wesoo, bardzo szybko; rzadko rzeczownika oznaczajcego czynno, np. wypadek p o pijanemu. Ze wzgldu na funkcj i formalne waciwoci przyswkw mona je podzieli na: j a k o c i o w e i okolicznociowe. Przyswki jakociowe mona stopniowa. Okrelaj czasowniki, przymiotniki i inne przyswki. Tworzone s od przymiotnikw prostych i zoonych przez dodanie odpowiednich przyrostkw. p r z y r o s t e k -o tworzy przyswki od przymiotnikw zakoczonych na: 1. spgosk mikk i funkcjonalnie mikk, np. tani - tanio, duy - duo 2. spgosk tward: -p, -b, -s, -d, -t, -k, -g, -ch, np. lepy - lepo gruby grubo, kusy - kuso, hardy - hardo, pusty - pusto, wysoki - wysoko (wyjtki: wysoki - wysoce, wielki - wielce), dugi - dugo, cichy - cicho; 3. zakoczonych n a -aty, -owaty, -asty, -owy i imiesoww n a -cy, np. chropowaty - chropowato, soniowaty - soniowato, ceglasty - ceglasto, surowy surowo, kuszcy - kuszco p r z y r o s t e k -e tworzy przyswki od przymiotnikw zakoczonych na: pozostae spgoski twarde, np. -n: adny adnie, modny - modnie; wiarygodny - wiarygodnie (n // n') -m: akomy - akomie (m // m') -w: ciekawy - ciekawie, askawy - askawie (w // w') (take z przyrostkiem -o, np. kulawy - kulawo, gorzkawy - gorzkawo) -: biegy - biegle, oziby - ozible ( //1) (ale take z przyrostkiem -o, np. mdy - mdo, mody - modo) -r: dobry - dobrze (r // rz) (ale take z przyrostkiem -o, np. stary - staro, szary - szaro) Wyjtek stanowi przymiotniki zakoczone n a -ski, od ktrych przyswki tworzone s w drodze derywacji prefiksalno-sufiksalnej, np. po krlewsku, po angielsku, po wiedesku. Przyrostki -o i -e mog wystpowa obocznie w tym samym przyswku, co czasem powoduje rnic znaczenia, np. Mglicie wykada. - 'niejasno' Dzie zapowiada si mglisto, 'bdzie mga' lub nie, np. nudno // nudnie, pochmurno // pochmurnie.

380

Przyswki okolicznikowe najczciej s nie motywowane (tzw. podstawowe) lub motywowane przez rzeczownik i wtedy zwykle s homonimiczne z jakim przypadkiem zalenym, zwykle narzdnikiem albo skadaj si z formy przypadkowej rzeczownika w poczeniu z przyimkiem lub zaimkiem. Rzadziej s to formacje odczasownikowe, np. niechcco, chykiem, itp. Nie podlegaj stopniowaniu z wyjtkiem niektrych, nielicznych formacji zoonych z przyimka i rzeczownika, ktre mog tworzy formy opisowe, np. bardziej z przodu, najbardziej z przodu; bardziej w d, najbardziej w d. Okrelaj: a) c z a s np. dzi, jutro, wczoraj, teraz, wkrtce, potem, zawsze, nigdy, wtedy, natychmiast, dotychczas...; noc, dniem, wieczorem, chwilami... na czas, na jutro...; tutaj, tu i wdzie, tam, wszdzie, nigdzie, wewntrz, gdzie, gdzieniegdzie, tdy, tamtdy, ktrdy...; z bliska, z daleka, z przodu, z tyu...; w d, w gr... boso, maszynowo, listownie...; garciami, haustem, chykiem, razem..; po kryjomu, po swojemu, po ludzku...; na gorco, na mikko, na twardo...; na wznak, na ocie, na wskro...; za drogo, za zimno, za daleko... dwojako, trojako, podwjnie, trzykrotnie, stokrotnie...; po pierwsze, po drugie, po trzecie...; jeden raz, dwa razy, trzy razy..,; pierwszy raz, drugi raz, trzeci raz

b) m i e j s c e

np.

c)sposb

np.

d) i l o

np.

wiczenie

56

W miejsce kropek wstaw odpowiedni przyswek utworzony od przymiotnika wystpujcego w zdaniu. Wzr: Mj brat jest odwany i zawsze ...odwanie... wygasza swoj opini. 1. Dzisiaj jest ciepy dzie. Jutro te powinno by 2. Czy on jest taki gupi, czy tylko tak

. si prezentuje. 381

3. Mdry czowiek na pewno zawsze mwi. 4. Maria jest dobr nauczycielk, bo zawsze wszystko wyjani. 5. To dziwny czowiek, bo zawsze si tak zachowuje. 6. On jest zym czowiekiem, poniewa traktuje zwierzta. 7. To jasny pokj. W nim zawsze jest 8. Pan J a n to powany czowiek i wszystkie sprawy traktuje bardzo . . . 9. W tym nudnym miecie jest bardzo 10. Wieczr u Nowakw by interesujcy. U nich zawsze jest 11. Czy dzisiaj jest zimny dzie? Tak, dzisiaj jest 12. Jzyk polski jest trudny i jest si go nauczy w krtkim czasie. 13. To dobrze, e ten fotel jest wygodny, b o j a lubi siedzie. 14. Pracowity czowiek spdza kady dzie. 15. Lubi gon muzyk i dlatego wszystkiego sucham bardzo 16. To by spokojny dzie. Spdziem go bardzo 17. Praktyczna gospodyni potrafi urzdzi swoje mieszkanie. 18. Grzeczna ekspedientka obsuguje swoich klientw bardzo 19. To nudne zajcia. Na nich zawsze jest 20. Wytrway student uczy si jzyka polskiego. wiczenie 57

Utwrz z podanych konstrukcji przyimkowych formy proste odpowiednich przyswkw. Wzr: z ufnoci - ufnie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 382 z radociz niecierpliwoci z pozoru z sercem z chciz ochotw milczeniu - . . . .

8. w pokorze 9. z powag 10. z ostronoci - . 11. z p o k o r 12. w rozpaczy - . . . . 13. z urokiem - . . . . 14. ze spokojem - . . . 15. z wdzikiem - . . . 16. z rozsdkiem - . . 17. z wrogoci- . . . 18. z przekor - . . . . 19. ze wspczuciem 20. z alem -

wiczenie

58

Zastp w podanych zdaniach podkrelone wyraenia przyimkowe odpowiadajcymi im przyswkami. Wzr: Dziecko patrzyo z ufnoci n a matk. Dziecko patrzyo ufnie na matk. 1. Z ochot zabraem si do pracy. 2. Z godnoci znosi przeciwiestwa losu. 3. Z radoci przyja wiadomo o lubie crki. 4. Do wszystkich podchodzili z sercem. 5. Zachowywa si tylko z pozoru jak zwykle. 6. Z powcigliwoci wygasza swoje opinie. 7. Z niecierpliwoci czeka na odpowied. 8. Z rozwag dzielia nagrody.

383

9. Z pokor przyjmowalimy kad krytyk. 10. Do wszystkich odnosi si z wrogoci. 11. Przyjmowali niepowodzenia ze spokojem. 12. Z wdzikiem przyjmowaa komplementy. 13. Z rozpacz szuka pomocy innych ludzi. 14. Niestety, czsto wszystko robi z przekor. 15. Odnosia si z trosk do swoich rodzicw. 16. Z chci wszystkim pomaga. 17. Z powag potraktowa swoje zadanie. 18. Mimo zdenerwowania z rozsdkiem kierowa akcj. 19. Z ostronoci podchodzia do ludzi. 20. Z uwag sucha dyskutantw.

wiczenia z przyswkami okolicznikowymi c z a s u

a
wiczenie 59 Wstaw do kontekstu zdania podane przyswki okrelajce czas. Wzr: n a moment - Czy mog was prosi .. .na moment...? a) n a jutro, n a chwil, n a czas, n a pniej, n a m o m e n t 1. To wszystko ma by zrobione 2. Mylelimy, e nie zdymy semestralnej. 3. Zrb wszystko od razu, nie odkadaj niczego 384

odda pracy

4. Przepraszam ci, ale musz 5. Z niewyjanionych powodw

wpa do sklepu. zgaso wiato. zatrzymaem

b) nazajutrz, n a t y c h m i a s t , nigdy, w c z e n i e , zaraz 1. Kiedy zauwayem policjanta, samochd. 2. Dzisiaj wstaem o 5 rano, czyli bardzo 3. Nie wrc tam ju 4. Po przyjedzie do domu 5. Przyjechalimy do Zakopanego w niedziel i poszlimy w gry. c) teraz, w t e n c z a s , naraz, z rana, pojutrze 1. Bylimy t u t a j przed rokiem, ale nie byo jeszcze tych domw. 2. Pracowaem kilka godzin, musz odpocz. 3. wiecio soce i zaczo pada. 4. Nie mog si wczeniej z tob umwi ni 5 zawsze bol mnie wszystkie koci.

do ciebie zadzwoni.

a
wiczenie 60 Napisz proste zdania z podanymi przyswkami w funkcji okolicznikw czasu. Wzr: kiedy - Kiedy ci o d w i e d z . 1. nazajutrz - . . 2. wkrtce - . . . 3. n i g d y 4. potem 5. zawsze - . . . . 6. n a t y c h m i a s t 7. dotychczas - . 8. wwczas - . . . 9. nagle 10. w t e d y 11. n a j p i e r w - . . 12. czasami - . . . 13. p o j u t r z e - . . . 385

14. 15. 17. 18. 19. 20.

do czasu ~ n a jutro do j u t r a n a czas dniami i nocami od r a n a do wieczora -

wiczenia z przyswkami okolicznikowymi miejsca

a
wiczenie 61 Wstaw do kontekstu zdania podane przyswki okrelajce miejsce. Wzr: Myl, e .. .tutaj.. .rozoymy namiot. a) g d z i e n i e g d z i e , w s z d z i e , nigdzie, t u i wdzie, t a m 1. Takiego dobrego ma nie znajdziesz. 2. Te kwiaty rosn 3. Deszcz nie pada w caym Krakowie tylko 4. Sprawdmy, co si stao. 5. Syszaem , e si masz zamiar eni! b) z bliska, z daleka, z p r z o d u // n a przedzie, z gry, z dou 1. Te ptaki przylatuj do nas 2. Zdjcie wypado doskonale, bo zrobiem je 3. Niech dzieci usid bo bd lepiej widzie. 4. Zejcie byo bardzo strome. 5. Ten haas pochodzi , bo nade m n ju nikt nie mieszka. c) w d, w gr, w przd // d o przodu, w ty // do tyu, n a bok 1. 2. 3. 4. Ogromny gaz run doliny. Prosz podej bardziej , gdzie bdzie lepsza widoczno. Dzieci, ktre znaj odpowied, niech podnios rce Poprosiem go i zwrciem m u uwag, eby si nie kompromitowa. 5. Musielimy zrobi par krokw , eby inni mogli przej. 1. Nie wychodzilimy z domu, bo 15 stopni. 386 byo minus

d) w e w n t r z , do w e w n t r z , n a zewntrz, z z e w n t r z

2. Wejcia banku strzego kilku stranikw. budynek by ju odnowiony, ale 3. trwa jeszcze remont. 4. Nie moglimy wej bo drzwi byy zamknite. 5. Ludzie stali przed budynkiem, bo nie byo ju miejsca. e) tdy, tamtdy, t d y i owdy, std, s t a m t d 1. 2. 3. 4. 5. Zna dobrze to miasto, bo Czy lepiej pj By w wizieniu, a . . . . Chodzi Dlaczego chodzisz . . . . czy pochodzi. 9

wraca si ze zaman psychik. i w zwizku z tym nie mogem go spotka. jest krcej. kiedy

wiczenia z przyswkami okoli cznikowymi s p o s o b u

wiczenie

62

Podkrelone wyrazy zastp odpowiadajcymi im przyswkami. Wzr: wzorowo - Zachowywa si tak, e wszyscy brali z niego przykad. Zachowywa si wzorowo. a) boso, m a s z y n o w o , l i s t o w n i e , fachowo, b e z p r o b l e m o w o 1. Tego rodzaju swetry robi si n a maszynie 2. Zdrowo jest chodzi bez butw po rosie 3. Odpowied dostaniesz poczt 4. On to zrobi tak, jak najlepszy specjalista 5. Zda egzamin bez adnych trudnoci b) n a w z n a k , n a ocie, n a czczo, n a wskro, n a gorco 1. Otwarlimy okna tak szeroko j a k si dao 2. Przejrza go tak, jakby to zrobi aparatem rentgenowskim .

3. Reporter relacjonowa wszystko tak, jak si dziao aktualnie 4. Lubi spa n a plecach 5. Lekarz kaza mi przyj n a badanie bez niadania 387

c) p o kryjomu, p o swojemu, p o krlewsku, p o polsku, p o gralsku 1. Przyjto mnie jak krla 2. Musisz to zrobi tak, eby nikt nie wiedzia 3. Jestem w Polsce i chciabym mwi tak, jak mwi Polacy 4. Nic nie mogem zrozumie, bo mwi swoj gwar 5. Zrb to tak, jak by nikt inny tego nie zrobi d) chykiem, ukradkiem, cichaczem, j e d n y m h a u s t e m , p i o r u n e m 1. Wypi wszystko, nie odstawiajc szklanki od ust 2. Wychodzi z domu tak, eby go nikt nie widzia 3. Mama nie pozwalaa mu czyta noc, ale on robi to potajemnie 4. Wyszed z przyjcia tak, e gocie tego nie zauwayli 5. Napisa prac bardzo szybko wiczenia z przyswkami okolicznikowymi iloci wiczenie 63

Podkrelone wyrazy zastp odpowiadajcymi im przyswkami. Wzr: pierwszy raz - Nigdy przedtem z nami nie rozmawia. P i e r w s z y raz z n a m i rozmawia. trzykrotnie, dwojako, p o pierwsze, p o drugie, p o trzecie, jednokrotnie 1. Jego wypowied mona zrozumie albo jako nagan, albo jako pochwa 2. Na t wiz moe pan przekroczy granic jeden raz 3. eby chudn, musi pani przede wszystkim mniej je, potem czciej si gimnastykowa, i wreszcie nie wierzy w diet cud". 4. Mwiem m u o tym rano, w poudnie i wieczorem

388

Stopniowanie przyswkw

P r z y s w k i j a k o c i o w e z nielicznymi wyjtkami podobnie j a k przymiotniki moemy stopniowa. Stopniowanie proste Stopie wyszy Tworzy si przez dodanie do stopnia rwnego przyrostka -ej. Przyswki, ktrych temat w stopniu rwnym koczy si na -k, -ek, -ok, tworz formy stopnia wyszego od tematu skrconego o te wanie elementy. W stopniu wyszym dochodzi do licznych alternacji spgoskowych i samogoskowych. Alternacji spgoskowych nie ma w przyswkach, ktrych temat koczy si na spgosk mikk lub funkcjonalnie mikk, np. ciekawie - ciekawiej, t a n i o - taniej, chytrze - chytrzej. Kiedy temat koczy si na wymienione goski twarde, zachodz nastpujce wymiany: n // n i nudno - nudniej w // w i surowo - surowiej //1 mio - milej g // drogo - droej c h // sz cicho - ciszej r // r z staro - starzej d // dz prd-ko - prdzej t // c krt-ko - krcej sil blis-ko - bliej, wys-oko - wyej s // zi ws-ko - wziej st // gsto - gciej sn//ni jasno-janiej a // e biao bielej o // e wesoo - weselej // gorco - gorcej Stopie najwyszy Tworzy si przez dodanie przedrostka n a j - do formy stopnia wyszego, np. modziej najmodziej wyej najwyej prociej najprociej

389

Stopniowanie opisowe Do formy przyswkw w stopniu rwnym dodaje si przyswki bardziej i najbardziej lub mniej i najmniej, np. bardziej interesujco, najbardziej interesujco; bardziej w ty, najbardziej w ty, mniej ciekawie, najmniej ciekawie; mniej na prawo, najmniej na prawo Stopniowanie nieregularne Stopniowanie nieregularne maj 4 przyswki i polega ono na uyciu form supletywnych. dobrze lepiej najlepiej le gorzej najgorzej duo najwicej wicej mao najmniej mniej Stopie wyszy w porwnaniach Wyrniamy nastpujce konstrukcje skadniowe, w ktrych uywamy stopnia wyszego przyswkw: a) s t o p i e w y s z y p r z y s w k a + ni + m i a n o w n i k r z e c z o w n i k a l u b zaimka, np. Maria wyglda lepiej ni Anna. Maria wyglda lepiej ni ona. b) stopie wyszy przyswka + od + dopeniacz rzeczownika lub zaimka, np. Maria wyglda lepiej od Anny. Maria wyglda lepiej od niej. c) w y r a z 'coraz' + s t o p i e w y s z y przyswka, np. Maria coraz lepiej wyglda. d) konstrukcja s k a d n i o w a z p a r s y m e t r y c z n 'im' + s t o p i e wyszy p r z y s w k a + 'tym' +stopie w y s z y przyswka, np. Im wicej jem, t y m lepiej wygldam. wiczenie 64

W miejsce kropek wstaw odpowiednie form}' stopnia wyszego przyswkw podanych w nawiasie (podpunkt a). Wzr: J a n e k wyglda (staro).. .starzej... ni Adam. Adam wyglda (modo). ..modziej... ni Janek. Siostra podchodzi do ycia (praktycznie) ...bardziej praktycznie... ni ja. J a podchodz do ycia (praktycznie) ...mniej praktycznie... ni siostra. 1. Rudzcy mieszkaj (nisko) . . . Kowalscy mieszkaj (wysoko)
390

ni Kowalcy. ni Rudzcy.

2. Profesor Nowak wykada (prosto) ni profesor Wilk. Profesor Wilk wykada (skomplikowanie) ni profesor Nowak. 3. J a n e k zawsze mwi (gono) ni Adam. Adam zawsze mwi (cicho) ni Janek. 4. Znaem Basi (dugo) ni Zosi. Znaem Zosi (krtko) ni Basi. 5. Wrcilimy (wczenie) ni rodzice. Rodzice wrcili (pno) ni my. 6. Prowadz samochd (dobrze) ni ojciec. Ojciec prowadzi samochd (le) ni ja. 7. Ssiadka wychowuje dzieci (surowo) ni ja. J a wychowuj dzieci (agodnie) ni ssiadka. 8. W tym domu akademickim jest (brudno) ni w tamtym. W tamtym domu akademickim jest (czysto) ni w tym. 9. Jaworscy mieszkaj (daleko) ni Zdebscy. Zdebscy mieszkaj (blisko) ni Jaworscy. 10. Marek jedzi (szybko) ni Wadek. Wadek jedzi (wolno) ni Marek. 11. Adam zachowuje si (odwanie) ni Zbyszek. Zbyszek zachowuje si (tchrzliwie) ni Adam. 12. (Trudno) jest studiowa matematyk ni geografi. (atwo) jest studiowa geografi ni matematyk. 13. Krzysztof ubrany jest (wytwornie) ni Pawe. Pawe ubrany jest (wytwornie) ni Krzysztof. 14. Na dyskotece jest (interesujco) ni n a zajciach. Na zajciach jest (interesujco) ni n a dyskotece. 15. Maria postpuje w yciu (lekkomylnie) ni Marta. Marta postpuje w yciu (lekkomylnie) ni Maria. 16. Mama jedzi samochodem (ostronie) ni tata. Tata jedzi samochodem (ostronie) ni mama. 17. Anna odnosi si (yczliwie) do ludzi ni Marek. Marek odnosi si (yczliwie) do ludzi ni Anna. 18. Ssiad yje (rozrzutnie) ni ja. J a yj (rozrzutnie) ni ssiad. 19. Kobiety podchodz do ycia (emocjonalnie) ni mczyni. Mczyni podchodz do ycia (emocjonalnie) ni kobiety. 391

20. Mirek pomaga ludziom (bezinteresownie) ni Leszek. Leszek pomaga ludziom (bezinteresownie) ni Mirek. wiczenie 65

W miejsce kropek wstaw form stopnia wyszego podanego przyswka, a rzeczownikw i zaimkw w nawiasach uyj w dopeniaczu liczby pojedynczej lub mnogiej (podpunkt b). Wzr: J a n e k reaguje (porywczo) ...bardziej porywczo... od (Marek) ...Marka... 1. Maria uczy si jzyka polskiego (wytrwale) od (Zosia) 2. Piotr ocenia ludzi (krytycznie) 3. J a je (apczywie) 4. Brat podchodzi (podejrzliwie) 5. On traktuje wszystkich (serdecznie) 6. Ona yje (uczciwie) od (on) 7. Musisz (gorliwie) si uczy od (Marek) 8. Nie t r a k t u j mnie (protekcjonalnie) (oni) od (Kowalscy) 9. yjemy (skromnie) 10. Nie podejmujcie decyzji (pochopnie) 11. Nie moe prowadzi (nudno) 12. Nie t r a k t u j syna (zaborczo) (crka) 13. On postpuje (szlachetnie) 14. Wynagrodzili mnie (hojnie) 15. Babcia odnosi si do dzieci (czule) 16. Staszek ubiera si (elegancko) . . od (Adam) 392 od (Rafaek) ode (ja) od (ona)

od (Pawe)

od

ode (ja)

zaj od (poprzednik) od od (wy) od (koledzy) od (dziadek)

17. Domagalimy si wyjanie (uporczywie) (oni) 18. Spdzilimy dzie (przyjemnie) 19. Chodz do kina (rzadko) 20. Profesor Grski wykada (ciekawie) (profesor Ry)

od od (wy) od (ty) od

A
w i c z e n i e 66 W miejsce kropek wstaw form stopnia wyszego przyswka podanego w nawiasie (podpunkt c). Wzr: Myl, e yje si n a m coraz (wygodnie ) . . . w y g o d n i e j . 1. Od jakiego czasu babcia czuje si coraz (le) 2. Czy nie sdzisz, e w tym sklepie jest coraz (drogo) 3. Nasze dziecko mwi ju coraz (wyranie) . 4. J a k ona to robi, e wyglda coraz (modo) 5. Postanowiem odywia si coraz (prosto) 6. John mwi ju coraz (dobrze) 7. Niestety, zachowuje si coraz (aonie) 8. J u od paru dni robi si (ciemno) 9. M jest politykiem i pnie si coraz (wysoko) 10. Po wizycie u psychologa czuj si coraz (swobodnie) w towarzystwie. 11. Z wiekiem ojciec traktowa nas coraz (ostro) 12. Niestety, robi si coraz (zimno) 13. Musz oszczdza i yj coraz (skromnie) 14. Z wiekiem patrzymy na ycie coraz (trzewo) 15. Polska powinna coraz (szeroko) inne kultury. 16. Sytuacja zaczyna wyglda coraz (gronie) 17. Wirusy zaczynaj nas atakowa coraz (podstpnie) 18. M wraca coraz (pno) 19. Grnicy zaczynaj wybiera wgiel coraz (gboko) 20. Niestety, ostatnio coraz (niebezpiecznie) n a naszych ulicach.

? ? po polsku. o tej porze.

otwiera si na

do domu. jest

393

wiczenie

W miejsce kropek wstaw form stopnia wyszego przyswkw podanych w nawiasie (podpunkt c). Wzr: Im (surowo) . . . s u r o w i e j . . . wychowujemy dzieci, tym (agresywnie) ...agresywniej... si zachowuj. 1. Im (wysoko) 2. Im (dugo) 3. Im kto (prosto) zrozumie. 4. Czasem im (bardzo) tym (mao) go znam, tym (bardzo) wykada, tym (atwo) tlenu. go lubi. go

si staramy, tym (le)

wypadamy. 5. Niektrzy myl, e im (gono) bd mwi, tym (wyranie) 6. Czasem im (powanie) do czego podchodzimy, tym (miesznie) to wyglda. 7. Im (zoliwie) go traktuj, tym (mao) m a j szans na porozumienie. 8. Im (prdko) zda egzamin, tym (dobrze) dla niego. 9. Im (daleko) w las, tym (duo) drzew." 10. Im (pno) wyjedziecie, tym (krtko) bdziecie nad morzem. 11. Im (gboko) . . . wchodzi w las, tym (rzadko) spotyka ludzi. 12. Im (czsto) si gimnastykujemy, tym (zdrowo) si czujemy. 13. Im (ekstrawagancko) si ubiera, tym (aonie) wyglda. 14. Im (grzecznie) podchodzimy do ludzi, tym (atwo) nawizujemy z nimi kontakt. 15. Im (bezczelnie) si zachowywa, tym (mao) mia kolegw. 16. Im (yczliwie) bdziemy podchodzi do innych, tym (duo) bdziemy mie przyjaci. 17. Im (uparcie) bdziemy dy do celu, tym (szybko) go osigniemy. 18. Im (przyjanie) go potraktujemy, tym (atwo) bdzie z nim o kontakt. 394

19. Im (ostronie) tym (bezpiecznie) 20. Im (pochopnie) tym (prawdopodobnie) wiczenie 68

obchodzimy si z gazem, dla nas. podejmiesz decyzj, popenisz bd.

W miejsce kropek wstaw form stopnia wyszego przyswka podanego w nawiasie i dokocz drug cz zdania wedug wasnego pomysu. Wzr: J a k (szybko) ...szybciej... bdziesz pracowa, to zdysz odda prac n a czas. 1. Kiedy (krtko) 2. Jeli (czsto) 3. J a k (solidnie) 4. Jeli (prdko) 5. J a k (dobrze) 6. J a k (wczenie) 7. J a k (pno) 8. Jeli (mdrze) 9. Jeli (mao) 10. Jeli (rzadko) 11. Jeli (duo) 12. Jeli (ostro) 13. J a k (gono) pi, to myj wosy, to popracujesz, to si zdecydujesz, to zdasz egzamin, to wstaniesz, to przyjdziesz, to pokierujesz swoim yciem, to zjesz, to bdziesz mnie odwiedza, to bdziesz oszczdza, to bdziesz je, to bdziesz sucha muzyki, to

395

14. J a k (nisko) 15. J a k (czysto) 16. J a k (gboko) 17. J a k (le) 18. J a k (wolno) 19. J a k (gsto) 20. J a k (wysoko)

usidziesz, to zapiewasz, to signiesz, to go potraktujesz, to pojedziesz, to posadzisz te drzewa, to pooysz zapaki, to

Stopie najwyszy w porwnaniach Stopnia najwyszego przyswka uywa si w konstrukcji: a) s t o p i e n a j w y s z y przyswka + z(e) + dopeniacz liczby pojedynczej l u b m n o g i e j r z e c z o w n i k a lub zaimka, np. Marek rysuje najlepiej z caej klasy. Marek rysuje najlepiej z nas. b) l i c z e b n i k 'jeden' + z(e) + s t o p i e n a j w y s z y p r z y s w k a + rzec z o w n i k w d o p e n i a c z u liczby mnogiej, np. Jednym z najlepiej rys u j c y c h u c z n i w w klasie jest Marek. c) stopie najwyszy przyswka + w + miejscownik liczby pojedynczej lub mnogiej rzeczownika, np. Marek rysuje najlepiej w klasie. d) s t o p i e n a j w y s z y p r z y s w k a + wrd, spord, p o r d + dop e n i a c z liczby m n o g i e j r z e c z o w n i k a l u b zaimka, np. Marek rysuje najlepiej w r d s w o i c h r w i e n i k w . Marek rysuje najlepiej spord nas. e) konstrukcja s k a d n i o w a w y r a z 'jak' + s t o p i e n a j w y s z y przyswka, np. Chciabym ci pozna jak najlepiej! wiczenie 69

W miejsce kropek wstaw form stopnia najwyszego podanego w nawiasie (podpunkt a). Wzr: Z wszystkich ksiek t lubi (bardzo).. .najbardziej... 1. Z naszej rodziny dziadek y (dugo) 2. Z wszystkich tragedii yciowych (gboko) mier matki. 396

przeya

3. Z nas wszystkich ty zawsze chrapiesz (gono) 4. Z wszystkich uczniw Agata uczy si (dobrze) 5. Zosia ubrana jest (efektownie) z wszystkich dziewczt. 6. Ojciec pracuje (ciko) z wszystkich czonkw rodziny. 7. Z nas wszystkich J a n e k uczy si angielskiego (wytrwale) 8. 9. 10. 11. 12. Babcia opowiada bajki (ciekawie) z caej rodziny. Z wszystkich zwierzt pies suy (wiernie) czowiekowi. On mieszka (wysoko) z wszystkich lokatorw. Maria wyglda (modo) z wszystkich rwieniczek. Z wszystkich naszych krewnych siostra mamy bywa u nas (czsto) . .

13. Adam zachowuje si (spokojnie) z wszystkich uczniw. 14. Z moich wsplokatorw Robert sucha muzyki (gono) 15. Ta lektorka uczy (krtko) z wszystkich naszych lektorek. 16. Z wszystkich sklepw na naszym osiedlu w tym jest (drogo) 17. Z wszystkich czonkw naszej rodziny kuzyn Wiesiek upad (nisko) . . 18. Ania zachowuje si (agresywnie) wychowanek tego domu. 19. w porusza si (wolno) 20. Z wszystkich jego kolegw (mao) z wszystkich z wszystkich zwierzt. lubi Roberta.

wiczenie

70

W miejsce kropek wstaw form stopnia najwyszego przyswka podanego w nawiasie (podpunkt b). Wzr: J e d n z (oszczdnie) .. .najoszczdniej... yjcych osb jest moja babcia. 1. J e d n z (dugo) yjcych kobiet bya Francuzka. 2. Jednym z (wysoko) pooonych schronisk w Tatrach jest schronisko n a Kasprowym Wierchu. 3. Jednym z (prosto) wykadajcych profesorw jest profesor Noco. 397

4. Jedn z (gono) mwicych osb w naszej rodzinie jest moja ciotka. 5. Jednym z (mdrze) zarzdzanych zakadw pracy jest nasz zakad. 6. Jednym z (bardzo) konfliktowych miejsc n a wiecie jest Bliski Wschd. 7. Zosia jest jedn z (modo) wygldajcych matek, ktre znam. 8. Jednymi z (gono) komentowanych spraw politycznych s zawsze wybory parlamentarne. 9. J e d n z (tradycyjnie) ubierajcych si kobiet jest krlowa angielska. 10. J e d n z (naturalnie) zachowujcych si osb jest moja mama. 11. Jednym z (smutno) wygldajcych miejsc po powodzi by Racibrz. 12. Jednym z (gronie) wygldajcych zwierzt jest lew. 13. Jednym z (trudno) do nauczenia si jzykw jest jzyk chiski. 14. Marek jest jednym z (beztrosko) podchodzcych do ycia ludzi 15. Jedn z (nerwowo) podchodzcych do ycia osb jest mj ojciec. 16. To by niestety jeden z (amatorsko) zagranych koncertw, jakie kiedykolwiek syszaem. 17. Jednym z (trwale) zachowujcych si w naszej pamici uczu jest uraone poczucie dumy. 18. Jednym z (starannie) zadbanych mieszka, jakie widziaem, to mieszkanie mojej przyjaciki. 19. Jednym z (wydajnie) pracujcych naszych kolegw jest Marek. 20. Jednymi z (dobrze) sprzedawanych ksiek s sowniki.

398

wiczenie

71

W miejsce kropek wstaw form stopnia najwyszego przyswka podanego w nawiasie (podpunkt c). Wzr: W tym pokoju jest (gono).. . n a j g o n i e j . . . wypadli aktorzy. 1. W tym programie (dobrze) rosn chwasty. 2. W moim ogrodzie (bujnie) . reprezentowani s prawnicy. 3. W sejmie (licznie) 4. W tym miejscu jest (wsko) odpowiada Wojtek, 5. W tym konkursie (szybko) . walczyli komandosi. 6. W tej bitwie (odwanie) . . . ogldane s 7. W naszej telewizji (chtnie) programy rozrywkowe. 8. W tej rodzinie (dugo) yj kobiety. 9. W tym lesie (rzadko) spotyka si prawdziwki. 10. W tym miejscu (atwo) . . . przej przez rzek. 11. W naszej grupie (biegle) . po polsku mwi Agata. 12. W tym akademiku mieszka (duo) Amerykanw. . . . . yje si emerytom. 13. W tym pastwie (le) 14. W tym sklepie jest (tanio) 15. W tym punkcie usugowym potraktuj ci (rzetelnie) 16. W tym podrczniku jest to zagadnienie wytumaczone (prosto) 17. W tym akademiku mieszka si (wygodnie) 18. W tym biurze podry obsu ci (fachowo) 19. W ubiegym roku (opacalnie) byo inwestowa w zoto. 20. W tym warsztacie obsu ci (sprawnie)

399

wiczenie

W miejsce kropek wstaw form stopnia najwyszego przyswkw podanych w nawiasie (podpunkt d). Wzr: Spord wszystkich ptakw (piknie) . . . n a j p i k n i e j . . . p i e w a skowronek.

1. Wrd wszystkich moich znajomych (dugo) znam Jaworskich. 2. Wrd naszych kolegw (sensownie) . . . doradzi ci Janek. 3. Spord wszystkich naszych nauczycieli (jasno) tumaczy pan Nowacki. zna acin Marek. 4. Spord nas (dobrze) nie 5. Spord wszystkich partii (bardzo) lubi nacjonalistw. . . . bronicych nowej ustawy 6. Wrd (zagorzale) byli zwolennicy aborcji. odpowiadajcych by mj syn. 7. Wrd (miao) . . . . zachowujcych si osb 8. Wrd (ordynarnie) by jeden nastolatek. . . . walczcych onierzy by 9. Wrd (odwanie) mj najlepszy przyjaciel. uczcych si uczennic 10. Wrd (pilnie) naley wyrni Kasi. atakujcych nas wirusw 11. Wrd (podstpnie) grypy ten ostatni by najgorszy. prowadzi 12. Wrd moich znajomych (le) samochd Jacek. lubi listopad. 13. Pord wszystkich miesicy (mao) rzdzcych cesarzy 14. Wrd (okrutnie) rzymskich wyrnia si Caligula. odwiedzanych miast 15. Wrd (czsto) w Polsce wyrnia si Gdask. biorcych udzia w zajciach 16. Wrd (aktywnie) naley wyrni Johna. . . pooonych miast polskich 17. Wrd (piknie) znajduje si Zakopane.
400

18. Spord osb (powanie) traktujcych swoje obowizki naley wymieni pana Jankowskiego. 19. Spord (szczerze) reagujcych dzieci wymienia si Zosi. 20. Wrd (szybko) zwracajcych si inwestycji s inwestycje w akcje.

wiczenie

73

Odpowiedz n a pytania wedug wzoru (podpunkt e). Wzr: J a k blisko chcesz siedzie? J a k ...najbliej... 1. J a k 2. J a k 3. J a k 4. J a k 5. J a k 6. J a k 7. J a k 8. J a k 9. J a k 10. J a k 11. J a k 12. J a k 13. J a k 14. J a k 15. J a k 16. J a k 17. J a k 18. J a k 19. J a k 20. J a k dugo chciaby y? J a k szybko chciaby nauczy si jzyka polskiego? J a k prosto mam ci to wytumaczy? J a k le to widzisz? J a k mao chciaby zapaci za wynajcie pokoju? J a k wczenie musimy wyj? J a k pno chcielibycie wrci do domu? J a k powanie to traktujesz? J a k uroczycie bdziemy obchodzi nasz rocznic lubu? J a k drogo m a m to sprzeda? J a k tanio chcesz to kupi? J a k wiernie mam to odtworzy? J a k gboko mam posadzi te krzaki? J a k pytko przekopa t ziemi? J a k szeroko mam otworzy drzwi? J a k ciemno musi by w tym pomieszczeniu? J a k wygodnie chcesz mieszka? J a k rzadko chcecie zdawa egzaminy? J a k . . . . mocno mam zaparzy kaw? J a k ostronie mam si z tym obchodzi? J a k . . .

401

wiczenie

W miejsce kropek wstaw form stopnia najwyszego przyswka podanego w nawiasie (podpunkt e). Wzr: Chciabym y jak (wygodnie).. . n a j w y g o d n i e j . . . 1. Powinien pan jak (obszernie) ten temat. 2. Studiuj jak (solidnie) 3. yj n a m babciu jak (dugo) 4. Zareagowaa jak (stosownie) 5. Domagajcie si jak (gono) 6. Przyjmijcie j jak (dobrze) 7. Mw jak (mao) , rb jak (duo)! 8. Zachowuj si (cicho) 9. Wyjed std jak (daleko) 10. Wr j a k (wczenie) 11. Odwiedzajcie nas jak (czsto) 12. Z uwagi n a wiek, chciaa mieszka jak (nisko) 13. Postarajcie si jak (szybko) 14. Odmwi nam, jak (grzecznie) 15. Potraktujcie to ostrzeenie jak (powanie) 16. Zatrzymaj si jak (blisko) 17. Ubierz si jak (ciepo) 18. Postaram si wam to wytumaczy, jak (prosto) potrafi. 19. Zachowa si w stosunku do nas jak (podle) 20. Wychowywaa swoje dzieci, jak (czule) rozwin potrafisz! ! do tej sytuacji. swoich praw. , bo n a to zasuguje. moesz, bo ojciec pi. ! bdziesz moga. ! o drugie dziecko ! potrafi. ! domu. , bo jest - 2 0 stopni!

! potrafia.

402

A
wiczenia sprawdzajce
wiczenie

Utwrz rzeczowniki (nazwy abstrakcyjnych cech) od podanych przymiotnikw. Przyrostki: -o, -o, -ota, -stwo Wzr: pusty - p u s t o t a 1. 2. 3. 4. 5. mody mdry brzydki tpy - . . ciasny - . 76 6. 7. 8. 9. 10. dobry ubogi czysty zy - . . . zdolny -

wiczenie

Tam, gdzie to moliwe, utwrz od podanych nazw zawodw, tytuw, tytuw zawodowych mczyzn odpowiedniki nazw eskich. Przyrostki: -ka, -ini // -yni, -owa, - 0 Wzr: profesor - profesorka - profesorowa 1. s p r z e d a w c a 2. m a g i s t e r 3. dziennikarz 4. dziedzic 5. dozorca 6. inteligent 7. krawiec 8. mnich 9. filolog10. gospodarz wiczenie 77 11. d o k t o r 12. m i n i s t e r - . . 13. p r a w n i k - . . 14. ambasador 15. kucharz - . . 16. fryzjer - . . . . 17. szatniarz - . 18. dyrektor - . . 19. sekretarz - . 20. senator - . . .

Odpowiedz, co robi przedstawiciele podanych zawodw i wykonawcw czynnoci. Wzr: A. sprzedawca - sprzedaje B. basista - g r a n a b a s i e A. 1. u r z d n i k 2. projektant 403

3. pisarz 4. wychowawca 5. tancerz 6. kompozytor7. pielgniarz 8. malarz 9. reyser 10. kowal 1. felietonista2. masaysta 3. kamerzysta 4. lutnista 5. rowerzysta 6. motocyklista 7. c h r z y s t a 8. pianista 9. planista 10. organista wiczenie 78

Od podanych wyrazw utwrz rzeczowniki oznaczajce nosicieli cech. Wzr: abstynencja - a b s t y n e n t 1. d e g e n e r a c j a 2. faszyzm 3. rasizm 4. fantazja 5. nudyzm 6. alkoholizm 7. impresjonizm 8. n a c j o n a l i z m 9. liberalizm 10. socjalizm -

404

wiczenie

Podaj definicj strukturaln wyrazw. Wzr: A. szatniarz - ten, ktry pracuje w szatni B. Belg - m i e s z k a n i e c Belgii

X. plotkarz 2. celnik 3. felietonista4. filmowiec 5. rybak 6. ndzarz 7. spryciarz 8. marksista 9. rasista 10. mahometanin 1. G r e k 2. Mongo 3. Pakistaczyk 4. Holender 5. Bugar 6. Brytyjczyk 7. S y r y j c z y k 8. Szkot 9. Fin 10. o t y s z wiczenie 80

Podaj definicj strukturaln przymiotnikw w podanych grupach nominalnych. Wzr: A. rodki przeciwblowe - rodki p r z e c i w k o b l o w i B. rodki zapobiegawcze - takie, ktre zapobiegaj

1. zastrzyk dominiowy 2. strefa przygraniczna 405

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

rodki nasenne bezchmurne niebo zajcia nadobowizkowe kolej podziemna odwieczne pretensje pocig dalekobieny handel przygraniczny drzemka popoudniowa -

B.
1. cechy dziedziczne 2. papier cierny 3. eglowna rzeka 4. zjawisko niewytumaczalne 5. rodki oszaamiajce 6. cechy poznawcze 7. grzska droga 8. miejsce siedzce 9. warunki bytowe 10. dom mieszkalny -

406

wiczenia syntaktyczne

Zamiana z d a z o o n y c h n a z d a n i a p o j e d y n c z e r o z w i n i t e z j e d noczesnnominalizacj zda podrzdnych. wiczenie 81

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: Lubia go za to, e by dobry. Lubia go za dobro. 1. Cenilimy go za to, e by wytrway. 2. Nie lubilimy ich za to, e byli leniwi. 3. Lubilimy j za to, e bya delikatna. 4. Cenilimy go za to, e by lojalny. 5. Cenilimy ich za to, e byli tolerancyjni. 6. Ceni nas za to, e jestemy towarzyscy. 7. Nie lubilimy jej za to, e bya lekkomylna. 8. Cenilimy j za to, e bya pracowita. 9. Nie lubimy go za to, e jest przekorny. 10. Cenimy ich za to, e mwi prawd.

407

wiczenie
_

82

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: Przychodzi do nas, bo chcia by uprzejmy. Przychodzi do nas p r z e z u p r z e j m o . 1. Poinformowaa nas o egzaminie, bo bya grzeczna. 2. Straci majtek, bo by niefrasobliwy. 3. Odwiedzaa nas, bo bya ciekawa. 4. Pomagaem mu dlatego, bo szanowaem jego rodzicw. 5. Uzyska to, o co mu chodzio, bo by wytrway. 6. Nie pomagaa mu, bo bya egoistk. 7. Traci zaufanie u kolegw, bo by nerwowy. 8. Zyskiwa szacunek u ludzi, bo by serdeczny. 9. Stracia wszystko, bo bya zazdrosna. 10. Dorobili si majtku, bo byli oszczdni.

wiczenie

83

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: Opowiedzia o tym, eby si pomia. Opowiedzia o tym d l a m i e c h u . 1. Zrezygnowaa z pracy, eby wychowywa dzieci. 2. Zmienia zdanie, eby unikn problemw.

408

3. Przesza n a protestantyzm, eby uzyska zgod na maestwo. 4. Zatrzymaem si na parkingu, eby odpocz. 5. Znieli ca, eby zmusi rodzimy przemys do konkurencji. 6. Kupiem samochd, eby wygodnie si porusza. 7. Obiecywa zote gry", eby zjedna sobie wyborcw. 8. Wyda duo pienidzy, eby przekupi decydentw. 9. Przyszed punktualnie, eby zrobi dobre wraenie. 10. By agodny jak baranek", eby poprawi swj wizerunek w mediach.

wic zenie

84

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: Chocia byem zmczony, poszedem na spacer. M i m o z m c z e n i a poszedem na spacer. 1. Chocia skorzystalimy z porady adwokata, nie wygralimy tego procesu. 2. Chocia wyjechalimy wczenie, i tak nie ominlimy korkw. 3. Chocia rozumiaem jego intencje, nie mogem si pogodzi z takim postpowaniem. 4. Chocia obniono co n a samochody, nadal s one bardzo drogie. 5. Chocia zoyem wszystkie potrzebne dokumenty, nie udzielono mi wizy. 6. Chocia zjadem kolacj, nadal byem godny.

7. Chocia przebaczyem im ich nietakt, nadal odnosz si do nich z rezerw. 8. Chocia nas zaprosili, nie poszlimy na przyjcie. 9. Chocia ylimy w separacji, nadal spotykalimy si bardzo czsto. . . 10. Chocia chciaa rozwodu, zaproponowaem jej ugod.

wiczenie

85

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: Jeli nie zdasz egzaminu, nie dostaniesz tej pracy. W razie n i e z d a n i a egzaminu nie dostaniesz tej pracy. 1. Jeli si przeprowadzisz, stracisz prawo do zajmowanego mieszkania. 2. Jeli si zmczysz, zrb sobie przerw. 3. Jeli przepyniesz to jezioro, dostaniesz gwn nagrod. 4. Jeli znajdziesz prac, bdziesz si mg stara o zameldowanie. 5. Jeli zatrzyma ci policja, bdziesz tumaczy si sam ze swojej niefrasobliwoci. 6. Jeli przekonasz mnie do swojej koncepcji, chtnie j popr. 7. Jeli zdobdziesz ten szczyt, zostaniesz bohaterem. 8. Jeeli przekroczycie dozwolon szybko, musicie si liczy z mandatem. 9. Jeeli bdziecie potrzebowali pomocy, zadzwocie do nas. 10. Jeeli wyjedziesz przed pierwszym, nie bdziesz mg odebra swojej pensji.

410

wiczenie

86

Przekszta podane zdania wedug wzoru. Wzr: Nie bdzie spokoju, jeeli nie podejmie si odpowiednich decyzji. Nie bdzie spokoju b e z p o d j c i a ospowiednich decyzji. 1. Nie zrozumiesz mnie, jeeli nie zmienisz swojego stosunku do mnie. 2. Nie wyjedziecie na wakacje, jeli nie znajdziecie kogo do opieki nad babci. 3. Nie nauczysz si jzyka, jeeli nie bdziesz systematycznie pracowa. 4. Nie przyjm ci do tej pracy, jeeli szef ci nie zaakceptuje. 5. Nie znajdziesz ma, jeeli nie wyjdziesz do ludzi. 6. Nie ukarz go, jeeli nie udowodni m u winy. 7. Nie zdasz egzaminu, jeeli nie bdziesz si uczy. 8. Nie przekonacie nas, jeeli nie podacie konkretnych argumentw. 9. Nie zmienisz jego postpowania, jeeli nie zwrcisz mu uwagi. 10. Nie uwierz ci, e wyjedasz, jeeli nie pokaesz mi wizy.

411

Odmiana rzeczownikw i przymiotnikw w liczbie pojedynczej Inflexion ofnouns and adjectiues - singular
Przypadek Pytanie Rodzaj mski - masculine

Case
Mianownik

Question

Rodzaj nijaki - muter

Rodzaj eski -feminine

rzeczowniki - nouns -0
-a (kolega, poeta)

przymiotniki - adjectives

rzeczowniki - nouns -e

przymiotniki

rzeczowniki - nouns -a -0
-i

przymiotniki

- adjectiues Nominatiue
Dopeniacz kto? co? kogo? czego? komu? czemu?

- adjectiues -a

fem. inflection a animate -u | | (-a) inanimate -owi -u (one syllable words)

-y after hard and hardened o -i after soft + k, g -e - C-um) -ego after k, g -kiego -giego -emu -kiemu -giemu -kiego -a

Genetiue
Celownik

-ego

after k, g: -y after hard, hardened -kiego -i after soft + k, g -giego -kiemu -giemu

-ej

after k, g: -kiej Siej -kiej -giej

Datiue

-u

-emu

-e after hard + alternation (-ka | | -ce,ga \ \ dze, cha \ | sze) -ej -i after soft -y after hardened -0 - (pani" exception) -

Biernik Accusatiue

kogo? co?

-a for animate ~ Genetiue - 0 for inanimate - Nomina- -ego tiue -y | |-i -em -kiem, giem

-giego = Nominatiue

-o = Genetiue -e -em

= Nominatiue -kiem -giem

-e = Nominatiue

Narzdnik

Instrumental
Miejscownik

kim? czym?

ym after hard, hardened -im after soft + k, g

-ym after hard, - hardened -im after soft +k,g -e -i


-y

- - (t" exception) -kiej = Datiue -ej = Datiue -giej

Locative

(o) kim? -e after kard +altern. except: k, g, ch -ym (o) czym?

-u after soft + hardened + k, -im g, ch eocception: panu, domu, synu -e - Locatiue -y u except: Boe, panie, chopcze; -i ending -ec = -cze

= Instrumental

-e after hard + alternation except k -ym g, ch as masculine = Instrumental -u after soft -im hardened + k, g, ch -o -e - = Nominatiue -e = Nominatiue

Woacz

-o!

Vocative

= Nominatiue

-o after ending -a -u after hippocoristic forms -a = Nominatiue -i | | -y after consonant ending

Spgoski consonants twarde


{hard)

Wymiany spgosek - Alternations of consonants P Pi b bi f fi w wi t ci c cz


i

d d dzi dz d

s si sz

z zi

k ki c cz

ch chi si sz

m mi

n ni

li

mikkie
(soft)

gi dz

funkcjonalne mikkie
{hardened)

rz

ROZWIZANIA WICZE

Fleksja w. 1
A. 1 balkony, 2 aparaty, 3 zeszyty, 4 dugopisy, 5 telewizory, 6 sklepy, 7 chleby, 8 bary, 9 obrazy, 10 dachy B. 1 sowniki, 2 parki, 3 wraki, 4 posgi, 5 czogi, 6 sowiki, 7 pstrgi, 8 smoki, 9 raki, 10 indyki C. 1 koty, 2 mosty, 3 wielbdy, 4 barany, 5 teatry, 6 owady, 7 futeray, 8 waachy, 9 ogiery, 10 lisy D. 1 studenci, 2 kuzyni, 3 ssiedzi, 4 chopi, 5 Francuzi, 6 pacjenci, 7 mnisi, 8 Szwedzi, 9 Czesi, 10 wariaci E. 1 synowie, 2 wujowie, 3 ministrowie, 4 panowie, 5 profesorowie, 6 widzowie, 7 oficerowie, 8 kardynaowie, 9 Finowie, 10 Belgowie F. 1 biolodzy / biologowie, 2 astrolodzy / astrologowie, 3 pedagodzy / pedagogowie, 4 dyrektorzy / dyrektorowie, 5 inynierzy / inynierowie, 6 demagodzy / demagogowie, 7 ministrzy / ministrowie, 8 kawalerzy /kawalerowie, 9 filolodzy / filologowie, 10 inspektorzy / inspektorowie G. 1 Polacy, 2 Sowacy, 3 chemicy, 4 kierownicy, 5 robotnicy, 6 sportowcy, 7 chopcy, 8 malcy, 9 strzelcy, 10 modziecy H. 1 nauczyciele, 2 zodzieje, 3 onierze, 4 harcerze, 5 listonosze, 6 gocie, 7 kibice, 8 papiee, 9 cesarze, 10 hultaje I . 1 talerze, 2 miesice, 3 tysice, 4 paace, 5 szlachcice, 6 pienidze, 7 konie, 8 grzebienie, 9 sonie, 10 osie J . 1 karpie, 2 gobie, 3 pawie, 4 jastrzbie, 5 wie, 6 jedwabie

w. 2
A. 1 sposoby, 2 groby, 3 dzioby, 4 rozwody, 5 dochody, 6 ogrody, 7 narody, 8 dowody, 9 stoy, 10 kocioy, 11 doy, 12 woy, 13 popioy, 14 dwory, 15 ubiory, 16 wieczory, 17 zbiory, 18 opory, 19 spory, 20 wzory, 21 przewroty, 22 powroty, 23 obroty, 24 imiesowy, 25 poowy, 26 rowy, 27 cudzysowy, 28 wozy, 29 mrozy, 30 powrozy 1 progi, 2 rogi, 3 pierogi, 4 brogi, 5 gogi, 6 stogi, 7 poogi, 8 twarogi, 9 trjnogi, 10 barogi 1 wrogowie, 2 bogowie 1 gwodzie, 2 noe, 3 pokoje, 4 mole, 5 stroje, 6 sole, 7 napoje, 8 roje, 9 kroje, 10 boje B. 1 dby, 2 zby, 3 wzgldy, 4 bdy, 5 urzdy 1 widnokrgi 1 we, 2 jastrzbie, 3 gazie, 4 uprze, 5 odzie 1 kty, 2 zarzdy, 3 prdy, 4 przegldy, 5 sdy, 6 przesdy, 7 trjkty, 8 wstrzsy, 9 ldy, 10 pogldy 1 posgi, 2 pi-zecigi, 3 pajki, 4 wodocigi, 5 wycigi, 6 pki 1 miesice, 2 tysice, 3 pienidze, 4 zajce 1 okrty, 2 sprzty, 3 zakrty, 4 prty, 5 wykrty 1 wdziki, 2 brzki, 3 lki, 4 zaprzgi, 5 jki

413

C. 1 by, 2 bbny, 3 sny, 4 bazny, 5 ky, 6 diaby, 7 kary, 8 wzy, 9 wyy, 10 kuby, 11 chabry, 12 kufry, 13 plastry, 14 widry, 15 lukiy, 16 arbitrzy, 17 Holendrzy, 18 majstrzy, 19 psy 20 lwy 1 posowie, 2 ministrowie 1 domki, 2 pieski, 3 zwizki, 4 owki, 5 zegarki, 6 znaczki, 7 kbki, 8 kanarki, 9 worki, 10 kotki 1 chopcy, 2 cudzoziemcy, 3 sportowcy, 4 naukowcy, 5 Niemcy, 6 strzelcy, 7 malcy, 8 modziecy, 9 mieszkacy, 10 szalecy 1 ojcowie 1 dworce, 2 samce, 3 skarbce, 4 latawce, 5 palce, 6 kagace, 7 szace, 8 race, 9 rumiece, 10 wiece 1 pudle, 2 rondle, 3 kufle, 4 pdzle, 5 ruble, 6 sople, 7 kartofle, 8 bble, 9 stemple, 10 weksle, 11 cyrkle, 12 pukle, 13 figle, 14 tygle, 15 szmugle 1 stopnie, 2 pnie, 3 ognie, 4 trutnie, 5 przechodnie, 6 stycznie, 7 kwietnie, 8 sierpnie, 9 wrzenie, 10 grudnie 1 uczniowie, 2 winiowie D. 1 osy, 2 kozy, 3 koty

w. 3
A. 1 aby, 2 ceny, 3 muchy, 4 plamy, 5 mapy, 6 ryby, 7 szafy, 8 chaty, 9 gowy, 10 kobiety B. 1 nogi, 2 koleanki, 3 rzeki, 4 filianki, 5 plotki, 6 dziewczynki, 7 aktorki, 8 plagi, 9 szklanki, 10 matki C. 1 prace, 2 role, 3 dusze, 4 akcje, 5 tcze, 6 atrakcje, 7 ziemie, 8 zorze, 9 wille, 10 aluzje D. 1 panie, 2 gospodynie, 3 wychowawczynie, 4 zdrajczynie, 5 boginie, 6 mistrzynie E. 1 powieci, 2 mioci, 3 dugoci, 4 koci, 5 mentalnoci, 6 zoci, 7 czci, 8 odpowiedzi, 9 chci, 10 osobistoci F. 1 paprocie / paproci, 2 wsie / wsi, 3 pieczcie / pieczci G. 1 brwi, 2 pci H. 1 cerkwie, 2 chorgwie, 3 krokwie, 4 marchwie

w. 4
A. 1 jajka, 2 elazka, 3 pira, 4 auta, 5 jabka, 6 radia, 7 krzesa, 8 myda, 9 biurka, 10 drzewa B. 1 pola, 2 morza, 3 mieszkania, 4 wesela, 5 wiczenia, 6 zadania, 7 wntrza, 8 pytania, 9 niadania, 10 marzenia C. 1 niemowlta, 2 zwierzta, 3 kurczta, 4 szczenita, 5 cielta, 6 rebita, 7 prosita, 8 ksita, 9 kolta, 10 pisklta D. 1 imiona, 2 ramiona, 3 znamiona, 4 plemiona, 5 brzemiona, 6 strzemiona E. 1 licea, 2 muzea, 3 stypendia, 4 kolokwia, 5 planetaria, 6 seminaria, 7 kolegia, 8 honoraria, 9 imperia, 10 laboratoria

w. 5
A. 1 Niemcy, Niemka, Niemki, 2 Francuzi, Francuzka, Francuzki, 3 Arabowie, Arabka, Arabki, 4 Szwedzi, Szwedka, Szwedki, 5 Chiczycy, Chinka, Chinki, 6 Rosjanie, Rosjanka, Rosjanki, 7 Wgrzy, Wgierka, Wgierki, 8 Amerykanie, Amerykanka, Amerykanki, 9 Hiszpanie, Hiszpanka, Hiszpanki, 10 Anglicy, Angielka, An-

414

gielki, 11 Hindusi, Hinduska, Hinduski, 12 Irakijczycy, Irakijka, Irakijki, 13 Turcy, Turczynka, Turczynki, 14 Murzyni, Murzynka, Murzynki, 15 Australijczycy, Australijka, Australijki, 16 Szwajcarzy, Szwajcarka, Szwajcarki, 17 Wosi, Woszka, Woszki, 18 Nowozelandczycy, Nowozelandka, Nowozelandki, 19 Czesi, Czeszka, Czeszki, 20 Sowacy, Sowaczka, Sowaczki B. 1 krakowianie, krakowianka, krakowianki, 2 warszawianie, warszawianka, warszawianki, 3 rzymianinie, rzymianka, rzymianki, 4 praanie, praanka, praanki, 5 odzianie, odzianka, odzianki, 6 lublinianie, lublinianka, lublinianki, 7 kielczanie, kielczanka, kielczanki, 8 wrocawianie, wrocawianka, wrocawianki, 9 ateczycy, atenka, atenki, 10 wieliczanie, wieliczanka, wieliczanki, 11 moswiczanie, moskwiczanka, moskwiczanki, 12 opolanie, opolanka, opolanki, 13 katowiczanie, katowiczanka, katowiczanki, 14 szczecinianie, szczecinianka, szczecinianki, 15 lwowianie, lwowianka, lwowianki, 16 wiedeczycy, wiedenka, wiedenki, 17 gdaszczanie, gdaszczanka, gdaszczanki, 18 londyczycy, londynka, londynki, 19 lizboczycy, lizbonka, lizbonki, 20 olsztynianie, olsztynianka, olsztynianki w. 6 A. 1 te stare samochody, 2 czy to s wasze koty, 3 te filmy byy ciekawe, 4 czy to t polskie filmy, 5 to tamte proste modele, 6 tam s te dokumenty 7 czy to te rzadkie ptaki, 8 czyje s te podpisy, 9 ktre dobre spektakle widziae, 10 jakie mdre psy B. 1 to s moje koleanki, 2 ktre znane opery, 3 czyje ze opinie, 4 to s interesujce uwagi, 5 tam s mae myszy, 6 czy to twoje dobre znajome, 7 to s gorzkie herbaty, 8 tamte wesoe melodie, 9 jakie tgie kobiety, 10 czy to smutne wiadomoci C. 1 to s niegrzeczne dzieci, 2 ktre mae zdjcia, 3 ktre chore niemowlta, 4 tamte brzydkie osiedla, 5 to s znane muzea, 6 czy to wasze nowe zadania, 7 czy to s grone zwierzta, 8 jakie soneczne mieszkania, 9 takie proste zdania, 10 to s gorzkie dowiadczenia yciowe w. 7 A. 1 grubi mczyni, 2 skpi ludzie, 3 bladzi chopcy, 4 akomi kuzyni, 5 znani profesorowie, 6 dowiadczeni asystenci, 7 mali uczniowie, 8 weseli ssiedzi, 9 gusi wspmieszkacy, 10 bogaci krewni, 11 duzi synowie, 12 modsi bracia, 13 proci chopcy B. 1 gupi ludzie, 2 tani robotnicy, 3 odpowiedni specjalici, 4 ostatni klienci, 5 olbrzymi rycerze C. 1 starzy nauczyciele, 2 dobrzy lektorzy, 3 chorzy pacjenci, 4 szczerzy lekarze D. 1 wielcy uczeni, 2 niscy uczniowie, 3 bliscy znajomi, 4 dalecy krewni, 5 drodzy koledzy, 6 tdzy mczyni, 7 ubodzy ssiedzi, E. 1 obcy ludzie, 2 narzekajcy wujkowie, 3 kochajcy modziecy, 4 cudzy mowie, 5 uroczy narzeczeni w. 8 1 nasi nauczyciele nas lubi, 2 to s powani ludzie, 3 ktrzy znani profesorowie bd wykada, 4 to ci odwani onierze, 5 czy ci przystojni mczyni to twoi koledzy, 6 w operze wystpuj znani piewacy, 7 to nasi najlepsi przyjaciele, 8 czy to ci mili znajomi, 9 ktrzy weseli studenci, 10 jacy dumni Anglicy, 11 ci Francuzi to zdolni studenci, 12 to s obiecujcy pracownicy, 13 gdzie s moi koledzy, 14 czyi s ci chopcy, 15 twoi wspmieszkacy rozmawiaj z kierowniczk, 16 czyi s tamci gocie, 17 moi wsppracownicy s uroczy, 18 to s wspaniali komicy, 19 to s moi najstarsi synowie, 20 moi troskliwi dziadkowie s wspaniali

w. 1 wielkanocne, 2 srebrna, 3 towarowy, 4 kamienny, 5 zimna, 6 starzy, 7 stare, 8 dobra, 9 ostatnie, 10 poprawkowy, 11 mieszni, 12 wesoe, 13 urodzajne, 14 nowe, 15 zdolni, 16 mdre, 17 lubiani, 18 mili, 19 wysokie, 20 grzeczne, 21 dugie, 22 szerokie, 23 cudowni, 24 wielkie, 25 dugi, 26 wiosenne, 27 wiee, 28 dzikie, 29 ludowe, 30 automatyczna, 31 pnocny, 32 nowa, 33 ostatnia, 34 wojewdzkie, 35 sowiaskie, 36 zakana, 37 deszczowe, 38 poranne, 39 znani, 40 wielcy

w. 10
A. 1 ten, 2 te, 3 ci, 4 to, 5 ci, 6 te, 7 te, 8 ci, 9 to, 10 te, 11 ci, 12 ten, 13 ci, 14 ta, 15 te, 16 to, 17 ten, 18 ten, 19 te, 20 te, 21 ci, 22 te, 23 ta, 24 ten, 25 te, 26 ta, 27 te, 28 te, 29 ci, 30 te, 31 to, 32 ta, 33 to, 34 te, 35 to, 36 ta, 37 ci, 38 ta, 39 ten, 40 ta, 41 ci, 42 te B. 1 ktre, 2 ktre, 3 ktre, 4 ktrzy, 5 ktrzy, 6 ktre, 7 ktre, 8 ktrzy, 9 ktre, 10 ktrzy, 11 ktre, 12 ktre, 13 ktra, 14 ktre, 15 ktre, 16 ktre, 17 ktre, 18 ktrzy, 19 ktrzy, 20 ktrzy, 21 ktre, 22 ktre, 23 ktra, 24 ktry, 25 ktrzy, 26 ktre, 27 ktre, 28 ktrzy, 29 ktre, 30 ktre, 31 ktry, 32 ktre, 33 ktrzy, 34 ktre, 35 ktry, 36 ktry, 37 ktrzy, 38 ktre, 39 ktrzy, 40 ktre, 41 ktrzy, 42 ktre C. 1 jaki, 2 jacy, 3 jaka, 4 jaka, 5 jakie, 6 jacy, 7 jaka, 8 jacy, 9 jaka, 10 jaka, 11 jacy, 12 jaka, 13 jaka, 14 jacy, 15 jacy, 16 jaki, 17 jakie, 18 jakie, 19jaka, 20 jacy, 21 jacy, 22 jakie, 23 jakie, 24 jakie, 25 jakie, 26 jakie, 27 jaka, 28 jacy, 29 jacy, 30 jacy, 31 jakie, 32 jakie, 33 jacy, 34 jakie, 35 jakie, 36 jaki, 37 jaki, 38 jaka, 39 jacy, 40 jacy, 41 jaka, 42 jaka D. 1 czyj, 2 czyje, 3 czyja, 4 czyja, 5 czyi, 6 czyi, 7 czyje, 8 czyje, 9 czyi, 10 czyje, 11 czyj, 12 czyi, 13 czyi, 14 czyja, 15 czyi, 16 cz}d, 17 czyja, 18 czyja, 19 czyje, 20 czyje, 21 czyje, 22 czyje, 23 czyje, 24 czyj, 25 czyj, 26 czyje, 27 czyi, 28 czyj, 29 czyj, 30 czyj, 31 czyj, 32 czyje, 33 czyje, 34 czyja, 35 czyja, 36 czyja, 37 czyje, 38 czyj, 39 czyje, 40 czyje, 41 czyje, 42 czyje E. 1 mj, 2 moja, 3 moi, 4 moje, 5 moi, 6 moje, 7 moi, 8 moje, 9 moja, 10 mj, 11 moi, 12 moje, 13 moje, 14 moi, 15 moje, 16 moi, 17 moje, 18 moja, 19 mj, 20 moi, 21 moje, 22 moi, 23 moje, 24 moja, 25 moje, 26 moja, 27 moi, 28 mj, 29 moje, 30 mj, 31 moja, 32 moja, 33 moje, 34 moi, 35 moi, 36 moja, 37 moje, 38 moje, 39 moje, 40 moja. 41 moja, 42 moje F . 1 nasz, 2 nasze, 3 nasze, 4 nasi, 5 nasza, 6 nasza, 7 nasi, 8 nasi, 9 nasza, 10 nasza, 11 nasza, 12 nasi, 13 nasi, 14 nasze, 15 nasi, 16 nasi, 17 nasze, 18 nasi, 19 nasze, 20 nasi, 21 nasi, 22 nasze, 23 nasz, 24 nasz, 25 nasi, 26 nasi, 27 nasi, 28 nasi, 29 nasze, 30 nasza, 31 nasze, 32 nasz, 33 nasze, 34 nasz, 35 nasze, 36 nasze, 37 nasz, 38 nasze, 39 nasze, 40 nasi, 41 nasi, 42 nasze

w. 11
1 to, ktre... 2 ci, ktrzy... 3 ta, ktra... 4 ta, ktra... 5 te, ktre... 6 ci, ktrzy... 7 to, ktre... 8 ta, ktra..., 9 ci, ktrzy... 10 te, ktre... 11 ten,ktry... 12 te, ktre... 13 ten. ktry...14 ten, ktry... 15 ta, ktra..,, 16 ci, ktrzy... 17 to, ktre... 18 ta, ktra... 19 te, ktre... 20 te, ktre...

w. 12
1 ktry, 2 ktra, 3 ktrzy, 4 ktry, 5 ktre, 6 ktre, 7 ktra, 8 ktre, 9 ktry, 10 ktrzy, 11 ktra, 12 ktry, 13 ktre, 14 ktra, 15 ktre, 16 ktry, 17 ktrzy, 18 ktre. 19 ktry, 20 ktrzy

416

w. 1

1 jacy, 2 jaki, 3 jaki, 4jaka, 5 jakie, 6jakie, 7jakie, 8 jakie, 9 jacy, 10 jakie, 11 jakie, 12 jakie, 13 jaki, 14 jacy, 15 jakie, 16, jakie, 17 jakie, 18 jaka, 19 jaka, 20 jacy w. 14 1 czyj, czyj, 2 czyja, czyja, 3 czyje, czyje, 4 czyje, czyje, 5 czyi, czyi, 6 czyj, czyj, 7 czyja, czyja, 8 czyi, czyi, 9 czyje, czyje, 10 czyje, czyje w. 15 A. 1 taki sam jak tamten, 2 tacy sami jak tamci, 3 takie same jak tamte, 4 takie samo jak tamto, 5 taki sam jak tamten, 6 takie samo jak tamto, 7 takie same jak tamte, 8 taka sama jak tamta, 9 taki sam jak tamten, 10 takie same jak tamte B. 1 takie same jak ty, 2 taki sam jak jego, 3 taka sama jak dzisiaj, 4 taki sam jak ten, 5 takie same jak w ubiegym roku, 6 takie same jak w Polsce, 7 taka sama jak wczoraj, 8 takie same jak w ubiegym roku, 9 tacy sami jak Sowianie, 10 tacy sami jak w Europie w. 16 A. 1 kto, nikt, 2 kto, nikt, 3 co, nic, 4 co, nic, 5 kto, nikt, 6 kto, nikt B. 1 ktry, aden, 2 ktrzy, adni, 3 ktra, adna, 4 ktry, aden, 5 ktra, adna, 6 ktre, adne C. 1 jaki, aden, 2 jaka, adna, 3 jacy, adni, 4 jakie, adne, 5 jakie, adne, 6 jacy, adni D. 1 czyja, niczyja, 2 czyja, niczyja, 3 czyje, niczyje, 4 czyje, niczyje, 5 czyi, niczyi, 6 czyje, niczyje w. 17 A. 1 wszystkie dzieci lubi sodycze, 2 wszystkie egzaminy s trudne, 3 wszystkie matki kochaj swoje dziecko / dzieci, 4 wszyscy studenci zdali egzamin / egzaminy, 5 wszyscy ludzie lubi je, 6 wszystkie okazje s dobre, 7 wszyscy mczyni s zadowoleni, 8 wszystkie stresy s szkodliwe, 9 wszystkie pielgniarki powinny by obowizkowe, 10 wszystkie drzewa s potrzebne B. 1 wszystkie plotki nie s prawdziwe, 2 wszystkie wiadomoci nie s pewne, 3 wszyscy politycy nie s szczerzy, 4 wszystkie zadania nie s trudne, 5 wszystkie filmy nie byy ciekawe, 6 wszystkie imprezy nie byy smutne, 7 wszyscy policjanci nie byli sabi, 8 wszystkie prababcie nie s mode, 9 wszystkie noe nie s ostre, 10 wszystkie potrawy nie s mde w. 18 A. 1 nie, nikt z dyrekcji nie przyjdzie na egzamin, 2 nie, nikt nie zrobi zakupw, 3 nie, nic nie zrobiem w tej sprawie, 4 nie, nic nie wiem na ten temat, 5 nie, nikt niczego nie zrozumia na ten temat, 5 nie, nikt nic nie zrozumia..., 6 nie, nikt nie zda egzaminu, 7 nie, nikt na mnie nie czeka, 8 nie, nic nie mam do powiedzenia, 9 nie, nikt nie zrezygnowa, 10 nie, nic mnie nie zainteresowao B. 1 nie, aden, 2 nie, adne, 3 nie, adna, 4 nie, adne, 5 nie, adne, 6 nie, aden, 7 nie, adne, 8 nie, adna, 9 nie, adna, 10 nie, aden C. 1 nie, aden, 2 nie, adna, 3 nie, adne, 4 nie, adne, 5 nie, aden, 6 nie, aden, 7 nie, aden, 8 nie, adna, 9 nie, aden, 10 nie, adne 417

w.

A. 1 jeden, 2 jedna, 3 jedno, 4 jedno, 5 jedni, 6 jedne, 7 jedno, 8 jedni, 9 jedna, 10 jedne, 11 jedno, 12 jedne, 13 jedno, 14 jedna, 15 jedne, 16 jedne, 17 jedne, 18 jedna, 19 jedni, 20 jedne B. 1 dwa, 2 dwa, 3 dwch, 4 dwaj, 5 dwie, 6 dwie, 7 dwaj, 8 dwa, 9 dwch, 10 dwie, 11 dwie, 12 dwie, 13 dwa, 14 dwie, 15 dwie, 16 dwie, 17 dwch, 18 dwie, 19 dwie, 20 dwaj, 21 dwie, 22 dwie, 23 dwa, 24 dwa, 25 dwaj C. 1 trzy, 2 trzy, 3 trzy, 4 trzej, 5 trzy, 6 trzej, 7 trzy, 8 trzy, 9 trzy, 10 trzy, 11 trzy, 12 trzech, 13 trzej, 14 trzy, 15 trzy, 16 trzy, 17 trzech, 18 trzy, 19 trzy, 20 trzy, 21 tezech, 22 trzej, 23 trzej, 24 trzej D. 1 cztery, 2 cztery, 3 cztery, 4 czterej, 5 czterej, 6 cztery, 7 cztery, 8 cztery, 9 cztery, 10 czterej, 11 czterech, 12 czterej, 13 czterech, 14 czterej, 15 cztery, 16 cztery, 17 cztery, 18 czterech, 19 czterech, 20 cztery, 21 cztery, 22 czterech, 23 czterej, 24 czterej w. 20 1 oba / obydwa, 2 obie / obydwie, 3 oba / obydwa, 4 obie / obydwie, 5 obaj / obydwaj, 6 oba / obydwa, 7 oba / obydwa, 8 oba / obydwa, 9 oba / obydwa, 10 oba / obydwa, 11 obie / obydwie, 12 oba / obydwa, 13 obaj / obydwaj, 14 obie / obydwie, 15 obie / obydwie, 16 obie / obydwie, 17 obaj / obydwaj, 18 oba / obydwa, 19 oba / obydwa, 20 obaj /obydwaj, 21 obaj / obydwaj, 22 obaj / obydwaj, 23 obie / obydwie, 24 oba / obydwa, 25 obie / obydwie, 26 oba / obydwa, 27 obaj / obydwaj, 28 obie / obydwie, 29 oba / obydwa, 30 oba / obydwa, 31 oba / obydwa, 32 obaj / obydwaj, 33 oba / obydwa, 34 obie / obydwie, 35 obie / obydwie, 36 obaj / obydwaj, 37 obie / obydwie, 38 obaj / obydwaj, 39 obie / obydwie, 40 oba / obydwa w. 21 1 picioro, 2 dziesicioro, 3 siedmioro, 4 czworo, 5 dziewicioro, 6 dwoje, 7 picioro, 8 troje, 9 dziewicioro, 10 siedmioro, 11 omioro, 12 dwoje, 13 dwoje, dwoje, 14 szecioro, 15 oboje/obydwoje, 16 oboje/obydwoje, 17 picioro, 18 troje, 19 dwoje/obydwoje, 20 czworo w. 22 A. 1 dobrzy koledzy, 2 popularni dziennikarze, 3 doskonali ekonomici, 4 pracowici geolodzy, 5 plecaki, namioty, piwory, 6 potrzebne, 7 wygodne buty, 8 konieczne, 9 due miasta, 10 malekie wsie, 11 interesujce B. 1 znane orkiestry, 2 znani artyci, 3 koncerty, 4 rni zaproszeni gocie, 5 dyplomaci, 6 przedstawiciele, 7 dziennikarze krajowi i zagraniczni, 8 wybitni solici, 9 wybitne solistki, 10 wietni, 11 suchacze w. 23 1 grb, 2 osb, 3 wd, 4 sistr, 5 ozdb, 6 jagd, 7 zapr, 8 rozmw, 9 drg, 10 szk 1 on, 2 opon, 3 zason, 4 antyfon, 5 ambon, 6 koron, 7 matron, 8 stron, 9 wron, 10 ton 1 panien, 2 wanien 1 pralek, 2 ssiadek, 3 aktorek, 4 sukienek, 5 zotwek, 6 przyjaciek, 7 walizek, 8 butelek, 9 kuzynek, 10 ksiek 1 pasiek, 2 powiek, 3 kalek, 4 bazylik, 5 kronik, 6 aptek, 7 Nauk, 8 sztuk, 9 peruk, 10 luk 1 elazek, 2 ek, 3 jabek, 4 biurek, 5 ciastek, 6 jajek, 7 biaek, 8 tek, 9 swek, 10 oczek 418

1 wysypisk, 2 palenisk, 3 siedlisk, 4 pogorzelisk, 5 boisk, 6 zjawisk, 7 owisk, 8 oysk, 9 legowisk, 10 nazwisk w. 24 A. 1 Nie kupi tego starego samochodu, 2 Nie poznaj tego czowieka, 3 Nie zmieni swojego sposobu ycia, 4 Nie zapac tego duego rachunku, 5 Nie ogldn tego ciekawego filmu, 6 On nie zda trudnego egzaminu, 7 Nie przeczytaem tego artykuu, 8 Nie lubi swojego akademika, 9 Nie masz trudnego charakteru, 10 Nie poznaem nowego kolegi, 11 Nie widzielimy tych rasowych psw, 12 Nie zrozumielimy swoich bdw, 13 Nie zatrzymali naszych dokumentw, 14 Nie przeprosili tych chopcw, 15 Nie poznalimy naszych lektorw, 16 Nie znalelimy waszych listw, 17 Nie skoczylimy tych projektw, 18 Nie poprosilimy o autograf tych poetw, 19 Nie zerwalimy z nimi wszystkich kontaktw, 20 Nie oddali wszystkich ksiek B. 1 Nie znam tego dziecka, 2 Nie lubi naszego miasta, 3 Nie czytam czsto tego czasopisma, 4 Nie zatrzymam tego sympatycznego zwierzcia, 5 Nie widzielimy tego jeziora, 6 Nie zwiedzilimy muzeum historycznego, 7 Nie rozumiem twojego postpowania, 8 Nie udowodni tego twierdzenia, 9 Nie znam tego miejsca, 10 Nie ceni twojego zdania, 11 Nie lubi grzecznych dzieci, 12 Nie rozumiemy waszych stanowisk, 13 Nie widzielimy piknych jezior, 14 Nie zamknlimy tych dzikich zwierzt, 15 Nie zwiedzilimy wszystkich planetariw, 16 Nie wymienilimy naszych okien, 17 Nie znam twoich imion, 18 Nie rozumiemy waszych pyta, 19 Nie lubi amerykaskich niada, 20 Nie lubi kwanych jabek C. 1 Nie znam tej dziewczyny, 2 Nie odwiedziem mojej przyjaciki, 3 Nie mam interesujcej pracy, 4 Nie zwiedzilimy tej cerkwi, 5 Nie lubi swojej wsi, 6 Nie przerw waszej dyskusji, 7 Chyba nie polubi tej okolicy, 8 Nie rozumiem waszej radoci, 9 Nie znamy ich odpowiedzi, 10 Nie ogldam naszej telewizji, 11 Nie czytaem nowych powieci J. Pilcha, 12 Nie znam wszystkich dzielnic, 13 Nie ogldalimy wszystkich premier, 14 Nie poprawilimy waszych prac, 15 Nie rozumiem ich krytycznych uwag, 16 Nie lubi czyta powieci kryminalnych, 17 Nie odwiedzilimy naszych koleanek, 18 Nie zwiedzimy tych miejscowoci, 19 Nie lubi ich twarzy, 20 Nie nosz czerwonych sukienek w. 25 a) 1 was, 2 mnie, 3 ci, 4 mnie, 5 was, 6 nas, 7 nas, 8 ci, 9 mnie, 10 was b) 1 ciebie, 2 mnie, 3 mnie, 4 ciebie, 5 was, 6 nas, 7 nas, 8 was, 9 mnie, 10 ciebie w. 26 a) 1 go, 2 jej, 3 ich, 4 ich, 5 ich, 6 je, 7 jej, 8 go, 9 ich, 10 ich b) 1 niego, 2 ich, 3 go, 4 ich, 5 jej, 6 niej, 7 niego, 8 nich, 9 nich, 10 niego w. 27 1 ktrych, 2 ktrego, 3 ktrej, 4 jakich, 5 jakiego, 6 jakich, 7 ktrego, 8 jakiej, 9 ktrych, 10 jakiego, 11 ktrych, 12 jakich, 13 jakiej, 14 jakich, 15 jakiego w. 28 1 adnego, 2 adnego, 3 adnej, 4 adnego, 5 adnej, 6 nikogo, 7 nic, 8 nikogo, 9 adnej, 10 adnych, 11 adnych, 12 niczego, 13 nikogo, 14 niczego, 15 niczego, 16 nikogo, 17 adne, 18 adnych, 19 adnej, 20 adnych w. 29 1 niczego, 2 niczyjego, 3 niczego, 4 niczyich, 5 niczego, 6 nikogo, 7 niczego, 8 niczego, 9 niczyich, 10 niczyjej

419

w. 30

1 tapczanu/ - a , kredensu, stou, 2 telewizora, magnetowidu, magnetofonu, 3 dywanu, chodnika, futrzaka, 4 lodwki, zlewozmywaka, pieca, 5 dugopisu, linijki, owka, 6 garnka, patelni, czajnika, 7 Janka, Zosi, Agaty, 8 garderoby, lustra, pki, 9 myda, szamponu, pasty do zbw, 10 kina, teatru, sali wystawowej, 11 noy, widelcw, yek, 12 koszul, spodni, ubra, 13 krzese, stow, ek, 14 aut, motocykli, rowerw, 15 poduszek, koder, przecierade, 16 pomidorw, ogrkw, rzodkiewek, 17 garniturw, paszczy, kostiumw, 18 dorszy, karpi, ledzi, 19 buek, rogalikw, ciastek, 20 biletw, kosmetykw, ksiek
w. 31

1 spokoju, zrozumienia, twojego dobra, 2 mioci, szacunku, spokojnego ycia, 3 sprawiedliwoci, porzdku, wysokich zarobkw, 4 brata, kolegi, ostatnich wakacji, 5 zdrowia, powodzenia, dugiego ycia, 6 opieki, uczciwoci, sprawiedliwych sdw, 7 ycia, mierci, gronych chorb, 8 siy, pienidzy, dobrej woli, 9 kultury, wychowania, dobrego smaku, 10 perswazji, negocjacji, twojego tortu, 11 czasu, zdrowia, twoich nerww, 12 komputera, kalkulatora, tej maszyny, 13 majtku, ojczyzny, swoich pogldw, 14 radia, audycji, nowych wiadomoci, 15 poyczki, pomocy, dobrych rad, 16 nagrody, goci, nowych problemw, 17 nieuctwa, niewiedzy, swojego postpowania, 18 mieszkania, korepetytora, dobrej pracy, 19 picia alkoholu, palenia papierosw, nocnych odwiedzin, 20 ludzi, kopotw, naszych ssiadek, 21 zimy, przezibienia, silnych mrozw, 22 spokoju, zadowolenia, miej atmosfery, 23 wiadomoci, postpu w nauce, prac domowych, 24 mioci, opieki, dobrych sw, 25 pienidzy, kluczy, naszych parasoli, 26 zupy, saatki, drugiego dania, 27 porzdku, dyscypliny, naszego mienia, 28 powodzenia, szczcia, dobrego samopoczucia, 29 matematyki, chemii, jzykw obcych, 30 dnia, nocy, lat
w. 32

a) 1 uczy si duo dzieci, 2 jest mao studentw, 3 ley par gazet, 4 jest mao pasaerw, 5 czeka duo pacjentw, 6 kilku kolegw sucha radia, 7 jest mao masa, 8 pracuje kilku cudzoziemcw, 9 byo niewielu klientw, 10 mieszka paru Francuzw b) 1 kilku naszych znajomych, 2 troch sera, 3 troch cukru, 4 kilo jabek, 5 duo kwiatkw, 6 troch jarzyn, 7 duo owocw, 8 duo piwa, 9 troch mleka, 10 kilka meczy
w . 33

a) 1 pienidzy, 2 uczniw, 3 jajek, 4 lat, 5 cukru, 6 kiebasy, 7 przyjaci, 8 osb, 9 ciastek, 10 r b) 1 dzieci, 2 kilometrw, 3 wicze, 4 mczyzn, 5 cudzoziemcw, 6 zmartwie, 7 energii, 8 okazji, 9 lat, 10 misa
w. 34

1 sze zeszytw, siedem ksiek, 2 dwch / dwu chopcw, 3 dwudziestu dwch / dwu uczniw, 4 piset miejsc, 5 stu studentw, 6 trzystu goci, 7 trzynastu zawodnikw, 8 czterech kolegw, 9 osiemnastu pacjentw, 10 trzech nauczycieli, 11 stu pidziesiciu bezdomnych, 12 dwch / dwu lekarzy, 13 szeciu sklepw, 14 dwadziecia blokw, 15 omiu wicze, 16 dwch / dwu egzaminw, 17 pi miesicy, 18 dziewi osb, 19 czterech tysicy, 20 siedem szk
w . 35

1 protestujcych studentw zebrao si, 2 leniwych uczniw poszo, 3 starszych kobiet stao, 4 modych ludzi poszo, 5 zaproszonych goci przyszo, 6 starszych robotnikw wykorzystao, 7 poamanych krzese stao, 8 moich koleanek uczy si, 9 no420

wych ekspedientek pracuje, 10 ronie drzew owocowych, 11 maych dzieci pojedzie, 12 nowych samochodw stao, 13 egzotycznych zwierzt byo, 14 moich koleanek zdao, 15 bogatych Polakw wyjeda, 16 znanych aktorw gra, 17 sawnych naukowcw przyjedzie, 18 wzorowych onierzy dostao, 19 bezdomnych psw chodzio, 20 moich przyjaci jest inynierami w. 36 1 trzynastego kwietnia, 2 drugiego maja, 3 dwudziestego pitego maja, 4 pierwszego padziernika, 5 siedemnastego czerwca, 6 dziesitego grudnia, 7 trzeciego wrzenia, 8 pierwszego stycznia, 9 czwartego lutego, 10 trzydziestego sierpnia w. 37 1 od smej do dwunastej, 2 od grudnia do marca, 3 od marca do czerwca, 4 od czerwca do wrzenia, 5 od wrzenia do grudnia, 6 od drugiej do czwartej, 6 od pitej do szstej, 7 od piciu do szeciu, 8 od trzech do czterech, 9 od czterech do piciu, 10 od jednej do dwch, 11 od trzystu do piciuset, 12 od omiuset do tysica, 13 od dziewitej do dziesitej, 14 od szesnastej do osiemnastej, 15 od dwudziestej drugiej do szstej, 16 od rana do wieczora, 17 od witu do nocy, 18 od poniedziaku do rody, 19 od pitku do niedzieli, 20 od stu do dwustu w. 38 a) do restauracji, z restauracji, 2 do kina, z kina, 3 do wsi, ze wsi, 4 do domu, z domu, 5 do pokoju, z pokoju, 6 do miasta, z miasta, 7 do tramwaju, z tramwaju, 8 z pocigu, do autobusu, 9 ze sklepu, do domu, 10 z przedszkola, do domu b) 1 do kolegi, od kolegi; u kolegi, od kolegi, 2 do kuzyna, od kuzyna; u kuzyna, od kuzyna, 3 do ojca, od ojca; u ojca, od ojca, 4 do dziadkw, od dziadkw; u dziadkw, od dziadkw, 5 do krewnych, od krewnych; u krewnych, od krewnych, 6 do teciw, od teciw; u teciw, od teciw, 7 do Marii, od Marii; u Marii, od Marii, 8 do nas, od nas; u nas, od nas, 9 do nich, od nich; u nich, od nich, 10 do niego, od niego; u niego, od niego w. 39 1 do, na, 2 do, po, 3 do, na, 4 do, po, 5 do, po, 6 do, na lub po, 7 do, na, 8 do, na lub po, 9 do, na lub po, 10 do, na lub po, 11 do, na lub po, 12 do, na, 13 do, po, 14 do, na lub po, 15 do, na lub po, 16 do, na lub po, 17 do, na, 18 do, na lub po, 19 do, na, 20 do, na lub po w. 40 1 do Zakopanego na narty, 2 do sklepu po proszek do prania, 3 do mamy na urodziny, 4 do klubu na dyskotek, 5 do szkoy na lekcje, 6 do Francji na Riwier, 7 do apteki po lekarstwo, 8 do akademika na kolacj, 9 do muzeum na wystaw, 10 do Warszawy na konferencj, 11 do domu towarowego po zakupy, 12 na stacj benzynow po benzyn, 13 do szpitala po wyniki bada, 14 do przychodni na gimnastyk, 15 do teatru na komedi muzyczn, 16 do Roberta na imieniny, 17 do Zbyszka po ksiki, 18 do piwnicy po konfitury, 19 do centrum na manifestacj, 20 do koleanki na kaw w. 41 1 z Krakowa do Katowic, 2 z domu do miejsca pracy, 3 z osiedla do miasta, 4 od Marysi do Marka, 5 z elektrociepowni do ciebie, 6 z boiska do szatni, 7 od Gdaska do Torunia, 8 od tego miejsca do mostu, 9 z Wawelu do Rynku, 10 ode mnie na uniwersytet, 11 od rektora do dyrektora instytutu, 12 z Bronowie do poczty, 13 z Wrocawia do Poznania, 14 od ciebie do mnie jak ode mnie do ciebie, 15 od pocztku drogi

421

do koca drogi, 16 ze szczytu do wsi, 17 od dziekana do wszystkich instytucji, 18 od ptli tramwajowej do nas, 19 od kolegw do koleanek, 20 z wojska do twojego brata w. 42 1 u lekarza na badaniach, 2 u dyrektora na na konferencji, 3 u ojca w gabinecie, 4 u krewnych na wsi, 5 u ssiada na przyjciu, 6 u przyjaciela w Katowicach, 7 u nich w szpitalu, 8 u mnie na obiedzie, 9 u rodzicw na imieninach, 10 u teciw na rocznicy lubu, I l u Kowalskich w Krynicy, 12 u rektora w biurze, 13 u nauczycielki w domu, 14 u kolegi w mieszkaniu, 15 u nas w miecie, 16 u mnie na biurku, 17 u ciebie w bloku, 18 u nich w kuchni, 19 u niej w pokoju, 20 u niego w garau w. 43 1 przy wiadkach, 2 przy stole, obok stou, 3 obok mnie, 4 przy biurku, obok biurka, 5 koo cmentarza, 6 przy ulicy, 7 przy szkole, koo szkoy, 8 przy rodzicach, niedaleko rodzicw, 9 przy niej, obok niej, 10 przy was, obok was, 11 przy dworcu, niedaleko dworca, 12 przy wejciu, niedaleko wejcia, 13 przy windzie, blisko windy, 14 przy banku, koo banku, 15 przy hotelu, koo hotelu, 16 przy lotnisku, niedaleko lotniska, 17 przy drodze, koo drogi, 18 przy domu, koo domu, 19 przy chorym ojcu, 20 niedaleko waszego domu w. 44 1 koo / okoo dwudziestego lipca, 2 koo / okoo trzech egzaminw, 3 koo / okoo poudnia, 4 koo / okoo pnocy, 5 koo / okoo pidziesiciu lat, 6 koo / okoo piciu piw dziennie, 7 koo / okoo marca, 8 koo / okoo pierwszego kadego miesica, 9 koo / okoo Nowego Roku, 10 koo / okoo wrzenia, maja, 11 koo / okoo pitnastego lutego, 12 koo / okoo soboty, 13 koo / okoo czerwca, 14 koo / okoo pitku, 15 koo / okoo dwch godzin, 16 koo / okoo dwudziestu minut, 17 koo / okoo drugiej, 18 koo / okoo dziesitego grudnia, 19 koo / okoo Boego Narodzenia, 20 koo / okoo dziewitnastej w. 45 1 do zbw, 2 do tej konfitury, 3 do kawy, 4 do sodyczy, 5 do owocw, 6 do tej koszuli, 7 do wina, koniaku, 8 do rezerwy, 9 do samotnoci, 10 do drzwi wejciowych, 11 do szczcia, 12 do cukierniczki, 13 do obiadu, 14 do wyrzucenia, 15 do pracy, 16 do tych butw, 17 do koniaku, 18 do egzaminu, 19 do zabawy, 20 do publicznej wiadomoci w. 46 1 deski do prasowania, 2 pasty do podogi, 3 lakieru do wosw, 4 lakieru do paznokci, 5 szczotki do wosw, 6 pynu do pukania bielizny, 7 pynu do wywabiania plam, 8 pynu do kpieli, 9 kremu do golenia, 10 proszku do pieczenia, 11 pasty do zbw, 12 proszku do prania, 13 maszynki do golenia, 14 dziadka do orzechw, 15 ekspresu do kawy, 16 deski do krojenia misa, 17 maszynki do mielenia misa, 18 pynu do mycia okien, 19 pasty do butw, 20 kluczy do mieszkania w. 48 a) 1 swoich dzieci, 2 swoich przyjaci, 3 przyszych lektorw, 4 tych ludzi, 5 naszych trudnoci, 6 bezdomnych zwierzt, 7 caej rodziny, 8 waszej wygody, 9 tych studentw, 10 twoich ssiadw, 11 modziey, 12 rodzicw, 13 sdziw, 14 jego babci, 15 mnie b) 1 tej dziewczyny, 2 naszych dzieci, 3 tych turystw, 4 moich podwadnych, 5 swoich uczniw, 6 rodowiska, 7 swoich bliskich, 8 otoczenia, 9 zwierzt, 10 obcego 422

c) 1 lepszej gotowoci bojowej, 2 witego spokoju, 3 swojej wygody, 4 przyszych pokole, 5 lepszego samopoczucia, 6 pienidzy, 7 kariery, 8 dobrej kondycji, 9 zapania oddechu, 10 dobra rodziny w. 49 1 dla niego, 2 dla rodzicw, 3 dla dobra rodziny, 4 dla ludzi, 5 dla niepalcych, 6 dla przyjemnoci, 7 dla oka, 8 dla sdu, 9 dla niej, 10 dla niepenosprawnych, 11 dla administracji, 12 dla dzieci, 13 dla witego spokoju, 14 dla studentw, 15 dla nas, 16 dla kadego, 17 dla nikogo, 18 dla kogo, 19 dla niedowiadczonych kierowcw, 20 dla pracownikw w. 50 1 bez wad, 2 bez smaku, 3 bez poczucia humoru, 4 bez egzaminu wstpnego, 5 bez pienidzy, 6 bez pracy, 7 bez jedzenia, bez picia, 8 bez papierosw, 9 bez mioci, 10 bez mojej wiedzy, 11 bez zapau, 12 bez deseru, 13 bez pomocy, 14 bez telewizji, 15 bez problemu, 16 bez mojej rodziny, 17 bez powietrza, 18 bez wiary w siebie, 19 bez systematycznej pracy, 20 bez zaangaowania w. 51 1 bez mwienia, 2 bez przeczytania, 3 bez ogldania, 4 bez czekania, 5 bez rozumienia, 6 bez uczenia si, 7 bez ogldania si, 8 bez wyjazdu, 9 bez spania, 10 bez pytania w. 52 1 bez ladu, 2 bez adu i skadu, 3 bez wyjtku, 4 bez wyjcia, 5 bez skutku, 6 bez namysu, 7 bez celu, 8 bez precedensu, 9 bez koca, 10 bez gowy, 11 bez zarzutu, 12 bez reszty, 13 bez ogrdek, 14 bez ustanku, 15 bez echa w. 53 1 ciebie, 2 naszych przyjaci, 3 tej dziewczyny, 4 duej szafy, 5 nowych dzielnic, 6 mojego kolegi, 7 misa baraniego, 8 ciastek, 9 mnie, 10 telegramu, 11 paacu, 12 mojej ony, 13 parasola, 14 zotego acuszka, 15 stypendium, 16 jednej kromki chleba, 17 torby podrnej, 18 karetki pogotowia, 19 niego, 20 tych ludzi w. 54 1 wykadu, 2 naszego pobytu, 3 gwatownej burzy, 4 wakacji, 5 przerwy niadaniowej, 6 snu, 7 operacji, 8 koncertu, 9 urlopu, 10 naszej nieobecnoci, 11 przyjcia, 12 jazdy, 13 treningu, 14 zaj, 15 meczu, 16 rozmw, 17 kolacji, 18 ferii zimowych, 19 spektaklu, 20 caej mszy w. 55 1 wiata, 2 podziwu, 3 tego, 4 spokoju, 5 wrae, 6 swoich plusw i minusw, 7 niebezpieczestw, 8 zachodu, 9 sukcesu, 10 swojego powodzenia w. 56 a) 1 skazanych, 2 naszego dyrektora, 3 Wojtka, 4 mnie, 5 nas wszystkich, 6 nich, 7 kadego, 8 was, 9 naszego syna, 10 wikszoci ludzi, 11 moich rodzicw, 12 tego aktora, 13 wszystkich studentw, 14 naszej grupy, 15 naszego kraju, 16 tej pory roku, 17 tych modych ludzi, 18 rzdu, 19 tej modziey, 20 tego niemowlcia b) 1 swoich wychowankw, 2 biednych ludzi, 3 swoich blinich, 4 teciw, 5 swoich on, 6 swoich podwadnych, 7 wszystkich klientw, 8 tych maluchw, 9 naszych krewnych, 10 osb niepunktualnych, 11 tych zwierzt, 12 moich wspmieszkacw, 13 swoich wsppracownikw, 14 ich problemw, 15 waszych wnukw, 16 ucz423

niw, 17 cudzych problemw, 18 modych onierzy, 19 modziey, 20 naszych inicjatyw w. 57 a) 1 przewidzenia, 2 pracy, 3 rozwizania, 4 zaprojektowania, 5 gniewu, 6 bjki, 7 kontroli biletw, 8 najwikszych powice, 9 napisania opinii, 10 nich b) 1 kradziey, 2 wydawania pochopnych sdw, 3 pogody, 4 wszelkich przesdw, 5 ostatniego deszczu, (ostatnim deszczu), 6 tego nieustajcego haasu, 7 wszelkiej cywilizacji, 8 podobnych im zaj, 9 caego mieszkania, 10 cigego gadania c) 1 godu i choroby, 2 poczucia humoru, 3 ostatniej wycieczki, 4 naszych dzieci, 5 strachu, 6 przejedzenia, 7 zoci, 8 wstydu, 9 przyjazdu chopaka, 10 nadmiaru wrae w. 58 1 Magosi, 2 Adama, 3 ojca, 4 studentw, 5 siostry, 6 kolegi, 7 harcerzy, 8 profesora, 9 Nowakw, 10 doktora Orskiego, 11 naszego nauczyciela, 12 krlw polskich, 13 mojej dziewczyny, 14 tych pa, 15 tamtych dzieci, 16 znajomej koleanki, 17 Adasia Kowalskiego, 18 mojego brata, 19 moich kolegw, 20 twojego wspmieszkaca w. 59 a) 1 porcz schodw, 2 oparcie krzesa, 3 mankiety koszuli, 4 brzeg rzeki, 5 rama obrazu, 6 ekran telewizora, 7 koo samochodu, 8 oprawa oczu, 9 upina orzecha, 10 modem komputera b) 1 dno garnka, 2 rg uicy, 3 zapach kwiatw, 4 licie drzew, 5 kolce ry, 6 rodek pokoju, 7 ucha torby, 8 wzr materiau, 9 ziarnko piasku, 10 rondo kapelusza w. 60 1 ycia, 2 zbrodni, 3 radoci, 4 zazdroci, 5 rozwodu, 6 towaru, 7 jzyka polskiego, 8 tego sowa, 9 wiecy, 10 czowieka w. 61 1 z weny, 2 z baweny, 3 z jedwabiu, 4 ze skiy, 5 z pomidorw, 6 z jabek, 7 z chrzanu, 8 z kokosu, 9 z yta, 10 z owocw, l i z truskawek, 12 z drobiu, 13 z cielcia, 14 z jarzyn, 15 ze sonecznika, 16 z gryki, 17 z ziemniakw, 18 ze rda, 19 ze zboa, 20 z drewna w. 62 1 papierosw, zapaek, kawy, 2 zapaek, ciastek, 3 mleka, papierosw, papieru, 4 demu, miodu, saatki, 5 ziemniakw, cementu, piasku, 6 mleka, oleju, alkoholu, 7 kawy, herbaty, mleka, 8 zupy, ryu, makaronu, 9 jajek, guzikw, sadzonek, 10 piwa, soku, wdki, 11 wody mineralnej, coca-coli, toniku, 12 piwa, kapusty, ledzi, 13 wody, piasku, cementu, 14 sardynek, piwa, pepsi-coli, 15 pasty do zbw, maci, kremu, 16 pietruszki, szczypiorku, rzodkiewki, 17 mki, cukru, soli, 18 wina, likieru, koniaku, 19 wgla, koksu, wiru, 20 kartofli, bigosu, bulionu w. 63 a) 1 gra aktorw, 2 piew ptakw, 3 wyjazd goci, 4 przejazd pocigu, 5 miech dzieci, 6 protest robotnikw, 7 zakaz policji, 8 powrt zdrowia, 9 studia kolegi, 10 gwizd chopca b) 1 utwr Mozarta, 2 powie Prusa, 3 film Wajdy, 4 polonez Chopina, 5 plan Marshalla, 6 Uniwersytet Karola IV, 7filozofia Platona, 8 mki Tantala, 9 pita Achillesa, 10 plan Balcerowicza 424

w. 64

1 jedzenia sodyczy, 2 palenie papierosw, 3 suchanie radia, 4 mycie auta, 5 pisanie referatu, 6 ogldanie telewizji, 7 dotknicie towaru, 8 zaatwianie sprawy, 9 przerwanie dyskusji, 10 zdjcie z afisza, 11 rozpoczcie inwestycji, 12 przyjcie goci, 13 zbudowanie domu, 14 zachowanie milczenia, 15 wychowywanie dzieci, 16 zatarcie ladw, 17 utarcie jabek, 18 zniesienie ca, 19 wzicie odwetu, 20 zawiezienie bagau w. 65 1 nowej restauracji, 2 rozkadu jazdy, 3 wykadu inauguracyjnego, 4 tylu goci, 5 starych metod, 6 opat celnych, 7 dobrej herbaty, 8 linii telefonicznej, 9 znanych przestpcw, 10 maego chopca, 11 naszego mieszkania, 12 caego materiau, 13 naszych dzieci, 14 danego sowa, 15 starych okien, 16 twojego rkopisu, 17 smacznych ciast, 18 codziennych zakupw, 19 nowego mieszkania, 20 naszego trawnika w. 66 1 po wyjedzie Janka, 2 po ogldniciu meczu, 3 po napisaniu pracy, 4 po wyjciu z domu, 5 po zejciu na d, 6 po zamkniciu wszystkich okien i drzwi, 7 po przywitaniu ich na dworcu, 8 po zakwitniciu drzew owocowych, 9 po wyniesieniu mebli, 10 po zasoniciu okien, 11 po wyjedzie na wakacje, 12 po zrozumieniu swojego bdu, 13 po przeyciu cikiej choroby, 14 po wzejciu soca, 15 po przejciu kilku kilometrw, 16 po zrobieniu korekty, 17 po nadejciu pocigu, 18 po przebraniu si, 19 po spdzeniu wakacji, 20 po zoeniu dokumentw w. 67 1 bez posodzenia, 2 bez wytumaczenia, 3 bez zapaty (zapacenia), 4 bez zmuszenia, 5 bez opowiedzenia, 6 bez upomnienia, 7 bez zaycia, 8 bez zapalenia, 9 bez uspokojenia, 10 bez posolenia, 11 bez poproszenia, 12 bez jedzenia, 13 bez zrozumienia, 14 bez umycia, 15 bez okazania, 16 bez sprowokowania, 17 bez poegnania, 18 bez pozwolenia, 19 bez przygotowania, 20 bez podania w. 68 1 sabego zdrowia, 2 wiatowej sawy, 3 lekkich obyczajw, 4 duego formatu, 5 wielkiej wagi, 6 starej daty, 7 jednego sezonu, 8 gobiego serca, 9 nieustraszonej odwagi, 10 wiatowej sawy w. 69 Tekst 1 1 Akademii Grniczo-Hutniczej, 2 akademika Uniwersytetu Jagielloskiego, 3 miasteczka, 4 ulicy Piastowskiej, 5 dziesi minut, 6 drugiej strony, 7 kilku autobusw, 8 skrzyowania ulicy Piastowskiej, 9 Armii Krajowej, 10 Nawojki, 11 tego przystanku, 12 pi minut, 13 akademika Tekst 2 1 maej wsi, 2 Zakopanego, 3 lska, 4 swoich starszych rodzicw, 5 rodzestwa, 6 skarpetek, paska, butw, 7 ksiek, zeszytw, notatek, 8 pasty do zbw, swojego rcznika, 9 grzebienia, 10 swoich rzeczy, 11 szafy, 12 stolika nocnego w. 70 1 niepamitnych czasw, 2 postnych da, 3 mki, 4 kaszy, 5 wieych i suszonych grzybw, 6 owocw, warzyw, miodu i orzechw, 7 misa, 8 zwierzt domowych, 9 czasw przedchrzecijaskich, 10 penego czci stosunku ludzi, 11 poywienia, 12 lku, 13 symbolicznych potraw, 14 klski godu, 15 podw: pl, lasw, sadw, rzek i staww, 16 domu, 17 potraw, 18 produktw, 19 da, 20 godu, 21 potraw wigilijnych, 22 koca, 23 potraw

w. 1

1 niego, 2 naszych, 3 nich, 4 nich, 5 jego, 6 nich, 7 mnie, 8 niej, 9 tego, 10 ich, 11 jej, 12 kadego, 13 adnego, 14 tego, 15 niego w. 72 Tekst 1 1 tysic dziewiset siedemdziesitego, 2 dwudziestego, 3 piciu, 4 siedemdziesitego pitego, 5 osiemdziesitego, 6 dwudziestego pitego, 7 osiemdziesitego pierwszego, 8 pierwszego, 9 pitej, 10 trjki, 11 dwch / dwu, 12 jednego Tekst 2 1 stu, 2 trzydziestu piciu, 3 pitnastu, 4 dziesiciu, 5 dziewiciu, 6 omiu, 7 siedmiu, 8 szeciu, 9 piciu, 10 czterech, 11 trzech, 12 dwch/dwu, 13 jednego w. 73 1 z, 2 dookoa, 3 od, 4 do, 5 w czasie, 6 mimo, 7 do, 8 do, 9 w cigu, 10 wrd, 11 oprcz, 12 obok, 13 do, 14 z powodu, 15 w kierunku, 16 wewntrz, 17 z okazji, 18 do, 19 do, 20 w cigu, 21 blisko, 22 z, 23 do, 24 do, 25 w czasie, 26 oprcz, 27 od, 28 do w. 74 a) 1 profesorowi, 2 pacjentowi, 3 studentowi, 4 gociowi, 5 zeszytowi, 6 komputerowi, 7 nauczycielowi, 8 Londynowi, 9 lekarzowi, 10 palaczowi b) 1 zamkowi, 2 pitkowi, 3 Wadkowi, 4 wujkowi, 5 pieskowi, 6 rysunkowi, 7 Turkowi, 8 porankowi, 9 odcinkowi, 10 garnkowi, 11 modziecowi, 12 cudzoziemcowi, 13 siostrzecowi, 14 zapalecowi, 15 wybracowi, 16 racowi, 17 poudniowcowi, 18 gocowi, 19 Ukraicowi, 20 pomylecowi, 21 starcowi, 22 wzorcowi, 23 dworcowi, 24 mdrcowi, 25 uczniowi, 26 winiowi, 27 ogniowi, 28 pniowi, 29 styczniowi, 30 sierpniowi, 31 wrzeniowi, 32 kwietniowi, 33 grudniowi, 34 przechodniowi, 35 ministrowi, 36 arbitrowi, 37 plastrowi, 38 Holendrowi, 39 kufrowi, 40 Aleksandrowi, 41 magistrowi, 42 majstrowi, 43 pudrowi, 44 posowi, 45 kubowi, 46 wyowi, 47 szczygowi, 48 Pawowi, 49 wzowi, 50 karowi, 51 orowi c) 1 Krakowowi, 2 narodowi, 3 dowodowi, 4 kocioowi, 5 wzorowi, 6 stoowi, 7 strojowi, 8 progowi, 9 wrogowi d) 1 mowi, 2 bdowi, 3 dbowi, 4 wzgldowi, 5 urzdowi, 6 wowi, 7 zbowi, 8 gobiowi, 10 jastrzbiowi B. a) 1 panu, 2 bratu, 3 chopu, 4 wiatu b) 1 ojcu, 2 chopcu, 3 diabu, 4 lwu, 5 psu c) 1 osu, d) 1 Bogu, e) 1 ksidzu w. 76 a) 1 chorobie, 2 Europie, 3 wodzie, 4 wyspie, 5 strefie, 6 rozmowie, 7 stronie, 8 prawdzie, 9 mecie, 10 klasie, 11 kozie, 12 skazie, 13 pacie, 14 licie, 15 gadzie, 16 gwiedzie, 17 poecie, 18 mczynie, 19 maszynicie, 20 egoicie, 21 fetyszycie, 22 programicie, 23 porze, 24 skrze, 25 siostrze, 26 cenzurze, 27 jodle, 28 szkole, 29 pszczole, 30 fabule, 31 odwadze, 32 ksidze, 33 Kindze, 34 drodze, 35 kropce, 36 czapce, 37 Dunce, 38 lekarce, 39 blasze, 40 uciesze, 41 musze, 42 pysze, 43 koledze, 44 wczdze, 45 monarsze, 46 kalece, 47 gadule B. 1 ani, 2 Kasi, 3 szatni, 4 skrobi, 5 koci, 6 mioci, 7 wizi, 8 powieci, 9 Danii, 10 filozofii, 11 Anglii, 12 chemii, 13 mii, 14 ostoi, 15 Zawoi, 16 zgrai, 17 sesji, 18 426

dekoracji, 19 okazji, 20 kolacji, 21 pani, 22 gospodyni, 23 sprzedawczyni, 24 Korei, 25 idei, 26 Salomei C. 1 ulicy, 2 wiedzy, 3 duszy, 4 puszczy, 5 myszy, 6 rzeczy, 7 podry, 8 twarzy, 9 wychowawcy, 10 znawcy, 11 sprzedawcy, 12 Zawiszy, 13 Orszy, 14 doy

w. 77 liczba pojedyncza
1 bratu, 2 Markowi, 3 ssiadowi, 4 wspmieszkacowi, 5 ojcu, 6 swojemu synowi, 7 naszemu ksidzu, 8 twojemu Adamowi, 9 temu kotu, 10 naszemu profesorowi, 11 temu mczynie, 12 znajomemu poecie, 13 temu kierowcy, 14 takiemu egoicie, 15 temu / tej gadule, 16 temu / tej sierocie, 17 temu finansicie, 18 temu licealicie, 19 mojemu koledze, 20 temu wczdze 1 dziecku, 2 zwierzciu, 3 zdrowiu, 4 niemowlciu, 5 gbokiemu brzmieniu, 6 temu morzu, 7 takiemu pytaniu, 8 danemu sowu, 9 swojemu sumieniu, 10 swojemu audytorium 1 mamie, 2 ciotce, 3 Magdzie, 4 Jadzi, 5 prchnicy, 6 tej niewiecie,7 jej jedzie, 8 Marysi Kowalskiej, 9 tej decyzji, 10 swojej pysze, 11 naszej koleance, 12 tej pani, 13 Irlandii Pnocnej, 14 naszej Wile, 15 takiej suszy, 16 naszej pociesze, 17 tej spadajcej gwiedzie, 18 naszej Barbarze, 19 trwaej przyjani, 20 polskiej policji

liczba mnoga
1 naszym nauczycielom, 2 tym starszym panom, 3 naszym gociom, 4 prostym ludziom, 5 dugim spacerom, 6 wszystkim posom, 7 wszystkim nielegalnym emigrantom, 8 ostatnim klientom, 9 twoim rodzicom, 10 wszystkim pacjentom 1 wszystkim zebraniom, 2 naszym dzieciom, 3 wasnym oczom, 4 swoim przeczuciom, 5 tym jeziorom, 6 tym zarzdzeniom, 7 wszystkim tym przestpstwom, 8 policyjnym rysopisom, 9 tym przedsiwziciom, 10 tym zwierztom 1 tym dziewczynom, 2 naszym matkom, 3 tym paniom, 4 swoim siostrom, 5 swoim wychowawczyniom, 6 starym kociom, 7 tym gospodyniom, 8 naszym nauczycielkom, 9 moim ssiadkom, 10 wszystkim plotkom

w. 78
1 mojej teciowej, 2 tej nauczycielce, 3 jego wypowiedzi, 4 dwom panom, 5 mojej babci, 6 starszym ludziom, 7 tej grze, 8 dobrossiedzkim stosunkom, 9 klsce powodzi, 10 moim przyjacioom, 11 mojemu dyrektorowi, 12 Tomkowi Piotrowskiemu, 13 grupie trzeciej, 14 tej decyzji, 15 moim znajomym, 16 twojemu profesorowi, 17 swojemu szefowi, 18 delegacji rzdowej, 19 obowizkom rodzinnym, 20 temu pastwu

w. 79
1 onie, jej, 2 uczniom, im, 3 zwycizcom, im, 4 dzieciom, im, 5 kuzynkom, im, 6 teciowej, jej, 7 synowi, mu, 8 koledze, mu, 9 psu, mu, 10 dziadkom, im

w. 80
1 niczemu, 2 komukolwiek, 3 ktremukolwiek, 4 jakimkolwiek, 5 ktrejkolwiek, 6 ktrymkolwiek, 7 jakimkolwiek, 8 komu, 9 niczemu, 10 jakiemu, 11 ktremu, 12 nikomu, 13 jakim, 14 ktremukolwiek, 15 nikomu, 16 ktremukolwiek, 17 ktrejkolwiek, 18 ktrejkolwiek, 19 ktrejkolwiek, 20 komukolwiek

w. 81
1 Nie, nigdy nie zaufaem adnemu koledze, 2 Nie, adnemu dziecku nigdy niczego nie brakowao, 3 Nie, adnej dziewczynie na mnie nie zaley, 4 Nie, niczemu si ju nie dziwi, 5 Nie, przeciwko nikomu nie postawiono adnych zarzutw, 6 Nie, nie

427

powiedziaem nikomu o naszej tajemnicy, 7 Nie, nie podaymy adnemu pacjentowi tego lekarstwa, 8 Nie, nigdy nikomu nie zaszkodzio troch pokory, 9 Nie, nikomu nie wspominaem o naszym spotkaniu, 10 Nie, niczemu nie uwierzyem, co on powiedzia, 11 Nie, nikomu nigdy nie dokuczaem, 12 Nie, oni nigdy nie podporzdkowali si nikomu, 13 Nie, nie gosowaem przeciwko adnemu z kandydatw, 14 Nie, dziki nikomu nie dostaem tej pracy, 15 Nie, nigdy nikomu nie towarzyszyem przy operacji, 16 Nie, nigdy nie ubliyem adnemu zwierzciu, 17 Nie, nigdy nie przewodniczyem adnemu posiedzeniu, 18 Nie, nigdy nie wybaczylimy adnym wrogom, 19 Nie, nie wypada adnej dziewczynie tak postpowa, 20 Nie nigdy nie bylimy nikomu za co zobowizani w. 82 1 dwom, 2 trzem, 3 jednemu, 4 piciuset, 5 jednej, 6 dwunastu, 7 dwudziestu, 8 dwom, 9 pidziesiciu, 10 stu, 11 dwustu, 12 dwudziestu, 13 czterem, 14 piciu, 15 trzem, 16 trzydziestu piciu, 17 szesnastu, 18 siedmiu, 19 dziesiciu tysicom, 20 dziewiciu w. 83 1 mi, zdecydowa si, 2 jej, spotka, 3 wam, si mia, 4 im, odrobi, 5 nam, spa, 6 im, zwrci, 7 mu, uczy si, 8 im, zaprosi, 9 mi, rozmawia, 10 nam, sucha w. 84 1 mi, 2 mu, 3 wam, 4 mu, 5 im, 6 mu, 7 wam, 8 mu, 9 im, 10 nam, 11 mi, 12 nam, 13 im, 14 im, 15 mu w. 85 1 koledze, 2 rodzicom, 3 dziecku, 4 ci, 5 mu, 6 kademu modemu czowiekowi, 7 mojej mamie, 8 temu mieszkaniu, 9 Magosi, 10 naszym ssiadom, 11 naszemu chopcu, 12 mojemu przyjacielowi, 13 wam, 14 Jankowi, 15 wszystkim w. 86 1 swojej rodzinie, 2 swojej matce, 3 twojej pomocy, 4 wszystkim, 5 opinii spoecznej, 6 piciu, 7 domowi, 8 gorszemu, 9 narkomanii, 10 waszych rodzicw, 11 kocu wiata, 12 dorosym, 13 twojemu szefowi, 14 temu, 15 reformie owiaty, 16 systematycznej pracy, 17 swojej woli, 18 dobrej pogodzie, 19 temu wyborowi, 20 wszystkim i wszystkiemu w. 87 1 paszcz przeciw deszczowi, 2 syrop przeciw kaszlowi, 3 przeciw molom, 4 przeciwko paradentozie, 5 rodek przeciw rdzy, 6 tabletki przeciw blowi, 7 wiata przeciw mgle, 8 kremu przeciw zmarszczkom, 9 okulary przeciw socu, 10 lekarstwo przeciw nadcinieniu w. 88 1 cudzoziemcom, 2 oskaronemu, 3 rodowisku naturalnemu, 4 tym biednym ludziom, 5 takiemu sposobowi postpowania, 6 jej bliski, 7 temu typowi poczyna, 8 kademu Polakowi, 9 wszystkim Azjatom, 10 studenckim inicjatywom w. 89 1 sejmowi, 2 wszystkiemu, 3 wszelkim zmianom, 4 wszystkim Polakom, 5 naszym ssiadom, 6 Wisawie Szymborskiej, 7 drugiemu, 8 wam, 9 najbliszym przyjacioom, 10 zasadom 428

w.

Tekst 1 1 tym ludziom, 2 nam, 3 swoim starszym osobom, 4 obcym wolontariuszom. 5 im, 6 temu, 7 nam, 8 kademu potrzebujcemu, 9 naszej pomocy, 10 ewentualnym konfliktom, 11 naszej wrodzonej chci Tekst 2 1 kademu modemu czowiekowi, 2 Jankowi, 3 Antoniemu, 4 Jerzemu, 5 Jzkowi, 6 Michaowi, 7 Krystynie, 8 Wandzie, 9 Ry, 10 Marii, 11 Kindze, 12 Adamowi, 13 Ewie Tekst 3 1 kadej akcji, 2 duym tragediom yciowym, 3 ludziom dotknitym, 4 kademu przedsiwziciu, 5 blinim, 6 wszystkim jej inicjatywom, 7 potrzebujcym, 8 ofiarom, 9 poszkodowanym, 10 potrzebujcym, 11 inwalidom wojennym
w. 91 1 jej, 2 mi, 3 jemu, 4 niej, < mu, 6 jemu, 7 jemu, 8 naszym, 9 nim, 10 im 5 w. 92

1 wbrew, 2 ku, 3 wbrew, 4 na przekr, 5 wbrew, 6 ku, 7 przeciwko


w. 93

1 jednemu, 2 dwom / dwojgu, 3 trzem / trojgu, 4 czterem / czworgu, 5 piciu / piciorgu, 6 dwunastu, 7 dwudziestu siedmiu, 8 trzydziestu
w. 94 rodzaj mski

1 domy, 2 obrazy, 3 dachy, 4 zeszyty, 5 sklepy, 6 chleby, 7 dugopisy, 8 telefony, 9 komputery, 10 programy 1 kroki, 2 parki, 3 lizaki, 4 plecaki, 5 posgi, 6 wodocigi, 7 pocigi, 8 przetargi, 9 pociski, 10 zabiegi 1 kosze, 2 porcze, 3 mecze, 4 tysice, 5 otarze, 6 formularze, 7 warkocze, 8 krzye, 9 wiersze, 10 wye 1 wujkw, 2 ssiadw, 3 pacjentw, 4 dyrektorw, 5 profesorw, 6 Francuzw, 7 kuzynw, 8 policjantw, 9 kolegw, 10 dowdcw 1 swoich nauczycieli, 2 tych onierzy, 3 tych zodziei, 4 tych goci, 5 tych leniw / leni, 6 listonoszw / listonoszy, 7 gospodarzy, 8 lekarzy, 9 tych faryzeuszw / faryzeuszy, 10 strw 1 te psy, 2 te koty, 3 te lwy, 4 te krety, 5 te szczury 1 pstrgi, 2 te ptaki, 3 te wilki, 4 raki, 5 te robaki 1 te konie, 2 te karpie, 3 te we, 4 te zajce, 5 te pudle, 6 te misie, 7 te we, 8 wie, 9 gobie, 10 osie
rodzaj nijaki

1 czasopisma, 2 opowiadania, 3 te zadania, 4 rozczarowania, 5 dania, 6 boiska, 7 dowiadczenia, 8 widowiska, 9 wita, 10 speni si marzenia
rodzaj eski

1 swoje koleanki, 2 firmy kosmetyczne, 3 stare bajki, 4 wielkie niespodzianki, 5 wielkie zmiany, 6 twoje decyzje, 7 twoje siostry, 8 nasze rodziny, 9 te prace, 10 nowe restauracje 1 powieci kryminalne, 2 niejedne mioci, 3 te wsie, 4 te klacze, 5 te wizi, 6 te moce, 7 te myszy, 8 te odzie, 9 te pieni, 10 te myli 429

w.

1 samochd, samochody, 2 plecak, plecaki, 3 wspmieszkaca, wspmieszkacw, 4 brata, braci, 5 przyjaciela, przyjaci, 6 psa, psy, 7 poet, poetw, 8 kierowc, kierowcw, 9 gocia, goci, 10 reporta, reportae, 11 przepis, przepisy, 12 tygodnik, tygodniki, 13 worek, worki, 14 Holendra, Holendrw, 15 osa, osy, 16 harcerza, harcerzy, 17 ucznia, uczniw, 18 posa, posw, 19 karla, karw, 20 czowieka, ludzi w. 96 1 gazet, gazety, 2 tygodnik, tygodniki, 3 magazyn, magazyny, 4 notatk, notatki, 5 ulotk, ulotki, 6 artyku, artykuy, 7 komunikat, komunikaty, 8 afisz, afisze, 9 instrukcj, instrukcje, 10 przepis, przepisy, 11 recept, recepty, 12 zadanie, zadania, 13 opowiadanie, opowiadania, 14 powie, powieci, 15 nowel, nowele, 16 dramat, dramaty, 17 romans, romanse, 18 histori, historie, 19 list, listy, 20 reporta, reportae w. 97 1 barszcz czerwony, barszcz ukraiski, 2 bulion, zup ogrkow, 3 krupnik, zup grzybow, 4 chodnik, zup jarzynow, 5 urek, zup kalafiorow 1 kotlet schabowy, sznycel wiedeski, 2 kotlet panierowany, piecze woow, 3 eskaopki cielce, gulasz wieprzowy, 4 gulasz woowy, wtrbki cielce, 5 filet z dorsza, ryb po ydowsku 1 herbat, kaw, 2 piwo, wod mineraln, 3 wdk, wino, 4 czekolad, kakao, 5 sok pomaraczowy, kompot w. 98 1 pisze list, ksik, zadanie / listy, ksiki, zadania, 2 maluje obraz, krajobraz, mieszkanie / obrazy, krajobrazy, mieszkania, 3 buduje dom, fabryk lotnisko / domy fabryki, lotniska, 4 podlewa papro, kaktus, bluszcz / paprocie, kaktusy, bluszcze, 5 kupuj motek, opat, drabin / motki, opaty, drabiny, 6 pali papierosa, cygaro, fajk / papierosy, cygara, 7 gotuje zup, ry, makaron / zupy, 8 je ledzia, dorsza, pstrga / ledzie, dorsze, pstrgi, 9 myje okno, podog, samochd / okna, podogi, samochody, 10 szyje koszul, spodnie, bluzk / koszule, spodnie, bluzki, 11 odwiedzaj ssiada, koleg, przyjaciela / ssiadw, kolegw, przyjaci, 12 zdejmuje paszcz, kurtk, buty, 13 wyjania matematyk, fizyk, chemi, 14 wygasza wykad, przemwienie, mow / wykady, przemwienia, mowy, 15 zdaje egzamin, kolokwium, matur / egzaminy, kolokwia, 16 przeprasza mam, tat, siostr / siostry, 17 naprawia pralk, lodwk, odkurzacz / pralki, lodwki, odkurzacze, 18 zatrzymuje takswk, autobus, motocykl/takswki, autobusy, motocykle, 19 reprezentuje zwizek, partie, samorzd / zwizki, partie, samorzdy, 20 wysya paczk, telegram, pienidze/paczki, telegramy, 21 oszukuje matk, ojca, koleank/koleanki, 22 stuka talerz, misk, szklank / talerze, miski, szklanki, 23 sadz pomidory, saat, ziemniaki, 24 siej marchew, kwiaty, traw, 25 kopi rw, dziur, d /rowy, dziury, doy, 26 zwiedzaj koci, zamek, synagog / kocioy, zamki, synagogi, 27 przeprasza pani doktor, pana profesora, pani magister / panw profesorw, 28 wyjania nieporozumienie, spr, spraw / nieporozumienia, spory, sprawy, 29 przewiduje upa, burz, huragan / upay, burze, huragany, 30 ostrzega przestpc, zodzieja, winia / przestpcw, zodziei, winiw w. 99 1 adnego psa, nowe mieszkanie, now wersalk / co?, 2 tego czowieka / kogo, to miejsce / co?, t dziewczyn / kogo?, 3 swoich rodzicw, mae dzieci / kogo?, pikne widoki / co?, 4 teatr dramatyczny, swoj prac / co?, swoje koleanki / kogo?, 5 war430

szawskich aktorw, tych akrobatw / kogo?, te widoki / co?, 6 swoj sekretark, wszystkich pracownikw, przedstawicieli zwizkw / kogo?, 7 mojego wspmieszkaca, mojego brata, mojego psa / kogo?, 8 wysokie stypendium, nagrod zespoow, specjalne wyrnienie / co?, 9 najmilsz studentk, najlepszych kandydatw / kogo?, tematy konkursu / co?, 10 swoje dzieci, maego wnuka, wszystkich krewnych / kogo? w. 100 1 zup pomidorow, 2 Marka Piotrowskiego, 3 te buty, 4 t nowel, 5 pikn will, 6 swoje auto, 7 t wystaw, 8 te egzaminy, 9 ten kurs, 10 tego rywala, 11 t diet odchudzajc, 12 rodzin swoich ssiadw, 13 twoich znajomych, 14 te dzieci, 15 ten sweter, 16 te zadania, 17 te dokumenty, 18 nasze paszcze, 19 now teori, 20 ten koktajl w. 101 1 pana Jaworskiego, pani Jaworsk, 2 pana Nowaka, pani Nowakow, 3 pana Pka, pani Pkalow, 4 pana Janika, pani Janikow, 5 pana mud, pani mudow // mudzin, 6 pana Badur, pani Badurow, 7 pana Kociuszk, pani Kociuszkow, 8 pana Wolnego, pani Wolny // Woln, 9 pana Rysia, pani Rysiow, 10 pana Stpnia, pani Stpie // Stpniow w. 102 A. 1 j, 2 ich, 3 je, 4 je, 5 go, 6 ich, 7 go, 8 j, 9 je, 10 j B. 1 was, 2 ci, 3 nas, 4 was, 5 ci, 6 nas, 7 nas, 8 was, 9 ci, 10 nas w. 103 A. 1 was, nas, 2 mnie, j, 3 nas, jego, 4 ich, nas, 5 j, jego, 6 ich, nas, 7 jego, mnie, 8 j, mnie, 9 ciebie, mnie, 10 ich, nas B. 1 ich, ich, jego, 2 mnie, ciebie, jej, 3 j, j, jego, 4 nas, was, ich, 5 mnie, ciebie, jego, 6 ich, ich, was, 7 nas, was, ich, 8 j, j, jego, 9 ich, jego, jej, 10 nas, was, ich w. 104 1 twojego, 2 swojego, 3 jej, 4 twoich, 5 go, 6 jej, 7 swoj, 8 wasze, 9 naszego, 10 swoich, 11 nasze, 12 jego, 13 ich, 14 twoich, 15 moj, 16 wasz, 17 ich, 18 wasz, 19 nasze, 20 jej w. 105 1 tych / tamtych, 2 tych / tamtych, 3 tego / tamtego, 4 te / tamte, 5 tych / tamtych, 6 te / tamte, 7 t / tamt, 8 t / tamt, 9 to / tamto, 10 te / tamte, 11 ten / tamten, 12 to / tamto, 13 te / tamte, 14 t / tamt, 15 tych / tamtych, 16 ten / tamten, 17 to / tamto, 18 te / tamte, 19 tych / tamtych, 20 te / tamte w. 106 I jaki, 2 jak, 3 czyjego, 4 jakie, 5 czyj, 6 ktre, 7 czyje, 8 czyje, 9 ktrych, 10 ktre, I I jaki,12 ktrych, 13 jakich, 14 jakie, 15 ktrego, 16 jakie, 17 jakie, 18 czyj, 19 czyich, 20 o jak w. 107 1 jakiego, 2 kti-e, 3 jak, 4 jak, 5 jakie, 6 jakie, 7 jak, 8 jak, 9 ktrzy, 10 jakie, 11 jak, 12 ktrego, 13 ktre, 14 jaki, 15 jak, 16 jakie, 17 czyje, 18 jakich, 19 jakie, 20 ktr

431

w. 1 8

1 cokolwiek, 2 cokolwiek, 3 jakiekolwiek, 4 ktrkolwiek, 5 jakichkolwiek, 6 czyjekolwiek, 7 jakkolwiek, 8 cokolwiek, 9 czyjakolwiek, 10 czyj kolwiek, 11 ktregokolwiek, 12 ktrykolwiek, 13 jakkolwiek, 14 za kogokolwiek, 15 w cokolwiek, 16 ktrychkolwiek, 17 czyjekolwiek, 18 kogokolwiek, 19 czyichkolwiek, 20 jakiekolwiek w. 109 1 dwch, jedn, 2 piciu, 3 dwie, piciu, 4 dwa, dwie, pi, 5 trzech, trzy, 6 jednego, cztery, 7 dwie, dwch / dwu, 8 jednego, jedn, czterech, trzy, 9 trzy, sze, dwie, 10 dwa, pi, 11 cztery, dwa, pi, 12 trzy, dwa, 13 dwie, dwa, 14 trzech, czterech, 15 jednego, dwie, 16 dwch/dwu, trzech, 17 czterech, trzy, 18 dwa, jednego, 19 cztery, pi, 20 dwa, dwie w. 110 A. 1 Marka, za szczero, 2 go, za chopca do bicia, 3 ich, za geniuszy / -w, 4 je, za Francuzki, 5 Janka, na przewodniczcego, 6 Mari i Agat, za dobre studentki, 7 dziecko, na plecy, 8 Kowalskich, na wesele, 9 Malinowskiego, za idiot, 10 nas, za przestpcw B. 1 opini, od profesora, 2 zgod, od dziekana, 3 dyplom, od prezydenta, 4 pienidze, do szuflady, 5 ucznia, z klasy, 6 publiczno, z sali, 7 obrus, ze stou, 8 bielizn, do pralni, 9 pozdrowienia, od znajomych, 10 nas, do swojego domu C. 1 obiad, swoim dzieciom, 2 Stare Miasto, znajomym, 3 prezenty, caej rodzinie, 4 zabawki, swoim wnukom, 5 nominacje, najlepszym kandydatom, 6 uwag, nieprzygotowanym studentom, 7 brata, swojej dziewczynie, 8 t wiadomo, twojej siostrze, 9 poyczon ksik, koledze, 10 trudn lekcj, swojemu dziecku D. 1 Marka, w klubie, 2 nas, sprzymierzecw, 3 nim, oparcie, na staro, 4 nas, o lojalnoci, 5 j, w pracy w. 111 1 mnie, 2 go, 3 go, 4 nas, 5 mnie, 6 ich, 7 go, 8 j, 9 je, 10 j w. 112 1 talerze, 2 babci, dziadka, 3 nas, 4 marchew, pietruszk w. 113 a) 1 urlop, 2 przerw, 3 badanie, 4 Sowacj, 5 wagary, 6 dworzec, 7 koncert, 8 Wgry, 9 zajcia, 10 imieniny b) cay rok akademicki, 2 chwil, 3 trzy godziny, 4 noc, 5 p godziny, 6 zawsze, 7 sobot, 8 weekend, 9 godzin, 10 rod 1 sidm, 2 dziesit trzydzieci, 3 jedenast, 4 dziewitnast, 5 dwudziest pitnacie, 6 dwudziest, 7 szst dwadziecia, 8 pit trzydzieci, 9 dziewit pitnacie, 10 dziesit 1 dwunastego lutego, 2 pitnastego wrzenia, 3 dwudziestego marca, 4 szstego kwietnia, 5 dziewitego stycznia, 6 dziesitego listopada, 7 sidmego grudnia, 8 dwudziestego czerwca, 9 trzydziestego pierwszego lipca, 10 dwudziestego sidmego padziernika c) 1 twoj pomoc, 2 plotki, 3 przyjcie weselne, 4 bl garda, 5 warunki finansowe, 6 astm, 7 serce, 8 swoich kolegw, 9 otwart krytyk, 10 operacj d) 1 jedzenie, czynsz, wczasy, 2 dzie, noc, 3 reumatyzm, trdzik, uszczyc, 4 chleb, owoce, mieci, 5 butelki, plastik, makulatur, 6 azienk, spiark, szaf, 7 432

przyprawy, ksiki, bibeloty, 8 biuro, kancelari, sekretariat, 9 naleniki, sernik, pierogi, 10 fortepian, skrzypce, orkiestr w. 114 1 wod, 2 morze, 3 jezioro, 4 brzeg rzeki, 5 to bajoro, 6 to urwisko, 7 staw, 8 strumyk, 9 miasto, 10 lotnisko w. 115 1 stypendium naukowe, 2 moj mam, 3 donosicielstwo, 4 t cian, 5 wsplnego koleg, 6 takie drobiazgi, 7 podwyk pac, 8 najlepsze miejsca, 9 swoich dziadkw, 10 nagrody jubileuszowe w. 116 a) 1 matk, 2 rad, 3 bilety, 4 pomoc, 5 obiad, 6 stypendium, 7 nas, 8 warzywa, 9 bro, 10 dowdc b) 1 dwadziecia sztuk, 2 dziesi groszy, 3 dwie osoby, 4 jedn paczk, papierosw, 5 dziesi zotych c) 1 kolana, 2 grb, 3 sam brzeg, 4 kostki, 5 dziurki w nosie, 6 pachy, 7 wsze czasy, 8 horyzont, 9 osie, 10 pierwsze pitro w. 117
a ) 1 s a m z a m e k , 2 nos, 3 to drzewo, 4 most, 5 samochd, 6 okno, 7 t gr, 8 jzyk,

9 bielizn, 10 rk b) 1 prd, 2 Moskw, 3 otarz, 4 wiatr, 5 sam bram, 6 dom, 7 soce c) 1 moj opiek, 2 sd, 3 moje dyktando, 4 gosowanie, 5 rozwag d) 1 pidziesitk, 2 szedziesitk, 3 wieczr, 4 koniec miesica, 5 moj nieobecno w. 118 1 dwie godziny, 2 to, 3 dobro i sprawiedliwo, 4 moje wasne, 5 sto kilometrw, 6 osiemdziesitk, 7 dziesi lat, 8 miar, 9 milion, 10 biay ser w. 119 1 nawias spoeczny, 2 miasto, 3 bram podwrka, 4 granic pastwa, 5 obrb wsi w. 120 1 kawiarni, 2 siebie, 3 dom, 4 ni, 5 bram w. 121 a) 1 pot, 2 cian, 3 jezioro, 4 most, 5 t kau b) 1 cay wieczr, 2 kilka lat, 3 chwil, 4 tydzie, 5 cae trzy miesice c) 1 telefon, 2 osoby, 3 przypadki, 4 nos, 5 palce, 6 sen, 7 zy, 8 mg d) 1 przypadek, 2 niego, 3 zazdro, 4 te przecigi, 5 korek, 6 rce w. 122 a) 1 Wysokie Tatry, 2 tum, 3 rodek, 4 stron, 5 sin dal b) 1 obligacje pastwowe, 2 budow naszego domu, 3 ni, 4 rozmow, 5 akcj, 6 bjk, 7 zdumienie, 8 cuda c) 1 popi, 2 okie, 3 brzuch, 4 policzek, 5 samo serce, 6 gr, 7 powietrze, 8 nog d) 1 dzie, 2 samo poudnie, 3 sobot, 4 tydzie, 5 mig 433

e) 1 karty, 2 pik non, 3 siatkwk, 4 koszykwk, 5 oczko w. 123 a) 1 granic, 2 kwadrans, 3 rok, 4 dziesi dwudziesta pierwsza, 5 miasto, 6 drzewo, 7 drzwi, 8 biurko b) 1 nich, 2 swoich wsppracownikw, 3 spnienie, 4 organizacj pracy, 5 przekroczenie szybkoci, 6 pomoc, 7 swojego syna, 8 opiek c) 1 prac, 2 egzamin poprawkowy, 3 ze zachowanie, 4 adne skarby, 5 ojczyzn, 6 pomylno, 7 grosz, 8 nic, 9 Boga, 10 jednego, dwch / dwu d) 1 wielkiego specjalist, 2 eksperta, 3 przykad dobrego zachowania, 4 durnia, 5 kominiarza w. 124 1 w poniedziaek, 2 dzie, 3 przez chwil, 4 ponad miesic, 5 za chwil, 6 w dzie, 7 na chwil, 8 we wtorki, 9 na tydzie, 10 za tydzie, 11 miesic, 12 w rod, 13 na miesic, 14 tydzie, 15 przez chwil, 16 za tydzie, 17 przez tydzie, 18 miesic, 19 w niedziel, 20 miesic w. 125 1 bez wzgldu na, 2 z uwagi na, 3 w zamian za, 4 w zamian za7 5 bez wzgldu na, 6 z uwagi na, 7 z uwagi na, 8 w zamian za, 9 bez wzgldu na, 10 w zamian za w. 126 1 Jest wraliwy na cudze cierpienie, 2 Jest guchy na proby, 3 Jest odporny na choroby, 4 Jest niewraliwy na krytyk, 5 Jest otwarty na nowe pomysy, 6 Jest czuy na muzyk, 7 Jest podatny na przezibienie, 8 Jest odporny na bl, 9 Jest zachanny na pienidze, 10 Jest akomy na sodycze w. 127 1 Jest odpowiedzialny za swoich uczniw, 2 One s obfite w witaminy, 3 brzemienn w skutki, 4 Jestem spokojny o przyszo, 5 Jestem zazdrosny o dziewczyn, 6 Jest oskarony o kradzie, 7 Jest dbay o dom, 8 Jest skuteczny na przezibienie, 9 Jestem zy na Marka, 10 Jest obraony na cay wiat w. 128 1 najblisze wakacje, 2 moich kolegw, 3 ten wyjazd, 4 realizacj, 5 waniejsze sprawy, 6 t podr, 7 czas, 8 nadchodzcy weekend, 9 ekspres, 10 ojca, 11 dworzec, 12 mojego koleg, 13 kolegw, 14 Wrocaw, 15 okolice, 16 trzy dni w. 129 1 swoj, 2 j, 3 ni, 4 j, 5 go, 6 niego, 7 go, 8 nie, 9 je, 10 ich, 11 mnie w. 130 Tekst 1 1 na, 2 za, 3 o, 4 na, 5 na, 6 za, 7 na, 8 na, 9 w, 10 w, 11 na, 12 na, 13 nad, 14 przez, 15 na Tekst 2 1 na, 2 na, 3 na, 4 w, 5 na, 6 o, 7 na, 8 o, 9 co, 10 o, 11 nade, 12 w, 13 na, 14 na, 15 na, 16 na, 17 pod Tekst 3 1 we, 2 na, 3 w, 4 po, 5 za, 6 na, 7 na, 8 w, 9 przez, 10 na, 11 za, 12 za, 13 na, 14 bez wzgldu na 434

w. 131 1 piciu, 2 cztery, 3 trzech, 4 dwie, 5 dwch, 6 pi, 7 trzy, 8 omiu, 9 dziesiciu, 10 jedna, 11 siedmiu, 12 sze, 13 dwie, 14 dwunastu, 15 dziewiciu, 16 piciu, 17 pi w. 132 a) 1 bzem, 2 lnem, 3 lwem, 4 snem, 5 szwem, 6 bem, 7 mchem, 8 psem, 9 dniem, 10 kem 1 chopcem. 2 kupcem, 3 Niemcem, 4 ojcem, 5 wiecem, 6 modziecem, 7 Mielcem, 8 starcem, 9 wzorce, 10 dworcem, 11 marcem 1 wiecem, 2 piecem, 3 specem, 4 poniedziakiem, 5 wtorkiem, 6 czwartkiem, 7 pitkiem, 8 dziadkiem, 9 kubkiem, 10 Makiem, 11 przypadkiem, 12 odkiem, 13 rozsdkiem, 14 stokiem 1 czowiekiem, 2 wiekiem, 3 ciekiem, 4 stekiem, 5 ronem, 6 baznem, 7 bbnem 1 fenomenem, 2 styczniem, 3 wrzeniem, 4 winiem, 5 uczniem, 6 sierpniem, 7 stopniem, 8 grudniem, 9 ogniem, 10 kwietniem 1 grzebieniem, 2 kamieniem, 3 strumieniem, 4 pomieniem, 5 leniem, 6 piercieniem, 7 odcieniem, 8 korzeniem, 9 rublem, 10 bblem, 11 pudlem, 12 cyrklem, 13 wglem, 14 kuflem, 15 pdzlem, 16 wrblem 17 stemplem, 18 wekslem, 19 figlem, 20 kartoflem, 21 szmuglem, 22 puklem 1 nauczycielem, 2 przyjacielem, 3 zbawicielem, 4 oskarycielem, 5 dorczycielem 1 fotelem, 2 fortelem, 3 Izraelem, 4 Helem, 5 chmielem, 6 kisielem 1 diabem, 2 posem, 3 kubem, 4 Pawem, 5 wzem, 6 szczygem, 7 karem 1 plastrem, 2 kufrem, 3 arbitrem, 4 lukrem, 5 ministrem, 6 Holendrem, 7 belfrem, 8 magistrem, 9 majstrem, 10 Lutrem, 11 cukrem, 12 szwagrem 1 numerem, 2 jubilerem, 3 kawalerem, 4 serem, 5 inynierem, 6 bohaterem, 7 fryzjerem, 8 deserem b) 1 kozem, 2 osem, 3 kotem 1 dzicioem, 2 anioem, 3 ywioem, 4 apostoem, 5 chochoem, 6 gruczoem c) 1 narodem, 2 rozwodem, 3 dowodem, 4 Krakowem, 5 doem, 6 kocioem, 7 ogrodem, 8 wieczorem, 9 stoem, 10 powrotem, 11 wzorem, 12 rosoem 1 szczegem d) 1 zbem, 2 bdem, 3 wzgldem, 4 dbem, 5 widnokrgiem, 6 wem, 7 rzdem, 8 kbem, 9 krgiem, 10 jastrzbiem, 11 gobiem 1 tysicem, 2 miesicem, 3 pienidzem, 4 zajcem, 5 prdem, 6 pajkiem, 7 sdem, 8 ldem, 9 ktem, 10 przegldem, 11 zarzdem, 12 wstrzsem, 13 pogldem, 14 posgiem, 15 trdem, 16 mosidzem w. 133 a) 1 wsi, 2 pci, 3 wsz, 4 czci, 5 marchwi, 6 chorgwi, 7 stgwi, 8 agwi, 9 cerkwi b) 1 sol, 2 powodzi, 3 odzi, 4 modzi 1 podr c) 1 gazi w. 134 1 komi, 2 limi, 3 gomi, 4 pienidzmi, 5 przyjacimi, 6 brami, 7 ksimi, 8 dziemi, 9 komi, 10 domi, 11 nimi, 12 gami / gaziami 435

w. 1

1 Francuzem, Francuzk; Francuzami, Francuzkami, 2 Grekiem, Greczynk; Grekami, Greczynkami, 3 Niemcem, Niemk; Niemcami, Niemkami, 4 Amerykaninem, Amerykank; Amerykanami, Amerykankami, 5 Czechem, Czeszk, Czechami, Czeszkami, 6 Rosjaninem, Rosjank; Rosjanami, Rosjankami, 7 Szwedem, Szwedk; Szwedami, Szwedkami, 8 Bugarem, Bugark; Bugarami, Bugarkami, 9 Chiczykiem, Chink; Chiczykami, Chinkami, 10 Wgrem, Wgierk; Wgrami, Wgierkami, 11 Koreaczykiem, Koreank; Koreaczykami, Koreankami, 12 Japoczykiem, Japonk; Japoczykami, Japonkami, 13 Anglikiem, Angielk; Anglikami, Angielkami, 14 krakowianinem, krakowiank; krakowianami, krakowiankami, 15 paryaninem, paryank; paryanami, paryankami
w. 136

1 pisarzem, 2 mechanikiem, 3 gospodyni domow, 4 lektork, 5 krawcem, 6 ksigow, 7 inynierem, 8 lekark, 9 chirurgiem, 10 nauczycielk, 11 artystami, 12 aktorkami, 13 dziennikarkami, 14 sprzedawcami, 15 studentkami, 16 profesorami, 17 uczniami, 18 kelnerkami, 19 urzdniczkami, 20 przedszkolakami
w. 137

1 dobrym lekarzem, 2 niez pielgniark, 3 mdrym chopcem, 4 okropn plotkark, 5 moj ssiadk, 6 miym wspmieszkacem, 7 jednym kandydatem, 8 agresywnym dzicckicm, 9 dobr niaka, 10 stypendyst rzdowym, 11 znanymi aktorami, 12 dobrymi nauczycielkami, 13 dobrymi fachowcami, 14 dzisiejszymi wrogami, 15 dobrymi przyjacimi, 16 sympatycznymi koleankami, 17 niemiymi snobami, 18 surowymi ojcami, 19 przyjemnymi ludmi, 20 wiernymi przyjacimi
w. 138

1 pirem, dugopisem, owkiem, 2 past, szczotk, szmatk, 3 lalk, misiem, pik, 4 grzebieniem, szczotk, 5 yk, noem, widelcem, 6 mydem, szamponem, 7 opat, kilofem, 8 masem, margaryn, smalcem, 9 miot, szczotk, 10 kredk, owkiem, wglem, 11 towarami przemysowymi, 12 rubokrtem, 13 lakierem, pdzlem, emali, 14 pugiem, traktorem, komi, 15 obieraczk, noem, 16 kos, kosiark, 17 noyczkami, obckami, 18 grabiami, 19 wod, nawozem, 20 trzepaczk, kijem
w. 139

1 tramwajem, 2 autobusem, 3 takswk, 4 autem, 5 kolejk, 6 taczk, 7 wozem, 8 golfem, 9 fiatem, 10 wind, 11 trolejbusem, 12 metrem, 13 saniami, 14 motocyklem, 15 Lotem, 16 rowerem, 17 kolej, 18 pitk, 19 maluchem, 20 hulajnog
w. 140

1 wieczorem, 2 bladym witem, 3 noc, 4 czasem, 5 dugimi, zimowymi wieczorami, 6 dniami i nocami, 7 wieczorami, 8 popoudniami, 9 godzinami, 10 latami, 11 tygodniami, 12 caymi nocami, 13 miesicami, 14 kilku sekundami, 15 chwilami, 16 caymi dniami
w. 141

1 lasem, 2 wwozem, 3 korytarzem, 4 ciek, 5 alej, 6 parkiem, 7 poboczem, 8 bulwarem, 9 przecz, 10 chodnikiem, 11 autostrad, 12 tunelem, 13 miastem, 14 obwodnic, 15 ulic. 16 Wisostrad, 17 Tras W - Z, 18 polem, 19 dziur, 20 oknem
w. 142

1 brzegiem morza, 2 drog szj^bkiego ruchu, 3 wskimi ciekami, 4 t autostrad, 5 wyznaczonymi szlakami, 6 przejciem podziemnym, 7 ciemnym parkiem, 8 du436

sz, ale wygodniejsz drog, 9 tym ciemnym tunelem, 10 utartymi szlakami, 11 tymi samymi tunelami, 12 krtymi drogami, 13 polnymi drogami, 14 tymi kocimi bami, 15 okrnymi trasami, 16 tylnymi drzwiami, 17 t now autostrad, 18 Alej Trzech Wieszczw, 19 mazurskimi jeziorami, 20 wasnymi drogami w. 143 1 crk, 2 lekcewaeniem, 3 agresj, 4 umiechem, 5 zudzeniami, 6 dobrymi manierami, 7 premier, 8 gocinnoci, 9 zawaem, 10 rozumem, 11 wytrwaoci, 12 zachowaniem, 13 gryp, 14 solidnoci i sumiennoci, 15 niepowodzeniem, 16 zoci, 17 katastrof, 18 fiaskiem, 19 cierpliwoci i wyrozumiaoci, 20 pracowitoci i pilnoci w. 144 1 strumieniami, 2 kbami, 3 grupkami, 4 bokiem, 5 czwrkami, 6 dusz i ciaem, 7 setkami, 8 twarz, 9 wiosn, 10 ogniem, 11 nud, 12 szeptem, 13 sopranem, 14 basem, 15 wilkiem, 16 wrblem, woem, 17 dawnym zwyczajem, modlitw, 18 migiem, 19 parami, 20 dwjkami w. 145 1 krajem, 2 naszym gospodarstwem, 3 bryczk, 4 armi, 5 majtkiem, 6 pienidzmi, 7 autem, 8 okrtem, 9 pracami magisterskimi, 10 samolotem, 11 domem, 12 kajakiem, 13 orkiestr, 14 pracami rzdu, 15 naszymi oszczdnociami, 16 uczniami, 17 biurem, 18 pracami badawczymi, 19 modszym rodzestwem, 20 t fabryk w. 146 1 tym, 2 tym, 3 tamtymi, 4 t, 5 tamtymi, 6 tamtym, 7 tamtym, 8 t, 9 tymi, 10 tamt, 11 t, 12 tym, 13 tymi, 14 tamtym, 15 tym, tamtym, 16 tamt, 17 tymi, 18 tymi, 19 tamtymi, 20 t, tamt w. 147 1 mn, 2 nimi, 3 nami, 4 wami, 5 nim, 6 nimi, 7 nim, 8 mn, 9 nimi, 10 nim, 11 nimi, 12 tob, 13 ni, 14 nami, 15 nimi, 16 ni, 17 nimi, 18 nimi, 19 ni, 20 nimi w. 148 1 twoimi, 2 twoim, 3 waszym, 4 swoim, 5 waszym, 6 swoimi, 7 naszymi, 8 moim, 9 swoj, 10 twoj, 11 naszymi, 12 naszym, 13 twoim, 14 swoimi, 15 moimi, 16 moj, 17 waszym, 18 twoimi, 19 swoimi, 20 waszymi w. 149 1 nikim, 2 adnym, 3 adn, 4 adnymi, 5 adnym, 6 nikim, 7 adn, 8 niczym, 9 nikim, 10 adnymi, 11 niczym, 12 nikim, 13 adn, 14 adnym, 15 adnym, 16 adnym, 17 adn, 18 niczym, 19 nikim, 20 adn w. 150 1 drugim, 2 trzecim, 3 pierwszym, 4 czwartym, pitym, 5 trzydziestym, 6 pitnastym, 7 osiemnastym, 8 dziesitym, jedenastym, 9 sidm, 10 dwudziestym trzecim, 11 sidm, sidm, 12 szst, 13 smym, dziewitym, 14 dwunast, 15 trzeci, 16 trzynastym, 17 trzecim, 18 drugim, 19 czternastym, 20 tysicznym w. 151 1 trojgiem Rosjan, 2 kilku kolegami, 3 czworgiem staruszkw, 4 kilkorgiem dzieci, 5 kilkorgu rwienikami, 6 kilkunastu / kilkunastoma koleankami, 7 kilkunastu / kilkunastoma laty, 8 kilkorgiem turystw, 9 trojgiem sierot, 10 czworgiem Niemcw, 11 kilkunastu / kilkunastoma wiadkami, 12 kilkoma myszami, 13 dwojgiem 437

nowoecw, 14 kilkunastu / kilkunastoma zadaniami, 15 dwojgiem drzwi, 16 dwojgiem pastwa, 17 trojgiem chuliganw, 18 piciorgiem niemowlt, 19 dziesiciorgiem wnukw, 20 dwojgiem Anglikw w. 152 1 obojgiem dziadkw, 2 obydwojgiem wspmieszkacw, 3 obiema paniami, 4 obojgiem dzieci, 5 obiema opiniami, 6 obiema koleankami, 7 obojgiem synw, 8 obojgiem przestpcw, 9 obiema dzieami sztuki, 10 obydwojgiem Nowakw, 11 obiema sprawami, 12 obydwojgiem Francuzw, 13 obiema dziewczynkami, 14 oboma psami, 15 obydwojgiem wspmieszkacw, 16 obojgiem rodzicw, 17 obydwiema / obydwoma nauczycielkami, 18 obojgiem profesorw, 19 obiema / oboma lektorkami, 20 oboma obowizkami w. 153 1 midzy, 2 nad, 3 pod, 4 pod, 5 nad, 6 za, 7 pod, 8 nad, 9 pod, 10 midzy, 11 nad, 12 pod, 13 pod, 14 pod, 15 pod, 16 za, 17 midzy, 18 pod, 19 za, 20 za, za w. 154 I przed, 2 przed, 3 pod, 4 pod, 5 przed, 6 midzy, 7 przed, 8 midzy, 9 pod, 10 nad, I I za, 12 poza, 13 midzy, 14 za, 15 przed, 16 za, 17 za, 18 poza, 19 przed, 20 pod w. 155 1 Jankiem, 2 Ew, 3 matematyk, 4 podaniem, 5 niesprawiedliwoci, 6 Polk, 7 ojcem, 8 wspmieszkank, 9 zdrowiem, 10 rodzin, 11 wspmieszkacami, 12 moimi dziemi, 13 ich pogldami, 14 naszymi dziewczynami, 15 nowymi inicjatywami, 16 moimi kolegami, 17 moimi znajomymi, 18 piknymi kwiatami, 19 moimi wsplokatorkami, 20 miymi paniami w. 156 1 z wami, 2 z Markiem, 3 z wszystkimi, 4 z gomi, 5 z rodzicami, 6 z moim ojcem, 7 z nami, 8 z nim, 9 z ni, 10 z kolegami, 11 z moj dziewczyn, 12 z lenistwem, 13 z naszymi nauczycielami, 14 ze swoimi rodzinami, 15 z modszymi brami, 16 z moj siostr, 17 z moimi dziemi, 18 ze swoimi koleankami, 19 ze swoim synem alkoholikiem, 20 z moimi problemami w. 157 1 nade, 2 pode, 3 za, 4 midzy, 5 poza, 6 za, 7 z, 8 ze, 9 za, 10 z, 11 ze, 12 przed, 13 nad, 14 midzy, 15 przed, 16 poza, 17 przed, 18 za, 19 nad, 20 pod w. 158 1 przed obiadem, 2 przed kolacj, 3 przed chwil, 4 przed tygodniem, 5 przed godzin, 6 przed minut, 7 przed sekund, 8 przed rokiem, 9 przed miesicem, 10 przed kwadransem, 11 przed pnoc, 12 przed witem, 13 przed wykadem, 14 przed zajciami, 15 przed dwoma tygodniami, 16 przed teatrem, 17 przed niedziel, 18 przed zmrokiem, 19 przed poudniem, 20 przed snem w. 161 1 histori, literatur, jzykoznawstwem, 2 ojcem, babci, niemowlciem, 3 talentem, urod, wdzikiem, 4 kamstwem, podoci, niesprawiedliwoci, 5 malowaniem, sprztaniem, handlem, 6 muzyk, poezj, melodramatem, 7 yciem, przyszoci, wojn, 8 odwag, bezczelnoci, tupetem, 9 prac, zdrowiem, powodzeniem w yciu, 10 impresjonizmem, Adamem, przyrod 438

w. 162 1 twoj matk chrzestn, 2 poprzednimi ustaleniami, 3 ni, 4 moimi uwagami, 5 warunkami pracy, 6 naszym ssiadem, 7 t dziewczyn, 8 waszym interesem, 9 obowizujcym prawem, 10 starym programem w. 163 Tekst 1 1 znanym czowiekiem, 2 duym zainteresowaniem, 3 rnymi problemami, 4 swoimi kopotami, 5 trudnymi sprawami, 6 ktrymi, 7 przystojnym mczyzn, 8 budzcym, 9 ciepym umiechem, 10 umiejtnoci, 11 dobrym obserwatorem, 12 umiejcym, 13 swoimi uwagami, 14 jego opiniami, 15 jego zdaniem, 16 dobrym mem, 17 zainteresowanym, 18 swoj rodzin, 19 komputerami, 20 godzinami, 21 ludmi Tekst 2 1 moim koleg, 2 naszymi dziewczynami, 3 planowanym wyjazdem, 4 rnymi rzeczami, 5 pnocnym gotykiem, 6 woskim renesansem, 7 szlakiem, 8 ostateczn decyzj, 9 tymi wszystkimi propozycjami w. 164 I ktrym, 2 naszych, 3 nim, 4 mn, 5 nim, 6 nim, 7 naszymi, 8 ni, 9 moim, 10 nim, I I nimi, 12 tym, 13 swoimi, 14 nami, 15 nami w. 165 1 dwoma, 2 jedn, 3 dwjk, 4 czwrk, 5 sto trzydziestk, 6 sidm, 7 jedenast, 8 czwrk, 9 pitnast, 10 pierwszym, 11 trzecim, 12 dziesicioma, 13 dwjk, 14 dziewitnast w. 166 Tekst 1 1 nade, 2 pode, 3 z, 4 przed, 5 z, 6 przed, 7 ze, 8 z, 9 ze, 10 przed, 11 z, 12 ze, 13 przy, 14 z, 15 z, 16 przed, 17 z Tekst 2 1 ze, 2 przed, 3 poza, 4 przed, 5 za, 6 za, 7 przed, 8 midzy, 9 z, 10 z, 11 z, 12 przed Tekst 3 1 ze, 2 przed, 3 ze, 4 z, 5 przed, 6 za, 7 przed, 8 za, 9 z, 10 przed, 11 za, 12 z, 13 nad, 14 z, 15 przed, 16 midzy, 17 z, 18 nad, 19 przed w. 167 rodzaj mski A. 1 wykadzie, 2 owadzie, 3 ukadzie, 4 napadzie, 5 nieadzie, 6 Belgradzie 1 zawodzie, 2 miodzie, 3 narodzie, 4 godzie, 5 lodzie, 6 zachodzie 1 klubie, 2 chlebie, 3 garbie, 4 lubie, 5 pogrzebie, 6 Kaszubie 1 obie, 2 grobie, 3 sposobie 1 zbie, 2 dbie, 3 wyrbie 1 jastrzbiu, 2 jedwabiu, 3 gobiu, 4 drobiu 1 chopie, 2 etapie, 3 sklepie, 4 popie, 5 tropie, 6 Olimpie 1 karpie 1 zakazie, 2 obrazie, 3 wyrazie, 4 rozkazie, 5 Kaukazie, 6 urazie 1 kompasie, 2 przepisie, 3 procesie, 4 sukcesie, 5 interesie, 6 awansie 1 finale, 2 generale, 3 Michale, 4 futerale, 5 upale, 6 strzale 1 diable, 2 Pawle, 3 karle, 4 kable, 5 pole, 6 pole 1 kuzynie, 2 tapczanie, 3 planie, 4 egzaminie, 5 fortepianie, 6 stanie 1 filmie, 2 tumie, 3 Harlemie, 4 kremie, 5 problemie, 6 Adamie 439

1 fryzjerze, 2 telewizorze, 3 profesorze, 4 Piotrze, 5 inynierze, 6 portierze 1 studencie, 2 koncercie, 3 sporcie, 4 bracie, 5 duecie, 6 uniwersytecie 1 mocie, 2 tekcie, 3 specjalicie, 4 wzrocie, 5 licie, 6 artycie 1 rkawie, 2 Wacawie, 3 stawie, 4 gniewie, 5 zalewie, 6 piewie 1 Krakowie, 2 rowie, 3 Kijowie 1 wiu, 2 modrzewiu, 3 oowiu B. 1 kiju, 2 Andrzeju, 3 zwyczaju, 4 Dunaju, 5 konwoju, 6 napoju 1 koniu, 2 korzeniu, 3 soniu, 4 strumieniu, 5 leniu, 6 goleniu 1 styczniu, 2 kwietniu, 3 wrzeniu, 4 grudniu, 5 Wiedniu, 6 wizieniu 1 dniu, 2 tygodniu 1 Adasiu, 2 misiu, 3 ososiu, 4 rysiu, 5 osiu, 6 kochasiu 1 niedwiedziu, 2 kniaziu, 3 ledziu, 4 gwodziu 1 pienidzu, 2 Grudzidzu, 3 jasnowidzu, 4 ksidzu 1 malarzu, 2 lekarzu, 3 stolarzu, 4 papieu, 5 bagau, 6 masau 1 meczu, 2 badaczu, 3 podrywaczu, 4 paszczu, 5 proboszczu, 6 kiczu 1 Mojeszu, 2 afiszu, 3 Tadeuszu, 4 kiermaszu, 5 Kaliszu, 6 groszu 1 mu, 2 wu, 3 nou 1 piecu, 2 miesicu, 3 zajcu, 4 tysicu, 5 brzdcu 1 dworcu, 2 lipcu, 3 racu, 4 chopcu, 5 ojcu, 6 gupcu 1 Polaku, 2 jzyku, 3 Gdasku, 4 akademiku, 5 robaku, 6 ataku 1 wujku, 2 wtorku, 3 pitku, 4 piesku, 5 ratunku, 6 rynku 1 biegu, 2 dialogu, 3 pocigu, 4 targu, 5 posgu, 6 naogu C. 1 domu, 2 synu, 3 panu 1 nowiu, 2 oowiu, 3 gobiu, 4 jastrzbiu, 5 drobiu, 6 jedwabiu, 7 wiu, 8 modrzewiu, 9 karpiu rodzaj nijaki A. 1 niebie 1 stadzie, 2 gniedzie, 3 Bardzie, 1 krzele, 2 przecieradle, 3 gardle, 4 male, 5 czole, 6 rdle 1 pimie, 2 czasopimie, 3 jarzmie, 4 pamie, 5 widmie 1 oknie, 2 ptnie, 3 kolanie, 4 Dbnie, 5 cignie, 6 ttnie 1 bocie, 2 zocie, 3 jelicie, 4 ycie, 5 korycie 1 ciecie, 2 miecie 1 ministerstwie, 2 malarstwie, 3 mstwie, 4 wiadectwie, 5 ubstwie, 6 pieczywie 1 pirze, 2 zerze, 3 wiadrze, 4 bajorze, 5 biodrze, 6 jdrze 1 elazie B. 1 pucu, 2 licu 1 jajku, 2 boisku, 3 dziecku, 4 oku, 5 biurku, 6 kpielisku 1 uchu, 2 echu C. 1 niemowlciu, 2 zwierzciu, 3 szczeniciu, 4 pisklciu, 5 rebiciu, 6 prosiciu 1 imieniu, 2 znamieniu, 3 ramieniu, 4 plemieniu, 5 brzemieniu 440

rodzaj eski A. 1 osobie, 2 bombie, 3 liczbie, 4 potrzebie, 5 probie, 6 farbie 1 szufladzie, 2 zdradzie, 3 Kanadzie, 4 czekoladzie, 5 posadzie, 6 koldzie 1 strefie, 2 nimfie, 3 harfie, 4 sofie, 5 szafie, 6 yrafie 1 skale, 2 uchwale, 3 sile, 4 cegle, 5 chwale, 6 gadule 1 plamie, 2 ramie, 3 somie, 4 karczmie, 5 wiedmie, 6 schizmie 1 scenie, 2 Halinie, 3 Sekwanie, 4 cianie, 5 anginie, 6 drabinie 1 wyspie, 2 Europie, 3 szopie, 4 lipie, 5 kanapie, 6 pompie 1 kamerze, 2 karze, 3 cerze, 4 ofierze, 5 wierze, 6 orkiestrze 1 klasie, 2 masie, 3 Teresie, 4 osie, 5 prasie, 6 rasie 1 wacie, 2 sztafecie, 3 Magorzacie, 4 dacie, 5 saacie, 6 pokucie 1 chucie, 2 zemcie, 3 kapucie, 4 licie, 5 pacie, 6 Wecie 1 ateicie, 2 egoicie, 3 humanicie, 4 okulicie, 5 dentycie, 6 organicie 1 ulewie, 2 sawie, 3 Orawie, 4 potrawie, 5 jawie, 6 kawie 1 brzozie, 2 kozie, 3 imprezie, 4 prozie, 5 zie, 6 syntezie 1 nodze, 2 potdze, 3 powadze, 4 wadze, 5 pododze, 6 drodze 1 rce, 2 bajce, 3 bjce, 4 rzece, 5 szafce, 6 butelce 1 musze, 2 blasze, 3 macosze, 4 pysze, 5 cesze, 6 plusze B. 1 przychodni, 2 uczelni, 3 kawiarni, 4 Zosi, 5 Rosji, 6 skadni 1 pani, 2 wychowawczyni, 3 bogini, 1 ekonomii, 2 chemii, 3 lilii, 4 Serbii, 5 Anglii, 6 Brazylii 1 wsi, 2 powieci, 3 radoci, 4 wolnoci, 5 zoci, 6 wilgotnoci 1 myli, 2 dali, 3 bieli 1 idei, 2 orchidei, 3 Bazylei 1 pracy, 2 ulicy, 3 miedzi, 4 duszy, 5 ry, 6 tczy 1 sprzedawcy, 2 kierowcy, 3 znawcy 1 rzeczy, 2 myszy, 3 podry, 4 kradziey, 5 porczy w. 168 A. 1 gstym lesie, 2 tamtym stole, 3 przystojnym studencie, 4 tym okropnym mczynie, 5 tym modnym artycie, 6 jutrzejszym egzaminie, 7 duym bdzie, 8 nastpnym licie, 9 przydronym rowie, 10 wspaniaym obiedzie, 11 tym ostrym wietrze, 12 naszym nauczycielu, 13 moim wspmieszkacu, 14 pocigu ekspresowym, 15 zatoczonym tramwaju, 16 dworcu autobusowym, 17 cigym biegu, 18 jej wspaniaym mu, 19 moim synu, 20 Jzku Chemiskim, 21 sobotnich koncertach, 22 moich kolegach, 23 naszych ministrach, 24 interesujcych wykadach, 25 tych lasach, 26 egzaminach wstpnych, 27 tych onierzach, 28 tych barach, 29 wszystkich instrumentach dtych, 30 twoich rodzicach, 31 nieregularnych czasownikach, 32 swoich obowizkach, 33 wszystkich szczytach, 34 samochodach wycigowych, 35 caych dniach, 36 takich obiadach, 37 waszych gorcych gowach, 38 swoich synach, 39 tych nowych domach, 40 nowych filmach B. 1 tym znanym miecie, 2 tym biurku, 3 nudnym niebie, interesujcym piekle, 4 tym szkle, 5 naszym aucie, 6 wspczesnym malarstwie, 7 wielkim bohaterstwie, 8 nie zapalonym wietle, 9 tym starym wiadrze, 10 perfumowanym mydle, 11 twoim czole, 12 naszym poddaszu, 13 naszym yciu, 14 tym muzeum, 15 swoim sumieniu, 441

16 twoim ramieniu, 17 maym niemowlciu, 18 gbokim jeziorze, 19 takim imieniu, 20 ktrym uchu, 21 grskich schroniskach, 22 plastikowych oknach, 23 naszych dzieciach, 24 nowoczesnych sanatoriach, 25 dzikich zwierztach, 26 drzewach owocowych, 27 trzech koach, 28 ptasich gniazdach, 29 podaniach studenckich, 30 mazurskich jeziorach, 31 strasznych cierpieniach, 32 kilku sowach, 33 czystych rdach, 34 tych barokowych krzesach, 35 brudnych podwrkach, 36 tych zaronitych bajorach, 37 wyszych pitrach, 38 pomaraczowych tkach, 39 trudnych niwach, 40 kilku piwach C. 1 tej gbokiej wodzie, 2 swojej rodzinie, 3 tej bibliotece, 4 Ameryce Poudniowej, 5 swojej cisej diecie, 6 gstej mgle, 7 mojej koleance, 8 cikiej grypie, 9 tej zielonej saacie, 10 muzyce klasycznej,. 11 naszej Hance, 12 szkole podstawowej, 13 tej nowej kurtce, 14 tej strasznej dziurze, 15 tej twojej gowie, 16 swojej kasie, 17 twojej opinii, 18 interesujcej kawiarni, 19 dalekiej podry, 20 Alei Trzech Wieszczw, 21 clcganckich restauracjach, 22 ostatnich nocach, 23 romantycznych powieciach, 24 porcelanowych filiankach, 25 pracach polowych, 26 srebrnych zastawach, 27 swoich letnich przygodach, 28 dzielnicach poudniowych, 29 tych wytwornych willach, 30 tych samych ulicach, 31 maych klasach, 32 zabytkowych kamienicach, 33 nowych zasonach i firankach, 34 wszystkich konferencjach, 35 galeriach malarskich, 36 tych cukierniach, 37 tych wyboistych drogach, 38 grskich ciekach, 39 klatkach schodowych, 40 wszystkich gazetach w. 169 1 nich, 2 tobie, 3 was, 4 niej, 5 nim, 6 tobie, 7 mnie, 8 nich, 9 tobie, 10 nim w. 170 1 naszych, 2 twoim, 3 swoich, 4 twojej, 5 moich, 6 twoim, 7 w naszym, 8 twoim, 9 twoich, 10 swoich, 11 waszych, 12 waszym, 13 naszym, 14 moich, 15 twoich w. 171 1 jego, 2 ich, 3 jej, 4 jej, 5 ich, 6 ich, 7 jego, 8 ich, 9 jej, 10 ich w. 172 A. 1 adnym, 2 adnym, 3 adnym, 4 adnych, 5 adnym, 6 adnym, 7 adnym, 8 adnej, 9 adnych, 10 adnej B. 1 nikim, 2 niczym, 3 nikim, 4 nikim, 5 niczym, 6 niczym, 7 nikim, 8 niczym, 9 niczym, 10 nikim w. 173 1 dwch / dwu, 2 trzech, 3 jednym miesicu, 4 piciu, 5 dziesiciu, 6 czterech, 7 dziewiciu, 8 dwunastu, 9 pitnastu, 10 szeciu, 11 dziesiciu tysicach, 12 stu, 13 dwustu, 14 piciuset, 15 czterystu, 16 tysicu, 17 trzydziestu tysicach, 18 milionie, pieciuset tysicach 19 piciu tysicach, 20 dwutysicznym w. 174 a) 1 na wykadzie, 2 na meczu, 3 na uniwersytecie, 4 na przyjciu, 5 na zajciach, 6 na premierze, 7 na pogrzebie, 8 na pokazie filmowym, 9 na letnich wakacjach, 10 na feriach witecznych b) 1 na pododze, 2 na dywanie, 3 na podwrku, 4 na wsi, 5 na pce, 6 na twoim biurku, 7 na drewnianym mocie, 8 na Starym Miecie, 9 wiey ratuszowej, 10 ysej Polanie 442

c) 1 na czasie, 2 na rowerze, 3 na przeszkodzie, 4 na fortepianie, na gitarze, 5 na moim koledze, 6 na komputerach, 7 na tej transakcji, 8 na moich nerwach, 9 na tym krzele, 10 ywach w. 175 a) 1 o dziewitej, 2 o tej samej porze, 3 o pnocy, 4 o wp do smej, 5 o sidmej, 6 0 sidmej dwadziecia, 7 o dziewitnastej pitnacie, 8 o dwudziestej drugiej, 9 o trzynastej trzydzieci, 10 w tym czasie / o tej porze b) 1 o twoich obowizkach, 2 o naszej ssiadce, 3 o wspczesnych problemach politycznych, 4 o swojej lojalnoci, 5 o twoim kopocie, 6 o tym przestpstwie, 7 o zmianach politycznych, 8 o rocznicy lubu, 9 o jutrzejszym wykadzie, 10 o tej sprawie w. 176 A. 1 po pokoju, 2 po parku, 3 po bocie, 4 po niebie, 5 po okolicy, 6 po Europie rodkowej, 7 po caej zatoce, 8 po okropnych drogach, 9 po caym domu, 10 po Wysokich Tatrach B. 1 po jakim czasie, 2 po kwadransie, 3 po latach, 4 po witach, 5 po poegnaniu, 6 po kolacji, 7 po ostatniej chorobie, 8 po obiedzie, 9 sidmej, 10 po ostatniej powodzi, 11 po dwudziestym marca, 12 po ostatniej wojnie, 13 po wizytacji, 14 po podry, 15 po kuracji odchudzajcej C- 1 po gowie, 2 po rkach, 3 po policzkach, 4 po wosach, 5 po plecach, 6 po brzuchu, 7 po krzyach, 8 po oczach, 9 po nosie, 10 po palcach D. 1 po chodzie, 2 po gosie, 3 po sposobie chodzenia, 4 po twojej minie, 5 po ubiorze, 6 po zapachu, 7 po twoich oczach, 8 po opakowaniu, 9 po twojej reakcji, 10 po smaku E. 1 po jednej kromce, 2 po kuflu, 3 po czekoladzie, 4 po bukiecie, 5 po paczce, 6 po tysicu, 7 po jednej szansie, 8 po szklance, 9 po kawaku, 10 po jednym bilecie F. 1 po probie, 2 po wsi, 3 po gociach, 4 po ludziach, 5 po rnych bibliotekach, 6 po szafach, szufladach 7 po domu, 8 po sdach, 9 po miecie, 10 po niegu G. 1 po bracie, 2 po piwie, 3 po ostatnim lokatorze, 4 po tobie i twoim mu, 5 po przypalonym mleku, 6 po przyjacielu, 7 po dziadkach, 8 po gociach, 9 po tych dokumentach, 10 po babci, 11 po przodkach, 12 po ojcu, 13 po Malinowskim, 14 po poprzednich lokatorach, 15 po ciotce w. 177 A. 1 swoim komputerze, 2 moim bloku, 3 gwnej ulicy, 4 poczcie gwnej, 5 najwikszym skrzyowaniu, 6 tym lesie, 7 miejscu pracy, 8 Domu Turysty, 9 ulicy Krasickiego, 10 Alei Trzech Wieszczw, 11 tamtych drzewach, 12 naszych akademikach, 13 nowych osiedlach, 14 autostradach, 15 Mocie Dbnickim B. 1 maych dzieciach, 2 twojej mamie, 3 wiadkach, 4 rodzicach, 5 tobie, 6 naszym synku, 7 chorej babci, 8 wymagajcym nauczycielu, 9 moim ojcu, 10 dobrym wygldzie, 11 takiej diecie, 12 takich kopotach, 13 twoim wzrocie, 14 waszych apetytach, 15 takiej tuszy C. 1 kolacji, 2 obiedzie, 3 sobocie, 4 pierwszym spotkaniu, 5 remoncie, 6 budowie, 7 pracy, 8 budowie, 9 niedzieli, 10 praniu, 11 okazji, 12 imieninach, 13 piwie, 14 takiej burzy, 15 czytaniu D. 1 magnetofonie, 2 swoim samochodzie, 3 jedzie, 4 zbiorze, 5 akompaniamencie, 6 odrobinie szczcia, 7 sprztaniu, 8 budowie, 9 konserwacji, 10 wtrze w. 178 1 Rzymie, 2 Bagdadzie, 3 odzi, 4 Paryu, 5 Gdasku, 6 Poznaniu, 7 Wrocawiu, 8 Szczecinie, 9 Londynie, 10 Kijowie, 11 Nowym Jorku, 12 Nowej Hucie, 13 Zielonej Grze, 14 Nowym Sczu, 15 Pradze, 16 Lublinie, 17 Katowicach, 18 Zakopanem, 19

Bielsku, 20 Jale, 21 Iraku, 22 Stanach Zjednoczonych, 23 Syrii, 24 Francji, 25 Czechach, 26 Anglii, 27 Chinach, 28 Niemczech, 29 Woszech, 30 Austrii, 31 Danii, 32 Kanadzie, 33 Meksyku, 34 Australii, 35 Nowej Zelandii, 36 Korei, 37 Litwie, 38 Wgrzech, 39 Ukrainie, 40 Sowacji, 41 zamknitej szufladzie, 42 ku, 43 auli, 44 tej samej kawiarni, 45 stowce, 46 domu towarowym, 47 tym kociele, 48 przychodni studenckiej, 49 tym miejscu, 50 szafie, 51 ciekawej konferencji, 52 tej sprawie, 53 tym konflikcie, 54 takim przypadku, 55 zawodach sportowych, 56 opracowaniu, 57 procesie integracji, 58 przeprowadzce, 59 tej dyskusji, 60 tej propozycji

w. 179
1 w pamici, 2 w psychice, 3 w sercu, 4 w swoich mylach, 5 w swoich wspomnieniach, 6 w mojej wyobrani, 7 w duchu, 8 w swoich snach, 9 w narkotycznym nie, 10 w dobrym humorze, 11 w depresji, 12 w gorczce, 13 w mioci, 14 dobrym nastroju, 15 w letargu, 16 w afekcie, 17 w zoci, 18 w szale, 19 w takich nerwach, 20 w blach

w. 180
1 w biedzie, 2 w dotyku, 3 w prezencie, 4 w posagu, 5 w darze, 6 w talii, 7 w krzyach, 8 w teorii, w praktyce, 9 w obejciu, 10 w modlitwie

w. 181
1 id do parku, chodz po parku, jestem w parku, 2 id do rynku, chodz po rynku, jestem w rynku, 3 id do lasu, chodz po lesie, jestem w lesie, 4 id do ogrodu, chodz po ogrodzie, jestem w ogrodzie, 5 id do sklepu, chodz po sklepie, jestem w sklepie, 6 id do kocioa, chodz po kociele, jestem w kociele, 7 id do szkoy, chodz po szkole, jestem w szkole, 8 id do szpitala, chodz po szpitalu, jestem w szpitalu, 9 id do domu, chodz po domu, jestem w domu, 10 id do przedszkola, chodz po przedszkolu, jestem w przedszkolu 1 jad do Francji, jed po Francji, jestem w Francji, 2 jad do Parya, chodz / jed po Paryu, jestem w Paryu, 3 jad do Czech, jed po Czechach, jestem w Czechach, 4 jad do Pragi, jed / chodz po Pradze, jestem w Pradze, 5 jad do Rosji, jed po Rosji, jestem w Rosji, 6 jad do Moskwy, jed / chodz po Moskwie, jestem w Moskwie, 7 jad do Niemiec, jed po Niemczech, jestem w Niemczech, 8 jad do Berlina, jed/ chodz po Berlinie, jestem w Berlinie, 9 jad do Austrii, jed po Austrii, jestem w Austrii, 10 jad do Wiednia, jed / chodz po Wiedniu, jestem w Wiedniu 1 id na dworzec, chodz po dworcu, jestem na dworcu, 2 id na uniwersytet, chodz po uniwersytecie, jestem na uniwersytecie, 3 id na miasto, chodz po miecie, jestem na / w miecie, 4 id na boisko, chodz po boisku, jestem na boisku, 5 id na k, chodz po ce, jestem na ce, 6 id na pole, chodz po polu, jestem na polu, 7 id na gied, chodz po giedzie, jestem na giedzie, 8 id na Planty, chodz po Plantach, jestem na Plantach, 9 id na osiedle, chodz po osiedlu, jestem na osiedlu, 10 id na kopiec, chodz po kopcu, jestem na kopcu 1 jad na Wgry, jed po Wgrzech, jestem na Wgrzech, 2 jad na Sowacj, jed po Sowacji, jestem na Sowacji, 3 jad na Ukrain, jed po Ukrainie, jestem na Ukrainie, 4 jad na Litw, jed po Litwie, jestem na Litwie, 5 jad na Hawaje, jed po Hawajach, jestem na Hawajach, 6 jad na Kub, jed po Kubie, jestem na Kubie, 7 jad na Sardyni, jed po Sardynii, jestem na Sardynii, 8 jad na Sycyli, jed po Sycylii, jestem na Sycylii, 9 jad na Majork, jed po Majorce, jestem na Majorce, 10 jad na Seszele, jed po Seszelach, jestem na Seszelach 1 id na wykad, jestem na wykadzie, 2 id na wesele, jestem na weselu, 3 id na imieniny, jestem na imieninach, 4 id na imprez, jestem na imprezie, 5 id na spotkanie, jestem na spotkaniu, 6 id na zebranie, jestem na zebraniu, 7 id na

444

mecz, jestem na meczu, 8 id na badania, jestem na badaniach, 9 id na msz, jestem na mszy, 10 id na urodziny, jestem na urodzinach a) 1 styczniu, 2 lutym, 3 marcu, 4 kwietniu, 5 maju, 6 czerwcu,7 lipcu, 8 sierpniu, 9 wrzeniu, 10 padzierniku, 11 listopadzie, 12 grudniu I lecie, 2 zimie, 3 jesieni b) 1 zeszym roku, 2 przyszym roku, 3 nastpnym roku, 4 ubiegym roku, 5 tym dniu, 6 tym tygodniu, 7 tym momencie, 8 tej sekundzie, 9 tym okresie, 10 tej chwili, I I pierwszym kwartale, 12 ostatnim czasie, 13 pierwszym etapie, 14 nastpnym etapie, 15 dalszym etapie 1 tysic dziewiset siedemdziesitym roku, 2 tysic dziewiset siedemdziesitym sidmym roku, 3 tysic dziewiset osiemdziesitym czwartym roku, 4 tysic dziewiset osiemdziesitym smym roku, 5 tysic dziewiset dziewidziesitym pierwszym roku, 6 tysic dziewiset dziewidziesitym drugim, 7 tysic dziewiset dziewidziesitym trzecim, 8 tysic dziewiset dziewidziesitym czwartym, 9 tysic dziewiset dziewidziesitym szstym roku, 10 roku dwutysicznym w. 182 1 Bya przesadna w oszczdzaniu, 2 By biegy w angielskim, 3 By dowiadczony w postpowaniu z dziemi, 4 Bya rozmiowana w muzyce Chopina, 5 Byli kompetentni w obsudze komputerw, 6 By przesadny w reakcji na krytyk, 7 Bya ostrona w podejmowaniu decyzji, 8 Zalepiona w mioci, nie widziaa niczego, 9 By mocny w mwieniu, ale saby w realizacji, 10 By w niej zakochany

w. 183
T e k s t 1 1 maej malowniczej wsi, 2 Tatrach, 3 tej miejscowoci, 4 naszym domu, 5 pobliskim wzgrzu, 6 gwnej drodze, 7 drugiej cioci Basi, 8 Nowym Targu, 9 zgodzie, 10 rnych okazjach, 11 naszej starej, 12 miej chaupie T e k s t 2 1 tym tygodniu, 2 wycieczce, 3 Grach witokrzyskich, 4 tym wyjedzie, 5 tych najstarszych grach, 6 Polsce, 7 ubiegym roku, 8 drodze, 9 tym roku, 10 najwyszym szczycie, 11 tym dniu, 12 takim odpucie, 13 rozoonych straganach, 14 strojach ludowych, 15 witym Krzyu, 16 tamtejszym schronisku, 17 przyjemnym spacerze, 18 sosnowym lesie

w. 184
1 nim, 2 niej, 3 tym, 4 niej, 5 kadym, 6 swoim, 7 swoich, 8 kadym, 9 swojej, 10 kadym, 11 takim

w. 185
1 tysic dziewiset szedziesitym czwartym, 2 pierwszym, 3 dwch / dwu, 4 trzecim, 5 pitym, 6 dwunastym, 7 dziewitym, 8 sidmej, 9 szstej trzydzieci, 10 piciu, 11 dwch / dwu, 12 jednej, 13 trzech, 14 dziesiciu

w. 186
1 w, 2 na, 3 w, 4 w, 5 po, 6 po, 7 o, 8 po, 9 w, 10 na, 11 przy, 12 po, 13 w, 14 w, 15 po, 16 na, 17 po, 18 o

w. 187
1 profesorze, 2 chopcze, 3 bracie, 4 panie Wadku, 5 kawalerze, 6 mj synu, 7 gupcze, 8 chopie, 9 panic kierowco, 10 panic inynierze, 11 mj Boe, 12 panic doktorze, 13 tatusiu, 14 mj aniele, 15 moje dziecko 1 panno Ewo, 2 mamusiu, 3 pani doktor, 4 droga ssiadko, 5 babciu, 6 mamo, 7 pani kierowniczko, 8 pani magister, 9 siostro, 10 Cyganko

445

w. 188

1 Maku, 2 Wadku, 3 Henryku, 4 Piotrze, 5 Andrzeju, 6 panie Zbigniewie, 7 panie Adamie, 8 Wojtusiu, 9 panie Wadysawie, 10 panie Jzefie 1 pani Marysiu, 2 kochana Mario, 3 Katarzyno, 4 Agnieszko, 5 Zosiu, 6 pani Krystyno, 7 Ro, 8 Ewusiu, 9 Agatko, 10 Anno
w. 189

1 Drogi Ojcze, 2 Kochana Mamo, 3 Miy Wiktorze, 4 Panie Doktorze, 5 Kochany Bracie, 6 Pani Dyrektor, 7 Najdrosza Babciu, 8 Moja Maa Siostrzyczko, 9 Stary Druhu, 10 Drogi Przyjacielu, 11 Szanowny Prezydencie, 12 Wielebny Ksie, 13 Najmilszy Dziadku, 14 Kochana Zosiu, 15 Mj May Syneczku, 16 Moje Drogie Dziecko, 17 Miy Kolego, 18 Biedny Kuzynie, 19 Panie Poruczniku, 20 Panie Policjancie
w. 190

I sob, 2 siebie, 3 sobie, 4 sobie, 5 sobie, 6 sobie, 7 siebie, 8 siebie, 9 sobie, 10 siebie, I I sob, 12 sobie, 13 sob, 14 sob, 15 siebie, 16 sob, 17 sobie, 18 siebie, 19 sobie, 20 siebie, 21 sob, 22 sobie, 23 sobie, 24 siebie, 25 sob, 26 sobie, 27 sob, 28 sobie, 29 sob, 30 sobie
w. 191

1 sam, 2 samego, 3 samemu, 4 sama, 5 sami, 6 sam, 7 samymi, 8 sama, 9 sam, 10 sami, 11 samej, 12 samego, 13 sam, 14 samego, 15 samymi, 16 samo, 17 samych, 18 samym, 19 samemu, 20 samymi
w. 192

1 pidziesitce, 2 dwudziestk, 3 pitk, 4 jedynki, dwjki, trjki, czwrki, 5 dziesitki, dwudziestki, pidziesitki, setki, dwusetki, 6 jedynk, szstk, 7 dwjkami, 8 czwrk, semk, dwunastk, trzynastk, czterdziestk, 9 pitk, 10 trzydziestce, 11 siedemdziesitce, 12 dwjk, 13 czwrk, 14 dziesitk, pitki, 15 szstk, sidemki, 16 trzydziestk, czterdziestk, 17 trzynastka, 18 pidziesitce, setce, 19 dwudziestk jedynk, 20 setki
w. 193

1 czteroletnia, picioletnia, 2 trzytygodniowy, 3 dwumiesiczny, 4 dziesiciodniowa, 5 czternastodniowy, rocznym, 6 trzyletni, 7 dwunastoletnim, 8 dwudniowy, 9 trzyletnie, 10 siedmiodniowy, 11 czterotygodniow, 12 proczny, 13 kilkuletnie, 14 kilkunastoletnia, 15 kilkudniowej, 16 kilkuletniej, 17 kilkunastoosobowej, 18 kilkudziesicioletnich, 19 kilkunastostopniowym, 20 kilkuwyrazowym
w. 194

1 dwojga znajomych, 2 kilkorgu pacjentom, 3 kilkorgiem rwienikw, 4 dwoje rk, 5 trojga Amerykanw, 6 kilkorgu staruszkom, 7 dwojgiem przyjaci, 8 dwojgiem oczu, 9 trojgiem wnukw, 10 dziesicioro wyborcw 11 dwojgiem turystw, 12 omioro terrorystw, 13 dwoje noyczek, 14 pidziesicioro muzykw, 15 czworo rodzicw, 16 trojgiem szczenit, 17 kilkunastu klientw, 18 kilkunastu aktorom, 19 czworgiem innych pasaerw, 20 trojgu turystom
w. 195

1 obydwu / obydwojgu panom Jasiskim, 2 oboma / obydwoma paszportami, 3 obu / obydwu / obydwch paniach, 4 obu / obydwu / obydwch miastach, 5 obu / obydwu / obydwch pracach, 6 obu / obydwu / obydwch walizek, 7 obu / obydwu / obydwom, 8 obu 1 oboma / obydwoma psami, 9 obu / obydwu / obydwch / nauczycielach, 10 obu / obydwu / obydwch profesorw, 11 obu / oboma / obydwoma wychowawcami, 12 446

obu / obydwu / obydwch muzeach, 13 oba / obydwa zamki, 14 obiema / obydwiema / obydwoma paniami Kowalskimi, 15 obu / obydwu / obydwch parkingach, 16 obiema/ obydwiema / obydwoma naukami, 17 obu / obydwu / obydwch kolegw, 18 obu /obydwu / obydwch problemw, 19 obu / obydwu / obydwch znacze, 20 obu / obydwu / obydwch zajciach w. 196 1 miasteczku, 2 Warszawy, 3 dziecistwie, 4 rwienikw, wzrostem i bystroci umysu, 5 szkoy, 6 roku ycia, 7 szkole, 8 dnia, 9 nauki, 10 uwag, 11 powodu, 12 zdolnoci, 13 tematy, 14 czasie, 15 pobytu, 16 szkole, 17 matematyk, 18fizyk, 19 nauczyciele, 20 przyszoci, 21 inynierem, 22 liceum, 23 Markiem, 27 humanist, 28 wpywem, 29 literatur, 30 matur, 31 opowiadania, 32 talenty, 33 mioci, 34 przedmiotw, 35 Markiem, 36 polonistyk, 37 felietonist, 38 tygodnika, 39 dziennikarstwo, 40 pracy, 41 literatem w. 197 1 rokiem, 2 mieszkanie, 3 bloku, 4 osiedlu, 5 mieszkaniem, 6 otrzymaniu, 7 kluczy, 8 urzdzania, 9 kuchni, 10 segmenty, 11 pokoju, 12 meblociank, 13 fotele, 14 wersalk, 15 oknach, 16 firanki, 17 zasony, 18 kolorze, 19 pododze, 20 dywan, 21 przedpokoju, 22 chodnik, 23 azienk, 24 kafelkami, 25 kwiatach, 26 rolinach, 27 balkonie, 28 pelargonie, 29 mieszkaniu, 30 zaleceniami, 31 lekarzy, 32 paprotki w. 198 1 adn, 2 wczesnego, 3 bujnych, 4 niebieskie, 5 dugimi, 6 ciemnymi, 7 zgrabn, 8 redniego, 9 smukych, 10 zaokrglonych, 11 niewtpliwymi, 12 fizycznymi, 13 mi, 14 towarzysk, 15 uroczym, 16 najwikszych, 17 wykwintne, 18 bkitnych, 19 zielonych, 20 niebieskiej, 21 pomaraczowej, 22 brzowych, 23 mi, 24 eleganck w. 199 A. 1 mieszkaniu, 2 Grskiego, 3 rnych mebli, 4 rzeczy, 5 cianie, 6 adne obrazy, 7 rodku, 8 okrgy st, 9 oknami, 10 szafa gdaska, 11 jednym roku, 12 biurko, 13 wygodny fotel, 14 wejciu, 15 drzwiami, 16 dua biblioteka, 17 ksiek, 18 pododze, 19 perski dywan, 20 caym pokoju, 21 rnych papierw, 22 rk B. 1 przyszymi tygodniu, 2 przeprowadzka, 3 nowego mieszkania, 4 mebli, 5 przeprowadzk, 6 wielkich pude, 7 jeden wielki baagan, 8 innego, 9 poczoch, 10 paska, 11 skarpet, 12 butw, 13 sukienki, 14 torebki, 15 niczego, 16 snem C. 1 przyjcie poegnalne, 2 koleanki, 3 kolegw, 4 profesora, 5 wspmieszkankami, 6 goci, 7 szst, 8 sidm godzin, 9 kocu, 10 krakowskim targiem, 11 sidm, 12 potrawy, 13 koleankami, 14 piknych pmiskach, 15 swojej cioci, 16 mia atmosfera, 17 kawie, 18 starych pyt, 19 przebojami, 20 lat dwudziestych D. 1 poczcie, 2 telegram, 3 naszych krewnych, 4 nich, 5 weekend, 6 Gdasku, 7 Oliwie, 8 telegramie, 9 wieczornym pocigiem, 10 Wybrzeu, 11 w drodze powrotnej, 12 Warszaw, 13 ktrego, 14 stoecznych teatrw, 15 nocnym pocigiem, 16 Krakowie, 17 wczesnym rankiem w. 200 1 Starym Miecie, 2 tej samej ulicy, 3 swojego koleg, 4 ubiegym roku, 5 wsplne wakacje, 6 roku, 7 naszego spotkania, 8 letnich przygodach, 9 wycieczce zagranicznej, 10 Woszech, 11 miast, 12 rodkowych i pnocnych Woszech, 13 Rzymie, 14 audiencji generalnej, 15 Papiea, 16 Rzymu, 17 Florencj, Wenecj, Mediolan, 18 tych trzech miast, 19 Florencja, 20 tej wycieczki, 21 upa, 22 swoich wakacjach, 23 granic, 24 ca paczk, 25 Mazury, 26 wod, 27 sporty wodne, 28 pogoda, 29 a447

gwkach, 30 kpieli, 31 cieplej wodzie, 32 mocnym postanowieniem, 33 przyszym roku w. 201 Tekst 1 1 moim koleg Francuzem, 2 domu akademickim, 3 swojego wspmieszkaca, 4 pracowitym studentem, 5 dyskotek, 6 rnych klubw studenckich, 6 jakiej dobrej restauracji, 7 jakie polskie dania, 8 jedzeniem, 9 picia, 10 piwo, 11 jaki sok, 12 gwnym daniu, 13 jaki deser, 14 polskie ciastka, 15 lody, 16 kaw, 17 obiad, 18 kolacj, 19 restauracji, 20 stowki studenckiej Tekst 2 1 babciu, 2 ci, 3 Polski, 4 ciebie, 5 przyjedzie, 6 Krakowa, 7 samolotem, 8 Nowego Jorku, 9 Warszawy, 10 samolocie, 11 mnie, 12 moi koledzy, 13 Warszawy, 14 Krakowa, 15 wygodnym pocigiem, 16 przedziale, 17 ciekawych ludzi, 18 ca drog, 19 Polsce, 20 nich, 21 biecych problemw polskich, 22 dworca, 23 akademika, 24 takswk, 25 miym koleg, 26 histori, 27 poudniem, 28 poudniu, 29 bibliotece, 30 innymi studentami, 31 dyskotek, 32 nasz rodzin, 33 wsi, 34 piknej miejscowoci, 35 ci, 36 czasw, 37 dzieckiem, 38 przyszym tygodniu, 39 moimi kuzynkami, 40 wspln wycieczk, 41 gry, 42 ten list, 43 was wszystkich, 44 wam, 45 wszystkiego najlepszego w. 202 1 trzema miesicami, 2 ca rodzin, 3 Stanach Zjednoczonych, 4 naszymi przyjacimi, 5 wasnym samochodem, 6 nasz podr, 7 przykry wypadek, 8 innym rodku transportu, 9 samolotem, 10 Nowego Jorku, 11 tamtejszej sieci autobusowej i kolejowej, 12 miejscu, 13 zy pomys, 14 podry, 15 dobrej sieci hotelowej, 16 wietnych barw szybkiej obsugi, 17 rnych regionalnych restauracjach, 18 poznania, 19 ciekawymi ludmi, 20 nam, 21 przykroci, 22 drodze powrotnej, 23 wasnego kraju, 24 tym razem, 25 samolotem, 26 statkiem, 27 Amsterdamu, 28 autobusem, 29 Polski, 30 tej udanej wyprawy, 31 wielk wod w. 203 1 tob, 2 naszych, 3 nich, 4 mojego, 5 go, 6 nas, 7 tego, 8 mnie, 9 niego, 10 nich, 11 tym, 12 im, 13 tobie i twoim, 14 go, 15 nim, 16 tym, 17 go, 18 was, 19 nich, 20 im, 21 naszych w. 204 1 w, 2 z, 3 na, 4 przed, 5 w, 6 od, 7 przez, 8 do, 9 w, 10 na, 11 o, 12 o, 13 na, 14 przez, 15 o, 16 do, 17 na, 18 o, 19 do, 20 na, 21 po, 22 po, 23 na, 24 na, 25 w, 26 do, 27 o, 28 w, 29 wbrew, 30 z, 31 w, 32 z, 33 midzy, 34 w, 35 poza, 36 do, 37 przed, 38 mimo w. 205 1 tysic dziewiset szedziesitym drugim, 2 trzeciego, 3 pi, 4 szstym, 5 siedem, 6 cztery, 7 dwunastym, 8 trzy, 9 dziesi, 10 jeden, 11 czternacie, 12 czterech, 13 pierwszym, 14 dziewi, 15 tysic dziewiset osiemdziesitym pierwszym, 16 pi, 17 tysic dziewiset osiemdziesitego szstego w. 206 1 dwch, 2 jedn, 3 troje, 4 piciu, 5 dwie, 6 jednego, 7 trzech, 8 semka, 9 sidm a sm, 10 jedn, 11 dwie, 12 jedenast

448

Sowotwrstwo
w. 1 1 czytanie, 2 ogldanie, 3 prania, prasowania, 4 opalanie si, 5 milczenie, 6 znaczenia, 7 widzenia, 8 ogldanie, 9 uczenie si, 10 prowadzenie, 11 plotkowanie, 12 dwignicie, 13 mycia, 14 wyjcie, zejcie, 15 pominicie, 16 wycignicie, 17 bicie, 18 wybrnicie, 19 goszenie, 20 groenie

w. 2
1 zabrania, 2 picia, 3 czytania, 4 wysania, 5 dodania, 6 ukrycia, 7 obejrzenia, 8 wygrania, 9 powtrzenia, 10 kupienia, 11 oddania, 12 prania, 13 czyszczenia, 14 przekazania, 15 zakomunikowania, 16 powiedzenia, 17 zrobienia, 18 mycia, 19 pokazania, 20 wyjanienia

w. 3
1 Po wypiciu lekarstwa... 2 Po zdaniu egzaminu... 3 Po poznaniu Ani... 4 Po obudzeniu si... 5 Po obejrzeniu tego filmu... 6 Po umyciu naczy... 7 Po przygotowaniu kolacji... 8 Po wyrwaniu zba... 9 Po wygraniu miliona w TOTKA... 10 Po przeczytaniu ksiki... 11 Po zamkniciu sklepu... 12 Po zjedzeniu obiadu... 13 Po wyjechaniu z domu... 14 Po zaproszeniu goci... 15 Po znikniciu gorczki... 16 Po wytarciu rk... 17 Po zawieceniu wiata... 18 Po zamroeniu misa... 19 Po odsuniciu go od wadzy... 20 Po wyjciu na X pitro...

w. 4
1 czynno / wytwr, 2 czynno / wytwr, 3 czynno / wytwr, 4 czynno / wytwr, 5 czynno/ wytwr, 6 wytwr/czynno, 7 wytwr / czynno, 8 czynno/wytwr, 9 czynno / wytwr, 10 wytwr / czynno

w. 5
I lojalnoci, 2 modoci, 3 samodzielnoci, 4 zarozumiaoci, 5 nerwowoci, 6 dojrzaoci, 7 aktywnoci, 8 wraliwoci, 9 dokadnoci, 10 szlachetnoci, I I bezmylnoci, 12 wyrozumiaoci, 13 gocinnoci, 14 zachannoci, 15 bezkarnoci, 16 skrupulatnoci, 17 niewdzicznoci, 18 zmysowoci, 19 twardoci, 20 szczeroci

w. 6
1 s bezinteresowni, prawdomwni, otwarci, 2 s punktualni, sumienni i ciekawi, 3 s szczerzy i koleescy, 4 e si spniaj, s niedbali i niechlujni, 5 by niesolidny, niepunktualny; dokonay

w. 7
1 ciemno, 2 kapitalizm, 3 zodziejstwo, 4 rzadko, 5 nico, 6 patriotyzm 7 zniewieciao, 8 drastwo, 9 gupota, 10 tsknota, 11 czytelnictwo, 12, apostolstwo, 13 wyrachowanie, 14 nie wyrobienie, 15 niedbalstwo, 16 prostactwo, 17 kamstwo, 18 oszczerstwo, 19 znawstwo, 20 grnictwo, 21 koleestwo, 22 lenistwo, 23 szkolnictwo, 24 blunierstwo, 25 bezpieczestwo, 26 droyzna, 27 gadulstwo, 28 kalectwo, 29 samotnictwo, 30 szarzyzna

w. 8
1 fryzjerka, 2 piewaczka, 3 zawodniczka, 4 taterniczka, 5 barmanka, 6 katowiczanka, 7 Pacuowa, 8 piewakowa, 9 gralka, 10 Rumunka, 11 urzdniczka, 12 krawcowa, 13 starocina, 14 bogini, 15 wnuczka, 16 gospodyni, 17 dozorczyni, 18 diablica, 19 wieniaczka, 20 profesorka; profesorowa, 21 mistrzyni, 22 wychowaw-

449

czyni, 23 niewolnica, 24 ssiadka, 25 mniszka, 26 piosenkarka, 27 sprzedawczyni, 28 biblitekarka, 29 mwczyni, 30 flecistka


w. 9

A. 1 lasek, 2 ogrdek, 3 prezencik, 4 roczek, 5 stolik, 6 zajczek, 7 piesek, 8 zodziejaszek, 9 wujek, wujaszek, 10 kwiatek, kwiatuszek, 11 modzieniaszek, 12 braciszek, 13 dzbanuszek, 14 fiacik, 15 konik, 16 pokoik, 17 teatrzyk, 18 wsik, 19 gosik, 20 balonik B. 1 gwka, 2 trawka, 3 rczka, 4 plamka, plameczka, 5 nka, 6 siostrzyczka, 7 ksieczka, 8 ryczka, 9 duszyczka, 10 beczuka, 11 mateczka, 12 creczka, 13 nocka, 14 chatka, 15 abka, 16 myszka, 17 muszka, 18 winka, 19 wieyczka, 20 kdeczka C. 1 maseko, 2 sweczko, 3 mydeko, 4 kurcztko, 5 pastewko, 6 keczko, 7 biureczko, 8 prositko, 9 niadanko, 10 uszko, 11 zdrweczko, 12 podwrko, 13 krzeseko, 14 dziecitko, 15 jabuszko, 16 ciasteczko, 17 gniazdko, 18 okienko, 19 miasteczko, 20 powiedzonko
w. 10

1 dziewczynisko, 2 konisko, 3 psisko, 4 chopisko, 5 chopczysko, 6 ptaszysko, 7 panisko, 8 kocisko, 9 brzuszysko 10 papierzysko, 11 zamczysko, 12 wilczysko 1 wisko, 2 trawsko, 3 zielsko, 4 krwsko, 5 apsko, 6 piwsko 1 chopina, 2 babina, 3 urzdniczy na, 4 aktorzyna, 5 adwokacina, 6 miecina, 7 chucina, 8 sukienczyna, 9 butelczyna 1 straszjrdo, 2 chamido, 3filmido, 4 wierszydo, 5 sztuczydo, 6 romansido, 7 pimido w. 11 A. 1 piewak, 2 palacz, 3 gracz, 4 strzelec, 5 przedstawiciel, 6 ebrak, 7 kamca, 8 badacz, 9 stworzyciel, 10 jedziec, 11 sprzedawca, 12 dorczyciel, 13 suchacz, 14 uwodziciel, 15 czciciel, 16 zwycizca, 17 oskaryciel, 18 odkrywca 19 dowdca, 20 marzyciel B. 1 adorator, 2 recytator, 3 kombinator, 4 debiutant, 5 reprezentant, 6 yrant, 7 symulant, 8 emigrant, 9 okupant, 10 inscenizator, 11 administrator, 12 konserwator, 13 instalator, 14 propagator, 15 deprawator, 16 informator, 17 negocjator, 18 kolonizator, 19 mistyfikator, 20 organizator
w. 13

1 cukiernik, 2 aptekarz, 3 basista, 4 rolnik, 5 drukarz, 6 kioskarz, 7 kominiarz, 8 felietonista, 9 drnik, 10 stoczniowiec, 11 takswkarz, 12 ogrodnik, 13 przyrodnik, 14 szatniarz, 15 pieniarz, 16 karykaturzysta, 17 bibliotekarz, 18 urzdnik, 19 zaopatrzeniowiec, 20 ywiarz
w. 14

1 gupiec, 2 starzec, 3 naiwniak, 4 chciwiec, 5 prostak, 6 miaek, 7 obudnik, 8 bogacz, 9 niewdzicznik, 10 miertelnik, 11 lepiec, 12 rozpustnik, 13 zazdronik, 14 cwaniak, 15 pyskacz, 16 brodacz, 17 karciarz, 18 ndzarz, 19 panikarz, 20 alergik, 21 rutyniarz, 22 spryciarz, 23 siacz, 24 melancholik, 25 urlopowicz, 26 wiatowiec, 27 histeryk, 28 szczciarz, 29 plaowicz, 30 schizofrenik
w. 15

1 idealista, 2 fundamentalista, 3 realista, 4 imperialista, 5 kolonialista, 6 socjalista, 7 formalista, 8 nacjonalista, 9 tradycjonalista, 10 indywidualista, 11 abstrakcjoni450

sta, 12 ekshibicjonista, 13 intelektualista, 14 alpinista, 15 oportunista, 16 humanista, 17 altruista, 18 naturalista, 19 radykalista, 20 liberalista

w. 18
Czasowniki: 1 jezdnia, 2 uczelnia, 3 wypoyczalnia, 4 czytelnia, 5 chodnia, 6 jadalnia, 7 bienia, 8 przechowalnia, 9 palarnia, 10 suszarnia, 11 przymierzalnia, 12 tuczarnia, 13 walcownia, 14 sypialnia, 15 skocznia, 16 pralnia, 17 wdzarnia, 18 smaalnia, 19 pijalnia, 20 rozbieralnia Rzeczowniki: 1 gazownia, 2 cukiernia, 3 palmiarnia, 4 cegielnia, 5 kwiaciarnia, 6 cementownia, 7 winiarnia, 8 herbaciarnia, 9 kawiarnia, 10 introligatornia, 11 graciarnia, 12 stalownia, 13 koksownia, 14 ciastkarnia, 15 owczarnia, 16 rupieciarnia, 17 mleczarnia, 18 cieplarnia, 19 ksigarnia, 20 maszynownia

w. 21
1 listonosz, 2 dobroczyca, 3 pracodawca, 4 bawidamek, 5 bajkopisarz, 6 czycibut, 7 piciolatek, 8 pierwszoklasista, 9 piorunochron, 10 drzeworyt, 11 miedzioryt, 12 czasomierz, 13 brudnopis, 14 maszynopis, 15 ksigozbir, 16 ywopot, 17 pfina, 18 meblocianka, 19 gwiazdozbir, 20 drogowskaz

w. 22
1 p etatu, 2 sam chodzi 3 dawca krwi, 4 czarna ziemia, 5 tryska woda, 6 pisane rcznie, 7 licie opady, 8 rys ycia, 9. wieki rednie, 10 woda spada, 11 przysiga 'krzywo' (faszywie), 12 trzy miasta, 13 wier finau, 14 trzy kty, 15 kosi siano, 16 sam lata, 17 mwi brzuchem, 18 obiega wiat, 19 nowo narodzony, 20 z obcego kraju, 21'p gowy' (upoledzony), 22 mistrz zegarw, 23 amie strajk, 24 bl nerww, 25 widzi daleko, 28 je za darmo (bez pracy), 29 p nocy, 30 pogld na wiat, 31 wyjcie za m, 32 znajomo religii, 33 mierzy gaz, 34 dusi grosz, 35 majcy cztery ciany, 36 poczucie samego siebie, 37 pasterz dusz, 38 wzicie do nieba, 39 h r a t ' psa, 40 sto at

w. 23
A. 1 wierkowy, 2 lipowy, 3 sosnowy, 4 orzechowy, 5 jaowcowy, 6 modrzewiowy, 7 brzozowy, 8 topolowy, 9 jodowy, 10 jarzbinowa B. 1 cytrynowy, 2 winiowa, 3 jabkowe, 4 bananowy, 5 agrestowa, 6 liwkowe, 7 pomaraczowa, 8 czereniowa, 9 porzeczkowy, 10 morelowy, 11 ogrkowa, 12 cebulowy, 13 pomidorowy, 14 czosnkowa, 15 groszkowy, 16 kalafiorowa, 17 marchewkowy, 18 fasolowa, 19 szparagowa, 20 szczawiowa

w. 24
A. 1 chlebowy, 2 schabowy, 3 obiadowa, 4 przegubowy, 5 pogrzebowy, 6 targowy, 7 ksiycowy, 8 konkursowe, 9 puchowa, 10 skarbowy B. 1 warunkowe, 2 przypadkowe, 3 wypadkowa, 4 kocowe, 5 racowe, 6 pocztkowe, 7 rodkowa, 8 jaowcowa, 9 wiecowa, 10 spadkowy C. 1 godowa, 2 rodowy, 3 zawodowy, 4 lodowa, 5 narodowy, 6 rozwodowy, 7 miodowy, 8 ogrodowe, 9 wrzodowa, 10 progowy D. 1 skadkowa, 2 beczkowe, 3 musztardowy, 4 porcelanowy, 5 akcyzowy, 6 rasowa, 7 choinkowa, 8 flanelowa, 9 klasowe, 10 brzoskwiniowy E. 1 biodrowy, 2 wahadowy, 3 poudniowa, 4 czynszowe, 5 miejscowy, 6 yciowa, 7 wojskowy, 9 gardowa, 10 polowy

451

w.

A. 1 przyjacielskie, 2 anielska, 3 kardynalski, 4 profesorski, 5 kaznodziejski, 6 diabelski, 7 pikarskie, 8 mieszczaski, 9 koleeska, 10 franciszkaska B. 1 partyzancka, 2 rybacka, 3 studencki, 4 ssiedzkie, 5 prostacki, 6 adwokacka, 7 szlachecki, 8 wariacki, 9 austriackie, 10 sowacki w. 26 A. 1 watykaski, 2 izraelski, 3 albaski, 4 bugarski, 5 nepalski, 6 chiski, 7 japoski, 8 czeski, 9 hiszpaski, 10 woski, 11 warszawski, 12 jerozolimski, 13 brukselski, 14 londyski, 15 wiedeski, 16 pekiski, 17 berliski, 18 praski, 19 koszaliski, 20 haski B. 1 rosyjski, 2 tunezyjski, 3 indonezyjski, 4 polinezyjski, 5 malezyjski, 6 kanadyjski, 7 cypryjski, 8 australijski, 9 brazylijski, 10 libijski, 11 syryjski, 12 belgijski, 13 kongijski, 14 nigeryjski, 15 boliwijski, 16 chilijski, 17 ugandyjski, 18 galicyjski 1 amerykaski, 2 koreaski, 3 marokaski, 4 korsykaski, 5 kubaski, 6 maksykaski w. 27 1 oenzetowski, 2 zetespowski, 3 peeselowscy, 4 kulowskie, 5 heglowska, 6 szekspirowskie, 7 molierowskie, 8 marksistowskie, 9 mistrzowski, 10 faszystowski, 11 rasistowskie, 12 pekaesowski, 13 prymasowskie, 14 marszakowska, 15 kurpiowskie, 16 burmistrzowski, 17 zygmuntowski, 18 szelmowski, 19 dziadowski 20 piastowskie w. 28 A. 1 lodowata, 2 piegowata, 3 zezowate, 4 pyskata, 5 pogrkowaty, 6 trdowaty, 7 sknerowaty, 8 popielaty, 9 muwaty, 10 srokaty B. 1 gliniasty, 2 iglasty, 3 liciaste, 4 drabiniasty, 5 ceglasty, 6 ylaste, 7 pierzaste, 8 trawiasty, 9 gbczasty, 10 baniasta C. 1 mglisty, 2 kamienista, 3 zocisty, 4 osobista, 5 zamaszysty, 6 soczyste, 7 parzyste, 8 grzysty, 9 krwisty, 10 kulisty, 11 szklisty, 12 Skaliste, 13 misiste, 14 perlisty, 15 kleisty, 16 ciernista, 17 puszysty, 18 barczysty, 19 wkniste, 20 ziarnista w. 29 1 prowokacyjne, 2 informacyjny, 3 cywilizacyjne, 4 okupacyjny, 5 produkcyjna, 6 generacyjne, 7 obserwacyjny, 8 policyjny, 9 elekcyjny, 10 selekcyjny 1 rewizyjny, 2 okazyjny, 3 recesyjne, 4 aluzyjna, 5 perwersyjne, 6 kolizyjne, 7 dyskusyjny, 8 perkusyjne, 9 obsesyjny, 10 eksmisyjne 1 pornograficzny, 2 kaligraficzne, 3 etnograficzne, 4 choreograficzny, 5 fotograficzne, 6 ortograficzny, 7 kserograficzna, 8 biograficzne, 9 monograficzna, 10 topograficzna 1 zoologiczny, 2 immunologiczny, 3 chronologiczny, 4 alegoryczna, 5 analogiczna, 6 dychotomiczny, 7 sympatyczna, 8 apatyczny, 9 telepatyczne, 10 mitologiczna w. 30 1 kapitalistyczny, 2 militarystyczna, 3 materialistyczny, 4 kolonistyczna, 5 naturalistyczna, 6 realistyczne, 7 terrorystyczny, 8 ekshibicjonistyczne, 9 socjalistyczna, 10 fatalistyczne, 11 entuzjastyczne, 12 demokratyczny, 13 dyplomatyczny, 14 arystokratyczne, 15 psychopatyczne 452

w. 1

1 abdzia szyja, 2 kurze apki, 3 owczy pd, 4 gsia skra, 5 strusie pira, 6 zajcza warga, 7 lisia nora, 8 pawi ogon, 9 mysia dziura, 10 sokoli wzrok, 11 wie tempo, 12 gobie serce, 13 cielce oczy, 14 krecia robota, 15 mapie miny, 16 ole uszy, 17 psia buda, 18 kocie by, 19 sowiczy gos, 20 mysi ogon w. 32 1 pakowna, 2 sypki, 3 orny, 4 nona, 5 gite, 6 bdny, 7 wdrowne, 8 umowna, 9 ostrzegawczy, 10 mylna, 11 przylegy, 12 znany, 13 rozpoznawczy, 14 oniemiay, 15 psotne, 16 dojrzay 17 poky, 18 skamieniay, 19 wybredny, 20 posiwiaa w. 33 1 wstydliwy, 2 szkodliwy, 3 paczliwy, 4 uszczypliwy, 5 yczliwy, 6 ktliwy, 7 pochliwy, 8 obra! i wy, 9 amliwy, 10 dokuczliwy, 11 troskliwy, 12 zrzdliwy, 13 przenikliwy, 14 psotliwy, 15 dolegliwy w. 34 1 rozpuszczalna, 2 zmywalna, 3 mieszkalny, 4 namacalny, 5 policzalny, 6 wysuwalny, 7 przetumaczalny, 8 zniszczalny, 9 wyobraalny, 10 wymienialny, 11 przewidywalny, 12 przepuszczalny, 13 przenikalny, 14 nieprzekraczalny, 15 postrzegalny w. 35 1 krciutki, krciuteki, krciusieki, 2 suchutki, suchuteki, suchusieki, 3 drobniutki, drobniuteki, drobniusieki, 4 sabiutki, sabiuteki, sabiusieki, sabiuchny, 5 calutki, calusieki, 6 chudziutki, chudziuteki, chudziusieki, chudziuchny, 7 cieniutki, cieniuteki, cieniusieki, cieniuchny, 8 sodziutki, sodziuteki, sodziusieki, 9 ciutki, ciuteki, ciusieki, 10 siwiutki, siwiuteki, siwiusieki, 11 adniutki, adniuki, adniusieki, 12 bielutki, bieluteki, bielusieki, bieluchny, 13 czyciutki, czyciuteki, czyciusieki, czyciuchny, 14 leciutki, leciuteki, leciusieki, leciuchny, 15 lichutki, lichuteki, lichusieki, 16 prociutki, prociuteki, prociusieki, prociuchny, 17 szczuplutki, szczuputeki, szczuplusieki, szcupuchny, 18 janiutki, jani uteki, janiusieki, janiuchny, 19 deiikatniutki, delikatniuki, 20 wtlutki, wtluteki, wtusieki w. 36 1 przepikny, 2 przemieszny, 3 przykrtki, 4 nadwraliwy, 5 nadludzki, 6 przedobry, 7 przeczysty, 8 przemiy, 9 nadzwyczajny, 10 przebogaty, 11 przyciki, 12 przeogromny, 13 przydugi, 14 arcyciekawy, 15 hiperpoprawny, 16 estramocny, 17 arcydoskonay, 18 supernowoczesny, 19, superinteligentny, 20 superszybki w. 37 1 tawy, 2 tpawy, 3 sodkawy, 4 cierpkawy, 5 biaawy, 6 niskawy, 7 gupawy, 8 ciemnawy, 9 brudnawy, 10 nudnawy, 11 sonawy, 12 ysawy, 13 gorzkawy, 14 czerwonawy, 15 grubawy, 16 bladawy, 17 starawy, 18 lepawy, 19 niebieskawy, 20 siwawy w. 38 1 niebrzydki, 2 niegupi, 3 niewysoki, 4 niedobry, 5 nieduy, 6 niezy, 7 niegruby, 8 niezdrowy, 9 niemdry, 10 nieprosty w, 39 1 bezpaski pies, 2 bezdomny czowiek, 3 bezprawna decyzja, 4 bezcelowy wysiek, 5 bezkresna dal, 6 bezobjawowe zakaenie, 7 bezwiedny ruch, 8 bezdzietne mae453

stwo, 9 bezlistne drzewo, 10 bezrolny chop, 11 bezduszna eksmisja, 12 bezimienne dzieo, 13 bezwyjtkowa regua, 14 bezcenne dzieo sztuki, 15 bezkarni chuligani, 16 bezideowa literatura, 17 bezwstydne zachowanie, 18 bezwarunkowe posuszestwo, 19 bezbone prawo, 20 bezwadne nogi w. 40 1 bez granicy, 2 bez roboty, 3 bez pci, 4 bez powrotu, 5 bez namitnoci, 6 bez przedmiotu, 7 bez rozumu, 8 bez uytku, 9 bez troski, 10 bez sporu, 11 bez niegu, 12 bez skutku, 13 bez wizy, 14 bez woni, 15 bez ony, 16 bez zaogi, 17 bez wyznania, 18 bez tuszczu, 19 bez powodu, 20 bez pestek w. 41 1 zastrzyk dominiowy, 2 znaczenie dosowne, 3 dozgonna wdziczno, 4 doywotnie wizienie, 5 zawody midzyszkolne, 6 umowy midzynarodowe, 7 okres midzywojenny, 8 rozmowa midzymiastowa, 9 upodobnienie midzywyrazowe, 10 naziemna stacja kolei, 11 strona nawietrzna, 12 rodki nasercowe, 13 tabletki nasenne, 14 zioa napotne, 15 nadworny poeta, 16 kolejka podziemna, 17 d podwodna, 18 ruch odrodkowy, 19 krytyka oddolna, 20 komentarz odautorski w. 42 1 pod ziemi, 2 po operacji, 3 pod bramk, 4 poza szko, 5 pod skr, 6 pod rwnikiem, 7 pod niebem, 8 ponad plan, 9 ponad obowizek, 10 ponad czas, 11 poza tynkiem, 12 pod miastem, 13 po zawale, 14 przed maestwem, 15 przed wojn, 16 przed histori, 17 przy domu, 18 przy granicy, 19 przy kociele, 20 za granic w. 43 I bardziej mikki, 2 zdolniejszy, 3 mieszniejszy, 4 drobniejszy, 5 bardziej dowiadczony, 6 bardziej sony, 7 bardziej kolorowy, 8 sodszy, 9 ciemniejszy, 10 cieplejszy, I I bardziej nowoczesny, 12 bardziej szczery, 13 gbszy, 14 bardziej koleeski, 15 bardziej gorzki, 16 mdrzejszy, 17 czystszy (czyciejszy), 18 odwaniejszy, 19 sawniejszy, 20 bardziej tpy w. 44 1 starsza, 2 czystszy (czyciejszy), 3 szybszy, 4 silniejszy, 5 mniejsze, 6 wieszy, 7 ciszy, 8 atwiejsze, 9 mniejszy, 10 duszy, 11 wysi, 12 spokojniejsze, 13 bardziej tolerancyjni, 14 pilniejsze, 15 dusze, 16 surowsi, 17 drosze, 18 dusze, 19 wiksze, 20 bardziej impulsywni w. 45 1 przystojniejszy / przystojniejsi, 2 wygodniejszy / wygodniejsze, 3 ciekawsza / ciekawsze, 4 zdolniejszy / zdolniejsi, 5 cieplejszy / cieplejsze, 6 wikszy / wiksze, 7 rzadkie / rzadsze, 8 yczliwszy / yczliwsi, 9 biedniejszy / biedniejsi, 10 pracowitsza / pracowitsze w. 46 1 bardziej interesujca ni poprzednia / od poprzedniej, 2 janiejsze ni stare / od starego, 3 spokojniejsze ni pierwsze / od pierwszego, 4 modsza ni stara / od starej, 5 bardziej zielone ni wasze / od waszego, 6 lepszy ni ostatni / od ostatniego, 7 nisza ni moja / od mojej, 8 gorsze ni jej / od jej, 9 bardziej zazdrosny ni mj / od mojego, 10 cierpliwsza ni wasza / od waszej, 11 bardziej wymagajcy ni twoi / od twoich, 12 waciwsze ni poprzednie / od poprzednich, 13 bardziej koleescy ni twoi / od twoich, 14 trudniejsze ni aktualne / od aktualnych, 15 wierniejsze ni psy / od psw, 16 bardziej nerwowi ni Amerykanie / od Amerykanw, 17 pilniejsi ni 454

uczennice / od uczennic, 18 agresywniejsze ni lisy / od lisw, 19 silniejsi ni kobiety / od kobiet, 20 odwaniejsi ni dziewczyny / od dziewczyn w. 47 1 bardziej nerwowe, 2 szczuplejsza, 3 bogatszy, 4 pikniejsza, 5 sabsza, 6 mniejsza, 7 sprawniejszy, 8 bardziej elegancki, 9 wolniejsza, 10 gorsza, 11 tragiczniejsze, 12 bardziej uprzejme, 13 agresywniejsi, 14 bardziej wysportowani, 15 lepsi, 16 bardziej cisi, 17 bardziej restrykcyjni, 18 gorsze, 19 zasobniejsze, 20 smutniejsi w. 48 I im bardziej schorowany, tym mniejsza, 2 im zdolniejsze, tym wiksza, 3 im cieplejsze, tym mroniej sza, 4 im dusza, tym krtszy, 5 im wiksza, tym ryzykowniej szy, 6 im prostsze, tym trudniejsze, 7 im wolniejsza, tym wiksze, 8 im skrupulatniejsze, tym trafniejsza, 9 im wysze, tym lepszy, 10 im waciwsza, tym szybsze, I I im bogatsi, tym zamoniejsze, 12 im zdrowsi, tym mniejsze, 13 im weselsi, tym przyjemniejsza, 14 im bardziej zarozumiali, tym nieprzyjemniejsi, 15 im bardziej pracowici, tym bogatsi, 16 im popularniejsi, tym bardziej naraeni, 17 im aktywniejsi, tym spokojniejsi, 18 im wysi, tym wiksze, 19 im dusze, tym wiksze, 20 im kompetentniej si, tym mniejsza w. 49 1 najsilniejszy z wszystkich zwierzt, 2 najstarsza z wszystkich miast, 3 najtrudniejszy z wszystkich jzykw, 4 najwaniejsze z wszystkich wartoci yciowych, 5 najpotrzebniejsza z wszystkich wiadcze spoecznych, 6 najgorsza z wszystkich nieszcz ludzkich, 7 najpikniejszy z wszystkich polskich miast, 8 najwiksza z wszystkich polskich miast, 9 najbardziej zanieczyszczony z wszystkich polskich regionw, 10 najwysza z wszystkich dziewczt w szkole, 11 najdziksze z wszystkich gr w Polsce, 12 najbardziej przeludnione z wszystkich pastw na wiecie, 13 najstarsze z wszystkich gr w Polsce, 14 najniezbdniejsze z wszystkich rzeczy na wiecie, 15 najzdrowsze z wszystkich owocw, 16 najsynniejsi z wszystkich polskich kompozytorw, 17 najwiksze z wszystkich ssakw na wiecie, 18 najbardziej beztroskie z wszystkich istot na ziemi, 19 najbezpieczniejsze z wszystkich rodkw transportu, 20 najruchliwsi z wszystkich narodw Europy w. 50 1 jednym z naj chytrzej szych zwierzt, 2 jedn z najduszych rzek, 3 jednym z najbardziej znanych polskich reyserw, 4 jedn z najbardziej reprezentacyjnych ulic Krakowa, 5 jednym z najsynniejszych zamkw, 6 jedn z najpopularniejszych marek samochodw, 7 jednym z najwaniejszych mediw, 8 jedn z najbardziej szkodliwych uywek, 9 jednym z najwaniejszych uczu, 10 jedn z najbardziej podstawowych wartoci, 11 jedne z najpracowitszych owadw, 12 jedne z najmniej zbadanych obiektw, 13 jednym z najprzyjemniejszych okresw, 14 jednymi z najbardziej opanowanych ludzi, 15 jednymi z najbogatszych Europejczykw, 16 jednymi z najodwaniejszych onierzy, 17 jednymi z najnieszczliwszych ludzi, 18 jednymi z najlepiej opacanych pracownikw, 19 jednym z najliczniejszych narodw, 20 jednymi z najbardziej szkodliwych gryzoni w. 51 1 Wrd wszystkich kwiatw ra jest najpikniejsza, 2 Wrd wszystkich drzew na wiecie sekwoja jest najwysza, 3 Wrd wszystkich moich znajomych ona jest najinteligentniejsza, 4 Wrd wszystkich wartoci rodzina jest najwaniejsza, 5 Wrd wszystkich pocigw ekspres jest najszybszy, 6 Wrd wszystkich zawodw lekarz jest najbardziej ceniony, 7 Wrd wszystkich cnt czowieka dobro jest najbardziej ceniona, 8 Wrd wszystkich naogw palenie papierosw jest najtrudniej-

sze do przezwycienia, 9 Wrd wszystkich studentw ona jest najzdolniejsza, 10 Wrd wszystkich wartoci na ziemi ycie jest najcenniejsze 11 Wrd wszystkich owadw pszczoy i mrwki s najpracowitsze, 12 Wrd wszystkich miast Europy Pary i Rzym s najczciej odwiedzane, 13 Wrd wszystkich audycji telewizyjnych wiadomoci s najczciej ogldane, 14 Wrd wszystkich rodkw transportu samoloty s najszybsze, ale niebezpieczne, 15 Wrd wszystkich uywek papierosy s najszkodliwsze, 16 Wrd wszystkich moich przyjaci Kowalscy s najlepsi, 17 Wrd wszystkich uczu czowieka przyja i mio s najbardziej wartociowe, 18 Wrd wszystkich drg w Europie polskie drogi s chyba najgorsze, 19 Wrd wszystkich ciastek na wiecie polskie ciastka s najlepsze, 20 Wrd wszystkich zaj na uniwersytecie zajcia z gramatyki s najciekawsze w. 52 1 najsolidniejszy w naszej szkole / z naszej szkofy, 2 najbardziej malownicza w caym kraju / z caego kraju, 3 najdroszy w caym mieszkaniu / z caego mieszkania, 4 najokazalszy w caym ogrodzie / z caego ogrodu, 5 najwaniejszy w tym procesie / z tego procesu, 6 najmilsza w tej bibliotece / z tej biblioteki, 7 najpilniejszy w naszej grupie / z naszej grupy, 8 najbardziej wzruszajcy w tym utworze / z tego utworu, 9 najbardziej przekorna w tym zespole / z tego zespou, 10 najwstydliwsza w naszej rodzinie / z naszej rodziny, 11 najbardziej przedsibiorczy w naszym kraju / z naszego kraju, 12 najniebezpieczniejsi w tym miecie / z tego miasta, 13 najsodsze w tym regionie / z tego regionu, 14 najlepsi w tym szpitalu / z tego szpitala, 15 najambitniejsi w tym klubie / z tego klubu, 16 najzabawniejsze w naszej rodzinie / z naszej rodziny, 17 najbardziej uczynni w tym miecie / z tego miasta, 18 najzdrowsze w tej okolicy / z tej okolicy, 19 najbogatsi w Europie / z Europy, 20 najbardziej uprzejmi w tej dzielnicy / z tej dzielnicy w. 53 1 jak najszybszym, 2 jak najlepsz, 3 jak najadniejszego, 4 jak najwczeniejszym, 5 jak najwaciwsz, 6 jak najatrakcyjniejsz, 7 jak najbardziej interesujce, 8 jak najcieplejszy, 9 jak najwygodniejszy, 10 jak najgorsz, 11 jak najprostsz, 12 jak najlepszych, 13 jak najwyszych, 14 jak najspokojniejsze, 15 jak najciesze, 16 jak najpozytywniejsz, 17 jak najmniejsze, 18 jak najszczliwsza, 19 jak najoglniejsz, 20 jak najrzadsze w. 54 1 skd, 2 odkd, 3 odkd, 4 gdzie / dokd, 5 kiedy, 6 jak, 7 kiedy, 8 gdzie / dokd, 9 kiedy, 10 skd, 11 jak, 12 gdzie, 13 ktrdy, 14 dokd, 15 jak, 16 kiedy, 17 skd, 18 ktrdy, 19 gdzie, 20 odkd w. 55 1 gdziekolwiek, 2 kiedykolwiek, 3 jakkolwiek, 4 odkdkolwiek, 5 dokdkolwiek, 6 gdziekolwiek, 7 jakkolwiek, 8 skdkolwiek, 9 ktrdykolwiek, 10 dokdkolwiek, 11 jakkolwiek, 12 gdziekolwiek, 13 ktrdykolwiek, 14 kiedykolwiek, 15 jakkolwiek, 16 gdziekolwiek, 17 skdkolwiek, 18 kiedykolwiek, 19 skdkolwiek, 20 gdziekolwiek w. 56 1 ciepo, 2 gupio, 3 mdrze, 4 dobrze, 5 dziwnie, 6 le, 7 jasno, 8 powanie, 9 nudno, 10 interesujco, 11 zimno, 12 trudno, 13 wygodnie, 14 pracowicie, 15 gono, 16 spokojnie, 17 praktycznie, 18 grzecznie, 19 nudno, 20 wytrwale 456

w.

1 radonie, 2 niecierpliwie, 3 pozornie, 4 serdecznie, 5 chtnie, 6 ochoczo, 7 milczco, 8 pokornie, 9 powanie, 10 ostronie, 11 pokornie, 12 rozpaczliwie, 13 uroczo, 14 spokojnie, 15 wdzicznie, 16 rozsdnie, 17 wrogo, 18 przekornie, 19 wspczujco, 20 aonie
w. 58

1 ochoczo, 2 godnie, 3 radonie, 4 serdecznie, 5 pozornie, 6 powcigliwie, 7 niecierpliwie, 8 rozwanie, 9 pokornie, 10 wrogo, 11 spokojnie, 12 wdzicznie, 13 rozpaczliwie, 14 przekornie, 15 troskliwie, 16 chtnie, 17 powanie, 18 rozsdnie, 19 ostronie, 20 uwanie
w. 59

a) 1 na jutro, 2 na czas, 3 na pniej, 4 na chwil, 5 na moment b) 1 natychmiast, 2 wczenie, 3 nigdy, 4 zaraz, 5 nazajutrz c) 1 wtenczas, 2 teraz, 3 naraz, 4 pojutrze, 5 z rana
w. 61

a) 1 nigdzie, 2 wszdzie, 3 gdzieniegdzie, 4 tu, 5 tu i wdzie b) 1 z daleka, 2 z bliska, 3 z przodu, 4 z gry, 5 z dou c) 1 w d, 2 do przodu, 3 w gr, 4 na bok, 5 do tyu d) 1 na zewntrz, 2 wewntrz, 3 z zewntrz, wewntrz, 4 do wewntrz, 5 wewntrz e) 1 std, 2 tdy czy tamtdy, 3 stamtd, 4 tdy i owdy, 5 tamtdy, tdy
w. 62

a) 1 maszynowo, 2 boso, 3 listownie, 4 fachowo, 5 bezproblemowo b) 1 na ocie, 2 na wskro, 3 na gorco, 4 na wznak, 5 na czczo c) 1 po krlewsku, 2 po kryjomu, 3 po polsku, 4 po gralsku, 5 po swojemu d) 1 jednym haustem, 2 chykiem, 3 ukradkiem, 4 cichaczem, 5 piorunem
w. 63

1 dwojako, 2 jednokrotnie, 3 po pierwsze, po drugie, po trzecie, 4 trzykrotnie w. 64 1 niej, wyej, 2 prociej, bardziej skomplikowanie, 3 goniej, ciszej, 4 duej, krcej, 5 wczeniej, pniej, 6 lepiej, gorzej, 7 surowiej, agodniej, 8 brudniej, czyciej, 9 dalej, bliej, 10 szybciej, wolniej, 11 odwaniej, tchrzliwiej, 12 trudniej, atwiej, 13 wytworniej, mniej wytwornie, 14 bardziej interesujco, mniej interesujco, 15 lekkomylniej, mniej lekkomylnie, 16 ostroniej, mniej ostronie, 17 yczliwiej, mniej yczliwie, 18 rozrzutniej, mniej rozrzutnie, 19 bardziej emocjonalnie, mniej emocjonalnie, 20 bardziej bezinteresownie, mniej bezinteresownie
w. 65

I wytrwaej od Zosi, 2 krytyczniej od Pawa, 3 apczywiej od Rafaka, 4 podejrzliwiej ode mnie, 5 serdeczniej od niej, 6 uczciwiej od niego, 7 gorliwiej od Marka, 8 bardziej protekcjonalnie od nich, 9 skromniej od Kowalskich, 10 pochopniej ode mnie, I I nudniej od poprzednika, 12 bardziej zaborczo od crki, 13 szlachetniej od was, 14 hojniej od kolegw, 15 czulej od dziadka, 16 bardziej elegancko od Adama, 17 uporczywiej od nich, 18 przyjemniej od was, 19 rzadziej od ciebie, 20 ciekawiej od profesora Rysia 457

w.

1 gorzej, 2 droej, 3 wyraniej, 4 modziej, 5 prociej, 6 lepiej, 7 aoniej, 8 ciemniej, 9 wyej, 10 swobodniej, 11 ostrzej, 12 zimniej, 13 skromniej, 14 trzewiej, 15 szerzej, 16 groniej, 17 podstpniej, 18 pniej, 19 gbiej, 20 niebezpieczniej w. 67 1 wyej, mniej, 2 duej, bardziej, 3 prociej, atwiej, 4 bardziej, gorzej, 5 goniej, wyraniej, 6 powaniej, mieszniej, 7 zoliwiej, mniej, 8 prdzej, lepiej, 9 dalej, wicej, 10 pniej, krcej, 11 gbiej, rzadziej, 12 czciej, zdrowiej, 13 bardziej ekstrawagancko, aoniej, 14 grzeczniej, atwiej, 15 bezczelniej, mniej, 16 yczliwiej, wicej, 17 uparciej, szybciej, 18 przyjaniej, atwiej, 19 ostroniej, bezpieczniej, 20 pochopniej, prawdopodobniej w. 68 1 krcej, 2 czciej, 3 solidniej, 4 prdzej, 5 lepiej, 6 wczeniej, 7 pniej, 8 mdrzej, 9 mniej, 10 rzadziej, 11 wicej, 12 ostrzej, 13 goniej, 14 niej, 15 czyciej, 16 gbiej, 17 gorzej, 18 wolniej, 19 gciej, 20 wyej w. 69 1 najduej, 2 najgbiej, 3 najgoniej, 4 najlepiej, 5 najbardziej efektownie, 6 najciej, 7 najwytrwaej, 8 najciekawiej, 9 najwierniej, 10 najwyej, 11 najmodziej, 12 najczciej, 13 najspokojniej, 14 najgoniej, 15 najkrcej, 16 najdroej, 17 najniej, 18 naj agresywniej, 19 najwolniej, 20 najmniej w. 70 1 najduej, 2 najwyej, 3 najprociej, 4 najgoniej, 5 najmdrzej, 6 najbardziej, 7 najmodziej, 8 najgoniej, 9 najbardziej tradycyjnie, 10 najbardziej naturalnie, 11 najsmutniej, 12 najgroniej, 13 najtrudniej, 14 najbardziej beztrosko, 15 najbardziej nerwowo, 16 najbardziej amatorsko, 17 najtrwalej, 18 najstaranniej, 19 najwydajniej, 20 najlepiej sprzedawanych w. 71 1 najlepiej, 2 najbujniej, 3 najliczniej, 4 najwej, 5 najszybciej, 6 najodwaniej, 7 najchtniej, 8 najduej, 9 najrzadziej, 10 najatwiej, 11 najbieglej, 12 najwicej, 13 najgorzej, 14 najtaniej, 15 naj rzetelniej, 16 najprociej, 17 najwygodniej, 18 najbardziej fachowo, 19 najbardziej opacalnie, 20 najsprawniej w. 72 1 najduej, 2 naj sensowniej, 3 najjaniej, 4 najlepiej, 5 najbardziej, 6 naj zagorzaej, 7 najmielej, 8 najbardziej ordynarnie, 9 najodwaniej, 10 najpilniej, 11 najpodstpniej, 12 najgorzej, 13 najmniej, 14 najokrutniej, 15 najczciej, 16 najaktywniej, 17 najpikniej, 18 najpowaniej, 19 najszczerzej, 20 najszybciej. w. 73 1 najduej, 2 najszybciej, 3 najprociej, 4 najgorzej, 5 najmniej, 6 najwczeniej, 7 najpniej, 8 najpowaniej, 9 najuroczyciej, 10 najdroej, 11 najtaniej, 12 najwierniej, 13 najgbiej, 14 najpyciej, 15 najszerzej, 16 najciemniej, 17 najwygodniej, 18 najrzadziej, 19 najmocniej, 20 najostroniej w. 74 1 naj obszerniej, 2 najsolidniej, 3 najduej, 4 najstosowniej, 5 najgoniej, 6 najlepiej, 7 najmniej, najwicej, 8 najciszej, 9 najdalej, 10 najwczeniej, 11 najczciej, 458

12 najniej, 13, najszybciej, 14 naj grzeczniej, 15 najpowaniej, 16 najbliej, 17 najcieplej, 18 najprociej, 19 najpodlej, 20 najczulej

w. 75
1 modo, 2 mdro, 3 brzydota, 4 tpota, 5 ciasnota, 6 dobro, 7 ubstwo, 8 czysto, 9 zo, 10 zdolno

w. 76
1 sprzedawczyni, 2 nie ma, 3 dziennikarka, 4 dziedziczka, 5 dozorczyni, 6 nie ma, 7 krawcowa, 8 mniszka, 9 nie ma, 10 gospodyni, 11 nie ma (doktorowa), 12 nie ma (ministrowa) 13 prawniczka, 14 nie ma, (ambasadorowa), 15 kucharka, 16 fryzjerka, 17 szatniarka, 18 nie ma (dyrektorowa), 19 sekretarka, 20 nie ma (senatorowa)

w. 77
A. 1 urzduje, 2 projektuje, 3 pisze, 4 wychowuje, 5 taczy, 6 komponuje, 7 pielgnuje, 8 maluje, 9 reyseruje, 10 kuje B. 1 pisze felietony, 2 masuje ciao, 3 obsuguje kamer, 4 gra na lutni, 5 jedzi na rowerze, 6 jedzi na motocyklu, 7 piewa w chrze, 8 gra na pianinie, 9 robi plany, 10 gra na organach

w. 78
1 degenerat, 2 faszysta, 3 rasista, 4 fantasta, 5 nudysta, 6 alkoholik, 7 impresjonista, 8 nacjonalista, 9 libera, 10 socjalista

w. 79
A. 1 ten, ktry plotkuje, 2 ten, ktry pobiera co, 3 ten, ktry pisze felietony, 4 ten, ktry robi filmy, 5 ten, ktry owi ryby, 6 ten, ktry yje w ndzy, 8 ten, ktry wyznaje ideologi Marksa, 9 ten, ktry uzalenia swj stosunek do ludzi od rasy, 10 ten, ktry wierzy w Mahometa B. 1 mieszka w Grecji, 2 w Mongolii, 3 w Pakistanie, 4 w Holandii, 5 w Bugarii, 6 w Wielkiej Brytanii, 7 w Syrii, 8 w Szkocji, 9 w Finlandii, 10 na otwie

w. 80
A. 1 do minia, 2 przy granicy, 3 na sen, 4 bez chmur, 5 nad obowizek, 6 pod ziemi, 7 od wiekw, 8 daleko biega / biey 'jedzie', 9 przy granicy, 10 po poudniu B. 1 ktre si dziedziczy, 2 ktry ciera, 3 po ktrej mona eglowa, 4 ktrego nie da si wytumaczy, 5 ktre oszaamiaj, 6 po ktrych si poznaje, 7 na ktrej si grznie, 8 na ktrym si siedzi, 9 ktre s potrzebne do bytowania, 'ycia', 10 w ktrym si mieszka

w. 81
1 wytrwao, 2 lenistwo, 3 delikatno, 4 lojalno, 5 tolerancja, 6 towarzysko, 7 lekkomylno, 8 pracowito, 9 przekora, 10 prawdomwno

w. 82
1 przez grzeczno, 2 przez niefrasobliwo, 3 przez ciekawo, 4 przez szacunek, 5 przez wytrwao, 6 przez egoizm, 7 przez nerwowo, 8 przez serdeczno, 9 przez zazdro, 10 przez oszczdno

w. 83
1 dla wychowywania, 2 dla uniknicia problemw, 3 dla uzyskania zgody, 4 dla odpoczynku, 5 dla zmuszenia, 6 dla wygody, 7 dla zjednania, 8 dla przekupienia, 9 dla zrobienia wraenia, 10 dla poprawienia swojego wizerunku 459

w. 8

1 mimo skorzystania, 2 mimo wczeniejszego wyjazdu, 3 mimo rozumienia, 4 mimo obnienia, 5 mimo zoenia, 6 mimo zjedzenia, 7 mimo przebaczenia, 8 mimo zaproszenia, 9 mimo ycia, 10 mimo chci w. 85 1 w razie przeprowadzki, 2 w razie zmczenia, 3 w razie przepynicia, 4 w razie znalezienia, 5 w razie zatrzymania, 6 w razie przekonania, 7 w razie zdobycia, 8 w razie przekroczenia, 9 w razie potrzeby, 10 w razie wyjazdu w. 86 1 bez zmiany, 2 bez znalezienia, 3 bez systematycznej pracy, 4 bez akceptacji, 5 bez wyjcia do ludzi, 6 bez udowodnienia, 7 bez uczenia si, 8 bez podania, 9 bez zwrcenia mu uwagi, 10 bez pokazania

460

S P I S TRECI
Wstp . . 5 11

FLEKSJA
Oglna informacja, o wymianach spgoskowych i samogoskowych . . .

Mianownik
wiczenia wdraajce wiczenie sprawdzajce Dopeniacz Funkcje dopeniacza w zdaniu wiczenia wdraajce wiczenia sprawdzajce Rzeczowniki i przymiotniki Zaimki Liczebniki Przyimki Celownik Funkcje celownika w zdaniu wiczenia wdraajce wiczenia sprawdzajce Rzeczowniki i przymiotniki Zaimki Przyimki Liczebniki Biernik Funkcje biernika w zdaniu wiczenia wdraajce wiczenia sprawdzj ce Rzeczowniki i przymiotniki Zaimki Przyimki Liczebniki

13
19 47 48 54 60 110 110 112 112 113 114 117 119 137 137 138 138 139 140 144 149 185 185 185 186 187

Narzdnik
Funkcje narzdnika w zdaniu wiczenia wdraajce wiczenia sprawdzajce Rzeczowniki i przymiotniki Zaimki Liczebniki

188
190 194 223 223 224 224

Przyimki
Miejscownik Funkcje miejscownika w zdaniu wiczenie wdraajce wiczenia sprawdzajce Rzeczowniki i przymiotniki

225
227 231 233 266 266

461

Zaimki Liczebniki Przyimki Woacz wiczenia wdraajce wiczenia uzupeniajce Zaimek zwrotny 'si' Zaimek 'sam' Rzeczowniki z przyrostkiem -ka Przymiotniki zoone Liczebniki zbiorowe wiczenia sprawdzajce znajomo wszystkich przypadkw Rzeczowniki Przymiotniki Rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki i zaimki Zaimki Przyimki Liczebniki SOWOTWRSTWO Informacje oglne Rzeczowniki Sowotwrstwo rzeczownikw - wiczenia Formacje transpozycyjne Formacje modyfikacyjne Formacje mutacyjne Wyrazy zoone Przymiotniki Sowotwrstwo przymiotnikw - wiczenia Przymiotniki odrzeczownikowe Przymiotniki odczasownikowe
Przymiotniki odprzymiotnikowe

267 267 268 269 271 274 275 276 277 278 282 283 284 289 289 290

295 297 299 299 309 315 328 331 331 331 346
349

Przymiotniki od wyrae syntaktycznych Stopniowanie przymiotnikw Zaimki - wiczenia Liczebniki Przyswki - wiczenia Stopniowanie przyswkw wiczenia sprawdzajce wiczenia syntaktyczne Rozwizania wicze Fleksja Sowotwrstwo
462

352 356 373 378 380 389 404 407 413 413 449

UNIYERSITAS poleca
Magdalena Szelc-Mays

Tace malowane.
W ksice dzieci odnajd: teksty piosenek kolorowank (pary taneczne w strojach regionalnych) karty do gry CD z piosenkami Nauczyciele za znajd sugestie, jak niebanalnie poprowadzi zajcia z dziemi w rnym wieku, wprowadzajc do nich nauk polskich tacw ludowych. Tace malowane mona wykorzysta na rnym poziomie edukacji kulturowej, jzykowe], muzycznej uczc dzieci w rnym wieku: dzieci najmodsze suchanie, proste reagowanie ruchowe, klaskanie, tupanie, powtarzanie fragmentw rytmu, tekstu sownego, melodii, malowanie, kolorowanie, zabawy ruchowe z naladownictwem ruchw nauczyciela i tace integracyjne. Ksztatowanie wyobrae muzycznych i sownych; dzieci starsze zabawy rytmiczno-ruchowe na tle muzyki z nagra, nauka i piew piosenki, rozwj mowy i sownictwa polskiego, nauka krokw i figur tanecznych, zastosowanie proponowanych zabaw tanecznych, malowanie strojw, rozpoznawanie piosenek, tacw i strojw, nazywanie ich i kojarzenie z wiedz o regionach i wiedz historyczn, znajomoci legend, poznawanie poj muzycznych, wykorzystanie materiau zawartego w podrczniku do metod aktywizujcych samodzielno uczniw na przykad w sytuacjach d ramowych; modzie nauka krokw i figur tanecznych, wykonywanie tacw wedug propozycji zawartych w podrczniku. Samodzielne tworzenie penych ukadw choreograficznych z opisanych i poznanych elementw poszczeglnych tacw, opracowanie suit tanecznych, inscenizacji, poszerzenie wiedzy o folklorze polskim, kulturze polskiej, wiedzy historycznej i geograficznej - zwizane z tym poszerzenie znajomoci sownictwa gwarowego, czerpanie inspiracji do poznawanie Polski, utosamienie si z kultur polsk, integrowanie si w grupie rwieniczej poprzez wspprac, wsplne wystpy. nauczyciele i studenci pedagogiki - korzystanie z podrcznika jako materiau uzupeniajcego - muzycznego, sownego, metodyczno-repertuarowego do pracy z dziemi, tworzenie planw lekcji urozmaiconych o taniec, zabaw i piosenk.
205x295 mm, 84 $,, opr. mikka, CD Cena 35,00 z

Podrcznik dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

TOWARZYSTWO AUTORW I WYDAWCW PRAC NAUKOWYCH UNIVERSITAS


REDAKCJA al. 3 Maja 7 30-063 Krakw tel./fax (0 12) 634 51 07 (0 12) 423 47 69 (012) 634 37 85 DYSTRYBUCJA oraz KSIGARNIA WYSYKOWA ul, mujdzka 6B 31-426 Krakw tel.(012)413 91 36 fax (012) 413 91 25 e-mai!:box@universitas.com.pl

Zapraszamy do Ksigarni internetowej UIVERSITAS www.universitas.com.pl Na naszej stronie znajdziecie Pastwo aktualne informacje o: rabatach nowociach zapowiedziach spotkaniach promocyjnych bestsellerach UNIVERS!TAS a take pen list ksiek w sprzeday (katalog alfabetyczny autorw i tytuw). Ponadto na stronie www.universitas.com.pl dostpne s: szczegowe opisy ksiek spisy treci fragmenty tekstw recenzje program wydawniczy na 2003 rok (tytuy i ceny) jeeli macie Pastwo dodatkowe pytania, chtnie udzielimy wicej informacji i wyjanie. Prosimy o kontakt: box@universitas.com.pi Zapraszamy do zarejestrowania si ju dzi na www.universitas.com.p[ Wwczas na bieco bdziemy informowa Pastwa o naszych tytuach. www.universitas.com.pl

ZAPAMITAJ!

NA NASZEJ STRONIE MOECIE PASTWO ZAMWI BEZPATNY KATALOG UNIYERS1TAS

PODRCZNIKI W SERII JZYK POLSKI DLA CUDZOZIEMCW pod redakcj Wadysawa Miodunki KURSOWE
Wkrtce nowa, rozszerzona edycja ksiki w dwch czciach!

S Y S T E M
E !

J Z Y K A

Wadysaw Miodunka CZEC, JAK SI MASZ? Podrcznik do nauki jzyka polskiego dla pocztkujcych

Danuta Gayga ACH, TEN JZYK POLSKI! wiczenia komunikacyjne dla grup pocztkujcych Ewa Lipiska Z POLSKIM NA TY Podrcznik do nauki jzyka polskiego dla stopnia progowego Marta Panakova, Wiesaw Stefaczyk PO TAMTEJ STRONIE TATR... Uebnica pol'tiny pre Slovakov Ewa Lipiska, Elbieta Grayna Dmbska KIEDY WRCISZ TU.. Podrcznik jzyka polskiego dia rednio zaawansowanych. Cz I Magdalena Szelc-Mays CO WAM POWIEM. wiczenia komunikacyjne dla grup rednich

Magdalena Szelc-Mays SOWA 1 SWKA Pod rcz n i k d o na ucza n ia sto w n i ctwa .gs rvj~oO i gramatyki dla pocztkujcych O Magdalena Szelc-Mays NOWE SOWA - STARE RZECZY Podrcznik do nauczania sownictwa jzyka polskiego Piotr Garncarek CZAS NA CZASOWNIK wiczenia gramatyczne z jzyka polskiego Stanisaw Mdak CO Z CZYM? wiczenia skadniowe dla grup zaawansowanych Jzef Pyzik PRZYGODA Z GRAMATYK Fleksja i slowotwrstwo imion Jzef Pyzik I CZY JECHA? wiczenia gramatyczno-semantyczne z czasownikami ruchu Stanisaw Mdak LICZEBNIK TEZ SI UCZY! Gramatyka liczebnika z wiczeniami S P R A W N O S C I Ewa Lipiska KSIYC W BUTONIERCE wiczenia dla cudzoziemcw doskonalce sprawno rozumienia ze suchu na podstawie tekstw Andrzeja Sikorowskiego Ewa Lipiska NIE MA RY BEZ KOLCOW wiczenia ortograficzne dla cudzoziemcw

SOWNIKI
Anna Seretny A CO TO TAKIEGO? Obrazkowy sownik jzyka polskiego Stanisaw Mdak SOWNIK ODMIANY RZECZOWNIKW POLSKICH Stanisaw Mdak SOWNIK FORM KONIUGACYJNYCH CZASOWNIKW POLSKICH Stanisaw Mdak SOWNIK CZLIWOCI SKADNIOWEJ CZASOWNIKW POLSKICH wkrtce

o c- O l^

2 O

CC nj

O QJ

C < U D 'c>'cm T (
M O.

PODRCZNIKI DO NAUCZANIA JZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO I SOWNIKI POZA SERI Alicja Nagrko, Marekaziski, Hanna Burkhardt DYSTYNKTYWNY SOWNIK SYNONIMW Zofia Kurzowa ILUSTROWANY SOWNIK PODSTAWOWY JZYKA POLSKIEGO wraz z indeksem pojciowym wyrazw i ich znacze KULTURA W NAUCZANIU JZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO. STAN OBECNY - PROGRAMY NAUCZANIA - POMOCE DYDAKTYCZNE Red. Wadysaw T. Miodunka Magdalena Szelc-Mays MOJE LITERKI Podrcznik dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym Magdalena Szelc-Mays TACE MALOWANE Podrcznik dla dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym Podrczniki do nauczania jzyka polskiego jako obcego s opracowywane przez zesp autorw, zwizanych midzy innymi z Katedr Jzyka Polskiego jako Obcego w Instytucie Studiw Polonijnych i Etnicznych Uniwersytetu Jagielloskiego.

wkrtce

Na stronie www.universitas.com.pl wicej informacji o podrcznikach do nauczania jzyka polskiego jako obcego. Tutaj mona take zamwi bezpatny katalog Podrczniki do nauczania jzyka polskiego jako obcego".

Certyfikacja jzyka polskiego jako obcego


Podstawy urzdowego powiadczania znajomoci jzyka polskiego jako obcego tworzy Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o zmianie ustawy o jzyku polskim." (,Dziennik Ustaw RP nr 73 z 30 kwietnia 2003 r.). Istotne uzupenienia przynosz dwa rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 padziernika 2003 r. w sprawie Pastwowej Komisji Powiadczania Znajomoci Jzyka Polskiego jako Obcego oraz w sprawie egzaminw jzyka polskiego jako obcego (Dziennik Ustaw RP nr 191 z 12 listopada 2003 r.). Z tych aktw prawnych wynika, i Pastwowa Komisja Powiadczania Znajomoci Jzyka Polskiego jako Obcego jest najwyszym ciaem przyjmujcym wnioski dotyczce potrzeb w zakresie przeprowadzania egzaminw, nadzorujcym przeprowadzanie egzaminw i wydajcym powiadczenia znajomoci jzyka polskiego, zwane certyfikatami znajomoci jzyka polskiego na trzech poziomach: podstawowym (B1), rednim oglnym (B 2) i zaawansowanym (C 2). Cytowane akty prawne tworz polski system powiadczania znajomoci naszego jzyka. Naley jednak doda, e od roku 2000 Polska jest czonkiem Association of Language Testers in Europ [ALTE] i e testy do sprawdzania znajomoci polszczyzny, stosowane przez Pastwow Komisj Powiadczania, odpowiadaj standardom europejskim. Dziaania, tworzce polski system certyfikacji jzyka, zostay podjte z myl o wejciu Polski do Unii Europejskiej oraz o nauczaniu i sprawdzaniu znajomoci jzyka polskiego zgodnie ze standardami europejskimi. Adres sekretariatu Pastwowej Komisji Powiadczania: Biuro Uznawalnoci Wyksztacenia i Wymiany Midzynarodowej Sekretariat Pastwowej Komisji Powiadczania Znajomoci Jzyka Polskiego jako Obcego 00-375 Warszawa, ul. Smolna 13, III p. tel/fax: (48 22) 827 94 10 Nauczanie jzyka polskiego wedug standardw midzynarodowych: Stopie Stopie zaawansowania 1. Sytuacje komunikacyjne Wprowadzenie do jzyka Wstpny Progowy redni oglny redni specjalistyczny Zaawan so wany Stopie biegoci II. redni oglny I. Podstawowy Poziom* Poziom wg standardw europejskich (Common European Framework) Oznakowanie A0 Al A2 BI B2 Cl C2 D Nazwa Survival Polish Introduction to Polish (Breakthrough) Waystage The Threshold First Certificate Polish (Vantage) Study Certificate (Effective Proficiency) Prof i ciency (Mastery) Native speaker

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

III. Zaawansowany

* Klasyfikacja przyjta przez wydawnictwo UNIVERS1TAS dla serii podrcznikw Jzyk polski dla cudzoziemcw". Naley pamita, e poziom progowy (B 1) odpowiada poziomowi podstawowemu (B 1) w systemie certyfikacji.

FLEKSJA I SOWOTWORSTWO IMION

Przygoda z gramatyk jest podrcznikiem przeznaczonym dla obcokrajowcw o rnym stopniu znajomoci regu gramatycznych jzyka poskiego z zakresu fleksji imiennej i sowotwrstwa. Zwize i funkcjonane objanienia teoretyczne, oparte na najnowszych opracowaniach teoretycznych jzyka polskiego jako obcego, znajduj swoje praktyczne zastosowanie w duej iloci wicze wdraajcych i sprawdzajcych, ktre ze wzgldu na rozwizania podane na kocu podrcznika mog by wykonywane samodzielnie lub z nauczycielem. Przygoda z gramatyk - is a textbook for the study of Polish grammar by non-native speakers of all levels. It consists of two parts: noun declension (nouns, adjectives, pronouns, numerals) and word formation. Many exercises are preceded by theoretical expanations of the functions of each case. These are based on the latest achievements of teaching Polish as a foreign language. In part two, unlike most other textbooks, its also provides rules and exercises for regular word formation. This textbook can be used effectively both in class and for self-study purposes.

Jzef Pyzik graduated from the department of Polish philology and has a PhD in Polish linguistics form the Jagellonian University. He has been teaching Polish as a foreign language at the Polonia Institute sice 1976 and has also lectured abroad at the Charles University, Prague, Czech Republic; Wayne State University, Detroit, Michigan, USA; Hankuk University of Foreign Studies, Seul, South Korea.
He is the author of wiczenia z gramatyki funkcjonalnej, Czasownik, 1984. cz. II Imiona, 1986

and also co-author of textbook, wiczenia z gramatyki funkcjonalnej, cz. I

www.universitas.com.pl

You might also like