Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 2

Mar ze na W r ze si e

S P O E C ZN E I S Y T U A C Y J N E UW A R UN K OWA N I A A G R E S J I M O D ZI E Y

Copyright by Marzena Wrzesie & e-bookowo 2009 ISBN 978-83-61184-51-5

www.e-bookowo.pl Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione Wydanie I 2009

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 3

Spis treci
Wstp .......................................................................................................................................... 4 Rozdzia I Zachowania agresywne modziey w wietle literatury przedmiotu ........... 6 1. Przegld poj ....................................................................................................................... 6 2. Przyczyny agresji .................................................................................................................... 7 3. Charakterystyka agresora i jego ofiary .............................................................................. 9 4. Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania zachowa agresywnych ................................... 9 5. Formy przejawiania agresji ............................................................................................... 10 6. Skutki doznawania przemocy w dziecistwie i yciu dorosym ................................... 11 Rozdzia II Metodologia bada wasnych ................................................................... 12 1. Problematyka badawcza i cel bada ................................................................................. 12 2. Pytania badawcze ................................................................................................................ 12 3. Metody, techniki i narzdzia badawcze ........................................................................... 13 4. Organizacja i przebieg bada ............................................................................................ 13 Rozdzia III Przyczyny wystpowania zachowa agresywnych modziey w wietle bada wasnych ............................................................................................................ 14 1. Oglna charakterystyka badanej populacji ...................................................................... 14 2. Zachowania agresywne badanej grupy............................................................................. 14 3.rodowisko rwienicze jako rdo agresji .................................................................... 15 4. Wpyw mediw na powstawanie agresywnych zachowa ............................................. 16 6. Rodzinne uwarunkowania zachowa agresywnych modziey ..................................... 16 Podsumowanie i wnioski ........................................................................................................ 17 Bibliografia .............................................................................................................................. 18 Aneksy ...................................................................................................................................... 19

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 4

Wstp

Agresja stanowi powany problem spoeczny. Przejawia si ona w rnych formach w kadej niemal sferze ycia. Szczeglnie niepokojce dla rodzicw, wychowawcw i pedagogw s zachowania agresywne przejawiane przez najmodszych. Zagadnienie przyczyn zachowa agresywnych u dzieci jest szeroko omawiane nie tylko w pracach badawczych wielu naukowcw, ale take w rodkach masowego przekazu. Powstao dotd wiele teorii wyjaniajcych rda i przyczyny agresji przejawiajcej si w zachowaniach dzieci i modziey. Agresja jest zjawiskiem powszechnym. Nie zmienia to faktu, e nie powinnimy by wobec niej obojtni i przyzwala na jej coraz czstsze przejawianie si w yciu spoecznym. Warto zatem przyjrze si przyczynom oraz uwarunkowaniom spoecznym i sytuacyjnym agresji w zachowaniach dzieci i modziey. Niniejsza praca stanowi prb przedstawienia problemu agresywnoci wrd dzieci i modziey na przykadzie modziey gimnazjalnej. Pierwszy rozdzia dokonuje przegldu poj zwizanych ze zjawiskiem agresji i agresywnoci u dzieci i modziey. Charakteryzuje on agresora i ofiar, prezentuje formy przejawiania si agresji oraz skutki doznawania przemocy w dziecistwie i yciu dorosym. W drugim rozdziale zaprezentowano metodologi bada, sformuowano cele, problemy i pytania badawcze. Dokonano take wyboru najbardziej adekwatnych dla celu bada metod, narzdzi i technik badawczych. Trzeci rozdzia prezentuje wyniki przeprowadzonych bada. Dotyczy on przede wszystkim przyczyn wystpowania agresji dzieci. W rozdziale tym opisano wpyw grup rwieniczych na zachowania agresywne, rol gier komputerowych, telewizji oraz poszczeglnych rodowisk wychowawczych w powstawaniu

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 5

zachowa agresywnych dzieci. Opisano take przemoc w rodzinie jako jedn z przyczyn agresji wystpujcej wrd modziey

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 6

Rozdzia I Zachowania agresywne modziey w wietle literatury przedmiotu

1. Przegld poj

Agresja nie jest problemem

wycznie ostatnich lat. Przypadki

dokuczania i wzajemnego atakowania si dzieci s znane kademu z e szkolnych czasw. W ostatnim czasie jednak, prawdopodobnie pod wpywem mediw i naganiania rnych przypadkw w telewizji, agresja wrd dzieci i modziey zdaje si narasta. Badacze zwracaj uwag, e zachowania agresywne wrd dzieci i modziey rozprzestrzeniaj si szczeglnie tam, gdzie dzieci si wsplnie ucz i wychowuj, a wic w szkoach, internatach, sierocicach. 1 Agresja to nie tylko bjki, ale take rozpowszechnianie zoliwych plotek, wykluczanie z grupy, przezywanie i dranienie. Wikszo dzieci spotyka si z tego typu formami przejawiania si agresji 2.

1 2

R. Portmann: Przemoc wrd dzieci. Uchwyci sedno, Wydawnictwo Jedno, Kielce 2006, s. 7. S. Guerin, E. Hennessy: Przemoc i przeladowanie w szkole. Skuteczne przeciwdziaanie agresji wrd modziey, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2004, s. 9.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 7

2. Przyczyny agresji

Szukajc przyczyn zachowa agresywnych badacze rwnie podaj rne powody, objaniajc agresj na trzy sposoby: traktujc j jako instynkt, jako nastpstwo frustracji, bd jako nawyk, czyli jako rezultat uczenia si. Sposoby te zwizane s z trzema orientacjami teoretycznymi, znanymi jako teoria instynktw, teoria frustracjiagresji oraz teoria spoecznego uczenia si agresji. S to elementy tak zwanej psychologii agresji 3. Teoria instynktw wskazuje na instynkt jako rdo agresji. Zakada ona, e zachowania agresywne s czym wrodzonym. Agresywno zachowa ludzkich bya potrzebna w toku ewolucji. Dzi jednak nie jest wskazana. Dlatego te neutralizuje si negatywne zachowania w procesie wychowawczym. Teoria ta nie jest ju aktualna. Czsto jednak powraca w tumaczeniach agresji jako cechy ludzkiej natury 4. Teoria frustracjiagresji utrzymywaa, e jedynym rdem agresji jest frustracja, prowadzca za kadym razem do powstawania agresywnych impulsw. Jednake teoria ta bya ostro krytykowana. Nie kada frustracja musi przecie prowadzi do zachowa agresywnych. Gniew, ktry pojawia si w wyniku frustracji wyraa gotowo do agresywnego zachowania, jednake jednostka moe go opanowa i nie przej do agresji 5. Tabela agresywnych. 1 prezentuje najwaniejsze ujcia wyjanie zachowa

3 4

Tame, s. 36. Tame, s. 36. 5 Tame, s. 36.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 8

Tabela 1. Teoretyczne wyjanienia agresji

Perspektywa teoretyczna Wyjanienia biologiczne: Etologia

Agresja ujmowana jako:

wewntrzna energia wytwr ewolucji

Socjobiologia

Genetyka behawioralna Wyjanienia psychologiczne: Psychoanaliza freudowska

dyspozycja dziedziczna

instynkt destrukcyjny popd ukierunkowany na cel reakcja na efekt negatywny wzmacniana przez neutralne pobudzenie

Hipoteza frustracji-agresji Neoasocjacjonizm poznawczy Model transferu pobudzenia Podejcie spoeczno-poznawcze

funkcja przetwarzania informacji

Teoria uczenia si

wyuczona przez wzmocnienie i naladownictwo

Model interakcjonizmu spoecznego

rezultat procesu podejmowania decyzji

rdo: opracowanie wasne na podstawie: B. Krah: Agresja, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask 2005, s. 32 .

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 9

3. Charakterystyka agresora i jego ofiary

Typowy agresor stosuje przemoc wzgldem swoich rwienikw. Ma stosunkowo ma samokontrol i tendencje do zachowa agresywnych wtedy, gdy przeywa strach lub stres. Osoba agresywna stosuje przemoc przewanie w sytuacji, gdy cierpi z jakich powodw osobistych, rodzinnych i spoecznych. Agresor to zatem osoba naduywajca wasnej siy fizycznej w relacjach z innymi ludmi 6. D. Olweus 7 podkrela, e najbardziej charakterystyczn cech sprawcw przeladowa jest agresja przejawiana wobec kolegw, ale czsto take wobec dorosych, a wic rodzicw, czy nauczycieli. Sprawcy mobingu s osobami zafascynowanymi przemoc i jej narzdziami. Czsto dziaaj impulsywnie, maj potrzeb dominacji. Nie wspczuj ofiarom przeladowa. Maj zazwyczaj rednie i nieco wysze ni przecitny ucze mniemanie o sobie. Chopcy s zazwyczaj silniejsi od kolegw, zwaszcza za od swoich ofiar , co chtnie wykorzystuj.

4. Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania zachowa agresywnych

Agresja zaczyna si rodzi i ujawnia wtedy, gdy w procesie zaspokajania indywidualnych potrzeb i realizacji celw pojawiaj si przeszkody. W zalenoci od tego, jak owa przeszkoda zostanie potraktowana, jakimi zasobami do poradzenia sobie w trudnej sytuacji dysponuje dziecko, a wic: czy moe zachowa si elastycznie, czy nie, jak bardzo jest odporne na stan podwyszonego napicia emocjonalnego to wszystko decyduje o tym, czy zachowa si
6

D. Olweus: Mobing. Fala przemocy w szkole. Jak j powstrzyma, Jacek Santorski, Warszawa 2007, s. 48 7 Tame, s. 48.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 10

konstruktywnie, czy te zacznie posugiwa si agresj i w kocu signie do przemocy, by jednak cel osign 8. Dziecko uczy si sposobw zaspokajania swoich potrzeb od innych ludzi: rodzicw, rodzestwa, czonkw rodziny, rwienikw, bohaterw kultury popularnej, idoli itd. Wytwarza przy tym wasny sposb zaspokajania potrzeb i realizowania wanych dla siebie celw. Agresywno modziey wie si z szeregiem czynnikw wywoujcych przemoc. Najczciej wymienia si tutaj: bied, patologi, powszechno reakcji agresywnych oraz wiar w skuteczno przemocy 9. Dzieci dorastaj w zrnicowanym otoczeniu, na ktre skada si najblisza rodzina, szkoa i dzielnica, miasto, wsplnota religijna, kultura i kraj. Wszystkie te czynniki wywieraj wpyw na jego rozwj 10. Dzieci i modzie ucz si agresywnych zachowa od dorosych i rwienikw. Dotyczy to nie tylko stosowania przemocy fizycznej, ale take uywania przeklestw.

5. Formy przejawiania agresji

Agresja jest zachowaniem zwrconym przeciwko innym osobom, sobie samemu lub przedmiotom, a take dziaanie na ich szkod. Agresja przybiera moe rne formy: fizyczne i psychiczne. Najczciej wystpujce formy przeladowania maj charakter sowny i fizyczny 11. Agresja sowna polega na ublianiu, obraaniu, wymiewaniu, dokuczaniu, obrzucaniu wyzwiskami, omieszaniu i kpieniu z innych ludzi. Badania dowodz, e przezywanie jest najczstsz form drczenia w szkole. Drugie miejsce zajmuje bezporednie przeladowanie fizyczne. Agresja psychologiczna polega na wykluczeniu z grupy, ponianiu i zastraszaniu 12.

8 9

Dzieci i modzie wobec agresji i przemocy, op.cit., s. 113. S. Guerin, op.cit. s. 15. 10 Tame, s. 15. 11 S. Guerin, op.cit., s. 32. 12 Tame, s. 32.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 11

Konsekwencjami

agresji

s:

poczucie

zagroenia,

odrzucenie,

wyizolowanie z grupy. Z kolei agresja fizyczna polega na fizycznym ataku na drug osob lub jej wasno. Przejawia si w postaci uderze, kopniakw, zadawania ran, popchni. Agresja fizyczna moe by instrumentalna lub emocjonalna. Gdy agresor chce osign jaki cel lub co zdoby, stosuje agresj instrumentaln. Z kolei agresja emocjonalna wystpuje jako efekt lku lub zoci. Istnieje jeszcze trzecia forma agresji, bez uycia sw i kontaktu fizycznego, a polegajca na wrogich gestach, minach, izolowaniu i manipulacji 13.

6. Skutki doznawania przemocy w dziecistwie i yciu dorosym

Najboleniejsze skutki dla rozwoju psychicznego dzieci i modziey ma przemoc dowiadczona w yciu rodzinnym i w szkole. Dzieci i modzie dowiadczajc agresji w swoim otoczeniu, reaguj rwnie agresywnie, wie si to z zaburzeniami w zaspokajaniu podstawowych potrzeb. Ponadto zachowanie dzieci odzwierciedla obecn w spoeczestwie skonno do przemocy. Dzieci i modzie nadaj przemocy i agresji due znaczenie, gdy dziki niej s w stanie zwrci na siebie uwag wiata dorosych 14. Konsekwencj stosowania przemocy przez rodzicw wobec dzieci oraz nauczycieli wobec uczniw jest odzew ze strony dzieci pod postaci przemocy skierowanej ku szkole, nauczycielom i edukacji jako takiej oraz ku innym uczniom. Dalsz konsekwencj jest eskalacja przemocy ze strony dorosych, ktrzy pragn zachowa dotychczasow wadz 15.

13 14

Agresja u dzieci i modziey [w:] http://www.agresja.za.pl/ (kwiecie 2008) R. Portmann, op.cit., s. 46-47. 15 M. Szczepska-Pustkowska: Modzie-Przemoc-Transformacja [w:] Papie J., Pukis A. (red.), op.cit., s. 26.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 12

Rozdzia II Metodologia bada wasnych

1. Problematyka badawcza i cel bada

Badania naukowe, niezalenie od celw, jakimi maj one

suy, swoj skuteczno zawdziczaj zgodnoci ze stawianymi im wymogami metodologicznymi. W pedagogice wymogi te ustala si w metodologii bada pedagogicznych. Metodologia bada pedagogicznych jest nauk o zasadach i sposobach postpowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice 16.

2. Pytania badawcze

Sformuowanie

pyta badawczych

jest

pierwszym

krokiem do

udzielenia odpowiedzi na nie. Istotne jest take poszukiwanie odpowiedzi na pytania, ktrych dotd nauka nie znaa, a nastpnie znalezienie wskazwek, jak dan sytuacj zmieni, czy poprawi. Wraz z przyjtym celem rodz si problemy badawcze. Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysikw badawczych 17. Pod wzgldem metodologicznym pytania badawcze pozwalaj unikn stawiania przedwczesnych hipotez opartych jedynie na przypuszczeniach i obserwacjach, nie uzasadnionych gbszymi analizami. Udzielenie odpowiedzi na odpowiednio sformuowane pytania badawcze pozwala na lepsze zbadanie danego problemu i odsonicie nowych jego aspektw, ktrych badacz mgby nie przewidzie przed przystpieniem do bada.

16 17

M. obocki: Metody i techniki bada pedagogicznych. Krakw 2000, s. 13-14 J. Sztumski: Wstp do metod i technik bada pedagogicznych, Katowice 1995, s. 38

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 13

3. Metody, techniki i narzdzia badawcze

Przez zasady, czyli reguy lub normy metodologii bada, rozumie si pewne najoglniejsze dyrektywy (zalecenia), majce na celu uatwienie przeprowadzenia bada. Z kolei sposobami postpowania badawczego nazywa si procedury (strategie) gromadzenia i opracowania interesujcych badacza wynikw materiau badawczego. Sposoby te nosz zazwyczaj nazw metod lub technik badawczych 18. Ze wzgldu na cel bada oraz postawione pytanie badawcze i pytania szczegowe w niniejszej pracy wykorzystano nastpujce techniki badawcze: - Kwestionariusz agresji Buss-Perry (wersja Amity) - Kwestionariusz Moje ycie w szkole - Kwestionariusz ankiety na temat zachowa modziey

4. Organizacja i przebieg bada

18

M. obocki, op.cit., s. 13-14

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 14

Rozdzia III Przyczyny wystpowania zachowa agresywnych modziey w wietle bada wasnych

1. Oglna charakterystyka badanej populacji

W badaniach wzia udzia grupa uczniw. Badana grupa obejmuje uczniw klas Ia, Ib, IIIa i IIIc. Liczba uczniw biorcych udzia w badaniach: Klasa Ia: 31 uczniw, w tym 18 chopcw i 13 dziewczt. Klasa Ib: 25 uczniw, w tym 13 chopcw i 12 dziewczt. Klasa IIIa: 20 uczniw, w tym 16 chopcw i 4 dziewczta. Klasa IIIc: 15 uczniw, w tym 4 chopcw i 11 dziewczt. cznie w badaniach wzio udzia 91 uczniw oraz czworo nauczycieli wychowawcw klas.

2. Zachowania agresywne badanej grupy

Zachowania

agresywne

modziey

stanowi

powany

problem

szkolnictwa i rodzicw zaangaowanych w wychowanie modego pokolenia. Bardzo czsto agresja przejawia si w formie fizycznej, sownej, a take jako gniew i wrogo. Istniej metody pozwalajce wskaza na stopie natenia agresywnych zachowa modziey. Przeprowadzone w Gimnazjum nr 3 badania pozwoliy przyjrze si bliej zjawisku agresji w szkole, a take stanowiy prb znalezienia przyczyn jej wystpowania. Na podstawie kwestionariusza ankiety Moje ycie w szkole wypenionego przez badanych dokonano wyliczenia indeksu przemocy szk olnej
www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 15

dla uczniw kadej klasy, uwzgldniajc przy tym oddzielnie chopcw i dziewczynki.

3.rodowisko rwienicze jako rdo agresji

Z pewnoci duy wpyw na zachowanie uczniw badanych klas ma grupa rwienicza, w obrbie ktrej uczniowie spdzaj najwicej czasu w cigu dnia, a szczeglnie w szkole. Grupa rwienicza jest jednym z podstawowych rodowisk, w ktrych przebywa mody czowiek, od jej czonkw uczy si on zachowa spoecznie aprobowanych oraz niepodanych. W potocznym rozumieniu grup okrela si dowoln zbiorowo zoon z ludzi. () Grup zatem tworzy zbiorowo trzech lub wikszej liczby osb, ktre pozostaj ze sob w bezporednim kontakcie (interakcji) i ktre maj wyranie sprecyzowany cel. 19 Innymi waciwociami grupy s: normy i struktura organizacyjna. W grupach rwieniczych wi grupowa powstaje nieraz spontanicznie na podou wsplnych zainteresowa. Wi ta moe si rwnie uksztatowa pod wpywem otrzymanych polece, ktre czonkowie grupy maj wykona. W grupie rwieniczej wytwarzaj si normy, ktre okrelaj postpowanie czonkw. Mog one dotyczy zachowania si w okrelonych okolicznociach, przestrzegania pewnych zwyczajw, ubioru i innych cech wygldu zewntrznego. Normy grupowe odnosz si nieraz rwnie do przekona, zainteresowa, aspiracji, hierarchii wartoci. Przyjte przez grup normy pozwalaj na dokonywanie oceny zjawisk, dokonywanie wyborw i upodobnianie si do reszty grupy. Grupy rwienicze dziel si na trzy rodzaje: dziecice grupy zabawowe, paczki modzieowe oraz grupy dewiacyjne, np. gangi, bandy 20.

19

M. M. liwa: Wychowanie zdrowotne. Zarys teorii i metodyki, Polskie Towarzystwo Owiaty Zdrowotnej, Katowice 2001, s. 156 20 Tame, s. 158-159

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 16

4. Wpyw mediw na powstawanie agresywnych zachowa

Szukajc rde agresji nie mona pomin faktu, e w etiologii zachowa agresywnych coraz wiksz rol zaczynaj odgrywa rodki masowego przekazu, a zwaszcza multimedia elektroniczne (telewizja satelitarna, gry komputerowe, DVD, video, Internet). 21 Problem wpywu agresji i przemocy pokazywanej w mediach na zachowania dzieci i modziey jest jednak nadal mao zbadany. Na podstawie odpowiedzi udzielonych przez badanych gimnazjalistw w Kwestionariuszu ankiety na temat zachowa modziey, mona przeanalizowa wpyw gier komputerowych na wystpowanie agresywnych zachowa wrd ich uytkownikw.

6. Rodzinne uwarunkowania zachowa agresywnych modziey

Dzieci, ktre czuj si bezpieczne w swoich relacjach z rodzicami, s mniej agresywne i lepiej radz sobie z emocjami. Gdy otacza si je mioci i zainteresowaniem, maj mao powodw do agresji i wrogoci. Dzieci staj si agresywne gdy si boj, s osamotnione, pene rozterek lub gdy maj siln potrzeb akceptacji bd zwracania na siebie uwagi. Wiele zaley od atmosfery w rodzinie i metod wychowawczych stosowanych przez rodzicw. Jeeli dzieci ucz si stosowania zachowa agresywnych i przemocy jako metody rozwizywania problemw, a ze strony dorosych spot yka si to z pobaliwoci lub akceptacj, poziom agresji wobec rwienikw, rodzestwa i dorosych bdzie wzrasta.

21

D. Sarzaa: Elektroniczne multimedia jako rdo agresji [w:] T. Rejzner (red.), op.cit., s. 128.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 17

Podsumowanie i wnioski

Badania nad agresywnymi zachowaniami dzieci i modziey wskazuj, jak wany jest wpyw rodowisk wychowawczych. Dzieci staj si agresywne, gdy w ich otoczeniu szczeglnie czsto stosowana jest przemoc. Dotyczy to w najwikszej mierze rodziny i grup rwieniczych. Dzieci takie maj mao rozwinit samokontrol swoich emocji, co powoduje, e nie radz sobie z lkami, poczuciem krzywdy i winy, maj zachwiane poczucie wartoci. S przekonane, e przekazane im w rodzinach i wrd rwienikw agresywne wzorce zachowa zapewniaj odnoszenie sukcesw. Gwnym problem badawczym niniejszej pracy byy spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji dzieci i modziey. Z problemem tym zwizanych byo pi gwnych pyta badawczych oraz pytania szczegowe . Zachowania agresywne wrd modziey zbadano wykorzystujc

Kwestionariusz agresji Buss-Perryego, na podstawie ktrego wycignito wniosek, e zachowania te przejawiaj si w postaci agresji fizycznej wrd chopcw i agresji sownej wrd dziewczt. Agresja przybiera najczciej u badanej grupy posta gniewu. Uczniowie stosunkowo rzadko wyadowuj swj gniew w postaci fizycznych czynw. W przypadku chopcw s to sporadyczne bjki, a u dziewczt agresja sowna wyraa si poprzez obgadywanie i plotkowanie. Rola rodowiska rwieniczego w ksztatowaniu si agresji modziey jest bardzo dua, gdy wikszo zachowa powstaje wanie w obrbie grupy rwieniczej. Badani przyznawali, e s bardzo silnie zwizani emocjonalnie ze swoj klas i paczk, uwaajc j za lepsz od innych. Nie znaczy to jednak, by grupy rywalizoway ze sob. Pomimo to, badani twierdzili, e lubi mie wasne zdanie i nie zawsze postpuj zgodnie z wol wikszoci.

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 18

Bibliografia
Publikacje zwarte:

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 19

Aneksy
KWESTIONARIUSZ AGRESJI BUSS-PERRY(wersja Amity)

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 20

Moje ycie w szkole kwestionariusz dla nauczyciela

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 21

Moje ycie w szkole

www.e-bookowo.pl

Marzena Wrzesie: Spoeczne i sytuacyjne uwarunkowania agresji modziey

Strona | 22

KWESTIONARIUSZ ANKIETY NA TEMAT ZACHOWA MODZIEY

www.e-bookowo.pl