Studium magisterskie Kierunek: Stosunki Midzynarodowe Specjalno: Biznes Midzynarodowy Forma studiw: niestacjonarne

Agata Piotrowska Nr albumu 44486

NOWE PRIORYTETY W POLITYCE BEZPIECZESTWA STANW ZJEDNOCZONYCH po atakach terrorystycznych z dnia 11 wrzenia 2001 roku

Praca magisterska napisana w Katedrze Administracji Publicznej pod kierunkiem naukowym prof. nadzw. SGH dr hab. Joachima Osiskiego

Warszawa 2010

SPIS TRECI
WSTP........................................................................................................................................5 ROZDZIA I................................................................................................................................ AMERYKASKA POLITYKA BEZPIECZESTWA PO DRUGIEJ WOJNIE WIATOWEJ ........................................................................................................................... 9 1.1. Harry Truman Strategia powstrzymywania................................................................10 1.2. John F. Kennedy Strategia elastycznego reagowania................................................15 1.3. Richard Nixon Strategia odprenia...........................................................................17 1.4. Ronald Reagan Strategia walki z komunizmem.........................................................20 1.5. George H. W. Bush Strategia nowego adu wiatowego .......................................22 1.6. George W. Bush Neokonserwatyzm / Strategia wojny z terroryzmem......................26 1.7. Barack Obama Strategia rozwoju amerykaskich problemw..................................28 1.8. Podsumowanie...............................................................................................................30 ROZDZIA II .............................................................................................................................. ATAK TERRORYSTYCZNY NA WORLD TRADE CENTER........................................31 2.1. Analiza wydarze z 11 wrzenia 2001......................................................................... 36 2.2. Skutki atakw jakie wywoay zmiany polityczne, militarne, gospodarcze, psychospoeczne...................................................................................................................39 2.3. Teorie spiskowe............................................................................................................. 45 2.4. Jak zmienio si zaangaowanie USA w polityk zagraniczn ................................... 50 ROZDZIA III.............................................................................................................................. STRATEGIA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO USA PO 2001 ROKU ...............54 3.1. Geneza Strategii bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych............................................54 3.2. Charakterystyka Strategii bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych za prezydentury George W. Busha............................................................................................56 3.3. Charakterystyka Strategii bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych za prezydentury Baracka Obamy.............................................................................................. 64 3.4. Elementy cigoci strategii..........................................................................................70 3.5. Elementy zmian strategii.............................................................................................. 70 3.6. Podsumowanie..............................................................................................................71 ROZDZIA IV............................................................................................................................. PERSPEKTYWY ROZWOJU POLITYKI BEZPIECZESTWA USA ........................73 4.1. Scenariusz optymistyczny ........................................................................................... 77 4.2. Scenariusz pesymistyczny............................................................................................80 3

4.3. Scenariusz realistyczny................................................................................................ 82 4.4. Podsumowanie..............................................................................................................84 ZAKOCZENIE..................................................................................................................... 85 BIBLIOGRAFIA..................................................................................................................... 87

WSTP
Gwarancja bezpieczestwa to gwny cel polityki zagranicznej i kierunek dziaa kadego rzdu. Zapewnienie bezpieczestwa obywatelom zarwno w kraju jak i za granic opiera si na ronych, zoonych oraz wielofazowych dziaaniach. W zalenoci od zaistniaego zagroenia bezpieczestwa stosuje si odpowiednie techniki reagowania bd zapobiegania. Obecnie panujca na wiecie sytuacja jest bardzo trudna do okrelenia w zakresie prognozowania zagroenia. Nieprzewidywalno stosunkw midzynarodowych zwizana jest z szybko postpujcymi zmianami oraz pojawiajcymi si wci nowymi uczestnikami stosunkw niektre z istotnych midzynarodowych. Globalizacja, nowoczesne stosunkw midzynarodowych technologie, na konflikty regionalne, szybko rozwijajce si gospodarki, podmioty niepastwowe to tylko elementw wpywajcych bezpieczestwo na wiecie. Ryzyko zagroenia nie ma ograniczonego zasigu dziaania i moe dotyczy wszystkich ludzi, niezalenie od pochodzenia czy wyznania. Utrzymywanie pokoju na arenie midzynarodowej jest to rola naleca do Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz do najpotniejszych pastw wiata. Celem mojej pracy jest przedstawienie amerykaskiej strategii bezpieczestwa i jej ewolucji pod wpywem zaistnienia tragicznych wydarze jakie miay miejsce 11 wrzenia 2001 roku. Stany Zjednoczone jako midzynarodowa potga militarna i gospodarcza tworz pewne wiatowe standardy bezpieczestwa. Pomimo i stosuj najnowoczeniejsze technologi do zapewniania ochrony pastwa, zostay zaatakowane przez organizacj terrorystyczn Al-Kaid, ktra doprowadzia do utraty ich poczucia bezpieczestwa oraz przyczynia si do pojawienia si wielu wydarze i radykalnych zmian wprowadzonych w instytucjach i strategiach Stanw Zjednoczonych. Skutki atakw terrorystycznych na USA byy ogromne, a ich wpyw na ksztatowanie rodowiska midzynarodowego oraz zmiany w amerykaskiej strategii bezpieczestwa i jej proces adaptacji do nowego porzdku wiatowego analizowaam opierajc si o dostpn literatur akademick oraz oficjalne materiay i dokumenty zamieszczone w internecie. Zarys historyczny do swojej pracy oparam na wielu pozycjach z literatury polskiej i zagranicznej gwne trzy monografie to: Historia wspczesnych stosunkw midzynarodowych J. Kukuka, Polityka i sia R. Kuniar oraz Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie R. Ziba. Analizy amerykaskiej strategii bezpieczestwa dokonaam na podstawie trzech ostatnich strategii opublikowanych przez rzd USA w latach 2002 2010. Wszystkie strategie s oglnodostpne, opublikowane w internecie na stronie Biaego Domu, dlatego te nie zostay doczone do mojej pracy w formie zacznikw. 5

W pierwszym rozdziale zostay omwione lata rzdw prezydentw USA w kolejnoci chronologicznej od czasu zakoczenia II wojny wiatowej. Szybko zmieniajce si rodowisko midzynarodowe ksztatowao polityk zagraniczn Ameryki, a dowiadczenie, temperament i charakter prezydenta wpyway na form jego rzdw oraz nadaway tempa zmianom w amerykaskiej strategii. W historii pojawiali si prezydenci, ktrych reformy cakowicie zmieniay kierunek amerykaskiej polityki oraz tacy, ktrych prezydentura nie odegraa istotnej roli w historii polityki zagranicznej USA. Moja analiza strategii bezpieczestwa bdzie obejmowaa tylko niektre doktryny prezydenckie i genez ich pochodzenia. Rozdzia ten rozpoczyna si od przedstawienia prezydentury H. Trumana oraz jego doktryny powstrzymywania, a zakoczony jest analiz polityki bezpieczestwa obecnego rzdu prezydenta B. Obamy. W drugim rozdziale przedstawiona zostaa analiza wiatowego zagroenia ze strony atakw terrorystycznych. Opisane szczegowo zostay take ataki terrorystyczne na Stany Zjednoczone dokonane 11 wrzenia 2001 roku przez Al-Kaid. Geneza terroryzmu jest stosunkowo duga, pomimo i sta si on zagroeniem numer jeden na wiecie dopiero po dokonanych atakach na USA. Cz tego rozdziau powicona jest skutkom atakw terrorystycznych, ktre w negatywny sposb oddziauj na kraj i spoeczestwo, jeszcze dugo po tym wydarzeniu. Dokadna analiza ataku terrorystycznego przedstawia jego precyzj w koordynacji czasowej i organizacyjnej, zazwyczaj planowanej latami. Wanym aspektem tego wydarzenia s rwnie nastroje spoeczne zwizane z reakcj rzdu na ataki z wrzenia 2001 roku. W rezultacie powstao wiele teorii spiskowych poddajcych w wtpliwo przypadkowo i nieprzewidywalno tej tragedii. W szczeglnoci internet jest rdem wiedzy na temat tych teorii. Kilka z nich zostanie take omwionych w tym rozdziale. Kolejny rozdzia trzeci tej pracy jest zestawieniem treci dokumentw amerykaskiej strategii bezpieczestwa i ich szczegowiej analizy. Tematyka ograniczona zostaa gwnie do strategii dwch ostatnich prezydentw G.W. Busha oraz B. Obamy. Zostan porwnane gwne zaoenia strategii, ich wsplne elementy oraz istotne rnice. Wzbudzajca wiele kontrowersji polityka bezpieczestwa G. W. Busha jest wietnym przykadem tego jak, zarwno wydarzenia zachodzce w rodowisku midzynarodowym, jak i osoba prezydenta maj tak ogromny wpyw na ksztatowanie treci oraz charakteru strategii pastwa. Lata powojenne, pomimo braku trwajcego midzynarodowego konfliktu byy przepenione wieloma znaczcymi dla strategii bezpieczestwa wydarzeniami. Atak terrorystyczny jest tylko jednym ze zjawisk majcych znaczenie dla kierunku przyszej polityki bezpieczestwa USA, w swojej pracy przedstawi rwnie inne zalenoci. 6

Ostatni rozdzia czwarty jest to podsumowanie dotychczasowej analizy w formie prognozy przyszoci polityki bezpieczestwa USA w trzech rnych scenariuszach: optymistycznym, pesymistycznym i realistycznym. Okrelenie realistycznego scenariusza byo najtrudniejsze, poniewa nieprzewidywalno dzisiejszych relacji w stosunkach midzynarodowych umoliwia pojawienie si praktycznie kadej opcji. Kwestie natychmiastowych zmian s zwizane z radykalnymi posuniciami w polityce zagranicznej. Planowane dziaania prowadzce do dugoterminowych zmian nie daj wikszych rezultatw podczas jednej prezydentury. Pomimo i G. W. Bush doprowadzi Stany Zjednoczone do tak ekstremalnie zego stanu gospodarczego, B. Obama nie podoa wyprowadzeniu kraju z tej pozycji podczas tylko swoich, jeli wygraby take kolejne wybory, dwch kadencji. W trakcie pisania tej pracy zadawaam sobie wiele pyta: co by byo gdyby Ameryka nie zostaa zaatakowana przez Al-Kaid, czy nadal rozpoczaby si wojna w Iraku? Czy terroryzm byby w centrum zainteresowania wiatowych organizacji do spraw bezpieczestwa? Czy prezydent B. Obama podjby takie same decyzj strategiczne jak G.W.Bush po atakach terrorystycznych? Wszystkie te pytania dotycz jednak przeszoci, ktra ju nie ulegnie zmianie. Istotne s zmiany jakie mog pojawi si w najbliszej przyszoci za spraw decyzji jakie podejmie rzd w kwestiach polityki zagranicznej USA. Chciaabym dowie, poprzez analiz rde i materiaw dotyczcych tej tematyki, i niekonwencjonalne zagroenia bezpieczestwa maj wyrany wpyw na strategi i polityk bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych.

ROZDZIA I 1. AMERYKASKA POLITYKA BEZPIECZESTWA PO DRUGIEJ WOJNIE WIATOWEJ

W celu przeprowadzenia dobrej analizy strategii polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych, prowadzonej za rzdw kolejnych prezydentw amerykaskich, poczwszy od czasw zakoczenia drugiej wojny wiatowej, naley okreli zakres tej analizy i postawi pytanie: co to waciwie jest bezpieczestwo? Jak zdefiniowa pojcie bezpieczestwa? Wedug definicji w podrczniku akademickim pod redakcj profesora R. Ziby w najoglniejszym znaczeniu bezpieczestwo mona okreli jako pewno istnienia i przetrwania, posiadania oraz funkcjonowania i rozwoju podmiotu. Pewno jest wynikiem nie tylko braku zagroe, ale take powstaje w skutek kreatywnej dziaalnoci danego podmiotu i jest zmienna w czasie, czyli ma natur procesu spoecznego 1. Zazwyczaj kojarzymy bezpieczestwo z jakim zagroeniem, a raczej jego brakiem. Wiadomo, i ocena zagroenia jest subiektywnym osdem, zalenym od wyznawanych przez nas wartoci, bd od posiadanego poziomu wraliwoci i moe by bdna. Lecz by czu si bezpiecznie musimy mie pewno, e nic nam nie grozi, a do tego celu zmierzaj wanie dziaania gowy pastwa w ramach tworzenia odpowiedniej polityki wewntrznej i zagranicznej kraju. Na polityk bezpieczestwa danego kraju mog wpywa, oprcz wszelkiego rodzaju zagroe i wyzwa pochodzcych z otoczenia zewntrznego take relacje z innymi uczestnikami systemu midzynarodowego. Aspekt bezpieczestwa moemy rozpatrywa w oparciu o rone kryteria, w ramach ktrych, mwi si o podmiotach, przedmiotach i funkcjonowaniu systemu, czyli o uczestnikach i ksztacie systemu bezpieczestwa, jego zagroeniach oraz o sposobie prowadzenia polityki bezpieczestwa w danym kraj, bd poza jego granicami, w ramach zmieniajcych si realiw. Szerzej omwimy ten podzia i teorie bezpieczestwa w dalszych rozdziaach. Zazwyczaj to wojny s tym punktem zwrotnym, koczcym pewien etap historii, doprowadzajc strony konfliktu do chci zmiany polityki wiatowej. S to czsto zmiany radykalne i dotycz przede wszystkim polityki zagranicznej oraz kwestii bezpieczestwa narodowego i midzynarodowego. Nowe doktryny s przeciwstawne do dotychczas wyznawanych idei, a wiadomo przebytej drogi i konsekwencji pewnych dziaa rodzi
1 R. Ziba, Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 16.

nowe idee wizje odmiennego rozwoju wydarze w przyszoci, od tego co wydarzyo si w przeszoci. Jednak w polityce, tak ja w historii czsto si powtarza i stosuje antagonizmy: po pokoju nastpuje wojna, po wzrocie gospodarczym - kryzys, po okresach podbojw - okresy stabilizacji. Wiele aspektw polityki zagranicznej pod wpywem ronych wydarze ulega ewolucji i zmienia si w czasie, tak jak na przykad intensywno polityki bezpieczestwa czy strategii militarnej, czyli utrzymywanie silnej pozycji wojskowej, zale w duej mierze od sytuacji panujcej na wiecie, bdcej napit bd odpron. W zalenoci od wyznawanych pogldw i uznawanych wartoci, rzdy prowadz polityk midzynarodow drog pokojow lub wojenn. Mog take zastosowa strategi polityki mieszanej, wwczas na pewnym etapie dziaa dochodzi do wyranej zmiany taktyki. Czsto od jednej decyzji gowy pastwa zaley to jak potoczy si los wielu ludzi. Naley rozwanie podejmowa decyzje poniewa, zostaj one na zawsze zapisane w historii bez wzgldu na to czy s bdne czy prowadz do sukcesu.

1.1. Harry Truman Strategia powstrzymywania

Lata powojenne s przykadem czasw nasilajcych si zmian w polityce midzynarodowej. Bezpieczestwo midzynarodowe byo w tym okresie zalene gownie od relacji miedzy ZSRR a USA. Po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej kwesti priorytetow byo przede wszystkim denie do utrzymania pokoju na wiecie. Zaistniaa potrzeba utworzenia wiatowej organizacji, ktra gwarantowaaby utrzymanie trwaego pokoju na wiecie i tak te powstaa idea utworzeniem Organizacji Narodw Zjednoczonych (United Nations). ONZ oficjalnie zaistniaa w dniu 1 stycznia 1942 roku, a 24 padziernika 1945 roku wesza w ycie tak zwana Konstytucja ONZ czyli Karta Narodw Zjednoczonych 2. Kwestia ustalenia adu powojennego zostaa powierzona tym najsilniejszym przywdcom trzech pastw USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR. Bilansem kocowym i powojennymi rozliczeniami zajli si Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill i Jzef Stalin. Po nagej mierci F. Roosevelta rwnie Harry Truman uczestniczy w rozmowach. Obradowali oni na rnych konferencjach i spotkaniach, midzy innymi w Teheranie, Jacie i Poczdamie na temat III Rzeszy. W rezultacie Niemcy zostali uznani za winnych wybuchu II Wojny wiatowej, a partia nazistowska za spowodowanie midzynarodowego konfliktu. Powstaa koncepcja podziau Niemiec na strefy okupacyjne. Bezwzgldnie uznano potrzeb ich rozbrojenia i cakowitej demilitaryzacji. Midzy gowami pastw byy due rozbienoci w pogldach. wiadomo braku wsplnego zagroenia zacza nasila te rnice.
2 Zob. Historia powstania ONZ, http://www.un.org/aboutun/unhistory/ [04.2009].

10

Po II wojnie wiatowej nastpiy ogromne zmiany w midzynarodowym ukadzie si, przede wszystkim wrd czoowych pastw kapitalistycznych. Wedug Jzefa Kukuki, profesora stosunkw midzynarodowych, Zwizek Radziecki wychodzc w toku wojny z midzynarodowego odosobnienia oraz zdoby wiatowy presti i opinie gwnego zwycizcy, ponoszc rwnie ogromnie duo ofiar i strat w tej wojnie. Wielka Brytania oraz Francja natomiast znacznie osaby po wojnie, a ich rola midzynarodowa bardzo si zmniejszya. Amerykanie wszak ponieli stosunkowo niewielkie koszty wojenne, ale dziki wojnie wzbogacili si i poszerzyli zasig swoich wpyww. Jako nard, ktry utrzyma najsilniejsz, w aspekcie militarnym pozycj midzynarodow i mia najszybciej rozwijajc si gospodark, przekonany o swej wyjtkowoci, uzna za konieczne sprawowanie kontroli nad wiatem w celu utrzymywania pokoju i rozwizywania konfliktw 3. Zaprzysiony na prezydenta USA w 1945 roku Harry Truman zamierza poprowadzi Ameryk ku globalnemu przywdztwu. Jego polityka zagraniczna ukierunkowana bya na utrzymywanie mocnej pozycji kraju w na arenie midzynarodowej oraz dalsze poszerzanie jego wpyww na wiecie. Powojenne obrady wielkiej trjki przerodziy si wkrtce w rywalizacj pomidzy mocarstwami. Zwizek Radziecki nie akceptowa amerykaskiej dominacji i jej monopolu atomowego. Za to posiadany potencja nuklearny, skala rozwoju krajowej gospodarki i aspiracje do globalnego przywdztwa daway Stanom Zjednoczonym pewno siebie i poczucie przewagi strategicznej. Lecz rozwj wydarze zmusi USA do przewartociowania swoich koncepcji strategicznych. Szerzca si komunistyczna rewolucja bya zagroeniem dla wiatowego bezpieczestwa i wymagaa stworzenia strategii bezpieczestwa ukierunkowanej na ochron przed dziaaniami ZSRR i ich rosncym zasigiem wpywu. USA uwzgldniay Zwizek Radziecki w planie odbudowy Europy, gdy jego izolacja mogaby skutkowa przyspieszeniem zacienienia si wizi pomidzy pastwami demokracji ludowej. Lecz w wygoszonym w 1947 roku przemwieniu prezydent H. Truman zapowiedzia walk z ekspansj Zwizku Radzieckiego i pomoc dla krajw zagroonych wpywami komunistycznymi. Byo to kluczowym wydarzeniem towarzyszcym ustalaniu koncepcji strategicznej w procesie walki z komunizmem i jego powikszajcym si zasigiem wpywu. Ustanowiona doktryna Trumana polegaa na powstrzymywaniu dziaa Zwizku Radzieckiego i nakazywaa wiadczenie pomocy ekonomicznej i wojskowej tym pastwom, ktre byy w niestabilnej sytuacji gospodarczej i w ktrych istniao zagroenie wybuchu rewolucji. Doktryna Trumana wstpnie bazujc na paszczynie ideologiczno politycznej
3 Zob. J. Kukuka, Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych, Wydawnictwo naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007, s. 38.

11

odnosia si do dwch pastw 4. Grecja i Turcja byy pierwszymi pastwami, w ktrych z sukcesem j zastosowano. Za rdo i podstaw tej doktryny uznaje si doktryn powstrzymywania, wczeniej opracowan przez Georga Kennana, propagujc wanie powstrzymywanie ekspansywnych tendencji Zwizku Radzieckiego. Zainspirowany doktryn Trumana sekretarz stanu George Marshall zaproponowa w 1947 roku plan odbudowy Europy. Chodzio o zwikszenie zaangaowania USA w bezpieczestwo Europy Zachodniej, ale take o umocnienie bezpieczestwa samych Stanw Zjednoczonych. Do narodzin w pomysu przyczyni si strach amerykanw przed moliw ekspansj Zwizku Radzieckiego w osabionych gospodarczo krajach europejskich a w rezultacie zagroeniem odcicia Stanw Zjednoczonych od rynkw europejskich sprzymierzecw. Tak tez plan Marshalla5 mia przyspieszy rozwj gospodarczy w Europie za pomoc dostaw amerykaskich towarw i kapitau. Planem objte miay by pastwa europejskie, cznie z ZSRR, cho kraje komunistyczne i tak nie przyjy tej oferty. W kocu zastosowano go w szesnastu krajach europejskich, w ktrych korzystnie przyspieszy rozwj i modernizacj gospodarek. Ostateczn form pomocy okrelono w amerykaskiej ustawie Foreign Assistance Act z 3 kwietnia 1948 roku. Niekorzystnymi efektami planu Marshalla byo osabienie wizw czcych pastwa Wschodu i Zachodu oraz podzielenie Europy na zwolennikw USA i na pastwa popierajce polityk ZSRR. Po raz pierwszy pojawio si wwczas okrelenie elazna kurtyna, jako podkrelenie podziau Europy na dwa obozy: zwolennikw kapitalizmu i zwolennikw komunizmu.6 Zapowiedzi polaryzacji wiata na potrzeby nadchodzcych zmaga z blokiem komunistycznym byo pamitne stwierdzenie, i w danym momencie historii kady nard stoi przed koniecznoci wyboru, po ktrej stronie tej konfrontacji chce stan. 7 Amerykanie starali si umacnia swoj pozycj gospodarcz kosztem Europy Zachodniej, a globalna walka o wpywy midzy mocarstwami nasilaa si coraz bardziej. Doktryna Trumana wymagaa [...]prowadzenia polityki z pozycji siy. Te wanie polityk Bernard Baruch, zwolennik utrwalania przy pomocy ONZ monopolu atomowego USA, nazwa w kwietniu 1947 r. zimn wojn 8 . Realizacji doktryny powstrzymywania towarzyszy podpisany w 1949 roku Traktat Pnocnoatlantycki tworzcy organizacje polityczno wojskow NATO (North
4 Zob. transkrypt Doktryny Trumana, http://www.ourdocuments.gov/doc.php?doc=81&page=transcript , [05.2010]. 5 Zob. Plan Marshalla, http://www.archives.gov/exhibits/featured_documents/marshall_plan/index.html [05.2010]. 6 Zob. J. Kukuka, op. cit, s. 40-41. 7 R. Kuniar, Polityka i sia. Studia strategiczne zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, s. 121. 8 J. Kukuka, op. cit., s. 39.

12

Atlantic Treaty Organization)9. Penia ona funkcje odstraszajc, a zarazem miaa na celu wzmocnienie potencjau militarnego USA oraz gwarancj wzajemnej pomocy wojskowej sojusznikw w przypadku zagroenia atakiem zbrojnym ktregokolwiek z nich. Czonkami tej organizacji zostao dziesi krajw europejskich wraz z USA i Kanad. NATO stao si instrumentem dominacji wojskowej USA w Europie Zachodniej oraz polityki z pozycji siy wobec ZSRR i zalenych ode pastw Europy Wschodniej10. Ta organizacja to byo pierwsze instytucjonalne spoiwo czce Europ z Ameryk Pnocn. Doktryna Trumana bya zasadniczo defensywn taktyk skupiajc si gwnie na powstrzymywaniu rozprzestrzeniania si komunizmu. Ten rodzaj strategii obowizywa, a do pierwszej poowy lat szedziesitych. Wedug teorii geopolitycznej Nicholasa Spykmana, USA chciay stworzy sie powiza wojskowych i wpyww politycznych w krajach obrzey wiata, w tak zwanych krajach rimlandu11. Byy to kraje z Europy Zachodniej, Azji wschodniej i poudniowej oraz kraje Bliskiego Wschodu, a na tej koncepcji geopolitycznej opieraa si amerykaska strategia powstrzymywania ZSRR. Zaoeniem byo utrzymanie kontroli nad rimlandem oraz przylegajcymi wodami, tak aby uniemoliwi ZSR wyjcie na zewntrz tej strefy12. W poowie lat pidziesitych Stany Zjednoczone posiaday 675 baz wojskowych na terenie 47 krajw13. Podczas gdy zimna wojna trwaa, obszar objty wpywami midzynarodowego komunizmu stopniowo si powiksza. Rywalizacja dwch mocarstw toczya si w ronych czciach wiata za porednictwem wielu innych pastw. Niepokj amerykanw o relacje na arenie wiatowej wzrs wraz z powstaniem Chiskiej Republiki Ludowej w 1949 roku. Administracja H. Trumana prowadzia rozmowy dyplomatyczne w celu pojednania Chin bdcych w stanie wojny domowej i pomocy im w utworzeniu wielopartyjnego rzdu chiskiego. W rezultacie dziaania Amerykanw okazay si nieskuteczne, a udzielona Chinom pomoc finansowa i zbrojeniowa nie zatrzymaa ekspansji partii komunistycznej. Jedynie Tajwan pozosta w rekach Amerykanw, utrzymujcych na jego terytorium swoje bazy wojskowe. w przebieg wydarze by porak amerykaskiej polityki zagranicznej i triumfem komunistycznej rewolucji. Spowodowa zacienienie si pniejszych relacji midzy Chinami i Zwizkiem Radzieckim. Po kapitulacji Japonii w 1945 roku, pastwa wielkiej trojki ustanowiy, i Korea odzyska niepodlego. Podzielona na strefy okupacyjne amerykask i radzieck, w rezultacie staa si polem rywalizacji pomidzy mocarstwami. Rnice interesw dwch
9 10 11 12 13 Zob. oficjalna strona NATO, http://www.nato.int/cps/en/natolive/index.htm ,[05.2010]. J. Kukuka, op. cit., s. 43. Zob. N. J. Spykman, The Geography of the Peace, Harcourt Brace and Company, Nowy Jork 1944, s. 41. Zob. R. Kuniar, op. cit., s. 69. tame s. 124.

13

okupantw pogbiay przepa ideologiczn midzy strefami okupacyjnymi. Tak te zimna wojna doprowadzia do podziau Korei i powstania w 1948 roku dwch pastw koreaskich z granic na 38 rwnoleniku. Pnocna cz pwyspu staa si Koreask Republik Demokratyczn, a poudniowa cz Republik Koreask. Podzia ten zosta uznany na wiecie, lecz powszechnie uwaano, i nie jest to dobre rozwizanie i nie zakoczyo to konfliktu w Korei. Koreaska Republika Demokratyczna zostaa zaakceptowana przez Zwizek Radziecki, ktry wraz z pastwami bloku komunistycznego nawiza z ni stosunki dyplomatyczne. Natomiast Stany Zjednoczone i pastwa zachodniej Europy uznay Republik Koreask. W odpowiedzi na utrat monopolu atomowego i przewagi strategicznej nad Zwizkiem Radzieckim prezydent H. Truman powoa specjalny komitet, ktrego zadaniem bya ocena panujcej sytuacji oraz wypracowanie dalszych zalece. I tak w 1950 roku amerykaskie Departamenty Stanu i Obrony utworzyy dyrektyw NSC 68 ktra, zamiast dyplomatycznych rodkw w relacjach z ZSRR nakazywaa uywania militarnych. Sformuowane w tym dokumencie rekomendacje stay si take w nastpnych latach podstaw polityki zagranicznej oraz strategii midzynarodowej USA14. Opinie wyraone w tej dyrektywie przenikny stosunek Stanw Zjednoczonych do wojny w Korei, okrelajc j jako ideologiczne pole bitwy Azji. Atak Korei Pnocnej na Kore Poudniow uznano za agresj zainspirowan przez Zwizek Radziecki, a nie za nasilajc si wewntrz kraju wojn domow. H. Truman dziaa odwanie, ale i z rozwag po to by powstrzyma atak na Kore Poudniow 15. Zaangaowanie USA w wojnie koreaskiej o mao nie doprowadzio do wybuchu trzeciej wojny wiatowej. Amerykanie uczestniczyli w tych dziaaniach wojennych, a do 1953 roku, ktry by momentem przeomowym w ziemnej wojnie. Wiele istotnych zdarze miao miejsce w tym czasie, co w rezultacie wywaro duy wpyw na zmian systemu midzynarodowego. Wan role w tych zmianach odegraa wojna koreaska, a take wybranie nowego prezydenta Stanw Zjednoczonych. mier Jzefa Stalina oraz utrata monopolu atomowego amerykanw, a tym samym przewagi strategicznej nad ZSRR, take przyczyniy si do przesuni na scenie midzynarodowej. Administracja H. Trumana i jego doktryna powstrzymywania doprowadzia do stworzenia silnej i dugotrwaej ideologii bezpieczestwa, przedstawiajcej Ameryk i jej sojusznikw jako t nieugit stron w walce dobra ze zem, przeciwko totalitarnym reimom komunistycznym nastawionym na podbj wiata. Nowy prezydent USA Dwight Eisenhower w swojej polityce zagranicznej prowadzi kontynuacje
14 Zob. R. Kuniar, op. cit., s.121-122. 15 Zob. A. J. Bacevich, The Long War. A New History of U.S National Security Policy Since World War II, Columbia University Press, New York 2007, s.13.

14

strategii powstrzymywania w formie doktryny wyzwalania Europy rodkowej i odpychania socjalizmu. D. Eisenhower zasyn swoj teori domina, wedle ktrej twierdzi, e jeli jedno pastwo Azji Poudniowo Wschodniej znajdzie si pod kontrol reimu komunistycznego, w konsekwencji system ten rozprzestrzeni si na dalsze rejony. Wedle tej teorii utrata Indochin wizaaby si z utrat take Tajlandii, Malajw, Indonezji i Birmy 16.

1.2. John F. Kennedy Strategia elastycznego reagowania

Wiara w wyjtkowo Ameryki i jej rol przywdcz w wolnym wiecie nie osaba pomimo zaistniaych wydarze takich jak wojna w Korei . W 1961 roku nastpia zmiana kierunku polityki zagranicznej USA wraz z mianowaniem nowej gowy pastwa. Pod prezydentur Johna Fitzgeralda Kennedy'ego retoryka zimnowojenna wci si jednak nasilaa. J.F Kennedy wini amerykask stron za utrat Chin i Wschodniej Europy, Wietnam postrzega jako fundament wolnego wiata w Azji Poudniowo Wschodniej i uwaa, e Stany Zjednoczone musz podj inicjatyw przeciwko komunistycznym reimom. Prezydent porwnujc zimn wojn do walki dobra ze zem okreli j jako walk o dominacj pomidzy dwoma ideologiami: wolnoci z mocy Boga a bezwzgldn bezbon tyrani. Podczas swojej kampanii wyborczej skrytykowa poprzedniego prezydenta za przyzwolenie na powikszenie si amerykaskiego opnienia w technologiach rakietowych (missile gap) pomidzy USA a ZSRR, a take za polityk midzynarodow ograniczajc si do koncepcji odstraszania nuklearnego, twierdzc, e siy zbrojne powinny mie wicej rnych rodzajw broni i schematw taktyki. Sam prezydent obieca zbudowa najlepsz odwetow bro jdrow i rozwin zdolnoci Ameryki do szybszej i skuteczniejszej interwencji w kadej wojnie, uwzgldniajc zwaszcza te o niewielkim zasigu 17. Byy to podstawowe zaoenia oficjalnie przyjtej doktryny obronnej jako strategii elastycznego reagowania, stworzonej w zwizku z utrat amerykaskiego monopolu atomowego. Prezentujc podczas przemowy inauguracyjnej plan inicjatyw polityki zagranicznej USA, ktr jego administracja miaa reprezentowa J. F. Kennedy ostrzeg: "Niech kady nard wie, czy yczy nam dobrze czy le, e zapacimy wszelk cen, poniesiemy kady ciar, sprostamy wszelkim trudnociom, wesprzemy kadego przyjaciela, sprzeciwimy si kademu wrogowi, po to by zapewni przetrwanie i powodzenie wolnoci" 18. Prezydent J. F. Kennedy nie stara si zmienia cakowicie polityki zagranicznej, ale wzmocni j i nada jej nowy kierunek. Obowizkiem i celem Amerykanw stao si skuteczniejsze rozwizywanie
16 Zob. J. Kukuka, op. cit., s. 85. 17 Zob. A.J Bacevich, op. cit. s. 18-19. 18 Zob. Przemowa prezydenta J.F. Kennedy, Inaugural Address of John F. Kennedy, http://avalon.law.yale.edu/20th_century/kennedy.asp[10.2010].

15

problemw zimnej wojny. Polityka antykomunistyczna poprowadzia J.F. Kennedy'ego do podjcia prby dokonania inwazji na Kub przez amerykaskie siy zbrojne wspomagane oddziaami kubaskich uchodcw. Miao to doprowadzi do obalenia dyktatury Fidela Castro. Niestety nieudana w rezultacie przeprowadzona akcja w Zatoce wi, bardzo upokorzya administracj prezydenta J.F. Kennedy'ego i wzbudzia obawy F. Castro przed moliwym ponownym atakiem Stanw Zjednoczonych na Kub. Amerykaski prezydent by ratowa swj honor wzi odpowiedzialno za te porak na siebie i potraktowa to jako osobist klsk. Amerykanie usiowali powstrzyma rewolucyjne rzdy na Kubie rwnie poprzez blokad gospodarcz i naoenie embarga na handel z Kub. Po inwazji na Zatok wi nawizane zostay blisze stosunki pomidzy Kub a Zwizkiem Radzieckim, czciowo w zakresie ochrony, ktre ptora roku pniej pomogy ukierunkowa rozwj kryzysu kubaskiego. Obawa F. Castro przed interwencj USA sprawia, i zaakceptowa on pomys zainstalowania na Kubie radzieckiej broni jdrowej, w celu zapewnienia sobie bezpieczestwa. Bya to prba stworzenia rwnowagi strategicznej pomidzy Stanami Zjednoczonymi a Zwizkiem Radzieckim. W odzewie na te dziaania prezydent J. F. Kennedy ustanowi kolejn ju blokad Kuby i zada natychmiastowego usunicia rakiet. Dziki sztuce dyplomacji i skutecznej polityce prezydenta sytuacja zostaa opanowana i strony doszy do porozumienia. Pozwolio to unikn wojny jdrowej, a zarazem przyczynio si do zainicjowania dialogu midzy Ameryk a ZSRR w sprawie rozbrojenia i dowiadcze z broni atomow. Oba mocarstwa widziay potrzeb porozumienia si w zakresie ograniczenia i kontroli takich dziaa. W rezultacie zawarto ukad o zakazie dowiadcze z broni jdrow, a odprenie militarne i polityczne zmniejszyo nieufno midzy USA i ZSRR 19. Amerykanie tumacz interwencj w Wietnamie jako konieczno dziaa w ramach strategii powstrzymywania ekspansji komunizmu. Z takiego zaoenia wychodziy kolejne gabinety rzdzcych w Biaym Domu. Nie istniay wwczas adne relacje handlowe czy gospodarcze midzy Wietnamem a USA. Hipotetyczne zaoenia dotyczce rozwoju wydarze i potrzeby interwencji w Wietnamie wspar, wspominany ju wczeniej efekt domina, ktry zakada dalsze rozprzestrzenianie si komunistycznych na tereny Azji Poudniowo Wschodniej, jeli nie podejmie si adnych dziaa prewencyjnych. Ta wojna wzbudzia wiele kontrowersji wrd amerykaskiej opinii publicznej przez kilka nastpnych pokole. To prezydent J.F Kennedy jako pierwszy wysa do Wietnamu dodatkowe wojska, jego nastpca prezydent L. Johnson rozpocz tam walki i bombardowanie, a dopiero kolejny prezydent R. Nixon wyprowadzi wojska z tego kraju. Wojna w Wietnamie podzielia
19 Zob. J. Kukuka, op. cit., s. 149-153.

16

spoeczestwo amerykaskie. Jedni uwaali wietnamskich weteranw wojennych za bohaterw narodowych, a inni nimi gardzili. W rezultacie tak duy rozgos tego konfliktu i tak wiele kontrowersji, ktre wok niego powstao spowodowa, i sta si on negatywnym symbolem amerykaskiej polityki zagranicznej i bezsensown walk dla ideaw. Polityka zagraniczna oparta na strategii powstrzymywania i antykomunizmu poprzez doktryn elastycznego reagowania dobiega koca wraz z nieoczekiwanym zabjstwem prezydenta J.F Kennedy'ego w 1963 roku20. Za jego prezydentury rzd aktywnie si udziela w stosunkach midzynarodowych. Jednak nie wszystkie podjte przez administracj J.F Kennedy'ego dziaania byy dobrze przemylane i dlatego cie na jego kadencje rzucia nieudana akcja w Zatoce wi i pniejszy konflikt kubaski. Po jego mierci funkcje gowy pastwa przej Lyndon Johnson, ktrego agresywna polityka zagraniczna spotkaa si z silnym sprzeciwem zarwno w kraju jak i za granic. Zintensyfikowanie dziaa wojennych w Azji, w szczeglnoci w Wietnamie, spowodowao duy spadek poparcia dla podejmowanych przez USA dziaa midzynarodowych. Kryzysow sytuacje wykorzysta w swojej kampanii wyborczej kandydat na prezydenta z ramienia partii republikaskiej Richard Nixon, ktry obiecywa amerykanom zakoczenie udziau Stanw Zjednoczonych w wojnie wietnamskiej.

1.3. Richard Nixon Strategia odprenia

Hasa wyborcze poskutkoway i w 1969 roku R. Nixon obj urzd prezydenta Stanw Zjednoczonych. W lipcu tego samego roku zaproponowa on nowy program polityki zagranicznej, ktry zakada e USA bd odtd oczekiwa od swoich sojusznikw zadbania o wasn obron wojskowa. Propagowa on denie do pokoju poprzez partnerstwo, a gwnym hasem nowej doktryny stao si jego powiedzenie: po erze konfrontacji nastpia era negocjacji21. Ta strategia nazwana zostaa doktryn Nixona 22. Gwnym doradc prezydenta do spraw bezpieczestwa by Henry Kissinger, ktry pniej zosta mianowany na stanowisko Sekretarza Stanu. Popiera on doktryn Nixona i twierdzi, e zbytnie zaangaowanie Stanw Zjednoczonych w konflikty wiatowe kosztowao ich za duo pienidzy, oraz utrat pozycji przywdcy w stosunkach midzynarodowych. Potrzeba odejcia od polityki obrony mniejszych sojusznikw bya spowodowane take finansowymi problemami. Analiza powojennych rezultatw uwiadomia rzd o nieskutecznoci obecnej strategii polityki zagranicznej oraz o koniecznoci znalezienia nowych rozwiza.
20 Zob. Zamach na prezydenta J.F. Kennedy'ego http://www.archives.gov/research/jfk/ [10.2010]. 21 J. Kukuka, op. cit., s. 181. 22 Zwana rwnie Doktryn Guam, od nazwy wyspy, na ktrej po raz pierwszy j wygoszono.

17

Prezydent R. Nixon zapocztkowa okres pewnego odprenia w stosunkach midzynarodowych. Celami jego polityki byo przed wszystkim odprenie w kontaktach z ZSRR, kontrola broni jdrowej oraz nawizanie stosunkw dyplomatycznych z Chinami. Cho nie otwarcie odrzucali ideologie zimnowojenn, R. Nixon i H. Kissinger uwaali si za realistw, ktrzy wierzyli, e Stany Zjednoczone bd musiay prdzej czy pniej stawi czoo dugoterminowym zmianom, choby takim jak przekazanie atomowej dominacji USA albo wejcie Azji na wiatow scen stosunkw midzynarodowych. R. Nixon widzia Ameryk nie jako wiatowego policjanta, ale bardziej jako organizatora narodw Azji i mia nadziej, e z pomoc Chiskiej Republiki Ludowej wpynie na Zwizek Radziecki i doprowadzi do rozstrzygnicia wojny w Wietnamie 23. Prezydent prowadzi sekretn dyplomacj w Chinach24 w celu poprawy i normalizacji wzajemnych stosunkw oraz zawizania wsppracy midzy pastwami, dodatkowo sam zoy im wizyt w 1972 roku. Administracja R. Nixona kontynuowaa rozpoczte jeszcze za kadencji poprzedniego prezydenta rozmowy ze Zwizkiem Radzieckim pod nazw SALT ( Strategic Arms Limitation Talks)25, dotyczce ograniczenia zbroje strategicznych oraz systemw ochrony przeciwrakietowej. Obsesj architekta polityki zagranicznej Henry'ego Kissingera byo utrzymanie pokoju przez stabilizacj rwnowagi strategicznej midzy USA i ZSRR (ukady SALT legitymizoway parytet w tej dziedzinie) oraz wcigniecie ZSRR we wspodpowiedzialno za utrzymanie globalnej stabilnoci26. Doprowadzono rwnie do zawarcia ukadu ABM (AntiBallistic Missile System)27, na ktrego podstawie oba kraje zobowizay si posiada tylko po dwa systemy obrony przeciwrakietowej ABM. USA i ZSRR zawarli ten ukad na czas nieokrelony. Oba ukady stanowiy przeom w stosunkach radziecko amerykaskich, zahamoway wycig zbroje i daway perspektywy rozwojowe w stosunkach na linii Wschd Zachd28. Pogorszyy si relacje USA z pastwami Ameryki aciskiej. Obalenie rzdw Salvadora Allende prezydenta Chile w 1973 roku stao si dla wielu krajw Ameryki aciskiej symbolem dyktatury proamerykaskiej. Poparcie rzdu USA dla krwawego zamachu stanu zaplanowanego przez generaa A. Pinocheta spotkao si z ogromn krytyk midzynarodow. Wzbudzio to wiele protestw na wiecie i oskare o amanie praw czowieka. Argumentowano zamach na prezydenta i obalenie rzdw socjalistycznych jako
23 Zob. A.J. Bacevich, op. cit., s. 22. 24 Zwana rwnie dyplomacj pingpongow, zob. http://www.pbs.org/wgbh/amex/china/peopleevents/pande07.html , [10.2010]. 25 Zob. Ukad SALT I http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/salt1.html [10.2010]. 26 R. Kuniar, op. cit., s. 130. 27 Zob. Ukad ABM http://usgovinfo.about.com/library/bills/blabm1972.htm [10.2010]. 28 Zob. J. Kukuka, op. cit., s. 183.

18

akt ochrony Chile przed komunizmem i ch zapobiegniciu dalszego rozprzestrzeniania si tej ideologii w Ameryce aciskiej. Takie stanowisko USA byo zaprzeczeniem hase pokojowych negocjacji i polityki nowego dialogu pomidzy Stanami Zjednoczonymi a pastwami Ameryki aciskiej zniweczyo to poczynione dotd kroki w kierunku zrwnowaenia stosunkw na kontynencie amerykaskim 29. Prezydent R. Nixon musia ustpi ze stanowiska gowy pastwa w 1974 roku ze wzgldu na naduycia polityczne, powszechnie znane jako afera Watergate 30, ktre byy zwizane ze zleceniem przez prezydenta instalacji podsuchu w siedzibie partii demokratycznej. W atmosferze skandali i procesw dochodzeniowych na prezydenta mianowano Geralda R. Forda, ktrego gwnym celem dziaa byo przywrcenie zaufania spoeczestwa do rzdu federalnego. Po objciu stanowiska gowy pastwa dokona on aktu uaskawienia R. Nixona, zmniejszajc sobie tym przychylno spoeczestwa. Jego prezydentura bya okresem inflacji i stagnacji w gospodarce amerykaskiej, dlatego dziaania gabinetu G.R Forda skoncentroway si gwnie na polityce wewntrznej i poprawie wydajnoci amerykaskiej gospodarki. Wprowadzono wiele praw ograniczajcych obowizki i zakres dziaania prezydenta. W swojej polityce zagranicznej kontynuowa on strategi odprenia w stosunkach z ZSRR. Nastpc G. Forda zosta Jimmy Carter, ktrego rzdy przypady na czas wiatowego kryzysu energetycznego. W polityce zagranicznej odszed on od strategii odprenia na rzecz powrotu do znanej ju strategii powstrzymywania i twardego stosunku w relacjach ze Zwizkiem Radzieckim. Najazd radzieckich onierzy na Afganistan w grudniu 1979 roku, J.Carter potraktowa jako dziaania stwarzajce zagroenie dla pozycji USA na Bliskim Wschodzie oraz jej dostpu do ropy naftowej. W styczniu 1980 roku ogosi on swoj doktryn, mwic e kada podjta przez jakkolwiek si zewntrzn, prba zapewnienia sobie kontroli nad rejonem Zatoki Perskiej bdzie uwaana za atak na ywotne interesy Stanw Zjednoczonych i zostanie odparta wszystkimi niezbdnymi rodkami, cznie z si zbrojn31. Nastpnie prezydent wycofa si z rozmw rozbrojeniowych SALT II, a take naoy embargo handlowe na transport zb i broni do Zwizku Radzieckiego. Przegrana wojna w Afganistanie osabia autorytet ZSRR, a wysokie koszty wojenne i brak porozumienia w sprawie zbroje przyczyni si do jego pniejszego upadku. Prezydent J. Carter oczerniany przez krytykw za sabo w prowadzeniu polityki, okrelany przez niektrych miczakiem, spdzi ostatni rok swoich rzdw udowadniajc e jest 'twardy.
29 Zob. J. Kukuka, op. cit. s. 236. 30 Zob. afera Watergate, http://www.washingtonpost.com/wp-srv/politics/special/watergate/index.html [10.2010]. 31 J. Kukuka, op. cit. , s. 319.

19

1.4. Ronald Reagan Strategia walki z komunizmem

W 1980 roku kiedy to Ameryka uwikana bya w konflikty z marksistami i muzumanami, a gospodarka wiatowa borykaa si z rosncymi cenami ropy naftowej i globaln rywalizacj, midzy odbudowanymi po wojnie Niemcami i Japoni, na scenie politycznej pojawi si Ronald Reagan. Republikanin, byy aktor filmowy, zwolennik polityki F.D. Roosevelta. Pierwsze wybory prezydenckie w 1981 roku wygra dziki swoim hasom mwicym o budowaniu potgi militarnej USA i prowadzeniu polityki z pozycji siy wobec Zwizku Radzieckiego. Doktryna Reagana propagowaa walk z komunizmem i polegaa na finansowym wsparciu dla ruchw antykomunistycznych i na zaopatrywaniu ich w zapasy broni i sprztu wojskowego. Jego ideologia bezpieczestwa narodowego opieraa si na piciu zaoeniach: (1) Zwizek Radziecki to bezprawne, bezbone spoeczestwo, ktre nie ma poszanowania dla adnego prawa. (2) Zwizek Radziecki to ekspansjonistyczne mocarstwo lub imperium za(tak okreli go R. Reagan w 1983 roku); (3) Ustpstwo zawsze prowadzi do wojny, bazujc na wydarzeniach z lat 30. (4) Doktryna Wzajemnie Zagwarantowanego Zniszczenia (Mutually Assured Destruction) jest niewystarczajca dla bezpieczestwa USA, gdy sama wyszo Ameryki nad innymi j lepiej ochroni. (5) Kontrola zbroje zaszkodzia bezpieczestwu narodowemu 32. W strategii polityki R. Reagana chodzio o osabienie pozycji ZSRR wyczerpujcym wycigiem zbroje. Zakadano, e Zwizek Radziecki nie dorwna w tym wycigu Stanom Zjednoczonym ani finansowo, ani pod wzgldem technologicznym. Dodatkowo suy mia temu program Inicjatywy Obrony Strategicznej SDI (Strategic Defense Initiative), zwany rwnie wojnami gwiezdnymi zainicjowany w 1983 roku. By to projekt obrony przeciwrakietowej z wykorzystaniem przestrzeni kosmicznej. Prezydent by przekonany, e dziki temu programowi na zawsze zakoczy si wiatowy konflikt nuklearny. W celu obalenia Zwizku Radzieckiego amerykaski prezydent ograniczy stosunki gospodarcze z pastwami komunistycznymi. Administracja R. Regana nie uzaleniaa swojej polityki od przestrzegania praw czowieka, dlatego te zawizaa wspprac i zaoferowaa pomoc bojownikom islamskimi walczcym z radzieck okupacj w Afganistanie, w ramach zasady pomagamy wrogom naszych wrogw33. W swojej taktyce R. Reagan raczej unika
32 Zob. A.J. Bacevich, op. cit., s. 27. 33 R. Kuniar, op. cit., s. 137.

20

bezporedniego angaowania amerykaskich jednostek wojskowych w konflikty zbrojne 34. Jednym z elementw polityki zwalczania globalnego komunizmu byo przyjcie w 1982 roku przez rzd amerykaski Dyrektywy Decyzyjnej Bezpieczestwa Narodowego NSDD (National Security Decision Directive), w ktrej instruowano tajne suby by nielegalnie szkoliy i uposaay nikaraguaskich partyzantw Contras do walki z sandinistami35 i ich marksistowskimi reformami. A finansowanie tej partyzantki pochodzio z wpyww z nielegalnej sprzeday broni do Iranu. Ujawnienie tej informacji w 1986 roku wzbudzio wielki skandal polityczny nazwany pniej Afer Iran Contras. Prezydent R. Reagana zaprzeczy tym oskareniom, a sprzeda broni argumentowa potrzeb uwolnienia amerykaskich zakadnikw z Libanu 36. Podczas kolejnych wyborw prezydenckich w 1984 roku hasa wyborcze R. Reagana prezentoway jego nowe nastawienie do sytuacji midzynarodowej i poparcie dla przeprowadzenia rozmw ze Zwizkiem Radzieckim, powiedzia: Musimy rozpocz i rozpoczniemy ze Zwizkiem Radzieckim dialog tak powany i konstruktywny, jak tylko to moliwe37. Nowa postawa prezydenta wzia si z obawy, e jego bojowa strategia polityczna moe doprowadzi do wojny jdrowej. W 1985 roku urzd Sekretarza Generalnego Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego obj Michai Gorbaczow. Nowy przywdca radziecki martwi si o rozpad gospodarki radzieckiej, a take o ponoszone koszty wojny w Afganistanie i wycigu zbroje. Zaproponowa polityk restrukturyzacji gospodarki i zwikszenia kontroli zbroje, a take pniejsz pierestrojk. Przede wszystkim zmieni stosunek i strategi wobec USA, rozpoczynajc negocjacje w sprawie kontroli zbroje. Odbya si seria spotka R. Reagana z M. Gorbaczowem. W 1985 na spotkaniu w Genewie obie strony uznay, e nie moe doj do wojny jdrowej i e naley zredukowa bro nuklearn. Natomiast przeom w rokowaniach nastpi podczas szczytu amerykasko radzieckiego w Reykjaviku, gdzie obaj przywdcy zgodzili si na wycofanie broni redniego i poredniego zasigu z Europy oraz ustalili limit na instalacje gowic jdrowych w tych rakietach. Obie strony podpisay w 1987 roku Traktat INF (Treaty on Intermediate Range Nuclear Forces ) o likwidacji arsenaw broni jdrowej redniego i krtszego zasigu, jej produkcji i przechowywania. Ani reformy M. Gorbaczowa ani poprawa stosunkw ze Stanami Zjednoczonymi nie zdoay powstrzyma upadku komunizmu. Zainicjowana przez administracj Reagana

34 35 36 37

Zob. tame s. 135-139. Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 28 [sandinici lewicowa partia polityczna w Nikaragui]. Zob. tame, s. 28. J. Kukuka, op. cit. s. 266.

21

strategia wykaczania komunizmu zakoczya si sukcesem38. USA pocztkowo nie miao okrelonej polityki i wyranego stosunku do ZSRR czy postrzega go jako partnera czy te wroga. Dopiero za spraw polityki zagranicznej R. Reagana i jego konkretnego stanowiska w kwestii komunizmu, zwalczanie tej ideologii stao si celem polityki zagranicznej USA. Wbrew wszelkiej krytyce prostota jego strategii doprowadzia do oczekiwanego rezultatu upadku komunizmu wraz z upadkiem Zwizku Radzieckiego.

1.5. George H. W. Bush Strategia nowego adu wiatowego

W nastpnych wyborach prezydenckich w 1988 roku zwyciy republikanin George Herbert Walker Bush. Jego administracja z ostronoci odnosia si do szybko zachodzcych zmian i przesuni na arenie politycznej w roku 1989. Po rozpadzie Zwizku Radzieckiego i upadku reimu komunistycznego, zacz ksztatowa si nowy ad midzynarodowy. Stany Zjednoczone stay si jedynym istniejcym supermocarstwem. Na miejsce Zwizku Radzieckiego powstaa Wsplnota Niepodlegych Pastw (WNP) zrzeszajca nowe suwerenne pastwa postradzieckie. W Polsce odbyy si wolne wybory, dziki ktrym powsta pierwszy od 1948 roku niekomunistyczny rzd we Wschodniej Europie. A take zosta zburzony najbardziej rozpoznawalny symbol zimnej wojny mur berliski. Administracja G. Busha wspieraa wolnociowe przemiany w Europie wschodniej i pastwach postradzieckich oraz prowadzia polityk przyjani i pokojowych stosunkw z ZSRR, a pniej z Rosj. Prezydent uwaa, i Stany Zjednoczone s nadal odpowiedzialne za propagowanie i utrzymywanie pokoju na wiecie jako najwiksza potga militarna, gospodarcza i intelektualna. Chocia okres zimnej wojny dobieg koca, USA zaangaoway si w nowe konflikty by przyspieszy ustalenie, wedug okrelenia prezydenta G. Busha nowego adu wiatowego. Saddam Husajn, dyktator ktry brutalnie rzdzi Irakiem od 1979 roku, zyska poparcie administracji R. Reagana podczas wojny z Iranem w latach 1980 1988. Wojna zakoczya si impasem w 1988 roku, gwnie dziki wsparciu dla Iraku ze strony Zachodu. Stany Zjednoczone rwnie potajemnie wspieray Iran, z czego pniej wynika tzw. Afera Iran Contras. Wsparcie dla Iraku byo czci strategii "podwjnego powstrzymywania, czyli izolowania Iraku i Iranu na arenie midzynarodowej poprzez sankcje ekonomiczne i wykluczanie ich z programw oraz inicjatyw midzynarodowych 39. W sierpniu 1990 roku Saddam Husajn w celu ratowania wykoczonej wojn
38 R. Kuniar, op. cit., s. 138. 39 Zob. B. Bojarczyk, Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi jako determinant polityki zagranicznej islamski republiki Iranu, Zakad Stosunkw Midzynarodowych, Wydzia Politologii Uniwersytetu Marii CurieSkodowskiej w Lublinie, s. 61.

22

gospodarki swojego kraju dokona inwazji na zasobny w rop naftow Kuwejt. ONZ zadaa natychmiastowego wycofania si wojsk irackich z Kuwejtu a odmowa S. Husajna zadecydowaa o wszczciu dziaa wojennych przez pastwa koalicji. Stany Zjednoczone przeprowadziy w Zatoce Perskiej skuteczn operacj wojskow o kryptonimie Pustynna Burza. Czsto ta operacja jest mylnie okrelana w odniesieniu do caego konfliktu. W wyniku szybkich i skutecznych dziaa wojsk amerykaskich caa akcja zakoczya si sukcesem i ostatecznym zwycistwem pastw koalicji. Po wyzwoleniu Kuwejtu Rada Bezpieczestwa ONZ naoya na Irak wiele sankcji, midzy innymi ograniczenie ilociowe na sprzeda ropy i embargo wiatowe na handel z Irakiem. Ewenementem tej wojny byy media, ktre transmitujc przekaz telewizyjny lub radiowy pozwalay ludziom z caego wiata na bieco ledzi dziaania wojenne i angaowa si emocjonalnie w rozwj wydarze. Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku, prezydent G. Bush wraz z M. Gorbaczowem ogosili amerykasko rosyjskie strategiczne partnerstwo, podkrelajc tym zakoczenie zimnej wojny. G. Bush owiadczy, i amerykasko radziecka wsppraca podczas wojny w Zatoce Perskiej 1990-1991 daa im podstawy dla dalszego partnerstwa w rozwizywaniu problemw wiatowych 40. Administracja G. Busha ostronie podchodzia do reform gospodarczych zachodzcych w Zwizku Radzieckim naciskajc jednoczenie na rozstrzygniecie kwestii radzieckiej broni jdrowej i ponowienie rozmw START. Do spotkania doszo w Moskwie w lipcu 1991 roku, gdzie G. Bush i M. Gorbaczow podpisali ukad START I. By to moment, w ktrym oba mocarstwa przeszy z okresu kontroli zbroje do okresu redukcji zbroje. Ukad redukowa posiadanie strategicznej broni jdrowej o okoo 25 do 30%. Przed kocem swojej kadencji udao si G. Bushowi podpisa drugi ukad START II. Spotkanie odbyo si to 3 stycznia 1993 roku na Kremlu, a druga stron reprezentowa Borys Jelcyn. Warunkiem podpisania START II bya wczeniejsza ratyfikacja START I, czego oczekiwano w pniejszym czasie od republik jdrowych WNP 41. Prezydent G. Bush by przekonany o wyjtkowoci Stanw Zjednoczonych i ich misji do spenienia wobec wiata. W swoim ostatnim wystpieniu na West Point w styczniu 1993 powiedzia, e Stany Zjednoczone musz dominowa w budowaniu nowego adu wiatowego, skadajcego si tylko z rzdw demokratycznych, niezalenych ekonomicznie, tolerancyjnych i zobowizujcych si do stosowania pokojowych rozwizywa za granic. Nie ma nikogo innego kto to zrobi oprcz Stanw Zjednoczonych, powiedzia, ale ich rola nie moe by unilateralistyczna bd hubrystyczna (czyli dumna, arogancka). Ani te Stany
40 Zob. J. Kukuka, op.cit., s. 602-603. 41 tame, s. 471-473.

23

Zjednoczone nie mog by wiatowym policjantem lub oddziaami wojskowymi, chyba e uzasadnia to sytuacja a interwencja moe by skuteczna 42. Za kadencji G. Busha powsta pierwszy dokument dotyczcy polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych Ordzie o stanie pastwa z 29 stycznia 1991 roku43. Wybory prezydenckie po zakoczeniu zimnej wojny wygra w 1992 roku demokrata Bill Clinton. Dla nowego prezydenta kluczowym zagadnieniem bya gospodarka USA. Nie by zwolennikiem wywoywania nowych konfliktw ani rozpoczynania nowej rundy wojskowych interwencji. B. Clinton twierdzi, e bezpieczestwo ekonomiczne to pierwszy filar polityki zagranicznej USA, a w drugim i trzecim filarze s odpowiednio usprawnienie armii oraz promowanie wartoci demokratycznych. Stany Zjednoczone wyszy spod zimnowojennych wpyww i ujrzay stojce przed nimi demokratyczne i przedsibiorcze moliwoci. Rzd B. Clintona zaproponowa zastpienie doktryny powstrzymywania now, doktryn rozszerzania, majc na celu rozszerzenie wiatowego wolnego rynku wsplnot demokratycznych. Uwaali, e ekonomiczne rozszerzenie i postp technologiczny przezwyciyby konflikty ideologiczne i wspar globalna demokracje. B. Clinton nie chcia rezygnowa z amerykaskiej hegemonii, ale uwaa, e stworzenie zintegrowanego, midzynarodowego adu ekonomicznego byoby bardziej istotne w zapewnieniu dobrobytu w kraju i stabilnoci za granic 44. Prezydent B. Clinton by zwolennikiem pokojowego rozwizywania konfliktw. Tak te uycie siy, szczeglnie w przypadku regionalnych, wewntrz krajowych konfliktw lub etnicznych przejaww szowinizmu, rodzio pewne problemy. Pomimo pokojowych zamiarw B. Clintona podczas jego kadencji miao miejsce wiele wiatowych konfliktw zbrojnych. Napita sytuacja na Bliskim Wschodzie, wojny domowe w Afryce, przewroty polityczne, militarne, etniczne i szerzcy si gd, wymagay duego zaangaowania i umiejtnej dyplomacji prezydenta Stanw Zjednoczonych. Kiedy ONZ podjy prb wyjcia poza zakres pomocy humanitarnej w godujcej wwczas Somalii w celu poprawy jej wewntrznych stosunkw politycznych. B. Clinton postanowi wysa wsparcie amerykaskich komandosw dla dziaa pokojowych sojuszu. Jednak, gdy zestrzelono dwa amerykaskie helikoptery i zabito 18 amerykaskich komandosw, co czciowo byo transmitowane przez telewizje, opinia publiczna zacza wywiera presje na administracji B. Clintona by wycofa amerykaskie oddziay z Somalii. Prezydent wyda rozkaz ewakuacji 45. Stany Zjednoczone uczestniczyy rwnie w misji ONZ w w Rwandzie w celu
42 43 44 45 Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 32-33. R. Ziba, op. cit., s. 45. Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 34-35. tame, s. 35.

24

zakoczenia trwajcej tam wojny domowej. Jednak ani USA ani ONZ nie przystpiy do dziaa interwencyjny by powstrzyma mord i ludobjstwo w Rwandzie. Misja ta jest powszechnie traktowana jako poraka polityki ONZ i Stanw Zjednoczonych, ktre mogy uratowa okoo miliona ludzi bdcych ofiarami tego mordu. W 1998 roku organizacja terrorystyczne Al-Kaida dokonaa zamachw na ambasady USA w Kenii i Tanzanii, a w 2000 roku zaatakowali i niemal zatopili amerykaski niszczyciel rakietowy USS Cole. Prezydent B. Clinton w odwecie wyda rozkaz ataku na bazy terrorystw w Sudanie i Afganistanie. Schwytanie Osamy Bin Ladena oskaronego o dokonanie tych zamachw, stao si wkrtce celem polityki B. Clintona. Jego prezydentura zakoczya si jednak bez osignicia tego celu 46. Za kadencji Billa Clintona powstay dwa dokumenty przedstawiajce koncepcj polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych. W lutym 1996 przyjto Narodow strategie bezpieczestwa : zaangaowanie i rozszerzanie ( A National Security Strategy of Engagement and Enlargement), w ktrej zawarte zostay wszystkie idee polityczne Clintona. Za cele strategii obrano: umacnianie bezpieczestwa, wspieranie narodowego dobrobytu i promocje demokracji. Pierwsza cz dokumentu, dotyczca umacniania bezpieczestwa, definiuj interesy narodowe kraju i okrela sytuacje, w ktrych tolerowane jest uycie si zbrojnych. Cz druga, w ramach wspierania narodowego dobrobytu, wymienia czynniki, ktre zapewni popraw koniunktury wraz ze wzrostem bezpieczestwa. Trzecia cz dokumentu dotyczy promocji demokracji. Uznaje za konieczne poszerzanie wsplnot narodw demokratycznych i wymienia rodki do realizacji tego celu. Clinton jak najbardziej popiera idee poszerzania NATO o nowych czonkw z Europy Wschodniej. Jest rwnie czwarta cz dokumentu, przedstawia ona regionalne koncepcje strategiczne. A dwa lata pniej powstaje nowa strategia, ktra jest rozwiniciem i uzupenieniem tej poprzedniej. W padzierniku 1998 roku rzd B. Clintona przyjmuje Narodow strategie bezpieczestwa na nowy wiek ( A National Security Strategy for a new Century ). Wyranie zmiany w strategi bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych nastpuj pniej, w wyniku pewnych nieoczekiwanych wydarze, a take pojawienia si nowych i nasilenia si ju istniejcych zagroe dla bezpieczestwa narodowego 47 . Bill Clinton od samego pocztku swojej prezydentury gosi hasa dotyczce wzmocnienia bezpieczestwa ekonomicznego USA, ktre to zagwarantuje pastwo dobrobytu, a take przyczyni si do stabilizacji w stosunkach midzynarodowych. W rezultacie okres prezydentury B. Clintona okaza si najlepszym pod wzgldem
46 Zob. A. J. Bacevich, op. cit., s. 36. 47 Zob. R. Ziba, op. cit.,s. 45-48.

25

gospodarczym. Ameryka przeywaa wwczas szczyt rozwoju gospodarczego, a obywatele mogli cieszy si wysokim poziomem ycia. Zapamitany przez wielu ludzi gownie za sprawa swoich skandali seksualny, mimo to przyczyni si do wielu sukcesw dyplomatycznych na scenie midzynarodowej. Jego strategia polityki zagranicznej prezentowaa Ameryk jako kraj sprawdzajcy si w roli przywdcy wiata, a zarazem stabilizator stosunkw midzynarodowych, ktry dostrzega potrzeby innych podczas realizowania wasnych interesw.

1.6. George W. Bush Neokonserwatyzm / Strategia wojny z terroryzmem

Ideologia bezpieczestwa narodowego nie bya kluczowym zagadnieniem kampanii wyborczej w 2000 roku. Byy to kontrowersyjne wybory, a obaj kandydaci mieli bardzo odmienne wizje przyszej strategii politycznej USA. Al Gore proponowa kontynuacje polityki B. Clintona i wejcie w dwudziesty pierwszy wiek poprzez zwikszenie handlu i globalizacje. George W. Bush natomiast uwaa, e Stany Zjednoczone s ju zbyt zaangaowane w sprawy wiatowe i e zyskayby wiksze poszanowanie na scenie midzynarodowej pozostajc silnym, ale pokornym uczestnikiem stosunkowy midzynarodowych. Program polityczny G.W. Busha okrelono mianem neokonserwatyzmu. Wedle definicji tej ideologii neokonserwatyci poddawali krytyce multilateralizm jako sposb prowadzenia polityki zagranicznej, wypowiadali si przeciw paradygmatowi izolacjonizmu, ale nie popierali konserwatywnego realizmu. Uwaali za konieczne zwikszanie wydatkw na zbrojenia, zdecydowan obron interesw narodowych USA, wzmocnienie amerykaskiego przywdztwa w wiecie i rozprawienie si z reimami autorytarnymi i totalitarnymi 48. Po trzech miesicach swojej prezydentury George W. Bush 1 maj 2001 roku wystpi w National Defence University w Waszyngtonie, ogaszajc i zamiarem jego administracji jest szybkie podjecie szeroko zakrojonych prac wdroeniowych prowadzcych do zbudowania systemu znaczenie wikszego pod wzgldem zasigu, bo nie tylko narodowego, ale globalnego. Chodzio o wdroenie systemu ochrony tarczy antyrakietowej, pocztkowo zwanego National Missile Defense (NMD), ale potem program nazwano po prostu Missile Defense (MD), by nie stwarza wraenia, e dotyczy wycznie USA. Wspierany projekt ma na celu wykrycie midzykontynentalnych rakiet balistycznych i zniszczenie ich w locie. Wdroenie pierwszej wersji systemu planowane jest w latach 2010
48 Zob. R. Ziba, op. cit., s. 49.

26

2015. Dziki temu Stany Zjednoczone bd mogy odej od cikiej artylerii i strategii nuklearnego odstraszania49. W grudniu tego samego roku G.W. Bush zadeklarowa wycofanie si z ukadu ABM, bdcego podstaw amerykasko sowieckiej stabilnoci jdrowej w czasach zimnowojennych. Traktat ABM przesta obowizywa 13 czerwca 2001 roku 50. G.W. Bush zoy swoj pierwsz wizyt w Europie w czerwcu 2001 roku. Celem jej bya konfrontacja z krytyka wyraona przez europejskich przywdcw w zwizku z odrzuceniem przez USA protokou z Kioto. Protok zobowizuje kraje do zmniejszenia emisji dwutlenku wgla, by zapobiega globalnemu ociepleniu. Wedug rzdu amerykaskiego Protok z Kioto jest niesprawiedliwy i nieskuteczny poniewa wyczone jest z niego 80 procent wiata, co spowoduje powane szkody dla amerykaskiej gospodarki. Pocztkowo administracja G.W. Busha nie przywizywaa duej wagi do zjawiska terroryzmu. W czasie swoich pierwszych miesicy prezydentury nie podj on wikszych dziaa w zakresie strategii bezpieczestwa. Sytuacja cakowicie si odmienia 11 wrzenia 2001 roku kiedy to Al-Kaida dokonaa zamachw terrorystycznych na Stany Zjednoczone. Prezydent G.W Bush uzna to za akt wojny i wezwa inne pastwa do przyczenia si do wojny z terrorem, powiedzia wwczas : albo jestecie z nami, albo z terrorystami. Od tego dnia walka z terroryzmem midzynarodowym staa si gwnym celem strategii bezpieczestwa USA51. W rok po zamachach terrorystycznych administracja G.W. Busha opublikowaa Narodow strategie bezpieczestwa z 2002 roku. Nazwano ja pniej doktryn Busha. Gwnymi jej zaoeniem jest walka z terroryzmem, a ca jej tre mona wyrazi w czterech najwaniejszych zasadach: mesjanizmie, unilateralizmie, militaryzmie i prewencji. W ramach realizacji jej zaoe USA dokonay atakw na Afganistan w 2001 roku i na Irak w 2003 roku52. Ta strategia daa pocztek pewnej rewolucji, ktra nastpia w stosunkach midzynarodowych. Gdy prezydent G.W. Bush ponownie wygra wybory w listopadzie 2004 roku, powstaa nowa Strategia Bezpieczestwa Narodowego z 2006 roku. Bya to kontynuacja i rozwinicie poprzednich zaoe doktryny Busha z uwzgldnieniem osabienia pozycji USA na arenie midzynarodowej, zwizanej gwnie z niepowodzeniami na froncie w Iraku. Ten dokument bardziej akcentowa sojusz USA z Europ i potrzeb wzajemnej wsppracy. Lecz take z zastrzeeniem prawa USA do pierwszego uderzenia. Strategia bezpieczestwa prowadzona przez administracj G.W. Busha uwikaa kraj w dwie wojny, doprowadzia gospodark amerykaska do kryzysu oraz zmniejszya znaczenie USA na arenie wiatowej.

49 50 51 52

Zob. R. Kuniar, op. cit., 165-166. Zob. R. Ziba, op. cit., s. 530. tame, s. 50. tame, s. 49-51.

27

1.7. Barack Obama Strategia rozwoju amerykaskich problemw

Kolejne wybory prezydenckie ujawniy obawy amerykanw zwizane z wyborem nowego prezydenta, ktry bdzie musia stawi czoa ogromnym problemom z jakimi borykaa si Ameryka. Nowy prezydent odziedziczy na otwarcie swego urzdowania trudniejszy kompleks problemw midzynarodowych ni ktrykolwiek z jego poprzednikw, (). Jego zadanie bdzie tez odbudowa poczucia jednoci narodowej i sensu, ktry daje si, po okresie dryfowania, upadku i katastrofalnych bdw 53. Spoeczestwo amerykaskie domagao si kandydata, ktry bdzie w stanie zmieni obecnie panujc w USA sytuacje. Wybr czarnoskrego mao dowiadczonego polityka Baracka Obamy na prezydenta Stanw Zjednoczonych wzbudzi duo entuzjazmu i oczekiwa pod jego adresem, ale rwnie kontrowersji i wiatowych komentarzy, pokadajcych w wtpliwo moliwoci sprostania ogromowi wyzwa stojcych przed nowym prezydentem i jego rzdem. W swoich hasach wyborczych B. Obama obiecywa zmiany i cakowite odejcie od dotychczasowej formy rzdw. Zmiany w koncepcji roli USA oraz jej strategii bezpieczestwa s zalene od zmian w wizji porzdku midzynarodowego. 27 maja 2010 roku prezydent B. Obama opublikowa now Strategi Bezpieczestwa Narodowego54. Dokument ten przedstawia polityk zagraniczn USA w innym charakterze, nie tylko w zakresie bezpieczestwa, ale take wyzwa i problemw stojcych przed Ameryk oraz rodkw i metod dziaania na arenie midzynarodowej. Administracja B. Obamy bdzie dy do odbudowy amerykaskiego przywdztwa na wiecie przede wszystkim poprzez wzmocnienie wewntrznych fundamentw kraju. Gwnymi priorytetami bdzie odbudowa gospodarki i przezwycienie zaamania gospodarczego w USA poprzez wprowadzenie skutecznego planu wyjcia z kryzysu. Strategia kadzie nacisk na wspprac midzynarodow i umacnianie sojuszy, a take na promowanie demokracji na wiecie, lecz nie poprzez wdraanie jej si, ale dziki sile przykadu i przestrzeganiu demokratycznych wartoci w kraju. Dialog i dyplomacja bd form zaangaowania Stanw Zjednoczonych w relacjach midzynarodowych. W strategii bezpieczestwa B. Obamy terroryzm tak jak w poprzednich latach, zosta uznany za gwne zagroenie dla bezpieczestwa USA i pozostaych pastw wiata. Nie jest to kontynuacja wojny z terroryzmem lecz odwoanie si przede wszystkim do walki ze zbrojnym
53 USA Obamy: Wyzwania domowe i globalne. Rocznik Strategiczny 208/09, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2009, s. 57. 54 Zob. Strategia Bezpieczestwa Narodowego z maja 2010, U.S. National Security Strategy, http://www.whitehouse.gov/the-press-office/advancing-our-interests-actions-support-presidents-nationalsecurity-strategy [10.2010].

28

ekstremizmem uprawianym przez organizacje terrorystyczna Al-Kaide. Gwnymi wyzwaniami dla administracji B. Obamy i prowadzonej przez rzd polityki zagranicznej bd: dwie wojny w Iraku i Afganistanie oraz dalsze dziaania strategiczne z nimi zwizane, zagroenie ze strony proliferacji broni masowego raenia i programu nuklearnego Iranu, wsparcie w rozwizywaniu regionalnych konfliktw na bliskim wschodzie i doprowadzenie do wzgldnego konsensusu w regionie, okrelenie wzajemnych stosunkw z Rosj oraz ich rozwj, a take problemy zwizane ze zmianami klimatu i problemy spoeczne takie jak gd, epidemie oraz amanie praw czowieka. Wybr B. Obamy na prezydenta da amerykanom nadzieje na zmian, czas pokarze czy na lepsze. Pierwszy rok rzdw nowego prezydenta nie przynis zaskakujcych rezultatw. Wikszoci obietnic kampanii wyborczej nie udao si speni. Najwikszy wrg USA Osama bin Laden nadal jest na wolnoci, a Talibowie kontynuuj dziaalno terrorystyczna. Pomimo zamieszek zwizanych z wyborami do irackiego parlamentu, prezydent podtrzymuje swoj decyzj wyprowadzenia amerykaskich wojsk z Iraku do koca 2011 roku 55, a oficjalnie akcje zbrojn w tym pastwie zakoczono w sierpniu 2010 roku. Sytuacja na bliskim wschodzie nie ulega zmianie. Najblisze miesice nie wr wikszej poprawy, lecz ryzyko pogorszenia sytuacji po wyjciu amerykaskich wojsk z Iraku. Planowany przeom i zmiana, ktr obiecywa B. Obama nie bdzie tak atwa do wdroenia jak by si mogo wydawa. Ogromne zaduenie Stanw Zjednoczonych coraz bardziej dotyka spoeczestwa amerykaskiego, budzc powszechna niech do rzdu i ich planw zwikszenie podatkw oraz przeprowadzenia reformy suby zdrowia, ktra take bdzie ogromnym obcieniem dla budetu pastwa. Prognozy gospodarcze dla USA nie s najlepsze na najbliszy rok, a poziom bezrobocia w kraju osign ju prawie 10 procent. Spoeczestwo zaczyna traci zaufanie do rzdu i jego strategii gospodarczej oraz prowadzonej polityki zagranicznej. By moe s to dziaania nastawione na dugoterminowe efekty, kosztem obecnych utrudnie. Lecz amerykanie oczekujc zmian w kraju, liczyli na natychmiastowe widoczne efekty zmiany na lepsze, a mimo to sytuacja w kraju wci si pogarsza. Czy to moe oznacza, e administracja B. Obamy stracia kontrol nad sytuacj, czy wszystko jest czci wikszego planu, o ktrym dowiemy si pod koniec jego prezydentury, widzc rezultaty jego polityki w formie zmian, ktre zajd do tego czasu w Stanach Zjednoczonych. Miejmy tylko nadzieje ze sytuacja w amerykaskiej gospodarce nie pogorszy si bardzie, gdy oddziauje to negatywnie na reszt gospodarek na wiecie. Tak te w interesie caego wiata jest wizja poprawy stanu gospodarki USA.
55 Reuters, Obama keeps U.S. troop withdrawal plan after Iraq poll, http://www.reuters.com/article/idUSTRE6261YI20100307 [ 10.2010].

29

1.8. Podsumowanie
Kwestia bezpieczestwa jest i bya zawsze priorytetem w strategii polityki zagranicznej pastwa. Po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej, a potem okresu zimnej wojny koncepcja bezpieczestwa USA ulega duym zmianom, gownie ze wzgldu na zaamanie si systemu bipolarnego, a tym samym pojawienie si wielu nowych uczestnikw systemu midzynarodowego a take nowych obszarw niestabilnoci. Wzroso zagroenie bezpieczestwa ze strony dziaa niemilitarnych, takich jak terroryzm, nacjonalizm bd konflikty etniczne. Od czasw zakoczenia drugiej wojny wiatowej Amerykanie wierzyli w wyjtkowo swojego narodu, bezdyskusyjnie przypisujc sobie role wiatowego lidera, przywdcy i stranika pokoju, wedle koncepcji Pax Americana 56. Tak te jest do dzi, nic si w tym aspekcie na przeomie ostatniego pwiecza nie zmienio. Kady kolejny prezydent, mimo zmiany strategii bezpieczestwa mniej lub bardziej angaujc si w sprawy midzynarodowe postrzega i propagowa wizje USA w ten sam sposb. Jako ogromn potg militarn i gospodarcz, do ktrej, i tylko do niej naley sprawowanie wadzy nad systemem midzynarodowym. Wydarzenia z wrzenia 2001 roku zmieniaj radykalnie amerykaski punkt widzenia i stosunek do zasad panujcych na arenie midzynarodowej. Uwiadamiaj im, e potga USA oparta na sile militarnej ma swj limit. Amerykanie oraz inne silne mocarstwa musz pamita, e istniej ograniczenia co do zasigu i dugowieczno ich siy. Polityka zagraniczna G.W Busha nie bya postrzegana pozytywnie. Wyzwoliciel promujcy wolno poprzez si widziany by raczej jak okupant, dominatora, ktry zagraa przekonaniom i sposobie ycia danego kraju. Takie dziaania mog spowodowa zrzeszenie si mniejszych narodw, ktre USA chce demokratyzowa, w celu wystpienia zbrojnego przeciw Ameryce. agodniejsza i pokojowo ukierunkowana polityka zagraniczna obecnego amerykaskiego prezydenta B. Obamy by moe naprawi wizerunek USA na wiecie oraz skuteczno amerykaskich dziaa. Poszerzanie i rozwj wzajemnej wsppracy midzynarodowej bdzie konieczny do osignicia zaoe strategii bezpieczestwa. Natomiast poprawa sytuacji kryzysu gospodarczego w Stanach Zjednoczonych bdzie trwaa wiele lat. Tak te kwestionowane dzi amerykaskie przywdztwo, ktrego odbudowa jest celem polityki zagranicznej prezydenta B. Obamy, moe potrzebowa duo czasu na odbudow swojego wiatowego wizerunku. A przy tak szybko zmieniajcej si scenie midzynarodowej mog pojawi si w midzyczasie nowe wiatowe potgi, ktre zajm pozycje lidera, pozostawiajc USA daleko w tyle.
56 Pax Americana koncepcja pokoju w wiecie zachodnim po zakoczeniu II W, zwizana z dominujc pozycj USA w sferze militarnej i ekonomicznej.

30

ROZDZIA II 2. ATAK TERRORYSTYCZNY NA WORLD TRADE CENTER

Skoczyli z poncych piter w d - jeden, dwch, jeszcze kilku wyej, niej. Fotografia powstrzymaa ich przy yciu, a teraz przechowuje nad ziemi ku ziemi. Kady to jeszcze cao z osobist twarz i krwi dobrze ukryt. Jest dosy czasu, eby rozwiay si wosy, a z kieszeni wypady klucze, drobne pienidze. S cigle jeszcze w zasigu powietrza, w obrbie miejsc, ktre si wanie otwary. Tylko dwie rzeczy mog dla nich zrobi - opisa ten lot i nie dodawa ostatniego zdania57. rodowisko midzynarodowe u progu dwudziestego pierwszego wieku charakteryzuje si rozmaitoci zjawisk i elementw o nieprzewidywalnym charakterze. To one warunkuj poziom bezpieczestwa na wiecie. Liczne regionalne konflikty powoduj decentralizacje zagroe i globalny zamt, co utrudnia interpretacj i definiowanie panujcej sytuacji. Ma na to duy wpyw intensywnie rozprzestrzeniajca si globalizacja i zachodzce dziki niej procesy, ktre powoduj pojawianie si ronych nowych tendencji i zjawisk zagraajcych bezpieczestwu rodowiska midzynarodowego. To co dzi dzieje si na drugim kocu wiata moe jutro mie ogromny wpyw na wydarzenia w naszym najbliszym ssiedztwie. Tak jak, przykadowo, niestabilno polityczna jakiego kraju lub regionu (Bliski
57 Wiersz Wiesawy Szymborskiej, Fotografia z 11 wrzenia

31

Wschd) moe sprzyja pojawieniu si tam grupy ludzi, chccych wykorzysta t sytuacj do realizacji wasnych interesw, ktre to mog zagraa bezpieczestwu, ju nie lokalnemu, ale za spraw globalizacji bezpieczestwu wiatowemu. Zesp zjawisk stanowicych lub stwarzajcych zagroenia dla bezpieczestwa midzynarodowego obejmuje pastwa upade () rodowisko z ktrego wyrastaj bardzo liczne i powane zagroenia dla bezpieczestwa poczwszy od terroryzmu i przestpczoci midzynarodowej przez wywoywanie niestabilnoci i konfliktw regionalnych, a po klski humanitarne. () Spoeczno midzynarodowa nie ma wystarczajco wysokiego stopnia zorganizowania ani takiego instrumentarium do swej dyspozycji, aby moc skutecznie reagowa na zagroenia bdce pochodn zjawiska pastw upadych 58, a przykadem na to s wydarzenia jakie miay miejsce osiem lat temu w Stanach Zjednoczonych 11 wrzenia 2001 roku. Zanim zaczn szczegowo opisywa przebieg tych wydarze i relacje wiadkw jednej z najbardziej szokujcych scen dwudziestego pierwszego wieku, chciaabym przedstawi kilka definicji i opisw tego jake niebezpiecznie rozprzestrzeniajcego si zjawiska, jakim jest terroryzm. Pojcie i samo zjawisko terroryzmu nie jest nowe dla historii wiata. W Europie w latach 70. bya bardzo nasilona aktywno terrorystyczna (w szczeglnoci organizacji zbrojnych walczcych o niepodlego takich jak IRA - Irish Republican Army czy ETA Euskadi Ta Askatasuna), a pocztkw terroryzmu, ktry zdominowa lata 90. moemy si doszuka, w duej mierze, w konflikcie bliskowschodnim, jak i w problemie adaptacji pastw islamskich do panujcych, wiatowych tendencji rozwojowych. Procesy te s pod duym wpywem zachodu, ktry postrzegany jest w wiecie muzumaskim jako zagroenie cywilizacyjne59. Terroryzm obecnie, zmieni swoj form organizacyjn, gownie dziki postpowi technologicznemu. Terroryci maj znacznie atwiejszy dostp do strefy cznoci pomidzy sob oraz do kontaktw z mediami. Rwnie uzyskiwanie rodkw finansowych jest teraz o wiele atwiejsze, a take, ku przeraeniu rodowiska midzynarodowego, dostp do broni masowego raenia. To s tylko niektre z alarmujcych sygnaw, ktre wyniosy na sam szczyt w skali zagroe, t form przestpczoci, dotychczas przymiewan innymi problemami. Terroryzm sta si teraz zagroeniem numer jeden dla caego wiata. Ci, ktrym bdnie wydawao si, i ma on zasig regionalny i dotyczy tylko okrelonych krajw upadych, gdzie oczy si wiele konfliktw lokalnych i walk narodowowyzwoleczych. Nie spodziewano si ataku na tak skal, a na pewno nie przygotowana na to bya Ameryka,
58 R. Kuniar, op. cit., s. 276-277. 59 Zob. tame, s 279.

32

uchodzca za t najwiksz potg militarn wiata Poniewa, termin terroryzm jest politycznie i emocjonalnie naznaczony, utrudnia to okrelenie jego precyzyjnej definicji. Niemono uzgodnienia midzynarodowej definicji obowizujcej na caym wiecie wi si rwnie z faktem, e w niektrych krajach rozwijajcych si dopuszczalne jest stosowanie terrorystycznych technik do walki narodowowyzwoleczej. Jedn z definicji terroryzmu wedug R. Kuniara, doradcy prezydenta B. Komorowskiego ds. polityki bezpieczestwa, ktry w swojej ksice okrela terroryzm aktem przemocy lub grob jego dokonania, skierowanym z reguy w stosunku do osb niezwizanych bezporednio z przedmiotem da; przez zadanie strat i wywoanie (psychozy) strachu ma umoliwi osigniecie celw politycznych (podjcie okrelonej decyzji, zmiany ustrojowe)60. W internecie znale rwnie mona wiele rnych definicji terroryzmu, jak ta na przykad, mwica e, terroryzm to uycie siy lub przemocy przeciwko osobom lub wasnoci z pogwaceniem prawa, majce na celu zastraszenie i wymuszenie na danej grupie ludnoci lub pastwie ustpstw w drodze do realizacji okrelonych celw61. Bardzo oglne zdefiniowanie moe zosta bdnie zinterpretowane, jak to, ktre rwnie dobrze mogoby okrela terroryst po prostu zwykego przestpc. Istnieje wiele rde, gdzie mona znale rne definicje terroryzmu, mniej lub bardziej rozwinite, emocjonalnie naznaczone. Wrd autorw tych definicji jest zgoda, i nie istnieje jednolita wersja definicji tego zjawiska, a amerykaskie prawo akceptuje je wszystkie. Amerykaska agencja pastwowa o nazwie Federalne Biuro ledcze (Federal Bureau of Investigation,(FBI)) odpowiada za bezpieczestwo i zajmuje si przestpstwami na skal krajow, definiuje terroryzm w Kodeksie Przepisw Federalnych ( Code of Federal Regulations, CFR) jako bezprawne uycie siy lub przemocy przeciwko osobom lub zasobom materialnym dla zastraszenia lub przymuszenia rzdw, cywilnych populacji lub jakichkolwiek ich segmentw, celem osignicia politycznych lub spoecznych celw 62. Ta definicja terroryzmu niewiele roni si o tej zacytowanej wczeniej, jedynie zawa cel dziaa terrorystycznych do okrelania go w dwch kategoria politycznej lub spoecznej. Amerykaski Departament Stanu oraz Centralna Agencja Wywiadowcza (Central Intelligence Agency, CIA) definiuj terroryzm jako zaplanowan, umotywowan politycznie przemoc wobec nieuzbrojonych celw przez subnarodowe grupy lub tajnych agentw 63. W tej definicji mamy dodatkowo ujte okrelenie dotyczce samych zamachowcw uznanych za
60 R. Kuniar, op. cit., s. 279. 61 Zob. definicja terroryzmu w internetowej encyklopedii Wikipedii, http://pl.wikipedia.org/wiki/Terroryzm, [06.2009]. 62 Zob. definicja terroryzmu, Kodeks Przepisw Federalnych, (28 CFR Section 0.85),http://www.fbi.gov/statsservices/publications/terrorism-2002-2005 [10.2010]. 63 Definicja terroryzmu wg. Departamentu Stanu http://www.state.gov/s/ct/info/c16718.htm [10.2010].

33

grupy subnarodowe, czyli zrzeszone w ramach jednej narodowoci, dziaajce na terenie tego pastwa, ale nie majce statusu narodowej organizacji. Cel terroryzmu wedug CIA ma tylko aspekt polityczny. Pomimo, i nie ma tej jednej oglnej wersji definicji, istniej jednak pewne wsplne cechy, elementy, ktre towarzysz aktom terroru w kadej z dostpnych interpretacji, a jest to: przemoc, strach, groba, ukryty charakter dziaa, stawianie da, podkrelanie niewinnoci ofiary i oczywicie rozgos. Czym wikszy jest rozgos tym wiksze s skutki psychologiczne i wpyw ataku terrorystycznego na spoecznoci midzynarodowe. Okrelenie celu ataku spenia wan rol, gdy w zalenoci od jego charakteru terroryci planuj odpowiedni strategi dziaania. Cel jest tym motorem napdzajcym do dalszych dziaa. Ataku terrorystycznego nie moe dokona jedna osoba, lecz biorc po uwag fakt, e czsto terroryci dokonuj zamachw samobjczych, to po mierci zamachowca zawsze zostaje kto kto kontynuuje misj i dy do wyegzekwowania planowanych da i osignicia finalnego celu. Jak twierdzi B. Hoffman w swojej ksice Oblicza Terroryzmu: aby przemoc daa si zakwalifikowa jako terroryzm, musi by dokona przez jednostk organizacyjna, majca przynajmniej zalki struktury konspiracyjnej i dajca si zidentyfikowa hierarchie przywdcz. Nie moe to by pojedynczy osobnik dziaajcy na wasn rk 64. Gdy 11. wrzenia 2001, w godzinach porannych cztery samoloty amerykaskich komercyjnych linii lotniczych zostay porwane przez cztery zespoy terrorystw, nikt nie spodziewa si takiego przebiegu wydarze. Dziewitnastu porywaczy, ktrzy przeprowadzili t operacj, byo powizanych z Al-Kaid, wiatow organizacj terrorystyczn, ktra ju wczeniej dokonywaa atakw na amerykaskie obiekty wojskowe i dyplomatyczne. Dwa tysice dziewiset dziewidziesit pi osb zgino tego dnia w tych atakach na USA. Ponad dwa i p tysica osb stracio ycie w Nowym Jorku, a ponad sto dwadziecia w Pentagonie. Ofiarami byli gwnie cywile, oraz pidziesiciu piciu zabitych wojskowych w Pentagonie. To by najwikszy w wiatowej historii atak terrorystyczny, w ktrym zgino tak wiele ofiar oraz poniesiono tak ogromne straty materialne, wiksze ni w jakimkolwiek wczeniejszym ataku. Rezultaty tego wydarzenia jeszcze dugie lata spoeczestwo amerykaskie bdzie odczuwa, zadaj sobie pytanie: co by byo gdyby... . Majc swoj siedzib w afgaskich jaskiniach fanatyczny David ugodzi dotkliwie racjonalnego i dysponujcego najpotniejsz armi Goliata, a uczyni to na oczach caego wiata (dramat by transmitowany on live)65. Pierwszy raz od czasw ataku na Pearl Harbor w 1941 roku, kto odway si zaatakowa Ameryk bezporednio na ich terytorium.
64 B. Hoffman, Oblicza Terroryzmu, Warszawa 2001, s. 41. 65 R. Kuniar, op. cit. , s. 280.

34

Kto by si spodziewa, e kraj, ktry jest twrc doskonaej tarczy antyrakietowej i specjalizuje si w najlepszych technikach obronnych, zostanie zaatakowany w samo centrum jednego z najwikszych amerykaskich miast, przez niezidentyfikowanych terrorystw. Ten bezprecedensowy atak terrorystyczny na zawsze zapisze si w dziejach wiata jako pewnego rodzaju punkt zwrotny. Kady, kto by wiadkiem tego wydarzenia zapewne wci pamita co czu tego dnia, gdzie by i co robi, kiedy na oczach wiata samolot wlecia w wierz World Trade Center. Caa Ameryka przeya wtedy szok. W pierwszej chwili nikt nie wierzy, e to co si wanie stao, dzieje si naprawd. Na pocztku istniay podejrzenia, e by to jaki wypadek. Uderzenie drugiego samolotu rozwiao wszelkie wtpliwoci co do przypadkowoci zaistniaych wydarze. To by atak na USA, a wiadomo tego wzbudzia w ludziach ogromny strach i panik. Od tego dnia dla wielu osb wiat si zmieni, spojrzenie w przyszo nie byo ju takie samo. Skutki i rozgos ataku nasiliy dodatkowo amerykaskie mass media, za spraw ktrych, ludzie na caym wiecie mogli ledzi relacj z tej tragedii minuta po minucie na ekranie telewizora, bd sucha o niej w radiu. Wiadomoci ogldao si jak film katastroficznych, peno spadajcych odamkw oraz wszdzie chmury pyu ograniczajce widoczno. Ten atak terrorystyczny uderzy w najbardziej czue i wraliwe miejsce, prosto w serce Ameryki, po to by wyrzdzi moliwie jak najwiksze szkody. Skutek by zabjczo efektywny. Dwa ponce drapacze chmur wyglday przeraajco, a zapierao dech w piersi, a kiedy doszo do ich cakowitego zawalenia si, dopeni si obraz nowojorskiej tragedii. Nagle gruzy WTC stay si grobowcem dla tysicy przypadkowych ofiar ataku terrorystycznego. Najgorsze jest to, e akty terroru zazwyczaj dotykaj ludno cywiln, osoby bezbronne, znajdujce si w danej chwili w strefie zagroenia. Wiedzc o tym, kady moe utosamia si z ofiarami ataku terrorystycznego. Majc t wiadomo odczuwa si jeszcze wiksze wspczucie dla ofiar atakw terrorystycznych. To wydarzenie miao wpyw zarwno na wiatow gospodark, jak i na oglne poczucie bezpieczestwa na arenie midzynarodowej. Dotychczas zjawisko terroryzmu traktowano jako zagroenie dotyczce tylko nielicznych krajw, a teraz stao si zagroeniem numer jeden dla caego wiata. Jak pisze prof. Adam D. Rotfeld, nowa jako tego zamachu polegaa na: 1) skali ataku (byo wicej ofiar ni w ataku na Pearl Harbor), 2) charakterze napaci (od wewntrz, funkcje rakiet speniy samoloty pasaerskie), 3) nowym przeciwniku (sprawca tak dotkliwego uderzenia by podmiot pozapastwowy), 4) celu (uderzono w najpotniejsze mocarstwo, ktrego terytorium uchodzio za sanktuarium bezpieczestwa) 66.

66 R. Kuniar, op. cit., s 280, zob. szerzej A.D. Rotfeld, System bezpieczestwa midzynarodowego po 11 wrzenia 2001, Rocznik Strategiczny 2001/2002, s. 19.

35

2.1. Analiza wydarze z 11 wrzenia 2001

Istnieje wiele rde informacji na temat tego wydarzenia, danych mona poszuka w internecie na stronach amerykaskich dziennikw i portali informacyjnych lub na oficjalnych stronach Biaego Domu, FBI czy te w dokumencie opublikowanym przez rzd USA - Raporcie Komisji 11 Wrzenia ( 9/11 Commission Report). Kade ze rde ma troch zmodyfikowane wersje wydarze rnice si liczbami, opisami lub innymi drobnymi szczegami, ktre pojawiay si do wiadomoci publicznej w czasie trwania ledztwa. Tak zaplanowano atak na USA: we wtorkowy poranek 11 wrzenia 2001 roku cztery skoordynowane zespoy terrorystw opanoway cztery rne samoloty pasaerskie. Pierwszy samolot linii American Airlines - AA lot numer 11 wystartowa z lotniska Logan International Airport w Bostonie o godzinie 7:59 rano czasu lokalnego. By to lot krajowy do Los Angeles. Na pokadzie samolotu typu Boeing 767 znajdowao si osiemdziesit jeden pasaerw i jedenastu czonkw zaogi. Ju w pierwszych minutach tego lotu piciu terrorystw Satam Al Suqami, Waleed Alsheri, Wail Alshehri, Mohamed Atta i Abdulaziz Alomari67 przejo kontrol nad samolotem, a o godzinie 8:13 zmienili kurs lotu samolotu. Do tego czasu terroryci zabili ju jednego pasaera i jednego czonka zaogi. Samolot obra kierunek na Nowy Jork, podejrzenia wskazuj na to, e Mohamed Atta, uznawany rwnie za jednego z liderw tej grupy, przej kontrole nad jego sterami. Wedug doniesie prasowych, umiejtno pilotau naby on w cigu ostatnich dwch lat podczas szkolenia w Stanach Zjednoczonych. Dopiero o godzinie 8:40 Dowdztwo Obrony Pnocnoamerykaskiej Przestrzeni Powietrznej i Kosmiczne (NORAD)68 otrzymao informacje, e lot AA11 zosta porwany. W tym czasie rwnie jeden czonek zaogi lotu AA11 Madeline Amy Sweeney, kontaktuje si z pokadu samolotu z Michaelem Woodwardem przedstawicielem linii American Airlines ,informujc o sytuacji i o rannych pasaerach. Informuje go take ona o numerze fotela, na ktrym siedzia jeden z porywaczy. Ta informacja okazuje si bardzo istotna w pniejszym ledztwie 69 . Okoo godziny 8:46 rano, samolot AA11 z prdkoci 708 km/h uderza w pnocn wie World Trade Center, pomidzy pietrami dziewidziesit trzy, a dziewidziesit dziewi. Na miejscu zginli wszyscy pasaerowie samolotu oraz nieznana liczba pracownikw wiey. Od dziewidziesitego drugiego pitra w gr wszystkie drogi ucieczki dla pozostaych pracownikw WTC zostay odcite. To by pocztek tej tragedii.
67 Lista nazwisk oskaranych o ten zamach terrorystw http://www.fbi.gov/about-us/history/famous-cases/9-11investigation/press-release-9-27-2001-with-photos[10.2010 ]. 68 Zob. North American Aerospace Defense Command http://www.norad.mil/about/index.html [10. 2010]. 69 Zob. J. Lataa, Zamach na WTC minuta po minucie, http://wiadomosci.onet.pl/2041051,135,item.html [05.2009].

36

Nikt nie wiedzia co si stao. Ludzie pakali, siadali na ziemi, chowali si za samochodami. Nagle te cisze zakci straszliwy huk. Trudno okreli odgos, ktry usyszaam. Przypomina on amicy si beton, ktremu towarzyszya ogromna, kotujca si masa zauwayam, jak z pek spaday ksiki, a za oknem ktem oka widziaam lecce niesamowite iloci kartek papieru70. Niecae dwie godziny po uderzeniu, o 10:25 rano, pnocna wiea WTC cakowicie si zawalia. W tym samym czasie, podczas gdy AA11 by ju porwany, drugi samolot Boeing 767 linii United Airlines - UA lot numer 175, okoo 8:14 rano odlecia z Bostonu do Los Angeles. Na pokadzie UA175 byo pidziesit sze pasaerw i dziewiciu czonkw zaogi. Zaraz po starcie, samolot zosta opanowany przez nastpn grup piciu terrorystw Marwan Al-Shehhi, Fayez Rashid Ahmed Hassan Al Qadi Banihammad, Ahmed Alghamdi, Hamza Alghamdi i Mohand Alshehri71. Przypuszczalnie to Marwan Al-Shehhi, przej kontrol nad sterami, poniewa ukoczy on, tak jak M. Atta szkolenie pilotau w USA, w cigu ostatnich dwch lat. O godzinie 8:58 lot UA175 zmieni kurs na Nowy Jork. W wyniku ustale Komisji do spraw wydarze z 11 wrzenia 2001, relacje naocznych wiadkw, pasaerw samolotu UA175, ktrzy podczas lotu wykonywali telefony do centrali, wskazuj na wiele podobiestw w przebiegu wydarze lotu UA175 do lotu AA11. Dotyczy to na przykad miejsc, na ktrych siedzieli porywacze, a take ich taktyki i uytej broni, rwnie kontaktowanie si dwch domniemanych liderw grupy M. Atty i M. Al-Shehhi, wskazyway na obranie podobnych taktyk dla obu lotw. O godzinie 9:03 rano, samolot UA175 z prdkoci 870 km/h uderzy w poudniow wie World Trade Center w osiemdziesite pierwsze pitro, uszkadzajc cian budynku pomidzy siedemdziesitym sidmym a osiemdziesitym pitym pitrem. Ten moment by ju obserwowany na ywo, byo to kilkanacie minut po uderzeniu pierwszego samolotu w wie pnocn. Ju nikt ze wiatkw nie mia wtpliwoci, i nie jest to wypadek, a celowe dziaanie. Druga, w kolejnoci uderzenia, poudniowa wiea zawalia si wczeniej, bo zaledwie pidziesit minut po uderzeniu, o godzinie 9:55. Obie wierze studziesicio-pitrowe drapacze chmur zamieniy si w gr gruzu w cigu okoo dwch godzin, niszczc przy tym wiele ssiadujcych obiektw. O 8:20 rano trzeci samolot Boeing 757, AA lot numer 77, rwnie nalecy do linii American Airlines, odlecia z Waszyngtonu z lotniska Dulles International Airport w kierunku Los Angeles. Na pokadzie byo pidziesiciu omiu pasaerw i szeciu czonkw zaogi. Wrd pasaerw rwnie bya grupa piciu porywaczy Khalid Almihdar, Majed
70 L. Glogowska, Byam wtedy w World Trade Center, Posaniec, nr 11/2006, s.16. 71 Zob. http://www.fbi.gov/about-us/history/famous-cases/9-11-investigation/press-release-9-27-2001-withphotos [10. 2010 ].

37

Moqed, Nawaf Alhazmi, Salem Alhazmi i Hani Hanjour ktrzy w niedugo po starcie opanowali samolot, przejmujc kontrol nad lotem, tak jak w przypadku pozostaych dwch samolotw. Za sterami zasiad Hani Hanjour, ktry rwnie szkoli swoje umiejtnoci pilotau w Stanach Zjednoczonych. O 8:55 rano samolot zmieni kurs na kierunek Waszyngton. O 9:37 rano samolot AA77 uderzy w poudniowo zachodni cian Pentagonu z prdkoci 850 km/h. W wyniku uderzenia i spowodowanego nim wybuchu poaru zgino sto dwadziecia pi osb, wojskowych i cywilw oraz szedziesiciu czterech pasaerw samolotu. To uderzenie w Pentagon stao si pniej rdem wielu teorii spiskowych. O 8:42 rano czwarty samolot Boeing 757, UA lot numer 93 odlecia z lotniska International Airport w Newark w stanie New Jersey. By ju opniony, bo wedug raportu komisji porywacze planowali odlecie samolotami w cigu dziesiciu do pitnastu minut o czasu planowanego, gdzie UA93 wyruszy z dwudziestopiciominutowym opnieniem. By to rwnie lot krajowy do San Francisco. Na pokadzie leciao trzydziestu siedmiu pasaerw i siedmiu czonkw zaogi. Wrd pasaerw bya grupa czterech porywaczy Saeed Alghamdi, Ahmed Ibrahim A. Al Haznawi, Ahmed Alnami i Ziad Samir Jarrah. Samolot osign wysoko przelotow ponad trzydzieci pi tysicy stp o 9:15, a automatyczny pilot zosta uruchomiony. Okoo godziny 9:28 rano, dokonano rcznej zmiany wysokoci i kierunku. Samolot wznis si do ponad czterdzieci stp i zmieni kierunek lotu z zachodu na poudniowy wschd Ziad Samir Jarrah, przej stery nad porwanym samolotem. Wedug doniesie zamachowiec, rwnie uzyska licencj pilota w Stanach Zjednoczonych w cigu poprzedzajcych zamach dwch lat. Pasaerw umieszczono w tylnej czci samolotu, tak poinformowa swoich bliskich podczas rozmowy telefonicznej jeden z pasaerw lotu UA93. Zapis z czarnej skrzynki ujawni, e zaoga i pasaerowie prbowali odebra terrorystom kontrol nad samolotem, po tym jak dowiedzieli si z rozmw telefonicznych, co stao si z innymi samolotami. Dziki nagraniom z rejestratora rozmw w kabinie oraz tamom kontroli ruchu lotniczego, badacze Komisji byli w stanie zebra w logiczny cig kilka szczegw dotyczcych ostatnich chwil lotu UA93. W zapisach rozmw z tego lotu 93, zanotowano, e jeden z porywaczy rozkaza wycofa samolot, gdy poczu, e trac nad nim kontrol. Wkrtce potem, o 10:03 samolot rozbi si na polu w miasteczku Stonycreek Township w stanie Pensylwania. Z doniesie wynika, e celem samolotu UA93 by Kapitol (pod kryptonimem Wydzia Prawa) lub Biay Dom. Na miejscu mier ponieli wszyscy pasaerowie i siedmiu czonkw zaogi72. Gdyby udao si terrorystom dotrze do zamierzonego celu, w ktry mia uderzy ten samolot, te liczby na pewno byy by wysze oraz wiksza skala zniszczenia.
72 Zob. The 9/11 Commission Report, s. 1-14.

38

2.2. Skutki atakw jakie wywoay zmiany polityczne, militarne, gospodarcze, psychospoeczne
Od czasu ataku terrorystycznego na Stany Zjednoczone mino ju osiem lat, a konsekwencje tych wydarze s nadal odczuwalne. Ten szok dla USA i dla caego wiata pocign za sob wiele zmian politycznych, spoecznych i ekonomicznych. Powstao poczucie niepewnoci w zwizku z ogromem wpyww tych atakw na bezpieczestwo narodowe i gospodark Stanw Zjednoczonych. Ameryka by zapobiec w przyszoci tego rodzaju tragediom, a take w celu ograniczenia negatywnego wpywu tego wydarzenia na gospodark, musiaa wprowadzi odpowiednie zmiany i dziaania w strategii bezpieczestwa narodowego. To wydarzenie odbio si pitnem na historii Ameryki. Stao si symbolem okruciestwa terroryzmu. Po jedenastym wrzenia, tak naprawd wiat si nie zmieni, wbrew powszechnie panujcemu pogldowi. To sposb postrzegania wiata si zmieni. Wci mamy te same problemy, ale inaczej je rozumiemy, zmienia si ich hierarchia wanoci i priorytety. Ta amerykaska tragedia przyspieszya rozwj pewnych procesw, ktre istniay ju wczeniej w codziennym yciu. Podejmowane byy i nadal s liczne prby analizy przyczyn i poziomu odpowiedzialnoci za te wydarzenia sub bezpieczestwa. Pojawiy si liczne teorie spiskowe oraz koncepcje, na temat sprzecznoci obecnego wiata. Z jednej strony mamy przyspieszony proces globalizacji, a z drugiej bardzo due dysproporcje w rozwoju wrd podmiotw systemu midzynarodowego. Tworzy si przepa pomidzy bogatymi z Pnocy i biednymi z Poudnia, a do tego wszystkiego dochodz jeszcze kulturowe i cywilizacyjne rnice, a take majce coraz wiksze znaczenie podmioty ponadnarodowe, korporacje i inne instytucja zrzeszajce due grupy ludzi. Istnieje powszechne przekonanie, e celem ataku z jedenastego wrzenia byo naruszenie fundamentw spoeczestwa amerykaskiego otwartego, demokratycznego i liberalnego. Prowadzona jest polemika na ten temat wrd politologw, historykw i innych badaczy stosunkw midzynarodowych. Na pewno to wydarzenie wpyno na sposoby gwarantowania bezpieczestwa obywatelom Stanw Zjednoczonych. Gwarancja wikszego poziomu bezpieczestwa w kraju ogranicza si zazwyczaj prywatno i swobod korzystania z wolnoci obywatelskich, a gdy obywatel zostanie postawiony przed wyborem pomidzy swobodami demokratycznymi a bezpieczestwem, wybierze to drugie. Dlatego, wedug senatora D. Lugara73, czonka Partii Republikaskiej, gwnym celem terrorystw nie byo ograniczenie wolnoci obywatelskich i podwaenie porzdku demokratycznego Zachodu. Ich
73 Zob. Senator D. Lugar, przemwienie na forum Council on Foreign Relations wykad pt. NATO After 11 September: Crisis or Opportunity?.

39

celem politycznym jest uniknicie wdraania takich demokratycznych zmian w krajach muzumaskich i przejcia wadzy w tych krajach. Niezalenie od celw okrelonych przez sprawc ataku, skutki tej napaci dotkny w rzeczywistoci cay system bezpieczestwa midzynarodowego. Okazao si, e normy mechanizmy, procedury i instytucje nalece do tego systemu nie s wystarczajce, by poradzi sobie z takimi zagroeniami. Byy ostrzeenia i sygnay, lecz w obliczu ataku, rodowisko midzynarodowe nie byo przygotowane. W nastpstwie atakw terrorystycznych w 2001 roku w Stanach Zjednoczonych nastpia historyczna zmiana sposobu rzdzenia krajem. Konieczne byo wprowadzenie odpowiednich modyfikacji by zwikszy zdolno kraju do ochrony i obrony jego terytorium, jego obywateli, majtkw oraz interesw z zagranic. Pierwszym krokiem w kierunku poprawy bezpieczestwa byo wypowiedzenie wojny globalnemu terroryzmowi i wszelkim jego odmianom przez Stany Zjednoczone. Ta wojna jest gwnym skutkiem atakw na WTC i Pentagon. W strategii zwalczania terroryzmu napisano:adna grupa bd nard nie powinien myli intencji Ameryki: My nie spoczniemy dopki grupy terrorystyczne o globalnym zasigu nie zostan wykryte, zatrzymane i pokonane74. Al-Kaida i inne organizacje terrorystyczne zostay okrelone gwnym wrogiem USA a zwalczanie terroryzmu stao si nadrzdnym celem polityki rzdu amerykaskiego. Cay wiat, cznie z Rad Bezpieczestwa ONZ (rezolucja 136875) wyrazi wsparcie dla Stanw Zjednoczonych i ich prawa do wasnej obrony. W wielu krajach rwnie wprowadzono przepisy dotyczce zwalczania terroryzmu, a take zablokowano konta bankowe i wprowadzono inne ograniczenia dla osb czy firm podejrzanych o jakiekolwiek powizania z Al-Kaid lub Osam bin Laden'em. Zaczto stosowa rwnie sankcje gospodarcze i wojskowe wobec krajw posdzanych o ukrywanie terrorystw. Wzrs nadzr midzynarodowy i wymiana informacji wywiadowczych. Bezporednio po tych wydarzeniach z wrzenia 2001 roku pojawiy si rwnie spekulacje co do powiza Saddama Husajna z atakami. W ramach strategii walki z terroryzmem oraz stosowania doktryny Busha przeprowadzono dwie akcje militarne, dokonujc inwazji na Afganistan w padzierniku 2001 roku, a dwa lata pniej na Irak, w celu odnalezienia ukrywajcych si na ich terytoriach czonkw Al-Kaidy i ich lidera Osamy bin Ladena. Nasiliy si tendencje unilateralistyczne w polityce zagranicznej USA. Przede wszystkim atak na Irak w 2003 roku wzbudzi wiele sprzeciww i kontrowersji na wiecie. USA zlekcewayy sprzeciw Rady Bezpieczestwa ONZ oraz innych pastw i dokonay inwazji zbrojnej na Irak. Strategia polityki zagranicznej
74 National Strategy for Combating Terrorism, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/news/releases/2003/02/20030214-7.html . [09.2009]. 75 Zob. http://www.un.org/Docs/scres/2001/sc2001.htm .

40

G.W. Busha polega na radykalnym odrzuceniu zasad prawa midzynarodowego i stosunkw midzynarodowych na podstawie pogldu, i pojawienie si nowych terrorystycznych zagroe wymaga dokonania re-definicji istniejcych dotychczas struktur i reimw midzynarodowych oraz zasad ich funkcjonowania. Jest ona podobna do strategii szaleca 76. Poprzez atak na Irak USA stworzyo niebezpieczny precedens, bezpodstawnego zaatakowania suwerennego kraju. To dziaanie nie rozwizao amerykaskiego problemu, a raczej wzbudzio wiele obaw i komentarzy w kierunku dziaa USA oraz utrat zaufania ze strony jej sprzymierzecw. Inwazja na Irak okazaa si poraka, a Stany poniosy klsk na froncie. Administracja prezydenta G.W. Busha nie oszczdzaa pienidzy na walk z terroryzmem i jego zapobieganiu. Za spraw atakw zmienia si strategia bezpieczestwa USA i w samym 2003 roku Stany Zjednoczone wyday na zbrojenia ponad czterysta pidziesit miliardw dolarw, co stanowi czterdzieci siedem procent wiatowych wydatkw na ten cel. Nakady w tej dziedzinie jeszcze wzrosy w cigu kolejnych lat. Koszty wojny w Iraku i Afganistanie zbliaj si do kwoty biliona dolarw. Jest to ogromne obcienie dla spoeczestwa amerykaskiego zarwno finansowe jak i moralne, a strat poniesionych w ludziach i tak nie da si oszacowa. () taki potencja wykracza znacznie ponad to, co jest wymagane ze wzgldu na interesy bezpieczestwa i obrony USA, ktrych atutem jest take uprzywilejowane pooenie geostrategiczne, zapewniajce im nieporwnywalnie lepsza sytuacje bezpieczestwa. Taki potencja nie moe pozostawa bez wpywu na porzdek midzynarodowy, na sytuacje i polityk bezpieczestwa innych pastw, na midzynarodowe rodowisko strategiczne 77. Ataki z 11 wrzenia miay istotne skutki ekonomiczne dla USA i najwikszych rynkw wiatowych. Ten dramat spowodowa reakcje panicznej wyprzeday. Bardzo wpyno to na amerykask gied. Giedy New York Stock Exchange (NYSE), American Stock Exchange i Nasdaq nie funkcjonoway od 11 do 17 wrzenia. To byo najdusze zamknicie giedy od czasw Wielkiego Kryzysu w 1933 roku. Indeks giedowy (Dow Jones Industrial Average DJIA) spad o szeset osiemdziesit pi punktw, czyli o siedem procent do omiu tysicy dziewiciuset dwudziestu, ustanawiajc rekordowy spadek w historii jednego punktu dziennie. Indeksy giedowe zaczy spada rwnie z powodu wzrostu awersji do ryzyka wrd inwestorw. Najbardziej spada warto akcji linii lotniczych oraz towarzystw ubezpieczeniowych. Rwnoczenie warto innych akcji wzrosa, w szczeglnoci firm dziaajcych w sektorze bezpieczestwa czy w sektorze zbrojeniowym.
76 Z. Pietra, Doktryna Georga W. Busha a struktura globalnego systemu midzynarodowego, Sprawy midzynarodowe 2004, nr.3, s. 17. 77 R. Kuniar, op.cit., s 289.

41

Ceny surowcw wzrosy, zoto podroao z 215,50 dolarw do 287 dolarw za uncj na rynku Londyskim, tak jak wzrosa cena ropy naftowej oraz gazu. Jednake ten wzrost cen surowcw trwa tylko okoo tygodnia. Widoczny by spadek dolara w stosunku do euro, funta brytyjskiego oraz jena. Europejskie giedy rwnie zanotoway gwatowne spadki, o 4,6% gieda w Hiszpanii, o 8,5% w Niemczech, a o 5,7% Londyska Gieda Papierw Wartociowych. W rezultacie amerykaska gieda w tydzie po tragedii odnotowaa straty w wysokoci 1,2 bilionw dolarw78. Ten spadek cen akcji, ktry zaistnia w tym tygodniu zaraz po ataku spowodowa straty w wysokoci okoo 1,2 biliona dolarw. Naley jednak pamita, e rok 2001 zacz si dla wiatowej i amerykaskiej gospodarki recesj, spowodowan gownie pkniciem baki internetowej79, czyli spadkiem kursw akcji spek giedowych w brany technologii informatycznych i podobnych sektorw. Ju wtedy zaobserwowa mona byo spadek wskanikw koniunktury i nastrojw konsumenckich w USA. Szczeglnie kilka bran w USA odczuo skutki wydarze wrzeniowych. Nie ulega wtpliwoci, i zamach spowodowa gigantyczne straty finansowe, szczeglnie w rejonie tzw. strefy zero, czyli miejsca gdzie niegdy stao WTC. Zniszczenia powierzchni biurowej warte miliardy dolarw powanie zaszkodziy gospodarce Dolnego Manhattanu. Miliony ludzi stracio prace. Wiele maych i rednich przedsibiorstw zbankrutowao. Szczeglnie odczul to przemys lotniczy i ubezpieczeniowy. Ogromne koszty poniosy amerykaskie linie lotnicze oraz firmy turystyczne i ubezpieczyciele. Spado rwnie zaufanie konsumentw, lecz nie tylko z powodu wydarze wrzeniowych. Gospodark USA dotkno wiele niepowodze przed atakami z wrzenia 2001 roku. Chociaby ju wspominane pknicie baki internetowej, ktre przyczynio si do straty majtku na giedzie wielu ludzi. Take trwajcy zastj na rynkach pracy. Na szczyt tych niepowodze doszed atak terrorystyczny i w jego rezultacie zaangaowanie si USA w dwa konflikt zbrojne w Iraku i Afganistanie, co wzbudzio niepokoje w spoeczestwie amerykaskim. Z powodu atakw spady obroty wielu przedsibiorstw. Diametralnie zmniejszya si liczba podrujcych rodkami lotniczymi. Czsto rynki ekonomiczne odczuwaj skutki tragedii ju zaraz po caym wydarzeniu, a take przez jaki czas po nim. W dobie gospodarek planowanych, po to s przeprowadzane badania i statystyki by suy prognozowaniu i przewidywaniu zachowa rynku. Lecz niestety te wyniki nie uwzgldniaj reakcji uczestnikw rynku na sytuacje tak ekstremalne, jak w tym przypadku atak terrorystyczny. Wskanik zaufania konsumentw i przedsibiorcw jest tym, ktry jako
78 Zob. Report for Congress ,The Economic Effects of 9/11: A Retrospective Assessment, Code RL31617. 79 Zob. Baka internetowa, The dot-com Bubble, http://www.econport.org/content/handbook/InternetEconomics/dotcom.html [10.2010].

42

jeden z pierwszych reaguje na atak lub samo zagroenie terrorystyczne. Zarwno przedsibiorcy, jak i konsumenci przestaj wierzy, e przyszo bdzie wygldaa tak, jak przewidywali, zaopatruj si na ni bardziej pesymistycznie 80. Strach pobudza u ludzi reakcj prowadzc czsto do spontanicznych dziaa. Za spraw psychospoecznych skutkw aktu terroryzmu, strach przed utrata majtku moe zaway na podjciu okrelonej decyzji inwestycyjnej, na przykad na natychmiastow sprzeda akcji, ktre po ataku terrorystycznym mog duo straci na wartoci, lub te w obawie przed dalszym rozwojem tych tragicznych wypadkw, ludzie zaczn zbiera zapasy, wykupujc w sklepach wszystkie podstawowe produkty ywnociowe. Ponadto fakt, e Stany Zjednoczone funkcjonuj w globalnych i wspzalenych rodowiskach wymaga pewnej umiejtnoci dostosowywania si konsumentw do naturalnych waha gospodarczych, a take do zmian spowodowanych innymi wydarzeniami, ktre maj wikszy lub mniejszy wpyw na gospodark USA. Zaufanie konsumentw jest tak chwiejne i zmienne, jak zmienna jest sytuacja panujca na wiecie. Potrzeba cigego dostosowywania si do nowych czasw jest nieodcznym elementem funkcjonowania gospodarki. Sektor ubezpiecze by jednym z dwch, ktre zostay najbardziej dotknite skutkami wydarze z 11 wrzenia. Przede wszystkim bardzo wzrs koszt ubezpieczenia, w szczeglnoci samolotw, statkw i budynkw, a utraty bliskich i majtkw, doprowadziy do najwikszego w historii poziomu roszcze, szacowanego na czterdzieci bilionw dolarw 81. Wysoko strat na rynku ubezpiecze bya ponad ptora raza wiksza ni w czasie najwikszych katastrof. Straty wyniosy wyniosy ogem pomidzy 30 a 50 miliardw dolarw, midzy innymi za: przerwanie dziaalnoci 11 miliardw euro, nieruchomoci 9,6 miliardw dolarw, zobowizania 7,5 miliardw dolarw, odszkodowania dla pracownikw - 1,8 miliardw dolarw, oraz inne - 2,5 miliardw dolarw. Najwiksze straty zanotoway takie firmy jak: Lloyd's, Berkshire Hathaway oraz Swiss Re i Munich Re82 . Pomimo tych bajoskich sum, sektor ubezpieczeniowy posiada wystarczajc ilo rodkw na pokrycie roszcze klientw, czy to w formie rezerw czy aktyww pynnych, lecz nie wiadomo jak to bdzie w przypadku nastpnych atakw i wzrostu ich czstotliwoci wystpowania. Jest to nowe zagroenie w kategoriach przemysu ubezpieczeniowego istnieje niewiele rde rzetelnych informacji, na ktrych mona by bazowa ustalanie stawek ubezpieczeniowych i okrelanie potrzebnego poziomu rezerw. Obecnie tylko kilka firm ubezpieczeniowych oferuje tak ochron, lecz jest to ograniczona i bardzo droga usuga.
80 M. Jaworski, Ekonomia i terroryzm, w: Krzysztof Liedel ( red.), Terroryzm. Anatomia Zjawiska, s. 25. 81 Zob. Report for Congress, The Economic Effects. , op. cit, s. 4. 82 Zob. Insurance bills , http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1554229.stm [09.2009].

43

Moe mie to negatywny wpyw na zdolno firm i gospodarstw domowych do uzyskania rodkw finansowych na potrzeby nowych inwestycji. Jest to przede wszystkim wzrost kosztw prowadzenia przedsibiorstwa. W listopadzie 2001 roku prezydent G.W. Bush podpisa ustaw o Bezpieczestwie Transportu Lotniczego (Aviation and Transportation Security Act ), ktra wprowadzia szereg dodatkowych praw i obowizkw, ograniczajcych odpowiedzialno przewonikw Transportation Security lotniczych, producentw samolotw (TSA). Przed jej oraz lotnisk. kontrol Wdroeniem tego nowego systemu bezpieczestwa zaja si amerykaska agencja rzdowa Administration utworzeniem, bezpieczestwa zajmoway si gwnie firmy prywatne, z ktrymi linii lotnicze podpisyway umowy. Gwarantowanie bezpieczestwa na lotniskach oraz zapobieganie porwaniom samolotw s teraz gwnymi celami TSA 83. Strach przed kolejnym atakiem terrorystycznym na Stany Zjednoczone, wzbudzi take potrzeb wzmocnienia kontroli granicznych w kraju. Utrudnio to handel zagraniczny USA. Wiele krajw wiata, w efekcie atakw, rwnie wprowadzio ograniczenia w kontaktach midzynarodowych. Lecz czy miao to wpyw na inwestycje zagraniczne USA? Wedug niektrych ekonomistw ataki terrorystyczne nie maj duego wpywu na poziom inwestycji zagranicznych, gdy decyzjami inwestorw kieruje ch zysku, a nie uczucie strachu. Mimo to jednak spado zainteresowanie inwestorw krajami arabskimi oraz afrykaskimi. Wiadomo, i bogate kraje ograniczajc inwestycje w krajach rozwijajcych si, nie pobudzaj ich rozwoju gospodarczego, co powiksza wiatow przepa pomidzy bogatymi i biednymi. Z tego powodu wzrasta wskanik migracji ludnoci, z czym wie si rwnie wzrost napi na podou etnicznym i religijnym, ktrych rezultatem jest czsto pojawienie si ronych ekstremistw religijnych, ktrzy tworz organizacje terrorystyczne. Jednak by potwierdzi hipotez, e inwestycje nakrcane s zyskiem, a przy tym niezalene s od lku przed atakami terrorystycznymi czy niestabilnoci systemw politycznych i ekonomicznych, Olivia A. Jackson, profesor nauk spoecznych, poddaa analizie amerykaskie bezporednie inwestycje zagraniczne na Bliskim Wschodzie, gdzie dziaalno terrorystyczna czsto jest celowo podsycana. Jej badania wykazay i pomimo funkcjonowania tam wielu organizacji terrorystycznych, Stany Zjednoczone nie ograniczyy swoich bezporednich inwestycji zagranicznych na Bliskim Wschodzie 84. Atak z 11 wrzenia zapewne mia wpyw na spadek inwestycji zagranicznych na amerykaskich rynkach ubezpieczeniowych. Jak ju wspominaam by to sektor, ktry najbardziej ucierpia w
83 Zob. Transportation Security Administration, http://www.tsa.gov/ [09.2009]. 84 Zob. O. A. Jackson, The Impact of the 9/11 Terrorist Attacks on the US Economy, March 3, 2008, s. 16; Zob. szerzej O. A. Jackson, Dollars Still Flow Into the Middle East, Foreign Direct Investment (Financial Times Business: April / May 2007) 99.

44

skutkach tych atakw. Ponad stu ubezpieczycieli z caego wiata przyznao, e ten atak spowodowa wzrost pewnego rodzaju zagroenia, a najwiksi ubezpieczyciele musieli wypaci roszczenia pokrywajce wicej, ni poow wszystkich roszcze powstaych z ataku.

2.3. Teorie spiskowe

"9/11 Truth Movement"85 to wsplna nazwa okrelajca ruch, ludzi i organizacje, luno ze sob powizane, ktre czy wsplny cel: wykrycie prawdy dotyczcej wydarze z 11 wrzenia 2001. Poddaj oni w wtpliwo i podwaaj oficjaln interpretacj tych wydarze, prbujc udowodni, e rzd amerykaski co ukrywa przed obywatelami Zwolennicy tych teorii okrelaj siebie dziaaczami prawdy i nie lubi uywa okrelenia teorie spiskowe. Najbardziej aktywnymi zwolennikami tego ruchu s, midzy innymi: teolog David R. Griffin, fizyk Steven E. Jones, informatyk Jim Hoffman, architekt Richard Gage, producent filmowy Dylan Avery, byy czonek amerykaskiej Izby Reprezentantw Cynthia McKinney, aktorzy Daniel Sunjata, Ed Asner, i Charlie Sheen oraz dziennikarze Thierry Meyssan i Robert Fisk. Wymieniam te nazwiska, po to by podkreli, i wyznawcy teorii spiskowych nie musz by ludmi niskiego szczebla, doszukujcymi si sprawiedliwoci na wiecie, uznajc siebie za ofiary zych poczyna rzdu, ale s take znane osobistoci i wyksztaceni obywatele, ktrzy dokonuj wasnej analizy wydarze, nie kierujc si w swoich ocenach tylko oglnymi hasami populistycznymi. Internet odgrywa bardzo du rol w komunikacji pomidzy zwolennikami ruchu. Jest to podstawowe narzdzie suce rozpowszechnianiu ich pogldw wrd spoeczestwa. Bez najmniejszego trudu mona znale wiele dokumentw, statystyk, zdj, zezna wiadkw oraz opinii specjalistw, ktre zaprzeczaj oficjalnym doniesieniom dotyczcym atakw na Nowy Jork i Pentagon. D.R. Griffin podkrela pewn prawidowo i, to wanie oficjalna wersja wydarze z wrzenia 2001 roku, ktr propaguje rzd nosi znamiona teorii spiskowej.Kilkunastu facetw z noykami do tektury wykiwao najpotniejszy wywiad wiata, wykpio najlepiej wyszkolone siy powietrzne i z niemal zegarmistrzowsk precyzj wykonao najwikszy, zsynchronizowany atak na Ameryk 86. Jedn z popularniejszych i chyba najbardziej kontrowersyjnych teorii spiskowych dotyczcych atakw terrorystycznych na USA jest teoria francuskiego publicysty Thierry`ego Meyssana, ktry opisuje kulisy ataku w swojej ksice zatytuowanej Straszliwe Oszustwo (9/11: The Big Lie). Autor gosi teori, i za atakami na WTC i Pentagon stoi amerykaskie
85 Zob. http://www.911truth.org/article.php?story=20061014120445472#mission [09.2009]. 86 Zob. M. A. Velez, 11 Wrzenia: Wadza Spiskw, Przekrj, nr 37/2006.

45

lobby zbrojeniowe, ktre zarabia due pienidze na kadej prowadzonej wojnie 87. Wojna to cakiem dobry interes, co mona rwnie zaobserwowa w jednym z amerykaskich thrillerw politycznych. Znany aktor Nicolas Cage gra rol nielegalnego handlarza broni, stworzon na podobiestwo rosyjskich handlarzy broni Wiktora Buta 88 i Leonida Minina. Film Pan ycia i mierci (Lord of War), nakrcony w 2005 roku podkrela znaczenie handlu broni dla midzynarodowego przemysu zbrojeniowego. Pod koniec filmu podana jest informacja, i ten powsta on "w oparciu o rzeczywiste zdarzenia", a wiodcymi dostawcami broni na wiecie s Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Rosja i Chiny, czyli piciu staych czonkw Rady Bezpieczestwa ONZ 89. Kolejna teoria spiskowa zwizana jest z uderzeniem samolotu pasaerskiego AA77 w budynek Pentagonu. Teoria ta powstaa, gownie z powodu braku istniejcych dowodw. Wszystkie nagrania zdarzenia zostay skonfiskowane przez FBI, a w okolicach tego wypadku dziaao wwczas osiemdziesit kamer. Moe nie byoby caej tej teorii, gdyby rzd ujawni choby jedno nagranie wskazujce na to, i to boeing 757 uderzy w Pentagon. Niektrzy twierdz, e to nie by wcale samolot, lecz pocisk. Analizujc skutki tragedii tworz si tezy, e otwr powstay w wyniku uderzenia, jest zbyt may by mg by spowodowany uderzeniem samolotu, i e nie ma ladu otworw na skrzyda samolotu. Nakrcono filmy symulujce uderzenie tego samolotu. Wynika z nich, e jest to manewr niewykonalny, w szczeglnoci przez pilota, ktry wedug doniesie posiada niezbyt wysokie umiejtnoci pilotau. Po piciu latach od tragedii rzd USA udostpni dwa nagrania z kamer, ktre zarejestroway to wydarzenie, lecz nie zarejestrowano na nich samolotu. W internecie mona znale wiele zdj i filmw ukazujcych obrazy zniszcze Pentagonu powstaych po 11 wrzenia 2001 roku. Zapis z czarnej skrzynki lotu 77, ktr odnaleziono w gruzach Pentagonu, jest wedle powszechnej opinii troch nieprawdopodobny. Dlatego organizacja o nazwie Pilots for 911 truth, po dokadnej analizie zapisu przekazanego przez NTSB90 udowadnia, e ten samolot w jednej sekundzie przed uderzeniem znajdowa si jeszcze powyej poziomu Pentagonu. W wietle takiej informacji wnioskowa mona, e dokonano faszerstwa zapisu, lub podmiany z zapisem z innego samolotu. Ta analiza jest powszechnie dostpna w formie filmu na stronie internetowej organizacji 91.
87 Zob. Newsweek Polska, Wielkie oszustwo?, http://www.newsweek.pl/artykuly/wydanie/553/wielkieoszustwo,26826,2 [09.2009]. 88 Zob. J. Przybylski, J. Prus, Pan ycia i mierci znw zwyciy, http://www.rp.pl/artykul/69987,348107_Pan_zycia_i_smierci_znow_zwyciezyl.html [ 09.2009]. 89 Zob. Lord of War, http://www.lordofwarthemovie.com/ [09.2009]. 90 Narodowa Rada Bezpieczestwa Transportu, (NTSB - National Transportation Safety Board ) - to niezalena agencja federalna zajmujca si badaniem przyczyn wypadkw rodkw transportu, promowaniem bezpieczestwa transportu oraz pomoc ofiarom wypadkw transportowych. http://www.ntsb.gov/ [09.2009]. 91 Zob. http://www.pilotsfor911truth.org/ [09.2009].

46

Stany Zjednoczone dysponuj bardzo zaawansowanym technologicznie systemem szybkiego reagowania w sytuacji, gdy nieautoryzowany obiekt naruszy przestrze lotnicz, jest to system o nazwie NORAD ( North American Aerospace Defense Command ), o ktrym ju wspominaam na pocztku tego rozdziau. Wedug oficjalnej wersji wydarze z 11 wrzenia, system ten zawid we wszystkich czterech przypadkach porwanych samolotw. Fakt, e tak dobrze chroniona przestrze powietrzna USA, nie obronia si przed czterema pasaerskimi samolotami, moe budzi kontrowersje. Wedle teorii mwi si, e NORAD mia wydane polecenie, wstrzymania (stand-down) po to by porwane samoloty mogy dolecie do celu, co mogoby wskazywa na jak zmow, otaczajc ataki terrorystyczne na USA. Dokadna analiza przyczyn oraz okolicznoci zwizanych z zawodnoci funkcjonowania rzdowego systemu, mogaby utwierdzi tez, mwic, e to nie by przypadek, a zaplanowane dziaanie. W mediach pojawiy si rwnie informacje o wiczeniach jakie byy wczeniej przeprowadzane przez NORAD, ktrych scenariusz, jak na ironie, by bardzo zbliony do przebiegu wydarze z 11 wrzenia 2001 roku. Kolejn tajemnic owiane s okolicznoci zawalenia wie World Trade Center, ktre wedug jednej z teorii spiskowych runy pod wpywem kontrolowanego wyburzenia, a nie jak gosi oficjalna wersja wydarze, z powodu poaru powstaego w wyniku uderzenia samolotu. Czy jest moliwe zawalenie si studziesicio-pitrowego budynku w przecigu kilkunastu sekund? Zwolennicy teorii kontrolowanego wyburzenia, fizyk S.E. Jones, architekt R. Gage, inynier J. Hoffman oraz teolog D. R. Griffin, uwaaj, e skutki poaru samolotu nie byy w stanie tak osabi konstrukcji budynku by spowodowa jego zawalenie. Wedug nich to cae wydarzenie trwao tak szybko, ze jest to wrcz nie moliwe by pitro po pietrze zapadao si nie napotykajc adnego oporu. Nigdy wczeniej w historii nie doszo do zawalenia si wieowca z powodu poaru. Wielu naukowcw mimo to nie odwayo si stan do debaty na ten temat z wyznawcami teorii kontrolowanego wyburzenia WTC. W czasopimie Popular Mechanics opublikowano raport pt. Demaskowanie mitw 11 wrzenia (Debunking 9/11 Myths92), ktrego autorzy wyjaniaj skutki zawalenia si WTC 7, ktre nastpio nagle kilka godzin pniej, a mimo to byo sfilmowane na ywo przez stacje telewizyjne, jakby przewidziay jego zawalenie. Wedug autorw raportu budynek WTC 7, stojcy obok wierz WTC, zosta uszkodzony przez wie WTC 1, w momencie jej zawalenia. W wywiadzie jeden z autorw raportu, w obronie swojej teorii, mwi o zdjciach dowodowych, ktre mia udostpnione przez policje i instytucje rzdowe, lecz nie mg ich opublikowa. Jako kontrofensywa do teorii spiskowych ten raport jednak nie przekona do siebie amerykanw. Przy braku fizycznych dowodw, a tylko sownych
92 Zob. http://www.popularmechanics.com/technology/military/news/1227842 [09.2009].

47

opisach, trudno nie doszukiwa si w tym jakiego spisku. Tajemnice jakimi owiane s wydarzenia na Manhattanie wci budz wiele wtpliwoci, ktre nadal prowadza do tworzenia si kolejnych teorii spiskowych na ten temat. Jedn z dziwniejszych teorii spiskowych jest take teza Carol A. Valentineee, kuratora Waco Holocaust Electronic Museum mwica, e na pokadzie porwanych samolotw tak naprawd nie byo adnych terrorystw za sterami maszyn. Samoloty te byy zdalnie sterowane za pomoc systemu Global Hawk, czyli najnowoczeniejszej wojskowej technologii. Dziki temu systemowi samolot funkcjonuje bez udziau pilotw, sam startuje, lduje i dociera do miejsca przeznaczenia. Takie samoloty miay stanowi ochron przed porywaczami, gdy raz zaprogramowanego nie mona przeprogramowa. Argumentami za t teori s, po pierwsze sabe umiejtnoci pilotau porywaczy, a take, drugi argument podwaajcy fakt, e kilkuset pasaerw zostao zniewolonych przez napastnikw ze sztuczn broni, ktrym tylu ludzi nie dao rady stawi czoa 93. Na temat teorii spiskowych wok zamachw z 11 wrzenia powstao wiele filmw. Ogromna ilo nagra wiadkw i wywiadw z przedstawicielami sub ratowniczych dostpna jest w sieci. Pojawiy si take kinowe ekranizacje tych wydarze. Pierwsza, ktr wyreyserowa w 2006 roku Oliver Stone pt. World Trade Center, oraz kolejna, powstaa w tym samym roku, przedstawiajca losy pasaerw lotu 93 pt. United 93. Natomiast jednym z amatorskich filmw internetowych, ktry zdoby najwiksz popularno jest film pt. Niewygodne fakty (Loose Change) autorstwa dwch amerykaskich studentw Korey'a Rowe i Dylana Averya. Twrcy filmu postanowili uwiadomi ludzi, e przebieg wydarze z wrzenia 2001 roku mg by inny, ni pokazuj to w telewizji. W zebranym materiale filmowym autorzy K. Rowe i D. Avery nawouj do uycia wasnego zdrowego rozsdku w analizie wydarze z 11 wrzenia, oraz nakazuj wierzy wasnym oczom, a nie oficjalnym doniesieniom. Jednake krytycy teorii spiskowych uwaaj, e gwnym problemem tych teorii jest chaos informacyjny. Tak jak ogldajc film Niewygodne fakty, czym wicej o nim mylimy, tym bardziej zdajemy sobie spraw, jak bardzo opiera si on na szcztkach informacji, jest zaleny od poszlak, nieprzeanalizowanych faktw, cytatw wyrwanych z kontekstu oraz rozproszonych zezna zszokowanych naocznych wiadkw. Niestety obie strony tego konfliktu podsuwaj poszukiwaczom spiskw faszywe informacje, s to zarwno media jak i agencje wywiadowcze w taki sposb funkcjonuje wojna informacyjna, manipulujca naszymi opiniami, na ktrej skutki wszyscy jestemy naraeni.
93 Zob. C. Valentine, Operation 911: NO SUICIDE PILOTS, http://www.public-action.com/911/robotplane.html [09. 2009].

48

Stare powiedzenie mwi, e "jeli nie wiadomo, o co chodzi, to chodzi o pienidze". Wedug zwolennikw teorii spiskowych, plan ataku na Afganistan by przygotowywany dugo wczeniej przed 11 wrzenia 2001 roku. Poniewa kraj ten znajduje si w rejonie bogatym w rop naftow, Stany Zjednoczone, Chiny oraz Rosja ju od dawna planuj jak dosta si do tych z, w tym i innych pastwach tego regionu. Jest to take centralny obszar produkcji narkotykw, ktrych sprzeday przynosi ogromne dochody nie tylko organizacjom przestpczym, ale czsto take rzdom pastw. Wedug teorii spiskowej, podejrzany jest fakt, e nagle USA tak przeja si losem ludnoci afgaskiej, e w celu ochrony jej przed rzdami Talibw postanowia zaatakowa Afganistan. Przecie wiele krajw jest w podobnej sytuacji, ale jako nie wzbudziy one w USA takiej empatii. W amerykaskiej demokracji wyranie zarysowuje si mae zaufanie do wadzy lub jego cakowity brak, z powodu kamstw wykorzystywanych czsto w walce politycznej. Rne niewyjanione zabjstwa, afery takie jak Watergate, czy Iran-Contras, jak i rne tajne operacje CIA, ktrych lista jest pena kontrowersyjnych dziaa, uwaczajcych cywilizowanemu krajowi. Teorie spiskowe mog by take wynikiem tych dysproporcji pomidzy wadz a obywatelami. Dlatego te, gdy dziej si niepokojce zdarzenia to natychmiast pojawiaj si wrd opinii publicznej oczekiwania co do wyjanie ze strony rzdu. Spoeczestwo amerykaskie nie ma jednego zaufanego rda informacji, dlatego wierzy w to co przedstawiaj media, z nadziej, e rzd bdzie mia dobre kontr argumenty by si obroni. Niestety wiele informacji rzd pozastawia bez komentarza. I tu ley sedno spiskowych teorii na temat tego strasznego dnia. Paul Wolfowitz, Donald Rumsfeld, Dick Cheney, brat prezydenta Jeb Bush wszyscy ci ludzie w latach 90. wsptworzyli Projekt na rzecz Nowego Wieku Ameryki organizacj przygotowujc intelektualne zaplecze przyszej neokonserwatywnej administracji. Jesieni 2000 roku, w dobie kampanii wyborczej, Projekt opublikowa raport pod tytuem Odbudowa Amerykaskiej Obronnoci (Rebuilding Americas Defenses). By to apel o wzmocnienie militarnej dominacji USA na wiecie. O swego rodzaju remilitaryzacj po latach rozlunienia spowodowanego kocem zimnej wojny. Bez nowego Pearl Harbor taka remilitaryzacja bdzie trudnym, powolnym procesem zauwaali autorzy. Bez wojny niezdyscyplinowane spoeczestwo nie bdzie chciao utrzymywa globalnego imperium. W myl tej logiki wojna jest konieczna, a by do tej wojny zmotywowa spoeczestwo, przydaby si Pearl Harbor. Wiee World Trade Center, ikony Ameryki, na nowy Pearl Harbor nadaway si znakomicie. Za wojna w Iraku miaa stanowi milowy krok w zaprowadzaniu Pax Americana w ropononej Zatoce Perskiej94.
94 M. A. Velez, op. cit., http://www.przekroj.pl/wydarzenia_swiat_artykul,2368,1.html [09.2009].

49

2.4. Jak zmienio si zaangaowanie USA w polityk zagraniczn

Ameryka postrzegana bya jako potga militarna, gwarantujca najwyszy poziom bezpieczestwa zarwno swoim obywatelom, jak i swoim sprzymierzecom, w ramach ukadw midzynarodowych, a przynajmniej tak byo do wrzenia 2001 roku. To wydarzenie bez wtpienia wywaro wpyw i przyczynio si zmian w polityce zagranicznej USA. Po jedenastym wrzenia nastpia zmiana percepcji bezpieczestwa w Stanach Zjednoczonych i na wiecie. Miao to wpyw take na zmian w postrzeganiu praw i wolnoci obywatelskich, sojuszy midzynarodowych, a take sposobu funkcjonowania systemw obronnych i dziaalnoci si zbrojnych w pastwach demokratycznych. Kiedy to dziewitnastu terrorystw porwao amerykaskie samoloty i uyo ich jako broni do zniszczenia World Trade Center w Nowym Jorku i do ataku na Pentagon, Stany Zjednoczone w odwecie rozpoczy wojn przeciwko terroryzmowi i organizacjom terrorystycznym, takim jak AlKaida, zrzeszonym z nimi ekstremistami oraz ze wszystkimi tymi, ktrzy daj terrorystom jakiekolwiek schronienie. Od 2001 roku terroryzm awansowa w hierarchii zagroe na pozycje numer jeden i uznany zosta za najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa midzynarodowego. W Ameryce zrodzi si pogld, i terroryzm midzynarodowy odgrywa obecnie rol komunizmu z okresu zimnej wojny i dlatego koniecznoci jest prowadzenia wojny z terrorem. Rozwijajce si po 11 wrzenia strategie walki z terroryzmem obejmuj trzy podstawowe rodzaje reakcji: 1) ochrony i obrony przed atakiem terrorystycznym, 2) zwalczania organizacji terrorystycznych i samych terrorystw, uprzedzania ich atakw, pozbawiania ich rodkw dziaania, 3) usuwania przyczyn i rde terroryzmu, wpywania na rodowisko sprzyjajce jego powstawaniu. () chodzi o zintegrowana strategie bdc optymalna kombinacja celw, rodkw i zasobw waciwych dla poszczeglny rodzajw wyzwa i odpowiedzi 95. Pierwszym krokiem ku zmianie strategi polityki zagranicznej USA byo wydanie oficjalnego dokumentu Strategii Bezpieczestwa Narodowego we wrzeniu 2002 roku, podpisanego przez prezydenta G. W. Busha. Nad treci tego dokumentu i jego szersz analiz skupimy si w nastpnym rozdziale. Oglnie mona powiedzie, i jest to program przeniknity wrcz fascynacja do siy militarnej i jej jake wanej roli w polityce Stanw Zjednoczonych. Ta strategia propaguje stosowanie siy w polityce midzynarodowej w celu podkrelenia hegemonicznej roli USA na arenie midzynarodowej. Nastpia tu zmiana filozofii w zwizku ze strategi planowania obronnego. Nowe podejcie zamiast statycznej
95 R. Kuniar, op. cit., s. 280, Zob. szerzej C. Rutkowski, Terroryzm na zimno, Myl Wojskowa (dodatek specjalny), Lipiec 2004.

50

percepcji zagroe oparte jest na zdolnoci szybkiego oraz elastycznego adaptowania si do zmieniajcych si okolicznoci "adapting to surprise". Zmieniy si take interesy Stanw Zjednoczonych w szczeglnoci w regionie Bliskiego Wschodu. Priorytetem amerykaskiej polityki zagranicznej staa si midzynarodowa wsppraca w zwalczaniu wszelkich dziaa terrorystycznych, zapobieganiu rozprzestrzeniania si broni masowej raenia, a take we wczesnym wykrywaniu i zapobieganiu powstawania nowych zagroe dla rodowiska midzynarodowego. Pierwszym powanym krokiem w polityce zagranicznej bya militarna riposta, ktra miaa na celu ukaranie sprawcw zamachw terrorystycznych z wrzenia 2001 oraz zlikwidowanie rda zagroenia. W padzierniku tego samego roku Ameryka rozpocza operacj Trwaa Wolno (Enduring Freedom) przeprowadzajc atak na Afganistan. Caa operacja bya bardzo dobrze przygotowana. Amerykanie zapewnili sobie m.in. neutralno Iranu, pomoc wspierajcego wczeniej talibw Pakistanu i afgaskiego Sojuszu Pnocnego pozostajcego w opozycji do Talibw, a take moliwo logistycznego wykorzystania punktw oparcia w Uzbekistanie. Odnotowano wprawdzie naruszenie przez stron interweniujc midzynarodowego prawa humanitarnego, lecz po szoku 11 wrzenia w spoecznoci midzynarodowej istniao przyzwolenie na stanowcze posugiwanie si sil w zwalczaniu terroryzmu96. Po miesicu walk udao si zaj najwiksze miasto i stolic Afganistanu Kabul. Lecz ta, do dzi trwajca operacja militarna jest bardzo drogim przedsiwziciem dla Stanw Zjednoczonych i ogromnym obcieniem dla ich budetu krajowego. Od pocztku tego konfliktu w imi wolnoci zgino ju okoo dwch tysicy onierzy koalicji97 i tysice afgaskich cywilw. Wojna w Afganistanie to pierwsza midzynarodowa interwencja zbrojna w celu zwalczania terroryzmu. Pomimo bardzo dobrze przeprowadzonej operacji militarnej na ten kraj, do dzi nie udao si schwyta oskaronego sprawcy atakw na USA Osamy bin Ladena. Kolejnym celem wojny z terroryzmem, sta si reim irackiego przywdcy Saddama Husajna. W marcu 2003 roku Stany Zjednoczone wraz ze swoimi kilkoma sojusznikami (m.in. Wielk Brytani i Polsk) przeprowadziy operacje Iracka Wolno (Iraqi Freedom) bombardujc stolic Iraku Bagdad. Rada Bezpieczestwa ONZ i przedstawiciele rzdw innych pastw na wiecie nie wyraziy zgody na atak USA, mimo to Stany dokonay tego ataku pod pretekstem odnalezienia irackiej broni masowego raenia, ktr USA uznao za zagroenie dla bezpieczestwa midzynarodowego. Konieczno zapobiegania rozprzestrzenianiu si broni masowego raenia to jeden z gwnych punktw
96 R. Kuniar, op. cit., s. 295 296. 97 Statystyki, http://icasualties.org/oef/ [10.2010].

51

programowych walki z retoryzmem. W rezultacie tych dziaa Saddam Husajn zosta skazany na kar mierci, ktrej wyroku dokonano 30 grudnia 2006 roku, a dowodw na produkcje broni masowego raenia w Iraku nigdy nie odnaleziono. Nie potwierdzono jakichkolwiek zwizkw Saddama Husajna z terroryzmem midzynarodowym. Jeli bro masowego raenia znajdzie si w posiadaniu terrorystw, bdzie to ogromnie zagroenie dla bezpieczestwa caego globu. Dlatego dla Ameryki istotna jest wsppraca z partnerami sceny midzynarodowej w celu skuteczniejszego zapobiegania szerzeniu si broni masowej zagady. Wspieranie skutecznej demokracji. Jak to okrelono w Narodowej Strategii Zwalczania Terroryzmu (National Strategy to Combat Terrorism)98 , popieranie wolnoci i godnoci czowieka poprzez szerzenie demokracji jest odpowiednim nastawieniem do prowadzenia dugotrwaej walki z terroryzmem, dlatego te Stany Zjednoczone popieraj reformy demokratyczne i wprowadzania wolnoci politycznych na caym wiecie, aby zapobiega szerzeniu si terroryzmu i brutalnego ekstremizmu. Pidziesit milionw ludzi yjcych w Afganistanie i Iraku, krajach o najbardziej brutalnych reimach, pomimo zastraszania i stosowania przemocy, miao moliwo gosowania w otwartych i jawnych wyborach, dziki walkom wyzwoleczym koalicji antyterrorystycznej z Ameryk na czele. Od momentu atakw terrorystycznych z 11. wrzenia miliony ludzi w krajach muzumaskich miao moliwo wzicia udziau w demokratycznych wyborach. Takie pastwa midzy innymi jak Indonezja, Kirgistan, Liban, a demokratyczne rzdy wprowadzono w Gruzji i Ukrainie. Jest to efekt dziaa administracji G.W. Busha, ktry chce zapewni USA bezpieczestwo, poprzez szerzenie demokracji oraz wolnego rynku. Lecz naley pamita i wybory pomimo, e symbolizuj wolne spoeczestwo, nie wystarcz by wprowadzi w kraju ustrj demokratyczny. Zmienia si w widoczny sposb hierarchia dotyczca spraw bezpieczestwa i priorytetw z nim zwizanych. Pojawiy si rnice w pogldach w chociaby znaczeniu budowy systemu obrony antyrakietowej dla bezpieczestwa midzynarodowego. W oczach jednych zyska on na znaczeniu, a w innych straci, w amerykaskiej polityce bezpieczestwa jest wci na licie zada priorytetowych. Innym przykadem jest proces rozszerzania NATO. Jest to rwnie kwestia sporna pomidzy uczestnikami systemu midzynarodowego, jedni uwaaj, e naleaoby przypieszy ten proces, a inni uznali spraw za nieistotn, nie majca zbyt duego znaczenia dla bezpieczestwa midzynarodowego. Zapobieganie atakom terrorystycznym tak, by znale problem u rda i mie wiksz szans na jego szybk eliminacj. W tym celu amerykanie prowadza swoj polityk
98 Zob. National Strategy to Combat Terrorism, http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nsct/2006/ [09.2009].

52

zagraniczn, stosujc oficjalnie przyjt strategi walki z terroryzmem. Za porednictwem wszystkich moliwych instrumentw wadzy oraz wpyww midzynarodowych, amerykanie musz podejmowa dziaania suce odizolowaniu i wychwytywaniu gwnych liderw organizacji terrorystycznych oraz ich pomocnikw. Wsplne dziaania maj zapobiec nabywaniu broni masowego raenia przez terrorystw. Pozbycie si zagroenia ze strony terrorystw pozwoli rozpocz demokratyzacje krajw upadych. Wyranie zarysowuje si deficyt demokracji w stosunkach midzynarodowych. Par miesicy przed atakami z wrzenia 2001 roku Joseph Nye wypowiada si na temat deficytu demokracji w procesie globalizacji. Sugeruje on, e rzdy pastw maj moliwo podjcia szeregu krokw, by stawi czoa wyzwaniu globalnego deficytu demokracji. Moe to by przez nadanie instytucjom midzynarodowym nowego ksztatu. Naleao by wpierw przewartociowa te struktury, instytucje oraz organizacje midzynarodowe, by odpowiaday potrzebom globalizacji oraz przypieszonej modernizacji wspczesnego wiata 99. Wystarczy jeden dobrze rozreklamowany atak, by terroryzm sta si zagroeniem dla caego wiata. Pomimo zacitej walki prowadzonej przez koalicje antyterrorystyczn, ta forma przestpczoci jeszcze si rozwija, a konsekwencje podjtych decyzji politycznych najczciej ponosz niewinni ludzie. Dlatego wini za ataki naley nie tylko sprawcw tych zamachw, ale take rzdy pastw. Kolejne lata walki z terroryzmem midzynarodowym spowodoway ogromne koszty dla amerykaskiej gospodarki, zwikszajc poziom zaduenia pastwa i bardziej pograjc kraj w recesji. Konsekwencje atakw z 11 wrzenia s wci odczuwalne dla ludzi na caym wiecie. Wiele pastw zwikszyo poziom bezpieczestwa swoich obywateli kosztem ich swobd i wolnoci obywatelskich. Ataki zmieniy nasz styl ycia, nie s to jeszcze bardzo diametralne zmiany. Naley teraz sobie postawi pytanie czy si do takich zmian zbliamy? Czy przestrze naszej prywatnoci zostanie wkrtce bardzo zakcona przez ingerencje pastwa? By wzroso poczucie bezpieczestwa na wiecie naley skupi uwag na tym co dzieje si na obszarach zupenie zapomnianych i odizolowanych od wiata. To tam zazwyczaj rodzi si zagroenie dla systemu midzynarodowego, dlatego zapobieganie powstawaniu pastw upadych zmniejszy zagroenie z ich strony. Jeli obszary, gdzie diabe mwi 'dobranoc' nie zostan wyeliminowane, z du doz prawdopodobiestwa zapuka on kiedy do naszych drzwi i powie 'dzie dobry' 100.
99 Zob. BEZPIECZESTWO MIDZYNARODOWE - PO 11 WRZENIA 2001, Relacja z wystpienia Prof. Adama D. Rotfelda, Podsekretarza Stanu w MSZ na konferencji powiconej umacnianiu stabilnoci w Europie rodkowej zorganizowanej wsplnie przez George C. Marshall European Centre for Security Studies oraz Biuro Bezpieczestwa Narodowego Kancelarii Prezydenta RP (Warszawa, 11-13 Marca 2002 r.). 100 P. Woejko, Osiem lat po ataku na WTC, http://www.politykaglobalna.pl/2009/09/osiem-lat-po-ataku-nawtc/ [09. 2009].

53

ROZDZIA III 3. STRATEGIA BEZPIECZESTWA NARODOWEGO USA PO 2001 ROKU

3.1. Geneza Strategii bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych.
Narodowa strategia bezpieczestwa jest jedn z najwaniejszych prezentacji stanowiska sprawujcej rzdy administracji w sprawach dotyczcych kluczowych zagadnie dla pastwa, jakimi s polityka zagraniczna i polityka bezpieczestwa. W rezultacie strategia bezpieczestwa bardzo czsto stanowi wykadni doktryny obowizujcej pniej w polityce zagranicznej w tym przypadku rzdu amerykaskiego. Pierwsza koncepcja bezpieczestwa narodowego USA oficjalnie wprowadzona zostaa jako zasada polityki zagranicznej Stanw Zjednoczonych po zakoczeniu II Wojny wiatowej. Prezydent H.S Truman podpisa w 1947 roku ustaw o bezpieczestwie narodowym101. Akt ten powoywa wiele nowych instytucji, midzy innymi ustanowi centralny organ wadzy wykonawczej polityki bezpieczestwa USA Rad Bezpieczestwa Narodowego, a take powstaa wwczas Centralna Agencja Wywiadowcza oraz utworzono stanowisko Sekretarza Obrony Narodowej odpowiedzialnego za Siy Zbrojne. Ustawa okrelaa podstawow struktur organizacyjn do walki w czasach zimnej wojny, a Rada Bezpieczestwa bya cznikiem pomidzy wszystkimi agencjami bezpieczestwa narodowego.102 Ustanowienie Rady Bezpieczestwa Narodowego uatwio prowadzenie polityki bezpieczestwa bowiem staa si ona gwnym ramieniem prezydenta w formuowaniu i realizacji polityki wojskowej, midzynarodowej i dotyczcej spraw bezpieczestwa wewntrznego. Nastpc prezydenta H. Trumana obejmujcym urzd w 1953 roku by prezydent Dwight Eisenhower. To jego gabinet utworzy stanowisko, tak wane dla dzisiejszej administracji, Doradcy ds. Bezpieczestwa Narodowego, ktremu prezydent J.F. Kennedy nadal oficjaln nazw National Security Advisor (NSA)103. Ranga i rola tego stanowiska ulegay zmianom w okresach rzdw rnych prezydentw. Do najbardziej znaczcych doradcw, ktrzy zapisali si w historii polityki bezpieczestwa USA, mona zaliczy midzy innymi Henry'ego Kissingera, bdcego doradc prezydenta R. Nixona, Zbigniewa
101 National Security Act of 1947 - http://www.state.gov/www/about_state/history/intel/intro6.html [06.2010]. 102 A. Bacevich, op. cit., s. 269. 103 tame, s. 280.

54

Brzeziskiego, ktry obj stanowisko doradcy w gabinecie prezydenta J. Cartera, oraz Condoleezze Rice, bdc doradc w rzdzie prezydenta G.W. Busha. Strategia bezpieczestwa narodowego zacza funkcjonowa w formie dokumentu podpisywanego przez prezydenta USA dopiero za kadencji Billa Clintona. Podczas swojej omioletniej prezydentury B. Clinton podpisa dwie strategie. Byy to: Narodowa Strategia Bezpieczestwa: zaangaowanie i rozszerzanie (A National Security Strategy of Engagement and Enlargement) opublikowana w 1996 roku oraz Narodowa Strategia Bezpieczestwa na nowy wiek (A National Security Strategy for a New Century) przyjta dwa lata pniej w padzierniku 1998 roku. Narodow strategi bezpieczestwa: zaangaowanie i rozszerzanie wedug profesora K. Michaka, polskiego amerykanisty, interpretowano w dwch czciach, gdzie pierwsza cz dokumentu zaangaowanie przedstawia potrzeb budowy podstaw sucych ochronie, konsolidacji i poszerzaniu spoecznoci krajw demokratycznych o gospodarce wolnorynkowej, a druga cz strategii rozszerzanie to przywdztwo w uprawianiu prewencyjnej dyplomacji 104. Za gwne cele strategii USA uznano: (1) umacnianie bezpieczestwa (2) wspieranie narodowego dobrobytu (3) promocje demokracji105. Caa strategia dzieli si na cztery czci, pierwsze trzy dotycz odpowiednio gwnych celw strategii, przedstawionych powyej, natomiast czwarta cz powicona zostaa zintegrowanemu podejciu, w odniesieniu do poszczeglnych regionw wiata. Pierwsza cz dotyczca umacniania bezpieczestwa USA okrela zadania amerykaskich si zbrojnych oraz sytuacje w jakich moliwe jest ich uycie. Druga cz powicona jest czynnikom, ktre zapewni Ameryce dobr koniunktur gospodarcza, w kwestii bezpieczestwa narodowego. W trzeciej czci strategii stwierdza si konieczno poszerzania o nowych czonkw wsplnoty pastw demokratycznych i wolnorynkowych 106. Wedug strategii bezpieczestwa prezydenta B. Clintona Stany Zjednoczone jako najwiksze mocarstwo wiata pod wzgldem gospodarczym i militarnym, doskonale nadaj si do penienia roli globalnego przywdcy, gdy dziki swej potdze jako jedyne miao moliwo stworzenia stabilnych stosunkw politycznych i wolnego handlu. Wszystkie zaoenia i koncepcje omawiane w strategii bezpieczestwa z 1996 roku rozwinito i
104 K. Michaek, Amerykaskie stulecie. Historia Stanw Zjednoczonych Ameryki 1900-2001, Warszawa 2004, s. 691. 105 R. Ziba, op. cit., s. 47. 106 R. Ziba, op. cit., s. 48.

55

uzupeniono w dokumencie opublikowanym rwnie przez administracje prezydenta Clintona dwa lata pniej Narodowa strategia bezpieczestwa na nowy wiek. Dopiero kolejny prezydent George W. Bush wprowadzi widoczne zmiany w strategii bezpieczestwa, ktre odegray du rol w tworzeniu nowej koncepcji polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych.

3.2. Charakterystyka

Strategii

bezpieczestwa

narodowego

Stanw Zjednoczonych za prezydentury George W. Busha

Strategia Bezpieczestwa Narodowego zaprezentowana we wrzeniu 2002 107 roku przez prezydenta George W. Busha przesza do historii stosunkw midzynarodowych jako Doktryna Busha. U jej podstaw s wydarzenia z 11 wrzenia 2001 roku, ktre bardzo wstrzsny narodem amerykaskim i naruszyy ich poczucie bezpieczestwa. Strach spowodowanych atakami na Ameryk sprawi, i terroryzm uznano za najwiksze zagroenie dla Stanw Zjednoczonych, a wojn z nim za gwny cel amerykaskiej polityki zagranicznej. W swoim wystpieniu po atakach na Ameryk, prezydent G.W. Bush wzywa do walki z terroryzmem, do rozprzestrzeniania demokracji, do brania odpowiedzialnoci za swoje czyny i do dziaania w grupie, a take podzieli wiat na dwie grupy, na tych, ktrzy s po stronie USA i na tych, ktrzy wspieraj dziaania terrorystw ( albo jestecie z nami, albo przeciwko nam)108. Strategia ta ma charakter wojenny. Na jej tre skadaj si kolejne wystpienia prezydenta G.W Busha, a take zaoenia doktryny Busha, ktrymi jest midzy innymi koncepcja wojny prewencyjnej, prowadzonej samodzielnie lub w koalicji, z uyciem potencjau militarnego USA, jeli zaistnieje taka konieczno, ktra ma suy likwidacji zagroe, a take budowaniu i umacnianiu demokracji. Gwnym celem tej strategi jest zapewnienie wiatowego pokoju, poprzez zwalczanie zagroenia ze strony terrorystw i pastw zbjeckich (rogue states)109 , ktre wspieraj produkcj i rozprzestrzenianie broni masowego raenia. Dokument strategii bezpieczestwa narodowego z wrzenia 2002 roku dzieli si na dziewi czci, a kada z czci rozpoczyna si cytatami z ronych publicznych wystpie prezydenta G.W Busha.
107 Zob. National Security Strategy, September 2002, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/ [10.2010]. 108 Zob. BBC News, Bush wzywa do dziaania sojusznikw przeciwnych terroryzmowi, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1642130.stm [10.2010] 109 rogue states wedug doktryny Busha s to pastwa zbjnickie wspierajce terroryzm i produkcje broni masowego raenia. Do takich pastw nale: Irak, Iran, Korea Pnocna oraz Kuba, Libia i Syria. Zob. National Security Strategy, September 2002, s. 13-14.

56

1)

Cz pierwsza Przegld midzynarodowej strategii Ameryki jest to oglne

przedstawienie koncepcji strategicznej Stanw Zjednoczonych. USA jako wiatowa potga, ma obowizek stawi czoa istniejcym zagroeniom, a take dziki swojej sile musi promowa pokj, dostatek i wolno. Za gwny cel amerykaskiej strategii okrelono pomoc USA w czynieniu wiat nie tylko bezpieczniejszym, ale i lepszym. Przedstawione s cele do osignicia na drodze do postpu: wolno polityczna i ekonomiczna, pokojowe stosunki z innymi krajami oraz szacunek do godnoci ludzkiej. 2) Cz druga Wspieranie de do godnoci ludzkiej ta cz strategii przedstawia podejcie USA do obrony wolnoci i sprawiedliwoci na wiecie. Ameryka domaga si bezwarunkowych potrzeb ludzkiej godnoci: praworzdnoci, ograniczenia absolutnej wadzy pastwa, prawa do gosu, sprawiedliwoci, szacunku do kobiet, tolerancji religijnej i etnicznej oraz szacunku dla wasnoci prywatnej. Stany Zjednoczone przeciwstawi si wszystkim przeciwnikom prawa do godnoci ludzkiej. 3) Cz trzecia Wzmocnienie sojuszy by pokona globalny terroryzm oraz

zapobiega atakom na USA i ich sprzymierzecw Gwnym wrogiem USA jest terroryzm, jak wskazuj pierwsze zdania tego rozdziau strategii. Jest to trudny do zidentyfikowania wrg, poniewa nie jest kontrolowany przez aden rzd, ale korzysta z tajnego wsparcia niektrych pastw. Stany zjednoczone nie bd robi adnych ustpstw dla terrorystw ani wszystkich, ktrzy udziel im pomocy albo poparcia. Priorytetem strategii USA jest zniszczenie organizacji terrorystycznych, oraz zakcenie ich orodkw dowodzenia i finansowania poprzez: bezporednie i cige dziaania przy uyciu wszystkich elementw wadzy krajowej i midzynarodowej. Walka z organizacjami terrorystycznymi o globalnym zasigu i tymi dcymi do posiadania broni masowego raenia identyfikacja i niszczenie zagroenia zanim dotrze do granic Stanw Zjednoczonych. Nieustanne denie do pozyskania wsparcia ze strony spoecznoci midzynarodowej, lecz w razie koniecznoci USA nie zawaha si dziaa samodzielnie, aby zapobiec krzywdy narodu amerykaskiego odmow dalszego sponsorowania, wsparcia i schronienia dla terrorystw wrd suwerennych pastw110 . 4) Cz czwarta Wsppraca z innymi pastwami w rozwizywaniu konfliktw

regionalnych przedstawia denia Stanw Zjednoczonych do zagodzenia cierpienia i

110 Zob.National Security Strategy, September 2002, s. 6.

57

przywrcenia stabilnoci na wiecie. Stany Zjednoczone powinny inwestowa czas i zasoby w budowanie stosunkw midzynarodowych i instytucji, ktre mog pomc zarzdza pojawiajcymi si lokalnymi kryzysami. Niektre z regionalnych dziaa to: starania USA, w kierunku sprawiedliwego i kompleksowego rozwizania konfliktu izraelsko palestyskiego111; dziaania USA na rzecz rozwizania sporu Indii i Pakistanu; korzystna dla Ameryki inicjatywa Indonezji w tworzeniu demokracji i szerzeniu pomocy biedniejszym ssiadom; koalicja Stanw Zjednoczonych z pastwami zachodniej pkuli: Meksykiem, Brazyli, Kanad, Chile i Kolumbi; strategia aktywnej pomocy krajom Ameryki aciskiej zmagajcej si z przemoc karteli narkotykowych; pomoc Kolumbii w obronie demokracji przed nielegalnymi grupami zbrojnymi; oraz wzmocnienie sabych pastw afryki. 5) Cz pita Zapobieganie wrogim krajom tworzy zagroenie dla USA, jej sojusznikw i przyjaci przez posiadanie broni masowego raenia rodowisko bezpieczestwa ulego radykalnym zmianom. Dotychczasowa strategia odstraszania utracia swj sens z kocem zimnej wojny i upadkiem zwizku radzieckiego. W stosunkach z Rosj, Ameryka przesza od konfrontacji do wsppracy. Pojawienie si nowych wyzwa dla wiata ze strony pastw zbjeckich i terrorystw, ktrych ogromna determinacja do zdobycia broni masowego raenia czyni dzisiejsze rodowisko bezpieczestwa bardziej skomplikowane i zagroone. Strategia zwalczania broni masowego raenia obejmuje : Aktywn walk z proliferacj (rozprzestrzenianiem broni) odstraszanie i obrona przed zagroeniem zanim si pojawi. Kluczowe funkcje zintegrowane z systemem obrony i bezpieczestwa wewntrznego. Wzmocnienie wysikw nieproliferacji, aby zapobiec nabyciu przez pastwa zbjeckie i terrorystw materiaw, technologii oraz wiedzy niezbdnej przy broni masowego raenia. Skuteczne zarzdzanie skutkami, w odpowiedzi na efekty wykorzystania broni masowego raenia przez terrorystw lub wrogie pastwa112. Biorc pod uwag cele pastw zbjeckich i terrorystw, strategia wskazuje na to, i Stany Zjednoczone nie mog ju polega wycznie na postawie biernej i dopuci do tego aby przeciwnik uderzy pierwszy. Dalej strategia opisuje obecn sytuacj midzynarodow, gdy wrogw cywilizacji otwarcie i aktywnie poszukuje najbardziej destrukcyjnych technologii,
111 P. Sasnal, Polityka Stanw Zjednoczonych wobec aktorw w konflikcie arabsko-izraelskim. Midzy Bushem a Obam, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Nr 12, Warszawa 2009. Zob; Historia konfliktu http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace%20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Israel-Palestinian %20Negotiations [10.2010]. 112 Zob. National Security Strategy, September 2002, s. 14.

58

Stany Zjednoczone, nie mog pozosta bezczynne. Ameryka nie bdzie uywaa siy we wszystkich przypadkach zapobiegania zagroeniu, tak i inne narody nie powinny uywa zapobiegania pod pretekstem do agresji. Zaznaczono, e celem dziaania USA bdzie zawsze eliminacja konkretnego zagroenia dla Ameryki bd jej sojusznikw 6) Cz szsta Wzniecenie nowej ery globalnego ekonomicznego wzrostu przez zasady wolnego rynku i wolnego handlu ten rozdzia strategii przedstawia perspektyw silnej gospodarki wiatowej, ktra zwiksza bezpieczestwo narodowe Stanw Zjednoczonych poprzez pogbianie dobrobytu i wolnoci w pozostaej czci wiata. Szczeglnie wany dla interesw US w dziedzinie bezpieczestwa narodowego jest silny wzrost gospodarczy w Europie i Japonii. Stany zjednoczone zaangaowane s w polityk, ktra pozwoli rynkom wschodzcym osign dostp do wikszych przepyww kapitaowych, przy niszych kosztach, a tym samym zwikszy potencja produkcyjny tych gospodarek. USA planuje kontynuowanie reform majcych na celu zmniejszenie niepewnoci na rynkach finansowych. Punkty strategii wspierania wolnego handlu to: przejmowanie wiatowej inicjatywy nacisk na regionalne inicjatywy postp w dwustronnych umowach wolnego handlu odnowienie partnerstwa wykonawczo kongresowego promowanie zwizku pomidzy handlem i rozwojem przestrzeganie omw i praw handlowych przed nieuczciwymi dziaaniami pomoc w dostosowaniu si krajowym przemysom i pracownikom ochrona rodowiska i pracownikw zwikszanie bezpieczestwa energetycznego 113 Jednym z krtkoterminowych celw amerykaskiej strategii bezpieczestwa jest ograniczenie emisji gazw cieplarnianych w stosunku do wielkoci gospodarki, o 18 procent do roku 2012. 7) Cz sidma Rozszerzanie krgu rozwoju poprzez otwarte spoeczestwa i

budow infrastruktury demokracji celem obecnej administracji jest wyzwolenie potencjau produkcyjnego u wszystkich narodw. Stany Zjednoczone wraz z innymi krajami rozwinitymi powinny wyznaczy wsplny cel: podwojenie wielkoci najbiedniejszych
113 Zob. National Security Strategy, September 2002, s. 18-20.

59

gospodarek na wiecie w cigu dekady. By osign ten cel USA bdzie kontynuowa gwne dziaania strategiczne takie jak 114: Zapewnienie rodkw na pomoc krajom, ktre sprostay wyzwaniu krajowych reform. Poprawa skutecznoci banku wiatowego oraz innych bankw rozwoju w podnoszeniu standardw ycia. Nacisk na mierzalne rezultaty pomocy rozwojowej w celu sprawdzenia rezultatw i wpywu udzielonej pomocy na ycie najuboszych. Zwikszanie iloci udzielanej pomocy w formie dotacji, nie poyczek. Handel i inwestycje spoeczestw otwartych. Zapewnienie zdrowia publicznego. Nacisk na edukacje. Kontynuowanie udzielania pomocy w rozwoju rolnictwa. 8) Cz sma Rozwijanie wsppracy z gwnymi podmiotami wadzy wiatowej

Ameryka bdzie realizowa swoj strategi poprzez koalicj z pastwami wspierajcymi wiatow rwnowag si, przede wszystkim z Kanad oraz pastwami Unii Europejskiej oraz czonkami NATO. Amerykanie podkrelaj w swojej strategii warunki, ktre musi spenia NATO by dba o bezpieczestwo midzynarodowe. Musi, midzy innymi, rozwija swoje struktury by moc realizowa swoj misje w nowych okolicznociach. Musi rozwija wojska, ktre bd moliwe do wykorzystania, w nagych okolicznociach. Wojska musz by wysoce mobilne oraz specjalnie wyszkolone, tak by odeprze zagroenie wobec jakiegokolwiek czonka sojuszu. NATO musi by w stanie dziaa wszdzie, gdzie zagroone s interesy sojusznikw, tworzc koalicj w ramach wasnego mandatu NATO, jak rwnie wnosi wkad do koalicji utworzony na cele danej misji. By osign zaoenia tej strategii naley: rozszerza czonkostwo w NATO o te kraje demokratyczne, ktre s skonne podj dziaania obronne i pogbia wsplne interesy upewni si, e siy zbrojne pastw NATO maj odpowiedni wkad by podj wsplne dziaania wojenne rozwija procesy planowania by umoliwi stworzenie skutecznych

114 Zob. National Security Strategy, September 2002, s. 21-23.

60

wielonarodowych sil zbrojnych korzysta z moliwoci technologicznych oraz ekonomi skali w wydatkach na obron by przeobrazi siy zbrojne NATO, tak by zdominoway potencjalnego przeciwnika i zmniejszyy saboci sojuszu usprawni i zwikszy elastyczno struktur dowodzenia, tak aby sprosta nowym operacyjnym wymaganiom oraz zwizanym z nimi potrzebom szkolenia, integracji lub eksperymentowania z nowymi konfiguracjami wojsk utrzymywa zdolno do pracy i wsplnej walki jako sojusznicy nawet jeli trzeba podj niezbdne kroki do przeksztacenia i modernizacji si zbrojnych sojuszu115 Istotn czci strategii bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych jest budowanie porozumienia z trzema mocarstwami, bdcymi w trakcie wewntrznych przemian z: Rosj, Indiami oraz Chinami
116

: 1) USA poszerza swoja wspprac z Rosj w dziedzinie globalnej wojny z

terroryzmem oraz popiera kandydatur Rosji do przystpienia do wiatowej Organizacji Handlu. Powstaa Rada NATO Rosja w celu pogbiania wsppracy w dziedzinie bezpieczestwa pastw europejskich i Rosji. 2)Indie rwnie wspomagaj globaln walk z terroryzmem, oraz wsppracuj z USA w wymianie handlowej, midzy innymi szlakami morskimi na Oceanie Indyjskim. 3) Chiny rwnie wsppracuj z USA w walce z terroryzmem. Take we wsplnym interesie obu pastw jest promowanie stabilnoci na Pwyspie Koreaskim. Wydarzenia z 11 wrzenia 2001 roku, zasadniczo zmieniy kontekst stosunkw pomidzy Stanami Zjednoczonymi i innymi gwnymi wiatowymi mocarstwami, otwierajc przed Ameryk nowe moliwoci. Dlatego USA zaley by teraz aktywnie rozwija programy wsppracy z sojusznikami w Europie i Azji oraz z liderami Rosji, Indii i Chin, angaujc kad agencj rzdow, po to by te relacje nie stay si rutynowe i bezproduktywne, a prowadziy do podtrzymywania panowania wsplnych zasad i otwartej drogi do postpu w stosunkach midzynarodowych. 9) Cz dziewita Przeksztacenie amerykaskich instytucji bezpieczestwa

narodowego by sprostay wyzwaniom i szansom dwudziestego pierwszego wieku Gwne instytucje bezpieczestwa narodowego USA musz ulec transformacji, powstay one w zupenie innych czasach, by spenia wczesne potrzeby. Ameryka musi zbudowa i otrzyma system obrony przerastajcy wyzwania na niego czekajce. Zastosowanie
115 Zob. National Security Strategy, September 2002, s.25-26. 116 tame, s. 26 -27, Zob. take BRIC economies http://www2.goldmansachs.com/ideas/brics/index.html [10.2010].

61

innowacje w siach zbrojnych bdzie bazowao na eksperymentowaniu z nowym podejciem do wojny, wzmocnieniu wsplnych dziaa, wykorzystywaniu zalet amerykaskiego wywiadu oraz nauki i technologii. Pierwsza linia obrony przed terrorystami to bd suby wywiadowcze117. Stany Zjednoczone musz dostosowa zdolnoci wywiadowcze, a take naby nowe, aby nady za charakterem zagroe. Tajne suby musz by zintegrowane z systemami obrony oraz organami egzekwowania prawa, a take skoordynowane z sojusznikami i przyjacimi USA . Ze wzgldu na trudnego do zidentyfikowania wroga, inspirowanego przez obce rzdy, naley pamita, e dziaania terrorystw mog by take prowadzone na terenie Stanw Zjednoczonych, dlatego bardzo istotny jest prawidowy przepyw informacji pomidzy subami wywiadowczymi a organami cigania. Powyej opisana strategia bezpieczestwa USA z 2002 roku bya rewolucj w polityce zagranicznej, bya to cakowicie nowa polityka zagraniczna dla Stanw Zjednoczonych. Za kadencji prezydenta G.W. Busha zostaa ograniczona do aktywnoci zwizanej gwnie z dziaaniami na frontach trzech wojen: w Iraku, w Afganistanie i do globalnej wojny z terrorem. Skuteczno wszelkich dziaa polityki zagranicznej bya zalena od postpw amerykaskich na froncie,to by gwny temat dyskusji, a reszta spraw midzynarodowych pozostawaa na drugim planie. Z drugiej strony doktryna Busha zrewolucjonizowaa spojrzenie na zagroenie bezpieczestwa, dotychczas gownie zwizane z rywalizacj mocarstw, zastpione zostao grob terroryzmu i dziaa pastw zbjeckich. Gwne elementy doktryny podkrelay wyrane odejcie od cigoci w stosunkach midzynarodowych. A byy to : 1) koncepcja roli siy gdy dziaania polityczne wspierane siowymi rozwizaniami byy sprzeczne z form dziaa jakie prowadz pastwa demokratyczne. 2) Doktryna Busha nie wykluczaa multilateralizmu oraz rozwiza dyplomatycznych, lecz zakadaa z gry due prawdopodobiestwo dziaa unilateralnych, uzasadnionych zawsze prawem do samoobrony. 3) Wojna prewencyjna jako jedno z zaoe doktryny bya sprzeczna z obowizujcym prawem midzynarodowym, ktre zabrania uycia siy w przypadku jakiegokolwiek potencjalnego zagroenia, gdy nie jest faktycznym 118. Ameryka poprzez swoje dziaania wyprzedzajce moe stworzy regu, ktr zaczn rwnie stosowa inne pastwa, w zalenoci od sytuacji i potrzeb. Bdca manifestacja doktryny Busha interwencja USA w Iraku w 2003 roku przyniosa dramatyczne skutki poniewa nie posiadajc mandatu ONZ ani wsparcia NATO, USA zaatakowao Irak w pojedynk, pomimo sprzeciwu na wiecie. W rezultacie okazao si, e za pomoc siy Stany
117 Zob. National Security Strategy, September 2002, s. 30. 118 Zob. J. Kiwerska, Strategia Bezpieczestwa Narodowego USA, Biuletyn Instytutu Zachodniego nr 40/2010, Pozna 2010.

62

Zjednoczone nie s w stanie narzuci w adnym kraju funkcjonowania nowego reimu, ani te zmniejszy zagroenia terrorystycznego. Te niepowodzenia w Iraku, oraz inne wydarzenia, ktre wpyny na osabienie pozycji USA na wiecie odegray pewn rol w zmianie amerykaskiej polityki zagranicznej. Gdy prezydent G.W Bush zosta ponownie wybrany na stanowisko gowy pastwa opublikowa on w marcu 2006 roku nowy dokument Narodowa Strategia Bezpieczestwa 119. Pomimo, i na jego pierwszych stronach mona wyczyta Ameryka jest w stanie wojny. To jest strategia bezpieczestwa narodowego czasw wojny, strategia ta wojenn bya, lecz mniej bojow ni ta z 2002 roku. Kontynuowane byy zaoenia doktryny Busha, wci podkrelone byo prawo do uderzenia wyprzedajcego oraz promowanie prawa do wolnoci i demokracji, a walka z terroryzmem nadal pozostawaa gwn misj i celem polityki bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych. Elementem dowodzcym zmiany w podejciu do polityki bezpieczestwa USA by przede wszystkim multilateralizm oraz duy nacisk na niewojskowe rodki polityki bezpieczestwa. Wida rwnie w nowej strategii wikszy realizm w ocenianiu wyzwa i sposobie ich przezwyciania. Jak choby w przypadku iraskiego programu nuklearnego, ktry uznano za ogromne zagroenie dla USA nie planowano akcji militarnej, a nasilono wysiki dyplomatyczne. Z technicznego punktu widzenia jzyk obu strategii jest bardzo emocjonalny i wyniosy. Strategia bezpieczestwa z 2006 roku skada si z dziesiciu rozdziaw, o takich samych tytuach jak w strategii z 2002 roku. Kady rozdzia rozpoczyna si od podsumowania czteroletnich poczyna polityki USA od czasw wprowadzenia poprzedniej strategii. Nowy elementem dokumentu jest ostatni rozdzia, ktry dotyczy globalizacji i zwizanych z ni szans oraz wyzwa. Widoczna jest zmiana w podejciu USA do polityki bezpieczestwa. Strategia bezpieczestwa z 2006 roku opiera si bardziej na wsppracy z sojusznikami i sprzymierzecami USA oraz na dziaaniach dyplomatycznych w zapobieganiu konfliktom i pomocy rozwojowej. Potrzeba wsppracy podkrelona zostaa jako kluczowa rzecz, w celu skutecznego zwalczania terroryzmu, rozprzestrzeniania si broni masowego raenia, a take lepszemu zapobieganiu katastrofom naturalnym dziki skoordynowanym wsplnym wysikom120. Pomimo tych nowych agodzcych akcentw pojawiajcych si w Narodowej Strategii Bezpieczestwa z 2006 roku, polityka prezydenta G.W Busha bdzie zawsze kojarzona gownie z zaoeniami jego pierwszej strategii z 2002 roku i jej radykalnymi
119 Zob. National Security Strategy, March 2006, http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2006/ [10.2010]. 120 Zob. E. Posel-Czcik, Strategia Stanw Zjednoczonych z 16 marca 2006 r., Biuletyn nr 19 (359), Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, 22 marca 2006.

63

zmianami kursu w amerykaskiej polityce bezpieczestwa, czyli z wojn prewencj jako gwn koncepcj obronn USA oraz z promowaniem demokracji i wolnoci na wiecie za pomoc uycia siy.

3.3. Charakterystyka

Strategii

bezpieczestwa

narodowego

Stanw Zjednoczonych za prezydentury Baracka Obamy.

Narodowa Strategia Bezpieczestwa121, opublikowana 27 maja 2010 przez prezydenta Baracka Obam i jego rzd okrela nowe strategiczne podejcie USA do bezpieczestwa narodu amerykaskiego,ochrony interesw kraju oraz rozwoju amerykaskiej gospodarki. Ju w przedmowie strategii wida wyrane odejcie od dotychczasowej formy i kierunku dziaa krytykowanej administracji poprzedniego prezydenta. Pomimo i prezydent B. Obama identyfikuje podobne zagroenia bezpieczestwa, lecz wyznacza inne priorytety narodowej polityki bezpieczestwa, podkrelajc przy tym, e rdem amerykaskiej siy i wpywu na wiat s dziaania podejmowane wewntrz kraju. Wskutek ogromnego kryzysu gospodarczego jaki dotkn obecnie Ameryk oraz narastania wiatowych problemw i ich znaczenia, prezydent B. Obama nadaje strategii kierunek dziaa w stron umacniania sojuszy i budowania nowych relacji, ktre s potrzebne do ksztatowania adu midzynarodowego i sprostania wyzwaniom nowego wieku. Nowa strategia bezpieczestwa za jedno z najwikszych zagroe uznaje rozprzestrzenianie si broni masowego raenia, i moliwo jej pozyskania przez terrorystw. Prezydent B. Obama bdzie dy do jak najwikszego ograniczania arsenau oraz do wzmocnienia reimu nieproliferacji broni. W kwestii walki z terroryzmem, ktra nadal jest du czci tej strategii, pooono nacisk na podejmowanie dziaa przeciwko konkretnej organizacji terrorystycznej Al-Kaidzie. Nie ma natomiast odwoa w nowej strategii do walki z terroryzmem, jak prowadzia poprzednia administracja. Innymi wyzwaniami na ktre B. Obama zwrci uwag w strategii bezpieczestwa s m.in. zmiany klimatyczne, epidemie i rozprzestrzenianie si chorb oraz konflikty zbrojne 122 . Brak odwoa do uderzenia wyprzedzajcego i doktryny Busha. Rwnie demokracja bdzie promowana za pomoc innych metod ni uycie siy. A podstaw dziaa Stanw Zjednoczonych na arenie midzynarodowej bdzie wsppraca z innymi pastwami. Umacnianie poczucia bezpieczestwa na wiecie bdzie gownie za pomoc sojusznikw oraz
121 Zob. Narodowa Strategia Bezpieczestwa USA z maja 2010 roku, National Security Strategy, May 2010 www.whitehouse.gov/sites/default/files/rss.../national_security_strategy.pdf [06.2010]. 122 Zob. B. Winiewski, Strategia bezpieczestwa narodowego USA, Biuletyn nr 90 (698), Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, 9 czerwca 2010.

64

dziki rozwojowi i intensyfikacji wsppracy z nowo powstajcymi orodkami wpywu, takimi jak pastwa BRIC: Brazylia, Rosja, Indie i Chiny. Lecz przedstawiona nowa strategia bezpieczestwa nie zmniejsza aspiracji Stanw Zjednoczonych do ogrywania wiodcej roli na wiecie. Priorytetem dziaa bdzie odbudowa konkurencyjnoci amerykaskiej gospodarki i rozwizanie problemw wewntrznych. Ma to na celu umocnieniu pozycji USA by mc znw sprawowa rol lidera. Ostatnimi sowami wstpu prezydenta B. Obamy do nowej strategii bezpieczestwa jest stwierdzenie: Ameryka jest gotowa przewodzi jeszcze raz. Nowa strategia bezpieczestwa narodowego skada si z czterech rozdziaw, przedstawionych w zupenie innej formie ni poprzednie strategie. Jest to pidziesiciodwu stronicowy dokument, dwukrotnie duszy od strategi publikowanych przez poprzedni rzd. Przedstawia nie tylko strategie bezpieczestwa USA, ale take charakter amerykaskiej polityki zagranicznej. W caym dokumencie jest wiele powtrze i powrotw do tych samych wtkw. Administracja prezydenta B. Obamy zmierza do odbudowy amerykaskiego przywdztwa na wiecie, za pomoc mikkiej siy, albo jak uja to sekretarz Hilary Clinton w wystpieniu wygoszonym dla The Brookings Institute, za pomoc 3D Defense, Diplomacy, Development123 i taka te bdzie ta strategia, oparta na dialogu, ochronie i rozwoju. Podzia dokumentu jest nastpujcy: przegld strategii, podejcie strategiczne, pogbianie naszych zamierze, wnioski. Poniej przedstawi kady z czterech rozdziaw strategii. I. Przegld Strategii bezpieczestwa narodowego Ameryka musi stawi dzi czoa

wielu wyzwaniom dla narodowego bezpieczestwa. Ten rozdzia przedstawia obecn sytuacje jaka jest i perspektywy na przyszo przy stosowaniu amerykaskiej strategii bezpieczestwa. Ten rozdzia dzieli si na podrozdziay tematyczne: wiat jaki jest, Strategia dla wiata ktrego szukamy Odnawianie amerykaskiego przywdztwa -budowanie w kraju, ksztatowanie za granic Postp gwnych krajowych priorytetw bezpieczestwa 124 Obecny wiat pomimo wzrostu liczby krajw demokratycznych i panujcego pokoju pomidzy mocarstwami, boryka si z wieloma problemami takimi jak zagroenie rozprzestrzeniania si broni atomowej, nasilanie si nierwnoci gospodarczych czy naturalne kataklizmy i choroby epidemiologiczne. Pojawiy si take wojny o tosamo religijn czy
123 H. Clinton, tre przemwienia dla The Brookings Institute, http://www.brookings.edu/events/2010/0527_national_security.aspx [10.2010]. 124 Zob. National Security Strategy, May 2010, s. 1-6.

65

etniczn, a wydarzenia z 11 wrzenia 2001 roku rzuciy cie na pozytywne aspekty globalizacji, zmuszajc Ameryk do wejcia w konflikt zbrojny przeciwko Al-Kaidzie, USA zdecydoway si na wojn w Iraku. Strategia bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych jest skoncentrowana na odnowieniu amerykaskiego przywdztwa. W tym celu Ameryka musi wsppracowa z innymi narodami by przysze dziaania przyniosy rezultaty, poniewa aden kraj, bez wzgldu na swoja potg, nie sprosta sam globalnym wyzwaniom. Ameryka bdzie kontynuowaa gwarantowanie wiatowego bezpieczestwa poprzez: zobowizania wobec sojusznikw, partnerw i instytucji; skupienie dziaa na pokonaniu Al-Kaidy i jej oddziaw w Afganistanie, Pakistanie i na caym wiecie; determinacj w powstrzymaniu agresji i zapobieganiu rozprzestrzeniania si najbardziej niebezpiecznej broni na wiecie. Strategia B. Obamy przedstawia potrzeb stworzenia mocniejszych podstaw dla amerykaskiego przywdztwa. Gwnym dziaaniem strategicznym jest odnowienie amerykaskiej gospodarki, bdcej rdem potgi USA. Nastpnie strategia zakada integracje wszystkich instytucji bezpieczestwa krajowego i narodowego, oraz skoordynowanie ich z dziaaniami sub federalnych, stanowych i wadz lokalnych z zamiarem wzmocnienia moliwoci zapobiegania, ochrony i reagowania na zagroenia i klski ywioowe. Strategia uznaje za najbardziej skuteczn form propagowania amerykaskich wartoci stosowanie ich we wasnym kraju. Ameryka w ramach swojej strategii bezpieczestwa bdzie dy do umocnienia obecnych sojuszy w Europie, Azji, obu Amerykach i na Bliskim Wschodzie, a take bdzie zmierzaa ku budowaniu gbszych i bardziej skutecznych form partnerstwa z innymi wanymi orodkami wpywu, jak Chiny, Indie czy Rosja, oraz z majcymi coraz wikszy wpyw na wiecie pastwami Brazyli, RPA i Indonezj. Najwiksz odpowiedzialnoci rzdu jest bezpieczestwo jego narodu, a obecnie nie ma wikszego zagroenia dla Amerykanw ni broni masowego raenia, i konsekwencje jej uycia. Dlatego amerykaska strategia bezpieczestwa kadzie duy nacisk na ograniczenia arsenau jdrowego i zalenoci od broni nuklearnej. Stany Zjednoczone chc wzmocni Ukad o Nierozprzestrzenianiu Broni Jdrowej (NPT) 125 jako podstaw nieproliferacji, oraz nakada sankcje na kraje takie jak Iran i Korea Pnocna w przypadku nieprzestrzegania zobowiza midzynarodowych. W ramach zaoe tej narodowej strategi USA planuje pokonanie Al-Kaidy, wspomagajc si walkami w Afganistanie i Pakistanie. Zaprzestaje natomiast dziaa militarnych w Iraku, przekazujc mu pen suwerenno i odpowiedzialno. Ten proces
125 Zob. Nuclear Non-Proliferation Treaty ; http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/npt1.html [08.2010].

66

transformacji Iraku bdzie dodatkowo wspomagany obecnoci amerykaskich cywilw i dugoterminowym partnerstwem z rzdem irackim. II. Podejcie strategiczne ten rozdzia strategii przedstawia amerykaskie podejcie do wiata do ktrego to USA jako potga ma si dostosowa, a nie dostosowywa wiat do siebie. Amerykaskie interesy s stale. S nimi: Bezpieczestwo Stanw Zjednoczonych, ich obywateli, sojusznikw i partnerw. Silna, innowacyjna i rozwijajca si gospodarka USA w otwartym midzynarodowego systemie gospodarczym, ktry promuje szanse i dobrobyt. Szacunek dla uniwersalnych wartoci w kraju i na wiecie. Porzdek midzynarodowy przedstawiony za pomoc amerykaskiego przywdztwa, ktre promuje pokj, bezpieczestwo i moliwoci dziki mocniejszej wsppracy w celu sprostania globalnym wyzwaniom 126. rodowisko strategiczne USA to wiat, w ktrym swobodny przepyw informacji, osb, towarw zmienia znaczenie powiza pomidzy podmiotami stosunkw midzynarodowych. W dzisiejszych czasach podmiot niepastwowy moe mie ogromny wpyw na rodowisko midzynarodowe. ycie obywateli w kraju, jest bardziej ni kiedykolwiek zwizane z wydarzeniami za granic. Tak jak ataki z 11 wrzenia 2001 roku pokazay amerykanom jak wiele wiatowych tendencji, daleko wykraczajcych poza brzegi granic USA moe bezporednio zagrozi osobistemu bezpieczestwu amerykanw. W rezultacie tych wydarze Ameryka od 2003 roku jest zaangaowana w dwie wojny, a strategia bezpieczestwa narodowego, amerykaskie siy i rodki skupione s na tych konfliktach, by pokona Al-Kaide i agresywnych ekstremistw. Te wojny s tylko elementem amerykaskiej strategii bezpieczestwa i nie mog w peni okrela zaangaowania USA na wiecie. Terroryzm jest jednym z zagroe wynikajcych z czasw globalizacji. Najwikszym wiatowym zagroeniem bezpieczestwa jest nadal bro masowego raenia. Innymi zagroeniami wymienionymi w strategii s rwnie: niekontrolowane moliwoci cyberprzestrzeni, zaleno od paliw kopanych, zmiany klimatyczne, epidemie i rozprzestrzenianie si chorb zakanych, pastwa upadajce szerzce zagroenie i konflikty w regionie oraz wiatowe sieci przestpcze. wiatowa gospodarka jest ksztatowana poprzez innowacje, wschodzce gospodarki, przejcie na nisko-emisyjn energi oraz popraw sytuacji po ogromnej recesji. Rne, pojedyncze osoby, korporacje i spoeczestwa obywatelskie odgrywaj coraz
126 Zob. National Security Strategy, May 2010, s. 7.

67

waniejsz role w ksztatowaniu wydarze na wiecie. Strategi USA jest zrwnowaenie dugoterminowych priorytetw tak, aby wyj poza dzisiejsze wojny i skupi uwag i rodki na szerszym krgu krajw i wyzwa oraz na midzynarodowej wsppracy. Stany Zjednoczone znajduj si na etapie odbudowy po skutkach zych inwestycji i ustalenia nieodpowiednich priorytetw dla osignicia dugofalowej siy i dobrobytu. Lata przebudowy gospodarki bd wymaga trudnych wyborw. Wedle nowych zaoe strategicznych Stany Zjednoczone zmierzajc w kierunku pozycji lidera musz zapewni: najlepsz na wiecie wyksztacon si robocza, sektor prywatny, ktry wspiera innowacje, oraz zapewnienie dostpu do przystpnej opieki zdrowotnej. USA musi zmieni sposb zuycia energii zdywersyfikowa rda dostaw, zainwestowa w innowacje oraz wdraanie czystych technologii energetycznych127. W ten sposb zwikszy si bezpieczestwo energetyczne, powstan nowe miejsca pracy i przeciwdziaa si zmianom klimatu. W strategii podkreslane jest wielokrotnie zaangaowania USA w sojusze, od ktrych zalene jest ich bezpieczestwo. W tym rozdziale strategii opisane jest rwnie wzmocnienie potencjau narodowego poprzez utrzymanie przewagi si zbrojnych, wzmocnienie relacji z globalnymi partnerami, inwestowanie w dyplomacje i rozwj instytucji, ewolucje moliwoci wywiadowczych oraz zintegrowanie podejcia do bezpieczestwa wewntrznego i narodowego. Najwaniejszymi krokami do skuteczniej polityki bezpieczestwa jest zapewnienie dostosowania zasobw do narodowej strategii bezpieczestwa, poprzez dostosowanie edukacji i szkole krajowych specjalistw ds. bezpieczestwa. Umoliwi to lepiej sprosta wspczesnym wyzwaniom, zrobi przegld organw i mechanizmw potrzebnych do wykonania i koordynacji programw pomocowych, a take innych polityk i programw, ktre wzmocni ogln koordynacj w sprawach bezpieczestwa. Kluczowym elementem tej strategii bezpieczestwa narodowego bdzie znalezienie i utrzymanie stosunkw gospodarczych w obszarach w ktrych nakadaj si nasze interesy gospodarcze z interesami innych narodw . III. Pogbianie naszych interesw128 jest to najduszy rozdzia strategii. Porusza on wszystkie kwestie o ktrych wspominaj wczeniejsze rozdziay strategii. Oparty jest na czterech punktach strategicznych, ktre s trwaymi interesami Stanw Zjednoczonych, a analiza kadego z nich tworzy kolejne podrozdziay o tytuach: bezpieczestwo, dobrobyt, wartoci, porzdek midzynarodowy. Dla lepszego zobrazowania zaoe tej strategii na podstawie treci tego rozdziau stworzyam map 129 amerykaskich interesw.
127 Zob. J. Mervis, Clean Energy Technologies Dominate Obama's View of Innovation, http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2010/08/clean-energy-technologies-dominate.html [10.2010] 128 Zob. National Security Strategy, May 2010, s. 17-50. 129 Zob. Mind Map -forma zobrazowania tematu pobudzajca obie pkule mzgowe i proces zapamitywania.

68

Ilustracja 1: Interesy strategii bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych

69

IV. Podsumowanie dwustronicowy rozdzia podsumowujcy ca strategie USA oraz potg tego narodu. Narodowa strategia bezpieczestwa jest przede wszystkim strategi odnowienia amerykaskiego przywdztwa. Skuteczno tej strategi bdzie zalee od efektywnoci wsppracy pomidzy rnymi oddziaami rzdu. Ta administracja widzi aktywna wspprac przy tworzeniu krajowej polityki bezpieczestwa z Kongresem. Dziaania rzdu musz by kierowane poprzez wspprac z partnerami na ronych szczeblach, w przemyl i za granic. Wskazany jest brak poczucia wsplnego celu w dzisiejszym rodowisku politycznym i prowadzonym w nim dialogu na temat bezpieczestwa narodowego. Amerykanie uwaaj, e s w stanie sprosta nawet najwikszym wyzwaniom dziki sile swojego narodu, czerpanej jeszcze z czasw zaoycielskich i momentu zjednoczenia Ameryki. Ostanie zdanie mwi,e a amerykanie mog bardziej si zjednoczy i odnowi swoje przywdztwo w wiecie.

3.4. Elementy cigoci strategii

Pomimo usilnych de prezydenta B. Obamy do radykalnej zmiany polityki zagranicznej USA, nieunikniona jest kontynuacja pewnych zaoe strategicznych. Lecz cho istnieje spjno pomidzy strategi poprzedniego rzdu a strategi obecnego, jest to zwizane z zachodzcymi zmianami na arenie midzynarodowej. Dotychczasowe zagroenia dla bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych nadal nimi pozostaj, rni si natomiast sposoby ich zwalczania oraz miejsce ktre zajmuj w hierarchii zagroe. Do gwnych elementw spjnych strategii G.W Busha i B. Obamy zaliczy mona: zachowanie przewagi militarnej na wiecie odwoanie do podobnych zagroe promowanie demokracji lecz innymi metodami skuteczny multilateralizm nie wykluczony atak USA jako pierwszy130

3.5. Elementy zmian strategii

Odgrnym zaoeniem twrcw nowej strategii bezpieczestwa USA bya radykalna zmiana polityki zagranicznej. Ogromna krytyka midzynarodowa z jak spotkay si dziaania poprzedniej administracji ukierunkowaa pewne podstawy zaoe nowej
130 Zob. B. Winiewski, op. cit.

70

strategii. Najwaniejsze zmiany wprowadzone w nowej strategii bezpieczestwa to: Gwnym wrogiem USA nie jest terroryzm a organizacja terrorystyczna AlKaida cakowite odejcie od polityki siy na rzecz mikkich rodkw - dyplomacji nowe zagroenia zwizane ze zmianami klimatu, globalizacj, zalenoci od paliw kopalnych zupenie inna forma strategii duszy dokument, inna retoryka, inny podzia dokumentu, nieemocjonalny ton odejcie od dziaa unilateralnych na rzecz midzynarodowej wsppracy cho nowa strategia nie wyklucza ataku USA w obronie wasnej propagowanie rozwoju i inwestycji sprawy ekonomiczne jako due zagroenie dla kraju rozpoczcie zmian od kraju a nie zagranicy propagowanie wartoci na wasnym przykadzie integracja wszystkich instytucji bezpieczestwa w kraju cakowite odejcie od wojny prewencyjnej 131

3.6. Podsumowanie
Strategia bezpieczestwa USA jest to dokument, ktry przedstawia najblisze plany i dziaania strategiczne amerykaskiej polityki zagranicznej. Okrela kierunki ruchw USA na arenie midzynarodowej. Prezydent, w zalenoci od czasw w jakich przyszo mu rzdzi, ma ciki orzech do zgryzienia w tworzeniu amerykaskiej strategii bezpieczestwa, bd przychodzi na gotowe, kiedy to polityka zagraniczna USA jest przewidywalna i atwa do zaplanowania, ze wzgldu na istniejce marginalne problemu kraju. Na przykadzie polityki prowadzonej przez prezydenta G.W Busha i B. Obame wyranie wida, e ze rozplanowanie strategiczne moe doprowadzi kraj do powanych konfliktw midzynarodowy, a take problemw gospodarczych. Prezydent B. Obama przyjmujc odwrotny kierunek polityki zagranicznej ni poprzednik ma nadzieje doprowadzi kraj do pozycji lidera wiatowego, jak miay USA, po zakoczeniu II wojny wiatowej. Pono
131 Zob. J. Kiwerska, op. cit.

71

Ameryka uczy si na bdach, a wielu cenionych ludzi polityki wypowiada si negatywnie o prezydenturze G.W Busha i wielu bdw przez niego popenionych. Czy prezydent B. Obama wycignie z tych bdw odpowiednie wnioski, by odbudowa pozycj swojego kraju, wycign go z kryzysu i zakoczy wojny w ktrych uczestniczy Ameryka? Forma jego polityki oparta jest na nowych zasadach. Nie jest tak radykalna jak strategia prezydenta G. W Busha, wic nie stanowi duego przeomu w stosunkach midzynarodowych, lecz odzwierciedla przekonanie nowego rzdu do kierunku w ktrym Ameryka powinna poda.

72

ROZDZIA IV 4. PERSPEKTYWY ROZWOJU POLITYKI BEZPIECZESTWA USA

Podstawowym kierunkiem, w ktrym zmierza polityka bezpieczestwa kadego pastwa jest ochrona wasnego kraju, a strategia jak stosuje rzd by zagwarantowa pastwu bezpieczestwo jest zalena od sytuacji panujcej na wiecie. Administracja prezydent B. Obamy opublikowaa now strategi bezpieczestwa USA w maju 2010 roku. Pojawio si w niej pozytywne spojrzenie na przyszo Ameryki i wiara w skuteczno dziaa strategicznych prowadzcych do odbudow amerykaskiej potgi. Ze wzgldu na ataki terrorystyczne z 11 wrzenia 2001 roku, ktre stworzyy tak ogromne zagroenie dla bezpieczestwa USA, wci najistotniejszym elementem ochrony Stanw Zjednoczonych jest zwalczenie globalnego terroryzmu, dlatego jednym z gwnych celw strategii bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych jest pokonanie organizacji terrorystycznej Al-Kaidy i wsppracujcych z ni oddziaw Talibw stacjonujcych w Afganistanie i na przygranicznych obszarach Pakistanu. Realizacja tego strategicznego celu bdzie si odbywaa poprzez zwalczanie rebelii dziaajcej w Afganistanie, ochron ich lokalnej ludnoci oraz zapewnienie czasu dla rzdu afgaskiego oraz lokalnych si bezpieczestwa by mogy przygotowa si do przejcia dowdztwa w swoim kraju irozwoju gospodarczego. Gwnymi celami strategii administracji B. Obamy s: 1) zakcanie sieci terrorystycznych w Afganistanie i Pakistanie w celu ograniczenia ich zdolno do przeprowadzenia midzynarodowych atakw terrorystycznych; 2) promowanie lepszego, bardziej odpowiedzialnego i skuteczniejszego rzdu w Afganistanie; 3) rozwijanie samodzielnoci afgaskich si bezpieczestwa ; 4) zaangaowanie rodowisk midzynarodowych w czynny udzia w realizacji tych celw132; Wszelkie operacje bojowe oraz patrole oddziaw si USA i Midzynarodowych Si Wsparcia i przyczyni si do zmiany sytuacji w Afganistanie zapocztkowujc postp infrastruktury

132 K. Katzmannn, CRS Report Afghanistan: Post Taliban Governance, Security and U.S Policy, September 17, 2010, s. 33.

73

Bezpieczestwa NATO (ISAF)133 maj wspomaga tworzenie przestrzeni dla rozwoju Afganistanu, a dziaalno "prowincjonalnych zespow odbudowy (PRT) 134, ma by enklaw usprawniania strategii. Nowymi elementami strategi s propozycje utworzenia lokalnych si ochrony oraz wsparcie na rzecz reintegracji przywdcw z talibami, ktrzy bd skonni zakoczy walki zbrojne. Sytuacja w Afganistanie, zwaszcza na wschodzie i poudniu kraju ulega znacznemu pogorszeniu od czasw rozpoczcia wojny w 2001 roku. W celu wzmocnienia skutecznoci dziaa i uzyskania postpu w tej wojnie prezydent podj decyzje o tymczasowym wzmocnieniu si i wysaniu dodatkowo trzydziestu tysicy amerykaskich onierzy do Afganistanu135. W lipcu 2011 roku planowane jest rozpoczcie procesu przekazania wadzy i poszerzania zakresu odpowiedzialnoci rzdu afgaskiego. Jak w swoich wypowiedziach przekonuje prezydent B. Obama, prowadzona przez jego rzd polityka zagraniczna bdzie zmierzaa do zakoczenia wojny z Afganistanem jeszcze podczas trwania jego kadencji. Wanym kierunkiem w polityce bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych bdzie take zakoczenie amerykaskiej misji zbrojnej w Iraku. Dnia 31 sierpnia 2010 roku oficjalnie zakoczya si wojna w Iraku, a rola pozostaych si militarnych, ktre jeszcze stacjonuj w Iraku bdzie sprowadzaa si do szkolenia irackich si bezpieczestwa, asystowania przy operacjach antyterrorystycznych oraz ochrony pracownikw cywilnych i pozostaego personelu wojskowego dziaajcego na rzecz odbudowy kraju ze zniszcze. Prawdopodobiestwo, ze irackie siy zbrojne nie bd gotowe na przejcie odpowiedzialnoci za bezpieczestwo w Iraku do przyszego roku jest bardzo due, lecz przeduajca si kosztowna akcja militarna w tym kraju, jest coraz wikszym zagroeniem dla amerykaskiej gospodarki. Jeli utrzyma si wzgldnie opanowana sytuacja na terenie Iraku, to prezydent dotrzyma swojego zobowizania do usunicia wszystkich oddziaw wojskowych z tego kraju do koca 2011 roku. W przeciwnym razie zostan rozpatrzone alternatywne rozwizania, korzystne dla obu krajw. Duym zagroeniem dla wiatowego bezpieczestwa, lecz wci jeszcze niedocenianym, jest rozprzestrzenianie broni masowego raenia, a w szczeglnoci niebezpieczestwo jej uycia przez ugrupowania terrorystyczne. Skutki uycia tej broni powoduj ogromna liczb ofiar oraz wywouj silny efekt psychologiczny na spoecznoci midzynarodowej. USA w swojej strategii bezpieczestwa propaguje podejmowanie dziaa prowadzcych do zmniejszenia zagroenia uycia broni masowego raenia, oraz do
133 Zob. International Security Assistance Force, http://www.isaf.nato.int/ [10.2010]. 134 Zob. Provincial Reconstruction Teams http://afghanistan.usaid.gov/en/Page.PRT.aspx [10.2010]. 135 Zob. tre przemwienia B. Obamy, 1 grudnia 2009 w West Point, http://www.whitehouse.gov/the-pressoffice/remarks-president-address-nation-way-forward-afghanistan-and-pakistan [10.2010].

74

ograniczenia i eliminacji jak najwikszej iloci zbroje nuklearnych. Ukadu o nierozprzestrzenianiu broni jdrowej NPT, o ktrym oglnie wspomniaam w poprzednim rozdziale, podpisao w dniu 1 lipca 1968 roku kilkadziesit krajw, w tym trzy pastwa, ktre ju wtedy byy w posiadaniu broni jdrowej to jest USA, ZSRR i Wielka Brytania. Ukad wszed w ycie 5 marca 1970 roku, na okres 25 lat, a w 1995 roku przedoono go na czas nieokrelony. Celem jego zawarcia byo naoenia na pastwa czonkowskie prawnego zobowizania do nuklearnego rozbrojenia. Pastwa, ktre ju dysponoway broni jdrow, nie byy zmuszone do jej zniszczenia, lecz podjcia krokw w dobrej wierze, w tym celu, a te ktre broni nie posiaday, zrezygnoway z de do jej zdobycia. Posiadaczom broni jdrowej zaley na utrzymaniu tego grona w jak najmniej licznym stanie. Natomiast te pastwa, bdce stron ukadu, a nie dysponujce broni jdrow, to zazwyczaj te, ktre nie s zainteresowane jej posiadaniem, lub ktrych po prostu na ni nie sta, a uczestnictwo w ukadzie daj im gwarancj, e nie stan si celem ataku ze strony pastw posiadajcych bro jdrow oraz, e bd mie atwiejszy dostp do energii atomowej, ktr mog wykorzysta w celach pokojowych, na czym wielu z nich bardziej zaley. Do ukadu naley obecnie wikszo pastw wiata wcznie 189 krajw, w tym pastwami posiadajcymi bro atomow s USA, Rosja, Chiny, Francja oraz Wielka Brytania. Indie, Izrael, Pakistan i Korea Pnocna, rwnie posiadaj bro nuklearn lecz pozostaj poza traktatem. Korea Pnocna w 2003 roku dobrowolnie zrezygnowaa z penienia strony w ukadzie NPT. wiatowym zagroeniem dla reimu nieproliferacji broni nuklearnej sta si Iran, ktrego prezydent Mohammed Chatami w 2003 roku oznajmi fakt rozwijania w tym kraju technologii produkcji wasnego paliwa jdrowego. Jednake Iran nadal pozostaje stron ukadu NPT, zaprzeczajc swoim deniom do nuklearyzacji. wiatowy niepokj budzi rwnie stosunek Korei Pnocnej do zakazu rozprzestrzeniania broni masowego raenia. Stany Zjednoczone bd dy, wraz z pomoc sojusznikw, do powstrzymywania wszelkich dziaa zwizanych z broni nuklearn zagraajcych bezpieczestwu midzynarodowemu oraz reimowi nierozprzestrzeniania broni masowego raenia. Rosja i Chiny bd odpowiednimi stronami wsparcia w rozmowach negocjacyjnych z Iranem i Kore Pnocn 136. Oprcz rozwizywania konfliktw i problemw wiatowych, ktre s zagroeniem dla Stanw Zjednoczonych, polityka bezpieczestwa USA bdzie rwnie zaangaowana w strategi odbudowy gospodarczej kraju. Ameryka znalaza si w trudnym sytuacji, gdy jest uwikana w dwie wojny, ktre rodz ogromne koszty i doprowadziy kraj do tego zaduenia, lecz nie moe zakoczy jeszcze dziaa militarnych, wiec wci popdza amerykaski kryzys gospodarczy powikszajc zaduenie, deficyt krajowy i skale bezrobocia
136 Zob. M. Zatorski, Nieproliferacja broni jdrowej sukcesy i poraki, Wiedza Prawnicza 3/2008.

75

w USA. Oglny poziom dochodw w kraju wykazuje tylko niewielki wzrost w sektorze prywatnym, lecz coraz wicej amerykanw jest bez pracy. Wszystkie prognozy na najbliszy rok s dla USA niezbyt obiecujce, cho ekonomici staraj si uspokaja inwestorw przewidujc powolny wzrost gospodarczy. Kryzys w USA odpija si na wszystkich pastwach na wiecie, przede wszystkim w rezultaty tak ogromnego osabienia dolara. Stabilno amerykaskiej gospodarki jest gwarancj bezpieczestwa dla amerykaskich pokole, dlatego tak wane dla USA jest szybko podj kroki w kierunku wydostanie si z tego kryzysu finansowego. W kwietniu 2010 roku firma Global Strategy Group przeprowadzia badania137 opinii publicznej i zaprosia najwyszych rang ekonomistw z ostatnich omiu administracji oraz przywdcw Kongresu z ostatnich trzydziestu lat do wzicia udziau w krtkiej ankiecie dotyczcej wanych kwestii budetowych, przed ktrymi stoi Ameryka. Badanie miao na celu zwikszenia wiadomoci spoeczestwa odnonie charakteru i istotnoci kluczowych wyzwa dla polityki fiskalnej kraju. Jednym z rezultatw tej ankiety jest potwierdzenie istnienia takiej prawidowoci: e zmierzamy do kolejnego kryzysu gospodarczego jeli nie podejmujemy zdecydowanych i szybkich dziaa w odpowiedzi na aktualny dugoterminowy trend budetowy i wyzwania deficytu strukturalnego, ktrym moliwe jest podoanie dziki rozwizaniom obejmujcym zarwno podwyki podatkw jak i cicia wydatkw. Czy uda si tej administracji doprowadzi do poprawy sytuacji w Ameryce i jej stosunkach midzynarodowych oraz zwikszy poczucie bezpieczestwa wrd spoeczestwa amerykaskiego? Poniej dokonaam analizy trzech scenariuszy wydarze, ktre mog nastpi dziki oddziaywaniu amerykaskiej polityki bezpieczestwa. Swoje prognozy ograniczyam do kilku wtkw i zaoe przedstawionych w dokumencie strategii bezpieczestwa narodowego opublikowanej przez obecny rzd B. Obamy. Dzisiejsze wiatowe problemy, zagroenia i regionalne konflikty to czsto historycznie zakorzenione, trwajce latami wojny oparte o rne religijne, etniczne, geopolityczne kwestie sporne, ktre nie maj wyjcia poprzez kompromis, a koniec konfliktu moe nigdy nie nastpi, a ju na pewno nie za kadencji jednego prezydenta, niezalenie od jego usilnych stara i podejmowania jakichkolwiek ruchw polityki zagranicznej na rzecz ich poprawy. Prezydent B. Obama moe poprzez swoj polityk uzdrowi wizerunek USA na wiecie poprzez podejmowanie waciwych decyzji dla realizacji waciwych celw. Jednake efekty jego polityki bezpieczestwa mog by widoczne dopiero po zakoczeniu jego kadencji, gdy zmiany s procesem powolnym i dugoterminowym.
137 Zob. wyniki badan http://www.pgpf.org/single-rail/Fiscal-Summit-Coverage.aspx [10.2010].

76

4.1. Scenariusz optymistyczny

Najbardziej optymistyczn wizj przyszoci Afganistanu byoby dugo oczekiwane ustpstwo ze strony Talibw i ch przystpienia do rozmw z rzdem afgaskim. Podejmowane w przeszoci prby nawizania wsppracy byy ograniczone przez rebeliantw warunkiem ich przystpienia do rozmw, ktrym byo usuniecie wszystkich wojsk koalicji z Afganistanu. Oczywicie nie by on moliwy do spenienia tak te do rozmw nie dochodzio. Optymistyczna wizja wydarze uwzgldnia postp w tej kwestii. Afgaski rzd znajdzie wsplne pole do rozmw i kompromisu z Talibami, lecz tylko z tymi, ktrzy nie wsppracuj z Al-Kaid. Poprawa sytuacji w Afganistanie jest moliwa tylko z udziaem Talibw. Prezydent afgaski Hamid Karzaj 4 wrzenia 2010 utworzy Wysok Rad Pokoju138, ktra bdzie odpowiedzialna za przeprowadzenie procesu pokojowego i negocjacji z rebeliantami w Afganistanie oraz za ustalenie warunkw wczenia ich do ycia politycznego i spoecznego kraju. Kroki w kierunku zorganizowania nieoficjalnych rozmw pokojowych ju zostay poczynione139. Oddziay Talibw zaczn si powoli wykrusza, coraz wicej partyzantw bdzie skonnych do odrzucenia drogi przemocy na rzecz pokojowych rozmw. Honorowym talibom zaoferuje si godziwe warunki powrotu do kraju, by zapobiec rodzeniu si u nich pokusy powrotu na z drog. Jednym z warunkw jakie zostan zaakceptowane przez spoeczno midzynarodow bdzie skrelenie poskromionych Talibw z listy ONZ, jako osb ciganych za dziaalno terrorystyczn. Bdzie to prawdziwy przeom w spoeczestwie afgaskim, ktre bdzie nabierao coraz wikszego zaufania do rzdu. Do ustanowienia pokoju w Afganistanie przyczyni si rwnie wsparcie ze strony ssiadw Iranu i Pakistanu. Kraje te utworz wsplnie z Afganistanem sojusze o wzajemnej wsppracy i rozwoju wymiany handlowej. Zadeklaruj rwnie wsparcie dla USA w schwytaniu pozostaych czonkw Al-Kaidy oraz zwalczaniu islamskiego ekstremizmu na terenach swoich pastw. Sytuacja w Afganistanie ustabilizuje si do roku 2011. W lipcu 2011 roku rozpocznie si ewakuacja amerykaskich wojsk, jak ju w swoich wystpieniach zapowiedzia prezydent B. Obama. Dziki dobrej sytuacji w regionie, Pakistan bdzie przejawia chci zacienienia stosunkw i rozwinicia wsppracy z USA. Obecnie s ju przychylnie nastawieni do rozmw z amerykanami140. Pozytywne rozwizanie konfliktu w Afganistanie doprowadzioby USA to osignicia zaoonych celw swojej strategii
138 Zob. artyku PAP http://www.google.com/hostednews/epa/article/ALeqM5jdWxuo5yzcmrbO0EQHTzyFQKHWHA? docId=10102116393901490 [10.2010] 139 http://content.usatoday.com/communities/theoval/post/2010/10/afghanistan-president-were-talking-withthe-taliban/1 [10.2010]. 140 Wystpienie H. Clinton i M. Qureshi dotyczce rozmw i wsppracy na linii USA Pakistan, http://www.state.gov/video/?videoid=636540472001, [10.2010].

77

bezpieczestwa, by Afganistan przesta by azylem dla terrorystw oraz by mia jeden scentralizowany rzd, ktry bdzie w stanie poprowadzi proces rozwizywania pozostaych problemw w kraju, takich jak handel narkotykami i korupcja. Stabilna sytuacja w Afganistanie zapocztkowaaby popraw oglnej sytuacji na Bliskim Wschodzie, przede wszystkim polepszya relacj pomidzy Stanami Zjednoczonymi a Iranem i Pakistanem. Kraje bliskowschodnie miayby w kocu swj mocny gos w rozmowach dotyczcych dziaa midzynarodowych. Scenariusz pozytywnego rozwoju wydarze w Iraku to ten, na ktry najbardziej czekaj amerykanie, po zainwestowaniu tak ogromnych sum pienidzy i powiceniu tylu amerykaskich onierzy w wojnie z terroryzmem 141 i prbach demokratyzacji tego kraju. Irak zosta wyzwolony z reimu Saddama Husajna, otrzymujc szanse nas stworzenie niezalenego pastwa z demokratycznym rzdem. W 2005 roku przeprowadzono pierwsze od pidziesiciu lat wolne wybory parlamentarne. Od ostatnich wyborw w marcu 2010, do dzi nie udao si Irakijczykom uformowa rzdu ze wzgldu na podzia wikszoci gosw pomidzy partie szyitw i sunnitw, ktrzy nie yj ze sob w zgodzie. To jest gwnym problemem w Iraku ,kraju zdominowanym przez przedstawicieli trzech grup etnicznych szyitw, sunnitw i Kurdw, ktrzy wzajemnie ze sob walcz o ziemie, wpywy, bd wartoci powodujc wojny domowe. Jeli te trzy ugrupowania znajd drog do wsplnego dialogu to bdzie podstawa do okrelenia przyszych dziaa. Zostanie przede wszystkim rozwizany problem korupcji w irackiej policji i subach bezpieczestwa, ktre nie uznaj autorytetu rzdu, ulegajc wci wpywom partyzantw. Jeli okrelony zostanie skuteczny rzd, to nard iracki bdzie odporny na negatywny wpyw Iranu i radykalnych ekstremistw. Wyjcie wojsk amerykaskich pozytywnie wpynie na dalszy rozwj sytuacji w Iraku. Przeprowadzano badania opinii Irakijczykw na temat skutkw wycofania wojsk amerykaskich z Iraku. Siedemdziesit osiem procent ankietowanych jest zdania, e obecno wojsk amerykaskich bardziej wywouje konflikty w kraju, ni im zapobiega 142. Tak te wyprowadzanie wojsk alianckich z Iraku moe sprowadzi si po prostu do usunicia z pola widzenia celu atakw rebeliantw i terrorystw. Spoeczestwo irackie bdzie nabierao zaufania do rzdu, ktry bdzie podejmowa dziaania na rzecz odbudowy kraju i rozwoju gospodarki. Przemys naftowy stanie si gwnym motorem Irackiej gospodarki, ktra przy braku utrzymujcych si sporw i konfliktw wewntrznych w kraju bdzie w stanie doprowadzi to jedno z najbiedniejszych obecnie pastw do zwikszenia dochodu krajowego,
141 Zob. statystyki liczbowe z operacji zbrojnych w Iraku, http://icasualties.org/Iraq/index.aspx [10.2010]. 142 A. Dzisiow-Szuszczykiewicz, Raport Potencjalne konsekwencje wycofania wojsk amerykaskich z Iraku , Biuro Bezpieczestwa Narodowego, www.bbn.gov.pl/download.php?s=1&id=954 [09.2010].

78

poprawy rozwoju gospodarczego i podniesienia standardw ycia Irakijczykw. Zagroenie ze strony uycia broni jdrowej do celw wojskowych jest ogromne, lecz wykluczone, przy pozytywnym scenariuszu przyszoci Amerykanie bd prowadzili intensywna polityk bezpieczestwa propagujc cakowity zakaz produkcji materiaw materiaw rozszczepialnych potrzebnych do budowy broni jdrowej, bd innych nuklearnych adunkw wybuchowych. Zostanie zawarty midzynarodowy ukad ze wszystkimi pastwami, ktre posiadaj dostp do technologii jdrowych. Osobne rozmowy bd prowadzone z pastwami dcymi do rozbudowy potencjau atomowego. Po wielu negocjacjach i kompromisach, uda si przyczy do ukadu Iran, Pakistan i Kore Pnocn. wiatowy trend nabierze wykorzystanie energii jdrowej do produkcji elektrycznoci. Nasil si badania zwizane z pokojowym wykorzystaniem energii atomowej
143

. Zagroenie ze

strony terrorystw i wykorzystania przez nich broni masowego raenia bdzie nadal istniao, lecz kontrola tego zagroenia nabierze innych wymiarw W interesie wszystkich krajw bdzie zapobieganie rozprzestrzeniania si broni masowego raenia Zostanie rwnie zredukowane ryzyko powstania wycigu zbroje pomidzy krajami na Bliskim Wschodzie. Pomimo nie najlepszych prognoz na najblisze lata dla amerykaskiej gospodarki nie naley wtpi w popraw jej kondycji. Pozytywny obraz przyszoci amerykaskiej gospodarki moe objawi si za spraw innowacji i rozwiza, ktre bd rezultatem amerykaskich inwestycji w badania i rozwj i ktre zdynamizuj wzrost gospodarczy. Dobre, strategiczne rozwizania problemu pojawia si wkrtce, gdy amerykanie, posiadajcy zaplecze najlepszych ekonomistw i analitykw, uzyskaj rezultaty ich pracy nad skutecznymi rozwizaniami dla poprawy sytuacji gospodarczej w kraju. Jednak obecne symulacje gospodarcze dla USA s oparte na niepewnoci, ze wzgldu na brak zaufania do rzdu. Pierwszym krokiem w kierunku rozwizaniem problemu gospodarczego Stanw Zjednoczonych bdzie przezwycienie tej niepewnoci dotyczcej losw gospodarki kraju. Jeli nard da kredyt zaufania dla rzdu i podejmowanych przez niego decyzji to nastpi poprawa sytuacji. Nawet jeli rzd amerykaski zacznie solidnie ci wydatki, co bdzie bardzo odczuwalne dla spoeczestwa w krtkim okresie, to w rezultacie spadnie stopa bezrobocia, a w duszym okresie nastpi wzrost gospodarczy. Rosncy wci dug publiczny i deficyt sprawia, e obecnie wikszo z dochodw wydawane jest na spat odsetek od dugu. Rozwianiem sytuacji jest zmiana amerykaskiego trendu, mniej wydawa, wicej zarabia i wicej oszczdza. Jedyny pozytywny scenariusz wie si z radykalnymi cieciami przede wszystkim niepotrzebnych wydatkw pastwowych. Trzeba bdzie poszuka rde
143 Zob. artyku pt. Peaceful uses of Atomic Energy, http://uptodatearticles.com/2010/05/peaceful-uses-ofatomic-energy/ [10.2010].

79

oszczdno i moliwoci jak najwikszego ograniczenia wydatkw z budetu pastwa. Przedoenie obniki podatkw wprowadzonej podczas administracji G. W. Busha, bdzie bdem. Cho spoeczestwo bardzo obawia si podwyki podatkw, nie majc wiadomoci, e one s gwnym rdem dochodu dla kraju, ktry jest potrzebny na spat tego ogromnego zaduenia. Jeli teraz nie poczyni si maych krokw w kierunku spaty dugu, to w przyszoci, nastpne pokolenia bd musiay paci dwa lub trzy razy wysze podatki. To bdzie ciki okres, lecz bdzie owocny w pozytywnie dugookresowe rezultaty.

4.2. Scenariusz pesymistyczny

Pomimo widocznych przejaww w afgaskim rzdzie chci zaprowadzenia pokoju w Afganistanie poprzez rozejm i wspprac z Talibami, to warunki ich przystpienia do wsplnych dziaa s do wygrowane. Oczekuj oni oczyszczenia ze wszystkich dotychczasowych oskareni zwizanych z ich dziaalnoci terrorystyczn oraz otrzymania gwarancji zatrudnienia oraz rzdowego finansowego i materialnego wsparcia na rozpoczcie nowego ycia w kraju
144

. Podczas gdy sytuacja w Afganistanie wci jest bardzo

skomplikowana ideologicznie, powrt talibw do domu, moe nie by oznaka ich kapitulacji, lecz podstpu lub spisku. Wielu historykw i prognostykw stosunkw midzynarodowych nie widzi szans na pozytywne rozwizanie tego konfliktu. Scenariuszem pesymistycznym byaby perspektywa wiecznej wojny, prowadzcej do samozagady i wyniszczenia tego pastwa Prowadzone obecnie starania na rzecz przyjcia w krgi rzdu afgaskiego take przedstawicieli Talibw, s bardzo ryzykowne. W rzeczywistoci okae si to tylko odwrceniem uwagi wiata od dziaa talibw, ktre bd prowadzone rwnolegle w ukryciu. Naiwno i atwo manipulacji rzdem afgaskim da Talibom due szanse ponownego przejcia wadzy, po tym jak alianci wycofaj swoje siy z terenw Afganistanu. Rozmowy pokojowe z Talibami bd rwnie uwzgldniay obecno przedstawicieli Pakistanu, ktrzy skrycie bd stara si je bojkotowa. Pakistan bdzie chcia utrzyma partyzanckie oddziay talibw u wadzy, poza krgami rzdu, na wypadek gdyby potrzebowa ich wsparcia w konflikcie z Indiami o Kaszmir145. Pozbawione konsekwencji poczynania afgaskiego rzdu, w ktrym coraz bardziej bdzie szerzya si korupcja, zaczn wzbudza coraz wiksze niezadowolenie spoeczestwa. Amerykanie dotrzymaj jednak sowa i wyprowadza wojska koalicji z Afganistanu w poowie 2011 roku, z nadzieja poprawy sytuacji i wiara w pokojowe relacje rzdu z Talibami. W tym czasie Talibowie dziaajcy w ukryciu zaplanuj ponowne
144 Zob. Taliban makes demads in Afghan peace talks, http://world.mynucleus.org/story/2010/10/29/taliban_makes_demands_in_afghan_pea [10.2010]. 145 Zob. stosunki dwustronne Indie Pakistan, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Indie,stosunki_dwustronne,Pakistan [10.2010].

80

ataki terrorystyczne na USA i ich europejskich. oddziay terrorystw zasila nowe rzesze fanatykw i islamskich ekstremistw, podzielajcych wspln nienawi do USA. Dziki nowoczesnym technologiom ataki bd dobrze zaplanowane i bardzo skuteczne. Pojawi si nowy lider na miejsce Osamy bin Ladena, o ktrym nikt ju nie bdzie pamita Ataki rozptaj ponownie wojn z terrorystami, w ktrej moliwe bdzie uycie broni masowego raenia, jako ostatniej skutecznej broni, co bdzie zagroeniem dla caego wiata i droga do rozptania, wiatowej walki zbroje Gdy wojska amerykaskie opuszcz Irak, sytuacja w kraju bardzo si pogorszy. Z pocztku bd to negatywne skutki gospodarcze w postaci utraty zatrudnienia przez wielu Irakijczykw, ktrzy pracowali dla amerykaskich sub jako tumacze czy przewodnicy. Spowoduje to pogorszenie nastojw wrd czci spoeczestwa, lecz spotka si z optymizmem tych, ktrzy byli przeciwnikami obecnoci wojsk amerykaskich. Zaczn si walki pomidzy przeciwnikami, przede wszystkim stronami konfliktu bd szyici i sunnici. Ten konflikt pomidzy szyitami i sunnitami po wyjciu wojsk koalicji bdzie nieunikniony. Ponownie dojdzie do walk na terenie Iraku. Konflikt pomidzy dwiema frakcjami bd chcieli wykorzysta Kurdowie, ktrzy marz o niepodlegoci 146. Chaos panujcy w Iraku zacznie oddziaywa na kraje ssiadujce i spowoduje ich przyczenie si do walk, lecz nie powodujc wojny regionalnej, lecz prowadzc do rozpadu Iraku. Pastwa graniczce z Irakiem wykorzystaj Irak jako pole bitwy, nie chcc angaowa si w walki na wasnych terenach bd wysyay swoje wojska i wspieray walczce ze sob frakcje doprowadzajc do realizacji wasnych interesw polityczno ekonomicznych lub geopolitycznych. Pogrony w wojnie domowej Irak bdzie rdem tworzenia si ronego rodzaju ugrupowa partyzantw i terrorystw, ktrzy w rezultacie stan si pniej duym zagroeniem dla bezpieczestwa pozostaych pastw w regionie. Amerykanie uwaaj, e najwiksze zagroenie dla bezpieczestwa USA to moliwo dostania si w rce terrorystw broni atomowej. Bardzo atwo jest zbudowa tak bomb, jeli ma si dostp do rda materiaw radioaktywnych. Dlatego administracja B. Obamy kwestie ochrony i dostpu do takich materiaw, a take okrelenie warunkw posiadania broni masowego raenia uwaa za jeden z priorytetw polityki bezpieczestwa. Jednak pomimo de amerykanw do zapobiegania rozprzestrzenianiu si broni masowego raenia, przy zaoeniach pesymistyczniej wizji przyszoci, bron taka w kocu dostanie si w rce terrorystw, ktrzy nie zrezygnuj z okazji wykorzystania jej do realizacji wasnych celw. Dalsze prby z broni jdrow na terenie Iranu bd wzbudzay coraz wiksze
146 Zob. Kurdystan: historia powsta, rebelii i buntw, http://konflikty.wp.pl/kat,1020259,title,Kurdystanhistoria-powstan-rebelii-i-buntow,wid,10714127,wiadomosc.html?ticaid=1b2b0&_ticrsn=3 [10.2010].

81

niepokoje wrd pastw w regionie. Naoone na kraj sankcje ekonomiczne, nie bd przynosiy skutkw, gdy bdzie on nadal utrzymywa tajne stosunki handlowe z Rosj i Chinami. W konsekwencji dziaa Iranu, pozostae pastwa na bliskim wschodzie, ktre posiadaj bro atomowa w obawie przed moliwym pojawieniem si zagroenia ich bezpieczestwa zaczn dy do powikszenia swojego arsenau nuklearnego. Wzajemnie napdzajce si dziaania tych pastw, doprowadza do oglnego wycigu zbroje, na ktrego zahamowanie nie bd mie wpywu adne wiatowe mocarstwa, ani inne pastwa lub podmioty areny midzynarodowej. Sytuacja ta bdzie trwaa przez dugie lata, doprowadzajc do wyrwnania si i wzgldnego pojednania. Ryzyko uycia tej broni przez jedno z pastw byoby dla nich zbyt due, wic rywalizacja ograniczy si tylko do zastraszania. Pesymistyczna wizja przyszoci USA bdzie kontynuowanie przez ni obecnej poliki gospodarczej. W obawie przed protestami i represjami w Ameryce, rzd nie podejmie radykalnych krokw w kwestii naprawy sytuacji gospodarczej kraju, a bdzie opiera polityk na powolnym wdraaniu elementw nowej strategii. Spowoduje to dalszy wzrost zaduenia, i brak perspektywy na najblisze sto lat dla wyjcia. Amerykaski dug publiczny147 bdzie nadal rs, stopa bezrobocia bdzie si utrzymywaa na stale wysokim poziomie dziesicioprocentowym, rynek nieruchomoci bdzie pozostawa w recesji, poziom konsumpcji wci bdzie spada, i nawet niskie stopy procentowe na rynkach kapitaowych nie bd zachcay klientw do zakupu. Nastpi podwyk podatkw oraz utrzyma si wysoko poziom wydatkw na obron, ze wzgldu na przecigajc si w czasie akcje ewakuacji wojsk amerykaskich z Iraku i Afganistanu.

4.3. Scenariusz realistyczny

Perspektywa rozwizania ktregokolwiek z konfliktw na Bliskim Wschodzie jest bardzo odlega w czasie, jeli w ogle moliwa. Obecna sytuacja w Afganistanie budzi niewielka nadzieje na zapocztkowanie pokojowych stosunkw w Afganistanie. Prowadzone obecnie rozmowy pomidzy Wysok Rada Pokoju a przedstawicielami talibw, mog doprowadzi do pewnego kompromisu w kwestii rzdzenia krajem. Talibowie chc mie swj gos w rzdzie Afganistanu i jeli uda si ustali pewne warunki wsppracy i osign kompromis w rozmowach to moliwa jest wspln wizja Afganistanu z centralna komrk rzdzc krajem. Jednak prezydent H. Karzaj
148

musiaby wykaza si jako silny przywdca,

by nie doprowadzi do powtrki z historii i przejcia kraju przez Talibw. Niepokj budzi
147 Zob. Statystyki na ywo zmian dugu publicznego USA, http://www.usdebtclock.org/ [10.2010]. 148 Zob. W. Lorenz, Karzaj ustpuje talibom, Rzeczpospolita, 12 padziernika 2010, http://www.rp.pl/artykul/548454-Karzaj-ustepuje-talibom.html [10.2010].

82

kandydatura przedstawiciela talibw Mullha Mohammada Omara149, ktry jest poszukiwany przed amerykaskie federalne suby bezpieczestwa i oskarany o udzielenie schronienia Osamy bin Ladena i Al-Kaidy przed atakami terrorystycznymi z 11 wrzenia 2001. USA nie maj zaufania i wiary w jego pokojowe intencje i zrzeczenie si przemocy. W Afganistanie jest wiele problemw, ktre doprowadzaj ten kraj do upadku. To spoeczestwo nie ma okrelonej jednolitej tosamoci, skada si z Pasztunw, Tadykw, Hazarw, Uzbekw i innych narodowoci. Ciko bdzie stworzy jednorodny kraj, nawet jeli uda si doprowadzi rozmowy pokojowe do koca i stworzy jeden rzd. Obecne problemy z korupcj, handlem narkotykami oraz wsparciem Pakistanu dla dziaa terrorystycznych talibw s duym wyzwaniem dla kraju, ktry od 30 lat jest w stanie wojny. Realistycznie, uwaam ze trzeba przesta inwestowa tyle pienidzy w kraj w ktrym konflikt bdzie istnia zawsze, dopki dziaaniami czowieka kieruje fanatyczna wiara w suszno wymiaru kary mierci drugiego czowieka za jego odmienne wyznanie bd propagowanie innych wartoci. Stany Zjednoczone powinny wypracowa strategie dziaa w Iraku by oparta bya zarwno na wsppracy z irackim rzdem jak i gwnymi irackimi partiami oraz na prowadzeniu aktywnych dziaa dyplomatycznych w kierunku krajw ssiadujcych z Irakiem. Okrelenie daty wyjcia wojsk amerykaskich z Iraku moe by przydatne terrorystom do okrelenia ram czasowych na przygotowanie si i zorganizowanie prby przejcia kontroli nad krajem. Z drugiej strony informacja dotyczca konkretnej daty wyjcia Iraku spod okupacji stanw zjednoczonych, moe stworzy wizje ustabilizowanej sytuacji w Iraku, zachcajc uchodcw do powrotu do kraju, a iracki rzd zaangaowa do wsppracy z ssiadami , ktrzy rwnie sprzeciwiali si obecnoci wojsk amerykaskich w Iraku. Dobrze wyposaone przez amerykanw irackie siy bezpieczestwa, powinny poradzi sobie z utrzymaniem pokoju w kraju po wyjciu wojsk USA. Jednak czy uda si ten pokj dugo utrzyma to nie wiadomo. Realistycznie, kraj ten jest zbyt podzielony wewntrznie by byo to moliwe, lecz niewykluczone jest ponowne powstanie jednego reimu, ktry przejmie wadz w Iraku, utrzymujc kraj we wzgldnym pokoju, lecz nie w demokracji. Bdzie to porak dla dziesicioletnich wysikw USA i powrotem do punktu wyjcia. Plan naprawy gospodarki Stanw Zjednoczonych nie bdzie atwy ze wzgldw ekonomicznych, ale take socjologicznych. Amerykanie to nard wychowany na konsumpcji ponad stan, yciu na kredyt i braku nawykw oszczdzania. Jeli chc dy do odbudowania swojej pozycji na wiecie, to bd musieli zacisn pasa. Wane jest by programy i dziaania na rzecz poprawy gospodarki zostay uchwalone i wprowadzone jak najszybciej,
149 List goczy wystawiony przez Departamentu Stanu, http://www.rewardsforjustice.net/english/index.cfm? page=MullahOmar [10.2010] .

83

poniewa czas kosztuje amerykanw tyle ile wynosz odsetki od posiadanego przez nich dugo. Od pocztku administracji prezydenta B. Obamy dug narodowy USA wzrs o ponad trzy biliony dolarw150. Rzd moe szuka rde zyskw przede wszystkim we wasnym kraju, poprzez zmniejszenie wydatkw na obron oraz w ograniczeniu szeregu preferencji podatkowych, a take w obcieniu najzamoniejszej czci spoeczestwa podnoszc podatki w tej najwyszej grupie dochodowej. W ktrkolwiek stron zostan podjte decyzje, bd one budziy sprzeciw i kontrowersje opinii publicznej.

4.4. Podsumowanie
Wszystkie scenariusze i przewidywania s prawdopodobne przy tak wielu nieokrelonych, nieobliczalnych i nieprzewidywalnych zagroeniach dzisiejszych czasw globalizacji. Zagroenia bezpieczestwa wiatowego jakie tworz regionalne konflikty s dobrze zobrazowane sytuacja na bliskim wschodzie, gdzie jeden konflikt pociga za sob drugi, w rezultacie tworzc siec powiza wrogo do siebie nastawionych narodw i innych zrzeszonych grup. Ryzyko uycia broni masowego raenia przez ktrekolwiek pastwo na wiecie przeraza mnie chyba najbardziej. Nieuniknionym tego nastpstwem jest zawsze wojna wiatowa bd inny kataklizm. Dodatkowo zagroeniem dla wiata, ktry jest coraz bardziej eksploatowany przez ludzko s rwnie zmiany klimatyczne oraz szerzce si miercionone epidemie. Ktrych tematyk rwnie poruszono w amerykaskiej strategii bezpieczestwa. Uwaam, ze Stany Zjednoczone powinny bezwzgldnie zakoczy bojowy udzia w konfliktach na bliskim wschodzie. Inwestowane s ogromne kwoty pienine w bardzo niestabilny region i kruche relacje partnerskie, kiedy rwnoczenie mona by wspomc i zdemokratyzowa kilka innych, nie podzielonych wewntrznymi konfliktami, sabych gospodarek za tak pienidze. Najbardziej z tego powodu ucierpiaa ich wasna gospodarka. Amerykanie oferujc pomoc innym krajom, zaszkodzili sami sobie. Cho jeli poda za tokiem mylenia zwolennikw teorii spiskowy to w ich wersji rzeczywistoci Ameryka robi na Bilskim Wschodzie niezy biznes dziki zyskownemu i tak dobrze prosperujcemu handlowi narkotykw w Afganistanie oraz ogromnym zoom ropy naftowej dostpnym w Iraku. Jednake, przepowiednia koca wiata jest blisko, wiec nie warto robi adnej prognozy i symulacji polityki bezpieczestwa USA poniewa 21 grudnia 2012 roku nastpi zapowiadany koniec wiata, wic i tak nie doczekamy si rezultatw naszych prognoz. Jednej rzeczy moemy by dzisiaj pewni, tego e niczego nie jestemy pewni.
150 Zob. Obama years see continuing rise in national debt, http://content.usatoday.com/communities/theoval/post/2010/10/obama-years-see-continuing-rise-in-nationaldebt/1 [10.2010].

84

ZAKOCZENIE
Materiay i literatura przedmiotu przeanalizowane w tej pracy, w moim przekonaniu uzasadniaj jej tez, i niekonwencjonalne zagroenia maj wyrany wpyw na strategi bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych. Rozwaania na temat zmian zachodzcych w amerykaskiej polityce bezpieczestwa po atakach terrorystycznych z 11. wrzenia 2001 roku prowadz do wielu bardzo istotnych wnioskw i spostrzee, dotyczcych rde wpywu na strategi bezpieczestwa USA. Dzie ataku terrorystycznego na Ameryk by niewtpliwie zakoczeniem czasw specjalizacji na rzecz czasw integracji. Zoono tego zagroenia stworzya ogromn potrzeb zintegrowania podejcia do spraw bezpieczestwa, gdy zaplanowany atak na Stany Zjednoczone zosta dokonany nie przez siy zbrojne jakiego pastwa, ani te nie za pomoc innych militarnych rodkw, lecz za pomoc wykorzystania rodkw cywilnych, dobrze zorganizowanych i zaplanowanych. W celu poprawy poziomu bezpieczestwa narodowego naley zintegrowa wysiki we wszystkich sferach dotyczcych tego aspektu aktywnoci kraju. Po przeanalizowaniu tematu pracy wida wyranie, e potrzeba walki z terroryzmem i jego zwolennikami jest ogromna, zostao take odpowiednio odzwierciedlone w amerykaskiej strategii bezpieczestwa z 2002 roku. Ameryka zobowizaa si do przeciwstawienia temu wiatowemu zagroeniu. Decyzja prezydenta G.W. Busha, dotyczca ataku na kraje, w ktrych ukrywaj si terroryci, cho obecnie bardzo krytykowana, w moim przekonaniu bya suszna. Bezkarno tego typu dziaalnoci prowadziaby jedynie do jej rozprzestrzeniania si, tworzc coraz wiksze wiatowe zagroenia. Uwaam jednak, e G.W Bush popeni bd w zaoeniach swojej strategii, planujc walk z terroryzmem wygra gownie poprzez uycie siy oraz trwanie w tym konflikcie tak dugo. Ta przeduajca si walka zbrojna w odpowiedzi na ataki terrorystyczne, poprowadzia dziaania polityki zagranicznej w kierunku nowych problemw, a nie zwalczania istniejcych zagroe. Rezultaty dokonanego na USA ataku terrorystycznego nie wywary ju tak ogromnego wpywu na strategi prezydenta B. Obamy, lecz przyczyni si porednio do zmiany kierunku dziaa strategii bezpieczestwa, ktry jest raczej daleki od rozpoczynania jakichkolwiek konfliktw zbrojnych, a bardziej ukierunkowany w stron pokojowych i dyplomatycznych rozwiza. W rezultacie atakw terrorystycznych Ameryka jest zaangaowana w dwie wojny, stracia swoja pozycje lidera na arenie midzynarodowej oraz przechodzi obecnie ogromny kryzys gospodarczy. W efekcie nieskutecznych dziaa poprzedniego rzdu USA uznano potrzeb wprowadzenia kolejnej radykalnej zmiany w amerykaskiej strategii bezpieczestwa narodowego. 85

W swojej strategii obecny prezydent B.Obama zawar propozycj zintegrowanego systemu bezpieczestwa, planujc reformy wszystkich instytucji zajmujcych si bezpieczestwem w USA oraz wsplne skoordynowanie ich funkcjonowania i przepywu informacji. Brak komunikacji oraz informacyjny chaos s czsto przyczynami spowolnienia reakcji na dane wydarzenia. System bezpieczestwa, aby by skuteczny musi charakteryzowa si przede wszystkim natychmiastow reakcj na powstae zagroenie, by mc zahamowa jego potencjalne negatywne skutki. W przeciwiestwie do uderzenia wyprzedzajcego, zastosowanego przez G.W. Busha jest to reakcja na zaistniae zagroenia,a nie domniemane. Dotychczasowa polityka bezpieczestwa prowadzona przez B. Obam nie jest tak szokujca i emocjonalna jak poprzednika, lecz niewykluczone jest i nieprzewidywalno wydarze moe take nagle zmieni jej zaoenia. Dlatego celem obecnego rzdu jest wyeliminowanie wszystkich moliwych rde zagroenia poprzez wsplne midzynarodowe dziaanie, sojusze i eliminacj istniejcych luk w systemie bezpieczestwa USA. Bro masowego raenia, konflikty regionalne oraz zmiany klimatyczne s gwnymi rdami niepokoju w zwizku z zagroeniem amerykaskiego bezpieczestwa. Potrzeba poprawy sytuacji amerykaskiej gospodarki, podkrelana przez B. Obam, wie si z odbudowaniem i wzmocnieniem pozycji USA na wiecie w celu sprostania realizacji zaoe jej strategii. Planowane bezwzgldne zakoczenie wojny w Iraku i Afganistanie jest wedug mnie najlepszym ruchem strategicznym dla bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych. Obecno wojsk amerykaskich na terenach obu krajw nie uchroni USA przed atakami terrorystycznymi, lecz moe uchroni przed wikszym pogroeniem gospodarki w dugach i cakowitym bankructwem kraju. rodowisko midzynarodowe oraz spoeczestwo amerykaskie pokadao wielkie nadzieje w polityk zagraniczn B.Obamy i jego uzdrowicielskie reformy, ktre maj zmieni wiat na lepszy. Duo on obiecywa podczas swojej kampanii prezydenckiej, a swoimi wspaniaymi oratorskimi umiejtnociami zjedna sobie wielu zwolennikw. To poparcie dla dziaa politycznych obecnego rzdu powoli zaczyna jednak spada. Zrealizowanych obietnic i widocznych efektw jego polityki na razie nie ma, a dobrych prognoz dla gospodarki USA take nie wida. Jest to ciki okres dla Stanw Zjednoczonych, ktrego nieprzewidywalno jest take zagroeniem dla bezpieczestwa tego kraju. Kiedy wydawa by si mogo, e Ameryka nigdy nie bdzie miaa czarnoskrego prezydenta, a jednak ma. Moe naley rwnie teraz czeka na kolejny cud w kwestii zapanowania pokoju na wiecie oraz powrotu USA jako lidera na aren midzynarodow. 86

BIBLIOGRAFIA
I. Materiay rdowe i dokumenty. Definicja terroryzmu wg. Departamentu Stanu http://www.state.gov/s/ct/info/c16718.htm Definicja terroryzmu, wg. FBI Kodeks Przepisw Federalnych, (28 CFR Section 0.85), http://www.fbi.gov/statsservices/publications/terrorism-2002-2005 Dzisiow-Szuszczykiewicz A., Raport Potencjalne konsekwencje wycofania wojsk amerykaskich z Iraku , Biuro Bezpieczestwa Narodowego, www.bbn.gov.pl/download.php?s=1&id=954 International Security Assistance Force, http://www.isaf.nato.int/ Katzmannn K., CRS Report Afghanistan: Post Taliban Governance, Security and U.S Policy, September 17, 2010 Narodowa Rada Bezpieczestwa Transportu, (NTSB - National Transportation Safety Board ) http://www.ntsb.gov/ National Security Act of 1947 http://www.state.gov/www/about_state/history/intel/intro6.html National Strategy for Combating Terrorism, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/news/releases/2003/02/20030214-7.html. National Strategy to Combat Terrorism, http://georgewbushwhitehouse.archives.gov/nsc/nsct/2006/ North American Aerospace Defense Command http://www.norad.mil/about/index.html Nuclear Non-Proliferation Treaty ; http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/npt1.html Plan Marshalla, http://www.archives.gov/exhibits/featured_documents/marshall_plan/index.html Posel-Czcik E., Strategia Stanw Zjednoczonych z 16 marca 2006 r., Biuletyn nr 19 (359), Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, 22 marca 2006 Provincial Reconstruction Teams http://afghanistan.usaid.gov/en/Page.PRT.aspx Report for Congress ,The Economic Effects of 9/11: A Retrospective Assessment, Code RL31617. Strategia Bezpieczestwa Narodowego USA z maja 2010 roku, National Security Strategy, May 2010 www.whitehouse.gov/sites/default/files/rss.../national_security_strategy.pdf 87

Strategia Bezpieczestwa Narodowego z marca 2006 roku, National Security Strategy, March 2006, http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2006/ Strategia Bezpieczestwa Narodowego z wrzenia 2002 roku, National Security Strategy, September 2002, http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/nsc/nss/2002/ The 9/11 Commission Report Transkrypt Doktryny Trumana, http://www.ourdocuments.gov/doc.php? doc=81&page=transcript Transportation Security Administration, http://www.tsa.gov/ Tre przemwienia B. Obamy, 1 grudnia 2009 w West Point, http://www.whitehouse.gov/the-pressoffice/remarks-president-address-nation-wayforward-afghanistan-and-pakistan

Ukad ABM http://usgovinfo.about.com/library/bills/blabm1972.htm Ukad SALT I http://www.state.gov/www/global/arms/treaties/salt1.html Wystpienie H. Clinton i M. Qureshi dotyczce rozmw i wsppracy na linii USA Pakistan, http://www.state.gov/video/?videoid=636540472001

II. Monografie i opracowania. Bacevich A. J, The Long War. A New History of U.S National Security Policy Since World War II, Columbia University Press, New York 2007 Brzeziski Z.,Scowcroft B., Ameryka i wiat. Rozmowy o globalnym przebudzeniu politycznym, Wydawnictwo JK, dz 2009. Czaputowicz J., Teorie stosunkw midzynarodowych. Krytyka i systematyzacja., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszwa 2007. Cziomer. E., Zyblikiewicz L., Zarys wspczesnych stosunkw midzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszwa 2007. Fukuyama F., Ameryka na rozdrou,Dom wydawniczy REBIS, Pozna 2006. Hoffman B., Oblicza Terroryzmu, Warszawa 2001 Kukuka J., Historia wspczesna stosunkw midzynarodowych, Wydawnictwo naukowe SCHOLAR, Warszawa 2007 Kuniar R., Polityka i sia. Studia strategiczne zarys problematyki, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,Warszawa 2005 Mania. A., Laidler P., Amerykaska demokracja w XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2006. 88

Mania. A., Laidler P., Wordliczek ., U.S Foreign Policy. Theory, Mechanisms, Practice, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2007. Michaek K. , Amerykaskie stulecie. Historia Stanw Zjednoczonych Ameryki 19002001, Warszawa 2004 Nye jr. J.S., Soft power. Jak osigna sukces w polityce wiatowej. Wydawnictwo akademickie i profesjonalne. Rocznik Strategiczny 2001/2002, A.D. Rotfeld, System bezpieczestwa midzynarodowego po 11 wrzenia 2001, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2002.

Rocznik Strategiczny 2007/08, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2008. Rocznik Strategiczny 2008/09, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2009. Spykman N.J., The Geography of the Peace, Harcourt Brace and Company, Nowy Jork 1944 Ziba R., Bezpieczestwo midzynarodowe po zimnej wojnie, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008

III.Artykuy i studia. Afera Watergate, http://www.washingtonpost.com/wpsrv/politics/special/watergate/index.html Artyku PAP, Afgaska Wysoka Rada Pokoju chce zaoferowa talibom ustpstwa http://www.google.com/hostednews/epa/article/ALeqM5jdWxuo5yzcmrbO0EQHTzy FQKHWHA?docId=10102116393901490 Artyku pt. Peaceful uses of Atomic Energy, http://uptodatearticles.com/2010/05/peaceful-uses-ofatomic-energy/ BBC News, Bush wzywa do dziaania sojusznikw przeciwnych terroryzmowi, http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1642130.stm Bojarczyk B., Stosunki ze Stanami Zjednoczonymi jako determinant polityki zagranicznej islamski republiki Iranu, Zakad Stosunkw Midzynarodowych, Wydzia Politologii Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej w Lublinie Clinton H., tre przemwienia dla The Brookings Institute, http://www.brookings.edu/events/2010/0527_national_security.aspx Gogowska L., Byam wtedy w World Trade Center, Posaniec, nr 11/2006. Jackson O.A., The Impact of the 9/11 Terrorist Attacks on the US Economy, March 08. 89

Jaworski M., Ekonomia i terroryzm, w: Krzysztof Liedel ( red.), Terroryzm. Anatomia Zjawiska. Kiwerska J., Strategia Bezpieczestwa Narodowego USA, Biuletyn Instytutu Zachodniego nr 40/2010, Pozna 2010. Lataa J., Zamach na WTC minuta po minucie, http://wiadomosci.onet.pl/2041051,135,item.html Lorenz W., Karzaj ustpuje talibom, Rzeczpospolita, 12 padziernika 2010, http://www.rp.pl/artykul/548454-Karzaj-ustepuje-talibom.html Obama years see continuing rise in national debt, http://content.usatoday.com/communities/theoval/post/2010/10/obama-years-seecontinuing-rise-in-nationaldebt/1

Pietra Z., Doktryna Georga W. Busha a struktura globalnego systemu midzynarodowego, Sprawy midzynarodowe 2004, nr.3. Przemowa prezydenta J.F. Kennedy, Inaugural Address of John F. Kennedy, http://avalon.law.yale.edu/20th_century/kennedy.asp Reuters, Obama keeps U.S. troop withdrawal plan after Iraq poll, http://www.reuters.com/article/idUSTRE6261YI20100307 Rutkowski C., Terroryzm na zimno, Myl Wojskowa (dodatek specjalny), Lipiec 2004. Sasnal P., Polityka Stanw Zjednoczonych wobec aktorw w konflikcie arabskoizraelskim. Midzy Bushem a Obam, Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, Nr 12, Warszawa 2009

Senator D. Lugar, przemwienie na forum Council on Foreign Relations wykad pt. NATO After 11 September: Crisis or Opportunity?. Velez M. A., 11 Wrzenia: Wadza Spiskw, Przekrj, nr 37/2006. Winiewski B., Strategia bezpieczestwa narodowego USA, Biuletyn nr 90 (698), Polski Instytut Spraw Midzynarodowych, 9 czerwca 2010. Woejko P., Osiem lat po ataku na WTC, http://www.politykaglobalna.pl/2009/09/osiem-lat-po-ataku-nawtc/ Zatorski M., Nieproliferacja broni jdrowej sukcesy i poraki, Wiedza Prawnicza 3/2008.

IV. Internet 90 Baka internetowa, The dot-com Bubble,

http://www.econport.org/content/handbook/Internet- Economics/dotcom.html BRIC economies http://www2.goldmansachs.com/ideas/brics/index.html Definicja terroryzmu w internetowej encyklopedii Wikipedii, http://pl.wikipedia.org/wiki/Terroryzm Historia konfliktu Izrael-Palestyna http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace %20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Israel-Palestinian %20Negotiations http://content.usatoday.com/communities/theoval/post/2010/10/afghanistan-presidentwere-talking-withthe-taliban/1 http://www.911truth.org/article.php?story=20061014120445472#mission http://www.pilotsfor911truth.org/ http://www.popularmechanics.com/technology/military/news/1227842 Insurance bills , http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/1554229.stm Kurdystan: historia powsta, rebelii i buntw, http://konflikty.wp.pl/kat,1020259,title,Kurdystanhistoria-powstan-rebelii-ibuntow,wid,10714127,wiadomosc.html?ticaid=1b2b0&_ticrsn=3 List goczy wystawiony przez Departamentu Stanu, http://www.rewardsforjustice.net/english/index.cfm?page=MullahOmar Lista nazwisk oskaranych o ten zamach terrorystw http://www.fbi.gov/aboutus/history/famous-cases/9-11-investigation/press-release-9-27-2001-with-photos Lord of War, http://www.lordofwarthemovie.com/ Mervis J., Clean Energy Technologies Dominate Obama's View of Innovation, http://news.sciencemag.org/scienceinsider/2010/08/clean-energy-technologiesdominate.html NATO, http://www.nato.int/cps/en/natolive/index.htm Newsweek Polska, Wielkie oszustwo?, http://www.newsweek.pl/artykuly/wydanie/553/wielkieoszustwo,26826,2 Przybylski J., Prus J., Pan ycia i mierci znw zwyciy, http://www.rp.pl/artykul/69987,348107_Pan_zycia_i_smierci_znow_zwyciezyl.html Statystyki liczbowe z operacji zbrojnych w Iraku, http://icasualties.org/Iraq/index.aspx Statystyki na ywo zmian dugu publicznego USA, http://www.usdebtclock.org/ Statystyki, http://icasualties.org/oef/ Stosunki dwustronne Indie Pakistan, 91

http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Indie,stosunki_dwustronne,Pakistan Taliban makes demads in Afghan peace talks, http://world.mynucleus.org/story/2010/10/29/taliban_makes_demands_in_afghan_pea Valentine C., Operation 911: NO SUICIDE PILOTS, http://www.publicaction.com/911/robotplane.html Wyniki badan http://www.pgpf.org/single-rail/Fiscal-Summit-Coverage.aspx Zamach na prezydenta J.F. Kennedy'ego http://www.archives.gov/research/jfk/

92