PRZEDMOWA

Odkd 7 nawykw skutecznego dziaania ukazao si po raz pierwszy, w wiecie zaszy dramatyczne zmiany. ycie stao si bardziej zoone, bardziej stresujce, bardziej wymagajce. Przeszlimy z Ery Industrialnej do Ery Informacji ze wszystkimi najwaniejszymi konsekwencjami. W yciu osobistym, rodzinnym i zawodowym stajemy dzi przed problemami i wyzwaniami, jakich dziesi czy dwadziecia lat temu nie sposb byo sobie nawet wyobrazi. Wyzwania te nie tylko stanowi nowy rzd wielkoci, ale s te zupenie nowego rodzaju. Tak radykalne zmiany zachodzce w spoeczestwie, jak rwnie przemiany w przetwarzanym cyfrowo globalnym rynku rodz niezwykle wakie pytanie, z ktrym bardzo czsto si spotykam: Czy siedem nawykw skutecznego dziaania jest aktualnych dzisiaj?" I dalej: Czy bd aktualne za dziesi, dwadziecia, pidziesit, sto lat?" Moja odpowied brzmi: im wiksze zachodz zmiany i trudniejsze pitrz si przed nami wyzwania, tym bardziej aktualne staj si owe nawyki. Nasze problemy i bolczki s uniwersalne i coraz bardziej si wzmagaj, a ich rozwizania s i zawsze bd oparte na uniwersalnych, ponadczasowych i oczywistych zasadach wsplnych wszystkim trwaym, prosperujcym spoecznociom w dziejach wiata. Nie wymyliem ich i nie mog ich sobie przypisa. Zwyczajnie zidentyfikowaem je i nadaem im uporzdkowan struktur. Jedn z najgbszych nauk, jakie przynioso mi ycie, jest spostrzeenie, e jeeli pragnie si zrealizowa swoje najwiksze ambicje i pokona najpowaniejsze przeszkody, naley znale i zastosowa zasad albo prawo natury, ktremu podlegaj podane rezultaty. Zasad t mona spoytkowa na rne sposoby, w zalenoci od naszych indywidualnych moliwoci, talentu i kreatywnoci, lecz w ostatecznym rozrachunku powodzenie kadego przedsiwzicia wynika z harmonijnego wspdziaania z zasadami, z ktrymi owo powodzenie jest powizane. Wielu ludzi nie myli w taki sposb, przynajmniej wiadomie. Po prawdzie coraz

czciej mona si przekona, e oparte na zasadach rozwizania wyranie kontrastuj z powszechn praktyk i sposobem mylenia kultury masowej. Pozwol sobie zilustrowa w kontrast kilkoma najbardziej powszechnymi wyzwaniami, przed jakimi obecnie stoimy.

Lk i brak poczucia bezpieczestwa. Tak wielu wspczesnych ludzi boryka si z lkiem. Obawiaj si o przyszo. Czuj si wiecznie zagroeni w miejscu pracy. Boj si, e strac prac i nie bd w stanie zapewni utrzymania rodzinie. Ta bezbronno niejednokrotnie sprzyja rezygnacji, zgodzie na ycie bez podejmowania ryzyka i uzalenienie od innych w pracy i w domu. Powszechn w naszej kulturze odpowiedzi na ten problem jest coraz wiksza niezaleno. Skoncentruj si na sobie i na tym, co mnie dotyczy. Bd wykonywa swoj prac, bd j wykonywa dobrze, a po pracy zajmowa si tym, co mnie naprawd cieszy". Niezaleno jest istotn, wrcz fundamentaln wartoci i niebagateln zdobycz. Sk jednak w tym, e yjemy w wiecie wspzalenoci, a nasze najwaniejsze dokonania wymagaj zwizanych z ni umiejtnoci, znacznie przekraczajcych nasze obecne moliwoci.

Chc to mie teraz, zaraz". Ludzie pragn rnych rzeczy i chc je mie natychmiast. Chc mie pienidze. Chc mie adny, duy dom, dobry samochd, najlepsz rozrywk. Chc to wszystko mie i na to zasuguj". Jakkolwiek we wspczesnym spoeczestwie kart kredytowych" atwo przychodzi bra teraz, a paci pniej, ekonomiczna rzeczywisto w kocu daje o sobie zna i przypomina nam, czasem do bolenie, e nasze zakupy nie mog przewysza naszej zdolnoci wytwarzania. Udawanie, e jest inaczej, jest szkodliwe. Prawa rynku s nieubagane i surowe. Nie wystarcza ju cika praca. Przy oszaamiajcym tempie zmian technologicznych oraz powodowanym globalizacj rynkw i techniki wzrocie konkurencji ju nie tylko musimy by gruntownie wyksztaceni musimy si nieustannie doksztaca zmienia. Musimy rozwija nasz umys i bezustannie doskonali nasze umiejtnoci, inwestowa w ich rozwj, aby nie trafi na boczny tor. W pracy szefowie domagaj si wynikw i maj ku temu uzasadnione powody. Konkurencja jest zaarta i gra toczy si o przetrwanie. Potrzeba wytwarzania dzi jest wspczesn rzeczywistoci i reprezentuje wymogi

kapitau, lecz prawdziw drog do sukcesu jest rwnowaga i rozwj. By moe jeste w stanie sprosta kwartalnym zaoeniom, lecz prawdziwe pytanie brzmi: Czy podejmujesz niezbdne inwestycje, ktre potwierdz i zwiksz ten sukces za rok, pi czy dziesi lat? Nasza kultura i Wall Street wsplnie gono daj wynikw na dzi. Nie wolno jednak ignorowa zasady rwnowaenia koniecznoci sprostania wymogom dnia dzisiejszego i inwestowania w zdolnoci, ktre zapewni sukces jutro. To samo dotyczy zdrowia, maestwa, zwizkw rodzinnych i potrzeb wsplnoty.

Wina i cierpitnictwo. Gdy tylko powstaje problem, zaraz znajduje si te winowajca. Spoeczestwo naogowo przypisuje sobie rol ofiary. Gdyby tylko mj szef nie by takim idiot, co to tylko ci kontroluje i kontroluje... Gdybym tylko nie urodzi si w tak ubogiej rodzinie... Gdybym tylko mieszka w lepszym miejscu... Gdybym tylko nie odziedziczy tak wybuchowego charakteru po ojcu... Gdyby tylko dzieci tak si nie buntoway... Gdyby tylko cigle nie mylili zamwie... Gdyby tylko przemys tak nie szwankowa... Gdyby tylko nasi ludzie nie byli tacy leniwi i bez zapau... Gdyby tylko moja ona bya bardziej wyrozumiaa... Gdyby... Gdyby..." Obarczanie win wszystkich i wszystkiego za nasze problemy i trudnoci jest pewnie norm i moe przynie chwilowe ukojenie, przykuwa nas jednak do tych problemw. Pokacie mi kogo, kto miaby do pokory, by przyj o d p o w i e d z i a l n o za swoj sytuacj i do odwagi, by podj i n i c j a t y w i zrobi wszystko, co konieczne, by w twrczy sposb pokona lub omin trudnoci, a ja wam poka szczyt potgi wolnego wyboru.

Beznadzieja. Dziemi poczucia winy s cynizm i beznadzieja. Jeeli ulegamy przewiadczeniu, e jestemy ofiarami okolicznoci, i poddajemy si cikiemu jarzmu determinizmu, tracimy wwczas nadziej, tracimy zapa i popadamy w stan rezygnacji i marazmu. Jestem pionkiem, marionetk, trybikiem w wielkiej machinie i nic na to nie mog poradzi. Powiedzcie mi zwyczajnie, co mam robi". Czuje si tak wielu bystrych, utalentowanych ludzi, ktrych trapi rne postaci zniechcenia i wywoana tym depresja. Kultura masowa odpowiada cynizmem: Obni swoje yciowe oczekiwania tak bardzo, by ju nikt ani nic nie byo w stanie ci rozczarowa". Z takim podejciem kontrastuje zasada rozwoju i nadziei wynikajca z odkrycia, e to ja jestem twrcz si

mojego ycia".

Brak yciowej rwnowagi. ycie w rozdzwonionym telefonami komrkowymi spoeczestwie staje si coraz bardziej zoone, wymagajce, stresujce i absolutnie wyczerpujce. Dlaczego jest tak, e przy wszystkich naszych wysikach, by odpowiednio zarzdza czasem, wicej robi, wicej by i osiga coraz wiksz wydajno dziki cudom wspczesnej techniki, nieustannie znajdujemy si w ferworze poczyna nieistotnych, podporzdkowujc temu zdrowie, rodzin, prawo i mnstwo innych rzeczy, ktre s w naszej pracy najwaniejsze? Problemem nie jest nasza praca, ktra jest przecie motorem ycia. Nie jest nim te zoono ani zmiany. Problemem jest to, e wspczesna kultura mwi zaczynaj prac wczeniej, kocz pniej, bd bardziej wydajny, powi si na rzecz tu i teraz" tymczasem nie przyniesie to rwnowagi i spokoju umysu waciwych temu, kto uwiadamia sobie swoje najwysze priorytety i yje skupiony na nich.

Co ja z tego bd mie?" Nasza kultura uczy, e jeli pragniemy co w yciu osign, powinnimy troszczy si tylko o siebie. Powiada: ycie to gra, wycig, konkurs i lepiej, eby w nim zwyciy". Szkolnych kolegw, kolegw z pracy, nawet czonkw rodziny postrzega si jako rywali im bardziej im si uda, tym mniej zostanie dla ciebie. Oczywicie usiujemy wydawa si szczodrzy i cieszy sukcesami innych, ale prywatnie wielu z nas zamartwia si powodzeniem innych. Wiele z najwikszych rzeczy w dziejach naszej cywilizacji osignito dziki niezalenej woli niezomnego serca. Lecz najwiksze szans i nieskoczone dokonania Ery Informacji zarezerwowane s dla tych, ktrym uda si opanowa sztuk dziaania jako my". Prawdziw wielko osignie twrczy umys, ktry pracuje bezinteresownie we wsplnym poszanowaniu, d l a wsplnego dobra.

Pragnienie zrozumienia. Chyba adna z potrzeb ludzkiego serca nie jest tak wielka jak potrzeba bycia zrozumianym mwienia gosem, ktry jest syszany, szanowany i ceniony a wic, wywierania wpywu. Wikszo ludzi sadzi, e kluczem do tego jest komunikacja jasne przedstawianie swojego zdania i przekonujca mowa. Tymczasem, jeli si nad tym dobrze zastanowi, czy nie jest czasem tnk, e kiedy inni do ciebie

mwi, zamiast rzeczywicie sucha i stara si ich zrozumie, czsto przygotowujesz sobie ju odpowied? Wywieranie wpywu zaczyna si naprawd wtedy, gdy inni czuj, e ty ulegasz ich wpywowi, kiedy czuj, e ich rozumiesz, e wysuchae ich do koca i z ca uwag, i e jeste otwarty. Jednak wikszo ludzi jest zbyt wraliwa emocjonalnie, by sucha naprawd aby zawiesi swoje plany na wystarczajco dugo, by si skupi na rozumieniu, zanim zakomunikuj, co sami maj do powiedzenia. Nasza kultura wrcz domaga si zrozumienia i wywierania wpywu. Tymczasem zasada wywierania wpywu opiera si na wzajemnym zrozumieniu zrodzonym z zaangaowania przynajmniej jednej osoby w uwane suchanie.

Konflikty i rnice. Ludzi tak wiele czy, a zarazem tak niewiarygodnie wiele dzieli. Ludzie odmiennie myl, maj odmienne, bywa e sprzeczne, wartoci, motywacje i cele. Z tych rnic zupenie naturalnie rodz si konflikty. Oparte na rywalizacji podejcie spoeczestwa do rozwizywania sytuacji konfliktowych i zaistniaych rnic skupia si na maksymalnym zysku". Jakkolwiek wiele dobrego przyniosa wymagajca zrcznoci sztuka kompromisu, polegajca na tym, e obie strony ustpuj nieco dopty, dopki nie osign dajcego si przez nie zaakceptowa rozwizania poredniego, adna ze stron nie jest tak naprawd tym usatysfakcjonowana. C za strata, pozwoli tak, by rnice sprowadzay ludzi do najniszego moliwego mianownika! Co za strata, nie dopuci do gosu zasady twrczej wsppracy w szukaniu takich rozwiza problemw, ktre bd lepsze ni wyjciowa propozycja ktrejkolwiek ze stron!

Osobisty zastj. Ludzka natura ma cztery aspekty ciao, umys, serce i ducha. Przyjrzyjcie si rnicom i skutkom dwch do nich odmiennych podej:

CIAO:
Tendencje kulturowe: zachowaj swj styl ycia; problemy zdrowotne rozwizuj chirurgicznie i za pomoc lekw. Zasada: zapobiegaj chorobom i problemom, prowadzc styl ycia zgodny z ustalonymi, powszechnie przyjtymi zasadami zdrowia.

UMYS:
Kultura: ogldaj telewizj, szukaj rozrywki. Zasada: czytaj wiele i ze zrozumieniem, nie przestawaj si uczy.

SERCE:

Kultura: wykorzystuj zwizki z innymi dla osobistych, egoistycznych poytkw. Zasada: uwane, pene szacunku suchanie oraz suba innym s rdem prawdziwego spenienia i radoci.

DUCH:
Kultura: ulegaj coraz silniejszej sekularyzacji i cynizmowi. Zasada: uznaj, e nasza podstawowa potrzeba sensu oraz wszystkie pozytywne rzeczy, jakich pragniemy w yciu, maj rdo w zasadach a naturalne prawa, jak osobicie wierz, maj rdo w Bogu.

Zachcam, by nieustannie mie na uwadze te uniwersalne wyzwania, jak rwnie wasne, indywidualne potrzeby i trudnoci, a znajd si wwczas dla nich trwae rozwizania i dobre wskazwki. Co wicej, kontrast midzy podejciem kultury masowej a ponadczasowym, opartym na zasadach podejciem wypracowanym w cigu wiekw, bdzie stawa si coraz bardziej jaskrawy.

Pozwol sobie zakoczy osobist refleksj i postawi pytanie, ktre zawsze zadaj podczas swoich wykadw: Ile osb na ou mierci auje, e nie spdzio wicej czasu w biurze albo na ogldaniu telewizji? Nikt, oczywicie. Myl o tych, ktrych kochaj, o swojej rodzinie i o tych, ktrym suyli. Nawet wielki psycholog Abraham Maslow u kresu ycia umieci szczcie, spenienie oraz wkad dla potomnoci przed samorealizacj (najwaniejsz potrzeb w jego synnej

hierarchii potrzeb"). Nazwa to samotranscendencj. To prawda take w moim wypadku. Najwikszy i najbardziej satysfakcjonujcy wpyw zasad wyraonych 7 nawykami wyraa si w yciu moich dzieci i wnuczt. Na przykad moja dziewitnastoletnia wnuczka, Shannon, pracowaa dla rumuskich sierot i napisaa kiedy do Sandry i do mnie, jak to pewnego dnia doznaa olnienia, kiedy jakie mae dziecko zwymiotowao na ni, po czym chciao si przytuli. W tamtej chwili Shannon podja w duchu decyzj: Nie chc ju wicej y samolubnie. Musz y, suc innym". Powrcia do Rumunii i nadal pomaga ludziom. Wszystkie nasze dzieci zaoyy rodziny i razem z maonkami dopracoway si opartej na zasadach deklaracji wasnej yciowej misji zorientowanej na sub. Jest dla nas rdem niewysowionej radoci widzie, jak wcielaj swe deklaracje w ycie.

Mog Ci obieca, e gdy rozpoczniesz lektur 7 nawykw skutecznego dziaania, przeyjesz ekscytujc przygod edukacyjn. Podziel si z bliskimi tym, czego si z tej lektury nauczysz. Co najwaniejsze jednak, zastosuj to w praktyce. Pamitaj, e nauczy si czego, ale tego nie robi, to tak, jakby si wcale tego nie nauczy. Wiedzie co, ale nie wprowadza wiedzy w czyn, to tak, jakby wcale nie wiedzie. Dla mnie osobicie ycie wedug 7 nawykw jest nieustannym zmaganiem przede wszystkim dlatego, e wraz z rozwojem umiejtnoci zmienia si charakter wyzwania, z jakim trzeba si zmierzy, tak jak w wypadku jazdy na nartach, gry w golfa, tenisa czy uprawiania kadego innego sportu. Poniewa sam codziennie caym sercem staram si y zgodnie z tymi opartymi na zasadach nawykami, ochoczo przyczam si do Ciebie w tej przygodzie.

Stephen R. Covey stephen.covey@franklincovey.com www.stephencovey.com Provo, Utah 24 lipca 2004

CZ PIERWSZA

PARADYGMATY I ZASADY

OD WEWNTRZ...
adna prawdziwa doskonao na tym wiecie nie da si oddzieli od waciwego ycia. DAVID STARR JORDAN

W cigu ponad 25 lat pracy z ludmi w biznesie i na uniwersytecie oraz rozwizywania ich problemw maeskich i rodzinnych miaem do czynienia z osobami, ktre mimo nieprawdopodobnych i dla wszystkich oczywistych osigni trawione byy wewntrznym godem, gbok potrzeb osobistej spjnoci i skutecznoci wasnego dziaania oraz potrzeb zdrowych, coraz silniejszych zwizkw z innymi ludmi. Podejrzewam, e niektre problemy, jakimi dzielili si ze mn, s nieobce i tobie: Osignem wyznaczone sobie cele zawodowe, odniosem nieprawdopodobny sukces. Przypaciem to jednak klsk w yciu osobistym. Nie znam ju niemal ony ani dzieci, nie jestem nawet pewien, czy znam siebie i co naprawd si dla mnie liczy. Doszedem w kocu do punktu, w ktrym musiaem zapyta sam siebie: Czy warto byo?" Zaczynam kolejn diet odchudzajc pit w tym roku. Wiem, e wa za duo, i naprawd chc schudn. Czytam wszelkie nowoci na ten temat, robi postanowienia, podbudowuj psychik pozytywnym nastawieniem i mwi sobie, e mog tego dokona. Ale nie mog... Wypalam si po kilku tygodniach. Wyglda na to, e nie potrafi dotrzyma danych sobie obietnic. Skoczyem wiele kursw skutecznego zarzdzania. Wymagam duo od moich pracownikw i ciko pracuj nad tym, by by dla nich miy i dobrze ich traktowa. Jednak nie czuj ich lojalnoci. Mam wraenie, e gdybym zachorowa i nie przyszed do pracy, obijaliby si przez wikszo dnia. Dlaczego nie potrafi ich wdroy

do samodzielnej i odpowiedzialnej pracy albo znale ludzi, klrzy pracowaliby bez nadzoru? Mj kilkunastoletni syn bierze narkotyki i przeciwko wszystkiemu si buntuje. Cokolwiek mwi, nie sucha mnie. Co mam robi? Mam za mao czasu, aby zrobi wszystko, co powinnam. Jak dzie dugi czuj si przez to napita, przeciona, wyczerpana... I tak codziennie, przez siedem dni w tygodniu. Chodz na seminaria powicone organizacji czasu i wyprbowaam kilka, rnych systemw planowania. Troch pomogo, ale cigle nie czuj, by moje ycie byo takie, jakiego pragn szczliwe, poyteczne i spokojne. Chc nauczy moje dzieci szacunku dla pracy. Jednak by cokolwiek zrobiy, musz nadzorowa kady ich ruch... i co krok sucha narzeka. Znacznie, atwiej zrobi to samej. Dlaczego dzieci nie pomagaj z wasnej chci, bez poganiania? Jestem bardzo zajty, naprawd zajty. Przychodz jednak chwile, gdy zastanawiam si, czy to, co robi, ma na dusz met jakie znaczenie. Chciabym czu, e moje ycie ma sens, e moja obecno na tym wiecie na co wpyna, co zmienia. Kiedy moim przyjacioom i krewnym co si udaje, umiecham si i gratuluj im gono, ale w rodku co mnie zera... Skd si to bierze? Mam siln osobowo. Wiem, e kontroluj niemal kady mj zwizek. Czsto wpywam, na innych tak, e podejmuj decyzje zgodne z moimi yczeniami. Obmylam kad sytuacj i naprawd wydaje mi si, e moje pomysy s najlepsze i najkorzystniejsze dla wszystkich. Czuj si jednak nie najlepiej. Wci zastanawiam si, co ludzie naprawd myl o mnie i o tym, co robi. Moje maestwo jest skoczone. Nie to, ebymy si kcili, nie. Po prostu ju ai nie kochamy. Bylimy nawet u psychologa, prbowalimy rnych rzeczy, ale nie wyglda na to, by udao nam si wznieci w sobie dawne uczucie.

Oto gbokie i bolesne problemy, ktrych nie da si rozwiza doranymi rodkami. Kilka lat temu borykalimy si z moj on Sandr z podobnym problemem. Jeden z naszych synw przechodzi bardzo ciki okres w szkole. Mia sabe wyniki; nie rozumia nawet instrukcji w testach, nie mwic ju o tym, aby je dobrze zrobi. Jego spoecznie

niedojrzae zachowanie czsto wprowadzao w zakopotanie najbliszych. By niski, bardzo szczupy, drobnej budowy i brakowao mu koordynacji ruchw grajc w baseball, na przykad, wymachiwa kijem, zanim jeszcze rzucono pik. Wymiewano si z niego. Z caego serca staralimy si z Sandr jako mu pomc. Uwaalimy, ze skoro sukces" wany jest w kadej dziedzinie ycia, z pewnoci najwaniejszy jest dla nas w roli rodzicw. Pracowalimy zatem nad nasz postaw i zachowaniem w stosunku do syna i prbowalimy pracowa nad tym samym u niego. Stosujc wszystkie znane nam techniki tworzenia pozytywnej postawy, usiowalimy podbudowywa jego psychik. Dalej, synku! Zrobisz to! Wiemy, e dasz rad. Chwy kij troch wyej i patrz na pik. Nie ruszaj nim, dopki pika nie bdzie blisko ciebie". I jeli udao mu si zrobi co troch lepiej, nie szczdzilimy pochwa, aby go wzmocni. Bardzo dobrze, synu, tak trzymaj!" Gdy inni si miali, bralimy go w obron. Zostawcie go! Dajcie mu spokj! On si dopiero uczy". A nasz syn paka i upiera si, e nigdy nie zrobi tego dobrze i e w ogle nie lubi baseballu. Nie wygldao na to, e mu naprawd pomagamy, i martwio nas to coraz bardziej. Widzielimy, jak wpywa to na jego samooceny. Staralimy si zachca go, dodawa mu otuchy i wierzy w niego, ale po kilku kolejnych niepowodzeniach zaniechalimy tych praktyk i sprbowalimy popatrze na sytuacj z innego punktu w widzenia. W tym czasie pracowaem z wieloma klientami w caym kraju nad rozwijaniem umiejtnoci przewodzenia grupie. Przygotowywaem midzy innymi dla kadry kierowniczej IBM dwumiesiczny program dotyczcy postrzegania i komunikacji. Szczeglnie zainteresowao mnie w tej pracy to, jak ksztatuj si spostrzeenia, jak wpywaj na sposb naszego widzenia wiata i jak owo widzenie kieruje naszym zachowaniem. Zaprowadzio mnie to do zgbienia teorii oczekiwa i samospeniajcych si proroctw czy te efektu Pigmaliona", i do uwiadomienia sobie, jak gbokie jest podoe naszej percepcji. Zrozumiaem, e patrzymy na wiat jakby przez soczewk i e to wanie ta soczewka ksztatuje nasz interpretacj wiata. Rozmawiaem z Sandr o teorii, ktrej uczyem w IBM, i o naszej wasnej sytuacji, i zaczlimy rozumie, e to, co robimy, aby pomc naszemu synowi, nie jest zgodne z tym, jak go naprawd widzimy. Docierajc do gbi naszych uczu, uwiadomilimy sobie, e tak naprawd postrzegalimy naszego chopca jako kogo z gruntu nie nadajcego si

do pewnych rzeczy, bdcego jakby z tyu". Nasze wysiki, by wyksztaci w sobie waciw postaw i zachowanie, byy daremne, poniewa niezalenie od naszych sw i czynw naprawd komunikowalimy mu jedno: Jeste niezdolny. Nie potrafisz sobie poradzi. Musimy ci chroni". W kocu zdalimy sobie spraw z tego, e jeli chcemy zmieni sytuacj, musimy najpierw zmieni siebie. eby za zrobi to skutecznie, musimy przede wszystkim zmieni nasz sposb postrzegania wiata.

ETYKA OSOBOWOCI I ETYKA CHARAKTERU

Przy okazji pracy nad percepcj dogbnie poznaem literatur sukcesu, jaka ukazaa si w Stanach Zjednoczonych od 1776 roku. Przeczytaem bd przejrzaem dosownie setki ksiek, artykuw i esejw na temat samorozwoju, samopomocy czy popularnej psychologii. W maym palcu miaem kwintesencj tego, co wolny i demokratyczny wiat uwaa za klucze do osigania powodzenia w yciu. Studiujc literatur sukcesu ostatnich 200 lat, dostrzegem wstrzsajcy obraz, jaki si z niej wyania. Sam majc bolesny problem i znajc rozterki innych, coraz wyraniej czuem, e wikszo z tego, co napisano na ten temat przez ostatnie 50 lat. naley uzna za powierzchowne. Byo to wypenione spoeczn wiadomoci, technikami i rodkami doranymi; na ostre problemy serwowano spoeczne plastry i aspiryn, ktre cho czasem pomagaj, nie rozwizuj kryjcego si za tym chronicznego problemu, ktry ropieje i od czasu do czasu daje o sobie zna. Zgoa inaczej traktuje t kwesti niemal caa literatura pierwszych 150 lat, uznajca za podstaw sukcesu co, co nazwa by mona e t y k c h a r a k t e r u , a na co skadaj si takie wartoci, jak: spjno wewntrzna, pokora, wierno, umiar, odwaga, sprawiedliwo, cierpliwo, pracowito, prostota, skromno i zota zasada"*. Przykadem tego rodzaju literatury moe by autobiografia Benjamina Franklina. Jest to, oglnie mwic, opowie o wysikach czowieka w kierunku zintegrowania w sobie pewnych pryncypiw i odpowiadajcych im zachowa. Etyka charakteru zakada, e istniej podstawowe zasady skutecznego dziaania i tylko ci

*Nie czy drugiemu, co tobie niemie (wszystkie przyp. tum.).

osign prawdziwy sukces i trwae szczcie, ktrzy je poznaj i na ich podstawie ksztatuj swj charakter. Jednak krtko po pierwszej wojnie wiatowej zasadniczy pogld na sukces przesun si od etyki charakteru w kierunku czego, co mona nazwa e t y k osobowoci. Sukces sta si bardziej funkcj osobowoci, prezentowanego na zewntrz wizerunku, postawy i zachowania, umiejtnoci i technik, ktre naoliwiaj" stosunki midzyludzkie. Prace w tej dziedzinie rozwijay si w dwch podstawowych kierunkach: pierwszy, to techniki oddziaywania w zwizkach i w grupach (public relations), drugi pozytywna postawa lub pozytywne mylenie (PMA positive mental attitude). Wyrazem tej filozofii byy inspirujce i czasami wartociowe maksymy, jak choby: Umiech zjednuje wicej przyjaci ni nachmurzona twarz" czy: Cokolwiek ludzki umys stworzy i w cokolwiek uwierzy, czowiek moe osign". Inne ujcia s w oczywisty sposb manipulacyjne, wrcz zudne, zachcaj ludzi do zdobywania sympatii sposobem, do faszywego interesowania si czyim hobby po to, by wkra si w aski, do uywania siy wzroku" lub do oniemielania innych. Cz tej literatury uznawaa wprawdzie charakter za jeden z elementw zapewniajcych sukces, odmawiano mu jednak decydujcej i katalitycznej roli. Jeli odwoywano si do etyki charakteru, to na zasadzie frazesw, gwny nacisk kadziono za na techniki wpywania na innych, strategi wadzy, zdolno komunikacji i pozytywne nastawienie. Zdaem sobie spraw, e wanie z etyki osobowoci podwiadomie czerpalimy nasze metody postpowania z synem. Kiedy za zgbiem rnice midzy etyk osobowoci i etyk charakteru, zrozumiaem, e oboje z Sandr ocenialimy nasze dzieci wedug spoecznych standardw, ktrych to nasz syn nie spenia. Nasz wizerunek siebie samych i rola dobrych, troskliwych rodzicw byy jeszcze silniejsze ni nasz wizerunek syna i pewnie na niego wpyway. Znacznie wicej ni tylko dobro syna kryo si za naszym sposobem w i d z e n i a i traktowania tego problemu.

Podczas rozmw uwiadomilimy sobie, nie bez blu, przemony wpyw naszych charakterw i motyww dziaania na to, w jaki sposb postrzegamy naszego chopca. Wiedzielimy, e mylenie wedug porwna spoecznych nie jest zgodne z naszymi gboko wyznawanymi wartociami i moe doprowadzi do tworzenia si w nas warunkowej mioci, a w konsekwencji do obnienia poczucia wasnej wartoci naszego

syna. Zdecydowalimy zatem skoncentrowa wysiki na n a s

s a m y c h nie na

naszych metodach, ale na motywach dziaania i tym, w jaki sposb postrzegamy syna. Zamiast zmienia chopca, sprbowalimy raczej stan z boku, oddzieli n a s od n i e g o , odczu jego tosamo, indywidualno, odrbno i warto. Wspierajc to wiar i modlitw, zaczlimy widzie naszego syna w wymiarach jego wasnej niepowtarzalnoci. Zobaczylimy w nim niezmierzone pokady moliwoci, ktre moe realizowa we waciwym sobie tempie. Postanowilimy sami si uspokoi, i da spokj jemu, pozwoli, by wyonia si jego wasna osobowo. Nasz naturaln rol ujrzelimy we wspieraniu go, docenianiu i cieszeniu si nim. wiadomie roztrzsalimy motywy naszego dziaania uraz pielgnowalimy wewntrzne rdo wasnego poczucia bezpieczestwa, eby poczucie wartoci kadego z nas nie zaleao od tego, czy spoeczestwo akceptuje" zachowanie naszych dzieci. Gdy zarzucilimy stary sposb postrzegania naszego syna i rozwinlimy nowy oparty na motywach pyncych z podstawowych wartoci inne uczucia stay si naszym udziaem. Zamiast ocenia go i porwnywa, cieszylimy si nim. Przestalimy dopasowywa go do naszych o nim wyobrae i mierzy w kategoriach spoecznych oczekiwa. Zaniechalimy take ugadzonego, pozytywnego manipulowania nim w kierunku akceptowanego spoecznie modelu. Uznajc go za dostatecznie zdolnego, by mg zmaga si z yciem, przestalimy chroni go przed kpinami innych, Przyzwyczajony do naszej opieki, przechodzi cikie chwile, czemu dawa wyraz, a co my rozumielimy i akceptowalimy, nie zawsze jednak reagujc pomoc. Nie musimy ci broni" mwio teraz nasze zachowanie. Jeste oglnie w porzdku, na pewno sobie poradzisz" brzmiao nie wypowiedziane przesanie. W miar upywu tygodni i miesicy chopiec poczu si cakiem bezpiecznie i pewnie. Rozkwita we wasnym czasie, z najlepsz dla siebie szybkoci. Wreszcie zacz si wyrnia take wedug spoecznych kryteriw oceny w nauce, w kontaktach z innymi i w sporcie, a szybko i poziom jego rozwoju wychodziy poza granice tak zwanych naturalnych procesw rozwoju. W kolejnych latach by czsto wybierany do szkolnego samorzdu, reprezentowa swoj szkol na krajowych zawodach sportowych, a na wiadectwach mia wycznie oceny bardzo dobre. Wyksztaci te w sobie ujmujcy, prostolinijny sposb bycia, ktry zapewnia mu bezkonfliktowe stosunki z ludmi. Oboje z Sandr uwaamy, i godne spoecznej pochway" osignicia naszego syna byy

raczej radosnym wyraaniem uczu na swj temat ni odpowiedzi na spoeczne wymogi. Byo to dla nas obojga zdumiewajce dowiadczenie yciowe, ktre okazao si niezwykle przydatne w przyszoci, zarwno przy wychowywaniu pozostaych naszych dzieci*, jak i w innych rolach spoecznych. Wnioso ono do naszej wiadomoci istotne rozrnienie pomidzy sukcesem w znaczeniu etyki osobowoci i w znaczeniu etyki charakteru. Nasze gbokie przewiadczenie w tej materii znakomicie wyraone zostao w psalmie: Szukaj gorliwie swojego serca, poniewa z niego pyn wszystkie przejawy ycia".

PIERWOTNA I WTRNA WIELKO

Dowiadczenia z synem, studia nad percepcj i lektura literatury sukcesu spowodoway w moim yciu efekt Aha!" gdy nagle wszystko jakby samo trafia na waciwe miejsce. W jednej chwili dostrzegem przemone dziaanie etyki osobowoci i pojem subtelne, czsto nie uwiadamiane rozbienoci midzy tym, co uznaj za prawd czego nauczyem si dawno, jeszcze jako dziecko, i co zapado gboko w moje wewntrzne poczucie wartoci a filozofi doranych rodkw, z czym na co dzie mam do czynienia. Pojem, dlaczego to, czego uczyem przez lata i co uwaaem za skuteczne, czsto nie zgadzao si z popularnymi sdami na podobny temat. Nie twierdz, e elementy etyki osobowoci indywidualny rozwj, usprawnianie technik komunikowania si z ludmi, nauka strategii dziaania i mylenie pozytywne nie s uyteczne, a czasami wrcz niezbdne dla osignicia celu. Owszem, s. Jednak s to wtrne, nie pierwotne cechy. Moe, wykorzystujc moliwo budowania czego nowego na podstawach tego, co stworzyy poprzednie generacje, tak bardzo jestemy zajci nasz budow, e zapomnielimy o fundamentach, ktre j podtrzymuj. A moe, zbierajc dugo plony czego, co nie my sialimy, zapomnielimy, e jednak trzeba te sia. Jeli chc, by inni mnie suchali, pracowali lepiej, mieli wiksz motywacj, lubili mnie i siebie nawzajem, stosuj strategie i taktyki wpywania na nich, lecz mj wasny charakter jest z gruntu skaony, naznaczony dwulicowoci i nieszczeroci to na dusz met nie mog dziaa skutecznie. Moja obuda zrodzi nieufno i nawet gdy bd stosowa tak zwane techniki dobrych stosunkw, wszystko, co zrobi, postrzegane bdzie jako
* Sandra i Stephen Covey maj dziewicioro dzieci.

manipulowanie. Nie zmieni tego ani krasomwstwo, ani nawet dobre intencje; tam, gdzie nie ma zaufania lub jest ono niewielkie, nie ma podstawy do prawdziwego, trwaego sukcesu. Jedynie dobro tkwice u podstaw da moc wszelkim technikom. Koncentrowanie si wycznie na technikach przypomina wkuwanie tu przed egzaminami. Wprawdzie mona si tak przelizn przez szko, czasem nawet mie dobre stopnie, jednak bez codziennej gruntownej nauki nie osignie si dobrej znajomoci przedmiotu ani nie posidzie wiatego umysu. Czy pomylae kiedy, jak absurdalna byaby prba podobnego opdzania obowizkw w pracy na roli zapomnie wysia na wiosn, bawi si przez cale lato, a dopiero jesieniodpracowa", zbierajc plon? Gospodarstwo rolne jest naturalnym systemem. Trzeba co woy, by zapocztkowa przebieg procesu. Zbiera si zawsze to, co si posieje; nie ma krtszej drogi. Ta sama zasada obowizuje w zachowaniach ludzi i w ich wzajemnych stosunkach. One rwnie s naturalnym systemem podlegajcym prawu zbioru. Umiejtne manipulowanie w zakresie ustalonych przez ludzi zasad gry" moe na krtk met uatwi ycie w sztucznie stworzonych systemach spoecznych, takich jak szkoa. Mona zastosowa etyk osobowoci w sporadycznych lub krtkotrwaych stosunkach midzyludzkich, wej w nie i wywoa dobre wraenie, korzystajc z wdziku, zrcznoci czy udanego zainteresowania czyim hobby. Istniej szybkie i atwe techniki, ktre s przydatne w chwilowych sytuacjach. Jednake w zwizkach dugotrwaych te wtrne cechy nie maj trwaej wartoci. Gdy brak wewntrznej uczciwoci i autentycznej siy charakteru, wyzwania yciowe powoduj, e prawdziwe motywy wychodz na jaw i krtkotrway sukces zmienia si w nieudany zwizek. Wielu ludziom posiadajcym wielko wtrn spoeczne uznanie dla ich zdolnoci brakuje wielkoci pierwotnej, czyli dobrego charakteru. Wczeniej czy pniej ujawnia si to w ich dugotrwaych zwizkach ze wsppracownikami, ze wspmaonkiem, przyjacielem czy dorastajcym dzieckiem przechodzcym burzliwie okres poszukiwania wasnej tosamoci. Charakter bowiem jest najbardziej wymowny. Jak to uj Emerson: To, kim jeste, krzyczy tak gono, e nie sysz, co mwisz". Naturalnie bywaj te sytuacje, kiedy ludziom o silnym charakterze brakuje umiejtnoci komunikowania si, co bez wtpienia wpywa na ich stosunki z innymi. Jednak jest to cigle wpyw wtrny.

W ostatecznym rozrachunku to, kim jestemy, wyraa daleko wicej ni cokolwiek, co mwimy czy robimy. Wszyscy tego dowiadczylimy. S ludzie, ktrym cakowicie ufamy, poniewa znamy ich charakter. Bez wzgldu na to, czy s elokwentni czy nie i czy maj opanowane techniki relacji midzyludzkich, wierzymy im i skutecznie z nimi wspdziaamy. Ujmujc to sowami Williama G. Jordana: Kademu czowiekowi dana jest cudowna sia dobra lub za cichy, nie uwiadamiany, niewidzialny wpyw na ycie. Jest to po prostu cigle promieniowanie tym, czym czowiek naprawd jest, nie kogo udaje".

SIA PARADYGMATU
7 nawykw skutecznego dziaania zawiera wiele podstawowych zasad ludzkiej efektywnoci. S to nawyki podstawowe, pierwotne. Reprezentuj one uwewntrznienie waciwych, susznych zasad, ktre stanowi podstaw prawdziwego sukcesu i trwaego szczcia. Aby naprawd zrozumie te siedem nawykw, musimy najpierw zrozumie nasze paradygmaty" i to, jak je zmienia, czyli jak dokonywa ich przesunicia". Zarwno etyka osobowoci, jak i etyka charakteru s przykadami spoecznych paradygmatw. Sowo p a r a d y g m a t ma grecki rodowd. Pierwotnie byo terminem naukowym, obecnie uywane jest bardziej powszechnie i oznacza model, teori, percepcj, zaoenie lub punkt odniesienia. Uoglniajc jest to sposb, w jaki widzimy" wiat nie w sensie wzrokowego odbioru, lecz w kategoriach postrzegania, zrozumienia i interpretacji. Najprociej zrozumie paradygmaty, traktujc je jak mapy. Wszyscy wiemy, e mapa to nie teren". Mapa jest objanieniem pewnych aspektw danego terenu. Tym samym jest paradygmat. Jest teori, wyjanieniem lub modelem czego innego. Zamy, e chcesz si dosta w konkretne miejsce w centrum Chicago, ale masz z map. Na skutek bdu drukarskiego plan Chicago naprawd jest planem Detroit. Wyobraasz sobie, jak czujesz frustracj, jak bezskuteczne s kolejne prby dotarcia do celu? Moesz pracowa nad swoim z a c h o w a n i e m bardziej si stara, wicej przykada, podwoi szybko. W nagrod za swoje wysiki jedynie szybciej dotrzesz w niewaciwe miejsce.

Moesz pracowa nad swoj p o s t a w pozytywniej myle. Cigle nie dostaniesz si do miejsca przeznaczenia, cho moe bdziesz si tym mniej przejmowa. Pozytywna postawa sprawi, e bdziesz szczliwy bez wzgldu na to, gdzie si znajdujesz. Sedno jednak w tym, e zabdzie. Gwny problem nie ma nic wsplnego z twoim zachowaniem czy postaw. Sprowadza si on do tego, e masz z map. Twoje starania byyby skuteczne, gdyby mia waciw map Chicago, a postawa ma naprawd znaczenie, gdy napotyka si po drodze przeszkody. Jednak pierwszym i najwaniejszym warunkiem jest dobra mapa. Mamy w gowie wiele, wiele map, ktre mona podzieli na dwie gwne kategorie: mapy tego, jak sprawy si maj, czyli r e a l i a , oraz mapy tego, jak sprawy powinny si mie, czyli w a r t o c i . Wszystko, czego dowiadczamy, interpretujemy wedug tych map. Rzadko podajemy w wtpliwo ich dokadno; z reguy nie uwiadamiamy sobie nawet, e je posiadamy. Zakadamy po prostu, e to, co widzimy, odpowiada temu, co jest naprawd, albo temu, co by powinno. Z tych zaoe bior si nasze zachowania i postawy. Sposb widzenia wiata staje si rdem naszych myli i czynw. Nim przejdziemy do dalszej czci, zapraszam do pewnego intelektualnego i emocjonalnego przeycia. Popatrz przez kilka sekund na obrazek ze strony [22]. A teraz spjrz na obrazek na stronie [23] i dokadnie opisz, co widzisz. Widzisz kobiet? Ile daby jej lat? Jak wyglda? Jak jest ubrana? Jak mylisz, kim jest? Prawdopodobnie opisujesz kobiet okoo 25letni, czarujc, raczej eleganck, z maym noskiem, skromn aparycj. Jeli jeste samotnym mczyzn, chtnie by si z ni umwi. Jeli zajmujesz si handlem odzie, widziaby j jako modelk. A jeli powiem, e si mylisz? Jeli powiem, e to rysunek smutnej 60- lub nawet 70-letniej kobiety z wielkim nosem, ktra z pewnoci, nie jest modelk, ale raczej kim, komu prawdopodobnie pomgby przej przez ulic? Kto ma racj? Spjrz na obrazek jeszcze raz. Czy widzisz. star kobiet? Jeli nie, sprbuj ponownie. Widzisz jej duy garbaty nos? Jej szal na gowie? Gdybymy rozmawiali osobicie, moglibymy podyskutowa. Ty opowiedziaby mi, co widzisz, a ja opisabym ci postrzegany przeze mnie obraz. Poniewa zrobi tego nie moemy, spjrz na stron 40, przestudiuj znajdujcy si tam obrazek i wr do rysunku na stronie 22. Czy teraz widzisz ju star kobiet? Wane jest, aby j Zobaczy, zanim

zaczniesz czyta dalej. Po raz pierwszy spotkaem si z tym eksperymentem wiele lat temu w Harwardzkiej Szkole Biznesu. Wykadowca uy go, by klarownie zademonstrowa, e dwoje ludzi, patrzc na t sam rzecz, moe rnie j postrzega, i oboje maj racj. Nie jest to kwestia logiki, lecz psychiki. Przynis on zestaw duych kart; poowa z nich bya wizerunkiem modej kobiety, ktr widziae na stronie 22, poowa za rysunkiem starej kobiety ze strony 40. Rozda je klasie: mod kobiet jednemu rzdowi, star drugiemu. Poleci w skupieniu przyglda si im przez 10 sekund, po czym zebra rysunki. Nastpnie wywietli na ekranie rysunek, ktry widziae na stronie 23 kombinacj dwch poprzednich i poprosi studentw, by go opisali, Niemal kada z osb, ktre poprzednio oglday wizerunek modej kobiety, widziaa j nadal na ekranie, a prawie wszyscy, ktrzy patrzyli przedtem na rysunek staruszki, teraz te widzieli staruszk. Nastpnie profesor poprosi kogo z jednej poowy klasy, aby wyjani studentowi z drugiej poowy, co widzi na rysunku. Po chwili rozmowy ujawniy si problemy komunikacyjne; Jak to stara"? Ona nie ma wicej ni dwadziecia, gra dwadziecia dwa lata! Daj spokj, artujesz. Ma siedemdziesit i to z okadem! Co z tob, nie widzisz czy co? To moda czarujca dziewczyna, chtnie bym si z ni umwi. Czarujca?! Stara wiedma! Kada z osb przekonana bya, e ma racj, i twardo obstawaa przy swoim, Dziao si tak pomimo jednej niezmiernej przewagi studentw wikszo z nich przekonaa si wczeniej podczas demonstracji, e istnieje inny punkt widzenia czego wielu z nas nigdy by nie przyznao. Niemniej pocztkowo zaledwie kilku studentw prbowao popatrze na obraz z innego punktu widzenia. W kocu kto podszed do ekranu i palcem obwid jedn z linii rysunku, mwic: Oto naszyjnik dziewczyny. Na to kto inny powiedzia: Nie, to usta staruszki. Stopniowo zaczto spokojnie omawia konkretne rnice, a wreszcie studenci mieli wyobraenie obu wizerunkw. Spokojna, konkretna i pena wzajemnego szacunku

komunikacja doprowadzia w kocu do tego, e kady z nas potrafi zobaczy inny punkt widzenia. Kiedy jednak odwrcilimy na chwil wzrok i ponownie spojrzelimy na rysunek, znowu widzielimy go zgodnie z dziesiciosekundowym uwarunkowaniem. Czsto posuguj si t demonstracj postrzegania, pracujc z oddzielnymi ludmi czy zespoami pracownikw, poniewa daje ona lepszy wgld zarwno w indywidualn, jak i grupow skuteczno dziaania. Przede wszystkim pokazuje, jak silnie warunkowanie wpywa na postrzeganie i paradygmaty. Skoro dziesi sekund ma taki wpyw na to, co widzimy, to jaki wpyw musz mie uwarunkowania w yciu? Nasze uwarunkowania yciowe rodzina, szkoa, Koci, rodowisko pracy, przyjaciele i obowizujce" paradygmaty spoeczne (jak etyka osobowoci) wszystko to wywiera na nas cichy, nie uwiadamiany wpyw i przyczynia si do ksztatowania naszych punktw odniesienia, naszych paradygmatw, naszych map. Eksperyment ten pokazuje rwnie, e paradygmaty s rdem naszych postaw i zachowa. Nie moemy spjnie dziaa w oderwaniu od nich. Nie da si stworzy harmonijnej caoci, mwic i robic co innego, ni si postrzega. Jeli jeste wrd 90% ludzi, ktrzy po uwarunkowaniu widz na rysunku mod kobiet, bez wtpienia trudno ci myle, e mgby jej pomc przej przez ulic. Zarwno twoja p o s t a w a , jak i z a c h o w a n i e w stosunku do niej bd zgodne z tym, jak j w i d z i s z . To uwypukla jeden ze sabych punktw etyki osobowoci. Na nic nie zda si zmiana widocznych postaw i zachowa, jeli nie zbadamy gwnych paradygmatw, z ktrych one wypywaj. Ta demonstracja percepcji pokazuje rwnie, jak silny jest wpyw paradygmatw na nasze relacje z innymi. Tak samo jak mylimy, e postrzegamy rzeczywisto jasno i obiektywnie, zaczynamy sobie uwiadamia, e inni widz j inaczej, z ich najwidoczniej rwnie jasnego i obiektywnego punktu widzenia. Nasz punkt widzenia zaley od miejsca siedzenia". Kady sdzi, e widzi rzeczy takie, jakie s, e jest obiektywny. Tak nie jest. Widzimy wiat przez pryzmat tego, jacy jestemy lub jak nas uwarunkowano, bymy go widzieli. Otwierajc usta, aby opisa, co widzimy, waciwie opisujemy siebie samych, wasn per cepcj, wasne paradygmaty. Gdy inni nie zgadzaj si z nami, natychmiast sdzimy, e co z nimi jest nie w porzdku. Tymczasem, co pokazuje demonstracja, godni szacunku ludzie o otwartych umysach widz wiat na rne sposoby, patrzc przez wasn, niepowtarzaln

soczewk dowiadcze. Nie oznacza to, e nie istniej fakty. W eksperymencie dwie osoby, poddane najpierw uwarunkowujcym wpywom rnych obrazw, patrz na trzeci obrazek. Obie patrz teraz na to samo czarne linie i biae przestrzenie i obie uznaj je za fakty. Jednak interpretacja tych faktw wynika z wczeniejszych dowiadcze kadej z tych osb, same fakty za nie maj znaczenia bez interpretacji. Im hardziej wiadomi jestemy naszych podstawowych paradygmatw, map, zaoe i granic, do jakich ulegamy wpywowi naszych dowiadcze, tym bardziej potrafimy przej odpowiedzialno za te paradygmaty, bada je, sprawdza ich yciow przydatno, sucha innych ludzi i otwiera si na ich sposb widzenia wiata, a tym samym tworzy dokadniejszy obraz i daleko bardziej obiektywny punkt widzenia.

SIA PRZESUNICIA PARADYGMATU

Najistotniejszy chyba wgld daje demonstracja percepcji w dziedzin przesunicia paradygmatu tego, co moglibymy nazwa efektem Aha!", dowiadczeniem, gdy kto w kocu widzi" zoony obraz w inny sposb. Bdzie ono tym silniejsze, im bardziej dana osoba przywizaa si do pocztkowej percepcji. To tak, jakby nagle rozbyso w nas wiato. Termin przesunicie paradygmatu wprowadzi Thomas Kuhn w ksice Struktura rewolucji naukowych, ktra szerokim echem odbia si w wiecie nauki. Kuhn pokazuje, e niemal kade znaczce osignicie na polu nauki musi najpierw przeama tradycyjny, stary sposb mylenia, przestarzae paradygmaty. Dla Ptolemeusza, wielkiego egipskiego astronoma, Ziemia bya centrum wszechwiata. Wszystko zaczto interpretowa jednak inaczej, kiedy Kopernik przez umiejscowienie w centrum Soca zmieni paradygmat, spotykajc si z wielkimi sprzeciwami i przeladowaniem. Newtonowski model fizyki precyzyjnie funkcjonujcy paradygmat do dzi jest podstaw inynierii. Czego mu jednak brakowao. wiat nauki zrewolucjonizoway Einsteinowskie paradygmaty wzgldnoci, daleko bardziej wychodzce w przyszo i znacznie wicej wyjaniajce. Nim sformuowano teori bakterii, wiele kobiet w poogu i noworodkw umierao z

nikomu nie znanych przyczyn. W dziaaniach zbrojnych wicej mczyzn gino na skutek drobnych zranie i chorb ni od cikich urazw odniesionych na froncie. Dopiero rozwinicie tej teorii cakowicie nowego paradygmatu dao peniejsze zrozumienie zachodzcych procesw, umoliwiajc szybki i znaczcy rozwj medycyny. Dzisiejsze Stany Zjednoczone s rwnie owocem zmiany paradygmatu. Tradycyjnym modelem rzdzenia pastwem bya przez wieki monarchia, wadza krlewska pochodzca od Boga. Stworzono jednak inny paradygmat wybrany przez ludzi i ludziom sucy rzd. I tak narodzia si demokracja konstytucyjna, ktra uwolnia olbrzymi ludzk energi i inwencj, stworzya wzorzec ycia oparty na swobodzie i wolnoci, wywara wpyw i wniosa nadzieje nie majce rwnych sobie w historii wiata. Przesunicia paradygmatw nastpuj nie tylko w dobrym kierunku. Jak ju zauwaylimy, zamiana etyki charakteru na etyk osobowoci odcigna nas od korzeni, ktre ywi prawdziwy sukces i szczcie. Idce w dobrym czy w zym kierunku, dokonane nagle czy na drodze mudnego rozwoju, przesunicia paradygmatw prowadz zawsze od jednego do innego sposobu widzenia wiata, wywouj potne zmiany. Paradygmaty, waciwe czy nie, s rdem naszych postaw i zachowa, a przez to naszych relacji z innymi ludmi. Pamitam przesunicie miniparadygmatu, ktrego dowiadczyem pewnego niedzielnego poranka w nowojorskim metrze. Ludzie siedzieli spokojnie cz czytaa gazety, niektrzy pogryli si w mylach, a jeszcze inni po prostu odpoczywali z zamknitymi oczami. Ot, zwyky, spokojny obrazek. Nagle do przedziau wszed mczyzna z dziemi. Dzieci zachowyway si tak gono i haaliwie, e atmosfera natychmiast ulega zmianie. Mczyzna usiad obok mnie, zamkn oczy i sprawia wraenie nieobecnego. Dzieci wrzeszczay do siebie, rozrzucay rzeczy, wyryway nawet ludziom gazety. Byy nieznone. A ten czowiek siedzia obok mnie i nie reagowa. Trudno byo zachowa spokj. Nie mogem pogodzi si z jego obojtnoci i brakiem odpowiedzialnoci za dzikie zachowanie jego dzieci. Zauwayem, e wszyscy inni rwnie s zirytowani. W kocu, w moim poczuciu wyjtkowo cierpliwie i z opanowaniem, zwrciem si do niego: Prosz pana, paskie dzieci naprawd przeszkadzaj pasaerom. Czy nie mgby pan

bardziej kontrolowa ich zachowania? Mczyzna podnis wzrok, jakby po raz pierwszy uwiadomi sobie sytuacj, i agodnie powiedzia: Och tak, ma pan racj. Powinienem co z tym zrobi. Wracamy ze szpitala, gdzie godzin temu umara ich matka. Nie wiem, co mam robi, a pewno i one nie wiedz, jak sobie z tym poradzi. Moecie sobie wyobrazi, co poczuem w tym momencie? Zmieni si mj paradygmat. Nagle z o b a c z y e m rzecz zupenie inaczej, a poniewa widziaem inaczej, zaczem te inaczej m y l e i z a c h o w y w a s i . Przesza mi zo. Nie musiaem si martwi o kontrolowanie swojej postawy czy zachowania; serce przepenione miaem blem tego czowieka. Poczuem naturalny przypyw sympatii i wspczucia. Paska ona wanie umara? Och, jake mi przykro. Co si | stao? Czy mog panu jako pomc? W jednej sekundzie wszystko si zmienio. Wielu ludzi dowiadcza podobnych, zasadniczych przesuni i w sposobie mylenia, gdy staj w obliczu najciszych yciowych problemw i nagle widz swoje priorytety w innym wietle lub gdy wchodz w now rol, ma czy ony, rodzicw lub dziadkw, menedera czy przywdcy. Mona spdzi tygodnie, miesice, nawet lata, pracujc w myl etyki osobowoci i starajc si zmieni swoje postawy czy zachowania, i nie zbliy si nawet do zjawiska spontanicznej zmiany, ktra zachodzi, kiedy ujrzymy pewne sprawy inaczej. Wydaje si oczywiste, e jeli chcemy poczyni wzgldnie mae zmiany w naszym yciu, wystarczy, gdy skupimy si na postawie i zachowaniu. Gdy jednak zaley nam na zmianie jakociowo znaczcej, musimy popracowa nad naszymi podstawowymi paradygmatami. Mwic sowami Thoreau: Za kady tysic wycitych lici za starczy jedno uderzenie w korze". Jakociowy wzrost w naszym yciu moe nastpi tylko wtedy, gdy zaniechamy obcinania lici postaw i zachowania, a zaczniemy pracowa nad korzeniami paradygmatami, z ktrych wyrastaj nasze postawy i zachowania.

WIDZIE I BY
Naturalnie zmiany paradygmatw nie zawsze dokonuj si w jednym momencie. W przeciwiestwie do nagego olnienia, jakiego doznaem w metrze, zmiana mojego i Sandry paradygmatu dotyczcego naszego syna bya trudnym i wymagajcym pracy procesem. Nasz pierwotny stosunek do syna wyrs z lat dowiadcze i uwarunkowa w etyce osobowoci. By rezultatem gbszych paradygmatw, jakie mielimy zarwno na temat naszego powodzenia w roli rodzicw, jak i miary sukcesw naszych dzieci. I dopki nie zmienilimy tych podstawowych paradygmatw, dopty nie zobaczylimy spraw inaczej, nie potrafilimy dokona zmiany w nas samych i w caej sytuacji. Aby mc widzie inaczej naszego syna, musielimy z Sandr sta si innymi ludmi. Nasz nowy paradygmat powstawa przez inwestowanie we wasny wzrost i rozwj charakteru. Paradygmatw nie da si oddzieli od charakteru. Miar b y c i a czowieka jest jego w i d z e n i e . A to, co widzimy, jest cile zwizane z tym, jacy jestemy. Nie zajdziemy zatem daleko, zmieniajc tylko nasze widzenie, bez rwnoczesnej zmiany sposobu bycia, i odwrotnie. Nawet owego poranka w metrze, w moim tak nagym przesuniciu paradygmatu, zmiana wizji wynikaa z mojego charakteru i przez niego take bya ograniczona. Jestem pewien, e s ludzie, ktrzy mimo nagego zrozumienia sytuacji siedzieliby dalej w kopotliwym milczeniu obok cierpicego, zmieszanego mczyzny, nie czujc nic wicej ni troch alu, z mglistym poczuciem winy. Z drugiej strony, jestem rwnie pewien, e s ludzie, ktrzy byliby znacznie wraliwsi ni ja, zauwaajc od razu gbi problemu i prbujc pomc szybciej, ni ja to zrobiem. Paradygmaty maj olbrzymi moc, gdy tworz soczewki, przez ktre widzimy wiat. A wanie zmiana paradygmatu jest istot zmiany czowieka, niezalenie od tego, czy zachodzi nagle, czy w wypracowanym procesie.

PARADYGMAT ZASAD
Etyka charakteru opiera si na fundamentalnym zaoeniu, e ludzk efektywnoci

rzdz konkretne z a s a d y naturalne prawa, ktre s w wymiarze ludzkim tak samo prawdziwe, stae i niepowtarzalne, jak w wymiarze fizycznym zasady w rodzaju prawa powszechnego cienia. Ich autentyczno i si oddziaywania atwo dostrzec w dowiadczeniu przesunicia paradygmatu opisanym przez Franka Kocha w Proceedings", magazynie Instytutu Morskiego.
Dwa okrty treningowe przebyway od kilku dni w cikich warunkach atmosferycznych na manewrach. Byem w dowdztwie okrtu i gdy noc zapada, staem na mostku. Widoczno bya saba z powodu zalegajcej miejscami mgy, wic i kapitan zosta na mostku, by mie lepsze oko na wszystko, co si dzieje. Wkrtce po zapadniciu zmroku obserwator ze skrzyda mostku zameldowa: wiato z lewej burty dziobowej. Stae czy rufowe? zawoa kapitan. Stae, kapitanie odpowiedzia obserwator, co znaczyo, e jestemy na kursie grocym niebezpiecznym zderzeniem. Wtedy kapitan zawoa do sygnalisty: Nadawaj: Jestemy na kursie kolizyjnym, radz zmieni kurs o 20 stopni". Radzimy raczej wam zmieni kurs o 20 stopni odpowiedziano Jestem kapitanem, zmie kurs o 20 stopni kaza wysa kapitan. Jestem marynarzem drugiej klasy przysza odpowied. Zmie lepiej kurs o 20 stopni. Wcieky ju kapitan zawoa z furi: Wysyaj: Jestem okrtem wojennym. Zmie kurs o 20 stopni". Sygna wietlny otrzymany w odpowiedzi mwi: Jestem latarni morsk. Zmienilimy kurs.

Zmiana paradygmatu dowiadczana przez kapitana i przez nas, gdy to czytamy stawia sytuacj w zupenie innym wietle. Widzimy rzeczywisto, ktr odbiera jego ograniczona percepcja rzeczywisto, ktrej zrozumienie w codziennym yciu jest wane dla nas tak samo, jak dla kapitana we mgle. Zasady s jak latarnie morskie. S prawami naturalnymi, ktrych nie da si zama. Jak to zauway Cecil B. deMille w odniesieniu do praw zawartych w jego monumentalnym

filmie Dziesicioro przykaza: Nie moemy zama prawa. Moemy tylko zama siebie przeciw prawu". Kady moe patrze na swoje ycie i zwizki midzyludzkie w kategoriach map i paradygmatw wypywajcych z dowiadcze i uwarunkowa, mapy nie s jednak terenem. S rzeczywistoci subiektywn", usiuj tylko opisa rzeczywisto. Obiektywna rzeczywisto", czyli waciwy teren, stworzona jest z latar morskich", zasad, ktre rzdz ludzkim wzrastaniem i szczciem praw naturalnych, ktre wieki historii utkay w materi kadego cywilizowanego spoeczestwa i zoyy w korzeniach kadej dobrze funkcjonujcej rodziny i instytucji. To, w jakim stopniu nasze umysowe mapy trafnie opisuj teren, nie ma wpywu na jego istnienie. Wystpowanie tych zasad czy praw naturalnych jest oczywiste dla kadego, kto myli gboko i bada histori spoeczn. Zasady wyaniaj si raz po raz, a zalenie od tego, w jakim stopniu czonkowie spoeczestwa uznaj je i harmonijnie z nimi wspistniej prowadz one do przetrwania i stabilizacji bd do rozpadu i zniszczenia. Zasady, do ktrych si odwouj, to nie ezoteryczne, tajemnicze czy religijne" idee. Nie ucz w tej ksice adnej zasady waciwej jednej konkretnej wierze czy religii, wczajc moj wasn. S one czci wikszoci trwaych religii, a take staych filozofii spoecznych i systemw etycznych. S dla kadego oczywiste i nietrudno je doceni. To prawie tak, jakby te zasady czy prawa naturalne byy czci czowieczestwa, czci ludzkiej wiadomoci, czci sumienia. Zdaj si by obecne w kadym ludzkim istnieniu, bez wzgldu na warunkowanie spoeczne i wierno wobec nich; s obecne nawet wtedy, gdy owo uwarunkowanie i brak wiernoci doprowadziy do ich skostnienia. Mwi tu na przykad o zasadzie s p r a w i e d l i w o c i , z ktrej wywodzi si nasza caa koncepcja rwnoci i w konsekwencji prawa. U maych dzieci obserwujemy jakby wrodzone poczucie sprawiedliwoci, objawiajce si nieraz wbrew warunkujcym je dowiadczeniom. Rnice w definiowaniu i przejawianiu si sprawiedliwoci s ogromne, jednak wiadomo istnienia tej wartoci jest niemal uniwersalna. Innym przykadem moe by s p j n o rozwoju czy to indywidualnym czy zbiorowym. Kolejna zasada to uznanie g o d n o c i l u d z k i e j . Zasad t, czy warto, wewntrzna
*

i szczero.

Tworz one podstawy zaufania, niezbdne zarwno we wsppracy midzy ludmi, jak i w

* Coveyowi chodzi tu o szczeglny rodzaj uczciwoci (ang. integrity), polegajcej na zgodzie naszych dz i a a z przekonaniami i intencjami o uczciwo wewntrzn,, uczciwo w stosunku do siebie samego.

wyraa gwna myl Deklaracji Niepodlegoci Stanw Zjednoczonych. Uznajemy za oczywiste, e wszyscy ludzie zostali stworzeni jako rwni i jednako uprzywilejowani przez Stwrc, z pewnymi niezbywalnymi prawami, a pord nich prawem do ycia, wolnoci i denia do szczcia". Nastpn zasad jest s u e n i e czy te idea wkadu. Kolejne to j a k o lub doskonao. Jest te zasada p o t e n c j a u , mwica, e znajdujemy si wci w stanie embrionalnym, moemy zatem wzrasta, rozwija si i realizowa coraz wicej naszego potencjau, objawia coraz wicej talentw i zdolnoci. cile zwizana z potencjaem jest zasada wzrostu, rozumiana jako proces wykorzystywania potencjau i rozwijania talentw, ktrej towarzyszy musz takie zasady, jak c i e r p l i w o , p i e l g n o w a n i e i zachta. Zasady to nie to samo co praktyka. Praktyka jest konkretn dziaalnoci. Moe by skuteczna w jednych okolicznociach i nie przyda si na nic w innych, na przykad gdy rodzice prbuj wychowywa drugie dziecko dokadnie tak samo jak pierwsze. Praktyka jest zatem specyficzna dla danej sytuacji, podczas gdy zasady s gbok, fundamentaln prawd majc uniwersalne zastosowanie. Odnosz si zarwno do jednostek, do maestw i rodzin, jak i do wszelkich prywatnych i publicznych organizacji. Uwewntrznione staj si nawykiem, dajc moc tworzenia rnorodnych praktyk i radzenia sobie z rozmaitymi sytuacjami. Zasady nie s wartociami. Wsplne wartoci moe mie take banda zodziei, a przecie ami oni fundamentalne zasady, o ktrych tu mwimy. Zasady s terenem, wartoci map. Kiedy wyznajemy waciwe zasady, znamy prawd mamy znajomo rzeczy odpowiadajc realiom. Zasady przewodz ludzkoci i stanowi o naszej wartoci przetrwania. S fundamentalne i w gruncie rzeczy niekwestionowane, bo oczywiste. atwo zdamy sobie z tego spraw, analizujc absurdalno denia do szczliwego ycia na podstawie zasad przeciwnych. Wtpi, czy ktokolwiek rozwaaby powanie nieuczciwo, nikczemno, bezuyteczno, polednio czy degeneracj jako podstawy sukcesu i szczcia. Cho ludzie mog dyskutowa, jak zdefiniowa, manifestowa czy stosowa zasady, wyglda na to, e wszyscy mamy wewntrzn wiadomo ich istnienia. Nasze mapy czy paradygmaty bd tym dokadniejsze i skuteczniejsze, im bardziej bd

odpowiada zasadom czy prawom naturalnym. A waciwe mapy daleko bardziej wpyn na skuteczno naszych dziaa ni wysiki nad zmian postaw czy zachowa.

ZASADY WZROSTU I ZMIANY

Atrakcyjno etyki osobowoci, jej gwny urok polega na obietnicy szybkiej i atwej drogi do osignicia wysokiej jakoci ycia skutecznoci dziaania i gbokich zwizkw z innymi bez przechodzenia przez naturalne procesy pracy i wzrostu, ktre to umoliwiaj. Jest to haso bez pokrycia. To schemat: Szybko zbij majtek", obiecujcy bogactwo bez pracy". Nawet gdy okae si skuteczny, nie bdzie prawdziwym sukcesem, nie da penego szczcia. Etyka osobowoci jest iluzoryczna i zudna. A prba uzyskania za pomoc jej technik efektw najwyszej jakoci jest tak samo skuteczna, jak prba dotarcia do jakiego miejsca w Chicago na podstawie mapy Detroit. Uywajc sw Ericha Fromma, wnikliwego badacza korzeni etyki osobowoci, mona powiedzie:
Mamy dzi do czynienia z jednostk zachowujc si jak automat, ktra sama siebie nie rozumie, a jedyn osob, jak zna, jest osoba, ktr by powinna; u ktrej paplanina zastpia mow, sztuczny umiech zastpi szczery miech, a poczucie tpej rozpaczy zastpio prawdziwy bl. Mona j okreli dwojako. Z jednej strony, e cierpi na by moe nieuleczalny brak spontanicznoci i indywidualnoci. Z drugiej, mona rwnie powiedzie, e jednostka ta nie rni si w zasadzie od pozostaych milionw nas wszystkich, ktrzy stpamy po tej ziemi.

ycie to nastpujce kolejno po sobie stadia wzrostu i rozwoju. Dziecko uczy si najpierw przewraca na brzuch, potem siada i raczkowa, a wreszcie chodzi i biega. Kady etap jest wany i kady wymaga czasu. adnego nie mona omin. Prawda ta dotyczy wszelkich faz ycia, wszystkich dziedzin rozwoju, czy to gry na pianinie, czy skutecznego porozumiewania si ze wsppracownikami. Stosuje si do jednostek, maestw, rodzin i organizacji (czyli firm, przedsibiorstw, zakadw pracy itp.). W wypadku zjawisk fizycznych akceptujemy zasad procesu, ale zrozumienie tego w odniesieniu do dziedziny emocji, stosunkw midzyludzkich czy nawet wasnego

charakteru jest ju mniej powszechne i znacznie trudniejsze. Jeszcze trudniejsze od zrozumienia jest zaakceptowanie tej prawdy i ycie z ni w harmonii. W konsekwencji aby oszczdzi czas i energi i osign upragniony cel szukamy czasem skrtw, spodziewajc si omin ktry z yciowych etapw. Co si jednak stanie, gdy sprbujemy skrci naturalny proces naszego wzrostu i rozwoju? Co osignie przecitny tenisista, gdy po to, by zrobi lepsze wraenie, zdecyduje si zagra w wyszej klasie? Czy pozytywne mylenie pozwoli mu pokona profesjonalistw? Co by si stao, gdyby zapewnia przyjaci, e moesz da koncert fortepianowy, podczas gdy posiadaby tylko umiejtnoci adepta? Odpowiedzi s oczywiste. Po prostu nie da si tych procesw rozwojowych pogwaci, zignorowa czy skrci. Byoby to dziaaniem przeciw naturze, gdzie szukanie skrtw prowadzi moe jedynie do rozczarowa i frustracji. Jeli na dziesiciostopniowej skali jakiej umiejtnoci jestem na stopniu drugim, a pragn osign pity, musz najpierw doj do stopnia trzeciego. Tysicmilowa podr zaczyna si od pierwszego kroku" i tylko jeden krok moe by zrobiony w danym momencie. Jeli nie bdziesz zadawa pyta i przyznawa si do niewiedzy, nie pozwolisz nauczycielowi si zorientowa, na jakim jeste poziomie, nie rozwiniesz si i nie nauczysz niczego. Na dusz met i tak nie da si tego ukry. A przyznanie si do ignorancji jest czsto pierwszym krokiem w edukacji. Thoreau powiedzia: Jak moemy zdawa sobie spraw z wasnej ignorancji, ktrej wszak wymaga nasz wzrost, jeli przez cay czas stosujemy wiedz, jak posiadamy? Przyszy do mnie kiedy dwie dziewczyny, crki mojego przyjaciela, i ze zami w oczach skaryy si na ojca, na jego szorstko i brak zrozumienia. Bay si pomwi szczerze z rodzicami, a z drugiej strony niezwykle potrzeboway ich mioci, zrozumienia i rady. Rozmawiaem potem z ich ojcem i okazao si, e na poziomie intelektu zdaje sobie spraw z tego, co si dzieje. Przyzna, e nie potrafi si opanowa, wzbrania si jednak przed ponoszeniem za to odpowiedzialnoci, jak rwnie nie pogodzi si szczerze z tym, i poziom jego emocjonalnego rozwoju pozostawia wiele do yczenia. Nie mg przeama swej dumy, by uczyni pierwszy krok w kierunku zmiany. Jeli chcemy mie waciwe stosunki z on, mem, dziemi, przyjacimi czy kolegami

w pracy, musimy nauczy si sucha. Wymaga to siy emocjonalnej. Suchanie angauje cierpliwo, otwarcie i pragnienie zrozumienia wysoko rozwinite cechy charakteru. Znacznie atwiej pozostawa na niskim poziomie emocjonalnym, a tylko rad udziela z wysokiego poziomu. O ile poziom gry na pianinie czy gry w tenisa jest oczywisty i udawanie jest tu niemoliwe, o tyle nie jest on rwnie oczywisty, gdy chodzi o charakter i rozwj emocjonalny. Moemy pozowa na kogo innego lub maskowa si przed obcymi i znajomymi. Gra. I przez jaki czas moe si nam to udawa, przynajmniej na zewntrz. Nawet sami moemy da si zwie tym pozorom. Sdz jednak, e wikszo z nas zna prawd o sobie; i myl, e zna j wikszo ludzi, z ktrymi yjemy i pracujemy. Konsekwencje skracania tych naturalnych procesw wzrastania widziaem niejednokrotnie w wiecie biznesu, kiedy to czonkowie kierownictwa usiowali kupi" wzrost produkcji, jakoci, morale i obsugi klientw za pomoc sugestywnych przemwie, wytrenowanego umiechu i zewntrznych interwencji. Nie zwracali przy tym uwagi na towarzyszcy temu klimat braku zaufania. Gdy jedne metody nie daway efektw, ogldali si za innymi z krgu etyki osobowoci, raz po raz ignorujc naturalne zasady zaufania.

Pamitam, jak wiele lat temu sam pogwaciem te zasady jako ojciec. Pewnego dnia wrciem do domu na urodzinowe przyjcie mojej trzyletniej creczki i zastaem j w kcie salonu, gdzie z buntownicz min ciskaa kurczowo wszystkie prezenty, nie chcc bawi si nimi z dziemi. Od razu zauwayem grupk rodzicw ogldajcych ten popis egoizmu. Zmieszaem si, zwaszcza e prowadziem wtedy na uniwersytecie zajcia na temat relacji midzyludzkich, i znaem a przynajmniej czuem oczekiwania tych rodzicw. Atmosfera w pokoju bya naprawd naadowana dzieci toczyy si wok mojej creczki, wycigajc rce i proszc, by mogy si pobawi zabawkami, ktre wanie ofiaroway, a ona twardo odmawiaa. Pomylaem: Stanowczo powinienem nauczy crk dzielenia si z innymi, jest to przecie jedna z najwaniejszych dla nas wartoci". Poprosiem j zatem: Kochanie, prosz, czy mogaby podzieli si zabawkami z przyjacimi, od ktrych przecie je dostaa? Nie odpowiedziaa stanowczo.

Zastosowaem wic z kolei metod agodnej perswazji: Kochanie, jeli bdziesz si dzieli z dziemi zabawkami w swoim domu, to dzieci pozwol ci si bawi ich zabawkami, gdy pjdziesz do nich. Znw zabrzmiaa natychmiastowa odpowied. Nie. Zmieszaem si jeszcze bardziej, gdy byo oczywiste, e nie mam wpywu na crk. Trzeci metod byo przekupstwo. Bardzo agodnie powiedziaem: Kochanie, jeli podzielisz si z dziemi zabawkami, dostaniesz specjaln niespodziank. Dam ci gum do ucia. Nie chc gumy wybuchna. Byem ju zirytowany, zatem w czwartym podejciu odwoaem lig do grb i lku: Jeli nie bdziesz si bawi ze wszystkimi, zostaniesz ukarana. No i dobrze! krzykna. To s moje zabawki i nie musz si i i mi dzieli. W kocu odwoaem si do przemocy. Po prostu wziem kilka zabawek i daem je innym dzieciom, mwic: Macie, dzieciaki, bawcie si. By moe moja crka czua potrzeb, by dowiadczy posiadania zabawek, zanim zdoaaby si nimi podzieli. (A tak naprawd, czy zanim co posiedlimy, moemy to w ogle odda?) Potrzebowaa mnie jako ojca, ktry dojrzalszy emocjonalnie pozwoliby jej tego dowiadczy. Ale w tamtym momencie zaleao mi bardziej na opinii innych rodzicw ni na rozwoju mojego dziecka i naszych wzajemnych stosunkach. Dokonaem prostego osdu, e ja mam racj; powinna si dzieli i nie robic tego, postpowaa le. Moe ten wysoki poziom moich oczekiwa wobec niej wynika po prostu std, e sam byem na niszym poziomic wasnej skali. Nie chciaem, bd nie potrafiem, ofiarowa c i e r p l i w o c i i z r o z u m i e n i a , oczekiwaem zatem, e dziecko podzieli si zabawkami. Usiujc pokry swoje braki, z a p o y c z y e m si mojej pozycji i autorytetu i zmusiem crk, aby zrobia to, co chciaem. Poyczanie siy wytwarza jednak sabo. Tworzy j w tym, kto poycza, gdy w osiganiu celu bardziej uzalenia si on od czynnikw zewntrznych. Tworzy j take w osobie zmuszanej do podporzdkowania si, gdy hamuje rozwj samodzielnego rozumowania, wzrost i dyscyplin wewntrzn. Wreszcie osabia zwizki. Zamiast

wsppracy pojawia si lk, przez co obie strony staj si bardziej arbitralne i silniej broni swoich pozycji. A co si stanie, gdy rdo, z ktrego poycza si si cokolwiek to jest: przewaga fizyczna, pozycja, autorytet, symbole statusu, powierzchowno lub osignicia zmieni si lub przestanie istnie? Gdybym by bardziej dojrzay, polegabym raczej na wasnej wewntrznej sile moim zrozumieniu koniecznoci dzielenia si i rozwoju oraz mojej mioci i zdolnoci wspierania i pozwolibym crce dokona wyboru, czy chce podzieli si tym, co dostaa. Moe po prbie wytumaczenia jej tego odwrcibym uwag dzieci od zabawek, proponujc im na przykad ciekaw gr, a moje dziecko uwolnibym od emocjonalnego napicia. Dzi zrozumiaem, e gdy dzieci dowiadcz prawdziwego posiadania, dziel si naturalnie, spontanicznie i chtnie. Z dowiadczenia wiem, e jest czas na nauk i czas, kiedy uczy nie naley. Przy napitych stosunkach i w nerwowej atmosferze prby uczenia odbierane s czsto jako forma osdu lub odrzucenia. Nauka czy rozmowa o wartociach jest znacznie skuteczniejsza, gdy mamy z dzieckiem dobre stosunki i robimy to w atmosferze spokoju. W tamtym czasie nie byem jeszcze wystarczajco dojrzay emocjonalnie, aby zachowa odpowiedni poziom cierpliwoci i wewntrznej kontroli. Moe poczucie szczerej chci dzielenia si musi by poprzedzone poczuciem posiadania. Wielu ludzi, ktrzy daj mechanicznie lub nie chc dawa i dzieli si w maestwie i rodzinie, nigdy by moe nie dowiadczyo posiadania siebie samych, nie zaznao poczucia tosamoci i wasnej wartoci. Chcc naprawd pomc dzieciom we wzrastaniu, trzeba by wystarczajco cierpliwym, by pozwoli im poczu sens posiadania, i dostatecznie mdrym, by przykadem wasnego ycia nauczy ich wartoci dzielenia si z innymi.

SPOSB, W JAKI WIDZIMY PROBLEM, JEST PROBLEMEM

Kiedy w yciu jednostek, rodzin i organizacji opartych na trwaych zasadach dzieje si dobrze, zaciekawia to innych. Podziwiaj oni si i dojrzao takich ludzi, jedno i wspprac w rodzinach, wspdziaanie dostosowane do zmiennych warunkw w organizacjach. Natychmiastowa reakcja ludzi odkrywa ich podstawowy paradygmat.

Pytaj: Jak to robisz? Naucz mnie tych sposobw". Naprawd mwi wtedy: Daj mi jaki dorany rodek, ktry umierzy mj bl", Znajd ludzi, ktrzy wyjd naprzeciw ich pragnieniom i bd ich uczy; przez pewien czas owe umiejtnoci i techniki mog spenia swoje zadanie. Spoeczne plastry i aspiryny mog eliminowa pewne kosmetyczne lub ostre problemy. Stan chroniczny utrzymuje si jednak i w kocu zaowocuje kolejnym ostrym objawem. Im bardziej ludzie zajmuj si doran pomoc i koncentruj na ostrych problemach i blu, tym silniej przyczyniaj si do zachowania chronicznej sytuacji, ktra je powoduje. Sposb, w jaki w i d z i m y problem, j e s t problemem. Spjrzmy jeszcze raz na troski ludzkie, o ktrych bya mowa na pocztku tego rozdziau. Zobaczymy, jaki wpyw ma tu mylenie w kategoriach etyki osobowoci. Skoczyem wiele kursw skutecznego zarzdzania. Wymagam duo od moich pracownikw i ciko pracuj nad tym, by by dla nich miy i dobrze ich traktowa. Jednak nie czuj ich lojalnoci. Mam wraenie, e gdybym zachorowa i nie przyszed do pracy, obijaliby si przez wikszo dnia. Dlaczego nie potrafi ich wdroy do samodzielnej i odpowiedzialnej pracy albo znale ludzi, ktrzy pracowaliby bez nadzoru? Etyka osobowoci podpowiada, e mog podj jakie radykalne kroki wstrzsn wszystkim, ci kilka gw co przywoa moich ludzi do porzdku i nauczy ich docenia to, co maj. Albo mog znale jaki trening motywacyjny, ktry zmieni ich w oddanych mi pracownikw. Mog te zatrudni nowych ludzi, ktrzy bd lepsi. A przecie pod powok nielojalnego zachowania pracownikw mog kry si ich wtpliwoci, czy rzeczywicie postpuj zgodnie z ich interesem. Moe czuj, e traktuj ich przedmiotowo? Czy maj prawo tak sdzi? Co naprawd o nich myl? Czy to moliwe, e sposb, w jaki widz pracujcych dla mnie ludzi, jest czci problemu? Mam za mao czasu, aby zrobi wszystko, co powinnam. Jak dzie dugi czuj si przez to napita, przeciona, wyczerpana... I tak codziennie, przez siedem dni w tygodniu. Chodz na seminaria powicone organizacji czasu i wyprbowaam kilka rnych systemw planowania. Troch pomogo, ale cigle nie czuj, by moje ycie byo takie, jakiego pragn szczliwe, poyteczne i spokojne.

Etyka osobowoci twierdzi, e musi by co jaki nowy terminarz czy seminarium co pozwoli mi poradzi sobie z tym napiciem. A moe to nie wydajno stanowi problem? Czy chodzi o zrobienie wicej w krtszym czasie czy o waciwe reagowanie na ludzi i okolicznoci, ktre zdaj si kontrolowa moje ycie? A moe jest co, czemu naleaoby przyjrze si gbiej jaki paradygmat w mojej podwiadomoci, ktry okrela, w jaki sposb widz mj czas, moje ycie i moj natur. Moje maestwo jest skoczone. Nie to, ebymy si kcili, nie. Po prostu ju si nie kochamy. Bylimy nawet u psychologa, prbowalimy rnych rzeczy, ale nie wyglda na to, aby udao nam si wznieci w sobie dawne uczucie.

Etyka osobowoci mwi, e na pewno istnieje jaka nowa ksika czy seminarium, na ktrym ludzie wyrzucaj z siebie wszystkie uczucia, co moe pomc onie lepiej mnie zrozumie. A moe to wszystko nie ma sensu, a mioci szuka musz w innym zwizku. A czy moliwe, e to wcale nie w onie tkwi prawdziwy problem? Czy to nie ja sam wzmacniam saboci ony, a swoje ycie postrzegam jako funkcj tego, w jaki sposb jestem traktowany? Czy mam podstawowe paradygmaty na temat ony, maestwa i mioci? Moe to one s poywk dla mojego problemu? Czy przekonae si, jak silnie paradygmaty etyki osobowoci wpywaj na sposb, w jaki widzimy problemy, i na nasze wyniki, aby je rozwiza? Niezalenie od tego, czy ludzie dostrzegaj to czy nie, wielu rozczaroway puste obietnice etyki osobowoci. Pracujc dla rozmaitych organizacji, stwierdziem, e perspektywicznie mylca kadra kierownicza jest zwyczajnie zdegustowana psychologi podnoszenia nastroju i motywujcymi" mwcami, ktrzy poza zabawnymi historyjkami zaprawionymi banaem nie maj niczego sensownego do powiedzenia. Ludzie chc procesu. Chc treci. Chc wicej ni plastra i aspiryny. Chc rozwiza chroniczny, pierwotny problem i skoncentrowa si na prawach przynoszcych dugofalowe rezultaty.

NOWY POZIOM MYLENIA

Albert Einstein zauway: Istotne problemy naszego ycia nie mog by rozwizane na tym samym poziomie mylenia, na jakim bylimy, kiedy je tworzylimy". Kiedy patrzymy dookoa i spogldamy w gb siebie, rozpoznajc problemy, ktre tworzy ycie i dziaanie w ramach etyki osobowoci, zaczynamy rozumie, e s to problemy gbokie, wrcz fundamentalne, i nie mona ich rozwiza na powierzchownym poziomie ich powstania. eby je rozwiza, potrzebujemy nowego, gbszego poziomu mylenia paradygmatu opartego na zasadach, ktre dokadnie opisuj teren skutecznego dziaania i wspdziaania czowieka. Ksika 7 nawykw skutecznego dziaania jest wanie powicona nowemu sposobowi mylenia. Ujmuje skuteczno indywidualnego i interpersonalnego dziaania zgodnie ze skoncentrowanym na zasadach, opartym na charakterze podejciem od wewntrz". Podejcie od wewntrz" znaczy tyle, co rozpoczcie od siebie, od najbardziej wewntrznej czci od wasnych paradygmatw i motyww, od charakteru. Mwi ono: chcesz mie szczliwe maestwo b d osob promieniujc dobr energi; nie wzmacniaj zej energii, raczej jej unikaj. Chcesz mie w domu sympatycznego, otwartego na wspprac nastolatka, bd bardziej wyrozumiaym, wspczujcym i spjnym wewntrznie rodzicem. Chcesz mie wicej swobody w pracy, bd odpowiedzialnym, chtniejszym do pomocy, wicej z siebie dajcym pracownikiem. Pragniesz, by ci ufano, bd godny zaufania. Zaley ci na wtrnej wielkoci uznaniu twojego talentu, skoncentruj si najpierw na wielkoci pierwotnej na charakterze. Podejcie od wewntrz mwi, e zwycistwa publiczne musz by poprzedzone zwycistwami prywatnymi, e spenianie obietnic danych innym musi by poprzedzone dotrzymywaniem obietnic sobie. Za prne uwaa ono stawianie osobowoci przed charakterem i za bezowocne poprawianie stosunkw z innymi bez wczeniejszego doskonalenia siebie. Praca od wewntrz jest procesem nieustajcym procesem odnowy opartym na naturalnych prawach rzdzcych postpem i rozwojem czowieka. Jest wznoszc si

spiral wzrostu, prowadzc do coraz wyszych form odpowiedzialnej niezalenoci i do dajcej dobre efekty wspzalenoci. Pracowaem z wieloma wspaniaymi, utalentowanymi ludmi, ktrzy gboko pragn osign w yciu sukces i szczcie, ludmi, ktrzy poszukuj, i ludmi, ktrzy rani. Pracowaem z kadr kierownicz rnych przedsibiorstw, studentami, ugrupowaniami kocielnymi i wieckimi, rodzinami i maestwami. I nigdy, w caej mojej karierze, nie widziaem, aby ostateczne rozwizanie problemw czy trwae szczcie lub sukces przyszy z zewntrz. Widywaem nieszczliwych, czujcych si jak bezsilne ofiary ludzi skupionych na sabociach innych i na okolicznociach, ktre obarczali odpowiedzialnoci za wasny bezwad na skutek zewntrznych paradygmatw. Widziaem nieszczliwe zwizki, gdzie jedno z maonkw chciao zmienia drugie, gdzie jedna strona wyliczaa grzechy" drugiej lub prbowaa j dostosowa do wymylonego przez siebie ksztatu. Przysuchiwaem si dysputom zarzdw fabryk, gdzie prbowano stworzy przepisy zmuszajce ludzi do dziaania, powicajc temu tyle czasu i energii, jakby od nich wanie zaleaa podstawa zaufania. Czonkowie naszej rodziny yj te w trzech najgortszych" punktach ziemi w Poudniowej Afryce, w Izraelu i w Irlandii i uwaam, e rdem cigych problemw w tych rejonach jest skierowany na zewntrz paradygmat wikszoci ich spoeczestwa. Kada z zaangaowanych w konflikt grup przekonana jest, e problem tkwi tam" i gdyby oni" si zmienili lub nagle przestali istnie, problem byby rozwizany. Przesunicie paradygmatu w kierunku od wewntrz" jest dla wikszoci ludzi dowiadczeniem tak dramatycznym gwnie z powodu silnego wpywu warunkujcego paradygmatu spoecznego etyki osobowoci. Moje dowiadczenia zarwno zawodowe, jak i osobiste oraz wnikliwe studia nad ludmi i spoeczestwami sukcesu upewniaj mnie jednak, e wiele zasad zawartych w s i e d m i u n a w y k a c h jest ju w nas, w naszym sumieniu i w tym, co nazywamy zdrowym rozsdkiem. Aby je wyodrbni, rozwin i z ich pomoc rozpatrywa najistotniejsze problemy, musimy zacz inaczej myle przesun nasze paradygmaty w kierunku gbszego, odniesionego do wntrza poziomu.

Starajc si szczerze zrozumie te zasady, uznajc je za wasne i stosujc w yciu, odkryjemy i wci na nowo odkrywa bdziemy prawd spostrzeenia T. S. Eliota: Nie moemy ustawa w poznawaniu. A jego kocem bdzie przybycie do miejsca, w ktrym zaczynalimy, i poznanie go po raz pierwszy.

SIEDEM NAWYKW ZARYS

Jestemy tym, co w swoim yciu powtarzamy. Doskonao nie jest jednorazowym aktem, lecz nawykiem. ARYSTOTELES

Nasz charakter tworz gwnie nasze nawyki, Siej myl zbieraj dziaanie; siej dziaanie zbieraj nawyk; siej nawyk zbieraj charakter; siej charakter zbieraj los" gosi maksyma. Nawyki s potnymi skadnikami naszego ycia. Poniewa s to stae i czsto nie uwiadamiane sposoby zachowania, wyraaj na co dzie nasz charakter i czyni nasze dziaanie skutecznym... bd nieskutecznym. Wielki pedagog Horace Mann powiedzia: Nawyki s jak liny. Codziennie doplatamy do nich nitk i wkrtce nie sposb ich przerwa". Osobicie nie zgadzam si z ostatni czci tej myli. Wiem, e mona je przerwa. Nawykw mona si nauczy i mona si ich oduczy. Wiem te jednak, e nie dzieje si to natychmiast. Wymaga to duszego procesu i niezwykego zaangaowania. Ogldajc wypraw Apolla 11 na Ksiyc, bylimy oszoomieni widokiem pierwszego czowieka, ktry spacerowa po Ksiycu, i jego powrotem na Ziemi. Sowa zachwytu, takie jak fantastyczne" i nieprawdopodobne", nie wystarcz, by opisa te pamitne dni. Aby tego dokona, astronauci musieli dosownie wyrwa si z olbrzymiej siy przycigania ziemskiego. I wicej energii zuyto w pierwszych kilku minutach wznoszenia si, pokonujc pierwsze mile lotu, ni w nastpnych kilku dniach przebywajc ich p miliona. Nawyki rwnie maj nadzwyczajn si przycigania, wiksz, ni si to ludziom na og wydaje. Oderwanie si od gboko zakorzenionych skonnoci, takich jak odkadanie spraw na pniej, niecierpliwo, krytykanctwo czy samolubstwo, ktre gwac gwne zasady ludzkiej efektywnoci, wymaga znacznie wicej ni troch woli i kilku drobnych

zmian w yciu. Wznoszenie si" wymaga nadzwyczajnego wysiku, jednak gdy raz wyrwiemy si z pola grawitacji, nasza wolno osignie cakiem nowy wymiar. Jak kada naturalna sia, sia grawitacji moe pracowa dla nas lub przeciwko nam. Sia przycigania pewnych nawykw moe powstrzymywa nas przed pjciem tam, dokd chcemy. Ale to take sia przycigania utrzymuje nasz wiat w caoci, planety w orbitach, a cay wszechwiat w okrelonym adzie. Jeli zatem uyjemy jej potgi skutecznie, to zdoamy wykorzysta si grawitacji naszych nawykw do stworzenia spjnoci i adu, niezbdnych, aby uczyni nasze yciowe dziaanie skutecznym.

DEFINICJA NAWYKU
Dla naszych celw zdefiniujemy nawyk jako skrzyowanie wiedzy, u m i e j t n o c i i pragnienia. Wiedza jest paradygmatem teoretycznym co r o b i i d l a c z e g o . Umiejtno oznacza j a k to robi. Pragnienie za jest motywem, to nasze c h c robi. Aby co stao si w naszym yciu nawykiem, musimy posiada wszystkie trzy elementy. Moje stosunki z kolegami w pracy, z maonkiem czy dziemi mog by mao efektywne, poniewa wci mwi im, co myl, a nigdy tak naprawd ich nie sucham. Dopki poszukuj waciwych zasad stosunkw midzyludzkich na zewntrz, mog nawet nie wiedzie, e musz sucha. Nawet jeli wiem, e skuteczne wspdziaanie z ludmi wymaga, aby ich naprawd sucha, mog nie posiada tej umiejtnoci. Mog nie wiedzie, jak zaangaowa si naprawd w suchanie drugiego czowieka. Nie wystarczy, e wiem, i powinienem sucha, i wiem, jak to robi. Dopki nie chc sucha, nie ma we mnie pragnienia suchania, dopty nie stanie si ono moim nawykiem. Tworzenie nawyku wymaga bowiem pracy we wszystkich trzech wymiarach. Zmiany w zakresie bywidzie" nastpuj w trakcie procesu rozwoju sposb bycia zmienia widzenie, ktre z kolei zmienia sposb bycia i tak dalej, posuwajc si w gr po spirali wzrostu. Pracujc nad wiedz, umiejtnociami i pragnieniem, zrywajc ze starymi paradygmatami, ktre przez lata byy dla nas rdem pseudobezpieczestwa, moemy przedosta si na nowy, skuteczny poziom wasnego dziaania i wspdziaania z innymi.

Wiedza (co, dlaczego)

NA WYKI Umiejtnoci (jak) Pragnienie (chc)

EFEKTYWNE NAWYKI Uwewntrznianie zasad i wzorw zachowania Czasami jest to proces bolesny. Jest to zmiana, ktra musi by motywowana wyszymi celami i wymaga chci podporzdkowania togo, czego jak uwaasz chcesz teraz, temu, czego chcesz pniej. Proces ten rodzi jednak szczcie, cel i przeznaczenie naszego istnienia". Szczcie moe by zatem zdefiniowane, przynajmniej czciowo, jako owoc pragnienia i zdolnoci powicenia tego, czego chcemy t e r a z , dla tego, czego chcemy ostatecznie.

SKALA DOJRZEWANIA
Siedem nawykw nie jest zbiorem oderwanych czy wyrywkowych pokrzepiajcych formuek. W harmonii z naturalnymi prawami wzrostu daj one wzbogacone, konsekwentne i caociowe ujcie rozwoju skutecznego dziaania i wspdziaania jednostki. Przesuwaj nas systematycznie na skali dojrzewania od zalenoci, przez n i e z a l e n o , do w s p z a l e n o c i . Zaczynamy ycie jako cakowicie uzalenione od innych niemowlta. Inni karmi nas, opiekuj si nami, robi wszystko, czego potrzebujemy, by przetrwa. Bez tej opieki przeylibymy kilka godzin, najwyej kilka dni. Mijaj miesice i lata, a my stopniowo stajemy si coraz bardziej n i e z a l e n i fizycznie, psychicznie, emocjonalnie i finansowo a w kocu potrafimy cakowicie zadba o siebie; sami sob kierujemy i liczymy sami na siebie. Nadal wzrastajc i dojrzewajc, coraz bardziej uwiadamiamy sobie, e wszystko w naturze oparte jest na w s p z a l e n o c i , e istnieje system ekologiczny, ktry zarzdza natur, co dotyczy take spoeczestwa. Odkrywamy nastpnie, e to, co dla naszej natury najistotniejsze, opiera si na naszych zwizkach i relacjach z innymi, zatem ycie ludzkie take jest wspzalene. Rozwj od niemowlctwa do wieku dojrzaego zgodny jest z prawem naturalnym i odbywa si w kilku wymiarach. Cakowita dojrzao fizyczna na przykad nie oznacza wcale rwnoczesnej dojrzaoci intelektualnej i emocjonalnej. Z drugiej strony, fizyczna zaleno jakiej osoby nie oznacza, e jest ona umysowo lub emocjonalnie niedojrzaa. Na skali dojrzaoci z a l e n o obarczam odpowiedzialnoci za rezultaty. N i e z a l e n o jest paradygmatem oznaczajcym ja": j a mog to zrobi; ja jestem odpowiedzialny; ja polegam na sobie samym; ja dokonuj wyborw. W s p z a l e n o to paradygmat oznaczajcy my": m y moemy to zrobi; my moemy wspdziaa; my moemy zespoli nasze talenty i moliwoci i razem stworzy co wikszego, wspanialszego. Jednostki zalene, aby uzyska to, czego chc, potrzebuj innych. Niezalene mog dosta to samo dziki wasnym wysikom. jest paradygmatem oznaczajcym ty": t y zajmujesz si mn; t y masz radzi sobie z moimi trudnociami; tobie si nie udao, ciebie

Osoby wspzalene cz wasne wysiki z wysikami innych ludzi, aby to, co osign, stao na najwyszym poziomie. Gdybym by fizycznie zaleny sparaliowany, uomny czy w jaki inny sposb ograniczony potrzebowabym twojej pomocy. Gdybym by zaleny emocjonalnie, moje poczucie bezpieczestwa i wartoci pochodzioby z twojej opinii o mnie. Gdyby mnie nie lubi, mogoby to zniszczy moj psychik. Bdc zalenym intelektualnie, liczybym, e bdziesz myla o moich sprawach i rozwizywa pojawiajce si w moim yciu problemy. Jeli jestem niezaleny fizycznie, zupenie dobrze radz sobie z tym aspektem ycia. Niezaleny umysowo, myl samodzielnie, przechodzc z jednego poziomu abstrakcji na inny. Potrafi myle twrczo i analitycznie oraz porzdkowa i wyraa myli w zrozumiay sposb. Niezaleny emocjonalnie, dowartociowuj si od wewntrz. Jestem sterowany wewntrznie, a moje poczucie wartoci nie jest funkcj bycia lubianym lub dobrze traktowanym. atwo dostrzec, e niezaleno jest znacznie dojrzalsz form rozwoju ni zaleno. Jednak, cho jest wielkim indywidualnym osigniciem, nie jest najwysz i ostateczn form rozwoju. Niemniej wspczenie obowizujce paradygmaty spoeczne osadziy j na tronie. Jest deklarowanym celem wielu osb i ruchw spoecznych. Wikszo materiaw na temat samorozwoju stawia na piedestale niezaleno, tak jakby wsppraca, komunikacja i praca w zespole byy mniej wane. Ten wspczesny nacisk na niezaleno jest w duym stopniu reakcj na zaleno na kontrol innych nad nami, na szufladkowanie nas, wykorzystywanie nas i manipulowanie nami. Sabo rozumiana idea wspzalenoci ma dla niektrych posmak zalenoci i dlatego spotykamy ludzi, ktrzy czsto z samolubnych powodw zostawiaj wspmaonkw, opuszczaj dzieci, odegnuj si od jakiejkolwiek spoecznej odpowiedzialnoci a wszystko to w imi niezalenoci. Reakcje ludzkie, zgodne z zasad nie da si wodzi za nos", by wyzwolonym" czy robi to, na co ma si ochot", czsto ujawniaj gbsze uzalenienia, od ktrych nie da si uciec, gdy s raczej wewntrzne ni zewntrzne. Chodzi tu o takie uzalenienia, jak przyzwolenie, by saboci innych rujnoway nam nasze emocjonalne ycie, czy czucie si ofiar tego, co dzieje si poza nasz kontrol.

Oczywicie moemy potrzebowa zmiany sytuacji, w jakiej yjemy. Problem zalenoci jest jednak spraw osobistej dojrzaoci i niewiele ma wsplnego z dan sytuacj. Czsto si zdarza, e pomimo jej poprawy niedojrzao i zaleno utrzymuj, si nadal. Prawdziwa niezaleno charakteru daje nam si, by raczej dziaa, ni dostosowywa si do okolicznoci. Wyzwala nas z zalenoci od okolicznoci i od innych ludzi i jako taka jest wartociowym, uwalniajcym celem. Jednake nie zapewni nam efektywnego ycia. Mylenie jedynie w kategoriach niezalenoci nie pasuje do wspzalenej rzeczywistoci. Niezaleni ludzie, ktrzy nie s wystarczajco dojrzali, by myle i dziaa wspzalenie, mog by dobrymi samodzielnymi twrcami, ale nie bd ani dobrymi przywdcami, ani czonkami zespou. Ich dziaania nie wynikaj z uznania paradygmatu wspzalenoci, ktry jest przecie niezbdny dla sukcesu w maestwie, rodzinie czy zorganizowanej rzeczywistoci. ycie z natury odznacza si wspzalenoci. Prba osignicia maksymalnej skutecznoci za porednictwem niezalenoci jest jak gra w tenisa za pomoc kija golfowego. W obu wypadkach narzdzie nie pasuje do realiw. Wspzaleno jest podejciem o wiele dojrzalszym i gbszym. Jeli jestem fizycznie wspzaleny, polegam na sobie i wierz, e potrafi wykona pewne rzeczy, ale zdaj sobie take spraw z tego, e kiedy bdziemy pracowa we dwoje, osigniemy znacznie wicej, ni gdybym nawet dajc z siebie wszystko dziaa sam. Jestem emocjonalnie wspzaleny, wic cho znajduj w sobie duo poczucia wasnej wartoci, dostrzegam take potrzeb mioci, jej dawania i otrzymywania od innych. Wspzaleny intelektualnie, wiem, e potrzebuj najlepszych pomysw innych ludzi, aby poczy je z moimi. Jako osoba wspzalena mog dzieli si tym, co posiadam, a zarazem korzysta z niezmiernych moliwoci innych ludzi. Wspzaleno jest wyborem, ktrego mog dokona tylko jednostki niezalene. Ludzie zaleni nie mog wybra wspzalenoci. Nie maj wystarczajcej siy charakteru, aby to zrobi, poniewa sami do siebie nie nale w wystarczajcym stopniu. To dlatego wanie nawyki: pierwszy, drugi i trzeci, omawiane w nastpnych rozdziaach, dotycz sztuki wadzy nad sob. Pozwalaj nam przej od zalenoci do niezalenoci. S prywatnymi zwycistwami", kwintesencj rozwoju charakteru. Z w y c i s t w a publiczne musz by poprzedzone zwycistwami p r y w a t n y m i . Nie moesz odwrci tego procesu, tak jak nie moesz zebra plonu,

dopki nie posiejesz. Trzeba zacz od wntrza. Stajc si w peni niezaleny, osigasz podstawy do skutecznej wspzalenoci. Zdobywasz charakter, dziki ktremu moesz skutecznie pracowa nad bardziej osobowociowo zorientowanymi publicznymi zwycistwami" w pracy zespoowej, wsppracy czy komunikacji (nawyki: czwarty, pity i szsty). Nie znaczy to jednak, e musisz doskonale opanowa nawyk pierwszy, drugi i trzeci, nim zaczniesz pracowa nad nawykiem czwartym, pitym i szstym. Zrozumienie kolejnoci pomoe ci lepiej kierowa wasnym rozwojem, nie namawiamy jednak, by na kilka lat dopki nie rozwiniesz w peni nawyku pierwszego, drugiego i trzeciego odizolowa si od wiata. Jako cz wspzalenego wiata musisz codziennie wchodzi z nim w zwizki. Jego ostre problemy mog jednak atwo zaciemni chroniczny charakter przyczyny. Gdy poznasz swj wpyw na kad wspzalen interakcj, bdziesz mg stopniowo skupi swoje wysiki w zgodzie z naturalnymi prawami wzrostu. Nawyk sidmy jest nawykiem systematycznej i harmonijnej odnowy w zakresie czterech gwnych wymiarw ycia. Wymaga opanowania wszystkich innych nawykw. Jest nawykiem cigego rozwoju; tworzy skierowan ku grze spiral wzrostu, ktra wznosi ci na kolejne poziomy rozumienia i wcielania w ycie nawykw. Diagram na stronie 50 jest ilustracj kolejnoci i wspzalenoci siedmiu nawykw. W ksice bdziemy z niego korzysta w procesie poznawania zarwno cigej zalenoci pomidzy nawykami, jak i zachodzcej pomidzy nimi synergii* kiedy to nawyki, czc si ze sob, tworz wyranie nowe, wzbogacajce ich pocztkow warto formy. Diagram uwzgldnia kade omawiane pojcie i nawyk.

ZDEFINIOWANIE SKUTECZNOCI
Siedem nawykw to nawyki s k u t e c z n e g o d z i a a n i a . Poniewa oparte s na zasadach, przynosz maksymalne dugofalowe rezultaty. Staj si podstaw charakteru jednostki, gdy tworz i wzmacniaj centrum waciwych map, ktre pozwalaj czowiekowi skutecznie radzi sobie z problemami, wykorzystywa jak najlepiej pojawiajce si w yciu moliwoci oraz przyswaja kolejne zasady spirali wzrostu.

* Synergia

to

nowa

warto

powstajca

wyniku

wsppracy,

wiksza

ni suma poszczeglnych wkadw.

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

PARADYGMAT SIEDMIU NAWYKW S one nawykami skutecznoci take dlatego, e ich podstaw jest paradygmat efektywnoci pozostajcy w harmonii z naturalnym prawem z zasad, ktr nazywam rwnowag P/ZP, przeciw ktrej amie siebie wielu ludzi*. Zasad t atwo zrozumie na przykadzie bajki Ezopa o gsi i zotym jajku. Jest to opowie o biednym rolniku, ktry pewnego dnia odkry w gniedzie swojej gsi byszczce zote jajo. Pocztkowo myla, e to jaka sztuczka, ale gdy ju chcia jajko wyrzuci, przysza mu do gowy inna myl oszacowa je. Okazao si, e jajko jest szczerozote! Rolnik nie mg uwierzy w swoje szczcie, tym bardziej, e sytuacja powtrzya si nastpnego dnia. Odtd codziennie budzi si i pdzi do gniazda po kolejne zote jajko. Sta si bajecznie bogaty; z trudem wierzy, e to wszystko przydarzyo mu si naprawd. W miar jak si bogaci, stawa si coraz bardziej niecierpliwy i zachanny. Wreszcie nic chcia ju duej czeka dzie po dniu na kolejne zote jajko, postanowi wic zabi g i wyj je wszystkie od razu. Dosta si do wntrza gsi, ale okazao si, e nie ma tam zotych jajek. I teraz nie byo ju sposobu, aby je zdoby.
* Przypomnijmy powiedzenie Cecila B. deMillea: Nie moemy zama prawa. Moemy tylko zama siebie przeciwko prawu.

Uwaam, e w bajce tej zawarte jest naturalne prawo, zasada podstawowa definicja skutecznoci. Wikszo ludzi postrzega skuteczno poprzez paradygmat zotego jajka: im wicej produkujesz, tym bardziej jeste skuteczny. Ale jak pokazuje ta historia, prawdziwa efektywno jest pochodn dwch rzeczy: tego, co jest produkowane (zote jajka), i trwaego majtku produkujcego, czyli zdolnoci produkcyjnej (g). Jeli przyjmiesz model ycia, w ktrym skoncentrujesz si na zotych jajkach, a zaniedbasz g, to wkrtce stracisz ow zdolno produkcyjn, ktra wytwarza zote jajka. Z drugiej strony, jeli tylko troszczysz si o g, nie czynic adnych stara, by znosia zote jajka, w kocu nie bdziesz mia niezbdnych rodkw, aby wyywi i g, i siebie. Efektywno zasadza si na rwnowadze na tym, co nazywam rwnowag P/ZP, gdzie P oznacza produkcj, czyli osignicie upragnionego celu zote jajka, a ZP zdolno produkcji, czyli moliwo produkowania lub rodek produkcji rzecz wytwarzajc owe zote jajka.

TRZY RODZAJE RODKW PRODUKCJI

rodki produkcji mona z grubsza podzieli na trzy grupy: materialne (rzeczowe), finansowe i ludzkie. Przyjrzyjmy si kadej z tych grup. Kilka lat temu kupiem rodek m a t e r i a l n y , rzeczowy elektryczn kosiark. Uywaem jej stale, w ogle jej nie konserwujc, Przez dwa sezony maszyna sprawowaa si dobrze, potem zacza si psu. Kiedy oddaem j do warsztatu, by j przejrzano i naostrzono, okazao si, e stracia ponad poow pierwotnej mocy, czyli w zasadzie jest bezuyteczna. Gdybym inwestowa w ZP w konserwacj i utrzymywanie odpowiedniego stanu mojego rodka produkcji, do dzi cieszybym si jego P koszeniem trawnika. Jak si te okazao, spdziem znacznie wicej czasu i wydaem wicej pienidzy, prbujc najpierw zreperowa star kosiark, a potem kupi now, ni gdybym utrzymywa j we waciwym stanie. Zatem zwyczajnie, moje dziaanie nie byo skuteczne. W pogoni za szybkim zyskiem czy rezultatem czsto niszczymy cenne rodki materialne samochd, komputer, pralk czy suszark, a nawet nasze ciao i rodowisko. Tymczasem utrzymywanie P i ZP w rwnowadze ma decydujce znaczenie dla efektywnoci rodkw fizycznych.

Ma to take silny wpyw na efektywne korzystanie ze rodkw f i n a n s o w y c h . Jake czsto ludzie myl kapita z odsetkami! Czy zdarzyo ci si kiedykolwiek naruszy kapita, aby podwyszy swj poziom ycia, wzi wicej zotych jajek? Zmniejszajcy si kapita ma mniejsz si produkowania odsetek, czyli dochodu. Kurczy si, staje si coraz szczuplejszy, a wreszcie nie moe pokry nawet podstawowych potrzeb. Najwaniejszym finansowym rodkiem produkcji jest nasza zdolno zarabiania. Jeli nie inwestujemy nieustannie w zwikszenie wasnej ZP, drastycznie ograniczamy nasze moliwoci. Zatrzaskujemy si w obecnej sytuacji, drc o to, co myli o nas szef czy kierownictwo, bronimy posiadanych pozycji i uzaleniamy si ekonomicznie. To take nie daje dobrych efektw. W wymiarze l u d z k i m rwnowaga P/ZP jest rwnie istotna, a nawet waniejsza, poniewa ludzie kontroluj rodki materialne i finansowe. Gdy w maestwie obie osoby skoncentrowane s bardziej na braniu zotych jajek na korzyciach ni na pielgnowaniu zwizku, ktry je zapewnia, czsto staj si niewraliwe i niedelikatne i zapominaj o odrobinie yczliwoci i uprzejmoci, tak przecie wanych dla gbi zwizku. Zaczynaj uywa mechanizmw kontrolujcych, za pomoc ktrych manipuluj sob nawzajem, koncentrowa si na wasnych potrzebach, usprawiedliwia swoje zachowanie i szuka dowodw winy drugiej strony. Zanika mio, czuo i spontaniczno. Dzie po dniu g staje si coraz bardziej chora. A co ze stosunkami pomidzy dziemi i rodzicami? Mae dzieci s bardzo zalene i bardzo atwo je zrani. Nietrudno wtedy zaniedba ZP wdraanie do ycia, wzajemn komunikacj, utrwalanie zwizkw. Tak atwo je wykorzysta, manipulowa nimi, osign to, czego si chce natychmiast! Jeste wikszy, mdrzejszy, wic masz r a c j ! Dlaczego zatem nie mwi im, co maj robi? A jeli trzeba krzycze, ponia, nalega na rne sposoby. Albo moesz im pobaa. Moesz stara si o zote jajko bycia lubianym, uprzyjemniajc im ycie, pozwalajc im robi to, na co maj ochot. Dorastaj wtedy bez wiadomoci oczekiwa innych, bez zaangaowania w poczucie zdyscyplinowania czy odpowiedzialnoci. Zarwno w wypadku autorytarnego, jak i pobaajcego dziaania przejawia si mentalno zotego jajka". Chcesz, aby byo tak, jak sobie tego yczysz, albo chcesz by lubiany. Ale co si dzieje przez ten czas z gsi? Jakie poczucie odpowiedzialnoci,

samodyscypliny, zaufania do siebie przy dokonywaniu wyborw czy deniu do celu bdzie miao twoje dziecko za kilka lat? I co z waszym zwizkiem? Czy kiedy wejdzie w przeomowy okres nastolatka, w kryzys tosamoci, bdzie wiedziao z dowiadczenia, e wysuchasz bez oceniania, e rzeczywicie zaley ci na nim jako na czowieku, e cokolwiek by si stao, moe ci ufa? Czy wasze stosunki bd wystarczajco silne, aby mia z nim peny kontakt, mg si waciwie komunikowa i wywiera na nie wpyw? Zamy, e chcesz, aby twoja crka miaa porzdek w swoim pokoju to twoje P, produkt, zote jajko. Zaley ci na tym, by sprztaa go samodzielnie to ZP, zdolno produkcji. Crka jest tutaj t gsi, rodkiem do produkcji zotych jajek. Jeeli midzy P i ZP panuje rwnowaga, crka sprzta pokj chtnie, bez poganiania, poniewa jest w to zaangaowana i wystarczajco zdyscyplinowana, by wypenia swoje zobowizania. Jest penowartociowym rodkiem produkcji gsi, ktra produkuje zote jajka. Gdy jednak twj paradygmat skoncentrowany jest na produkcji, na tym, by pokj by czysty, moe si okaza, e bdziesz musia pozrzdzi, by to zrobia. Moe nawet, aby osign cel, posuniesz si do grb i krzyku, a twoje pragnienie posiadania zotego jajka nadszarpnie zdrowie i dobre samopoczucie gsi.

Chciabym podzieli si interesujcym dowiadczeniem w zakresie ZP, jakie miaem z jedn z moich crek. Planowalimy wspln randk", jedno ze spotka, ktre regularnie i z przyjemnoci odbywam z kadym z moich dzieci. Odkrylimy zreszt, e przygotowania do tego s rwnie przyjemne, jak sama realizacja. Zapytaem zatem moj crk: Kochanie, dzi jest twj wieczr. Co chciaaby robi? Och, co chcesz, tatusiu odpara. Pytam powanie rzekem. Co chciaaby robi? C powiedziaa w kocu tego, co ja bym chciaa robi, ty by nie chcia. Naprawd, kochanie zapewniem arliwie chc robi wszystko, co wybierzesz. Chciaabym pj na Gwiezdne wojny odpara. Ale wiem, e nie podoba ci si ten film. Poprzednio go przespae. W ogle nie lubisz filmw fantastycznych. Nie ma o czym mwi, rbmy co innego.

 Nie, kochanie, jeli to jest to, co chciaaby zrobi, ja take chc tego. Nie martw si, tatusiu. Nie musimy zawsze mie tych randek. I po chwili dodaa: Ale wiesz, dlaczego nie podobaj ci si Gwiezdne wojny? Dlatego, e nie rozumiesz filozofii i sposobu postpowania Rycerzy Jedi. Co? Znasz rzeczy, ktrych uczysz, prawda, tatusiu? A to jest to samo, co skada si na szko Rycerzy Jedi. Naprawd? Chodmy na Gwiezdne wojny! I poszlimy. Crka siedziaa obok mnie i przekazywaa mi paradygmat. Staem si jej uczniem, uczyem si od niej. To byo fascynujce. Zaczem widzie przez pryzmat nowego paradygmatu, w jaki sposb podstawowa filozofia Rycerzy Jedi objawia si w rnych okolicznociach. To, czego doznaem, nie byo zaplanowanym dowiadczeniem P byo cudownym owocem inwestowania w ZP. Wizao i dawao zadowolenie. Cieszylimy si zotym jajkiem, ale take g jako naszego zwizku bya dostatecznie nakarmiona.

ZP ORGANIZACJI
Jednym z najwartociowszych aspektw kadej prawidowej zasady jest to, e sprawdza si i daje zastosowa w rnorodnych okolicznociach. W tej ksice chciabym podsun pewne sposoby zastosowania tych zasad zarwno w yciu organizacji, z rodzin wcznie, jak i jednostki. Brak rwnowagi P/ZP w korzystaniu z fizycznych rodkw, jakimi dysponuje organizacja, pomniejsza jej efektywno, czsto zostawia innym zdychajc g. Choby taki przykad. Kto odpowiedzialny za rodek materialny, za jak maszyn, chce wywrze dobre wraenie na przeoonych. By moe zakad rozwija si byskawicznie, jest zatem szansa na szybki awans. Produkuje wic na najwyszym poziomie bez przestojw i przerw na konserwacj. Maszyna chodzi dzie i noc. Produkcja jest fenomenalna, koszty zmalay, zysk raptownie wzrs. Wkrtce nasz pracownik awansuje. Zoto jajko! Zamy jednak, e jeste jego nastpc. Odziedziczysz bardzo chor g, maszyn, ktra do tego czasu zardzewiaa i zaczyna si psu. Musisz inwestowa w utrzymanie maszyny, s zatem take przestoje na konserwacj. Koszty raptownie wzrastaj; zysk pikuje d. Kogo bd obwinia o utrat zotego jajka? Ciebie. Twj poprzednik zniszczy maszyn, ale

ksigowo podaje tylko ilo produkcji, koszty i zysk. Zachowanie rwnowagi P/ZP jest szczeglnie istotne, jeli chodzi o ludzkie rodki produkcji pracownikw i klientw. Znam restauracj, w ktrej serwowano wymienit potrawk z may, co kadego dnia w porze obiadowej przycigao tumy goci. Ale restauracj sprzedano, a skoncentrowani na zotym jajku nowi waciciele postanowili potraw rozwodni. W pierwszym miesicu przy obnionych kosztach i takich samych podatkach zysk podskoczy. Jednak wkrtce konsumenci zaczli si powoli wykrusza. Zakad straci zaufanie, a zysk spad prawie do zera. Waciciel rozpaczliwie prbowa to naprawi, ale ju zniechci klientw, pogwaci ich zaufanie, utraci rodek produkcji to, na czym opieraa si prosperity lokalu wierno staych goci. Ju nie byo gsi, ktra produkowaaby zote jajka. S przedsibiorstwa, gdzie mwi si wiele o klientach i zupenie zaniedbuje obsugujcych ich ludzi wasnych pracownikw. Zasada ZP mwi: traktuj swoich pracownikw, tak samo, chcia, aby oni traktowali klientw. Moesz kupi czyje rce, ale nie kupisz serca. Serce jest tam, gdzie entuzjazm i lojalno. Moesz kupi czyje plecy, ale mzgu nie kupisz. A to tam wanie tkwi rdo twrczoci, pomysowoci wszelkiej zaradnoci. Zastosowanie zasady ZP to traktowanie ludzi tak, jak traktuje si klientw, czyli jak ochotnikw, ktrymi przecie w istocie s. Ochotniczo ofiaruj najlepsz cz siebie umys i serce. Byem kiedy wiadkiem nastpujcej rozmowy: Jak radzicie sobie z leniwymi i niekompetentnymi pracownicami? zapyta jeden z zebranych. Ja rozwalam granatem odpowiedzia jaki mczyzna. Kilka osb rozbawi sposb mwienia o zarzdzaniu z pozycji siy i podejcie do nadzorowania typu poprawa lub odprawa". Kto inny zapyta: Kto zbiera kawaki? Nie ma kawakw. A dlaczego nie postpujesz tak samo ze swoimi klientami? zapyta ten pierwszy. Powiedz im po prostu: Suchaj, jeli nie jeste zainteresowany kupnem, zabieraj si std". Nie mog tak postpowa z klientem. zawsze jak by

 To dlaczego moesz z pracownikami? Bo ich zatrudniam. Aha... Czy twoi pracownicy s ci oddani? Rzetelnie pracuj? Jak czsto porzucaj prac? artujesz chyba? W dzisiejszych czasach nie ma dobrych pracownikw. Zbyt czsto zmieniaj prac, duo opuszczaj, obijaj si. Po prostu ludziom nie zaley.

Skoncentrowanie si na zotych jajkach taka postawa, taki paradygmat zupenie nie nadaj si do uruchomienia potnej energii umysw i serc. Cele s wane na krtk met, lecz nie wystarcz. Postaw efektywnoci jest rwnowaga. Zbyt duy nacisk na P koczy si zrujnowaniem zdrowia, zuyciem maszyny, pustym kontem bankowym i zerwanymi zwizkami. Zbyt dua koncentracja na ZP przypomina kogo, kto biega trzy, cztery godziny dziennie, chepic si, e zyskuje dziesi lat ycia, a nie zdaje sobie sprawy z tego, e spdzi je na bieganiu. Albo syndrom wiecznego studenta" osob, ktra wci si ksztaci, nie produkuje niczego, yje na zotych jajkach innych. Zachowanie rwnowagi P/ZP rwnowagi midzy zotym jajkiem (produkcj) a zdrowiem i dobrym samopoczuciem gsi (zdolno produkowania) jest czsto trudnym wyzwaniem. Jednak, podkrelam, jest to istota efektywnoci. To rwnowaga celw na krtk met i celw dugodystansowych. Zdobywania naukowych stopni i ceny, jak trzeba paci za wyksztacenie. Rwnowaga chci posiadania czystego pokoju i pragnienia budowania zwizku, w ktrym samo dziecko wykonuje t prac chtnie, z przyjemnoci i bez nadzoru. Wag tej zasady docenisz we wasnym yciu, gdy bdziesz harowa jak w, by mie wicej zotych jajek, wypalisz si zupenie i nie bdziesz zdolny do dalszej produkcji; lub kiedy wypisz si porzdnie i obudzisz rzeki, gotowy do caodziennej pracy. Jak wiele znaczy ta rwnowaga, przekonasz, si, gdy zmusisz kogo, aby zrobi tak, jak chcesz, i nagle poczujesz pustk w waszym zwizku; lub gdy nie pieszc si, inwestujesz w wasz zwizek i stwierdzasz, e ch i zdolno do wsplnej pracy i porozumienia staje si jakociowo wysza. Rwnowaga P/ZP jest istot efektywnoci. Sprawdza si w kadej dziedzinie ycia.

Moemy pracowa w zgodzie z ni lub przeciwko niej, ale tak czy inaczej istnieje. Jest latarni morsk. Jest te definicj i paradygmatem skutecznoci, ktra stanowi podstaw siedmiu nawykw opisanych w tej ksice.

JAK KORZYSTA Z TEJ KSIKI

Zanim zaczniemy pracowa nad siedmioma nawykami skutecznego dziaania, chciabym zaproponowa dwie zmiany paradygmatw, ktre znakomicie zwiksz korzyci, jakie odniesiesz z zastosowania zawartego w ksice materiau. Po pierwsze, radzibym, aby nie traktowa tego materiau jak ksiki, ktr po przeczytaniu odkada si na pk. Moesz j przeczyta w caoci, aby si zorientowa, co zawiera, ale materia podany jest tak, by towarzyszy ci w sekwencyjnym procesie zmiany i wzrostu. Uoono go wedug wzrastajcego stopnia zaawansowania i po omwieniu kadego nawyku podane s propozycje jego wykorzystania, tak by mg si skoncentrowa na tym nawyku, do ktrego jeste przygotowany. Gdy osigniesz gbsze poziomy zrozumienia i poznania, moesz wraca co pewien czas do zasad dotyczcych kadego nawyku i dziki nim powiksza swoj wiedz, umiejtnoci i pragnienia. Po drugie, proponowabym, aby dokona przesunicia paradygmatu wasnego zaangaowania w t ksik od roli ucznia do roli nauczyciela. Przyjmij postaw od wewntrz" i czytaj ze wiadomoci, e w cigu 48 godzin musisz podzieli si tym, czego si nauczye, lub przedyskutowa to z kim innym. Gdyby wiedzia na przykad, e przez 48 godzin bdziesz naucza zasady rwnowagi P/ ZP, czy wpynoby to na twj sposb czytania? Wyprbuj to, czytajc zakoczenie tego rozdziau. Czytaj tak, jakby dzi lub jutro mia uczy tego wieo poznanego materiau wspmaonka, dziecko, wsppracownika albo przyjaciela, i zwr uwag na zmiany zachodzce w twoich procesach intelektualnych i emocjonalnych. Gwarantuj, e jeli czytajc nastpne rozdziay, przyjmiesz takie nastawienie, nie tylko lepiej yciu. Dodatkowo, gdy zaczniesz szczerze i otwarcie dzieli si z innymi tym, czego si uczysz, zapamitasz to, co czytasz, ale take poszerzysz wasn perspektyw, gbiej zrozumiesz oraz zwikszysz swoj motywacj do zastosowania przerabianego materiau w

ze zdziwieniem stwierdzisz, e znikaj pomau negatywne etykietki, ktre ci przyczepiano, i ludzie zaczynaj ci lepiej postrzega. Ci, ktrych bdziesz uczy, zauwa w tobie zmian i rozwj i bd skonni pomaga ci i wspiera ci w pracy moe wsplnej nad przyswojeniem siedmiu nawykw.

CZEGO SI MOESZ SPODZIEWA

Ostatecznie, jak zauwaya Marilyn Ferguson: Nie mona nakoni nikogo do zmiany. Kady z nas pilnuje wasnej furtki do zmian, ktra otwiera si tylko od wewntrz. Nie moemy otworzy furtki innym, odwoujc si czy to do argumentw, czy do uczu". Mog ci z caym spokojem zapewni, e jeli zdecydujesz si otworzy swoj furtk do zmian", do prawdziwego zrozumienia i ycia wedug zasad zawartych w siedmiu nawykach, bdzie to miao kilka pozytywnych konsekwencji. Po pierwsze, twj wzrost bdzie e w o l u c y j n y , ale efekt r e w o l u c y j n y . Czy nie uwaasz, e wykorzystanie w peni samej zasady rwnowagi P/ZP zmienioby wiele osb i organizacji? Skutkiem otwarcia furtki do zmian dla trzech pierwszych nawykw nawykw prywatnego zwycistwa" bdzie znaczcy wzrost zaufania do siebie. Poznasz lepiej i gbiej siebie swoj natur, swoje prawdziwe wartoci i swoj niepowtarzaln zdolno wkadu we wszystko, co ci otacza. Z czasem owe wartoci, poczucie tosamoci, jedno myli i czynw, samokontrola i zdolno kierowania sob napeni ci zarwno radosnym oywieniem, jak i spokojem wewntrznym. Bdziesz si samookrela raczej przez pryzmat wasnego wntrza ni przez porwnywanie i opinie innych o tobie. Pojcia: le" i dobrze" niewiele maj wsplnego z tym, co inni wiedz o twoich czynach. Jak na ironi, nie tylko coraz mniej bdzie ci zaleao na tym, co inni myl o tobie, ale coraz bardziej dba bdziesz o to, co myl o sobie samych, o wiecie, ktry ich otacza, i o waszych wzajemnych relacjach. Twoje ycie emocjonalne nie bdzie odpowiedzi na saboci innych. A w dodatku coraz bardziej bdziesz chcia si zmienia i wydawa ci si bdzie to coraz atwiejsze dlatego e gboko w twoim wntrzu jest co, co w swej istocie pozostaje niezmienne. Kiedy otworzysz si na nastpne trzy nawyki nawyki zwycistwa publicznego" odkryjesz i uwolnisz w sobie pragnienie i rdo siy do uzdrowienia i odbudowania popsutych, a nawet zerwanych zwizkw. Udane zwizki rozwin si,

pogbi, stan si trwalsze, bardziej owocne i ciekawsze. Przyswojenie sobie sidmego nawyku pozwoli ci odnowi sze pierwszych, czynic ci osob prawdziwie niezalen, zdoln do skutecznego wspdziaania. Dziki niemu moesz sam adowa swoje baterie. Jakakolwiek byaby twoja obecna sytuacja, zapewniam ci, e ty to nie twoje nawyki. Moesz zastpi stary schemat samoudaremniajcego zachowania nowymi wzorami, nowymi nawykami skutecznoci, szczciem i opartymi na zaufaniu zwizkami. Z niekaman trosk zachcam ci zatem, by otworzy swoj furtk do zmian i uczc si kolejnych nawykw, wzrasta. Bd dla siebie cierpliwy. Indywidualne wzrastanie jest procesem delikatnym, wrcz uwiconym. Nie ma lepszej inwestycji. Nie jest to nage uzdrowienie. Obiecuj ci jednak, e zauwaysz take natychmiastowe rezultaty i korzyci, ktre zachca ci bd do dalszej pracy. Uywajc sw Thomasa Paine'a: To, co przychodzi nam zbyt atwo, nisko cenimy. Tylko wysoka cena nadaje rzeczom warto. Niebiosa wiedz, jak zapat wzi za swoje dobra".

CZ DRUGA

PRYWATNE ZWYCISTWO

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

NAWYK PIERWSZY

BD PROAKTYWNY

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

ZASADY WASNEJ WIZJI

Nic nie napawa otuch bardziej ni niekwestionowana zdolno czowieka do wiadomych wysikw uwzniolajcych jego ycie. HENRY DAVID THOREAU

Czytajc t ksik, sprbuj stan obok siebie. Sprbuj przenie wiadomo w grny rg pokoju i cigle czytajc popatrz na siebie oczami swojego umysu. Czy moesz patrze na siebie prawie tak, jakby by kim innym? A teraz sprbuj czego innego. Pomyl, w jakim jeste nastroju. Moesz go okreli? Co odczuwasz? Jak by opisa stan umysowy, w jakim si znajdujesz? Teraz pomyl przez minut o tym, w jaki sposb twj umys pracuje. Czy dziaa szybko i sprawnie? Czy czujesz si rozdwojony pomidzy wykonywaniem tego umysowego wiczenia i ocenianiem, o co w nim chodzi? Zdolno do tego, co wanie zrobie, waciwa jest tylko ludziom. Zwierzta nie posiadaj tej umiejtnoci. Nazywamy to samowiadomoci" lub zdolnoci gbokiego odczuwania procesw mylowych. Jest to przyczyna dominacji czowieka nad wszystkimi stworzeniami wiata, powd, dla ktrego kolejne generacje dokonyway wielkiego postpu. To dlatego moemy ceni dowiadczenia innych i korzysta z nich na rwni z wasnymi. Dlatego take moemy tworzy nawyki i moemy je wykorzenia. Nie jestemy tym, co odczuwamy. Nasz nastrj to nie my sami. Nawet nasze myli nie s nami. Wanie fakt, e moemy myle o tym, co mylimy, oddziela nas i od nich, i od wiata zwierzt. Samowiadomo daje nam zdolno wyjcia poza siebie, wrcz przyjrzenia si sobie zbadania najbardziej istotnego dla skutecznoci paradygmatu

wasnego ja". Ma to wpyw nie tylko na nasz postaw i zachowanie, ale take na to, jak postrzegamy innych. Staje si dla nas map rodzaju ludzkiego. Nie zdoamy zrozumie, jak inni postrzegaj i odczuwaj siebie i otaczajcy ich wiat, dopki nie uwiadomimy sobie, jak widzimy samych siebie (a przez to innych). Niewiadomi, przenosi bdziemy wasne intencje na ich zachowania i nazywa siebie obiektywnymi. Powanie ogranicza to zarwno nasz wewntrzny potencja, jak i zdolno do nawizywania kontaktw z innymi. Jednake dziki waciwej tylko ludziom samowiadomoci moemy okreli, czy nasze paradygmaty opieraj si na realiach i trwaych podstawach, czy te s tylko funkcj warunkw i uwarunkowa.

W SPOECZNYM ZWIERCIADLE
Jeeli jedyne wyobraenie nas samych pochodzi ze spoecznego zwierciada z obowizujcych spoecznych paradygmatw, z opinii, sposobu postrzegania i paradygmatw ludzi nas otaczajcych to nasz pogld na siebie samych przypomina odbicie w gabinecie luster w wesoym miasteczku. Nigdy nie przychodzisz na czas". Dlaczego wiecznie masz baagan?" Musisz by artyst!" Jesz jak ko!" To niemoliwe, eby wygra!" To takie proste. Dlaczego nie moesz tego zrozumie?" S to wizerunki niespjne i wyolbrzymione. Czsto s raczej projekcj ni odbiciem, nie odzwierciedlaj dokadnie tego, jacy jestemy, ale przenosz na innych zainteresowania i saboci charakteru tworzcych je osb. Odbicie obowizujcego w spoeczestwie paradygmatu mwi nam, e jestemy zdeterminowani warunkami i uwarunkowaniami. Musimy zdawa sobie spraw z wielkiej mocy uwarunkowa, lecz powiedzenie, e jestemy przez nie z d e t e r m i n o w a n i , czyli nie mamy kontroli nad wpywami rodowiska, tworzy zupenie inn map.

Obecnie mamy trzy mapy spoeczne trzy powszechnie uznawane teorie determinizmu, prbujce samodzielnie lub w poczeniu z inn wyjani natur czowieka. Determinizm g e n e t y c z n y gosi w zasadzie, e to wszystko przez twoich dziadkw. Std bierze si twoja porywczo. Oni byli porywczy, a teraz ty masz to w DNA. Po prostu odziedziczye to po nich. Poza tym, pochodzisz z Irlandii, a taka jest natura Irlandczykw. Determinizm psychologiczny stwierdza, e odpowiedzialni s rodzice. U podoa twoich skonnoci i charakteru le dowiadczenia z dziecistwa i wychowanie. To dlatego boisz si wystpowa przed ludmi. Przez sposb, w jaki ci wychowano. Czujesz si strasznie winny, popeniajc bd, poniewa gdzie gboko pamitasz" ten wzr emocjonalnego zachowania z czasw, gdy bye podatny na zranienie, delikatny i zaleny. Pamitasz" przykre emocje, gdy odrzucano ci i porwnywano z kim innym, kiedy nie zrobie czego tak dobrze, jak tego oczekiwano. Determinizm r o d o w i s k o w y zakada, e to twj szef albo ona lub nieznony nastolatek, sytuacja materialna czy te polityka pastwa powoduje, e jeste wanie taki. Co lub kto w twoim rodowisku odpowiada za t sytuacj. Kada z tych map jest oparta na teorii bodca i reakcji, ktra najczciej kojarzy nam si z eksperymentami Pawowa na psach. Jej gwna myl polega na twierdzeniu, e reagujemy w sposb uwarunkowany konkretna reakcja na konkretny bodziec.
Bodziec Reakcja

Jak dokadne i uyteczne s owe deterministyczne mapy opisujce teren? Czy w tych lustrach odbija si wyranie prawdziwa natura czowieka? Czy nie s to samospeniajce si proroctwa? Czy oparte s na podstawach, ktre moemy w gbi uzna za wartociowe?

MIDZY BODCEM A REAKCJ

Odpowiadajc na te pytania, posu si histori Viktora Frankla. Frankl wychowa si na deterministycznej tradycji psychologii Freuda, ktra zakada, e wszystko, co przydarzyo Ci si w dziecistwie, ksztatuje twj charakter i osobowo i w zasadzie rzdzi caym twoim yciem. Granice i wymiary twojego ycia s ustalone i waciwie niewiele moesz z tym zrobi.

Frankl by psychiatr ydowskiego pochodzenia. By winiem obozu mierci w nazistowskich Niemczech, gdzie przey potworny koszmar, ktrego nawet nie chcemy opisywa. Jego rodzice, brat i ona zginli w obozie. Wyniszczono mu ca rodzin, z wyjtkiem siostry. Sam znosi tortury i niezliczone ponienia, nie majc ani przez moment pewnoci, czy poprowadz go do gazu, czy te zostanie pord ocalaych", by sprzta ciaa lub szuflami wygarnia popi z piecw krematoryjnych. Pewnego dnia, gdy nagi siedzia samotnie w malekiej celi, zacz uwiadamia sobie co, co potem nazwa resztk ludzkiej wolnoci" wolnoci, ktrej nazistowscy wadcy zabra mu nie mogli. Mogli kontrolowa cae jego otoczenie, mogli robi, co chcieli, z jego ciaem, ale sam Viktor Frankl pozostawa samowiadomym istnieniem, potraficym patrze jako obserwator na to wszystko, co si dzieje. Podstawa jego tosamoci bya nienaruszona. Mg d e c y d o w a wszystko, co w swoim wntrzu, bdzie na w jaki sposb przeywa, niego wpywa.

Pomidzy tym, co mu si przytrafiao, czyli bodcem, a jego reakcj na to bya jego wolno czy te moc wyboru tej reakcji. W trakcie swoich dowiadcze Frankl potrafi wyobraa sobie rne sytuacje, na przykad jak po uwolnieniu z obozu prowadzi w auli wykad dla studentw. Widzia siebie, jak przekazuje studentom lekcje, ktrych sam nauczy si w czasie tortur. Stosujc te wiczenia umysowej, emocjonalnej i moralnej dyscypliny, w ktrych wykorzystywa gwnie pami i wyobrani, trenowa swoj malek, zarodkow wolno, a ona rosa i rosa, a w kocu mia jej wicej ni jego nazistowscy oprawcy. Mieli wicej s w o b o d y , wicej moliwoci wyboru; ale to on mia wicej w o l n o c i , wicej wewntrznej mocy, aby panowa nad wasnymi wyborami. Sta si natchnieniem dla innych, nawet dla niektrych stranikw. Pomaga innym winiom odnale sens cierpie oraz godno ludzk. W tych niewyobraalnie poniajcych okolicznociach Frankl skorzysta z czowieczego wyposaenia w samowiadomo i odkry fundamentaln podstaw natury czowieka: Pomidzy wyboru. W wolnoci wyboru zawieraj si te wyjtkowe zdolnoci czynice nas ludmi. Oprcz s a m o w i a d o m o c i mamy w y o b r a n i umiejtno tworzenia w umyle czego spoza naszej obecnej rzeczywistoci. Mamy s u m i e n i e gboko wewntrzn bodcem i reakcj czowiek ma wolno

wiadomo, co jest dobre, a co ze, wiadomo zasad, ktre kieruj naszym postpowaniem, i poczucie tego, jak dalece nasze myli i dziaania s z nimi w harmonii. Mamy te w o l n w o l zdolno do dziaania na podstawie samowiadomoci, niezalenie od wszelkich innych wpyww. Nawet najbardziej inteligentne zwierzta nie maj adnego z tych darw. Uywajc przenoni z jzyka komputerw, s programowane przez instynkt i (lub) trening. Mog zosta wytrenowane, aby by odpowiedzialnymi, ale nie mog wzi odpowiedzialnoci za trening. Innymi sowy, nie mog nim kierowa. Nie mog zmieni programu. Nie s go nawet wiadome. Dziki naszym wyjtkowym zdolnociom my, ludzie, moemy sobie pisa nowe programy, zupenie niezalene od naszych instynktw i treningu. To dlatego nasze moliwoci nie maj granic, podczas gdy u zwierzt s one wzgldnie ograniczone. Gdy jednak bdziemy yli jak zwierzta, opierali si na instynktach, uwarunkowaniach i pamici zbiorowej, staniemy si rwnie ograniczeni. Paradygmat deterministyczny pochodzi z bada nad zwierztami szczurami, mapami, gobiami i psami oraz ludmi cierpicymi na nerwice i psychozy. Chocia moe to spenia pewne kryteria niektrych bada, poniewa wydaje si wymierne i przewidywalne, historia ludzkoci i nasza wasna wiadomo mwi nam, e mapy te absolutnie nie opisuj rzeczywistoci! Nasze wyjtkowe ludzkie cechy wynosz nas ponad wiat zwierzt. W jakim stopniu rozwiniemy je i wywiczymy, w takim zrealizujemy nasz niepowtarzalny ludzki potencja. Pomidzy bodcem i reakcj jest nasza najwiksza sia wolno wyboru.

ZDEFINIOWANIE PROAKTYWNOCI
Odkrywajc podstawowe prawo natury czowieka, Frankl sporzdzi dokadn map siebie i z jej pomoc zacz wypracowywa pierwszy i najbardziej podstawowy nawyk skutecznie dziaajcych ludzi nawyk p r o a k t y w n o c i (proactivity). Chocia sowo proaktywno"* wystpuje dzi powszechnie w literaturze na temat zarzdzania, cigle nie ma go w wielu sownikach. Znaczy ono wicej ni przejmowanie inicjatywy. Znaczy, e jako ludzie jestemy odpowiedzialni za wasne ycie. Nasze
* Nie znajduj w jzyku polskim sowa dokadnie oddajcego sens angielskiego proactivity, dlatego proponuj wczenie neologizmu proaktywno" przynajmniej do sownika ludzi sukcesu.

zachowanie jest funkcj naszych decyzji, nie warunkw. Moemy podporzdkowa uczucia wartociom. W naszych rkach jest inicjatywa i odpowiedzialno za to, co si dzieje.

Bodziec

Reakcja

Samowiadomo Wyobrania

Wolna wola Sumienie

MODEL PROAKTYWNOCI

Wemy sowo o d p o w i e d z i a l n o (responsibility) znaczy ono zdolno do odpowiedzi"* (response-ability), zdolno do wyboru odpowiedzi. Ludzie dziaajcy skutecznie zdaj sobie spraw z wasnej odpowiedzialnoci. Nie zrzucaj winy za swoje zachowanie na okolicznoci, warunki czy uwarunkowania. Ich zachowanie jest produktem ich wasnego, wiadomego, opartego na wartociach wyboru, nie za opartym na uczuciach efektem warunkw. Z natury jestemy proaktywni, jeli zatem nasze ycie jest funkcj warunkw i uwarunkowa, to dlatego, e przez wiadom decyzj lub przez jej brak wybralimy, aby te zjawiska nas kontroloway. Wybr ten powoduje, e stajemy si r e a k t y w n i . Ludzie reaktywni czsto ulegaj wpywom rodowiska fizycznego. Gdy pogoda jest dobra, czuj si dobrze. Jeli nie, zmienia to ich postaw i poziom osigni. Ludzie proaktywni maj wasn pogod. Nie ma dla nich znaczenia, czy wieci soce, czy pada deszcz. Motorem ich dziaania s wartoci; jeli ich wartoci jest dobra jako pracy, to jest ni zawsze, bez wzgldu na to, czy pogoda sprzyja czy te nie. Ludzie reaktywni ulegaj rwnie wpywom rodowiska spoecznego, wpywom spoecznej pogody". Kiedy inni traktuj ich dobrze, czuj si dobrze, ale kiedy nie s traktowani najlepiej, przyjmuj pozycj obronn. Swoje ycie emocjonalne uzaleniaj od
* W jzyku polskim sowo odpowiedzialno" nie skada si dokadnie ze sw zdolno do odpowiedzi", ale w sumie znaczy to samo.

zachowa innych, pozwalajc, by saboci innych rzdziy ich yciem. Zasadnicz cech osb proaktywnych jest podporzdkowanie bodcw wartociom. Motorem dziaania ludzi reaktywnych s uczucia, okolicznoci, warunki, rodowisko. Jednostki proaktywne kieruj si przemylanymi, wybranymi i uwewntrznionymi wartociami. Ludzie proaktywni take podlegaj wpywom zewntrznych bodcw, czy to fizycznych, spoecznych czy psychologicznych. Jednak ich odpowiedzi na nie jest wiadoma czy nie reakcja oparta na na wartociach. Eleonora Roosevelt zauwaya: Nikt nie moe ci zrani bez twojej zgody". Gandhi uj to nastpujco: Inni nie mog nam zabra naszego szacunku dla siebie, jeli im go nie oddamy". Nasze przyzwolenie na to, co si nam przytrafia, rani nas znacznie bardziej ni to, co si z nami dzieje. Przyznaj, e bardzo trudno spokojnie to zaakceptowa, zwaszcza gdy przez cae lata nasz niedol kadlimy na karb okolicznoci i zachowania innych. Jednake dopki nie wypowie si szczerze i z gbi ducha: To, kim jestem dzisiaj, zawdziczam swoim wczorajszym wyborom", nie bdzie te mona powiedzie: Wybieram co innego". Kiedy w Sacramento, podczas mego wykadu na temat proaktywnoci, jaka kobieta z sali wstaa nagle i zacza co mwi z wyranym wzburzeniem. Byo to due audytorium i kiedy wiele osb zwrcio si w jej stron, uwiadomia sobie, co robi, i zaenowana usiada. Wygldao jednak na to, e nie moe si opanowa, bo zacza mwi do ludzi siedzcych w jej pobliu. Wygldaa przy tym na bardzo szczliw. Nie mogem si doczeka przerwy, aby si dowiedzie, o co chodzi. Kiedy nastaa, natychmiast podszedem do tej kobiety i zapytaem, czy nie chciaaby mi opowiedzie o wszystkim. Nie ma pan pojcia, co si stao! wykrzykna. Jestem pielgniark najndzniejszego, najbardziej niewdzicznego czowieka, jakiego mona sobie wyobrazi. ebym nie wiem co robia, nie mog go zadowoli. Nigdy nie okaza mi wdzicznoci; ledwie mnie zauwaa. Bez przerwy zrzdzi i cigle szuka dziury w caym. Zrobi z mojego ycia udrk, co odbija si te na mojej rodzinie. Inne pielgniarki maj podobne odczucia. Prawie modlimy si o jego zgon. I nagle pan staje tu i mwi, e nic mnie nie moe zrani, e nikt nie moe mnie skrzywdzi bez mojej zgody i e sama wybraam, by moje ycie

emocjonalne byo takie nieszczliwe... nie byo szansy, ebym przyznaa panu racj. Jednak zaczam o tym myle. Zajrzaam w gb siebie i zapytaam: Czy mam w sobie si, by wybiera swoje reakcje?" Kiedy w kocu doszam do wniosku, e mam tak si, kiedy przeknam t gorzk piguk i zrozumiaam, e sama wybraam swoje nieszczcie, uwiadomiam sobie take, e mog wybra, aby nie by nieszczliw. To wtedy wanie wstaam. Czuam si jak wypuszczona z San Quentin. Chciaam wykrzycze caemu wiatu: Jestem wolna! Wypucili mnie z wizienia! Nigdy wicej nie pozwol, by rzdzio mn zachowanie innych". Rani nas nie to, co si nam przytrafia, ale nasza reakcja na to. Naturalnie, pewne okolicznoci mog nas dotkn fizycznie czy ekonomicznie i by przyczyn zmartwienia. Nie musi to jednak rani naszego charakteru i tosamoci. Tak naprawd wanie najcisze dowiadczenia staj si tyglem, w ktrym hartuje si nasz charakter i rozwija sia wewntrzna, wolno wyboru postpowania w trudnych okolicznociach w przyszoci oraz umiejtno inspirowania innych, aby robili to rwnie. Frankl jest jednym z wielu, ktrzy w trudnych okolicznociach potrafili rozwin w sobie poczucie wolnoci osobistej, a take podnosi na duchu i inspirowa innych. Autobiograficzne relacje jecw wojennych w Wietnamie dostarczaj kolejnych przekonujcych dowodw przeobraajcej mocy wolnoci osobistej oraz wpywu, jaki jej odpowiedzialne wykorzystanie wywierao i wywiera w subkulturze jenieckiej. Wszyscy znamy ludzi, ktrzy w niezwykle trudnej sytuacji nieuleczalnej choroby czy dotkliwej fizycznej uomnoci potrafili wypracowa w sobie cudown si psychiczn. Jake budujca jest ich spjno wewntrzna! Nic nie wywrze na czowieku tak silnego i dugotrwaego wraenia jak wiadomo, e kto inny pokona cierpienie, przezwyciy okolicznoci i emanuje wartociami, ktre pobudzaj do ycia, uszlachetniaj je i wznosz na wyszy poziom. Do najbardziej inspirujcych okresw w moim i Sandry yciu nale cztery lata spdzone z nasz drog przyjacik Carol, ktrej organizm trawiony by rakiem. Bya druhn na naszym lubie, a przez ponad dwadziecia pi lat przyjacik Sandry. W ostatnim stadium choroby Carol Sandra spdzaa przy jej ku cae godziny, pomagajc jej spisa histori ycia. Wracaa z tych dugich i trudnych sesji przepojona podziwem dla heroizmu przyjaciki i jej pragnienia, aby spisa specjalne przesanie, ktre

jej dzieci dostawayby w kolejnych okresach ycia. Carol braa tak mao rodkw przeciwblowych, jak tylko byo to moliwe, gdy chciaa w peni korzysta ze swoich intelektualnych i emocjonalnych zasobw. Sabym gosem mwia do magnetofonu lub dyktowaa Sandrze to, co chciaa zostawi. Bya tak proaktywna, tak dzielna i tak skoncentrowana na innych, e staa si olbrzymim rdem natchnienia dla wielu ludzi. Nigdy nie zapomn, jak dzie przed jej mierci patrzyem gboko w jej oczy i ponad cich agoni widziaem czowieka o ogromnych, istotnych wartociach. Widziaem w jej oczach ycie pene charakteru, suenia innym i mioci, a take trosk i wdziczno. Podczas zaj czsto pytam, czy kto mia do czynienia z umierajcym czowiekiem, ktry zachowa wspania postaw, przekazujc mio i wspczucie i niezrwnanie suc innym a do koca. Zwykle okoo jednej czwartej zebranych odpowiada pozytywnie. Wtedy pytam, kto nie zapomni nigdy tych ludzi kto zmieni si, przynajmniej na jaki czas, natchniony ich mstwem, kogo poruszyo do gbi to dowiadczenie i natchno do bardziej szlachetnych aktw pomocy i wspczucia? Niemal bez zastanowienia podnosz rce te same osoby. Wiktor Frankl uwaa, e w yciu s trzy gwne rodzaje wartoci dowiadczane, czyli to, co zdarza si w naszym yciu; tworzone, czyli to, co my sami powoujemy do ycia; i zwizane z postaw, czyli nasze odpowiedzi na sytuacje trudne, takie wanie jak nieuleczalna choroba. Moje wasne dowiadczenie potwierdza zdanie Frankla, e najwysze wartoci to te zwizane z postaw, rozumiane jako paradygmat lub zmiana punktu widzenia. Innymi sowy w yciu najbardziej liczy si nasza o d p o w i e d dowiadczamy. Trudne okolicznoci czsto s przyczyn przesunicia paradygmatw czy punktw odniesienia do wiata, siebie samych i innych oraz powodem zmiany pojmowania sensu ycia. Odzwierciedleniem szerszej perspektywy, jak zyskuj wtedy ludzie, s wartoci zwizane z postaw, ktre inspiruj i uszlachetniaj nas wszystkich. na to, czego w nim

PRZEJMOWANIE INICJATYWY
Zasadnicz natur czowieka jest dziaanie, nie dostosowywanie si. Moemy zarwno wybiera nasz reakcj na okrelone okolicznoci, jak te je tworzy. Przejmowanie inicjatywy nie znaczy, e mamy by nachalni, naprzykrzajcy si czy zaborczy. Oznacza to uznanie naszej odpowiedzialnoci za to, co si dzieje. Czsto radziem ludziom, ktrzy pragnli pracy pozwalajcej na wiksze wykazanie si inicjatyw, aby zrobili test swoich umiejtnoci i zainteresowa, poznali okrelon bran nawet specyficzne problemy, wobec ktrych stoj firmy wybrane przez nich jako ewentualne miejsca pracy nastpnie, aby opracowali dobr prezentacj pokazujc, w jakim stopniu ich umiejtnoci mog si przyda w rozwizaniu tych problemw. Nazywa si to sprzeda rozwizania" i stanowi gwny paradygmat sukcesu w biznesie. Zwykle przyjmuj moje rady wikszo ludzi dostrzega, jak bardzo takie postpowanie moe wpyn na ich zatrudnienie i awans. Jednak s i tacy, ktrym nie udaje si poczyni tych niezbdnych krokw, podj inicjatywy. Nie wiem, gdzie si robi testy zdolnoci i zainteresowa. Jak mam pozna t bran, jeli nikt nie chce mi pomc? Nie mam pojcia, jak si robi dobr prezentacj. Wielu ludzi czeka, e co si zdarzy lub kto si nimi zajmie. Jednak ci, ktrzy maj dobre stanowiska, to wanie osoby proaktywne, ktre s dla przedsibiorstw rozwizaniem problemu, nie za problemem, ktre przejmuj inicjatyw i zgodnie z prawidowymi zasadami robi wszystko, co trzeba, aby dobrze wykona prac. Kiedykolwiek kto w naszej rodzinie, nawet ktre z modszych dzieci, przybiera nieodpowiedzialn postaw i czeka, a kto inny zrobi co lub dostarczy rozwizania, mwimy mu: Uyj swoich P i I!" (pomysy i inicjatywa). Czasami, zanim nawet zdymy to powiedzie, sami dopowiadaj tonem skargi: Wiem, mam uy swoich P i I!" Holowanie ludzi na kurs odpowiedzialnoci nie jest pomniejszaniem ich znaczenia, jest jego potwierdzeniom. Proaktywno jest czci ludzkiej natury i jeli nawet jej minie drzemi, to jednak cigle istniej. Uwzgldniajc t proaktywn natur u innych, dostarczamy im przynajmniej jednego czystego, nie wykrzywionego odbicia ze spoecznego zwierciada. Naturalnie trzeba bra pod uwag poziom dojrzaoci jednostki. Nie moemy oczekiwa

wysoce twrczej wsppracy od tych, ktrzy s w gbokiej emocjonalnej zalenoci. Moemy jednak co najmniej podtrzymywa ich waciw natur i tworzy atmosfer, w ktrej mog wykorzysta szans i rozwizywa problemy, polegajc w coraz wikszym stopniu na sobie.

DZIAAJ LUB BDZIESZ SI DOSTOSOWYWA

Rnica pomidzy ludmi, ktrzy rozwijaj inicjatyw, i tymi, ktrzy tego nie robi, jest jak rnica midzy dniem i noc. Nie mwi tu o rnicy rzdu 25 do 50 procent; mwi o rnicy ponad 5000 procent, szczeglnie gdy chodzi o ludzi rozgarnitych, wiadomych i wraliwych. Aby stworzy w swoim yciu zapewniajc skuteczno rwnowag P/ZP, musisz mie inicjatyw. Jest ona potrzebna take do wypracowania siedmiu nawykw. Studiujc pozostae sze nawykw, przekonasz si, e kady z nich wymaga rozwoju proaktywnych mini. Kady nakada na ciebie odpowiedzialno za dziaanie. Jeli bdziesz czeka, aby si tylko dostosowa, b d z i e s z si dostosowywa... A rozwj i szansa pjd inn drog. Zdarzyo mi si pracowa z grup przedstawicieli dwudziestu rnych zakadw pracy, ktrzy spotykali si co kwarta w domu rozwoju przemysu, by dzieli si danymi i omawia swoje problemy. Byo to w czasie cikiej recesji, a jej negatywny wpyw widoczny by bardziej w tej gazi przemysu ni w ekonomii w ogle. Zatem gdy zaczynalimy, ludzie ci byli nie bez powodu zniechceni. Pierwszego dnia odpowiadalimy na pytania: Co si z nami dzieje?", Jaki jest bodziec?" Wiele si dziao. Nacisk rodowiska by silny. Szerzyo si bezrobocie i wielu z obecnych, aby ratowa przedsibiorstwo, zwalniao przyjaci. Dzie zakoczy si jeszcze wikszym zniechceniem. Nastpnego dnia zadalimy sobie pytanie: Co bdzie w przyszoci?" Badalimy denia rodowiska, robic reaktywne zaoenie, e to one bd wyznacza przyszo. Pod koniec drugiego dnia bylimy wrcz zaamani. Byo jasne, e zanim si polepszy, pogorszy si jeszcze bardziej. Zatem trzeciego dnia zdecydowalimy si skoncentrowa na pytaniach proaktywnych:

Jaka jest nasza odpowied? Co zrobimy? W jaki sposb moemy w tej sytuacji wykaza inicjatyw?" Rano mwilimy o zarzdzaniu i redukcji kosztw. Po poudniu dyskutowalimy nad zwikszeniem naszego udziau w rynku. W obu wypadkach zrobilimy burz mzgw", koncentrujc si nastpnie na kilku bardzo konkretnych, moliwych do zrobienia rzeczach. Spotkanie zakoczyo si w nowym duchu podniecenia, nadziei i proaktywnej wiadomoci. Na koniec podsumowalimy rezultaty konferencji, ukadajc je jako trzyczciow odpowied na pytanie: Jaki jest obraz naszej sytuacji?" Cz pierwsza: W naszej gazi przemysu dzieje si le, a z trendw gospodarki wynika, e nim si poprawi, bdzie jeszcze gorzej. Cz druga: Jednak to, na co mamy wpyw, wyglda bardzo dobrze, bo lepiej zarzdzamy, redukujemy koszty i powikszamy rynek. Cz trzecia: Dlatego nasza sytuacja wyglda lepiej ni kiedykolwiek. Co by powiedzia na to reaktywny umys? Daj spokj. Przyjrzyj si faktom. Samym pozytywnym myleniem i nastawieniem psychicznym daleko nie zajdziesz. Wczeniej czy pniej bdziesz musia pogodzi si z realiami". Ale tu wanie jest rnica pomidzy pozytywnym myleniem i proaktywnoci. Przyjrzelimy si rzeczywistoci, zarwno tej obecnej, jak i przewidywanej. Jednak przyjrzelimy si take tej rzeczywistoci, ktra daje nam moc wyboru pozytywnej reakcji, zarwno na rzeczywisto istniejc, jak i spodziewan. O nieliczeniu si z realiami wiadczyoby raczej zaakceptowanie zdania, e to, co dzieje si z naszym rodowiskiem, okrela take nas. Przedsibiorstwa, grupy spoeczne, wszelkiego typu organizacje wczajc rodziny mog by proaktywne. Mog wykorzysta twrczo i zaradno jednostek proaktywnych i stworzy wewntrz organizacji proaktywny klimat. adna organizacja nie musi by na asce rodowiska; aby osign cele i wartoci zaangaowanych w ni ludzi, sama powinna przej inicjatyw.

SUCHANIE NASZEGO JZYKA

Nasze postawy i zachowania wypywaj z paradygmatw, dlatego jeli z pomoc samowiadomoci dokadnie je zbadamy, moemy dostrzec tkwic w nich natur naszych

map. Bardzo dobrym wskanikiem stopnia, w jakim postrzegamy siebie jako ludzi proaktywnych, jest na przykad nasz jzyk. Jzyk ludzi reaktywnych uwalnia ich od odpowiedzialnoci. To cay ja. Taki jestem". Jestem uksztatowany. N i e m o g nic na to poradzi. On mnie doprowadza do szau!" Jestem nieodpowiedzialny. Moje ycie emocjonalne kierowane jest przez co, co znajduje si p o z a m o j k o n t r o l . Nie mog tego zrobi. Po prostu nie mam czasu". Co istniejcego poza mn ograniczony czas k o n t r o l u j e moje dziaanie. Och, gdyby moja ona bya bardziej cierpliwa". Czyje zachowanie o g r a n i c z a moj yciow efektywno. Musz to zrobi". Okolicznoci lub inni ludzie z m u s z a j mnie do robienia tego, co robi. N i e j e s t e m wystarczajco w o l n y , aby wybiera wasne dziaanie. Jzyk reatywny Nic nie mog zrobi. On mnie doprowadza do szalu. Nie zgodz si na to. Musz to zrobi. Nie mog. Musz. Zrobibym to, gdyby... Jzyk proaktywny Popatrzmy, co da si zrobi. Kontroluj swoje uczucia. Mog zrobi skuteczn prezentacj. Mog wybra waciw reakcj. Wybieram. Wol. Zrobi.

To jzyk deterministycznego paradygmatu. Utrzymany jest w duchu przeniesienia odpowiedzialnoci. J e s t e m nieodpowiedzialny, niezdolny do wyboru moich reakcji. Kiedy jeden ze studentw zapyta mnie: Czy zwolni mnie pan z zaj? Musz jecha na turniej tenisa. Musisz jecha czy wybrae, by jecha? spytaem. Naprawd musz zapewni. Co si stanie, jeli nie pojedziesz? Wyrzuc mnie z druyny. Chciaby tego? Absolutnie nie! Innymi sowy, wybierasz wyjazd, poniewa chcesz by w tej druynie. Co si stanie,

jeli nie przyjdziesz na moje zajcia? Nie wiem. Pomyl dobrze, jakie mog by naturalne konsekwencje opuszczenia zaj? Nie wyrzuci mnie pan, prawda? To byaby konsekwencja spoeczna. To jest sztuczne. Jeli nie ma ci w druynie tenisowej, nie grasz. To naturalne. A co bdzie rwnie naturaln konsekwencj nieprzyjcia na zajcia? Chyba nienauczenie si czego. Tak jest. Zatem musisz porwna te konsekwencje i dokona wyboru. Gdyby chodzio o mnie, pojechabym na zawody. Ale nigdy nie mw, e musisz co zrobi. Wybieram zawody tenisowe poprawi si potulnie. I opucisz moje zajcia? spytaem z udanym zdziwieniem w gosie. Uywanie reaktywnego jzyka jest powanym problemem, poniewa staje si on samospeniajc si przepowiedni. Ludzie utwierdzaj si w przekonaniu, e rodowisko ich ogranicza, i znajduj dowody na poparcie tego przewiadczenia. Czuj si jak coraz bardziej pozbawiane kontroli, nie odpowiadajce za wasne ycie i przeznaczenie ofiary. Win za wasn sytuacj obarczaj siy zewntrzne innych ludzi, okolicznoci, nawet gwiazdy. Kiedy na jednym z seminariw mwiem o proaktywnoci, jaki mczyzna wsta i powiedzia: Stephen, podoba mi si to, co mwisz... Ale sytuacje s tak rne. Wemy moje maestwo. Naprawd si martwi. Nie czujemy ju do siebie tego co dawniej. Myl, e jej ju nie kocham i ona mnie nie kocha. Co mog zrobi? Nie czujecie tego co dawniej? spytaem. Wanie potwierdzi. A mamy troje dzieci, na ktrych naprawd nam zaley. Co by radzi? Kochaj j odpowiedziaem. Mwiem, e nie czuj ju mioci. Kochaj j. Nie rozumiesz. Nie czuj ju do niej mioci.

 Kochaj j zatem. Jeli nie czujesz mioci, tym bardziej j kochaj. Ale jak mona kocha, kiedy si nie kocha? Przyjacielu, kocha to czasownik. Mio, uczucie, to owoc tego czasownika. Zatem kochaj j. Su jej. Powicaj si. Suchaj jej. Wspczuj. Doceniaj. Utwierdzaj j. Czy jeste gotw to robi? W literaturze piknej wszystkich postpowych spoeczestw kocha" to czasownik. Ludzie reaktywni robi z tego uczucie. Kieruj nimi uczucia. Hollywood da nam scenariusz, wedug ktrego wierzymy, e nie jestemy odpowiedzialni za uczucia, e stanowimy ich produkt. Ale hollywoodzki scenariusz nie opisuje rzeczywistoci. Jeli nasze uczucia kontroluj nasze dziaanie, to tylko dlatego, e zrezygnowalimy z odpowiedzialnoci i pozwolilimy na to. Ludzie proaktywni traktuj sowo kocha" jak czasownik. Kocha to robi co: powica si, dawa siebie, jak matka dajca ycie noworodkowi. Jeli chcesz pozna mio, obserwuj ludzi, ktrzy powicaj si dla innych, nawet dla tych, ktrzy ich rani lub nie odwzajemniaj mioci. Jeli jeste rodzicem, przypatrz si swojej mioci do dzieci, dla ktrych si powicasz. Mio jest wartoci, ktra si potwierdza poprzez pene mioci dziaanie. Ludzie proaktywni podporzdkowuj uczucia wartociom. Mio to uczucie, zatem mona je wskrzesi.

Sprawy, ktre nas nie interesuj

Krg zainteresowania

KRG ZAINTERESOWANIA l KRG WPYWU

Innym znakomitym sposobem na pene uwiadomienie sobie stopnia wasnej proaktywnoci jest przyjrzenie si, czemu powicamy najwicej energii i czasu. Kady z nas ma szerokie pole zainteresowa zdrowie, dzieci, problemy w pracy, zaduenie pastwa, wojna atomowa. Moemy oddzieli je od spraw, ktre nas nie interesuj, tworzc krg zainteresowania".

Krg zainteresowania

Krg wpywu

Kiedy przypatrzymy si sprawom umieszczonym w naszym kole, stanie si dla nas oczywiste, e nad niektrymi nie mamy adnej kontroli, a w wypadku innych moemy co zrobi. Zakrelmy te ostatnie, aby je oddzieli, i nazwijmy je krgiem wpywu".

Okrelajc, ktre z tych dwch k pochania wikszo naszego czasu i energii, dowiemy si wiele o stopniu naszej proaktywnoci.

Krg

Krg wpywu

zainteresowania

NASTAWIENIE PROAKTYWNE (Pozytywna energia powiksza krg wpywu) Ludzie proaktywni koncentruj swoje wysiki na krgu wpywu. Pracuj tam, gdzie mog co zrobi. Ich energia jest pozytywna i sprawia, e ich krg wpywu si powiksza. Z kolei ludzie reaktywni koncentruj swoje wysiki na krgu zainteresowania. Skupiaj si na sabociach innych ludzi, problemach rodowiska i okolicznociach, nad ktrymi nie panuj. Rezultatem tego jest ich obwiniajca i oskarajca postawa, reaktywny jzyk i coraz wiksze przekonanie, e s ofiarami. Sprzyja to powstawaniu negatywnej energii, co w poczeniu z zaniedbywaniem dziedzin, w ktrych mogliby co zrobi, powoduje, e ich krg wpywu coraz bardziej si kurczy.

Krg zainteresowania

Krg wpywu

NASTAWIENIE REAKTYWNE (Negatywna energia zmniejsza krg wpywu)

Dopki dziaamy w krgu zainteresowania, pozwalamy, by sprawy z tego krgu miay wpyw na nas. Nie przejmujemy bowiem proaktywnej inicjatywy niezbdnej do uzyskania pozytywnych zmian. Opowiadaem wczeniej o moim synu, ktry mia powane problemy w szkole. Jego widoczne saboci oraz sposb, w jaki traktowali go inni, byy przedmiotem troski mojej i Sandry. Jednake byy to sprawy z naszego krgu zainteresowania. Dopki skupialimy na nim nasze wysiki, nie osignlimy niczego prcz pogbiania wasnego uczucia bezradnoci i wpychania syna w coraz wiksz od nas zaleno. Dopiero kiedy zaczlimy pracowa w krgu wpywu, gdy skupilimy si na naszych wasnych paradygmatach, zacza si tworzy pozytywna energia, ktra zmienia nas samych i ostatecznie wpyna take na naszego chopca. Zamiast martwi si sytuacj, pracowalimy nad sob.

W pewnych okolicznociach jednak krg wpywu czowieka jest wikszy ni jego krg zainteresowania. Powodem tego bywa zajmowana pozycja, status materialny, rola spoeczna czy te stosunki z innymi ludmi.

Krg wpywu

Krg zainteresowania

Taka sytuacja jest efektem narzucanej sobie krtkowzrocznoci emocjonalnej, kolejnym reaktywnym sposobem ycia skoncentrowanego na krgu zainteresowania. Wprawdzie osoby proaktywne take dziaaj w krgu wpywu zgodnie ze swoimi priorytetami, jednak ich krg zainteresowania jest co najmniej tak duy jak krg wpywu, a ich poczynaniom przywieca odpowiedzialno za skuteczne wykorzystywanie swoich moliwoci.

KONTROLA BEZPOREDNIA, POREDNIA I BRAK KONTROLI NAD PROBLEMAMI

Problemy, z jakimi spotykamy si na co dzie, nale do jednej z trzech kategorii: podlegajce naszej bezporedniej kontroli (zwizane z naszym zachowaniem), podlegajce kontroli poredniej (zwizane z zachowaniem innych) i nie poddajce si naszej kontroli (problemy, z ktrymi nie moemy nic zrobi, na przykad minione czy zwizane z wyjtkow sytuacj). Proaktywne podejcie jest pierwszym krokiem w kierunku rozwizywania wszystkich tych problemw w obszarze naszego krgu wpywu. Problemy podlegajce k o n t r o l i b e z p o r e d n i e j rozwizuje si przez prac

nad nawykami. Znajduj, si one oczywicie w naszym krgu wpywu. To zwycistwa prywatne;" nawyk pierwszy, drugi i trzeci. Problemy podlegajce kontroli poredniej mona rozwiza przez zmian sposobu oddziaywania. S to zwycistwa publiczne" nawyk czwarty, pity i szsty. Wyodrbniem ponad 30 rnych sposobw ludzkiego oddziaywania, tak rnych, jak rni si empatia od prby si czy dawanie przykadu od przekonywania. Wikszo ludzi ma w swoim repertuarze zaledwie trzy lub cztery z tych metod; zaczynaj zwykle od tumaczenia, a jeli to nie pomaga, rezygnuj lub walcz. Jakie rozszerzenie horyzontw daje nam przyjcie pogldu, e zamiast wci uywa starych, nieskutecznych metod naprawiania" innych, mona si nauczy nowych sposobw oddziaywania. Problemy bdce p o z a k o n t r o l wymagaj przyjcia odpowiedzialnoci za zmian naszego do nich stosunku umiechu, spokoju i autentycznego pogodzenia si z nimi, nauczenia si, jak z nimi y, nawet jeli nam si to nie podoba. Tym sposobem nie dajemy im prawa, by kontroloway nasze zachowanie. Postpujemy zgodnie z duchem modlitwy Anonimowych Alkoholikw: Boe, daj mi odwag do zmiany tego, co zmieni mog i powinienem, spokj w sytuacjach, w ktrych nic zrobi nie mog, i mdro odrniania spraw jednych od drugich". Bez wzgldu na to, czy dany problem podlega bezporedniej czy poredniej kontroli, czy te nie podlega kontroli w ogle, my musimy zrobi pierwszy krok, by go rozwiza. Zmiana nawykw, metod wpywu i sposobu, w jaki postrzegamy problemy nie podlegajce kontroli wszystko to mieci si w naszym krgu wpywu.

POWIKSZANIE KRGU WPYWU

wiadomo, e wybr naszej reakcji na zaistniae okolicznoci ma na nie silny wpyw, inspiruje do dziaania. Zmieniajc jedn cz wzoru chemicznego, zmieniamy ca reakcj. Przez kilka lat miaem kontakt z przedsibiorstwem prowadzonym przez niezwykle dynamicznego czowieka. Potrafi wyczuwa trendy gospodarcze. By twrczy, utalentowany, zdolny i znakomity we wszystkim, co robi, o czym zreszt wszyscy wiedzieli. Jednake zarzdza zakadem w sposb wybitnie dyktatorski. Przewanie traktowa ludzi jak chopcw na posyki. Mwi do pracownikw mniej wiecuj tak: Id po to... id po tamto... a teraz zrb to... zrb tamto a decyzje bd podejmowa ja sam".

W efekcie zrazi do siebie niemal wszystkich bliskich wsppracownikw. Spotykali si w korytarzu i uskarali na szefa. A byli w tym tak wymowni i wymylni, jakby prbowali naprawi sytuacj. Narzekali bez koca, pozbywajc si odpowiedzialnoci w imi saboci prezesa. Nie macie pojcia, co si tym razem zdarzyo kto zaczyna. Przyszed wczoraj do mojego dziau. Miaem wszystko przygotowane. Ale on zachowywa si tak, jakby byo inaczej. Za jednym zamachem zniszczy to, nad czym pracowaem przez kilka miesicy. Pojcia nie mam, jak z nim pracowa? Ile mu jeszcze zostao do emerytury? Ma dopiero pidziesit dziewi lat odpowiedzia inny. Dasz rad wytrzyma jeszcze sze lat? Nie wiem, poza tym jest to chyba ten typ czowieka, ktry i tak nie pjdzie na emerytur. Wrd czonkw kierownictwa by jednak jeden czowiek proaktywny. Kieroway nim wartoci, nie uczucia. Przej inicjatyw przewidywa, wyczuwa, odczytywa sytuacj. Nie by lepo wpatrzony w szefa, widzia jego wady, ale zamiast go krytykowa, stara si kompensowa jego braki. Gdy sposb bycia prezesa budzi sprzeciw, niczym bufor agodzi zderzenia i przekonywa pracownikw, e to nie ma znaczenia dla ich pracy. Wykorzystywa silne strony prezesa jego talent, posiadanie wizji i twrcze dziaanie. Czowiek ten skoncentrowa si na swoim krgu wpywu. On take traktowany by jak chopiec na posyki, ale robi znacznie wicej, ni si po nim spodziewano. Przewidywa potrzeby szefa. Wyczuwa przedmioty jego najwyszej troski, kiedy wic dostarcza informacji, o ktre go proszono, dawa te analiz sytuacji i proponowa konkretne posunicia. Na jednej z regularnych sesji doradczych prezes powiedzia do mnie: Nie masz pojcia, Stephen, co ten czowiek robi. Nie tylko daje mi informacje, o ktre prosz, ale take informacje, ktre mog si przyda, dokadnie to, czego potrzebuj. W ostatniej analizie sytuacji uwzgldni to wszystko, nad czym sam si zastanawiaem, dajc kilka propozycji rozwizania. Propozycje wynikaj z analizy, a analiza jest zgodna z danymi. Nadzwyczajne! Jak to dobrze, e cho o jego dzia mog by spokojny. Na nastpnej naradzie znowu byo: Zrb to... zrb tamto" do wszystkich... z wyjtkiem jednego czowieka. Do niego szef zwraca si: Co o tym mylisz?" Krg wpywu tego czowieka wzrs. W przedsibiorstwie wrzao. Na korytarzach reaktywne

umysy miotay teraz mciwe strzay w kierunku proaktywnego kolegi. Zwalnianie siebie od odpowiedzialnoci ley w naturze ludzi reaktywnych. Znacznie bezpieczniej jest powiedzie: Nie jestem za to odpowiedzialny". Jeli powiem: Jestem odpowiedzialny", by moe bd musia powiedzie: Jestem nieodpowiedzialny". Trudno byoby si przyzna, e mogc wybiera reakcje, wybraem tak, ktra daa negatywne rezultaty, trudno tym bardziej, e przez lata zwalniaem siebie z odpowiedzialnoci, kadc to na karb wad innych. Zatem czonkowie zarzdu przedsibiorstwa skoncentrowali si na wyszukiwaniu kolejnych danych, amunicji do strzelania, nowych dowodw wyjaniajcych, dlaczego nie s odpowiedzialni. Ich kolega by jednak proaktywny take w stosunku do nich. Stopniowo jego krg wpywu rozszerza si w ich stron. Wzrs do tego stopnia, e w kocu nikt w przedsibiorstwie wcznie z prezesem nie zrobi adnego istotnego posunicia bez wiedzy i aprobaty tego czowieka. Sam prezes nie czu zagroenia, poniewa sia podwadnego uzupeniaa jego si, a kompensowaa saboci. Mia zatem moc dwojga ludzi uzupeniajcy si zesp. Sukces czowieka, o ktrym mowa, nie zalea od okolicznoci. Wielu innych byo w tej samej sytuacji. Rnica leaa w wyborze reakcji, w skoncentrowaniu si na pracy w krgu wpywu. Niektrzy uwaaj, e proaktywny znaczy napastliwy, agresywny czy niewraliwy; nie o to chodzi. Ludzie proaktywni nie stosuj agresji. S rozsdni, kieruj si wartociami, obserwuj rzeczywisto i wiedz, czego ona wymaga. Na przykad Gandhi. Podczas gdy jego oskaryciele krytykowali go w izbach parlamentu, e nie doczy do ich krgu retorycznego zainteresowania", potpiajc Imperium Brytyjskie za uzalenienie Hindusw, on na polach ryowych spokojnie, pomau i niedostrzegalnie powiksza swj krg wpywu wrd wieniakw. Zyskiwa w kraju coraz wiksze poparcie i zaufanie. Cho nie mia biura ani pozycji politycznej, wspczuciem, odwag, postem oraz si moralnej perswazji rzuci w kocu Angli na kolana, amic polityczn przewag trzystu milionw ludzi si swojego ogromnie powikszonego krgu wpywu.

MIE" I BY"
Jednym ze sposobw okrelenia, w ktrym krgu znajduj si nasze troski, jest odrnianie m i e od by. Krg z a i n t e r e s o w a n i a wypeniony jest czasownikiem m i e w rnych formach. Bd szczliwy, gdy bd mia spacony dom". Byoby inaczej, gdybym mia innego szefa". Gdybym miaa bardziej cierpliwego ma..." Gdybym mia bardziej posuszne dzieci..." Gdybym mia skoczone studia..." Gdybym moga mie wicej czasu dla siebie..." Krg wpywu wypeniony jest odmian czasownika b y mog by bardziej cierpliwy, b d mdrzejszy, bd bardziej czuy. To jest skoncentrowanie si na charakterze. Tak naprawd prawdziwym p r o b l e m e m jest kada myl, e przyczyna problemu ley tam" na zewntrz. Pozwalamy w ten sposb, by kieroway nami czynniki zewntrzne. Paradygmat zmiany to paradygmat na zewntrz", ktry zakada, e abymy mogli zmieni si sami, musi si zmieni co na zewntrz nas. Podejcie proaktywne to zmiana od wewntrz: by innym i przez to wpywa pozytywnie na to, co jest na zewntrz mog by bardziej zaradny, bd pilny, bd bardziej twrczy, bd lepiej wsppracowa. Jedn z moich ulubionych historii jest opowie ze Starego Testamentu, ktra obok innych stanowi kanw tradycji judeochrzeicijaskiej. Jest to opowie o Jzefie, ktrego bracia sprzedali w niewol egipsk, gdy mia siedemnacie lat. Mona by oczekiwa, e bdc ju sug Putyfara, atwo pogry si w ualaniu nad sob, i koncentruje na wadach swoich braci i wadcw i na wszystkim, czego go pozbawiono. Jednak Jzef by proaktywny, pracowa nad by. Po krtkim czasie prowadzi ju gospodarstwo Putyfara, a ten ufa mu tak bardzo, e odda mu pod zarzd wszystko, co posiada. Przyszed dzie, w ktrym Jzef w trudnej sytuacji odmwi pjcia na kompromis ze swoj uczciwoci. W rezultacie niesusznie skazano go na trzynacie lat wizienia. Jednak dalej by proaktywny. Pracowa w wewntrznym krgu nad by, zamiast nad mie, i wkrtce zarzdza wizieniem, a w kocu caym narodem egipskim, jako drugi po faraonie. Wiem, e taka zmiana paradygmatu jest dla wielu ludzi wrcz dramatyczna. Znacznie

atwiej wini za wasny bezwad innych ludzi, okolicznoci czy uwarunkowania. A przecie to my sami jestemy odpowiedzialni zdolni do odpowiedzi" za kontrol nad wasnym yciem i towarzyszcymi mu okolicznociami. Odpowiedzialno t moemy wyksztaci w sobie, pracujc nad naszym by, nad tym, jacy jestemy. Jeli mam problemy w maestwie, to co osign, wyliczajc bez koca grzechy mojej ony? Mwic, e nie jestem za to odpowiedzialny, robi z siebie bezsiln ofiar; demobilizuj si i wtaczam w sytuacj bez wyjcia. Zmniejszam te przez to swj wpyw na on, a moje narzekania, krytyka i oskarenia utwierdzaj j tylko w jej wadach. Mj krytycyzm gorszy jest ni okolicznoci, ktre chc zmieni. Zdolno do pozytywnego wpywu na sytuacj widnie i umiera. Jeeli naprawd chc poprawi swoj sytuacj, pracuj nad tym, nad czym mam kontrol nad sob. Nie usiuj zmieni ony, lecz koncentruj si na swoich wadach. Staram si by wspaniaym partnerem, rdem bezwarunkowej mioci i wsparcia. Miejmy nadziej, e ona odczuje si proaktywnego przykadu i odwzajemni si tym samym. A jeli nawet nie, najlepiej wpyn na t sytuacj, jeli podejm prac nad sob, nad moim by. Pracowa we wasnym krgu wpywu mona w przerny sposb mona by lepszym suchaczem, by bardziej czuym partnerem, by lepiej wsppracujcym i bardziej oddanym pracownikiem. Czasami najbardziej proaktywne zachowania to by szczliwym po prostu szczerze si umiecha. Zarwno szczcie, jak i nieszczcie s proaktywnymi wyborami. S pewne zjawiska, choby pogoda, ktre nigdy nie znajd si w naszym krgu wpywu. Jednak jako ludzie proaktywni nosimy ze sob wasn pogod, i t fizyczn, i spoeczn. Jestemy szczliwi i akceptujc to, na co nie mamy wpywu, koncentrujemy nasze wysiki tam, gdzie moemy co zrobi.

DRUGI KONIEC KIJA

Zanim cakowicie skoncentrujemy ycie na krgu wpywu, musimy rozway zasugujce na gbsze przemylenie dwa zjawiska z krgu zainteresowania konsekwencje i bdy. Chocia mamy prawo wybiera nasze dziaania, ich konsekwencji wybiera nie moemy. Rzdz si one naturalnymi prawami. S na zewntrz, w krgu zainteresowania. Moemy podj decyzj, by stan naprzeciw pdzcego pocigu, ale nie my decydujemy, co si z nami stanie, gdy pocig w nas uderzy.

Moemy podj decyzj o nieuczciwoci w pracy zawodowej. Spoeczne konsekwencje zale od tego, czy zostaniemy zdemaskowani czy nie, ale naturalne konsekwencje dla naszego charakteru s ustalone. Zachowanie podlega naturalnym prawom. ycie w harmonii z tymi prawami powoduje konsekwencje pozytywne, naruszenie praw konsekwencje negatywne. Mamy wybr reakcji na dan sytuacj, ale zarazem wybieramy towarzyszce im konsekwencje. Kiedy podnosimy jeden koniec kija, podnosimy take drugi". Bez wtpienia zdarzao nam si w yciu podnie jak si pniej okazao zy kij. Dokonane wybory przyniosy konsekwencje, ktrych wolelibymy raczej unikn. Gdyby dane nam byo dokona powtrnego wyboru, postpilibymy inaczej. Takie niewaciwe wybory nazywamy bdami i jest to drugie zjawisko, ktre wymaga gbszego przemylenia. Dla tych, co wci auj, najpotrzebniejszym moe wiczeniem proaktywnoci jest uwiadomienie sobie, e popenione bdy take nale do zewntrznego krgu zainteresowania. Nie moemy ich cofn ani odrobi, nie moemy kontrolowa ich konsekwencji. Jeszcze w szkole, grajc w futbol amerykaski, jeden z moich sy nw mia wasny sposb" na to, aby popenione przez graczy bdy nie wpyway na jego psychiczne nastawienie pomidzy kolejnymi zagraniami niejako naciga i puszcza swoj opask na nadgarstku, pozostawiajc bdy w przeszoci, tak by nie miay wpywu na dalsz gr.* Proaktywny stosunek do bdw polega na ich szybkim zrozumieniu, poprawieniu i wyniesieniu z nich nauki. Takie zachowania dosownie zmieniaj porak w sukces. Sukces powiedzia zaoyciel IBM, T. J. Watson jest po drugiej stronie poraki". Niezauwaanie bdw, niepoprawianie ich i niewyciganie z nich wnioskw na przyszo jest take bdem. Zwykle prowadzi to do oszukiwania i usprawiedliwiania samego siebie, czsto powoduje uciekanie si do racjonalizacji (rozsdnych kamstw), zarwno w stosunku do siebie, jak i do innych. Ten drugi bd tuszowanie nadaje pierwszemu nieproporcjonalnie due znaczenie, wzmacnia go i o wiele bardziej szkodzi naszemu ja". Ani dziaania innych, ani nawet wasne bdy nie rani nas tak bardzo, jak nasza na nie odpowied. Prba zapaniu jadowitego wa, ktry nas ugryz, spowoduje tylko rozejcie
* Z fragmentu opisujcego, jakie bdy popeniano, ujam jego istot chodzi o symboliczne oderwanie si od bdw. Inne tumaczenie tego fragmentu wymagaoby wgbienia si w zasady gry futbolu amerykaskiego.

si trucizny po caym organizmie. Znacznie lepiej podj natychmiastowe kroki w kierunku pozbycia si trucizny. Od naszej odpowiedzi na bd zaley, jaka sytuacja po nim nastpi. Jeli natychmiast zauwaymy i naprawimy bd, to nie bdzie mia on negatywnego wpywu na przyszo, a my wzmocnimy siebie.

PODEJMOWANIE I DOTRZYMYWANIE ZOBOWIZA

W samym sercu krgu wpywu ley zdolno do podejmowania i dotrzymywania zobowiza i obietnic. Podejmowanie zobowiza w stosunku do siebie samych i innych oraz nasze spjne dziaanie w myl tych zobowiza stanowi istot i najczystszy przejaw proaktywnoci. Jest to rwnie istota i naszego wzrastania. Dziki temu, e posiadamy samowiadomo s u m i e n i e , stajemy si wiadomi zarwno naszych i w o l i do

sabych stron, jak i tych, ktre mona rozwin, a take tych, ktre naley zmieni lub wyeliminowa z naszego ycia. Nastpnie, z udziaem w y o b r a n i dziaania na tych polach podejmujc postanowienia, ustalajc cele i bdc im wiernym budujemy si charakteru, natur, dziki ktrej osigniemy wszelkie inne dobre rzeczy w yciu. Stajemy wtedy przed dwiema moliwociami przejcia natychmiastowej kontroli nad swoim yciem. Moemy p o c z y n i o b i e t n i c e i dotrzyma ich, lub u s t a l i c e l i pracowa nad jego osigniciem. Zobowizujc si i wywizujc ze zobowiza, nawet tych najmniejszych, budujemy podstawy spjnoci wewntrznej, ktra daje nam wiadomo samokontroli oraz zacht i si do przyjmowania coraz wikszej odpowiedzialnoci za nasze ycie. Obiecujemy i dotrzymujemy obietnic sobie i innym, krok po kroku nasz honor staje si silniejszy ni nastroje. Wadza nad podejmowaniem i realizowaniem zobowiza w stosunku do siebie jest istot rozwoju podstawowych nawykw skutecznego dziaania. Wiedza, umiejtnoci i pragnienie podlegaj naszej kontroli. Moemy pracowa nad kadym z tych obszarw, by tworzyy harmonijn cao. Powikszajc pole ich zgodnej wsppracy, coraz bardziej przyswajamy zasady, na ktrych oparte s nawyki, i tworzymy si charakteru umoliwiajc nam harmonijne posuwanie si w kierunku coraz wikszej zdolnoci skutecznego dziaania.

TRZYDZIESTODNIOWY TEST PROAKTYWNOCI

Aby doceni i rozwin proaktywno, nie musimy przechodzi przez dowiadczenia Frankla z obozu mierci. Proaktywna zdolno do radzenia sobie z ekstremalnymi sytuacjami yciowymi rozwija si przez zwyczajne codzienne wydarzenia. Przez to, jak dotrzymujemy zobowiza, jak zachowujemy si w ulicznym korku, jak traktujemy irytujcego klienta czy nieposuszne dziecko. Przez sposb widzenia naszych problemw i przez to, na czym skupiamy energi. Przez nasz jzyk. Namawiam ci do przetestowania zasady proaktywnoci w cigu trzydziestu dni. Po prostu sprbuj i zobacz, co si stanie. Przez trzydzieci dni pracuj tylko w krgu wpywu. Podejmuj zobowizania i wywizuj si z nich. Bd latarni, nie sdzi. Bd wzorem, nie krytykiem. Bd czci rozwizania, nie czci problemu. Wyprbuj t zasad w maestwie, w rodzinie, w pracy. Nie dyskutuj nad sabociami innych. Nie dyskutuj nad wasnymi. Jeli popenisz bd, dostrze go jak najszybciej, napraw i wycignij z niego nauk. Nie popadaj w obwiniajcy, oskarajcy nastrj. Pracuj nad tym, nad czym masz kontrol. Pracuj nad sob. Nad b y . Spjrz na wady innych ze wspczuciem, nie z oskareniem. Nie ma znaczenia to, czego inni nie robi ani co powinni robi. Wana jest twoja samodzielnie wybrana reakcja na dan sytuacj i to, co ty powiniene robi. Jeli zorientujesz si, e widzisz problem na zewntrz", natychmiast zmie sposb mylenia. To takie mylenie jest problemem. Ludzie, ktrzy wicz swoj zarodkow wolno dzie po dniu, zwikszaj j pomau. Ci, ktrzy tego nie robi, stwierdz, e zanika. Bd gra wedug scenariuszy napisanych przez rodzicw, kolegw i spoeczestwo. Jestemy odpowiedzialni za skuteczne dziaanie w yciu, za nasze szczcie, a ostatecznie, powiedziabym nawet, za wikszo okolicznoci. Samuel Johnson powiedzia: Fontanna zadowolenia wytryska z umysu; a ten, co posiad tak ma wiedz o ludzkiej naturze, e szuka szczcia przez zmian czego innego ni wasnych skonnoci, zmarnuje ycie na bezowocnych wysikach i pomnoy al, ktrego chcia si pozby". wiadomo odpowiedzialnoci zdolnoci do odpowiedzi jest podstaw skutecznego dziaania i kadego omawianego tu nawyku wiodcego do skutecznoci.

PROPOZYCJE PRAKTYCZNE
1. Przez cay dzie wsuchuj si w swj jzyk i jzyk ludzi z twojego otoczenia. Jak czsto stosujesz i syszysz reaktywne zwroty typu: ach, gdybym tylko", nie mog" lub musz"? 2. Znajd sytuacj, ktrej wkrtce moesz si spodziewa, na ktr zwyke reagowa reaktywnie. Przemyl j pod ktem krgu wpywu. Jak mgby si zachowa, aby byo to dziaanie proaktywne? Wyobra sobie dokadnie t sytuacj i siebie zachowujcego si proaktywnie. Przypomnij sobie o odstpie pomidzy bodcem i reakcj. Podejmij zobowizanie, aby wiczy wolno wyboru. 3. Wybierz jaki frustrujcy ci problem z zawodowego lub osobistego ycia. Okrel, czy podlega kontroli bezporedniej, poredniej czy w ogle nie podlega twojej kontroli. Okrel pierwszy krok, ktry naley zrobi, aby rozwiza problem, i... zrb ten krok. 4. Podejmij prb trzydziestodniowego testu proaktywnoci. Zwracaj uwag na zmiany w twoim krgu wpywu.

NAWYK DRUGI

ZACZYNAJ Z WIZJ KOCA

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

ZASADY PRZEWODNICTWA*
To, co za nami, i to, co przed nami, ma niewielkie znaczenie w porwnaniu z tym, co jest w nas. OLIVER WENDELL HOLMES

Znajd, prosz, czas na przeczytanie nastpnych kilku stron, tak aby by sam i aby nikt ci nie przeszkadza. Nie myl o niczym z wyjtkiem tego, o czym bdziesz czyta, i tego, o co ci poprosz. Nie myl o swoim harmonogramie, pracy, rodzinie czy przyjacioach. Skup si na tym, co pisz, i naprawd otwrz swj umys. Oczami wyobrani zobacz siebie idcego na pogrzeb kogo bliskiego. Wyobra sobie, jak jedziesz do kocioa, parkujesz samochd i wysiadasz z niego. Wchodzisz do kocioa, syszysz agodne dwiki organw, widzisz kwiaty. Dookoa twarze rodziny i przyjaci. Zebranych przepenia smutek po stracie, ale i rado, e znali zmarego. Podchodzisz do trumny, zagldasz do niej i nagle... stajesz twarz w twarz ze sob. To twj pogrzeb za trzy lata od dzi. A ludzie ci przyszli, by ci uczci, wyrazi mio i wdziczno za twoje ycie. Zajmujesz miejsce w awce. Czekajc, a zacznie si uroczysto, zagldasz do programu uroczystoci pogrzebowej. Bdzie czworo mwcw. Pierwszy reprezentuje Twoj rodzin, t najblisz i dalsz dzieci, braci, siostry, bratankw, siostrzenice, ciotki i wujw, kuzynw i dziadkw, ktrzy przybyli tu z caego kraju. Drugi mwca to jeden z twoich przyjaci, kto, kto naprawd moe duo o tobie powiedzie. Trzeci jest z twojej pracy, a
* W oryginale leadership; tumacz to zamiennie jako przewodzenie i jako kierowanie. Sowa kierowanie" uywam zwaszcza w kontekcie zawiadywania swoim yciem, przewodzenia" sobie. W jzyku polskim od dawna istniej sowa: kierownictwo, kierowniczy, kierowanie, nie widz wic powodu, by w ujciu menederskim i spoecznym wprowadza militarnie brzmice przywdztwo" i przywdcze". Poniewa w polskiej literaturze dotyczcej samorozwoju przyjo si sowo przewodnictwo" (lub przewodzenie), posugiwa si bd oboma sowami zamiennie.

czwarty z kocioa czy te organizacji spoecznej, w ktrej dziaasz. A teraz dobrze si zastanw. Co chciaby usysze od kadego z mwcw o sobie i swoim yciu? Jakiego ma i ojca czy jak on i matk chciaby ujrze w ich sowach? Jakim synem, crk czy kuzynem chciaby by? Jakim przyjacielem? Jakim koleg z pracy? Jak chciaby, by postrzegali twj charakter? O jakich twoich osigniciach i wkadach chciaby, by pamitali? Popatrz na tych, ktrzy ci otaczaj. W jaki sposb chciaby wpywa na ich ycie? Zanim zaczniesz czyta dalej, powi kilka minut na zanotowanie tego, co czujesz. Uatwi ci to znacznie zrozumienie drugiego nawyku.

CO TO ZNACZY ZACZYNA Z WIZJ KOCA"

Jeli podszede do tego eksperymentu powanie, to przez chwil dotykae swoich najgbszych i najbardziej podstawowych wartoci. Nawizae kontakt ze znajdujcym si w samym sercu krgu wpywu wewntrznym systemem kierowania. Zastanw si nad sowami Josepha Addisona:
Gdy patrz na grobowce wielkich, umiera we mnie wszelkie uczucie zazdroci; gdy czytam epitafia piknych odchodz pragnienia nad miar; kiedy na grobowcu widz al rodzicw, serce topnieje mi ze wspczucia; gdy widz nagrobek rodzicw, myl nad prnym alem za tymi, za ktrymi wkrtce podymy; gdy widz krlw lecych obok tych, co ich usunli, gdy dostrzegam obok siebie rywali sowa lub witobliwych mw, co dzielili wiat sporami i dysputami, rozmylam ze smutkiem i zdziwieniem o maych rywalizacjach, frakcjach i debatach ludzkoci. Gdy czytam daty na nagrobkach tych, co umarli wczoraj, i tych szeset lat temu, myl o Wielkim Dniu, gdy zjawimy si wszyscy i bdziemy Wspczeni.

Chocia nawyk drugi ma zastosowanie w rozmaitych okolicznociach i na rnych poziomach ycia, to najwaniejsze zastosowanie zasady zaczynaj z wizj koca" polega na rozpoczynaniu dnia z wyobraeniem, paradygmatem koca ycia jako punktu odniesienia, czyli kryterium, wedug ktrego ocenia si wszystko inne. Kady fragment ycia, zachowanie dzisiejsze, jutrzejsze i to w nastpnym tygodniu czy miesicu moe by

rozpatrywane w kontekcie caoci, tego, co ma dla ciebie prawdziwe znaczenie. Majc w gowie jasn wizj koca, moesz mie pewno, e cokolwiek by zrobi w danym dniu, nie naruszy to twoich najwaniejszych kryteriw, a kady kolejny dzie bdzie znaczcym wkadem w twoj wizj ycia jako caoci. Zaczyna z wizj koca to zaczyna z jasnym zrozumieniem wasnego przeznaczenia, to wiedzie, dokd si poda, by lepiej rozumie, gdzie si jest teraz, i stawia kady krok we waciwym kierunku. Niezwykle atwo wpa w puapk aktywnoci, w wir ycia pracowa coraz ciej i wspina si po szczeblach drabiny sukcesu po to tylko, by odkry, e przystawiona jest do zej ciany. Mona by zajtym, bardzo zajtym, a jednoczenie mao efektywnym. Czsto si okazuje, e zwycistwa s puste w rodku, pozbawione gbszej treci, a za sukces przyszo zapaci znacznie wicej, ni by on wart. Ludzie rnych zawodw lekarze, pracownicy nauki, aktorzy, politycy, ludzie biznesu, sportowcy i hydraulicy czsto d do wyszych dochodw, wikszego uznania czy wyszego stopnia kompetencji zawodowych tylko po to, by stwierdzi, e owo denie zaciemnio im rzeczy znacznie waniejsze, ktre przez to stracili. Jake inaczej wyglda nasze ycie, gdy naprawd wiemy, co jest dla nas najwaniejsze, i majc t wizj w gowie, codziennie robimy to, co naprawd si liczy. Jeli drabina oparta jest o z cian, kady krok przyblia nas jedynie do niewaciwego miejsca. Moemy by bardzo zajci, bardzo wydajni, ale bymy naprawd skutecznie dziaali, musimy zaczyna z wizj koca. Jeli gboko si zastanowisz, co chciaby usysze na swoim pogrzebie, znajdziesz swoj definicj sukcesu. Moe si okaza, e jest zupenie inna ni ta, ktr miae wczeniej. Moe sawa, osignicia, pienidze czy inne rzeczy, o ktre zabiegamy, nie s nawet czci waciwej ciany. Zaczynajc z wizj koca, osigasz inn perspektyw. Jeden mczyzna zapyta drugiego po mierci wsplnego przyjaciela: Ile zostawi? Wszystko pada odpowied.

WSZYSTKO TWORZY SI DWA RAZY

Zaczynanie z wizj koca oparte jest. na zaoeniu, e w s z y s t k o t w o r z y s i d w a r a z y . Najpierw w umyle to pierwszy proces tworzenia, potem fizycznie i to jest drugi proces tworzenia. Wemy na przykad budow domu. Tworzysz go w najdrobniejszych szczegach, zanim jeszcze wbijesz pierwszy gwd. Musisz dokadnie wiedzie, jaki to ma by dom. Jeli jego przeznaczeniem jest stworzenie idealnych warunkw do rodzinnego ycia, planujesz pokj rodzinny tam, gdzie spotkania czonkw rodziny wypadaj naturalnie. Planujesz rozsuwane drzwi i may ogrdek, gdzie bd si bawi dzieci. Mylisz. Pracujesz gow tak dugo, a dokadnie bdziesz wiedzia, co chcesz zbudowa. Wtedy zamieniasz to na projekt i sporzdzasz plany konstrukcyjne. Wszystko to trzeba zrobi, zanim zacznie si kopa ziemi. Jeli nie, to w drugim procesie tworzenia fizycznym bdziesz dokonywa zmian, ktre mog wrcz podwoi koszty budowy. Mierz dwa razy, tnij raz" mwi prawo cieli. Musisz by pewny, e w projekcie w pierwszym procesie tworzenia jest to, na czym ci zaley, e o wszystkim pomylae. Wtedy dopiero powierzasz go murarzom. A i tak codziennie chodzisz do robotnikw, by da im wytyczne. Zaczynasz z wizj koca. Spjrzmy na inny przykad: biznes. Jeli chcesz mie dobrze prosperujce przedsibiorstwo, musisz dokadnie okreli, co zamierzasz osign. Musisz wiedzie, jakie usugi bdziesz wiadczy czy jaki produkt wytwarza. Musisz wszystko przemyle pod ktem potrzeb rynku, a nastpnie, aby sprosta realiom, zorganizowa finanse, badanie rynku i kierunkw rozwoju, system sprzeday, personel, wyposaenie i tak dalej cokolwiek jest potrzebne. To, w jakim stopniu dziaasz z wizj koca, czsto decyduje o tym, czy stworzysz dobrze dziaajc firm. Niepowodzenia wielu firm maj swj pocztek ju w pierwszym procesie tworzenia, przeznaczono bowiem zbyt mao rodkw finansowych, nie zrozumiano rynku lub zabrako planu dziaania. Podobnie jest z rodzicielstwem. Jeli chcesz wychowa odpowiedzialne, zdyscyplinowane wewntrznie dziecko, musisz to sobie jasno uwiadomi i pamita o tym w codziennych kontaktach z dzieckiem. Nie moesz zachowywa si w stosunku do niego w sposb, ktry podkopuje rozwj waciwej samooceny czy samodyscypliny. Zasada ta wykorzystywana jest w rnym stopniu w wielu rnych dziedzinach ycia.

Zanim wybierzesz si na wycieczk, okrelasz miejsce, do ktrego zamierzasz dotrze, oraz wyznaczasz najlepsz tras. Zanim zaoysz ogrd, planujesz go najpierw w wyobrani, czasom rysujesz. Mowa, ktr masz wygosi, powstaje najpierw na papierze. Nim posadzisz krzewy przed domem, wyobraasz sobie, jak ozdobi twj dom, a projekt ubrania robisz, nim nawleczesz ig. To, jak dalece rozumiemy zasady podwjnego tworzenia oraz przyjmujemy odpowiedzialno za oba procesy, decyduje, na ile prac w krgu wpywu powikszamy jego obszar. Jeli za nie potrafimy dziaa zgodnie z t zasad i nie panujemy nad pierwszym procesem tworzenia, nasz krg wpywu zanika.

TWORZENIE ZAMIERZONE I MIMOWOLNE

To pewne, e wszystko tworzy si dwa razy, nie zawsze jednak pierwsza kreacja jest efektem wiadomego zamierzenia. Jeli nie rozwiniemy samowiadomoci i nie staniemy si odpowiedzialni za pierwszy proces tworzenia w naszym yciu, to ludzie i okolicznoci spoza naszego krgu wpywu mog ksztatowa nasze ycie. yjemy wtedy reaktywnie, wedug scenariuszy wrczanych nam przez rodzin, kolegw czy innych ludzi; pod presj okolicznoci scenariuszy z lat poprzednich, dawnej praktyki i uwarunkowa. Te scenariusze pochodz od ludzi, a nie wypywaj z zasad. Wyrastaj z naszej nieodpornoci, gbokiej zalenoci od innych i z potrzeby mioci, akceptacji, przynalenoci, poczucia wanoci i wartoci, z potrzeby uczucia, e innym na nas zaley. Czy zdajemy sobie z tego spraw, czy nie, kontrolujemy to czy te nie, pierwszy proces tworzenia istnieje w kadej czstce naszego ycia. Jestemy albo drug kreacj wasnego proaktywnego zamierzenia, albo drugim tworem programu innych ludzi, okolicznoci lub dawnych nawykw. Samowiadomo, wyobrania oraz sumienie czyni nas zdolnymi do zbadania pierwszego procesu tworzenia i zapanowania nad nim, do napisania wasnego scenariusza. Nawyk pierwszy mwi zatem: Jeste twrc", nawyk drugi jest pierwsz kreacj.

KIEROWANIE I ZARZDZANIE DWA PROCESY TWORZENIA

Drugi nawyk oparty jest na zasadzie kierowania sob (personal leadership), co znaczy, e kierowanie jest pierwszym procesem tworzenia. Nie naley myli kierowania z zarzdzaniem (management). Zarzdzanie jest drugim procesem tworzenia, co wyjani szerzej, omawiajc nawyk trzeci. Najpierw musi by kierownictwo. Zarzdzanie, czy menederowie koncentruj si na wykonaniu: Jak mog najlepiej osign to, co chc?" Kierownictwo, czyli zarzd firmy, tworzy zaoenia: Co chc osign?" Jak powiedzieli Peter Drucker i Warren Bennis: Menederowie robi rzeczy waciwie. Kierownictwo robi waciwe rzeczy". Menederowie wspinaj si sprawnie po szczeblach sukcesu; kierownictwo okrela, czy drabina oparta jest o waciw cian. Szybko pojmiesz rnic pomidzy tymi dwoma pojciami, jeli wyobrazisz sobie grup ludzi wycinajcych maczetami drog w dungli. To wykonawcy rozwizuj problem. Tn podszycie dungli i usuwaj je z drogi. Za nimi idzie meneder. Ostrzy maczety, opracowuje regulaminy oraz procedur pracy, dba o rozwj mini pracownikw, ledzi i wdraa nowoci technologiczne, ustala plan pracy i wynagrodzenie dla tych, co dzier maczety. Liderem, czyli kierownikiem, jest ten, ktry wspina si na najwysze drzewo, analizuje sytuacj i krzyczy: To nie ta dungla!" Jake czsto zdarza si, e zajci, sprawni wykonawcy i meneder odpowiadaj: Daj spokj! Dobrze nam idzie". Jako jednostki, grupy i przedsibiorstwa czsto jestemy tak zajci wycinaniem podszycia, i nie zdajemy sobie nawet sprawy, e jestemy w zej dungli. Tymczasem rodowisko zmienia si dzi tak gwatownie, e bardziej ni kiedykolwiek potrzebujemy skutecznego przewodnictwa w kadym aspekcie niezalenego i wspzalenego ycia. Potrzebujemy lepszego wyobraenia o miejscu, do ktrego podamy, i raczej kompasu (zbir zasad lub kierunek) ni mapy drogowej. Czsto nie wiemy, jaki teren napotkamy lub co bdzie nam potrzebne, by go pokona, i polegamy wwczas jedynie na wasnym osdzie. Wewntrzny kompas podaby nam zawsze waciwy kierunek. Skuteczno, a czsto wrcz przetrwanie, nie zaley jedynie od woonego wysiku, ale gwnie od tego, czy ten wysiek podejmowany jest we waciwej dungli. Przeobraenia zachodzce w kadym niemal zakadzie przemysowym czy zawodzie wymagaj najpierw

kierownictwa, potem zarzdu. W gospodarce rynek zmienia si tak szybko, e produkty i usugi, ktre kilka lat temu odpowiaday gustom i potrzebom klientw, dzi s przestarzae. Prne, proaktywne kierownictwo musi wci obserwowa zmiany rodowiska, zwaszcza motywy i przyzwyczajenia kupujcych, i zapewni produkty, na ktre istnieje zapotrzebowanie. Zmiany w przemyle lotniczym, szybki wzrost kosztw leczenia, lepsza jako i wiksza liczba importowanych samochodw, wszystkie te innowacje wpywaj w znaczcy sposb na rodowisko. Jeli zakad nie obserwuje rodowiska i wasnego personelu, a kierownictwo nie dy do utrzymania kursu we waciwym kierunku, adna liczba ekspertw od zarzdzania nie powstrzyma go od upadku. Sprawny zarzd bez skutecznego kierownictwa jest, jak kto to uj: jak utrzymujce pion krzeso na Titanicu". Sukcesy zarzdu nie pokryj niepowodze kierownictwa. Kierowanie jest jednak trudne wanie dlatego, e czsto dajemy si zamkn w paradygmacie zarzdzania. Na ostatniej sesji rocznego kursu rozwoju kadry kierowniczej w Seattle prezes duej firmy handlujcej rop powiedzia mi: Stephen, kiedy w drugim miesicu kursu wskazae na rnice midzy kierowaniem i zarzdzaniem, przyjrzaem si sobie w roli prezesa przedsibiorstwa i stwierdziem, e tak naprawd nigdy nie byem liderem. Byem pochonity zarzdzaniem i spalaem si pod presj codziennych wymogw i drobiazgw. Zdecydowaem zatem wycofa si z zarzdu. Mam innych, aby to robili. Chciaem naprawd prowadzi firm. Byo ciko. Pocztki nie byy przyjemne, gdy przestaem si zajmowa wikszoci pilnych problemw, ktrych rozwizywanie dawao mi poczucie szybkich osigni, a okrelanie kierunkw dziaania, gbokie analizowanie problemw i szukanie nowych moliwoci nie daway mi tej satysfakcji. Rwnie innym nie byo atwo, gdy musieli zmieni styl swojej pracy wyj z wygodnej roli. Przestaem by tak atwo osigalny jak dawniej, a oni chcieli, abym dalej pomaga im w rozwizywaniu codziennych problemw. Jednak wytrwaem. Byem absolutnie przekonany, e musz kierowa przedsibiorstwem. I doszedem do tego. Dzi wyglda ono inaczej. Dostosowalimy si bardziej do wymogw rodowiska. Pacimy dwukrotnie wikszy podatek, ale zysk wzrs czterokrotnie. Ja tym kieruj. Jestem przekonany, e rwnie rodzice czsto daj si zapa w puapk paradygmatu

zarzdzania, nastawiajc si na kontrol, sprawno i porzdek zamiast na kierunki, cele i uczucia rodzinne. A jeszcze bardziej brakuje nam kierowania w naszym osobistym yciu. Zajmujemy si wydajnym zarzdzaniem, ustalamy i osigamy cele, zanim nawet ustalimy jasno hierarchi naszych wartoci.

NOWY SCENARIUSZ: PIERWSZY PROCES TWORZENIA SIEBIE

Jak ju zauwaylimy, proaktywno oparta jest na specyficznej ludzkiej zdolnoci do samowiadomoci. Dodatkowo dwie rwnie wyjtkowe waciwoci w y o b r a n i a i sumienie w kierowaniu. Dziki wyobrani moemy sobie wyobraa nie stworzone, potencjalne wiaty, ktre w nas istniej. Dziki sumieniu moemy by w cigym kontakcie z uniwersalnym prawem lub zasadami, z naszymi talentami i alej zasug oraz z naszymi wasnymi wskazwkami zapewniajcymi najskuteczniejsz drog rozwoju. Te dwie zalety w poczeniu z samowiadomoci daj nam moliwo napisania wasnego scenariusza. yjemy wedug wrczonych nam skryptw, dlatego pisanie wasnego scenariusza jest raczej poprawianiem albo przesuwaniem paradygmatw zmian kilku posiadanych przez nas podstawowych paradygmatw. Kiedy si zorientujemy, e nasz scenariusz nie przynosi nam penej korzyci, gdy rozpoznamy w nim niewaciwe lub niekompletne paradygmaty, moemy podej do ycia proaktywnie stworzy nowy. Jeden z najbardziej inspirujcych przykadw zmiany scenariusza mona znale w autobiografii Anwara Sadata, byego prezydenta Egiptu. Sadat zosta wychowany, wyksztacony i mocno osadzony w scenariuszu nienawici do Izraela. Kiedy owiadczy nawet w telewizji: Dopki Izraelici okupowa bd choby cal arabskiej ziemi, adnemu z nich nie podam rki. Nigdy, nigdy, nigdy! A olbrzymie tumy w caym kraju powtarzay za nim: Nigdy, nigdy, nigdy! Dziki takiemu scenariuszowi mg manewrowa energi i jednoczy wol caego kraju. umoliwiaj nam zwikszanie proaktywnoci i wiczenie si

By to scenariusz niezalenoci i nacjonalizmu, co wzbudzao w ludziach wielkie emocje. Jednake by to rwnie scenariusz nierozsdny, z czego Sabat zdawa sobie spraw. Nie uwzgldnia ryzyka i wielce wspzalenych realiw sytuacji. Sadat, sporzdzi zatem nowy scenariusz. Umiejtno t zdoby w modoci, kiedy by winiem celi 54, izolatki w Centralnym Wizieniu w Kairze, gdzie trafi w rezultacie zaangaowania w konspiracyjny plan przeciw krlowi Faroukowi. Korzystajc z wasnego umysu, sprawdza, czy dany scenariusz jest waciwy i mdry. Oczyszcza umys, a nastpnie, stosujc medytacje i wasn form modlitwy, pracowa nad scenariuszem tak dugo, a go zmieni. Napisa nawet, e niemal niechtnie opuszcza wizienn cel, gdy byo to miejsce, w ktrym poj, e prawdziwy sukces to sukces wewntrzny. To nie posiadanie rzeczy, ale mistrzostwo to zwycistwo nad sob. W okresie rzdw Nasera przesunito Sadata na pewien czas na mniej eksponowane stanowisko. Wszyscy myleli, e to zamao w nim ducha. Nie zamao. Patrzyli na niego przez pryzmat wasnych domorosych idei. Nie rozumieli, e czeka na stosown chwil. A kiedy ta chwili nadesza, gdy zosta prezydentem Egiptu i stan w obliczu politycznych realiw, zmieni w scenariuszu swoj rol w stosunku do Izraela. Odwiedzi Knesset w Jerozolimie i zapocztkowa bezprecedensowy w historii ruch pokojowy, podj mia inicjatyw, ktra przywioda w kocu do porozumienia w Camp David. Sadat skorzysta ze swojej samowiadomoci, wyobrani i sumienia i pracowa nad kierowaniem sob, nad zamian istotnego paradygmatu i nowym postrzeganiem sytuacji. Dziaa w swoim krgu wpywu. Nowy scenariusz Sadata, a przez to nowy paradygmat, spowodowa zmiany w jego zachowaniu i postawie, co wpyno na ycie milionw istnie w jego szerokim krgu zainteresowania. Rozwijajc wasn samowiadomo, wielu z nas odkryje nieskuteczne scenariusze, gboko zakorzenione nawyki bez wartoci, cakowicie niezgodne z tym, co w yciu naprawd cenimy. Nawyk drugi powiada, e wcale nie musimy y wedug tych scenariuszy. Z pomoc wyobrani i twrczego mylenia moemy napisa nowe skuteczniejsze, zgodne z naszymi prawdziwymi wartociami i oparte na zasadach, ktre nadaj im znaczenie. Przypumy, e zbyt silnie reaguj na zachowanie moich dzieci. Ilekro zaczynaj robi co, co uwaam za niewaciwe, natychmiast czuj narastajcy ucisk w doku. Buduj

okopy; przygotowuj si do starcia. Koncentruj si na chwilowym zachowaniu, nie na dugofalowym rozwoju i zrozumieniu. Prbuj wygra bitw, nie wojn. Wysyam swoj amunicj wzrost, pozycj i autorytet krzycz, gro, strasz lub karz. I wygrywam. I tak stoj zwyciski pord gruzw rozwalonych zwizkw, a dzieci pozornie tylko ulege, a naprawd zbuntowane, tumi w sobie uczucia, ktre kiedy uzewntrzni si w gorszy sposb. A przecie gdyby na pogrzebie, ktry wyobraaem sobie wczeniej, miao mwi jedno z moich dzieci, chciabym, aby jego ycie odzwierciedlao raczej uwieczone zwycistwem lata uczenia, ksztacenia i wychowywania z mioci ni blizny po ranach z potyczek o szybki efekt. Chciabym, aby serce i umys mojego dziecka pene byy przyjemnych wspomnie ze wsplnie spdzanego czasu, ktry nas zczy. Pragn, by pamitao mnie jako kochajcego ojca, ktry dzieli z nim rado i trudy dorastania. Chc, by wspominao, jak przychodzio do mnie ze swoimi problemami i troskami, a ja suchaem i pomagaem. Chciabym te, aby wiedziao, e nie byem bez wad, ale e zawsze si staraem. I kochaem je moe bardziej ni ktokolwiek na wiecie. Chciabym tego wszystkiego, gdy w gbi duszy ceni moje dzieci, kocham je i chc im pomaga. Ceni sobie rol ich ojca. Jednak nie zawsze pamitam o tych wartociach. Daj si zwie pozornej wadze maych spraw. To, co najwaniejsze, zostaje pogrzebane pod warstwami naglcych problemw, pilnych spraw i zewntrznych form zachowania. Jestem reaktywny. A sposb, w jaki na co dzie zachowuj si w stosunku do dzieci, niewiele ma wsplnego z tym, co naprawd do nich czuj. Mam jednak samowiadomo, wyobrani oraz sumienie, a to pozwala mi zbada moje najgbsze wartoci. Pozwala zorientowa si, e scenariusz, wedug ktrego yj, nie pozostaje z nimi w harmonii, a samo ycie nie jest efektem mojego proaktywnego planu, lecz pierwszego procesu tworzenia, w ktrym ulegem innym ludziom i okolicznociom. Mog to zmieni. Mog oywi wyobrani zamiast pamici. Mog zwiza si ze swoim nieograniczonym potencjaem zamiast z przeszoci, ktra mnie ogranicza. Mog sta si pierwszym kreatorem samego siebie. Zaczyna z wizj koca to znaczy poczy rol rodzica (a take inne role) z moimi wartociami i wytycznymi. To znaczy sta si odpowiedzialnym za pierwszy proces tworzenia siebie, zmieni scenariusz tak, by paradygmaty, z ktrych wypywaj moje

zachowanie i postawa, byy zgodne z najistotniejszymi wartociami oraz waciwymi zasadami. Znaczy to rwnie zaczyna kady dzie z wartociami trwale obecnymi w moich mylach. Wwczas przy zmiennych kolejach ycia i wyzwaniach losu na nich opiera bd swoje decyzje. Bd postpowa spjnie, niezalenie od emocji i okolicznoci. Bd prawdziwie proaktywny i bd si kierowa wartociami, poniewa moje wartoci stan si dla mnie wtedy czym oczywistym.

DEKLARACJA MISJI YCIOWEJ

Najskuteczniejszym znanym mi sposobem zaczynania z wizj koca jest zadeklarowanie wasnej misji yciowej, czyli filozofii yciowej czy credo. Misja yciowa koncentruje si wok tego, kim chcesz by (charakter), co chcesz robi (wkad i osignicia), i wok wartoci, na ktrych owo bycie" i robienie" bdzie oparte. Kady czowiek jest jedyny w swoim rodzaju, dlatego deklaracja wasnej misji yciowej bdzie odbija t wyjtkowo zarwno w formie, jak i treci. Mj przyjaciel Rolfe Kerr wyrazi swoje osobiste credo w taki oto sposb: Najpierw odnie sukces w domu. Szukaj boskiej pomocy i doceniaj j, gdy przyjdzie. Nigdy nie id na kompromis z uczciwoci. Pamitaj o innych. Wysuchaj obu stron, nim wydasz sd. Rad si innych. Bro nieobecnych. Bd uprzejmy, lecz stanowczy. W kadym roku posid now umiejtno. Planuj dzi, co bdziesz robi jutro. Przyspieszaj sprawy, gdy czekasz. Utrzymuj pozytywn postaw. Miej poczucie humoru. Bd wewntrznie uporzdkowany i dbaj o porzdek w pracy. Nie bj si popeniania bdw strze si tylko przed brakiem twrczego mylenia, konstruktywnoci i waciwej reakcji na te bdy. Pomagaj osiga sukces podwadnym. Suchaj dwa razy tyle, ile mwisz. Koncentruj wszystkie swoje moliwoci i wysiki na obecnym zadaniu, nie martw si o nastpn prac czy awans.

Kobieta poszukujca rwnowagi midzy wartociami ycia rodzinnego i prac wyrazia swoj misj inaczej:
ycie rodzinne i kariera zawodowa s dla mnie jednakowo wane. Bd si zatem staraa je pogodzi. Mj dom bdzie miejscem, w ktrym ja, moja rodzina, przyjaciele i gocie znajd rado, wygod, spokj i szczcie. Bd dba o czysto i porzdek, tak jednak, by byo wygodnie tam y. Bd mdrze troszczy si o to, co jemy, czytamy, ogldamy i robimy. Chc nauczy dzieci przede wszystkim kocha, zdobywa wiedz i mia si a take pracowa i rozwija tkwice w nich zdolnoci. Szanuj prawa, obowizki i odpowiedzialno, jakimi obdarza nas demokratyczne spoeczestwo. Bd wiadomym obywatelem, czynnym politycznie, przekonanym, e mj gos i wybr si licz. W osiganiu celw bd przejawia inicjatyw, nie czekajc, a kto inny sprowokuje moje dziaanie. Bd raczej wykorzystywa nadarzajce si okazje, ni dostosowywa si do sytuacji. Bd zawsze unika naogw i destrukcyjnych nawykw. Bd pracowa nad nawykami, ktre uwolni mnie od starych etykietek" i ogranicze, a rozwin moje zdolnoci i moliwo wyboru. Pienidze bd moim sug, nie panem. Stopniowo bd dy do finansowej niezalenoci. Podporzdkuj swoje pragnienia potrzebom. Oprcz dugoterminowych poyczek na dom lub samochd nie bd zaciga adnych kredytw. Bd wydawa mniej, ni zarabiam, regularnie odkadajc lub inwestujc cz moich zarobkw. Ponadto, przez pomoc i dziaalno charytatywn, wykorzystujc zdolnoci i pienidze, bd si staraa uprzyjemni ycie innym.

Deklaracj wasnej misji yciowej mona nazwa osobist konstytucj. Jest bowiem w swoich podstawach niezmienialna, podobnie jak konstytucja Stanw Zjednoczonych. W cigu ponad dwustu lat dokonano w niej tylko dwudziestu szeciu poprawek, z czego dziesi dotyczyo ustawy oryginalnej. Konstytucja Stanw Zjednoczonych jest wzorcem do oceny kadego prawa w kraju. To dokument, ktrego przysiga broni prezydent. Stanowi kryterium, wedug ktrego przyznaje si obywatelstwo. Jest podstaw umoliwiajc narodowi pozbieranie si po tak traumatycznych wydarzeniach jak Wojna Domowa, Wietnam czy Watergate. Jest spisan

norm, gwnym kryterium, wedug ktrego oceniane i wartociowane jest wszystko inne. Konstytucja przetrwaa wszystko i dzi take spenia sw funkcj, poniewa jest oparta na waciwych zasadach oczywistych prawdach zawartych w Deklaracji Niezalenoci. Swoj ponadczasow moc, obecn nawet w wirze zmian i niepokojw spoecznych, zawdzicza konstytucja wanie tym zasadom. Nasze osobiste bezpieczestwo powiedzia Thomas Jefferson to posiadanie spisanej konstytucji". Oparta na prawidowych zasadach deklaracja wasnej misji yciowej staje si takim samym wzorcem dla jednostki. Staje si osobist konstytucj, podstaw do podejmowania wanych yciowych decyzji i baz dla decyzji codziennych, podejmowanych pord emocji i okolicznoci oddziaujcych na nasze ycie. Nie mona akceptowa i dokonywa zmian, jeli nie ma si wewntrznego niezmiennego rdzenia. Zdolno do zmiany wypywa z trwaej wiadomoci, kim jeste, o co ci chodzi i jakie cenisz wartoci. yjc z deklaracj wasnej misji, moemy poddawa si zmianom. Odrzucamy przesdy i uprzedzenia. A po to, by znale swoje miejsce w rzeczywistoci, nie musimy dokadnie ustala, ocenia wedug szablonu i szufladkowa wszystkich i wszystkiego. Tempo zmian w naszym wiecie jest coraz wiksze. Owe gwatowne zmiany wypaliy wewntrznie wielu ludzi, ktrzy nie potrafili sobie z tym poradzi, nie umieli stawi czoa yciu. Zrobili si reaktywni, czyli poddali si, ufajc, e spotyka ich bdzie samo dobro. Moe by jednak inaczej. Viktor Frankl pozna w hitlerowskim obozie mierci nie tylko zasad proaktywnoci, ale take wag zrozumienia sensu i znaczenia ycia. Istota logoterapii", teorii, ktr pniej stworzy i upowszechnia, polega na tym, e wiele tak zwanych psychicznych chorb i zaburze jest w gruncie rzeczy symptomem wewntrznej pustki, braku poczucia sensu ycia. Pomagajc ludziom dostrzec ich wyjtkowe znaczenie, ich misj yciow, logoterapia pozwala pozby si tej pustki. Poczucie misji daje ci podstaw proaktywnoci. Masz wtedy wizj postpowania i wartoci kierujcych twoim yciem. Znasz kierunki dugo- i krtkoterminowych celw. Posiadasz opart na waciwych zasadach, spisan konstytucj, przez ktrej pryzmat moesz prawidowo ocenia wszystkie decyzje wymagajce czasu, zdolnoci czy energii.

W CENTRUM
Aby spisa wasn misje, trzeba zacz od samego rodka naszego krgu wpywu, gdy

tu znajduj si najbardziej podstawowe paradygmaty soczewki, przez ktre widzimy wiat. To tutaj mamy do czynienia z nasz wizj i naszymi wartociami. Tutaj, korzystajc z samowiadomoci, badamy posiadane mapy i jeli tylko cenimy waciwe wartoci upewniamy si, e dokadnie opisuj teren, e paradygmaty oparte s na zasadach i rzeczywistoci. Tu, z pomoc sumienia w roli kompasu, odkrywamy dane nam zdolnoci i pola dziaania. A z pomoc wyobrani tworzymy obraz koca, jakiego pragniemy, stawiamy cele i wybieramy kierunek zgodny z nasz osobist konstytucj. Tu take zerodkowanie naszych wysikw daje najwiksze rezultaty. Pracujc w samym rodku krgu wpywu, powikszamy go. Tu najbardziej uwidacznia si wpyw ZP (zdolnoci produkcyjne) w kadym aspekcie naszego ycia. Cokolwiek znajduje si w centrum naszego ycia, jest dla nas rdem bezpieczestwa, przewodnictwa, mdroci i mocy. B e z p i e c z e s t w o reprezentuje twoje poczucie wartoci, tosamo, kotwic emocjonaln, samoocen, twoj si lub jej brak. P r z e w o d n i c t w o wyznacza twj kierunek w yciu. Tutaj s twoje mapy punkty odniesienia do interpretacji tego, co si dzieje. Tutaj tkwi wzorce, zasady czy kryteria, ktre rzdz podejmowaniem decyzji i postpowaniem. M d r o jest twoj perspektyw na ycie, poczuciem rwnowagi, zrozumieniem, w jaki sposb zasady i ich fragmenty stosuje si w yciu oraz jakie s midzy nimi wspzalenoci. Obejmuje wnikliwo, sdy i zrozumienie. To gestalt, jedno, zintegrowana cao. M o c jest zdolnoci lub umiejtnoci dziaania, potencjaem i si do osigania celw. Jest energi witaln pozwalajc dokonywa wyborw i podejmowa decyzje. Zawiera te zdolno do pokonywania gboko zakorzenionych nawykw oraz wypracowywania nowych, lepszych gwarantujcych wiksz efektywno. Bezpieczestwo, przewodnictwo, mdro i moc pozostaj we wzajemnej zalenoci. Bezpieczestwo i wyrane przewodnictwo wnosz mdro, a mdro staje si iskr czy te katalizatorom uwalniajcym i nadajcym kierunek mocy. Kiedy wszystkie cztery pozostaj w zharmonizowanej, lecz wzajemnie oywiajcej si caoci, tworz wielk si szlachetnej osobowoci i zrwnowaonego charakteru, co daje obraz wspaniale rozwinitej jednostki.

Te wspierajce ycie czynniki podtrzymuj rwnie kady inny wymiar ycia. aden nie istnieje przy tym na zasadzie wszystko lub nic". Stopie rozwoju kadego moe by zaznaczony na skali, bardzo podobnie jak w wypadku wczeniej omawianej dojrzaoci.
Bezpieczestwo

Mdro

CENTRUM

Przewodnictwo

Moc

Na jednym kocu wszystkie cztery czynniki s sabe, a ty jeste w zasadzie uzaleniony od okolicznoci lub innych ludzi, czyli spraw, nad ktrymi nie masz bezporedniej kontroli. Na drugim kocu jeste osob w peni kontrolujc sytuacj. Masz si niezalenoci podstaw bogatych wspzalenych zwizkw. Twoje poczucie b e z p i e c z e s t w a ley gdzie pomidzy jego skrajnym brakiem, kiedy to jeste targany zmiennymi siami losu, a gbokim poczuciem wewntrznej wartoci i bezpieczestwa. Poziom twojego p r z e w o d n i c t w a znajduje si na skali midzy uzalenieniem od spoecznego zwierciada lub innych zmiennych rde a silnym wewntrznym kierowaniem. Tvoja m d r o tkwi gdzie midzy zupenie niewaciwymi mapami, gdzie nic nie jest w porzdku i nic do niczego nie pasuje, a uzupenionymi, prawidowymi mapami ycia, gdzie wszystkie czci i wszystkie zasady pozostaj w nalenym stosunku. Twoja m o c ley na skali gdzie pomidzy bezwadem lub zachowaniem kukieki, pociganej za sznurki przez innych, a wysok innych, a wysok proaktywnoci zdolnoci do dziaania zgodnego z twoimi wasnymi wartociami, a nie

zalenego od innych ludzi i okolicznoci. Miejsce tych czynnikw na skali ostateczny stopie ich spjnoci, harmonii i rwnowagi oraz ich pozytywny wpyw na wszystkie aspekty ycia jest funkcj tego, co masz w samym .rodku, czyli podstawowych paradygmatw, twojego rdzenia.

RNE CENTRA
Kady z nas jest na czym skoncentrowany, cho zwykle nie zdaje sobie z tego sprawy ani nie zauwaa wpywu, jaki wywiera to na wszelkie aspekty jego ycia. Omwmy z grubsza kilka typowych koncentracji, czyli najgbszych ludzkich paradygmatw, i przeledmy, w jaki sposb wpywaj one na cztery podstawowe wymiary ycia, stanowic tym samym jego si napdow. KONCENTRACJA NA MAESTWIE. Spord wizi ludzkich maestwo moe by najbardziej zayym, trwaym, dajcym najwicej zadowolenia i przyczyniajcym si do cigego rozwoju zwizkiem. Zupenie naturalne i waciwe wydaje si zatem umieszczenie ony lub ma w centrum wasnego ycia. Jednak obserwacje i dowiadczenie mwi co innego. Przez wiele lat niejednokrotnie zaangaowany byem w pokonywanie maeskich tarapatw i dostrzegem wspln ni przewijajc si niemal przez kady zwizek, w ktrym ycie jednego z maonkw skoncentrowane byo na drugim. Ta ni to silna zaleno emocjonalna. Jeli najwaniejszym rdem emocjonalnego poczucia wasnej wartoci jest maestwo, stajemy si bardzo uzalenieni od tego zwizku. Nastroje, uczucia, zachowanie i sposb traktowania nas przez wspmaonka oraz zewntrzne wydarzenia, ktre mog wpyn na nasz zwizek takie jak nowe dziecko w rodzinie, zi lub synowa, problemy materialne, sukcesy atwo rzutuj na nas, na nasz poziom funkcjonowania. Kiedy zwiksza si odpowiedzialno i pojawia si stres, wystpuje tendencja powrotu do scenariusza, jaki dano nam w czasie, gdy wzrastalimy. Podobnie jest z naszym wspmaonkiem. Przy czym scenariusze te zazwyczaj s inne. Wychodz wtedy na wierzch rnice w podejciu do finansw, do wychowania dzieci czy traktowania maonkw dzieci. Gdy do tych gboko tkwicych w nas tendencji dojdzie silna zaleno emocjonalna, skoncentrowana na maonku, ujawniaj si wszystkie saboci zwizku. Kiedy jestemy zaleni od osoby, z ktr znajdujemy si w konflikcie, wwczas nasze potrzeby i pretensje mieszaj si ze sob, i wywouj przesadnie silne reakcje powodowane

mioci i nienawici, na przykad wymaganie od partnera stanowczych decyzji i deklaracji, zmianu wasnych decyzji, agresywno, gorycz, urazy i zimna rywalizacja. W takich wypadkach silniej reagujemy wedug sposobw i nawykw znanych z przeszoci, bronic si i usprawiedliwiajc wasne zachowanie, atakujc za wspmaonka. Podatno na zranienie wyzwala w nas w sposb nieunikniony potrzeb chronienia siebie przed kolejnymi ranami. Uciekamy si zatem do sarkazmu, zoliwoci, krytycyzmu wszystkiego, co moe zatuszowa nasz wewntrzn wraliwo. Kade z partnerw oczekuje, e to druga strona zacznie dawa mio, przez co doznaj rozczarowa i upewniaj si w swoich oskareniach pod adresem partnera. W tego typu zwizkach istnienie bezpieczestwa moliwe jest tylko wtedy, gdy wszystko ukada si pomylnie. Przewodnictwo opiera si na emocjach chwili. Mdro i moc gin w mszczcej zalenoci i negatywnych interakcjach. KONCENTRACJA NA RODZINIE. Inne czsto spotykane skoncentrowanie to rodzina. I ono take wydaje si naturalne i waciwe. Koncentracja na tym polu i inwestowanie w nie daje szans gbokiej wizi, mioci i dzielenia w yciu wszystkiego, co czyni je wartociowym. Jednak postawienie rodziny w centrum ycia, jak na ironi, niszczy elementy, ktre s niezbdne do szczliwego ycia rodzinnego. Ludzie skoncentrowani na rodzime czerpi poczucie bezpieczestwa i osobistej wartoci z tradycji i kultury rodzinnej lub z reputacji rodziny. S zatem podatni na najmniejsze zmiany w tej tradycji czy kulturze oraz na wszelkie wydarzenia mogce wywrze wpyw na jej reputacj. Rodzice, ktrych centrum stanowi rodzina, nie maj wystarczajco duo wolnoci emocjonalnej, by mc wychowywa swoje dzieci z myl o tym, co dla nich w ostatecznym rozrachunku jest najlepsze. Czerpic wasne poczucie bezpieczestwa z rodziny, wiksz wag przywizywa mog do zdobywania sympatii swoich dzieci ni do perspektywicznych inwestycji w ich postpy i rozwj. Mog te cay czas oczekiwa waciwego postpowania, przez co kade zachowanie, ktre uznaj za nieprawidowe, nadwera bdzie ich bezpieczestwo. Oddajc przewodnictwo emocjom odczuwanym w danym momencie, denerwuj si i reaguj spontanicznie, zapominajc o dobru i rozwoju dzieci. Zdarza si, e krzycz i wrzeszcz. Ich reakcje mog by zbyt, silne, a kary wynika z braku kontroli nad emocjami. Kochaj dzieci raczej warunkowo, czynic je emocjonalnie zalenymi lub

zbuntowanymi walczcymi z zalenoci. KONCENTRACJA NA PIENIDZACH. Innym, logicznym i wyjtkowo czsto spotykanym centrum ludzkiego ycia jest zarabianie pienidzy. Zabezpieczenie finansowe stanowi baz dziaania w pozostaych wymiarach. Fizyczne przetrwanie oraz bezpieczestwo materialne zajmuj pierwsze miejsca w hierarchii potrzeb. Inne potrzeby nie ujawni si nawet, dopki nie zostan zaspokojone choby w stopniu minimalnym potrzeby podstawowe. Wikszoci z nas nieobce s zmartwienia natury ekonomicznej. W naszej kulturze wiele zaley od sytuacji finansowej. Moe ona powodowa takie zniszczenia, lub choby stwarza ich grob, e czsto martwimy si wrcz podwiadomie. Czasem przyczyna zarabiania pienidzy jest oczywicie szlachetna, tak jak utrzymanie rodziny. Te sprawy s wane. Jednak skoncentrowanie si na zarabianiu pienidzy doprowadzi moe do zguby. Ponownie rozwamy cztery podtrzymujce ycie czynniki bezpieczestwo, przewodnictwo, mdro i moc. Zamy, e moje bezpieczestwo pochodzi gwnie z faktu mojego zatrudnienia czy wysokoci dochodu. Poniewa baza ekonomiczna zaley od wielu czynnikw i podlega rozmaitym wpywom, staj si niespokojny, przyjmuj pozycj obronn. Jeeli poczucie mojej osobistej wartoci wynika z wysokoci mojego dochodu, robi si bardzo czuy na wszystko, co moe go zmieni. A przecie praca i pienidze nie zapewniaj mdroci ani przewodnictwa, lecz tylko ograniczon do pewnego stopnia moc i bezpieczestwo. Wystarczy jaki kryzys w naszym yciu lub w yciu tych, ktrych kochamy, abymy poznali ograniczenia wypywajce z takiej postawy. Ludzie skoncentrowani na pienidzach czsto zapominaj o rodzinie lub wielu wanych sprawach, liczc na to, e kady zrozumie, i wymagania natury ekonomicznej maj pierwszestwo. Znam pewnego ojca, ktry wanie wychodzi ze swoimi dziemi na obiecan wypraw do cyrku, kiedy zadzwoniono z pracy z prob, by tam przyszed. Odmwi, a kiedy ona zapytaa, czy nie byoby lepiej, gdyby jednak poszed do pracy, odpowiedzia: Praca bdzie jeszcze nie raz, a dziecistwo nie. Ten may akt ustalenia priorytetw pozosta na zawsze w pamici jego dzieci jako pouczajca lekcja, a take w ich sercach jako wyraz ojcowskiej mioci.

KONCENTRACJA NA PRACY. Ludzie zerodkowani na pracy mog popa nawet w pracoholizm" i bezustannie produkowa kosztem wasnego zdrowia, relacji z bliskimi i innych wanych spraw. Ich zasadnicze poczucie tosamoci bierze si z wykonywanego zawodu, 7. mylenia kategoriami: jestem lekarzem", jestem pisarzem" czy jestem aktorem". Poniewa zarwno ich tosamo, jak i poczucie wasnej wartoci cile wi si z wykonywan prac, ich poczucie bezpieczestwa jest niezwykle mao odporne na wszystko, co moe ich tej pracy pozbawi. Mdro i moc wchodz w ograniczone obszary ich pracy i nie przenosz si na inne dziedziny ycia. KONCENTRACJA NA POSIADANIU. Si napdow wielu ludzi jest posiadanie. Nie tylko namacalne, materialne posiadanie modnych ubra, domw, odzi, aut czy biuterii, ale take nienamacalne posiadanie sawy, chway czy znaczenia w spoeczestwie. Dowiadczenia uwiadomiy wielu z nas szczegln ulotno wszelkiego rodzaju dbr, moliwo ich nagego zniknicia oraz podatno na wpyw rnorodnych si. Jeli moje poczucie bezpieczestwa zaley od mojej sawy lub od tego, co posiadam, moje ycie bdzie w stanie cigego zagroenia i ryzyka, e mog straci to, co mam, mog mi to ukra lub moe si to zdewaluowa. Czuj si te gorszy, gdy mam do czynienia z kim, kto jest bogatszy ode mnie lub ma wyszy status. Przebywajc w towarzystwie kogo, kto nie jest tak bogaty, sawny czy ma niszy status spoeczny, czuj si kim lepszym. Moje poczucie wartoci wci si zmienia, nie mam bowiem punktu zakotwiczenia dajcego mi poczucie staoci, nie mam te ustalonego sposobu bycia. Cigle prbuj chroni i ubezpiecza to, co posiadam rodki materialne, bezpieczestwo, pozycj czy reputacj. Wszyscy znamy historie ludzi, ktrzy odbierali sobie ycie z powodu ruiny finansowej czy utraty sawy politycznej. KONCENTRACJA NA PRZYJEMNOCI. Kolejna powizana z posiadaniem koncentracja to ycie dla przyjemnoci i zabawy. yjemy w wiecie, w ktrym na zawoanie proponuj nam przyjemnoci i zachcaj do nich. Telewizja i kino wywieraj szczeglny wpyw na wzrost ludzkich oczekiwa. Malowniczo pokazuj, co posiadaj i co mog robi ludzie wiodcy atwe i przyjemne ycie. Cho jednak blask ycia skoncentrowanego na przyjemnoci przedstawiany jest

obrazowo, jego naturalne konsekwencje wpyw na psychik danej osoby, na to, co z siebie daje, na jej wizi z innymi rzadko odbierane s waciwie. Zaywanie z umiarem niewinnych przyjemnoci jest rdem relaksu dla ciaa i umysu i moe podsyca uczucia rodzinne i inne zwizki. Jednak sama przyjemno nie moe da ani gbokiego, trwaego zadowolenia, ani poczucia spenienia. Osoba skoncentrowana na przyjemnoci coraz szybciej nudzi si kolejnymi zaliczonymi jej poziomami i wci woa o wicej i wicej. Kolejna przyjemno musi by wiksza, lepsza, bardziej ekscytujca, mocniejsza". Osoba taka staje si cakowicie narcystyczna i postrzega ycie wycznie w kategoriach dowiadczanej tu i teraz przyjemnoci. Zbyt czste lub za dugie wakacje, za duo filmw, za wiele telewizji czy gier komputerowych za duo nie zorganizowanego wolnego czasu, kiedy dziaa si po linii najmniejszego oporu, jest stopniowym marnowaniem ycia. Zdolnoci drzemi, talenty si nie rozwijaj, umys i duch popadaj w letarg, a w sercu panuje pustka. Gdzie jest bezpieczestwo, przewodnictwo, mdro i moc? Gdzie w maych wartociach skali, w przelotnej przyjemnoci... Malcolm Muggeridge napisa w A Twentieth-Century Testimony (Testament dwudziestego wieku"):
Gdy dzi czasami spogldam na minione ycie, najsilniej uderza mnie fakt, e to, co kiedy zdawao si najistotniejsze i najbardziej kuszce, dzi wydaje si bahe, wrcz bezsensowne. Choby te rne powierzchowne sukcesy; pragnienie, aby by znanym i by nagradzanym; rzekome przyjemnoci w rodzaju zdobywania pienidzy, uwodzenia kobiet czy podrowania po wiecie tam i z powrotem, w gr i na d, niczym Szatan, wyjanianie i dowiadczanie wszystkiego, co oferuje Targowisko Prnoci. Gdy patrz wstecz, te wszystkie usiowania, by zadowoli siebie, wydaj mi si czyst fantazj, lizaniem ziemi", jak to uj Pascal.

KONCENTRACJA

NA

PRZYJACIOACH

LUB

WROGACH.

Podatni

na koncentrowanie si na przyjacioach s zwaszcza, cho z pewnoci nie tylko, modzi ludzie. Akceptacja i przynaleno do grupy rwieniczej mog si sta spraw nadrzdn. Spaczone, wci zmieniajce si zwierciado spoeczne staje si poywk dla czterech podtrzymujcych ycie czynnikw, tworzc wysoki stopie zalenoci od zmiennych nastrojw, uczu, postaw i zachowa innych.

Koncentracja na przyjacioach moe dotyczy wycznie jednej osoby i wtedy przyjmuje po trosze wymiar maestwa. Z centrum skupionego na przyjacielu moe wyrosn zaleno emocjonalna od tej osoby, wzrastajca spirala konfliktowych potrzeb i w kocu ze stosunki. A gdy w centrum ycia znajduje si wrg? Wikszoci ludzi nie przychodzi to nawet do gowy i prawdopodobnie nikt nie zgodziby si na to wiadomie. Niemniej koncentracja na wrogu jest bardzo powszechna, szczeglnie tam, gdzie ludzie zmuszeni s do wzajemnych kontaktw mimo konfliktu, jaki pomidzy nimi istnieje. Jeli kto uwaa, i zosta skrzywdzony przez wan dla niego emocjonalnie lub spoecznie osob, rozpamituje t niesprawiedliwo, a jej sprawc ustawia w centrum swojego ycia. Zamiast proaktywnie kierowa wasnym yciem, czowiek taki reaguje na wszelkie zachowania i postawy postrzeganego wroga przeciwzalenie*. ycie mojego kolegi, nauczyciela akademickiego, stao si wrcz nieznone z powodu negatywnych stosunkw z jednym z administratorw uniwersytetu. Tak dugo pozwala sobie na bezustanne mylenie o tym czowieku, a przeszo to w obsesj. Zawadna nim ona tak dalece, e wpyna na jako stosunkw z rodzin Kocioem i kolegami z pracy. W kocu doszed do wniosku, e musi zrezygnowa z tej pracy i zacz uczy gdzie indziej. Czy uczyby tutaj, gdyby nie ten czowiek? spytaem go wtedy. Tak odpowiedzia. Ale dopki on tu jest, ja nie mog tutaj pracowa, za bardzo niszczy to moje ycie. Dlaczego wic ustawie go w centrum swojego ycia? spytaem znowu. Pytanie wyranie go zaszokowao. Zaprzeczy temu. Wykazaem mu jednak, e pozwoli temu czowiekowi i jego sabostkom zniszczy ca map swojego ycia, podkopa wiar i jako stosunkw z najbliszymi. W kocu przyzna, e czowiek ten ma na niego rzeczywicie silny wpyw, zaprzeczy jednak, jakoby to on sam dokona wyboru. Odpowiedzialnoci za t niefortunn sytuacj obarczy administratora. On sam, jak twierdzi, nie by za ni odpowiedzialny. W czasie rozmowy pomau zacz jednak zdawa sobie spraw, e istotnie sam jest odpowiedzialny, a poniewa nie podoa tej odpowiedzialnoci sta si wrcz nieodpowiedzialny. Wiele rozwiedzionych par popada w ten sam schemat. Cigle zera ich gniew, gorycz i
* Zachowanie przeciwzalene to wyraenie sprzeciwu, pozornie tylko niezalene, bo w swojej istocie gboko uzalenione od osoby, do ktrej kierujemy sprzeciw.

samousprawiedliwianie. Z psychologicznego punktu widzenia cigle s maestwem w jego negatywnym aspekcie potrzebuj saboci* byych partnerw, aby usprawiedliwi swe oskarenia. Wiele starszych" dzieci idzie przez ycie z jawn lub skryty nienawici do swoich rodzicw. Maj do nich al o to, e w przeszoci naduywali siy, e zaniedbywali je lub faworyzowali. Zerodkowuj swoje dorose ycie na tej nienawici, wcielajc w ycie waciwy temu reaktywny, wyszukujcy dowodw na potwierdzenie tej nienawici scenariusz. KONCENTRACJA NA KOCIELE. Wydaje mi si, e niemal kady, kto powanie podchodzi do wiary i swojego Kocioa, zdaje sobie spraw, e chodzenia do kocioa nie mona utosamia z duchowoci. Niektrzy tak bardzo zajci s dziaalnoci w parafii i zewntrznymi przejawami wiary, e nie zauwaaj istotnych ludzkich potrzeb, przeczc przez to najbardziej podstawowym nakazom wiary, ktrej deklaruj przecie gbokie oddanie. S i tacy, ktrzy niezbyt czsto bywaj w kociele, albo nawet wcale do niego nie chodz, ale w ich zachowaniu i postawie zasady etyki judeochrzecijaskiej odbijaj si znacznie prawdziwiej. Bdc przez cae ycie czonkiem Kocioa i pracujc w grupach uytecznoci spoecznej, wiem, e nie zawsze chodzenie do kocioa rwnoznaczne jest z wcielaniem w ycie nauczanych tam zasad. Mona dziaa w Kociele i nie robi nic z tego, co gosi ewangelia. W yciu osoby skoncentrowanej na Kociele najwaniejsze staj si pozory i zewntrzne wraenie, co prowadzi do hipokryzji, ktra podkopuje zarwno poczucie bezpieczestwa, jak i prawdziw wiar. Przewodnictwo pochodzi tu ze wiadomoci spoecznej i prowadzi do sztucznego przylepiania innym etykietek typu praktykujcy", niepraktykujcy", umiarkowany", ortodoksyjny", konserwatywny". Koci jest formaln organizacj, na ktr skadaj si cele i kierunki, zasady, programy, okrelone zwyczaje i ludzie, dlatego sam w sobie nie moe zapewni gbokiego poczucia bezpieczestwa czy istotnych odczu wiary. Zapewni to moe ycie zgodne z naukami Kocioa, ale nie sama instytucja kocielna. Koci nie moe take zapewni staego poczucia przewodnictwa. Ludzie

* Czytelnik zwrci na pewno uwag, i Stephen Covey nie uywa sowa wada" (ang. fault), zastpujc je agodniejszym sabo" (ang. weakness).

skoncentrowani na Kociele czsto odczuwaj, myl i zachowuj si zupenie inaczej w wito ni w dzie powszedni. Taki brak jednoci czy spjnoci stwarza zagroenie dla bezpieczestwa, a przez to wzmaga potrzeb przylepiania yciu etykietek i samousprawiedliwiania. Postrzeganie Kocioa nie jako pomocy w dojciu do waciwego koca, ale jako koca wanie, podwaa mdro i poczucie yciowej rwnowagi. Chocia Koci utrzymuje, i uczy rde mocy, nie twierdzi, e on sam jest t moc. Pretenduje zaledwie do roli przewodnika, ktry kieruje moc Boga do natury czowieka. KONCENTRACJA NA SOBIE. By moe najczciej dzi spotykanym centrum ycia jest wasna osoba. Najbardziej rzucajc si w oczy form tej koncentracji jest samolubstwo, ktre godzi w wartoci wikszoci ludzi. Przypatrujc si z bliska wielu popularnym podejciom do samorozwoju czy samospenienia, stwierdzimy jednak, i one take s w swej istocie egoistyczne. Wasna osoba tworzy centrum bardzo ograniczone i jako takie nie moe ofiarowa wiele bezpieczestwa, przewodnictwa, mocy czy mdroci. Tworzy bezwadny, statyczny ukad, niczym Morze Martwe w Izraelu, ktre moe tylko przyjmowa, nigdy dawa. Z drugiej strony, nastawienie na doskonalenie siebie pod ktem nabywania umiejtnoci suenia innym, produkowania czy znacznego wkadu w jakie dzieo umoliwia spektakularny wzrost czterech wspierajcych ycie czynnikw. Omwilimy pokrtce najczciej spotykane centra warunkujce podejcia czowieka do ycia. Najczciej atwiej rozpozna je u kogo ni u siebie. Prawdopodobnie znasz kogo, dla kogo zarabianie pienidzy jest waniejsze ni wszystko inne. Znasz te pewno kogo, kto powica niemal ca energi na usprawiedliwianie swojej roli w zych stosunkach z kim innym. Gdy przypatrzysz si uwanie, moesz zobaczy centrum ycia, ktre decyduje o takim zachowaniu.

OKRELENIE WASNEGO CENTRUM

A na czym stoisz ty sam? Co postawie w centrum wasnego ycia? Czasem nieatwo to dojrze.

W ZAKRESIE W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA WSPMAON KU Twoje bezpieczestwa zaley

PRZEWODNICT WA
wyznaczaj wasne ci potrzeby

W ZAKRESIE MDROCI
ograniczona jest do spraw i rzeczy, ktre mog pozytywnie lub negatywnie wpywa na twojego

W ZAKRESIE MOCY
moc saboci twojego i ograniczaj twoje

poczucie Kierunek

Perspektywa yciowa Twoj

od tego, w jaki sposb twj wspmaonek ci traktuje Jeste wyczulony Jeste na nastroje i uczucia gboko zawiedziony, co czsto prowadzi do konfliktu, gdy wspmaonek spenia oczekiwa Wszystko, na wasz co moe mie nieznany wpyw zwizek, jako postrzegasz zagroenie. twj nie twoich jego

oraz to, czego chce twj wspmaonek

wspmaonka.

bardzo Kryterium podejmowania decyzji jest ograniczone do tego, co wydaje ci si najlepsze dla twojego maestwa lub wspmaonka albo do jego preferencji i opinii.

wspmaonka lub na wasz zwizek.

zgadza s z tob lub nie

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA RODZINIE

Podstaw bezpieczestwa spenianie oczekiwa. Twoje

twojego Scenariusz rodziny Interpretujesz jest jej poczucie jest twoim rdem waciwych postaw i zachowa. Kryterium podejmowania decyzji stanowi dla ciebie dobro rodziny lub to, czego chc jej czonkowie. poczucie rodziny, przyczyn niekompletnego obrazu swoistego rodzinnego. co

ycie Dziaanie ograniczaj ci wzorce i tradycje rodzinne. jest

przez pryzmat wasnej

akceptacja rodziny oraz

wiata

bezpieczestwa zmienia si w zalenoci od poczucia bezpieczestwa rodziny. Twoje wartoci oparte jest na reputacji rodziny JELI JESTE SKONCENTROWANY NA PIENIDZACH Twoje wartoci Jeste

narcyzmu

poczucie Kryterium zaley od podejmowania decyzji wyznacza ci zysk.

Zarabianie pienidzy Nie jest soczewk, przez ktr widzisz i pojmujesz wiat,

wychodzisz

ponadto, co moesz osign za pomoc pienidzy wyobrani. i swojej ograniczonej

twoich dochodw bardzo wyczulony na wszystko, co moe zagrozi twojej pozycji materialnej.

przez co twj osd jest nie wywaony.

W ZAKRESIE W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA PRACY Skaniasz si do Swoje uzaleniasz potrzeby miejsca praca. okrelania siebie przez swoj rol zawodow. Czujesz si naprawd dobrze tylko wtedy, gdy pracujesz.

PRZEWODNICT WA
od i

W ZAKRESIE MDROCI
tendencj

W ZAKRESIE MOCY

decyzje Masz

do Dziaania ograniczaj ci wzorce pracy, awansu moliwoci

ograniczani si tylko do pracy. Utosamiasz ycie z prac.

oczekiwa swojego

czy nagrody, wymogi zawodu, zdanie szefa na twj temat oraz obawa, i z jakiego powodu nie bdziesz mg wykonywa w co lub niwie tego zajcia.

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA POSIADANIU

Twoje

bezpieczestwo Swoje statusie lub ktre do

decyzje Postrzegasz wiat w Funkcjonujesz kategoriach porwna ekonomicznych relacji spoecznych. i zakresie moesz osign spoecznej. tego, kupi na

opiera si na twojej reputacji, spoecznym konkretnych przedmiotach, posiadasz. Masz skonnoci porwnywania tego, co posiadasz, z tym, co posiadaj inni.

uzaleniasz od tego, co najlepiej chroni, powiksza eksponuje posiadasz. to, lub co

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA PRZYJEMNOCI

Czujesz si bezpieczny Podejmujesz tylko wtedy, gdy Twoje jest od decyzje pod ktem tego, co dostarczy ci najwicej przyjemnoci. przeywasz ekscytujc przyjemno. bezpieczestwo uzalenione rodowiska.

Patrzysz na wiat pod Twoja ktem tego, co moe ci zaoferowa.

moc

jest

nieznaczna

krtkotrwae, sztuczne i

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA PRZYJACIELU

Twoje

bezpieczestwo Twoje decyzji bardzo

kryterium Widzisz wiat przez Ograniczasz spoeczne okulary jest Co

swoje

jest funkcj zwierciada spoecznego. Jeste uzaleniony od opinii, temat.

podejmowania nastpujce: inni pomyl? zaenowany skrpowany. czy

dziaanie do tej strefy spoecznej, w ktrej dobrze si czujesz. si pod si Zmieniasz wpywem zmieniajcych opinii.

jak inni maj na twj Czsto czujesz is

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA WROGU

Twoje jest

bezpieczestwo Dziaasz na przekr Twj chwiejne, dziaaniom twojego wroga. Podejmujesz decyzje pod ktem zawony

sd

jest Niewielka moc, ktr i posiadasz, pochodzi z gniewu, urazy i obronn, negatywnej zawici, zemsty energii,

uzalenione od ruchw twojego wroga. Jeste dny wiedzy:

wypaczony. Wci pozycj przyjmujesz

W ZAKRESIE W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA

jakie te bd kolejne posunicia wroga. Szukasz samousprawiedliwienia i dowartociowania u osb podobnie. JELI JESTE SKONCENTROWANY NA KOCIELE Twoje opiera na Kocioa. Znajdujesz tosamoci bezpieczestwa etykietach porwnaniach. JELI JESTE SKONCENTROWANY NA SOBIE Twoje bezpieczestwa poczucie Twoje wci oceny nastpujce: tym chc, potrzebuj, czu, kryteria Patrzysz s Jeli Co Co przez wywrze na na wiat Twoja pryzmat ciebie zdolno do dziaania ogranicza poczucie i w i bezpieczestwo Kierujesz si tym, Dzielisz si na jak ocenia dziaania inni bd twoje w wiat na Postrzegana i i roli w Kociele. moc wierzcych niewierzcych, praktykujcych niepraktykujcych. pochodzi z pozycji i mylcych twojego

PRZEWODNICT WA
tego, co moe mu pokrzyowa plany

W ZAKRESIE MDROCI
reagujesz zbyt silnie wrcz paranoidalnie.

W ZAKRESIE MOCY
ktra spala i niszczy, doprowadzajc tego, e moesz zdziaa. do niewiele

aktywnoci kocielne i szacunku wpywowych czonkw

kontekcie nauki i oczekiwa Kocioa.

si zmienia i przesuwa.

wpywu , jaki mog decyzje, wydarzenia i okolicznoci.

si jedynie do twoich wewntrznych zasobw, nie masz korzyci pyncych ze wspzalenoci.

dobrze bd si w Czego

mog z tego mie?

Najlepszym chyba sposobem na rozpoznanie wasnego zerodkowania jest przyjrzenie si z bliska czynnikom wspierajcym ycie. Jeli identyfikujesz si z jednym lub kilkoma poniszymi opisami moesz atwo znale centrum, z ktrego one wypywaj, centrum, ktre by moe ogranicza twoj osobist skuteczno. Najczciej w yciu czowieka cz si rne koncentracje, te, ktre poznalimy, i inne. Ludzie stanowi zazwyczaj funkcj rnych si wpywajcych na ich ycie. W zalenoci od zewntrznych lub wewntrznych warunkw do gosu dochodzi konkretne centrum i daje o sobie zna tak dugo, a tkwice w nim potrzeby zostan zaspokojone. Wtedy to kolejne centrum staje si si dominujc.

Przez to swoiste oscylowanie od jednego centrum do drugiego ycie staje si hutawk. W jednym momencie jeste wysoko, za chwil ju nisko i czynisz wysiki, by zrekompensowa jedn sabo, poyczajc si pync z innej saboci. Nie ma wtedy mocnego poczucia kierunku ani trwaej mdroci, nie ma staego uzupeniania mocy ani te poczucia wewntrznej wartoci i tosamoci. Ideaem byoby oczywicie stworzenie jednego wyranego centrum, ktre zapewniaoby wysoki poziom bezpieczestwa, przewodnictwa, mdroci i mocy, wzmacniajc proaktywno i zapewniajc zgodno i harmoni w kadej sferze ycia.

KONCENTRACJA NA ZASADACH
Solidne podwaliny pod rozwj czterech wspierajcych ycie czynnikw moemy stworzy tylko przez skoncentrowanie naszego ycia na waciwych zasadach. rdem bezpieczestwa bdzie wtedy przekonanie, e w przeciwiestwie do ludzi i rzeczy podlegajcych czstym i nagym zmianom, naturalne zasady s niezmienne. Moemy na nich polega. Zasady nie reaguj. Nie zoszcz si i nie traktuj nas rozmaicie. Nie rozwiod si z nami i nie uciekn z naszym przyjacielem. Nie prbuj nas podchodzi. Nie utoruj nam yciowej drogi na skrty, ktr przemierzymy, chwytajc si doranych rodkw. Ich warto nie zaley od zachowania innych ludzi, od rodowiska czy chwilowej mody. Zasady nie umieraj. Nie mog by z nami dzi, a jutro odej. Nie zniszczy ich ogie ani trzsienie ziemi. Nikt te ich nie ukradnie. Zasady s gbok, fundamentaln prawd, prawd klasyczn, wsplnym mianownikiem. S gsto wplecionymi w materi ycia nimi, po ktrych przepywa wszystko, co waciwe, logiczne, pikne i silne. Moemy czu si bezpiecznie nawet pord ludzi i okolicznoci, gdzie zasady si ignoruje, gdy wiemy, e s ponad ludmi i ponad okolicznociami i w cigu tysicy lat historii raz po raz triumfoway. I co waniejsze moemy by pewni, e wasne dowiadczenie pozwoli nam doceni ich warto take w naszym yciu. Powszechnie wiadomo, e nie jestemy nieomylni. Nasza wiedza oraz zrozumienie zasad ograniczone jest niewiadomoci naszej prawdziwej natury i otaczajcego nas wiata, a take prdami i kierunkami filozoficznymi, ktre nie pozostaj w harmonii z waciwymi zasadami. Idee, ktre s dzi w modzie, przeywaj swj sezon akceptacji, jednak jak wiele

przed nimi, nie ostan si na zawsze, gdy opieraj si na faszywych podstawach. Jestemy ograniczeni, ale moemy rozszerzy granice naszego funkcjonowania. Jeli zrozumiemy zasady naszego rozwoju, bdziemy mogli poszukiwa waciwych zasad z przekonaniem, e im wicej umiemy, tym atwiej zdoamy prawidowo nastawi soczewki, przez ktre patrzymy na wiat. Zasady si nie zmieniaj; zmienia si nasze ich rozumienie. Mdro i przewodnictwo, towarzyszce yciu skoncentrowanemu na zasadach, pochodz z prawidowych map, z wiedzy, jak si rzeczy maj naprawd i jak bd si miay. Dobre mapy pokazuj nam wyranie, dokd chcemy si dosta i jak trzeba to zrobi. Moemy podejmowa decyzje na podstawie waciwych danych, ktre je wzmocni i nadadz im wiksze znaczenie. Moc pynca z ycia skoncentrowanego na zasadach jest moc wiadomej, penej wiedzy, proaktywnej jednostki, ktrej nie ograniczaj tak jak wielu ani postawy, zachowania i dziaania innych ludzi, ani okolicznoci, ani te wpywy rodowiska. Ograniczenie mocy moe by tylko konsekwencj samych zasad. Mamy bowiem prawo wyboru sposobw dziaania, na podstawie naszej znajomoci waciwych zasad, ale nie mamy moliwoci wyboru ich konsekwencji. Pamitasz? Jeli podnosisz jeden koniec kija, podnosisz i drugi". Zasadom towarzysz zawsze naturalne konsekwencje pozytywne, gdy yjemy w harmonii z zasadami, i negatywne, gdy je ignorujemy. Poniewa dotyczy to wszystkich ludzi wiadomych i niewiadomych istnienia zasad ograniczenie to ma charakter uniwersalny. Im wicej zatem wiemy o prawidowych zasadach, tym wiksza jest nasza wolno mdrego dziaania. Koncentrujc ycie na ponadczasowych, niezmiennych zasadach, tworzymy podstawowe paradygmaty skutecznego i dajcego zadowolenie ycia. Oto jest centrum, ktre nadaje pozostaym waciw perspektyw. Pamitaj, e rdem twoich postaw i zachowa s paradygmaty. Mona je porwna do pary okularw, gdy warunkuj sposb, w jaki postrzega si wiat. To, co zobaczysz, patrzc przez paradygmaty prawidowych zasad, rni si bdzie cakowicie od obrazw, jakie daj paradygmaty skoncentrowane na czym innym.

JELI JESTE SKONCENTROWANY NA ZASADACH

W ZAKRESIE MOCY

Twoj moc ogranicza tylko zrozumienie i stosowanie naturalnych praw i prawidowych zasad oraz naturalne konsekwencje tych zasad.

Stajesz si jednostk wiadom i wiedzc, jak y, dziaajc proaktywnie bez ogranicze wywoanych postawami, zachowaniami czy dziaaniami innych ludzi.

Twoja zdolno dziaania osignie poziom wychodzcy znacznie poza twoje wasne rda, tworzc dobrze rozwinity wspzaleny model ycia.

Twoje decyzje nie s efektem ogranicze narzucanych przez aktualn sytuacj finansow czy inne okolicznoci. Dowiadczasz wolnoci opartej na wspzalenoci.

W ZAKRESIE MDROCI

Twj sd uwzglednia szerokie pasmo odlegych w czasie konsekwencji, jest wywaony i odzwierciedla twoj spokojn pewno siebie. Postrzegasz rzeczy inaczej, a wic mylisz i dziaasz inaczej ni otaczajcy ci wiat. Spogldasz na wiat przez podstawowe paradygmaty skutecznego, przezornego ycia. Mylisz, co moesz zrobi dla wiata i zamieszkujcych go ludzi.

W ZAKRESIE PRZEWODNICTWA

Przyswajasz proaktywny styl ycia, chcesz suy innym i podbudowywa ich. Kierujesz si kompasem, ktry pozwala ci zobaczy, dokd chcesz pj i jak drog si tam dostaniesz. Uywajc waciwych danych, zwikszasz znaczenie i si podejmowanych decyzji.

Jeste harmonijn caoci, co wynosi ci ponad yciowe sytuacje, emocje i okolicznoci. Twoje decyzje i dziaania uwzgldniaj zarwno efekty natychmiastowe, jak i

bardziej odlege w czasie konsekwencje. W kadej sytuacji wiadomie i proaktywnie okrelasz najlepsze rozwizania, a twoje decyzje dyktuje ci uksztatowne w myl

W ZAKRESIE BEZPIECZESTWA

prawidowych zasad sumienie. Podstaw twojego bezpieczestwa s prawidowe zasady, ktre nie zmieniaj si w zalenoci od zewntrznych warunkw lub okolicznoci Wiesz, e warto prawdziwych zasad potwierdzaj bezustannie dowiadczenia twojego ycia. Prawidowe zasady s miar samorozwoju i dlatego wspgraj z tym, co waciwe, logiczne, pikne i silne.

Zasady pozwalaj ci poj wasny rozwj, upewniaj ci, e powiniene uczy si dalej, aby wicej wiedzie i rozumie.

Twoje rdo bezpieczestwa dostarcza ci staego, niezmiennego rdzenia, ktry pozwala ci patrze na wszelkie zmiany jak na ekscytujc przygod i szans dokonania znaczcego wkadu.

W Dodatku A znajduje si tabela, ktra pokazuje, w jaki sposb kade omawiane centrum moe wpywa na postrzeganie wszystkiego innego*. Aby jednak szybko poj te rnice, rozpatrzmy przykad, ktry uwiadomi nam, jak odmiennie ten sam problem widziany jest przez pryzmat rnych paradygmatw. Czytajc, staraj si woy kad par okularw. Sprbuj wczu si w reakcj wypywajc z rnych centrw. Przypumy, e dzi wieczorem zapraszasz on na koncert. Masz ju bilety; ona bardzo si cieszy. Jest godzina szesnasta. Nagle szef wzywa ci i prosi, aby po poudniu pomg mu przygotowa si do wanego spotkania, ktre ma o dziewitej wieczorem. Jeli patrzysz na wiat przez okulary s k o n c e n t r o w a n e na o n i e lub r o d z i n i e , najwaniejsza bdzie dla ciebie ona. Powiesz szefowi, e nie moesz zosta, i zabierzesz on na koncert, aby sprawi jej przyjemno. Moesz te uzna, i dobro twojej pozycji w pracy wymaga, aby zosta, ale zrobisz to niechtnie, obawiajc si reakcji ony, zabezpieczajc si przed efektami jej rozczarowania czy gniewu i prbujc usprawiedliwia swoj decyzj. Jeli patrzysz przez soczewki s k o n c e n t r o w a n e na pienidzach, szybko policzysz, ile otrzymasz za nadgodziny, lub uznasz, e pomoe ci to dosta podwyk. Zadzwonisz do ony i powiesz jej po prostu, e musisz zosta, uwaajc, i zrozumie pierwszestwo wymogw natury ekonomicznej. Jeli jeste s k o n c e n t r o w a n y n a p r a c y , moesz dostrzec w probie szefa szans na pogbienie swojej wiedzy o pracy. Moesz pomc szefowi, a tym samym swojej karierze zawodowej. Moesz te poklepa si po plecach", uznajc, e praca ponad ustalone godziny najlepiej dowodzi, jak ciko pracujesz. ona powinna by z ciebie dumna! Jeli jeste skoncentrowany na posiadaniu, wyobrazisz sobie, co moesz kupi za zarobione dodatkowo pienidze. Moesz te zastanawia si, na ile fakt, e duej zostaniesz, podniesie twj presti w biurze. Jutro wszyscy mwi bd o tym, jaki to jeste szlachetny, gotw do powice i oddany pracy. Jeli jeste s k o n c e n t r o w a n y pracy. Naley ci si wolny wieczr!
* Signij, prosz, do Dodatku A (przyp. aut.).

na

p r z y j e m n o c i , prawdopodobnie

ponad prac przedoysz koncert, nawet gdyby ona uwaaa, e powiniene zosta duej w

Jeeli twoje c e n t r u m t o p r z y j a c i e l e , decyzja zalee moe od tego, czy spodziewasz si spotka na koncercie przyjaci lub czy ktry z nich take zostaje w pracy.

Rodzina Wspmaonek

Pienidze Praca zawodowa

Ty sam

Zasady

Stan posiadania

Koci

Przyjemnoci
Wrogowie

Przyjaciele

Jeli s k o n c e n t r o w a n y

jeste

na

w r o g u , moesz zosta po to, aby

mu pokaza, e jest inaczej, ni sobie wyobraa to nie on jest gwnym filarem przedsibiorstwa. Podczas gdy on si bawi, ty pracujesz za siebie i za niego dla dobra firmy, ktr on lekceway, a dla ktrej ty z niewolniczym oddaniem rezygnujesz z wasnej przyjemnoci. Jeli jeste s k o n c e n t r o w a n y n a K o c i e l e , na twoje plany moe mie wpyw to, czy na koncert wybierali si take czonkowie twojego Kocioa, ewentualna opinia wspwyznawcw pracujcych razem z tob czy te charakter koncertu Mesjasz Haendla miaby przewag nad koncertem muzyki rozrywkowej. Twoja decyzja mogaby zalee take od tego, co twoim zdaniem czowiek wierzcy" powinien zrobi w tej sytuacji, oraz od tego, czy dodatkow prac postrzegasz jako denie do pienidzy", czy jako sub". Natomiast skoncentrowany na sobie kierowaby si prawdopodobnie tym, co jest najlepsze dla ciebie. Lepiej spdzi przyjemny wieczr poza domem czy te pomc szefowi? Najbardziej istotne byoby to, jakie konsekwencje bdzie mia twj wybr dla ciebie.

Rozpatrzylimy rne sposoby widzenia tej samej sytuacji, I czy dalej dziwi nas pojawiajce si w naszych stosunkach z innymi problemy w postrzeganiu typu moda czy stara kobieta"? Czy widzisz, jak silnie nasze centra wpywaj na caoksztat naszego funkcjonowania, od motywacji, przez codzienne decyzje i akcje (lub zbyt czsto r e a k c j e ), a po interpretacje tego, co si dzieje? Dlatego zrozumienie swojego centrum jest tak istotne. Jeli si okae, e nie pozwala ci ono by osob w peni proaktywn, naley zmieni paradygmaty, tak by stao si to moliwe. Jako osoba s k o n c e n t r o w a n a n a z a s a d a c h starasz si ocenia sytuacj niezalenie od emocji, jakie wywouje, oraz od innych czynnikw mogcych wpywa na twoj decyzj. Wywaasz cao rozpatrujesz zarwno wymogi pracy, potrzeby rodziny i innych wczonych w t sytuacj osb, jak i moliwe konsekwencje alternatywnych decyzji. Po czym, uwzgldniajc wszystkie czynniki, podejmujesz najlepsz decyzj. To, czy pjdziesz na koncert, czy zostaniesz w pracy, jest niewielkim fragmentem skutecznej decyzji. Mona dokona takiego samego wyboru, bdc skoncentrowanym na rnych sprawach. Jeli jednak skoncentrowany jeste na zasadach, wystpi tu kilka istotnych rnic: Po pierwsze, nie dostosowujesz si do innych ludzi i okolicznoci. Sam proaktywnie wybierasz najlepsz z moliwoci, a twoje decyzje s wiadome i przemylane. Po drugie, wiesz, e twoja decyzja jest najbardziej skuteczna, poniewa wypywa z zasad, ktrych odlege w czasie rezultaty dadz si atwo przewidzie. Po trzecie, to, co wybrae, jest wkadem w twoje ostateczne wartoci. Popoudniowa praca, ktrej motywem jest osignicie nad kim przewagi, to zupenie co innego ni pozostanie w pracy dlatego, e doceniamy skuteczne dziaanie szefa i szczerze chcemy mie swj wkad w dobro firmy. To, czego dowiadczasz, podejmujc decyzj, wpywa na jako i znaczenie twojego ycia jako caoci. Po czwarte, twoja komunikacja z on i szefem oparta jest na solidnych, wypracowanych przez ciebie w toku wspzalenych relacji podstawach. Poniewa jeste niezaleny, moesz dziaa skutecznie w sposb wspzaleny; zrobi samemu to, co jest niezbdne, powierzy innym to, co si da, a reszt dokoczy nastpnego dnia rano. Wreszcie, bez wzgldu na to, jak decyzj podejmiesz, bdziesz czu, e zrobie waciwie. Skupisz si na tym, co wybrae, i bdziesz si z tego cieszy. Jako osoba skoncentrowana na zasadach widzisz sprawy inaczej. A poniewa widzisz je

inaczej rwnie mylisz i dziaasz inaczej. Posiadajc wysoki poziom bezpieczestwa i mocy oraz mdro i przewodnictwo pynce z waciwego rda, masz podstawy, aby by proaktywnym i dziaajcym skutecznie czowiekiem.

TWORZENIE I WYKORZYSTYWANIE MISJI YCIOWEJ

Kiedy wnikamy gboko w siebie, poznajemy podstawowe paradygmaty i wprowadzamy harmoni midzy nimi i waciwymi zasadami, wwczas nie tylko tworzymy skutecznie dziaajce, wzmacniajce nas centrum, ale take dajce wyrany obraz soczewki, przez ktre patrzymy na wiat. Moemy zatem nastawi nasze soczewki na zwizki, ktre jako istoty niepowtarzalne cz nas z tym wiatem. Frankl mwi, e raczej odkrywamy, ni wymylamy nasze yciowe posannictwo. Trafnie powiedziane. Myl, e kady z nas ma wbudowane urzdzenie kontrolne, zmys, sumienie, ktre uwiadamia nam nasz odrbno i moliwo jednostkowego wkadu, jaki moemy uczyni. Mwic sowami Frankla: Kady ma w yciu swoje powoanie, waciw misj. (...) Dlatego nikogo nie mona zastpi ani te powtrzy niczyjego ycia. Zarwno zatem zadanie dla kadego z nas, jak i szansa jego wypenienia s niepowtarzalne". Poszukujc sw na wyraenie tej niepowtarzalnoci, musimy pamita o podstawowym znaczeniu proaktywnoci i pracy w krgu wpywu. Prba znalezienia jakiego abstrakcyjnego sensu ycia gdzie w krgu zainteresowania jest rezygnacj z proaktywnej odpowiedzialnoci, oddaniem naszej wasnej pierwszej kreacji w rce innych ludzi i okolicznoci. To nasze wntrze nadaje znaczenie naszemu yciu. Uywajc ponownie sw Frankla: W kocu czowiek nie powinien pyta o sens swojego ycia, lecz raczej przyj do wiadomoci, e to on jest o to pytany. Kady czowiek na wiecie przepytywany jest przez ycie; kady moe mu odpowiedzie tylko, odpowiadajc za wasne ycie; odpowiada yciu mona jedynie przez bycie odpowiedzialnym". Osobista odpowiedzialno, czyli proaktywno, jest podstaw pierwszego tworzenia. Uyjmy znowu przenoni jeyka komputerowego. Nawyk pierwszy mwi: Ty jeste programist". Nawyk drugi za mwi: Napisz program". Dopki nie pogodzisz si z myl, e to ty jeste odpowiedzialny, e ty sam jeste programist, nie zaangaujesz si naprawd

w pisanie programu. Jako osoby proaktywne moemy zacz wyraa sowami to, kim chcemy by i co chcemy robi w yciu. Moemy sporzdzi na pimie nasz deklaracj wasnej misji, osobist konstytucj. Nie jest to co, co da si zrobi w cigu jednej nocy. Zanim osignie ostateczn form, wymaga bowiem gbokiej introspekcji, starannej analizy, przemylanego ubrania w sowa, a czsto poprawek i przepisywania. Mog min tygodnie, a nawet miesice, nim poczujesz si naprawd dobrze z tym, co stworzye, zanim uznasz, e jest to zwize i pene wyraenie tego, co cenisz najbardziej. A nawet wtedy, wraz z mijajcymi latami, uzyskujc gbszy wgld w istot rzeczy, w obliczu nowych okolicznoci, bdziesz chcia to co pewien czas przejrze i dokona niewielkich, lecz niezbdnych poprawek. Jednak w swoich podstawowych zaoeniach sporzdzony zapis misji yciowej staje si konstytucj, trwaym wyrazem twoich wartoci i wizji przyszoci. Spenia rol kryterium, wedug ktrego oceniasz wszystko inne. Sam regularnie poprawiam swoje yciowe posannictwo i wanie niedawno zrobiem to znowu. Usiadem samotnie na brzegu play, gdzie kocz moje rowerowe wycieczki, rozoyem notes i raz jeszcze je poprawiem. Zajo to kilka godzin, ale potem miaem uczucie jasnoci, poczucie zorganizowania, penego zaangaowania w ycie oraz uczucie swoistej wolnoci. Uwaam, e sama praca nad tym jest tak samo istotna jak jej efekt. Pisanie lub poprawianie yciowego posannictwa zmienia ci, gdy zmusza do gbokiego i starannego przemylenia twoich priorytetw oraz do wybrania zgodnych z nimi zachowa. Gdy to zrobisz, nawet inni wyczuj, e nie kieruje tob to, co si wok ciebie dzieje. Masz poczucie misji, ktra ci fascynuje i ktr starasz si wciela w ycie.

WYKORZYSTANIE CAEGO MZGU

Dziki samowiadomoci moemy bada nasze myli. Jest to szczeglnie przydatne przy zapisywaniu misji yciowej, jako e dwie ludzkie zdolnoci pozwalajce stosowa drugi nawyk wyobrania i sumienie s funkcj przede wszystkim prawej strony mzgu. Umiejtno wykorzystywania moliwoci prawej pkuli znacznie zwiksza zdolno do pierwszego tworzenia.

W cigu ostatnich dziesicioleci przeprowadzono wiele bada nad zjawiskiem zwanym teori mzgowej dominacji. Stwierdzono, e lewa i prawa pkula mzgu s wyspecjalizowane i kieruj jego rnymi funkcjami, przetwarzaj inny rodzaj informacji i zajmuj si innymi problemami. Zamykajc to w najkrtszej formie: lewa pkula jest raczej sowno-logiczna, podczas gdy prawa jest bardziej intuicyjna i twrcza. Lewa ma do czynienia ze sowami, prawa z obrazami; lewa z czciami i szczegami, prawa z caoci i zalenociami pomidzy czciami. Lewa pkula zajmuje si analiz, czyli dzieleniem na czci, prawa syntez, czyli skadaniem w cao. Wnioskowanie i mylenie przyczynowo-skutkowe jest domen lewej pkuli, podczas gdy domen prawej jest mylenie caociowe, symultaniczne. Lewa pkula znajduje si w niewoli czasu, prawa jest od niego wolna. Aczkolwiek ludzie uywaj obu pkul, zawsze ktra z nich dominuje. Najlepiej byoby oczywicie, gdyby ludzie rozwijali i podtrzymywali zdolno sprawnego wspdziaania obu pkul, tak aby dana osoba moga najpierw rozpozna sytuacj, a dopiero potem zachowywa si w najkorzystniejszy dla siebie sposb. Jednak ludzie przebywaj najczciej w wygodnym obszarze" dominujcej prawej lub lewej pkuli i do kadej sytuacji podchodz zgodnie z jej preferencjami. Mwic sowami Abrahama Masowa: Ten, kto dobrze wada motkiem, traktuje wszystko inne jak gwodzie". To jest kolejny czynnik, ktry wpywa na rnice w postrzeganiu typu: stara czy moda kobieta?" Ludzie z dominujc lew pkul zwykle widz sprawy inaczej ni ci, u ktrych dominuje prawa. yjemy w wiecie zdominowanym przez lew pkul, gdzie na tronie osadzono sowa, miary i logik, a bardziej twrczy, intuicyjny, wraliwy i artystyczny aspekt natury jest jej podlegy. Dla wielu z nas wykorzystanie moliwoci prawej pkuli jest trudniejsze. Przyznaj, e ten opis jest troch uproszczony, niewtpliwie przysze badania rzuc na to zagadnienie wicej wiata. Chodzi mi jednak o zaznaczenie, i mino zdolnoci do zrnicowanych procesw mylowych, wykorzystujemy nasz potencja w niewielkim stopniu. Uwiadomienie sobie naszych moliwoci moe doprowadzi do wiadomego korzystania z obu pkul mzgowych, tak by nasz mzg skuteczniej reagowa na nasze specyficzne potrzeby.

DWA SPOSOBY WYKORZYSTYWANIA PRAWEJ PKULI

Model teorii dominacji mzgowej pokazuje, e jako pierwszego tworzenia jest znacznie uzaleniona od naszej zdolnoci korzystania z prawej, twrczej pkuli. Im wicej wykorzystamy moliwoci prawej pkuli, tym peniej niezalenie od czasu i okolicznoci wyobrazimy sobie i stworzymy obraz naszego ycia jako caoci: tego, kim chcemy by i co robi w yciu.

Poszerzanie perspektywy O tym, e spod panowania lewej pkuli, z jej rodowiska i schematw mylowych przerzucani jestemy do prawej pkuli, decyduje czasem niespodziewane dowiadczenie. mier najbliszej osoby, cika choroba, trudna sytuacja finansowa czy niezwyke przeciwnoci losu ka nam si zatrzyma, popatrze na nasze ycie i zada sobie nieatwe pytania: Co naprawd si liczy?", Co jest rzeczywicie wane?", Dlaczego robi to, co robi?" Jeeli jednak jeste proaktywny, nie musisz czeka, a ludzie czy okolicznoci poszerz ci perspektyw na ycie. Moesz zrobi to samodzielnie i z pen wiadomoci. Mona tego dokona na kilka sposobw. Si wyobrani moesz ujrze swj pogrzeb, tak jak zrobilimy to na pocztku tego rozdziau. Napisz pochwa swojego ycia, to, co chciaby wtedy usysze. Zrb to dokadnie, z uwzgldnieniem szczegw. Moesz sobie wyobrazi swoj dwudziest pit, a potem pidziesit rocznic lubu. Zrb to z on. Starajcie si poj istot wizi, ktre chcecie stworzy przez te lata, codziennie dokonujc wkadu w wasz zwizek. Wyobra sobie odejcie na emerytur z obecnego zakadu pracy. Co chciaby osign, co zostawi po sobie na tym polu? Co chciaby robi potem? Czy mylisz o nowej karierze? Rozwi swoje myli. Wyobraaj sobie wszystko ze szczegami. Zaangauj jak najwicej odczu i emocji. Wcz te zmysy, ktre potrafisz. Podobne wiczenia wyobraania sobie przyszoci robiem z kilkoma uniwersyteckimi grupami. Wyobracie sobie, e zosta wam ju tylko jeden semestr ycia mwiem i spdzacie go w szkole jako dobrzy studenci. Sprbujcie pomyle, jak by to wygldao".

l nagle ci modzi ludzie zobaczyli wszystko z innej perspektywy. Ich wartoci wypyny na wierzch, zanim nawet zdyli je rozpozna. Wtedy poprosiem, aby sprbowali y z t poszerzon perspektyw przez tydzie, zapisujc starannie swoje dowiadczenia. Efekty byy natychmiastowe. Studenci zaczli pisa do rodzicw listy, w ktrych wyraali mio i wdziczno. Starali si rwnie odnowi osabione wizi z przyjacimi i z rodzestwem. Dominujcym, centralnym motywem ich aktywnoci, ich podstawowym paradygmatem staa si mio. Mylenie kategoriami czowieka egnajcego si z yciem uwiadomio im bezsens zego mylenia, obgadywania, poniania i oskarania innych. Zasady i wartoci stay si dla wszystkich bardziej widoczne. Wiele technik wykorzystuje wyobrani w celu przyblienia czowieka do jego autentycznych wartoci, jednak efekt kadej z tych, ktre stosowaem, jest taki sam. Gdy ludzie rzeczywicie chc poj, co w ich yciu ma najwiksze znaczenie, kim chc by i co naprawd chc robi, dziaaj z wikszym szacunkiem i czci dla ycia. Zaczynaj myle w kategoriach szerszych ni dzi i jutro. Wizualizacja i afirmacja Kierowanie sob nie jest pojedynczym dowiadczeniem. Nie zaczyna si i nie koczy na spisaniu posannictwa yciowego. Jest to raczej proces, w ktrym wci utrzymujesz swoje wyobraenia i wartoci przed sob i prbujesz zgra z nimi ycie. Bardzo przyda si w tych codziennych wysikach prawa pkula, ktra pomoe ci wdroy w ycie twoj misj. Jest to kolejne zastosowanie pocztku z wizj koca". Wrmy do przytaczanego ju tu przykadu. Zamy, e szczerze kocham swoje dzieci. Powiedzmy, i mio t uznaem za jedn z podstawowych wartoci mojej misji yciowej. Jednak w codziennym yciu reaguj przesadnie silnie, nie tak, jak bym sobie tego yczy. Mog uy tu wizualizacyjnych zdolnoci prawej pkuli mzgu, by napisa afirmacj, ktra pomoe mi postpowa bardziej zgodnie z moimi wartociami. Dobra afirmacja zawiera pi podstawowych elementw: Jest osobista, pozytywna, utrzymana w czasie teraniejszym, jest wyobraeniem zachowania i ma silne zabarwienie emocjonalne. Zatem mog napisa co w tym rodzaju: Bardzo si ciesz (emocje), e kiedy moje dzieci nie zachowuj si dobrze (zachowanie), ja sam (osobiste) reaguj (czas teraniejszy) mdrze, z mioci, stanowczoci i samokontrol (pozytywne)".

Potem wyobraam to sobie. Codziennie, po chwili odprenia dla ciaa i umysu, myl o sytuacjach, w ktrych moje dzieci mog si le zachowa. Wyobraam to sobie z wszelkimi szczegami. Czuj tkanin fotela, w ktrym mgbym siedzie, podog pod nogami, sweter, ktry mam na sobie. Widz sukienk mojej crki, wyraz jej twarzy. Im wyraniej i bardziej sugestywnie wyobra sobie szczegy, im gbiej to poczuj, tym bardziej realne bdzie to przeycie. Zatem wyobraam sobie, e crka robi to, co normalnie wyprowadza mnie z rwnowagi, powodujc niekontrolowane reakcje. Jednak tym razem zamiast typowej reakcji widz, jak zachowuj si z mioci, moc i samokontrol, tak jak to ujem w afirmacji. Mog stworzy program czy te scenariusz harmonizujcy z moimi najgbszymi wartociami, z deklaracj wasnej misji. Gdy to zrobi, z dnia na dzie bd si zmienia. Zamiast gra wedug scenariuszy danych mi przez rodzicw, spoeczestwo, rodowisko czy genetyk, wciela bd w ycie wasny scenariusz uwzgldniajcy moj osobist hierarchi wartoci. Mj syn Sean, zachcany i wspierany przeze mnie, stosowa techniki afirmacyjne przez lata gry w futbol. Zaczlimy, gdy by rozgrywajcym w szkole redniej, i stopniowo nauczyem go, jak ma to robi samodzielnie. Stosujc techniki oddychania i rozluniania mini, wprowadzaem go w stan odprenia, co relaksowao go i uspokajao wewntrznie. Wtedy pomagaem mu zobaczy siebie" w moliwie najtrudniejszej sytuacji. Wyobraa sobie wielki, szybko zbliajcy si atak, na ktry musia waciwie zareagowa. Widzia, jak wykrzykuje wskazwki po rozpracowaniu obrony. Wyobraa sobie szybkie porozumienia z odbiorcami, z pierwszym, drugim, trzecim. Dostrzega moliwoci, ktrych normalnie nie widzia. W ktrym momencie swojej sportowej kariery zwierzy mi si jednak, e w czasie gry jest cigle spity. Kiedy zaczlimy o tym rozmawia, zrozumiaem, e w wyobraeniach widzi siebie napitego. Zaczlimy zatem pracowa nad wizualizacj odprenia nawet w najtrudniejszych sytuacjach. Odkrylimy, e sama natura wizualizacji jest bardzo wana. Jeli wyobraasz sobie co w niewaciwy sposb, moe to da take niewaciwe efekty w rzeczywistoci. Doktor Charles Garfield przeprowadzi szeroko zakrojone badania osb o szczytowych

osigniciach zarwno w sporcie, jak i w biznesie. Zafascynowa go ten temat podczas pracy dla programu NASA, kiedy to obserwowa astronautw powtarzajcych wielokrotnie, w warunkach symulujcych lot kosmiczny, czynnoci, ktre potem mieli wykonywa. Mimo i mia doktorat z matematyki, zdecydowa si podj dalsz nauk i zrobi doktorat z psychologii, a potem zaj si problematyk najwyszych osigni. Jego badania wykazay, e niemal wszyscy lekkoatleci wiatowej klasy, a take inni ludzie osigajcy znakomite wyniki, stosuj wizualizacj przeywaj swoje dowiadczenia w wyobrani, zanim stan si one ich rzeczywistym udziaem. Zaczynaj z wizj koca. Ty take moesz to robi, w kadej dziedzinie swojego ycia. Przed przedstawieniem, prezentacj towaru czy trudnym zadaniem, przed kadym wyzwaniem codziennoci w drodze do realizacji celw staraj si zobaczy je wyranie, obrazowo, nieugicie jeszcze raz i jeszcze raz. Stwrz wewntrzn stref bezpieczestwa". Wtedy, gdy dana sytuacja zdarzy si naprawd, nie bdzie nowa. Nie przestraszy ci. Twrcza, obrazowa prawa pkula jest jednym z twoich najcenniejszych rodkw, zarwno do tworzenia osobistego posannictwa yciowego, jak i wcielania go w ycie. Istnieje bogata literatura, filmy i nagrania zwizane z procesem wizualizacji i afirmacji. Cz z nich uwzgldnia najnowsze badania w tej dziedzinie, jak programowanie podwiadome (subliminal programming), programowanie neurolingwistyczne (neurolinguistic programming) oraz nowe techniki odprania i autosugestii (self-talk). Wszystkie zawieraj wyjanienie, opracowanie i rne zestawienia podstawowych zasad pierwszego tworzenia. Przegldajc literatur sukcesu, zetknem si z setkami ksiek na ten temat. Chocia charakter niektrych jest bardziej anegdotyczny ni naukowy, a wysnute wnioski przesadne, w wikszoci s one trafne. Wydaje si te, i przewanie bior pocztek ze studiw nad Bibli. U efektywnie kierujcego .swoim ydem czowieka wizualizacja i techniki afirmacyjne wywodz si w naturalny sposb z dobrze przemylanych zasad i celw, ktre staj si centrum jego ycia. Maj one wyjtkow moc zmiany scenariuszy i programw na inne, pynce z ludzkich serc i umysw, gboko zwizane zarwno z pragnieniami, jak i z prawami naturalnymi. Uwaam, e centrum wszystkich trwaych religii stanowi te same prawa oraz zwyczaje, wyraane jedynie innym jzykiem medytacja, modlitwa,

przymierze, rytua, studiowanie Pisma witego, empatia, wspczucie i wiele innych form wykorzystywania zarwno sumienia, jak i wyobrani. Kiedy jednak techniki te stan si czci etyki osobowoci, oderw si od charakteru i waciwych zasad, wwczas mog by le wykorzystywane i naduywane przez inne orodki, gwnie przez centrum koncentracji na sobie. Afirmacja i wizualizacja s formami programowania, musimy wic by pewni, e nie ulegamy programowaniu niezgodnemu z naszym gwnym centrum, e nie pochodzi ono, na przykad, ze rde skoncentrowanych na pienidzach, wasnym interesie czy czymkolwiek innym ni waciwe zasady. Wyobrani mona uywa take do osigania chwilowych sukcesw, wywodzcych si z koncentracji na korzyciach materialnych czy te na tym, co tam znajd dla siebie". Uwaam jednak, e wysze uycie wyobrani zharmonizowane jest z uyciem sumienia, kiedy to wychodzi ono poza wasne ja" czowieka i tworzy ycie, ktre jest wkadem opartym na niepowtarzalnym celu i zasadach rzdzcych wspzalen rzeczywistoci.

OKRELANIE RL I CELW
Lewa, sowno-logiczna pkula mzgowa staje si oczywicie wana take wtedy, gdy usiujesz zebra wyobraenia, uczucia i obrazy prawej pkuli i wyrazi je sowami w swojej misji yciowej. Podobnie jak wiczenia oddechowe pomagaj zintegrowa ciao i umys, tak pisanie jest rodzajem aktywnoci psycho-neuro-miniowej, ktra tworzy pomost pomidzy wiadom i podwiadom czci mzgu. Pisanie oczyszcza, krystalizuje i nadaje wyrazisto mylom oraz pomaga podzieli cao na fragmenty. Kady z nas ma kilka rnych rl w yciu obszary rzeczywistoci, za ktre jestemy odpowiedzialni. Ot, choby ja. Moje role to: jednostka ludzka, m, ojciec, nauczyciel, czonek Kocioa i biznesmen. Kada z nich jest wana. Jednym z gwnych problemw, przed jakimi staj ludzie pragncy sta si w yciu bardziej skuteczni, jest zbyt wskie mylenie. Trac poczucie proporcji, rwnowagi, naturalnej ekologii niezbdnej do efektywnego ycia. Zdarza si, e praca pochania ich do tego stopnia, e zaniedbuj wasne zdrowie. W imi zawodowego sukcesu mog take zaniedba najcenniejsze w ich yciu wizi. Moe si okaza, e twoja misja yciowa bdzie znacznie bardziej wywaona i atwiejsza

do realizacji, gdy podzielisz j na konkretne obszary dziaalnoci i bdziesz mwi o celach, jakie chciaby w tych dziedzinach osign. Spjrz na swoj rol zawodow. Moesz by sprzedawc, menederem lub wytwrc. Jakie s twoje zamiary na tym polu? Jakimi wartociami powiniene si kierowa? Pomyl o swoich osobistych rolach ma, ony, ojca, matki, ssiada, przyjaciela. O co ci chodzi w tym wypadku? Co jest dla ciebie wane? Pomyl o rolach spoecznych na polu politycznym, spoecznym, na polu organizacji ochotniczych i charytatywnych. Jeden z czonkw kierownictwa duego zakadu pracy skorzysta z pomysu podziau na role i sporzdzi deklaracj swojej misji yciowej nastpujco: Moja misja to ycie spjne, zgodne z sumieniem

oraz przyczynianie si do lepszego ycia innych. Aby wypeni t misj: Kocham Jestem b l i n i e g o : wszdzie szukam mioci, kocham kadego, nie gotw do po w i c e : powicam czas, zdolnoci i baczc na jego sytuacj. wszelkie inne rodki, aby wypeni swoj misj. I n s p i r u j : ucz przez przykad, e wszyscy jestemy kochanymi dziemi Ojca Niebieskiego i z jego pomoc moemy pokona kadego Goliata. M a m w p y w : to, co robi, odbija si pozytywnie na yciu innych.

Nastpujce role s w moim posannictwie najwaniejsze: M: moja ona jest. najwaniejsz osob w moim yciu. Wsplnie przyczyniamy si do harmonii, dajemy owoce pracy, mioci bliniego oraz gospodarnoci. Ojciec: pomagam dzieciom dowiadcza stopniowo coraz wikszej radoci w yciu. Syn i brat: jestem tam" czsto, by dawa mio i wsparcie. Chrzecijanin: Bg moe na mnie liczy dotrzymam naszego przymierza i suy bd jego dzieciom. Ssiad: przez moje uczynki przeziera mio Chrystusa. Agent" zmian: dla duych firm jestem katalizatorem w ich deniach do najwyszych osigni.

Ucze: codziennie ucz si czego wanego.

Zapisanie wasnej misji w terminach wanych yciowych rl daje poczucie rwnowagi i harmonii. Okrela jasno kad z tych rl. Moesz systematycznie je przeglda, aby by pewnym, e nie zaabsorbowaa ci wycznie jedna z nich, podczas gdy zaniedbujesz inne rwnie wane, a moe nawet waniejsze. Po wyodrbnieniu rl moesz pomyle o ostatecznych celach, jakie chciaby w kadej chwili osign. I znowu wracamy do prawej pkuli, znowu korzystamy z wyobrani, kreatywnoci, sumienia i inspiracji. Jeeli cele bd przedueniem misji yciowej opartej na prawidowych zasadach, to bd si zasadniczo rni od celw zazwyczaj stawianych przez ludzi. Bd pozostawa w harmonii z waciwymi zasadami i z prawami naturalnymi, ktre daj wiksz moc do osignicia tych celw. Nie s to zaledwie przyswojone przez ciebie cele innych; s twoje wasne. S odbiciem twoich najskrytszych wartoci, niepowtarzalnych zdolnoci, twojego poczucia misji i wyrastaj z dokonanego przez ciebie wyboru yciowych rl. Skuteczny cel skupia si raczej na rezultacie ni na dziaaniu. Okrela miejsce, do ktrego zmierzasz, a przez to pomaga okreli, gdzie si znajdujesz. Dostarcza ci wanych informacji, jak si tam dosta, i mwi ci, e przybye na miejsce. Jednoczy twoje wysiki i energi. Nadaje sens i znaczenie wszystkiemu, co robisz. Wreszcie wciela si w codzienne dziaanie, przez co stajesz si proaktywny, odpowiadasz za swoje ycie i sprawiasz, e kadego dnia dziej si rzeczy, ktre pozwalaj ci speni twoj misj. Role i cele nadaj struktur i kierunek twojej misji. Jeli jeszcze nie sformuowae tej deklaracji, jest to waciwy moment, by tego dokona. Samo tylko wyodrbnienie rnych dziedzin swojego ycia i okrelenie dwch lub trzech najwaniejszych rezultatw, jakie wedug ciebie powiniene w nich osign, da ci caociow perspektyw twojego ycia i wyczucie kierunkw. Omawiajc nawyk trzeci, zagbimy si w zagadnienie celw krtkoterminowych. Wane, aby do tego momentu okreli, zgodnie z deklarowan misj, wasne role i cele. Dadz ci one bowiem podstawy do skutecznego ustalania i osigania celw w codziennym zarzdzaniu yciem i czasem.

MISJA RODZINY
Podstaw drugiego nawyku s oczywicie waciwe zasady, dlatego mona go bardzo szeroko stosowa. Nie tylko jednostki, ale take rodziny oraz wszelkie zorganizowane grupy spoeczne i zawodowe dziaaj znacznie skuteczniej, gdy zaczynaj z wizj koca. Wieloma rodzinami rzdz nie zdrowe zasady, ale kopoty, kryzysy, nastroje, rodki dorane i potrzeba natychmiastowego zadowolenia. Wida to w sytuacjach trudnych i w stresie, kiedy to czonkowie rodziny staj si cyniczni, krytykanccy, milkn na duej lub przeciwnie podnosz gos i przesadnie reaguj. Dzieci, ktre obserwuj zachowania tego typu, rosn w przewiadczeniu, e jedynym sposobem rozwizywania problemw jest tylko walka lub rezygnacja. Rdzeniem kadej rodziny jest to, co si nie zmienia, to, co bdzie w niej zawsze wsplnie dzielone zapatrywania i wartoci. Piszc misj rodziny, wyraasz to, co jest jej rzeczywistym trzonem. Sporzdzona deklaracja stanowi konstytucj rodzinn, kryterium, wedug ktrego ocenia si i podejmuje decyzje. Daje rodzinie zarwno poczucie jednoci i cigoci, jak i kierunki rozwoju. Gdy wartoci jednostki pozostaj w harmonii z tymi, ktre ceni rodzina, jej czonkowie d wsplnie do jednego gboko odczuwanego celu. Tutaj take proces powstawania konstytucji jest tak samo wany jak rezultat. Tworzenie i odszlifowanie deklaracji staje si istotnym momentem na drodze rozwoju rodziny. Wsplna praca przy spisywaniu misji rodzinnej umacnia ZP (zdolno produkcyjn) rodziny do wcielenia jej w ycie. Szkicujc deklaracj, uwzgldniajc informacje zwrotne, poprawiajc i uywajc sownictwa i okrele poszczeglnych czonkw, rodzina gromadzi si razem i rozmawia o najistotniejszych ludzkich sprawach. Misja najlepsza jest wtedy, gdy powstaa jako rezultat pracy w duchu wzajemnego szacunku i stanowi wyraz rozmaitych pogldw, ujtych dziki wsplnej pracy znacznie lepiej i peniej, ni zrobiaby to jedna osoba, Przegldajc co pewien czas rodzinne dzieo, poszerzajc perspektywy, przesuwajc nacisk z jednych spraw na inne, wnoszc poprawki lub dajc nowe znaczenie zdezaktualizowanym sentencjom, rodzina wzmacnia jedno i poczucie wsplnych wartoci i celw. Deklaracja misji rodziny tworzy ramy mylenia w kategoriach rodzinnych, rzdzenia rodzin. Gdy pojawi si problemy lub kryzysy, przypomni czonkom rodziny, co uznali za

najwaniejsze, i uatwi im rozwizanie problemw czy podjcie decyzji na podstawie waciwych zasad. W naszym domu deklaracja wartoci i celw wisi na cianie w bawialni (pokoju rodzinnym), tak bymy mogli codziennie spojrze na ni i oceni swoje zachowanie. Czytanie sw o mioci, adzie, odpowiedzialnej niezalenoci, wsppracy, pomocy, uznawaniu potrzeb innych, rozwijaniu zdolnoci i sueniu innym daje nam kryteria do oceny tego, co robimy, w aspekcie uznawanych wartoci rodzinnych. Planujc rodzinne cele i dziaania, mwimy: W wietle tych zasad, do czego powinnimy w najbliszym czasie dy? Co zrobimy, aby zrealizowa nasze cele i potwierdzi wyznawane wartoci?" Przegldamy razy roku w roku szkolnego. nasz we To deklaracj wrzeniu nas i i w przerabiamy czerwcu, upewnia na w cele tym, i i co w zadania przy dwa kocu pocztku

odnawia,

wierzymy,

w tym, do czego dymy.

MISJA PRZEDSIBIORSTWA
Deklaracja misji wpywa znaczco take na sukcesy przedsibiorstw. Jednym z najwaniejszych efektw mojej pracy z organizacjami gospodarczymi jest przekonanie ich o koniecznoci napisania dobrej konstytucji zakadu. Aby bya ona naprawd skuteczna, musi wyj od wszystkich pracownikw. Kady powinien zaznaczy swj udzia w deklaracji nie tylko osoby tworzce strategi przedsibiorstwa, lecz kady. Wszak tu rwnie zaangaowanie w proces tworzenia wane jest tak samo jak dzieo. Ilekro jestem w IBM-ie, zadziwia mnie sposb, w jaki trenuje si tam pracownikw. Za kadym razem sysz kierownictwo mwice, e najwaniejsze w IBM-ie s trzy rzeczy: godno jednostki, najwyszy poziom wykonania i suenie ludziom. Te trzy sprawy s odbiciem filozofii IBM-u. Wszystko moe si zmieni, ale nie one. Niemal osmotycznie system wiary rozprzestrzeni si na ca firm, zapewniajc wspania podstaw wsplnych wartoci oraz osobiste poczucie bezpieczestwa kademu, kto tam pracuje. Kiedy trenowaem w Nowym Jorku grup ludzi z IBM-u. Bya to maa grupa, okoo dwudziestu osb. Jeden z jej czonkw nagle zachorowa. Na wie o tym jego ona

w Kalifornii zaniepokoia si bardzo, gdy choroba ma wymagaa specjalnej kuracji. Osoby odpowiedzialne za szkolenie, dziaajce z ramienia IBM-u, zaaranoway przewiezienie chorego do znakomitego szpitala posiadajcego odpowiedniego specjalist. Jednake wyczuwali, e ona chorego jest nadal niespokojna, e tak naprawd chciaaby mie go w domu, gdzie ich lekarz zajby si problemem. Zadecydowali zatem odesa go do domu. Uznajc, e odwoenie go na lotnisko i czekanie na samolot rejsowy potrwa zbyt dugo, wynajli najpierw helikopter, potem samolot, ktrym dolecia do Kalifornii. Nie wiem, ile to kosztowao, myl, e wiele tysicy dolarw. IBM szanuje jednak godno osobist jednostki. To jest to, na czym firmie zaley. Uczestnicy szkolenia nie byli zaskoczeni, dla nich zdarzenie to reprezentowao po prostu system wiary kompanii. Na mnie jednak wywaro silne wraenie. Innym razem w pewnym niezwykym hotelu trenowaem 175 dyrektorw centrw handlowych. Zaimponowa mi poziom obsugi tego hotelu. Nie chodzi jedynie o kosmetyk. W widoczny sposb wszdzie pracowano tam spontanicznie, bez nadzoru. Przyjechaem do pno i rejestrujc si, zapytaem, czy mog jeszcze liczy na posiek w pokoju. Recepcjonista za lad odpowiedzia: Nie, panie Covey, ale jeli pan sobie yczy, mog przynie panu kanapk, saatk czy co innego, co jest w kuchni, a na co miaby pan ochot. Sprawia wraenie niezwykle zainteresowanego moj wygod i dobrym samopoczuciem. Chciaby pan zobaczy pask sal konferencyjn? cign. Moe czego poanu potrzeba? Moe mog w czym pomc? Jestem do paskich usug. W pobliu nie byo nikogo, kto by go nadzorowa. Ten czowiek by szczery. Nastpnego dnia, w samym rodku wykadu zorientowaem si, e nie mam potrzebnych mi kolorowych pisakw. Na przerwie wyszedem zatem na korytarz i zatrzymaem chopca hotelowego spieszcego do innej sali. Mam kopot powiedziaem. Prowadz zajcia dla grupy menederw i mam tylko krtk przerw, a zabrako mi pisakw. Odwrci si i niemal natychmiast zrozumia, o co chodzi. Rzuci okiem na moj tabliczk z nazwiskiem i powiedzia: Zaatwione, panie Covey!

Nie powiedzia: Nie wiem, skd to wzi" ani: C, niech pan zapyta w recepcji". Zwyczajnie, zaj si tym, pozostawiajc mnie z uczuciem, e to dla niego niemal zaszczyt. Troch pniej w ktrym z bocznych holi ogldaem wiszce tam obrazy. Podszed do mnie jaki pracownik hotelu i zapyta: Moe chce pan katalog dzie sztuki zgromadzonych w naszym hotelu, panie Covey? Jakie przewidywanie ycze goci! Jakie nastawienie na obsug w kadym niemal aspekcie! Nastpnie przypatrywaem si przez chwil pracownikowi, ktry stojc na szczycie drabiny, my w holu okna. Z tego dobrego do obserwacji punktu zobaczy w ogrodzie kobiet, ktra nie moga sobie poradzi z balkonikiem do chodzenia. Cho nie upada i bya w otoczeniu innych, zszed z drabiny, wyszed na zewntrz, pomg jej doj do holu i zostawi dopiero po upewnieniu si, e sobie radzi. Wtedy wrci i dokoczy mycia okien. Byem niezwykle ciekaw, w jaki sposb stworzono w tym hotelu kultur pracy tak bardzo cenic warto dobrych usug. Rozmawiaem z zarzdzajcymi hotelem, kelnerami i chopcami hotelowymi i uznaem, e warto ta obecna jest w sercach, umysach i postawach wszystkich pracujcych tam ludzi. Kiedy wchodziem przez tylne drzwi do kuchni, ujrzaem napis: Pene oddania suenie gociom". W kocu poszedem do dyrektora i powiedziaem: Moja firma pomaga innym rozwija silny charakter zespoowy, kultur zespou. Jestem zbudowany tym, co zrobilicie w tej materii u siebie. Chce pan zna prawdziw przyczyn? zapyta i wycign deklaracj misji sieci hotelowej, do ktrej hotel nalea. Przeczytaem j i stwierdziem: To robi wraenie. Znam jednak wiele kompanii, ktre maj rwnie dobre deklaracje. Chce, pan zobaczy nasz? zapyta, Chce mi pan powiedzie, e macie jeszcze jedn? Tak. Inn ni ta dla sieci? Tak. Zgadza si z ni oczywicie, ale jest bardziej dostosowana do naszej sytuacji i rodowiska. Wrczy mi nastpny arkusz. Kto to robi? zapytaem. Wszyscy odpowiedzia.

 Wszyscy? Naprawd kady ma tutaj swj wkad? Tak. Intendenci? Tak. Kelnerzy? Take. Recepcjonici? Rwnie. Chce pan zobaczy deklaracj posannictwa napisan przez ludzi, ktrzy pana wczoraj przyjmowali? Poda mi deklaracj, ktrej sentencje przewijay si w poprzednich. Wszyscy, na kadym poziomie, byli w to zaangaowani. Deklaracja posannictwa tego hotelu bya piast wielkiego koa. Powodowaa powstawanie starannie przemylanych, specjalistycznych deklaracji kadej z grup pracowniczych. Stosowano j jako kryterium przy podejmowaniu wszelkich decyzji. Wyraaa jasno to, o co chodzi danym grupom, jaki jest ich stosunek do goci hotelowych i jaki stosunek maj do siebie nawzajem. Wpywaa na styl zarzdzania i kierowania. Wpywaa na zasady wynagradzania, na dobr pracownikw i sposb ich trenowania i doskonalenia. Kady aspekt tego zakadu pracy, dosownie kady by funkcj owej piasty, czyli misji. Odwiedziem pniej inny hotel nalecy do tej samej sieci i pierwsz rzecz, jak zrobiem po zarejestrowaniu si, bya proba o deklaracj posannictwa tego hotelu. Dano mi j chtnie. Za spraw tego hotelu pojem jeszcze peniej ide motta: Pene oddania suenie gociom". Przez trzy dni obserwowaem wszystkie moliwe usugi i zawsze stwierdziem, e s one na wysokim, nieraz wrcz zadziwiajcym poziomie. Dao si te zauway, e pracownicy podchodzili do pracy bardzo osobicie. Gdy spytaem na przykad opiekujcego si basenem pracownika, gdzie jest kran z wod do picia, po prostu mnie tam zaprowadzi. W najwiksze zdumienie wprawi mnie jednak pracownik, ktry z wasnej woli przyzna si szefowi do popenionego bdu. Zamwilimy posiek do pokoju i powiedziano nam, e bdzie za chwil. Jednake w drodze do pokoju kelnerowi wylaa si gorca czekolada i potrzebowa kilku dodatkowych minut, by zmieni serwetk na wzku i wla wiey napj. W efekcie posiek dostarczono z pitnastominutowym opnieniem, co zreszt nie byo dla

nas a takie wane. Nazajutrz rano szef dziau obsugi pokojw zadzwoni do nas z przeprosinami i zaprosi na niadanie w bufecie lub w pokoju, fundowane przez hotel jako rekompensata za wczorajsz zwok. Jake piknie wiadczy to o kulturze przedsibiorstwa, kiedy pracownik przyznaje si do bdu, o ktrym nikt poza nim nie wie, po to by klient by lepiej potraktowany. To, co mwiem dyrektorowi pierwszego wspomnianego hotelu, jest prawd znam wiele przedsibiorstw posiadajcych znakomite deklaracje misji. Jednak istnieje rnica, olbrzymia rnica, w skutecznym dziaaniu midzy deklaracj stworzon przez wszystkich pracownikw a tak, ktr opracowao kierownictwo wrd mahoniowych cian sali konferencyjnej. Jednym z fundamentalnych problemw, przed jakimi staj zespoy ludzkie, wczajc rodziny, jest fakt, e ludzie nie oddaj si temu, co stanowi istot ich wspdziaania. Zwyczajnie, nie porywa ich to. Czsto zdarzao mi si spotyka ludzi, ktrych cele byy zupenie inne ni cele ich przedsibiorstwa. Widywaem te systemy nagrd nie majce zwizku z deklarowanym systemem wartoci. Kiedy zaczynam pracowa z kompani, ktra ma ju misj, pytam: Ile osb wie, e macie misj? Kto wie, co ona zawiera? Ilu pracownikw j tworzyo? Kto j naprawd przyj i uywa jako punktu odniesienia w podejmowaniu decyzji?" Nie ma oddania bez zaangaowania. Zaznacz to, zakrel, podkrel, zapamitaj. Nie ma zaangaowania nie ma oddania. We wczesnej fazie kiedy kto jest, nowy w przedsibiorstwie, gdy dziecko w rodzinie jest mae mona swobodnie podsuwa ludziom cele, ktre; bd przyjmowa zwaszcza gdy stosunki s dobre, a trening waciwy. Jednak, gdy dojrzewaj, a ich ycie nabiera odrbnego znaczenia, potrzebuj i chc zaangaowania, istotnego zaangaowania. Jeli go nie ma, nie przyjmuj tego, co si im proponuje. A wtedy masz wany problem motywacyjny niemoliwy do rozwizania na tym samym poziomie mylenia, na jakim powsta. Oto dlaczego tworzenie misji przedsibiorstwa wymaga czasu, cierpliwoci, zaangaowania, umiejtnoci i zrozumienia innych. To nie jest rodek dorany. Potrzebny jest czas i szczero, prawidowe zasady oraz odwaga i spjno wewntrzna, ktra

dostosuje struktur i sposb zarzdzania do wsplnej wizji i podzielanych wartoci. Opiera si to na waciwych zasadach i dlatego daje efekty. Misja organizacji ta, ktra rzeczywicie odzwierciedla podzielane przez wszystkich wartoci i zapatrywania zapewnia jedno i oddanie. Tworzy w umysach i sercach ludzi punkt odniesienia, zbir kryteriw i kierunkw, zgodnie z ktrymi bd oni postpowa. Nie potrzebuj nikogo, by nimi sterowa, krytykowa ich czy stosowa tanie chwyty. Zdobyy ich stae wartoci przedsibiorstwa, to, co jest jego rdzeniem.

PROPONOWANE WICZENIA
1. Powi czas na zapisanie wrae, jakich dostarczyo ci wyobraenie sobie wasnego pogrzebu. Aby atwiej ci byo uporzdkowa myli, moesz wykorzysta ponisz tabel.
Pola aktywnoci Rodzina Przyjaciele Praca zawodowa Koci, praca spoeczna Charakter Wkad Osignicia

2. Sprbuj wyodrbni i opisa swoje role, tak jak je dzi widzisz Czy podoba ci si to odbicie twojego ycia? 3. Zorganizuj sobie troch wolnego od wszelkich zaj czasu i zacznij pracowa nad wasn misj yciow. 4. Przejrzyj dokadnie tabel w Dodatku B, pokazujc rnorodne koncentracje yciowe, i zaznacz te, z ktrymi moesz si utosami. Czy zachowujesz si wedug podobnych schematw? Co daa ci ta analiza? Jakie s twoje uczucia? 5. Zacznij zbiera notatki, cytaty i pomysy, ktre mog ci si przyda przy tworzeniu twojej deklaracji. 6. Wyodrbnij jedno z zada, jakie stoi przed tob w najbliszej przyszoci, i zastosuj

do niego zasady pierwszego procesu tworzenia w myli. Zapisz, jakie rezultaty chciaby osign i jakie kroki musisz przedsiwzi, aby do tego doprowadzi. 7. Podziel si zasadami nawyku drugiego z rodzin i grup kolegw w pracy i zaproponuj, bycie zaczli wspln prac nad sporzdzeniem grupowej lub rodzinnej misji

NAWYK TRZECI

RB NAJPIERW TO, CO NAJWANIEJSZE

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

ZASADY ZARZDZANIA SOB

To, co najwaniejsze, nie moe by na asce tego, co mniej wane. GOETHE

Oderwij si teraz na chwil i napisz krtk odpowied na nastpujce dwa pytania. To bardzo wane dla pracy nad nawykiem trzecim, uatwi ci jego stosowanie. Pytanie 1: Wymie jedn czynno, ktr mgby robi (a nie robisz) na co dzie, a co kolosalnie poprawioby twoje ycie osobiste. Pytanie 2: Co daoby podobne rezultaty w twoim yciu zawodowym? Wrcimy do tych odpowiedzi pniej. Najpierw spojrzymy na nawyk trzeci caociowo. Nawyk trzeci jest owocem nawyku pierwszego i drugiego, ich spenieniem w praktyce. Nawyk pierwszy mwi: Jeste twrc. Rzdzisz". Jego podstaw s cztery charakterystyczne dla czowieka waciwoci: w y o b r a n i a , wolna sumienie, w o l a , a zwaszcza s a m o w i a d o m o . Daje ci moliwo

powiedzenia: Program, ktry wziem z dziecistwa i spoecznego lustra, jest niezdrowy. Nie podoba mi si ten nieskuteczny scenariusz. Mog go zmieni". Nawyk drugi jest pierwszym, czyli mylowym procesem tworzenia. Opiera si na w y o b r a n i zdolnoci do widzenia potencjau, do tworzenia z udziaem mzgu obrazw, ktrych w danym momencie nasze oczy nie widz; i na s u m i e n i u

zdolnoci docierania do naszej wyjtkowoci i osobistych, moralnych i etycznych wskazwek, ktre pozwol nam j uzewntrzni w najszczliwszy sposb. Jest to gboki kontakt z naszymi podstawowymi paradygmatami, wartociami i wyobraeniami o tym, kim chcemy by. Natomiast. nawyk trzeci jest drugim procesem tworzenia, tworzeniem fizycznym. Jest .spenieniem, wprowadzeniem w czyn, naturalnym elektem pierwszego i drugiego nawyku. Jest wiczeniem w o l n e j w o l i w celu skoncentrowania ycia na zasadach. Jest posuwaniem si w tym kierunku chwila po chwili, dzie po dniu. Aby rozwin nawyk trzeci, trzeba bezwzgldnie pozna nawyk pierwszy i drugi. Nie moesz zerodkowa swojego ycia na zasadach, dopki nie uwiadomisz sobie istoty proaktywnoci i nie stanie si ona twoj natur. Nie moesz skoncentrowa si na zasadach, jeli nie poznasz wasnych paradygmatw i nie zrozumiesz, w jaki sposb mona je zmienia i zgrywa z zasadami. Nie moesz postawi zasad w centrum wasnego ycia, jeli nie masz wizji takiego ycia i nie jeste skonny do dokonania swojego niepowtarzalnego wkadu. Ale majc t podstaw, moesz si skoncentrowa na zasadach i dzie po dniu, chwila po chwili wciela nawyk trzeci, wiczy zarzdzanie sob i swoim czasem. Pamitaj, zarzdzanie jest czym zupenie innym ni kierowanie. Kierowanie jest pierwotn, potn prac prawej pkuli. Jest to rodzaj podbudowanej filozofi sztuki. Zajmowanie si sprawami osobistego kierownictwa wymaga stawiania sobie ostatecznych pyta o sens wasnego istnienia. Jednak kiedy ju to zrobisz, gdy zaatwisz te sprawy, moesz skutecznie zarzdza swoim dziaaniem i tworzy ycie dostosowane do odpowiedzi na owe ostateczne pytania. Umiejtno zarzdzania na wiele si nie zda, jeli nie jeste nawet we waciwej dungli". Ale jeli dungla jest waciwa, rnica w efektywnoci twojego ycia bdzie ogromna. Tak naprawd od umiejtnoci dobrego zarzdzania zaley jako, a nawet samo istnienie drugiego, fizycznego procesu tworzenia. Zarzdzanie jest rozdrabnianiem, analiz, nastpowaniem po sobie, konkretnym zastosowaniem zwizanym z czasem i zdominowanym przez lew pkul aspektem skutecznego rzdzenia sob. Oto, jakie motto przywieca mojej wasnej efektywnoci: Z a r z d z a j z prawa. z lewa, kieruj

SIA WOLI
Czwartym darem czowieka po samowiadomoci, wyobrani i sumieniu jest wolna wola waciwo, ktra umoliwia skuteczne samozarzdzanie. Jest to zdolno do dokonywania wyborw, podejmowania decyzji i do zgodnego z nimi dziaania. Umoliwia dziaanie zamiast dostosowywanie si, proaktywne wcielanie w ycie programw powstaych dziki pozostaym trzem ludzkim zdolnociom. Ludzka wola jest czym zdumiewajcym. Wci od nowa triumfuje nad niewiarygodnymi wrcz przeciwnociami. Ludzie tacy jak Helen Keller* w spektakularny sposb potwierdzaj warto i moc ludzkiej woli. Gdy przyjrzymy si jednak tej czowieczej waciwoci w kontekcie skutecznego samozarzdzania, stwierdzimy, e to wcale nie spektakularne, widoczne i wielkie jednorazowe wysiki zazwyczaj powoduj trway sukces. Prawdziw jego przyczyn jest umiejtno korzystania z siy woli przy podejmowaniu codziennych decyzji. Stopie, do jakiego rozwinlimy woln wol w codziennym yciu, mierzony jest poziomem naszej wewntrznej spjnoci. Spjno jest w zasadzie wartoci dla nas samych. Jest to nasza zdolno do dawania i dotrzymywania obietnic samym sobie, zgodno sw z czynami. To poczucie honoru w stosunku do siebie, fundamentalna cz etyki charakteru, istota proaktywnego wzrastania. Skuteczne zarzdzanie to inaczej robienie rzeczy we waciwej kolejnoci. Podczas gdy kierowanie decyduje o kolejnoci, o hierarchii wanoci poszczeglnych spraw, zarzdzanie pilnuje tego na co dzie. Jest dyscyplin wprowadzajc te ustalenia w ycie. Angielskie sowo discipline (dyscyplina") pochodzi od angielskiego disciple uczy si, poda" za sta filozofi, zbiorem wartoci, najwaniejszym celem, nadrzdnym zamiarem czy osob, ktra go reprezentuje. Innymi sowy, jeli zarzdzasz sob skutecznie, twoja dyscyplina pochodzi z twojego wntrza; jest funkcj twojej woli. Ty jeste jej powolny, poddajesz si swoim najgbszym wartociom i temu, skd pochodz. I masz siln wol, masz spjno wewntrzn, dziki ktrej potrafisz podporzdkowa swoje uczucia, impulsy i nastroje tym wartociom.
* Helen Keller staa si dla wielu przykadem mocy czowieka. Jako kilkumiesiczne dziecko stracia wzrok, such i wch. Mimo to, w duym stopniu dziki swojej nauczycielce Annie Sulivan, nauczya si nie tylko znakomicie komunikowa za pomoc alfabetu dla guchoniemych (odbieranego dotykowo), ale take mwi, czyta z ust (przez dotyk) i brajlem. Skoczya studia, napisaa kilka ksiek i wiele artykuw, prowadzia intensywn dziaalno na rzecz ludzi niepenosprawnych.

Jednym z moich ulubionych szkicw jest praca E.M. Graya zatytuowana The Common Denominator of Success (Wsplny mianownik sukcesu"). Autor powici ycie znalezieniu wsplnego mianownika sukcesu, czego, co czyoby wszystkich, ktrzy go osigaj. Doszed do wniosku, e nie jest to cika praca, szczcie czy odpowiednie stosunki, cho naturalnie te sprawy s wane. Czynnikiem, ktry wydaje si waniejszy od wszystkich innych, jest istota nawyku trzeciego robienie rzeczy we waciwej kolejnoci. Ludzie sukcesu maj nawyk robienia rzeczy, ktrych ci, co w yciu osigaj niewiele, robi nie lubi zauway To nie znaczy, e oni na pewno lubi je robi, jednak ich ch i niech podporzdkowane s sile ich celu". Takie podporzdkowanie wymaga celw, posannictwa, wyranego poczucia kierunkw i wartoci, jakie daje drugi nawyk, gorcego wewntrznego tak!", ktre pozwala powiedzie nie" wszystkiemu innemu. Wymaga to take woli, siy zrobienia czego, na co nie masz ochoty, bycia raczej funkcj wasnych wartoci ni funkcj impulsw, pytkich pragnie czy chwilowych nastrojw. Daje to si do spjnego dziaania zgodnego z proaktywnym pierwszym procesem tworzenia.

CZTERY GENERACJE ZARZDZANIA CZASEM

W czasie pracy nad nawykiem trzecim nasuwa nam si wiele pyta co do zarzdzania czasem. Bdc dugoletnim adeptem tej fascynujcej sztuki, jestem przekonany, e istota skutecznego podejcia do tej dziedziny zarzdzania da si uj w sentencji: Planuj i wykonuj zgodnie z priorytetami. Ta fraza reprezentuje ewolucj teorii zarzdzania czasem przez trzy generacje, a obszerne materiay i rnorodne podejcia do tego zagadnienia pokazuj, jak to robi najlepiej. Zarzdzanie sob rozwijao si wedug podobnych schematw jak w innych sferach ludzkiej dziaalnoci. Gwne stadia rozwojowe, czy jak to nazywa Alvin Tofler fale", nastpujc po sobie, dodaj za kadym razem nowy, istotny wymiar. W rozwoju spoeczestw, na przykad, rewolucja w przemyle nastpia po rewolucji w rolnictwie, a dopiero potem miaa miejsce rewolucja w informacji. Efektem kadej takiej fali jest spoeczny i jednostkowy rozwj. Podobnie rzecz ma si na polu zarzdzania czasem. Kada generacja dobudowuje co do tego, co zrobia poprzednia, kada przesuwa nas w kierunku coraz wikszej kontroli nad

sob i naszym yciem. Pierwsz generacj czyli fal mona scharakteryzowa przez notes i list, czyli wysiki, by stworzy wraenie dostrzegania i obejmowania wikszoci tego, co wymaga naszego czasu i energii. Atrybutem drugiej generacji moe by kalendarz i terminarz. Ta fala odzwierciedla usiowanie przewidywania, wczeniejszego planowania przyszych zaj. Trzecia generacja jest wspczesnym odbiciem zarzdzania czasem. Dodaje do poprzednich bardzo wany zamys polegajcy na ustalaniu priorytetw, jasnym okrelaniu systemu wartoci i porwnywaniu wagi konkretnych dziaa do tych wartoci. Dodatkowo skupia si ona na ustalaniu celw rednio-, dugo- i krtkoterminowych, tak by kierowany tam czas i energia pozostaway w harmonii z wartociami. Zawiera take zasad dziennego planowania, robienia konkretnych planw z myl o realizacji zada uznanych za najwaniejsze. Wkad trzeciej generacji okaza si niezwykle istotny, gdy ludzie zaczli zdawa sobie spraw, e planowanie nastawione na wydajno" oraz kontrola czasu dziaaj czsto wzajemnie przeciwko sobie. Koncentracja na wydajnoci rodzi oczekiwania, ktrych wypenienie koliduje z szans rozwijania gbokich wizi, wychodzeniem naprzeciw potrzebom ludzkim i cieszeniem si spontanicznymi chwilami codziennoci. W rezultacie wielu ludzi uznao takie zarzdzanie czasem za wyczanie z ycia. Czuli si zbytnio wtoczeni w rozkad zaj, zbyt ograniczeni. Zatem wylali dziecko z kpiel i wrcili do pierwszej lub drugiej generacji zarzdzania czasem, aby pielgnowa wizi z innymi i cieszy si spontanicznoci ycia. Jednake pojawia si czwarta generacja, ktra ma zdecydowanie inny charakter. Wedug niej, tak naprawd nie chodzi o zarzdzanie czasem", ale o to, by zarzdza sob w czasie. Zadowolenie jest funkcj zarwno oczekiwa, jak i realizacji. Oczekiwania za (take zadowolenie) znajduj si w naszym krgu wpywu. Zamiast zatem skupia si na r z e c z a c h i c z a s i e , oczekiwania tej generacji koncentruj si na pielgnowaniu i wzmacnianiu z w i z k w oraz na osiganiu r e z u l t a t w w skrcie, przez utrzymywanie rwnowagi P/ZP.

DRUGA WIARTKA
Istot zainteresowa czwartej generacji zarzdzania ujmuje matryca zarzdzania czasem.

Pokazano w niej cztery sposoby, w jakie zazwyczaj spdzamy czas. Widzimy tam dwa czynniki okrelajce dziaalno pilno i wane. Pilne oznacza, e dana rzecz wymaga natychmiastowej uwagi, dziaania Ju!" Ulegamy temu, co pilne. Dzwonicy telefon jest spraw piln. Wielu ludzi nie moe sobie wrcz wyobrazi sytuacji, w ktrej po prostu pozwalaj telefonowi dzwoni. Moesz godzinami przygotowywa materiay, ubra si specjalnie i dugo jecha do czyjego biura, by przedyskutowa konkretn spraw, a mimo to dzwonicy w czasie twojej obecnoci w biurze telefon bdzie mia pierwszestwo. Niewiele osb powiedziaoby dzwonicej do nich osobie: Zadzwo za 15 minut". Jednak prawdopodobnie ci sami ludzie pozwol ci czeka co najmniej tak samo dugo, nim skocz rozmow telefoniczn z kim innym. Sprawy pilne s zazwyczaj widoczne. Nagl nas, wymagaj naszego dziaania. Czsto s popularne take wrd innych. Zazwyczaj s tu przed nami. Bardzo czsto zajmowanie si nimi jest lekkie, atwe i przyjemne. Jednak jake czsto s one niewane! Wano ma natomiast zwizek z rezultatami. Jeli co jest wane, stanowi wkad do twojej misji, do wartoci, do najwaniejszych celw. MATRYCA ZARZDZANIA CZASEM
Pilne Niepilne

I AKTYWNO Kryzysy Sprawy naglce Zadania opatrzone dat realizacji III AKTYWNO Niektre telefony Pewne korespondencje, raporty Niektre spotkania Najblisze sprawy naglce Popularna aktywno

II AKTYWNO Zapobieganie, codzienna aktywno Budowanie zwizku Szukanie nowych moliwoci Planowanie, rekreacja IV AKTYWNO Codzienno, zapracowanie Pewna korespondencja Pewne telefony Poeracz czasu Przyjemnoci

inicjatywy, wicej proaktywnoci. Aby skorzysta z nadarzajcej si moliwoci, musimy

Wane Niewane

R e a g u j e m y na sprawy pilne. Sprawy wane, ale niepilne wymagaj wicej

dziaa proaktywnie mie wpyw na przebieg sytuacji. Jeli nie praktykujemy nawyku drugiego, jeli nie mamy jasnej wiadomoci, co jest dla nas wane i do czego dymy, atwo dajemy si prowadzi sprawom pilnym. Popatrz przez chwil na cztery wiartki matrycy zarzdzania czasem. W wiartce I zakres aktywnoci dotyczy zarwno spraw wanych, jak i pilnych. Chodzi tu o sprawy, ktrych rezultaty maj due znaczenie i ktrymi trzeba si zaj natychmiast. Zazwyczaj sprawy mieszczce si w pierwszej wiartce nazywamy kryzysami" lub problemami". Wszyscy mamy do czynienia z t wiartk, jednak niektrzy s ni wrcz pochonici. S to specjalici od kryzysw, ludzie szukajcy problemw, dziaajcy w ostatniej chwili. Dopki koncentrujesz si gwnie na pierwszej wiartce, bdzie si ona wci powiksza, a zawadnie tob zupenie i zdominuje twoje ycie. Jest jak silne nadbrzene fale. Nadchodzi wielki problem, zwala ci z ng i prbuje wchon. Walczysz, bronisz si, ale za chwil przychodzi kolejna fala i przygniata ci do ziemi. Niektrzy ludzie s dosownie zagonieni przez problemy codziennoci. Ulg sprawia im jedynie ucieczka do niewanych i niepilnych spraw czwartej wiartki. Gdy spojrzysz na ich matryc, okae si, e 90 procent ich czasu pochania wiartka I, a pozostae 10 procent znajduje si niemal w caoci w czwartej wiartce. Nieznaczn uwag obdarzaj oni drug oraz trzeci wiartk. Oto, jak wyglda ycie ludzi, ktrymi zarzdza kryzys.

I REZULTATY Stres Wypalanie Zarzdzanie kryzysami Cige gaszenie ognia

II IV

III

S ludzie, ktrzy gros czasu spdzaj wrd spraw pilnych, ale niewanych trzeciej wiartki, mylc, e s w wiartce pierwszej. Reaguj na sprawy pilne, ktre wydaj im si takie wane. Prawda jest jednak taka, e pilno tych zada czsto oparta jest na

priorytetach oraz oczekiwaniach innych. I III REZULTATY Krtkowzroczno Zarzdzanie kryzysami Charakter kameleona Widzenie celw i planw jako bezwartociowe Uczucie bycia ofiar pozbawion kontroli Pytkie lub zniszczone zwizki II IV

ycie ludzi spdzajcych czas niemal wycznie w wiartce trzeciej i czwartej przewanie jest nieodpowiedzialne. Ludzie dziaajcy skutecznie trzymaj si z dala od wiartki trzeciej i czwartej, poniewa pilne czy nie nie s to sprawy wane. Powicaj wicej czasu drugiej wiartce, przez co kurcz rwnie zakres wiartki pierwszej. I III IV REZULTATY: Cakowity brak odpowiedzialnoci Zwolnienie z pracy Uzalenienie od innych ludzi lub instytucji w zakresie podstawowych potrzeb II

Druga wiartka jest sercem skutecznego zarzdzania sob. Dotyczy tego, co nie jest. pilne, ale jest wane. Zajmuje si sprawami takimi, jak budowanie zwizkw i wizi, pisanie misji, dugoterminowe plany, wiczenia fizyczne, zapobieganie rzeczom

niepodanym, przygotowywanie, a wic tym wszystkim, o czym wiemy, e powinnimy robi, ale jako rzadko robimy, poniewa nie s to pilne sprawy.

II

REZULTATY:
Wizja, perspektywa Rwnowaga Dyscyplina Kontrola Drobne kryzysy

Parafrazujc sowa Petera Druckera, mona powiedzie, e ludzie dziaajcy skutecznie nie szukaj problemw; szukaj moliwoci. Karmi moliwoci i godz problemy. Myl profilaktycznie. wiartka I ogranicza si u nich do wzgldnie maej liczby prawdziwych kryzysw i nagych spraw wymagajcych natychmiastowej uwagi. Dziki koncentracji na wanych, cho niepilnych, budujcych najwyszy poziom moliwoci dziaaniach z zakresu wiartki II, utrzymuj w rwnowadze P (produkcja) i ZP (zdolno produkcji). A teraz, znajc matryc zarzdzania czasem, pomyl chwil nad swoj odpowiedzi z pocztku tego rozdziau. Do ktrej wiartki pasuj wymienione przez ciebie dziaania? Czy s wane? Czy pilne? Myl, e prawdopodobnie pasuj one do wiartki II. S z pewnoci wane, bardzo wane, ale niepilne. A poniewa nie s pilne, nie zajmujesz si nimi. Przypatrz si raz jeszcze temu pytaniu: Co mgby robi na co dzie, co kolosalnie poprawioby twoje ycie? Dziaania z zakresu drugiej wiartki tak wpywaj. Nasza efektywno znacznie wzronie, jeli zwrcimy si w ich stron. Podobne pytanie zadaem grupie menederw duych centrw handlowych. Chcc zrobi jedn rzecz w swoim zawodowym yciu, o ktrej wiesz, e miaaby ogromnie pozytywny efekt, co by zrobi? Ich anonimowe odpowiedzi dotyczyy nawizania lepszych stosunkw z dzierawcami pomieszcze w centrum handlowym wacicielami sklepw, co jest aktywnoci z drugiej

wiartki. Przeanalizowalimy dokadnie czas, jaki powicali tym dziaaniom. Stanowio to mniej ni 5 procent oglnego czasu pracy. Naturalnie mieli wytumaczenie problemy, jeden po drugim, bez koca. Mieli raporty do zrobienia, spotkania do odbycia, korespondencj, telefony same pilne sprawy. Pochaniaa ich pierwsza wiartka. Niewiele czasu spdzali z wacicielami sklepw, a jeli ju, to a kipiao od negatywnej energii. Jedynym powodem, dla ktrego ich odwiedzali, byo egzekwowanie umowy pobranie pienidzy, przedyskutowanie reklamy czy innych spraw nie bdcych w zgodzie z zasadnicz lini centrum. Waciciele sklepw walczyli nie tyle o prosperity, ile o przetrwanie. Mieli problemy z pracownikami, z kosztami utrzymania, z towarem i innymi sprawami. Wikszo z nich nie uczya si nigdzie zarzdzania. Niektrzy byli zupenie dobrymi handlowcami, ale potrzebowali pomocy. Woleli nie spotyka si nawet z zarzdem centrum handlowego, gdy by to dla nich jeszcze jeden problem. Zarzd zdecydowa si jednak podj proaktywne dziaanie. Okrelono cele, wartoci i priorytety. Nastpnie, w zgodzie z owymi priorytetami, menederowie postanowili spdza jedn trzeci czasu pracy na budowaniu prawidowych stosunkw z uytkownikami centrum. Pracujc z t grup prawie ptora roku, zaobserwowaem 20-procentowy wzrost dochodu, co stanowio wicej, ni wynosiaby czterokrotna podwyka czynszu. Poza tym zmienili role. Stali si dla menederw i wacicieli sklepw suchaczami, trenerami i doradcami, a ich obecne dziaania przepenione byy pozytywn energi. Efekt by spektakularny i obejmowa niemal wszystkie dziedziny. Dziki temu, e skoncentrowali si raczej na wzajemnych stosunkach i efektach ni na metodach i czasie, wszystkie wskaniki wzrosy. Najemcy cieszyli si z rezultatw, jakie daway nowe pomysy i umiejtnoci, a zarzd centrum dziaa skuteczniej, z wikszym zadowoleniem oraz lepszymi efektami w postaci powikszenia listy chtnych do wynajcia sklepw oraz wzrostu dochodw z wynajmu. Przestali by andarmami czy krcymi nadzorcami, stali si pomocnikami w rozwizywaniu problemw. Kimkolwiek jeste studentem uniwersytetu, pracownikiem przy tamie, budowniczym, projektantem mody czy prezesem przedsibiorstwa, wierz, e gdyby si dowiedzia, co ley w drugiej wiartce, i zaj si tym proaktywnie, rezultaty byyby takie same.

Skuteczno twojego dziaania wyranie by si zwikszya. Kryzysy i problemy skurczyyby si do rozmiarw atwych do opanowania, poniewa mylaby z wyprzedzeniem, pracowa przy korzeniach*, zapobiegajc kryzysom. W argonie zarzdzania zjawisko to nosi czasem nazw zasady Pareto: 80 procent efektw pochodzi z 20 procent dziaania.

CZEGO WYMAGA POWIEDZENIE NIE"

Jedynym miejscem, skd od razu mona wzi czas, aby pracowa w wiartce II, jest wiartka III i IV. Nie moesz zignorowa wanych i pilnych spraw z wiartki I, chocia i ona bdzie si kurczy, gdy wicej czasu spdzisz w wiartce II na zapobieganiu i przygotowywaniu. Jednake na pocztku tej drogi czas musi pochodzi z III i IV wiartki. Sprawy z wiartki I i III bd si domaga twojego czasu i energii, dlatego by dziaa w wiartce II musisz by proaktywny. Aby mc powiedzie tak" wanym, priorytetowym sprawom z wiartki II, musisz si nauczy mwi nie" innym dziaaniom, choby wyglday na pilne. Jaki czas temu poproszono moj on o przewodniczenie pewnemu komitetowi w naszych rodowiskowych dziaaniach. W tym czasie miaa ona duo wanych rzeczy do zrobienia i naprawd nie miaa ochoty na jeszcze jedn prac, jednake naciskana, w kocu si zgodzia. Wtedy zadzwonia do jednej ze swoich najbliszych koleanek, aby zaproponowa jej wczenie si do pracy w tym komitecie. Ta suchaa jej przez dusz chwil, po czym powiedziaa: Sandro, to brzmi naprawd wspaniale, chyba warto si do tego wzi. Jestem ci bardzo wdziczna, e pomylaa o mnie. Czuj si wyrniona. Z wielu powodw nie podejm si tej pracy, wiedz jednak, e naprawd jestem ci niezwykle wdziczna za propozycj. Sandra spodziewaa si wszystkiego, z wyjtkiem uprzejmego nie". Odwrcia si do mnie i z westchnieniem szepna: Chciaabym powiedzie to samo.
* S. Covey nawizuje tu do powiedzenia Thoreau: Za kady tysic wycitych lici za starczy jedno uderzenie w korze.

Nie chc przez to powiedzie, e nie naley si wcza w istotne spoeczne dziaania. Te rzeczy s wane. Jednake trzeba zdecydowa, co jest dla nas najwaniejsze, i mie odwag uprzejmie, z umiechem i bez przepraszania powiedzie nie" innym sprawom. Aby mc to zrobi, trzeba mie wiksze tak", ponce w rodku. Wrogiem najlepszego" jest czsto dobre". Pamitaj, e zawsze mwisz czemu nie". Jeli nie sprawom pozornie pilnym, to prawdopodobnie znacznie istotniejszym, niezwykle wanym sprawom. Nawet gdy to pilne jest dobre, moe powstrzyma ci od najlepszego, od niepowtarzalnego wkadu, ktrego tylko ty moesz dokona. Bdc swego czasu osob odpowiedzialn za University Relations duego uniwersytetu, zatrudniem bardzo zdolnego, proaktywnego, twrczego pisarza. Pewnego dnia, po kilku miesicach jego pracy dla nas, wszedem do jego biura i poprosiem, aby zrobi co pilnego, co, co nade mn wisiao. Stephen powiedzia zrobi, o co mnie prosisz, ale najpierw poka ci, jak wyglda moja sytuacja. Podprowadzi mnie do tablicy, gdzie wypisanych byo ponad dwadziecia projektw, nad ktrymi pracowa, kady opatrzony starannie wynegocjowan dat ich ukoczenia. By bardzo zdyscyplinowany, dlatego te zreszt ze swoim problemem zwrciem si najpierw do niego. Powiadaj: Jeli chcesz, aby co byo zrobione, powierz to czowiekowi zajtemu". Patrzc na tablic, powiedzia: Stephen, zrobienie tego, o co mnie prosisz, zajmie kilka dni. Ktry z tych projektw mam skasowa, aby speni twoj prob? C, nie chciaem przyjmowa za to odpowiedzialnoci. Nie chciaem te sypa piasku w tryby jednego z najbardziej produktywnych pracownikw tylko dlatego, e akurat miaem sytuacj kryzysow. Praca, ktr chciaem mu powierzy, bya pilna, ale nie bya wana. Znalazem zatem innego menedera i jemu zleciem to zadanie. Codziennie, a nawet kilka razy dziennie mwimy tak" lub nie" rnym .sprawom. Skoncentrowanie si na waciwych zasadach i skupienie! na naszej indywidualnej misji daje nam mdro dokonywania skutecznych wyborw.

Zawsze mwi grupom, z ktrymi pracuj, e istot efektywnego zarzdzania czasem i yciem jest rwnowaga w ustaleniu priorytetw, zorganizowanie wok nich ycia i zgodne z tym dziaanie. Dalej pytam: Gdyby mia przyzna si do brakw w jednej z trzech dziedzin: (1) niezdolno do u s t a l a n i a priorytetw co by wybra?" Wikszo ludzi odpowiada, e ich gwna wada to brak dyscypliny. Myl jednak, e problem tkwi w czym innym. Chodzi przede wszystkim o to, e ich priorytety nie zapady im gboko w serca i umysy. Tak naprawd nie uwewntrznili oni nawyku drugiego, nie przyswoili go sobie. Wielu ludzi zdaje sobie spraw ze znaczenia aktywnoci wiartki II, bez wzgldu na to, czy wiedz, jakich spraw dotyczy. Usiuj oni da pierwszestwo tym sprawom i jedynie za pomoc samodyscypliny wdroy je w swoje ycie, tak by tworzyy z nim spjn cao. Jednake bez skoncentrowania si na zasadach i bez deklaracji misji yciowej nie maj fundamentu niezbdnego do wytrwania w swoich wysikach. Pracuj nad limi, nad postaw i zdyscyplinowanym zachowaniem, nie mylc nawet o zbadaniu korzeni podstawowych paradygmatw, z ktrych wypywa ich naturalna postawa i zachowanie. wiartka II dotyczy paradygmatw, ktre wyrastaj z centrum opartego na zasadach. Jeli jeste skoncentrowany na wspmaonku, pienidzach, przyjani, przyjemnoci czy na innych zewntrznych czynnikach, bdziesz wci odrzucany z powrotem do wiartki I i III, gdy poddajesz si wtedy siom, wok ktrych krci si twoje ycie. Nawet jeli jeste skoncentrowany na sobie, wrcisz do wiartki I i III, poddajc si impulsowi chwili. Silna wola nie wystarczy, by przeciwstawi si temu, co umiecie w centrum swojego ycia. Maksyma architektoniczna mwi: forma jest nastpstwem funkcji. Podobnie zarzdzanie jest nastpstwem kierownictwa. Sposb, w jaki spdzasz czas, jest rezultatem sposobu, w jaki go widzisz, i tego, jak postrzegasz swoje priorytety. Jeeli twoje priorytety wyrastaj z centrum zasad i z misji yciowej, jeli s wdrukowane gboko w twoje serce i umys, postrzega bdziesz wiartk II jako naturalne, ekscytujce miejsce do spdzania czasu. Jest prawie niemoliwe, by powiedzie nie" popularnoci wiartki III lub przyjemnoci ucieczki w wiartk IV, jeli nie ma si wikszego, poncego w rodku tak". Tylko wtedy, gdy z pomoc samowiadomoci zbadasz swj scenariusz, a z uyciem wyobrani i p r i o r y t e t w , (2) niezdolno do planowania wedug tych priorytetw czy (3) brak d y s c y p l i n y w realizacji tych

sumienia stworzysz nowy program niepowtarzalny, osnuty wok zasad i taki, ktremu moesz mwi tak" tylko wtedy mie bdziesz wystarczajco siln wol, aby ze szczerym umiechem powiedzie nie" wszystkiemu, co niewane.

DROGA DO WIARTKI II
Skoro dziaania z zakresu wiartki II najwaniejsze sprawy, ktre naley robi w pierwszej kolejnoci stanowi oczywiste serce skutecznego zarzdzania sob, jak planowa te sprawy i egzekwowa plany? Pierwsza generacja zarzdzania czasem nawet nie zajmuje si priorytetami, nie widzi wartoci takiego podejcia. Daje nam notes i list rzeczy, ktre trzeba zrobi. Za kadym razem, gdy wykrelamy jak zaatwion spraw, mamy chwilowe uczucie dokonania czego, ale aden z punktw naszej listy nie ma swojego ciaru gatunkowego. W dodatku nie ma adnej korelacji pomidzy tym, co jest na licie, a naszymi ostatecznymi yciowymi celami i wartociami. Po prostu odpowiadamy na to, co wciska si do naszej wiadomoci i zdaje si wymaga zrobienia. Wiele ludzi zarzdza wedug paradygmatu tej generacji. Jest to droga po linii najmniejszego oporu. Nie ma zmaga ani blu; to tak przyjemnie pyn z prdem". Narzucona z zewntrz dyscyplina i plan zaj daj ludziom poczucie, e nie s odpowiedzialni za efekty dziaa. Jednak menederowie pierwszej generacji z definicji nie s ludmi dziaajcymi skutecznie. Produkuj niewiele, a styl ich ycia nie pozwala im budowa zdolnoci produkcyjnych. Zarzdzani siami z zewntrz, maj niewielkie poczucie kontroli i wasnej wartoci i postrzegani s czsto jako osoby niesolidne i nieodpowiedzialne. Druga generacja menederw ma troch wicej kontroli. Robi odpowiednio wczenie plany i wykaz zaj i poniewa s tam, gdzie by powinni, w zasadzie uwaa si ich za bardziej odpowiedzialnych. Planuj dokadnie, nie uwzgldniaj jednak priorytetw ani gbszych wartoci i celw. Maj niewiele znaczcych osigni, staraj si trzyma planu. Menederowie trzeciej generacji robi wyrany krok do przodu. Jasno okrelaj swoje wartoci i ustanawiaj cele. Nastpnie planuj kady dzie, ustalajc kolejno zaj zgodnie z priorytetami. Tak jak powiedziaem, jest to dzi najbardziej powszechny sposb zarzdzania. Jednake trzecia generacja ma istotne ograniczenia. Po pierwsze, ogranicza wizje wyobrani,

poniewa w codziennym planowaniu czsto umykaj rzeczy wane, a moliwe do zobaczenia jedynie z wikszej perspektywy. Zgodnie z informacj zawart w samym sformuowaniu, codzienne planowanie" koncentruje si na pilnych sprawach na tym, co teraz". Chocia dawanie pierwszestwa pewnym sprawom wprowadza ad do dziaa trzeciej generacji, nie podwaa istoty tej wanoci, nie kwestionuje hierarchii, nie ustawia dziaa w kontekcie zasad, misji, rl i celw. Oparte na wartociach planowanie trzeciej generacji najczciej uznaje za priorytetowe problemy z wiartki I i III oraz pojawiajce si w danym dniu kryzysy. Poza tym trzecia generacja nie uatwia zrwnowaonego utrzymywania si w rolach. Brakuje jej realizmu, co widoczne jest w przeadowanych zajciami dniach. Efektem tego s frustracje oraz pojawiajce si co jaki czas pragnienie, by rzuci wszystko i uciec do czwartej wiartki. Sprawne zarzdzanie czasem raczej nadwera, ni buduje wizi. Chocia kada z trzech generacji docenia warto niektrych narzdzi zarzdzania, adna nie daje takiego, ktre umoliwiaoby skoncentrowany na zasadach styl ycia z wiartki II. Kartki z notesu pierwszej generacji, listy co trzeba zrobi" nie daj nam niczego poza ujciem spraw docierajcych do wiadomoci, tak bymy o nich nie zapomnieli. Kalendarze i terminarze drugiej generacji daj nam zaledwie miejsce do zapisania zobowiza, tak abymy byli na czas tam, gdziemy obiecali. Nawet trzecia generacja, z jej szerokim asortymentem terminarzy i innych materiaw, skupia si gwnie na uatwianiu ludziom wartociowania i planowania dziaa z zakresu wiartki I i III. Chocia wielu trenerw i konsultantw uznaje warto wiartki II, dostpne akcesoria* trzeciej generacji nie uatwiaj organizowania ycia i dziaania wedug kryteriw wiartki II. Jako e kada generacja tworzy na podwalinach poprzedniej, elementy trzech pierwszych zoyy si na si i posta pewnych akcesoriw czwartej generacji. Jednak dodano w niej nowy wymiar, paradygmat i uzupenienia, co pozwala nam przesun si do wiartki II, skoncentrowa si na zasadach i zarzdza sob tak, aby robi to, co jest naprawd najwaniejsze.

AKCESORIA WIARTKI II
Celem zarzdzania zgodnego z wiartk II jest skuteczne zawiadywanie yciem z
* Covey uywa tu sowa tools, co dosownie znaczy narzdzia. Sowo akcesoria" wydao mi si zrczniejsze.

centrum waciwych zasad, ze wiadomoci osobistej misji, z koncentracj zarwno na tym, co wane, jak i na tym, co pilne przy zaoeniu rwnowagi pomidzy nasz wzrastajc produkcj a rwnie powikszajc si zdolnoci produkcji. Trzeba przyzna, e jest to ambitny cel dla tych, ktrzy dali si zwie pozornej wadze aktywnoci III i IV wiartki. Jednak denie do osignicia tego celu fenomenalnie zmieni ich indywidualn skuteczno dziaania. Terminarze wiartki II spenia musz sze wanych kryteriw. CZNO. czno zakada, e midzy rolami i celami, priorytetami i planami, pragnieniami i dyscyplin istnieje harmonia i spjno. W organizerze powinien si znale zapis twojej misji, tak by w kadej chwili mg si do niej odwoa. Powinno w nim take by miejsce na penione role oraz na cele, zarwno krtko-, jak i dugoterminowe. RWNOWAGA. Akcesoria, ktrych uywasz do skuteczniejszego zarzdzania czasem, powinny ci pomc utrzyma w twoim yciu rwnowag. Dziki nim jasno okrelone role powinny lee tu przed tob, tak by nie zaniedba wanych obszarw ycia, takich jak zdrowie, rodzina, przygotowanie zawodowe czy wasny, indywidualny rozwj. Wielu ludzi zdaje si uwaa, e sukces w jednej dziedzinie moe skompensowa porak w innej, ale czy tak jest naprawd? Moe jest to moliwe przez jaki czas w pewnych dziedzinach. Jednak czy sukces zawodowy skompensuje popsute maestwo, zrujnowane zdrowie czy sabo charakteru? Prawdziwa efektywno wymaga rwnowagi i dobre akcesoria powinny pomc w jej zbudowaniu i utrzymywaniu. SKUPIENIE NA WIARTCE II. Potrzebne ci s akcesoria, ktre ci zachc, umotywuj i pomog spdza niezbdny czas w wiartce II, tak by raczej zapobiega kryzysom, ni ocenia, ktrym powiniene zaj si w pierwszej kolejnoci. Moim zdaniem najlepszym sposobem, aby to osign, jest organizowanie wasnego ycia na bazie tygodnia. Cigle moesz dostosowywa si do wymogw dnia i dawa pierwszestwo sprawom codziennym, ale wane, by zaplanowa tydzie. Organizowanie codziennoci na bazie tygodnia zapewnia wiksz rwnowag i szerszy kontekst ni planowanie dzienne. Wyglda na to, e w naszej kulturze tydzie uznaje si za pojedyncz, caociow jednostk czasu. Biznes, edukacja i wiele innych dziaa spoecznych odbywa si w ramach tygodnia, gdzie pewne dni przeznaczone s gwnie na

inwestowanie, inne na relaks i inspiracj. Etyka judeochrzecijaska wici jeden dzie w tygodniu, ktry ma za cel podniesienie na duchu. Wielu ludzi myli w kategoriach tygodnia. Jednake wikszo planw trzeciej generacji koncentruje si na planowaniu dziennym. Cho pomagaj w nadawaniu priorytetw dziaaniom, zazwyczaj ograniczaj si do uszeregowania zaj kryzysowych. Nie chodzi o to, by nadawa priorytety temu, co masz w planie, ale by p l a n o w a z g o d n i e z p r i o r y t e t a m i . A to najlepiej mona zrobi w kontekcie tygodnia. WYMIAR LUDZKI". Potrzebne s ci akcesoria, dziki ktrym nie tylko uwzgldnisz w swoim planie ludzi, ale naprawd bdziesz si nimi zajmowa. Gdy chodzi o czas i rzeczy, mona to traktowa w terminach wydajnoci, jednak gdy w gr wchodz ludzie, osoba skoncentrowana na zasadach myli w kategoriach skutecznoci. Skoncentrowane na zasadach ycie w wiartce II wymaga czasem podporzdkowania planw ludziom. Twoje akcesoria zatem powinny uwzgldnia t warto i raczej uatwia zmian, ni powodowa poczucie winy z racji nienadania za planem. ELASTYCZNO. Twoje narzdzie do planowania ma by twoim sug, nie panem. Skoro za ma suy tobie, powinno by dopasowane do twojego stylu, twoich potrzeb i twojej szczeglnej sytuacji. PODRCZNO. Dobre akcesoria do zarzdzania czasem powinny by zaprojektowane tak, by mg mie je przy sobie przez wikszo czasu. Jadc autobusem, zechcesz moe przejrze swoj misj yciow. Moe zechcesz porwna warto nadarzajcej si okazji z tym, co zaplanowae wczeniej. Majc przy sobie podrczn agend, zawsze moesz sign do najwaniejszych danych. Skoro uznalimy wiartk II za serce skutecznego samozarzdzania, potrzebujesz akcesoriw, ktre uatwiayby ci zblienie si do niej. Moja praca w obszarze czwartej generacji zarzdzania doprowadzia do stworzenia specjalnego organizera, zaprojektowanego zgodnie z wyej wymienionymi kryteriami. Jednak dobre akcesoria trzeciej generacji mona take przystosowa do tych wymogw. Zasady s wystarczajco silne, by mona byo wciela je w ycie rnymi sposobami.

ZARZDZANIE SOB Z POZYCJI WIARTKI II

Aczkolwiek staram si tutaj uczy zasad, nie technik skutecznego dziaania, wydaje mi si, e lepiej zrozumiesz si zarzdzania czwartej generacji, jeli wsplnie przeledzimy tydzie zorganizowany wedug skoncentrowanej na zasadach wiartki II. Organizacja zgodna z zasadami tej wiartki opiera si na czterech gwnych rodzajach aktywnoci. OKRELENIE RL. Pierwsze zadanie to wypisanie swoich najwaniejszych rl. Jeli tego nie przemylae, moesz po prostu zapisa to, co przychodzi ci do gowy. Z pewnoci masz do odegrania rol czowieka. Moe masz jedn albo wicej rl w rodzinie: ma lub ony, ojca lub matki, syna czy crki albo czonka dalszej rodziny wnuka czy kuzynki. Moesz chcie zapisa kilka rl z pracy, wskazujcych rne pola, w ktre regularnie inwestujesz swj czas i energi. Moesz wreszcie doczy role z Kocioa czy pracy spoecznej. Nie musisz si stara definiowa ich tak, by mg y z nimi zawsze ot, we pod uwag tydzie i zapisz dziedziny ycia, w ktrych widzisz siebie spdzajcego czas przez najbliszych siedem dni. Oto dwa przykady sposobw podejcia do tego zadania:
1. Czowiek 2. M/ojciec 1. 2. 3. 4. 5. 6. Rozwj indywidualny ona Matka Handlarz nieruchomociami Nauczyciel w szkce niedzielnej Czonek zarzdu orkiestry

3. Meneder nowe produkty

4. Meneder praca badawcza 5. Meneder administracja 6. Meneder rozwj zespou

7. Czonek zarzdu United Way*

DOBR CELW. Nastpnym krokiem jest znalezienie dwch, trzech wanych spraw, ktre chciaby zaatwi w kadej z rl w tym tygodniu. Zapiszemy je jako cele. Przynajmniej niektre z nich powinny oddawa aktywno wiartki II. Ideaem byoby, aby cele krtkoterminowe zwizane byy z celami dugoterminowymi okrelonymi na podstawie deklaracji posannictwa. Nawet jeli nie napisae deklaracji, to koncentrujc si na kadej z
* United Way jedna z najwikszych organizacji charytatywnych w Stanach.

rl, wyczuwasz sprawy wane i wiesz, e skupione wok nich dziaania moesz uzna za swoje cele. PLANOWANIE. Majc ju cele, moesz popatrze na nadchodzcy tydzie w kontekcie denia do ich osignicia. Moesz zaplanowa tydzie. Na przykad jeli twoim celem jest naszkicowanie misji yciowej, moesz potrzebowa w niedziel okoo dwch godzin samotnoci, eby to zrobi. Niedziela (albo inny, szczeglny dla twojej wiary czy warunkw ycia dzie) to zwykle idealny czas na planowanie wasnej, budujcej duchowo aktywnoci, w tym take na planowanie tygodnia. Czas dobry do odsonicia kurtyny przeszoci, ale i do szukania inspiracji, do spojrzenia na wasne ycie w kontekcie zasad i wartoci. Jeli postawie sobie za cel popraw formy fizycznej, potrzebujesz na to godzin przez trzy lub cztery dni w tygodniu, albo nawet codziennie. S cele moliwe do osignicia tylko w czasie regularnych godzin pracy, inne odwrotnie tylko w dni wolne, gdy jeste w domu. Czy ju widzisz przewag planowania tygodniowego nad dziennym? Majc okrelone role i ustalone cele, moesz przeznacza pewne dni na realizacj okrelonych celw, traktujc je jako najwaniejsz spraw dnia albo, jeszcze lepiej, jako z gry zaplanowane dziaania majce si rozegra w konkretnym czasie. Przegldajc w miesicznym czy rocznym kalendarzu wczeniej umwione spotkania i poczynione plany, oceniasz je w kontekcie swoich celw i utrzymujesz w mocy lub zmieniasz. Ogldajc arkusz tygodnia z terminarza czwartej generacji zarzdzania zwr uwag w jaki sposb kady z dziewitnastu najwaniejszych przewanie z wiartki II celw zosta zaplanowany lub zamieniony na konkretne dziaanie. Zapoznaj si take z rubryk zatytuowan Ostrzenie piy", w ktrej moesz zaplanowa znaczc, odnawiajc siy aktywno wiartki II w zakresie kadego z czterech wymiarw ludzkiego ycia, co wyjani przy omawianiu nawyku sidmego.

Zarys posannictwa yciowego w brudnopisie

Rozwj osobisty

Zapisa si na seminarium Odwiedzi Franka w szpitalu Sprawy domowe/klasa Karli

M / ojcie c

Referat Tima do szkoy Rower Sary Badanie rynku, parametry Spotkanie z kandyd. na asyst.

Me ne de r nowe produkty

Przestudiowa kwestionariusz wrd klientw Przestudiowa ostatnie wyniki Praca nad scalaniem Network z Kenem i Peterem Przejrzenie dokona z Janie

Me ne de r badania

Me ne de r rozwj ze spou

Spotkanie z Samuels

Sprawozdanie z miesica Przegld pensji

Me ne de r administracja

Przygotowa terminarz P.R. wizyta z Conklinem

Unite d Way Pre ze s

Zacz plan na przyszy rok

Mimo zaplanowania dziewitnastu najwaniejszych celw tygodnia wci jeszcze jest sporo wolnego czasu, co uwidaczniaj puste rubryki! Organizowanie tygodnia wedug zasad

wiartki II nie tylko umoliwia ci wykonywanie w pierwszej kolejnoci tego, co waniejsze, ale take daje wolno i elastyczno pozwalajc poradzi sobie z niespodziewanymi wydarzeniami. Wiedzc, e masz proaktywnie zaplanowany tydzie, ktry uwzgldnia osignicie wanych celw w kadej dziedzinie ycia, moesz w razie potrzeby zmienia daty spotka, rozkoszowa si wiziami i relacjami z innymi cieszy spontanicznoci zdarze. CODZIENNA ADAPTACJA. Tygodniowe planowanie sterowane potrzebami wiartki II sprawia, e planowanie dnia jest funkcj zarwno tego, co najwaniejsze, jak i tego, co spontaniczne, co daje prawdziw rado ycia. Powicenie kadego ranka kilku minut na przegld planw zapewni ci stay kontakt z decyzjami, ktre podje, opierajc si na wartociach, i pozwoli poradzi sobie z tym, czego nie przewidziae. Przegldajc plan dnia, zobaczysz, e role i cele wprowadzaj naturalne wartociowanie wywodzce si z twojego wewntrznego poczucia rwnowagi. Taka hierarchizacja jest agodniejsza, zawiadywana raczej przez praw pkul mzgow i wywodzi si ostatecznie z twojej misji yciowej. Moe si okaza, e ustawianie zaj w kolejnoci, wedug zasad trzeciej generacji A, B, C lub l, 2, 3, wprowadza niezbdny dla ciebie porzdek dnia. Uznanie, e dziaania s wane lub niewane, byoby faszyw dychotomi. Znajduj si one oczywicie na skali, na ktrej niektre s waniejsze ni inne. W kontekcie tygodniowego planowania wartociowanie trzeciej generacji moe si przyda do uporzdkowania dnia. Jednak nadawanie dziaaniom wanoci bez odniesienia ich do wasnej misji, bez sprawdzenia, czy nie zaburzaj rwnowagi ycia, jest zabiegiem nieskutecznym. Moesz bowiem uzna za najwaniejsze i w rezultacie osign rzeczy, ktrych tak naprawd nie chcesz lub nie potrzebujesz. Czy zaczynasz widzie rnic pomidzy organizowaniem tygodnia przez skoncentrowanego na zasadach, menedera wiartki II a planowaniem dni przez jednostk .skoncentrowan na czym innym? Czy zaczynasz rozumie, jak wielk zmian twojego obecnego poziomu efektywnoci spowodowa moe skupienie si na aktywnoci drugiej wiartki?

TYGODNIOWA PLANSZA Role Cele

Zarys posannictwa yciowego w brudnopisie 1 Zapisa si na seminarium 2 Odwiedzi Franka w szpitalu 3

Tydzie Priorytety tygodnia

Niedziela

Poniedziaek

Dzisiejsze priorytety
16 Przegld pensji

Rozwj osobisty

Sprawy domowe/klasa Karli 4 M / ojciec Referat Tima do szkoy 5 Rower Sary 6

Badanie rynku, parametry 7 Meneder nowe produkty Spotkanie z kandyd. na asyst. 8 Przestudiowa kwestionariusz wrd klientw 9

Spotkania / Zobowizania
8 1 Czas prywatny 9 9 Zarys posannic10 twa yciowego 11 12 13 11 8 Rozmowy 12 13 14 15 16 3 Frank 17 18 szpital z kandydatem na asystenta 10 8

Przestudiowa ostatnie wyniki 10 Meneder badania Praca nad scalaniem 11 Network z Kenem i Peterem 12

Przejrzenie dokona z Janie 13 Meneder rozwj zespou Spotkanie z Samuels 14

Sprawozdanie z miesica 15 Meneder administracja Przegld pensji 16

14 15 16

Przygotowa terminarz 17 United Way Prezes P.R. wizyta z Conklinem 18 Zacz plan na przyszy rok 19

17 18

19

19 6 Rower Sary

OSTRZENIE PIY Fizyczne Umysowe Duchowe Spoecznoemocjonalne ___________________ ___________________ ___________________ ___________________

20

20

Wieczr

Wieczr

Wtorek

roda

Czwartek Dzisiejsze priorytety

Pitek

Sobota

2 Zapisa si na seminarium

12 Ken Peter

14 Spotkanie z Samuels

Spotkania / Zobowizania
8 9 10 11 12 13 9 Przestudiowa 14 15 16 17 18 18 Referat Tima 19 20 kwestionariusz wrd klientw 8 8 8 9 10 Przestudiowa 10 11 12 18 Conclin 13 14 15 15 Sprawozdanie 16 z koca miesica 17 18 19 0 17 18 19 20 8 4 Sprawy domowe 9 klasa Karli

9 7 Badanie rynku 9 11 Praca nad 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 parametry 10 scaleniem 11 12 13 14 15 13 Przejrze 16 17 18 17 United Way 19 terminarz dokonania z Jane

ostatnie wyniki 10 11 12 13 14 15 16

20 19 Plany na przyszy rok

Wieczr

Wieczr

Wieczr

Wieczr

Wieczr 19.00 United Way terminarz

Sam poznaem, jak wiele znaczy skoncentrowanie si na zasadach wiartki II, jaki wpyw miaa ona na zorganizowanie mojego ycia, i widziaem te, jak zmienia ycie setek innych ludzi, jestem zatem przekonany, e powoduje ona olbrzymi rnic w yciu czowieka, pozytywn jakociow zmian. A wzrost efektywnoci jest tym wikszy, im bardziej tygodniowe zamiary przystaj do szerszego odniesienia do waciwych zasad oraz do misji yciowej.

WCIELANIE
Posugujc si raz jeszcze metaforami z jzyka komputerw, powiemy, e jeli nawyk pierwszy mwi: Ty jeste programist", a nawyk drugi: Napisz program", to nawyk trzeci mwi: Wcz program", Wciel program w ycie". A wcielenie jest gwnie funkcj naszej samodyscypliny, woli, spjnoci i zobowizania nie do realizacji krtkoterminowych celw, planw czy impulsw, ale do stosowania zasad i wasnych najgbszych wartoci, ktre nadaj znaczenie i caociowy kontekst naszym celom, planom i naszemu yciu. Bez wtpienia bd w tygodniu momenty, kiedy twoja spjno wewntrzna znajdzie si tu na granicy. Przyzwyczajenie do reagowania na pilne, cho niewane priorytety innych w wiartce III oraz przyjemno ucieczki w wiartk IV moe zagraa zaplanowanym wanym dziaaniom z wiartki II. Skoncentrowanie na zasadach, samowiadomo i sumienie zapewni ci odpowiednio wysoki poziom wewntrznego bezpieczestwa, przewodnictwa i mdroci, by mg uywa woli oraz utrzymywa jedno z tym, co prawdziwie wane. Poniewa jednak nie jeste wszechwiedzcy, nie moesz wiedzie zawczasu, co bdzie naprawd wane. W najstaranniej przygotowanym planie przyjdzie moment, kiedy podporzdkujesz go czciowo lub w caoci sprawom wikszej wagi. Jako osoba skoncentrowana na zasadach, zrobisz to z poczuciem wewntrznego spokoju.

Posannictwo yciowe

Role

Ce le

ORGANIZOWANIE DUGOTERMINOWE

do rozkadu Role Ce le Plany do powierzenia

ORGANIZOWANIE TYGODNIOWE

Jeden z moich synw bardzo powanie traktowa w pewnym momencie robienie planw i ich sprawne przeprowadzanie. Ktrego dnia mia tak napity plan, e wylicza co do minuty czas przeznaczony na kade zajcie, jak odebranie ksiek, umycie samochodu, a take... zerwanie z Carol, jego dziewczyn. Wszystko szo zgodnie z planem, dopki nie doszo do Carol. Chodzili ze sob do dugo, a mj syn doszed do wniosku, e kontynuowanie tego zwizku nie ma sensu. Zgodnie ze swoim modelem wydajnoci, zaplanowa zatem dziesicio-, najwyej pitnastominutowy telefon do Carol, aby jej o tym powiedzie. Jednake wiadomo ta bya dla niej bardzo bolesna. Ptorej godziny pniej cigle ywo omawiali t spraw. I nie skoczyo si na jednej rozmowie. Sytuacja ta bowiem bya dla obojga frustrujcym przeyciem. Powtrzmy; o ludziach nie mona myle w kategoriach wydajnego dziaania. Mylimy w kategoriach s k u t e c z n o c i o l u d z i a c h i w kategoriach w y d a j n o c i , gdy chodzi o r z e c z y . Wydajne" dziaania w stosunku do ludzi nieprzyjemnych czy inaczej mylcych nic mi nie day. Take wtedy, gdy prbowaem ofiarowa dziesi minut

jakociowo istotnego czasu dziecku lub pracownikowi, aby pomc mu w rozwizaniu problemu, okazywao si, e to wydajne;" podejcie rodzi tylko nowe problemy, rzadko likwidujc zasadniczy. Zdarza mi si widywa rodzicw, szczeglnie matki z maymi dziemi, sfrustrowane brakiem wasnych osigni spowodowanym rzekomo caodziennym zajmowaniem si dziemi, zaspokajaniem ich potrzeb. Pamitaj, f r u s t r a c j a naszych zwierciada ni naszymi wasnymi wartociami i priorytetami. Jeli zakorzeni si w twoim sercu i gowie nawyk drugi, to kierujesz si wyszymi wartociami. Z wewntrznym poczuciem spjnoci podporzdkowujesz owym wartociom wszelkie plany. Bdziesz elastyczny. I nie poczujesz si winny, jeli nie zrealizujesz planu albo bdziesz musia go zmieni. jest f u n k c j o c z e k i w a , a one s czsto raczej odbiciem ze spoecznego

PRZEWAGA CZWARTEJ GENERACJI

Ludzie maj opory w korzystaniu z organizerw trzeciej generacji midzy innymi dlatego, e boj si utraty spontanicznoci; staj si sztywni i mao elastyczni. Podporzdkowuj si planom, poniewa paradygmat sprawnoci nie uznaje zasady, i lu d z i e s w a n i e j s i n i r z e c z y . Akcesoria czwartej generacji unaoczniaj znaczenie tej zasady. Wicej odzwierciedlaj przekonanie, e pierwsz osob, ktr bdziesz rozpatrywa w terminach skutecznoci raczej ni sprawnoci, powiniene by ty sam. Zachcaj do spdzania czasu w wiartce II, do zrozumienia zasad i skoncentrowania na nich ycia, do jasnego wyraenia celw i wartoci, ktrymi chcesz si kierowa na co dzie. Umoliwiaj yciow rwnowag. Pomagaj wznie si ponad ograniczenia dziennego planowania organizowa i planowa w kontekcie tygodnia. A gdy zdarzy si, e wysze wartoci wejd w konflikt z tym, co zaplanowae, akcesoria te umoliwiaj ci uycie samowiadomoci i sumienia, by utrzyma spjno z zasadami i celami, ktre uznae za najwaniejsze. Zamiast mapy drogowej uywasz kompasu. O przewadze czwartej generacji zarzdzania decyduje pi istotnych przyczyn: Po pierwsze, jest skoncentrowana n a z a s a d a c h . Nie tylko deklaruje przewag zarzdzania z wiartki II, ale tworzy gwny paradygmat umoliwiajcy spojrzenie na wasny czas w kontekcie tego, co jest naprawd wane i skuteczne.

Po drugie, kieruje si s u m i e n i e m . Daje ci szans zorganizowania ycia najlepiej, jak potrafisz, w harmonii z twoimi najgbszymi wartociami. Pozwala take na spokojne podporzdkowanie tych planw wartociom wyszym. Po trzecie, okrela twoj niepowtarzaln m i s j , uwzgldniajc wartoci i dugoterminowe cele. Nadaje zatem codziennoci kierunki i cele. Po czwarte, okrelajc role, pomaga nada yciu r w n o w a g . Ustala charakterystyczne dla tych rl dziaania i znajduje im miejsce w planie tygodnia. I po pite, daje s z e r s z y k o n t e k s t przez tygodniow organizacj (jeli trzeba z dzienn adaptacj). Wznosi si ponad ograniczon perspektyw pojedynczego dnia i dziki czstym przegldom rl umoliwia stay kontakt z najgbszymi wartociami. Wsplnym wtkiem praktycznym tych piciu zalet jest koncentracja przede wszystkim na stosunkach midzyludzkich i rezultatach dziaa, dopiero potem na czasie.

POWIERZANIE: ZWIKSZANIE P I ZP
Wszystko, co osigamy, dzieje si dziki powierzaniu spraw czasowi albo innym ludziom. Jeli zdajemy si na czas, mylimy w kategoriach wydajnoci, jeli na ludzi skutecznoci. Niektrzy wzbraniaj si przed powierzaniem spraw innym, uwaajc, e trac za duo czasu i zachodu na co, co i tak sami zrobi lepiej. Jednake skuteczne powierzanie pracy jest by moe najlepsz istniejc dwigni aktywnoci. Przekazanie odpowiedzialnoci za co wytrenowanym, potraficym to zrobi ludziom umoliwia uycie wasnej energii do innej dwigni. Powierzanie pracy oznacza rozwj, zarwno dla wszelkiego typu organizacji, jak i dla poszczeglnych osb. J. C. Penney powiedzia kiedy, e jego najmdrzejsz decyzj yciow bya zgoda na to, by pewne sprawy toczyy si bez jego udziau, kiedy zrozumia, e sam nie moe wszystkiego zrobi. Ta decyzja, podjta dawno temu, doprowadzia do powstania setek sklepw i zatrudnienia tysicy ludzi. Waciwie powierzanie powinno by wczone do nawyku czwartego, jako e zwizane jest z zaangaowaniem innych ludzi, czyli jest zwycistwem publicznym. Jednak omawiamy tu zasady samozarzdzania, a poniewa, umiejtno powierzania pracy innym jest podstawow rnic pomidzy menederem a niezalenym producentem, sprbuj uj j z punktu widzenia indywidualnych zdolnoci menederskich, niezbdnych take w

zarzdzaniu sob. Producent robi samodzielnie wszystko, co jest niezbdne, aby osign zamierzony efekt dosta zote jajka. Rodzice zmywajcy naczynia, architekt wykonujcy plany czy sekretarka przepisujca na maszynie listy wszyscy oni s producentami. Ale kiedy kto ustala, jak zdoby zote jajka, i aby je uzyska, pracuje z systemami, z ludmi i przez ludzi staje si menederem w sensie wspzalenym. Rodzic, ktry zleca mycie naczy dziecku, jest menederem. Architekt kierujcy zespoem architektw jest menederem. Sekretarka nadzorujca inne sekretarki i pomoce biurowe jest menederem danego biura. Producent jeli jest wydajny moe woy w co godzinny wysiek i wyprodukowa okrelon jednostk produkcji. Meneder za zainwestuje godzinny wysiek i dziki skutecznemu powierzaniu pracy wyprodukuje pidziesit lub sto razy wicej jednostek.

Wejcie

Wyjcie

PRODUCENT

Wyjcie Wejcie

MENEDER

Zarzdzanie jest zasadniczo przesuniciem punktu podparcia w dwigni, a kluczem do skutecznoci zarzdzania jest powierzanie.

ZLECANIE POSYKOWE
Istniej dwa gwne sposoby powierzania pracy: zlecanie posykowe" (gofer delegation) i powierzanie odpowiedzialnoci" (stewardship delegation). Zlecanie posykowe to metoda id po to, id po tamto, zrb to, zrb tamto i daj mi zna, jak zrobisz". Wielu producentw wyznaje paradygmat zlecania posykowego. Pamitasz tych, co dzieryli w dungli maczety? To producenci. Podwijaj rkawy i robi swoje. Gdyby dano im pozycj nadzorujcych lub zarzdzajcych, myleliby wci jak producenci. Nie potrafi zleca tak, by zobowiza innych do osigania okrelonych rezultatw. Poniewa koncentruj si na metodach, sami staj si odpowiedzialni za rezultaty. Miaem do czynienia ze zlecaniem typu posykowego w czasie jednej z rodzinnych wypraw na narty wodne. Sterowaem dk, ktra cigna mojego syna, znakomitego narciarza. Daem Sandrze aparat i poprosiem, aby zrobia kilka zdj. Powiedziaem jej, aby wybieraa najlepsze momenty, bo nie zostao nam ju duo filmu. Wtedy zdaem sobie spraw, e nie jest zbytnio obeznana z aparatem, wic dodaem wicej szczegw. Mwiem, aby upewnia si, e pyniemy pod soce, i zrobia zdjcie, gdy nasz syn przeskakuje fal za ruf albo robi obrt i dotyka okcia. Jednak im wicej mylaem o ograniczonej liczbie klatek i o jej braku dowiadczenia, tym bardziej robiem si niespokojny. W kocu powiedziaem: Suchaj, Sandro, nacinij guzik, kiedy ci powiem, dobrze? I nastpne kilka minut spdziem, wrzeszczc: Teraz! Teraz! Nie teraz! Teraz nie! Baem si, e jeli nie bd kierowa kadym jej ruchem w kadej sekundzie, zrobi co nie tak. To byo prawdziwie posykowe zlecanie, nadzorowanie metody w stylu jeden na jeden. Wielu ludzi uparcie zleca w ten wanie sposb. Jednak czy duo mona tak osign? I ile osb mona w ten sposb nadzorowa czy zarzdza nimi, jeli zaangaowani jestemy w kady ich ruch? Znacznie skuteczniejszy sposb powierzania zada oparty jest na paradygmacie uznania samowiadomoci, wyobrani, sumienia i woli innych.

POWIERZANIE ODPOWIEDZIALNOCI
Powierzanie odpowiedzialnoci skupia si na rezultatach, nie na metodach. Daje ludziom prawo wyboru metod i czyni ich odpowiedzialnymi za efekty. Na pocztku wymaga wicej czasu, ale jest to czas dobrze zainwestowany. Dziki takiemu zleceniu moesz przesun punkt wsparcia i zwikszy si dwigni. Powierzanie odpowiedzialnoci wymaga na samym pocztku wyranego oboplnego porozumienia oraz zobowizania co do oczekiwa na piciu polach. PODANE REZULTATY. Doprowad do wyranego zrozumienia, co trzeba osign, koncentrujc si na c o , nie j a k , na r e z u l t a t a c h , nie na m e t o d a c h . Powi temu troch czasu. Bd cierpliwy. Wyobraaj sobie rezultat, na ktrym ci zaley. Pozwl to zobaczy danej osobie, niech opisze i uwiadomi sobie, jak ma to dokadnie wyglda, i na podstawie tego poda konkretny termin wykonania. WYTYCZNE. Okrel parametry, wedug ktrych dana osoba ma dziaa. Aby nie doprowadza do zlecania metod, tych wskazwek powinno by jak najmniej, niezbdne minimum, jednak powinny zawiera istotne ograniczenia. Nie chciaby, aby dana osoba uwaaa, e dopki osiga efekty, ma spor swobod dziaania, nawet jeli narusza tradycyjne, stare praktyki czy wartoci. Jeli znasz cieki wiodce donikd, powiedz. Powiedz szczerze i otwarcie, gdzie s ruchome piaski, a gdzie dzikie zwierzta. Nie ma potrzeby codziennie od nowa wynajdywa koa. Pozwl ludziom uczy si na twoich bdach i na bdach innych. Wska ze drogi, poka, czego robi nie naley, ale nie mw, co trzeba robi. Z na nich odpowiedzialno za rezultaty, pozwl im robi w zakresie wytycznych wszystko, co uznaj za niezbdne. ZASOBY. Okrel zasoby ludzkie, finansowe, techniczne i organizacyjne, z ktrych dana osoba moe korzysta. ROZLICZANIE. Ustal standardy wykonaniu stosowane przy ocenie rezultatw i okrel dokadnie dat zgoszenia i oceny. KONSEKWENCJE. Sprecyzuj dobre i ze konsekwencje oceny wykonania. Moe to by

na przykad nagroda pienina lub psychologiczna, przydzia kolejnej pracy oraz naturalne konsekwencje zwizane z misj przedsibiorstwa. Kilka lat temu miaem interesujce dowiadczenie w powierzaniu pracy. Dotyczyo to jednego z moich synw. Odbywalimy rodzinne spotkanie. Zgromadzilimy si wszyscy w pokoju, gdzie na cianie wisiaa deklaracja posannictwa naszej rodziny bymy mieli pewno, e plany bd zharmonizowane z naszymi wartociami. Ustawiem du czarn tablic i spisalimy na niej nasze cele najwaniejsze rzeczy, ktre chcemy zrobi i wynikajce z nich prace. Nastpnie zajem si szukaniem ochotnikw do okrelonych prac. Kto chce spaca poyczk na dom? spytaem i stwierdziem, e tylko ja podniosem rk. Kto bdzie opaca ubezpieczenie? Jedzenie? Samochody? Wygldao na to, e mam monopol na te moliwoci. Kto chce karmi naszego noworodka? Tutaj zainteresowanie byo ju wiksze, ale tylko moja ona miaa waciwe kwalifikacje do tej pracy. Gdy tak posuwalimy si w d listy, praca po pracy, okazao si, e mama i tata maj ponad szedziesiciogodzinny tydzie pracy. W obliczu takiego paradygmatu pewne prace przybray waciwsz perspektyw. Mj siedmioletni syn, Stephen, podj si opieki nad naszym trawnikiem. Zanim mu przekazaem t prac, odpowiednio go poinstruowaem. Chciaem, aby mia jasny obraz, jak wyglda dobrze zadbany trawnik, zatem pokazaem mu trawnik ssiadw. Spjrz, synu powiedziaem. Widzisz, jaki czysty i zielony jest trawnik naszych ssiadw. O to nam chodzi: zielony i czysty. Teraz popatrzmy na nasz trawnik. Widzisz, ile kolorw? To nie to. Chcemy, aby by zielony i czysty. Jak osigniesz t ziele, zaley tylko od ciebie. Moesz uy dowolnych sposobw z wyjtkiem malowania. Powiem ci, jak ja bym to zrobi. Jak, tatusiu? Wczybym spryskiwacze. Ale ty moesz uy wiaderka albo wa. Nie ma znaczenia. To, na czym nam zaley, to zielony kolor. Zgoda? Zgoda. A teraz, co to znaczy czysty? Czysty znaczy bez mieci bez papierw, sznurkw, koci, patykw ani niczego innego, co zamieca trawnik. Wiesz, co zrobimy? Posprztamy

poow trawnika i popatrzymy, jaka jest rnica. Wzilimy zatem dwie papierowe torby i pozbieralimy mieci z jednej strony trawnika. Teraz popatrz na t stron i popatrz na tamt. Widzisz rnic? To si nazywa czysty trawnik. Poczekaj! zawoa. Widz papier za tamtym krzakiem! Bardzo dobrze! Nie zauwayem tej gazety. Masz dobre oczy, synu. A teraz, zanim zdecydujesz, czy podejmiesz si tej pracy, czy nie, musz ci powiedzie kilka rzeczy. Jeli wemiesz si do tego, ja nie bd ju tego wicej robi. To twoja praca. Przekazuj ci odpowiedzialno. Skoro powierzam ci odpowiedzialno, znaczy, e ci ufam. A wiesz, kto bdzie twoim szefem? Ty, tatusiu? Nie, nie ja. Ty jeste szefem. Jeste szefem siebie samego. Lubisz, gdy ci z mam poganiamy? Nie. My te nie lubimy tego robi. Czasami jest to bardzo niemie, prawda? Zatem pilnuj sam siebie. Dalej, wiesz, kto bdzie twoim pomocnikiem? Kto? Ja odpowiedziaem. A ty bdziesz moim szefem. Ja? Tak jest. Nie mam jednak duo czasu. Czasem w ogle nie ma mnie w domu. Ale kiedy jestem, powiedz mi, w czym ci pomc, to pomog. Zrobi wszystko, co zechcesz. W porzdku. Zgadnij, kto ci bdzie ocenia? Kto? Sam bdziesz ocenia swoj prac. Sam siebie? Tak jest. Dwa razy w tygodniu przejdziemy si obaj dookoa i pokaesz mi, jak wyglda trawnik. Jaki ma by? Czysty i zielony. Tak jest! Trenowaem go jeszcze przez dwa tygodnie w zgodzie z tymi dwoma sowami, a uznaem, e jest gotw przej prac. Wreszcie nadszed ten wielki dzie.

 Umowa stoi, synu? Stoi. Jaki ma by trawnik? Czysty i zielony. Jak wyglda zielony trawnik? Popatrzy na nasz trawnik, ktry zacz prezentowa si ju lepiej i... wskaza na trawnik ssiada. Tak jak tamten. Co znaczy czysty? Bez mieci. Kto jest twoim szefem? Sam jestem szefem. Kto ci pomaga? Ty, kiedy masz czas. Kto ocenia prac? Ja. Ogldamy trawnik dwa razy w tygodniu i ja pokazuj ci, jak idzie praca. A jaki ostatecznie ma by nasz trawnik? Zielony i czysty. Nie wspomniaem wtedy o zapacie, ale nie zawahabym si wyznaczy pensji za t prac. Dwa tygodnie i dwa sowa. Mylaem, e jest gotowy. To bya sobota. Nie zrobi nic. Niedziela... nic. Poniedziaek... nic. We wtorek, wyjedajc rano z garau, spojrzaem na t, zamiecon traw, na wznoszce si lipcowe soce i pomylaem: Dzi na pewno to zrobi". Mogem sobie wytumaczy sobot to by dzie, w ktrym zawarlimy umow. Mogem zrozumie niedziel to dzie na inne sprawy. Ale nie mogem wytumaczy go z poniedziaku, a tu by ju wtorek. Na pewno zrobi to dzi. Jest lato. Co innego ma do roboty? Nie mogem si doczeka, kiedy wrc do domu, eby zobaczy, jak si sprawy maj. Dojedajc do domu, ujrzaem ten sam obrazek, jaki zostawiem rano. A mj syn bawi si beztrosko w parku po drugiej stronie ulicy. To byo nie do przyjcia. Wyprowadzi mnie z rwnowagi i pozbawi zudze. Dwa tygodnie trenowania i podjcie zobowizania! Trawnik by nasz dum, zainwestowalimy

w niego sporo pracy i pienidzy, nie chciaem patrze, jak usycha. Poza tym trawnik ssiadw by piknie utrzymany, co powodowao niezrczn sytuacj. Byem gotw wrci do zlecenia posykowego. Chod tutaj, synu, i natychmiast pozbieraj te mieci, bo jak nie, to!..." Wiedziaem, e dostabym w ten sposb swoje zote jajko. Ale co z gsi? Co stanie si z wewntrznym zobowizaniem mojego syna Umiechnem si zatem sztucznie i zawoaem: Cze synku. Jak idzie? Niele! odkrzykn. Jak wyglda trawnik? W tym samym momencie, gdy o to spytaem, poczuem, e zerwaem nasz umow. Nie w taki sposb umawialimy si ocenia prac. Nie tak ustalalimy. On uzna zatem, e take moe zama nasz umow. Cakiem dobrze, tato. Ugryzem si w jzyk i postanowiem poczeka do obiadu. Dopiero wtedy powiedziaem: Chod, synu, zrobimy tak, jak si umawialimy. Przejdziemy si po trawniku i pokaesz mi, jak radzisz sobie z powierzon prac. Ju przy drzwiach zacza mu dre broda, oczy wypeniy si zami i zanim doszlimy do rodka trawnika, powiedzia paczliwym gosem: To takie trudne, tatusiu! Co jest trudne? pomylaem. Nie zrobie absolutnie niczego!" Wiedziaem jednak, co byo takie trudne samozarzdzanie, nadzr nad samym sob. Powiedziaem zatem: Czy mog ci w czym pomc? Pomgby, tatusiu? Pocign nosem. Jak si umawialimy? Powiedziae, e pomoesz mi, jak bdziesz mia czas. Mam czas. Natychmiast pobieg do domu i wrci z dwiema torbami. Wrczy mi jedn z nich. Mgby to pozbiera? Wskaza na mieci po sobotnim pikniku. Niedobrze mi si robi na ten widok. Pozbieraem zatem. Zrobiem dokadnie to, o co mnie poprosi. I to by moment, w ktrym wpisa umow w swoje serce. Trawnik sta si jego trawnikiem", jego odpowiedzialnoci. Od tego czasu poprosi moe dwa albo trzy razy o pomoc. Zajmowa

si trawnikiem, ktry sta si czystszy i bardziej zielony ni wtedy, gdy by pod moim nadzorem. A rodzestwu dawa bur, gdy zostawili na nim choby papierek po gumie do ucia. Zaufanie jest najwysz form motywowania ludzi. Wydobywa z nich to, co najlepsze. Jednak wymaga to czasu i cierpliwoci i nie zwalnia od koniecznoci treningu i rozwoju, tak aby ich kompetencje dorastay do poziomu zaufania. Jestem przekonany, e jeli w prawidowy sposb powierzy si odpowiedzialno, obie strony wynios z tego korzy, a w oglnym rozrachunku zrobione bdzie wicej i w krtszym czasie. Uwaam, e w dobrze zorganizowanej rodzinie, gdzie powicono troch czasu, aby skutecznie powierzy prac, godzina dziennie wystarczy, by wszystko byo zrobione. Wymaga to jednak wewntrznej zdolnoci chci do zarzdzania zamiast produkowania, koncentracji na skutecznoci, nie na sprawnoci. Z pewnoci moesz wysprzta pokj lepiej ni dziecko, ale chodzi o to, e chcesz je zachci, by samo to robio. To wymaga czasu. Musisz pokaza mu, jak to robi, wytrenowa je i przekaza mu odpowiedzialno. To pochonie sporo czasu teraz, ale za to zaoszczdzi ci go w przyszoci. Takie podejcie wymaga cakowicie nowego paradygmatu powierzania. W konsekwencji zmienia natur stosunkw pomidzy stronami. Kto, komu powierza si odpowiedzialno, staje si swoim wasnym szefem, ktrym kieruje sumienie i tkwice w nim zobowizanie do osignicia konkretnego celu. Uwalnia to take twrcz energi tej osoby w kierunku osignicia celu, robienia wszystkiego, co niezbdne i zgodne z prawidowymi zasadami. Zasady towarzyszce powierzaniu odpowiedzialnoci s zawsze prawidowe i mona je stosowa wobec kadej osoby i kadej sytuacji. Mniej dojrzaym osobom naley dawa mniej podanych rezultatw, a wicej wskazwek i okrelonych rde pomocy. Trzeba take czciej ocenia ich prac i szybciej pokazywa im jej konsekwencje. Ludziom dojrzalszym daje si bardziej trudne cele i mniej wskazwek. Ocenia si ich dziaalno rzadziej i stosuje kryteria mniej wymierne, ale dajce danej osobie poczucie, e zostaa zauwaona i doceniona. Skuteczne powierzanie pracy jest chyba najlepszym wskanikiem skutecznego zarzdzania, po prostu dlatego, e ley u podstaw zarwno rozwoju jednostki, jak i przedsibiorstwa czy organizacji.

TYGODNIOWA PLANSZA Role Cele

Tydzie Priorytety tygodnia

Niedziela Dzisiejsze priorytety

Rozwj osobisty

M / ojciec

Meneder nowe produkty

Spotkania / Zobowizania
8 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Meneder badania

9 10 11

Meneder rozwj zespou

12 13

Meneder administracja

14 15

United Way Prezes

16 17 18 19

OSTRZENIE PIY Fizyczne Umysowe Duchowe Spoecznoemocjonalne ___________________ ___________________ ___________________ ___________________

20

Wieczr

Wieczr

Wtorek

roda

Czwartek Dzisiejsze priorytety

Pitek

Sobota

Spotkania / Zobowizania
8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Wieczr

Wieczr

Wieczr

Wieczr

Wieczr

PARADYGMAT WIARTKI II
Klucz do skutecznego zarzdzania sob czy innymi przez powierzanie zada tkwi nie w technikach, narzdziach i akcesoriach czy czynnikach zewntrznych. Tkwi on we wntrzu w paradygmacie wiartki II, ktry umoliwia patrzenie na wiat raczej przez soczewki wanoci ni pilnoci. W Dodatku B znajduje si wiczenie Dzie wiartki II w biurze", ktre pozwoli ci si zorientowa w kategoriach pracy zawodowej jak ogromny wpyw wywiera ten paradygmat na skuteczno*. W miar pracy nad przejmowaniem paradygmatu wiartki II, bdziesz zwiksza zdolno do planowania i organizowania kolejnych tygodni swego ycia wok najistotniejszych spraw i do wprowadzania sw w czyn. Bdziesz zarzdza skutecznie, w poczuciu niezalenoci od innych ludzi i rzeczy. Ciekawe, e w wiartce II znajduje si kady z siedmiu nawykw. Kady dotyczy najbardziej podstawowych rzeczy, ktre realizowane codziennie mog wprowadzi ogromne pozytywne zmiany do naszego ycia.

PROPOZYCJE WICZE:
Okrel dziaania z wiartki II, ktre zaniedbujesz, a ktre dobrze zrealizowane, miayby niezwykle silny wpyw 1. Okrel dziaania z wiartki II, ktre zaniedbujesz, a ktre dobrze realizowane, miayby niezwykle silny wpyw na twoje ycie zawodowe lub osobiste. 2. Narysuj matryc zarzdzania czasem i sprbuj oceni, jaki procent czasu spdzasz w kadej wiartce. Nastpnie rozpisz swoje trzy dni na pitnastominutowe przedziay. W jakim stopniu waciwa bya twoja ocena? Czy jeste zadowolony z tego, w jaki sposb spdzasz czas? Co naley zmieni? 3. Zrb list czynnoci, ktre mgby powierzy, oraz ludzi, ktrzy mogliby to robi lub ktrych musiaby przyuczy do odpowiedzialnoci za to. Okrel, co jest potrzebne, aby zacz powierzanie lub przyuczanie. 4. Zorganizuj swj nastpny tydzie** Zacznij od spisania rl i celw na ten tydzie,
* Signij, prosz, do Dodatku B (przyp. aut.). ** Na poprzednich stronach znajduje si przykadowa strona z organizera wedug siedmiu nawykw (przyp. aut.).

nastpnie zamie cele na konkretny plan dziaa. Pod koniec tygodnia oce, jak dalece twj plan przekada twoje najgbsze wartoci i cele na codzienne ycie. Okrel stopie wewntrznej spjnoci, jaki udao ci si osign w stosunku do tych wartoci i zamiarw. 5. Zobowi si, e zaczniesz organizowa swoje ycie na bazie tygodnia, i ustal stay czas, kiedy bdziesz to robi. 6. Dostosuj swoje obecne akcesoria, jakich uywasz do planowania, do potrzeb czwartej generacji lub kup sobie odpowiedni terminarz. 7. Aby lepiej zrozumie dziaanie paradygmatu wiartki II, przestudiuj, moe przeyj dzie wiartki II w biurze".

CZ TRZECIA ZWYCISTWO PUBLICZNE

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

PARADYGMATY WSPZALENOCI
Nie moe by przyjani bez zaufania, a zaufania bez spjnoci wewntrznej. SAMUEL JOHNSON

Zanim zajmiemy si dziedzin zwycistwa publicznego, powinnimy raz jeszcze uwiadomi sobie, e skuteczna wspzaleno moe powsta jedynie na podstawie prawdziwej niezalenoci. Zwycistwo nad sob, prywatne zwycistwo musi poprzedzi zwycistwo publiczne, tak jak algebra poprzedza rachunek. Patrzc wstecz i badajc paszczyzn naszych stosunkw z innymi, okrelajc, skd wyszlimy, gdzie jestemy i dokd zmierzamy, wyranie widzimy, e postpujc inaczej, nie doszlibymy do tego miejsca. Nie ma innych drg. Nie ma skrtw. Nie mona liczy na desant. Krajobraz dokoa pokryty jest resztkami rozbitych zwizkw tych, co tego prbowali. Prbowali wskoczy w wizi efektywnych zwizkw, nie majc dojrzaoci ani siy charakteru, aby je utrzyma. Po prostu nie da si tego zrobi. Trzeba uywa drogi. Nie osigniemy sukcesu na tle innych ludzi, jeli nie zapacimy najpierw ceny zwycistwa nad sob. Par lat temu, w czasie mojego seminarium na wybrzeu Oregonu, jeden z jego uczestnikw wyzna: Wiesz, Stephen, sowo daj, e nie lubi jedzi na te seminaria. Zainteresowao mnie to, co mwi. Tyle osb dookoa cign pikne wybrzee i w dali morze, tyle si dzieje. A ja siedz i zadrczam si mylami o wieczornym telefonie ony, ktra bdzie ze mnie wyciga najdrobniejsze fragmenty dnia. Za kadym razem, gdy jestem poza domem, wypytuje mnie bez koca. Gdzie jadem niadanie? Z kim? Czy byem na zajciach przez cay dzie?

Kiedy bya przerwa na lunch? Co robiem w czasie tej przerwy? Jak spdziem popoudnie? Co robiem wieczorom, czy poszedem si gdzie rozerwa? Z kim? O czym rozmawialimy? Ale tak naprawd chce wiedzie, cho nigdy o to nie pyta, do kogo ma zadzwoni, aby sprawdzi, czy mwi prawd. Nie daje mi spokoju i wypytuje o wszystko, co robi, ilekro gdzie wyjad. To niszczy urok tych dowiadcze, le si czuj. Sprawia wraenie przygnbionego. Rozmawialimy jeszcze chwil, a wreszcie powiedzia z zaenowaniem: Wiem, dlaczego pyta. Spotkalimy si wanie na takim seminarium... Byem wtedy mem innej kobiety. Dostrzegem ukryte znaczenie tej uwagi i odezwaem si: Jeste raczej zwolennikiem natychmiastowych rodkw, nieprawda? Co masz na myli? zapyta. Myl, e chciaby wzi rubokrt, otworzy gow ony i po prostu przeczy" jej postaw, co? To prawda, e chciabym j zmieni przyzna. Nie uwaam, aby miaa prawo cigle gdera, tak jak to robi. Przyjacielu powiedziaem nie moesz sowami zlikwidowa problemu, w ktry wpdziy ci twoje czyny. Mamy tu do czynienia z bardzo dramatycznym i fundamentalnym przesuniciem paradygmatu. Moesz stara si polerowa swoje zwizki za pomoc technik i umiejtnoci osobowociowych, jednake odetniesz przez to zasadnicz podstaw charakteru. Jeli nie ma korzeni, nie moe by owocw. Mwi o tym zasada nastpstwa: zwycistwo prywatne poprzedza zwycistwo publiczne. Wadza nad sob i samodyscyplina stanowi podstaw dobrych stosunkw z innymi. Niektrzy ludzie twierdz, e musisz lubi siebie, zanim polubisz innych. Myl, e ma to sens, ale jeli siebie nie znasz, jeli nie masz kontroli nad sob, jeli nie masz nad sob wadzy, trudno, by siebie lubi, chyba e dziki sztucznym, podnoszcym samopoczucie technikom psychologicznym. Prawdziwy szacunek dla siebie samego pochodzi z wadzy nad sob, z prawdziwej niezalenoci. Tym wanie zajmuje si nawyk pierwszy, drugi i trzeci. Niezaleno jest osigniciem. Wspzaleno jest wyborem moliwym tylko dla osb prawdziwie niezalenych. Dopki nie jestemy skonni osign tej niezalenoci, prba rozwijania

umiejtnoci w zakresie stosunkw midzyludzkich nie da trwaych efektw. Moemy si stara. Przy sprzyjajcych warunkach moemy nawet stwierdzi, e nam si to udaje. Jednak kiedy przyjd trudnoci a przyjd nie bdziemy si mieli na czym oprze, aby je przetrzyma. Najwaniejszym skadnikiem naszych wizi i stosunkw z innymi nie jest to, co mwimy, ani nawet to, co robimy, ale to, kim jestemy. Jeli nasze sowa i dziaania pochodz raczej ze sztucznych technik budowania stosunkw midzyludzkich (etyka osobowoci) ni z naszego wasnego, wewntrznego rdzenia (etyka charakteru), inni zauwa nasz dwulicowo. Nie damy po prostu rady stworzy i podtrzyma fundamentu niezbdnego do skutecznej wspzalenoci. Techniki i zachowania, ktre w stosunkach midzyludzkich licz si naprawd, to te, ktre niemal naturalnie wypywaj z prawdziwie niezalenego charakteru. Zatem budowa wszelkich stosunkw z innymi zaczyna si powinna w naszym wntrzu, w naszym krgu wpywu lub w naszym charakterze. Stajc si niezaleni proaktywni, skoncentrowani na prawidowych zasadach, powodowani wartociami oraz zdolni do zorganizowania i wykonywania planu zgodnego z naszymi priorytetami moemy wybra wspzaleno, to znaczy zdolno do budowy wartociowych i owocnych stosunkw z innymi. Patrzc przed siebie, widzimy, e wchodzimy w zupenie nowy wymiar. Wspzaleno otwiera przed nami wiat szansy nawizania gbokich, wartociowych zwizkw, zwikszenia w geometrycznym postpie naszej produktywnoci, suenia, wkadu, nauki i rozwoju. Jednak jest to take obszar, gdzie spotyka nas najwicej blu, gdzie czekaj nas najcisze frustracje i najtrudniejsze przeszkody na drodze do sukcesu i szczcia. I jest to bl ostry, zatem uwiadamiany. Czsto yjemy latami z chronicznym blem braku wizji naszych celw, zdolnoci kierowania czy zarzdzania naszym wasnym yciem. Czujemy si jako niewyranie, co nam dolega i czasami podejmujemy nawet pewne dziaania, by zmniejszy bl. Jednake, poniewa jest on chroniczny, uczymy si z nim y, przyzwyczajamy si do niego. Uwiadamiamy go sobie najczciej, gdy mamy problemy we wzajemnych stosunkach z innymi; wtedy wystpuje on w stanie ostrym i swoj intensywnoci zmusza nas, bymy si go pozbyli. To wanie wtedy prbujemy natychmiastowych rodkw i technik plastrw etyki osobowoci. Nie rozumiemy, e ten ostry bl wyrasta z gbszego, chronicznego problemu.

I dopki leczy bdziemy symptomy, a nie problem, wysiki dadz wprost przeciwne rezultaty. Naszym jedynym sukcesem bdzie jeszcze wiksze zaciemnienie przyczyny blu. A teraz, mylc o skutecznych zwizkach z innymi, wrmy do wczeniejszej definicji efektywnoci. Powiedzielimy, e jest to rwnowaga P/ZP, mora bajki o gsi i zotym jaju. W sytuacji wspzalenoci zote jajka to skuteczno, cudowna synergia bdca efektem otwartego porozumiewania si oraz dobrych interakcji z innymi. Aby regularnie dostawa te zote jajka, musimy dba o g. Musimy tworzy i pielgnowa zwizki, ktre mog nam zapewni taki efekt. Zanim zatem zajmiemy si nawykiem czwartym, pitym i szstym, chciabym przedstawi co, co uwaam za niezwykle obrazow metafor opisujc interakcje i definiujc rwnowag P/ZP w sytuacji wspzalenoci.

BANKOWE KONTO EMOCJI

Wszyscy wiemy, czym jest finansowe konto bankowe. Wkadamy na nie pienidze i zapewniamy sobie rezerw, z ktrej moemy je podj, gdy mamy tak potrzeb. Bankowe Konto Emocji jest metafor, ktra opisuje kwot zaufania, jaka zostaa zgromadzona w danym zwizku. Jest to poczucie bezpiecznej solidnoci w stosunkach z innym czowiekiem. Jeli dziki uprzejmoci, dobroci, szczeroci i dotrzymywaniu zobowiza dokonuj wkadw na nasze wsplne Bankowe Konto Emocji tworz rezerwy. Twoje zaufanie do mnie si zwiksza i mog na nie liczy, ilekro go potrzebuj. Nawet gdy popeni bd, rezerwy emocjonalne go pokryj. Mog nie wyraa si jasno, i tak zrozumiesz moje intencje. Sowo nie zrobi ze mnie przestpcy" w twoich oczach. Przy duym koncie zaufania komunikacja jest atwa, szybka i skuteczna. Jednak jeli zwykem by nieuprzejmy, okazywa brak szacunku, odcina si, przesadnie reagowa, okazywa lekcewaenie, zachowywa si arbitralnie, sprzeniewierza si czy udawa boka, moje Konto Emocji wreszcie si wyczerpie. Twj poziom zaufania do mnie bdzie niewielki. Zatem, jakie mam pole manewru? adne. Poruszam si po zaminowanym terenie. Musz bardzo uwaa na wszystko, co mwi, wywaa kade sowo. Powoduje to wielkie napicie i wymaga ogromu pamici. Aby broni swojej pozycji, uprawiam specjaln polityk. Tak dzieje si w wielu przedsibiorstwach. Tak dzieje si w wielu rodzinach. Tak dzieje si w wielu maestwach.

Jeli rezerwy zaufania nie bd uzupeniane cigymi wpatami, maestwo zacznie si psu. Zamiast penego, spontanicznego zrozumienia i komunikacji powstanie sytuacja przystosowywania si, w ktrej dwoje ludzi yje z wzajemnym respektem i tolerancj, ale obok siebie, kade wasnym yciem. To z kolei doprowadzi moe do zwizku, w ktrym dominowa bd nastawienia obronne i wrogie. Reakcje w myl zasady walcz albo uciekaj" prowadz do utarczek sownych, trzaskania drzwiami, odmawiania rozmowy, nadmiaru emocji i ualania si nad sob. Takie maestwa czsto utrzymywane z powodu dzieci, seksu, presji spoecznej czy w celu podtrzymania wasnego wizerunku przybieraj posta zimnej wojny. Mog te skoczy si otwart wojn w sdzie, gdzie maonkowie czasem latami wypominaj grzechy drugiej stronie. A jest to przecie najbardziej intymny, potencjalnie najpeniejszy, radosny oraz dajcy zadowolenie i konkretne efekty zwizek dwojga ludzi. Latarnia P/ZP istnieje take w nim; moemy rozbi si o ni lub wykorzysta jej wiato. Najtrwalsze wizi, jak maestwo wanie, wymagaj czstszego dokonywania wkadw emocjonalnych. Liczc na spadek, tracimy w kocu to, co woylimy. Spotykajc nagle dawno nie widzianego przyjaciela ze szkoy redniej, moesz nawet nie zauway, e nie ma ju midzy wami tego, co byo, tkwi w tobie bowiem depozyt z dawnych lat. Jednak na konto ludzi, z ktrymi masz do czynienia regularnie, trzeba czciej dokonywa pozytywnych wkadw. W ich postrzeganiu lub codziennych relacjach zdarzaj si automatyczne wypaty, z ktrych mona nawet nie zdawa sobie sprawy. Szczeglnie w domach, gdzie s dorastajce dzieci. Zamy, e masz kilkunastoletniego syna, z ktrym najczciej rozmawiasz w taki oto sposb: Posprztaj swj pokj. Zapnij koszul. Przycisz radio. Id do fryzjera. I nie zapomnij wynie mieci!" Po pewnym czasie wypaty przewysz wkady. A teraz zamy, e syn stoi przed podjciem wanej decyzji, ktra bdzie miaa wpyw na jego dalsze ycie. Czy moesz liczy na to, e bdzie otwarty na twoj rad, skoro poziom zaufania i procesy wzajemnej komunikacji s na tak niskim poziomie? Nie skorzysta z twojej mdroci i wiedzy i tylko dlatego, e masz puste konto, podejmie decyzj ze swego krtkowzrocznego punktu widzenia, co spowodowa moe negatywne dugotrwale konsekwencje. Aby mg si porozumiewa w sprawach tak delikatnych, niezbdne jest dodatnie saldo na koncie. Jak to zrobi?

Sprbuj zacz wpaca na konto waszego zwizku. Moe nadarzy si okazja, aby okaza mu troch dobroci i troski przynie do domu magazyn dla mionikw jazdy na desce, jeli to lubi, albo po prostu pj do niego, gdy pracuje nad szkolnym referatem, i zaproponowa pomoc. Moecie wybra si razem do kina albo na lody. Prawdopodobnie najwikszym wkadem bdzie suchanie go, bez osdzania, kaza i fragmentw wasnej autobiografii. Suchaj i staraj si zrozumie. Daj mu odczu swoj trosk o niego i uznanie jego wartoci jako czowieka. Moe nie odpowiedzie od razu. Moe by nieufny. O co te ojcu chodzi tym razem? C to za nowe techniki wiczy na mnie mama?" Gdy jednak bdziesz kontynuowa te szczere wpaty, zacznie odpowiada. Dug zacignity na jego koncie zacznie si zmniejsza. Pamitaj, natychmiastowe rezultaty to mira. Budowa i naprawianie wizi wymaga czasu. Niecierpliwic si z powodu widocznego braku reakcji lub rzekomego niedoceniania twoich stara, moesz pobra z konta tak wiele, e zniszczysz to wszystko, czego ju dokonae. Jak moesz by tak niewdziczny po tym wszystkim, co dla ciebie zrobilimy, po tylu naszych powiceniach i wyrzeczeniach? Staramy si by mili, a ty tak si odpacasz. A trudno w to uwierzy". Nieatwo zachowa rwnowag. Potrzebny jest charakter, by mc by proaktywnym, skoncentrowa si na wasnym krgu wpywu, podtrzymywa ycie wzrastajcych rolin i nie wyrywa kwiatw, aby sprawdzi, jak rosn korzenie". Nie ma jednak natychmiastowych rodkw, naprawd. Zarwno budowanie, jak i naprawianie popsutych zwizkw to dugofalowe inwestycje.

SZE ISTOTNYCH WKADW

Omwi teraz sze wanych depozytw, ktre tworz solidne Konto Emocji. Zrozumienie Prawdziwe denie do zrozumienia innej osoby jest prawdopodobnie jednym z najwikszych depozytw, jest istot kadego innego wkadu. Dopki nic zrozumiesz danej osoby, nie moesz wiedzie naprawd, co jest dla niej wkadem. Dla ciebie moe to by pjcie na spacer, wsplne lody czy praca nad referatem, podczas gdy ona nie uzna tego za wkad. Wicej, moe to nawet uznawa za wypat, jeli nie dotyka to jej najgbszych

potrzeb i zainteresowa. Misja jednej osoby jest niczym dla innej. Aby dokona wpaty na czyje konto, sprawy tej osoby musz by dla ciebie tak samo wane jak dla niej. Moesz pracowa nad projektem ogromnej wagi, kiedy twoje szecioletnie dziecko przerwie ci prac czym, co tobie wyda si banalne, a co z jego punktu widzenia moe by spraw niezwykle wan. Opanowanie nawyku drugiego pomaga pozna wartoci drugiej osoby i zaangaowa si w nie, a nawyku trzeciego uzna swj rozkad zaj za mniej wany ni ta osoba. Uznajc prawo jednostki do posiadania wasnych wartoci i akceptujc je w tym, co mwi, okazujemy jej zrozumienie i dokonujemy wkadu na nasze konto. Syn mojego przyjaciela przejawia niezwyke zainteresowanie baseballem. Przyjaciela za nie interesuje to wcale. Jednak ktrego lata zabiera syna na jeden mecz kadej pierwszoligowej druyny. Zajo to sze tygodni i sporo kosztowao, ale stao si take wsplnym przeyciem silnie umacniajcym ich zwizek. Po powrocie spytano go: Tak bardzo lubisz baseball? Nie odpowiedzia. Ale tak bardzo lubi swojego syna. Mam te innego przyjaciela, profesora college'u, ktrego stosunki z kilkunastoletnim synem byy straszne. On cale swoje ycie powici nauce, uwaa zatem, e chopiec, pracujc fizycznie, marnuje czas, ktry mgby powici na rozwijanie umysu. W rezultacie nie dawa synowi spokoju, a gdy mia skrupuy, prbowa robi wpaty, ktrych syn nie uznawa. Postrzega bowiem te gesty jako kolejny sposb odrzucenia, porwnywania czy osdzania, co u obu powodowao wielkie straty emocjonalne. Zwizek peen by goryczy, a ojciec mia zbolae serce. Kiedy wspomniaem mu o zasadzie uznania tego, co jest wane dla drugiej osoby, za tak samo wane, jak ona sama wana jest dla nas. Wzi to sobie gboko do serca. Zaproponowa synowi zbudowanie wok ich domu zminiaturyzowanego Muru Chiskiego. Projekt by niezwykle pracochonny, pracowali przy nim ramie w rami przez ptora roku. To wice dowiadczenie pozwolio synowi przej tamt faz ycia i zwikszy pragnienie rozwijania umysu. Prawdziw jednak korzyci bya zmiana ich wzajemnych stosunkw. Zamiast cigego rozdrapywania ran stay si one rdem radoci i siy, zarwno dla ojca, jak i dla syna.

Mamy tendencj do wnioskowania z naszej autobiografii (projekcja) o potrzebach i pragnieniach innych ludzi. Przypisujemy nasze intencje ich zachowaniom. Uznajemy co za depozyt emocjonalny na podstawie naszych potrzeb i pragnie, tych dzisiejszych lub tych, ktre mielimy w podobnym wieku czy w zblionej sytuacji. Jeli inni nie przyjmuj naszych wysikw jako wkady, czsto uznajemy, e nasze dobre intencje zostay odrzucone, i przestajemy si stara. Zota regua mwi: Nie czy drugiemu, co tobie niemie". Przekadajc na twierdzenie pozytywne postpuj wobec innych tak, jak chciaby, aby oni postpowali wobec ciebie. Myl jednak, e w gbszym znaczeniu chodzi o zrozumienie indywidualnoci innych, tak jak ty sam chciaby by zrozumiany, i wtedy dopiero traktowanie ich zgodnie z tym zrozumieniem. Pewni rodzice, ktrym udao si znakomicie wychowa dzieci, wyrazili to sowami: Traktujc ich inaczej, traktuj ich tak samo". Przywizywanie wagi do drobnych spraw Jake wana jest odrobina dobroci i uprzejmoci. Mae nieuprzejmoci, lekka nieyczliwo, cie braku szacunku powoduj due straty na koncie emocjonalnym. W zwizkach z ludmi mae rzeczy s rzeczami wielkimi. Pamitam pewien wieczr, ktry kilka lat temu spdziem z moimi dwoma synami. Byo to dobrze zorganizowane wyjcie ojca z synami, gdzie znalazo si niemal wszystko, co mog lubi mali chopcy gimnastyka, zmagania siowe, hot dogi, oranada i kino. W rodku seansu filmowego czteroletni wwczas Sean zasn. Reszt filmu zobaczyem zatem z jego szecioletnim bratem, Stephenem. Gdy seans si skoczy, wziem Seana na rce, zaniosem go do samochodu i pooyem na tylnym siedzeniu. Poniewa noc bya chodna, zdjem paszcz i delikatnie otuliem nim synka. Kiedy przyjechalimy do domu, szybko zaniosem Seana do jego pokoju i pooyem do ka. Stephen woy piam, umy zby, wszed do ka, a ja pooyem si obok niego, aby porozmawia o minionym dniu. Fajnie byo, Stephen, nie? Fajnie odpowiedzia. Dobrze si bawie? Dobrze.

 Co ci si najbardziej podobao? Nie wiem. Moe trampolina... To byo fajne, nie? Te salta i sztuki w powietrzu... Nie odpowiada. Stwierdziem, e to ja podtrzymuj rozmow. Zastanawiaem si, dlaczego Stephen jest taki zamknity. Zwykle po ekscytujcych przeyciach by bardzo rozmowny. Byem troszk zawiedziony. Czuem, e co jest nie tak. By zbyt cichy w czasie drogi do domu i potem, gdy przygotowywa si do spania. Nagle Stephen odwrci si do ciany. Chciaem wiedzie, dlaczego, i uniosem si na tyle, by zobaczy napywajce mu do oczu zy. Co si stao, kochanie? Odwrci si do mnie i czuem, e jest zakopotany zami i charakterystycznie drc brod. Tatusiu, gdyby mnie byo zimno, czy take przykryby mnie swoim paltem? Ze wszystkich wydarze niezwykego dnia najwaniejszy by may akt dobroci chwilowe, podwiadome okazanie mioci jego braciszkowi. To zdarzenie stao si dla mnie potn lekcj. Jestemy bardzo delikatni, bardzo wraliwi. Nie wydaje mi si, by wiek czy dowiadczenie robiy tu wiksz rnic. Najtwardsi, najbardziej gruboskrni ludzie maj w rodku kruche uczucia i emocje pynce z serca. Dotrzymywanie zobowiza Dotrzymywanie obietnic i zobowiza jest wielkim depozytem na koncie,

niedotrzymywanie wielkim dla niego uszczerbkiem. Tak naprawd, nie ma chyba wikszego naduycia emocjonalnego ni obiecanie komu czego, co jest dla niego wane, i niewywizanie si z tej obietnicy. Kiedy obiecasz co nastpnym razem, nie bdzie ci wierzy. Ludzie maj tendencj do budowania nadziei na obietnicach, zwaszcza na obietnicach dotyczcych ich podstawowych rodkw do ycia. Jako rodzic staram si postpowa w myl filozofii, by nie skada obietnic, ktrych nie dotrzymam. Obiecuj bardzo ostronie, bardzo oszczdnie i tak, abym zdawa sobie spraw ze wszystkich towarzyszcych okolicznoci, by nie znalazo si co, co mogoby mnie powstrzyma przed spenieniem danej obietnicy. Mimo moich stara czasami niespodziewane i nieprzewidziane okolicznoci tworz

sytuacj, w ktrej spenienie obietnicy jest niemoliwe lub niemdre. Jednak szanuj dane sowo i albo mimo wszystko dotrzymuj obietnicy, albo wyjaniam sytuacj osobie, ktrej co obiecaem, i prosz j, aby mnie zwolnia z obietnicy. Myl, e doskonalc nawyk dotrzymywania obietnic dziecku, zbudujesz most zaufania nad przepaci niezrozumienia pomidzy wami. Wtedy, gdy dziecko bdzie chciao zrobi co, co uznaby za niewaciwe, bo jako dojrzay czowiek widzisz konsekwencje, ktrych ono nie widzi, moesz powiedzie: Synu, jeli zrobisz to, obiecuj ci, e rezultat bdzie taki i taki". Dziecko przyzwyczajone wierzy twoim sowom i obietnicom zachowa si zgodnie z twoj rad. Jasno oczekiwa Wyobra sobie trudnoci, przed jakimi mgby stan w wypadku rnicy wyobrae pomidzy tob i twoim przeoonym na temat tego, kto ma sporzdzi zakres twoich obowizkw. Kiedy dostan zakres moich obowizkw? mgby zapyta. Czekam wanie, a mi go pan przedstawi do przedyskutowania moe odpowiedzie szef. Mylaem, e okrelenie moich obowizkw naley do pana. Absolutnie nie. Nie pamita pan? Na samym pocztku powiedziaem, e sposb, w jaki bdzie pan pracowa, w wikszoci zaley od pana. Mylaem, e chodzi o to, e jako mojej pracy zaley ode mnie. Przecie tak naprawd nie wiem nawet, co do mnie naley. Niejasne oczekiwania w zakresie celw nadszarpuj komunikowanie si i zaufanie. Zrobiem dokadnie to, o co mnie prosie. Prosz, oto raport, Nie potrzebuj raportu. Chodzio o rozwizanie problemu, a nie o jego analiz i raport. Mylaem, e celem byo zbadanie przyczyn problemu, tak aby kto inny mg si tym zaj. Jak czsto zdarzaj si rozmowy tego rodzaju: Powiedziale... Mylisz si! Powiedziaem... Nieprawda. Nigdy nie mwie, e powinnam... Ale oczywicie, e powiedziaem. Powiedziaem jasno... Nawet nie wspomniae, e...

 Ale umowa bya, e... Niemal wszystkie trudnoci wystpujce w stosunkach midzyludzkich maj korzenie w sprzecznych lub niejasnych oczekiwaniach co do rl i celw. Czy chodzi o to, co kto ma robi w pracy, czy o sposb komunikowania si z dziemi w sprawie czystego pokoju, czy o to, kto ma karmi rybki, a kto wyrzuca mieci, moemy by pewni, e niejasne oczekiwania prowadzi bd do nieporozumie, zawodw i utraty zaufania. Wiele oczekiwa ma charakter ukryty. Nie byy otwarcie ustalone czy zapowiedziane, jednak i tak ludzie spodziewaj si w pewnych sytuacjach okrelonych zachowa. Na przykad w maestwie. Kobieta i mczyzna maj wewntrzne oczekiwania co do roli kadego z nich. Chocia te oczekiwania nie byy przedyskutowane a czasami nawet nie uwiadamiane przez osob, ktra je posiada ich spenienie jest wielkim wkadem we wzajemne stosunki, a zawiedzenie tych oczekiwa stanowi powan wypat. Dlatego tak bardzo wane jest, aby w kadej nowej sytuacji wszystkie oczekiwania byy wyoone na st. Ludzie bd si nawzajem ocenia przez te oczekiwania. I kiedy poczuj, e ich zasadnicze nadzieje zostay zawiedzione, uszczupl si ich rezerwy zaufania. Wiele negatywnych sytuacji tworzy si tylko dlatego, e zwyczajnie wydaje si nam, i nasze oczekiwania s oczywiste, waciwie rozumiane i podzielane przez innych. Depozytem jest ujawnienie i jasne okrelenie swoich oczekiwa zaraz na samym pocztku. Wymaga to pocztkowo zainwestowania czasu i wysiku, ale za to pniej zdecydowanie si go oszczdza. Kiedy oczekiwania nie s wystarczajco jasne, uaktywniaj si emocje i wtedy zwyke nieporozumienia komasuj si i zamieniaj w konfrontacj osobowoci lub przerwanie komunikacji. Wyjanienie oczekiwa wymaga czasami duej odwagi. Wyglda na to, e atwiej jest zachowywa si, jakby nie byo adnych rnic, wierzc, e wszystko uoy si samo, ni zda sobie z nich spraw i wsplnie dy do wypracowania oczekiwa akceptowanych przez obie strony. Okazywanie spjnoci wewntrznej Spjno wewntrzna, czyli uczciwo, rodzi zaufanie i stanowi podstaw wielu rnorodnych wkadw we wzajemne zwizki. Brak wewntrznej uczciwoci moe podway niemal wszelkie wysiki w kierunku stworzenia wysokiego konta zaufania. Ludzie mog stara si zrozumie innych, stawia

jasno oczekiwania i spenia, pamita o maych rzeczach i dalej nie uda im si zbudowa rezerw zaufania, jeli wewntrz bd dwulicowi. Spjno wewntrzna zawiera szczero, ale jest czym wicej. Szczero to mwienie prawdy dostosowywanie naszych sw do rzeczywistoci. S p j n o dostosowywanie rzeczywistoci do naszych sw to

innymi sowy, dotrzymywanie obietnic i spenianie oczekiwa. To wymaga spjnego charakteru, jednoci przede wszystkim ze swoim ja", ale take z yciem. Jednym z najwaniejszych przejaww uczciwoci wewntrznej jest lo j a l n o w s t o s u n k u d o n i e o b e c n y c h . Postpujc w ten sposb, budujemy zaufanie w tych, ktrzy s obecni. Bronic tych, ktrych nie ma, zachowujesz zaufanie tych, ktrzy s. Przypumy, e rozmawiajc we dwoje, krytykowalimy naszego szefa w sposb, w jaki nie odwaylibymy si tego zrobi przy nim. Czego zatem moemy oczekiwa, gdy noga powinie si komu z nas? Spodziewasz si, e przedyskutuj twoje wady z kim innym. Wszak tak postpilimy w stosunku do naszego przeoonego. Znasz moj natur. Bd ci mwi sodkie swka w oczy i obgadywa poza plecami. Widziae mnie ju w tej roli. To jest istota dwulicowoci. Czy buduje ona rezerwy zaufania na naszym wsplnym koncie? A teraz zamy, e kiedy zacze krytykowa naszego przeoonego, powiedziaem ci, e w zasadzie zgadzam si z tob i proponuj, bymy poszli do niego oboje i przedstawili mu sposb na popraw sytuacji. Co mylaby wtedy o moim zachowaniu w sytuacji, w ktrej kto inny przy mnie krytykowaby ci za twoimi plecami? Oto inny przykad. Wyobra sobie, e aby zbliy si do ciebie, powiedziaem ci co, co kto inny powierzy mi w tajemnicy. Nie powinienem ci tego mwi mgbym powiedzie ale poniewa jeste moim przyjacielem..." Czy sprzeniewierzenie si innej osobie moe powikszy moje konto zaufania u ciebie? Czy te bdziesz si raczej zastanawia czy tego, co mi powierzye, nie opowiadam innym. Taka dwulicowo sprawia czasem wraenie, jakby skada depozyt na konto osoby, z ktr jeste, ale tak naprawd pobierasz z niego, gdy oznajmiasz tym brak uczciwoci wewntrznej. Obniajc czyj warto czy dzielc si wiadomociami, ktre nie wszyscy znaj, otrzymujesz zote jajko chwilowej przyjemnoci, ale jednoczenie dusisz g, osabiajc zwizek, ktry dostarcza ci staej przyjemnoci. Spjnoci wewntrzn we wspzalenej rzeczywistoci jest po prostu traktowanie

wszystkich wedug tego samego zbioru zasad. Postpujc w taki sposb, budujesz w ludziach zaufanie do siebie. Pocztkowo mog nie docenia szczerej konfrontacji, ktr moe spowodowa uczciwo. Poniewa wymaga to sporej odwagi, wielu woli porusza si po linii najmniejszego oporu, pomniejsza i krytykowa, zdradza tajemnice czy plotkowa o innych poza ich plecami. Jeli jednak bdziesz szczery, otwarty i uprzejmy, po pewnym czasie ludzie bd ci ufa i obdarza ci szacunkiem. A mwi, e lepiej, by ci ufano, ni by ci kochano. Jestem przekonany, e w oglnym rozrachunku mie zaufanie znaczy take by kochanym. Kiedy mj syn Joshua by jeszcze may, czsto zadawa mi penetrujce dusz pytania. Za kadym razem, gdy zdarzyo mi si zareagowa przesadnie silnie w stosunku do kogo innego, szczery, wraliwy i bdcy ze mn w dobrych stosunkach Joshua patrzy mi w oczy i pyta: Tatusiu, kochasz mnie?" Chcia wiedzie, czy to, e ami podstawowe zasady ycia w stosunku do innych, nie znaczy przypadkiem, e zami je take w stosunku do niego. Jako nauczyciel i jako rodzic odkryem, e kluczem do dziewidziesiciu dziewiciu jest jeden szczeglnie ten, ktry wystawia na prb cierpliwo i poczucie humoru wielu. Mio i zdyscyplinowanie w stosunku do jednego ucznia czy dziecka oznajmia mio w stosunku do wszystkich innych. To, jak traktujesz jedn osob, pokazuje twj stosunek do pozostaych dziewidziesiciu dziewiciu, poniewa ostatecznie kady jest t jedn osob". Spjno wewntrzna to take unikanie komunikacji zudnej, przebiegej lub poniej ludzkiej godnoci. Zgodnie z jedn z definicji tego sowa, kamstwo jest dowolnym sposobem komunikacji majcym na celu wprowadzenie w bd". Niezalenie, czy oznajmiamy co sowami, czy wasnym zachowaniem, nasz intencj nie moe by oszukiwanie. Szczere przepraszanie, gdy dokonao si wypaty Kiedy zdarzy nam si naduycie Bankowego Konta Emocji, powinnimy szczerze przeprosi. Ze szczerych sw moe si zrodzi depozyt: Nie miaem racji. le zrobiem. To byo niegrzeczne z mojej strony.

 Okazaem ci brak szacunku. Poniyem ci i naprawd jest mi bardzo przykro. Zawstydziem ci wobec twoich przyjaci, a nie miaem prawa. Nie usprawiedliwia mnie to, e chciaem wyrazi swoj opini, nie powinienem tego robi. Przepraszam. Trzeba siy charakteru, by przeprosi natychmiast i z gbi serca. By przeprosi prawdziwie, czowiek musi nalee do siebie samego i czerpa z fundamentalnych zasad i wartoci gbokie poczucie bezpieczestwa. Ludzie z niewielkim poczuciem wewntrznego bezpieczestwa nie potrafi tego robi. Wydaje im si, e takie zachowanie wykazuje ich wewntrzn sabo, i obawiaj si, e inni mog j wykorzystywa. Bezpieczestwo uzaleniaj od opinii innych ludzi i dlatego boj si, co tamci pomyl. Na dodatek zazwyczaj potrafi usprawiedliwia swoje zachowanie. Racjonalizuj wasne ze zachowanie, tumaczc je zym zachowaniem innych i nawet jeli w kocu przeprosz to sztucznie. Jeli si kaniasz, kaniaj si nisko" mwi mdro Wschodu. Zapa co do grosza" mwi etyka chrzecijaska. eby przeprosiny miay warto depozytu, musz by szczere. I musz by odebrane jako szczere. Leo Roskin twierdzi: Ten jest saby, kto jest okrutny. agodnoci mona oczekiwa jedynie od silnych". Pewnego wieczoru w moim domowym gabinecie prbowaem pisa na temat cierpliwoci. Syszaem moich chopcw strasznie haasujcych i biegajcych po korytarzu i czuem, jak stopniowo maleje moja wasna cierpliwo. Nagle usyszaem walenie piciami w drzwi azienki i krzyk Davida: Wpu mnie! Wpu mnie! Wypadem z gabinetu i zdenerwowanym tonem powiedziaem: Zdajesz sobie spraw, e mi przeszkadzasz? Wiesz, jak ciko jest si skupi, eby co stworzy? Jazda do swego pokoju i nie wychod mi stamtd, dopki nie nauczysz si zachowywa porzdnie. David poszed zrezygnowany i zamkn za sob drzwi. Gdy si odwrciem, zobaczyem drugiego z synw lecego z zakrwawionymi ustami na pododze. Okazao si, e grali w futbol i jeden z nich oberwa okciem w twarz. David pobieg do azienki, aby przynie mokry rcznik, ale Maria, jego siostra, kpaa si w tym

czasie i nie otwieraa mu drzwi. Kiedy si zorientowaem, e le oceniem sytuacj i zareagowaem zbyt ostro, natychmiast poszedem do Davida, aby go przeprosi. Ledwie otworzyem drzwi, usyszaem: Nie wybacz ci. Dlaczego nie, kochanie? powiedziaem. Przecie nie wiedziaem, e prbujesz pomc bratu. Dlaczego mi nie przebaczysz? Bo to samo zrobie w zeszym tygodniu odpowiedzia. Innymi sowy mwi: Tato, przekroczye limit na swoim koncie i nie naprawisz sowami problemu, ktry spowodoway twoje czyny". Szczere przeprosiny s depozytem; powtarzane, interpretowane jako nieszczere s pobraniem z konta. A jako zwizku daje temu wyraz. Co innego zrobi bd, a co innego nie przyzna si do niego. Wybacza si bdy, poniewa ich rdem jest umys s bdnym sdem. Trudniej jednak wybaczy bd serca, niedobr intencj, ze motywy, niepokorne usprawiedliwianie si i tuszowanie popenionego bdu. Prawa mioci i prawa ycia Kiedy sami dokonujemy depozytu bezwarunkowej mioci, gdy stosujemy w yciu podstawowe prawo mioci zachcamy innych do wcielania w ycie najwaniejszych yciowych praw. Innymi sowy, kiedy kochamy innych prawdziwie, bez warunkw i bez sznurkw do pocigania, pomagamy im osign poczucie bezpieczestwa i wasnej wartoci oraz potwierdzi ich zasadnicz warto, tosamo i spjno wewntrzn. Wzmacniamy ich naturalne procesy rozwoju. Sprawiamy, e atwiej im uaktywni naturalne prawa ycia wspprac, osobisty wkad, samodyscyplin, spjno wewntrzn oraz odkry prawd i y ni po granice swoich najwyszych moliwoci. Dajemy im raczej wolno dziaania w zgodzie z wewntrznymi nakazami ni dostosowywania si do naszych warunkw i ogranicze. Nie znaczy to wcale, e stajemy si bardziej ulegli i przyzwalajcy. To byoby powanym naduyciem. Doradzamy, przedstawiamy argumenty, ustalamy granico i konsekwencje dziaa. Ale kochamy, bez wzgldu na wszystko. Kiedy naruszamy to podstawowe prawo mioci, dokadajc do tego daru warunki i sznurki do pocigania, w zasadzie zachcamy innych do gwacenia praw ycia. Stawiamy

ich w reaktywnej, obronnej pozycji, w ktrej czuj si tak, jakby wci mieli udowadnia, e licz si jako niezalene od nas osoby". W rzeczywistoci nie s niezaleni. S przeciwzaleni, co jest inn form zalenoci i jednoczenie najniszym punktem na skali dojrzaoci. Staj si reaktywni, niemal skoncentrowani na wrogu, zainteresowani bardziej obron wasnych praw" i dostarczeniem dowodw indywidualnoci ni proaktywnym suchaniem i liczeniem si z wasnymi wewntrznymi nakazami. Bunt rodzi si w sercu, nie w umyle. Kluczem do jego uniknicia jest cige dokonywanie wkadw bezwarunkowej mioci. Miaem kiedy przyjaciela, ktry by dziekanem szkoy cieszcej si wielkim prestiem*. Przez cae lata zbiera pienidze, aby jego syn mia moliwo wstpienia w jej progi. Gdy jednak przyszed po temu waciwy czas, syn odmwi pjcia do tej szkoy. Ojciec bardzo si tym przejmowa. Ukoczenie tej wanie szkoy byoby w przyszoci duym atutem chopca. Poza tym bya to tradycja rodzinna. Uczszczay do niej trzy poprzednie generacje. Ojciec tumaczy, prosi i nalega. Prbowa te sucha syna, aby go zrozumie. Wszystko z nadziej, e ten zmieni zdanie. W podtekcie jego dziaa byo komunikowanie warunkowej mioci. Syn odczuwa pragnienie ojca, aby uczszcza do danej szkoy, jako zagroenie. Widzia w tym efekt niedoceniania go jako czowieka i syna oraz prb dodania mu wartoci przez waciw edukacj. Walczy zatem z tosamoci i spjnoci o tosamo i spjno, utwierdzajc si w swoim postanowieniu i zwikszajc wysiki nad jego zrealizowaniem. Wniknwszy gboko we wasn dusz, ojciec postanowi wyrzec si swojej warunkowej mioci. Zdawa sobie spraw, e syn moe wybra co innego, ni on by sobie yczy; oboje z on odnaleli w sobie zatem bezwarunkow mio do syna niezalenie od jego wyboru. Byo to niezwykle trudne, gdy edukacja syna bya spraw blisk ich sercu, a take dlatego, e planowali j i pracowali na ni niemal od dnia jego urodzin. Rodzice przeszli wic przez trudne dowiadczenie; zmiany scenariusza, dc usilnie do prawdziwego zrozumienia natury bezwarunkowej mioci. Mwili chopcu, co robi i dlaczego, a w kocu mogli mu powiedzie, e doszli do punktu, w ktrym mog mu szczerze zagwarantowa, e jego decyzja nie wpynie na ich mio do niego, gdy ta jest bezwarunkowa. Nie byy to prby manipulacji ani ksztatowania" go. By to efekt rozwoju ich charakteru, jego logiczna
* Zmieniem szczegy tej opowieci, aby chroni prywatno zaangaowanych w ni osb (przyp. aut.).

konsekwencja. W tamtym momencie chopiec nie sprawia wraenia zainteresowanego tym, co dzieje si w jego rodzicach. Jednake rodzice i wypracowali tak silny paradygmat bezwarunkowej mioci, e nie zmieniao to ich uczu dla niego. Po tygodniu syn poinformowa ich, e postanowi nie i do wybranej przez nich szkoy. Oboje byli w peni przygotowani na t decyzj, zatem niezmiennie okazywali mu bezwarunkow mio. Ustalono wszystko i ycie dalej toczyo si utartym trybem. Wkrtce potem zdarzyo si co interesujcego. Teraz, gdy chopak nie odczuwa ju potrzeby bronienia swojej pozycji, wejrza gbiej w siebie i stwierdzi, e tak naprawd to chciaby zdoby edukacj, o ktr zabiega ojciec. Wysa do szkoy prob o przyjcie, a jego ojciec znw okaza mu swoj bezwarunkow mio, akceptujc w peni decyzj syna. Mj przyjaciel by szczliwy, ale nie przesadnie, gdy nauczy si prawdziwej mioci, mioci bez stawiania warunkw. Dag Hammarskjld, jeden z sekretarzy generalnych Organizacji Narodw Zjednoczonych, wypowiedzia kiedy gbokie i dalekosine twierdzenie: Szlachetniej jest odda si cakowicie jednemu czowiekowi, ni pilnie pracowa nad zbawieniem mas". Rozumiem przez to, e mona powica osiem, dziesi czy dwanacie godzin dziennie przez pi, sze czy siedem dni w tygodniu tysicom ludzi i zada gdzie tam" i cigle nie mie gbokich, znaczcych stosunkw z on, kilkunastoletnim synem czy najbliszym wsppracownikiem. Wicej szlachetnych cech charakteru wicej pokory, odwagi i siy wymaga odbudowanie tego jednego zwizku ni oddawanie tych wszystkich godzin tysicom ludzi i spraw. Przez dwadziecia pi lat udzielania porad i pomagania organizacjom gospodarczym, wiele razy, cigle od nowa, trafno tego stwierdzenia wywieraa na mnie silne wraenie. Wiele problemw w przedsibiorstwach wywodzi si z trudnoci we wzajemnych stosunkach na samym szczycie midzy dwoma partnerami w specjalistycznej fimie, midzy wacicielem a prezesem przedsibiorstwa czy prezesem a wiceprezesem. Naprawd, szlachetniejszego charakteru trzeba, by stawi czoo tym trudnociom i rozwiza je, ni by kontynuowa przykadn prac na rzecz wielu ludzi i wielu spraw na zewntrz nas samych. Kiedy po raz pierwszy zetknem si ze stwierdzeniem Hammarskjlda, ja i czowiek, ktry by moj praw rk w firmie, mielimy nie w peni sprecyzowane oczekiwania

wobec siebie nawzajem. Jako nie miaem odwagi skonfrontowa istniejcych pomidzy nami rnic w oczekiwaniach co do rl, celw oraz wartoci, szczeglnie w aspekcie naszych metod administracji. Pracowaem zatem przez wiele miesicy w stylu kompromisu, unikajc wszystkiego, co mogoby si zamieni w niebezpieczn konfrontacj. Przez cay ten czas narastay w nas obu negatywne emocje. Po przeczytaniu, e szlachetniej jest si odda cakowicie jednemu c z o w i e k o w i , ni pilnie pracowa dla zbawienia mas, silnie zapragnem odbudowania naszych stosunkw. Najpierw musiaem si uodporni wewntrznie, poniewa zdawaem sobie spraw, e zrobienie tego tak, by osign gbokie oboplne zrozumienie i zaangaowanie, bdzie niezwyke trudne. Pamitam, e wrcz trzsem si na myl o tym, co mnie czeka. Mj wsppracownik wyglda na czowieka twardego, majcego dawno ustalony i w jego oczach waciwy sposb bycia. Potrzebowaem jego siy i umiejtnoci. Obawiaem si zatem, aby konfrontacja nie pogorszya naszych stosunkw i nie pozbawia mnie cakowicie siy, jak dawa ten czowiek. Zrobiem sobie prb generaln przewidywanego spotkania, co dao mi nie tyle pewno, co powiem i zrobi, ile pewno tego, o co mi gwnie chodzi. Nareszcie poczuem spokj wewntrzny i odwag, by doprowadzi do porozumienia. Ku memu wielkiemu zdziwieniu, w czasie spotkania okazao si, e w czowiek przeszed przez podobny proces i wprost marzy o takiej rozmowie. Nie by ani twardy, ani nie broni swoich pozycji. Jednakowo styl administrowania mielimy rny i wpywao to na prac caej firmy. Obaj znalimy problemy, ktrych powodem by nasz brak jednoci. W cigu kilku spotka zdoalimy ustali najistotniejsze kwestie i stopniowo, w atmosferze wzajemnego szacunku i zrozumienia, kolejno je rozwizalimy. Udao nam si stworzy silny, uzupeniajcy si zesp i gbokie osobiste wizi, ktre zdecydowanie zwikszyy efektywno naszej pracy. Tworzenie jednoci niezbednej do prowadzenia dobrze funkcjonujcego biznesu, rodziny czy maestwa wymaga duej siy i odwagi wewntrznej. Najwiksze nawet techniczne umiejtnoci administracyjne w pracy dla mas nie pokryj braku wewntrznej szlachetnoci charakteru w rozwijaniu prawidowych stosunkw i zwizkw. Jest to najbardziej istotny poziom pracy nad wcielaniem w ycie podstawowych praw ycia i mioci poziom jeden na jeden".

PROBLEMY Z PRODUKCJ S SZANS DLA ROZWOJU ZDOLNOCI PRODUKCYJNYCH

To dowiadczenie uwiadomio mi kolejny silny paradygmat wspzalenoci. Dotyczy on sposobu, w jaki widzimy problem. Miesicami prbowaem unika problemu, widzc w nim rdo zadranienia i przeszkod, ktrej chciaem si jako pozby. Tymczasem okazao si, e wanie ten problem przyczyni si do powstania gbokiej wizi, ktra umoliwia nam prac w silnym, uzupeniajcym si zespole. Uwaam, e w sytuacji wspzalenoci, k a d y wpynie na wspzalen produkcj. Kiedy rodzice postrzegaj problemy swoich dzieci jako okazj do budowania zwizku, nie za jako przykre, uciliwe zadranienia, zmienia to cakowicie natur relacji rodzic dziecko. Rodzice staj si skonniejsi, czasem wrcz peni zapau, by zrozumie swoje dzieci i pomc im. Kiedy dziecko przyjdzie do nich z problemem, zamiast myli: Nie! Znowu problem?!", ich paradygmatem jest myl: Oto znakomita okazja, bym pomg mojemu dziecku i zainwestowa w nasz zwizek". To zmienia charakter wielu relacji; ze sprawy do zaatwienia robi si przyjemno uczestniczenia w przetwarzaniu. Jednoczenie, czujc, jak wag przykadaj rodzice do jego problemw i do niego samego, dziecko wie si z nimi silnymi wizami mioci i zaufania. Paradygmat ten ma rwnie wielk moc w biznesie. Dziaajc zgodnie z nim, jedna z sieci domw towarowych zaskarbia sobie niezwyk lojalno klientw. Za kadym razem, gdy do sklepu przyszed kto z problemem, niewane jak bahym, sprzedawcy natychmiast widzieli w tym szans na rozwinicie lepszych stosunkw z klientem. Przejawiali ochoczo pragnienie rozwizania problemu, tak by jak najbardziej zadowoli klienta. Traktowali go z szacunkiem, uprzejmie i yczliwie oferujc tak wysoki poziom usug, i ludziom nawet nie postaa w gowie myl, aby pj gdzie indziej. Jeli przyznamy, e rwnowaga P/ZP jest niezbdna do efektywnego dziaania we wspzalenej rzeczywistoci, to nasze problemy daj nam moliwo powikszenia ZP. problem P jest now moliwoci dla ZP szans na stworzenie Bankowego Konta Emocji, ktre znaczco

NAWYKI WSPZALENOCI
Z paradygmatem Bankowego Konta Emocji w gowie jestemy gotowi zaj si

nawykami zwycistwa publicznego sukcesem w pracy z innymi ludmi. Zobaczymy, jak nawyki te pracuj nad wsplnym tworzeniem owocnej wspzalenoci. Przekonamy si, jak silnie my sami wpisani jestemy w inne wzory mylenia i zachowania. Bdziemy mogli rwnie przekona si jeszcze dobitniej, e skutecznie dziaa we wspzalenoci mog tylko ludzie prawdziwie niezaleni. Nie mona osign zwycistwa publicznego technikami popularnego negocjowania typu wygrana-wygrana", technikami aktywnego suchania" czy praktykami twrczego rozwizywania problemw", poniewa koncentrujc si na osobowoci, cinamy niezbdn podstaw charakteru. Zajmijmy si zatem dogbnie kadym z nawykw potrzebnych do uzyskania publicznego zwycistwa.

NAWYK CZWARTY

MYL W KATEGORIACH WYGRANA-WYGRANA

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

ZASADY PRZEWODZENIA INNYM

Zapisalimy w pamici zot zasad; wpiszmy j teraz w ycie. EDWIN MARKHAM

Pracowaem kiedy z firm, ktrej prezesa niepokoi brak wsppracy pomidzy jego ludmi. Podstawowym problemem jest ich egoizm, Stephen stwierdzi. Nie chc wsppracowa, ot co. Wiem, e gdyby chcieli, moglibymy znacznie wicej produkowa. Pomoesz nam stworzy program stosunkw midzyludzkich, ktry rozwizaby ten problem? Czy twoim problemem s ludzie, czy paradygmat? spytaem. Sprawd to sam odpowiedzia. Sprawdziem zatem. Okazao si, e rzeczywicie sporo tam byo egoizmu, niechci do wsppracy, opr w stosunku do autorytetw oraz komunikowanie si z pozycji obronnych. Ujrzaem kultur pracy o niskim poziomie zaufania spowodowanym wyczerpaniem Bankowego Konta Emocji. Naciskaem jednak prezesa, aby odpowiada mi na kolejne pytania: Zbadajmy to gbiej zaproponowaem. Dlaczego twoi ludzie nie wsppracuj ze sob? Jak maj za to nagrod? Nie ma adnej nagrody za brak wsppracy zapewni mnie. Nagrody s wtedy, gdy wsppracuj ze sob. Czy na pewno? zapytaem prezesa. Na jednej ze cian jego pokoju, ukryta za kotar, wisiaa tablica. Widniao na niej w rzdzie kilka koni wycigowych. Kady z koni mia twarz jednego z menederw kompanii. A na kocu toru wycigowego naklejony by pikny folder z Bermudw, sielski obrazek z

niebieskim niebem, biaymi oboczkami i romantyczn par spacerujc brzegiem piaszczystej play. Raz w tygodniu prezes zaprasza swoich ludzi do gabinetu i namawia do wsppracy. Pracujmy nad wszystkim razem. Kady z nas zarobi przez to wicej pienidzy. Po czym odsania! kotar i pokazywa tablice. No, ktry z was wygra wycieczk na Bermudy? To tak, jakby mwi jednej rolinie, aby rosa, a podlewa inn, jakby mwi: Bdziemy strzela dotd, a zwikszy si morale". Prezesowi zaleao na kooperacji. Chcia, aby menederowie razem pracowali, dzielili si ze sob pomysami, korzystali ze wsplnych wysikw. Ale postawi ich w sytuacji wspzawodnictwa, gdzie sukces jednego z nich oznacza przegran pozostaych. Jak w wypadku wielu innych problemw, zarwno w biznesie, jak i w rodzinie czy w innych zwizkach spraw zasadnicz by tu niewaciwy paradygmat. Prezes prbowa zebra owoce wsppracy z paradygmatu wspzawodnictwa. A gdy okazao si, e to nie wychodzi, zada technik, programw, szybkich zmian, ktre sprawiyby, e ludzie zaczliby wsppracowa. Z tych samych korzeni nie mona jednak uzyska innych owocw. Praca nad postawami i zachowaniem byaby jedynie nacinaniem lici. Zaczlimy zatem budowa indywidualn i organizacyjn doskonao w zgoa inny sposb opracowujc wzmacniajcy wspprac system informacji i nagradzania. Niezalenie, kim jeste, prezesem przedsibiorstwa czy te dozorc, z chwil gdy z niezalenoci wchodzisz we wspzaleno, przyjmujesz rol przywdcy. Masz moliwo wywierania wpywu na innych ludzi, czyli przewodzenia. A nawykiem prowadzcym do skutecznego przewodzenia innym jest mylenie w kategoriach wygrana-wygrana".

SZE PARADYGMATW STOSUNKW MIDZYLUDZKICH

Mylenie wygrana-wygrana" nie jest tylko technik; to kompletna filozofia stosunkw midzyludzkich. Faktycznie jest to jeden z szeciu paradygmatw opisujcych stosunki midzyludzkie. Oto te paradygmaty: wygrana-wygrana" wygrana-przegrana" przegrana-wygrana" przegrana-przegrana" wygrana" wygrana-wygrana lub nie robimy interesw"

Wygrana-wygrana Paradygmat wygrana-wygrana" jest punktem odniesienia dla serc i umysw stale dcych do oboplnych korzyci we wszystkich interakcjach. Wygrana-wygrana" znaczy tyle, e umowa, porozumienie czy rozwizanie jest korzystne dla wszystkich. Takie rozwizanie pozwala na to, by wszystkie zainteresowane strony czuy si zadowolone z podjtej decyzji i zobowizane do wcielania jej w czyn. Wygrana-wygrana" to spojrzenie na ycie jak na aren wsppracy, nie wspzawodnictwa. Ludzie czsto myl w kategoriach dychotomii: silny lub saby, twardy lub mikki, wygrana lub przegrana. To z gruntu skaone mylenie opiera si raczej na sile i pozycji ni na zasadach. Mylenie wygrana-wygrana" oparte jest na paradygmacie, e dbr wystarczy dla wszystkich, czyli sukces jednej osoby nie jest osigany kosztem drugiej i nie musi pozbawia jej zadowolenia. Wygrana-wygrana" to wiara w trzecie wyjcie. Nie chodzi o to, czy bdziemy to robi na twj, czy na mj sposb; chodzi o to, by robi to lepiej. Wygrana-przegrana Jedn z alternatyw mylenia kategoriami wygrana-wygrana" jest wygrana-przegrana" paradygmat wycigu na Bermudy. Mwi on: Jeli ja wygram, ty przegrasz". Wygrana-przegrana" reprezentuje autorytarny styl kierowania, podejcie: Robimy tak, jak ja chc, a ty musisz ustpi". Aby postawi na swoim, ludzie spod znaku wygrana-przegrana" gotowi s uy pozycji, siy, koneksji, moliwoci finansowych czy siy osobowoci. Wielu ludzi wpisanych jest od urodzenia w t mentalno. Pierwszym i najwaniejszym miejscem ksztatujcym sposb mylenia jest bowiem rodzina. Jeli dziecko jest porwnywane z innymi kiedy cierpliwo, zrozumienie czy mio daje si lub si ich pozbawia na podstawie tych porwna to dorosy czowiek bdzie myla w kategoriach wygrana-przegrana". Gdy mio daje si dziecku warunkowo, gdy wymaga si, by na ni zapracowao, faktycznie komunikuje si mu, e nie zasuguje na mio. Warto nie ley w nim samym, ale na zewntrz. Ley w porwnaniu z innymi lub w spenianiu okrelonych oczekiwa. Co si dzieje w obliczu tej warunkowej mioci z modymi sercami i umysami, tak przecie delikatnymi i zalenymi od wsparcia i emocjonalnego utwierdzania rodzicw?

Ksztatuj si i programuj zgodnie z mentalnoci wygnmn-przegrana". Jeli bd lepszy ni mj brat, rodzice bd mnie bardziej kocha". Skoro rodzice kochaj mnie mniej ni siostr, widocznie nie zasuguj na ich mio". Grupa rwienicza to inne rdo silnego wpywu. Dziecko potrzebuje najpierw akceptacji rodzicw, potem rwienikw obojtnie, rodzestwa czy przyjaci. A wszyscy dobrze wiemy, jak okrutni potrafi by czasem rwienicy. Czsto podstaw zaakceptowania lub odrzucenia s ich wasne oczekiwania i normy dostarczajce kolejnego scenariusza mylenia w kategoriach wygrana-przegrana". Take nauczanie wzmacnia schemat wygrana-przegrana". Wykres osigni uczniw mwi, e dostae A", poniewa kto inny dosta C"*. Przedstawia warto jednostki przez porwnanie jej z innymi. Nie bierze pod uwag istotnych wartoci wewntrznych; definiuje wszystkich wedug kryteriw zewntrznych. Ciesz si, e pana widz. Moe pan by dumny ze swojej crki. Caroline jest wrd 10 procent najlepszych uczniw. Mio mi to sysze. Naturalnie, jestem dumny. Ale Johnny, paski syn, ma powane kopoty. Jest w najsabszej grupie. Naprawd?! Ale to okropne! Co tu robi? By moe ta informacja nie mwi ci, e Johnny uywa wszystkich omiu cylindrw wasnego silnika, podczas gdy Caroline zaledwie czterech. Jednak ludzie nie s oceniani wedug tego, czy wykorzystuj w peni, czy te nie, swj potencja. Oceniani s w relacji do innych. I te oceny s nonikami spoecznych wartoci; otwieraj lub zamykaj drzwi do rnych moliwoci. Proces edukacji opiera si na wspzawodnictwie, nie wsppracy. A wspzawodnictwu towarzyszy zwykle przebiego, nawet oszukiwanie. Innym silnym rdem programowania tego typu, zwaszcza dla modych chopcw w okresie szkoy redniej i studiw, jest sport. Czsto tworzy si w nich paradygmat, e ycie jest wielkim meczem, gr, gdzie wyniki si zeruj kto wygrywa i kto przegrywa. Wygra" na sportowej arenie znaczy pokona". Kolejny czynnik to prawo. yjemy w spoeczestwie lubicym si procesowa. Pierwsz rzecz, jaka przychodzi wielu osobom na myl, gdy znajda, si w tarapatach, to pozwa kogo do sdu, oskary, wygra na koszt kogo innego **. Jednak umysy nastawione na
* W szkolnictwie amerykaskim obowizuje szeciostopniowa literowa skala ocen od A do F, ktrej odpowiadaj oceny procentowej wartoci przyswojonego materiau. ** Chodzi tu naturalnie o zwyczaje w spoeczestwie amerykaskim.

obron nie s ani twrcze, ani zdolne do wsppracy. Z pewnoci prawo jest nam potrzebne do ochrony spoeczestwa przed degeneracj. Jednake zapewnia ono tylko przetrwanie,, nie tworzy synergii. W najlepszym wypadku koczy si na kompromisie. Prawo oparte jest na zasadzie przeciwstawnych interesw. Zauwaalne ostatnio zjawisko zachcania prawnikw i uczniw szk prawniczych do ugodowych negocjacji, czyli technik w myl wygrana-wygrana", oraz do korzystania z prywatnych sdw, cho nie przynosz rozwizania to wyraz rosncej wiadomoci tego problemu. Oczywicie istniej sytuacje wymagajce wspzawodnictwa, zwaszcza wtedy, gdy ma si niewielkie zaufanie do drugiej strony. Mylenie wygrana-przegrana" jest wtedy zrozumiae. Jednak w przewaajcej czci ycie nie jest wspzawodnictwem. Nie ma potrzeby, bymy dzie w dzie wspzawodniczyli z on, mem czy dziemi, wsppracownikiem, ssiadem czy przyjacimi. Czy pytanie: Kto wygrywa w twoim maestwie?", nie jest absurdalne? Jeli nie wygrywaj obie osoby, obie przegrywaj. Wikszo ycia to rzeczywisto wspzalena, a nie niezalena. Wikszo upragnionych rezultatw zaley od naszej wsppracy z innymi ludmi. Mentalno wygrana-przegrana" zakca t wspprac. Przegrana-wygrana" Niektrzy zaprogramowani s w odmienny sposb zgodnie z zasad

przegrana-wygrana". Ja przegrywam, ty wygrywasz. Prosz bardzo, rb ze mn, co chcesz. Uywaj sobie na mnie i ty. Wszyscy to robi. Nic mi si nie udaje. Zawsze tak bdzie. Chc tylko spokoju. Zrobi wszystko, aby go utrzyma. Mylenie w kategoriach przegrana-wygrana" gorsze jest od poprzedniego, gdy nie ma adnych standardw wymaga, oczekiwa czy wizji przyszoci. Mylcych w ten sposb atwo zadowoli lub obaskawi. Stawiaj na popularno i akceptacj. Maj zbyt mao odwagi, aby da wyraz swoim uczuciom i przekonaniom, hamuje ich zazwyczaj silne ego innych. Postawa przegrana-wygrana" postrzegana jest w negocjacjach jako kapitulacja rezygnacja lub poddanie si. W stylu kierowniczym objawia si przyzwalaniem i

pobaliwoci. Przegrana-wygrana" zakada ch pozostania sympatyczn osob, nawet jeli sympatyczni s na szarym kocu". Ludzie mylcy kategoriami wygrana-przegrana" uwielbiaj ludzi o mentalnoci przegrana-wygrana", gdy ci stanowi dla nich znakomit poywk. Kochaj ich saboci i wykorzystuj je. Te saboci uzupeniaj ich wasn si. Problem polega jednak na tym, e ludzie mylcy kategoriami przegrana-wygrana" tumi wiele swoich uczu. Nie wyraane uczucia za nigdy nie umieraj: pogrzebane ywcem, wracaj pniej w znacznie gorszej formie. Choroby psychosomatyczne ludzi o tym typie mentalnoci, szczeglnie choroby ukadu oddechowego, nerwowego i krwiononego, s czsto reinkarnacj nie wyraonych uczu: skumulowanego oporu, gbokich rozczarowa i straconych zudze. Nieproporcjonalny do sytuacji gniew, gwatowne reakcje z najbahszych powodw oraz cynizm to inne ucielenienie tumionych emocji. Ludzie, ktrzy wci si hamuj i nie nadaj temu wikszego znaczenia, stwierdzaj w kocu, e odbija si to na ich samoocenie, a w efekcie na ich stosunkach z innymi. Zarwno mentalno typu przegrana-wygrana", jak wygrana-przegrana" to postawy sabe, bazujce na braku poczucia bezpieczestwa. Na krtk met wygrana-przegrana" daje lepsze rezultaty, gdy czsto uruchamia znaczne siy i zdolnoci znajdujcych si na szczycie ludzi. Przegrana-wygrana" jest od samego pocztku postaw sab i bezadn. Ludzie z krgw kierowniczych, menederowie, take rodzice, niczym wahado koysz si od postawy braku naleytego szacunku wobec innych wygrana-przegrana", do postawy ulegoci przegrana-wygrana". Gdy ju nie mog znie baaganu i braku zwartej konstrukcji, kierunkw, oczekiwa i dyscypliny, wracaj do mentalnoci wygrana-przegrana"; tam trwaj, a poczucie winy podkopie w nich zdecydowanie i doprowadzi z powrotem do postawy przegrana-wygrana", aby znw gniew i frustracja zwrciy ich ku postawie wygrana-przegrana" .

Przegrana-przegrana" Kiedy spotka si dwoje ludzi spod znaku wygrana-przegrana", czyli gdy dwoje upartych, bezwzgldnych, zainteresowanych jedynie sob ludzi znajdzie si w sytuacji wzajemnego oddziaywania, rezultatem bdzie przegrana-przegrana". Oboje ponios straty. Oboje mciwie bd si chcieli zmierzy raz jeszcze lub odwzajemni, nie widzc w swej

lepocie, e morderstwo jest samobjstwem, a odwet obosiecznym mieczem. Znam przypadek, gdy po rozwodzie sd nakaza maonkowi, by sprzeda wspln wasno i rwno podzieli si z on uzyskanym dochodem. Dostosowujc si do zalece, sprzeda on samochd wartoci 10 000 dolarw za 50 dolarw i 25 odda onie. Na jej danie urzdnik sdowy skontrolowa sytuacj. Okazao si, i byy m w ten sam sposb postpi ze wszystkim, co przed rozwodem byo ich wasnoci. Niektrzy ludzie s tak bardzo skoncentrowani na wrogu, tak dalece pochonici zachowaniem drugiej osoby, e staj si lepi na wszystko prcz pragnienia, by przyczyni si do straty tej osoby, nawet gdy pociga to straty dla nich samych. Przegrana-przegrana" to filozofia konfliktu przeciwnikw, filozofia wojny. Przegrana-przegrana" jest take filozofi ludzi o wysokim stopniu uzalenienia, nie majcych wewntrznych kierunkw, ktrzy sami s nieszczliwi, wic sdz, e wszyscy inni powinni czu si tak samo. Skoro inni take nie wygrywaj, przegrywanie nie jest niczym zym".

Wygrana" Innym popularnym sposobem mylenia jest po prostu wygrana". Ludziom z mentalnoci tego rodzaju niepotrzebna jest przegrana innych. To w ogle nie ma dla nich znaczenia. Wane jest, aby oni sami dostali to, czego pragn. W sytuacjach, gdzie rywalizacja i wspzawodnictwo nie maj sensu, wygrana" jest prawdopodobnie najpopularniejszym podejciem do ukadw codziennego ycia. Osoba z mentalnoci typu wygrana" koncentruje si na zabezpieczeniu swoich pozycji, zostawiajc innym dbanie o ich wasne pozycje.

Ktra opcja jest najlepsza? Ktre spord omwionych piciu podejcie jest najbardziej skuteczne? Odpowied brzmi: ,,to zaley". Jeli wygrywasz mecz futbolowy, znaczy to, e druyna przeciwna przegrywa. Jeli pracujesz w regionalnym biurze, ktre znajduje si w duej odlegoci od innego podobnego biura i nie istniej midzy wami adne zwizki funkcyjne, moesz wspzawodniczy z nim, aby stymulowa lepsz prac. Jednak nie chciaby chyba ustala sytuacji wygrana-przegrana" typu wycig na Bermudy", gdy zaley ci, aby ludzie

wsppracowali ze sob, by osign najwysze rezultaty. Jeli zaley ci na stosunkach z inn osob, a sprawa, w ktr jestecie wsplnie zaangaowani, nie naley do twoich priorytetw, moesz pj na ukad przegrana-wygrana", by wzmocni t drug osob. Moje stosunki z tob s dla mnie waniejsze ni to, na czym mi w tej chwili zaley, zrbmy zatem tym razem tak, jak ty chcesz". Moesz rwnie zgodzi si na sytuacj przegrana-wygrana", jeli uwaasz, e koszty zwycistwa czas i praca mog naruszy wartoci, ktre cenisz sobie wyej. Moe po prostu nie warto. S okolicznoci, w ktrych interesuje ci wygrana" i nie martwisz si zbytnio stosunkiem innych do tego zwycistwa. Kiedy ycie twojego dziecka jest w niebezpieczestwie, okolicznoci i ludzie maj niewielkie znaczenie. Uratowanie ycia staje si wartoci nadrzdn. Okolicznoci zatem dyktuj najlepszy wybr. Waciwe odczytanie rzeczywistoci jest wyzwaniem; rzecz w tym, aby nie stosowa schematu wygrana-przegrana", czy jakiegokolwiek innego, do wszystkich sytuacji. W zasadzie wikszo sytuacji to fragmenty wspzalenej rzeczywistoci i jedyn nadajc si do wcielania w ycie filozofi jest wygrana-wygrana". Wygrana-przegrana" nie ma duej wartoci, bo chocia odnios nad tob zwycistwo, wpynie to na twoje uczucia i stosunek do mnie, na nasze wzajemne relacje. Jeli jestem na przykad dostawc pracujcym z twoj firm i wygram z tob jakie negocjacje, dostan to, czego chc w tym momencie, ale czy przyjdziesz jeszcze do mnie? Jeli nie bdziesz chcia robi ze mn interesw, moja krtkochwilowa wygrana" bdzie na dusz met przegran". W sytuacji przegrana-wygrana" ty dostajesz ode mnie to, na czym ci zaley w danym momencie. Tak, ale w jaki sposb wpynie to na mj stosunek do pracy z tob, do naszej umowy? Moe przesta mi zalee na twoim zadowoleniu. Na nastpne negocjacje mog przyj z ranami po bitwie. Mog rozpowiada w krgach naszego biznesu, co myl o tobie i jaki mam do ciebie i twojej firmy stosunek. Koniec jest zatem taki sam przegrana-przegrana". Przegrana-przegrana" oczywicie nie jest sytuacj podan w adnym kontekcie. Take sytuacja, gdy koncentruj si jedynie na wasnej wygranej, nie biorc pod uwag twojego punktu widzenia, nie daje szans na stworzenie owocnych zwizkw.

Na dusz met, jeli nie bdziemy wygrywa oboje, oboje stracimy. Oto dlaczego wygrana-wygrana" jest jedyn suszn postaw we wspzalenej rzeczywistoci. Kiedy prezes sieci sklepw, z ktrym akurat pracowaem, powiedzia: Stephen, koncepcja wygrana-wygrana" brzmi bardzo dobrze, ale jest zbyt idealistyczna. Pozbawiony skrupuw wiat biznesu wyglda zgoa inaczej. Wszdzie jest wygrana-przegrana" i jeli nie dostosujesz si do tego, po prostu nie moesz egzystowa. W porzdku powiedziaem. Sprbuj i na ukad wygrana-przegrana" z klientem. Czy to jest realne? No, nie. Dlaczego nie? Strac klienta. Zatem sprbuj filozofii przegrana-wygrana", zapomnij o interesie sklepu. Czy to jest realne? Nie, bez mary sklepowej nie ma sensu sprzedawa. Gdy rozpatrzylimy kolejne moliwoci, okazao si, e tylko podejcie wygrana-wygrana" jest rzeczywicie realne. Moe to prawda, jeli chodzi o klientw przyzna ale nie w wypadku dostawcw. Ty jeste klientem twoich dostawcw powiedziaem. Dlaczego wic nie stosowa tych samych zasad? Ostatnio negocjowalimy z wacicielem centrum handlowego wysoko czynszu za pomieszczenie na nasz sklep powiedzia. Wyszlimy z postaw wygrana-wygrana". Bylimy otwarci, nastawieni pojednawczo, dawalimy sensowne propozycje. Oni uznali nasze zachowanie za przejaw saboci i zaatwili nas. Dlaczego poszlicie z nastawieniem przegrana-wygrana"? spytaem. Ale poszlimy z nastawieniem wygrana-wygrana". Zdawao mi si, e powiedziae, e was zaatwili. Tak. Innymi sowy, przegralicie. Tak jest. A oni wygrali. Zgadza si. To jak nazywamy tak sytuacj?

Kiedy zda sobie spraw z tego, e to, co on nazywa postaw wygrana-wygrana", byo w istocie ukadem przegrana-wygrana", by zaszokowany. A kiedy przeledzilimy dugoterminowy wpyw sytuacji przegrana-wygrana", tumione uczucia, podeptane wartoci i pene urazy stosunki, zgodzilimy si, e tak naprawd bya to sytuacja przegrana-przegrana" dla obu stron. Gdyby w czowiek naprawd mia postaw wygrana-wygrana", wyduyby wstpny proces komunikacji, uwaniej sucha waciciela centrum handlowego, a nastpnie z wiksz odwag przedstawiby swj punkt widzenia. Postpowaby w tym duchu do momentu osignicia rozwizania dajcego zadowolenie obu stronom. A samo rozwizanie, to trzecie wyjcie, byoby synergicznym efektem ich wsppracy czym, do czego prawdopodobnie adna ze stron nie doszaby samodzielnie.

Wygrana-wygrana" albo nie robimy interesw Gdyby te osoby nie znalazy moliwego do przyjcia przez obie strony synergicznego rozwizania, mogyby jeszcze peniej wyrazi zasad wygrana-wygrana", przyjmujc postaw wygrana-wygrana albo nie robimy interesw". Nie robimy interesw" znaczy z grubsza, e jeli nie moemy znale rozwizania z poytkiem dla obu stron, zgodnie zgadzamy si nie zgodzi nie zawiera adnej transakcji. Nie tworzy si wtedy oczekiwa, nie zawiera adnych umw. Nie zatrudniam ci czy te nie podchodzimy razem do konkretnego zadania, poniewa nasze wartoci lub cele s rozbiene. Znacznie lepiej zda sobie z tego spraw na pocztku ni pniej, gdy powstay ju pewne oczekiwania i obu stronom grozi rozczarowanie. Przyjmujc opcj nie robimy interesw", czujesz si swobodniej, poniewa nie masz potrzeby manipulowania ludmi, by forsowa swoje plany, napiera w kierunku realizacji wasnych pragnie. Daje to moliwo otwarcia. Stwarza szans prawdziwego zrozumienia gbszych zagadnie zwizanych z dan sytuacj. Majc t opcj, moesz szczerze powiedzie: Zaley mi jedynie na pozycji wygrana-wygrana. Chc zyska, ale chc rwnie, aby ty zyska. Nie chciabym, aby stano na moim, podczas gdy ty czuby si z tym niedobrze, poniewa w kocu to si ujawni i spowoduje straty. Z drugiej strony, nie wydaje mi si, aby czu si dobrze, gdybym pozwoli ci postawi na swoim. Pracujmy zatem nad rozwizaniem typu

wygrana-wygrana. Ubijmy taki interes. I umwmy si, e gdyby nam si to nie udao nie zawieramy adnej transakcji. Lepsze to ni ycie z przekonaniem, e podjlimy decyzj, ktra okazaa si niewaciwa dla nas obu. Moe innym razem uda nam si doj do porozumienia". W jaki czas po zapoznaniu si z koncepcj wygrana-wygrana albo nie robimy interesw" prezes maej firmy komputerowej podzieli si ze mn nastpujcym dowiadczeniem. Wyprodukowalimy nowy program komputerowy (software), ktry na podstawie picioletniego kontraktu sprzedalimy pewnemu bankowi. Prezes banku by nim zachwycony, ale jego ludzie nie bardzo. Mniej wicej w miesic pniej zmieni si prezes banku. Nowy prezes przyszed do mnie i powiedzia: Ta zmiana programu jest mi nie na rk. Wprowadza to baagan. Moi ludzie wci mi mwi, e nie mog si przez niego przedrze, i wydaje mi si, e nie powinienem akurat teraz go forsowa. Moja firma bya wwczas w tarapatach finansowych. Wiedziaem, e w wietle prawa mog przepchn ten kontrakt. Jednak byem gboko przekonany o susznoci zasady wygrana-wygrana. Powiedziaem mu zatem: Podpisalimy kontrakt. Nie zgaszalicie zastrzee co do zmiany programu. Jednak rozumiemy, e nie jestecie z niego zadowoleni. Chcemy, abycie byli w peni zadowoleni, dlatego zwracamy wam kontrakt i depozyt, a jeli w przyszoci bdziecie szuka czego nowego, zapraszamy do nas z powrotem. W ten sposb odstpiem od kontraktu wartoci 84 000 dolarw. Byo to bliskie finansowemu samobjstwu. Jednak czuem, e jeli zasada jest prawdziwa, odzyskamy straty z nawizk. Trzy miesice pniej prezes zadzwoni do mnie znowu: Chc zmieni przetwarzanie danych powiedzia i chciabym to powierzy paskiej firmie. Podpisa kontrakt na 240 000 dolarw". Wszystko, co odbiega od sytuacji wygrana-wygrana", jest we wspzalenej rzeczywistoci prodkiem le wpywajcym na dugotrwae zwizki. Koszt tego wpywu

winien by starannie rozpatrzony. Jeli nie moesz osign sytuacji wygrana-wygrana", czsto znacznie lepiej nie zawiera transakcji w ogle. Filozofia wygrana-wygrana lub nie robimy interesw" wprowadza prawdziw wolno emocjonaln w rodzinie. Jeli jej czonkowie nie potrafi znale filmu, ktry podobaby si wszystkim, po prostu postanawiaj robi co innego, czyli raczej nie robimy interesu", ni jedni mieliby si cieszy kosztem drugich. Mam znajom, ktrej rodzina przez kilka lat dawaa popisy piewu. Kiedy dzieci byy modsze, ona aranowaa muzyk, robia kostiumy, akompaniowaa im na pianinie i reyserowaa cae przedstawienie. Gdy podrosy, ich gusty muzyczne zaczy si zmienia i dzieci chciay mie wicej do powiedzenia w sprawie repertuaru i strojw. Mniej te bray pod uwag wskazwki matki. Majc lata dowiadczenia za sob i lepiej ni one rozumiejc potrzeby starszych ludzi w domach spokojnej staroci, w ktrych planowali wystpy, wiedziaa, e niewiele z tego, co proponuj dzieci, jest do przyjcia. Z drugiej strony, rozumiaa rwnie ich potrzeb wyraenia siebie i ch brania udziau w procesie podejmowania decyzji. Ustawia zatem sytuacj w pozycji wygrana-wygrana lub nie robimy interesw". Powiedziaa im, e chciaaby z nimi doj do porozumienia, tak eby kade czuo si dobrze, albo bd musiay znale inny sposb czerpania radoci ze swojego talentu. W rezultacie, gdy pracowali nad porozumieniem typu wygrana-wygrana", kady wyraa w sposb nieskrpowany wasne uczucia i pomysy, wiedzc, e bez wzgldu na to, czy potrafi doj do zgody, czy te nie, nie bdzie emocjonalnych naciskw. Podejcie wygrana-wygrana lub nie robimy interesw" najatwiej zastosowa na pocztku zwizkw biznesowych czy przy powstawaniu przedsibiorstwa. W dalszych zwizkach bowiem nie robimy interesw" moe si okaza opcj nie majc szansy, co prowadzi moe do powanych problemw, zwaszcza w wypadku biznesw rodzinnych lub przedsiwzi, ktrym pocztek daa przyja. Bywa, e w imi dobrych stosunkw ludzie godz si na kompromis za kompromisem, mwi wygrana-wygrana", podczas gdy naprawd myl wygrana-przegrana" lub przegrana-wygrana". Stwarza to powane problemy zarwno dla ludzi, jak i dla przedsibiorstwa, zwaszcza gdy konkurencja oparta jest na wsppracy w myl zasady

wygrana-wygrana". Bez wiadomoci opcji nie robimy interesw" takie przedsibiorstwa zwyczajnie podupadaj, gin lub zwracaj si do dowiadczonych menederw, aby je poprowadzili. Praktyka yciowa uczy, e zakadajc przedsibiorstwo rodzinne lub spk przyjaci, dobrze jest uwzgldni moliwo nie robimy interesw" i ustali taki rodzaj umowy o kupnie-sprzeday, by owe przedsiwzicia mogy i prosperowa, nie niszczc jednoczenie zwizkw. Naturalnie istnieje kilka rodzajw zwizkw, w ktrych nie da si zastosowa zasady nie robimy interesw". Nie opucibym dzieci i ony i nie poszed na ukad nie robimy interesw" (byoby lepiej, jeli to niezbdne, pj na kompromis sabsz form postawy wygrana-wygrana"). Jednake w wikszoci sytuacji negocjowanie z pozycji wygrana-wygrana albo nie robimy interesw" jest moliwe. A wolno, jak daje ta postawa, jest prawdziwa.

PI WYMIARW POSTAWY WYGRANA-WYGRANA"

Mylenie kategoriami wygrana-wygrana" to nawyk dotyczcy kierowania innymi. Wymaga on wiczenia w relacjach z innymi kadego z danych tylko czowiekowi darw samowiadomoci, wyobrani, sumienia i woli. Pociga to za sob obopln nauk, oboplne wpywanie na siebie i oboplny zysk. Trzeba wielkiej odwagi i rozwagi, aby tworzy te oboplne korzyci, zwaszcza gdy mamy do czynienia z ludmi gboko osadzonymi w scenariuszu wygrana-przegrana". Dlatego nawyk ten zawiera zasady dotyczce kierowania w grupie (interpersonal leadership), czyli kierowania interpersonalnego. Skuteczne kierowanie interpersonalne wymaga wizji, proaktywnej inicjatywy oraz bezpieczestwa, przewodnictwa, mdroci i mocy pyncych ze skoncentrowanego na zasadach kierowania samym sob. Zasada wygrana-wygrana" jest podstaw sukcesu we wszelkich interakcjach i odnosi si do piciu wspzalenych wymiarw ycia. Zaczyna si od charakteru, przechodzi w zwizki, z ktrych wypywaj umowy. Podtrzymywana jest przez rodowisko, ktrego .struktura i systemy opieraj si na zasadzie wygrana-wygrana". Wymaga te specjalnego procesu, nie da si przecie osign efektu wygrana-wygrana", jeli myli si w terminach wygrana-przegrana" lub przegrana-wygrana".

Poniszy diagram pokazuje zalenoci pomidzy tymi picioma wymiarami.

1 2 3

Wygrana-wygrana

Wygrana-wygrana

Wygrana-wygrana

Charakter

Zwizki

Umowy

Systemy wspierajce (4) i procesy (5)

Zajmijmy si teraz bliej kadym z wymienionych wymiarw ycia.

Charakter Podstaw zasady wygrana-wygrana" jest charakter; wszystko inne buduje si na tej podstawie. Dla paradygmatu wygrana-wygrana" istotne s trzy cechy. SPJNO WEWNTRZNA. Zdefiniowalimy j ju jako warto tkwic w nas samych. Nawyki pierwszy, drugi i trzeci pomagaj nam rozwin i utrzymywa spjno wewntrzn. Okrelajc jasno nasze yciowe wartoci i przez podejmowanie zobowiza i wywizywanie si z nich proaktywnie organizujc wok tych wartoci ycie, rozwijamy nasz samowiadomo i wol. Nie znajdziemy drogi do wasnej yciowej postawy wygrana-wygrana", jeli nie bdziemy mieli gbokiego poczucia, co ni dla nas jest co jest tak naprawd zgodne z naszymi najskrytszymi wartociami. A jeli nie potrafimy zobowizywa si do czego wobec siebie i innych i wywiza si z podjtych zobowiza, nasze obietnice trac znaczenie. Czujemy to sami, czuj to inni i staj si ostroni. Kiedy brakuje niezbdnego przy postawie wygrana-wygrana zaufania, prby doprowadzenia do tej sytuacji s sztuczne i nieskuteczne. Spjno wewntrzna jest kamieniem wgielnym tej postawy. DOJRZAO. Dojrzao to rwnowaga midzy odwag i rozwag Jeli kto potrafi wyraa uczucia i przekonania z odwag zrwnowaon szacunkiem dla uczu i przekona

innych, znaczy, e jest dojrzay; szczeglnie gdy dana sprawa jest istotna dla obu stron. Jeli przeledzisz testy psychologiczne uywane dla celw doboru personelu, awansowania czy szkolenia, zobaczysz, e zaprojektowane s tak, by ocenia ten rodzaj dojrzaoci. Obojtnie, czy nazywa si to rwnowag midzy si ego a empati, czy rwnowag pomidzy pewnoci siebie a szacunkiem dla innych, czy wyporodkowaniem wagi przykadanej do zada i do ludzi, czy te brzmi to jak w analizie transakcyjnej Ja jestem w porzdku, ty jeste w porzdku" zawsze szuka si rwnowagi midzy tym, co ja nazywam odwag i rozwag. Teorie zarzdzania i kierowania przepojone s szacunkiem dla tej waciwoci. Wyraa j take rwnowaga P/ZP. Podczas gdy odwaga moe si koncentrowa na zotych jajkach, rozwaga dotyczy dugotrwaego dobrobytu zaangaowanych w to akcjonariuszy. Gwnym celem kierowania jest podwyszenie standardw i jakoci ycia ludzi zwizanych z danym przedsibiorstwem. Ludzie czsto myl dychotomicznie to albo tamto". Uwaaj, e jeli jeste miy, nie jeste twardy. Tymczasem reprezentujc postaw wygrana-wygrana", jeste miy... i jeste twardy. Dwukrotnie twardszy ni przy postawie wygrana-przegrana". Aby dziaa w myl tej zasady, musisz by nie tylko miy, ale i odwany. Musisz rozumie empatycznie drug osob, ale take musisz mie pewno siebie. Potrzebujesz nie tylko rozwagi i wraliwoci, ale take odwagi. Dokonanie tego, osignicie rwnowagi midzy odwag i rozwag, jest istot prawdziwej dojrzaoci i fundamentem postawy wygrana-wygrana". Jaki schemat mylowy przyjm, majc wysoki poziom odwagi, a niski rozwagi? Wygrana-przegrana". Bd silny i ograniczony przez ego. Bd odwany w wyraaniu moich przekona, ale niewiele bd mnie obchodziy twoje. Si, niezbdn do skompensowania braku wewntrznej dojrzaoci i siy emocjonalnej, bd czerpa z mojej pozycji, moliwoci, przywilejw, starszestwa albo z przynalenoci do okrelonej grupy. Majc wysoki poziom rozwagi, niski odwagi, bd myla wedug schematu przegrana-wygrana". Bd tak bardzo dba o twoje przekonania i pragnienia, e zabraknie mi odwagi, by wyrazi wasne.

Dla osignicia postawy wygrana-wygrana" bardzo istotne jest utrzymanie na wysokim poziomie zarwno odwagi, jak i rozwagi. Jest to rwnowaga, ktra oznacza prawdziw dojrzao. Jeli j mam, mog sucha, mog empatycznie rozumie, ale mog take z odwag stawi ci czoo. MENTALNO DOSTATKU. Trzeci niezbdn do postawy wygrana-wygrana" cech charakteru jest mentalno dostatku, paradygmat zakadajcy, e wszelkiego dobra wystarczy dla wszystkich. Wikszo ludzi osadzona jest gboko w czym, co nazywam mentalnoci niedoboru. Postrzegaj oni ycie tak, jakby bya w nim okrelona ilo dobra, jakby by tylko jeden tort. Jeli kto wemie duy kawaek tego tortu, znaczy to, e pozostali dostan mniejsze porcje. Mentalno niedoboru to sumujcy si do zera paradygmat. Ludziom z mentalnoci tego rodzaju niezwykle trudno przychodzi podzieli si uznaniem, zasugami, si czy zyskiem z innymi nawet z tymi, ktrzy na to pracowali. Nieatwo im take szczerze cieszy si z sukcesw innych, nawet (czasem zwaszcza) gdy to czonkowie rodziny lub bliscy znajomi czy przyjaciele. Gdy kogo innego spotka specjalne uznanie lub niespodziewane szczcie albo te osignie znaczcy sukces, czuj si niemal tak, jakby i mi co odebrano. I chocia zewntrznie daj wyraz swojej radoci, w rodku zjada ich zgoa inne uczucie. Ich poczucie wartoci bierze si z porwna, zatem sukces kogo innego jest do pewnego

Wysoka

przegrana-wygrana

wygrana-wygrana

ROZWAGA
przegrana-przegrana Niska wygrana-przegrana

ODWAGA
Niska Wysoka

stopnia ich porak. Istnieje okrelona liczba najlepszych studentw"; tylko jedna osoba moe uzyska pierwsz nagrod". Wygra" to po prostu pokona". Czsto ludzie z mentalnoci niedoboru w skrytoci ducha ycz innym nieszcz nie wielkich nieszcz, ale drobnych niepowodze, ktre bd ich trzyma tam, gdzie ich miejsce". Cigle porwnuj, zawsze wspzawodnicz. Ca energi wkadaj w pozyskiwanie rzeczy i ludzi po to, by zwikszy swoje poczucie wartoci. Chc, by inni byli tacy, jak oni tego sobie ycz. Czsto zaley im na tym, by ich naladowano, i otaczaj si potakiwaczami", sabszymi od siebie ludmi, ktrzy nie stanowi dla nich wyzwania. Ludziom z mentalnoci niedoboru trudno jest si znale w uzupeniajcym si zespole, gdy na rnice patrz jak na przejaw niesubordynacji i braku lojalnoci. Mentalno dostatku natomiast wywodzi si z gbokiego wewntrznego poczucia wasnej wartoci i bezpieczestwa. Jest to paradygmat uznajcy, i dobra wystarczy dla wszystkich. Rezultatem takiego podejcia jest dzielenie si prestiem, uznaniem, profitami, a take udziaem w podejmowaniu decyzji. Daje to szans rnym moliwociom, opcjom, alternatywom i twrczoci. Mentalno dostatku uzewntrznia wewntrzn rado, satysfakcj i spenienie nawyku pierwszego, drugiego i trzeciego, doceniajc jednoczenie niepowtarzalno, indywidualne ukierunkowania i proaktywn natur innych. Docenia nieskoczone moliwoci dobrego wzajemnego wpywu na rozwj i wzrastanie, jakie pojawiaj si przy wsplnym tworzeniu trzeciego wyjcia. Zwycistwo publiczne to nie zwycistwo nad innymi ludmi". To skuteczne wspdziaanie, ktre przynosi korzyci wszystkim zaangaowanym. Zwycistwo publiczne to wsplna praca, wsplna komunikacja, wsplne nadawanie rzeczom okrelonego biegu w sposb, jakiego nie mogaby osign adna z biorcych w tym udzia osb, gdyby pracowaa samodzielnie. Tak rozumiane zwycistwo publiczne* wyrasta z paradygmatu mentalnoci dostatku. Charakter wzbogacony o spjno wewntrzn, dojrzao i mentalno dostatku nie musi si posikowa technikami relacji midzyludzkich. Doszedem do wniosku, e tym, co moe szczeglnie pomc ludziom spod znaku wygrana-przegrana" w rozwiniciu postawy wygrana-wygrana", jest obcowanie z modelami czy mentorami, ktrzy rzeczywicie myl w kategoriach wygrana-wygrana". Osoby gboko wpisane w scenariusz wygrana-przegrana" lub w inne filozofie, obcujc cigle z ludmi mylcymi podobnie do

nich, nie maj okazji, aby widzie w akcji i dowiadcza filozofii wygrana-wygrana". Radzibym im zatem, aby czytali tak inspirujce ksiki, jak biografia Anwara Sadata In Search of Identity, i ogldali filmy takie jak Rydwany ognia czy przedstawienia w rodzaju Ndznikw, ktre daj kontakt z modelami postawy wygrana-wygrana". Pamitajmy jednak, e wnikajc gboko w siebie poza swoje scenariusze, wyuczone postawy i zachowania znajdziemy prawdziw warto postawy wygrana-wygrana" oraz innych prawidowych zasad, ktre istniej w naszym wasnym yciu.

Stosunki midzyludzkie Na fundamencie charakteru budujemy i utrzymujemy zgodne z zasad

wygrana-wygrana" stosunki z innymi. Istot tej zasady jest zgromadzone na Bankowym Koncie Emocji zaufanie. Bez niego najlepsze, na co nas sta, to kompromis; bez zaufania brakuje nam wiarygodnoci pozwalajcej na wzajemne uczenie si, komunikacj i prawdziw twrczo. Kiedy Bankowe Konto Emocji jest wysokie, wiarygodno przestaje by problemem. Woylimy na nie wystarczajco duo, bymy oboje wiedzieli, e ywimy dla siebie nawzajem gboki szacunek. Interesuje nas przedmiot naszych negocjacji, a nie powierzchowne sprawy czy stanowiska. Wierzc sobie nawzajem, otwarcie wykadamy karty na st. Nawet gdy widzimy co innego, ja wiem, e jeste gotw uwanie mnie wysucha, gdy opisuj mod kobiet *, a ty wiesz, e potraktuj twj opis starej kobiety z takim samym nalenym respektem. Oboje z zaangaowaniem staramy si zrozumie punkt widzenia drugiej strony i dymy wsplnie do wypracowania trzeciego wyjcia, rozwizania, ktre dawaoby odpowied zadowalajc nas oboje. Zwizek, w ktrym konto bankowe jest wysokie i obie strony s gboko oddane idei wygrana-wygrana", stanowi idealn odskoczni do olbrzymiej synergii (nawyk szsty). Taki zwizek nie pomniejsza wagi zagadnienia ani nie eliminuje rnic w sposobie widzenia. Wyklucza jednak negatywn energi towarzyszc zwykle koncentracji na osobistych problemach i obronie wasnej pozycji, tworzy za pozytywn energi wsppracy, skupion wok dokadnego zrozumienia zagadnienia i rozwizania go ku
* Autor nawizuje do harwardzkiego eksperymentu z rysunkiem przedstawiajcym zarazem star i mod kobiet (opisanego w czci pierwszej).

oboplnej korzyci. Co jednak zrobi, gdy nie ma tego rodzaju zwizku? Jeli masz doj do porozumienia z kim, kto nawet nie sysza o postawie wygrana-wygrana" i rozumuje w kategoriach filozofii wygrana-przegrana" lub innej? Daje to szans poddania postawy wygrana-wygrana" prawdziwej prbie. Cho rzadko uzyskuje si j atwo, bo przewanie czy si to z koniecznoci zgbiania i pokonywania istotnych rnic, jest to znacznie atwiejsze, gdy obie strony s tego wiadome i jednakowo zaangaowane w tworzenie sytuacji wygrana-wygrana", a ich zwizek ma wysokie konto emocjonalne. Jako twojego zwizku jest kluczem do sukcesu rwnie w wypadku osoby wychodzcej z paradygmatu wygrana-przegrana". Powiniene si wtedy skoncentrowa na swoim krgu wpywu. Szczer uprzejmoci i szacunkiem dla danej osoby i jej punktu widzenia dokonujesz wkadu na jej Bankowe Konto Emocji. Wyduasz proces komunikowania si. Suchasz staranniej i jakby na gbszym poziomie. Odwaniej wyraasz swoje stanowisko. Nie jeste reaktywny, nie dostosowujesz si jedynie do sytuacji. Z wasnego wntrza czerpiesz si charakteru umoliwiajc ci proaktywno. Nie ustajesz w tej postawie tak dugo, a druga osoba zacznie zdawa sobie spraw, e szczerze zaley ci na rozwizaniu, ktre byoby prawdziw wygran dla was obojga. Ju sam taki proces stanowi olbrzymi wkad na Bankowe Konto Emocji. Im jeste silniejszy, im bardziej szczery, bardziej proaktywny i wierniejszy postawie wygrana-wygrana", tym wikszy bdzie twj wpyw na drug osob. Jest to prawdziwy test umiejtnoci interpersonalnego kierowania. Wymaga wicej ni k i e r o w a n i a transakcyjnego (transactional); wymaga kierowania t r a n s f o r m a c y j n e g o (transformational), zmieniajcego zarwno zaangaowane w nie jednostki, jak i istniejce pomidzy nimi stosunki. Poniewa zasad wygrana-wygrana" atwo doceni we wasnym yciu, uda ci si przekona wikszo ludzi, e zyskaj znacznie wicej, jeli obie strony dostan to, na czym im zaley. Zawsze jednak bdzie garstka owadnitych mentalnoci wygrana-przegrana" tak silnie, e nawet nie zechc myle w innych kategoriach. Pamitaj zatem, e istnieje moliwo nie robimy interesw". Czasem mona take pj na sabsz form postawy wygrana-wygrana" na kompromis. Trzeba zdawa sobie spraw z tego, e nawet przy wysokim Bankowym Koncie Emocji

decyzje nie musz by zawsze sytuacj wygrana-wygrana". Zaley to od wzajemnych relacji, ktre s kluczem do podjcia waciwej decyzji. Zamy, e pracujemy razem i ty przychodzisz do mnie ze sowami: Stephen, podjem decyzj, ktr by moe nie bdziesz zachwycony, ale nie mam teraz czasu, aby ci to wyjania, a tym bardziej angaowa ci w to. Jest to naprawd dobra okazja, cho moe ci si wydawa inaczej. Pomoesz mi?" Jeli nasze Bankowe Konto Emocji jest dodatnie zaufam ci. Z nadziej, e to ja si myl, a ty masz racj, bd pracowa nad wprowadzeniem w czyn twojej decyzji. Jeli jednak nie stworzylimy takiego konta, a w dodatku jestem osob reaktywn, nie zaufam ci szczerze i nie popr prawdziwie. Nawet gdy ci powiem, e to zrobi, moje dziaania poza zasigiem twojego wzroku pozbawione bd entuzjazmu niezbdnego do osignicia planowanego efektu. Nie udao si powiem moe potem co zatem mam teraz zrobi?" Gdybym by gwatowniejszy, mgbym nawet storpedowa twoj decyzj i zrobi wszystko, co w mojej mocy, aby inni uczynili podobnie. Mgbym te sta si zoliwie posuszny" i robi tylko to, co mi powiedziae, nie biorc odpowiedzialnoci za skutki tych dziaa. W czasie picioletniego pobytu w Wielkiej Brytanii dwukrotnie widziaem to pastwo rozoone na opatki przez konduktorw pocigw, zoliwie respektujcych kad liter pisanego prawa. Umowa na pimie znaczy niewiele, jeli nie stoi za ni charakter i zwizek podtrzymujcy jej ducha. Dlatego nasze denia do zasady wygrana-wygrana" powinny si wywodzi ze szczerego pragnienia inwestowania w zwizki, dziki ktrym zasada ta si zmaterializuje.

Umowy Zwizki stanowi rdo, z ktrego wypywaj umowy definiujce i nadajce kierunek zasadzie wygrana-wygrana". Nazywane czasem u m o w a m i (performance agreements) lub umowami o wykonanie (partnership partnerskimi

agreements) przesuwaj paradygmat stosunkw produkcyjnych z pionu do poziomu, od krcych wok nadzorcw do pilnowania samego siebie, od blasku zajmowanej pozycji do partnerstwa w sukcesie.

Umowy w duchu wygrana-wygrana" znajduj zastosowanie w szerokim zakresie wspzalenych stosunkw. Przedstawiem ju tutaj jedno wane zastosowanie takiej umowy, kiedy w historyjce o trawniku (zielony i czysty) pisaem o zlecaniu pracy w myl nawyku trzeciego. Pi wymienionych tam elementw zapewnia podstawy do umowy typu wygrana-wygrana" pomidzy pracodawc i pracownikiem, pomidzy niezalenymi osobami pracujcymi w grupie nad wsplnym projektem, pomidzy grupami skoncentrowanych na tym samym zagadnieniu ludzi, pomidzy firmami i ich dostawcami czyli w dowolnym ukadzie ludzi, ktrzy wspdziaaj w deniu do okrelonego celu. Elementy te pozwalaj jasno okreli i pokierowa oczekiwaniami zaangaowanych we wspzalene wysiki ludzi. Oto pi czynnikw wystpujcych we wszelkich umowach typu wygrana-wygrana": P o d a n y r e z u l t a t (nie metoda) okrela, co i kiedy powinno by zrobione. W y t y c z n e wyszczeglniaj parametry (zasady, polityk itp.), w ramach ktrych maj by osignite rezultaty. Z a s o b y okrelaj wsparcie, zarwno w postaci ludzi, jak i rodkw materialnych, moliwe przy realizowaniu celw. K r y t e r i a o c e n y ustalaj poziom wykonania oraz termin oceny. K o n s e k w e n c j e dobre i ze, naturalne i logiczne wskazuj dokadnie, co bdzie efektem oceny. Te pi czynnikw powoduje, e moe istnie umowa typu wygrana-wygrana". Natomiast oboplne porozumienie i zawary na pocztku ukad stwarzaj standardy, wedug ktrych ludzie mog mierzy wasny sukces. Tradycyjny, autorytarny nadzr jest paradygmatem wygrana-przegrana". Jest take efektem pustego konta emocjonalnego. Jeli nie ma zaufania lub wizji wsplnie podanego rezultatu, powstaj tendencje do wszechobecnego nadzoru cigego sprawdzania i sterowania prac. Nie wierzymy ludziom, uwaamy zatem, e naley ich bez przerwy kontrolowa. A jeli konto zaufania jest wysokie, jak wtedy wybieramy metod? Dajemy im woln rk. Skoro zawarlimy z nimi umow, a oni wiedz dokadnie, czego si od nich oczekuje, nasza rola sprowadza si do pomocy i przyjmowania raportw o wykonaniu pracy. Zamiast osdza, pozwalamy, by osdzali si sami. Uszlachetnia to ludzkiego ducha i w

atmosferze wysokiego zaufania jest bardziej waciwe. Przecie w wielu wypadkach ludzie czuj, e pracuj znacznie lepiej, ni wynika to z zewntrznej oceny. Samoocena jest czsto blisza rzeczywistoci ni obserwacja czy pomiary. Trening menederski w zakresie postawy wygrana-wygrana" Kilka lat temu byem porednio wczony w konsultacje dla jednej z wielobranowych organizacji bankowych. Chciano, abymy ocenili i ewentualnie poprawili ich program trenowania, menederw, na ktry przeznaczali rocznie 750 000 dolarw. Program polega na wybraniu osb z wyszym wyksztaceniem i zapewnieniu im szeciomiesicznego przeszkolenia w poszczeglnych dziaach przedsibiorstwa, aby zyskay ogln orientacj w pracy firmy. Dwa tygodnie spdzali w dziale poyczek handlowych, dwa tygodnie w dziale poyczek przemysowych, dwa tygodnie w dziale badania rynku i tak dalej. Pod koniec szkolenia przydzielano ich na asystentw menederw w rnych dziaach banku. Naszym zadaniem bya ocena tego szeciomiesicznego treningu. I ju na pocztku stwierdzilimy, e trudno nam ustali jasny obraz podanych rezultatw szkolenia. Zadalimy ludziom zajmujcym najwysze stanowiska trudne, ale podstawowe pytanie: Co powinni umie uczestnicy programu po jego ukoczeniu?" Otrzymane odpowiedzi byy niejasne i czsto sprzeczne. Istot programu byy metody, nie rezultaty, zaproponowalimy zatem prbny trening, oparty na paradygmacie o nazwie szkolenie pod samokontrol". By to ukad wygrana-wygrana", gdzie okrelono konkretne cele i poziom wykonania demonstrujcy ich osignicie oraz ustalono wytyczne, zasoby i kryteria oceny, a take konsekwencje wykonania zadania. Konsekwencj w tym wypadku byo przyznanie stanowiska menedera i znaczna podwyka pensji. Musielimy bardzo nalega, aby sformuowano cele treningu, Co powinni zrozumie w zakresie ksigowoci? Co w zakresie badania rynku? Co musz wiedzie na temat poyczek na nieruchomoci?" I dalej w ten sam sposb, a do ustalenia wszystkich celw treningu. Zebrao si ich ponad sto, ale po uproszczeniu, zredukowaniu i scaleniu zostao w kocu 39 specyficznych wzorw zachowania z jasno okrelonymi kryteriami. Zarwno moliwoci nowej pracy, jak i wyszych zarobkw motywoway osoby trenowane do jak najszybszego opanowania wyznaczonych umiejtnoci. Ludzie ci stali u progu wielkiej wygranej. Szans wielkiej wygranej miao take przedsibiorstwo, poniewa dostao asystentw menederw, ktrzy nie tylko odbyli dwanacie rodzajw przeszkole,

ale spenili take konkretne kryteria. Objanilimy trenowanym rnic pomidzy szkoleniem pod samokontrol" a szkoleniem pod kontrol systemu". Powiedzielimy im przede wszystkim: Oto cele treningu i kryteria ich osignicia. Oto rda, z ktrych moecie korzysta, wczajc w nie uczenie si od siebie nawzajem. Zatem, do roboty. Jak tylko skoczycie, czyli spenicie okrelone tu kryteria, zostaniecie awansowani na asystentw menederw". Skoczyli po upywie trzech i p tygodnia. Przesunicie paradygmatu trenowania wyzwolio w nich niewiarygodn motywacj i zdolnoci twrcze. Jak przy wielu przesuniciach paradygmatu, tak i tutaj pojawiy si opory. Wikszo kierownictwa banku niemal nie wierzya w powodzenie tego eksperymentu. Kiedy pokazano im dowody, e kryteria szkolenia zostay spenione, stwierdzili: Ci ludzie nie maj dowiadczenia. Brakuje im wprawy niezbdnej do oceniania, co jest wymagane na stanowisku asystenta menedera dziau". Z dalszych wypowiedzi naleao si domyla, e to, co mwili naprawd, znaczyo raczej: Mymy przeszli przez ten bezmylny okres, dlaczego oni maj nie przej?" Ale naturalnie nie mogli tego wyrazi w ten sposb. Brak wprawy" by wyraeniem do przyjcia. W dodatku, z oczywistych powodw (biorc pod uwag budet 750 000 dolarw na szeciomiesiczny program), rozdranio to dzia personalny. Odpowiedzielimy: W porzdku. Ustalcie dodatkowe cele, dodatkowe kryteria, ale zostawcie paradygmat uczenia si pod samokontrol". Aby da zarzdowi pewno, e program daje waciwe przygotowanie do roli asystenta menedera dziau, wypracowalimy osiem dodatkowych zada zawierajcych naprawd trudne do spenienia kryteria. Biorc udzia w kilku sesjach, na ktrych przygotowywalimy kryteria pozwalajce uzna posiadanie okrelonej umiejtnoci, niektrzy czonkowie dyrekcji zaznaczali, e jeli uczestnicy kursu potrafi je speni, bd przygotowani lepiej ni niemal wszyscy, ktrzy przeszli zwyky szeciomiesiczny program szkolenia. Przygotowalimy wczeniej naszych praktykantw na moliwo oporu ze strony przeoonych. Podalimy im zatem dodatkowe cele treningu oraz kryteria ich spenienia i powiedzielimy: Tak jak przypuszczalimy, zarzd chciaby, abycie spenili dodatkowe, jeszcze trudniejsze kryteria wiadczce o opanowaniu przez was menederskich umiejtnoci. Tym razem zapewniono nas, e jeli je spenicie, przenios was na stanowisko

asystenta menedera". Ruszyli do pracy z nieprawdopodobnym zapaem. Szli do dyrektorw poszczeglnych dziaw, na przykad do ksigowoci, i zwyczajnie mwili: Prosz pana, nale do grupy trenowanej wedug tego nowego programu uczenie si pod samokontrol. Rozumiem, e bra pan udzia w opracowywaniu wymaganych umiejtnoci i kryteriw ich opanowania. Sze kryteriw dotyczy paskiego dziau. Trzy z nich speniem na podstawie umiejtnoci wyniesionych ze studiw, jedno opanowaem z ksiki. Przy spenieniu pitego pomg mi Tom, ktrego trenowa pan w ubiegym tygodniu. Zostao mi jeszcze jedno i chciabym wiedzie, czy kto mgby mi powici kilka godzin, abym si dowiedzia, jak je speni". Po czym zamiast dwch tygodni spdzali w danym dziale p dnia. Wspdziaali, dzielili si wiedz, robili burze mzgw i... wykonali dodatkowe zadania w ptora tygodnia. Szeciomiesiczny program zosta zredukowany do piciu tygodni, przy czym jego rezultaty byy znacznie wysze. Ten sposb mylenia zaowocuje w kadej dziedzinie funkcjonowania przedsibiorstwa, potrzebna jest tylko odwaga do zrewidowania swoich paradygmatw i koncentracja na postawie wygrana-wygrana". Kiedy odpowiedzialnym, proaktywnym, samosterownym osobom stworzy si szans samodzielnego rozwizywania zada, rezultaty osigane zarwno przez jednostki, jak i cae przedsibiorstwa s zdumiewajce.

Umowa o wykonanie w myl zasady wygrana-wygrana" Stworzenie umowy o wykonanie w duchu wygrana-wygrana" wymaga istotnego przesunicia paradygmatu. Trzeba si skoncentrowa nie na metodach, lecz na rezultatach. Wikszo z nas skania si ku nadzorowaniu metod. Stosujemy omawiane przy nawyku trzecim zlecanie posykowe, czyli zarzdzanie metodami. Przykadem jest choby sytuacja, w ktrej prosiem Sandr, by robia zdjcia jedcemu na nartach wodnych synowi. Tymczasem to umowa wygrana-wygrana" przez skoncentrowanie na rezultatach uwalnia ogromny potencja ludzki i zapewnia wiksz synergi, budujc take ZP zamiast zajmowania si jedynie P. W umowie typu wygrana-wygrana" ludzie oceniaj si sami. zabawa w ocenianie, w jak tradycyjnie si bawimy, jest niezrczna i wyczerpujca emocjonalnie. W sytuacji wygrana-wygrana" ludzie dokonuj samooceny za pomoc kryteriw, ktre wczeniej pomagali tworzy. Jeli ustalono je waciwie, to potrafi to zrobi. W tak powierzonej

pracy nawet siedmioletni chopiec moe samodzielnie oceni, czy trawnik pod jego opiek jest czysty i zielony". Najwikszy sukces w nauczaniu uniwersyteckim osignem wtedy, gdy zaraz na pocztku zaj doprowadziem w jednej z grup do zrozumienia i okrelenia celw w duchu umowy wygrana-wygrana". Oto, co prbujemy osign. Tutaj macie podstawowe wymagania na ocen A, B i C. Moim celem jest pomc kademu z was w osigniciu A. Przeanalizujcie to, o czym mwilimy, i przyjdcie do mnie z propozycj tego, co chcecie osign. Nastpnie wsplnie ustalimy, jak bycie chcieli ocen i co powinnicie zrobi, aby j uzyska". W celu uwypuklenia istoty umowy o wykonanie pomidzy menederami i ich pracownikami Peter Drucker, filozof teorii zarzdzania i doradca, zaleca stosowanie listw menederskich". Po przedyskutowaniu oczekiwa, wytycznych i rde oraz upewnieniu si, e pozostaj one w zgodzie z celami przedsibiorstwa, pracownik pisze do menedera podsumowujcy dyskusj list, w ktrym podaje rwnie termin nastpnego oceniajcego prac spotkania. Doprowadzanie do umw o wykonanie typu wygrana-wygrana" stanowi zasadnicz cz pracy zarzdu. Wyznaczaj one ramy samodzielnego zarzdzania pracownikw. Sam meneder za wystpuje w roli pace car (samochodu nadajcego tempo) w wycigach pomaga rozpocz bieg rzeczy, po czym usuwa si. Odtd jego robota to sprztanie rozlanego oleju. Kiedy szef staje si pierwszym pomocnikiem swoich pracownikw, pozwala to na znaczne zwikszenie zasigu jego kontroli. Dziki temu mona zlikwidowa cae dziay administracji. Zamiast nadzorowa sze czy osiem osb, taki meneder kieruje prac dwudziestu, trzydziestu, pidziesiciu i wicej osb. W umowie o wykonanie typu wygrana-wygrana" konsekwencje s raczej logicznymi lub naturalnymi rezultatami dziaa ni nagrodami czy karami arbitralnie stosowanymi przez zwierzchnika. Meneder (take rodzic) ma w zasadzie kontrol nad czterema rodzajami konsekwencji (nagrody i kary) finansowymi, psychicznymi, zwizanymi z moliwociami i z odpowiedzialnoci. Konsekwencje f i n a n s o w e to dochody, akcje giedowe, dodatki do pensji czy kieszonkowe dla dzieci oraz wszelkiego rodzaju kary pienine. Konsekwencje p s y c h i c z n e czy psychologiczne dotycz takich spraw, jak uznanie,

wyrnienie, pochwaa, szacunek, zaufanie czy utrata tych wartoci. Dopki ludzie nie walcz o przetrwanie, konsekwencje psychiczne s czsto bardziej motywujce ni finansowe. Mwic o m o l i w o c i a c h , mwimy o treningu, rozwoju, dodatkowych dochodach i innych korzyciach. O d p o w i e d z i a l n o czy si ze swobod dziaania i autorytetem, ich rozszerzeniem lub utrat. Ukad wygrana-wygrana" wyszczeglnia na wstpie wszystkie konsekwencje, dlatego nie ma adnej gry od samego pocztku wszystko jest jasne. Wane jest rwnie, aby te logiczne konsekwencje dla jednostki uzupeni jasno okrelonymi naturalnymi konsekwencjami dla danego przedsibiorstwa. Co na przykad si stanie, jeli spni si do pracy, odmwi wsppracy z innymi, nie bd potrafi wypracowa z podwadnymi sprawnie funkcjonujcej umowy wygrana-wygrana", jeli nie wzbudz w nich odpowiedzialnoci za podane rezultaty lub nie zapewni im rozwoju umiejtnoci oraz kariery zawodowej? Kiedy moja crka skoczya 16 lat, zawarlimy umow wygrana-wygrana" odnoszc si do jej korzystania z rodzinnego samochodu. Ustalilimy, e zgodnie z prawem dzierawy bdzie utrzymywa samochd w czystoci i dobrym stanie technicznym. Umwilimy si, e bdzie go uywa w uzasadnionych wypadkach oraz w razie potrzeby suy rodzicom jako kierowca. Przystaa te na to, aby wszelkie prace wykonywa chtnie i bez przypominania. To bya nasza wygrana". Z drugiej strony uzgodnilimy, e ja zapewni zasoby samochd, benzyn i ubezpieczenie. Umwilimy si rwnie, e raz w tygodniu, zwyke w niedziel po poudniu, bdziemy ocenia realizacj naszej umowy. Ustalilimy wyrane konsekwencje. Jeli crka wypenia swoj cz umowy, to korzysta z samochodu, jeli nie traci ten przywilej do czasu, a zdecyduje si robi wszystko, co zawiera umowa. Umowa od samego pocztku jasno okrelaa oczekiwania obu stron. Bya to wygrana" dla niej, bo moga korzysta z samochodu, ale bya to take wygrana" dla Sandry i dla mnie, gdy crka moga zadba o swoje, a nawet nasze potrzeby. Nie musielimy si martwi o czyszczenie i konserwacj samochodu. Dodatkowo w jej odpowiedzialno wczona bya ocena, co zwalniao mnie z nadzorowania i dbania o jej metody pracy; spjno wewntrzna, sumienie i zdolno samooceny naszej crki, a take wysokie wsplne Bankowe Konto Emocji zrobiy to nieskoczenie lepiej. Uniknlimy napi

emocjonalnych, jakie powoduje nadzorowanie kadego ruchu oraz nagradzanie i karanie, gdy co jest nie tak, jak nam si wydaje, e by powinno. Mielimy uwalniajc nas od tego wszystkiego umow w duchu wygrana-wygrana". Umowa wygrana-wygrana" daje nieocenion wolno. Nie mona jej jednak osign jedynie za pomoc okrelonych technik. Nawet jeli uda si zrobi wstpn umow, nie da si jej dotrzyma bez spjnoci wewntrznej i wzajemnych relacji opartych na zaufaniu. Prawdziwa umowa typu wygrana-wygrana" jest owocem paradygmatu, charakteru i stosunkw, z ktrych wyrasta. W tym kontekcie okrela i ukierunkowuje stosunki interpersonalne, dla ktrych zostaa stworzona.

Systemy Umowa wygrana-wygrana" ma szans na przetrwanie jedynie tam, gdzie wspiera j system. Jeeli mwisz wedug zasady wygrana-wygrana", a nagradzasz wedug zasady wygrana-przegrana", z gry skazujesz si na porak. Zwykle dostajesz to, co nagradzasz. Jeeli zaley ci na osigniciu celw zgodnych z wartociami twojej misji yciowej, musisz dostosowa do nich system nagradzania. Nie robic tego, nie wcielisz w ycie swojego projektu. Znajdziesz si w podobnej sytuacji jak wspomniany wczeniej meneder, ktry mwi o wsppracy, a przez wycig "a Bermudy" stosowa w praktyc zasad wygrana-przegrana". Przez kilka lat pracowaem z bardzo duym przedsibiorstwem sprzeday nieruchomoci. Moje pierwsze spotkanie z t firm odbyo si w czasie dorocznego wrczania nagrd, na ktrym zebrao si ponad 800 jej przedstawicieli. Byo to budujce, podnoszce na duchu spotkanie, uzupenione gr szkolnego zespou muzycznego i dzikim wrzaskiem zebranych. Spord 800 bdcych tam osb okoo czterdziestu dostao nagrody za najwysze osignicia, takie jak Najwicej sprzedanych obiektw", Najwysza warto sprzeday", Najwysza prowizja" czy Najwicej domw wystawionych na sprzeda". Towarzyszyo temu due podniecenie, aplauz i czsto wznoszone okrzyki. Nie byo wtpliwoci, e owe czterdzieci osb w y g r a o . Jednak gdzie pod tym tlia si wiadomo, e 760 osb przegrao. Natychmiast zaczlimy prac edukacyjn i organizacyjn nad dopasowaniem systemu i struktury firmy do paradygmatu wygrana-wygrana". Zaangaowalimy ludzi w tworzenie od podstaw systemu, ktry motywowaby ich najbardziej. Zachcalimy ich do wsppracy i

synergii, ktre pozwoliyby osign jak najwikszej liczbie sprzedawcw upragniony, dopasowany do indywidualnych potrzeb rezultat. W rok pniej, na spotkaniu, gdzie byo ponad 1000 przedstawicieli tej firmy, nagrody otrzymao okoo 800 osb. Byo kilka indywidualnych nagrd przyznanych na podstawie porwnania, jednake gwnie nastawiono si na nagradzanie ludzi osigajcych samodzielnie zaplanowany poziom wykonania i grup, ktre zrealizoway cele zespoowe. Nie byo sztucznych fanfar szkolnego zespou, nie byo dodawania animuszu i podnoszenia na duchu okazao si to niepotrzebne. Uczestniczono nawzajem w swoim szczciu. Nagradzano cae zespoy, na przykad wspln wycieczk. Powszechne zainteresowanie i podniecenie byy zatem naturalne. Niezwyke byo to, e obroty niemal kadej z 800 osb, nagrodzonych w tym roku, byy takie same jak obroty 40 laureatw z roku ubiegego. Postawa wygrana-wygrana" pozwolia znacznie zwikszy liczb zotych jaj, a jednoczenie dobrze nakarmi g, co wyzwolio olbrzymi energi i wszelkie zdolnoci. Rezultaty synergii wprawiy w zdumienie niemal wszystkich zaangaowanych w ten program ludzi. Konkurowa mona na rynku, z osigniciami z lat ubiegych, moe nawet z innym biurem czy osob, z ktrymi nie czy nas zaleno czy potrzeba wsppracy. Natomiast wsppraca w danym miejscu pracy jest tak samo wana dla przedsibiorstwa, jak konkurencja na rynku. W atmosferze porwna i wspzawodnictwa nie da si utrzyma postawy wygrana-wygrana". Aby zasada wygrana-wygrana" si sprawdzia, niezbdne jest wsparcie systemu. System planowania, system komunikacji, budetu, informacji i pac wszystkie musz by oparte na tej zasadzie. Inna firma poprosia mnie o konsultacj w zakresie stosunkw midzyludzkich, gdy przypuszczano, e problem stanowi tam ludzie. Id do ktregokolwiek naszego sklepu i zobacz, jak ci potraktuj. Ledwie przyjmuj zamwienia. Nie maj pojcia, jak zbliy nie do klienta. Nie znaj produktw i nie maj umiejtnoci w zakresie sprzeday, tak by mc poczy konkretny produkt z konkretn potrzeb powiedzia prezes przedsibiorstwa. Poszedem zatem do kilku sklepw. Stwierdziem, e mia racj, jednak nie dao mi to odpowiedzi na pytanie: Co powoduje tak postaw?" Sprawa jest jasna stwierdzi prezes. Wystarczy popatrze na kierownikw. Oni

radz sobie doskonale. Powiedzielimy im, e ich praca polega w dwch trzecich na sprzeday i w jednej trzeciej na zarzdzaniu, i prosz sprzedaj najwicej. Chcielibymy zatem, abycie zorganizowali jaki trening dla sprzedawcw. To byo czerwone wiato. Sprbujmy ustali wicej danych powiedziaem. Prezesowi nie bardzo si to podobao. Wiedzia", na czym polega problem, i chcia go rozwiza za pomoc treningu. Nalegaem jednak i po dwch dniach znalelimy prawdziw przyczyn. Ot obowizki i pace okrelone byy w taki sposb, e kierownicy stoisk zbierali sam mietank". Ca brudn robot" inwentaryzacj, prac w magazynie czy utrzymywanie stoiska w porzdku oddawali sprzedawcom, sami za stali przy kasie i zbierali mietank z caego dnia pracy. Oto dlaczego uwaano ich za lepszych sprzedawcw. Rozwizalimy problem z dnia na dzie zmieniajc jedynie system wynagradzania. Ustalilimy nowe zasady, w myl ktrych kierownicy stoisk zarabia mieli pienidze tylko wtedy, kiedy zarabia je bd sprzedawcy. Doprowadzilimy do takiej sytuacji, by cele kierownikw pokryway si z celami personelu, i wtedy okazao si nagle, e nie ma potrzeby treningu w zakresie stosunkw midzyludzkich. Kluczem do poprawy sytuacji okaza si oparty na prawdziwej zasadzie wygrana-wygrana" system wynagradzania. W innej instytucji miaem do czynienia z menederem, ktry domaga si formalnej oceny osigni pracownikw, poniewa mia poczucie, i jeden z jego bezporednich podwadnych powinien otrzyma nisz ocen, ni wynikaoby to z jego osigni. On zasuguje zaledwie na trjk powiedzia. A musiaem mu da jedynk (co oznacza najlepiej" i promocj). Za co dae mu jedynk? spytaem. Ma wyniki odpowiedzia. Dlaczego zatem uwaasz, e zasuguje na trjk? Z powodu sposobu, w jaki je uzyskuje. Nie dba o ludzi. Naskakuje na nich. Wci s z nim jakie kopoty. Wyglda na to, e jest cakowicie skoncentrowany na produkcji (P) i jednoczenie za to jest nagradzany. A gdyby sprbowa porozmawia z nim i pomg mu zrozumie wag zdolnoci produkcyjnych (ZP)?

Powiedzia, e prbowa i nie dao to adnych efektw. A co by byo, gdyby zawar z nim kontrakt oparty na zasadzie wygrana-wygrana", gdzie obaj zgodzilibycie si na to, e dwie trzecie jego pensji bd zwizane z P, wynikami produkcji, a jedna trzecia zalee bdzie od ZP, od tego, jak postrzegaj go jego ludzie, jakiego rodzaju lidera w nim widz, jak buduje swj zesp? O! To mogoby go zainteresowa przyzna. Jake czsto problem ley w systemie, nie w ludziach. Dobrzy ludzie w zym systemie mog mie ze rezultaty. Jeli chcesz mie kwiaty, musisz je podlewa. Gdy ludzie naprawd naucz si myle w kategoriach wygrana-wygrana", bd ustala systemy, ktre tworz i wzmacniaj t zasad. Bd umieli zamienia zbdne wspzawodnictwo na wspprac i budujc zarwno P, jak ZP, zwiksza jej skuteczno. W biznesie kierownictwa przedsibiorstw mog tak ustawi swoje systemy, aby stworzy zespoy wsppracujcych ze sob wysoko wydajnych ludzi, ktrzy konkuruj z zewntrznymi standardami wykonania. W owiacie nauczyciele mog ustala system ocen oparty na indywidualnych osigniciach i wczeniej uzgodnionych kryteriach i zachca uczniw do wsppracy i wzajemnej pomocy. W rodzinach rodzice mog przesun nastawienie ze wspzawodniczenia na wzajemn wspprace. Choby w czasie wsplnej gry, na przykad w krgle, zamiast ustala, kto jest najlepszy, mona stara si pobi najlepszy wynik caej rodziny. Take obowizki domowe mona rozdzieli wedug umowy wygrana-wygrana", co wyeliminuje cige zrzdzenie i umoliwi rodzicom spokojne wykonywanie tego, co jedynie oni mog zrobi. Kiedy jeden z moich przyjaci opowiada mi scenk z filmu rysunkowego, gdzie jedno dziecko do drugiego mwi: Jeli mamusia zaraz nas nie obudzi, spnimy si do szkoy". Jake trafnie sowa te oddaj natur problemw w rodzinach, gdzie organizacji ycia nie przywieca zasada wygrana-wygrana". Zasada ta nakada na jednostki odpowiedzialno za okrelone rezultaty osigane zgodnie z wyranymi wytycznymi i w zakresie dostpnych zasobw. Dziki temu ludzie czuj si odpowiedzialni zarwno za wykonanie, jak i za ocen, a konsekwencje traktuj jak naturalny rezultat poziomu wykonania. Systemy zgodne z zasad wygrana-wygrana" zapewniaj rodowisko, ktre wspiera i wzmacnia zawarte w tym duchu umowy o wykonanie.

Procesy Jeli mylisz kategoriami wygrana-przegrana" lub przegrana-wygrana", nie ma mowy, by osign sytuacj wygrana-wygrana". Tego mylenia nie moesz te sobie narzuci, mwic po prostu: Chcesz czy nie, masz myle w kategoriach wygrana-wygrana". Pytanie zatem, jak osign ten sposb mylenia? Roger Fisher i William Ury, dwaj harwardzcy profesorowie prawa, dokonali wybitnej pracy na polu jak to nazwali podejcia opartego na zasadach" (principled) i przeciwstawnego mu podejcia pozycyjnego" (positional). Swoj prac opisali w niezwykle uytecznej, wnikliwej ksice Dochodzc do tak. Chocia nie uywaj w niej okrelenia wygrana-wygrana", duch i podoe filozoficzne ksiki s zgodne z tym podejciem. Autorzy uwaaj, e istot negocjacji opartych na zasadach jest umiejtno oddzielenia osoby od problemu, zadbanie o dobro sprawy, nie o wasn pozycj, denie do oboplnej korzyci oraz obstawanie przy obiektywnych kryteriach jakich zewntrznych standardach lub zasadach, ktre s do przyjcia przez obie strony. Ja sam, pracujc z rnymi ludmi i organizacjami poszukujcymi rozwiza w duchu wygrana -wygrana ", radz, aby postpowa wedug czterostopniowego procesu: Po pierwsze, zobacz problem z drugiego punktu widzenia. Szczerze staraj si zrozumie, a potem wyrazi potrzeby i niepokoje drugiej strony rwnie dobrze lub lepiej, niby to zrobili ludzie reprezentujcy t stron. Po drugie, okrel gwne sprawy i problemy (nie pozycje). Po trzecie, okrel rezultaty, ktre dayby w peni zadowalajce rozwizanie. I po czwarte, okrel nowe moliwoci uatwiajce dojcie do tych rezultatw. Bezporednio zaangaowane s w ten proces nawyki pity i szsty, ktrymi zajmiemy si bliej w nastpnych dwch rozdziaach. Chciabym jednak wskaza na wysok wewntrzn wspzaleno natury procesu wygrana-wygrana" z sam istot zasady wygrana-wygrana". Rozwizanie wygrana-wygrana" moliwe jest tylko w wyniku procesu wygrana-wygrana" efekt i zamierzenie znacz tu to samo. Wygrana-wygrana" nie jest powierzchown technik opart na osobowoci. Jest

paradygmatem obejmujcym cao stosunkw midzyludzkich. Pochodzi z charakteru, z jego wewntrznej spjnoci, z dojrzaoci i mentalnoci dostatku. Wyrasta ze zwizkw, ktrych podstaw jest wysoki poziom zaufania. Uzewntrznia si w umowach, ktre wyjaniajc zarwno oczekiwania, jak i osignicia, skutecznie nimi zarzdzaj. Paradygmat ten rozwija si jedynie we wspierajcych go systemach. A osiga si go dziki procesom, ktre teraz, po lepszym przygotowaniu, moemy w peni pozna, zgbiajc nawyk pity i szsty.

PROPOZYCJE WICZE:
1. Pomyl o nadchodzcej sytuacji, w ktrej bdziesz usiowa osign porozumienie lub wynegocjowa rozwizanie jakiego problemu. Staraj si osign rwnowag midzy odwag a rozwag. 2. Zrb list przeszkd, ktre uniemoliwiaj ci czstsze stosowanie paradygmatu wygrana-wygrana". Okrel, co moesz zrobi w zakresie twojego krgu wpywu, aby pozby si niektrych trudnoci. 3. Wybierz konkretny zwizek, w ktrym chciaby zastosowa umow wygranawygrana". Sprbuj postawi si w pozycji tej drugiej osoby i napisz precyzyjnie, jakie rozwizanie ona by widziaa. Nastpnie zrb list rezultatw, ktre byyby wygran dla ciebie. Zapytaj t osob, czy zgodzi si rozmawia z tob a do momentu, w ktrym znajdziecie rozwizanie korzystne dla obu stron. 4. Okrel trzy najwaniejsze dla ciebie zwizki. Zastanw si, jaki jest poziom waszych Bankowych Kont Emocji. Zapisz kilka konkretnych sposobw, jak mgby dziki depozytom powikszy to konto. 5. Zastanw si gboko nad scenariuszem wasnego dziaania. Czy nie jest to wygrana-przegrana"? W jaki sposb twj scenariusz wpywa na stosunki z innymi? Czy moesz okreli gwne rdo tego scenariusza? Zdecyduj, czy w obecnej sytuacji ten scenariusz dobrze ci suy. 6. Sprbuj znale wzr mylenia kategoriami wygrana-wygrana", kogo, kto nawet w trudnych sytuacjach naprawd szuka oboplnego dobra. Gdy znajdziesz, postanw sobie, e bdziesz uwaniej go obserwowa i uczy si na jego przykadzie.

NAWYK PITY

STARAJ SI NAJPIERW ZROZUMIE, POTEM BY ZROZUMIANYM

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

ZASADY KOMUNIKACJI EMPATYCZNEJ

S serca powody, o ktrych rozsdek nie sysza. PASCAL

Wyobra sobie, e wzrok ci si pogorszy i postanowie si uda do okulisty. Ten wysucha twoich skarg, a nastpnie zdj swoje okulary i wrczy ci je ze sowami: Prosz woy te okulary. Nosz je dziesi lat i naprawd mi pomagaj. W domu mam drug par, moe pan je nosi. Woye je zatem, ale zamiast lepiej, widziae jeszcze gorzej. To straszne! zawoae. Teraz nic ju nie widz! Dlaczego? spyta lekarz. Mnie pomagaj. Niech pan sprbuje raz jeszcze i postara si dobrze widzie. Staram si przecie zapewnie. Wszystko jest zamazane. Co z panem niedobrze. Prosz myle pozytywnie. Myl, ale z ca pewnoci mi to nie pomaga. Ale, pan jest niewdziczny! oburzy si okulista. I to po tym wszystkim, co dla pana zrobiem. Jaka jest szansa, e jeli bdziesz znw potrzebowa pomocy okulisty, ponownie przyjdziesz do tego lekarza? Myl, e niewielka. Nie mona bowiem mie zaufania do kogo, kto przepisuje lekarstwo bez postawienia diagnozy. A jak to wyglda w naszej komunikacji z innymi? Czy zawsze i poprzedza przepisanie lekarstwa? Chod, kochanie, powiedz mi, co ci jest. Wiem, e nie jest to atwe, ale postaram si zrozumie. Nie, mamusiu, pomylisz, e to niemdre. Ale oczywicie, e nie! Moesz mi powiedzie wszystko. Ty i twoje sprawy, kochanie,

s mi tak bliskie jak nikomu innemu. Chodzi mi tylko o twoje dobro. Powiedz, dlaczego jeste taki przygnbiony? Mwic prawd, przestaem lubi szko. Co? pytasz z niedowierzaniem. Co to znaczy przestaem lubi szko"? Przecie wiesz, ile wyrzecze kosztuje nas twoja edukacja! To przecie podstawa twojej przyszoci. Gdyby przykada si bardziej do nauki, jak robi to twoja starsza siostra, miaby lepsze wyniki i wtedy by lubi szkol. Ile razy ci mwilimy, eby wzi si do nauki?! Jeste zdolny, tylko si nie starasz. Sprbuj. Musisz mie pozytywny stosunek do nauki i szkoy, a wtedy bdzie ci atwiej. Cisza. No, a teraz chod, powiedz mi, co ci jest. Wkraczamy w ycie innych, staramy si naprawi je dobrymi radami, ale jake czsto zapominamy o tym, aby nie spieszy si. z diagnoz, aby najpierw naprawd zrozumie, na czym polega problem. Gdybym mia w jednym zdaniu uj to, co w stosunkach midzyludzkich jest najwaniejsze, powiedziabym: S t a r a j innych, potem by skutecznej komunikacji pomidzy ludmi. si najpierw zrozumie z r o z u m i a n y . Ta zasada jest kluczem do

CHARAKTER A KOMUNIKACJA
W tym momencie czytasz ksik, ktr ja napisaem. Zarwno czytanie, jak i pisanie jest form komunikacji. Podobnie mwienie i suchanie. Pomyl, ile czasu spdzamy na zaangaowaniu przynajmniej w jedn z tych czterech podstawowych form komunikacji. Dlatego waciwe podejcie do procesw komunikacji jest absolutnie niezbdne dla skutecznoci dziaania. Zdolno komunikacji jest najwaniejsz umiejtnoci yciow. Wykorzystujemy j przez wiksz cz naszego czasu. Zastanw si zatem nad nastpujc kwesti. Spdzie lata, by nauczy si czyta i pisa, lata, by nauczy si mwi. A co ze suchaniem? Czy skorzystae z jakiego treningu lub specjalnej formy edukacji, ktre umoliwiy ci suchanie drugiej osoby, tak aby j w peni rozumia, z jej wasnego punktu widzenia? Taki trening w suchaniu przeszo stosunkowo mao osb. A odnosi si gwnie do

technik osoby.

zakresu

etyki

osobowoci,

oderwanych

od

charakteru

stosunkw

midzyludzkich, ktre s absolutnie niezbdne dla autentycznego zrozumienia drugiej Jeli chcesz ze mn skutecznie wspdziaa, wpywa na mnie na twojego maonka, twoje dziecko, twojego ssiada, szefa, wsppracownika czy przyjaciela musisz mnie najpierw zrozumie. A tego nie da si zrobi samymi technikami. Jeli zorientuj si, e uywasz jakich technik, uznam to za dwulicowo i prby manipulacji. Zaczn si zastanawia, po co to robisz i jakie s twoje motywy. Nie bd si czu wystarczajco bezpiecznie, by mc si przed tob w peni otworzy. Prawdziwym kluczem do mnie jest twj wasny przykad, rzeczywiste zachowanie w stosunku do mnie. Przykad wypywa w sposb naturalny z charakteru, z tego, jakim czowiekiem naprawd jeste, nie za z tego, za kogo maj ci inni, czy z tego, co chciaby, abym o tobie myla. Widz go w tym, czego z tob dowiadczam. Twj charakter, promieniujc, cigle co komunikuje. Z tego na dusz met bierze si moje instynktowne zaufanie lub nieufno do ciebie i twoich zabiegw. Jeli w yciu jeste na przemian gorcy i zimny, zjadliwy i przemiy, a dokonania na prywatnej niwie nie pozostaj w zgodzie z publicznymi, ciko mi przyjdzie otworzy si przed tob. Chobym nie wiem jak potrzebowa twojej mioci i rady, nie bd si czu na tyle bezpiecznie, by wyrazi te ciepe uczucia i podzieli si problemami. Kt wie, co mogoby si wtedy zdarzy? A dopki nie otworz si przed tob, dopki nie zrozumiesz mojej wyjtkowej sytuacji i tego, co czuj, dopty nie bdziesz mg mi doradzi ani pomc. Wszystko, co mwisz, moe by mdre i waciwe, jednak nie odnosi si do mnie. Mwisz, e doceniasz mnie i bardzo ci na mnie zaoy. Rozpaczliwie pragn temu wierzy. Jak jednak moesz mnie docenia, skoro mnie nawet nie rozumiesz? Wszystko, co mam, to twoje sowa, a sowom wierzy nie potrafi. Nawet jeli gdzie w rodku wiem, e potrzebne jest mi wanie to, co masz mi do powiedzenia, jest we mnie zbyt duo zoci i oporu moe take winy i lku abym podda si twojemu wpywowi. Nie poddam mu si, dopki ty nie poddasz si mojej niepowtarzalnoci. Jeli chcesz naprawd skutecznie opanowa nawyk komunikacji, nie zrobisz tego jedynie technikami. Musisz zbudowa umiejtno empatycznego suchania na bazie charakteru, ktry inspiruje otwarto i zaufanie. Musisz te stworzy Bankowe Konto

Emocji zapewni czno serc.

SUCH ANIE EMPATYCZNE

Zasada staraj si najpierw zrozumie innych" wymaga bardzo duego przesunicia paradygmatu. Zwykle bowiem staramy si przede wszystkim, aby to nas rozumiano. Wikszo ludzi nie sucha z intencj zrozumienia; suchaj, aby odpowiedzie. Mwi lub przygotowuj si do mwienia. Filtruj wszystko przez swoje paradygmaty, w yciu innych odczytujc wasn biografi. Och, dobrze wiem, co teraz czujesz! Przeszedem przez to samo. Pozwl, e ci opowiem. Wci dokonuj projekcji wasnych filmw na zachowanie innych ludzi. Przepisuj swoje okulary kademu, z kim maj do czynienia. A gdy maj z kim problemy z synem, crk, wspmaonkiem czy pracownikiem uwaaj po prostu, e ten czowiek nie moe tego zrozumie". Kiedy ojciec dorastajcego chopca zwierzy mi si: Nie rozumiem mojego syna. W ogle nie chce mnie sucha. Pozwl, e ustal, co powiedziae odrzekem. Nie rozumiesz swojego syna, poniewa nie chce ci sucha? Zgadza si odpar. Jeszcze raz powiedziaem. Nie rozumiesz swojego syna, poniewa on nie chce sucha ciebie? Tak uwaam odrzek lekko zniecierpliwionym tonem. Mylaem, e aby zrozumie drugiego czowieka, ty musisz sucha jego podsunem. Och! powiedzia i zamilk na dusz chwil. Och! powtrzy i jakby co zaczo mu wita. Och, taaak! Ale ja go rozumiem. Wiem, co przechodzi. Przechodziem przez to samo. Myl, e nie rozumiem tylko, dlaczego nie chce mnie sucha. Czowiek ten nie mia najmniejszego pojcia, co rzeczywicie zaprztao gow jego syna. Patrzy przez pryzmat samego siebie i uwaa, e widzi cay wiat, ze swoim synem wcznie. Podobnie jest z wieloma z nas. Jestemy wypenieni naszymi wasnymi racjami, wasn autobiografi. Chcemy, aby nas rozumiano. Nasza rozmowa przybiera posta zespoowego

monologu i tak naprawd nigdy nie poznajemy wntrza drugiego czowieka. Suchamy drugiej osoby zwykle na jednym z czterech poziomw. Moemy j zupenie i g n o r o w a , nie suchajc wcale tego co mwi. Moemy u d a w a , e suchamy: Uhm. Tak. Susznie". Moliwe jest take s u c h a n i e s e l e k t y w n e , kiedy u w a n e , kiedy z syszy si tylko pewne fragmenty wypowiedzi. Robimy to czsto, suchajc cigego trajkotania maych dzieci. Wreszcie moliwe jest s u c h a n i e uwag, w skupieniu sucha si wypowiadanych sw. Jednak niewielu z nas stosowao kiedykolwiek pity sposb suchania, jego najwysz form s u c h a n i e empatyczne. Mwic o suchaniu empatycznym, nie myl o technikach suchania aktywnego" czy uwanego", ktre w gwnej mierze s naladowaniem tego, co mwi inni. Ten rodzaj suchania wypywa z umiejtnoci, jest oderwany od charakteru i relacji z ludmi i czsto ublia suchanym" w taki sposb. W istocie jest ono take autobiograficzne. Moesz nie wcza swojej autobiografii do rozmowy, ale tkwi ona w twojej motywacji. Pokazujesz, e suchasz, ale robisz to, by odpowiada, kontrolowa, manipulowa. Kiedy mwi suchanie empatyczne", chodzi mi o suchanie z intencj zrozumienia. Mam na myli s t a r a n i e si, by najpierw z r o z u m i e , zrozumie prawdziwie. Jest to cakowicie inny paradygmat. Suchajc empatycznie (od: e m p a t i a ), przyjmujesz punkt widzenia drugiej osoby. Patrzysz przez pryzmat tej osoby, widzisz wiat w taki sposb, w jaki widzi go ona, rozumiesz jej paradygmaty i rozumiesz, co czuje. Empatia to nie sympatia. Sympatia jest form zgody, rodzajem osdu. Czasem jest waciwsz emocj i reakcj. Jednak czsto ludzie ywi si sympati, co powoduje ich uzalenienie. Istot suchania empatycznego jest nie to, e si z kim zgadzasz, ale to, e go gboko i w peni rozumiesz, zarwno emocjonalnie, jak i intelektualnie. Suchanie empatyczne wymaga znacznie wicej ni zarejestrowania, przemylenia czy nawet zrozumienia wypowiadanych sw. Eksperci od komunikacji oceniaj, e zaledwie 10 procent naszej komunikacji reprezentuj sowa. Pozostae 30 procent to brzmienie i ton naszego gosu, a 60 procent to jzyk ciaa. Suchanie empatyczne odbywa si za pomoc uszu, ale take i to jest waniejsze za pomoc oczu i serca. Sucha si uczu i myli. Sucha zachowania. Uywa si zarwno lewej, jak i prawej pkuli. Zaprzga zmysy, intuicj i uczucia.

Suchanie empatyczne ma wielk moc, poniewa dostarcza dokadnych danych. Zamiast wyciga z wasnej biografii myli, uczucia, motywacje i interpretacje innych, moesz zaj si prawdziwym wntrzem danej osoby, jej gow i sercem. Suchasz, aby zrozumie. Koncentrujesz si na osigniciu gbokiej komunikacji z inn ludzk dusz. Suchanie empatyczne jest w dodatku sposobem na zrobienie depozytu na Bankowe Konto Emocji, adne bowiem twoje zachowanie nie jest depozytem, dopki dana osoba nie uzna go za takowy. Moesz dokada wszelkich stara, eby zoy depozyt, ale gdy zostanie to odebrane jako manipulacja, wykorzystywanie, zastraszanie lub protekcjonalno, i tak okae si to pobraniem z konta, a wszystko dlatego, e nie wiesz, co naprawd ma znaczenie dla tej drugiej osoby. Zarwno efekt suchania empatycznego, jak i ono samo w sobie jest olbrzymim wkadem na Bankowe Konto Emocji. Jest te gboko terapeutyczne i uzdrawiajce, poniewa daje innym powietrze psychologiczne". Co staoby si z twoim zainteresowaniem t ksik, gdyby nagle z pokoju, w ktrym si znajdujesz, wyssane zostao cae powietrze? Nie zaleaoby ci na niej, nie zaleaoby ci na niczym z wyjtkiem powietrza. Mylaby tylko o tym, by przey. A przecie, gdy masz powietrze, nie motywuje ci ono do adnych dziaa. Oto jedna z prawd dotyczcych motywacji: zaspokojone potrzeby nie motywuj. Tylko nie zaspokojona potrzeba moe motywowa. Drug co do wanoci po przetrwaniu fizycznym potrzeb czowieka jest przetrwanie psychiczne poczucie, e jest si rozumianym, akceptowanym, cenionym i docenianym. Kiedy suchasz drugiej osoby z empati, dajesz jej psychologii ne powietrze. Zaspokoiwszy t jej istotn potrzeb, moesz skon centrowa si na oddziaywaniu czy te na rozwizaniu problemu Potrzeba psychologicznego powietrza wpywa na komunikacj we wszelkich dziedzinach ycia. Przedstawiem kiedy t koncepcj na seminarium w Chicago, proszc uczestnikw, aby wieczorem powiczyli suchanie empatyczne. Nastpnego dnia przyszed do mnie mczyzna, ktrego niemal rozsadzay nowiny. Posuchaj, co si wczoraj wydarzyo powiedzia. Przyjechaem do Chicago, eby sfinalizowa kupno olbrzymiej wartoci obiektu, w czym porednicz. Spotkaem si z

zainteresowanym, jego prawnikiem i innym agentem, ktry przyszed ze swoj propozycj. Wygldao na to, e strac t wielk okazj. Pracowaem nad tym ponad sze miesicy i niemal dosownie postawiem wszystko na t szal. Wpadem w panik.. Przecie robiem, co w mojej mocy, graem na zwok, wykorzystaem wszystkie moliwe techniki sprzeday. Mogem jeszcze sprbowa odwlec spraw, mwic: Czy nie moglibymy wstrzyma si jeszcze troch z decyzj? Jednak sytuacja bya napita, a klient mia ju do przeduajcych si pertraktacji i byo oczywiste, e dokona transakcji. Powiedziaem wic sobie: Czemu nie sprbowa tego, czego si dzi nauczyem? Czemu nie sprbowa najpierw zrozumie, a potem postara by mnie zrozumiano? Nie mam przecie nic do stracenia. A gono powiedziaem: Chciabym si upewni, e dobrze rozumiem, jakie jest paskie stanowisko i na czym dokadnie panu zaley. Gdy uzna pan, e rozumiem to waciwie, zobaczymy, czy moja propozycja ma dla pana jakie znaczenie. Naprawd staraem si wej w jego skr. Prbowaem zwerbalizowa jego potrzeby i wtpliwoci, a on stawa si bardziej otwarty. Im bardziej wyczuwaem i wyraaem to, o co si martwi, mwiem o tym, czego si obawia, tym bardziej przekonywa si do mnie. Wreszcie w samym rodku rozmowy, wsta, podszed do telefonu zadzwoni do ony. Zasaniajc mikrofon suchawki, powiedzia do mnie: Zaatwione. Interes ubity. Byem cakowicie ogupiay. Cigle jestem, cho to byo wczoraj. Co si stao? w mczyzna dokona olbrzymiego depozytu na Bankowe Konto Emocji swojego klienta, dostarczajc mu psychologicznego powietrza. Gdy chodzi o sfinalizowanie jakich dziaa, gdzie pozostae czynniki s wzgldnie jednakowe, dynamika ludzkich odczu jest waniejsza ni techniczne aspekty transakcji. Stara si najpierw zrozumie czy postawi wnikliw diagnoz, nim si cokolwiek przepisze, nie jest tak atwo. Na krtsz met atwiej wrcza okulary, ktre od lat dobrze su nam samym. Na dusz met osabia to jednak znacznie zarwno P, jak i ZP. Nie da si uzyska maksymalnej, opartej na wspdziaaniu produkcji, jeli naprawd nie zrozumie si zaangaowanych w ni ludzi. Nie moesz te osign duej ludzkiej ZP wysokiego konta

emocjonalnego jeli zaangaowani w to ludzie nie czuj si naprawd zrozumiani. Suchanie empatyczne zawiera tez pewne ryzyko. Wymaga od ciebie duego poczucia bezpieczestwa, gdy rwnie ty sam otwierasz si na wpywy innych. Stajesz si delikatny, podatniejszy na ich dziaania. Brzmi to paradoksalnie, ale eby wpywa na innych, sam musisz podlega wpywom. Tak naley pojmowa prawdziwe zrozumienie drugiej strony. Oto dlaczego nawyki pierwszy, drugi i trzeci s niezbdne. Daj one niezmienny, wewntrzny rdze centrum zasad, ktre pozwala ze spokojem i si zapanowa nad uzewntrzniajc si wraliwoci.

ZANIM WYPISZESZ RECEPT, POSTAW DIAGNOZ

Aczkolwiek trudna i ryzykowna, zasada, by najpierw zrozumie innych, czyli postawi diagnoz, zanim wypiszesz recept, jest suszna i potwierdza si w wielu dziedzinach ycia. Jest to zasada wszystkich profesjonalistw. Obowizuje u okulisty, jest niezbdna u lekarza. Nie zaufasz recepcie, jeli nie jeste do koca przekonany o susznoci diagnozy. Pewnej soboty nasza dwumiesiczna zaledwie crka Jenny rozchorowaa si. Tego dnia rozgrywano na naszym osiedlu mecz futbolowy, ktrym pasjonowali si niemal wszyscy mieszkacy. By to wany mecz, zgromadzi okoo 60 000 ludzi. Oboje z Sandr mielimy rwnie wielk ochot go zobaczy, jednak nie moglimy zostawi maej Jenny. Niepokoiy nas jej wymioty i biegunka. Nasz lekarz domowy by nieobecny, a dyur peni inny, ktry zreszt take poszed na mecz. Stan Jenny pogorszy si, wic musielimy zwrci si do niego o pomoc. Sandra zadzwonia na stadion i po chwili lekarz oddzwoni. Dziao si to w najwaniejszym momencie meczu i moja ona wyczua jego chodny ton. Tak? zapyta szybko. Co si dzieje? Mwi Sandra Covey, doktorze, niepokoimy si stanem naszej crki Jenny. Jakie s objawy? zapyta. Sandr opisaa objawy, a lekarz powiedzia: W porzdku. Zadzwoni po lekarstwo. Gdzie jest wasza apteka? ona nie bya zadowolona z tej rozmowy. Wydawao jej si, e w popiechu nie powiedziaa lekarzowi wszystkiego, cho informacje, ktre mu podaa, byy prawdziwe. Mylisz, e on wie, e Jenny jest niemowlciem? spytaem.

 Z pewnoci. To nie jest nasz lekarz, nigdy nie widzia Jenny. Tak, ale pewno wie. Masz zamiar da jej lekarstwo bez stuprocentowej pewnoci, e on wie, e przepisa je niemowlciu? Sandr jaki czas milczaa. W kocu spytaa: Co robimy? Zadzwo jeszcze raz. Ty zadzwo odpara. Zadzwoniem. Przywoano go do telefonu. Panie doktorze odezwaem si czy zamawiajc lekarstwo dla Jenny, wzi pan pod uwag, e ona ma tylko dwa miesice? Nie! niemal wykrzykn. Nie miaem o tym pojcia. Dobrze e pan zadzwoni. Natychmiast zmieniam recept. Jeli nie masz zaufania do diagnozy, nie masz go take do recepty. Zasada ta obowizuje take w sprzeday. Skutecznie dziaajcy sprzedawca stara si najpierw zrozumie potrzeby, preferencje i moliwoci klienta. Sprzedawca-amator sprzedaje produkty; sprzedawca-profesjonalista zaspokaja potrzeby i rozwizuje problemy. To cakowicie inne podejcie. Profesjonalista uczy si, jak stawia waciwe diagnozy, czyli jak zrozumie potrzeby. Uczy si rwnie jak powiza owe potrzeby ze swoimi produktami i usugami. Musi te posiada spjno wewntrzn, by uczciwie mg powiedzie To, co mog ci zaoferowa, nie zaspokoi w peni twoich potrzeb" jeli taka jest prawda. Diagnozowanie przed wystawieniem recepty jest take podstawow zasad w prawie. Prawnik, zanim odda spraw do sdu, najpierw gromadzi fakty, aby zrozumie sytuacj i jej wymiar prawny. Dobry adwokat, nim napisze wasne wystpienie, niemal opisuje przypadek z punktu widzenia adwokata reprezentujcego strono przeciwn. Dotyczy to rwnie projektowania wszelkich produktw. Czy moesz sobie wyobrazi, by kto nagle stwierdzi: Badanie rynku i potrzeb konsumentw nie ma sensu. Projektujmy bez tego", Innymi sowy: zapomnijmy o prbach zrozumienia nawykw, potrzeb i motyww kupujcych, po prostu projektujmy. Nic by z tego nie wyszo.

Dobry inynier, nim zaprojektuje most, poznaje siy, jakie bd, na niego oddziayway, oraz wytrzymao materiau i konstrukcji. Dobry nauczyciel, nim zacznie uczy, stara si pozna i oceni poziom klasy. Dobry ucze najpierw co zrozumie, potem zastosuje. A dobry rodzic, zanim oceni czy osdzi, sprbuje zrozumie. Zrozumienie jest kluczem do waciwego osdu. Oceniajc ju na wstpie, nigdy nie zrozumie si naprawd. Staranie, aby przede wszystkim zrozumie innych, jest zasad prawidow i oczywist we wszystkich dziedzinach ycia. Jest prawem i wsplnym mianownikiem dziaa, jednake najwiksz moc ma w sferze stosunkw midzyludzkich.

CZTERY RODZAJE AUTOBIOGRAFICZNYCH ODPOWIEDZI

Autobiograficzny sposb suchania powoduje, e odpowiadamy wedug jednego z czterech schematw: o c e n i a m y zgadzamy si lub nie; s o n d u j e m y zadajemy pytania z wasnego punktu odniesienia; r a d z i m y udzielamy porad opartych na naszym dowiadczeniu; lub i n t e r p r e t u j e m y prbujemy zrozumie" ludzi, wyjani ich motywy i zachowanie, opierajc si na wasnym zachowaniu i motywach. S to nasze naturalne reakcje. Jestemy gboko osadzeni w takim scenariuszu; yjemy pord jego licznych odtwrcw. Jaki wpyw ma to jednak na nasz zdolno prawdziwego rozumienia? Czy mog liczy na otwarto komunikacji z synem, jeli oceniam wszystko, zanim naprawd mi to wyjani? Czy zapewniam mu odpowiedni dawk psychologicznego powietrza? A jak si czuje, gdy jest sondowany? Sondowanie to oparta na autobiografii i kontroli zabawa w dwadziecia pyta, to rodzaj inwazji duszy. Jest to logiczne, ale jzyk logiki rni si od jzyka emocji i uczu. Moesz bawi si z kim w dwadziecia pyta przez cay dzie, a i tak si nie dowiesz, co jest dla niego naprawd wane. Wanie z powodu cigego sondowania rodzicom tak trudno zbliy si do dzieci. Jak leci synu? Dobrze. Co si wydarzyo ostatnio? Nie. A co ciekawego w szkole? Niewiele.

 Masz jakie plany na koniec tygodnia? Jeszcze nie. Kiedy rozmawia z koleg przez telefon, nie mona go oderwa, a tobie odpowiada tylko pswkami. Dom jest dla niego hotelem, gdzie je i pi, ale gdzie nigdy si nie dzieli swoimi przeyciami, nigdy si nie otwiera. Ale pomyl uczciwie: dlaczego miaoby by inaczej, skoro za kadym razem, kiedy odsoni swoje sabe miejsca, ty, soniu, wkraczasz ze swoimi autobiograficznymi poradami i swoim: a nie mwiem" Jestemy tak gboko osadzeni w scenariuszu podobnych reakcji, e nawet nie zdajemy sobie sprawy, e je stosujemy. Przekazywaem to tysicom ludzi zgromadzonych na moich seminariach i nigdy nie obyo si bez szoku, kiedy w sytuacji odgrywania roli empatycznego suchacza zaczynali wreszcie sysze wasne, typowe odpowiedzi. Jednak kiedy zaczli dostrzega te reakcje i jednoczenie uczy si suchania z empati, zauwaali, jak ogromnie zmienia si skuteczno ich komunikacji. Dla wielu nawyk s t a r a j s i n a j p i e r w z r o z u m i e i n n y c h sta si najbardziej fascynujcym, nadajcym si do natychmiastowego wcielenia, najbardziej podanym ze wszystkich siedmiu nawykw. Przypatrzmy si czemu, co mogoby by typow prb komunikacji pomidzy ojcem i dorastajcym synem. Spjrzmy na sowa ojca pod ktem czterech opisanych wyej rodzajw odpowiedzi. Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu! Co si stao, synu? (sondowanie) Jest zupenie niepraktyczna. Nic mi nie daje. To tylko na razie nie widzisz poytku. W twoim wieku mylaem podobnie. Pamitam, za jak strat czasu uwaaem niektre przedmioty. I wiesz, co si okazao? One wanie najbardziej mi si przyday. Wytrwaj. Powi temu troch czasu, (radzenie) Powiciem ju dziesi lat swojego ycia! Czy moesz mi powiedzie, na co przyda mi si x plus y" w zawodzie mechanika samochodowego? Mechanika samochodowego? Chyba artujesz? (ocenianie) Nie, nie artuj. Spjrz na Joego. Rzuci szko. Pracuje w warsztacie samochodowym i zarabia kup pienidzy. To dopiero jest praktyczne.

 Teraz tak to moe wyglda, ale za kilka lat Joe bdzie aowa, e nie skoczy szkoy. Tak naprawd wcale nie chcesz by mechanikiem. Potrzebne ci wyksztacenie, odpowiednie przygotowanie do czego lepszego, (radzenie) Nie jestem pewien. Joe urzdzi si cakiem niele. Czy naprawd starasz si, synu? (sondowanie, ocenianie) Jestem w szkole redniej ju dwa lata, oczywicie, e si staram. Ale to strata czasu. To szkoa o dobrej opinii, z tradycj. We to pod uwag, (radzenie, sondowanie) Nie tylko ja tak myl. Inni sdz podobnie. A czy zdajesz sobie spraw, ile wyrzecze kosztowaa nas ju twoja nauka? Nie moesz rzuci szkoy teraz, gdy jeste ju tak daleko. (ocenianie) Wiem, e si powicacie, tato. Ale to nie jest tego warte. Posuchaj, moe gdyby spdza wicej czasu z ksik a mniej przed telewizorem... (radzenie, ocenianie) Suchaj, tato. To nic nie daje. Och... mniejsza o to! Nie chc ju o tym mwi. Ojciec mia oczywicie jak najlepsze intencje. Najwyraniej chcia pomc. Jednak nawet nie podj prby, aby naprawd zrozumie syna. Przypatrzmy si teraz dokadniej chopcu. Nie tylko jego sowom, ale take mylom i uczuciom (wyraonym w nawiasach) oraz skutkom, jakie mogy spowodowa autobiograficzne wypowiedzi ojca. Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu! (Chc z tob porozmawia, chc zwrci na siebie twoj uwag.) Co si stao, synu? (Interesuje ci to! Dobrze!) Jest zupenie niepraktyczna. Nic mi nie daje. (Mam problemy w szkole i dlatego czuj si okropnie.) To tylko na razie nie widzisz poytku. W twoim wieku mylaem podobnie. (Och, nie! Teraz bdzie rozdzia trzeci z biografii ojca. To nie jest to, o czym chc rozmawia. Nie obchodzi mnie, ile kilometrw chodzi do szkoy po niegu, w dodatku bez butw. Chc przej do sedna sprawy.) Pamitam, za jak strat czasu uwaaem niektre przedmioty. I wiesz, co si okazao? One wanie najbardziej mi si przyday. Wytrwaj. Powi temu troch czasu. (Czas nic tu nie pomoe, Chciabym mc ci to powiedzie. Chciaabym to wreszcie z siebie wydusi.)

 Powiciem ju dziesi lat swojego ycia! Czy moesz mi powiedzie, na co mi si przyda x plus y" w zawodzie mechanika samochodowego? Mechanika .samochodowego? Chyba artujesz? (Nie podobaoby mu si, e jego syn jest mechanikiem samochodowym. Nie podobaoby mu si, gdybym nie skoczy szkoy. Musz jako poprze to, co powiedziaem.) Nie, nie artuj. Spjrz na Joego. Rzuci szko, pracuje w warsztacie samochodowym i zarabia kup pienidzy. To dopiero jest praktyczne. Teraz tak to moe wyglda, ale za kilka lal. Joe bdzie aowa, e nie skoczy szkoy (Noo, tak! Teraz bdzie wykad numer pi o wartociach wyksztacenia). Tak naprawd wcale nie chcesz by mechanikiem. (Skd wiesz, tato? Czy ty w ogle masz pojcie, czego ja chc?) Potrzebne ci wyksztacenie, odpowiednie przygotowanie do czego lepszego. Nie jestem pewien. Joe urzdzi si cakiem niele. (Nie jest adnym nieudacznikiem. Nie skoczy szkoy, a nie jest przegrany.) Czy naprawd si starasz, synu? (Poruszamy si po omacku gdyby tylko chcia posucha, tato, powiedziabym ci co naprawd wanego.) Jestem w szkole redniej ju dwa lata, oczywicie, e si staram. Ale to strata czasu. To szkoa o dobrej opinii, z tradycj. We to pod uwag. (Wspaniale! Teraz mwimy o zaletach mojej szkoy. Jake chciabym rozmawia o tym, o czym naprawd chc rozmawia.) Nie tylko ja tak myl. Inni sdz podobnie. (Ja te mam jakie racje. Nie jestem gupi.) A czy zdajesz sobie spraw, ile wyrzecze kosztowaa nas ju twoja nauka? (Oho, teraz wpdzanie mnie w poczucie miny. Moe jednak jestem gupi. Szkoa jest wspaniaa. Mama i ojciec s cudowni, a ja jestem gupi.) Nie moesz rzuci szkoy teraz, gdy jeste ju tak daleko. Wiem, e si powicacie, tato. Ale to nie jest tego warte. (Nic nie rozumiesz.) Posuchaj, moe gdyby spdza wicej czasu z ksik, a mniej przed telewizorem... (To nie ten problem, tato! To absolutnie nie to! Nie dam rady ci tego powiedzie. Gupi byem, e w ogle prbowaem.) Suchaj, tato. To nic nie daje. Och... mniejsza o to! Nie chc ju o tym mwi. Czy widzisz, jak prba zrozumienia drugiego czowieku jedynie na podstawie jego sw ogranicza nasze moliwoci w tym zakresie, zwaszcza gdy patrzymy na ni przesz wasne

okulary? Czy widzisz ma przydatno autobiograficznych wypowiedzi dla kogo, kto chce, bymy zrozumieli jego wasn autobiografi? Dopki nie bdziesz tego szczerze pragn, nie wypracujesz odpowiedniej siy charakteru i dodatniego konta emocji oraz nie opanujesz umiejtnoci empatycznego suchania, dopty nie uda ci si wej w dusz kogo innego ani te ujrze ycia jego oczami. Wypracowywanie umiejtnoci empatycznego suchania skada si z czterech etapw. Pierwsz i najmniej skuteczn faz jest p o w t a r z a n i e t r e c i . Jest to umiejtno nauczana w aktywnym" czy uwanym" suchaniu. Bez oparcia w charakterze i waciwych stosunkach interpersonalnych czsto zraa ludzi, powodujc, e si zamykaj. Jednake jest to pierwsza faza rozwoju empatycznego suchania zmusza ci przynajmniej do wysuchania tego, co zostao powiedziane. Powtarzanie treci jest atwe. Sucha si wypowiadanych przez kogo sw i po prostu je powtarza, prawie przy tym nie mylc. Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu. Masz dosy. Uwaasz, e szkoa nie ma sensu. Niemal dosownie powtarzasz to, co zostao powiedziane. Nie oceniasz, nie sondujesz, nie radzisz ani nie interpretujesz. Pokazujesz tym przynajmniej, e interesuje ci to, co mwi druga osoba. Jednak, eby zrozumie, trzeba czego wicej. Drugi etap empatycznego suchania polega na p r z e k s z t a c e n i u werbalnej. Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu. Nie masz ochoty dalej si uczy. Tym razem wasnymi sowami ujmujesz jego myli. Zaczynasz teraz myle o tym, co on powiedzia. Robisz to gwnie lew pkul rozumow, logiczn poow mzgu. Trzecia faza aktywizuje praw pkul. O d z w i e r c i e d l a s z u c z u c i a . Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu. Jeste naprawd sfrustrowany. W tym wypadku nie zwracasz tak wielkiej uwagi na to, co mwi druga osoba, ale na to, jakie uczucia spowodoway t wypowied. Czwarta faza zawiera zarwno drugi, jak i trzeci skadnik: p r z e k s z t a c a s z tre oraz odzwierciedlasz uczucia. treci. Jest to ju troch bardziej skuteczne, ale cigle ograniczone jedynie do komunikacji

 Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu. Jeste naprawd sfrustrowany szko. Frustracja jest uczuciem, szkoa jest treci. Uywasz obu czci mzgu, by zrozumie obie czci wypowiedzi syna. To, co si dzieje, kiedy stosujesz czwart faz empatycznego suchania, jest naprawd niewiarygodne. Dc autentycznie do zrozumienia, przeksztacajc tre i odzwierciedlajc uczucia, dajesz drugiej osobie psychologiczne powietrze. Pomagasz jej rwnie upora si z wasnymi mylami i uczuciami. W miar jak upewnia si ona o twoim szczerym pragnieniu wysuchania i zrozumienia, znika bariera pomidzy tym, co naprawd czuje, i tym, co ci komunikuje. Nastpuje przenikanie dusz. Nie ma rnicy pomidzy tym, co dana osoba mwi, a tym, co myli. Wierzy ci caym swoim wraliwym jestestwem. Tato, mam dosy. Chodzenie do szkoy nie ma sensu! (Chc z tob porozmawia. Pragn zwrci na siebie twoj uwag.) Jeste naprawd sfrustrowany szko. (Tak jest! Tak wanie si czuj.) Tak, jestem. Jest zupenie niepraktyczna. Nic mi nie daje. Czujesz, e szkoa nie daje ci nic dobrego. (Zaraz, niech pomyl: czy rzeczywicie tak myl?) Noo, nie ucz si niczego, co by mi co dawao. Wemy na przykad Joego. Rzuci szko i pracuje przy samochodach. Robi pienidze. To jest praktyczniejsze. Uwaasz, e Joe zrobi waciwie. (Hmmm...) W pewnym sensie... Teraz zarabia pienidze, ale za kilka lat, zao si, bdzie to sobie wyrzuca. Zatem uwaasz, e Joe podj z decyzj. Tak. Zobacz, z czego zrezygnowa. Chodzi mi o to, e bez wyksztacenia ciko sobie poradzi w tym wiecie. Wyksztacenie jest rzeczywicie wane. O tak! Chodzi o to, e bez ukoczenia szkoy ani nie dostanie si dobrej pracy, ani nie mona studiowa. Wic co robi? Trzeba skoczy szko. To wane dla twojej przyszoci. Tak. to jest wane.. I... wiesz co? Naprawd si martwi. Ale nic mw mamie, dobrze? Nie chcesz, aby twoja matka wiedziaa.

 Nie bardzo. Och, myl, e moesz jej to powiedzie. Pewno i tak si jako dowie. Zobacz, dostaem dzi wyniki testu z czytania. I wynika z niego, e czytam na poziomie czwartoklasisty. Czwartoklasisty! A przecie jestem w szkole redniej! Oto, jak rnic spowodowa moe prawdziwe zrozumienie. Radzenie, choby w najlepszej wierze, na nic si nie zda, jeli nawet nie dotyczy prawdziwych problemw. A nie poznamy tych problemw, jeli nie zdejmiemy wasnych okularw na wystarczajco dugo, by ujrze wiat z innego punktu widzenia. Nie zdam, tato. Myl, e skoro nie zdam, rwnie dobrze mog rzuci szko. Ale ja nie chc rzuca szkoy. Jeste na rozdrou. Masz dylemat. A co ty o tym mylisz, tato? Co powinienem zrobi? Starajc si naprawd zrozumie syna, ojciec zamieni sytuacj transakcyjn na moliwo transformacji. Zamiast powierzchownej komunikacji w stylu mie to za sob" stworzy sytuacj, w ktrej moe przetwarza (transformowa) swoje oddziaywanie, nie tylko na syna, ale take na wzajemne relacje. Odrywajc si od swojej autobiografii i szczerze starajc si zrozumie syna, dokona duego wkadu na Bankowe Konto Emocji i umoliwi chopcu odsonicie, warstwa po warstwie, prawdziwego problemu. Zamiast siedzie po przeciwnych stronach i spoglda na siebie, ojciec i syn siedz teraz po tej samej stronie stou i patrz na problem. Syn otwiera autobiografi ojca i pyta go o rad. Nawet kiedy ojciec zacznie radzi, dalej musi by wyczulony na sposb komunikacji syna. Dopki odpowiedzi i reakcje s logiczne, moe z powodzeniem zadawa pytania i udziela rad, kiedy jednak reakcje zaczn by emocjonalne, powinien natychmiast wrci do suchania empatycznego. C, widz par rzeczy, ktre mgby wzi pod uwag. Co na przykad? Na przykad mgby skorzysta z jakiej pomocy w opanowaniu lepszego poziomu czytania. Moe jest gdzie jaki indywidualny program nauczania. Ju si dowiadywaem, tato. Trzeba by powici na to dwa wieczory i ca sobot. Strasznie duo czasu!

Odgadujc emocje, ojciec wraca do empatii. Za dua cena. Poza tym, obiecaem szstoklasistom, e bd ich trenerem. Nie chcesz ich zawie. Co ci powiem, tato. Gdybym wiedzia, e mi ten kurs pomoe, chodzibym tam co wieczr. Zawsze mog znale kogo innego, aby trenowa te dzieciaki. Chcesz pomocy, tylko masz wtpliwoci, czy to naprawd pomoe. A mylisz, e pomoe? Syn jest znowu bardziej otwarty i myli logicznie. Znowu odwouje si do autobiografii ojca. Ojciec za ma kolejn okazj, aby wpywa i przeksztaca. Czasami przetworzenie nie wymaga porady z zewntrz. Czsto, gdy ludziom stworzy si szans prawdziwego otwarcia, sami rozwikuj swoje problemy, poniewa ten proces powoduje, e rozwizania i odpowiedzi staj si dla nich jasne. Kiedy indziej rzeczywicie potrzebuj dodatkowej perspektywy i pomocy. Zawsze kluczem jest szczere denie do dobra jednostki, empatyczne jej suchanie i pozwolenie, by zrozumiaa problem i znalaza rozwizanie samodzielnie, we waciwym sobie tempie i czasie. Niczym obieranie cebuli warstwa po warstwie a do mikkiego rodka. Zdziwisz si, jak szybko otworz si przed tob cierpicy ludzie, jeli tylko sucha ich bdziesz z czystym pragnieniem zrozumienia. Oni chc si otworzy. Dzieci rozpaczliwie pragn otwarcia i wolayby z pewnoci zrobi to przed rodzicami ni przed rwienikami. Zrobi to zreszt, jeli rodzice bd ich kocha bezwarunkow mioci, nie bd z nich szydzi i nie bd ocenia, dziki czemu zdobd ich zaufanie. Jeli bdziesz prawdziwie, bez hipokryzji i przebiegoci, dy do zrozumienia, dojdziesz do tego, e pewnego dnia w oszoomieniu stwierdzisz, e z ludzkich dusz samoistnie pynie do ciebie wiedza o nich i szczere zrozumienie ich problemw. eby dozna empatii, nawet nie trzeba mwi. Wicej, czasami wanie sowa powoduj, e narzuca si drugiej osobie swj punkt widzenia. To dlatego same techniki niczego nie daj. Przetwarza je dopiero rodzaj zrozumienia. Sama technika jedynie przeszkadza. Omwiem umiejtno empatycznego suchania dokadniej, poniewa jest ona nieodzownym elementem kadego nawyku. Jednak, co cigle powtarzam, umiejtno ta nie przyniesie adnych efektw, jeli nie bdzie wyrasta ze szczerego p r a g n i e n i a

z r o z u m i e n i a . Wszelkie prby manipulowania ludmi powoduj zraanie ich do siebie. W bliskich zwizkach zawsze lepiej mwi ludziom, co robimy oraz jakie mamy w stosunku do nich zamiary. Choby tak: Przeczytaem ksik o prawidowym suchaniu i empatii i zaczem myle o nas, o naszym zwizku i naszych stosunkach. Doszedem do wniosku, e nie suchaem ci tak, jak powinienem. Chciabym, ale to nie jest takie proste. Moe si okaza, e czasami co popsuj, bd si jednak stara to odrobi. Zaley mi na tobie naprawd i szczerze chc ci zrozumie. Mam nadziej, e mi w tym pomoesz". Zapewnienie o motywach swojego dziaania jest olbrzymim depozytem. Jeli jednak nie jeste szczery, nawet nie prbuj. Pocztkowo moesz sprawi, e druga osoba si otworzy i obnay swoje sabe punkty, jednak wczeniej czy pniej obrci si to przeciwko tobie, gdy odkryje ona, e nie zaleao ci na niej szczerze, e naprawd nie chciae jej sucha i... otwarta, odsonita i zraniona odejdzie. Technika wierzchoek gry lodowej" musi mie swoj podstaw niej, w charakterze. Niektrzy ludzie twierdz, e suchanie empatyczne pochania zbyt duo czasu. To prawda, e na pocztku wymaga to troch czasu, ale zaoszczdza go bardzo duo pniej. Jeli jeste lekarzem, najsensowniejsze, co moesz zrobi, aby przepisa waciwe leczenie, to postawi dokadn diagnoz. Nie moesz po prostu powiedzie: Za bardzo si spiesz, nie mam czasu, aby ci zbada. We to lekarstwo". Pamitam, siedziaem kiedy w pokoju na pnocnym wybrzeu Oahu, na Hawajach, i co pisaem. Wia lekki wiatr od morza, otworzyem wic oba okna jedno tu przede mn, a drugie z boku aby przewietrzy pokj. Na biurku lea stos kartek kolejne rozdziay mojej pracy. Nagle wiatr zacz unosi i rozwiewa kartki. Pamitam swj przestrach i uczucie straty, kiedy biegajc po pokoju, daremnie prbowaem przywrci kartkom waciwy porzdek. Wreszcie doszedem do wniosku, e znacznie lepiej bdzie powici dziesi sekund i zamkn jedno okno. Suchanie empatyczne zabiera czas, ale nawet w przyblieniu nie tyle, ile zajmuje naprawianie nieporozumie, odwracanie spraw i odwoywanie sw, ycie z nie ujawnionymi lub nie rozwizanymi problemami czy radzenie sobie z konsekwencjami tego, e w jakim momencie nie dalimy ludziom psychologicznego powietrza.

Wnikliwy suchacz empatyczny szybko odczytuje gbi duszy. Okazujc akceptacje i wiele zrozumienia, wzbudza w ludziach takie zaufanie, e w poczuciu bezpieczestwa odsaniaj warstwa po warstwie, a do miejsca, gdzie ley prawdziwy problem. Ludzie chc, aby ich rozumiano. Bez wzgldu na to, ile czasu trzeba zainwestowa, zwrci si on z nawizka,, jeli efektem bdzie wypracowanie waciwego zrozumienia problemu i zbudowanie wysokiego konta emocjonalnego, ktre powstaje, kiedy czuj si rozumiani.

ROZUMIENIE A POSTRZEGANIE
Kiedy nauczysz si gboko sucha innych ludzi, zobaczysz, jak zasadniczo zmieni si sposb, w jaki ich postrzegasz. Docenisz take zmian, jak to spowoduje we wspzalenej sytuacji, pord pracujcych ze sob ludzi. Ty widzisz mod kobiet; ja widz staruszk. I obaj moemy mie racj. Ty moesz patrze na wiat przez okulary skupione mu wspmaonku, a ja przez skoncentrowane na pienidzach soczewki ekonomicznej troski. Ty moesz posiada mentalno dostatku; ja bd przykadem mentalnoci niedoboru. Ty moesz podchodzi do problemw z obrazowym, intuicyjnym caociowym paradygmatem prawej pkuli; ja mog mie bardzo rozwinit lew pkul, reprezentowa skutkowo-przyczynowe, systematyczne i cile zwerbalizowane podejcie. Nasze postrzeganie moe by cakowicie odmienne. A przecie yjc z naszymi paradygmatami przez lata, mylimy, e s to fakty", i powtpiewamy w zalety umysu ludzi, ktrzy tych faktw nie widz. Pomimo tych rnic prbujemy razem pracowa w maestwie i w przedsibiorstwie, w rodzinie i na niwie spoecznej razem organizowa rodki i osiga rezultaty. Jak to robimy? Jak poszerzamy granice naszych indywidualnych moliwoci postrzegania, by mc si prawdziwie komunikowa i wsppracowa a do osignicia rozwizania typu wygrana-wygrana"? Odpowiedzi jest nawyk pity, pierwszy stopie w procesie osigania sytuacji wygrana-wygrana. Nawet wtedy (zwaszcza wtedy), gdy druga osoba nie wychodzi ze swojego paradygmatu, ty staraj si najpierw zrozumie. Zasada ta sprawdzia si znakomicie czonkowi kierownictwa pewnego przedsibiorstwa. Oto jego relacja:

Pracowaem wtedy w maym przedsibiorstwie, ktre prbowao uzyska kontrakt od wielkiego banku o zasigu oglnokrajowym. Przedstawiciele tej instytucji, w osobach prawnikw z San Francisco, negocjatora z Ohio i prezesw dwch wielkich bankw, stworzyli omioosobowy zesp, z ktrym mielimy pertraktowa. Firma, dla ktrej pracowaem, postanowia zawiza kontrakt typu wygrana-wygrana lub nie robimy interesw". Bardzo chcielimy zwikszy poziom usug i koszty, ale niemal przygniatay nas dania tej olbrzymiej instytucji finansowej. Prezes naszego przedsibiorstwa usiad za stoem i powiedzia: Chcielibymy, abycie spisali kontrakt w taki sposb, jak sobie tego yczycie, bymy byli pewni, e rozumiemy dokadnie wasze potrzeby i wymagania. Ustosunkujemy si do waszych potrzeb i trosk. Wtedy porozmawiamy o cenie. Czonkowie zespou negocjacyjnego byli zdumieni. Nie spodziewali si, i bd mieli moliwo sporzdzenia kontraktu. Trzy dni zajo im przygotowanie propozycji. Gdy j zaprezentowali, prezes powiedzia: Upewnijmy si teraz, e rozumiemy, o co wam chodzi i przeczyta cay kontrakt, przekazujc wasnymi sowami jego tre i odzwierciedlajc uczucia, a przedstawiciele drugiej strony byli cakowicie pewni, e s waciwie rozumiani. Tak jest, o to chodzi. Nie, niezupenie to mielimy na myli... tak, teraz jest w porzdku. Kiedy cakowicie zrozumia punkt widzenia swoich potencjalnych klientw, wyjani swoje potrzeby i wtpliwoci... i wtedy oni suchali. Byli gotowi do suchania. Nie walczyli przecie o powietrze. Postawa prezesa przeksztacia subow, niemal wrog atmosfer z niskim poziomem zaufania w sprzyjajc synergii atmosfer wsppracy. W podsumowaniu dyskusji przedstawiciele zespou negocjacyjnego stwierdzili po prostu: Chcemy z wami pracowa. Zawrzemy ten kontrakt. Podajcie nam cen i podpisujemy.

POTEM STARAJ SI BY ZROZUMIANY

Staraj si najpierw zrozumie... p o t e m b y z r o z u m i a n y . Wiedza, jak by zrozumianym, jest drug poow pitego nawyku, rwnie wan dla osignicia rozwizania wygrana-wygrana. Wczeniej definiowalimy dojrzao jako rwnowag pomidzy odwag i rozwag. Denie do zrozumienia innych wymaga rozwagi, szukanie zrozumienia u innych odwagi.

Zasada wygrana-wygrana wymaga obu tych cech w rwnie wysokim stopniu. Zaitem w sytuacji wspzalenoci bardzo wane jest take, aby by zrozumianym. Staroytni Grecy posiadali wspania filozofie, na ktr skaday si trzy nastpujce po sobie sowa: ethos, pathos i logos. Moim zdaniem, te trzy sowa ujmuj istot denia najpierw do zrozumienia, nastpnie do przeprowadzenia skutecznej prezentacji swojego punktu widzenia. Ethos to twoja osobista wiarygodno, wiara, jak inni pokadaj w twojej kompetencji i spjnoci wewntrznej. To zaufanie, ktrym emanujesz, twoje Bankowe Konto Emocji. P a t h o s jest aspektem empatycznym to uczucie. Oznacza twoje zestrojenie z ufnoci tkwic w komunikacji drugiej osoby. L o g o s jest logik, rozumow czci prezentacji. Zwr uwag na kolejno: ethos, pathos, logos najpierw twj charakter, potem twoje stosunki z odbiorc i dopiero logika prezentacji. Oddaje to inne znaczce przesunicie paradygmatu. Wikszo ludzi dokonujc prezentacji, zmierza prosto do logos, do pomysw opartych na logice lewej pkuli. Nie wziwszy pod uwag znaczenia ethos i pathos, prbuj przekona innych o wartoci tej logiki. Miaem znajomego, ktry uwaa, e jego szef tkwi w absolutnie nieskutecznym stylu kierowania, i wiadomo ta bardzo mu ciya. Dlaczego nie prbuje czego z tym zrobi? Mwiem mu o tym, zatem zdaje sobie z tego spraw, a mimo to nic nie robi. Dlaczego wic nie przedstawisz mu skutecznie swojego punktu widzenia? Zrobiem to odpar. Co znaczy wedug ciebie skutecznie"? Gdyby sprzedawca nie potrafi sprzedawa, kogo wysaby do szkoy? Klienta? Skutecznym nazywamy co, co dziaa, co, co spenia swoje zadanie; jest to rwnowaga P/ZP. Czy spowodowae zmiany, jakich pragne? Czy zadbae wczeniej o wi pomidzy wami? Jakie byy efekty twoich sw? Mwiem, nic nie zrobi. Nie posucha. Zaprezentuj wic swj punkt widzenia w sposb skuteczny. Wczuj si w myli swojego szefa. A potem przedstaw alternatywne dziaania, yczliwie, jasno i w sposb oczywisty. Bdzie to wymagao troch czasu i pracy. Z jakiej racji miabym a tak nad tym pracowa? spyta.

 Innymi sowy, chcesz, aby twj szef zmieni cay system kierowania, ale nie masz ochoty zmienia swojego sposobu prezentacji? Co w tym rodzaju. C, miej si zatem z tego i naucz si z tym y. Nie mog, musiabym i na kompromis z uczciwoci. Zatem we si do pracy nad skuteczn prezentacj. Znajduje si to w twoim krgu wpywu. Nie zrobi tego w kocu. Koszty wydaway mu si zbyt wielkie. Inny znajomy, pracownik naukowy, gotw by zapaci zwizan z tym cen. Pewnego dnia powiedzia: Stephen, nie mog dosta funduszy potrzebnych na moje badania, poniewa nie le one w krgu gwnych zainteresowa instytutu. Po duszej dyskusji zaproponowaem mu, aby zrobi skuteczn prezentacj, wykorzystujc ethos, pathos i logos. Wiem, e jeste uczciwy, a twoje badania przynios due korzyci. Oddaj zatem przysug tym, co decyduj, i uwiadom im to. Oka im prawdziwe zrozumienie, a potem dokadnie wyka logik swojej proby. C, sprbuj powiedzia. Chciaby to przewiczy ze mn? spytaem. Chcia, zatem zrobilimy prb generaln. Kiedy poszed zaprezentowa swoj prob, zacz od sw: Pozwlcie mi najpierw sprawdzi, czy waciwie rozumiem wasze cele i to, czego oczekujecie od mojej prezentacji i rekomendacji moich bada. Nastpnie, nie spieszc si, stopniowo przeprowadzi swoje zamierzenie. W rodku prezentacji, bdcej dowodem prawdziwego zrozumienia i szacunku dla punktu widzenia reprezentowanego przez drug stron, przewodniczcy komisji odwrci si do kolegi, skin gow, spojrza na mojego znajomego i powiedzia: Dostaniesz te pienidze. Prezentujc swoje pomysy jasno, dokadnie, obrazowo i co najwaniejsze w kontekcie zrozumienia paradygmatw i interesw tych, do ktrych je kierujesz, ogromnie zwikszasz wiarygodno swojego przekazu. Nic moesz by pochonity wasnymi sprawami, a zjednywa suchaczy tylko wspania

retoryk. Musisz zrozumie ich naprawd. To, co zaprezentujesz moe si nawet rni od twoich pierwotnych przemyle, bo starajc si zrozumie drug stron, nauczye si czego i ty. Nawyk pity umoliwia wiksz celno i spjno prezentacji. Ludzie natychmiast si na tym poznaj. Odczuj, e wierzysz w to, co mwisz, i bierzesz pod uwag wszystkie znane ci fakty i to, jak s postrzegane a to przyniesie wszystkim poytek.

WE DWOJE
Sia nawyku pitego ley w tym, i znajduje si on w samym centrum twojego krgu wpywu. Wiele czynnikw skadajcych si na wspzalen sytuacj, tak jak problemy, rnice zda, okolicznoci czy zachowanie innych, naley do krgu zainteresowa. Gdyby chcia skoncentrowa swoj energi na nich, rezultaty byyby znikome. Zawsze natomiast moesz stara si zrozumie. Jest to co, nad czym posiadasz kontrol. Robic to, koncentrujc si na wasnym krgu wpywu, dojdziesz do prawdziwego i gbokiego zrozumienia innych. Uzyskasz przez to waciwe informacje, szybko dotrzesz do sedna sprawy i zbudujesz Bankowe Konto Emocji. Dasz ludziom troch niezbdnego powietrza psychologicznego, co umoliwi wam wsplne skoncentrowanie si nad skutecznym wypracowaniem najlepszego rozwizania. Jest to nastawienie od wewntrz". Zobaczysz jednak, jak praca ta wpywa bdzie na twj zewntrzny krg zainteresowa. Przez to, e suchasz, stajesz si podatniejszy na wpywy, a podatno na wpyw jest kluczem do oddziaywania na innych. Twj krg wpywu zacznie si powiksza. Zwikszy si take twoja zdolno wpywania na przebieg wielu spraw z krgu zainteresowa. I zauwa, co stanie si z tob samym. Im gbiej i prawdziwiej bdziesz rozumia innych ludzi, tym bardziej bdziesz ich docenia, tym wicej szacunku bdziesz dla nich ywi. Dotkn duszy drugiej ludzkiej istoty, to jakby stpa po uwiconej ziemi. Nawyk pity moesz zacz wciela w ycie natychmiast, praktykowa ju od dzi. Nastpnym razem, gdy zechcesz z kim szczerze porozmawia, od wasn autobiografi i staraj si naprawd zrozumie t osob. Nawet gdy ludzie nie bd chcieli opowiada ci o swoich sprawach, moesz by empatyczny. Czujc ich serca, wyczujesz bl i okaesz to sowami: Wygldasz na przygnbionego". Mog nic nie odpowiedzie. Niewane. Wane, e ty okazae szacunek i zrozumienie dla ich problemw.

Nie ponaglaj i nie naciskaj. Bd cierpliwy i peen uszanowania dla uczu innych ludzi. Dopki nie powstanie midzy wami empatia, nie musz opowiada ci o swoich problemach. Ty jednak przez cay czas moesz zachowywa si wobec nich empatycznie. Moesz by wnikliwy, wraliwy i wiadomy ich problemw, zapominajc, gdy trzeba, o swojej autobiografii. Jeli jeste proaktywny, moesz stworzy moliwo dziaa zapobiegawczych. Aby stara si najpierw zrozumie, nie musisz czeka na szkolne problemy syna czy crki lub na nastpne negocjacje w przedsibiorstwie. Ju teraz spdzaj czas ze swoim dzieckiem, tylko wy, we dwoje. Suchaj go ze zrozumieniem. Spjrz jego oczyma na wasz dom, na szkolne ycie i na problemy, z ktrymi si spotyka. Buduj Bankowe Konto Emocji. Daj mu powietrza. Regularnie wychod gdzie ze swoim wspmaonkiem. Idcie na dobry obiad lub zrbcie co, co oboje lubicie. Suchajcie siebie nawzajem, starajcie si zrozumie. Sprbujcie popatrze na ycie oczami partnera. Codzienne ycie z Sandr jest czym, czego za nic bym nie odda. Nie tylko dymy do penego zrozumienia siebie nawzajem, ale te czsto spdzamy czas na wiczeniu umiejtnoci empatycznego suchania, co pomaga nam porozumie si z dziemi. Omawiamy wtedy rnice w postrzeganiu sytuacji i odgrywamy role, w ktrych przejawiamy bardziej skuteczne podejcie do trudnych problemw rodzinnych. Ja, na przykad, odgrywam syna lub crk, ktrzy domagaj si specjalnych praw, cho nie wywizuj si ze swoich podstawowych obowizkw wobec rodziny, a Sandr gra siebie. Robimy to kilka razy, zamieniajc si rolami, starajc si uzmysowi sobie sytuacj najbardziej prawdziwie, tak bymy potem potrafili konsekwentnie modelowa nasze dzieci i uczy waciwych zasad. wiczenia, ktre przydaj nam si najbardziej, to przerabianie" jakiej minionej trudnoci czy penej napicia sytuacji, kiedy ktre z nas eksplodowao. Czas, jaki inwestujesz w prawdziwe i gbokie poznanie tych, ktrych kochasz, paci olbrzymie dywidendy w postaci otwartej komunikacji. Wiele problemw, wyniszczajcych rodziny i maestwa, zwyczajnie nie bdzie miao czasu rozjtrzy si i narosn. Ludzie komunikuj si wwczas na tyle szczerze i otwarcie, e wszystkie problemy likwidowane s w zalku. A jeli wyniknie jaki problem, to olbrzymie rezerwy na Bankowym Koncie Emocji z atwoci pozwol go pokona. Zwyczaj spotka tylko we dwoje z podwadnymi moesz wprowadzi take w firmie.

Suchaj ich i poznaj ich punkt widzenia. Ustaw ludzi i system informacyjny w twoim przedsibiorstwie tak, aby klienci, dostawcy i pracownicy z kadego poziomu mieli dostp do rzetelnych informacji zwrotnych na temat pracy zakadu i wasnej. Czynnik ludzki w twojej firmie uczy tak samo wanym jak finansowy czy techniczny. W kadej chwili bdziesz mia dostp do ludzi na kadym poziomie przedsibiorstwa, przez co oszczdzisz olbrzymi ilo energii i czasu. Suchajc uczysz si, a jednoczenie dajesz ludziom, ktrzy z tob pracuj, psychologiczne powietrze. Zaszczepiasz te lojalno, ktra signie znacznie dalej ni wymg pracy od smej do pitej. Staraj si najpierw zrozumie. Zanim zaczn si problemy, nim zaczniesz ocenia i radzi, zanim sprbujesz przedstawi wasne pomysy staraj si najpierw zrozumie. Jest to nawyk bardzo istotny dla skutecznej wspzalenoci. Kiedy zrozumiemy si prawdziwie i gboko otworzymy drzwi dla twrczych rozwiza i trzeciej moliwoci". Rnice pomidzy nami przestan by gazami zagradzajcymi drog do komunikacji i postpu, a stan si stopniami prowadzcymi do synergii.

PROPOZYCJE WICZE:
1. Zastanw si nad jakim swoim zwizkiem, w ktrym twoje Bankowe Konto Emocji wydaje ci si niewielkie. Sprbuj popatrze na sytuacj z punktu widzenia tej drugiej osoby i napisz to. Przy najbliszej sprzyjajcej okazji suchaj jej z intencj zrozumienia, porwnujc to, co syszysz, z tym, co napisae. Jak dalece suszne okazay si twoje przypuszczenia? Czy rzeczywicie znalaze perspektyw, z ktrej patrzy owa osoba? 2. Podziel si ide empatii z kim, kto jest ci bliski. Powiedz, e chcesz pracowa nad prawdziwym suchaniem innych, i popro, aby w cigu tygodnia dostarcza ci zwrotnych informacji na ten temat, by mwi, jak postrzega twoj prac i jak czuje si w roli prawdziwie suchanej osoby. 3. Nastpnym razem, gdy znajdziesz si w grupie rozmawiajcych ludzi, zatkaj na chwil uszy i tylko patrz. Czy zauwaye jakie emocje, ktrych nie wyraano sowami? Od dzi poczwszy, zapiesz si na niepotrzebnym stosowaniu jednej z autobiograficznych odpowiedzi sondowania, oceniania, radzenia lub

interpretowania sprbuj zamieni t sytuacj w depozyt, dajc do zrozumienia, e wiesz o popenionym bdzie, i przepro choby tak: Przepraszam, zdaem sobie wanie spraw z tego, e nie staraem si tak naprawd tego zrozumie. Czy moemy zacz od pocztku?" 4. Oprzyj swoj nastpn prezentacj na empatii. Okrel punkt widzenia drugiej osoby co najmniej tak samo dobrze jak ona dopiero potem staraj si, aby z wasnej perspektywy waciwie zrozumiaa twoje idee.

NAWYK SZSTY

SYNERGIA

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

ZASADY TWRCZEJ WSPPRACY

Na przewodnika bior nadziej witego: jedno w sprawach przeomowych, rnorodno w sprawach wanych, i we wszystkim wielkoduszno. Z PRZEMWIENIA GEORGE'A BUSHA INAUGURUJCEGO JEGO PREZYDENTUR

Kiedy Winstona Churchilla powoano na szefa wojennych si zbrojnych Wielkiej Brytanii, stwierdzi on, e cae ycie przygotowywao go do tej godziny. W podobny sposb wiczenie wszystkich pozostaych nawykw przygotowuje nas do przyswojenia sobie nawyku synergii. Waciwie rozumiana synergia jest najwysz form yciowej aktywnoci testem i prawdziw manifestacj wszystkich nawykw jednoczenie. Najwysze formy synergii polegaj na zachowywaniu postawy wygrana-wygrana" i umiejtnoci komunikacji empatycznej w najtrudniejszych momentach ycia. Efekt tego jest niemal cudowny. Tworzymy now jako co, czego przedtem nie byo. Synergia jest istot kierowania, a jego centrum stanowi zasady. Jest esencj skoncentrowanego na zasadach rodzicielstwa. Katalizuje, uwalnia i jednoczy najwiksze ludzkie siy. Nawyki, ktre dotd poznalimy, przygotowuj nas do tworzenia cudu synergii. Co to jest synergia? Najprociej znaczy to, e cao jest czym wicej ni sum poszczeglnych czci. Znaczy to, e zwizek pomidzy poszczeglnymi czciami caoci sam w sobie jest czci caoci, i to t najbardziej katalizujc, wzmacniajc i jednoczc, czci najbardziej pobudzajc. Proces tworzenia jest te przeraajcy, gdy dokadnie nie wiadomo, co si stanie i do czego on doprowadzi. Nie wiadomo, jakie nowe wyzwania i niebezpieczestwa przyniesie. Trzeba mie silne poczucie wewntrznego bezpieczestwa, aby zaczyna w duchu

przygody, odkrywania i tworzenia. Musisz bez wtpienia opuci bezpieczn stref bazy biwakowej i stawi czoo cakowicie nowej i nieznanej dzikiej naturze. Stajesz si tropicielem, pionierem. Odkrywasz nowe moliwoci, nowe terytoria i nowe kontynenty, by inni mogli za tob pody. Synergia obecna jest w caej naturze. Jeli zasadzisz blisko siebie dwie roliny, korzenie wsplnie podwysz jako ziemi i obie roliny rosn bd lepiej, ni gdyby rosy oddzielnie. Jeli zoysz. dwa kawaki drewna, ciar, jaki podtrzymaj, bdzie wikszy ni suma ciarw podtrzymywanych przez kady z nich oddzielnie. Cao jest wiksza ni suma jej czci. Jeden plus jeden rwna si trzy i wicej. Wyzwaniem jest zastosowanie w spoecznych interakcjach zasad twrczego wspdziaania obserwowanych w naturze. ycie rodzinne dostarcza wielu moliwoci do obserwowania i stosowania synergii. Sposb, w jaki kobieta i mczyzna powouj na wiat dziecko, jest synergiczny. Istot synergii jest docenienie rnic szanowanie ich, budowanie na ich sile i kompensowanie saboci. W sposb oczywisty doceniamy fizyczne rnice midzy kobiet i mczyzn, mem i on. A rnice spoeczne, umysowe czy emocjonalne? Czy one rwnie nie mog by rdem tworzenia nowych, ekscytujcych form ycia? Czy nie mog tworzy rodowiska, ktre zapewni prawdziwe spenienie kademu czowiekowi, ktre podwysza bdzie kademu jego samoocen i wzmacnia poczucie wasnej wartoci, ktre stworzy kademu moliwo dojrzewania do niezalenoci i wchodzenia stopniowo we wspzaleno? Czy synergia nie moe stworzy nowego scenariusza dla przyszych pokole bardziej sprzgnitego ze sueniem innym i wkadem we wsplne ycie, a mniej zapobiegawczego, mniej opartego na sprzecznych interesach, mniej egoistycznego; bardziej otwartego, zawierajcego wiksze zaufanie, nastawionego bardziej na dawanie ni na obron tego, co jest; takiego scenariusza, ktry zawieraby wicej mioci i troski, a mniej zaborczoci i osdzania.

KOMUNIKACJA SYNERGICZNA
Komunikujc si w sposb synergiczny, otwierasz po prostu umys, serce i ekspresj na nowe moliwoci, nowe opcje. Moe to wyglda, jakby odsuwa na bok nawyk drugi (zaczyna z wiz koca), ale naprawd robisz co przeciwnego realizujesz go. Wprawdzie

angaujc nie w synergiczn komunikacj, nie jeste pewien, jak ona przebiegnie i co z niej wyniknie, ale jeste pobudzony, masz poczucie bezpieczestwa, przygody i wiar, e bdzie to co znacznie lepszego, ni byo. I to jest twoja wizja koca. Zaczynasz z wiar, e zaangaowane strony lepiej wnikn w dan spraw, a pobudzenie wzajemnego uczenia si i wnikliwoci bdzie popycha w kierunku lepszego wgldu, nauki i rozwoju. Wielu ludzi nie dowiadczyo ani w yciu rodzinnym, ani w innych zwizkach nawet umiarkowanej synergii. Wytrenowano ich i obdarzono scenariuszami do komunikacji nastawionej na obron i chronienie siebie, wpojono wiar, e nie mona mie zaufania ani do ycia, ani do innych ludzi. W rezultacie nigdy nie otworzyli si naprawd na nawyk szsty i jego zasady. Jest to jedna z najwikszych tragedii i strat yciowych oznacza odcicie od ogromnego potencjau, ktry pozostaje zupenie nie rozwinity i nie wykorzystany. Ludzie nieefektywni przeywaj dzie po dniu, zupenie nie wykorzystujc swojego potencjau. A synergii dowiadczaj jedynie w maych, peryferyjnych fragmentach ycia. Mog pamita niezwyke wyczyny, moe sportowe, kiedy to przez pewien czas dowiadczali prawdziwego ducha pracy zespoowej. Albo moe znaleli si wraz z innymi w niebezpieczestwie, kiedy ludzie cile wsppracowali, podporzdkowujc wasne ego i dum wysikom dla ratowania czyjego ycia lub znalezienia wyjcia z krytycznej sytuacji. Wielu moe uwaa, e to zdarzenia niezwyke, niemal sprzeczne z charakterem ycia, nawet cudowne. Ale tak nie jest. Takie rzeczy mog si zdarza regularnie, cigle, niemal na co dzie. Wymagaj jednak olbrzymiego poczucia osobistego bezpieczestwa, otwartoci i ducha przygody. W wikszoci wypadkw twrcze przedsiwzicia s poniekd nieprzewidywalne. Czsto wydaj si dwuznaczne, przypadkowe, dokonywane na zasadzie prb i bdw. I dopki ludzie nie maj wystarczajco wysokiego poziomu tolerancji dla niewiadomej, a ycie zgodne z zasadami naturalnymi i wewntrznymi wartociami nie daje im poczucia bezpieczestwa, dopty angaowanie si w wysoce twrcze przedsiwzicia bdzie dla nich nieprzyjemne i odbierajce odwag. Maj zbyt du potrzeb okrelonej struktury, pewnoci i przewidywalnoci.

SYNERGIA W KLASIE
Jako nauczyciel doszedem do wniosku, e wiele znakomitych klas huta si na granicy chaosu. Synergia jest sprawdzianem, w jakim stopniu uczniowie i nauczyciele s otwarci na przyjcie zasady, e cao jest wiksza ni suma jej czci. S momenty, w ktrych ani ucze, ani nauczyciel nie wiedz na pewno, co si stanie. Na pocztku bezpieczne rodowisko pozwala ludziom na prawdziwe otwarcie si, suchanie innych i uczenie si od siebie nawzajem. Potem przychodzi burza mzgw, kiedy duch oceny podporzdkowany jest duchowi twrczoci, wyobrani i intelektualnej wsppracy. I wtedy zdarza si absolutnie niezwyke zjawisko. Pod wpywem tego zafascynowania nowym zaufaniem, nowymi pomysami i nowymi kierunkami, ktre cho trudne do zdefiniowania, s niemal namacalne dla uczniw, przemienia si caa klasa. Synergia sprawia, e grupa jakby podpisuje zbiorow zgod na podporzdkowanie sobie starych scenariuszy i napisanie nowego. Nigdy nie zapomn grupy uniwersyteckiej, ktr uczyem filozofii i stylw kierowania. W jakie trzy tygodnie po rozpoczciu semestru jeden ze studentw w trakcie swojej wypowiedzi podzieli si niezwykle silnym osobistym dowiadczeniem, ktre dao innym zarwno wgld we wasne doznania, jak i wyzwolio emocje. Duch pokory i szacunku ogarn moj grup szacunku dla tego studenta i uznania dla jego odwagi. Ten duch sta si poywk dla twrczych i synergicznych przedsiwzi. Ulegli mu inni, zaczli dzieli si swoimi dowiadczeniami i doznaniami, a nawet wasnymi wtpliwociami. Duch zaufania i bezpieczestwa skoni wiele osb do niezwykej otwartoci. Zamiast prezentowa to, co przygotowali, karmili si wzajemnymi doznaniami i pomysami i zaczli kreowa zupenie inny scenariusz ni ten, ktry by moe planowali. Sam byem gboko zaangaowany w ten proces. Prawd powiedziawszy, byem jak zahipnotyzowany magi i twrczoci tego, co si dziao. Zaczem stopniowo odchodzi od mojego zobowizania co do ukadu zaj i wyczuwa cakowicie nowe moliwoci. Nie byo to tylko przelotne wraenie; byo w tym poczucie dojrzaoci i trwaoci i tre znacznie przewyszajca stary ukad i plan. Zrezygnowalimy ze starych konspektw, kupnych podrcznikw, planw prezentacji i ustalilimy nowe cele, projekty i zadania. Zawadno nami takie podniecenie wok tego,

co si dziao w cigu nastpnych trzech tygodni, e wszyscy czulimy przemon ch dzielenia si tym z innymi. Postanowilimy napisa ksik zawierajc to, czegomy si nauczyli, i nowy wgld w zasady kierowania (principles of leadership) przedmiot naszych studiw. Zmieniono zadania, podjto nowe projekty, utworzyy si nowe zespoy. Studenci pracowali znacznie wicej, niby pracowali kiedykolwiek w starym ukadzie. I z zupenie innych przyczyn. Z tego dowiadczenia wyrosa niepowtarzalna, spjna i synergiczna kultura, ktra nie zakoczya si wraz z kocem semestru. Czonkowie tej grupy spotykali si przez cae lata. Nawet dzisiaj, wiele lat pniej, gdy si widzimy, rozmawiamy o tym i prbujemy opisa, co si wtedy wydarzyo i dlaczego. Jedn z bardziej interesujcych rzeczy byo dla mnie to, jak szybko powstao wystarczajce do stworzenia takiej synergii zaufanie. Myl, e w duej mierze jest to zasug wzgldnej dojrzaoci tamtych studentw. Koczyli wtedy studia i zaleao im na czym wicej ni na jeszcze jednym wartociowym przeyciu szkolnym. Byli spragnieni czego nowego i ekscytujcego, czego, co mogli tworzy i co miao autentyczne znaczenie. To bya dla nich idea, dla ktrej nadszed czas wcielenia". Poza tym atmosfera bya waciwa. Czuem, e dowiadczenie synergii ma wiksz moc ni mwienie o niej, a tworzenie czego nowego wiksze znaczenie ni zwyke czytanie starych rzeczy. Dowiadczyem rwnie myl, e jak wikszo ludzi momentw, ktre byy niemal synergiczne, momentw zawieszonych nad krawdzi chaosu i z jakiego powodu schodzcych do niego. Niestety ludzie, ktrych takie dowiadczenie wypala, bardzo czsto wchodz w kolejne dowiadczenia ze wspomnieniem tamtego niepowodzenia. Broni si przed nimi i odcinaj przez to od synergii. To tak jak z powodu naduy kilku osb w instytucji ustala si nowe prawa i zasady, ktre ograniczaj wolno i twrczo wielu, albo jak wsplnicy w biznesie przewidujc najgorsze, obwarowuj si liter prawa, ktra zabija caego ducha twrczoci, przedsibiorczoci i synergii. Patrzc z perspektywy na moje przesze dowiadczenia w doradztwie i doksztacaniu kierownictw, mog powiedzie, e najwietniejsze byy niemal zawsze te synergiczne. Zwykle na pocztku nastpowa decydujcy moment moe potrzebna bya wyjtkowa szczero w konfrontowaniu pewnych prawd dotyczcych jednostki, organizacji lub rodziny. ktre naleao powiedzie, ale wymagao to owej rozwanej odwagi i prawdziwej

mioci. Wtedy inni stawali si rwnie bardziej autentyczni, otwarci i szczerzy i zaczyna si proces synergicznej komunikacji, zwykle jego kreatywno wzrastaa i koczyo si wnioskami i planami, ktrych pocztkowo nik nie przewidywa. Jak powiedzia Carl Rogers: To, co jest najbardziej osobiste, jest najbardziej powszechne". Im bardziej stajesz si autentyczny, im bardziej otwarcie wyraasz siebie szczeglnie w odniesieniu do osobistych dowiadcze, a nawet wasnych wtpliwoci tym bardziej inni mog odnie si do twoich wypowiedzi i tym bezpieczniejsze wydaje im si wyraenie siebie. To kolejne wyraanie siebie staje si poywk dla ducha innych osb i wytwarza szczer empati, tworzc nowy wgld w spraw, powoduje uczenie si, poczucie podniecenia i przygody, ktre podtrzymuj ten proces. Ludzie zaczynaj wtedy wchodzi we wzajemne interakcje niemal w poowie zdania, czasami si nie zgadzaj, ale zawsze natychmiast rozumiej drug osob. Otwiera si wtedy przed nimi i zajmuje ich myli nowy wiat wgldu w nowe perspektywy, zapewniajce nowe moliwoci i paradygmaty. Chocia niektre pomysy zostaj w powietrzu, zwykle ludzie dochodz do pewnych praktycznych i uytecznych wnioskw.

SYNERGIA W BIZNESIE
Podobao mi si jedno szczeglnie silne dowiadczenie synergiczne zdarzyo si, kiedy pracowalimy z kolegami nad misj naszej firmy. Niemal w komplecie pojechalimy wtedy wysoko w gry, gdzie w otoczeniu wspaniaej natury zaczlimy robi szkic tego, co niektrzy z nas uwaali za doskona misj. Na pocztku wypowiadalimy si z szacunkiem, ostronie i zgodnie z oczekiwaniami. Jednak gdy zaczlimy mwi o rnych rozwizaniach, szansach i moliwociach, ludzie stali si bardziej otwarci i autentyczni i po prostu zaczli gono myle. Zasady naszego spotkania daway moliwoci wolnych skojarze grupowych, spontanicznego podsuwania sobie nawzajem pomysw. Ludzie byli zarwno szczerze empatyczni, jak i odwani, zatem od wsplnego szacunku i zrozumienia przeszlimy do twrczej, synergicznej komunikacji. Wszyscy to odczuwalimy. To byo podniecajce. Kiedy sytuacja do tego dojrzaa, sformuowalimy nasz tak powsta wspln wizj w sowach, z ktrych kade byo jasne dla wszystkich i zawierao sens zobowizania kadego czonka grupy. Dao to nastpujc misj naszego przedsibiorstwa:

Nasz misj jest umoliwianie ludziom i firmom znaczcego wzrostu ich zdolnoci osigania wartociowych celw, przez zrozumienie i ycie skoncentrowane na zasadach kierowania.

Synergiczny proces, prowadzcy do stworzenia naszej misji, zapad w nasze serca i umysy i suy nam jako punkt odniesieniu do tego, co chcemy i czego nie chcemy robi. Inne silne dowiadczenie synergii przeyem w czasie dorocznego spotkania programowego w przedsibiorstwie ubezpieczeniowym, gdzie zostaem zaproszony jako pomoc i katalizator w dyskusji Kilka miesicy wczeniej spotkaem si z zespoem odpowiedzialnym za przygotowanie tej dwudniowej konferencji, w ktrej miao wzi udzia cae kierownictwo. Powiedziano mi, e zwykle z pomoc kwestionariuszy i wywiadw okrelao si cztery lub pi najwaniejszych problemw, ktre w czasie konferencji omawiano. Poprzednie spotkania byy zazwyczaj wymian informacji, zmieniajc si czasami w zmagania obronne waciwe postawie wygrana-przegrana". Byy te zazwyczaj zgodne z oczekiwaniami, pozbawione elementu twrczego i nudne. Czonkowie komitetu wyczuli tkwicy w sile synergii potencja ju wtedy, gdy im o niej opowiadaem. Mimo zrozumiaych obaw, zgodzili si zmieni stary model. Tym razem rni przedstawiciele kierownictwa mieli zrobi anonimow ocen kadego z priorytetowych problemw, a nastpnie caa kadra kierownicza miaa si przed spotkaniem gruntownie zapozna z tymi ocenami, tak by zrozumie samo zagadnienie i rne punkty widzenia. Uczestnicy mieli przyj na spotkanie przygotowani raczej do suchania i tworzeniu synergii ni do obrony swoich pozycji. Poow pierwszego dnia spdzilimy na nauce zasad i zastosowaniu w praktyce nawyku czwartego, pitego i szstego. Pozostaa cz spotkania upyna w atmosferze twrczej synergii. Nastpio niezwyke uwolnienie energii tworzenia. Podniecenie zastpio nud. Otwarci na wzajemne wpywy uczestnicy tworzyli nowy wgld w sprawy i nowe opcje. Nim upyn czas spotkania, w zupenie innym wietle ujrzeli natur gwnej prby si firmy. Zrezygnowali z anonimowych propozycji. Uznali rne punkty widzenia i poszli dalej. Zacza si formowa nowa wsplna wizja. Kiedy ludzie raz dowiadcz dziaania synergii, zmieniaj si bezpowrotnie. Wiedz ju, e takie przygody z poszerzaniem granic umysu s moliwe.

Czsto podejmuje si wysiki odtworzenia konkretnego dowiadczenia synergii, przewanie jednak nie mona tego dokona. Mona natomiast odtworzy jej zasadniczy cel. Tak jak w filozofii Dalekiego Wschodu nie chodzi o naladowanie mistrzw, chodzi o poznanie ich myli", nam nie chodzi o naladowanie wczeniejszych dowiadcze synergicznych, ale o kolejne dowiadczenia dotyczce nowych, innych, czasami wyszych celw.

SYNERGIA I KOMUNIKACJA
Synergia jest ekscytujcym dowiadczeniem. Twrczo take. Otwarcie i komunikacja daj fenomenalne rezultaty. Ludzie podejmuj ryzyko takiego otwarcia, gdy widz w nim prawdziw szans na istotn korzy, na znaczny postp. Po II wojnie wiatowej Stany Zjednoczone powierzyy Dawidowi Lilienthalowi przewodniczenie Komisji do spraw Energii Atomowej. Lilienthal zgromadzi grup bardzo wpywowych ludzi znakomitoci z rnych dziedzin ycia, ludzi przekonanych o susznoci wasnych punktw widzenia. Przed t zrnicowan grup indywidualnoci stao bardzo duo zada, ktre chcieli natychmiast podejmowa, zwaszcza e ich naciskano. Jednake Lilienthal powici kilka tygodni na budowanie Bankowego Konta Emocji w grupie. Doprowadzi do tego, e jej czonkowie naprawd si poznali poznali swoje zainteresowania, swoje nadzieje, cele i troski, swoje rodowody, punkty widzenia i paradygmaty. Aranowa sytuacje, w ktrych wyniku tworzyy si silne wizy pomidzy ludmi, za co by ostro krytykowany, e marnuje czas na dziaania, ktre nie s wydajne", nie daj natychmiastowych efektw. Jednake rezultatem byy bardzo cise wizy w grupie, otwarto wzajemnych kontaktw, twrczo i synergia. Czonkowie komisji mieli dla siebie nawzajem tyle szacunku, e jeli si nie zgadzali, nie prbowali broni swoich pozycji i sprzeciwia si innym, ale starali si szczerze zrozumie, o co chodzi. Wychodzili z zaoenia, e jeli osoba o tak wysokim poziomie inteligencji, kompetencji i zaangaowania w sprawi nie zgadza si z czym, to musi mie do tego jaki powd, ktrego ja nie rozumiem, a powinienem zrozumie. Musze spojrze na spraw z jej punktu widzenia". Zrodzia si kultura niezwyka, bo nie bronica swoich pozycji. Nastpujcy wykres ilustruje, w jaki sposb zaufanie zwizane jest z okrelonymi poziomami komunikacji.

POZIOMY KOMUNIKACJI wysokie ZAUFANIE niskie

Synergiczny (wygrana wygrana) Z mechanizmem szacunku (kompromis) Obronny (wygrana przegrana lub przegranawygrana)

niska

WSPPRACA

wysoka

Najniszy poziom w komunikacji powstaje w sytuacji niewielkiego zaufania, a jego charakterystyczne cechy to defensywny stosunek do innych, czste posugiwanie si jzykiem prawnym, ktry okrela warunki i paragrafy dla wycofania si, gdy sprawy przybior zy obrt. Z takiej komunikacji rodzi si jedynie wygrana-przegrana" lub przegrana-przegrana". Jest nieskuteczna nie ma w niej rwnowagi pomidzy P i ZP a w dodatku stwarza sytuacje do ochrony i obrony. Poziom rodkowy to pena respektu komunikacja dojrzaych ludzi. ywi dla siebie wzajemny szacunek, jednak nie chcc dopuci do nieprzyjemnych scysji, rozmawiaj szczerze, ale bez empatii. Na poziomie intelektualnym zazwyczaj si rozumiej, nie prbuj jednak wnika gboko w paradygmaty warunkujce ich stanowisko, przez co nie otwieraj si na nowe moliwoci. Ten rodzaj komunikacji dziaa w sytuacjach niezalenych, a nawet we wspzalenych, jednak nie otwiera twrczych moliwoci. W sytuacji wspzalenej prowadzi zwykle do kompromisu. Kompromis jest wtedy, gdy l + l = 1,5. Kady co osiga i kady co oddaje. Sposb porozumiewania si nie jest nastawiony na obron lub chronienie wasnych pozycji, nie ma w nim gniewu ani manipulacji; jest szczery, autentyczny i peen szacunku. Jednake nie jest twrczy ani synergiczny. W efekcie powstaje nisza forma postawy wygrana-wygrana". Synergia jest wtedy, gdy l + l rwna si 8, 16, a nawet, 1600. Synergia zrodzona z wysokiego poziomu wzajemnego zaufania tworzy rozwizania lepsze ni ktrekolwiek z pierwotnie przedoonych, z czego wszyscy zaangaowani zdaj sobie spraw. Poza tym sprawia wszystkim rado uczestniczenia w twrczym przedsiwziciu. Powstaa tam minikultura daje zarwno zadowalajce efekty, jak i satysfakcj z samego przebiegu pracy. Nawet gdy jej ywot jest krtki, rwnowaga pomidzy P i ZP zostaje zachowana. Bywaj pewne okolicznoci, w ktrych nie daje si osign synergii, a postawa nie

robimy interesw" nie jest moliwa. Jednak nawet w takiej sytuacji duch szczerych chci powoduje bardziej skuteczny kompromis.

OWIENIE TRZECIEGO WYJCIA

eby lepiej zrozumie, w jaki sposb poziom komunikacji wpywa na wspzalene dziaania, wyobramy sobie nastpujc sytuacj. S wakacje. M i ojciec chce zabra rodzin do krainy jezior, by cieszy si biwakowaniem i owieniem ryb. Planowa t wypraw przez cay rok i staa si ona dla niego bardzo wan spraw. Zarezerwowa domek kempingowy, wynaj dk i zarazi swoim entuzjazmem synw. Jednake jego ona, korzystajc z wakacji, chciaaby odwiedzi swoj niedomagajc matk, mieszkajc w odlegoci 250 mil. Nie moe odwiedza jej zbyt czsto, dlatego jest to dla niej rwnie bardzo wana sprawa. Ta rozbieno planw moe si sta przyczyn bardzo przykrych dowiadcze. Wszystko ustalone. Chopcy s podekscytowani. Powinnimy jecha na ryby mwi on. Nie wiadomo, jak dugo moja matka bdzie jeszcze wrd nas, dlatego chc pojecha do niej odpowiada ona. Nadarza si jedyna okazja, kiedy mamy wystarczajco duo czasu, by mc to zrobi. Przez cay rok czekalimy na ten tydzie wakacji. Chopcy bd nieszczliwi, siedzc u babci przez cay tydzie. Doprowadz nas do szau. Poza tym, twoja matka nie jest a taka chora. I masz siostr, ktra mieszka nieca mil od matki, wic moe si ni zaj. To jest take moja matka i chc do mej pojecha. Moesz do niej codziennie dzwoni. Planujemy przecie spdzi z ni wita Boego Narodzenia, prawda? To dopiero za pi miesicy. Nie wiadomo nawet, czy doyje do tego czasu. Poza tym ona mnie potrzebuje i chce, ebym przyjechaa. Ma dobr opiek. A ja i chopcy take ci potrzebujemy. Matka jest dla mnie waniejsza ni owienie ryb. M i dzieci s waniejsi ni matka. Dyskutujc w taki sposb, mog doj do jakiego kompromisu. Mog si podzieli on pojedzie z chopcami na ryby, a ona do matki. Oboje bd si czu winni i niezbyt

szczliwi. Chopcy to wyczuj, co osabi ich rado z wakacji. M moe ustpi onie, ale zrobi to niechtnie. W ten sposb wiadomie lub niewiadomie bdzie si stara udowodni, e jego przewidywania co do zmarnowanego tygodnia byy suszne. ona moe ustpi mowi, jednak bdzie to powany pobr z jej konta emocjonalnego, a ona sama bdzie przeczulona na punkcie zdrowia matki. A gdyby matka powanie zachorowaa i umara, on nigdy by sobie tego nie wybaczy, a i ona pewnie nie mogaby mu wybaczy. Cokolwiek postanowi, ta sprawa wraca bdzie przez nastpne lata jako dowd braku wraliwoci kadej ze stron, lekcewaenia potrzeb lub kierowania si niewaciwymi priorytetami przy podejmowaniu decyzji. Moe si to sta rdem sporw, a nawet podzieli rodzin. Za spraw serii podobnych zdarze wiele wspaniaych, ciepych, spontanicznych i kochajcych si maestw zamienio si w nieprzyjazne ukady. M i ona widz t sam sytuacj w inny sposb. I ta rnica moe ich podzieli, rozdzieli, wbi midzy nich klin. Moe ich take zbliy, wznie na wyszy poziom. Jeli kultywowali nawyki zapewniajce skuteczno dziaania we wspzalenej sytuacji, spojrz na istniejc pomidzy nimi rnic z innego punktu widzenia. Porozumiewaj si bowiem na wyszym poziomie. Poniewa ich Bankowe Konto Emocji jest due, maj do siebie zaufanie i komunikuj si w maestwie otwarcie. Poniewa myl kategoriami wygrana-wygrana", wierz, e istnieje trzecie wyjcie, rozwizanie, ktre przyniesie korzy im obojgu i ktre jest znacznie lepsze ni to, co proponowao kade z nich na pocztku. Poniewa suchaj z empati i staraj si najpierw zrozumie, tworz w sobie i pomidzy sob wyczerpujcy obraz wartoci i wzajemnych trosk, ktre naley wzi pod uwag przy podejmowaniu decyzji.. A poczenie tych skadnikw wysokiego Bankowego Konta Emocji, mylenia kategoriami wygrana-wygrana" i stara, by najpierw zrozumie tworzy idealne warunki dla synergii. Buddyzm nazywa to drog rodka" (the middle way). rodek nie oznacza tu kompromisu; oznacza co wyszego, jak wierzchoek trjkta. Szukajc tej rodkowej" lub wyszej drogi, m i ona zdaj sobie spraw z tego, e ich mio i zwizek stanowi cz synergii.

Podczas rozmowy m wczuwa si naprawd gboko w pragnienie ony, aby pojecha do matki. Rozumie, e chce odciy siostr, na ktrej spoczywa obowizek opieki nad matk. Zdaje sobie spraw z tego, e naprawd nie wiadomo, jak dugo matka bdzie jeszcze ya, i e z pewnoci jest waniejsza ni owienie ryb. ona za gboko wczuwa si w pragnienie ma, by mie rodzin w komplecie, a chopcom zapewni wspania przygod. Zdaje sobie spraw, e zainwestowa w lekcje i sprzt, aby przygotowa si do wakacji; docenia rwnie wag budowania piknych wsplnych wspomnie. Poczyli swoje pragnienia. I przestali zajmowa miejsca po przeciwnych stronach problemu. Stanli po tej samej stronie, rozwaajc go, rozumiejc wzajemne potrzeby i wsplnie pracujc, aby znale trzecie wyjcie, korzystne dla obojga. Moe udaoby si wygospodarowa troch czasu w tym miesicu na twoje spotkanie z matk proponuje on. Mog si zaj przez sobot i niedziel domem, a na pocztku tygodnia zorganizowa jak pomoc, tak eby moga pojecha. Wiem, e jest to dla ciebie bardzo wane. Albo moe udaoby si znale gdzie w pobliu twojej matki miejsce na ryby. Okolica nie jest tam taka adna, ale bylibymy przecie na powietrzu, a w ten sposb pogodzilibymy obie sprawy. A chopcy nie bd si nudzi. Moemy nawet pomyle o wsplnych zabawach z kuzynami, ciotkami i wujkami, co byoby dodatkow atrakcj. Tworz synergi. Omawiaj temat na rne sposoby, a znajduj rozwizanie, ktre odpowiada obojgu. Jest lepsze ni kada z ich pierwotnych propozycji. Jest znacznie lepsze ni kompromis. Jest rozwizaniem synergicznym, ktre dba zarwno o P, jak i o ZP. Transformacja zajmuje miejsce transakcji. Oboje maj to, o co w gruncie rzeczy im chodzio, a proces dochodzenia do tego wzmocni ich zwizek.

SYNERGIA NEGATYWNA
Szukanie trzeciego wyjcia jest zasadniczym przesuniciem paradygmatu odejciem od dychotomicznego mylenia w kategoriach albo, albo". Przypatrzmy si rnicy. Ile negatywnej energii produkuje si zazwyczaj podczas prb rozwizywania problemw lub podejmowania decyzji we wspzalenej rzeczywistoci! Ile czasu spdza si na wyliczaniu cudzych grzechw, politykowaniu, rywalizacji, konfliktach, chronieniu wasnej gowy, szukaniu dziury w caym i prbach rozszyfrowania innych! Przypomina to troch jazd samochodem z jedn nog na gazie, drug na hamulcu.

I zamiast zdj nog z hamulca, wielu ludzi dodaje gazu. eby umocni swoj pozycj, prbuj stosowa wikszy nacisk, by bardziej elokwentni, dostarcza wicej informacji przemawiajcych do logiki. Problem polega na tym, e ludzie, ktrzy sami s bardzo zaleni, prbuj odnosi sukcesy we wspzalenej sytuacji. Zale albo od czerpanej z zajmowanego stanowiska siy i id na ukad wygrana-przegrana", albo zaley im na popularnoci u innych i wtedy godz si na ukad przegrana-wygrana". Mog mwi zgodnie z technikami prowadzcymi do sytuacji wygrana-wygrana", ale nie chc prawdziwie sucha; chc manipulowa. Takie rodowisko nie sprzyja waciwemu rozwojowi synergii. Ludzie nie majcy poczucia bezpieczestwa sdz, e powinni podporzdkowa swoje zachowanie paradygmatom. Maj ogromn potrzeb duplikowania ludzi, lepienia ich na swj sposb. Nie rozumiej, e sia zwizku ley wanie w moliwoci innego spojrzenia na spraw. Identyczno to nie cao, a ujednolicenie to nie jedno. Cao czy jedno nie s takie same, lecz nawzajem si uzupeniaj. Identyczno jest nietwrcza i... nudna. Istot synergii jest docenianie rnic. Doszedem do wniosku, e kluczem do synergii w zwizkach jest synergia jednostki, synergia tkwica w kadym z nas. Sercem synergii jednostki s zasady zawarte w trzech pierwszych nawykach, ktre daj wystarczajco due poczucie bezpieczestwa, by podj ryzyko otwarcia si i odsonicia sabych punktw. Uwewntrzniajc te zasady, budujemy w sobie mentalno dostatku postawy wygrana-wygrana" i autentyzm pitego nawyku. Praktycznym rezultatem skoncentrowania ycia wok zasad jest midzy innymi to, e stajemy si wwczas prawdziwie zintegrowan caoci. Ludzie dziaajcy cile wedug logicznych, sownych scenariuszy lewej pkuli .szybko odkryj, jak nieprzydatne jest tego rodzaju mylenie przy rozwizywaniu problemw wymagajcych twrczego spojrzenia. Uwiadamiaj to sobie i otwieraj si na nowe scenariusze powstajce w ich prawej pkuli. Prawa pkula, cho dotd nie uywana, jest przecie obecna. Nie rozwina si waciwie bd te zaniky jej wczesnodziecice umiejtnoci przytoczone zarzdzanymi przez lew pkul wpywami formalnej edukacji oraz spoecznych scenariuszy. Mzg jest w peni wykorzystywany, gdy dana osoba ma dostp zarwno do intuicyjnej, twrczej i obrazowej prawej pkuli, jak i do analitycznej, logicznej i sownej lewej. Innymi sowy, w naszej gowie zachodzi rodzaj psychicznej synergii. I ta aktywno najlepiej oddaje potrzeby rzeczywistoci, gdy w yciu jest nie tylko logika s w nim

take emocje. Prowadziem kiedy dla przedsibiorstwa w Orlando seminarium, ktre zatytuowaem: Zarzdzaj z lewa, kieruj z prawa". Podczas przerwy prezes firmy podszed do mnie i powiedzia: Wiesz, Stephen, to ciekawe, ale myl raczej o tym, jak zastosowa to w moim maestwie ni w biznesie. Mamy z on powane problemy w komunikacji. Czy nie zjadby z nami lunchu i nie posucha, w jaki sposb rozmawiamy? Moemy to zrobi zgodziem si. Kiedy spotkalimy si we troje, przez chwil wymienialimy grzecznoci, po czym mczyzna zwrci si do swojej ony: Kochanie, zaprosiem Stephena na wsplny lunch, eby zobaczy, czy moe nam pomc poprawi nasz wzajemn komunikacj, Wiem, e uwaasz, i powinienem by bardziej wraliwym i troskliwym mem. Czy mogaby mi da jaki konkretny przykad, co mam robi? Dominujca w nim lewa pkula domagaa si faktw, konkretw, szczegw, czci. C, jest tak, jak ci mwiam, to nic konkretnego. Chodzi raczej o oglne odczucie co do wanoci rnych spraw. Jej dominujca prawa pkula zajmowaa si odczuciami, caoci, zwizkiem pomidzy czciami. Co rozumiesz przez oglne odczucie co do wanoci spraw"? Co chciaaby, abym robi? Powiedz mi co konkretnego, ebym wiedzia, o co chodzi. To s tylko moje odczucia. Jej prawa pkula odnosia si do wyobrae, intuicyjnych odczu. Wydaje mi si, e nasze maestwo nie jest dla ciebie tak wane, jak twierdzisz. Powiedz mi, co powinienem zrobi, eby byo wane. Daj mi jaki przykad. To trudno powiedzie. W tym momencie wywrci oczy i spojrza na mnie, jakby chcia powiedzie: Stephen, znisby tak niemot w swoim maestwie?" To jest tylko odczucie powtrzya. Bardzo silne odczucie. Kochanie powiedzia do niej to jest twj problem. I problem twojej matki. Waciwie to jest problem kadej znanej mi kobiety. Nastpnie zacz j wypytywa jak przed sdem: Czy mieszkasz tam, gdzie chcesz? To nie to westchna. Zupenie nie to.

 Wiem odpar. Ale poniewa nie potrafisz powiedzie mi, o co ci chodzi, prbuj do tego jako doj, eliminujc sprawy, ktre nie maj znaczenia. Czy mieszkasz tam, gdzie chcesz? Myl, e tak. Kochanie, Stephen ma kilka minut, eby nam pomc. Dawaj konkretne odpowiedzi: tak czy nie? Tak. W porzdku. To ustalone. Czy masz wszystko, co chciaaby mie? Tak. wietnie. Czy robisz to, co chcesz robi? Tak wygldao to jeszcze przez chwil i zorientowaem si, e moja obecno nic nie zmienia. Zatem wczyem si z pytaniem: Czy w taki wanie sposb rozmawiacie ze sob? Codziennie, Stephen odpowiedzia mczyzna. To jest historia naszego maestwa westchna kobieta. Popatrzyem na nich i przesza mi przez gow myl, e oto yje ze sob dwoje ludzi, z ktrych kade kieruje si inn pkul mzgow. Czy macie dzieci? zapytaem. Tak, dwoje. Naprawd? spytaem z niedowierzaniem. Jak ecie to zrobili? Jak to jak, o co ci chodzi? Musielicie wytworzy synergi! powiedziaem. Jeden plus jeden rwna si zazwyczaj dwa. Jednak wy pokazalicie, e jeden plus jeden rwna si cztery. To jest synergia. Cao jest wiksza ni suma jej skadnikw, zatem, jak to zrobilicie? Wiesz, jak to zrobilimy odpowiedzia mczyzna. Musielicie zatem doceni rnice! wykrzyknem.

DOCENIANIE RNIC
Docenianie rnic umysowych, emocjonalnych, psychologicznych stanowi istot synergii. Kluczem do tego jest zrozumienie, e ludzie nie widz wiata takiego, jaki on jest, ale jacy oni s. Jeeli uwaam, e widz wiat taki, jaki on jest, po c mi docenia rnice? Po co

miabym si w ogle zajmowa kim, kto nie jest w kursie". Wystpuj z pozycji paradygmatu, e jestem obiektywny; widz wiat taki, jaki jest. Wszyscy inni zagrzebani s w szczeglikach, ale ja mam szerszy obraz rzeczywistoci. To dlatego nadzoruj innych, e mam lepsz ni oni wizj*. Jeli taki jest mj paradygmat, nie tylko nie bd skutecznie wspzaleny, ale z tego samego powodu nie bd nawet skutecznie niezaleny. Bd ograniczony przez mj wasny paradygmat, ktry warunkuje moje postrzeganie. Osoba prawdziwie skuteczna z pokor przyjmuje wasne ograniczenie postrzegania i z szacunkiem docenia jego zasoby w interakcji z sercami i umysami innych ludzi. Taka osoba ceni rnice, poniewa rozumie, e powikszaj zarwno jej wiedz, jak i zrozumienie rzeczywistoci. Jeli zdani jestemy jedynie na wasne dowiadczenie, zazwyczaj cierpimy na brak danych. Czy twierdzenie, e dwoje ludzi moe si ze sob nie zgadza i kady z nich ma racj, jest logiczne? Nie jest logiczne, jest psychologiczne. I jest bardzo prawdziwe. Ty widzisz mod kobiet, ja widz star. Obaj patrzymy na ten sam obrazek i kady z nas ma racj. Widzimy te same czarne linie i biae przestrzenie. Jednake rnie je interpretujemy, poniewa zostalimy uwarunkowani do innego postrzegania. Dopki nie bdziemy docenia rnic w naszym postrzeganiu, dopki nie bdziemy docenia siebie nawzajem i dawa wiary, e istnieje moliwo, i racj ma kady z nas, e ycie nie zawsze jest dychotomicznym albo, albo" i niemal zawsze istnieje trzecie wyjcie, dopty nigdy nie wyjdziemy poza granice tego uwarunkowania. Widz tylko star kobiet. Jednak rozumiem, e ty widzisz co innego. Ceni ci, zatem doceniam to, co widzisz,. Chc to zrozumie. Kiedy wic uwiadamiam sobie rnice w naszym postrzeganiu, mwi: Dobrze! Widzisz to inaczej. Pom mi zobaczy to, co widzisz". Jeli dwie osoby maj tak sam opini, jedna jest niepotrzebna. Rozmowa z kim, kto podobnie jak ja widzi tylko star kobiet, nic mi nie da. Nie chc rozmawia, komunikowa si z kim, kto si ze mn zgadza; chc rozmawia z tob, poniewa widzisz to inaczej. Ceni sobie t rnic. Komunikujc si z tob, nie tylko poszerzam wasn wiadomo; rwnie uznaj ciebie. Daj ci powietrze psychologiczne. Zdejmuj nog z hamulca i uwalniam negatywn energi, ktr mgby emanowa, bronic swojego punktu widzenia. Tworz rodowisko
* W oryginale wykorzystano gr sw: osoba nadzorujca prac supervisor, i lepsza wizja super vision.

sprzyjajce synergii. Wag uznawania rnic przedstawia cytowana czsto bajka napisana przez pedagoga, dra R. H. Reevesa pt. The Animal School (Szkoa dla zwierzt").
Kiedy zwierzta doszy do wniosku, e musz zrobi co bohaterskiego, aby sprosta problemom Nowego wiata", i zaoyy szko. Jej program zawiera bieganie, pywanie, wdrapywanie si na drzewa i latanie. Aby atwiej byo szko prowadzi, kade zwierz uczestniczyo we wszystkich zajciach. Kaczka wietnie pywaa, szczerze mwic, lepiej ni jej nauczyciel, miaa te znakomite stopnie z latania, ale bardzo sabo biegaa. Poniewa bya w tym taka sabiutka, zostawaa po lekcjach, a nawet rzucia pywanie, eby wiczy si w bieganiu. Na skutek tego jej bona pawna wytara si i w pywaniu kaczka staa si ju tylko przecitna. Jednak przecitno jest w szkole akceptowana, tote nikt si tym nie przejmowa z wyjtkiem samej kaczki. Zajc by najlepszy w klasie z biegania, jednak pywanie kosztowao go tak wiele, e si zaama nerwowo. Wiewirka bya wietna we wdrapywaniu si na drzewa, dopki nie wpada w gbok frustracj na lekcji latania, kiedy nauczyciel zamiast z gry na d, kaza jej polecie z ziemi na szczyt drzewa. Z powodu nadmiernego wysiku nacigna sobie cigno, tak e w efekcie dostaa trjk z wdrapywania si i dwjk z biegania. Orze by trudnym uczniem i trzeba go byo surowo kara. Wprawdzie we wspinaniu si na drzewa pokonywa wszystkich, ale upiera si, eby robi to na swj sposb. Na koniec roku nienormalny wgorz, ktry wietnie pywa, a take potrafi biega, wspina si i troch lata mia najwysz redni i to on wanie wygasza mow. poegnaln. Psy stepowe nie posyay swoich dzieci do szkoy i zwalczay podatki, gdy administracja nie chciaa wczy do programu przedmiotu rycia w ziemi i kopania nor. Ich dzieci oddano w termin do borsuka, a pniej doczyy do wistakw i susw, dajc pocztek bardzo dobrej prywatnej szkole.

ANALIZA POLA SI
Synergia dziaa szczeglnie potnie przeciw negatywnym siom pojawiajcym si w sytuacji wspzalenej, zwalczajcym wzrost i zmian. Socjolog Kurt Lewin stworzy model Analizy Pola Si, opisujcy kady biecy poziom wykonania lub istnienia jako stan rwnowagi pomidzy siami napdowymi, ktre wzmacniaj ruch do przodu, i siami hamujcymi, ktre go wstrzymuj.

Siy napdowe s z zasady pozytywne, sensowne, logiczne, uwiadamiane i ekonomiczne. Siy hamujce, dla odmiany, s czsto negatywne, emocjonalne, nielogiczne, nie uwiadamiane i spoeczne lub psychologiczne. Oba zbiory si istniej naprawd i musz by brane pod uwag przy wszelkich zmianach. W rodzinie na przykad istnieje okrelony klimat" domu pozytywne lub negatywne interakcje, bezpieczne lub nie dajce poczucia bezpieczestwa wyraanie uczu czy mwienie o swoich sprawach, szacunek lub brak szacunku w komunikacji pomidzy czonkami rodziny znajduj si tam na pewnym okrelonym poziomie.

Siy hamujce

Siy napdowe

Moesz chcie zmieni ten poziom. Moesz chcie utworzy klimat bardziej pozytywny, wypeniony wikszym szacunkiem, otwarciem i zaufaniem. Logiczne powody twojej chci s tu siami napdowymi podnoszcymi ten poziom. Jednake zwikszanie tych si nie wystarczy. Twoim wysikom stawiaj opr siy hamujce duch rywalizacji pomidzy dziemi, rne scenariusze, ktre ty i twj wspmaonek przenielicie ze swoich rodzinnych domw do waszego zwizku, rodzinne nawyki, praca i inne zobowizania wymagajce twojego czasu i energii. Zwikszenie si napdowych moe dawa chwilowe rezultaty. Jednake dopki istniej siy hamujce, bdzie to coraz trudniejsze. Przypomina to naciskanie spryny: im silniej naciskasz, tym silniej ona si opiera, a do momentu, w ktrym jej sia odepchnie ci nagle z powrotem do dawnego poziomu. Przeywajc wzloty i upadki, czujc si jak jo-jo", dojdziesz po kilku prbach do wniosku, e widocznie ludzie s tacy, jacy s" i e zbyt trudno co zmieni. Jednak kiedy wprowadzisz synergi, bdziesz pracowa bezporednio nad siami hamujcymi, stosujc umiejtnoci nawyku czwartego i pitego i wchodzc w interakcje

zgodnie z nawykiem szstym. Tworzysz atmosfer, w ktrej mwienie o tych siach jest bezpieczne. Odmraasz, uwalniasz i tworzysz nowy wgld w sytuacj, a to zmienia siy hamujce w siy napdowe. Angaujesz ludzi w prac nad problemem, wcigasz ich, tak e nasikaj nim i czuj, e jest to take ich problem, przez co staj si oni wan czci rozwizania. W rezultacie powstaj nowe, wsplne cele i cae przedsiwzicie posuwa si naprzd, czsto w sposb, ktrego nikt nie przewidywa. Towarzyszcy temu zapa tworzy zupenie inn kultur. Zaangaowani w to ludzie, wykorzystujc cechy naszej niepowtarzalnej ludzkiej natury, wzmacniani s nowym sposobem mylenia, nowymi twrczymi rozwizaniami i moliwociami. Kilka razy uczestniczyem w negocjacjach, kiedy rozgniewani na siebie ludzie zatrudniali prawnikw, aby bronili ich interesw. Rozjtrzao to tylko problem, poniewa realia procesu prawnego pogarszay jeszcze bardziej ich komunikacj. Jednake strony miay do siebie tak niskie zaufanie, i nie sdziy, aby byo inne wyjcie ni sd. Pytaem wtedy: Czy byby zainteresowany, aby sprbowa rozwizania wygrana-wygrana", z ktrym obie strony czuj si naprawd dobrze? Odpowiadali zazwyczaj twierdzco, ale tak naprawd wikszo z nich nie sdzia, e jest to moliwe. Jeli uda mi si namwi do tego drug stron, czy bdziecie skonni raz jeszcze porozmawia ze sob? Znowu zazwyczaj syszaem: Tak". Niemal w kadym wypadku rezultaty byy zdumiewajce. Problemy, z ktrymi uerano si prawnie i psychologicznie okoo czterech miesicy, rozstrzygano w cigu kilku godzin. Wikszo z tych rozwiza nie byy to bynajmniej kompromisy prawne. Byy to rozwizania synergiczne, lepsze ni te, ktre proponoway niezalenie od siebie obie strony. Na dodatek, w wikszoci wypadkw udawao si ochroni zwizek, chocia na pocztku poziom wzajemnego zaufania by tak znikomy, a wzajemne stosunki tak powanie nadszarpnite, i wydawao si to niemoliwe. W jednym z naszych programw rozwoju przedstawiciel kadry kierowniczej relacjonowa sytuacj, w ktrej producent zosta pozwany do sdu przez swojego dugoletniego klienta i oskarony o niewykonanie zadania. Obie strony uwaay, e maj

absolutn racj, a drug stron postrzegay jako postpujc cakowicie nieetycznie i nie zasugujc na zaufanie. Kiedy obaj zaczli korzysta z nawyku pitego, dwie sprawy okazay si oczywiste. Po pierwsze, wczeniejsze problemy komunikacyjne doprowadziy do niezrozumienia, co pogorszyy jeszcze pniejsze wzajemne oskarenia. Po drugie, obie strony dziaay na pocztku w dobrej wierze, a cho nie odpowiaday im ani koszty, ani sdowe utarczki, nie widziay innego wyjcia. Z chwil gdy te dwie sprawy stay si jasne, zapanowa duch nawyku czwartego, pitego i szstego i problem byskawicznie rozwizano, a wzajemny zwizek kwit dalej. Kiedy indziej odebraem rano telefon od szukajcego pomocy szefa firmy eksploatacji terenu. Poniewa zalega ze spatami, bank chcia go pozbawi kredytu, poda wic bank do sdu, aby odwoano t decyzj. Potrzebowa dodatkowych funduszy, by skoczy uzdatnianie terenu i sprzeda go tak, by mc spaci kredyt, ale bank odmwi mu dodatkowych funduszy, dopki nie ureguluje zalegych spat. By to problem jajka i kury, w sytuacji braku kapitau. W tym samym czasie projekt, nad ktrym pracowa, podupada. Ulice zaczynay przypomina pola chwastw, a waciciele kilku wybudowanych domw, widzc, e warto ich posiadoci spada, szykowali si do ataku. Urzd Miasta take by zdenerwowany faktem, e prace na pierwszorzdnym terenie" opniaj si i teren szpeci miasto. Koszty sdowe pochony ju dziesitki tysicy dolarw zarwno banku, jak i klienta a nie przewidywano, by wprawa stana na wokandzie w cigu najbliszych miesicy. Zrozpaczony waciciel firmy zgodzi si, acz niechtnie, sprbowa zasad nawyku czwartego, pitego i szstego. Zaaranowa spotkanie z jeszcze bardziej nieprzychylnie do tego pomysu nastawionymi przedstawicielami banku. Spotkanie rozpoczo si o 8.00. w jednym z pokoi konferencyjnych banku. Wyczuwao si napicie i brak zaufania. Adwokat banku nakaza swoim klientom milczenie. Oni mieli sucha, a on mia mwi. Nie chcia, aby stao si cokolwiek, co mogoby skoni bank do kompromisu w sdzie. Przez pierwsze ptorej godziny uczyem zasad nawyku czwartego, pitego i szstego. O godzinie 9.30 podszedem do tablicy i spisaem to, co uwaaem za najwaniejsze dla banku. Pocztkowo przedstawiciele banku nic nie mwili, ale im duej komunikowalimy

intencj rozwizania wygrana-wygrana" i staralimy si ich najpierw zrozumie, coraz otwarciej wyjaniali i tumaczyli. Kiedy poczuli si zrozumiani, caa atmosfera ulega zmianie i wszyscy odczuli wyrany pd i zapa do pokojowego rozwizania problemu. Pomimo obiekcji adwokata przedstawiciele banku otworzyli si jeszcze bardziej, wystpili nawet z osobistymi problemami. Kiedy wrcimy do banku, prezes przede wszystkim zapyta: Czy dostaniemy pienidze?" Co mamy powiedzie? O godzinie 11.00 urzdnicy bankowi, cho cigle przekonani o swojej racji, czuli, e s rozumiani, przestali wic by oficjalni i ustawia si w pozycji obronnej. W tym momencie byli ju gotowi pozna sprawy najwaniejsze dla ich klienta, ktre zapisywaem po drugiej stronie tablicy. Efektem tego byo gbsze oboplne zrozumienie i zbiorowa wiadomo tego, w jaki sposb saba komunikacja spowodowaa wzajemne niezrozumienie i nierealne oczekiwania oraz jak kontynuowanie tej komunikacji w duchu wygrana-wygrana" pozwoli zapobiec wielu powanym problemom. Uczestnicy spotkania odczuwali teraz bolczki obu stron, te chroniczne i te ostre, co w poczeniu z odczuciem prawdziwego postpu w rozmowach nakazywao im komunikowa si dalej. W poudnie, kiedy to zgodnie z planem spotkanie miao si skoczy, byli w tak dobrym nastroju, nastawieni tak synergicznie i twrczo, e chcieli rozmawia dalej. Pierwsza wypowiedziana przez waciciela firmy propozycja zostaa uznana przez wszystkich jako zapocztkowanie rozwizania w myl wygrana-wygrana". Pracowano nad nim synergicznie i rozwijano je i ju o 12.45 dwch urzdnikw bankowych i ich klient, wyszli z planem, ktry zamierzali wsplnie przedstawi Stowarzyszeniu Wacicieli Domw i Urzdowi Miasta. Pomimo pewnych komplikacji w dalszym rozwoju wypadkw zaniechano walk w sdzie, a projekt zabudowy terenu zakoczy si sukcesem. Nie sugeruj, e nie naley korzysta z sdw. Niektre sytuacje bezsprzecznie tego wymagaj. Jednake uwaam, e sd jest ostatni, nie pierwsz instancj. Jeeli korzysta si z niej zbyt wczenie, nawet traktujc to zapobiegawczo, to czasami nastpstwem lku i paradygmatu prawa s niesynergiczne myli i dziaania.

NATURA JEST SYNERGI

Waciwie sowo ekologia" opisuje synergi w naturze wszystko jest ze sob wzajemnie powizane. Szczyt siy twrczej osiga si w zwizkach, tak samo jak prawdziwa sia omawianych siedmiu nawykw znajduje si nie w pojedynczym nawyku, ale w ich wzajemnym zwizku. Podobnie jest w przedsibiorstwie czy w rodzinie tam rwnie zwizek pomidzy jej czonkami jest zasadnicz si tworzc synergi. Im prawdziwiej wszyscy s zaangaowani, im szczerzej i duej uczestnicz w analizowaniu i rozwizywaniu problemw, tym bardziej s twrczy i tym wiksze jest ich oddanie temu, co stworzyli. Jestem przekonany, e wanie w tym tkwi sia japoskiego podejcia do biznesu, ktre zmienio wiatowy rynek. Synergia daje efekty; jest suszn zasad. Jest ukoronowaniem wszystkich wczeniej omwionych nawykw. Jej skuteczno sprawdza si we wspzalenej rzeczywistoci w tworzeniu zespou i w pracy w zespole, w budowaniu poczucia jednoci i twrczego wspdziaania z innymi ludzkimi istotami. Chocia zwizek wspzaleny nie daje kontroli nad paradygmatami innych ludzi czy nad procesem synergii, znaczna cz synergii ley w naszym krgu wpywu. Znajduje si w nim w caoci twoja wewntrzna synergia. Moesz uwzgldnia zarwno analityczn, jak i twrcz stron wasnej natury. Moesz docenia istniejce pomidzy nimi rnice i wykorzystywa je do katalizowania wasnej twrczoci. Moesz by wewntrznie synergiczny nawet w niesprzyjajcych okolicznociach. Nie musisz bra do siebie zniewag. Moesz unika negatywnej energii; moesz szuka w innych czego dobrego i cokolwiek znajdziesz, wykorzystywa do poszerzenia wasnego punktu widzenia i swojej perspektywy na wiat. Moesz w sytuacjach wspzalenych wiczy swoj odwag otwierania si wobec innych, wyraenia swoich myli, uczu i dowiadcze w sposb, ktry bdzie zachca ich do otwarcia. Moesz docenia rnice w innych ludziach. Gdy kto nie zgodzi si z tob, moesz powiedzie: W porzdku! Widzisz to inaczej". Nie musisz si z nim zgadza; po prostu utwierd go w jego prawie, i staraj si zrozumie. Kiedy widzisz tylko dwa rozwizania wasne i to niewaciwe" moesz poszuka

trzeciego.

Istnieje

niemal

zawsze,

jeli

bdziesz

dziaa

myl

filozofii

wygrana-wygrana" i naprawd stara si zrozumie drug stron, najczciej znajdziesz rozwizanie, ktre okae si lepsze dla wszystkich zainteresowanych.

PROPOZYCJE WICZE:
1. Pomyl o osobie, ktra zazwyczaj widzi sprawy inaczej ni ty. Pomyl, w jaki sposb mgby wykorzysta te rnice jako schody w kierunku znalezienia trzeciego rozwizania. Moe mgby si dowiedzie, jaki jest jej pogld na dan spraw czy problem, i doceni rnice, ktre prawdopodobnie poznasz. 2. Zrb list ludzi, ktrzy ci irytuj. Czy reprezentuj oni inny punkt widzenia, ktry mgby prowadzi do synergii, gdyby mia silniejsze poczucie wewntrznego bezpieczestwa i docenia rnice? 3. Znajd sytuacj, ktra wymaga lepszej pracy zespoowej i synergii. Jakie warunki wzmocniyby synergi? Co moesz zrobi, by zapewni takie warunki? 4. Kiedy w najbliszej przyszoci nie bdziesz si z kim zgadza lub dojdzie do konfrontacji pogldw, staraj si zrozumie troski kryjce si za postaw tej osoby. Zajmij si nimi w twrczy i oboplnie korzystny sposb.

CZ CZWARTA ODNOWA

Wspzaleno
Staraj si naj pierw zrozumie, potem by ZWYzrozum iany

7. Ostrzenie piy

Myl w kategoriach wygrana-wygrana 4

CIST WO PUBLICZNE

Synergia 6

Niezaleno
3. Rb najpierw to, co najwaniejsze

ZWYCIST WO 1. 2. P RYWATBd Zaczynaj NE proaktywny z wij koca

Zaleno

NAWYK SIDMY

OSTRZENIE PIY

ZASADY WSZECHSTRONNEJ SAMOODNOWY

Kiedy czasami zdam sobie spraw z olbrzymich konsekwencji cakiem maych rzeczy... nie mog odeprze myli... e maych rzeczy nie ma. BRUCE BARTON

Wyobra sobie, e natkne si w lesie na kogo, kto gorczkowo cina drzewo. Co robisz? pytasz. Nie widzisz? odpowiada ze zniecierpliwieniem. cinam to drzewo. Wygldasz na wykoczonego! wykrzykujesz. Dugo ju to robisz? Ponad pi godzin odpowiada. I jestem skonany! To cika praca. Moe zrb ma przerw i naostrz pi? proponujesz. Z pewnoci poszoby wtedy szybciej. Nie mam czasu na ostrzenie piy odpowiada mczyzna stanowczo. cinam drzewo. Nawyk sidmy to powicanie czasu na ostrzenie piy. Umoliwia on realizowanie wszystkich innych nawykw, dlatego na rysunku otacza paradygmat siedmiu nawykw.

CZTERY WYMIARY ODNOWY

Nawyk sidmy to osobista ZP. To konserwowanie i wzmacnianie) najwaniejszego swojego rodka produkcji- siebie samego. To odnawianie czterech wymiarw swojej natury: fizycznego, duchowego, umysowego i spoeczno-emocjonalnego.
FIZYCZNE wiczenia, odywianie, kontrola poziomu stresu

UMYSOWE czytanie, wizualizowanie, planowanie, pisanie

SPOECZNOEMOCJONALNE suenie, empatia, synergia, wewntrzne poczucie bezpieczestwa

DUCHOWE jasne wartoci, oddanie, studiowanie, medytacje

Wikszo filozofii ycia, chocia uywa innych sw, mwi wyranie albo w sposb domniemany o tych czterech wymiarach. Filozof Herb Shepherd opisuje zdrowe, zrwnowaone ycie w kategoriach czterech wartoci: perspektywy (duchowa), autonomii (umysowa), powizania (spoeczna) i animuszu (fizyczna). George Sheehan, wspczesny guru, mwi o czterech rolach: dobrego zwierzcia (fizyczna), dobrego rzemielnika (umysowa), dobrego przyjaciela (spoeczna) i witego (duchowa). Teoria organizacji zawiera cztery wymiary motywacyjne: ekonomiczny (fizyczny), sposb traktowania ludzi (spoeczny), troska o waciwe wykorzystanie i rozwj (umysowy) oraz suenie innym i wkad, jaki ma przedsibiorstwo w oglne ludzkie dziaanie (duchowy). Ostrzenie piy" to w zasadzie wyraenie wszystkich czterech elementw motywacji. To prowadzona w mdry i rwnomierny sposb regularna i konsekwentna gimnastyka w zakresie kadego z czterech wymiarw naszej natury. Zby to robi, musimy by proaktywni. Znajdowanie czasu na ostrzenie piy jest niewtpliwie aktywnoci drugiej wiartki i musi my dziaa w drugiej wiartce. Pierwsza

wiartka, zawierajc uprawy pilne, dziaa na nas; naciska na nas nieustannie. Musimy naciska zatem na odbudowywanie osobistej ZP, a stanie si to nasz drug natur, zdrowym naogiem. Poniewa ley to w centrum naszego krgu wpywu, nikt inny tego za nas nie zrobi. Sami musimy to dla siebie zrobi. Najpowaniejsz inwestycj naszego istnienia jest inwestowanie w siebie jedyne posiadane przez nas urzdzenie do ycia i dokonywania wkadw. Jestemy urzdzeniami do naszych wasnych dziaa i aby byy one skuteczne, musimy uzna wag regularnego przeznaczania czasu na ostrzenie piy we wszystkich czterech wymiarach. Wymiar fizyczny Wymiar fizyczny naszego istnienia wymaga od nas skutecznego dbania o nasze ciao waciwego odywiania, odpowiedniego odpoczynku i odprenia oraz regularnej gimnastyki. Gimnastyka jest jedn z tych silnie oddziaujcych aktywnoci, ktre nie bdc pilnymi, rzadko s podejmowane regularnie. Poniewa ich nie podejmujemy, wczeniej lub pniej trafiamy do wiartki I, zmagajc si z problemami zdrowotnymi i sytuacjami kryzysowymi, ktre s naturalnym nastpstwem tego zaniedbania. Wikszo z nas uwaa, e nie ma czasu na gimnastyk. Ale to spaczony paradygmat! My nie mamy czasu, eby tego nie robi! Przy czym chodzi tu o trzy do szeciu godzin w tygodniu lub przynajmniej trzydzieci minut dziennie. Nie jest to a tak wiele czasu, jeli zwaymy olbrzymie korzyci, jakie dziki temu bdziemy mie przez nastpne 162-165 godzin w tygodniu. Nie potrzebujesz w tym celu specjalnych przyrzdw czy wyposaenia. Siownia, korzystanie z orodkw odnowy biologicznej albo czerpanie radoci ze sportw, takich jak tenis czy racquetball, to dodatkowe moliwoci. Ostrzenie piy jest jednak niezbdne. Dobry zestaw wicze to taki, ktry moesz wykonywa w domu i ktry bdzie budowa twoje ciao w zakresie trzech obszarw: wytrzymaoci, elastycznoci i siy. Wy trzymao to sprawno sercowo-naczyniowa zdolno serca do

przepompowywania krwi w ciele. Pomagaj j osign wiczenia aerobiku. Chocia serce jest miniem, nie moemy poddawa go bezporednim wiczeniom. Moemy robi to jedynie na drodze wiczenia duych grup miniowych, szczeglnie mini ng. Dlatego wskazane s tu takie wiczenia, jak szybkie chodzenie, bieganie, jazda

na rowerze, pywanie, jazda na nartach biegowych i jogging. Za minimum sprawnoci fizycznej uwaa si w tym wypadku zdolno do podwyszenia akcji serca do przynajmniej 100 uderze na minut i utrzymania tego poziomu przez trzydzieci minut. Ideaem byoby podniesienie akcji serca do wysokoci przynajmniej 60% maksymalnego ttna; serce na wzmocnionych obrotach moe cigle bi i przepompowywa krew w ciele. Za maksymalne ttno zwykle uwaa si liczb 220 pomniejszon o wiek danej osoby. Jeli zatem masz 40 lat, celem twoich wicze powinno by osignicie poziomu 108 (220-40 = 180; 60% ze 180 = 108). Za efekt treningu" uwaa si zwykle ttno pomidzy 72 i 87 procent maksymalnego ttna danej osoby. E l a s t y c z n o buduje si przez rozciganie mini. Wikszo ekspertw radzi, by najpierw zrobi rozgrzewk, nastpnie powiczy aerobik i zakoczy wiczenia chodzcym minie rozciganiem. wiczenia wstpne rozluniaj i rozgrzewaj minie, przygotowujc je do wicze ywszych i wymagajcych wikszego wysiku. wiczenia kocowe uatwiaj rozprowadzenie kwasu mlekowego, tak e minie nie sztywniej i nie bol. Sia pochodzi z wicze oporowych takich jak wiczenia kalisteniczne, zwyke pompki, przysiady i praca z ciarkami. To, jak wielki nacisk ka bdziesz na zwikszenie siy, zaley od twojej sytuacji. Jeli pracujesz fizycznie lub jeste sportowcem, zwikszenie siy rozwinie twoje umiejtnoci. Jeeli masz prac siedzc, a twj tryb ycia nie wymaga duej siy fizycznej, wystarczy, jeli do aerobiku i wicze rozcigajcych minie dodasz troch tonizujcych wicze kalistenicznych. wiczyem kiedy z przyjacielem, ktry ma doktorat z fizjologii wicze gimnastycznych. Tego dnia koncentrowa si na budowaniu swojej siy. Poprosi mnie, abym towarzyszy mu przy wyciskaniu ciarw na jednym z urzdze, i wtedy, kiedy mnie poprosi tylko wtedy zmniejszy wag obcienia. Obserwowaem go zatem i czekaem, by uj odwanikw. Patrzyem, jak wdruj one do gry i na d, do gry i na d, i widziaem, e robi to z coraz wikszym trudem. wiczy jednak dalej. Zaczyna wyciska ciar po raz kolejny, a ja mylaem: Nie ma mowy, teraz togo nie zrobi". Jednak robi. Potem wolno opuszcza ciar i zaczyna od pocztku. Do gry i na d, do gry i na d.

W pewnym momencie, gdy jego twarz bya napita od wysiku, a yy wyglday, jakby chciay wyskoczy ze skry, pomylaem: Rozwali mu to klatk piersiow. Moe powinienem zdj odwanik. Moe nie panuje nad sytuacj i nie wie, co robi". Jednak i tym razem bezpiecznie opuci ciar. I znowu zacz podnosi go do Kory. Nie wierzyem wasnym oczom. Kiedy w kocu poprosi mnie, abym zdj odwanik, zapytaem: Dlaczego tak dugo z tym zwlekae? Bo niemal caa korzy wiczenia to jego kocowe momenty odpowiedzia. Prbuj wzmocni si mini, Stephen. Nie stanie si to, dopki wkna miniowe si nie przerw, a wkna nerwowe nie zarejestruj blu. Wtedy natura skompensuje to z nawizk i po czterdziestu omiu godzinach minie zrobi si silniejsze. Zrozumiaem, o co chodzi. Ta sama zasada obowizuje przy budowaniu mini emocjonalnych, choby cierpliwoci. Kiedy wiczysz cierpliwo powyej granic, pka wkno emocjonalne, natura to nadrabia z naddatkiem i nastpnym razem jest ono mocniejsze. Mj przyjaciel chcia akurat wzmocni si mini. I wiedzia, jak to robi. Jednak skuteczno nie wymaga od wszystkich a takiej siy. Powiedzenie wszystko rodzi si w blu" ma sens w pewnych okolicznociach, jednake nie dotyczy skutecznego programu wicze gimnastycznych. Istot fizycznej odnowy jest ostrzenie piy, czyli regularne wiczenie ciaa w sposb, ktry zachowuje nasz zdolno do pracy i przystosowywania oraz daje rado. Program wicze naley mdrze przygotowa. atwo przedobrzy, zwaszcza gdy si nigdy przedtem nie wiczyo. Moe to spowodowa nie tylko niepotrzebny bl i urazy, ale nawet trwae uszkodzenia. Najlepiej zacz pomau. Kady program powinien zgadza si z najnowszymi doniesieniami z bada w tej dziedzinie, wskazwkami lekarza i wasnym samopoczuciem. Jeli nie wiczye, twoje ciao na pewno bdzie protestowa przeciwko zmianie wygodnego stylu ycia. Na pocztku nie bdziesz lubi wiczy. Moesz nawet tego nie cierpie. Bd jednak proaktywny. wicz. Jeli zaplanowae poranne bieganie, zrb to, nawet gdy pada. Pada? Dobrze! Bd pracowa nie tylko nad ciaem, ale i nad wol!" Nie interesuje ci chwilowa poprawa; interesuje ci dziaalno z wiartki II, ktra

przyniesie znakomite dugotrwale rezultaty. Kady, kto wiczy regularnie, powie ci to samo. Pomau obniy ci si ttno spoczynkowe, a wzmocni praca serca i systemu oddechowego. Kiedy zwikszysz moliwoci swojego ciaa, zwyke aktywnoci stan si atwe i przyjemne. Bdziesz mia wicej energii po poudniu, a ociao, ktra powodowaa, e bye zbyt zmczony, by wiczy", zamieni si w energi, ktra bdzie wzmacnia twoje wszystkie dziaania. Najwiksz korzyci bdzie prawdopodobnie wzmocnienie mini proaktywnoci nawyku pierwszego. Jeli dziaasz zgodnie z wartoci dbania o ciao, zamiast ulega dziaaniu si, ktre wstrzymujci przed wiczeniami, wpywasz znacznie na paradygmat samego siebie, na samoocen, poczucie wasnej wartoci i na wasn spjno wewntrzn. Wymiar duchowy Odnowa ducha zapewnia twojemu yciu kierownictwo. czy si cile z nawykiem drugim. Wymiar duchowy to twj rdze, centrum ciebie samego, zobowizanie w stosunku do wasnego systemu wartoci. To bardzo prywatny i najbardziej istotny obszar ycia. Kieruje ci on ku rdom, ktre inspiruj i wznosz na wyszy poziom, ktre zwizuj ci z ponadczasow prawd ludzkoci. Ludzie doskonal go na wiele rnych sposobw. Ja sam znajduj odnow w codziennej medytacji nad Pismem witym, poniewa oddaje ono mj system wartoci. To czytanie i mylenie daje mi uczucie odnowy, siy, poczucie centrum mojego ycia i ch do suby. Innym ludziom podobne uczucie odnowy moe dawa zagbienie si w literatur pikn lub zasuchanie w muzyk klasyczn. S tacy, ktrzy znajduj to w kontakcie z natur. Natura przekazuje swoje bogosawiestwo tym, ktrzy si w niej zanurz. Jeli uda ci si zostawi haas i zgiek miasta i poddasz si harmonii i rytmowi natury, wrcisz odnowiony. Przez jaki czas jeste spokojny i wyciszony, niemal nic nie moe wyprowadzi ci z rwnowagi; stopniowo jednak haas i rozpraszajce dwiki z zewntrz zaczynaj niszczy to poczucie wewntrznego spokoju. Artur Gordon opina bardzo osobist histori wasnej odnowy duchowej w opowiadaniu zatytuowanym The Turn of the Tide. Opowiada tam o okresie w swoim yciu, kiedy wszystko wydawao mu si nudne i bezsensowne. Straci entuzjazm; bezowocnie prbowa co napisa. Sytuacja pogarszaa si z dnia na dzie. W kocu poszed do lekarza. Stwierdzajc, e fizycznie wszystko jest w porzdku, lekarz

zapyta go, czy nie byby skonny postpowa przez jeden dzie dokadnie wedug jego zalece. Kiedy Gordon si zgodzi, doktor poleci mu spdzi ten dzie w miejscu, w ktrym by najszczliwszy jako dziecko. Pozwoli mu wzi ze sob tylko jedzenie; adnych osb towarzyszcych, adnych ksiek ani radia. Wypisa cztery recepty i nakaza je otworzy o dziewitej, dwunastej, pitnastej i osiemnastej. artujesz powiedzia Gordon. Przekonasz si, e nie artuj, kiedy zobaczysz mj rachunek! brzmiaa odpowied. Nazajutrz Gordon uda si zatem na pla. Otworzy pierwsz recept i przeczyta: Suchaj uwanie". Pomyla, e lekarz oszala. Jak mona sucha przez trzy godziny? Jednake zgodzi si postpowa wedug zalece lekarza, zacz wic sucha. Sysza zwyke dwiki morza i ptakw. Po chwili jednak usysza inne dwiki, ktrych nie zauway wczeniej. W trakcie suchania przypomniay mu si lekcje, jakich morze udzielao mu w dziecistwie cierpliwoci, respektu i wiadomoci wspzalenoci zjawisk. Wsuchiwa si w dwiki i w cisz i czu narastajcy spokj. W poudnie Gordon otworzy nastpn kartk papieru i przeczyta: Sprbuj dosign przeszoci". Czego mam dosign w tej przeszoci?" zastanawia si. Moe dziecistwa, moe najbardziej szczliwych momentw. Zacz myle o tym, co mino, o maych chwilach radoci. Prbowa dokadnie je sobie przypomnie. A przypominajc je sobie, czu rosnce w nim ciepo. O pitnastej wzi kolejn kartk. Dotd wypenianie polece zawartych w receptach nie byo trudne, jednake tym razem byo inaczej. Zbadaj swoje motywy" oto, co byo napisane na kartce. Pocztkowo podszed do tego z pozycji obronnych. Pomyla o tym, czego chcia sukcesw, uznania, bezpieczestwa i zacz uzasadnia sens swoich pragnie. Jednak po chwili przyszo mu do gowy, e te motywy nie s wystarczajce i moe wanie tu ley odpowied na problem marazmu, jaki go opanowa. Gbiej zastanowi si nad motywami swojego dziaania. Pomyla o minionych chwilach szczcia. I w kocu dosta odpowied. Nagle wydao mi si oczywiste pisa Artur Gordon e jeli motywy postpowania s niewaciwe, nic nie. moe by waciwe. Nie ma znaczenia, kim jeste listonoszem, fryzjerem, sprzedawc ubezpiecze czy gospodyni domow. Dopki czujesz, e suysz innym, znaczy, e dobrze speniasz swoje zadanie. Kiedy interesuje ci jedynie dbanie o

siebie, robisz to z mniejszym skutkiem to prawo tak niezomne jak prawo cienia". Kiedy nadesza godzina osiemnasta, wypenienie ostatniej recepty nie zajo duo czasu. Mwia: Napisz na piasku swoje obawy". Gordon uklk i napisa kilka sw kawakiem muszli. Wsta, odwrci si i odszed. Nie spojrza za siebie; wiedzia, e nadejdzie fala przypywu. Odnowa duchowa wymaga zainwestowania czasu. Jednake jest to dziaanie w wiartce II, ktrego wanie z powodu braku czasu nie wolno nam zaniedba. Wielki reformator Martin Luter powiedzia: Mam dzi tak duo do zrobienia, e musz spdzi jeszcze jedn godzin na klczkach". Modlitwa nie bya dla niego rutynowym obowizkiem, ale raczej rdem siy uwalniajcej i zwielokrotniajcej jego energi. Zapytano kiedy mistrza ze z Dalekiego Wschodu, ktry bez wzgldu na to, jakich naciskw dowiadcza, przepeniony by wielk radoci i spokojem: W jaki sposb utrzymujesz t rado i spokj?" A on odpowiedzia: Nigdy nie opuszczam miejsca, w ktrym medytuj". Medytowa wczesnym rankiem i przez reszt dnia nosi pokj tamtej chwili w swoim sercu i umyle. Okazuje si, e jeli powicimy troch czasu na zblienie si do centrum kierowania naszym yciem, o co ostatecznie w yciu chodzi, rozciga si to nad wszystkim innym niczym parasol. Odnawia nas i odwiea, zwaszcza jeli cigle na nowo to przyjmujemy. Uwaam, e dlatego spisanie wasnej misji yciowej jest takie wane. Jeli naprawd rozumiemy swoje centrum i cele, moemy je czsto przeglda i wci na nowo angaowa si w nie. W naszym codziennym odnawianiu duchowym moemy sobie wyobraa oraz przeywa naprawd wydarzenia dnia zgodnie z tymi wartociami. Przywdca religijny David O. McKay naucza: Najwiksze batalie ycia toczone s codziennie w cichych zakamarkach duszy". Jeli wygrasz bitw, jeli zaatwisz co, co byo wewntrznie sprzeczne, czujesz spokj i wiar w to, co robisz. Kiedy bdziesz myla wsplnie z innymi, przyczynia si do ich dobra i dobrobytu i szczerze si cieszy z osigni i sukcesw innych ludzi, przekonasz si, e zwycistwa publiczne pojawi si w naturalny sposb. Wymiar umysowy Rozwj umysowy i dyscyplina uczenia si s w wikszoci efektem formalnej edukacji. Jednake wielu z nas, gdy tylko wyjdzie spod wpywu zewntrznej dyscypliny, pozwala

temu zanikn. Przestajemy czyta powane ksiki, nie zagbiamy si w adne zagadnienia nie zwizane z polem naszej dziaalnoci, nie mylimy analitycznie, nie piszemy w kadym razie nie krytycznie i nie w sposb, ktry sprawdzaby nasz zdolno do jasnej i zwizej wypowiedzi. W zamian za to siedzimy godzinami przed telewizorem. Z bada wynika, e w niektrych domach telewizor wczony jest przez 35 do 45 godzin tygodniowo. To tyle samo czasu, ile wikszo ludzi powica na prac, a wicej, ni wikszo przeznacza na nauk w szkole. Jest to najsilniejszy rodek spoecznego oddziaywania. A kiedy patrzymy, poddajemy si wszystkim przekazywanym przez telewizj wartociom. Wpywa to na nas silnie na wiele ledwo uchwytnych, niedostrzegalnych sposobw. Mdro ogldania telewizji wymaga skutecznego samozarzdzania (nawyk trzeci), ktre umoliwia wyrnienie i wyselekcjonowanie takich programw informujcych, inspirujcych i rozrywkowych, ktre najlepiej wyraaj twoje wartoci i najlepiej su twoim celom. W naszej rodzinie ograniczamy ogldanie telewizji do okoo siedmiu godzin tygodniowo, przecitnie do godziny dziennie. Mielimy na ten temat narad rodzinn, na ktrej przyjrzelimy si niektrym danym mwicym, co si dzieje w pewnych domach z powodu telewizji. Okazao si, e dyskutujc o tym w rodzinie, kiedy nikt nie przyjmuje pozycji obronnej lub przekonujcej innych, ludzie zaczynaj zdawa sobie spraw z chorobliwej zalenoci od ogldania mydlanej opery czy staego karmienia si jakim programem. Doceniam telewizj i wdziczny jestem za wiele programw o wysokich walorach edukacyjnych i rozrywkowych. Wzbogacaj nasze ycie i maj istotny wkad w nasze cele i przyczyny dziaa. Jednake na wiele programw zwyczajnie szkoda czasu i umysu, a wiele innych, jeli na to pozwolimy, moe na nas le wpywa. Podobnie jak ciao, telewizja jest dobrym sug, ale zym panem. Musimy stosowa w praktyce nawyk trzeci i skutecznie sob zarzdza, aby maksymalnie wykorzystywa wszystkie dostpne nam rda do zrealizowania naszej misji. Nauka nieustajca nauka, cigle poszerzanie horyzontw umysu jest prawdziw umysow odnow. Czasami wymaga to narzuconej dyscypliny szkolnej lub systematycznego programu studiw, czciej jednak nie. Ludzie proaktywni znajduj wiele drg, aby si uczy. Niezwyk warto ma trenowanie umysu w kierunku badania wasnego programu. Dla

mnie definicj liberalnego nauczania jest zdolno oceniania programw yciowych w kontekcie szerszych pyta, celw i innych paradygmatw. Pozbawiony takiej edukacji trening zawa i zamyka umys, powodujc, e nie bada on nigdy zaoe treningu. Dlatego czytanie i inny kontakt z wielkimi umysami ma tak wielk warto. Nie ma lepszego sposobu na zbieranie informacji i poszerzanie horyzontw mylowych ni nawyk czytania dobrych ksiek. Jest to kolejna, obdarzona potnym wpywem aktywno wiartki II. Moesz dotrze do najwikszych istniejcych teraz lub kiedykolwiek na wiecie umysw. Proponuj zacz od przeczytania jednej ksiki w miesicu, nastpnie jednej na dwa tygodnie i wreszcie jednej w tygodniu. Kto, kto nie czyta, nie jest w niczym lepszy od kogo, kto nie umie czyta". Dobra literatura taka jak klasyka wiatowa, autobiografie, National Geographic" i inne publikacje poszerzajce nasz wiadomo kulturow, oraz wspczesne ksiki z rnych dziedzin powikszy nasze paradygmaty i naostrzy nam umysow pi; szczeglnie jeli stosujemy na co dzie nawyk pity czytajc, staramy si najpierw zrozumie. Jeeli natomiast, stosujc wasn autobiografi, oceniamy, zanim naprawd zrozumiemy, co autor chce nam powiedzie, zmniejszamy korzyci z czytania. Pisanie jest innym znakomitym sposobem na ostrzenie umysowej piy. Zapisywanie wasnych myli, dowiadcze, olnie i nauk wpywa dodatnio na jasno, dokadno i zakres umysu. Pisanie dobrych listw wejcie na gbszy poziom wasnych myli, uczu, pomysw zamiast poruszania si na pytkim i sztucznym poziomie zdarze take wpywa na zdolno do jasnego mylenia, do waciwego wnioskowania i wypowiadania si w taki sposb, aby by lepiej rozumianym. Organizowanie i planowanie reprezentuj inn form odnawiania umysowego, zwizan z nawykiem drugim i trzecim. Jest to zaczynanie dziaania z wizj jego koca oraz umysowa zdolno do organizacji umoliwiajcej osignicie tego koca. Widzenie koca ju na pocztku podry oraz ogldanie jej caej jeli nie poszczeglnych jej krokw, to przynajmniej zasad, wedug ktrych si odbywa wiczy wizualizacyjn si umysu, si wyobrani. Mwi si, e wojny wygrywane s w generalskich namiotach. Ostrzenie piy w zakresie pierwszych trzech wymiarw fizycznym, duchowym i umysowym jest praktykowaniem tego, co nazywam codziennym prywatnym zwycistwem". I rozkazuj ci wprowadzi t prost procedur spdzania nad tym codziennie jednej godziny jedna godzina dziennie

przez reszt twojego ycia. Efekty i warto codziennego prywatnego zwycistwa nie dadz si porwna z adnym innym sposobem spdzenia jednej godziny czasu. Wpynie to na kad decyzj i na kady zwizek. Poprawi znakomicie jako i skuteczno kadej innej godziny dnia, wczajc w to gboko i spokj snu. Zbuduje si fizyczn, duchow i umysow, ktra pozwoli ci w przyszoci radzi sobie z trudnymi sytuacjami yciowymi. Philips Brooks uj to nastpujco:
Pewnego dnia przyjdzie taki czas, e bdziesz walczy z wielk pokus albo dra pogrony w ogromnym smutku. Jednak prawdziwe zmaganie jest tutaj, teraz... Teraz decyduje si to, czy w dniu najpotniejszej pokusy lub najwyszego smutku poniesiesz sromotn klsk, czy odniesiesz pene chway zwycistwo. Charakteru nie stworzy si inaczej ni w cigym, dugotrwaym procesie.

Wymiar spoeczno-emocjonalny Podczas gdy fizyczny, duchowy i umysowy wymiar ludzkiego ycia zwizany jest z nawykiem pierwszym, drugim i trzecim, zerodkowany na zasadach osobistej wizji, indywidualnego kierownictwa i zarzdzania, wymiar spoeczno-emocjonalny koncentruje si na nawyku czwartym, pitym i szstym wok zasad interpersonalnego kierownictwa, komunikacji empatycznej i twrczej wsppracy. Te dwa wymiary naszego ycia spoeczny i emocjonalny zwizane s cile ze sob, poniewa ycie emocjonalne to gwnie, cho nie wycznie, manifestacja naszych zwizkw z innymi. Odnowa spoeczno-emocjonalnego obszaru funkcjonowania, w przeciwiestwie do pozostaych, nie wymaga specjalnego czasu. Moemy to robi w ramach naszych codziennych interakcji z innymi ludmi. Jednake zdecydowanie wymaga to wicze. Moe bdziemy zmuszeni wywrze nacisk na samych siebie, poniewa zarwno prywatne zwycistwo, jak i umiejtnoci z zakresu publicznego zwycistwa u wielu z nas nie s jeszcze na poziomie wystarczajco wysokim, by nawyk czwarty, pity i szsty by dla nas czym naturalnym we wszystkich relacjach. Zamy, e jeste jedn z najwaniejszych osb w moim yciu. Moesz by moim szefem, podwadnym, wsppracownikiem, moim przyjacielem, ssiadem, moim

maonkiem, dzieckiem, czonkiem dalszej rodziny kimkolwiek, z kim chc lub musz utrzymywa stosunki. Zamy, e musimy si ze sob porozumiewa, pracowa razem, dyskutowa o najbardziej istotnych sprawach, osign razem jaki cel lub rozwiza problem. Jednake widzimy rzeczy w rny sposb; patrzymy na wiat przez inne okulary. Ty widzisz mod dam, ja star kobiet. Wykorzystuj zatem nawyk czwarty. Przychodz do ciebie i mwie: Widz, e podchodzimy do tej sytuacji inaczej. Sprbujmy porozmawia, dopki nie znajdziemy rozwizania, ktre oboje uznamy za dobre. Zgadzasz si?" Wikszo ludzi odpowie: Tak". Wtedy przechodz do nawyku pitego: Pozwl mi najpierw wysucha ciebie". I nie sucham z intencj odpowiadania, sucham z empati, by dogbnie i wszechstronnie zrozumie twj paradygmat. Kiedy ju potrafi wyjani twj punkt widzenia tak samo dobrze jak ty, wtedy skupiam si na przedstawieniu wasnego, aby ty take dobrze go rozumia. .Opierajc si na umowie, e szukamy rozwizania, ktre nam obojgu wyda si dobre, oraz na autentycznym zrozumieniu obu punktw widzenia, przechodzimy do nawyku szstego. Wsplnie pracujemy nad znalezieniem trzeciego rozwizania, ktre obojgu nam wydaje si lepsze ni kade z tych, ktre proponowalimy na pocztku. Powodzenie w stosowaniu nawyku czwartego, pitego i szstego nie zaley gwnie od intelektu; zaley przede wszystkim od emocji. Jest cile zwizane z poczuciem naszego osobistego bezpieczestwa. Tylko wtedy mamy si dziaa w zgodzie z nawykami publicznego zwycistwa, gdy rdo naszego poczucia bezpieczestwa znajduje si w nas samych. Jeli emocjonalnie czujemy si niepewni, nawet wysoki poziom intelektualny nie zmieni tego, e zastosowanie czwartego, pitego i szstego nawyku wobec ludzi, ktrzy myl inaczej ni my w kwestiach najbardziej dla nas istotnych, moe by niebezpieczne. Skd bierze si wewntrzne poczucie bezpieczestwa? Nie bierze si z tego, co myl o nas lub jak nas traktuj inni ludzie. Nie bierze si ze scenariuszy, ktre nam wrczaj. Nie pochodzi take z okolicznoci, ktre nas otaczaj, i z zajmowanej pozycji. Ono przychodzi z naszego wntrza, Ze susznych paradygmatw i waciwych zasad zakodowanych gboko w naszych sercach i umysach. Przychodzi z wewntrznej zgodnoci, ze spjnego ycia, w ktrym codzienne nawyki odbijaj nasze najgbsze wartoci. Uwaam, e podstawowym rdem poczucia osobistej wartoci jest ycie oparte na

wewntrznej spjnoci. Nie zgadzam si z popularn literatur sukcesu, ktra mwi, e samoocena zaley przede wszystkim od nastawienia umysu, od postawy e mona za pomoc technik psychologicznych osign spokj wewntrzny. Spokj wewntrzny jest efektem ycia zgodnego z

prawdziwymi zasadami i wartociami. Poczucie wewntrznego bezpieczestwa jest rwnie rezultatem wspzalenego, efektywnego ycia. Poczucie bezpieczestwa ley w wiadomoci, e istnieje rozwizanie wygrana-wygrana", e w yciu nie zawsze obowizuje zasada albo, albo", e niemal zawsze moliwe jest oboplnie korzystne trzecie wyjcie. Poczucie bezpieczestwa bierze si z wiedzy, e nie musisz rezygnowa z wasnego punktu widzenia, by szczerze i prawdziwie zrozumie drug osob. Poczucie bezpieczestwa przychodzi wraz z autentycznym, twrczym i nastawionym na wspprac podejciem do ludzi, z wcielaniem w ycie nawykw wspzalenego funkcjonowania. Poczucie wewntrznego bezpieczestwa przychodzi z pomagania ludziom w istotny sposb, ze suenia innym. Jednym z jego wanych rde jest praca, ktra daje poczucie wkadu i twrczoci, ktra co zmienia. Innym rdem jest anonimowa dobroczynno, taka, o ktrej nikt nie wie i by moe nigdy si nie dowie. Bo te nie to jest wane, wane jest, by rozjania ycie innych ludzi. Motywacj jest tu wpyw, nie uznanie. Viktor Frankl koncentrowa si na sensie i przyczynie naszego ycia, czym, co wznosi si ponad ycie i otwiera w nas rdo najlepszej energii. Dr Hans Selye, w pniejszym okresie ycia, w obszernej pracy nad stresem mwi, e dugie, zdrowe i szczliwe ycie jest efektem dokonywania wkadw, znaczcej pracy, ktra jest ekscytujca i jednoczenie wnosi dobro w ycie innych. Jego etyka brzmiaa: Zasu na mio bliniego". George Bernard Shaw zamkn to w nastpujcych sowach:
To prawdziwa rado w yciu suenie sprawie, ktr ty sam uwaasz za wielk. To bycie si natury zamiast rozgorczkowan, samolubn, ma grudk dolegliwoci i krzywd, skarc si, e wiat nie do si powici, by ci uszczliwi. Uwaam, e moje ycie naley do caej spoecznoci, i tak dugo, jak yj, mam prawdziw satysfakcj, robic dla niej wszystko, co mog. Zanim umr, chc, by mnie cakowicie wykorzystano. Jako e im ciej pracuj, tym bardziej yj. ycie cieszy mnie samo w sobie. Dla mnie ono nie jest szybko wypalajc si wiec. Jest rodzajem wspaniaej pochodni, ktr dostaem na chwil do potrzymania i ktr chc rozpali jak najjaniejszym pomieniem, zanim przeka j przyszym pokoleniom.

Natomiast N. Eldon Taner powiedzia: Suenie jest czynszem, jaki pacimy za przywilej ycia na Ziemi". Tak wiele jest sposobem suenia innym. Czy naleymy, czy nie, do Kocioa lub organizacji charytatywnej albo mamy prac dajc moliwo suenia, nie ma dnia, bymy nie mogli usuy choby jednej ludzkiej istocie dajc jej bezwarunkow mio.

SCENARIUSZ DLA INNYCH

Wikszo ludzi jest funkcj spoecznego zwierciada, powsta z opinii innych, postrzegania i paradygmatw otaczajcych ich ludzi. Jako ludzie wspzaleni, ty i ja dziaamy wedug paradygmatu, ktry uwzgldnia to, e i my jestemy czci owego spoecznego zwierciada. Moemy sami zdecydowa, czy bdziemy odzwierciedla innym czyst, nie zamazan wizj ich samych. Moemy potwierdza im ich proaktywn natur i traktowa jak odpowiedzialnych ludzi. Moemy im pomaga w pisaniu wasnych scenariuszy, w ktrych bd skoncentrowanymi na zasadach i wartociach, niezalenymi, penowartociowymi jednostkami. Majc wiadomo dostatku, wiemy, e dawanie pozytywnego odbicia innym w aden sposb nie pomniejsza nas samych. To nas powiksza, poniewa zwiksza nasz moliwo skutecznego wspdziaania z innymi proaktywnymi ludmi. By prawdopodobnie taki moment w twoim yciu, gdy miae koo siebie kogo, kto w ciebie wierzy, mimo i ty sam wtedy w siebie nie wierzye. Da ci inny scenariusz. Czy wpyno to na twoje ycie? A gdyby by pozytywnym scenarzyst potwierdzajcym warto innych ludzi? Kiedy ludzie, ktrzy kieruj si spoecznym zwierciadem, prbuj pj nisz ciek, ty, poniewa w nich wierzysz,. inspirujesz ich, by wybrali wysz. Suchasz ich i wczuwasz si w to, co mwi. Nie zwalniasz ich z odpowiedzialnoci, zachcasz do proaktywnoci. Moe znasz musical Czowiek z La Manchy. To pikna opowie o redniowiecznym rycerzu, ktry spotyka kobiet z ulicy, prostytutk. Otaczajcy j ludzie umacniali j w jej stylu ycia. Jednak ten sentymentalny rycerz widzi w niej co innego, co piknego i godnego mioci. Widzi take jej zalety, ktre wci, od nowa wychwala. Daje jej nowe imi

Dulcynea nowe imi. zwizane z nowym paradygmatem. A ona pocztkowo cakowicie to odrzuca; przytacza j stary scenariusz. Odprawia go jako fantast o oczach szaleca. Jednak on nalega. Dokonuje cigych wkadw bezwarunkowej mioci, co stopniowo przenika do jej scenariusza. Dochodzi do jej prawdziwej natury, do jej potencjau, i wtedy dziewczyna zaczyna odpowiada Pomau zaczyna zmienia styl ycia. Wierzy w to i zachowuje si zgodnie z nowym paradygmatem, pocztkowo ku konsternacji caego otoczenia. Pniej, kiedy zaczyna znowu wraca do starego paradygmatu, on, na ou mierci, wzywa j i piewa pikn pie Nieprawdopodobne marzenie, i patrzc jej w oczy, szepcze: Nigdy nie zapomnij, e jeste Dulcyne". Jednym z klasycznych opowiada o samosprawdzajcych si przepowiedniach jest opowie o komputerze w Anglii, ktry przypadkowo bdnie zaprogramowano. Uywajc terminw akademickich, okrela on dzieci z klasy uczniw zdolnych" jako niezdolne" i dzieci z klasy, ktra powinna by niezdolna", jako zdolne". Dane z tego komputera byy podstawowym kryterium do stworzeniu paradygmatu na temat uczniw dla nauczycieli rozpoczynajcych nauk w tych klasach. Kiedy po piciu i p miesica administracja szkoy wykrya wreszcie bd, postanowiono, nic nie mwic o tym, co si stao, jeszcze raz podda dzieci testom. Rezultaty byy zdumiewajco. Wyniki testw na IQ dzieci zdolnych" obniyy si znacznie. Dzieci te byy postrzegane i traktowane jak ograniczone umysowo, nie wsppracujce! i trudne w nauczaniu. Paradygmat nauczycieli sta si samospeniajcym proroctwem. Natomiast wyniki dzieci z klasy uznanej wczeniej za niezdoln" podniosy si. Nauczyciele traktowali je tak, jakby byy bardzo zdolne, a ich energia, nadzieje, optymizm i fascynacja odzwierciedlay wysokie indywidualne oczekiwania i warto dzieci. Zapytano tych nauczycieli, jak wygldaa praca w pierwszych tygodniach semestru. Z jakich powodw nasze metody nie trafiay do dzieci odpowiadali musielimy zatem je zmieni". Z informacji komputerowych wynikao, e dzieci s zdolne. Skoro proces uczenia nie przebiega w sposb zadowalajcy, nauczyciele uznali, e musi to by spowodowane metodami. Pracowali zatem nad swoimi metodami nauczania. Byli proaktywni, pracowali we wasnym krgu wpywu. Brak zdolnoci uczniw okaza si niczym wicej jak brakiem

elastycznoci nauczycieli. Jaki odzwierciedlamy innym obraz ich samych? I jak bardzo to odzwierciedlenie wpywa na ich ycie? Mamy tak wiele do zainwestowania w Bankowe Konta Emocji innych ludzi. Im bardziej potrafimy patrze na ludzi przez pryzmat ich niewidzialnego potencjau, tym czciej w relacjach ze wspmaonkiem, dziemi, wsppracownikami i pracownikami posugujemy si wyobrani zamiast pamici. Moemy zrezygnowa z przyklejania im etykietek za kadym razem, kiedy z nimi bdziemy, moemy widzie" ich w nowym wietle. Moemy pomaga im stawa si niezalenymi, spenionymi ludmi, zdolnymi do dajcych zadowolenie, bogatych i twrczych zwizkw z innymi. Goethe uczy: Traktuj czowieka tak, jaki jest, a pozostanie taki. Traktuj czowieka tak, jaki by moe, a bdzie si stawa taki, jaki moe i powinien by".

RWNOWAGA W ODNAWIANIU
Proces samoodnowy musi polega na zrwnowaonym odnawianiu si w zakresie kadego z czterech wymiarw naszej natury: fizycznego, duchowego, umysowego i spoeczno-emocjonalnego. Aczkolwiek wane jest odnowienie kadego wymiaru, optymaln skuteczno zapewnia jedynie mdre i rwnomierne zajmowanie si wszystkimi czterema. Zaniedbanie ktregokolwiek pola odbija si negatywnie na pozostaych. Doszedem do wniosku, e prawda ta dotyczy zarwno ycia jednostki, jak i ycia organizacji gospodarczej. W przedsibiorstwie wymiar fizyczny wyraany jest w terminach ekonomicznych. Wymiar umysowy lub psychologiczny dotyczy uznania, rozwoju, wykorzystania talentw. Obszar spoeczno-emocjonalny to stosunki midzyludzkie i sposb, w jaki traktuje si ludzi. A wymiar duchowy zapewnia poczucie sensu przez znajdywanie Zaniedbanie celw i dokonywaniu lub wicej wkadw obszarw oraz przez spjno wewntrzn na cae przedsibiorstwa. jednego funkcjonowania wpywa przedsibiorstwo. Energia twrcza, ktra mogaby dawa ogromn pozytywn synergi, uywana zamiast tego do walki przeciwko firmie, staje si si hamujc rozwj i produkcj. Poznaem przedsibiorstwa napdzane jedynie ekonomi zarabianiem pienidzy.

Zazwyczaj nie przyznaj tego publicznie. Czasami ich przedstawiciele mwi wrcz co innego. Jednak w ich sercach ley jedno pragnienie zarabia pienidze. Ilekro trafiam do takiego przedsibiorstwa, znajduje w jego kulturze duo negatywnej energii, ktra rodzi takie zjawiska, jak midzywydziaowa rywalizacja, obrona wasnych pozycji i odpowiadajcy temu sposb komunikacji, politykowanie i zimna kalkulacja. Pienidze s niezbdne, by przedsibiorstwo efektywnie si rozwijao, jednake nie mog one by wystarczajcym powodem jego istnienia. Nie moemy y bez jedzenia, ale te nie yjemy tylko po to, by je. Z drugiej strony, poznaem te przedsibiorstwa, ktre skupiay si niemal wycznie na emocjonalno-spoecznym wymiarze funkcjonowania. S one w pewnym sensie rodzajem eksperymentu spoecznego, a ich system wartoci nie ma ekonomicznych kryteriw. Nie maj miernikw ani wskanikw wydajnoci, w rezultacie czego trac wszelk efektywno, a w kocu take zdolno przetrwania na rynku. Poznaem wiele przedsibiorstw, ktre zdoay rozwin trzy wymiary funkcjonowania maj waciwe kryteria suenia spoeczestwu, odpowiednie kryteria ekonomiczne i dobre kryteria stosunkw midzyludzkich, ale nie zaangaoway si wystarczajco w proces znajdowania, rozwijania, wykorzystywania i doceniania ludzkich zdolnoci i talentw. Jeli brakuje tych si psychologicznych, stylem zarzdzania jest yczliwa autokracja, a w kulturze pracy daj zna o sobie rne formy zbiorowego oporu, przeciwstawianie si, powszechne zwalnianie z pracy oraz inne gbokie i chroniczne problemy. Zarwno skuteczno dziaa indywidualnych, jak i przedsibiorstwa wymaga mdrego i rwnomiernego rozwoju i odnawiania w zakresie wszystkich czterech wymiarw. Kady zaniedbany obszar bdzie tworzy pole negatywnej siy oporu przeciwstawiajce si efektywnoci i wzrostowi. Wyraenie w deklaracji posannictwa zarwno pojedynczego czowieka, jak i przedsibiorstwa wagi kadego z tych czterech wymiarw da potny punkt odniesienia do ich rwnomiernego odnawiania. Taki proces staego ulepszania jest znamieniem Ruchu Penej Jakoci (Total Quality Movement) i przyczyn przewagi ekonomicznej Japonii.

SYNERGIA W ODNAWIANIU
Rwnomierne odnawianie stwarza optymalne warunki dla synergii. Poniewa wszystkie wymiary s ze sob cile zwizane, to, co robisz, aby naostrzy pi w jednym z

wymiarw, wywiera pozytywny wpyw na reszt. Twoje zdrowie fizyczne wpywa na zdrowie umysowe; twoja sia duchowa oddziauje na si w zakresie ycia spoecznoemocjonalnego. Poprawiajc poziom funkcjonowania w jednym wymiarze, zwikszasz swoje moliwoci w pozostaych. Siedem nawykw skutecznego dziaania pozwala wytworzy optymalny poziom synergii pomidzy czterema wymiarami funkcjonowania. Odnowa w zakresie ktregokolwiek z obszarw zwiksza twoj zdolno do wcielenia przynajmniej jednego z siedmiu nawykw. I chocia nawyki wymagaj zachowania pewnej kolejnoci, poprawa w zakresie jednego nawyku zwikszy synergicznie twoj zdolno do wypracowania pozostaych. Im bardziej jeste proaktywny (nawyk pierwszy), tym skuteczniej moesz wprowadza w czyn kierowanie sob (personal leadership) (nawyk drugi) i zarzdzanie swoim yciem (nawyk trzeci). Im skuteczniej zarzdzasz swoim yciem (nawyk trzeci), tym wicej czasu moesz powici odnawiajcym dziaaniom z wiartki II (nawyk sidmy). Im bardziej starasz si najpierw zrozumie innych (nawyk pity), tym lepszym efektem zakocz si twoje starania osignicia postawy wygrana-wygrana" (nawyk czwarty i szsty). Im lepiej opanujesz ktrykolwiek z nawykw prowadzcych do niezalenoci (nawyk pierwszy, drugi i trzeci), tym skuteczniej bdziesz dziaa w sytuacjach wspzalenych (nawyk czwarty, pity i szsty). A odnowa (nawyk sidmy) jest procesem odnawiania wszystkich nawykw. Kiedy odnawiasz swj wymiar fizyczny, wzmacniasz osobist wizj (nawyk pierwszy), paradygmat samowiadomoci i wolnej woli, proaktywnoci i wiedzy, e moesz wybiera wasne reakcje na kady bodziec, dziaa, zamiast dostosowywa swoje dziaania. Jest to prawdopodobnie najwiksza korzy wicze fizycznych. Kade codzienne prywatne zwycistwo jest wpat na twoje wewntrzne konto poczucia pewnoci i bezpieczestwa. Kiedy odnawiasz swj wymiar duchowy, wzmacniasz kierowanie sob (nawyk drugi). Zwikszasz zdolno do ycia w zgodzie nie tylko z pamici, ale take z wyobrani i sumieniem, do gbokiego zrozumienia swoich najskrytszych paradygmatw i wartoci, do stworzenia w sobie orodka waciwych zasad, do okrelenia swojej niepowtarzalnej misji yciowej, do stworzenia sobie scenariusza ycia zgodnego z waciwymi zasadami i do zblienia si do swojego wewntrznego rda siy. Bogate ycie prywatne, jakie w efekcie duchowej odnowy kreujesz, jest olbrzymim wkadem na twoje osobiste konto bezpieczestwa. Kiedy odnawiasz umysowy wymiar swojego funkcjonowania, wzmacniasz zarzdzanie

sob (nawyk trzeci). Kiedy planujesz, zmuszasz swj umys do okrelenia silnie oddziaujcych aktywnoci wiartki II, najwaniejszych celw oraz dziaa pozwalajcych najlepiej wykorzysta swj czas i energi, a to, co zaplanowae, organizujesz i wykonujesz zgodnie z priorytetami. Kiedy uczysz si nieprzerwanie, powikszasz swoj wiedz i rozszerzasz moliwoci. Twoje bezpieczestwo ekonomiczne nie ley w wykonywanej pracy; tkwi ono w twojej mocy produkowania w myleniu, w uczeniu si, w dostosowywaniu si i tworzeniu. To jest prawdziwa finansowa niezaleno nie posiadanie bogactwa, ale posiadanie siy do produkowania bogactwa. To pochodzi z wntrza. Codzienne prywatne zwycistwo przynajmniej godzina dziennie woona w odnowienie fizycznego, duchowego i umysowego obszaru jest drog do przyswojenia siedmiu nawykw i ley to cakowicie w twoim krgu wpywu. To czas skoncentrowany na wiartce II, niezbdny, by wczy nawyki w swoje ycie, a w jego centrum postawi waciwe zasady. Jest to rwnie fundament pod codzienne zwycistwo publiczne, rdo wewntrznego bezpieczestwa, ktre potrzebne jest do ostrzenia piy w wymiarze emocjonalnospoecznym. Daje ci ono wewntrzn si do skoncentrowania si na wasnym krgu wpywu we wspzalenych sytuacjach do patrzenia na innych przez pryzmat mentalnoci dostatku, do prawdziwego doceniania rnic i do cieszenia si z sukcesw innych. To da ci podstawy do pracy nad prawdziwym zrozumieniem innych i synergicznymi rozwizniami typu wygrana-wygrana", do praktykowania wo wspzalenej rzeczywistoci nawyku czwartego, pitego i szstego.

SPIRALA WZROSTU
Odnowa jest zasad i procesem, ktre pozwalaj nam posuwa si po wznoszcej si spirali wzrostu i zmiany, spirali cigej poprawy. Aby nasz postp na spirali wzrostu by stay i znaczcy, musimy wzi pod uwag inny aspekt odnowy to, jak j stosowa w wypadku naszego sumienia wyjtkowego wyposaenia czowieka, ktre nadaje kierunek temu wznoszcemu si ruchowi. Mwic sowami Madame de Stal: Gos sumienia jest tak delikatny, e atwo go przytumi; lecz zarazem tak czysty, e nie sposb go pomyli". Zadbane sumienie jest darem, wyczuwa ono nasz zgodno lub niezgodno z waciwymi zasadami i prowadzi nas w ich kierunku.

Tak jak wyuczenie mini i cigien jest istotne dla znakomitego sportowca, a edukacja umysu dla studenta, tak samo szkolenie sumienia jest niezwykle wane dla prawdziwie proaktywnej, skutecznie dziaajcej osoby. Jednake trenowanie i uczenie sumienia wymaga jeszcze wikszej koncentracji, wicej dyscypliny, wicej wiadomie uczciwego ycia. Wymaga cigego delektowania si inspirujc literatur, szlachetnymi mylami, a ponad wszystko inne yciem w harmonii z tym nie milkncym cichutkim gosem. Tak jak niezdrowe jedzenie i brak gimnastyki mog zrujnowa kondycj sportowca, tak pornografia, rzeczy sprone i brutalne mog powodowa ciemno wewntrzn, ktra sparaliuje nasz wewntrzn wraliwo i naturalne lub nadprzyrodzone sumienie: Co jest dobre a co ze?" zastpi spoecznym sumieniem: Czy mnie zapi?" Dag Hammarskjld uj to nastpujco:
Nie moesz igra ze zwierzciem w sobie, nie stajc si zwierzciem, bawi si z kamstwem, nie tracc swojego prawa do prawdy, gra z okruciestwem, nie trwonic wraliwoci swojego umysu. Kto, kto chce adnie utrzymywa swj ogrd, nie przeznacza ani kawaka ziemi na chwasty.

Majc ju tego wiadomo, musimy wybra cele i zasady, zgodnie z ktrymi bdziemy y; w przeciwnym razie prnia si wypeni, a my utracimy nasz samowiadomo i bdziemy y niczym pezajce zwierzta, ktre yj gwnie po to, by przetrwa i rozmnaa si. Ludzie, ktrzy egzystuj na tym poziomie, nie yj; s przeywani". Reaguj niewiadomi swojego wyjtkowego wyposaenia, ktre tkwi w nich nie rozwinite i nie wykorzystane. Nie mona go rozwin w trybie przyspieszonym. Tu rzdzi prawo plonw; zawsze bdziemy zbiera to, co posiejemy nic wicej, nic mniej. Prawo sprawiedliwoci jest niezmienne i im bardziej zbliymy si do waciwych zasad, tym lepiej bdziemy si orientowa, jak funkcjonuje wiat, i tym dokadniejsze bd nasze paradygmaty nasze mapy terenu. Uwaam, e rozwijajc si i wzrastajc na tej wznoszcej si spirali, musimy pokaza, e przykadamy si do procesu odnowy przez ksztacenie naszego sumienia i suchanie jego gosu. Szkolone na coraz wyszym poziomie sumienie bdzie nas wie po ciekach osobistej wolnoci, bezpieczestwa, mdroci i siy. Przesuwanie si po wznoszcej si spirali wymaga od nas, bymy si u c z y l i ,

z o b o w i z y w a l i i d z i a a l i na coraz wyszym poziomie. Jeli uznajemy, e osignlimy wystarczajcy poziom, sami siebie wprowadzamy w bd. eby utrzyma si w postpujcym ruchu, musimy uczy si, zobowizywa, dziaa uczy si, zobowizywa i dziaa i znowu uczy si, zobowizywa i dziaa.

SPIRALA WZROSTU

PROPOZYCJE WICZE:
1. Zrb list aktywnoci, ktre pomog ci w utrzymaniu dobrej kondycji fizycznej. Wybierz takie, ktre zgadzayby si ze stylem twojego ycia i sprawiay ci rado. 2. Wybierz jedn aktywno i zapisz j jako cel na nadchodzcy tydzie w zakresie twojej osobistej roli. Przy kocu tygodnia oce poziom wykonania. Jeeli nie osigne celu, czy stao si to dlatego, e podporzdkowae go wyszym wartociom? Czy te nie udao ci si dziaa spjnie z wasnymi wartociami? 3. Zrb podobn list odnawiajcych aktywnoci dla umysowego i duchowego wymiaru funkcjonowania. Wypisz te zwizki z wymiaru spoeczno-emocjonalnego, ktre chciaby wzmocni, oraz te okolicznoci, w ktrych zwycistwo publiczne daoby wikszy efekt. Wybierz jedn pozycj z listy dla kadego wymiaru i zamie na cel najbliszego tygodnia. Wykonaj to i oce. 4. Zobowi si do wpisywania konkretnych aktywnoci ostrzcych pi" w kadym z czterech wymiarw na kady tydzie; wykonuj je, oceniaj poziom wykonania i rezultaty.

RAZ JESZCZE - OD WNTRZA

Bg dziaa od wewntrz. wiat oddziauje od zewntrz. wiat, moe wyprowadzi ludzi ze slumsw. Chrystus wyprowadza slumsy z ludzi, a oni wychodz ze slumsw. wiat moe lepi ludzi, zmieniajc rodowisko. Chrystus zmienia ludzi, ktrzy potem zmieniaj rodowisko. wiat moe ksztatowa ludzkie zachowanie, ale Chrystus moe zmieni ludzk natur. EZRA TAFT BENSON

Pragn podzieli si pewn osobist histori, ktra moim zdaniem stanowi istot tej ksiki. Mam nadziej, e rozpoznasz kryjce si tutaj zasady. Kilka lat temu, kiedy pracowaem jeszcze na uniwersytecie, wziem roczny urlop naukowy, aby zaj si pisaniem, i wyjechalimy ca rodzin na Hawaje, do Lale, na pnocne wybrzee Oahu. Wkrtce po osiedleniu wytworzylimy rutyn pracy i ycia, ktra dawaa nam nie tylko oczekiwane efekty, ale take bardzo duo przyjemnoci. Wczesnym rankiem biegalimy po play, po czym wysyalimy dwjk naszych dzieci na bosaka i w szortach do szkoy. Wtedy szedem do mojego biura, ktre miecio si w budynku stojcym na skraju trzcinowego pola. Dookoa byo pogodnie, piknie, bardzo spokojnie bez telefonw, bez narad i spotka, bez pilnych zobowiza. Moje biuro znajdowao si na kocu college'u i ktrego dnia, kiedy przegldaem tylne regay biblioteki, trafiem na ksik, ktra przycigna moj uwag. Otworzyem j, a mj wzrok trafi na sowa, ktre silnie wpyny na reszt mojego ycia. Czytaem ten jeden akapit od nowa i od nowa. Waciwie zawiera on prost myl, e pomidzy bodcem a reakcj jest luka, pusta przestrze, a od tego, jak j wykorzystamy,

zaley zarwno nasz rozwj, jak i szczcie. A trudno mi opisa, jak bardzo sowa te wpyny na mj sposb mylenia. Cho byem przecie karmiony filozofia, samodeterminizmu, sformuowanie myli luka pomidzy bodcem a reakcj" uderzyo mnie z now, niemal niewiarygodn sil.. Byo to prawie jak rozpoznanie czego po raz pierwszy", jak rewolucja duchowa, jak idea, na ktr przyszed czas". Zastanawiaem si nad t myl raz po raz i w kocu zacza ona silnie oddziaywa na mj paradygmat ycia. Wygldao tak, jakbym sta si obserwatorem tego, w czym sam uczestnicz. Zaczem stawa w tej luce i przyglda si z zewntrz bodcowi. Rozkoszowaem si wewntrznym poczuciem wolnoci w wybieraniu swoich reakcji; mogem nawet stawa si bodcem, a przynajmniej wywiera na niego wpyw mogem go nawet odwrci. Wkrtce potem, po trosze w efekcie tej rewolucyjnej" myli, zaczlimy praktykowa z Sandr porozumiewanie si na gbokim poziomie. Zabieraem j tu przed poudniem na prb 90 okre star czerwon hond. Bralimy dwoje naszych nie chodzcych do szkoy dzieci jedno pomidzy nas, drugie na moje lewe kolano i jechalimy w trzcinowe pola za moim biurem. Jedzilimy tam wolno przez jak godzin, po prostu rozmawiajc. Dzieci czekay na te przejadki i rzadko kiedy zachowyway si zbyt gono. Nieczsto spotykalimy inne samochody, a nasza jazda bya tak spokojna, e z atwoci si syszelimy. Zazwyczaj koczylimy na odosobnionej play, zostawialimy hond i szlimy jakie 200 jardw do zacisznego miejsca, gdzie robilimy sobie piknik. Piaszczysta plaa i woda w wypywajcej z wyspy rzece cakowicie pochaniay uwag naszych dzieci, tak e moglimy z Sandr dalej rozmawia. Chyba nietrudno sobie wyobrazi poziom zrozumienia i zaufania, jaki moglimy osign, rozmawiajc ze sob na gbokim poziomie przez dwie godziny dziennie przez okrgy rok. Na pocztku poruszalimy rnorodne interesujce nas tematy ludzie, idee, wydarzenia, dzieci, moje pisanie, rodzina, ktra zostaa w domu, plany i tak dalej. Jednake pomau nasza komunikacja pogbiaa si i coraz czciej zaczynalimy mwi o naszych wewntrznych wiatach o sposobie, w jaki nas wychowywano, o scenariuszach, w ktre nas wpisano, o naszych uczuciach i wtpliwociach. Pograjc si gboko w tych rozmowach, obserwowalimy je take zarwno same rozmowy, jak i siebie w nich. Zaczlimy wykorzystywa przestrze pomidzy bodcem i reakcj w nowy, interesujcy sposb, ktry

spowodowa, e zaczlimy myle o tym, zostalimy zaprogramowani i w jaki sposb owe programy ksztatuj nasze spojrzeniu na wiat,. Wkroczylimy w nasze wewntrzne wiaty i rozpoczlimy fascynujc przygod, ktra okazaa si bardziej ekscytujca, bardziej pocigajca, bardziej absorbujca, bardziej nieodparta i wypeniona odkryciami i olnieniami ni jakiekolwiek znane nam zjawiska wiata zewntrznego. Bya to caa sodycz i wiato". Dotykalimy czasem do ywego misa i dowiadczalimy blu, zaenowania, samoodkrycia wrae, za spraw ktrych stawalimy si w najwyszym stopniu otwarci i bezbronni w stosunku do siebie nawzajem. Okazao si jednak, e od dawna pragnlimy wej w te sprawy. Kiedy poruszalimy gbsze, bardziej czue kwestie, wychodzilimy z nich w pewien sposb uzdrowieni. Od pocztku wspieralimy si, pomagalimy sobie nawzajem, zachcalimy si i wczuwalimy w drug stron tak bardzo, e podtrzymywao to i uatwiao wewntrzne odkrywanie siebie. Stopniowo ustalilimy dwie nie nazwane gono zasady. Pierwsz zasad byo nie testowa". Kiedy tylko schodzilimy na wewntrzny, czuy i delikatny poziom, nie przepytywalimy si nawzajem, lecz jedynie staralimy si wczu w drug osob empatycznie j zrozumie. Testowanie byo po prostu zbyt napastliwe. Byo te zbytnio kontrolujce i za bardzo logiczne. Wkraczalimy na nowy, trudny teren, ktry napawa lkiem i niepewnoci, wzbudza lk i wtpliwoci. Chcielimy i coraz dalej, jednak dorolimy i do tego, by szanowa indywidualn potrzeb otwierania si we waciwym dla kadego czasie. Nastpna zasada bya taka, e kiedy co stawao si zbyt bolesne, po prostu tego dnia dawalimy sobie z tym spokj. A nazajutrz albo zaczynalimy od miejsca, w ktrym skoczylimy, albo czekalimy, a osoba, ktra dzielia si swoimi uczuciami, bdzie gotowa robi to dalej. Krcilimy si wok brakujcych zakocze, wiedzc, e chcemy si tym zaj. Poniewa jednak mielimy czas i sprzyjajce warunki i bylimy tak bardzo podnieceni obserwowaniem naszego wasnego zaangaowania oraz wzrostu naszego zwizku, wiedzielimy po prostu, e wczeniej czy pniej zajmiemy si tymi brakujcymi zakoczeniami i w pewien sposb zamkniemy je w cao. Najtrudniejsza, a w konsekwencji najbardziej owocna cz tej komunikacji przychodzia, gdy saba, podatna na zranienie cz mojej osoby spotkaa podobn cz

Sandry. Angaowalimy si wtedy w spraw tak subiektywnie, e wydawao si nam, jakby pomidzy bodcem i reakcj nie byo adnej przestrzeni. Dochodziy do gosu ze uczucia. Jednake nasze gbokie pragnienie i milczca umowa przygotoway nas do tego, bymy zaczynali tam, gdzie koczylimy, i zajmowali si tymi uczuciami tak dugo, a je zlikwidujemy. Jeden z takich trudnych momentw dotyczy podstawowej cechy mojej osobowoci. Mj ojciec by bardzo skrytym, silnie kontrolujcym si i ostronym czowiekiem. Moja matka bya i jest osob bardzo spoeczn, otwart i bardzo spontaniczn. Ja sam odnajduj w sobie cechy obojga rodzicw kiedy nie czuj si bezpiecznie, zamykam si w sobie, jak mj ojciec, i z tych pozycji spokojnie obserwuj. Sandra jest raczej taka jak moja matka spoeczna, autentyczna i spontaniczna. Wiele razy zdarzay si sytuacje, kiedy czuem, e otwarto Sandry jest nie na miejscu, ona za czua, e to moje skrpowanie jest niedobre, i spoecznie, i dla mnie samego, poniewa robi si niewraliwy na uczucia innych. Wszystko to, i wiele innych rzeczy, wyonio si w czasie tych gbokich spotka. Wdziczny jestem Sandrze za wnikliwo i mdro oraz sposb, w jaki pomoga mi si sta bardziej otwart, szczodr, wraliw i spoeczn osob. Inny trudny moment dotyczy czego, co postrzegam u Sandry jako uczepienie si", ktre zawsze mi przeszkadzao. Wyglda na to, e ma ona obsesj na punkcie urzdze domowych firmy Frigidaire, czego w aden sposb nie potrafi zrozumie. Nigdy nie chciaa nawet rozway moliwoci kupienia czego produkowanego przez inn firm. Nawet na pocztku, kiedy nasz budet by niewielki, upara si, bymy jechali do oddalonego o pidziesit mil duego miasta", gdzie sprzedawano urzdzenia produkowane przez Frigidaire, bo w naszym maym uniwersyteckim miasteczku nie byo w tym czasie przedstawiciela tej firmy. Dla mnie bya to zdecydowana przesada. Na szczcie zdarzao si to tylko wtedy, gdy trzeba byo kupi do domu nowe urzdzenie. Jednake, gdy do tego dochodzio, sytuacja ta stawaa si bodcem, ktry uruchamia gwatowne reakcje. Ta sprawa wydawaa mi si symbolem irracjonalnego mylenia i wzbudzaa we mnie szereg negatywnych uczu. Zazwyczaj uciekaem si wtedy do mojego skrytego, dysfunkcyjnego zachowania. Prawdopodobnie uwaaem, e jedyny sposb, w jaki mog zareagowa, to nie reagowa w ogle; czuem, e w przeciwnym razie mgbym straci panowanie nad sob i powiedzie co, czego nie powinienem mwi, zdarzao si bowiem, e nie wytrzymywaem i mwiem

co niewaciwego, za co musiaem potem przeprasza. Przeszkadzao mi nie to, e Sandra lubi Frigidaire, ale to, e upiera si przy moim zdaniem cakowicie pozbawionych logiki i nie umotywowanych opiniach o tej firmie, nie majcych adnego potwierdzenia w rzeczywistoci. Gdyby przyznaa, e jej reakcja jest irracjonalna i czysto emocjonalna, myl, e dabym sobie z tym rad. Ale to jej tumaczenia byy dla mnie denerwujce. To byo jako wczesn wiosn, kiedy doszlimy do sprawy Frigidaire. Cay wczeniejszy sposb komunikowania si przygotowa nas ju do tego. Podstawowe zasady byy mocno ustanowione nie testowa i zostawi w spokoju, jeli co bdzie zbyt bolesne dla jednej lub obu stron. Nigdy nie zapomn dnia, w ktrym rozmawialimy o tej sprawie. Nie pojechalimy jak zwykle na pla; jedzilimy po prostu przez pola trzcinowe, moe dlatego, e nie chcielimy patrze sobie w oczy. Nazbierao si w tym wiele psychologicznych spraw i zych uczu, ktrych dotd nie ujawnialimy. Nigdy nie bya to sytuacja tak krytyczna, by miaa zniszczy nasz zwizek, jeli jednak chcesz zachowa pikny i spjny zwizek, kada dzielca sprawa jest wana. Oboje z Sandra bylimy zdumieni, czego nauczylimy si dziki temu wzajemnemu oddziaywaniu. Byo to prawdziwie synergiczne. Wygldao to tak, jakby Sandra niemal pierwszy raz w yciu poznawaa przyczyn swojego tak zwanego uczepienia". Zacza mwi o swoim ojcu, o tym, jak ciko pracowa przez lata jako nauczyciel historii i trener i jak po to, by zwiza koniec z kocem, zaangaowa si w sprzeda urzdze domowych. W czasie recesji ekonomicznej mia wiele powanych problemw finansowych, a pozwalao mu si utrzyma na rynku to, e nie musia paci za sprzt Frigidaire, dopki go nie sprzeda. Zwizek pomidzy Sandr i jej ojcem by niezwykle gboki i ciepy. Kiedy wraca do domu po cikim dniu pracy, kad si na kanapie, a Sandra, piewajc, masowaa mu stopy. Byo tak niemal codziennie, przez lata, i obojgu dawao to rado i uczucie ciepa. Ojciec otwiera si czsto przed Sandra, mwi o swoich zmartwieniach i trosce o biznes, o tym, jak bardzo wdziczny jest Frigidaire za moliwo komisowej sprzeday ich sprztw, gdy to pozwala mu przetrwa. Rozmowy ojca z crk byy spontaniczne i odbyway my w naturalnych warunkach, kiedy to programowanie ma najwiksz moc. W czasie takiego relaksu nie ma kontroli i

wszelkie wyobraenia oraz myli zapadaj gboko w podwiadomo. Moe Sandra zapomniaa o tym wszystkim, a kiedy podczas roku naszej komunikacji zdobya poczucie bezpieczestwa, spontanicznie i naturalnie wypyno to na zewntrz. Wejrzaa gboko w siebie i odnalaza emocjonalne korzenie swoich uczu w stosunku do Frigidaire. Ja take doznaem olnienia i poczuem nowy rodzaj szacunku. Zrozumiaem, e Sandra nie mwia o urzdzeniach domowych; mwia o swoim ojcu i o lojalnoci o lojalnoci w stosunku do jego potrzeb. Pamitam nasze zy, nie tyle z powodu tych rewelacji, ile dlatego, e wzroso w nas uczucie wzajemnego szacunku. Odkrylimy, e nawet pozornie proste rzeczy maj korzenie w gbokich przeyciach emocjonalnych. Zajmowanie si jedynie powierzchownymi sprawami, bez wejrzenia w gbsz, delikatniejsz warstw problemu, jest niczym tratowanie witego gruntu czyjego serca. Owoce tych miesicy byy wspaniae. Nasze porozumienie stao si tak silne, e potrafilimy niemal natychmiast podczy si do sposobu mylenia drugiej osoby. Utrzymalimy ten zwyczaj take po wyjedzie z Hawajw. Przez cae lata regularnie wystawiamy nasz hond na prbne okrenia albo tylko siedzimy w samochodzie, kiedy pogoda jest brzydka i rozmawiamy. Wydaje nam si, e kluczem do utrzymania mioci jest rozmowa, szczeglnie rozmowa o uczuciach. Staramy si rozmawia ze sob kilka razy dziennie, nawet kiedy jestem poza domem. To tak, jakbymy wracali do naszego miejsca, w ktrym jest cae szczcie, bezpieczestwo i posiadane wartoci. Nie ma racji Thomas Wolfe. Moesz wrci do domu jeli twj dom jest cennym zwizkiem, drogim ci towarzystwem*.

YCIE W SPJNOCI
Jak oboje z Sandr odkrylimy w czasie owego wspaniaego roku, zdolno do mdrego wykorzystania przestrzeni pomidzy bodcem i reakcj, do wiczenia wyjtkowych darw ludzkich dziaa od wewntrz. Prbowalimy te sposobw dziaania od zewntrz. Kochamy si i umiowalimy pokona to, co nas rni, kontrolujc nasze postawy i zachowanie, stosujc skuteczne
* Zdanie Thomasa Wolfe'a stao si popularnym sloganem: You can't go home again (Nie moesz ju wrci do domu"). Oznacza, e twj powrt nigdy ju nie bdzie taki sam.

techniki relacji midzyludzkich. Jednak nasze plastry i aspiryny tylko to przecigay. Lecy u podstawy problem chroniczny istnia, dopki nie przepracowalimy" i nie przegadalimy" tych rnic na poziomie naszych podstawowych paradygmatw. Dopiero praca od wewntrz umoliwia nam budowanie zwizku opartego na zaufaniu i otwarciu i pozwolia rozwiza w gboki i ostateczny sposb zaburzajce go problemy, czego nie mona osign od zewntrz. Wyborne owoce peny, oparty na ukadzie wygrana-wygrana" zwizek, gbokie wzajemne zrozumienie i cudowna synergia wyrosy z korzeni, ktre pielgnowalimy przez badanie naszych programw, zmian scenariuszy i zarzdzanie yciem tak, by znale czas na gbok rozmow wan czynno z obszaru drugiej wiartki. Byy te inne owoce. Zrozumielimy na znacznie gbszym poziomie, e tak, jak na nasze ycie silny wpyw wywarli rodzice, tak samo ycie naszych dzieci ksztatowane jest przez nas i nasz wpyw, czsto w sposb, z ktrego nawet nie zdajemy sobie sprawy. Zrozumiawszy si wpywu scenariuszy, ktre otrzymalimy sami, poczulimy silniejsze pragnienie uczynienia wszystkiego, co w naszej mocy, aby by pewnym, e to, co przekazujemy nastpnemu pokoleniu zarwno sposb postrzegania, jak i przykad, ktry dajemy opiera si na waciwych zasadach. W tej ksice koncentrowaem si szczeglnie na tych otrzymanych scenariuszach, ktre proaktywnie chcemy zmieni. Jednake jeli dokadnie przejrzymy nasze oprogramowanie, wielu zacznie dostrzega rwnie pikne, pozytywne scenariusze, ktre nam przekazano, a my przejlimy je lepo, nie doceniajc nawet ich pikna. Prawdziwa wiadomo siebie pozwoli nam doceni zarwno te programy, jak i ludzi, ktrzy zapewnili nam oparte na waciwych zasadach ycie, przekazujc nam odbicie nie tylko tego, jacy jestemy, ale jacy by moemy. W silnej wielopokoleniowej rodzinie tkwi transcendentna moc. Efektywnie wspzalena rodzina skadajca si z dzieci, rodzicw, dziadkw, ciotek, wujw i kuzynw moe sta si potn si pomagajc ludziom odczu, kim s, skd si wywodz i co jest dla nich wane. To bardzo wane dla dzieci, gdy mog identyfikowa si ze szczepem", czu, e wielu ludzi zna je i troszczy si o nie, mimo i s rozrzuceni po caym kraju. Moe to mie rwnie wspaniay wpyw na wychowanie. Jeli masz okresowo trudnoci ze znalezieniem paszczyzny porozumienia z jednym ze swoich dzieci, moe atwiej porozumie si z nim

twj brat lub siostra, ktrzy mog zastpi chwilowo rodzica, wzr do naladowania czy doradc. Dziadkowie, ktrzy interesuj si swoimi wnukami, to najbardziej cenni ludzie na ziemi. Jakim wspaniaym pozytywnym zwierciadem spoecznym mog si sta dla dzieci! Moja matka jest taka. Nawet teraz, zbliajc si do dziewidziesitki, przejawia gbokie zainteresowanie yciem kadego ze swoich potomkw. Pisze do nas pene mioci listy. Ktrego dnia czytaem w samolocie jeden z nich i zy spyway mi po policzkach. Wiem, e mog zadzwoni do niej dzi w rodku nocy, i usysz: Stephen, chc, by wiedzia, e bardzo ci kocham i uwaam ci za wspaniaego czowieka". Nieustannie utwierdza nas w dobrym mniemaniu o sobie. Silna wielopokoleniowa rodzina jest potencjalnie najbardziej owocnym, nagradzajcym i dajcym zadowolenie zwizkiem. I wielu ludzi czuje znaczenie tego zwizku. Przypomnij sobie, jak bardzo fascynowalimy si par lat temu filmem Korzenie. Kady z nas ma korzenie i moliwo ich odszukania, znalezienia swoich przodkw. Najwyszym i najsilniejszym motywem do zrobienia tego nie jestemy my sami, ale p o t o m n i , przysze pokolenia caej ludzkoci. Bo, jak to kto zauway: S tylko dwa rodzaje trwaej spucizny, jakie moemy zostawi naszym dzieciom. Jedn s korzenie, drug skrzyda".

ZOSTA OSOB PRZEJCIOW

Uwaam, e dawanie skrzyde" naszym dzieciom i innym ludziom oznacza midzy innymi zapewnienie im wolnoci wzrastania ponad negatywne scenariusze, ktre otrzymalimy my sami. Uwaam, e znaczy to, i powinnimy sta si kim, kogo mj kolega i przyjaciel, Terry Warner, nazywa osob przejciow". Zamiast przenosi te scenariusze na nastpne pokolenia, moemy je zmieni. I moemy zrobi to w sposb, ktry jednoczenie wzmocni zwizek. Jeli twoi rodzice uywali w stosunku do ciebie przemocy, nie znaczy, e ty masz stosowa przemoc w swoim domu. Wiele danych wskazuje, e bdziesz si skania ku temu programowi. Ale poniewa jeste proaktywny, moesz napisa nowy scenariusz. Moesz dokona wyboru i nie tylko nie uywa w stosunku do dzieci przemocy, ale afirmowa je,

programowa w pozytywny sposb. Moesz to wpisa w swoj yciow misj oraz w swj umys i serce. Moesz wyobrazi sobie siebie yjcego zgodnie z t misj i odnoszcego codzienne prywatne zwycistwa. Moesz pj w kierunku wybaczenia i mioci wobec swoich rodzicw, a jeli jeszcze yj, stara si ich zrozumie, co przyczyni si do utrwalenia waszego zwizku. Moesz pooy kres tendencji do pewnych zachowa, obecnej w twojej rodzinie przez pokolenia. Jeste osob przejciow cznikiem pomidzy przeszoci! przyszoci. A twoja wasna zmiana moe wpyn na wiele, wiele pniejszych istnie ludzkich. Anwar Sadat jedna z wybitnych przejciowych osb dwudziestego wieku zostawi nam jako cz swojej spucizny gruntowne zrozumienie natury zmiany. Sadat sta pomidzy przeszoci ktra stworzya olbrzymi mur nieufnoci, lku, nienawici i niezrozumienia" pomidzy Arabami i Izraelczykami a przyszoci, w ktrej zaostrzenie konfliktu i zwikszenie izolacji wydawao si nieuchronne. Podejmowane wysiki i negocjacje spotykay si z przeciwnociami w kadej sferze nawet w formalnociach i punktach proceduralnych, gdzie dyskutowano niemal nad kad kropk czy przecinkiem w proponowanych umowach. Podczas gdy inni prbowali rozwiza sytuacj przez obcinanie lici, Sadat skorzysta z wywiczonej w wiziennej izolatce umiejtnoci koncentrowania si i zaj si korzeniami. Dziki temu zmieni kurs historii dla milionw ludzi. W swojej autobiografii napisa:
To wanie wtedy odniosem si, niemal niewiadomie, do siy wewntrznej, ktr rozwinem w sobie w celi 54 w Centralnym Wizieniu Kairskim siy, nazwijmy j talentem lub zdolnoci, do zmiany. Zrozumiaem, e mam do czynienia z wysoce zoon sytuacj i nie mog mie nadziei na jej zmian, dopki nie uzbroj si w niezbdne umiejtnoci psychologiczne i intelektualne. Rozwaania na temat ycia i ludzkiej natury, jakie wiodem w mojej samotni, doprowadziy mnie do wniosku, e ten, kto nie potrafi zmieni struktury wasnych myli, nigdy nie zdoa zmieni rzeczywistoci, a przez to nie dokona adnego postpu.

Zmiana zmiana prawdziwa pochodzi z wntrza. Nie bierze si ona z niszczenia lici postawy i zachowania za pomoc doranych technik etyki osobowoci. Bierze si uderzenia w korze w struktury naszych myli, w podstawowy, najbardziej istotny paradygmat okrelajcy nasz charakter i dajcy nam soczewki, przez ktre widzimy wiat. Posugujc

sio sowami Amiela:

Prawda moralna moe powsta w mylach. Mona j rnorodnie odczuwa. Mona chcie ni y. Cho mona j posi i przenikn na te wszystkie sposoby, cigle moe nam ona umyka. Gboko, gbiej ni wiadomo, jest nasze istnienie, caa istota nas samych, nasza natura. Tylko te prawdy, ktre dotary do tego ostatniego rejonu, ktre stay si nami, staj si zarwno spontaniczne i bezwiedne, jak i zamierzone, zarwno niewiadome, jak i wiadome, staj si naszym prawdziwym yciem to znaczy czym wicej ni wasnoci. Dopki bdziemy dostrzegali jakkolwiek luk pomidzy Prawd a nami, dopty pozostaniemy poza ni. Myl, uczucie, pragnienie lub wiadomo ycia nie do koca jest samym yciem. Celem ycia jest denie do boskoci. Wtedy tylko mona powiedzie, e prawda jest nasza i nie moemy jej utraci. Wtedy nie jest ona na zewntrz nas, nie jest nawet w pewnym sensie w nas, ale my ni jestemy i ona jest nami.

Osignicie j e d n o c i scalenia w nas samych, a take scalania z tymi, ktrych kochamy, z naszymi przyjacimi i kolegami w pracy jest najwikszym, najlepszym i najwyborniejszym owocem siedmiu nawykw. Wikszo z nas kosztowaa od czasu do czasu owocu prawdziwej jednoci, jak rwnie zakosztowalimy gorzkiego, samotnego owocu jej braku wiemy zatem, jak jest drogocenna i krucha. Oczywicie budowanie cakowicie spjnego charakteru i osignicie ycia penego mioci i suby innym nie jest atwe. Nie dzieje si to od razu. Jednak jest moliwe. Zaczyna si od pragnienia, by skoncentrowa ycie wok waciwych zasad, od zrezygnowania z paradygmatw stworzonych przez inne ni centrum zasad centra i od wyjcia z wygodnej strefy bezwartociowych nawykw. Czasami bdziemy popenia bdy, bdziemy czu si zaenowani. Jeli zaczniemy jednak od codziennego prywatnego zwycistwa i bdziemy pracowa, zaczynajc od wntrza, rezultaty przyjd na pewno. Gdy posiejemy ziarno i cierpliwie bdziemy je pielgnowa i wyrywa chwasty, odczujemy rado prawdziwego wzrostu, a w kocu niezrwnany, wyborny smak owocu spjnego, efektywnego ycia. Znowu zacytuj Emersona: To, co nieustannie robimy, staje si atwiejsze nie dlatego, e zmienia si natura zadania, ale dlatego, e zwikszya si nasza zdolno do jego wykonania". Skoncentrowanie ycia na waciwych zasadach i koncentracja na zachowaniu

rwnowagi pomidzy dziaaniem i zwikszaniem moliwoci dziaania daje nam zdolno do stworzenia efektywnego, spokojnego i poytecznego ycia... naszego i naszym potomnym.

NOTA OD AUTORA
Skoczyem t ksik, a teraz pragn podzieli si osobistym przekonaniem dotyczcym rda waciwych zasad. Wierz, e waciwe zasady s prawami naturalnymi, a ich rdem jest Bg, Stwrca i Ojciec nas wszystkich, ktry jest rwnie rdem naszej wiadomoci. Wierz, e stopie, w jakim ludzie yj w zgodzie z t inspirowan wiadomoci, decyduje o tym, jak wysoko wznios si ponad poziom zwierzt, jak bd wzrasta, aby zadouczyni swojej prawdziwej naturze. Wierz, e pewnych czci ludzkiej natury nie da si rozwin ani przez nauk, ani przez prawo, e wymagaj one siy Boga. Wierz, e nie potrafimy udoskonali siebie tylko wasnymi siami. Dane nam od Boga wyposaenie naszej natury, umoliwiajce rozwj na miar naszej kreacji, zaley od tego, do jakiego stopnia zespolimy nasze ycie z waciwymi zasadami. Uywajc sw Teilharda de Chardina: Nie jestemy istotami ludzkimi dowiadczajcymi dozna duchowych. Jestemy istotami duchowymi doznajcymi dowiadcze ludzkich". Ja sam z trudem borykam si z wikszoci spraw, ktre opisuj w tej ksice. Jednake wysiek ten si opaca, daje mi poczucie spenienia. Nadaje on sens mojemu yciu i czyni mnie zdolnym do mioci, suenia i do ponawiania moich wysikw. Moje osobiste odkrycie i przekonanie piknie wyraaj sowa T. S. Eliota: Nie moemy ustawa w poznawaniu. A jego kocem bdzie przybycie do miejsca, w ktrym zaczynalimy, i poznanie go po raz pierwszy".

POSOWIE: PYTANIA ZADAWANE MI NAJCZCIEJ

Jeli mam by szczery, pytania osobiste, jak niektre z zawartych w niniejszym posowiu zawsze wprowadzaj mnie w zakopotanie. Niemniej sysz je tak czsto i towarzyszy im takie zainteresowanie, e w kocu postanowiem zacisn zby i przytoczy je tutaj. Sporo podobnych pyta i odpowiedzi zamieciem take w Living the 7 Habits. 7 nawykw ukazao si w 1989 roku. Co by w nich zmieni, doda lub usun na podstawie dowiadcze nabytych z upywem czasu? Odpowiem szczerze, e nie zmienibym niczego, cho pewnie tak to zabrzmi, jakbym zbywa pytanie. By moe ujbym niektre rzeczy gbiej, zaproponowabym jakie szersze zastosowania, ale tego akurat udao mi si dokona w niektrych innych ksikach opublikowanych od tego czasu. Na przykad u ponad 250 tysicy badanych osb stwierdzono, e ze wszystkich nawykw najbardziej zaniedbuj nawyk 3: Najpierw rzeczy najwaniejsze". Stosownie wic ksika Najpierw rzeczy najwaniejsze (opublikowana w 1996 roku) traktowaa szerzej o nawykach 2 i 3, wzbogacajc zarazem wszystkie pozostae nawyki o dodatkowe treci i ilustracje. 7 nawykw szczliwej rodziny to ksika, ktra demonstruje, jak wykorzysta 7 nawykw, by stworzy siln, kochajc si, wielopokoleniow rodzin. Z kolei mj syn, Sean, przystosowa ogln koncepcj 7 nawykw odpowiednich do potrzeb, zainteresowa i problemw charakterystycznych dla nastolatkw w atrakcyjny wizualnie, zabawny i pouczajcy sposb w 7 nawykach skutecznego nastolatka. Dziesitki tysicy ludzi opowiadao nam o tym, jak dziki uwewntrznieniu 7 nawykw udao im si wpyn twrczo na wasne ycie. Siedemdziesicioro szecioro spord badanych zgodzio si opowiedzie o tym bardziej szczegowo w ramach Living the 7

Habits ich fascynujce i inspirujco historie dowodz, e stosowanie 7 nawykw we wszelkich sytuacjach osobistych, rodzinnych i organizacyjnych, niezalenie od okolicznoci, stanowiska zajmowanego w organizacji bd wczeniejszych dowiadcze yciowych, ma moc transformujc. Czego si nauczye w zwizku z siedmioma nawykami od czasu publikacji tej ksiki? Nauczyem si wielu nowych rzeczy i rozwinem te starsze koncepcje. Przedstawi w skrcie dziesi elementw tej nowo nabytej wiedzy. 1. Konieczno zrozumienia, na czym polega rnica midzy zasadami a wartociami. Zasady s prawami naturalnymi, ktre s wzgldem nas zewntrzne i cakowicie nadrzdne wobec konsekwencji naszego dziaania. Wartoci s wewntrzne i subiektywne; odzwierciedlaj to, w czym czujemy si najsilniejsi. Optymistycznie naley zakada, e z czasem uczymy si ceni zasady, dziki czemu z coraz lepszym skutkiem uzyskujemy rezultaty, ktrych pragniemy. Kady wyznaje jakie wartoci, nawet gangsterzy. Wartoci kieruj ludzkim zachowaniem, natomiast zasady maj wpyw na jego konsekwencje. Zasady s od nas niezalene. Funkcjonuj niezalenie od tego, czy je dostrzegamy, akceptujemy, lubimy, czy w nie wierzymy i czy ich przestrzegamy. Doszedem do wniosku, e matk wszelkich wartoci jest pokora. Pozwala ona dostrzec, e to nie my mamy wadz, tylko zasady, dlatego wic si im podporzdkowujemy. Pycha podpowiada co innego, a poniewa nasze wartoci rzdz naszym zachowaniem, moemy zwyczajnie zniszczy swoje ycie. Moemy, lecz konsekwencje naszego zachowania wi si z zasadami, a nie z naszymi wartociami. Dlatego wic powinnimy ceni zasady. 2. Na podstawie dowiadcze zebranych na caym wiecie udao mi si dostrzec uniwersalny charakter zasad wspierajcych niniejszy materia. Konkretne przykady i praktyki rni si w ramach odrbnych kultur, ale zasady s takie same. Nie tylko doszukaem si zasad ujtych w ramach 7 nawykw we wszystkich szeciu gwnych religiach wiata, ale wrcz posugiwaem si cytatami ze witych ksig tych religii, kiedy uczyem przedstawicieli owych kultur. Robiem to na Bliskim Wschodzie, w Indiach, Azji, Australii i na Poudniowym Pacyfiku, w Ameryce Poudniowej, Europie, Ameryce Pnocnej, Afryce i wrd Indian oraz innych grup etnicznych.

Wszyscy, zarwno mczyni, jak i kobiety, zmagamy si z podobnymi problemami, mamy podobne potrzeby i pulsuj w nas owe podstawowe zasady. Istnieje bowiem co takiego jak wewntrzne poczucie zasady sprawiedliwoci, czyli zasady wygrana-wygrana. Jak rwnie wewntrzne, moralne poczucie zasady odpowiedzialnoci, celu, uczciwoci, szacunku, wsppracy, komunikacji, odnowy. To uniwersalne zasady. Inaczej ni praktyki, ktre s zalene od sytuacji. Kada kultura interpretuje uniwersalne zasady w niepowtarzalny sposb. 3. Udao mi si wyodrbni wpyw, jaki 7 nawykw ma na organizacje, mimo i w cile technicznym sensie organizacja nie ma nawykw. Jej kultura opiera si na normach, zwyczajach wzgldnie kodach spoecznych, ktre stanowi odpowiedniki nawykw. Organizacja dysponuje ponadto ustalonymi systemami, procesami i procedurami, ktre s take odpowiednikami nawykw. cile mwic, zgodnie z poprzednim wywodem, wszelkie zachowanie jest czym osobowym, indywidualnym, mimo e czsto stanowi element zachowania zbiorowego, przybierajcego form decyzji podejmowanych przez menederw. Pracowalimy z tysicami organizacji w ramach wikszoci gazi przemysu i profesji i przekonalimy si, e te same podstawowe zasady zawarte w 7 nawykach maj zastosowanie rwnie tutaj i tak samo okrelaj skuteczno. 4. Mona nauczy wszystkich 7 nawykw, rozpoczynajc od dowolnego, pojedynczego nawyku. I mona take nauczy jednego nawyku w sposb, ktry prowadzi do nauczenia pozostaych szeciu. Mona to przyrwna do hologramu, ktrego cao jest zawarta w jednym fragmencie i ktrego fragment jest zawarty w caoci. 5. Mimo e 7 nawykw opiera si na metodzie inside-out", dziaaj one najbardziej skutecznie, jeli rozpoczynasz od wyzwania z zewntrz, a nastpnie stosujesz metod inside-out". Innymi sowy, jeli mierzysz si z wyzwaniem w kwestii relacji, powiedzmy, w zwizku z kryzysem komunikacji i zaufania, okreli to metod inside-out" odniesienia prywatnego zwycistwa, dziki ktremu zwycistwo publiczne sprosta temu wyzwaniu. Wanie z tego powodu czsto zaczynam nauczanie od nawykw 4,5 oraz 6, a dopiero potem przystpuj do nawykw 1, 2 i 3.

6. Wspzaleno jest czym dziesiciokrotnie trudniejszym ni niezaleno. Naprawd potrzeba o wiele wicej niezalenoci umysowej i emocjonalnej, by dy do opcji wygrana-wygrana, kiedy drugiej osobie zaley na opcji wygrana-przegrana, by stara si pierwszemu zrozumie, podczas gdy wszystko w tobie rozpaczliwie baga o zrozumienie, by poszukiwa lepszej, trzeciej opcji, kiedy kompromis jest o tyle atwiejszy. Innymi sowy, skuteczna praca w zespole, praca oparta na kreatywnoci i kooperacji wymaga ogromnej niezalenoci, poczucia bezpieczestwa i panowania nad sob. W przeciwnym razie to, co nazywamy wspzalenoci staje si tak naprawd kontr-zalenoci, gdy ludzie postpuj opacznie, zby zapewni sobie niezaleno, lub ko-zalenoci gdy tak naprawd potrzebuj saboci drugiej osoby, eby zaspokoi swoj potrzeb i usprawiedliwi wasn sabo. 7. Pierwsze trzy nawyki mona streci nastpujco: Skadaj obietnice i ich dotrzymuj". Kolejne trzy nawyki mona uj rwnie trafnie: Angauj innych w dany problem i szukajcie razem rozwizania. 8. 7 nawykw to inaczej nowy jzyk, mimo i jest to zaledwie gar wyjtkowych sw czy fraz. Staje si tu kodem, stenograficznym sposobem wypowiedzenia mnstwa rzeczy, kiedy na przykad pytasz kogo: Czy to by depozyt czy wypata?", Czy to reaktywne czy proaktywne?', Czy to synergia czy kompromis?", Czy to jest wygrana-wygrana, wygrana-przegrana czy przegrana-wygrana?" Czy najpierw rzeczy najwaniejsze czy pniej?", Czy to jest zaczynanie z myl o rodku czy z myl o celu?" Widziaem cae kultury przeobraone dziki gbokiemu zrozumieniu i podporzdkowaniu si zasadom i pojciom ujtym symbolicznie za pomoc sw z tego bardzo specyficznego kodu. 9. Prawo jest wartoci wysz ni lojalno. Albo ujmujc to jeszcze lepiej, prawo jest najwysz form lojalnoci. Prawo oznacza ycie zgodne z zasadami wzgldnie bycie skoncentrowanym na zasadach, a nie na ludziach, organizacjach czy nawet rodzinie Sami si przekonacie, e rdem wszelkich problemw, z ktrymi

zmagaj si ludzie, jest kwestia czy to powszechnie przyjte (akceptowalne, polityczne), czy raczej jest to suszne?" Kiedy stawiamy wyej lojalno wobec jakiej osoby albo grupy ponad to, co naszym zdaniem jest, suszne, wyzbywamy si prawoci. Moemy tymczasowo zyska popularno wzgldnie zbudowa sobie lojalno, ale z czasem utrata prawoci niszczy nawet takie relacje. Mona to przyrwna do obmawiania kogo za jego plecami. Osoba, z ktr jestemy tymczasowo zwizani, z powodu tego, e obmawiamy kogo innego, wie, e poddani presji z innej strony, w innych okolicznociach, obmawialibymy rwnie j. W pewnym sensie pierwsze trzy nawyki reprezentuj prawo, a kolejne trzy lojalno, niemniej s one nierozcznie splecione. Z czasem prawo przynosi w efekcie lojalno. Jeli sprbujesz odwrci t kolejno i najpierw dy do lojalnoci, przekonasz si, e odwleczesz w czasie dojcie do prawoci, a nawet mu zagrozisz. Lepiej, kiedy ci ufaj, ni kiedy ci lubi. Ostatecznie zaufanie i szacunek na og przynosz w efekcie mio. 10. ycie zgodnie z 7 nawykami jest dla kadego czowieka nieustajc walk. Kady od czasu do czasu popenia jaki bd w ramach ktrego z siedmiu nawykw, a czasami w ramach wszystkich siedmiu rwnoczenie. atwo je poj, ale trudno konsekwentnie realizowa. S oparte na zdrowym rozsdku, ale zdrowy rozsdek bynajmniej nie jest czym stosowanym na porzdku dziennym. Z ktrym nawykiem sam masz najwiksze problemy? Z nawykiem 5. Kiedy jestem naprawd zmczony i ju przekonany, e mam racj, naprawd nie chce mi si sucha. Zasadniczo obwiniam si o t sam rzecz, o ktrej mwi o suchanie z zamiarem udzielenia odpowiedzi, a nie zrozumienia. Prawd powiedziawszy zreszt, w pewnym sensie niemale codziennie zmagam si z wszystkimi siedmioma nawykami. Nie wygraem jeszcze z adnym z nich. Postrzegam je raczej jako yciowe zasady, ktrych nigdy tak naprawd nie udaje nam si opanowa. Mao tego, mona wrcz powiedzie, e im bliej jestemy ich opanowania, tym bardziej stajemy si wiadomi, ile nam jeszcze zostao do zrobienia. To jak z tym: Im wicej wiesz, tym bardziej wiesz, e nic nie wiesz". Dlatego wanie czsto przy ocenianiu moich studentw dawaem im 50% punktw za

jako ich pyta, a drugie 50% za jako ich odpowiedzi na wasne pytania. Taki sposb punktacji znacznie lepiej odzwierciedla poziom wiedzy. Podobnie 7 nawykw odzwierciedla ten wstpujcy cykl. Nawyk l na wyszym poziomie rni si dalece od nawyku l na niszym poziomie. Bycie proaktywnym na poziomic dla pocztkujcych moe jedynie skutkowa dostrzeeniem przestrzeni dzielcej bodziec od reakcji. Na kolejnym poziomie moe on wiza si z wyborem typu: nie odpaca piknym za nadobne czy raczej si zrewanowa. Na nastpnym z dostarczeniem informacji zwrotnej. Na kolejnym z prob o wybaczenie. Potem z wybaczeniem. Dalej z wybaczeniem rodzicom. Potem z wybaczeniem nieyjcym rodzicom. I w kocu ze zwyczajnym nieobraaniem si.

SPIRALA WSTPUJCA

Jeste wiceprezesem FranklinCovey Company. Czy FranklinCovey postpuje zgodnie z 7 nawykami? Staramy si. Bezustannie staramy si y zgodnie z tym, czego nauczamy: to jedna z wyznawanych przez nas fundamentalnych wartoci. Niemniej nie robimy tego w sposb doskonay. Podobnie jak inne firmy, musimy si zmaga z przeobraeniami rynkowymi oraz problemami zwizanymi z integracj dwch kultur dawnego Covey Leadership Center oraz Franklin Quest do fuzji doszo latem 1997 roku. Stosowanie tych zasad wymaga czasu, cierpliwoci i uporu i przyjdzie nam jeszcze dugo czeka na prawdziwe efekty naszej dziaalnoci. adne migawkowe zdjcie nie odda prawdziwego obrazu. Samoloty prawie cay czas zbaczaj z kursu, stale jednak starajc si go trzyma i

ostatecznie przybywaj do miejsca przeznaczenia. To si take odnosi do nas wszystkich, czy to jednostek, czy rodzin, czy organizacji. Kluczem jest Myl o celu" i wsplne zaangaowanie w nieustajc informacj zwrotn i korekt kursu. Dlaczego siedem? Dlaczego nie sze, osiem, dziesi czy pitnacie? Co jest takiego witego w sidemce? W sidemce nie ma niczego witego, tylko tak si po prostu skada, e najpierw s trzy nawyki zwycistwa prywatnego (swoboda wybierania, wybr, dziaanie), potem trzy nawyki zwycistwu publicznego (szacunek, zrozumienie, tworzenie) i na koniec jest jeszcze jeden, ktry stanowi odwieenie tych poprzednich, a to w sumie daje siedem. Zawsze na to pytanie odpowiadam, e jeli istniej jakie inne podane cechy, ktre chciaby przeobrazi w nawyk, to zwyczajnie ujmujesz je w nawyk 2 jako jedn z wartoci, zgodnie z ktrymi starasz si y. Innymi sowy, jeli punktualno jest wedug ciebie podan cech charakteru, ktr chciaby przeksztaci w nawyk, wwczas stanie si ona jedn z wartoci nalecych do nawyku 2. Tak wic niezalenie od tego, co sobie wymylisz, ujmujesz to w ramach nawyku 2, czyli twojego systemu wartoci. Nawyk l to inaczej koncepcja, e moesz posiada system wartoci, e moesz wybiera w ramach swojego systemu wartoci. Nawyk 2 tumaczy, czym s te wybory wzgldnie wartoci, nawyk 3 za mwi, e naley y zgodnie z nimi. Tak wic s one bardzo podstawowe, oglne i wzajemnie powizane. Tak si skada, e w trakcie pisania niniejszego posowia do nowego wydania 7 nawykw, wanie skoczyem 8 nawyk: od efektywnoci do wielkoci i odkrycia wasnego gosu. Dla niektrych nazwanie tego smym nawykiem moe si wydawa odejciem od moich standardowych wyjanie. Sami jednak widzicie, e wiat mocno si zmieni od roku 1989, kiedy 7 nawykw skutecznego dziaania wyszo w druku. Wyzwania i problemy, z jakimi zmagamy si w yciu osobistym i naszych relacjach, w rodzinach, w yciu zawodowym i w organizacjach, podlegaj innemu rzdowi wielkoci. W rzeczy samej dla wielu ludzi rok 1989 rok, w ktrym bylimy wiadkami upadku muru berliskiego stanowi pocztek Wieku Informacji, narodziny nowej rzeczywistoci, kolosaln zmian o nieprawdopodobnym znaczeniu... prawdziwie now epok. Skuteczno naszego dziaania jako jednostek i jako organizacji nie jest ju tylko moliwoci w dzisiejszym wiecie to konieczna cena za wejcie na pole gry. Niemniej

przeycie, prosperowanie, nowatorstwo, wspzawodnictwo i zajmowanie kierowniczych stanowisk w tej nowej rzeczywistoci bdzie wymagao od nas cigego budowania i wychodzenia poza skuteczno. Nowa era wie si z popytem na spenienie. Z popytem na g o r l i w o p t y m a l i z a c j , p o w i c e n i e i denie do w i e l k o c i . Odbywaj si one na innej paszczynie czy te w innym wymiarze, i s innego rodzaju tak jak znaczenie rni si swym rodzajem, nie stopniem, od sukcesu. Podczanie si do wyszych pokadw ludzkiego geniuszu i motywacji do tego, co moglibymy nazwa gosem wymaga nowej umysowoci, nowego zestawu umiejtnoci, nowego kompletu narzdzi... nowego nawyku. A zatem z tym smym nawykiem nie chodzi o dodanie jeszcze jednego nawyku do sidmego takiego, o ktrym z jakiego powodu zapomniano. Tu chodzi o dostrzeganie i zaprzganie wadzy pewnego trzeciego wymiaru do 7 nawykw, ktre musz si zmierzy z gwnym wyzwaniem nowej epoki pracownika, ktry posiada odpowiedni wiedz. Jak dziaa na ciebie rozgos? Rozgos dziaa na mnie rnorako. Pochlebia mi z punktu widzenia ego. Z punktu widzenia nauczyciela uczy pokory, ale musz z ca moc podkreli, e nie jestem autorem adnej z tych zasad i absolutnie nie naley mi si tu uznanie. Nie mwi tego, bo koniecznie chc wyda si skromny i pokorny. Mwi tak, bo w to wierz ja sam, osobicie, w to wierz. Postrzegam siebie tak jak wikszo z was jako poszukiwacza prawdy, zrozumienia. Nie jestem jakim guru; nie znosz, jak mnie nazywaj guru. Nie chc mie uczniw. Pragn tylko zachca do uczenia si zasad, ktre istniej ju w sercach ludzi aby ludzie yli zgodnie ze swoim sumieniem. Wymie t jedn rzecz, ktr zrobiby inaczej jako biznesmen, gdyby musia wszystko powtarza. Przeprowadzibym bardziej strategiczn, proaktywn rekrutacj i selekcj. Kiedy jeste zawalony pilnymi sprawami i podrzucasz w powietrze tysic pieczek, bardzo atwo zatrudnia na kluczowych stanowiskach ludzi, ktrzy pozornie znaj rozwizania. Jest taka tendencja, eby nie zagbia si zbyt dokadnie w yciorysy i formularze, by nie wykazywa si naleyt starannoci", nie definiowa zbyt starannie kryteriw, ktre powinny by spenione dla poszczeglnych rl czy zada. Jestem przekonany, e rekrutacja

i selekcja przeprowadzona wedug okrelonej strategii zgodnie z dalekosinym, proaktywnym myleniem, a nie pod presj chwili przynosi ogromne, dugoterminowe zyski. Kto kiedy powiedzia: Najatwiej nam uwierzy w to, czego pragniemy najmocniej". Naprawd powinno si gboko analizowa zarwno charakter danej osoby, jak i jej kompetencje, bo ostatecznie, w miar upywu czasu, braki w jednym z tych dwch obszarw ujawni si w obu. Ksztacenie i rozwj s wane, ale jestem przekonany rekrutacja i selekcja s o wiele waniejsze. Wymie t jedn rzecz, ktr zrobiby inaczej jako rodzic, gdyby musia wszystko powtarza. Jako rodzic auj, e nie powiciem wicej czasu na staranne wypracowanie agodnych, nieformalnych umw typu wygrana-wygrana z kadym z moich dzieci na rnych etapach ich ycia. Prowadzenie dziaalnoci biznesowej i liczne podre sprawiy, e czsto pobaaem swoim dzieciom i zbyt czsto decydowaem si na opcj przegrana-wygrana, zamiast paci cen w ramach ksztatowania relacji, ktra przysuyaby si do stworzenia penych, trafnie sformuowanych umw typu wygrana-wygrana. W jaki sposb technologia wpynie na biznes w przyszoci? Wierz w tez Stan Davisa: Kiedy zmienia si infrastruktura, wszystko si wali", i uwaam, e najwaniejsza w odniesieniu do wszystkiego jest infrastruktura techniczna. Przyczyni si ona do przyspieszenia wszystkich trendw, i tych dobrych, i tych zych. Jestem take przekonany, e wanie z tych powodw czowiek stanie si jeszcze waniejszy. High tech bez udziau high touch nie sprawdza si i im waniejsza staje si technologia, tym waniejszy staje si nadrzdny wobec niej czynnik ludzki, szczeglnie w budowaniu kulturowej wizi z kryteriami okrelajcymi wykorzystanie tej technologii. Czy zdziwie si albo wrcz zdumiae powszechn popularnoci 7 nawykw (w innych krajach, wrd rnych kultur, grup wiekowych, w zalenoci od pci)? I tak, i nie. Tak, bo nie miaem pojcia, e stan si fenomenem znanym na caym wiecie i e niektre sowa stan si elementem kultury amerykaskiej. Nie, bo caa koncepcja jest testowana od przeszo 25 lat i wiedziaem, e odniesie sukces gwnie dlatego, e jest oparta na zasadach, ktre nie ja wymyliem, i dlatego nie przy pisuj sobie tutaj adnych zasug.

Gdyby mia uczy 7 nawykw bardzo mae dzieci, to od czego by zacz? Myl, e mgbym realizowa trzy podstawowe zasady wychowywania dzieci opracowane przez Alberta Schweitzera: po pierwsze, przykad; po drugie, przykad; po trzecie, przykad. Ale pewnie tak daleko bym si nie posun. Powiedziabym: po pierwsze, przykad; po drugie, tworzenie opiekuczych, afirmatywnych wzajemnych zwizkw; po trzecie, nauczanie kilku prostych idei, na ktrych zasadzaj si nawyki, za pomoc jzyka dzieci uatwia im rozumienie i uczenie si sownictwa 7 nawykw, pokazywa im, jak naley przetwarza wasne dowiadczenia za pomoc zasad, pomaga im w okrelaniu, ktre z poszczeglnych zasad i nawykw znajduj odzwierciedlenie w ich yciu. Mojemu szefowi (wspmaonkowi, dziecku, przyjacielowi etc.) naprawd przydaoby si 7 nawykw. Jak, twoim zdaniem mona by takiego kogo zachci do tej lektury? Ludzi nie obchodzi, ile wiesz, dopki si nie przekonaj, jak bardzo ci zaley. Stwrz wiarygodny, otwarty zwizek oparty na charakterologicznym przykadzie wiarygodnoci, a potem opowiedz o tym, jak ci pomogo 7 nawykw. Po prostu poka takiej osobie, jak 7 nawykw funkcjonuje w twoim yciu. Potem, w stosownym momencie, moesz j zachci do wzicia udziau w szkoleniu, wzgldnie daj jej swoj ksik w charakterze prezentu albo naucz j kilku podstawowych zasad, kiedy nadarzy si taka sposobno. Jakie masz wyksztacenie i jak do tego doszo, e napisae 7 nawykw? Swego czasu wydawao si oczywiste, e pjd w lady ojca i zajm si rodzinnym biznesem. Ja jednak odkryem, e bardziej od robienia interesw lubi uczy i szkoli przywdcw. Podczas studiw na Harvard Business School zainteresowaem si szczeglnie ludzkim aspektem organizacji. Potem przez kilka lat uczyem przedmiotw zwizanych z przedsibiorczoci na Brigham Young University, a oprcz tego zajmowaem si consultingiem, doradztwem i szkoleniami. W owym czasie zainteresowaem si tworzeniem programw zintegrowanych praktyk przywdczych i rozwoju kadry menederskiej opartych w zbiorze sekwencyjnych i zrwnowaonych wartoci. To wanie z nich wyonio si 7 nawykw, ktre nastpnie, w ramach stosowania ich w odniesieniu do organizacji, przeobraziy si w pojcie skutecznego przywdztwa. Postanowiem zrezygnowa z pracy na uniwersytecie i powici si szkoleniu osb zajmujcych stanowiska kierownicze we wszelkiego typu organizacjach. Po roku wdraania bardzo

starannie opracowanego programu doszo do powstania firmy, dziki ktrej moglimy udostpni koncepcj 7 nawykw ludziom na caym wiecie. Co odpowiadasz ludziom, ktrzy twierdz, e znaj sprawdzon recept na sukces? Powiedziabym takim dwie rzeczy. Po pierwsze, jeli to, co mwi, jest oparte na zasadach albo naturalnych prawach, to chciabym si od nich uczy i rekomendowabym ich. Po drugie, powiedziabym, e prawdopodobnie posugujemy si rnymi sowami na opisanie tych samych podstawowych zasad bd naturalnych praw. Jeste rzeczywicie ysy czy te golisz sobie gow przez wzgld na skuteczno? Posuchaj: w czasie, kiedy ty jeste zajty suszeniem sobie wosw suszark, ja su swoim klientom. W rzeczy samej, kiedy po raz pierwszy usyszaem powiedzonko yse jest pikne", wybiem kopniakami listewki ze swojej koyski!

DODATEK A
MOLIWE SPOSOBY PERCEPCJI WYPYWAJCE Z RNYCH CENTRW

Oto, w jaki sposb moesz postrzega pozostae obszary ycia:

Jeli twoim centrum jest:

Wspmaonek

Wspmaonek

Rodzina

Pienidze
Niezbdne, aby dba o wspmaonka

Praca
Niezbdna, aby zarabia pienidze potrzebne, by waciwie dba o wspmaonka

Posiadanie
Wielbi si go, robi na nim wraenie lub manipuluje nim

Podstawowe

Dobra na

rdo satysfakcji waciwym miejscu Mniej wana

Wsplne zadanie
Rodzina

Cz rodziny

Najwaniejszy
priorytet

Ekonomiczne
wsparcie dla rodziny

Kojarzy si z
kocem pracy

Wygoda dla
rodziny i rdo nowych moliwoci ekonomicznego rodki do zwikszenia skutecznoci Owoce pracy

Pienidze

Kto zdolny lub Finansowy ciar rdo poczucia Niezbdna, aby Dowd sukcesu
nie do zarabiania pienidzy bezpieczestwa i spenienia Pomoc lub przeszkoda w pracy Ludzie, ktrych trzeba nauczy pracy i jej zasad Sprawa drugorzdnej wagi Widomy efekt cikiej pracy uzyskiwa pienidze Gwne rdo spenienia i satysfakcji Najwysza warto Pomoc lub zawada w pracy

Praca

Posiadanie

Podstawowa
wasno Kto pomagajcy w zwikszaniu stanu posiadania

Wasno do
uywania, eksploatowania, kontrolowania, tamszenia Co, czym si mona popisa

Klucz do

Moliwo Symbol statusu zwikszania stanu pozyskania posiadania statusu, autorytetu, Kolejna wasno uznania do zarzdzania i kontroli rodek do
zwikszania szansy na przyjemnoci

Przyjemno

Osoba dzielca

rodek lub zabaw i przeszkoda przyjemno albo przeszkadzajca im Przyjaciele lub

przeszkody w rozwijaniu przyjani Symbol statusu spoecznego

Kojarzy si z
kocem przyjemnoci W porzdku, jeli daje przyjemno

rdo
przyjemnoci Kojarzy si z uzyskiwaniem wikszej przyjemnoci

Przyjaciel lub przyjaciele

Przyjaciel lub
konkurencja Symbol statusu spoecznego

rdo
ekonomicznego i spoecznego dobrobytu

Okazja do
kontaktw spoecznych

Moliwo
zdobywania przyjaci Moliwo rozrywek i bywania w towarzystwie

Wrg lub wrogowie

Stronnik lub
kozio ofiarny

Azyl (wsparcie
emocjonalne lub kozio ofiarny)

Walczy si o nie Ucieczka lub

lub za ich pomoc wentyl udowadnia swoj emocjonalny wyszo

Narzdzia walki Zabezpieczenie

przed wrogami Ucieczka, azyl

Koci

Towarzysz lub
pomocnik w sueniu w Kociele albo wiadek wiary

Su do

Su wspieraniu Niezbdna dla

Tymczasowa
wasno o niewielkim znaczeniu Wspaniaa reputacja i doskonay obraz wasnej osoby samookrelania, ochrony, podniesienia wartoci

ucielenienia nauk Kocioa i rodziny doczesnego kocielnych lub s Jeli cenione przetrwania wiadkami wiary wyej ni suba i nauka kocielna, s zem

Twoja osoba

Wasno Dostarcza
zadowolenia i przyjemnoci

Wasno Zaspokaja
potrzeby

rodek do
zaspokajania potrzeb

Szansa na moje rodek do

wasne sprawy

Zasady

Rwnoprawny
partner w oboplnie korzystnym, wspzalenym zwizku

Przyjaciele Moliwo

Zapewniaj

Moliwo
poytecznego wykorzystania zdolnoci i umiejtnoci Sposb na dostarczenie rodkw ekonomicznych do ycia Inwestycja czasu, ktr naley utrzymywa w harmonii z innymi inwestycjami czasowymi, z yciowymi priorytetami i wartociami

rodki
uatwiajce realizacj celw Odpowiedzialno i waciwa troska o posiadane rzeczy Drugorzdna warto w stosunku do ludzi

rodki na zrealizowanie suenia innym, wanych celw i wkadu i osignicie spenienia priorytetowych Szansa na zmian wartoci scenariuszy dla nastpnych pokole

Oto, w jaki sposb moesz postrzega pozostae obszary ycia:

Jeli twoim Przyjemno Przyjaciel lub centrum jest: przyjaciele

Wspmaone czy was Wspmaon k wsplna ek jest aktywno lub najlepszym lub jest dla ciebie jedynym niewany przyjacielem Jedyni przyjaciele to nasi przyjaciele Rodzina Wsplna rodzinna zabawa lub rodzina jest mniej wana Przyjaciel rodziny lub konkurencja Zagroenie dla silnej wizi rodzinnej

Wrg lub wrogowie

Wspmaon ek jest moim obroc lub maestwo czy wsplny wrg

Koci

Twoja osoba

Zasady

Wsplna Poczucie Idee tworzce przyjemno wasnej i podtrzymujce Podporzdko wartoci zaley zwizek od wany wspmaonka zwizkowi Bardzo wraliwy na postaw i zachowanie wspmaonka rdo pomocy ywa, ale podporzdkowa na jej celom cz rodziny Zasady, ktre jednocz i wzmacniaj rodzin Podporzdko wane rodzinie

Okrelony przez rodzin rdo jednoci i siy rodziny Moliwe zagroenie dla siy rodziny Rywal ekonomiczny Zagroenie materialnego niebezpieczest wa

Pienidze

Strata pienidzy lub objaw stresu ekonomicznego

Dobierani ze wzgldu na status ekonomiczny lub wpywy

Moliwo odpisania od podatkw Wycignite rce po pienidze Wany dla twojego obrazu pracy Zajmuje czas Szansa na budowanie znajomoci, ktre przydadz si w pracy Mj Koci, symbol statusu Mog z niego pyn dobre rzeczy lub niesuszna krytyka

Poczucie wasnej wartoci uzalenione jest od iloci posiadanych pienidzy

Zasady kierujce zarabianiem i zarzdzaniem pienidzmi

Praca

Strata czasu Koliduje z prac

Ci, z ktrymi Przeszkoda w pracujesz lub wydajnej pracy dzielisz zainteresowania Waciwie niepotrzebni

Zdefiniowany Pomysy, przez dziki ktrym stanowisko osigniesz sukces w pracy Potrzeba adaptacji do warunkw pracy Definiowany przez rzeczy, ktre posiadam Definiowany przez status spoeczny, uznanie Pomysy, ktre umoliwiaj zdobywanie i powikszanie wasnoci

Posiadanie

Kupowanie, chodzenie po sklepach, zapisywanie si do klubw

Osobista Czyhaj na wasno wasno, zodzieje Moliwo wykorzystania Ci, co posiadaj wiksze bogactwo lub uznanie Traktujcy ycie zbyt serio Obarczajcy win, niszczyciele

Przyjemno

Co Towarzysze najwaniejszeg zabawy o w yciu Gwne rdo zadowolenia

Przeszkoda w Suy zabawie dostarczeniu Wpdzanie w przyjemnoci poczucie winy

Naturalne popdy i instynkty, ktre powinny by zaspokojone

Przyjaciel lub Dowiadczana przyjaciele zawsze z przyjacimi Podstawowe aktywnoci spoeczne

Niezbdni do osobistego szczcia Przynaleno , akceptacja i popularno to sprawy najistotniejsze Stronnicy i wsparcie emocjonalne By moe definiowani przez posiadanie wsplnego wroga

Kto spoza Miejsce krgu spotka towarzyskiego towarzyskich Wsplny wrg zapewnia jedno i definiuje przyja Obiekt rdo nienawici samooceny rdo osobistych problemw Powd do samoobrony i samousprawiedl iwienia Niewierzcy; Najwysze ci, co nie rdo zgadzaj si z przewodnictwa naukami i mdroci Kocioa lub yj dokadnie odwrotnie

Definiowany przez ukady spoeczne Obawiajcy si odrzucenia lub zakopotania Robienie z siebie ofiary Obezwadnian y przez wroga

Podstawowe prawa uatwiajce ci wspycie z innymi

Wrg lub wrogowie

Czas relaksu i odpoczynku przed kolejn bitw

Usprawiedliwi enie dla klasyfikowania wrogw

Koci

Pozbawiona Czonkowie winy Kocioa przyjemno, jak jest szansa spotkania z innymi wiernymi Inni s tak grzeszni i trac czas, e mamy prawo czu si lepsi Zasuone Kto, kto zadowolenie mnie wspiera Moje prawo i wspomaga Moje potrzeby

Poczucie wasnej wartoci zaley od zaangaowanej, aktywnej dziaalnoci na rzecz Kocioa

Doktryny goszone przez Koci Podporzdko wane Kocioowi

Twoja osoba

rdo samookrelenia, samousprawiedl iwienia

Wykorzystyw any we wasnym interesie

Lepszy, mdrzejszy, majcy racj Usprawiedliwi ony w cakowitej koncentracji na osiganiu osobistych korzyci Jedyna niepowtarzalna, utalentowana, twrcza jednostka pord wielu niepowtarzalny ch, utalentowanych , twrczych jednostek, ktra pracujc niezalenie i wspzalenie, moe dokona wielkich rzeczy

Podstawy do osdzania Te idee, ktre najlepiej su mojemu interesowi; mog by dostosowane do potrzeb Niezmienne prawa, ktrych nie mona bezkarnie naruszy Respektowane utrzymuj spjno wewntrzn i wiod do prawdziwego rozwoju i szczcia

Zasady

Rado pynca z niemal kadej yciowej aktywnoci Prawdziwa rekreacja jako wany czynnik zrwnowaone go, zintegrowanego stylu ycia

Towarzysze wspzalenego ycia Powiernicy ci, z ktrymi dzielimy wszystko i wspieramy si nawzajem

Waciwie nie postrzega si wrogw; to po prostu ludzie z innymi paradygmatami i zaoeniami, ktrych trzeba szanowa i stara si zrozumie

rdo prawdziwych zasad Szansa na suenie innym i istotny wkad w ycie spoecznoci

DODATEK B DZIE WIARTKI II W BIURZE

Ponisze wiczenia i zagadnienia przygotowane s tak, aby mg lepiej praktycznie uzmysowi sobie wpyw paradygmatu wiartki II na relacje zawodowe. Zamy, e jeste dyrektorem odpowiedzialnym za sprawy marketingu w duej firmie farmaceutycznej. Zaczynasz swj przecitny dzie w pracy. Przegldasz sprawy, ktre masz zaatwi tego dnia, i oceniasz, ile czasu musisz kadej z nich powici. Twoja pozbawiona priorytetw lista przedstawia si nastpujco: 1. Chciaby zje lunch z gwnym menederem (1-1,5 godziny). 2. Poprzedniego dnia kazano ci przygotowa przyszoroczny budet na reklam w rodkach masowego przekazu (2 do 3 dni). 3. Twj koszyk z napisem wpyno" jest przepeniony, a w koszyku zaatwione" znajduje si niewiele pism (11,5 godziny). 4. Powiniene porozmawia z menederem od sprzeday o wynikach ostatnich szeciu miesicy; jego pokj znajduje si na kocu korytarza (4 godziny). 5. W korespondencji znajduje si kilka listw, ktre twoja sekretarka uwaa za pilne (l godzina). 6. Chciaby przejrze pisma medyczne lece od jakiego czasu na twoim biurku (0,5 godziny). 7. Masz przygotowa wystpienie na spotkanie dotyczce sprzeday, wyznaczone na nastpny miesic (2 godziny). 8. Chodz pogoski, e kontrola jakoci nie przepucia ostatniej partii produktu X". 9. Kto z FDA [stowarzyszenie kontrolujce rynek lekarstw i produktw medycznych dop. tum.] yczy sobie, by do niego zadzwoni w zwizku z produktem X" (0,5 godziny). 10. O czternastej jest spotkanie dyrekcji, ale nie wiesz, na jaki temat (l godzina).

A teraz powi kilka minut i wykorzystaj to, czego nauczyy ci nawyki pierwszy, drugi i trzeci, a co moe ci uatwi skuteczne zaprogramowanie dnia. PLAN ZAJ OD 8.00 DO 17.00 8.00 9.00 10.00 11.00 12.00 13.00 14.00 15.00 16.00 17.00 ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________ ________________________________________

Proponujc, by zaplanowa jeden dzie, automatycznie wyeliminowaem szerszy kontekst tygodnia, tak istotny wszake dla czwartej generacji zarzdzania czasem. Bdziesz jednak mg dostrzec si skoncentrowanego na zasadach paradygmatu wiartki II, nawet tylko w ujciu tych dziewiciu godzin. Jest raczej oczywiste, e wikszo zaj umieszczonych na licie naley do aktywnoci wiartki I. Z wyjtkiem pozycji numer sze przejrzenia magazynw medycznych wszystko wydaje si rwnie wane i pilne. Gdyby by menederem trzeciej generacji, korzystajc z uhierarchizowanych celw i wartoci jako punktu odniesienia do zrobienia harmonogramu, przyporzdkowaby kolejnym punktom litery A, B i C, a nastpnie postawiby pod nimi numery l, 2, 3 ... Wziby te pod uwag takie okolicznoci, jak moliwo zaangaowania innych osb czy zjedzenie lunchu w rozsdnym czasie. W kocu, na podstawie tych wszystkich danych, opracowaby plan dnia. Wielu nalecych do trzeciej generacji menederw poproszonych o wykonanie tego wiczenia postpuje wanie w ten sposb. Planuj, co zrobi i kiedy, i opierajc si na rnych dokadnie zdefiniowanych przypuszczeniach, wykonuj lub przynajmniej zaczynaj wikszo spraw, ktre byy na ich licie, a reszt przekadaj na inny termin.

Wikszo ludzi na przykad zaznacza, e pomidzy sm i dziewit dowiedz si dokadnie, co bdzie tematem spotkania dyrekcji, tak aby mogli si do tego przygotowa, umwi si na lunch z gwnym menederem do spraw sprzeday okoo poudnia i odpowiedz na telefon FDA. Zazwyczaj nastpn godzin lub dwie zamierzaj spdzi na rozmowie z jednym z menederw do spraw sprzeday, upora si z najpilniejsz i najwaniejsz korespondencj i sprawdzi, jak wyglda sytuacja z ostatni parti produktu X", ktra podobno zostaa odrzucona przez kontrol jakoci. Reszt przedpoudnia powicaj przygotowaniu do lunchu z gwnym menederem oraz do narady, ktra jest o czternastej, lub zaatwieniu niezbdnych spraw, ktre pojawi si w zwizku z produktem X" i poziomem sprzeday z ostatniego miesica. Po lunchu popoudnie spdzane jest zwykle na wyej wspomnianych nie skoczonych sprawach lub (albo take) na prbach dokoczenia korespondencji, zaatwieniu jakich spraw z koszyka wpyno" oraz na zajmowaniu si innymi pilnymi sprawami, ktre mog si pojawi. Wikszo ludzi uwaa, e plan budetu na nastpny rok i przygotowanie do wyznaczonego na przyszy miesic spotkania z potencjalnym klientem mona odoy na inny dzie, kiedy nie bdzie tak wielu zaj z obszaru wiartki I. Obie te aktywnoci s w oczywisty sposb blisze wiartce II, dotycz mylenia w kategoriach dugoterminowych oraz planowania. Przejrzenie czasopism zostaje odoone, poniewa zajcie to naley zdecydowanie do wiartki II i prawdopodobnie jest mniej wane ni inne wspomniane zajcia. Tak wyglda zasadniczo sposb mylenia menederw trzeciej generacji, nawet jeli rni si nieco w tym, co robi. Jakie nastawienie przyje ty sam, ukadajc plan wedug tej listy? Czy byo ono zblione do podejcia menederw trzeciej generacji? A moe przyje podejcie czwartej generacji mieszczce si w wiartce II? (matryca zarzdzania czasem na stronie 151). Podejcie zgodne z wiartk II Przejrzyjmy teraz list z punktu widzenia nastawienia dyktowanego wiatk II. Stworzymy jeden scenariusz. Scenariuszy zgodnych z tym podejciem moe by wicej, ten ilustruje jednak waciwy im wszystkim sposb mylenia. Jako meneder dziaajcy w wiartce II, zdajesz sobie sprawi;, e wikszo zada produkcyjnych (P) naley do wiartki I, a wiekszo aktywnoci zwizanych z ZP mieci si

w wiartce II. Wiesz, e jedynym sposobem zarzdzania pierwsz wiartk jest waciwe zajcie si drug wiartk, przede wszystkim przez dziaania prewencyjne i wykorzystywanie nadarzajcych si okazji oraz przez odwag mwienia nie" propozycjom wiartki III i IV. NARADA O 14.00. Zakadasz, e nie przygotowano wczeniej porzdku narady dla uczestniczcych w niej czonkw dyrekcji albo moe te nie widziae go przed spotkaniem. Zdarza si to nie tak rzadko. W rezultacie uczestnicy przychodz nie przygotowani i strzelaj na chybi trafi". Takie spotkania s przewanie chaotyczne i koncentruj si wok wanych i pilnych spraw wiartki I, ktre s czsto traktowane ze spor doz ignorancji. Zazwyczaj jest to strata czasu osobiste wycieczki" czonkw dyrekcji odpowiedzialnych za dane sprawy i znikome efekty. Na wikszoci spotka dziaania z zakresu wiartki II okrelane s zwykle jako inne sprawy". Poniewa zgodnie z prawem Parkinsona praca nad poprzednimi punktami przedua si ponad przeznaczony na nie czas", na przedyskutowanie tych ostatnich zazwyczaj brakuje czasu. A jeli nawet si znajdzie, to ludzie s tak zmczeni i przygnieceni sprawami wiartki I, e na zajmowanie si sprawami wiartki II zostaje im niewiele energii. Moesz zatem wej do wiartki II, starajc si przede wszystkim znale w programie narady, aby przedstawi propozycj zoptymalizowania efektw spotka dyrekcji. Moesz rwnie powici przed poudniem godzin lub dwie na przygotowanie wystpienia nawet jeli ma ono trwa tylko kilka minut aby zaciekawi wszystkich tak, by chcieli usysze wicej na nastpnym spotkaniu. Wystpienie bdzie si koncentrowa na jasno okrelonych celach kadego spotkania i dobrze przemylanym programie narady, do ktrego kady z czonkw moe wnie co od siebie. Ostateczny program zostanie przygotowany przez dyrektora naczelnego, a koncentrowa si bdzie przede wszystkim na zagadnieniach z wiartki II, ktre wymagaj zazwyczaj wicej twrczego myleniu ni te z wiartki I, angaujce gwnie mylenie mechaniczne. Wystpienie powinno rwnie podkreli wag wysyania natychmiast po spotkaniu jego protokou zawierajcego wyznaczone zadania i terminy rozlicze. One z kolei powinny si znale w programach kolejnych spotka, wysyanych na tyle wczenie, by inni mogli si przygotowa do ich przedyskutowania. Oto, co mona zrobi w zakresie jednego tylko punktu na licie spotkania dyrekcji w

ramach dziaa wiartki II. Wymaga to wysokiego poziomu proaktywnoci, wczajc w to rwnie odwag przeniesienia tego punktu listy na pierwsze miejsce. Wymaga rwnie rozwagi, aby unikn draliwej atmosfery, jaka czsto panuje na spotkaniach zarzdw. Niemal kady inny punkt na licie moe by potraktowany w ten sam sposb. Wyjtek stanowi telefon do FDA. TELEFON DO FDA. Korzystajc z dobrych stosunkw z FDA, telefonujesz do nich rano, tak aby w zalenoci od tego, o co chodzi, mc podj waciwe dziaania. Trudno w powierzeniu tego zadania polega na tym, e mamy do czynienia z inn firm, ktra moe funkcjonowa w ramach wiartki I, i z czowiekiem, ktry moe chcie rozmawia z tob, a nie z wydelegowan do tego osob. Podczas gdy jako czonek dyrekcji moesz wpywa bezporednio na kultur wasnego przedsibiorstwa, twj krg wpywu jest prawdopodobnie zbyt may, by rzeczywicie mg wywiera wpyw na kultur FDA, dlatego po prostu dostosowujesz si do proby. Jeli w czasie rozmowy dojdziesz do wniosku, e problem ma chroniczne podoe, moesz przedsiwzi pewne wysiki, aby zapobiec wystpowaniu podobnych problemw w przyszoci. Niemaej proaktywnoci bdzie tu wymagao uchwycenie moliwoci zmiany jakoci zwizku z FDA lub prewencyjna praca nad problemem. LUNCH Z GWNYM MENEDEREM. Moesz potraktowa lunch z gwnym menederem jako rzadk okazj do przedyskutowania w zupenie nieformalnej atmosferze pewnych szerszych spraw z zakresu wiartki II. Moesz powici temu trzydzieci do szedziesiciu minut rano, aby przygotowa si starannie, albo moesz uzna to za mie spotkanie, na ktrym bdziesz po prostu sucha, bez adnego planu. Kada moliwo moe by dobr okazj do budowania twoich relacji z gwnym menederem. PRZYGOTOWYWANIU BUDETU NA REKLAM. .Jeli chodzi o drug pozycje na licie, moesz zadzwoni do swoich dwch, trzech wsppracownikw najbardziej zwizanych z planowaniem budetu na reklam i poprosi ich o rekomendacje przygotowane w formie ostatecznej pracy zespoowej" (gdzie moe by potrzebny tylko twj potwierdzajcy podpis) albo o przedstawienie dwch, trzech dobrze przemylanych opcji, ktrych konsekwencje sam okrelisz, po czym dokonasz ostatecznego wyboru. Ustalenie podanych efektw, wskazwek, rde, odpowiedzialnoci i konsekwencji moe

zaj ca godzin. Jednak inwestujc t godzin, poznajesz najlepsze pomysy zainteresowanych tym ludzi, ktrzy mog mie inny punkt widzenia. Jeli przedtem dziaae w innym trybie, moesz potrzebowa wicej czasu, aby przetrenowa swoich pracownikw w zakresie wszystkiego, czego wymaga takie podejcie -wyjanienia, co znaczy ostateczna praca zespoowa", synergicznego traktowania rnic i okrelania rnych moliwoci i konsekwencji. KOSZYK WPYNO" I KORESPONDENCJA. Zamiast zanurza si w koszyku ze sprawami, ktre wpyny, spdzasz troch czasu, 30 minut do godziny, ze swoj sekretark, rozpoczynajc szkolenie, w wyniku ktrego stopniowo bdzie samodzielnie zajmowa si zarwno sprawami, ktre wpyny, jak i korespondencj znajdujc si na pitej pozycji twojej listy. Szkolenie moe trwa kilka tygodni, nawet miesicy, a sekretarka, sekretarz lub asystent bd umieli koncentrowa si w tej pracy na oczekiwanych rezultatach, a nie na metodzie. Moesz nauczy j przeglda wszystko, co wpywa do biura, dokadnie analizowa i samodzielnie zaatwia to, co mona. Sprawy, co do ktrych nie ma cakowitej pewnoci, e mog by zaatwione bez twojego udziau, powinny by starannie uporzdkowane zgodnie ze stopniem wanoci oraz zaopatrzone adnotacj odnoszc si do twoich dziaa. W ten sposb po kilku miesicach twj sekretarz, asystent lub sekretarka bd mogli zaatwia 80 do 90 procent wpywajcych spraw i korespondencji, czsto znacznie lepiej, ni zrobiby to sam, poniewa twj umys skoncentrowany jest na moliwociach z wiartki II, a nie na palcych problemach wiartki I. MENEDER DO SPRAW SPRZEDAY I SPRZEDA Z OSTATNIEGO MIESICA. Moliwym, zgodnym z zasadami wiartki II, podejciem do czwartego punktu listy bdzie przemylenie caociowego obrazu relacji z menederem do spraw sprzeday oraz zakresu jego obowizkw i oczekiwanego poziomu wykonania, aby sprawdzi, czy znajdzie tu zastosowanie praca w ramach wiartki II. To wiczenie nie wpywa na to, o czym bdziesz z menederem rozmawia tym razem, zakadamy, e bdzie to problem z wiartki I. Chodzi natomiast o to, aby zaatwiajc nag spraw, przyj podejcie waciwe dla wiartki II i zacz rwnie prac nad chroniczn natur problemu. Moe zdoasz przygotowa pracownika sekretariatu, by sam zaatwia takie sprawy i angaowa w nie ciebie tylko wtedy, gdy jest to niezbdne. By moe wymaga to bdzie

pewnych dziaa z zakresu wiartki II w stosunku do menedera sprzeday i innych podlegajcych ci osb, aby zrozumieli, e twoim podstawowym zadaniem jest raczej kierowanie (leadership) ni zarzdzanie (management). Zaczn rozumie, e mog lepiej zaatwi dan spraw z twoj sekretark ni z tob osobicie, dziki czemu bdziesz mia czas na dziaania z zakresu wiartki II. Jeeli czujesz, e kontakt przez sekretark moe urazi menedera do spraw sprzeday, sprbuj popracowa nad budowaniem waciwego zwizku, tak aby w kocu zaufa wam obojgu i przyj korzystniejsze podejcie zgodne z zasadami wiartki II. PRZEJRZENIE PISM MEDYCZNYCH. Czytanie prasy medycznej jest dziaaniem z zakresu wiartki II, ktre moe zechcesz odoy. Jednake od orientacji w aktualnociach medycznych mog w duej mierze zalee twoje perspektywiczne zawodowe kompetencje. Moesz zatem zdecydowa si na wczenie tego tematu do programu najbliszego spotkania twojego zespou, kiedy to zasugerujesz systematyczne czytanie prasy medycznej. Czonkowie zespou mog dokadnie czyta poszczeglne pisma i na kolejnych spotkaniach przekazywa pozostaym najwaniejsze informacje. Dodatkowo mog zadba o to, by wszyscy otrzymywali odbitki tych artykuw, ktre s naprawd istotne. PRZYGOTOWANIE DO SPOTKANIA DZIAU SPRZEDAY W NASTPNYM MIESICU. Odnonie do sidmej pozycji, podejciem zgodnym z zasadami wiartki II byoby zwoanie maej grupy bezporednich podwadnych i przekazanie im odpowiedzialnoci za starann analiz potrzeb sprzedawcw. Moesz poprosi, aby w konkretnym terminie, w cigu tygodnia czy dziesiciu dni, dostarczyli ci ostateczne wyniki, tak by mia wystarczajco duo czasu, by je zaadaptowa i uprawomocni. Aby si upewni, e program .spotkania jest. rzeczywicie adekwatny do potrzeb sprzedawcw i dotrze do nich wystarczajco wczenie, by mogli si waciwie do niego przygotowa, twoi podwadni mog przeprowadzi wywiad z kadym ze sprzedawcw albo przetestowa niektrych, eby pozna ich rzeczywiste problemy i potrzeby. Zamiast przygotowywa spotkanie osobicie, moesz powierzy rne zadania maym grupom ludzi, ktrzy reprezentuj rne punkty widzenia i rne problemy zwizane ze sprzeda. Pozwl im konstruktywnie i twrczo wspdziaa, a wypracuj ostateczn propozycj, ktr ci przedstawi. Jeli nie s przyzwyczajeni do tego typu pracy, moesz spdzi z nimi cz spotkania na motywowaniu i trenowaniu, wyjaniajc im, dlaczego

stosujesz takie rozwizanie, i pokazujc, jakie korzyci przyniesie ono im samym. Dziki temu zaczniesz wdraa swoich ludzi do dalekowzrocznego mylenia, do odpowiedzialnoci za ostateczn form pracy zespou i inne podane rezultaty, do wzajemnego twrczego wspdziaania w niezaleny sposb i do wykonywania dobrej pracy w okrelonym przedziale czasu. PRODUKT X" I KONTROLA JAKOCI. Przypatrzmy si teraz pozycji numer osiem dotyczcej produktu X", ktrego nie przepucia kontrola jakoci. Podejcie zgodne z zasadami wiartki II sprowadza si do zbadania, czy problem ten ma wymiar chroniczny lub powtarzajcy si. Jeeli tak, moesz powierzy innym staranne przeanalizowanie istoty problemu i zaproponowanie rozwizania albo po prostu zleci im interwencj i poprosi o powiadomienie ci o skutkach. Efekt tego dnia pracy, w ktrym zastosowae zasady wiartki II, jest taki, e wikszo czasu wykorzystujesz na delegowanie zada, szkolenia pracownikw, przygotowywanie wystpienia na narad dyrekcji, wykonanie jednego telefonu i miy, poyteczny lunch. Miejmy nadziej, e za kilka tygodni lub miesicy, dziki przyjciu dalekowzrocznego podejcia nastawionego na ZP, nie bdziesz mia do czynienia z problemami z wiartki I. Moesz uzna t analiz za wyidealizowan. Moesz si zastanawia, czy menederowie wiartki II kiedykolwiek pracuj w wiartce I. Przyznaj, to jest wyidealizowane. Ta ksika nie traktuje o ludziach wyjtkowo nieskutecznych, ale o wyjtkowo skutecznych. Wysoki poziom w skutecznoci za jest ideaem, do ktrego dymy. Oczywicie bdziesz spdza cz czasu w wiartce I. Nawet najlepiej uoonych planw zgodnych z zasadami wiartki II czasami nie da si zrealizowa. Jednake mona zredukowa zakres problemw wiartki I, tak by atwiej byo je opanowa, dziki czemu nie bdziesz wci pracowa w stresujcej, kryzysowej atmosferze, ktra odbija si negatywnie zarwno na twojej ocenie sytuacji, jak i na zdrowiu. Niewtpliwie wymaga to bdzie cierpliwoci i uporu, a i wtedy by moe nie zdoasz zastosowa wobec wszystkich problemw dziaania zgodnego z zasadami wiartki II. Jednak jeli zaczniesz robi pewne postpy w zakresie niektrych z nich i wypracujesz nastawienie na dziaania wiartki II zarwno u siebie, jak i u innych, w konsekwencji znacznie wzronie skuteczno twojej pracy. Jeszcze raz zaznaczam, e w rodzinie lub w maym przedsibiorstwie delegowanie zada

moe by niemoliwe. Nie przekrela to jednak wagi nastawienia na obszar wiartki II, ktre dziki podejmowanym inicjatywom w interesujcy i twrczy sposb zredukuje kryzysy wiartki I w twoim krgu wpywu.

Dzieki FranklinCovey ludzie, ktrych zatrudniasz, bd potrafili koncentrowa si na swych najwaniejszych zadaniach i zawsze, kadego dnia, wsppracowa ze sob w taki sposb, aby osiga jak najlepsze rezultaty. Usugi i produkty FranklinCovey s ukierunkowano przede wszystkim na niezwykle wane poczenie skutecznego dziaania ludzi wsptworzcych dan firm czy instytucj z osiganiem maksymalnych wynikw. Nasz program nowych Rozwiza w zakresie; koncentracji i synergii (Focus and Synergy Solutions) moe pobudzi aktywno twoich pracownikw i sprawi, e ich efektywno, zarwno indywidualna, jak i zespoowa, znacznie wzronie. Oferta FranklinCovey obejmuje cay szereg akcesoriw w ramach programu Rozwizanie w zakresie koncentracji" (Focus Solution), pokazujcego, e mona dobrowolnie i z zaangaowaniem realizowa najwaniejsze cele danej firmy lub instytucji. xQ Survey i xQ Debrief to znakomite narzdzie, dziki ktremu mona obliczy wspczynnik wydajnoci danej firmy bd instytucji z perspektywy pracodawcy oraz okreli, czy jej pracownicy dobrze rozumiej i naleycie realizuj jej cele. Koncentracja: dziki szkoleniu Jak realizowa najwaniejsze cele" dowiesz si, jak skutecznie dziaa na podstawie znakomitego systemu planowania; dziki niemu pracownicy mog si lepiej zapozna ze swymi najwaniejszymi zadaniami, koncentrowa si na nich i naleycie je realizowa. Szkolenie Konsolidacja celw z wynikami" jest skierowane do menederw; otrzymaj wskazwki, w jaki sposb powinni precyzowa najwaniejsze zadania dla podlegajcych im zespow, a nastpnie, jak owymi zespoami kierowa i jak konsekwentnie egzekwowa ich wydajno. System Planowania FranklinCovey jest dostpny w wersji drukowanej jako Franklin Planner oraz w wersji elektronicznej jako PlanPlus for Microsoft Outlook; FranklinCovey Planning Software i inne programy narzdziowe dla pecetw i palmtopw. W ramach programu Rozwizanie w zakresie synergii" (Synergy Solution), ktry pokazuje zarwno pracownikom, jak i menederom, w jaki sposb mona osiga najwyszy poziom wydajnoci interpersonalnej, FranklinCovey oferuje rwnie nastpujce usugi.

xQ Survey i xQ Debrief to znakomite narzdzie, dziki ktremu mona obliczy wspczynnik wydajnoci danej firmy bd instytucji z perspektywy pracodawcy, oraz okreli, czy jej pracownicy dobrze rozumiej i naleycie realizuj jej cele. Kurs 7 nawykw skutecznego dziaania (The 7 Habits of Highly Effective People) w rnych formatach wydawniczych, w tym rwnie 7 nawykw (The 7 Habits) w wersji online. System Planowania FranklinCovey jest dostpny w wersji drukowanej jako Franklin Planner oraz w wersji elektronicznej jako PlanPlus for Microsoft Outlook; FranklinCovey Planning Software i inne programy narzdziowe dla pecetw i palmtopw.

Na szkoleniu Cztery role lidera" (4 Roles of Leadership) moesz rozwija cztery najwaniejsze umiejtnoci dobrego przywdcy: odnajdywanie drogi (tworzenie projektu), uzgadnianie (tworzenie spjnego systemu pracy), wzmacnianie (stymulowanie zdolnoci i zaangaowania pracownikw) i modelowanie (budowanie wzajemnego zaufania). Nasi klienci to: ponad 75% firm tworzcych Fortune 500" (ranking 500 najlepszych przedsibiorstw amerykaskich publikowany przez czasopismo Fortune"); a 90% firm tworzcych Fortune 100" (cisa czowka tego rankingu); tysice maych i rednich przedsibiorstw; liczne agencje rzdowe i instytucje edukacyjne. Klienci zorganizowani i indywidualni maj dostp do produktw i usug FranklinCovey za porednictwem internetowej szkole grupowych, licencjonowanych Dostarczaniem doradcw, produktw i kursw usug indywidualnych, otwartych warsztatw, katalogw, ponad 180 sklepw detalicznych oraz strony www.franklincovey.com. FranklinCovey trudni si 3000 jego przedstawicieli w 39 oddziaach i 95 krajach. Kontakt: FranklinCoyey Co. 2200 West Parkway Blvd., Salt Lak City, Utah, 84119-2331, USA Toll free: 1-800-868-1776 (U.S. and Canada) International callers: 001-801-817-1776 or fax 001-801-342-6664

http://www.franklincovey.com Obiecujemy ycie! rozwizania, ktre pomagaj odmieni