POLITECHNIKA GDASKA Wydzia Chemiczny KATEDRA TECHNOLOGII CHEMICZNEJ

PODSTAWY TECHNOLOGII CHEMICZNEJ

Podzia i teoria reaktorw chemicznych Procesy zachodzce w reaktorach

Proces technologiczny

- zorganizowany zbir czynnoci zwanych operacjami jednostkowymi albo procesami jednostkowymi, w wyniku ktrych surowiec zostaje przetworzony w podany produkt

Ukad/cig technologiczny

-zesp podstawowych aparatw i urzdze produkcyjnych sucych do przeprowadzenia procesu technologicznego, wspdziaajcych ze sob wg okrelonego planu

kompletna aparatura zoona z urzdze produkcyjnych i pomocniczych Instalacja produkcyjna -przyrzdy do transportowania (przenoniki, pompy) -zbiorniki -aparatura kontrolno-pomiarowa -aparatura sterujca

Aparaty i urzdzenia uywane w instalacjach przemysu chemicznego

Reaktory aparaty, w ktrych prowadzi si reakcje chemiczne Urzdzenia do transportu materiaw:
przenoniki, pompy, dmuchawy, rurocigi, itp.

Aparaty, w ktrych prowadzi si procesy fizyczne:

rozdrabnianie, mieszanie, filtracja, spranie gazw, rozpuszczanie, odparowywanie, krystalizcja, absorpcja i desorpcja, destylacja, wymiana ciepa, itp

Urzdzenia, pomieszczenia i place magazynowe do przechowywania surowcw, produktw, pproduktw oraz odpadw:
magazyny, skadowiska otwarte, zamknite zbiorniki cieczy i gazw, itp.

1.

Organizacja procesu w pojedynczym aparacie: czy w trybie cigym czy okresowym, strumienie materiaw wspprd, przeciwprd lub inne

Trzy poziomy organizacji procesw produkcyjnych w przemyle chemicznym

2.

Organizacja ukadu technologicznego zoonego z wielu aparatw (reaktorw), np. ukad szeregowy, rwnolegy, jedno- lub wielostopniowy (kaskada), a take ukad o obiegu powrotnym

3.

Organizacja caego przedsibiorstwa : wymaga zgrania poszczeglnych instalacji zapewnienie racjonalnej gospodarki surowcami i energi ochrona rodowiska (minimalizacja odpadw)

Klasyfikacja reaktorw chemicznych

Metoda pracy reaktora:

okresowe przepywowe pprzepywowe

Charakter fazowy reagujcego ukadu:

do procesw homogenicznych do procesw heterogenicznych reaktory kontaktowe

Klasyfikacja reaktorw chemicznych

Warunki termiczne:

reaktory izotermiczne reaktory adiabatyczne reaktory politropowe (politermiczne)

Wasnoci konstrukcyjne:

reaktory zbiornikowe reaktory rurowe reaktory wieowe (kolumnowe) reaktory pkowe reaktory fluidyzacyjne reaktory specjalne

Klasyfikacja reaktorw chemicznych

Podzia reaktorw uwzgldniajcy ich modele matematyczne (poczenie sposobu pracy i wasnoci konstrukcyjnych)

reaktory: okresowe przepywowe, rurowe lub wieowe przepywowe zbiornikowe, kaskada reaktorw pprzepywowe kontaktowe, rurowe, wieowe, pkowe fluidyzacyjne barbotaowe, zawiesinowe, trjfazowe, do prowadzenia reakcji w ukadzie gaz-ciecz

Kryteria doboru reaktora

Kryteria technologiczne

rodzaj reakcji waciwoci termodynamiczne i kinetyczne przemiany efekt cieplny i sposoby wymiany ciepa jako produktu kocowego wielko produkcji sposb doprowadzenia surowcw i odbioru produktw koszty surowcw i aparatury wraz z oprzyrzdowaniem moliwo dostosowania aparatury do zmiennych warunkw technologicznych

Podstawowe reaktory chemiczne - REAKTORY OKRESOWY

Budowa: - zbiorniki i autoklawy, zaopatrzone w mieszada i czsto w wymienniki ciepa Zasada dziaania: - wprowadzenie substratw i usunicie produktw reakcji Cecha charakterystyczna: - praca w warunkach nieustalonych - wszystkie parametry mieszaniny reakcyjnej (temperatura, stenie i stopie przemiany) s funkcj czasu i nie zale od pooenia w reaktorze:

Rys. Autoklaw do nitrowania wglowodorw aromatycznych. 1-napd mieszania, 2-pokrywa, 3-korpus, 4-mieszada, 5-paszcz grzejny, 6-wownica do grzania lub chodzenia, 7-otwr zaadowczy, 8-wziernik, 9-osona termometru

Zastosowanie: - reakcje zwyke i katalizowane, - reakcje homogeniczne w fazie ciekej, - reakcje heterogeniczne w ukadzie ciecz-ciao stae - reakcje o maej szybkoci z udziaem oporw dyfuzyjnych - produkcja niskotonaowa - produkcja rnych produktw w tej samej aparaturze Zalety: - moliwo doskonaego mieszania - moliwo dowolnego regulowania czasu pracy

REAKTORY PRZEPYWOWE
Zasada dziaania: - do rektora cigym strumieniem dopywaj substraty i odpywa mieszanina poreakcyjna. Cechy charakterystyczne: - praca w warunkach ustalonych; wszystkie parametry mieszaniny reakcyjnej (zwaszcza temperatura, stenie i stopie przemiany) s funkcj pooenia w aparacie, a nie czasu:

- natenia masowe strumienia wpywajcego i wypywajcego musz by rwne (F1 = F2) Zastosowanie: - dua zdolno produkcyjna, - zwaszcza gdy reakcja zachodzi szybko.

Rys. Reaktor okresowy

REAKTORY PRZEPYWOWE RUROWE

Cecha charakterystyczna: - duy stosunek dugoci do rednicy - funkcja pooenia sprowadza si do funkcji wsprzdnej pooenia mierzonej w kierunku przepywu:

Zastosowanie: - reakcje homogeniczne przebiegajce w fazie gazowej i ciekej - reakcje kontaktowe (pki rur wypenionych katalizatorem; reaktor ma posta wiey) - reakcje w warunkach wysokiej temperatury i cinienia - produkcja wielkotonaowa

Rys. Reaktor rurowy do chlorowania pentanu.

Flokulator rurowy

Reaktor rurowy

REAKTORY PRZEPYWOWE WIEOWE

Cecha charakterystyczna: - mniejszy stosunek dugoci do rednicy (ni rurowe) - maj ksztat wysokich kolumn - w przypadku reakcji homogenicznych funkcja miejsca sprowadza si do funkcji wsprzdnej pooenia mierzonej w kierunku przepywu:

Zastosowanie: - reakcje kontaktowe ze sta warstw katalizatora (katalizator na pkach lub wypenia ca objto wiey) - szczeglnym typem s absorbery uywane do reakcji midzy gazem a ciecz - rzadziej stosuje si je do reakcji biegncych w rodowisku ciekym (np. reaktory do syntezy mocznika)

Rys. Reaktor przepywowy wieowy

Reaktory wieowe

REAKTORY PRZEPYWOWE ZBIORNIKOWE

Budowa: - zbiornik o stosunku dugoci do rednicy bliskim jednoci, zaopatrzony w mieszado Cechy charakterystyczne: - reagenty wprowadzane i wyprowadzane strumieniem o niewielkim nateniu - wskutek mieszania w caym zbiorniku utrzymuje si staa temperatura, cinienie i skad: Zastosowanie: - reakcje w fazie ciekej pod niskim i rednim cinieniem, czsto w ukadzie kaskadowym - nie maj zastosowania w prowadzeniu reakcji w fazie gazowej (trudno w mieszaniu, maa zdolno produkcyjna) - saba wymiana ciepa przez powierzchni reaktora

Rys. Reaktor przepywowy zbiornikowy

REAKTORY PRZEPYWOWE ZBIORNIKOWE

Rys. Reaktor kaskadowy

Rys. Przebieg stopnia przemiany i stenia w kaskadzie reaktorw zbiornikowych z mieszadem i w idealnym reaktorze rurowym

REAKTORY PPRZEPYWOWE
Budowa: - zbiornik o stosunku dugoci do rednicy bliskim jednoci, zaopatrzony w mieszado Zasada dziaania: - do reaktora wprowadza si tylko niektre substraty, a pozostae doprowadza stopniowo cigym strumieniem. - w sposb cigy odbiera si produkt reakcji Cecha charakterystyczna: - praca w warunkach nieustalonych; tzn.: Zastosowanie: - reakcje przebiegajce w fazie ciekej i wielofazowe - reakcje odwracalne - reakcje zoone - reakcje silnie egzotermiczne

Reaktor pprzepywowy

REAKTORY KONTAKTOWE
Zasada dziaania: - usytuowane w pozycji pionowej, typu rurowego lub wieowego. Reaktory wieowe - zawieraj pki rusztowe, na ktrych rozoony jest katalizator (w postaci granulek, pastylek, walcw, kul, siatek-kat. metaliczny) Reaktory rurowe - zbudowane z jednej rury lub pku rur o mniejszych rednicach, wypenionych ziarnami katalizatora Cecha charakterystyczna: - rozkad parametrw mieszaniny reakcyjnej jest funkcj wsprzdnej dugoci i wsprzdnej szerokoci reaktora: Zastosowanie: - reakcje przebiegajce w fazie gazowej, rzadziej ciekej.

Rys. Reaktor wielorurowy z nieruchom warstw kontaktu

REAKTORY KONTAKTOWE

Reaktor Kontaktowy do syntezy amoniaku: 1 kosz z kontaktem, 2 wymiennik ciepa

Rys. Schemat aparatu kontaktowego z przegrzewaczami pary wodnej: I IV pki z warstw katalizatora, 1 odprowadzenie gazu do wymiennika, 2 powrt gazu z wymiennika ciepa, 3 odprowadzenie gazu do absorpcji SO3, 4 przegrzewacze pary

REAKTOR FLUIDYZACYJNY
Zasada dziaania: - reaktory przepywowe wieowe pracujce ze zoem ziarnistym utrzymywanym w stanie fluidalnym przez przepyw fazy ciekej/gazowej. Cechy charakterystyczne: - stan fluidalny charakteryzuje si dobr wymian ciepa i masy; - staa temperatura w caej warstwie T=const - stenie i stopie przemiany wyrwnuj si dobrze tylko w przekroju poprzecznym, natomiast ich wartoci w kierunku osi s zrnicowane. Zaleta: Moliwo cigej i atwej wymiany kontaktu Wysokie temperatury

Reaktor fluidyzacyjny

Zastosowanie: reakcje heterogeniczne w ukadach ciao stae-gaz lub ciao stae-ciecz reakcje w ukadach trjfazowych ciao stae-ciecz-gaz reakcje kontaktowe, gdy kontakt musi by czsto regenerowany produkcja wielkoprzemysowa dowolna temperatura

kraking katalityczny synteza akrylonitrylu, bezwodnika ftalowego, aniliny, bezwodnika maleinowego polimeryzacja PE, PP

Reaktor fluidyzacyjny do depozycji powok ceramicznych, np. SiC, ZrC

CIECZE DO PRZENOSZENIA CIEPA

Grupa Zakres temp. Pracy, oC Typy nonikw ciepa Przykady nonikw ciepa

I 1090540 Gazy, cieke metale Powietrze, CO2, He, H2,N2

II 540.400 Cieke metale, stopione sole

III 400..315 Ciecze organiczne

IV 315..260 Ciecze organiczne

V 260..215 Ciecze organiczne (systemy cinieniowe) Krzemiany alkolowe Silikony Glikole polialkilenowe Oleje mineralne

Bi, Pb, Na, stop Bi-Pb Stop Na-K

Silany arylowe Fluorowglowodory Fluorowane aminy alkilowe Etery polifenylowe

Krzemiany arylowe Silikony Oleje mineralne

WACIWOCI NONIKW CIEPA

Najwaniejszymi cechami, charakteryzujcymi eksploatacyjn przydatno olejowych nonikw ciepa, s:
zdolno do przenoszenia ciepa, tj. moliwie due ciepo waciwe i duy wspczynnik przewodnoci cieplnej, dobra stabilnoci termiczna i termooksydacyjna, brakiem skonnoci do wydzielania substancji gazowych podczas pracy, brakiem skonnoci do wydzielania i odkadania osadw na ciankach ukadu, kompatybilnoci z materiaami konstrukcyjnymi, stosowanymi w instalacjach grzewczych, brakiem toksycznoci, odpowiedni lepkoci w zakresie temperatur pracy, temperatur pynicia, dostosowan do warunkw na jakie moe by naraony ukad,

OBLICZENIA REAKTORW
Bilans materiaowy i cieplny
Celem oblicze reaktora jest okrelenie wydajnoci przemiany osiganej w aparacie danej wielkoci i w zaoonych warunkach pracy lub wyznaczenie objtoci przestrzeni reakcji, niezbdnej do uzyskania zaoonego stopnia przemiany.

Ilo A doprowadzana do reaktora Przychd

[ilo A odprowadzana + ilo A zuyta w przemianie] Rozchd

Ilo A nagromadzona w reaktorze Akumulacja

[Entalpia strumienia wlotowego + ciepo wydzielone w przemianie] Przychd

[Entalpia strumienia wylotowego + ciepo wymienione przez cianki reaktora] Rozchd

Ciepo nagromadzone w reaktorze Akumulacja

MODELE REAKTORW Pojcie reaktora idealnego

Pojcie reaktora idealnego wie si z przyjciem zaoe upraszczajcych, wyidealizowanych waciwoci jego pracy. Zaoenia uproszczone dotycz przede wszystkim okrelenia rozkadu parametrw takich jak T, ci, aA w reaktorze oraz charakteru przepywu strumienia reagentw przez aparat Rozrnia si trzy gwne modele przepywu pynu przez reaktor:
idealne wymieszanie pynu, przepyw tokowy, stan poredni pomidzy przepywem tokowym a idealnym mieszaniem

Typy reaktora idealnego: okresowy, zbiornikowy, rurowy (lub wieowy).

.

Pojcie reaktora idealnego

Idealny reaktor okresowy: prac opisuje zaleno: T,ci, aA = (t), suszna tylko w warunkach idealnego mieszania

Idealny reaktor zbiornikowy: charakteryzuje si idealnym mieszaniem, brakiem gradientw temperatury i stenia w masie reakcyjnej T,ci, aA = (const.),

Idealny reaktor rurowy lub wieowy: Charakteryzuje si przepywem tokowym Okrelona warto redniego czasu przebywania czstek

MODEL REAKTORA ZBIORNIKOWEGO ZAMKNIETEGO Z IDEALNYM MIESZANIEM

Reaktor dziaajcy okresowo, speniajcy nastpujce zaoenia: 1) Ukad zamknity cakowita masa reagentw jest staa 2) Objto reaktora jest staa V = const. 3) Idealne wymieszanie rednia szybko reakcji (r) w caym okresie prowadzenia procesu (b) wyraa wzr:

n0 [ A] nk [ A] V

[mol / m 3 s ]

Rzeczywista (chwilowa) szybko reakcji:

dn[ A] dV

[mol / m 3 s]
Zmiana wartoci stopnia przemiany x i szybkoci reakcji r w czasie trwania procesu w reaktorze dziaajcym okresowo; t czas; b czas przebywania reagentw w stanie reakcji, x rwnowagowy stopie przemiany; xk kocowy stopie przemiany

MODEL REAKTORA ZBIORNIKOWEGO

Reaktor dziaajcy w sposb cigy, speniajcy nastpujce zaoenia: 1) Cigy strumie reagentw o Fo= FK 2) Objto reaktora jest staa V = const. 3) Idealne wymieszanie Skad mieszaniny reagentw (stopie przemiany a) w caej objtoci reaktora jest jednakowy i taki sam w strumieniu opuszczajcym reaktor:

x xK

F0 [ A] Fk [ A] F0 [ A]

Rzeczywista szybko reakcji jest staa w czasie i jednakowa w caej objtoci reaktora

Reaktor zbiornikowy, przepywowy o zupenym wymieszaniu reagentw, V objeto czynna reaktora; x stopie przemiany; xo pocztkowy stopie przemiany, xk kocowy stopie przemiany

F0 [ A] Fk [ A] V

[mol / m 3 s ]

MODEL REAKTORA RUROWEGO

Model spenia zaoenia: w caym przekroju poprzecznym strumienia, prdko liniowa pynu jest jednakowa nie wystpuje mieszanie pynu wzdu strumienia

Rozkad prdko u w poprzecznym przekroju strumienia pynu: a) przepyw laminarny; b) turbulentny; c) tokowy (model teoretyczny)

Fo [A]

F [A]

F [A] dF [A]

FK [A] FK [B]

Reaktor rurowy o przepywie tokowym; z odlego od miejsca wprowadzenia substratu A; W natenie przepywu skadnika A i B

MODEL REAKTORA RUROWEGO

Rozkad stopnia przemiany x i szybkoci reakcji r w reaktorze rurowym o przepywie tokowym w staej temperaturze; z odlego od miejsca wprowadzenia substratu A; L dugo reaktora; W pole przekroju poprzecznego; V objto czynna, r rednia szybko reakcji

rednia szybko reakcji jest staa w czasie:

Szybko reakcji w elemencie dV objtoci reaktora, zajmujcy odcinek dz:

F [ A] Fk [ A] r 0 V

dF [ A] dV