SZKODNIKI WIELOŻERNE CZ.

Meloidogyne hapla – guzak północny

• Królestwo: Zoa – zwierzęta

• Podkrólestwo: Metazoa - tkankowce
• Typ: Nemathelminthes – robaki obłe/obleńce
• Gromada: Nematoda – nicienie
• Rodzina: Heteroderidae - mątwikowate

✔ Samica o kształcie gruszkowatym/workowatym, ciało białe/żółtawe, dł. 0,8 – 1,9 mm i

szer. 0,4 – 0,5 mm. Samiec jest nitkowaty, dł. 0,8 – 1,3 mm.
✔ Szkodnik wielożerny, tylko na korzeniach w glebie. Żeruje na dwuliściennych .Słabo
się przemieszcza – powstają ogniska chorobowe. Przenoszą się najczęściej przez
sadzonki. W dobrych warunkach w ciągu roku 2 pokolenia.
✔ Sztylecikowaty aparat gębowy – wysysają soki.
✔ Larwy robakowate (dymorfizm zaznacza się później). Jaja składane go galaretowatego
woreczka na zewnątrz korzenia (do 1000 jaj). Samice drugiego pokolenia składają
jaja, z których wylęgają się zimujące larwy.
✔ USZKODZENIA: Wysysają wydzieliny korzeniowe – na miejscu uszkodzenia tworzą
się zgrubienia, ‘guzy’. Brak szczególnych objawów nad ziemią – rośliny słabiej rosną,
tworzą się ‘placki’ ognisk zapalnych w polu.
✔ SZKODLIWE: głównie larwy
✔ ZAPOBIEGANIE: Zmianowanie zboża, zwalczanie chwastów dwuliściennych. W
szklarniach – dezynfekcja podłoża, uprawa odmian odpornych

Gryllotalpa gryllotalpa – turkuć podjadek

• Królestwo: Zoa – zwierzęta

• Podkrólestwo: Metazoa - tkankowce
• Typ: Arthropoda – stawonogi
• Podtyp: Hexapoda - sześcionogie
• Gromada: Insecta – owady
• Podgromada: Pterygota - uskrzydlone
• Rząd: Ortoptera – prostoskrzydłe
• Rodzina: Gryllotalpidae - turkuciowate

✔ Silna budowa ciała, omszona. Barwa brunatna, dł. 35 – 50 mm. Silne odnóża grzebne,
aparat gębowy gryzący. Skrzydła pierwszej pary skórzaste, mniejsze od drugiej pary –
te są pergaminiaste. Larwa podobna do postaci dorosłej (przeobrażenie niezupełne)
początkowo bezskrzydła.
✔ Zimują larwy i osobniki dorosłe w glebie. Jaja składane w piaszczystych, ale nie
suchych glebach z gęstą roślinnością. Do 20 jaj, opiekują się nad potomstwem.
Płodność wynosi od 150 do 500 jaj. W ciągu roku 1 pokolenie.
✔ USZKODZENIA: kopiąc w ziemi podcinają korzenie roślin, przegryzają młode
korzenie i bulwy, roślina więdnie
✔ SZKODLIWE: larwy i imago

1
✔ ZAPOBIEGANIE: wyłapywanie do pułapek albo insektycydy doglebowe przy
pojawieniu się osobników

Agriotes lineatus – Osiewnik rolowiec

Agriotes sputator – Osiewnik skibowiec
Selatosomus aenus – Dwójkowiec kruszcowy

• Rząd: Coleoptera - chrząszcze

• Rodzina: Elateridae - sprężykowate

✔ Wydłużone ciało z przewężeniem – aparat skokowy. ‘Podskakujki’ ;) Przedplecze

(płyta przodu tułowia) dzwonowata. Czułki różne.
✔ Larwa oligopodialna (3-nożna), mało ruchliwa, z płaską głową – w typie drutowca.
Część larw drapieżnych.
✔ Lineatus: 7-10 mm, brunatne, z bruzdkowanymi pokrywami, pokryte przylegającymi
włoskami. Larwy żerują na podziemnych częściach roślin. Stadium larwalne trwa 2-4
lata. Zimują larwy w glebie. Przepoczwarzenie na lato, na jesień postacie dorosłe,
które zimują w glebie do wiosny. Rozwój jednego pokolenia trwa 3-5 lat.
✔ Selatosomus: 20-25 mm, pokrywy zielonkawe lub niebieskawe z błyszczącym,
metalicznym połyskiem. Bionomia podobna do osiewników. Rozwój trwa 2-3 lata.
✔ USZKODZENIA: uszkodzenia korzeni i bulw roślin uprawnych – głównie zbóż i
warzyw. Uszkadzanie okopowych w kopcach i grzybnie/owocniki grzybów
kapeluszowych.
✔ SZKODLIWE: larwy
✔ ZAPOBIEGANIE: Drutowce można niszczyć mechanicznie, materiał sadzonkarski
zaprawiać lub stosować łącznie z siewem/wysadzaniem preparatu granulowane

Melolontha melolontha – Chrabąszcz majowy

• Rząd: Coleoptera - chrząszcze

• Rodzina: Melolonthidae - chrabąszczowate

✔ Ciało masywne, 20-30 mm, pokrywy brązowe do czarnych, na końcu odwłoka

pygydium. Larwa w typie pędraka – biaława. Rozwój jednego pokolenia trwa 4-5 lat.
✔ Zimują larwy w glebie, w ostatnim roku imago w komorze poczwarkowej. Po
opuszczeniu gleby żer uzupełniający na liściach i organach różnych roślin. Samica
składa jaja w glebie, larwy żerują na podziemnych częściach. Lot imagines od maja do
czerwca.
✔ USZKODZENIA: Imagines żerują na liściach, larwy na korzeniach i bulwach.
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: głęboka orka na zniszczenie pędraków zimujących. Larwy
wyłapywane na gotowane warzywa. Zaprawianie nasion lub ich wysiew z preparatami
granulowanymi. Opryskiwanie w wypadku masowego pojawu.

2
 Amphimallon solstitiale – Guniak czerwczyk

• Rząd: Coleoptera - chrząszcze

• Rodzina: Melolonthidae - chrabąszczowate

✔ 14-18 mm, pokrywy od słomkowożółtych do brązowych, silnie owłosione.. Koniec

odwłoka zaokrąglony. Pędraki podobne do chrabąszcza.
✔ Rozwój podobny do chrabąszczy, ale krótszy, 2-3 letni. Postacie dorosłe od czerwca
do sierpnia.
✔ USZKODZENIA: żerowanie na korzeniach i rozłogach traw i zielnych
✔ SZKODLIWE: pędraki
✔ ZAPOBIEGANIE: jak u Melolontha

Phyllopertha hotricola – ogrodnica niszczylistka

• Rząd: Coleoptera - chrząszcze

• Rodzina: Rutelidae - rutelowate

✔ 9-11 mm, brązowe pokrywy z niebieskim/zielonym połyskiem i krótkim owłosieniem.

Lot dorosłych osobników od maja do lipca. Jaja składane płytko w glebie. Larwy
żerują 2 sezony, przepoczwarzając się wiosną drugiego roku. Aktywne za dnia.
✔ USZKODZENIA: dorosłe żerują na liściach i częściach generatywnych różnych
roślin, pędraki na korzeniach.
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: jak u Melolontha

Bibio hortulanus – Leń ogrodowy

Bibio marci – Leń marcowy

• Rząd: Diptera – muchówki (dwuskrzydłe)

• Rodzina: Bibionidae - leniowate

✔ Hortulanus: Ubarwienie brunatno-czarne (samica) lub czarne (samiec), skrzydła

przydymione, ciało owłosione, przezmianki. Długość 10-13 mm. Zimują larwy w
glebie, wiosną przepoczwarzenie, imagines w kwietniu/maju. Jaja do gleb wilgotnych,
humusowych. Larwa apodialna z wykształconą puszką głowową. Pierwsze stadium
larwalne żywi się szczątkami roślinnymi po nawożeniu nawozami organicznymi,
starsze żerują na korzeniach roślin. 1 pokolenie na rok.
✔ Marci: Samica i samiec koloru czarnego, dł. 11-13 mm. Larwy do dł. 15 mm. Reszta
jak u hortulanus
✔ USZKODZENIA: Larwy zgryzają kiełkujące nasiona, korzenie, bulwy, cebule –
zasychanie młodych roślin i osłabienie starszych
✔ SZKODLIWE: larwy
✔ ZAPOBIEGANIE: osuszanie gleb, zaprawianie nasion przez stosowanie preparatów
doglebowych przed lub w czasie siewu/sadzenia

3
 Tipula plaudosa – Komarnica błotniarka
Tipula oleracea – Komarnica warzywna

• Rząd: Diptera – muchówki (dwuskrzydłe)

• Rodzina: Tipulidae - komarnicowate

✔ Postać dorosła to ‘gigantyczny komar’. Wąskie ciało i skrzydła, nogi długie, czułki
wieloczłonowe. Widoczne przezmianki. Larwy apodialne z puszką głowową wciąganą
do tułowia. Preferują stanowiska wilgotne.
✔ Paludosa: Barwa szarobrunatna, dł. 23-26 mm, czułki 14-członowe. Skrzydła z
brunatnym paskiem na przednim brzegu. Larwa szara z wyrostkami na końcu ciała, dł.
35-45 mm. Zimują jaja lub młode larwy w glebie. Wiosną żer i rozwój do końca lipca.
Imagines w sierpniu/wrześniu. Jaja do wilgotnej gleby, 1 pokolenie na rok.
✔ Oleracea: Żółtopopielata z brunatnymi liniami na ciele, dł. 25-26 mm. Czułki 13-
członowe Larwa do 30 mm, podobna do Paludosa. Zimują dorosłe larwy w glebie,
przepoczwarzenie w kwietniu. Imagines na maj/czerwiec. Jaja do gleb wilgotnych.
Larwy pierwszego pokolenia w sierpniu/październiku, drugiego we
wrześniu/październiku i zimują. W ciągu roku 2 pokolenia.
✔ USZKODZENIA: Larwy zgryzają nasiona, części podziemne i przyziemne.
✔ SZKODLIWE: larwy
✔ ZAPOBIEGANIE: Jak u Bibio.

SZKODNIKI WIELOŻERNE CZ.2

Agrotis segetum – Rolnica zbożówka

Agrotis exclamationis – Rolnica czopówka
Xestia c-nigrum – Rolnica panewka

• Królestwo: Zoa – zwierzęta

• Podkrólestwo: Metazoa - tkankowce
• Typ: Arthropoda – stawonogi
• Podtyp: Hexapoda - sześcionogie
• Gromada: Insecta – owady
• Rząd: Lepidoptera – motyle
• Rodzina: Noctuidae - sówkowate
• Podrodzina: Noctuinae - rolnice

✔ Pierwsza para skrzydeł szaro-brunatna, druga jaśniejsza. Rozpiętość skrzydeł 35-

50mm. Gąsienice w typie 3+5, ciemne, ziemistooliwkowe. Dymorfizm płciowy w
czułkach (samce - pierzaste, rozbudowane)
✔ Zimują wyrośnięte gąsienice w glebie, pod koniec maja imagines. Żer uzupełniający i
składanie jaj na liściach roślin zielnych. Pierwsze dwa stadia - żer na częściach
nadziemnych, potem na podziemnych.
✔ Segetum: Rozpiętość 40-45 mm, skrzydła przednie brunatnoszare, niewyraźny deseń.
2 pokolenia na rok. Luźne, przewiewne i niezbyt wilgotne gleby.

4
✔ C-nigrum: Rozpiętość 35-40 mm. Jasne przebarwienia na skrzydłach w przedniej
części. 2 pokolenia na rok. Najliczniejszy w PL. Gąsienice często rozwijają się na
chwastach.
✔ USZKODZENIA: Pierwsze stadia - gołożer blaszek liściowych. Starsze gąsienice –
nadgryzanie korzeni, bulw, spichrzowych, przyziemne części roślin.
✔ SZKODLIWE: larwa
✔ ZAPOBIEGANIE: głęboka orka jesienią, niszczenie chwastów na polach, przy
masowym pojawieniu granulowane środki doglebowe przy siewie nasion. Gąsienice
zwalczane przez oprysk, biopreparaty.

Mamestra brassicae – Piętnówka kapustnica

Melanchra pisi – Piętnówka grochówka
Melanchra persicariae – Piętnówka rdestówka

• Rząd: Lepidoptera - motyle

• Rodzina: Noctuidae – sówkowate
• Podrodzina: Hadeninae - piętnówki

✔ Podobne do rolnic; ‘Piętno’ na pierwszej parze skrzydeł, mniejszy kontrast między

parami, ciemniejsza obwódka na brzegu 2 pary. Gąsienice wielobarwne, typowe.
Poczwarka typowa, podobna do rolnic (choć niektóre przepoczwarzają się na roślinie,
nie w glebie). Rozpiętość skrzydeł 35-60 mm
✔ Zimują poczwarki w glebie, imagines w połowie maja i na początku czerwca. Jaja na
spodniej stronie liści, larwy schodzą do gleby (zwykle) gdzie się przepoczwarzają.
Imagines drugiego pokolenia w lipcu/sierpniu.
✔ Brassicae: szkodnik kapustnych, głównie kapusty i kalafiorów. Gąsienice najpierw
wyjadają dziury w liściach – gołożer – potem wgryzają się do główek kapusty/róż
kalafiorów, zanieczyszczając wnętrze odchodami.
✔ USZKODZENIA: Mało charakterystyczne, gołożer nadziemnych części rośliny
✔ SZKODLIWE: larwa
✔ ZAPOBIEGANIE: głęboka orka jesienią, niszczenie chwastów, gąsienice pryskać
preparatami chemicznymi, także preparaty bakteryjne.

Autographa gamma – Błyszczka jarzynówka

• Rząd: Lepidoptera - motyle

• Rodzina: Noctuidae – sówkowate

✔ Na pierwszej parze skrzydeł piętno u nasady w kształcie litery gamma. Skrzydła

przednie brunatne, tylnie jasnobrunatne z ciemną obwódką na brzegu zewnętrznym,
rozpiętość 35-45 mm. Srebrzysty połysk. Gąsienice zielone i zielonożółte, 3+3
✔ Pierwsze pokolenie przylatuje z południa Europy, jaja składane i na uprawnych i
chwastach. Żer gąsienic na liściach, potem schodzą do gleby na przepoczwarzenie. W
lipcu/sierpniu drugie pokolenie.
✔ USZKODZENIA: Gołożer liści
✔ SZKODLIWE: larwa

5
✔ ZAPOBIEGANIE: jak u piętnówek

Aphis fabae – Mszyca burakowa

Myzus persicae – Mszyca brzoskwiniowa

• Rząd: Hemiptera – pluskwiaki

• Nadrodzina: Aphidoidea - mszyce
• Rodzina: Aphididae – mszycowate

✔ Fabae: Bezskrzydłe dzieworódki o dł. 2,2 mm, matowo-czarne, formy uskrzydlone

czarnozielone, błyszczące. Dwudomna. Zimują jaja na kalinie, trzmielinie czy
jaśminowcu. W temp. 7-9 stopni na wiosnę wylęgają się larwy, dające pokolenie
bezskrzydłych założycielek rodu. Na żywicielu zimowym 2-3 pokolenia. W ostatnim
samice uskrzydlone przelatują na żywiciela letniego – buraki, bób, mak. Rozwój
dzieworodny, kilka następnych pokoleń. Płodność samic – 70-150 larw. Pod koniec
lata powrót na żywicieli zimowych gdzie uskrzydlone samice rodzą pokolenie
obupłciowe – tzw. Samice amfigoniczne. Przylot samców, kopulacja, składanie
zimujących jaj. W jednym okresie wegetacji do 10 pokoleń.
✔ Persicae: Bezskrzydłe dzieworódki bezbarwne, żółte, zielonożółte lub różowe, dł. 1,8-
3 mm. Uskrzydlone czarno-zielone. Zimują jaja na brzoskwiniach. W okresie pękania
pąków wylęgają się założycielki rodu. Rozwijają się jeszcze 1-2 pokolenia, pojawiają
się w nich osobniki uskrzydlone przelatujące na żywicieli letnich – ziemniaki, buraki,
tytoń, motylkowe – rozwój do kilkunastu pokoleń. Może przenosić się ze szklarni,
piwnic i kopców na uprawne i dziko rosnące – tzw. Rozwój anholocykliczny. W
szklarni głównie na papryce. Mogą towarzyszyć im inne gatunki mszyc
✔ USZKODZENIA: deformacja blaszki liściowej (żer na spodniej stronie liści) i
młodych pędów, zwijanie liści, zanik komórek, nekrozy, wirus żółtaczki, mozaiki
burakowej (Fabae) i wirusy ziemniaka (Persicae), pokrywanie rosą miodową
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: zwalczanie chemiczne w czasie nalotu form uskrzydlonych. W
ogródkach działkowych i przydomowych Albareb i Savonil

Tetranychus urticae – Przędziorek chmielowiec

• Podtyp: Chelicerata - szczękoczułkowce

• Gromada: Arachnida - pajęczaki
• Rząd: Acarida - roztocze
• Rodzina: Tetranychidae - przędziorkowate

✔ Ciało koło 1 mm, kolor żółty, ciemne nasady nóg (biodra) od góry wyglądają jak 2
ciemne plamki (ciało przeświecające). Kądziołki przędne jak u pajęczaków. Ciało
owalne, jajowate, nie podzielone, słaba segmentacja. Nogi 6-członowe, larwa z 2
parami kończyn, morfologicznie podobna do postaci dorosłych. Samica zwykle nieco
większa, bardziej okrągła.
✔ Rozmnażanie najczęściej płciowe, ale bywa też partenogeneza (w tym partenogeneza
telytokiczna – z niezapłodnionych jaj tylko samce). Jajo prawie kuliste, błyszczące,

6
 żółto-zielone lub różowe. Płodność samicy do 50 jaj. Rozwój embrionalny zależny od
temp. – od 2 do 22 dni (optymalnie 21-31 stopni i wilgotność 50-75%). W szklarniach
płodność większa.
✔ Zimują zapłodnione samice w kryjówkach, w zimie pada ofiarą żeru innych
stawonogów ok. 15-50% samic. Wiosną przy temp. 12-13 stopni samice przechodzą
na formy żywicielskie, po wstępnym żerze składają jaja po spodniej stronie liści,
okrywając je pajęczynką. W szklarniach do 17 pokoleń, na polu 4-5.
✔ USZKODZENIA: Nakłuwanie roślin i wysysanie soków, osłabienie asymilacji,
żółknięcie i brunatnienie, zwijanie i przedwczesne opadanie liści. Słaby wzrost i
formowanie pąków kwiatowych, gorsze owocowanie
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: akarycydy lub drapieżne roztocza (pod osłonami)

Porcellio scaber – Stonóg piwniczny

• Typ: Arthropoda – stawonogi

• Podtyp: Crustacea - skorupiaki
• Rodzina: Porcellionidae

✔ Ciało owalne, szerokie, czarno-szary, 2 pary czułków (druga para dłuższa, z buławką).
Dł. 11-16 mm i szerokość 6-7,5 mm. Stanowiska ciemne i wilgotne, gatunek aktywny
w nocy. Lubi słodkie organy spichrzowe.
✔ Zimują formy dorosłe w glebie. Wiosną samica składa jaja do pakiecika, który nosi na
przednich kończynach. Larwy są noszone przez samicę aż osiągną samodzielność ale
wciąż przebywają z formami dorosłymi. W ciągu roku 1 pokolenie.
✔ USZKODZENIA: uszkadzanie mało charakterystyczne - nadgryzanie kiełkujących
nasion i młodych roślin, też szkodnik magazynowy
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: Nie zwalcza się go jako indywidualnego szkodnika, ale przy okazji
zwalczania innych.

Blaniulus guttulatus – Krocionóg krwawoplamy

• Typ: Arthropoda – stawonogi

• Podtyp: Myriapoda – wije
• Gromada: Diplopoda – dwuparce
• Rząd: Opisthospermophora
• Rodzina: Blaniulidae - krocionogowate

✔ 37-57 segmentów, segmenty nie wybarwione, widać wnętrze ciała wypełnione

chemolimfą (nadaje kolor czerwony). Samice 67-103 pary odnóży, samce 59-87 par.
Krótkie czułki, aparat gębowy gryzący, brak oczu. Długość samicy 9-10 mm, samca –
7,5-14 mm. Lubi gleby gliniaste z wysokim poziomem wód gruntowych, także
próchniczne.
✔ Zimują dorosłe osobniki i larwy w glebie . Jaja składane w maju, trwa przez lato.
Płodność 150-300 jaj. Wylęg larw po 2 tygodniach i zrzucanie kilku wylinek do

7
 osiągnięcia postaci dorosłej. W roku 1 pokolenie. Dorosłe osobniki żyją do 3 lat.
✔ USZKODZENIA: na polu, szklarniach, w magazynach. Wgryzanie się w nasiona i
młode rośliny, w organy spichrzowe – otwarta droga dla grzybów i bakterii.
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: jak u stonoga

Deroceras agreste – Pomrowik polny

• Typ: Mollusca - mięczaki

• Gromada: Gastropoda - ślimaki
• Rząd: Stylommatophora - trzonkooczne
• Rodzina: Limacidae - pomrowikowate

✔ Ślimak nagi, dł. 40-60 mm, biały lub jasnobrązowy, mlecznobiały śluz. Miejsca
wilgotne i ocienione z gęstym łanem.
✔ Zimują jaja pod kamieniami, w dziuplach itd. (rzadko postacie dorosłe). Wylęg na
wiosnę, żer 2-3 miesiące do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Jaja w złożach po 20-30
sztuk (do 250 łącznie). W roku 1 pokolenie.
✔ USZKODZENIA: Charakterystyczne – tarczkowaty język (radula) ‘wyciera’ dziury w
liściu. Rośliny pokryte śluzem. Niekoniecznie w uprawach rolnych, ale na pewno w
ogrodniczych, pieczarkarniach, szklarniach. Atakowane koniczyna, zboża, rzepak,
warzywa, truskawki.
✔ SZKODLIWE: młode i dorosłe
✔ ZAPOBIEGANIE: osuszanie zbyt wilgotnych pól, wykaszanie traw i chwastów w
pobliżu pól, ślimaki łapane na przynęty z rozgniecionych warzyw i owoców. Przy
masowym pojawie opylanie pól kainitem lub moluskocydami

Apodemus agrarius – Mysz polna

Mus musculus – Mysz domowa
Microtus arvalis – Nornik polny
Clethrionymus glareolus – Nornica ruda

• Gromada: Mammalia - ssaki

• Rząd: Rodenta - gryzonie
• Rodzina: Muridae – myszowate (Apodemus, Mus)
• Rodzina: Arvicolidae – nornikowate (Microtus, Clethrionymus)

✔ Myszowate: 16 zębów, brak przedtrzonowców, w szczęce i żuchwie po 1 parze

siekaczy rosnących w czasie całego życia. Ogon słabo owłosiony, dłuższy od połowy
ciała. Ciało smukłe, pyszczek wąski i wydłużony, uszy odstające.
✔ Nornikowate: Uzębienie jak myszowate, ciało bardziej krępe, pyszczek krótszy, uszy
krótkie, ogon krótszy od połowy ciała.
✔ Apodemus: Dł. 10 cm, ogon 7 cm. Wierzch ciała żółto-rudy z ciemną pręgą na
grzbiecie, spód ciała biały – wyraźna granica barw. Występuje na polach, łąkach,
lasach, sadach. Wiosną przechodzi na pola. Zgryza zboża na polu, w stogach i
magazynach i zielone części uprawnych. Ogryza w zimie korę w szkółkach.

8
 Rozmnaża się 3-4 razy w roku, do 9 sztuk w miocie.
✔ Mus: Dł. 7-10 cm, ogon 6-9 cm. Wierzchem szaro-brunatny, spód i boki kremowo-
żółte lub popielate. Zimą w zabudowaniach, na wiosnę na pola, skąd wraca na jesień.
Gatunek wszystkożerny – zboża, trawy, warzywa, siewki, produkty magazynowe.
Także opakowania, książki, ubrania ;) Rozmnaża się 5-8 razy na rok, po 4-9 sztuk w
miocie. Żyje ok. 1,5 roku
✔ Microtus: Dł. 10 cm, ogon 3 cm. Wierzchem brązowe, spodem kremowe.
Najliczniejszy w PL, masowy pojaw co 10-11 lat. Pola, ogrody, sady, gniazda w
glebie, często na polach. Zjada zboża, części zielone, głównie motylkowatych –
lucerny, koniczyny, grochu oraz traw. Wygryza podziemne części roślin (marchew,
pietruszka, burak). W zimie objada korę w szkółkach. Wygryza roślina pod osłonami.
Żeruje nocą. Do 4-7 miotów na rok, po 4-9 sztuk w miocie.
✔ Clethrionymus: Dł. 10 cm, ogon 4 cm. Wierzch i boki rudobrązowe, spód szary lub
kremowy. W lasach, parkach, sadach. Gniazda w starych pniach. Żer na zielonych
częściach roślin i na nasionach, zimą kora w szkółkach i młodych sadach. Rozmnaża
się 2-4 razy na rok, po 4-6 sztuk w miocie.
✔ ZAPOBIEGANIE: wczesny zbiór zbóż, podorywka po zbiorze, głęboka orka na
jesień, szybki omłot. Likwidacja ugorów i nieużytków, rowki chwytne. Opryskiwanie
chemią powierzchni gleby, gazowanie nor, zatrute ziarno i przynęty, pułapki chwytne
w sadach, środki odstraszające w szkółkach

SZKODNIKI ROŚLIN MOTYLKOWYCH

Adelphocoris lineolatus – Ozdobnik lucernowiec (=zmiennik lucernowiec)

• Królestwo: Zoa – zwierzęta

• Podkrólestwo: Metazoa - tkankowce
• Typ: Arthropoda – stawonogi
• Podtyp: Hexapoda - sześcionogie
• Gromada: Insecta – owady
• Rząd: Hemiptera – pluskwiaki
• Podrząd: Heteroptera – różnoskrzydłe
• Rodzina: Miridae - Tasznikowate

✔ Ciało wydłużone, zielonkawe lub żółte z 2 ciemnymi plamami. Tarczka śródtułowia

jaśniejsza z 2 ciemnymi paskami. Głowa jest trójkątna, czułki i nogi długie. Dł. 7,5 –
9,2 mm. Larwa przeobrażenia niezupełnego z aparatem gębowym kłującym.
✔ Zimują jaja w dolnych pędach lucerny i innych wieloletnich motylkowatych. Ok. 40
jaj do pędów. W maju wylęgają się larwy, w czerwcu z nich rozwijają się imago.
Larwy drugiego pokolenia żerują do lipca/sierpnia, postacie dorosłe pojawiają się w
sierpniu/wrześniu. W ciągu roku 2 pokolenia.
✔ USZKODZENIA: Na lucernie, komonicy, rzadziej na innych wieloletnich
motylkowych. Nakłuwanie tkanek i wysysanie soków – odbarwienia, zasychanie i
opadanie paków kwiatowych, kwiatów, młodych strąków. Żerowanie na nasionach
zmniejsza plon.
✔ SZKODLIWE: Głównie larwa

9
✔ ZAPOBIEGANIE: niskie koszenie roślin, izolacja przestrzenna od innych plantacji

Acyrthosiphon pisum – Mszyca grochowianka

• Rząd: Hemiptera – pluskwiaki

• Nadrodzina: Aphidoidea - mszyce
• Rodzina: Aphididae – mszycowate

✔ Gatunek jednodomny. Bezskrzydłe dzieworódki barwy zielonej, długie czułki i

odnóża, 3,5 – 5,5 mm
✔ Jaja zimują na wieloletnich motylkowatych (głównie wyka i lucerna) potem przelatują
na groch. W ciągu sezonu wegetacyjnego do 10 pokoleń. Jednorazowo od
kilkudziesięciu do 120 larw.
✔ Może przenosić wirusy
✔ USZKODZENIA: Wysysanie soków – zmniejszanie powierzchni asymilacyjnej.
Sfałdowanie blaszki, gorszy rozwój rośliny, gorsze kwitnienie, mniejszy plon
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: wczesny siew grochu, jego izolacja od wyki piaskowej i koniczyny
łąkowej. Zwalczanie chemiczne po pojawieniu się pierwszych kolonii.

Kakothrips robustus – wciornastek grochowiec

• Rząd: Thysanoptera – Przylżeńce

• Rodzina: Thripidae - Wciornastkowate

✔ Samica 1,4 – 1,8 mm, samiec – 1 mm. Ciało brunatne/czarne (barwy maskujące)
✔ Specyficzna budowa stóp – przekształcone w przylgę
✔ Skrzydła uwstecznione (2 pary, ale jedna zredukowana, na brzegach włoski).
Przemieszczanie się na niewielkie obszary na zasadzie ‘latawca’
✔ Zimują larwy i nimfy w glebie. Pod koniec kwietnia osobniki dorosłe. Żerowanie na
motylkowatych (głównie groch i bób). Larwy żerują 4 tygodnie, po czym ponownie
schodzą do gleby. W ciągu roku 1 pokolenie.
✔ USZKODZENIA: Po spodniej stronie blaszki; nakłuwanie i wysysanie soków, małe
nakłucia. Blaszka żółknie i zasycha. Zaatakowane strąki są zdeformowane i żółkną.
✔ SZKODLIWE: larwa i imago (w masowych pojawieniach)
✔ ZAPOBIEGANIE: głęboka orka, sianie gatunków wcześnie kwitnących. Zwalczanie
chemiczne na krótko przed kwitnieniem roślin i w początkowym kwitnieniu

Bruchus pisorum – strąkowiec grochowy

Bruchus rufimanus – strąkowiec bobowy
Acanthoscelides obtectus – strąkowiec fasolowy

• Rząd: Coleoptera – chrząszcze

• Rodzina: Bruchidae - strąkowcowate

10
✔ Owalne, czasem kuliste, bliskie systematycznie z ryjkowcami, ale nie mają głowy
wyciągniętej w ryjek, czułki proste z buławką (nie kolankowate), skrócone pokrywy
(nie przykrywają przedostatniego i ostatniego segmentu odwłoka ani pygydium), 3
człon stopy rozszerzony
✔ S. Grochowy: 4 – 5 mm, pokrywy czarne, szarawe włoski. Na pygydium biała plamka
na ciemnym tle. Monofag grochu. Larwy żerują wewnątrz nasion – pojedynczy otwór,
mało widoczny. 1 larwa na 1 nasiono. Zimują postacie dorosłe w ziemi i nasionach.
Rozwój często kończy się w przechowalniach.
✔ S. Bobowy: 4 – 5 mm. Z wyglądu podobny do strąkowaca grochowego, ale pygydium
ma całe jednobarwne, białe lub szare. Monofag bobu. Do 2 – 3 larw na jedno nasiono.
Zimują postacie dorosłe na polach lub w magazynach. 1 pokolenie na rok.
✔ S. Fasolowy: 2 – 4 mm. Gatunek wschodni, ciepłolubny. Nie zimuje na polach,
szkodnik magazynowy. Rozwój cykliczny (bez przerwy). Ubarwienie brązowe.
Samica często składa jaja w tym samum nasieniu, z którego wyszła (kilka pokoleń w
jednym nasieniu). Szkodnik fasoli, łubinu, soczewicy. W warunkach magazynowych
do 8 pokoleń na rok.
✔ USZKODZENIA: nadgryzanie liści (mało znaczące), larwy żerują na nasionach –
nasiona nie kiełkują lub wyrastają z nich osłabione rośliny.
✔ SZKODLIWE: głównie larwy
✔ ZAPOBIEGANIE: Rośliny przeznaczone na nasiona wcześnie zebrać i młócić. Po
zbiorze glebę głęboko przeorać/przekopać. Zwalczanie chemiczne przed kwitnieniem i
w okresie przekwitania pierwszego piętra kwiatostanu.

Sitona lineatus – Oprzędzik pręgowany

Sitona crinitus – Oprzędzik wielożerny
Sitona griseus – Oprzędzik szary/łubinowy

• Rząd: Coleoptera – Chrząszcze

• Rodzina: Curculionidae - ryjkowcowate

✔ Słabo zaznaczony ryjek, głowa wydłużona, podobnie jak pokrój ciała. Kolankowate
czułki (kolankowato – buławkowate). Trzeci człon stopy szeroki, dwupłatowy.
✔ Oprzędziki osiągają rozmiary poniżej 1 cm. Pokryte szarymi i brunatnymi
łuskowatymi włoskami, tworzącymi na wierzchu ciała podłużne linie.
✔ Larwy beznogie, z wykształconą puszką głowową.
✔ Lineatus są oligofagami (różni żywiciele z rodziny motylkowych). Crinitus niszczą
korzenie koniczyny, a griseus – łubinu.
✔ Lineatus: Zimują postacie dorosłe na obrzeżach pól. Chrząszcze prowadzą żer
uzupełniający – wygryzają charakterystyczne zatoczki w liściu – tzw. żer zatokowy.
Larwy żerują na brodawkach korzeni.
✔ USZKODZENIA: Żer zatokowy osłabia rośliny i może powodować ich zasychanie.
Larwy niszczą brodawki korzeniowe i dochodzi do upośledzenia wiązania azotu –
słabszy rozwój, kwitnienie i mniej strąków.
✔ SZKODLIWE: larwy (bardziej) i imago (mniej)
✔ ZAPOBIEGANIE: wczesny wysiew roślin zasilanych nawozami mineralnymi,
zaprawianie nasion, zwalczanie chemiczne we wczesnym okresie żeru imagines.

11
 Cydia nigricana – Pachówka strąkóweczka

• Rząd: Lepidoptera – motyle

• Rodzina: Tortricidae - zwójkowate

✔ Mały motyl, rozpiętość skrzydeł 12 – 14 mm. Pierwsza para skrzydeł brunatna z

białymi ukośnymi paskami wzdłuż przedniego brzegu. Skrzydła tylnie szaro-
brązowe. Gąsienica żółtawa lub żółtawo-zielona z ciemniejszymi brodawkami.
✔ Zimują gąsienice w glebie. W maju/czerwcu pojawiają się dorosłe osobniki, aż do
lipca. Jaja składane na młodych strąkach, gąsienice żerują na nasionach. Lubi
motylkowate o dużych nasionach, choć spotyka się je też na wyce czy lucernie. Motyl
nocny. Do 2 pokoleń w ciągu roku przy sprzyjających warunkach, zwykle 1.
✔ 1 gąsienica na 1 nasiono, może przechodzić na sąsiednie strąki. Żerowanie bezładne.
✔ USZKODZENIA: Larwy zwójkowatych zwijają liście. Wygryzanie nasion,
zanieczyszczanie odchodami, wylinkami i przędzą. Nasiona tracą zdolność
kiełkowania i wartość spożywczą.
✔ SZKODLIWE: larwy
✔ ZAPOBIEGANIE: Głęboka orka po zbiorze roślin, zakładania plantacji grochu daleko
od miejsca, gdzie znajdowało się w roku poprzednim. Wczesny siew roślin. Jeśli
przekroczy się próg 1 złoża jaj na 10 roślin – zwalczać chemicznie w momencie
wylęgu larw. Groszek do zbioru na zielone pryskać raz, na suche ziarno – 2 razy w
odstępie 10 dni.

SZKODNIKI ROŚLIN KRZYŻOWYCH (cz. 1)

Brevicoryne brassicae – mszyca kapuścianka

• Królestwo: Zoa – zwierzęta

• Podkrólestwo: Metazoa - tkankowce
• Typ: Arthropoda – stawonogi
• Podtyp: Hexapoda - sześcionogie
• Gromada: Insecta – owady
• Podgromada: Pterygota – uskrzydlone
• Rząd: Hemiptera – pluskwiaki
• Nadrodzina: Aphidoidea - mszyce
• Rodzina: Aphididae – mszycowate

✔ Bezskrzydłe dzieworódki, o dł. 1,8 – 2,2 mm, żółtozielone, zielone lub oliwkowe
✔ Młode osobniki silnie pokryte nalotem woskowym – sprawiają wrażenie barwy
szarej, u dorosłych mało nalotu. Uskrzydlone dzieworódki dł. 1,5 – 2,3 mm są
brunatno - zielone
✔ Gat. jednodomny, jaja zimują na rzepaku wiosną, wylęg larw daje pokolenie
założycielek rodu. Kolejne pokolenie to osobniki uskrzydlone, przelatujące na
kapustne - masowy lot w czerwcu. W ciągu roku do 9 pokoleń

12
✔ USZKODZENIA: wysysanie soku - skutki: deformacja liści, przebarwienia, słabszy
wzrost, większa podatność na choroby, spadek plonu – kapusta ma niezawiązane
główki
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: zwalczanie chemicznie po stwierdzeniu 6 mszyc na roślinach, z
chwilą tworzenia pierwszych kolonii, niszczenie resztek pożniwnych po zbiorach
r. krzyżowych, unikanie sąsiedztwa rzepaku ozimego w pobliżu plantacji
kapustowatych

Eurydema oleraceum – warzywnica kapustna

Eurydema ornatum – warzywnica ozdobna

• Rząd: Hemiptera – pluskwiaki

• Podrząd: Heteroptera - różnoskrzydłe
• Rodzina: Pentatomidae - Tarczówkowate

✔ Oleraceum: 6 – 8 mm, owalnie wydłużony, ciemnozielony lub niebieskawy,

metalicznie błyszczący, na górnej stronie ciała plamki: żółtawe u samca, czerwonawe
u samicy, larwa jest czarno – biała. Aparat gębowy gryzący.
✔ Ornarum: 10 – 11 mm, barwa ciemnoczerwona, z czarnym deseniem różnych plamek,
błyszczące. Aparat gębowy gryzący.
✔ Bionomia i zwalczanie takie samo: Zimuje owad dorosły w ściółce lub pod korą
drzew, w maju owady gromadzą się na chwastach i w czerwcu przelatują na rośliny
krzyżowe, na których żerują. Samice składają beczułkowate jaja w złożach w dolnej
stronie liści i na ogonkach liściowych, wylęgające się po kilku dniach larwy żerują
gromadnie później pojedynczo na roślinach (na rzepaku i kapustnych). W ciągu roku 1
pokolenie
✔ USZKODZENIA: nakłuwanie i wysysanie soku z liści – jasne nekrotyczne plamki,
wypadanie tkanek w tych miejscach, uszkodzone liście zasychają, pofalowane i
popękane blaszki
✔ SZKODLIWE: larwa i imago
✔ ZAPOBIEGANIE: oprysk roślin w momencie pojawienia się szkodnika

Pieris brassicae – bielinek kapustnik

Pieris rapae – bielinek rzepnik

• Rząd: Lepidoptera - Motyle

• Rodzina: Pieridae - Bielinkowate

✔ Brassicae: Rozpiętość skrzydeł 50 – 60 mm, ubarwienie skrzydeł białe czy biało-

żółtawe, na przednich skrzydłach w kącie wierzchołkowym duża czarna plama
sięgająca do połowy brzegu zewnętrznego, u samic dodatkowo 2 małe czarne
plamki. Gąsienice są zielone z czarnymi plamami tworzącymi smugi, złoża jaj po
kilkanaście sztuk, początkowo żerują gromadnie potem się rozchodzą przez
przepoczwarczeniem
✔ Rapae: larwy całe zielone, plama nie sięga do połowy – maleńka, jaja składane

13
 pojedynczo, larwy żerują pojedynczo
✔ 2 – 3 pokolenia w roku, zimuje poczwarka przyklejona do gałęzi, patyków, murów,
płotów, etc., poczwarka pokryta, jasna z ciemnymi plamkami, Jaja są składane na
liściach roślin kapustnych. Pierwsze pokolenie żeruje na chwastach, drugie na
kapustnych (ok. lipca)
✔ USZKODZENIA: wygryzanie + zanieczyszczanie swoimi odchodami, gołożer
blaszek liściowych. Na uprawnych krzyżowych, rzepaku, gorczycy.
✔ SZKODLIWE: larwa
✔ ZAPOBIEGANIE: w okresie masowych pojawów gąsienic – zwalczanie chemiczne
lub biologiczne (preparaty bakteryjne)

14