?

JAK I DLACZEGO

www.swiatnauki.pl/jakidlaczego

Dlaczego chorobotwrcze bakterie nie gin w kwasie odkowym?

AnnA MilewskA z BiAegostoku

Odpowiada dr n. med. Lech Trzeciak, redaktor wiata Nauki: Poykane przez nas bakterie trafiaj do odka i tam przez nawet kilka godzin s zanurzone w kwanym soku trawiennym o pH zwykle w granicach 23. Wysokie stenie kationw wodorowych H+ denaturuje wiele biaek i sprzyja ich trawieniu. Jest te zabjcze dla bakterii, co potwierdzano dowiadczalnie ju od 100 lat. Dlatego przez duszy czas negowano moliwo kolonizowania prawidowego odka przez drobnoustroje. Dopiero w latach osiemdziesitych Robin Warren i Barry Marshall dowiedli, e moe tam y Helicobacter pylori (za co w 2005 roku otrzymali Nagrod Nobla). Ju wczeniej jednak byo oczywiste, e niektre bakterie mog przynajmniej przez jaki czas opiera si dziaaniu kwasu. Trudno byoby bowiem inaczej wytumaczy obfito mikroflory jelitowej (jak obecnie wiadomo, obejmuje ona ponad 500 gatunkw bakterii i archeonw), a tym bardziej jej odbudow po antybiotykoterapii. W 1969 roku McLeod wykaza te, e skad mikroflory u ludzi niewydzielajcych kwasu odkowego jest inny ni u pozostaych.

Pocztkowo przypuszczano, e pokonanie bariery kwasowej w odku to kwestia statystyczna. I rzeczywicie tak jest w przypadku przecinkowca cholery Vibrio cholerae. Przeniesiony do roztworu o pH zaledwie 4.5 ginie on w niemal 100% ju po 30 min, a do wywoania biegunki zwykle potrzebna jest dawka co najmniej 0.11 mld bakterii. Natomiast zobojtnienie soku odkowego zmniejsza dawk chorobotwrcz o kilka rzdw wielkoci. Jednak badania na ochotnikach wykazay, e w przypadku Shigella i E.coli czasem zaledwie 10 paeczek wystarczy, by wywoa chorob, i to bez wczeniejszego zobojtniania soku odkowego. Eksponujc hodowl jednego ze szczepw Shigella na pH 2.5, zaobserwowano, e po 1 h nadal yje 70%, po 2 h 55%, a po 5 h prawie 10% paeczek. Dowiadczenia takie, prowadzone waciwie od pocztku XX wieku, nie zawsze jednak daway porwnywalne wyniki, nawet jeli wykonywano je na tych samych szczepach. Dopiero w 1996 roku odkryto, e gwn tego przyczyn byo stosowanie rnych poywek. Poprzez eliminacj ich skadnikw ustalono, e Shigella i Escherichia posuguj si a trzema systemami ochrony przed protonami. Do przeycia w odku najwaniejszy jest system AR2, oparty na wymianie glutaminy ze rodowiska na produkt jej dekarboksylacji (GABA kwas gamma-aminomasowy) i dodatkowo jeden proton, czerpane z komrki. Sekunduje mu AR3, ktry pobiera inny aminokwas, arginin, dekarboksyluje j do agmatyny i z ni wydala proton. Dekarboksylacja i wymiana nie wymagaj dostarczenia energii i dziki temu bakteria moe przez wiele godzin przetrwa nawet w pH 2.0, o ile w rodowisku dostpne s arginina i glutamina. Zupenie innym rozwizaniem dysponuje wspomniany Helicobacter. Wytwarza on ogromne iloci enzymu ureazy, ktry, rozkadajc powszechnie wystpujcy w ustroju mocznik, uwalnia amoniak. Ten z kolei wie protony i zobojtnia kwas. Bardzo podobnym sposobem posuguj si paeczki Yersinia oraz komensalne bakterie w jamie ustnej. Ciekawostk jest fakt, e gdy poziom mocznika w ustroju ronie (np. u osb z niewydolnoci nerek), wydajno zobojtniania kwasw wzrasta i znacznie zmniejsza si nasilenie prchnicy zbw. Naukowcy poznaj obecnie mnstwo gatunkw bakterii yjcych w ekstremalnych rodowiskach. Wiele z nich wietnie prosperuje nawet w pH poniej 2.0. Tak wic mechanizmy kwasoopornoci bakterii s znacznie bardziej rozpowszechnione w przyrodzie. n Pytania prosimy kierowa na adres redakcji: wiat Nauki, ul. Garaowa 7, 02-651 Warszawa, lub e-mailem: swiatnauki@proszynskimedia.pl
MIROSAW GRY

88

WIAT NAUKI

Kwiecie 2010