Nauka z boku

Bezinteresowna ciekawo
Najwikszych odkry wcale nie dokonywano z praktycznych pobudek. PAWE UKW
Filozofom czsto zadaje si pytanie, po co zajmuj si dziedzin

potrafi tworzy sobie obraz tylko biecej chwili i najbliszetak abstrakcyjn i powiedzmy szczerze trudno poddajc go rodowiska, dziki czemu zdobywaj poywienie i znajduj si empirycznej weryfikacji. Dawniej pytano ich raczej o natu- partnera reprodukcyjnego, jeli te s w ich zasigu. U innych, r wiata i zawiatw, a take oczekiwano rad, jak y. Dzisiaj na przykad szympansw i goryli, zdolno ta wykracza poza wiat objaniaj naukowcy, z t jednak rnic, e na og nikt tu i teraz. Ten poszerzony obraz wiata pozwala im zdobywa ich nie pyta, po co paraj si nauk. A przecie w obydwu poywienie i partnera take wtedy, gdy ani jednego, ani druprzypadkach jest to pytanie rwnie aroganckie. giego nie ma w polu ich widzenia. To, e dziki nauce moemy opanowywa wiat, wydaje si Od innych zwierzt zdolnych tworzy sobie obraz wiata, usprawiedliwia wydawanie na ni ogromnych publicznych i ktry wykracza poza dorano, rni nas wiksze usamoprywatnych pienidzy. Wielu ludzi widzi zasadno prowadze- dzielnienie si tej adaptacji ewolucyjnej. Wytwarzamy sobie nia bada naukowych w tym, e ich wyniki mona wykorzy- obraz wiata take wtedy, gdy nie jest on nam potrzebny do sta do uczynienia ycia wygodniejszym. Z pewnoci jest w osigania jakichkolwiek dalszych celw. Samo jego posiadatym duo prawdy. Ale gdyby nauka nie nie staje si celem ostatecznym. Cho Pierwszym celem dawaa takich owocw? Czy naleaoby trylobity nie mog sta si naszym poj z tego powodu porzuci? Naukowcy nauki i filozofii s one same. ywieniem, a twierdzenie Gdla nie da coraz czciej sigaj w rejony wiata, nam schronienia, to cenimy sam wiektrych znajomo (o ile moemy zobaczy to teraz) nie przy- dz o nich. Nauka jest jednym ze sposobw bezinteresowneda nam si do niczego. Jaki jest poytek z odkrycia kolejnego go tworzenia sobie poszerzonego obrazu wiata. Podobnie ksiyca Saturna? Co nam z wiedzy o tym, e 500 mln lat temu bezinteresownie postpujemy poza nauk: czytajc gazety, na dnie oceanw yy trylobity? Jaka jest powszednia korzy zagldajc innym do okien i suchajc plotek. Chcemy wiez twierdzenia Gdla o niezupenoci systemw dedukcyjnych dzie po to, eby wiedzie. zawierajcych arytmetyk liczb naturalnych? Kiedy bezinteresowna ciekawo wykracza poza wiat dziaNa niewiele zda si tumaczenie, e wiedza ta moe si a moliwych, a nawet takich, ktre tylko daj si wyobrazi, przyda w przyszoci. Jeeli nauk uzasadnia uyteczno, staje si ciekawoci filozoficzn. Filozofowie zajmuj si proto wysiki naley skierowa najpierw na te kierunki bada, blemami naukowo nierozwizywalnymi: analizuj metod naktre daj najwiksz nadziej na przyniesienie nam poyt- ukow, pytaj o to, czym jest dobre ycie, i o gbok struktur ku. A nie obiecuje go ani zgbianie tajemnic odlegych re- wszystkiego, co istnieje. Uprawianie filozofii jest bezinteresowgionw Ukadu Sonecznego, ani zamierzchej przeszoci ne wanie dlatego, e czsto nie mona pyta nawet o moZiemi, ani wasnoci systemw dedukcyjnych. liwo wykorzystania znajdowanych przez ni odpowiedzi. Ju samo pytanie o przydatno jakiej aktywnoci inte- Moe to niech do pogodzenia si z t kompletn nieprzylektualnej jest nie na miejscu. wiadczy o niezrozumieniu datnoci praktyczn skania do pytania o poytek z filozofii. nie tylko nauki, ale i jej twrcy czowieka. Kiedy jak dzieci Moe te i to, e rezultaty refleksji filozoficznej nie s przedzmuszane do uczenia si uamkw pytamy: A do czego mi si miotem tak powszechnej zgody jak wyniki bada naukowych, to przyda?, zapominamy, e zawrotny sukces technologicz- a kryteria trafnoci tez filozoficznych nie s podzielane przez ny ludzkoci, zwaszcza w ostatnich 200300 latach, sta si filozofw w takim stopniu, jak kryteria poprawnoci naukowej moliwy nie tylko dziki poszukiwaniu rozwiza problemw przez naukowcw. praktycznych, ale take, czy moe przede wszystkim, dziki Nauka i filozofia maj jednak wany element wsplny: ich niezwykemu zamiowaniu ludzi do zdobywania wiedzy dla pierwszym celem s one same, przez co w jednakowym stopniej samej. Kopernik, Galileusz i Newton dokonywali przeo- niu ujawniaj specyfik czowieczestwa. Pytajc o ich cel, mowych innowacji metodologicznych i odkry naukowych nie irytujemy i w pewnym sensie obraamy naukowcw tak sapo to, by rozwiza jakie problemy praktyczne. Tych wielkich mo jak filozofw; damy bowiem usprawiedliwienia czego, ludzi trawi niepohamowany gd wiedzy, niepohamowany do czego nie mona nie robi. Nie dziwmy si wic, e i jedni, i tego stopnia, e aby zakrzykn: eureka!, gotowi byli niekiedy drudzy miewaj wielkie kopoty z udzieleniem jasnej i nietryryzykowa swoj reputacj, wolno, a nawet ycie. wialnej odpowiedzi na pytanie, po co waciwie zajmuj si Zastosowania nauki przychodz pniej. Najpierw poja- tym, czym si zajmuj. Bo czy mona wyjani i usprawiedlin wia si ciekawo. Adaptacja ewolucyjna, jak jest zdolno wi to, e jest si czowiekiem? i pragnienie tworzenia sobie obrazu wiata, wyksztacia si nie tylko u ludzi; pozostae gatunki nie s jednak a tak bezin- Pawe ukw pracuje w Instytucie Filozofii UW. Specjalizuje teresowne w poznawaniu otoczenia jak my. Jedne zwierzta si w zagadnieniach etyki i bioetyki.

22

WIAT NAUKI LIPIEC 2006